К', нескл., н. 1. Дванаццатая літара беларускага алфавіта, якая мае назву «ка».2. Глухі, заднеязычны, выбухны зычны гук.К2, прыназ, з Д. Спалучэнне з прыназоўнікам «к» выражае:Прасторавыя адносіны1. Ужываецца пры абазначэнні кірунку руху або дзеяння ў бок якога-н. прадмета або асобы, якія ўсведа мляюцца як прасторавая мяжа ці мэта; тое, што і да (у 1 знач.). Ісці к сыну. Зваць к сабе. Хіліцца к захаду, а З ведама Букрэя ладзіцца дзед Талаш у свой паход к Доўгаму Броду. Колас. Сялом вясковы гарманіст Ідзе к дзяўчатам на вячоркі. Хадыка.Часавыя адносіны2. Ужываецца пры абазначэнні накіраванасці дзеяння да пэўнай часавай мяжы. Зжаць жыта к нядзелі, а Схіляецца дзень к надвячорку. Колас. Збіралася к начы на дождж. Чорны.Аб'ектныя адносіны3. Ужываецца пры абазначэнні яакіраванасці да таго, што з'яўляецца матывам, стымулам гэтага дзеяння; тое, што і да (у 9 знач.). Клікаў ён народ свой к волі. Колас.4. Ужываецца пры абазначэнні накіраванасці стану, уласцівасці або дзеяння да чаго-н., сувязі уласцівасці або прыметы з чым-н.; тое, што і да (у 11 знач.). Мы — беларусы з братняю Руссю разам шукалі к шчасцю дарог. Клімковіч. Шырай жа к праўдзе дарогу! Крапіва. Ахвота бліжэй к дому быць. Грахоўскі. // Ужываецца ва ўстойлівых спадучэннях (зпяважлівых выразах, лаянкавых словах). Усё роўна пойдзеш к чортавай матары, басяк! Колас.5. Ужываецца пры абазначэнні далучэння да чаго-н.; тое, што і да (у 7 знач.). Каласок к каласку у снапы Клапатліва збірае рука. Астрэйка.Мэтавыя адносіны6. Ужываецца пры абазначэнні мэты дзеяння або прызначэння прадмета. Лячэнне к чаю. □ Як песня птушкі раніцою К жыццю ўздымае поле, гай,— Вось так і ты, паэт, спявай, Каб вечна песня маладою Жыла ў народзе. А. Александровіч.КА', нескл., н. Назва літары «к».КА2, прыназ, з Д. Ужываецца замест «К2» у спалучэнні «ка мне». Прытуліся ка мне, дзяўчына каханая! Бядуля. Ка мне йшлі дзяўчаты, Кветкі мае рвалі, Жніўныя, вясельныя Песні распявалі. Русак.КААГУЛÍРАВАЦЦА, -руецца; незак. 1. Паддавацца каагуляцыі.2. Зал. да каагуліраваць.КААГУЛІРАВÁЦЬ, -рую, -руеш, -руе; зак. і незак., што. Падвергнуць (падвяргаць) каагуляцыі.КААГУЛЯНТ, -у, М -нце, м. Хімічны рэактыў, які выклікае каагуляцыю.КААГУЛЯТ, -у, М -ляце, м. Асадак, які ўтвараецца ў калоідным растворы пры каагуляцыі.КААГУЛЯТАР, -а, м. Апарат для прамысловаіí апрацоўкі калоідных сістэм (для вьíдзялення каагуляту).КААГУЛЯЦЫЯ, -і, ж. Працэс згортвапня,, асядакня часцінак рэчыва ў калоідным растворы.[Ад лац. соа^цíаíіо — згортванне, згушчэнне.]КААЛІН, -у, м. Белая вогнетрывалая гліна* якая выкарыстоўваецца ў фарфора-фаянсавай, папяровай і інш. відах вытворчасці.[Ад геагр. назвы.]КААЛШАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да» кааліну, складаецца з кааліну. Каалінавыя пароды. Каалінавая гліна.КААЛІНІТ, -у, М -нíце, м. Мінерал, састаўная частка большасці глін, асабліва каалінавых.КААЛІЦЫЙНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кааліцыі (у 1 знач.). Кааліцыйны дагавор. Кааліцыйныя дзяржавы.2. Утвораны на прынцыпах кааліцыі (у 2 знач.). Кааліцыйны ўрад.КААЛÍЦЫЯ, -і, ж. 1. Часовы палітычны або ваенны саюз дзяржаў для сумесных дзеянняў на міжнароднай арэне. Антыгітлераўская кааліцыя.2. Пагадненне некалькіх палітычных партый аб утварэнні змешанага (кааліцыйнага) урада.[Лац. соаШпз — аб'яднаны.]К4АПЕРАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, каапераваць, кааперавацца.КААПЕРАВÁЦЦА, -рýюся, -рýешся, -руецца; зак. і незак. 1. Аб'яднацца (аб'ядноўвацца) на асновах кааперацыі (у 1, 2 знач.).2. толькі незак. Зал. да каапераваць.КААПЕРАВАЦЬ, -рýíо, -рýеш, -рýе; зак. і незак., каго-што. 1. Аб'яднаць (аб'ядноўваць) на прынцыпах кааперацыі (у 1, 2 знач.). Каапераваць сельскую гаспадарку. Каапераваць працу.2. Прыцягнуць (прыцягваць) да ўдзелу ў кааперацыі (у 2 знач.). Каапераваць насельніцтва.КААПЕРАТАР, -а, м. 1. Дзеяч у галіне кааперацыі (у 2 знач.); удзельнік, член кааперацыі.2. Разм. Работнік кааператыве, кааперацыі (у 3 знач.). Ксавэр Блецька адышоў ад зямлі-і стаў тутэйшым кааператарам. Чорны.КААПЕРАТЫУ, -тыва, м. 1. Тое, што і к ааперацыя (у 2 знач.). Вытворчы кааператыў. Жыллёвы кааператыў. □ Гандлёвае таварыства, ці, як у статут было ўпісана, «кааператыў», шырылася вельмі удала. Чорны.2. Кааператыўны магазін. [Пятрок] пачаў у кішэні сваёй зрэбнай сарочкі шукаць пачак учора купленай у кааператыве махоркі... Нікановіч.КААПЕРАТЫУНА-КАЛГÁСНЫ, -ая, -ае. У выразе: кааператыўна-калгасная ўласнасць гл. ўласнасць.КААПЕРАТЫЎНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кааператыве, кааперацыі, належыць ім. Кааператыўны план. Кааператыўная гаспадарка. ІІ Які ажыццяўляецца кааператывам. Кааператыўны гандаль. Кааператыўнае будаўніцтва.КААПЕРАТЫЎШЧЫК, -а, м. Разм. Тое, што і кааператар (у 2 знач.).Ж аапера п ыя _______________________________567_______________________________________Каб

КААПЕРÁЦЫЯ, -і, ж. 1. Форма арганізацыі працы, пры якой вялікая колькасць людзей удзельнічае ў адным і тым жа або розных, але звязаных між сабой працэсах працы.2. Калектыўнае вытворчае, гандлёвае і пад. аб'яднанне, якое ствараецца на сродкі яго членаў-пайшчыкаў. Прамысловая кааперацыя. Спажывецкая кааперацыя.3. Разм. Кааператыўны магазін. [Качагар] бегма ляціць у кааперацыю, бярэ напавер сала, хлеба, садзіцца насупраць топкі і есць. Барашка.[Ад лац. соорегаíіо.]КААПТАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кааптаваць.КААПТАВÁЦЦА, -тýецца; незак. Зал. да кааптаваць.КААПТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; зак. і незак., каго. Правесці (праводзіць) кааптацыю.КААПТÁЦЫЯ, -і, ж. Папаўненне саставу якога-н. выбарнага калегіяльнага органа новымі членамі па рашэнню гэтага органа без дадатковых выбараў.[Ад лац. соорШіо — дадатковае выбранне.]КААРДЫНАВÁНАСЦЬ, -і, ж. Узгодненасць, зладжанасць. Каардынаванасць рухаў.КААРДЫНАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, каардынаваць, каардынавацца.КААРДЫНАВÁЦЦА, -нýецца; зак. і незак. 1. Узгадніцца (узгадняцца), прыйсці (прыходзіць) у адпаведнасці2. толькі незак. Зал. да каардынаваць.КААРДЫНАВАЦЬ, -нýю, -нýеш, -нýе; зак. і незак., што. Узгадніць (узгадняць), прывесці (прыводзіць) у адпаведнасць чые-н. дзеянні, ўчынкі і пад. Каардынаваць работу навукова-даследчых інстытутаў. □ Партызаны прыслалі пасланца. Цяпер можна будзе каардынаваць дзеянні, узгадняць мерапрыемствы... Мікуліч.КААРДЫНÁТНЫ, -ая, -ае. Спец. Які мае адносіны да каардынаты, каардынат. Каардынатная сетка. Каардынатныя плоскасці. Каардынатны вугал.КААРДЫНАТЫ, -нат; адз. каардынáта, -ы, ДМ -наце, ж.1. Спец. Велічыні, якія вызначаюць месцазнаходжанне пункта на плоскасці або ў прасторы. Сістэма каардынат. Геаграфічныя каардынаты. □ Паведамлялася, што эсмінец вядзе цяжкі бой з варожымі самалётамі.. ÍПыфрам вызначаліся каардынаты. Кулакоўскі.2. перан. Разм. Адрас, месцапражыванне ці месцазнаходжанне каго-н. Засталося толькі выйсці на край лесу, вызначыць свае каардынаты ці можа нават так пазнаць мясцовасць і потым смела ісці ў родную вёску. Шамякін.[Ад лац. со — разам і огáіпаíш — упарадкаваны.]КААРДЫНАЦЫЙНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каардынацыі. Каардынацыйная сувязь. Каардынацыйны цэнтр.КААРДЫНАЦЫЯ, -і, ж. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, каардынаваць. Савет па каардынацыі.2. Мэтазгодпая адпаведнасць, узгодненасць (дзеянняў, учынкаў і пад.). Дасканалая каардынацыя рухаў.[Лац. соогáіпаíіо.]КАБ', злучн. 1. мэтавы. Падпарадкоўвае даданыя сказы, якія ўказваюць на мэту або прызначэнне таго, аб чым гаворыцца ў галоўным сказе. Машыны спусцілі з парома.., каб не былі на воку пры дарозе. Лынькоў. Клуб гэты таксама да часу ў нас. Новы пабудуем. З добрай сцэнай, каб і гарадскі тэатр мог да нас прыехаць. Крапіва. // Далучае інфінітыўныя звароты са значэннем мэты. Нарэшце лес кончыўся. Дзед выйшаў з лесу і запыніўся, каб разгледзецца. Колас. Пазяхае шафёр і моцна-моцна сціскае абаранак руля, каб не прыдрамаць, не прапусціць павароткі. Лынькоў. / У спалучэнні з узмацняльнай часціцай «хоць» («хаця»). А як пайшоў [Мікола] — усё азіраўся, каб хаця ніхто яго тут не падгледзеў. Чорны. / Уваходзіць у склад састаўных злучнікаў мэты: «для (дзеля) таго каб», «з тым каб», «затым каб». Для таго каб праца давала плённыя вынікі, трэба прывучаць да сталых і сур'ёзных адносін да яе з маладых гадоў. Колас.2. умоўны. Падпарадкоўвае даданыя сказы, якія выражаюць умову, што не адпавядае рэчаіснасці (звычайна ў адпаведнасці з часціцай «бы» ў галоўным сказе). Не пісаў бы, не складаў бы Я вас, думы-песні, Каб не вецер не зялёны, Вецер на прадвесні; Каб не вербы над магілай І не шум бярозкі Над прасёлачнай дарогай. Танк. — Каб не голад, не гэты клунак за плячамі, узяў бы я гэтага Якава пад руку і пайшлі б недзе, вырашаючы і малыя і вялікія пытанні. Пестрак. / Можа ўжывацца ў адпаведнасці з суадноснымі словамі «то» і «дык» галоўнага сказа, калі даданы сказ займае прэпазіцыйнае становішча. — Выбіўся [стары] з сілы, вылазячы з багны, каб яшчэ трохі, то і капцы. Кулакоўскі. [Карнейчык:] Твой бацька маладзец. Каб не ён, дык бы мяне паны зусім забілі. Крапіва.3. тлумачальны. а) Падпарадкоўвае даданыя дапаўняльныя сказы.— Матка мая, хоць і не гаворыць мне, хацела б, каб я вярнулася да Васіля. Колас. Гаварыла зямля, Што не хоча яна, Каб палі арашала Крывёю вайна. Танк. // Далучае інфінітыўныя выразы, якія паясняюць або ўдакладняюць галоўны сказ. Сутнасць сатыры ў тым, каб выстаўляць на паказ, на смех адмоўныя з'явы жыцця. Крапіва. / ён, стары чалавек, здатны яшчэ на тое, каб карысць людзям прыносіць. Лынькоў; б) Падпарадкоўвае даданыя дзейнікавыя сказы. Званне гвардзейца не толькі чэсць, але і абавязак. Трэба, каб абавязак гэты выконвалі па-гвардзейску. Мележ; в) Падпарадкоўвае даданыя выказнікавыя сказы.— Не той Жагула, каб ён абы-каму раскідаўся сваім дабром. Крапіва; г) Падпарадкоўвае даданыя азначальныя сказы (звычайна пры наяўнасці ў галоўным сказе суадносных слоў «такі», «гэтакі» і інш.). Ішоў дзед Талаш з такім меркаваннем, каб на сядзібу папасці ў сутонне. Колас. Варатніцкі не узнімаў вачэй. І толькі адно было жаданне — каб хутчэй скончыўся гэты страшны суд. Дадзіёмаў. Трэба, трэба, пясняр, Песню гэткую даць, Каб яна памагла Сілы нам гуртаваць, Шляхам міру і дружбы ісці! Танк; д) Падпарадкоўвае даданыя сказы характару і спосабу дзеяння (звычайна ў адпаведнасці з суадносным словам «так»). Памылкі .. [настаўнік] стараўся выправіць і адзначыць так, каб не пакрыў-Каб 568 Кабелынчыкдзіць і не ўразіць чулае дзіцячае сэрца. Колас.— Дык ты як-небудзь скажы так, каб лішне доўгіх гаворак і разваг не было. Чорны. / У спалучэнні з узмацняльнай часціцай «аж».— Пойдзем цяпер прытупнем, каб аж падэшвам горача стала. Кулакоўскі. [Батура:] Чулі, дзяўчаты, як з вашага брата здзекуюцца? Заспявайце сватам так, каб аж ім моташна стала. Крапіва.

4. Уводзіць пабочныя і ўстаўныя словазлучэнні і сказы.— Бацька абнямог, каб пры вас не сказаць, памёр. Чорны. [Грышка:] А я, каб ты ведаў, сала вельмі люблю, але бяда, што няма яго. Чарот.КАБ 2, часціца. 1. Ужываецца пры выказванні скаргі, праклёну, пажадання (звычайна ў пачатку простых сказаў). Эх, Валодзя, цяжкавата мне, каб ты толькі знаў. Скрыган. Выглумілі паны лес ва ўсёй Случчыне, каб іх зямля не насіла. Чарнышэвіч. Каб пілося і елася і болей хацелася. З нар.2. Ужываецца пры выказванні сумнення ў магчымасці чаго-н. Назарык круціць галавой: э-хэ-хэ, каб на сям'ю ды адзін толькі падсвінак. Б. Стральцоў.3. Ужываецца пры выказванні загаду, неабходнасці чаго-н. Каб не смеў сюды хадзіць!КАБАЛÁ, -ы, ж. 1. Даўгавое абавязацельства ў Старажытнай Русі, якое ставіла пазычальніка ў асабістую залежнасць ад крэдытора.2. Своеасаблівы від рабства на Русі ў 14— 16 стст. — пажыццёвая асабістая залежнасць за нявыплату пазыкі, нядоімкі і пад.3. Поўная залежнасць ад каго-н.; паднявольнае становішча; прыгнёт. Памешчыцкая кабала. Трымаць у кабале. а Гушка імкнуўся вызваліцца ад пана, а трапіў у кабалу да кулака. Пшыркоў.[Араб.]КАБАЛ1СТЫКА, -і, ДМ -тыцы, ж. 1. Сярэдневяковае містычна-рэлігійнае вучэнне яўрэяў, а таксама звязаныя з ім магічныя абрады.2. перан. Пра што-н. незразумелае, заблытанае, загадкавае.[Сгараж.-яўр. даЬЬаІаЬ — паданне, традыцыя.]КАБАЛІСТКІЧНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кабалістыкі (у 1 знач.).2. перан. Які заключае ў сабе асаблівы, таямнічы сэнс; загадкавы.КАБÁЛЬНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кабалы (у 1, 2 знач.). Кабальная залежнасць. Кабальная павіннасць.2. Які знаходзіцца ў кабале (у 2, 3 знач.); заняволены. Кабальныя халопы.3. перан. Звязаны з цяжкімі ўмовамі, нявыгадны для аднаго з бакоў. Кабальны дагавор. Кабальныя ўмовы арэнды.КАБАН, -á, ЛÍ. 1. Самец свінні; кныр. // Кастрыраваны самец свойскай свінні; парсюк. У Максімавых варотах, у ямцы, ляжаў і вяла павільваў хвосцікам кабан-кормнік. Капыловіч.2. Дзікая свіння; дзік, вепр. Вялізны Эзіяі кабан павольна выходзіць з ляснога гушчару і брыдзе па чэрава ў снезе. Колас.КАБАНІНА, -ы, ж. Мяса кабана. — Тут і ваўку да іх цяжка падступіцца, хоць ён да кабаніны і вельмі ласы. В. Вольскі.КАБАНЧЫК, -а, м. Памянш.-ласк. да кабан; невялікі кабан. [Матруна] загадала ..[сыну] выгнаць з хлява ды папасвіць кабанчыка. Марціновіч.КАБАРГА, -í, ДМ -рзé; Р мн. -рог; ж. Горная бязрогая жывёліна сямейства аленевых з мускуснай залозай на жываце (у самцоў).[Алтайск.]КАБАРГОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кабаргі, належыць ёй. Кабарговая шкура.КАБАРДЗІНЕЦ гл. кабардзінцы.КАБАРДЗІНКА' гл. кабардзінцы.КАБАРДЗІНКА2, -і. Народны мужчынскі танец на Каўказе; род лезгінкі.КАБАРДЗШСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да Кабарды, кабардзінцаў, належыць ім. Кабардвінская парода коней. Кабардзінскі фальклор.КАБАРДЗІНЦЫ, -аў; адз. кабардзíнец, -нца, м.; кабардзінка, -і, ДМ -нцы; мн. кабардзінка -нак; ж. Народ, які складае карэннае насельніцтва Кабардзіна-Балкарскай АССР.КАБАРá, нескл., н. У буржуазных краінах — невялікі рэстаран з эстрадай.[Фр. саЬагеІ.]КАБАТ, -а, М -бáце, м. Уст. Род жаночай цёплай камізэльку безрукаўка. З блакітнага, аксаміту кабаты былі зашнураваны ззаду. Белыя рукавы сподніх блузак мелі шмат еышыўкі. Чорны. [Бабка] носіць спадніцу і зверху сарочкі нейкую камізэльку, якую заве кабатам. Якімовіч.[Укр. кабат з перс.]КАБАТÁЖ, -у, м. Прыбярэжнае суднаходства паміж портамі аднаго мора або адной дзяржавы. Кабатаж чарнаморскіх портаў. Перавозкі кабатажам.[Фр. саЬоІа^е.]КАБАТАЖНІК, -а, м. 1. Марак, які плавае на кабатажным судне.2. Разм. Кабатажнае судна.КАБАТАЖНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кабатажу. Кабатажныя перавозкі. Кабатажны буксір.КАБАЧКОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кабачка, кабачкоў. Кабачковае поле. Кабачковае семя. Ц Прыгатаваны з кабачкоў. Кабачковая ікра.КАБАЧОК, -чка, м. 1. Аднагадовая расліна сямейства гарбузовых з белымі пладамі пераважна прадаўгаватай формы.2. Плод гэтай расліны.КАБЕЛЕУКЛÁДЧЫК, -а, м. Агрэгат для механізаванай пракладкі падземнага і падводнага кабелю.КАБЕЛЬ, -лю, м. Герметычна ізалявапы праваднік (або некалькі такіх праваднікоў у адной ахоўнай абалонцы), які служыць для падводнай і падземнай перадачы электрычнай энергіі, для сігналізацыі, сувязі і пад. Электрычны кабель. Тэлефонны кабель.[Гал. каЬеІ.]КАБЕЛЬНЬІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кабелю. Кабельная лінія сувязі. Ц Які вырабляе кабель. Кабельны завод.

КÁБЕЛЬТАЎ, -тава, м. 1. Мера даўжьгаі, роўная 0,1 марской мілі, г. зн. 185,2 м. Адплысцг на 3 кабельтавы ад берага.2. Марскі пяньковы канат таўшчынёй ад 150 да 300 мм.ГГал. каЬеІіотш-.ІКАБЕЛЫПЧЫК, -а, м. Рабочы, які займаецца вырабам або пракладкай кабелю.ІК абсрац ________________________________________КАБÉРАЦ, -рца, м. Абл. Дыванок пад ногі. На сценах віселі розныя фатаграфіі, малюнкі ў прыгожых аправах, мяккая, абітая чырвоным плюшам мэбля, каберац каля стала, прыгожы абрус,— усё казала за тое, што Грынько жыў панам. Колас.КАБЕРШЗ, нескл., н. 1. Сорт вінаграду з цёмна-сінімі ягадамі.2. Чырвонае віно з такога вінаграду.[Фр. саЬегпеІ.]КАБЕСТÁН, -а, м. Лябёдка з вертыкальным барабанам, якая выкарыстоўваецца для падцягвання суднаў да берага, падымання якара,*на манеўровых чыгуначных пуцях і пад.[Фр. саЬевіап.]КАБЕТА, -ы, ДМ -бéце, ж. Разм. Сталая жанчына, звычайна замужняя. А вакол стаяць дзяўчаты, Шмат хлапцоў, мужчын, кабет. Крапіва. Ля хат вясёлыя гамоняць людзі, Кабеты ў садзе кормяць немаўлят. Караткевіч.КАБÉЦІН, -а. Разм. Які належыць кабеце, уласцівы ёй. Мужняя шчырая ласка папярэдзіла кабеціну гняўлівасць. Гартны.КАБЕЦІНА, -ы, ж. Разм. Тое, што і кабета. Высокая, сухарлявая кабеціна чарняеага воласу — яна была тут старожкаю — прыйшла ў незвычайны рух. Колас. Кацярына згадзілася з Базылём, пераканалася-такі кабеціна... Нікановіч.КАБÉЧЫ, -ая, -ае. Разм. Які мае адносіны да кабеты, належыць ёй; жаночы. Кабечы лёс. □ А спеў дзявочы і кабечы аж разлягаўся ў шчыры лес. Дубоўка.КАБЗÁР, -á, м. Украінскі народны спявак, які акампаніруе сабе на кобзе.КАБЗАРÓУ, -рóва. Які належыць кабзару. Кабзаровы песні.КАБЗÁРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кабзара, належыць яму. Толькі кліч кабзарскі нёсся гучна ў далі, Прабіваўся ў гушчы, як вечазы звон. Гурло.КАБІНА, -ы, ж. Невялікае, звычайна закрытае, памяшканне спецыяльнага прызначэння (напрыклад, для пілота ў самалёце, вадзіцеля ў аўтамабілі, тэлефонных размоў і пад.). Кабіна для галасавання. Душаваякабіна. □ У празрыстай шкляной кабіне, асветленай гарачым майскім сонцам, на фоне чыстага сіняга неба быў відз ён сілуэт кранаўшчыка. Грахоўскі. Пятрусь вылез з пілоцкай кабіпы крыху збянтэжаны — ён не чакаў, што яго будзе сустракаць усё сяло. Краўчанка.[Фр. саЬіпе.]КАБІНЕТ, -а, М -нéце, м. 1. Рабочы пакой у доме, кватэры. Як пісьменнік працуе над словам? Звычайна адбываецца гэта ў цішыні кабінета, за зачыненымі дзвярамі. Шкраба. // Службовае памяшканне ва ўстанове, на прадпрыемстве для адказнага работніка. Кабінет старшыні. □ Кабінет Ніны Іванаўны, дырэктара дзіцячага дома, быў квадратным з адным шырокім акном на паўднёвы ўсход. Васілевіч. Начальніка цэха, які., ўсіх навічкоў прымаў асабіста, .. [Міхал і Лёдзя] знайшлі ў кабінеце. Карпаў.2. Спецыяльнае памяшканне, абсталяванае для заняткаў, працэдур (у навучальных і навукова-даследчых установах, паліклініках і пад.). Хімічны кабінет. Рзнтгенаўскі кабінет. Кабінет мовы і літаратуры.569 Кабылка3. Урад у некаторых дзяржавах (Індыі, Аўстраліі і інш.), які складаецца з міністраў. Змена кабінета.4. У Расіі 18 — пачатку 19 ст. — назва некаторых урадавых устаноў (асабістай канцылярыі цара, кіраўніцтва гаспадарчымі і фінансавымі справамі царскага двара). Кабінет яго вялікасці.О Кабінет міністраў — тое, што і кабінет (у 3 знач.).[Фр. саЬіпеІ.]КАБІНЕТНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кабінета. Кабінетны стол. Кабінетная мэбля.2. Які адбываецца ў кабінеце. Кабінетныя заняткі. Кабінетныя размовы. // Адарваны ад жыцця, не звязаны з практыкай. Кабінетны вучоны. □ Усе моцна крытыкавалі газету і намесніка рэдактара, .. крытыкавалі заганны кабінетны стыль работы. Шамякін. Не стаў Кастусь зазнайкай і кабінетным сухаром,— заўсёды з людзьмі і заўсёды працуе шчыра. Брыль.О Кабінетны партрэт гл. партрэт. Кабінетны раяль гл. раяль.КАБШÉТЧЫК, -а, м. Неадабр. Пра кіраўніка, які карыстаецца канцылярскімі метадамі.КАБШКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Разм. Памянш, да кабіна; тое, што і к а б ін а. Кабінкі многіх грузавікоў і гарматы былі цяпер упрыгожаны вяргінямі і ружамі. Мележ.КАБЛАГРÁМА, -ы, ж. Тэлеграма, перададзеная па падводным кабелі.[Фр. сáЫо§гатте.]КАБЛУК, -á, м. Тое, што і абцас. Стук каблукоў. Падбіць каблукі.КАБРЫЯЛЕТ, -а, М -лéце, м. 1. Лёгкі аднаконны двухколы экіпаж без козлаў з адным сядзеннем.2. Кузаў легкавога аўтамабіля з адкідным верхам і бакавінамі, якія складаюць адно цэлае з каркасам кузава.[Фр. саЬгіоІеІ.]КАБУРÁ, -ы, ж. 1. Футляр для пісталета або рэвальвера. Сцёпка раз-пораз на бягу папраўляў кабуру з наганам. Хомчанка. Станіслаў расшпільвае шынель, вымае з кабуры браўнінг, настаўляе яго на фурмапа. Мікуліч.2. Скураная сумка збоку кавалерыйскага сядла.[Ад цюрк. кубур — калчан.]

КАБЫЛА, -ы, ж. 1. Самка каня. Жарэбная кабыла. □ Кожны цыган сваю кабылу хваліць. Прыказка.2. Гіст. Дошка з выразам для шыі і рук, да якой прывязвалі для пакарання бізуном.О Прышый кабыле хвост гл. прышыць.КАББІЛШ, -а. Які належыць кабыле. Кабыліна грыва.КАБЫЛІНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кабылы (у 1 знач.), належыць ёй. Кабылінае малако.КАБЫЛІЦА, -ы, ж. Маладая рослая кабыла; жаробка. Першая лёгка і размашыста ішла агністая.., з белай мецінкай на лбе кабыліца Зорка. Ракітны.КАББІЛКА, -і, ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж. 1. Памянш.-ласк. і зніж. да кабыла. Пярэстая кабылка худая, нядужая, а натурыстасць у яе была такая, што ва ўсім жывёльным сее-Кабылячы570Кавальства

це падобнай не знойдзеш. Кулакоўскі. Худая кабылка цягнула мокры невад і цэбар з рыбай. Колас.2. Драўляная падстаўка пад струны ў музычных інструментах (скрыпцы, балалайцы і пад.).3. Адна з дзвюх пласцінак з калёсікамі ў кроснах, да якіх падвешваюцца ніты.4. Тое, што і кабыла (у 2 знач.). — Мне расцягвалі окылы і косці. І пасля гэтага я не прызнаваўся.. Але, калі ізноў паставілі мяне на кабылку, я не вытрываў, змогі не было вытрываць. Колас.<> Была кабылка, ды з'ездзілася — пра тое, што страціла свае вартасці, перастала быць карысным.КАБЫЛЯЧЫ, -ая, -ае. Разм. Тое, што і к а б ы л і н ы.КАВА, -ы, ж. 1. Тое, што і к о ф е (у 2 знач.). Жалудовая кава. □ Лайнер павінен быў узяць партыю бавоўны, кавы і какосавых арэхаў. Лынькоў.2. Тое, што і ко ф е (у 3 знач.). [Госці] сядзелі за круглым сталом у белых пазалочаных крэслах і пілі з маленькіх кубачкаў пасляабедзенную каву. Маўр.О Чорная кава — тое, што і чорны ко ф е {гл. кофе).[Тур. каЬ\уе з польск.]КАВАДЛА, -а, н. Жалезная падстаўка асобай формы для ручной коўкі металу. Каля горна кавадла. На зямлі ля кавадла невялічкія кавалкі іржавага жалеза. Зверху на кавадле іржавыя жоўтыя плямкі. Галавач. Старшыня ўзяў з рук каваля клешчы, выхапіў распаленае жалеза з горна, паклаў на кавадла. Курто.О Паміж молатам і кавадлам гл. молат.КАВÁДЛАЧКА, -а, к. 1. Памянш.-ласк. да кавадла.2. Адна са слыхавых костачак у сярэднім вуху (у чалавека і млекакормячых).КАВАЛ, -а, м. Разм. Вялікі кавалак чаго-н. [Базыль] ломіць хлеба цэлы кавал. Колас.КАВАЛАК, -лка, м,. Тое, што і кусок. У горне ляжаў прадаўгаваты кавалак распаленага дабяла жалеза. Курто. — Які ж з цябе чалавек, калі ты адабраў ад родных дзяцей кавалак! Лупсякоў. Можа, у лісце нічога і не сказана важнага, а для Алесі ў кожным слове — кавалак жыцця. Скрыган.КАВАЛАЧАК, -чка, м. Памянш, да кавалак; невялікі кавалак. Шура адшчыпваў кавалачкі хлеба, клаў у рот. Навуменка.КАВАЛЕР, -а, м. 1. Мужчына, які танцуе з дамай, суправаджае яе на гулянні і пад. [Валя:~\ Вось Зык кавалер! Кінуў дзяўчыну сярод ночы на вуліцы. Крапіва. — Знайдзі хоць ты, Пеця, мне кавалера, калі сам не ўмееш танцаваць,— просіць .. [Дора Змітраўна]. Карпаў. // Хлопец, мужчына, які заляцаецца да дзяўчыны; паклоннік.2. Малады чалавек; халасты мужчына. У хаце Марты — беспарадак і чад: сыны яе кавалеры — Віктар і Стась — чысцяцца, гладзяцца. Ракітны. Лапко быў яшчэ кавалерам, хоць яму падбіралася пад палавіну пятага дзесятка. Колас.3. Асоба, узнагароджаная ордэнам. Кавалер ордэна Славы.[Фр. сауаíіег, іт. сауаíіеге.]КАВАЛЕРГАРД, -а, М -дзе, м. У царскай арміі — салдат або афіцэр асобага палка гвардзейскай цяжкай кавалерыі.[Ад фр. сауаíіег — коннік і §агáе — варта, ахова.]КАВАЛЕРГАРДСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кавалергарда, кавалергардаў, належыць ім. Кавалергардскі мундзір.О Кавалергардскі полк гл. полк.КАВАЛЕРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кавапера, належыць яму. Кавалерскі такт. □ [Падлоўчы] успамінаў тады свае маладыя кавалерскія гады, свой жывы і гарачы нораў, свой спрыт да паненак. Колас.КАВАЛЁРСТВА, -а, н. Стан, паводзіны кавалера. Часамі ж да іх і хлопцы далучаццо., бо былі такія, што і пажартаваць ужо любілі з дзяўчатамі і так ці іначай сваё кавалерства выказвалі. Колас.КАВАЛЕРЫЙСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кавалерыі, да кавалерыстаў, належыць ім. Кавалерыйскі атрад. Кавалерыйскі казакін. Кавалерыйская атака. □ Кавалерыйская ш.абля і маўзер у драўлянай кабуры целяпаліся ля страмён. Лынькоў.КАВАЛЕРЬ'ІСТ, -а, М -сце, м. Салдат, афіцэр, які служыць у кавалерыі. Камбрыгу было дваццаць пяць год. Кавалерыст, лейтэнант кадравай службы. Брыль. // Разм. Пра ўмелага, вопытнага наезніка. Сяды-тады.. [старшыня], як дасканалы кавалерыст, любіў віхрам пранесціся на сваім «Ворану». Колас.КАВАЛЕРЫЯ, -і, ж. Конніца, коннае войска. [Старшыня] служыў у кавалерыі, прывык хадзіць за канём і ўмеў хадзіць. Колас.О Лёгкая кавалерыя — конніца з лёгкаўзброеных воінаў на спецыяльна падабраных быстраходных конях. Цяжкая кавалерыя — конніца з цяжкаўзброеных воінаў на спецыяльна падабраных конях.[Фр. сауаíегіе.]КАВАЛЁЎ, -лёва. Які належыць кавалю. Кавалёў сын. а Чырвонаармеец., глянуў здалёку на шыбы новай кавалёвай

хаты. Бядуля.КАВАЛ1ХА, -і, ДМ -лíсе, ж. Разм. Жонка каваля.КАВАЛЬ, -я, м. Рабочы, майстар, які займаецца коўкай металу. Крутаплечы, з пудовымі кулакамі, каваль Кастусь Махнач з ранку да вечара рамантаваў са, сваімі памочнікамі плугі, бароны, перацягваў полы, акоўваў перадкі. Курто. // перан. Той, хто сваёй настойлівай працай дамагаецца чаго-н., стварае што-н. Каваль свайго шчасця. □ Нас мільёны... Мы інакшай, Лепшай долі кавалі. Таўбін.КАВАЛЬÉР, -а, м. Насып уздоўж дарогі, канала або канавы.[Фр. сауаíіег.]КАВАЛЬКАДА, -ы, ДМ -дзе, ж. Група коннікаў на прагулцы.[Фр. сауаíсаáе.]КАВАЛЬСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да працы каваля; звязаны з апрацоўкай металу каваннем. Кавальская справа. Кавальскі мех. Кавальскі молат.КАВАЛЬСТВА, -а, н. Рамяство, занятак каваля. [Каваль] не толькі займаўся кавальствам. У яго быў дробны кавалак зямлі, на якім льга было пратрымаць каня і карову. Чорны.Каванне ____571 ____________ КавыльКАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. каваць (у 1, 2 і 3 знач.).КАВÁНЫ і КОВАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым. ■зал. пр. ад каваць (у 1, 2 і 3 знач.).2. у знач. прым. Зроблены з металу каваннем. Каваны меч.3. у знач. прым. Абабіты палосамі жалеза. Каваная скрыня. Каваныя драбіны.4. у знач. прым. З падковамі, падкаваны. Каваныя коні. // 3 металічнымі падкоўкамі (пра боты, абцасы і пад.). Наперадзе, як ступа, Ішоў млынар Ігнат; Каваны.ч ботам стукаў, Масніцы угінаў... Панчанка.5. перан.; у знач. прым. Дакладны, выразны, пластычны (пра верш, стыль і пад.). Янка Купала в уласцівым яму майстэрстеам перакладаў каваныя радкі «Меднага конніца». Лужанін.КАВАРДÁК, -ý, м. Бязладдзе, сумятня, неразбярыха. І госць зажыў... Ды так, Што хутка ў доме утварыўся кавардак, Хоць гаспадар сам з хаты вымятайся... Валасевіч.[Цюрк.]КАВÁРНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць каварнага.КАВÁРНЫ, -ая, -ае. Які пад знешняй добразычлівасцю тоіць злыя замыслы; вераломвы, хітры. Каварны вораг. Каварныя словы. п [У Ані] зарадзіўся каварны план: пайсці купіць і яму білет, але на які-небудзь задні рад. Карпюк. // Які выражае вераломства, каварства. Каварная ўсмешка. Ц Які тоіць у сабе нечаканую небяспеку, непрыемнасць. Ніхто лепш за .. [Рэню] не разбіраўся ў каеарных нетрах алгебры і іншых прамудраецях дакладных навук. Лынькоў.КАВАРСТВА, -а, н. Схільнасць да каварных учынкаў, замыслаў; вераломства. // Каварныя ўчынкі, замыслы. Наша грамадства вызвалена ад сацыяльная, несправядлівасці і яго адвечных спадарожнікаў — прадажнасці і каварства. «Беларусь».КАВАЦША, -ы, ж. У оперы — невялікая лірычная арыя, пераважна песеннага складу. Каеаціна Фігара. // У інструментальнай музыцы — невялікая п'еса з напеўнай мелодыяй.[Іт. сауаíіпа.]КАВАЦЦА, куéцца; незак. 1. Паддавацца •каваншо, коўцы. Распалены метал добра куецца.2. Зал. да каваць.О Не куецца, а плешчацца — не ідзе на лад, атрымліваецца не так, як трэба.КАВАЦЬ, кую, куéш, куé; куём, куяцé; незак., што. 1. Ўдарамі молата або ціскам апрацоўваць распалены метал, надаваць яму патрэбную форму. Каваць жалеза. Ц Вырабляць каваннем. Заўсёды ля .. кузні шмат народу: падкоўваюць коней, куюць нарогі. Бядуля.2. перан. Настойлівай працай, вялікімі намаганнямі ствараць што-н., дамагацца чаго-н. Каваць перамогу. □ — Табе, Міхась, ужо вядома, Што нашы людзі мір куюць, Нарыштаваннях, на варштатах, У інстытутах, у брыгадах. Корбан. Людзі самі, сваімі шчырымі рукамі, куюць сваё шчасце, робяць вясну на зямлі! Бялевіч.3. Падкоўваць, акоўваць. Каваць колы. □ У наступныя дні ён вадзіў у саўгасную куз-ню каваць кон[ей). Чорны.4. Закоўваць (у кайданы і пад.). Так і павялі таварыша Васіля.. Каваць не пасмелі, каб не выклікаць цікаўнасці людзей. Пестрак.КАВЁНЬКА, -і, ДМ -ньцы; Р мн. -нек; ж. Абл. Памянш, да кавяня; невялікая кавяня. Шлях доўгі — Вандроўнік выразае Кавенькі з сукаватага ядлоўц[у]. Барадулін. [Васіль Сямёнавіч] пачаў мераць сцежку спорнымі крокамі, моцна грукаючы аб зямлю кавенькай. Дзенісевіч.КÁВЕРЗА, -ы, ж. Разм. Інтрыга, падкопы. — Сёй-той імкнуўся націснуць на ваш калгас, даўшы палёгкі/ другім, вы думаеце выпадкова? — Для мяне важней было перш уладкаваць неадкла.дныя справы ў калгасе, чым заняцца каверзамі. Хадкевіч.КАВЕРЗНАСЦЬ, -і, ж. Разм. Уласцівасць каверзнага.КАВЕРЗНІК, -а, м. Разм. Той, хто робіць, чыніць каверзы; інтрыган.КÁВЕРЗНІЦА, -ы, ж. Разм. Жан. да каверзнік.КÁВЕРЗНІЧАЦЬ, -ато, -аеш, -ае; незак. Разм. Рабіць, чыніць каверзы.КАВЕРЗНЫ, -ая, -ае. Разм. 1. Які заключае ў сабе каверзу; заблытаны, складаны. Каверзнае пытанне. Каверзная справа. □ Іншы раз было і так, што той-сёй спецыяльна адшукваў.. каверзныя пытанні, абы толькі збіць з панталыку настаўніка. «Звязда».2. Які робіць, чыніць каверзы, схільны да іх. Каверзны чалавек.КАВÉРКАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак., што. Разм. Вымаўляць няправільна, з памылкамі. Каверкаць словы. // Непрыгожа, незразумела пісаць. Каверкаць літары. // Няправільна перадаючы, скажаць, перакручваць. Каверкаць тэкст.

КАВЕРКОТ, -у, М -кóце, м. Сорт шарсцяной або паўшарсцяной тканіны для верхняга адзення. Паліто з каверкоту.[Ад англ. соуегісоаí.]КАВЕРКОТАВЫ, -ая, -ае. Зроблены з каверкоту. Каверкотавы касцюм.КАВÉРНА, -ы, ж. 1. Поласць, якая ўтвараецца ў органах цела ў выніку разбурэння арганічнай тканкі хваробай. Каверны ў лёгкіх.2. Пустата, поласць у горнай народзе.[Лац. сауегпа.]КАВЕРНОЗНЫ, -ая, -ае. Які мае каверны, з кавернамі. Кавернознае лёгкае. Кавернозны вапняк.КАВУН, -á, м. 1. Расліна сямейства гарбузовых з ляжачымі сцёбламі і вялікімі салодкімі шíадамі. На палях, апрача пшаніцы, рассцілаюцца цэлыя лясы сланечніку, палеткі кавуноў, дыняў, агуркоў. Пестрак.2. Круглы сакавіты плод гэтай расліны з салодкай мякаццю чырвонага колеру. У хаце было чыста і прыбрана. На стале ляжалі спелыя дыні, кавуны. Няхай.[Укр. кавун з цюрк.]КАВУНОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кавуна. Кавуновы палетак. Кавуновыя зярняты. Ц Прыгатаваны з кавуна. Кавуновы сок.КАВЫЛЬ, -ю, м. Травяністая стэпавая расліна сямейства злакавых з вузкімі лістамі і кветкамі, сабранымі ў пушыстыя мяцёлачкі. Пад ледзь улóўны.чі павевамі ветру кланяліся, высцілаліся доўгія сцябліны кавылю. Даніленка.Кавыльны572Кадка

КАВБІЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кавылю. Кавыльная расліннасць. // Пакрыты кавылём. Кавыльны стэп. □ На сотні вёрст перада мной Кавыльная раўніна. Танк.КАВЯЛА, -ы; мн. кавёлы (з ліч. 2, З, 4 кавалкі), кавёл; ж. Разм. Самаробны драўляны пратзз для нагі. Мыліцы Уладысь паставіў дома ва ложкам — гэта больш святочнае прыладдзе,— а для работы змайстраваў кавялу: хоць не так і хораша, а — зручна. Скрыган. Дзядзька быў інвалід, на кавяле, і з аднастволкай. Брыль.КАВЯНЯ, -í, ж. Абл. Палка для апоры пры хадзьбе; кій. — Гавары, дзеўка, ды не загаварвайся, а то я за тваю ману і кавянёй магу даць! Краўчанка.КАВЯРЗШ, -нёў; адз. кавярзéнь, -зня, м. Разм. Лыкавыя лапці з закрытымі насамі.КАВЯРНЯ, -І, Ж. УСТ. Кафэ, чайная. Параўняўшыся з першай кавярняй, .. [Рыгор] заскочыў выпіць кавы. Гартны.КАГАДЗЕ, прысл. Абл. Толькі што, нядаўна. На ілбе ў .. [Дубіка] з боку чырванеў яшчэ кагадзе загоены шрам. Скрыган. Калі разліюцца паводкі, Бярозы па грудзі ў вадзе, Глядзіш — і, здаецца, лябёдкі Сышлі на ваду кагадзе. Хведаровіч.КАГАЛ, -у, м. 1. Яўрэйскао абшчыннае самакіраванне і сама абшчына ў Польшчы 16—19 стст.2. перан. Разм. Шумны натоўп, зборышча. У час перакуру ў гаманлівым кагале .. [Тодар], здаралася, забываўся, неасцярожна заглядаўся на дзяўчыну. Вышынскі.3. у знач. прысл, кагáлам. Разм. Сумесна, гуртам, усе разам. Адзін тут нічога не зробіш. Кагалам, гамузам трэба. Ермаловіч. Бабы кагалам наваліліся на .. [Лявона], адабралі кубак. Кудравец.[Ад стараж.-яўр. ІсáЬáІ — сход.]КАГÁН, -а, м. Гіст. Тытул правадыра дзяржавы ў цюркскіх народаў у сярэднія вякі. // Асоба, якая мела гэты тытул.[Цюрк.]КАГАНАТ, -а, М -наце, м. Гіст. Дзяржава, правадыр якой меў тытул кагана. Цюркскі каганат. Хазарскі каганат.КАГАНЕЦ, -нцá, м. Прасцейшае прыстасаванне для асвятлення: пасудзіна з тлушчам і кнотам пасярэдзіне. У вёсцы дзе-нідве мільгаюць агеньчыкі: гараць у хатах каганцы ці тлее на прыпечку лучына. Шамякін. / тут я ўспомніў пра сваё дзяцінства Пад цёмнай саламянаю страхою, З шаптухамі, панамі, знахарамі І невялічкім дымным каганцом. Грахоўскі.К АГ АРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Абл. Чайка. З ветрам узняўшыся, кружыцца кагарак шэраг. Танк.КАГÁТ. -у, М -гáце, м. Тое, што і бурт.КАГÁТНЫ, -ая, -ае, Які мае адносіны да кагату. Кагатны ўчастак.КАГО гл. хто.КАГÓР, -у, м. Сорт чырвонага дэсертнага вінаграднага віна.[Ад геагр. назвы.]КАГОРТА, -ы, ДМ -рце; Р мн. кагóрт; ж. 1. Атрад войска ў Старажытны»! Рыме, які складаў дзесятую частку легіёна.2. перан. Група людзей, згуртаваная агульнымі ідэямі, мзтамі. Слаўная кагорта бальшавгкоў. □ Міхаіл Сярмяжка належыць да тойшматлікай і слаўнай кагорты будаўнікоўвандроўнікаў, якія не заседжваюцца доўгі на адным месцы. Дадзіёмаў.[Ад лац. сопогз, соЬогііз.]КАДÁНС, -у, м. Тое, што і кадэнцыя (у 1 знач.).[Фр. саáепсе.]КАДАСТР, -у, м. Спец. Вопіс чаго-н., сістэматызаваны збор звестак аб чым-н. Кадасц падземных вод. Кадастр карысных выкапнц.[Фр. саáазіге.]КАДАЎБ, -а, м. Драўляная пасудзіна, выдзеўбаная з суцэльнага кавалка драўніны Лявона Богуша заціпавіў кадаўб. Палявіп, ён ніколі не бачыў такой тоўстай калоды, выдзеўб[а]най ўнутры, з дзіркай убаку. Чарнышэвіч.КАДАЎБÉЦ, -бцá, м. Невялікі кадаўб. КІдаўбец для солі. Кадаўбец з маслам.КАДЗІЛА, -а, н. 1. Металічны сасуд на доўгіх ланцужках, у якім у час набажэнства курыцца ладан або іншыя

пахучыя рэчывы. [Поп], махаючы кадзілам, напусціў вельмі многа пахучага ладану. Каваль. Праз сіняваты пахучы дым кадзіла блішчыць пазалоп іканастаса. Брыль.2. Шматгадовая травяністая лекавая расліна сямейства губакветных з белымі пахучымі кветкамі.О Раздзьмуць кадзіла гл. раздзьмуць.КАДЗІЛЬНІЦА, -ы, ж. Тое, што і кадзіла (у 1 знач.).КАДЗІЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кадзіла. Кадзільны дым.КАД31РАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кадзіраваць. іКАД31РАВАЦЦА, -руецца; незак. Зал. V кадзіраваць.КАДЗІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе; зак. і незак., што. Зашыфраваць (зашыфроўваць); паведамленне пэўнымі ўмоўнымі знакаміІ (колам). Галай вывеў вонкі доўгую антэц; дальняй сувязі, падключыў да рацыі поўнуш магутнасць акумулятараў і пачаў кадзіраваць тэкст перасцяí>огі. Шыцік.КАДЗІРОВÁЧНЫ, -ая, -ае. Прызначаны для кадзіравання. ІКАДЗІРÓЎШЧЫК, -а, м. Спецыяліст пг кадзіраванню.КАДЗІЦЬ, каджý, кадзíш, кадзíць; незак. Раскалыхваючы ў руцэ кадзіла, курыць ладанам або іншымі пахучымі рэчывамі ў час набажэнства. Кадзіць сваім кадзілам дж Паперадзе працэсіі. Куляшоў. Вось не забыцца мне ніколі, Як раз угодніку Міколе Служыў малебен поп адзін. Як шчыра ён кадгіў. Крапіва. // перан. Незаслужана, празмерна і хваліць каго-н. Сяджу і думаю: ЯКІ ЭіС íь дзі- і вак быў учора. Часам з некім грымеў, часах некаму ў вочы кадзіў. Кірэенка.КАДЗЬ, -і, Т -ддзю, ж. Вялікая драўляная пасудзіна з клёпак, сцягнутых абручамі, для захоўвання розных сельскагаспадарчых прадуктаў. Калі трохі вочы прывыклі да змроку, сталі відаць — кадзь з капустаю, кадушачка з агуркамі. Крапіва.КАДКА, -і, ДМ -дцы; Р мн. -дак; ж. Невялікая кадзь; кадушка. Дубовы ліст, і хрэн,', і кроп кладуць з гуркамі ў кадкі. Вялюгін, і [Маці] лічыць дні, Каб хутчэй дачакацца^ Хлебны квас прыгатуе ў ліпавай кадцы. Панчанка.К адміев ы КÁДМІЕВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кадмію, мае ў сабе кадмій. Кадміевыя сплавы.КÁДМІЙ, -ю, ЛÍ. 1. Хімічны элемент, серабрыета-белы метал, які знаходзіцца пераважна ў цынкавых рудах.2. Жоўтая фарба розных адценняў, якая прымяняецца ў алейным жывапісе, кераміцы і інш.[Лац. саáтшт.]КАДР, -а, м. 1. Асобны здымак на кінаабо фотаплёнцы.2. Асобная сцэна або эпізод з кінафíльма. У некаторых кадрах пастаноўшчыкам удалося перадаць гераізм рускіх людзей. Новікаў. Кадр плыў за кадрам, Карціны змянялі карціны. Фільм пачынаўся. Куляшоў.КАДРАВІК, -á, м. 1. Ваеннаслужачы кадравых войск. [Ян Стафанковіч] падбадзёрыўся.. і ішоў вельмі шпарка, трымаючы твар угару і размахваючы рукамі, быццам стары вайсковы кадравік на маршыроўцы. Чорны.2. Кадравы работнік прадпрыемства, установы, арганізацыі.— Навучаць вас і ўсяму заводу дапамогуць. Тут многа кадравікоў, старых спецыялістаў. Кулакоўскі.3. Разм. Супрацоўнік аддзела кадраў. КАДРАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны дакадраў. Кадравая служба. Кадравы рабочы. О Кадравае войска гл. войска.КÁДРЫ, -аў; адз. няма. 1. Пастаянны састаў воінскіх часцей, які не дэмабілізуецца ў мірны час. Служыць у кадрах.2, Асноўны састаў кваліфікаваных работнікаў якой-н. галіны дзейнасці, якога-н. прадпрыемства, установы і пад. Тэхнічныя кадры.. Сельскагаспадарчыя кадры.[Фр. саáгев.]КАДРЫЛЯ, -і, ж. Танец з некалькіх фíгур з цотным лікам пар, а таксама музыка да гэтага танца. Сыграць кадрылю. □ Хлопцы і дзяўчаты скакалі кадрылі, кружыліся ў лявонісе, у бясконцых крыжачках і полыгах. Лынькоў. Грукат, тупат колькі сілы Ды хлапечы дружны рогат — гэта пары йдуць кадрылю, Б'юць абцасамі падлогу. Броўка.[Фр. дцаáгШе.]КАДУК, -á, м. Разм. Чорт, д'ябал. — А чаму ты не будзеш там? Куды цябе кадук схапіць пад той час. Машара.О Кадук з ім (з ёй, з імі, з табой, з вамі) — хай сабе будзе і так, нічога дрэннага тут няма (быць не можа). Кадук яго (цябе, яе, вас, іх) ведае — нічога невядома (пра каго-, што-н.).КАДУІПАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кадушкі. Кадушачнае века.КАДУШКА, -і, ДМ -ншы; Р мн. -шак; ж. Невялікая кадзь; кадка. Поруч, у дзвюх кадушках ляжалі пахучыя антонаўкі. Васілевіч.КАДКІК, -á, м. Выпнутая храстковая частка гартані ў мужчын. Твар .. быў як набрынялы, і кадык выпіраў з расшпіленага мундзірнага каўняра. Чорны. Каўнер кашулі балюча ўрэзаўся ў востры кадык, так, што перахапіла дыханне. Асіпенка.КАДЫФІКАВАЦЦА, -кýецца; незак. Зал. да кадыфікаваць.КАДЫФІКАВÁЦЬ, -кую, -кýеш, -кýе; зак. і незак., што. Звесці (зводзіць) у кодэкс, зрабіць (рабіць) кацыфікацыю.КАДЫФІКАТАР, -а, м. Той, хто займаецца кадыфікацыяй.573____________________________________Кажух . КАДЫФІКАЦЫІШЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кадыфікацыі. Кадыфікацыйная работа. Кадыфікацыйная камісія.КАДЫФІКАЦЫЯ, -і, ж. Звядзенне ў адзіную ўзгодненую сістэму (у кодэкс) законаў краіны, якія адносяцца да пэўнай галіны права. Кадыфікацыя законаў аб працы.[Ад лац. сосíех — кніга і íасеге — рабіць.]КАДЭÍН, -у, м. Парашок або таблеткі ад кашлю.[Ад грэч. кбЬеіа — макавая галоўка.]КАДЭНЦЫЯ, -і, ж. 1. Гарманічны або ме~ ладычны абарот, які завяршае музычны творабо яго частку, падкрэсліваючы кампазіцыйную цэласнасць твора.

2. Вольная імправізацыя віртуознага характару, якая вьжонваецца сола і ўваходзіць у склад інструментальнага канцэрта.[Іт. саáеша.]КАД5Т', -а, М -дэце, м. Выхаванец кадэцкага корпуса {гл. корпус).[Фр. сааеí.]КАДЭТ 2, -а, М -дэце, м. Член контррэвалюцыйнай канстытуцыйна-дэмакратычнай партыі ў дарэвалюцыйнай Расіі. Ўмелі кадэты пусціць пыл у вочы. Людзі, не спакушаныя ў палітыцы, спачувалі ім, лічылі іх вялікімі апазіцыянерамі царызму і шмат надзей, ускладалі на іх. Колас.[Скарачэнне па назвах першых літар у словах: канстытуцыйны дэмакрат (к.-д.— ка-дэ); канчатак па аналогіі з кадэт '].КАДЭЦКІ ', -ая, -ае. Які мае адносіны да кадэта'.О Кадэцкі корпус гл. корпус.КАДЭЦКІ2, -ая, -ае. Які мае адносіны да кадэта2. Кадэцкі лібералізм. □ Ход выбараў паказваў, што верх бярэ ў іх так званая кан,стытуцыйна-дэмакратычная або кадэцкая партыя, памяркоўна-апазіцыйная партыя памешчыкаў і ліберальнай буржуазіі. Колас.КАЁМКА, -і, ДМ -мцы; Р мн. -мак; ж. Памянш, да кайма; вузкая кайма. Вока Алесяледь заўважыла супроцьлеглы бераг з сіняй каёмкай сасновага лесу. Броўка. Калі набягае хваля, зграбныя птушкі спрытна адскокваюць ад каёмкі белай пены. В. Вольскі.КАЁТ, -а, М -ёце, м. Млекакормячая жывёліна сямейства сабачых, падобная да ваўка г якая водзіцца ў Паўночнай Амерыцы.КАЖАМЯКА, -і, м. Уст. Майстар, які вырабляе сырамятныя скуры.КАЖАМЯЦКІ, -ая, -ае. Уст. Які мае адносіны да кажамякі, кажамякаў. Кажамяцкае рамяство.КАЖАН, -á, м. Начная млекакормячая жывёліна з шырокімі перапончатымі крыламі; лятучая мыш. Нячутна носяцца кажаныг кожны раз знячэўку нагадваючы летам птушак. Брыль. А ў цёмных хадах, з сярэдзіны, вяліся кажаны, якіх мы таксама лічылі заптушак. Дамашэвіч.КАЖУРЙНА, -ы, ж. Разм. 1. Кусок аўчыны.2. Тоўстая скурка на чым-н. (яблыку, бульбе і пад.).КАЖУХ, -á, М -жусé, м. 1. Доўгая вевхняя вопратка з вырабленых аўчын. Абодва [дзяды}" былі ў доўгіх кажухах і нават пры рукавіцах: вясна вясной, а ноччу яшчэ ўсяго можаг быць. Кулакоўскі. Міхась скінуў кажух, вы-Кажучы574Казанок

еернуў уверх шэрсцю і накінуў на сябе. Колас.2. Пакрыцце, футляр з жалеза, цэглы, дрэва і пад. для ізаляцыі або засцярогі збудаванняў, механізмаў ці іх частак. Металічны кажух. Кажух кулямёта.КАЖУЧЫ. Дзеепрысл, незак, ад казаць.О Інакш кажучы (у знач. пабочн.) — іншымі словамі. Карацей кажучы (у знач. пабочн.) — коратка, без падрабязнасцей, сцісла. Між (паміж) намі кажучы — тое, што і м і ж (пані ж) намі (гл. мы). Мякка кажучы (у знач. пабочн.) — ужываецца як напамін пра тое, што гаворачая асоба знарок назбягае рэзкіх слоў аб кім-, чым-н. Не тут кажучы (казана) (у знач. пабочн.) — выражае пажаданне, каб тое непрыемнае, пра што ідзе размова, мінала ўдзельнікаў гутаркі. Няўрокам кажучы (у знач. пабочн.) — каб не сурочыць. Па праўдзе кажучы (сказаць); праўду кажучы (сказаць) (у знач. пабочн.) ■— гаварыць шчыра, адкрыта. Уласна кажучы (у знач. пабочн.) — па сутнасці.КАЖУШШК, -а, м. Разм. Кравец, які шые кажухі.КАЖУШНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кажуха (у 1 знач.). Кажушная латка.2. Зроблены з кажуха або з аўчыны. Кажушныя рукавіцы. □ Ляпнула клямка, з дзвярэй выйшаў ускудлачаны стары ў палатняных сподніках і ў кажушнай камізэльцы. Грахоўскі.КАЖУШОК, -шкá, м. Памянш, да кажух; кароткі кажух. Стары пацёрты кажушок, у якім ён хадзіў калісьці яшчэ каля клетак з мядзведзямі, быў даволі дрэнным і ненадзейным абаронцам ад холаду. В. Вольскі.КАЗА, -ы; мн. козы (з ліч. 2, 3, 4 казы), коз; ж. 1. Невялікая парнакапытная жвачная жывёліна (свойская і дзікая) сямейства пустарогіх; самка казла. Дзікая каза. Каза з казлянятамі. □ У Самабыля ёсць розная жыўнасць: куры, трое парасят, дзве казы і трусы. Колас.2. Разм. Двухметровая драўляная мерка ў ■форме разнятага цыркуля для абмервання зямельных участкаў; сажань. Варанецкі ішоў, лёгка ўскідваючы доўгія ножкі «казы» — вялікага драўлянага цыркуля. Дуброўскі. Максім узяў ад Дзяніса «казу» і пачаў перамяраць. Капусцін.3. Уст. Заплечныя насілкі для пераносу цэглы на будаўніцтве. Паложаць чалавеку дзесяць цаглін на «казу», прыгнецца ён, каб трывалей ляжала прылада на плячах з грузамі. Пальчэўскі. Па хісткіх рыпучых лесвіцах, на вышыню дзесятага паверха насілі муляры цэглу на «казе». «ЛіМ».4. Даўяейшы беларускі калядны абрад.О Ангорская каза — каштоўная шэрсная парода коз з паўтонкай моцнай белай шэрсцю.О Абадраць як сідараву казу гл. абадраць. Адстаўной казы барабаншчык гл. барабаншчык. Дзе і Макар коз не пасе гл. дзе. Козамі сена травіць гл. травіць. Лупіць як сідараву казу гл. лупіць.КАЗА-ДЗЕРАЗÁ, казы-дзеразы, ж. Фальклорная назва казы.— Дзе ж твая каза-дзераза: ваўкі з'елі, ці мо ў заячую хату схавалася? Кулакоўскі.КАЗАДОЙ, -я, м. Начная насякомаедная птушка з кароткай дзюбай і вялікім ротам.Казадой ляціць мякка і плаўна, бясшумна,м > кажан. В. Вольскі. Пад Закалюжжам, там, ка Ваўкаўні, гукалі совы; крычаў, аж стагнц, казадой — птушка начы. Пташнікаў.

КАЗАК ', казакá і казáка; мн. казакі, ніў і казакі, -аў; м. 1. На Русі ў 15—17 стст.вольны чалавек з прыгонных сялян, халопаў, гарадской беднаты, якія ўцякалі на ўскраіны дзяржавы — Дон, Запарожжа, Яік. Запарожскія казакі. □ Большая частка казакоў складалася з былых прыгонных сялян, якія ўцякалі на Украіну і паўднёвыя вобласці Беларусі ад прыгоннай няволі. «Беларусь».2. У дарэвалюцыйнай Расіі з 18 ст.— прадстаўнік ваеннага саслоўя — ураджэнец вайсковых абласцей (Кубанскай, Арэнбургскай, войска Данскога і інш.), які быў абавязан несці службу ў асобых вайсковых часцях за льготнае карыстанне зямлёй. Данскія казакі. Ц Радавы асобых (звычайна кавалерыйскіх) вайсковых часцей, якія камплектаваліся з ураджэнцаў вайсковых абласцей. У вёсцы трывога: прыехаў земскі з казáкамі. Якімовіч.3. Ураджэнец некаторых (былых вайсковых) абласцей СССР.4. перан. Пра спрытнага, маладога мужчыну.— Па-нашаму было гэтак,— хто хлопец хлёсткі і смелы, той і казак. Брыль.О Вольны казак — пра свабоднага чалавека, які ні ад каго не залежыць.[Ад цюрк. казак — вольны чалавек.]КАЗАК2, -á, м. Тое, што і казачок (у З знач.). Разгарнуў Грамыка полы, Казака йдзе сам-адзін. Колас.КАЗАКАВÁЦЬ, -кую, -кýеш, -кýе; незак. Быць казаком, весці вольнае жыццё казака. // Паводзіць сябе зухавата, смела, рызыкуючы жыццём.— А заўтра я цябе да цешчы на хутар завяду. Спакайней там. Чалавек ты пар[ты]йны, і не варта вось так казакаваць перад немцамі. Асіпенка.КАЗАКІН, -а, м. Мужчынскае верхняе адзенне на апліках, са зборкамі ззаду.КАЗАЛЬШЦА, -ы, ж. Уст. Амбон. Не веру купленым прарокам, Што з казальніц за грошы лгуць І сочаць прагавітым вокам, Скуль больш чырвонцаў ім нясуць. Купала. Ксёндз узышоў на балкон-казальніцу, адкашляўся і пачаў гаварыць казань. Арабей.КАЗАН, -á, м. Абл. Кацёл з круглым дном і шырокім верхам. Медны казан быў, ды палуда ўся аблезла. Сабаленка.[Цюрк. казан.]КАЗАННЕ, -я, к. 1. Дзеянне паводле дзеясл. казаць (у 1 знач.). [Унук] перабівае ціхую стройную плынь казання і слухання. Гарэцкі. // Размовы, гутарка.— Крычым мы таму, што казаць не ўмеем. Казанне наша мала дапамагае, дык мы крычым. Галавач.2. Прамова рэгілійна-павучальнага характару; пропаведзь. У нядзелю ў царкве гарачае казанне казаў бацюшка. Скрыган. Некалькі вечароў прысвяціў ксёндз Пацейкоўскі, каб улажыць казанне на першае набажэнства. Колас.КАЗАНОК, -нкá, лí. Абл. Памянш, да казан; невялікі казан; кацялок. Гарыць над самай кручаю касцёр, Рыбацкі казанок на ім дыміцца. Зарыцкі.Казанскі 575 ____ _________КазачныКАЗÁНСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны даКазані.О Казанская сірата гл. сірата.КАЗÁНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад казаць.2. г/ знач. прым. Прадказаны, суджаны.-Дужа ты не жалься, дзяўчына. Твой казанЫ хлопец, твой сокал Паляцеў да зоркі высокай. Бічэль-Загнетава.О Казаная казка гл. казка. Не тут казана — тое, што і не тут кажучы (гл. кажучы).— Глядзі, утопішся, не тут казакі'-, увесь двор на ямах ды калдобінах... Кулакоўскі.КАЗАНЬ, -і, ж. Тое, што іказанне (У2 знач.). Выйшаў поп, Казань ён пачаў, павёў пра бога, Пра зямлю, Пра неба, ПеклН, Рай. Бялевіч.О Казань казаць гл. казаць '.КАЗÁРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Вздаплаўная дзікая птушка сямейства качьíных, якая водзіцца ў палярнай і ўмеранай паласе. Чорная казарка. Канадская казарка.КЛЗÁРМА, -Ы, Ж. Спецыяльнае памяшканне для размяшчэння вайсковых часцей. Гэта быў вайсковы гарадок з простымі забрукавНны.чі вуліцамі, трохпавярховымі каменныМ-і казармамі, канюшнямі, майстэрнямі, гаражНмі і пасярэдзіне пляцам для вайсковых заняткаў. Каваль. // Інтэрнат для рабочых у дарэвалюцыйнай Расіі. Падышла група рабочых з бліжэйшай пуцявой казармы. Лынькоў. // перан. Пра вялікі непрыгожы змрочна будынак.[Іт. сазегта.]КАЗАРМЕННЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да казармы, уласцівы ёй. [У семінарыі] дысцыпліна — казарменная. Усё пад суровым халодным наглядам. Таўлай. На гэты шыропі свет дазвалялі глядзець не іначай, як праз вузенькую шчыліну казарменнага акна. Чорны. // перан. Падобны на казарму. Спыніліся каля велізарнага, на выгляд казарменнага будынка. Новікаў.О Казарменнае становішча гл. становішча.КАЗАХ гл. казахі.КАЗÁХІ, -аў; адз. казах, -а, м.; казáшка, -і, ДМ -шцы; мн. казáшкі, -шак; ж. Народ, яííі складае карэннае насельніцтва Казахскай ССР.КАЗÁХСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да казахаў, належыць ім. Казахская мова. Казахская юрта.КАЗАЦША, -ы, ж. Уст. Казакін. Ігнат Пушча выклікаў да сябе начальніка разведкі, бялявага статнага хлопца ў кавалерыйскай казаціне. Шчарбатаў.КАЗÁЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да казака', казакоў, належыць ім. Казацкі конь. Казацкія вусы. ІІ Які складаецца з казакоў; які мае адносіны да войска, што складаецца3 казакоў. Казацкае войска. Казацкі полк. Казацкі афіцэр.КАЗÁЦТВА, -а, в. 1. Казацкае саслоўе.2. зб. Казакі. Данское казацтва.КАЗÁЦЦА, кáжацца; незак. 1. Ганарыцца, расказвацца. Скора казка кажацца, ды не скора справа робіцца. Прыказка.

2. Зал. да казаць1 (у 1 знач.).КАЗАЦЬ', кажу, кажаш, кажа; незак. 1. што, без дап. і са злучн. «што». Выказваць у вуснай форме якія-н. думкі, меркаванні; рас-казваць, гаварыць. Казаць праўду. Не казаць ні слова. Казку казаць. □ —Што сынку, што? — са слязамі ў вачах казаў., дзядзька Кандрат. Брыль.— Сымон Чарнюк казаў, шло тут скарб захаваны,— пацвердзіў Язэпка. Бядуля. Узяўся за гуж — не кажы, што не дуж. Прыказка. // перан.; каму-чаму. Выклікаць, абуджаць у каго-н. якія-н. пачуцці, думкі. Па адзін бок дарогі стаялі больш елкі, але такія цёмныя і панурыя, што нічога добрага не казалі майму сэрцу. Колас.2. безас, (у форме 3 ас. мн.). Ходзяць чуткі, пагалоскі; гавораць. / кажуць, ледзь ранак расісты Абудзіць дубровы Палесся, Да сябра свайго сувязіста Той голуб ляціць з паднябесся. Нядзведскі.3. Абавязваць, загадваць. / у перан. ужыв. Сумленне кажа рабіць так.4. перан. Сведчыць аб чым-н., указваць на што-н. Усмешка гэтая выразна казала аб тым, што Аленка нічога не мела, б, каб паганяцца за Сцёпкам. Колас. Сама [Ліда] і не чула б.., што сушыла смага, што галодная; сама не чула б, дык "кажуць аб гэтым грудзі. Брыль.О Добра кажаш (у знач. пабочн.) — сапраўды. І не кажы(це)! — выражае поўную згоду з гаворачым: так, безумоўна. Казань казаць — гаварыць павучальна і дакучліва. Не кажы гоп, пакуль не пераскочылі — загадзя не зрабіўшы, не хваліся. Няма чаго казаць — ужываецца для выказвання згоды, салідарпасці з кім-н.: сапраўды, на самай справе. Што (тут і) казаць — нічога пе скажаш, няма чаго гаварыць; праўда.— Ды што тут казаць,— падтрымаў Макара Аўдзеевіча млынар. М. Ткачоў. Што (як) пі кажы — нягледзячы ні на што, як бы там ні было. Як кажуць; як той казаў (у знач. пабочн.) — як прынята гаварыць. Пагаварылі крыху ды асталіся, як кажуць, пры сваіх інтарэсах. Бажко. На стале будзе, як той казаў, і паранае, і варанае. Васілёнак.КАЗАЦЬ2, кажу, кажаш, кажа; незак., што і чаго. Разм. Паказваць. Цяпер на вуліцу і носа не кажы: будуць дражніцца. Сяргейчык.КАЗÁЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чан; ж. 1. Жонка або дачка казака * (у 2 знач.).2. Жан. да казак ' (у 3 знач.).КÁЗАЧНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць казачнага (у 2 знач.); незвычайнасць, дзівоснасць чаго-н. Таямніца і казачнасць лесу адсунулісл кудысьці, туляцца па далёкіх кутках. Бядуля.КÁЗАЧНІК, -а, м. Складальнік або расказчык казак (у 1 знач.). У народных казачнікаў і апавядальнікаў Я. Колас вучыўся вобразнасці і выразнасці мовы. Пшыркоў.КÁЗАЧНІЦА, -ы, ж. Жан. да казачнік.КАЗАЧНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да казкі (у 1 знач.). Казачны сюжэт. Казачная канцоўка.2. Які існуе толькі ў казках; нерэальны. Казачны горад. Казачныя асілкі. □ Верыцца Шіне], што ў цемры над ёю, быццам казачны добры дух, заўсёды будзе бабуля — першая, найлепшая, адзіная... Брыль. // перан. Незвычайны, дзівосны, цудоўны. Вестка аб казачнай машыне... умомант абляцела ўсё наваколле. Дадзіёмаў.— Валі, напэўна, падабаецца слухаць казачную музыку Моцарта, Ліста, любавацца на карціны Гроггера і Матэйкі? Бажко.Казачо к __________________ ___________________576 ___________ _____________КазлабародКАЗАЧОК, -чка, м. 1. Памянш.-ласк. да казак ' (у 2 знач.).2. У рускіх дваран, памешчыкаў — хлопчык-слуга, звычайна апрануты ў казакін і падстрыжаны па-казацку.3. Народны танец з паступова нарастаючым тэмпам, а таксама музыка да гэтага танца.КАЗÁЧЫ, -ая, -ае. Тое, што і казацкі. Казачая сотня. □ К таму часу ў Берастэчка К дружыне казачай Прыблукаўся пан Патоцкі. Купала.КАЗÁШКА гл. казахі.КАЗЕШ, -у, м. Бялковае клейкае рэчыва, якое ўтвараецца пры стварожванні малака.[Ад лац. сааецз — сыр.]КАЗЕШАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да казеіну. // Які мае ў сваім саставе казеін. Казеінавы клей. Казеінавыя фарбы.КАЗÉЛІЦЬ. У выразе: казеліць вочы — скасавурыўшыся, пільна ўглядацца ў каго-, што-н.КАЗЕМАТ, -а, М -мáце, ле. 1. Абарончае збудаванне ў крэпасцях, фортах, батарэях для укрыцця ад^ бомб і снарадаў, захоўвання ÍЗоепрыпасаў і пад. Земляныя валы,., вялікія •скляпенні казематаў да гэтага часу захоўвазоць на сабе адбіткі былых баёў. «Беларусь».2. Браціраванае памяшканне на караблях для ўстаноўкі гармат сярэдняга калібру.3. У дарэвалюцыйнай Расіі — адзіночная камера ў крэпасці для трымання палітычных зняволеных. Казематы Петрапаўлаўскай крэпасці. □ Унізе, у казематах, сядзелі бясстрашныя барацьбіты-вязні, а наверсе ў прасторным пакоі былі каты. Няхай.[Фр. сазетаíе ад іт. саватаіíа.]КАЗЕМÁТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каземата. Казематныя гарматы. Казематныя сцены.КАЗЁТКА, -і, ДЖ -тцы; Р мн. -так; ж. Двухмесная канапка.КАЗЁЛ, -зла, м. і. Самец казы. Стралец расказвае:—Сёння з самага ранку натрапіў я на чараду коз. Была там каза з казлянятамі ды стары казёл барадаты. Якімовіч.2. Дзікая млекакормячая жывёліна сямей•ства пустарогіх, якая водзіцца звычайна ў гарах.3. Разм. Род гульні ў карты, даміно. Пасля абеду на палубе першага класа пачалі стукаць «казла» —• настрой узрушаны, воклічы. Мележ.4. Метал, гллак, які застыў пры плаўленні í прыкарэў да сценак печы, каўша і пад.5. Гімнастычны снарад у выглядзе карот•кага, абабітага скурай бруса на чатырох высокіх ножках.6. Разм. Род бабкі: некалькі снапоў ячменю, аўса, састаўленых пэўным чынам для прасушвання.

7. Разм. Тое, што і казляк. Назбіраць ■казлоў.

8. Разм. Легкавы аўтамабіль павышанай ■праходнасці. «Казёл» выпісаў круг на плошчы і спыніўся каля адной крамы. Ермаловіч.О Казёл адпушчэння — пра чалавека, на якога заўсёды звальваюць чужую віну, адказнасць за правіннасць. Казлы драць гл. драць. Пусціць казла ў агарод гл. пусціць. Як з казла малака з каго — пра таго, хто не (прыносіць ніякай карысці.КАЗЁННАКОШТНЫ, -ая, -ае. Уст. Якога вучылі і трымалі на сродкі казны, за казённы кошт. Казённакоштны семінарыст.КАЗЁННІК, -а. м. Разм. Тое, што і казённая частка (гл. частка). З рулі вінтоўкі яшчэ не выкурыўся дым ад першага стрэлу, як Свістуноў даслаў у казённік ствала другі патрон і яшчэ раз стрэліў. Паўлаý.КАЗЁННЫ, -ая, -ае. 1. Уст. Які мае адносіны да казны, належыць ёй; дзяржаўны. Казённая зямля. Казённыя грошы. Казённылес. ІІ Які выдаецца з казны, за кошт казны, дзяржавы. Казённае абмундзіраванне, а Цесляры выбягалі з баракаў, размахваючыказённымі сякерамі. Чорны. // Які аплачваецца казной. Казённая кватэра.2. Уст. Які знаходзіўся на дзяржаўнай службе. На гасцінцы, у вярсце ад чыгункі, стаяла хата казённага лесніка Лукаша. Колас.3. перан. Неадабр. Бюракратычны, фармальны. Казёнкы падыход да справы. Казённае выхаванне. Ц Пазбаўлены арыгінальнасці; банальны. Казённая мова. Казённыя фразы.О Казённая палата гл. палата. Казённая частка гл. частка. Казённы дом гл. дом. О Ногі не казённыя гл. нага. КАЗЁНШЧЫНА, -ы, ж. Разм. Бюракратычны падыход да чаго-н.; фармалізм, бяздушнасць. Шамякін з усёй рашучасцю сцвярджае, што бяздушны фармалізм, казёншчына вытручваюць з чалавека ўсё жывое. Кучар. КАЗШЕЦ, -нцу, м. Скрыўленне ў каленях пярэдніх ног каня, прыроджанае або траўматычпае.КАЗІНО, нескл., н. У буржуазных краінах — загарадны ігральны дом або рэстаран з эстрадай. [íт. савіпо.]КАЗШЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да казы (у 1 знач.), належыць ёй. Казінае малако. Казіная шкура. Казіныя сляды. Ц Зроблены са шкуры, шэрсці, малака казы. Казіны сыр. О Казіная ножка гл. ножка. О Загнаць у казіны рог гл. загнаць. КАЗКА, -і, ДМ -зцы; Р мн. -зак; ж. 1. Апавядальны твор вуснай народнай творчасці або літаратурны твор аб выдуманых падзеях, нярэдка з удзелам чарадзейнай, фантастычнай сілы. Беларускія народныя казкі. Казкі Андэрсена. □ Гэта было адно з тых месц, пра якія калісьці народ расказваў страхотныя казкі — з разбойнікамі, з лесунамі, з русалкамі. Бядуля. Ні ў казцы сказаць, ні пяром апісаць. З нар. // перан. Пра што-н. незвычайнае, дзівоснае, цудоўнае. Ёсць тут сем хвой. Не хвоі — казка. Колас. Печаная бульба — гэта казка, Паскрабеш нажом — г калі ласка. Жоўтая скарынка, як пірог. Панчанка. 2. Што-н. выдуманае, нерэальнае; байка ' (у 2 знач.). Нагаварыць розных казак. □ [Гарлахвацкі^ Нц. гэтыя казкі вы расказвайце сваёй бабулі. Ніхто ім не паверыць. Крапіва.О Бабскія казкі — тое, што і бабскія плёткі (гл. плётка 2). Казаная казка — пра не раз чутае і не вартае ўвагі. Казка пра белага бычка — пра бясконцае паўтарэнне аднаго і таго ж.КАЗЛАБАРОД, -у, М -дзе, м. Двух- або шматгадовая травяністая расліна сямейства складанакветных пераважна з жоўтымі кветкамі.Казлапогі577Казырок

КАЗЛАНÓГІ, -ая, -ае. З нагамі, падобнымі на казліныя.КАЗЛІНА, -ы, ж. Казліная шкура (вырабленая або нявырабленая).КАЗЛІНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да казла. Казліны рог. // Зроблены са шкуры казла. Казлінае футра. // Такі, як у казла. Казліная барада.КАЗЛОВЫ, -ая, -ае. Зроблены са скуры казла. Казловыя боты.КАЗЛЯК, -á, м. Ядомы грыб з масляністай слізкай скуркай на шапачцы; масляк.КАЗЛЯНЙ í КАЗЛЯНЁ, -няці; мн. -няты, -нят; н. -Дзіцяня казы.КАЗЛЯТНІК, -у, м. Шматгадовая травяністая расліна сямейства бабовых, якая скарыстоўваецца ка корм.КАЗЛЯЦША, -ы, ж. Мяса казы, казла або казляняці.КАЗНÁ, -ы, ж. Уст. 1. Сукупнасць грашовых, зямелыíых і іншых матэрыяльных каштоўнасцей дзяржавы.— Пад казну зямля пайсці не можа, гэта ўласнасць пана міністра. Чорны.2. Дзяржава як уладальяік гэтых каштоўнасцей, а таксама ўрадавая ўстанова, якая распараджаецца маёмасцю дзяржавы.— Далася вам гэтая казка. Самі на сябе рабіць будзеце, а не на казну, свая ж гаспадарка будзе. Галавач. // Дзяржаўная ўстанова, прадпрыемства. А хлеба ўсё ж такі не хапала; узімку найм,аліся ў казну рэзаць дровы, вазілі кароўкі, наймаліся ў гарадах... Каваль.3. Грашовыя сродкі, маёмасць. Паднятыя апоўначы ў пошуках заработку бедныя дзеці так і паехалі, не багата сабраўшы для папаўнення казны сіроцкага дома. Філімонаў.[Цюрк.]КАЗНÁКРÁД, -а, М -дзе, м. Службовая асоба, якая абкрадвае казну (у 1 знач.), прысвойвае дзяржаўныя каштоўнасці. Цудоўны апарат Займеў амерыканец: Направа — казнакрад. Налева — ашуканец. Лужанін.КАЗНАКР4ДСТВА, -а, н. Абкрадванне казны, прысвойванне дзяржаўным каштоўнасцей.КАЗНАЧЭЙ, -я, м. 1. Асоба, якая ведае грашамі і каштоўнасцямі ўстановы, арганізацыі і захоўвае іх. Казначэй мясцовага камітэта.2. У вайсковых часцях — асоба, якая ведае прыё'мам, захаваннем і выдачай грашовага, рэчавага і тэхнічнага забеспячэння.3. Асоба, якая загадвала казначэйствам у дарэвалгопыйнай Расіі.КАЗНАЧЗЙСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да казначэя, казначэйства. Казначэйская пасада. Казначэйскі чыноўнік.О Казначэйскія білеты гл. білет.

КАЗНАЧЭЙСТВА, -а, н. Урадавы фінаясавы орган у да рэвалюцыйнай Расіі, які ведаў захаваннем, прыёмам і выдачай дзяржаўяых сродкаў. Губернскае казначэйства. Галоўнае казначэйства.КАЗУÁР, -а, м. Буйная чорная птушка з дужымі трохпалыгымі нагамі, якая водзіцца ў Паўночнай Аўстраліі, на Новай Гвінеі і прьтлеглых астравах.[Фр. сайоаг з малайск.] 'КАЗУІСТ, -а. М -сце. м. Юрыст, вопытны і ўмелы ў разборы заблытаных, складаных судовых спраў, казусаў. // перан. Неадабр.Пра чалавека, які ўмее адстойваць заблытаныя або фальшывыя палажэнні.КАЗУІСТЫКА, -і, ДМ -тыцы, ж. 1. У юрыспрудэнцыі — прымяненне агульных артыкулаў закона да розных юрыдычных выпадкаў.2. Кніжн. У сярэдневяковай схаластыцы і багаслоўі — прымяненне да асобных выпадкаў агульных дагматычных палажэнняў.3. перан. Уменне адстойваць заблытаныя або фальшывыя палажэнні; кручкатворства.[Ад лац. сазцз — выпадак.]КАЗУІСТЬ'ІЧНЫ, -ая, -ае. Заснаваны на казуістыцы. Казуістычная тэалогія. Казуістычныя тонкасці. □ — Ты ж, трэба аддаць табе справядлівасць, пытанні ставіў казуістычныя,— хваліць следчыцкі талент Янкі Андрэй. Колас.КАЗУЛЯ, -і, ж. Парнакапытная жывёліна сямейства аленевых; дзікая каза. Вось выбегла на дарогу лёгкая, стройная, рыжая казуля, павяла вушамі, скокнула ўбок і знікла ў гушчары. Гурскі.КАЗУЛЯНЙ і КАЗУЛЯНЁ, -няці; мн. казуляняты, -нят; м. Дзіцяня казулі.КАЗУС, -у, м. 1. Складаная, заблытаная справа ў судовай практыцы.2. Разм. Незвычайны, недарэчны выпадак. — А ў вайну са мной такі выйшаў казус, што чуць з сораму не згарэў... Ракітны.[Лац. сазцв.]КÁЗУСНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да казусу, з'яўляецца казусам. Казусны выпадак. Казусная справа.КАЗЫРÁННЕ, -я, н. Дзеянне ■ паводле знач. дзеясл, казыраць2.КАЗЫРАЦЬ', -áю, -áеш, -áе; незак. Разм. 1. Хадзіць з казырнай карты.2. перан.; чым. Выстаўляць íпто-н. як сваю перавагу; выхваляцца чым-н. [Лабановіч] прыгадаў аднаго слуцкага рамізніка, які меў княжацкі тытул і ў крытычных выпадках казыраў ім. Колас.— А ты, хлопча, не дужа казырай сваімі ведамі, бо ведаеш усё гэта з газет. Скрыпка.КАЗЫРАЦЬ2, -áю, -áеш, -áе; незак. Разм. Вітаць па-вайсковаму, прыкладваючы руку да казырка. Дзяўчына-яфрэйтар.. паказвала дарогу кожнай машыне і, спрытна перахапіўшы сцяжкі ў левую руку, казырала. Шамякін.КАЗЫРКÁСТЫ, -ая, -ае. З вялікім казырком. Андрэйчыкаў Хведар., выпрасіў у Васіля казыркастую флоцкую фуражку. М. Стральцоў.КАЗЫРКОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да казырка, з казырком (у 1 знач.). Прыгладзіў узвіхраныя ветрам валасы, ускінуў на іх салдаííкую казыркоеую шапку. Галавач.КАЗЫРНУЦЬ'. -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Аднакр, да казыраць1 (у 2 знач.).КАЗЫРНУЦЬ2, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Аднакр, да казыраць2.КАЗБІРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да козыра, з'яўляецца козырам. Казырная карта. Казырны туз.КАЗЫРОК, -ркá, м. 1. Шчыток у галаўным уборы, які выступае над ілбом; брыль (у 2 знач.). [Бондар] далонню падняў угару казырок., шапкі і адкрыў высокі., лоб. Чарнышэвіч. [Лёдзя] ледзь не наткнулася на каржакаватага хлопца ў кепцы з адарваным казырком і таму падобнай на берэт. Карпаў. //10 Зак. 538Казырыцца578Кан ма

Шчыток, які надзяваецца без галаўнога ўбору, для аховы вачэй ад яркага святла.2. Невялікі навес у чым-н., над чым-н. Спорны вясновы дожджык наляцеў знянацку і загнаў Паўла Гушчу пад казырок бліжэйшага пад'езда. Шыцік.О Браць (узяць) пад казырок гл. браць.КАЗЫРБІЦЦА, -рýся, -рышся, -рыцца; незак. Разм. Ганарыста паводзіць сябе перад кім-н.; фанабэрыцца, выхваляцца. Хлопчыкі трохі казырыліся, рабілі выгляд, што да заўваг .. [Кацярыны Іванаўны] абыякавыя, дурэлі, але ўсё-такі не абсмейвалі. Лось. Барбутовіч проста застрашваў яго, каб дзядзька не надта казырыўся перад ім і на згоду пайшоў. Колас.КАЗЫТÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, казытаць і стан паводле знач. дзеясл. казытацца. Клаў [Аляксей Іванавіч] на мяккую далонь жоўтыя., каласы, адчуваючы іх прыемнае казытанне. Шахавец. [Генька] ужо не мог стрымаць горкага казытання ў сваім носе. Паслядовіч.КАЗЫТАЦЦА, казычýся, казычашся, казычацца; незак. Тое, што і казытаць (у 1 знач.). У шэрым шынялі, з чырвонай зоркай на шапцы, тата казытаўся вусамі і рагатаў, падкідаючы Даніка на руках. Брыль.КАЗЫТАЦЬ, казычý, казычаш, казыча; незак., каго-што. 1. Датыкаючыся да скуры, выклікаць лёгкае нервовае раздражненне, сверб. Сена казытала то шчаку, то шыю, то забівалася за каўнер. Лупсякоў. Лейба прыціснуў да губ голы жывоцік маленькае Ханы, і яна смяялася і дрыгала ножкамі, бо доўгая барада і вусы казыталі яе. Чарнышэвіч. // Выклікаць лёгкае раздражненне ў носе, горле (пра моцны пах, дым і пад.). Мядовы пах мурожнага сена пранік у нос,— такі моцны пах, што проста казытаў у горле. Бядуля. Прагорклы пах газы і гарэлага машыннага масла казытаў ноздры. Хадкевіч. // безас. Пра раздражненне ў горле, носе. Ад болю крывіўся.. [Бораў] твар, вочы наліваліся нечым пякучым, а ў горле казытала, нейкая горнасць апаноўвала ўсяго. Кавалёў. Пахла гарэлым, казытала ў носе, з вачэй сыпаліся слёзы. Гурскі.

2. перан. Прыемна ўзбуджаць. Тое, што Грамабой хваліў яго за добрасуседскае абыходжанне, казытала трохі Язэпаў гонар і як бы ўзнімала яго вышэй над Рыгорам. Крапіва. Анежка ходзіць, і ўспаміны дзяцінства прыемна казычуць яе сэрца. Броўка.КАЗЫТЛ1ВЫ, -ая, -ае. 1. Адчувальны да козыту. Казытлівае месца.2. Які казыча, выклікае козыт. Трапіць [снег] на шчаку і адразу растае, расплываецца казытлівым халадком. Лынькоў.КАЗЫТНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак., каго-што. Аднакр, да казытаць.КАЗЮЛЬКА, -і, ДМ -льпы; Р мн. -лек; ж. Абл. Казяўка, кузурка. Да звычайнага, векавога жыцця лесу — жыцця раслін, птушак, розных мошак і казюлек — цяпер., дадалося новае жыццё лясны,х людзей. Кавалёў.КАЗЮРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Абл. Казяўка, кузурка. Па сухой сцяблінцы.. узбіралася нейкая казюрка. Лынькоў.КАЗЯЛЁЦ, -льцý, м. Шматгадовая травяністая расліна сямейства казяльцовых, звычайна з жоўтымі кветкамі.КАЗЯЛЬЦОВЫ, -ая, -ае. і. Які мае адносіны да казяльцу. Казяльцовае лісце.2. у знач. наз. казяльцóвыя, -ых. Сямейства раслін, да якога адносяцца казялец, кураслеп, пралеска і інш.КÁЗЯРÓГ, -а, м. 1. Дзікі горны казёл з вялікімі рагамі.2. Адно з 12 сузор'яў задыяка.[Пераклад з лац. саргісоншз — літаральна «рог казы».]КАЗЯЎКА, -і, ДМ -зяўцы; Р мн. -зявак; ж. Усякае маленькае насякомае; кузурка. Аб фару стукнулася нейкая казяўка велічынёй з жука і немаведама дзе дзелася. Ермаловіч. // перан. Пра нікчэмнага чалавека.— Класавая помста? — нашто помста? Гэта задужа вялікі гонар для такой казяўкі. Галавач.КАІН, -а, м. Пра здрадніка, злачынца (з біблейскага падання пра Каіна, сына Адама, які забіў свайго брата Авеля).КÁІНАЎ, -нава. Які належыць каіну.О Каінава кляймо гл. кляймо.КАІНІТ, -у, М -нíце, м. Мінерал з групы складаных сульфатаў, з якога атрымліваюць калійныя ўгнаенні.[Ад грэч. каіпов.]КАЙДАНАВЫ, -ая, -ае. Тое, што і к а йд а н н ы.КАЙДАННЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кайданоў. Кайданны звон.КАЙДАНЫ, -óў і КАЙДАНЫ, -аў; адз. няма. У дарэвалюцыйнай Расіі і капіталістычных краінах — злучаныя ланцугом жалезныя кольцы, якія надзяваюцца на рукі і ногі тых, хто абвінавачваецца ў цяжкіх злачынствах. Закаваць у кайданы. □ Адвага або мёд п'е або кайданы трэ. Прыказка. // перан. Пра тое, што звязвае чалавека, пазбаўляе яго свабоды. Кайданы рабства, п Дзяды нашы білі драпежнікаў прускіх, Не даўшы надзець на сябе кайданы. Броўка.[Ад араб. каíáіпі — путы, кайданы.]КАЙЗЕР, -а, м. Імператар у «Свяшчэннай Рымскай імперыі» і Германскай імперыі. // Асоба, якая мае гэты тытул.[Ням. Каізег ад лац. саезаг — цар, цэзар.]КАЙЗЕРАУСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кайзера, звязаны з ім. Кайзераўская ўлада. Кайзераўскае войска.КАЙЛАВІШЧА, -а, н. Цаўё ў кайле.КАЙЛІЦЬ, -лю, -лíш, -ліць; незак., што і без дап. Працаваць кайлом. Кайліць вугаль. □ Я помню тыя дні, калі Пад Мінскам у бары, Хто карчаваў, а хто кайліў, Кіпела праца і раслі Скрозь новыя муры. А. Александровіч.КАЙЛО, -á, н. Ручны інструмент у выглядзе востраканцовага стальнога кліна на драўляным цаўі для адколвання кускоў горных парод; кірка. Тут кожны выбух, кожны ўдар кайла У грудзі непадатлівай прыродзе Дзеля таго, каб з мёртвых ажыла Краса зямлі, скаеанай мерзлатою. Звонак.[Ням. КеіІ.1КАЙЛОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кайла. Кайловае цаўё.КАЙМÁ, -ы; мн. кóймы (з ліч. 2, 3, 4 каймы), кóймаў; ж. Разм. Паласа. Ад., палеткаў паляну аддзяляла толькі вузкая кайма маладога асінніку, што рос на схіле ўзгорка. М. Ткачоў.[Цюрк.]Кайман 579__________________________________Кактэ й ль КАЙМАН, -а, м. Род кракадзілаў з моцным панцырам на спіне і жываце, якія водзяцца ў Цэнтральнай Амерыцы. (Ісп. саітап.]КАЙНАЗОЙСКІ, -ая, -ае. У выразе: кайназойская эра гл. эра. (Ад грэч. каіпоз новы і гбе — жыццё.] КАЙРА, -ы, ж. Марская палярная птушка сямейства чысцікаў з чарнавата-бурым апярзняем зверху і белым знізу.КАЙСТРА, -ы, ж. Дарожная торба, заплечны мяшок. [Ганна] механічна збірала кайсгру Дудку, той збіраўся некуды ў дарогу. Лынькоў. Калі з вайны вярнуўся бацька, Разбінтаваны ў лазарэце, Дастаў ён з кайстры хлеб салдацкі 1 па акрайцу выдаў дзецям. Непачаловіч.КАКÁВА, -ы, ж. 1. Трапічнае дрэва, абястлушчаныя зярняты якога ідуць на прыгатаванне шакаладу.2. Парашок з зярнят гэтага дрэва. // Пажыўны напітак з такога парашку. Выпіць какавы. [Ісп. сасао.]КАКАВАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да какавы. Какававыя зярняты.КАКАДУ, нескл., н. Род папугаяў з доўгім чубам і моцнай дзюбай. Чорныя какаду. Белы какаду.КАКА1Н, -у, м. Ядавітае рэчыва, якое здабываецца з лісця какаінавага куста і выкарыстоўваецца як мясцовы абязбольваючы або наркатычны сродак. (Ісп. сасаіпа.]КАКАШАВЬÍ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да какаіну. Какаінавы нарквз.2. у знач. наз. какаíнавыя, -ых. Сямейства раслін, да якога адносіцца какаінавы куст і інш. О Какаінавы куст гл. куст. КАКАШІЗМ, -у, м. Хваравітая цяга да какаіну як наркатычнага сродку; від наркаманіі.КАКАШÍСТ, -а, М -сце, м. Хворы на какаінізм; наркаман.КАКАІНІСТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да какаініст.КАКАФАНІЧНЫ, -ая, -ае. Непрыемны для слыху; сумбурны, немілагучны. Какафанічнаа музыка.

КАКАФОШЯ, -і, ж. Негарманічнае, сумбурнае спалучэнне гукаў, непрыемнае для слыху. Какафонія зыкаў густым струменем выбівалася з вокан. Гартны. [Грэч. какорЬопіа — дрэннае гучанне.] КАКАФОННЫ, -ая, -ае. Тое, што і к а к аф а н і ч н ы.КАКÉТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. і. Жанчына, якая сваімі паводзінамі, манерамі, туалетамі імкнецца падабацца мужчынам, звярнуць іх увагу. Дачка пані Міхаліны, какетка Яня, прымусіла каля сябе бегаць, можа, з пяць афіцэраў. Карпюк. 2. Тое, што і г е с т к а. [Фр. ^цеіíе.]КАКÉТЛІВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць какетлівага.КАКЕТЛІВЫ, -ая. -ае. і. Схільны да какецтва; які імкнецца спадабацца, какетнічае. Какетлівая дзяўчына. // Уласцівы какетцы; разлічаны на тое, каб падабацца, звярнуць на сябе ўвагу. Какетлівы позірк. □[Жанчына] зірнула ў люстра, што стаяла ля сцяны насупроць, паправіла какетлівым рухам капялюш. Мурашка.2. Які мае прыгожы, прывабны выгляд. Какетлівае ўбранне. □ Карычневы шалік з нейкай какетлівай вясёлкай на махрыстых капцах атуляў яе твар. Брыль.КАКЁТНІЧАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, какетнічаць.КАКЕТНІЧАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. 1. Імкнуцца сваімі паводзінамі, манерамі спадабацца, звярнуць на сябе ўвагу. Какетнічаць з мужчынамі.2. перан.; чым. Рысавацца, выстаўляць напаказ што-н. як сваю асаблівую перавагу. Какетнічаць сваёй аб'ектыўнасцю.КАКÉЦТВА, -а, н. Паводзіны, манеры какеткі (у 1 знач.); какетнічанне. Стройненькая, чарнявая сцюардэса з мілым французскім какецтвам дэманстравала нам сваё веданне рускай мовы. Брыль.КАКІЛЬ, -я, м. Разборная металічная форма для адліўкі розных металічных вырабаў.[Фр. содшІІе.]КАКÍЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да какіля. // Зроблены пры дапамозе какіля. Какільнае ліццё.КАКОС, -а, м. 1. Тое, што і какосавая п а л ь м а (гл. пальма).2. Плод какосавай пальмы; какосавы арэх.[Ісп. сосоз мн. ад сосо — какосавая пальма.]КАКОСАВЫ. -ая. -ае. Які мае адносіны да какоса. Какосавая драўніна. Какосавы арэх. ІІ Які атрымліваецца з какосавай пальмы і з яе пладоў. Какосавы алей.О Какосавая пальма гл. пальма.КАКОТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. У буржуазным грамадстве — жанчына лёгкіх паводзін, якая жыве на ўтрыманні палюбоўнікаў.[Фр. сосоМе.]КАКОШШК, -а, м. 1. Старадаўні рускі жаночы галаўны ўбор у выглядзе ўпрыгожанага шчытна над ілбом.2. У архітэктуры — упрыгожанне на фасадах будынкаў, якое нагадвае па форме такі галаўны ўбор.КАКСАВАЛЬНЫ, -ая, -ае. Тое, што і кокс а в ы.КАКСАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, каксаваць.КАКСАВАЦЦА, -сýецца; незак. і. Ператварацца ў кокс. Асабліва цэніцца вугаль, які добра каксуецца. 2. Зал. да каксаваць.КАКСАВАЦЬ, -сýю, -сýеш, -сýе; незак., што. Ператвараць каменны вугаль, торф і інш. віды паліва ў кокс, награваючы да высокай тэмпературы.КÁКТУС, -а, м. Паўднёвая расліна з бязлістым мясіста-сакавітым сцяблом, укрытым калючкамі.[Лац. сасíцз.]КÁКТУСАВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кактуса. Кактусавыя зараснікі.2. у знач. наз. кактусавыя, -ых. Сямейства шматгадовых раслін з відазмененым у калючкі лісцем на мясіста-сакавітых сцяблах.КАКТЭЙЛЬ, -ю, м. Напітак з сумесі розных спіртных вырабаў (каньяку, лікёру, віна) з19*Кал5 80 ____________________________Ка л андраван н е

цукрам і вострымі нрыправамі. // Напітак з сумесі малака, фруктовага соку, марожанага.[Англ. соскíаіí.]КАЛ, -у, м. Змесціва кішэчніка, якое выдзяляецца пры спаражненні.КАЛАБАРАЦЫЯШЗМ, -у, м. Здрадніцкае супрацоўніцтва з ворагамі сваёй радзімы ў час акупацыі яе фашысцкімі войскамі ў перыяд другой сусветнай вайны.ÍАд фр. соІІаЬогаІіоп — супрацоўніцтва.]КАЛАБАРАЦЫЯНІСТ, -а, М -сце, м. Здраднік, які супрацоўнічаў з ворагамі сваёй радзімы ў час акупацыі яе фашысцкімі войскамі ў перыяд другой сусветнай вайны.КАЛАІДÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае ўласцівасці калоіду. Калаідальны раствор. Калаідальныя рзчывы.КАЛАКАЛУІПА, -ы, ж. Абл. Чаромха. [Дуня:] І прадпрыемства павінна быць прыгожым. Тым больш на нашай рэчцы. Вакол такія дрэвы, а увесну расцвітаюць бэз, калакалуша, краскі на лузе. Губарэвіч.КАЛАМАЖКА, -і, ДМ -жцы; Р мн. -жак; ж. Лёгкая выязная павозка на рысорах. Назаўтра Антон з Сымонам у лёгкай, на рысорах, каламажцы за дзень аб'ехалі ледзь не ўсе палі калгаса. Сіняўскі. Люба з Ларысай прыехала ў двор з горада на спружыністай невялічкай, як дваім сесці, каламажцы. Мурашка.КАЛАМÁЗЬ, -і, ж. Мазь з дзёгцю, смалы і солі для змазвання калёс; калёсная мазь.КАЛАМБША, -ы, ж. Персанаж італьянскай народнай «камедыі масак» — каханая арлекіна.[Іт. соІотЬіпа.]КАЛАМБУР, -а, м. Жарт, заснаваны на выкарыстоўванні розных слоў, блізкіх па гучанню, або розных значэнняў

аднаго слова; гульня слоў. Быстроў не вешаў галавы, пасмейваўся сабе, сыпаў каламбурамі і, здавалася, быў зусім задаволены лёсам. Мележ.[Фр. саІетЬош-.]КАЛАМБУРНЫ, -ая, -ае. Які з'яўляецца каламбурам, засноўваецца на каламбуры. Какамбурны выраз. Каламбурны верш.КАЛАМБУРКІСТ, -а, М -сце, м. Той, хто любіць прыдумваць каламбуры.КАЛАМБУРЬ'ІСТКА, -і, Д М -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да каламбурыст.КАЛАМБУРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць; незак. Гаварыць каламбуры.КАЛАМЕЛЬ, -і, ж. Хлорыстая ртуць, выкарыстоўваецца ў тэхніцы і медыцыне.[Ад грэч. каíоз — прыгожы і теíав — чорны.]КАЛАМÉСА, -ы, ж. Разм. ГІегустая сумесь чаго-н.; месіва. Унізе гоніць каламесу Імклівасць злоснае ракі. Колас.КАЛАМУТА, -ы, ДЫ -мýце, ж. Тое, што і каламуць. Мінута, яшчэ мінута—Адстоіцца каламута... Лойка.КАЛАМУТНАСЦЬ, .-і, ж. Уласцівасць, якасць каламутнага. Відаць было па каламутнасці неба, што фабрычныя коміны пазвычайнаму сапуць густымі камякамі дыму. Гартны.КАЛАМУТНЫ, -ая, -ае. І. Непразрысты, мутны (пра вадкасць і інш.). Палявая дарога ў момант раскісла, усюды пабеглі ручайкі, і ў калдобінах заблішчэлі каламутныя лужыны. Сачанка. Гаспадар таксама прымайстраваўся з краёчку стала і паліў мне поў-ную шклянку нечага каламутнага, рудога. Сабаленка.2. перан. Ахутаны заслонай туману, снегу, дажджу і пад. Каля Батаніна праляцела некалькі трасіруючых куль і пагасла ў каламутнай далечыні. Дудо. Прасторы былі белаватыя, каламутныя і непрыглядныя. Крапіва.О У каламутнай вадзе рыбу лавіць гл. лавіць.КАЛАМУЦІЦЦА, -ціцца; незак. Рабіцца каламутным.КАЛАМУЦІЦЬ, -мýчу, -мýціш, -мýціць; незак., што. 1. Муціць, рабіць каламутным. [Хлапчукі] боўталі моцна нагамі, каламуцілі ваду, а Федзя здзіўлена пазіраў на іх і ўсміхаўся. Ваданосаў.2. перан. Выклікаць неспакой, уносіць беспарадак, блытаніну. [Кацярына:] Быў сябар, а. цяпер разбойнік. Такія ж толькі свет каламуцяць. Крапіва.О Каламуціць (муціць) ваду — тое. што і кала муціць (у 2 знач.).КАЛАМУЦЬ, -і, ж. 1. Дробныя часцінкі, якія не раствараюцца ў вадкасці і робяць яе непразрыстай і мутнай; муць, каламута. У балоце ці возеры злучэнні жалеза асядаюць бурай каламуццю на дно, утвараючы руду. Штыхаў.2. перан.; чаго або якая. Непраглядная заслона; імгла. Пукі святла на некалькі метраў прабіваюць туманную каламуць. Кавалёў. Мяце, скуголіць- над платамі, над хатамі белая каламуць завірухі. Ракітны. // Пра ўсё незразумелае, заблытанае, беспарадачнае. — Усе пастулаты, ураўненні, формулы зліваюцца ў кашмарную каламуць. Шамякін.3. перан. Зацямненне свядомасці, памяці. Далей у Мікіты Мінавіча пачыналіся нейкія правалы, туманам і прыкрай каламуццю засцілаліся ўсе падзеі. Кулакоўскі.КАЛАМБІПКА, -і, ДМ -мыйцы; Р мн. -мыек; ж. 1. Украінская народная песенька тыпу прыпеўкі. Звоняць каламыйкі прыкарпацкія, Боцікі тупочуць гарачай. Панчанка.2. Украінскі гуцульскі масавы танец.К4ЛАМЯНКА, -і, ДМ -нцы, ж. Густая моцная льняная тканіне.КАЛАМЯНКАВЫ, -ая, :ае. Зроблены з каламянкі. Каламянкавы касцюм.КАЛАН, -а, м. Драпежная млекакормячая жывёліна сямейства куніцавых, якая водзіцца на марскіх узбярэжжах Далёкага Усходу. // Каштоўнае футра гэтай жывёліны.КАЛАНАДА, -ы, ДМ -дзе, ж. Рад або некалькі радоў калон пад агульным перакрыпцем. Палац культуры з каланадай. □ Сярод зеляніны саду відзён аднапавярховы будынак з расцягнутай каланадай. «Помнікі».[Фр. соíоппаáе.]КАЛАНÁТ, -у, М -наце, м. Форма прыгоннай залежнасці сельскага насельніцтва, якая з'явілася асновай феадальных адносін у Рымскай імперыі і ў раннім сярэдневякоўі.[Лац. соíопаіш.]КАЛАНДР, -а. м. Машына, што складаецца з сістэмы валоў, паміж якімі прапускаецца тканіна, папера або гума, каб надаць ім гладкасць, глянцавітасць ці атрымаць лісты, пласціны.[Фр. саíапаге.]КАЛАНДРАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, каландраваць.Каландра в ацца _______________________________581___________________________________КаларытКАЛАНДРАВАЦЦА, -рýецца; незак. 1. Паддавацца каландраванню.2. Зал. да каландраваць.КАЛАНДРАВАЦЬ, -рýю, -рýеш, -рýе; незак., што. Пракатваць на каландры, каб надаць гладкасць, глянцавітасць і пад. Каландраваць палатно.КАЛÁНДРАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каландра. Наландравы вал.КАЛАНДРОЎКА, -і, ДМ -рóўцы, ж. Тое, што і каландраванне.КАЛАНІЗАВАЦЦА, -зýецца; незак. Зал. да каланізаваць.КАЛАНІЗАВАЦЬ, -зýю, -зýеш, -зуе; зак. і незак., каго-што. 1. Гвалтоўна ператварыць (ператвараць) у калонію (у 1 знач.).2. Засяліць (засяляць) свабодныя землі перасяленцамі, каланістамі.КАЛАНІЗÁТАР, -а, м. 1. Той, хто вядзе палітыку каланізацыі (у 1 знач.), прыгнятае і оксплуатуе працоўныя масы калоніі (у 1 знач.). Імперыялісты-каланізатары.2. Той, хто засяляе свабодныя землі; пасяленец, каланіст.КАЛАНІЗАТАРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каланізатара, уласцівы яму. Каланізатарскія метады. //Тое, што

і каланізацыйны. Каланізатарская палітыка.КАЛАНІЗАЦКІЙНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каланізацыі, звязаны з каланізацыяй. Каланізацыйная палітыка.КАЛАШЗÁЦЫЯ, -і, ж. 1. Гвалтоўны захоп якой-н. краіны і ператварэнне яе ў калонію (у 1 знач.).2. Засяленне свабодных зямель перасяленцамі, каланістамі.КАЛАНІСТ, -а, М -сце, м. Жыхар калоніі (у 2, 3 знач.). Некалі ў Маскве жыў нашчадак даўніх немцаў-каланістаў. Новікаў.КАЛАНІСТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да каланіст.КАЛАН1СЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каланіста, каланістаў. Каланісцкая гаспадарка.КЛ.ЛАШЦА, -ы, ж. Разм. Калёсная мазь. Пры калёсах корпаецца дзядзька Ігнат. Ссунуў кола і шчодра і клапатліва, нібы масла на хлеб, намазвае на вось каланіцу. Хадановіч. Пахла яшчэ пылам і каланіцай — гэта з-пад калёс. Пташнікаў.КАЛАШЯЛÍЗМ, -у, м. Палітыка поўнага эканамічнага, палітычнага і духоўнага заняволення імперыялістычнымі дзяржавамі эканамічна слабаразвітых краін і ператварэння іх у калоніі. Барацьба з каланіялізмам. Змагацца за поўнае знішчэнне каланіялізму.КАЛАНІЯЛІСТ, -а, М -сце, м. Тое, што і каланізатар (уí знач.).КАЛАНІЯЛІСЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каланіялізму, каланіяліста. Каланіялісцкія планы.КАЛАНШЛЬНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да калоніі (у 1 знач.). Каланіяльныя народы. Каланіяльная экспансія. // Які з'яўляецца калоніяй. Каланіяльныя краіны. Каланіяльныя землі. І) Звязаны з уладаннемкалоніямі. Каланіяльная палітыка. Каланіяльная сістэма імперыялізму. Каланіяльны характар эканомікі. Каланіяльны прыгнёт. Ц Які мае калоніі. Каланіяльная дзяржава.2. Які жыве калоніямі (у 4 знач.). Каланіяльныя паліпы. Каланіяльныя водарасці.О Каланіяльныя войны гл. вайна.КАЛАНКОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каланка. Каланковае футра. Ц Зроблены з футра, валасоў каланка. Каланковы пэндзаль.КАЛАНОК, -нкá, м. Пушны драпежны звярок сямейства куніцавых; водзіцца ў Азіі і Усходняй Еўропе. // Футра гэтага звярка.КАЛАНЧА, -ы, ж. Дазорная вышка пажарнай часці. Пажарная каланча. □ — Да вайны пажарная была на плошчы. Не толькі з каланчы, але і з вокнаў другога паверха, дзе змяшчалася дзяжурка, плошча была як на далоні. Шамякін.[Цюрк. калача з араб.]КАЛАПС, -у, м. Раптоўнае моцнае зніжэнне сардэчнай дзейнасці, якое суправаджаецца слабасцю, часам стратай прытомнасці і пагражае смерцю.[Ад лац. соПарзш — які страціў прытомнасць.]КАЛАРАДСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да Каларада, штата ў ЗША.О Каларадскі жук гл. жук.КАЛАРАТУРА, -ы, ж. 1. Упрыгожванне вакальнай партыі тэхнічна цяжкімі пасажамі, трэлямі, руладамі.2. Здольнасць голасу выконваць такія пасажы, трэлі, рулады. У спявачкі выдатнаякаларатура.[Іт. соíогаíш-а.]КАЛАРАТУРНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да каларатуры (у 1 знач.). Каларатурная тэхніка. Каларатурны голас. // 3 каларатурай. Каларатурная арыя.2. Які лёгка выконвае каларатуру. Каларатурнае сапрана.КАЛАРБІЙНАСЦЬ, -і, ж. Колькасць калорый у чым-н. Каларыйнасць ламеннага вугалю. Каларыйнасць мяса.КАЛАРКІЙНЫ, -ая, -ае. Багаты калорыямі. Каларыйнае паліва. Каларыйная ежа.КАЛАРЬ'ІМЕТР, -а, м. Прыбор для вымярэння колькасці цеплыні (у калорыях), якая вылучаецца або паглынаецца целам.КАЛАРЫМЕТРКІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каларыметра, каларыметрыі. Каларыметрычныя назіранні.КАЛАРЫМЁТРЫЯ, -і, ж. Раздзел фізікі, які займаецца вымярэннем цеплаёмістасці розных цел.[Ад лац. саíог — цеплыня і грэч. теíтеб— мераю.]КАЛАРВІСТ, -а, М -сце, м. 1. Мастак, які ўмела выкарыстоўвае і спалучае колеры; майстар каларыту (у 1 знач.).2. Майстар па расфарбоўцы тканін.[Фр. соíогізіе ад лац. соíог — колер.]К\ЛАРЫСТКІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каларыту (у 1 знач.), да каларыста. Каларыстычныя спалучэнні. Каларыстычныя здольнасці.КАЛАРКІТ, -у, М -рыце, м. 1. Спалучэнне фарбаў, колераў, якое стварае пэўнае адзінства ў карціне, каляровай гравюры, мазаіцы і пад. Светлы каларыт.2. перан. Сукупнасць характэрных рыс, своеасаблівасць чаго-н. Каларыт часу. Нацыянальны каларыт.[Іт. соíогіíо ад лац. соíог — колер.]Каларытнас ц ь ______________________________________582__________________________________КалаўротКАЛАРЫТНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць каларытнага.КАЛАРЮТНЫ, -ая, -ае. 1. Які вызначаецца багатым спалучэннем фарб, колераў (пра карціну, гравюруі пад.). Каларытны пейзаж. Каларытны нацюрморт.2. перан. Своеасаблівы, характэрны, яркі. Мне адразу спадабаўся гэты своеасаблівы і каларытны цэнтр Палесся. В. Вольскі. / Лявон Бушмар і Сурвіла — гэта яркія, каларытныя вобразы іменна беларускага вясковага капіталіста. Адамовіч.КАЛАРЫФЕР, -а, м. Абагравальны прыбор у выглядзе сістэмы труб, па якіх ідзе гарачая вада, пара або нагрэтае паветра. Паравы каларыфер. Вадзяны каларыфер.КАЛАРЫФЕРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каларыфера. Каларыферныя трубы. Ц Які дзейнічае з дапамогай каларыфераў. Каларыфернае ацяпленне. Каларыферныя сушылкі.

КАЛАСАВÁННЕ ', -я, н. Дзеянне і стан паводле знач. дзеясл, каласаваць ', каласавацца.КАЛАСАВÁННЕ 2, -я, н. Разм. Дзеянне паводле знач. дзеясл, каласаваць 2.КАЛАСАВАЦЦА, -сýецца; незак. Тое, што і каласаваць1; каласіцца.КАЛАСАВАЦЬ', -сýе; незак. Выпускаць колас у працэсе росту (пра злакі). Жыта каласуе. Пшаніца каласуе. // Пра поле, ніву, на якіх пасевы выпускаюць колас. Шумяць, каласуюць зялёныя нівы На вольных прасторах маёй Беларусі. Хведаровіч.КАЛАСАВАЦЬ2, -сýю, -сýеш, -сýе; незак., што. Разм. Паўторна абмалочваць каласы, якія засталіся цэлымі пасля першай малацьбы. Каласаваць ячмень.КАЛАСАВІК, -á, м. Разм. Баравік, які расце ў час каласавання жыта. У чэрвені штогод паяўляюцца баравікі. Іх называюць каласавікамі, бо яны растуць у час, калі красуе жыта. Мяжэвіч.КАЛАСАВЫ, -áя, -óе. Які мае суквецце ў выглядзе коласа. Каласавыя культуры. // у знач. наз. каласавыя, -ых. Злакавыя збожжавыя расліны. Раннія каласавыя.КАЛАСÁЛЬНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць каласальнага. Каласальнасць будаўніцтва.КАЛАСÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Незвычайна вялікі, велізарны. Каласальныя сродкі. Каласальныя сілы народа.[Фр. соІо5«а1.]КАЛАСІСТЬІ, -ая, -ае. З мноствам каласоў або з буйным калоссем. [Алёша] заплюшчыў вочы і ўбачыў і свой прыгажун-камбайн, і бязмежнае поле пшаніцы — высокай, каласістай. Шамякін.КАЛАСІЦЦА, -сíцца; незак. Выпускаць колас; каласаваць '. / ячмень, і авёс, і пшаніца Падымаюцца стройнай сцяной, Пачынаюць ужо каласіцца. Астрэйка. // перан. Шумець, пералівацца калоссем. Жыта буйна каласіцца, Нахіляецца чалом. Броўка. Каласяцца нівы на адваяваных ад балота ўрадлівых землях. В. Вольскі.КАЛАСНІК, -á, м. 1. Чыгунная рашотка ў топцы для праходу паветра пад паліва і выпадзення попелу з топкі. Хлапец завіхаўся з жалезнай лапатай, падкідваў у .. топку вугаль, шураваў каласнікі. Лынькоў. У топцы паравоза вываліўся адзін з каласнікоў. Васілёнак.2. толькі мн. (каласнікí, -óў). Драўляныя або металічныя брусы, злучаныя ў выглядзе рашоткі, у верхняй частцы тэатральнай сцэны для мацавання і спуску дэкарацый.КАЛАСНІКОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каласніка. Каласніковая рашотка.КАЛАСОК, -скá, м. і. Памянш.-ласк. да колас. Ідзе [Міхал], а ветрык з каласкамі Вядзе прыемную размову І цешыць душу леснікову. Колас.2. Форма ласкавага звароту. — Ой, сыне Ігнаце, Любімы сынок, Хоць вестачку маці Прышлі, каласок. Хведаровіч.КАЛАСОЎНІК, -а, м. Пустазелле сямейства злакавых. Жытні каласоўнік. Каласоўнік безасцюковы.КАЛАТНЕЧА, -ы, ж. Разм. Тое, што і калатня (у 1, 2 знач.). Але цяпер у Кашчавай хаце такая калатнеча кожны дзень, што аж вокны дрыжаць. Чарнышэвіч. З самай раніцы пачалася несусветная калатнеча ў вёсцы. Людзей зганялі на плошчу. Лынькоў.КАЛАТНУЦЦА, -нýся, -нéшся, -нéцца; -нёмся, -няцбся; зак. Аднакр, да калаціцца.КАЛАТНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Аднакр, да калаціць.КАЛАТНЯ, -і, ж. Разм. 1. Сварка, звычайна ь> пабоямі (у хаце, у сям'і). — Мір і спакой гэтаму дому. А то ў другую хату зойдзеш, ідзе такая калатня, што хоць ты вушы затыкай. Гурскі.2. перан. Бойка, вайна. Раз увосень, калі канчалася вайна, малады чырвонаармеец хадзіў., і прыглядаўся да асобных будынкаў, што нейкім парадкам асталіся пасля гэтакай калатні. Чорны. Глядзела сонца ў засмучэнні На калатню варожых станаў. — Не вырваць злу ад зла кайданаў. Колас. // Мітусня, неразбярыха, перапалох. Учора ў гэтай самай цырульні была калатня: цэлы дзень дэфензіўшчыкі затрымлівалі і абшуквалі ўсіх. Сабаленка.3. Дзеянне паводле дзеясл, калаціць (у 1 знач.); хістанне, дрыжанне.КАЛАТОЎКА, -і, ДМ -тóўцы; Р мн. -тóвак; ж. Прылада ў выглядзе палачкі з сучкамі на ніжнім канцы для збівання масла, размешвання чаго-н.КАЛАТУША, -ы, ж. Разм. 1. Размешаная гразь. Зямля размякла і ператварылася ў ліпкую калатушу, з якой цяжка было выцягнуць ногі. Дудо. // Пра ўсякую негустую масу. На палях снегу амаль не было, толькі ў разорах ды ў канавах ляжала мокрая калатуша, падобная на аўсяны кісель. Грахоўскі.2. Негустая страва з раскалочанай у вадзе ці ў малацэ мукі.3. Бойка, калатня, вайна. [Багатыры] не пагадзіліся між сабою, кінулі свае народы, сялянства і рабочых у гэтую крывавую калатушу. Колас.КАЛАЎРОТ, -а, М -роце, м. 1. Прыстасаванне для ручнога прадзення кудзелі, якое прыводзіцца ў рух панажом. У левым куце на лаве стаіць прасніца з кудзеляй, пры ёй на падлозе — калаўрот. Козел. Ля кудзелі працуе дзяўчына — Манатонна гудзіць калаўрот. Лявонны.2. Прыстасаванне для падымання грузаў: вал з ручкай, на які намотваецца канат, ланцуг. Трэба доўга размотваць на калаўроце1К алаўрота к _________________________________583___________________________________Калгасланцуг, пакуль акутае жалезам вядро дакранецца да халоднай як лёд вады. Даніленка.КАЛАЎРОТАК, -тка, м. Разм. Тое, што і калаўрот (у 1 знач.). Сходзіліся на вячоркі дзяўчаты з прасніцамі і калаўроткамі, а да іх далучаліся хлопцы. Колас.КАЛАУРОТКІ, -так; адз. калаўрóтка, -і, ДМ -тцы, ж. Мікраскапічныя арганізмы з раснічкамі вакол ротавай адтуліны, якія, верцячыся, прыцягваюць ежу.КАЛАЦІЦЦА, калачýся, калóцішся, калоціцца; незак. 1. Дрыжаць, хістацца, трэсціся. Ад артылерыйскай стральбы калаціліся сцены. Лынькоў. // Часта, сударгава ўздрыгваць (пра рукі, ногі, цела і пад.). Калаціцца ад страху. □ Калі Арына дакранулася да яе [Лé'дзіных] плячэй, то пад рукой адчула, яв дачка калоціцца ў немым плачы. Карпаў. У нецярплівым чаканні моцна грукае сэрца і калоцяцца рукі. Шамякін. // Моцна біцца (пра сэрца). Рукі яго [Хвашча] трэсліся, вочы ліхаманкава разгараліся, сэрца калацілася, гатовае выскачыць. Лупсякоў.

2. Разм. Біцца, сварыцца. — Зямля ж, брат, вольнаю з'явілася ў свет, дык навошта дзяліць яе, рэзаць на шматкі, калаціцца з-за яе? Колас. [Сыны] калаціліся і грызліся адзін з адным за сваю .. гаспадарку. Чорны.3. перан. Непакоіцца, хвалявацца за каго-, што-н. Калі .. [камендант] заходзіў у вёску — сяляне баяліся паказацца, калаціліся за сваё дабро. Бажко. // над кім-чым. Клапаціцца аб кім-н., старанна, клапатліва ахоўваць каго-н. Калаціцца над дзецьмі, унукамі. // Берагчы што-н., ашчадна расходаваць. Калаціцца за кожную капейку, о Безумоўна, большасць калгасаў тут бачыла беражлівае сэрца Бароніча, які за кожную дробязь у гаспадарцы калоціцца і стаіць, як за сваё. Грамовіч.КАЛАЦІЦЬ, калачý, калóціш, калоціць; незак., каго-што. 1. Выклікаць дрыжанне чаго-н.; хістаць, трэсці. Вецер з поўначы дзьме зухавата 1 калоціць дубы навакол. Астрэйка. Мікола ішоў па вуліцах шпаркімі крокамі, ён не прыслухоўваўся да тых выбухаў, якія ўжо калацілі горад. Якімовіч. / у безас. ужыв. Лінейку моцна трэсла і калаціла па разбітыя бруку, і Іліко трымаўся за жалезную парэнчу з усяе моцы. Самуйлёнак. // Трасучы дрэва, выклікаць ападанне пладоў. Калоціць яблыкі.2. Выклікаць дрыжыкі, азноб (пра холад, ліхаманку, страх і пад.). Салдаты бялелі ад страху, у спякотны летні дзень многіх пачала калоціць ліхаманка. Шамякін. Барыс адступае, і ўраз холад і гарачыня пачынае калоціць яго цела. Мікуліч. / у безас. ужыв. [Надзю] калаціла і ад холаду, і ад жудасці, і ад нецярплівасці. Бураўкін. // перан. Пазбаўляць ранейшага спакою, выклікаць змены. Рэвалюцыйныя буры калоцяць вёску, усё — і маёмасць, і жыццё — ставіць селянін на карту, абы здабыць волю. Кучар.3. Разм. Рабіць вобыск, допыты, выклікаючы страх, трывогу. Расказала [бабка] і пра стажок і пра дзедаву бяду. пра ўварванне ў хату сярод ночы палякаў. Як іх тады калацілі, як трэслі! Колас.4. Разм. Узмахваючы, трасучы чым-н., ачышчаць ад чаго-н. Калоціць палавікі. // Атрасаць салому на кулі. На хляве пачала аплы-ваць страха — трэба калоціць кулі, папраўляць. Скрыган.5. Разм. Гатаваць якую-н. страву, размешваючы калатоўкай. Калоціць зацірку.6. і без дап. Разм. Часта і моцна стукаць, удараць. [Дзверы] ні з месца, яв моцна ні калацілі па іх дзесяткі чалавечых рук. Лынькоў. // Наносіць удары, біць. Надзя з прытворнай злосцю накінулася на .. [Юру], пачала калоціць кулачкамі па спіне. Бураўкін.О Калаціць кішэні — тое, што і трэсці кішэні (гл. трэсці).КАЛАЦЦЁ, -я, н. Разм. Рэзкі калючы боль; колікі, колька. Каб хоць крыху падбадзёрыць жонку, Аляксей менш скардзіўся цяпер на калаццё, спрабаваў сам тупаць па хаце. Якімовіч. У мяне пачалося такое шалёнае калаццё ў жываце, што я ледзь не страціў прытомнасці. Паслядовіч.КАЛÁЧ, -á, м. Круглая булка пшанічнага белага хлеба.КАЛÁЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да калача. Калачнае цеста.КАЛАШМÁН, -а, м. Разм. 1. Пра птушку з касматымі нагамі.2. Зневаж. Пра чалавека ў штанах з шырокімі калашынамі.КАЛАШМÁТЫ, -ая, -ае. Разм. 1. З касматымі нагамі (пра птушак). Пеўнік калашматы Пырхнуў цераз плот. Шушкевіч.2. З шырокімі калашынамі (пра штаны). Мне цёпла ў чужых калашматых штанах і ў прасторнай сухой світцы. Скрыган. // Пра чалавека ў такіх штанах.КАЛАШМАЦІЦЬ, -мáчу, -мáціш, -мáціць; незак., каго-што. Разм. 1. Шматаць, кудлачыць, тармасіць. [Шолам Кац] доўга разгладжваў, калашмаціў клінок барады, быццам шукаючы ў ім прыдатнага слова. Сабаленка. // Моцна тузаць, цягаць, стараючыся разадраць, пашматаць. Усхапіўшыся, [Вайцех] сеў і аслупянеў адразу: недалёка, якраз насупраць яго, ля бярэзніку, дзесяткі два дзікоў калашмацілі мэдлікі пшаніцы, яв толькі маглі. Пташнікаў.2. Біць, калаціць. — Калашмаціць будзем гэтых паноў. Пестрак.КАЛАШНІК, -á, м. Верхняя частка доменнай печы, вагранкі і пад. разам з адтулінай, праз якую засыпаецца калоша.КАЛАШНІКОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да калашніка. Калашніковая адтуліна. Калашніковы газ.КАЛАПІЫНÁ, -ы; мн. калашыны (з ліч. 2, З, 4 калашыны), калашын; ж. Разм. Тое, што і калоша1. [Янаш] запасаў калашыну і паказаў чырвоную апухлую лытку. Няхай. З-за куста выскачыў хлапчук э падкасанымі па калена калашынамі. Гурскі.КАЛАШЗННЕ, -я, н. Тое, што і паласав а н н е'. Калашэнне жыта.КАЛГАС, -а, м. У СССР — кааператыўная арганізацыя сялян, якія дабравольна аб'ядналіся для сумеснага вядзення буйнай сацыялістычнай сельскагаспадарчай вытворчасці на аснове грамадскіх сродкаў вытворчасці і калектыўнай працы. Перадавы калгас. Старшыня калгаса. Ц зб. Калектыў асоб, якія ўваходзяць у гэта аб'яднанне; калгаснікі. Неўзабаве на балотца прыйшоў увесь калгас. [Дзеці] аддалі бацькам рыдлёўкі і ўвесь свой інвентар. Якімовіч.Калгаснік584 Калека

КАЛГАСНІК, -а, м. Член калгаса. Пасля вячэры дзед Мікалай расказаў мне ўвесь свой доўгі жыццёвы шлях: шлях панскага батрака — селяніна-бедняка — калгасніка-ў дарніка. Якімовіч.КАЛГАСНІЦА, -ы, ж. Жан. да калгаснік.КАЛГÁСШЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да калгасніка, калгаснікаў, належыць ім. — Ну, Люба, апраўдала ты давер'е наша, калгасніцкае. Васілевіч.КАЛГАСНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да калгаса, калгасаў, належыць ім. Калгасны статак. Калгасныя палеткі. Калгаснае будаўніцтва. ІІ Які ўваходзіць у калгас, працуе ў калгасе. Калгаснае сялянства. Калгасны каваль. Калгасны аграном.2. Заснаваны на калектыўнай форме гаспадаркі. Калгасны лад. Калгасная вытворчасць.КАЛГОТКІ, -так; адз. няма. Памянш, да калготы.КАЛГОТЫ, -гóт; адз. няма. Жаночыя ці дзіцячыя панчохі, вывязаныя разам са штанамі; штаны-панчохі.

[Чэшск. каІЬоІу.]КАЛДОБА, -ы, ж. Разм. Тое, што і к а лдобіна. Некалі тут ездзілі на калёсах, знаць тор — павыбіваныя калдобы. Пташнікаў.КАЛДОБША, -ы, ж. Выбоіна, ямка на дарозе. Дарога была гразкая, уся ў калдобінах, і матацыкл то рэзка падкідвала ўгору, то шпувляла ў бакі, то гойдала і калыхала, як човен на хвалях. Краўчанка. Адзін з грузавікоў.., заходзячыся сіплым выццём, спрабаваў выбрацца з калдобіны, але калёсы буксавалі. Мележ. // Паглыбленне, упадзіна на мясцовасці або на дне вадаёма. Прыходжу нарэшце з кошыкам па грыбы — зноў свежыя калдобіны чарнеюць. Ігнаценка.КАЛДÓБІСТЫ, -ая, -ае. З вялікай колькасцю калдобін. Калдобістая дарога гайдала нас, і Валі рабілася блага. Пташнікаў. Аўтобус, пакалыхваючыся з боку на бок, выплыў з калдобістай вулачкі на шырокую местачковую плошчу. Адамчык.КАЛДУНАВАТЫ, -ая, -ае. Са зблытанымі, скудлачанымі валасамі. Калдунаватая галава.КАЛДУНІЦЦА, -ніцца; незак. Разм. Блытацца, кудлачыцца (пра валасы, шэрсць і пад.).КАЛДУШЦЬ, -ню, -ніш, -ніць; незак., што. Разм. Блытаць, кудлачыць (пра валасы, шэрсць і пад.).КАЛДУНЙ ', -óў; адз. калдýн, -á, м. Клёцкі, начыненыя мясным або іншым фаршам. Калі на стале з'явіліся мае любімыя калдуны, я быў у захапленні. А калі тата сказаў, што яны зроблены з аленевага мяса, калдуны здаліся мне яшчэ смачнейшымі. Бяганская.КАЛДУНЙ2, -óў; адз. няма. Пра зблытаныя, скудлачаныя валасы.КАЛДЬІВАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак. Абл. Ісці кульгаючы, кандыбаць. — З параненай нагой да партызанаў у Налібоцкую пушчу калдыпаў [чалавек]. Бажко. Ззаду за Андрэем, калдыбаў уроскідку Юрка Даліна. Пташнікаў.КАЛЕГА, -і, ДМ -у, Т -ам, м.,- ДМ -лезе, Т -ай, ж. Таварыш па прафесіі, па рабоце, па вучобе. Крышачку ўзрушаныя, узаемна прыветлівыя, настаўнікі жартамі сустракалі кожнага свайго калегу. Шамякін. [Аржанец] ве-даў дзяўчыну яшчэ ў пушчы, калі яна віталася з ім нясмела, і называла дзядзем. А вось ужо і калега па працы! Брыль.{Лац. соІІеда.]КАЛЕГАВАЦЬ, калягýю, калягýеш, калягýе; незак. Уст. Сябраваць, вадзіць кампанію з кім-н. Людзі прасцейшыя, дык тыя сыходзяць з тратуара і не турбуюць дворнічышы-. най работы. Але гэта людзі, якія з.. [дворнічыха й] і калегаваць могуць. Чорны. — Хаця ж, сынок, толькі з добрымі калягуй, не звязвайся з благімі. Мурашка.КАЛÉГІУМ, -а, м. Уст. Тое, што і к а л егія (у 2, 3 і 4 знач.).КАЛЕГІЯ, -і, ж. 1. Група асоб, якая ўтварае адміністрацыйны, дарадчы або распарадчы орган. Калегія Міністэрства народнай асветы. Судзейская калегія. Рэдакцыйная калегія.2. Аб'яднанне асоб адной прафесіі. Калегія адеакатаў. Калегія прапагандыстаў. Калегія прафесараў.3. Цэнтральная ўрадавая ўстанова ў Расіі ў 18 ст. Калегія замежных спраў. Ваенная калегія.4. Уст. Назва некаторых навучальных устаноў. У 1570 годзе езуіты ў Вільні адкрываюць калегію, якая праз дзевяць год ператвараецца ў акадэмію з падрыхтоўчай школай. Шакун.[Лац. соІІедшт.]КАЛЕГІЯЛЬНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць калегіяльнага (у 2 знач.). Калегіяльнасць абмеркавання. Ц Кіраўніцтва, якое ажыццяўляецца сумесна, групай асоб. Прынцып калегіяльнасці. □ Але Булай усё перайначыў, загадаўшы, каб брыгадзіры з'яўляліся на нарады таксама, бо гэта нібы дэмакратызуе кіраўніцтва, вядзе да калегіяльнасці ў рабоце. Шыцік.КАЛЕГІЯЛЬНЫ, -ая, -ае. і. Які мае адносіны да калегіі (у 1, 2 знач.). Калегіяльны орган.2. Які ажыццяўляецца сумесна, групай асоб, калегіяй (у 1 знач.). Калегіяльнае кіраўніцтва. Калегіяльнае рашэнне.КАЛЁД5К, -а, м. Вышэйшая або сярэдняй навучальная ўстанова ў Англіі, ЗША і інш.[Англ. со11е§е.]КАЛÉЖ, -а, м. Сярэдняя навучальная ўстанова ў Францыі, Бельгіі, Швейцарыі і інш.[Фр. соІІё^е.]КАЛЕЖСКІ, -ая, -ае. Уст. Які мае адносіны да калегіі (у 3 знач.). // Як састаўная частка назваў чыноў у цывільных установах дарэвалюцыйнай Расіі. Калежскі рэгістратар. Калежскі асэсар. Калежскі саветнік.КАЛЕЙДАСКАШЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да калейдаскопа. Калейдаскапічны узор. ІІ перан. Які мяняецца хутка, як у калейдаскопе. Калейдаскапічная змена падзей.КАЛЕЙДАСКОП, -а, м. Аптычны прыбор-цацка, у якім пры паварочванні ў розныя бакі ўзнікаюць усё новыя каляровыя ўзоры. // перан. Бесперастанная змена з'яў, падзей і пад. Калі [Андрэй] прыплюшчваў вочы, розныя твары ўзнікалі перад вачамі. І ў гэтым калейдаскопе панавала адно — непераможны настрой гумару, бадзёрасці, смеху. Пестрак.КАЛЕКА, -і, ДМ -у, Т -ам, м.; ДМ -лéцы, Т -ай, ж. Чалавек, які страціў якую-н. част-Калектар585Калена

ку цела або здольнасць валодаць ёю ці наогул мае які-н. фізічны недахоп. Рука яго [Зыгмунта] больш у локці не згіналася, ён астаўся калекам назаўсёды. Чорны. Жыў ён [Сяргей Маеўскі] са сваёй адзінай дачкой-калекай, гарбатай ад нараджэння. Шамякін. // Пра чалавека з пашкоджанай, ненармальнай псіхікай.КАЛЕКТАР, -а, м. 1. Установа, якая займаецца зборам і размеркаваннем чаго-н. Бібліятэчны калектар.2. Шырокі канал або труба, якая збірае вадкасць або газы з другіх каналаў (труб) для адводу іх у іншае месца. Каналізацыйны калектар. Меліярацыйны калектар.3. Частка электрамашыны, якая служыць для ператварэння пераменнага току ў настаявяы.4. Падземная галерэя, якая пракладваецда пад паверхня?! вуліц для ўкладкі кабеляў або труб.

[Лац. соІІесíог — збіральнік.]КАЛÉКТАРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да калектара. Калектарныя супрацоўнікі. Калектаркы канал. Калектарны генератар. Калектарная ўкладка труб.КАЛЕКТЫВІЗАВАЦЬ, -зýецца; зак. і незак, і. Аб'яднацца (аб'ядноўвацца) у калектыў.2. Зал. да калектывізаваць.КАЛЕКТЫВІЗАВАЦЬ, -зýю, -зýеш, -зуе; зак. і незак., каго-што. Аб'яднаць (аб'ядноўваць) у калгасы. Калектывізаваць сялянства. □ Сымон Карызна, упэўнены ў немінучай удачы, даў сабе слова намагчыся ўсімі сіламі і калектывізаваць свой сельсавет раней ад усіх у раёне. Зарэцкі.КАЛЕКТЫВІЗАЦЫЯ, -і, ж. Абяднанне дробных сялянскіх гаспадарак у буйныя сацыялістычныя гаспадаркі — калгасы.— Правільная палітыка нашай камуністычнай партыі,— гаварыў Кастусь,— палітыка .. развіцця індустрыі і калектывізацыі сельскай гаспадаркі — апраўдала сябе выдатна. Брыль.КАЛЕКТЫВІЗМ, -у, м. Таварыскае супранрўніцтва і ўзаемадапамога працоўных, заснаваныя на свядомым падпарадкаванні асабістых інтарэсаў грамадскім. «Дзень брыгадзіра» стаў школай выхавання кадраў, умацавання працоўнай дысцыпліны, згуртавання брыгад, выхавання пачуцця калектывізму, арганізацыі сацспаборніцтва. Дуброўскі.КАЛЕКТЫВІСТ, -а, М -сце, м. Прыхільпік калектывізму.КАЛЕКТЫВÍСТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да калектывіст.КАЛЕКТЫВІСЦКІ, -ая, -ае. Заснаваны на прынцыпах калектывізму. Калектыбісцкія погляды.КАЛЕКТЫЎ, -тыву, м. Група людзей, аб'яднаных агульнымі інтарэсамі, агульнай дзейнасцю. Рабочы калектыў. Калектыў мастацкай самадзейнасці. // Група людзей, звязаных сумеснай работай у адной арганізацыі, установе, на прадпрыемства і пад. Фабрычны калектыў. □ Калектыву МТС уручалі пераходны Чырвоны сцяг за першынство ў рэспубліканскім спаборніцтве механізатараў. Хадкевіч.КАЛЕКТЬ'ІЎНАСЦЬ, -і, ж. Агульнасць, сумеснасць, калегіяльнасць. Прынцып калектыўнасці кіраўніцтва.КАЛЕКТЫЎНЫ, -ая, -ае. І.Які мае адносіны да калектыву, уласцівы яму; агульны, су-месяы. Калектыўная гаспадарка. Калектыўнае жыццё. Ц Які ажыццяўляецца, выконваецца калектывам. Калектыўная праца. Калектыўнае кіраўніцтва. Калектыўны танец.2. Прызначаны для калектыву. Калектыўнае забеспячэнне.О Калектыўны дагавор гл. дагавор.КАЛЕКЦЬ'ІЙНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да калекцыі, з'яўляецца калекцыяй. Калекцыйны матэрыял. Калекцыйныя маркі.КАЛЕКЦЫЯ, -і, ж. Сістэматызаваны набор аднародных прадметаў. Калекцыя мінералау. Калекцыя грампласціпап. Калекцыя слуцкіх паясоў.[Ад лац. соІІесíіо — збор.]КАЛЕКЦЫЯНÉР, -а, м. Збіральнік калекцый. Пісьмо Бястужаеа Вайдзевічу.. захоўеалася ў Замосці ў бібліятэцы калекцыянера Аляксандра Ельскага. «Полымя».— Ты б мог, Раман, быць калекцыянерам, прыроду выкладаеш. Ермаловіч.КАЛЕКЦЫЯНЁРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да калекцыянера, уласцівы яму. Калекцыянерская работа. Калекцыянерскія наеыкі.КАЛЕКЦЫЯНЁРСТВА, -а, н. Збіранне калекцый як занятак.КАЛЕКЦЫЯНІРАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, калекцыяніраваць.КАЛЕКЦЫЯНІРАВАЦЦА, -руецца; незак. Зал. да калекцыяніраваць.КАЛЕКЦЫЯНІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе; незак., што. Збіраць калекцыю. Калекцыяніраваць насякомых. □ — Разумееце, слабасць у мяне. Калекцыянірую карабкі ад запалак. 'Зуб.КАЛЕНА, -а, н. і. мн. калені, -яў і -лéнь. Частка нагі, дзе злучаюцца бядровая і галёначная косці; месца згібу нагі. Сагнуць нагу ў палене. Абхапіць рукамі калені. □ Пракоп сеў, зняў шапку і павесіў яе на заціснуты між каленяў кій. Колас. Валодзька з размаху грымнуўся аб ганак, моцна збіўшы калена. Гамолка. // Частка адзення (штаноў, нанчох і інш.), якая прыкрывае гэту частку нагі. Залатаць калені штаноў.2. мн. калені, -яў і -лéнь. Нага ад каленнага сустава да таза. Пасадзіць дзіця на калені. □ Унукі ўзбіраліся [дзеду] на калені, церабілі яго бараду, лашчыліся. Лынькоў.3. мн. калéны, -лéн. Частка чаго-н. сагнутага, непрамога ад аднаго згібу або павароту да другога. Флейта складаецца з галоўкі г двух кален. Калена ракі. Калена дарогі. Ц Сам вугал згібу, павароту. У самавара не здымалася бляшаная, заломаная вострым каленам і ўстаўленая ў чалеснік труба. Дуброўскі.4. мн. калéны, -лéн. Разм. Асобна» частка, закончаны матыў у музычным творы. Ударыў барабан на другое калена, на тое самае, дзе кракавяк ідзе на манер віхрыстай полькі. Кулакоўскі. Кадрылю ў пяць Ці сем кален, Сплючы, ён [скрыпач] мог іграць. Броўка. // Асобнае адметнае месца ў спевах птушак. Калепы салаўіпай песні. Ц Фігура ў танцы, скоках. Мы скакалі польку, танцавалі кадрылю аж па шаспаццагíь кален, што нават падлога дрыжала. Гурскі.Калевка586Калёўшчык

5. мн. калéны, -лéн. Пакаленне ў радаслоўнай. У Дабрынічах гэтых Пальчыкаў добрая палова, і ўжо цяжка разабрацца, хто каму сваяк і ў якім калене. Дамашэвіч.— Цяпер, калі я вам расказаў у двух словах радаслоўную Мухтара аж да шостага калена, вы мусіце зразумець, кім ён павінен быў стаць. Васілёнак.О Вераб'ю па калена гл. верабей. Выламаць з калена гл. выламаць. Мора па калена гл. мора. Поўзаць на каленях гл. поўзаць. Ставіць на калені гл. ставіць. Станавіцца на калені гл. станавіцца. Стаць (упасці) на калені гл. стаць.

КАЛЁНКА, -а; мн. калéнкі, -нак; н. Тое, што і калена (у 1, 2 знач.). Каленкі дрыжаць. Стаяць на каленпах. □ Зусім прыстаў дзед Астап, падгіналіся каленкі ад доўгай дарогі. Лынькоў.КАЛЕНКОР, -у, м. Баваўняная, моцна праклееная тканіна аднаколернай афарбоўкі. Пераплёт з каленкору.О Іншы каленкор — зусім другая справа, іншая размова.—• Давай, Андрушка, наладзім хор! — казаў раз пісар Лабановічу.— Я табе памагу! Разумееш ты, зусім іншы каленкор, калі ў царкве спявае добры хор. Колас.(Ад фр. саíепсаг — род баваўнянай пафарбаванай тканіны.]КАЛЕНКОРАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каленкору. Каленкоравая вытворчасць. Ц Зроблены з каленкору. Каленкоравая вокладка.КАЛÉННЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да калена (у 1 знач.).О Каленны сустаў гл. сустаў.КАЛÉНЦА, -а, н. 1. Памянш.-ласк. да калена.2. Асобнае сучляненне ў сцяблах злакавых, а таксама ў ствалах некаторых раслін. Каленца вінаграднай лазы. □ Тоўстыя з чырванаватымі каленцамі сцёблы стаялі густа адзін пры адным, як трыснёг ля рэчкі. Асіпенка.О Выкінуць каленца гл. выкінуць.КАЛÉНЧАТЫ, -ая, -ае. 1. Які складаецца з некалькіх кален (у 3 знач.). Каленчаты вал. Каленчатая труба.2. Які складаецца з каленцаў (у 2 знач.). Перад яго [Тапурыя] вачыма мільгалі пыльныя мяцёлкі, каленчатыя сцёблы. Самуйлёнак.КАЛЕСАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, калесаваць.КАЛЕСАВÁЦЬ, калясýю, калясýеш, калясýе; зак. і незак., каго. Гіст. Пакараць (караць) смерцю на спецыяльным коле.КАЛЕСНІК, -а, м. Майстар, які вырабляе колы, калёсы. Калеснік канчаў насаджваць спіцы, і каваль не замарудзіў з нацяжкай шыны. Пальчэўскі.КАЛЕЦТВА, -а, н. 1. Пашкоджанне арганізма, якое робіць цяжкім або немагчымым яго нармальнае функцыяніраванне. [Арлоўскі] радаваўся, што, не зважаючы на цяжкае калецтва, ён яшчэ патрэбен людзям. Паслядовіч. Нават каб і мог ён [Зыгмунт] дзе-небудзь знайсці работу, дык не можа з-за свайго калецтва стаць на яе. Чорны. // Псіхічны стан арганізма з такім пашкоджаннем. Ласкавасць ад усяго свету, а не ад аднаго толь-кі чалавека, выратуе дзіцячую душу ад псіхалагічнага калецтва. Чорны.2. Калечанне, знявечанне. Пасля калецтва прыкра было бачыць князю кухара з заткнутым вухам, і ён ніколі ўжо не гукаў яго на параду аб стравах. Гарэцкі.КАЛЁЦЬ, -ею, -éеш, -éе; незак. Зябнуць, мерзнуць. Калець на марозе. □ Вецер працінаў наскрозь, калелі рукі і ногі. Хадкевіч.КАЛЕЧАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, калечыць.КАЛЁЧЫЦЦА, -чуся, -чышся, -чыцца; незак. 1. Станавіцца калекам (калекай), нявечыцца.2. Зал. да калечыць.КАЛЕЧЫЦЬ, -чу, -чыш, -чыць; незак., каго-што. 1. Рабіць калекам (калекай). Нас, малых, калечылі і фізічна і маральна. Бядуля. — Як жа гэта вы дапушчаеце, каб людзі на вашых вачах калечылі адзін другога? Колас. // Пашкоджваць, раніць (цела, рукі, ногі і інш.). Калечыць ногі.2. перан. Псаваць, нявечыць маральна, рабіць непаўнацэнным. Калечыць жыццё. Калечыць душу. ІІ Псаваць, скажаць, надаваць чаму-н. іншую форму, сэнс. Зрэбная кашуля скрозь вылатаная, але яна не можа ўжо калечыць абрысы.. [Любінага] цела. Чорны. Асабліва псуюць і калечаць мову бяздумным калькавыя пераклады і так званыя канцылярызмы. Скрыган.КАЛЁВАЧНЫ, -ая, -ае. Які служыць для калёўкі (у 1 знач.). Калёвачны станок.КАЛЁКВІУМ, -у, м. Род вуснага экзамену: гутарка выкладчыка са студэнтамі з мэтай выяўлення і павышэння іх ведаў. Правесці ка.гёквіум.[Ад лац. соШ^ííіт — гутарка.]КАЛЁСІКА, -а, н. Разм. Дэталь механізма ў форме невялічкага кола; шасцярэнька. [Міхалка] выведае тады ўсю механіку калёсікаў, зуóчыкаў, спіц, шасцерняў, шрубікаў і спружын, якіх у гадзінніку так многа... Бядуля.КАЛЁСКІ, -сак; адз. няма. Невялічкія калёсы спецыяльнага прызначэння. Дзіцячыя калёскі.КАЛЁСНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да калёс, прызначаны для іх. Калёсны скрып. Калёсная мазь. Ц Заняты вырабам калёс. Калёсны цэх. Калёсны майстар. Ц Прыгодны для язды на калёсах, пракладзены калёсамі (пра дарогу, шлях). Вузкая калёсная дарога ўецца праз малады калгасны сад. Сачанка.КАЛЁСЫ, калёс; адз. няма. Конная чатырохколая гаспадарчая павозка. Пяцёра калёс былі ўжо запрэжаны, у кожныя калёсы па пары коней. Чарнышэвіч. Каня запрагаю ў калёсы, Дугу закладаю ў гужы, Вязу і сярпы я і косы, І граблі ў свой стан на Сажы. Куляшоў.КАЛЁУКА, -і, ДЫ -лёўцы: Р мн. -лёвак; ж. Спец. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, каляваць.2. Спецыяльны рубанак для выстругвання дошак і планак з фігурнымі краямі (багетаў, карнізаў і інш.).3. У сталярнай справе — фігурны профіль дошкі або бруска, які атрымліваецца струганнем.КАЛЁЎШЧЫК, -а, м. Спецыяліст па калёўцы (у 1 знач.).Калі 587______________________________________КаліКАЛІ', прысл. 1. пытальнае. У які час?, якую пару? Калі можна зайсці да вас? Калі ж ты прыехаў? // У рытарычных пытання* і кпіч'ных зваротах.— / калі ты ўжо сур'ёзным чалавекам станеш? Лынькоў.1. часавае. У які час.— Калі адбудзецца сход? — Невядома калі.3. часавае. У будучым, няскора. Калі гэта яшчэ ён прыедзе! п — Нам жа ў тэатр хутка.— О, калі той тэатр, паспееце. Кучар.4. азначальнае. Ужываецца як абстрактнае абазначэнне часу (звычайна ў спалучэнні з часціцай «вось»). Вось калі табе трэба было зайсці.5. неазначальнае. Калі-вебудзь. Ці ж бачылі вы калі гэта?

6. неазначальнае. Часам, час ад часу. Заходзь калі да нас. Ц Пры проціпастаўленні двух сказаў або членаў сказа з паўтарэннем прыслоўяў у пачатку кожнага з іх (калі... калі...) абазначае: парой, часам. Калі сыты, калі галодны.7. адноснае. Ужываецца як злучальнае слова: а) падпарадкоўвае даданыя азначальныя сказы назоўніку галоўнага сказа, які абазначае пэўны прамежак часу. Ужо надвечар таго дня, калі дзед Талаш спаткаўся з Мартынам Рылем каля тоўстага дуба, людзі з вёскі Вепры заўважылі адзнакі нейкай нядобрай праявы. Колас. Быў аднак час, калі Тодар хадзіў, спусціўшы свой задзірысты нос. Крапіва; б) падпарадкоўвае даданы дапаўняльны сказ выказніку галоўнага сказа. [Караневіч (Наталлі):] Я не ведаю, калі буду вольны. Крапіва; в) злучае даданыя дзейнікавыя сказы з выказнікам галоўнага сказа. Яму было вядома, калі Рыгор адбыў з завода ў пабыўку, на колькі яму гэта пабыўка дадзена і калі яна скончыцца. Гартны.О Ёсць калі! (фам.) — няма часу, некалі. Калі яшчэ — пра даўно мінулае або няпэўнае будучае. Калі яшчэ тое было. Калі яшчэ тое будзе. Няма калі—няма часу, некалі (рабіць што-н., займацца чым-н. і пад.). Рэдка калі — вельмі рэдка.КАЛІ 2, злучн. 1. Ужываецца ў пачатку даданага сказа часу (часта пры наяўнасці ў галоўным сказе суадносных слоў «тады», «то» і інш.) і выражае: а) частковае або поўнае супадзенне ў часе дзеяння галоўнага і даданага сказаў; абазначае: у той час як. Сапраўдная дружба пачынаецца тады, калі людзі як мае быць ведаюць адзін аднаго. Чорны. Мартыну рабілася не па сабе, калі ён слухаў гэтыя словы і цвёрды голас старога Талаша. Колас; б) паслядоўнасць дзеяння; абазначае: пасля таго як. Упусціла паводдзе старое, Калі вір маладога нахлынуў. Трус. Калі Якуб падаў Вольцы руку, яна трохі засмучана яму ўсміхнулася. Крапіва; в) паўтаральнасць дзеяння (часта са словамі «заўсёды», «кожны раз» і інш.). Бацькі заўсёды былі вельмі рады, калі Ксаня з мужам і дзіцем прыязджалі часам летам да іх у госці. Лынькоў. Бывала, калі .. Цімошка гнаў каровак на пашу, то Кустрэй.. кожны раз штонебудзь скажа яму. Колас.2. Ужываецца ў пачатку даданага сказа рэальнай умовы (часта пры наяўнасці ў галоўным сказе суадносных слоў «то», «дык», «тады» і інш.); абазначае: пры ўмове, калі...; у (тым) выпадку, калі... Калі паэт Сваёйэпохай дыша,— Паэзію яго Усхеаляць пакаленні. Чарот. Нават калі скінуць гадоў пятнаццаць в плячэй дзеда Талаша, то і тады ён быў ужо немалады. Колас. // (у спалучэнні з часціцай «б»). Ужываецца ў даданым сказе ўмовы, які выражае пажаданую, уяўную або процілеглую рэальнасці ўмову. Саўка напэўна ўцёк бы, калі б за ім не пагналіся разам з гаспадарамі сабакі. Колас. // Ужываецца ў пабочных і ўстаўных сказах з адценнем умоўнасці, уяýнасці. Калі праўду казаць, я не любіў хадзіць у Багульнікі, хоць там бабулька Ганна мяне частавала варэнне.ч. Сабаленка. Ад Астапавай леснічоўкі да бальніцы, Калі ісці наўпрост праз лес, было кіламетраў дзевяць альбо дзесяць. Лынькоў.3. Ужываецца ў пачатку сказа, у якім ёсць супастаўленне або проціпастаўленне з другім сказам. Калі пан Крулеўскі вёў рэй галоўнага свата польскасці, то роля Васіля Бусыгі зводзілася да ролі панскага падбрэхіча. Колас.4. (звычайна ў спалучэнні са злучнікамі «і», «а»). У пачатку даданага сказа з аслабленай умоўнасцю ужываецца для выражэння катэгарычнага сцверджання, каб падкрэсліць што-н., звярнуць увагу на што-н. Яму нічога больш было не трэба, І калі б ён цяпер што і хацеў, Дык гэта — лусту матчынага хлеба. 3. Астапенка.5. (у спалучэнні з часціцамі «і», «ж», «нават»). Ужываецца ў значэнні ўступальнага злучніка ў даданым уступальным сказе. Зусім змяніўся стары бондар Сымон... Калі і раней ён быў не з гаваркіх, Зык цяпер учуць ад яго якое-небудзь слова было ў вялікую навіну. Лынькоў. Калі ж і цяпер ён, Сцёпка Мякін, шаптаў супраць калгасаў, дык рабіў гэта значна асцеражней. Брыль.6. Ужываецца ў пачатку даданага сказа, што выражае прычыну, якой абумоўлена дзеянне галоўнага сказа. Трэба было ісці ў такую [вячэрнюю] школу, калі лепшай не было. Чорны. // Ужываецца ў пачатку даданага сказа, які паказвае на прычыну, што з'яўляецца асновай сцверджання, выражанага ў галоўным сказе (пры наяўнасці проціпастаўлення паміж прадметамі, асобамі, аб якіх гаворыцца ў абодвух сказах). Калі ўжо ты змог гэта зрабіць, то і я змагу.

7. Падпарадкоўвае даданы дапаўняльны сказ галоўнаму. Дзед любіць, калі яго хто доўга слухае. Лынькоў.8. у знач. часціцы {у спалучэнні з часціцай «б»). Ужываецца ў пачатку клічнагасказа для выражання моцнага жадання. Ах, калі б гэта збылося!О Калі (б) ні — кожны раз як. Калі ні прыйдзеш, ён чытае. Калі ласка гл. ласка. Калі на тое пайшло (у знач. пабочн.) — калі так трэба, раз справа датычыцца... Калі на тое пайшло, дык ён можа паказаць Васільку такое, што таму і не снілася. Лынькоў. Калі хочаш (хочаце) (у знач. пабочн.) — магчыма, можа здарыцца. Лявон дома .. застаўся, чытаў кнігу. «Не, нешта не лезе ў галаву чытанне: Чортава дзеўка, зачаруе, калі хочаш, мяне. Х-ха-ха!» Галавач. Калі што якое гл. што. Ні калі было ні калі будзе — тое. штомае адбыцца, было або вельмі даўно або будзе яшчэ вельмі няскора. Што, калі?..— а раптам (пра надыход чаго-н. небяспечнага, не-Калібр588Каліна

пажаданага). А што, калі пра гэта даведаюцца? Што, калі б?... — зварот у значэнні нерашучай просьбы, асцярожнага запытання.— А што, калі б і нам падацца ў лес замест бежанства? Якімовіч.КАЛІБР, -а і -у, м. 1. -у. Дыяметр канала ствала агнястрэльнай зброі. Зброя розных калібраў. □ Удалося дастаць амаль спраўную супроцьтанкавую гармату, калібр-45. Брыль. // Дыяметр гільзы, кулі або снарада. Гільза дванаццатага калібру. Кулі шаснаццатага калібру. .2. -у. Дакладны размер якіх-н. прадметаў вытворчасці. Калібр цвікоў. Раскласці шрубы па калібрах.3. -у; перан. Памёр, велічыня, форма чаго-н. Палічкі трэцяй шафы займаліся прадуктамі — гарохам, макаронамі, крупамі,— перасыпанымі з магазінных кулькоў у белыя торбочкі рознага калібру. Ракітны.4. -а. Вымяральны інструмент для праверкі размераý, формы вырабаў. Праверыць калібрам.

(Фр. саІіЬге.]КАЛІБРАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, калібраваць.КАЛІБРАВÁЦЦА, -рýецца; незак. Зал. да калібраваць.КАЛІБРАВАЦЬ, -рýю, -рýеш, -рýе; незак., што. 1. Вымяраць, правяраць калібр чаго-н.; надаваць патрэбны калібр. Калібраваць утулкі. Калібраваць дрот.2. Правяраць шкалу дзяленняў вымяральнага прыбора. Калібраваць тэрмометр.3. Адбіраць для пасеву ці пасадкі (насенне, плады) дакладна вызначанай вагі, размеру.КАЛІБРАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да калібру, калібра (у 1, 2 і 4 знач.).КАЛІБРОЎКА, -і, ДМ -рóўцы, ж. Дзеянне паводле знач. дзеясл, калібраваць.КАЛІБРОЎШЧЫК, -а, м. Той, хто займаецца калібраваннем, каліброўкай.КАЛІБРОЎШЧЫЦА, -ы, ж. Жан. да каліброўшчык.КАЛІБРЫ, нескл., м. і ж. Надзвычайна маленькая птушка з прыгожым яркім здарэннем (водзіцца ў'Амерыцы). Хлопчык не ведаў, што птушачка, якую ён трымаў у руцэ, называецца калібры, што гэта — самая маленькая птушка ў свеце і што ў Вразіліі гэтых рэдкіх і каштоўных птушак засталося ўжо вельмі і вельмі мала. Арабей.[Ісп. соІіЬгі.]КАЛІВА, -а, н. 1. Асобна ўзятая расліна, сцябліна, саломіна і інш. Прызбы паўрасталі ў зямлю, на стрэхах расла лебяда і мох. На Мікуцёвай хаце нават буяла каліва добрага жыта. Чорны. Конь усунуў галаву ў яслі і, разгортваючы мызай сена, пачаў шукаць у ім смачнейшых каліў. Галавач. '2. Разм. Адно зернетка (збожжа, маку, якога-н. насення і інш.): З далоні на далонь перасыпаючы некалькі каліў лу віну, ён [Антон] задаволена заўважыў: — Малайцы! Стаховіч. Насенне адборнае, залатое, каліва ў каліва. Грамовіч.3. перан. Разм. Пра самую малую колькасць чаго-н. Газы няма ўжо, трэба пазычыць дзе каліва. Зарэцкі. Становішча, у якім апынулася злучэнне, было настолькі цяжкім, што выбіраць не было в чаго, трэба было ісці налюбую прапанову, калі ў ёй было хоць каліва надзеі. Краўчанка.4. у знач. прысл. Разм. Трошкі, крыху. Той, хто яшчэ хоць каліва спадзяваўся пра мінучасць вайны, кінуў сябе супакойваць. Гартны.О Да (апошняга) каліва — усё, цалкам. Ні каліва — ніколькі, ані.КАЛІГРÁФ, -а, м. Той, хто піша прыгожа і разборліва.КАЛІГРАФІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каліграфіі; разборлівы і прыгожы (пра почырк). Каліграфічны почырк. Каліграфічнае пісьмо.КАЛ1ГРАФІЯ, -і, ж. Майстэрства пісаць разборліва, роўным, прыгожым почыркам. Почырк у яго [вучня] добры, роўны, хоць ніякіх вал[ася]ных ліній няма, што з пункту гледжання каліграфіі — найгоршая загана. Ермаловіч. Віцька паспешна і не вельмі зважаючы на каліграфію і чыстату, выконваў пісьмовыя заданні. Васілевіч.[Грэч. ка11і»гарЬіа — прыгожы почырк.]КАЛІДОР, -а, м. Праход, які злучае асобныя часткі кватэры, будынка. Калідор гасцініцы. Калідор інтэрната, а Павялі [салдаты Міколку з дзедам] з пакоя ўсё тымі ж доўгімі змрочнымі калідорамі. Лынькоў. З аднаго пакоя ў другі цераз калідор., прабегла маленькая старая жанчына з прасам у руках. Арабей. // Вузкі доўгі праход, прастора, абмежаваная з абодвух бакоў. Наверсе свішча вецер,., але тут, у гэтым калідоры між стромкіх скал,, яшчэ больш-менш ціха. Маўр.КАЛІДОРНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да калідора. Калідорныя дзверы. □ [Коля] запыніўся ля калідорнага акна ў' роздуме. Якімовіч.2. у знач. наз. калідóрны, -ага, м.; калідóрная, -ай, ж. Той (тая), хто абслугаўвае нумары гасцініцы або камеры астрога. Хлебапёкамі, кухарамі, калідорнымі, падмятайламі былі толькі крымінальнікі, пераважна кароткатэрміновыя. Колас.О Калідорная сістэма гл. сістэма.КАЛІДОРЧЫК, -а, м. Памянш, да калідор; невялікі калідор.КÁЛГЕВЫ, -ая, -ае. Тое, што і к а л і й н ы. Каліевая соль.КАЛІЗІЯ, -і, ж. Сутыкненне процілеглых поглядаў, імкненняў, інтарэсаў. Жыццёвая калізія. //Адлюстраванне жыццёвых капфліктаў і барацьбы ў мастацкім творы. Драматычная калізія. Сюжэтныя калізіі. □ Супярэчнасці паміж старым, .. паталагічным, з аднаго боку, і здаровым, новым.., з другога боку,— вось што складае сутнасць і змест калізіі аповесці. «Полымя».[Лац. соШзіо.]КÁЛІЙ, -ю, м. Хімічны элемент, метал серабрыста-белага колеру.О Марганцавакіслы калій — каліевая соль марганцавай кіслаты ў выглядзе цёмна-фіялетавых крышталяў.[Араб. каíí.]КАЛШНЬІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да калію. Калійная прамысловасць. Калійны камбінат. Ц Які змяшчае ў сабе калій. Калійныя солі. Калійныя ўгнаенні.КАЛІКА, -і, ДМ -у, Т -ам, м.; ДМ -лíцы,. Т -ай, 'ж. Уст. Старац, пераважна сляпьí, які збірае міласціну, спяваючы духоўныя вершы.Каліна589Калода

КАЛІНА, -ы, ж. 1. Кустовая расліна сямейства бружмелевьíх з белымі кветкамі і чырвонымі горкімі ягадамі.2. зб. Ягады гэтай расліны.КАЛШАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каліны. Калінавы куст. Ц Прыгатаваны з каліны. Калінавы сок. Калінавая настойка.КАЛІ-НЕБУДЗЬ, прысл. У які-небудзь няпэýны час (у мінулым ці будучым). [Наўмыснік] баяўся, што яго кравец

калі-небудзь сустрэне і пазнае. Чорны. Наташа паабяц.ала абавязкова зайсці да .. \Маі\ калі-небудзь у іншы раз, у вольны час. Краўчанка. / у знач. наз. Адкласці сустрэчу на калі-небудзь.КАЛІ-НІКАЛІ, прысл. Зрэдку, час ад часу.[Марылька] прыходзіла часам да .. [брата], прыносіла чыстую кашулю, а калі-нікалі і скварку. Грахоўскі.КАЛІНШК, -у, м. Зараснік каліны (у 1 знач.).КАЛІСЬ, прысл. 1. Тое, што і калісьці. Мы наслухаліся казак, Што калісь расказвалі дзяды. Аўрамчык.2. Абл. Калі-небудзь у будучым. [Зоська:] Гляньце,— якое прыгожае неба на захадзе! Там,, ка гэтых небе, мы калісь жыць будзем. Купала.КАЛІСЬЦІ, прысл. Некалі ў мінулым, даўней. Каля ўваходу ў літаратурны музей — двухпавярховы белы дом, у якім Леў Мікалаевіч вучыў калісьці сялянскіх дзяцей. Брыль. Я горы палюбіў, з якімі Калісьці Лермантаў дружыў. Смагаровіч.КАЛІТ, -у, М -лíце, м. Запаленне тоўстай кішкі. Хранічны каліт.[Ад грэч. кóíоп — абадочная кішка.]КАЛІТА, -ы, ДМ -ліцé, ж. 1. Уст. Сумна для грошай; вялікі кашалёк. Над сіратою бог з калітою, ды з каліты ёй нічога не трапляе. З нар.2. Уст. Грошы, багацце.3. Абл. Паходная торба, сумна. Дастае тоўстую кнігу Дзед з вялікай каліты. Грахоўскі. [Марына] бярэ кусок асушка, Хлябок апошні з каліты. Колас.КАЛІТКА ', -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Уст. Памянш, да каліта (у 1 знач.); невялікая каліта. Акрамя Дароша, жонка толькі ведала, колькі новенькіх чырвончыкаў схована ў скураной калітцы. Мурашка. [Ян] выняў з кішэні скураную калітку, адлічыў грошы і падаў Андрэю. Чарнышэвіч.КАЛІТКА 2, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Невялікія дзверы для праходу ў варотах, плоце, агароджы; фортка. Двор Кацубаў быў агароджаны новымі шчыкетамі, з брамаю і каліткаю. Якімовіч. З варот і калітак выглядалі жанчыны, праводзячы спачувальнымі позіркамі і заўвагамі мой руды, выцвілы пінжак. Васілевіч.КАЛІЎЕ, -я, н., зб. Калівы (у 1 знач.); сцёблы траў або збожжавых злакаў. Босыя ногі раз-пораз ублытваюцца ў роснае палеглае каліўе жыта. Кулакоўскі. На гародзе, які даглядала Якімава брыгада, .. сям-там на каліўі чырванелі памідоры, ды зелена буяла бацвінне морквы. Сабаленка.КАЛІЎЦА, -а, н. Памянш.-ласк. да каліва.КАЛІФ. -а, м-. Тое, што і х а л і ф.О Каліф на час (іран.) — пра чалавека^ які займеў уладу на кароткі час.КАЛІФАТ, -а, М -фáце, м. Тое, што і х а-л і ф а т.КАЛІШНІ гл. колішні.КАЛМАТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Травяністая расліна сямейства складанакветт ных з жоўтымі кветкамі, якая цвіце ранняй вясной.КАЛМАТЫ, -ая, -ае. 1. Пакрыты густымі скудлачанымі валасамі, поўсцю; касматы, кудлаты. Калматыя бровы. □ Дзверы адчыніліся, і з іх высунулася калматая галава шафёра. Ваданосаў. [Джон] прывітальна павіляў гаспадару калматым хвастом. Паслядовіч. // Зроблены са шнуры з доўгай, густой поўсцю. 3-пад калматай шапкі звісалі бровы над певялічкімі шэрымі вачамі. Пестрак. // Разм, З доўгім ворсам (пра тканіны, вырабы з гэтых тканін). Віктар Паўлавіч у піжаме, з прыгожым калматым ручніком, з блакітнай мыльніцай прайшоў на кухню. Шамякін.2. Аброслы валаскамі, пушынкамі; нягладКІ. Ля ракі маладая крапіва, на лозах калмат тыя каткі. Пташнікаў. Калі муць сплыла, Паўлік убачыў навука з калматымі ножкамі. Даніленка.3. Разм. З густым, няроўным веццем, лісцем (пра расліны, дрэвы). А лес шумеў... Цёмны, калматы, ён падступаў як бы ўсё бліжай, бліжай. Гамолка.4. перап. З няроўнымі, як бы пашматанымі на. кавалкі краямі (пра хмары, клубы пары, туману і пад.). У начной цемры .. [хмара] нагадвала дым, бо спераду вілася злавеснымі калматымі клубкамі. Чарнышэвіч. Надвор'е нядобрае, сырасць і стынь. Калматыя хмары нібыта з аўчыны. Зарыцкі.КАЛМÁЦІЦЦА, -ціцца; незак. 1. Станавіцца калматым; кудлаціцца, касмаціцца. Чорныя валасы .. [Йонасá] калмаціліся на ветры. Броўка. // Мець выгляд чаго-н. калматага, здавацца калматым. Падпяразаная суконная жакетка калмацілася ўнізе сваёю няроўнаю абарванасцю. Чорны. 2. Зал. да калмаціць.КАЛМАЦІЦЬ, -мáчу, -мáціш, -мáціць; незак., каго-што. Рабіць калматым; кудлаціць, касмаціць. Ярмоленка пры слове «буксір» моршчыў твар, калмаціў каротка падстрыжаныя валасы. Сіўцоў. Ля берага вецер калмаціць Густую чупрыну трысця. Кляўко. КАЛМКІК гл. калмыкі.КАЛМЬ'ІКІ, -аў; адз. калмык, -а, м.; калмычка, -і, ДМ -чцы; мн. калмычкі, -чак; ок. Народ, які жыве пераважна ў Калмыцкай АССР, а таксама ў Астраханскай, Валгаградскай, Растоўскай абласцях і ў Стаўрапольскім краі РСФСР.КАЛМЬ'ІЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да калмыка, калмыкаў, належыць ім. Калмыцкая мова. Калмыцкая культура. КАЛМЫЧКА гл. калмыкі." КАЛОДА і, -ы, ДМ -дзе, ж. 1. Кароткае тоўстае бервяно. [Мядзведзіца.] пераварочвала старыя, трухлявыя калоды, завáленыя бураломам, і ў чорнай вільготнай глебе заўсёды знаходзіла пад імі мноства тлустых лічынак, чарвей і слімакоў. В. Вольскі. Калоды звязалі браты адну з адной і зрабілі моцны плыт. Якімовіч. // Абрубак тоўстага бервяна, прыстасаваны для якіх-н. гаспадарчых або бытавых патрэб. [Гаспадар] сядзеў у адной бялізне на калодзе перад лямпаю і круціў па-Калода590Калона

пяросу. Чорны. У дашчанай майстэрні Ігнась з грукатам і лёскатам выпростваў на калодзе вялікія лісты бляхі. Мурашка. // перан. Разм. пагард. Пра непаваротлівага, нязграбная чалавека.

• 2. Вулей, зроблены з камля дуплістага дрэва. Пасека, якая налічвала не больш дваццаці вулляў, старасвецкіх калод, знаходзілася за садам і ўпіралася ў малады сасняк. Пестрак. Старасвецкі гэты вулей — выдзеўбаную дубовую калоду — прывыклі бачыць на сасне. Навуменка.О Цераз пень калоду гл. пень.КАЛОДА 2, -ы, ДМ -дзе, ж. Камплект ігральных карт. [Ліза і Наталля] дасталі з-за люстэрка растрыбушаную, як вага, калоду карт і варажылі. Чорны.КАЛОДАЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. Памянш, да калодка (у 1, 2, 4, 5, 6 і 7 знач.).КАЛОДАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да калодкі. Калодачны матэрыял. Калодачная планка. Калодачная падэшва.КАЛОДДЗЕ, -я, н., зб. Калоды.— А я ж думала, што цябе ці ваўкі з'елі ці мядзведзі забілі, у мох зацягнулі, закапалі і калоддзем завярнулі! З нар.КАЛОДЗЕЖ, -а і КАЛОДЗЕЗЬ,-я, м. 1. Вузкая глыбокая яма, звычайна ўмацаваная ад абвалаў зрубам, трубамі для здабывання вады з ваданосных слаёў зямлі. На вуліцы Лясніцкі сустрэў Макрыну — яна ішла ад калодзежа з поўнымі вёдрамі вады. Зарэцкі. Зарыпеў журавель над калодзежам. Колас.2. (звычайна з азначэннем). Яма, якая служыць для розных тэхнічных патрэб. Шахтавы калодзеж. Каналізацыйны калодзеж. Кабельны калодзеж.О Артэзіянскі калодзеж — буравы калодзеж з труб, які падае глыбінную напорную ваду.КАЛОДЗЕЖНЫ, -ая, -ае. і. Які мае адносіны да калодзежа. Калодзежны журавель.2. Які ажыццяўляецца, праводзіцца пры дапамозе калодзежаў (у 2 знач.). Калодзежная здабыча нафты.КАЛОДЗЕЗЬ гл. калодзеж.КАЛОДКА, -і, ДМ -дцы; Р мн. -дак; ж. 1. Невялікая калода; тое, што і калода (у 1 знач.). Мой бацька і дзядзька Язэп наняліся., зваліць у гаі пару дзесяткаў дубоў і парэзаць на кароткія калодкі для клёпак. Бядуля. Зелянюк сеў пры стале на калодку і ўзіраўся ў старога. Зарэцкі.2. Кусок дрэва, выструганы ў форме студні, які выкарыстоўваецца пры пашыве абутку; капыл. Пацягнуць загатоўку на калодку. Выплятаць лапці па калодцы.3. звычайна мн. (калодкі, -дак). Масіўныя драўляныя кайданы, якія надзявалі раней на ногі, рукі і шыю арыштанта для папярэджання ўцёкаў. Надзець калодкі на ногі.4. Сярэдняя частка кола, у якой умацоўваюцца спіцы. Колы па калодкі западвалі ў чорную гразь. Лобан.5. Драўляная або металічная аправа, у якую ўстаўляецца або на якую насаджваецца асноўная частка інструмента. Калодка рубанка.6. Металічны або драўляны брусок у тормазным прыстасаванне які прыціскаецца да вобада кола або тормазнага шківа для тармажэння. с ■ 1

7. Планка, пры дапамозе якой прымацоўваюцца да адзення ордэны, медалі. // Вузкая палоска ордэнскай стужкі, якую носяць замест ордэна, медаля. На грудзях Яўмена Іванавіча былі пярэстым радком калодкі ўсіх яго ордэнаў і медалёў. Ермаловіч.8. мн. (калодкі, -дак). Абл. Род скуранога абутку на драўлянай падэшве; дзеравяшкі. Калодкі часта слізгалі, ад пастаяннага напружання хутка пачалі ныць калені. Быкаў.О Класці галаву на калодку гл. класці.КАЛОДШК, -а, м. Арыштант, закаваны ў калодкі (у 3 знач.). Падымаючы густы пыл, пад летняй спякотаю, ішлі парамі ў шэрых адзежах, закаваныя па руках і нагах, калоднікі. Каваль.КАЛОДЫЙ, -ю, м. Густы клейкі раствор нітрацэлюлозы ў сумесі спірту і эфіру (скарыстоўваецца ў медыцыне і фатаграфіі).[Ад грэч. коííбáез — клейкі.]КАЛОІД, -у, М -дзе, ЛÍ. Некрышталізаванае рэчыва (бялок, крухмал, клей і інш.), растворы якога не праходзяць праз жывёльныяі раслінныя перапонкі.[Ад грэч. коІІа — клей і еійоз — выгляд.]КАЛОІДНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да калоіду, з уласцівасцямí калоіду. Калоідпы раствор.О Калоідная хімія гл. хíмія.КАЛОК, калкá, м. 1. Памянш, да кол; кароткі, тонкі кол. Месца будаўніцтва падстанцыі было абазначана калпамі яшчэ ўлетку. Лупсякоў. // Калочак. Спяшаючыся, [Пракоп] зашчапіў дзверы на клямку і заткнуў у прабой дубовы калок-затычку. Якімовіч.2. Драўляны або металічны шпянёк для нацягвання струн у музычвых інструментах,3. Абл. Драўляны цвік, замацаваны ў чымн. для таго, каб вешаць на ім што-н. Нехаця Мікодым скінуў кажух і павесіў на калок, убіты ў вушак дзвярэй. Сабаленка.КАЛОН, -а, м. 1. У Старажытным Рыме — арандатар невялікага ўчастка зямлі ў буйнага землеўладальніка.2. У розных раманскіх краінах і Лацінскай Амерыцы — прадстаўнік розных катэгорьш сялянства: батрак, здолынчык, паўпрыгонны арандатар і інш.[Лац. СОІОШІЗ.]КАЛОНА, -ы, ж. 1. Частка архітэктурнага збудавання ў выглядзе высокага слупа, якая з'яўляецца апорай франтонаў, унутраных частак будынка. Нават не агледзеўшы вестыбюля з прыгожымі мармуровымі калонамі, .. [Міхайлаў] першы пачаў падымацца па шырокай засланай.. дарожкай лесвіцы. Карпаў. Старасвецкі драўляны домік з амшэлай гоптавай страхою, дажываючы век, абапёрся на чатыры драўляныя калоны, якія з усім домікам, пахіліліся ўперад. Пестрак. // Помнік у выглядзе слупа, збудаваны ў памяць якога-н. здарэння. Калона Траяна. Аляксандраўская калона.2. У вайсковай справе — строй, глыбіня якога большая за яго шырыню або роўная ёй; такі парадак пастраення войск, пры якім падраздзяленні знаходзяцца або рухаюцца адно за адным на пэўнай дыстанцыі. Паходная калона. □

Мерна пакалыхваючыся, ідзе калона салдат. Данілевіч. Перад вачыма Рудчанкі прамільгнулі тыя, хто ішоў г/ тую ноч у штурмавой калоне. Сіўцоў. /У Шэраг суд-К алонава ж ат ы _______________________________591__________________ Калоцьнаў, якія ідуць адно за адным. // Група асоб або машын, трактароў і інш., якія рухаюцца выцягнутай лініяй, рад за радам. Калоны дэманстрантаў. □ У выхадныя ж дні ў страі, калонамі, з кіркамі і рыдлёўкамі [рабочыя] накіроўваліся на разборку руін і расчыстку пляцоеак. Карпаў. Калоны грузавікоў ішлі і ішлі з блізкіх і далёкіх чыгуначных станцый. Хадкевіч.3. Рад лічбаў, слоў, размешчаных па вертыкалі.4. Назва апаратаў цыліндрычнай формы. О Кільватэрная калона — рад суднаў, якіяідуць адно за другім у кільватэры. Трактарная калона — група трактароў, якая выконвае агульнае вытворчае заданне.О Пятая калона — сукупнасць асоб, якія займаюцца антыдзяржаўнай, падрыýной дзеннасцю ўнутры краіны і знаходзяцца на ўтрыманні варожых дзяржаў (першапачаткова — аб контррэвалюцыйнай групе, якая дзейнічала ў тыле іспанскай рэспублікі ў 1936 — 1939 гг.).[Фр. соПоппе.]КАЛОНАВАЖАТЫ, -ага, м. Той, хто вядзе калону (у 2 знач.), ідзе ўперадзе яе. // Малодшы чын у рускай арміі 18 — пач. 19 стст.; афіцэр, які вядзе калону войска.КАЛОНІЯ, -і, ;*. 1. Краіна, якая гвалтоўна захоплена і эксплуатуецца імперыялістычнай дзяржавай. Калоніі еўрапейскіх дзяржаў. □ Гітлераўскія драпежнікі ставілі за мэту ліквідаваць савецкі грамадскі і дзяржаўны лад, заняволіць і фізічна знішчыць насельніцтва, ператварыць нашу рэспубліку ў калонію германскіх капіталістаў і памешчыкаў. Залескі.2. Паселішча выхадцаў, перасяленцаў з другой краіны, вобласці. Грэчаскія калоніі на чарнаморскім ўзбярэжжы. Нямецкія калоніі ў Расіі. ІІ Згуртаванне землякоў у чужой краіне, у чужым горадзе. Руская калонія ў Капстанцінопалі.3. Месца жыхарства асоб, паселеных разам з той або іншай мэтай — лячэбнай, выхаваўчай, працоўнай. Дзіцячая выхаваўчая калонія.4. Сукупнасць арганізмаў, якія жывуць у злучэнні адзін з адным. Калонія водарасцей. Калонія каралаў. Калоніі мікробаў.[Ад лац. соíопіа — пасяленне.] КАЛОНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. 1. Памянш, да калона (у 1, 2 знач.).2. Рад лічбаў, слоў, размешчаных па вертыкалі. Апошнія старонкі былі густа запоўнены незнаёмымі чарцяжамі і доўгімі калонкамі лічбаў. Шуцько. // Слупок тэксту ў газеце, кнізе і пад. Белыя старонкі з калонкамі вершаў заціснуты ў масіўную, цёмнага колеру, вокладку. Галавач.3. Назва розных прыстасаванняў, якія маюць форму падоўжанага цыліндра (напрыклад, цыліндрычнага катла для награвання вады ў ваннай, прыстасаванне ў выглядзе высокага цыліндра з ручкай і кранам для адпускання вады, бензіну і інш., якія паступаюць сюды з цэнтральнага рэзервуара). На цэментавай пляцоўцы каля чырвонай бензінавай калонкі стаяла з паўдзесятка аўтамабіляў. Шамякін.О Водаразборяая калонка — калонка з водаправодным кранам, устаноўленая на па-верхні зямлі і злучаная з водаправодам трубой.КАЛОНЛІЧБА, -ы, ж. Лічба, якой нумаруецца старонка кнігі, часопіса і інш.[Ад ням. КоІцтпепгіííег.]КАЛОННЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да калоны (у 1 знач.); з калонамі. Калонная зала. Калонны порцік.КАЛОНТБІТУЛ, -а, м. Надпіс з верху старонкі, які паўтарае загаловак кнігі або твора, прозвішча аўтара, адлюстроўвае змест старонкі і інш. Калонтытул у слоўніку.[Ад фр. соíоппе — слупок і лац. íіЦíІцз — надпіс, загаловак.]КАЛОРЫЯ, -і, ж. Адзінка вымярэння колькасці цеплыні.О Вялікая калорыя — колькасць цеплыні, патрэбная для павышэння тэмпературы аднаго кілаграма вады на адзін градус. Малая калорыя — колькасць цеплыні, патрэбная для павышэння тэмпературы аднаго грама вады па адзін градус.[Ад лац. саíог — цеплыня.]КАЛОС, -а, м. 1. Статуя, калона, абеліск гіганцкіх памераў. Калос Радоскі.2. Кніжн. Пра каго, што-н. выдатнае па сваёй велічыні, значнасці. Калос навукі.О Калос на гліняных нагах (кніжн.) — пра што-н. з выгляду велічнае, але слабае, гатовае распасціся.КАЛОССЕ, -я, н., зб. Каласы. Схілілася налітае ядраным зернем калоссе. Васілевіч. Шасцяць у калоссі сярпы. Купала.КАЛОЦЦА ', калюся, кóлешся, кóлецца; незак. 1. Мець здольнасць калоць (у 1 знач.). Пакоша ўжо не колецца,— бяскрайнюю раўніну.. накрыла светла-зялёная мяккасць атавы. Брыль. // Датыкаючыся да каго-, чаго-н., выклікаць боль (пра што-н. вострае, калючае). Сямён шчакой прыхінаецца да.. [Машынай] шчакі,— колецца, бо даўно не галіўся. Мележ.2. Ваюючы, баючыся, наносіць адзін аднаму раны вострай зброяй. А людзі? Яшчэ не пакінулі біцца, Калоцца, рэзацца... Куляшоў.3. Разм. Бадацца; мець звычку калоць рагамі. Бык колецца.О І хочацца і колецца гл. хацецца.КАЛОЦЦА2, кóлецца; незак. 1. Паддавацца колцы; расшчапляцца, драбніцца. Калі не колецца палена, то ў яго ўбіваюць клін.2. Зал. да калоць 2.КАЛОЦЬ', калю, кóлеш, коле; незак., каго-што. 1, Датыкаючыся чым-н. вострым, выклікаць боль. Хвойнік рабіўся ўсё гусцейшым і гусцейшым. Іголкі балюча калолі рукі, твар. Шамякін. [Маці] засынала і пальцы калола іголкай.

Бядуля. // Выклікаць востры, калючы боль. З мёрзлай зямлі ўзнімаўся пякучы пыл і калоў твар, як іголкамі. Чорны. // безас. Пра адчуванне вострага, пранізлівага болю, калацця. Ад невыразнага жалю падгіналіся ногі, тонкімі іголкамі калола пад сэрца, забівала дух. Мурашка. Далёка на захад распаецёрся акіян і так блішчаў на сонцы, што аж у вочы калола. Маўр.2. Утыкаючы што-п. вострае, рабіць дзірку, адтуліну ў чым-н.; праколваць. Калоць паперу. Калоць шылам скуру.3. Разм. Рабіць укол, уколы,— Дык жа баліць, як колюць,— жаласліва цягнуў Алік. Ваданосаў.КалоцьКалывацца

4. Разм. Бадаць, пароць (рагамі). Бедная тая дамова, дзе вала коле карова. Прыказка.5. без дап. Ваюючы, б'ючыся, наносіць каму-н. раны вострай зброяй. Усе стралялі з блізкай дыстанцыі. Крычалі, стралялі, падалі,стагналі, калолі штыхамі. Чорны.6. Забіваць чым-н. вострым (свіней). У адной з шчылін бервяна тырчала адмыслоеае шыла, якім Варташэвіч калоў свіней. Гурскі.7. і без дап.; перан. Рабіць каму-н. з'едлівыя, колкія заўвагі; папракаць каго-н. [Жанчыны]., рабілі невялічкі перапынак, абедалі і з новымі сіламі калолі адна другую самымі адвостранымі словамі. Пянкрат. // Пра варожы, пільны позірк. [Таццяна] не бачыла .. [немцаў], але адчувала, што іх пільныя позіркі колюць яе спіну. Шамякін. Заўсёды былі мною нездаволены. Вечна калолі мяне, як цвікамі, злоснымі вачамі. Бядуля. // Выклікаць непрыемнае пачуццё, раздражняць. Другое, што [Любу] непрыемна калола — гэта сустрэча з новай свякрухай. Васілевіч.О Калоць (у) вочы — а) чым папікаць, дакараць, сарамаціць. — Калоць мне вочы сынам я нікому не дазволю! — цвёрда папярэдзіў .. [Кірыла], чамусьці звяртаючыся да Тукалы. Шамякін; б) быць непрыемным каму-н., раздражняць. Не так балеў Кустрэю гэты авёс, як калолі яму вочы і гладкія бакі і таўсматы карак Цімохавага бычка. Колас. Праўда вочы коле гл. праўда.КАЛОЦЬ2, калю, кóлеш, коле; незак., што. Рассякаць на часткі; расшчапляць, раздрабняць. Калоць дровы. Калоць лёд. Калоць цукар.КАЛОЧАК, -чка, м. Памянш.-ласк. да калок; невялікі калок. Даніла адаткнуў калочак з дна каша, высыпаў у торбу рыбу. Капыловіч.КАЛÓША', -ы, ж. Частка штаноў^ якая надзяваецца на адну нагу; калашына. Падкасаць калошы. □ Голыя пяты блішчалі здалёк з-пад даўгіх нагавічных калошаў. Чорны. Борздзенька нацягваеш на сябе кашулю, штаны — ногі не трапляюць у калошы, і злуешся. Сачанка.К4Л0ПІА2, -ы, ж. Порцыя матэрыялаў (коксу, руды і флюсу), якая засыпаецца за адзін раз у доменную печ, вагранку і інш.КАЛУТА, -і, ДМ -лузе, ж. Буйная прамысловая рыба сямейства асятровых, якая водзіцца ў басейне ракі Амур.КАЛУЖНІЦА, -ы, ж. Абл. Лотаць. Столькі фарбаў цяпер у свежай зелені палёў, .. у зелені лугоў, папырсканай жаўцізной расцвіўшай калужніцы, у сіняватай смузе далягляду! Брыль.КАЛУМБÁРЫЙ, -я, м. Месца для захоўвання урнаў з прахам пасля крэмацыі.КАЛУН. -á, м. 1. Цяжкі тапор з клінападобным лязом для колкі дроў.2. Разм. пагард. Пра някемлівага, дурнаватага чалавека. Ёсць талентаў багата ў народзе, Ды росту іх часамі шкодзяць — Калуны! Валасевіч.КАЛУПÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, калупаць, калупацца.КАЛУПÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. Разм. 1. Капацца, корпацца ў чым-н., дастаючы што-н. [Дзеці] калупаліся ў шчыліна! скал, ловячы маленькіх рыбак. Маўр. Чухноўскі ўзяў запалку з парабка.., што ля-жаў на стале, і стаў калупацца ёю ў люльцы. Пестрак. // перан. Корпацца ў чым-н., важдацца з чым-н. Хлапец., пусціўся на святло і хутка ўбачыў, што шафёр нечага калупаецца ў маторы. Кулакоўскі. Камера лопнула, і.. [Міхась] доўга калупаўся -з колам. Кавалёў.2. перан. Займацца справай, якая патрабуе карпатлівай, працяглай працы; рабіць што-н. няўмела і марудна. З самага ранку і да вечара калупаўся Мікіта ля хаты, каля стагоў і хлява. Галавач. // у чым. Залішне старанна аналізаваць, разбіраць што-н. нязначнае, дробязнае. Нецікава было весці далей гутарку ў гэтым тоне і калупацца ў людскім брудзе. Колас.КАЛУПАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак., што. Разм. і. Падчэпліваючы чым-н. вострым, аддзяляць, абдзіраць што-н.; рабіць у чым-н. паглыбленне. Калупаць тынкоўку. □ [Рымша] палкаю выводзіць літары, калупае зямлю каля сцяны млына. Гурскі. [Даніла] збянтэжана калупаў відэльцам хлебную скарынку. Дуброўскі. // Капаць, ускопваць. «Рака бабка свае градкі калупае»,— падумаў [Васіль]. Шамякін.— Ну, тайга, дык тайга, нарабілі мы сабе курані і пачалі сяк-ток сеп[чы] лес ды калупаць зямлю паміж пнёў. Галавач. // а таксама чым і без дап. Капацца, корпацца ў чым-н., дастаючы адтуль што-н. Пшыбыцкі сеў, пачаў калупаць нейкай трэсачкай у зубах. Курто.2. перан. Разм. (у спалучэнні са словамі «зямля», «зямелька» і пад.). Займацца земляробствам, весці гаспадарку. [Змітрок:] А з мяне даволі таго, што я ёсць: што ж будзе, калі ўсе ў прафесары пададуцца? А зямельку хто будзе калупаць? Губарэвіч. Я ніколі не памятаю .. [бацькі] за плугам ці з касой "у руках, хаця, відаць, і ён часамі калупаў зямлю. Корбан.КАЛУПНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Разм. 1. Аднакр, да калупаць. — Дзверы філёнчатыя, з чорнага дубу зробленыя. Я нават пазногцем калупнуў, ці цвёрдыя. Дык як3 жалеза. Сабаленка.2. перан. Глыбей разабрацца ў кім-, чым-н., заглянуць у сутнасць каго-, чаго-н. — Калупні паляўнічага,— манюка. Паскрабí рыбалова,— лускі, як на тым шчупаку. Гурскі. — А што, залаценькія, каб гэтага самага Загароўскага Малаха калупнуць... Зарэцкі.3. перан. Паддзець, падсмяяць у размове, надкалупнуць. — Кожнага, хто любіць прыгожыя рэчы, ты жыць не

можаш, каб не калупнуць. Паслядовіч.КАЛЧАДАН, -у, м. Агульная назва „мінералаў, якія з'яўляюцца сярністымі, мыш'яковістымі, а таксама сурмяністымі злучэннямі металаў (жалеза, медзі і інш.). Серны калчадан. Жалезны калчадан. Медны калчадан.КАЛЧАДАНАВЫ, -ая, -ае. Тое, што і к а л-4 а д а н н ы.КАЛЧАДАННЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да калчадану. Калчаданны газ. // Які змяшчае ў сабе калчадан. Калчаданная руда.КАЛЧÁН, -а, м. Скураная або драўляная сумка, чахол для стрэл. Напоўніць калчак стрэламі.КАЛЫВАЦЦА, -áюся, -áешся, -áепца; незак. Абл. Хістацца, ківацца; пакалыхвацца.Калым593Калька в а ц ь

Віця памацаў пальцамі сучок, які калываўся ў сухой дошцы, націснуў на яго. Нядзведскі.КАЛЫМ, -у, м. 1. Выкуп, які ўносіцца жаніхом бацькам нявесты (у некаторых народаў Усходу, што за_хоўваюць перажыткі радавога быту). Пастух дзяўчыну пакахаў, А даць не мог калым багаты. Пысін.2. Разм. Лёгкі пабочны заробак. — Цэлы вечар толькі і гаворкі — дзе тут больш зарабляюць, куды б гэта улезці, каб калым быў..,— пагардліва крывіў губы Грыша. Місько.[Цюрк.]КАЛЫМÁГА, -і, ДМ -мáзе, ж. Даўнейшая карэта з высока размешчаным кузавам. // Іран. Пра вялікія грузныя нязграбныя калёсы. Я і не звярнуў увагі, што мне насустрач грукоча ламавая калымага, ды гэтак грукоча, што аж зямлю, здаецца, скаланае. Сабаленка. На дарогу выпаўзла нязграбная калымага з двума вялікімі каламі. Б. Стральцоў.КАЛЫМІЦЬ, -млю, -міш, -міць; незак. Разм. Падзарабляць незаконным шляхам.КАЛЫМШЧЫК, -а, м. Разм. Той, хто калыміць, падзарабляе незаконным шляхам. Нават падзёншчыкі, калымшчыкі — не адпетыя. Калі трэба, дзень і ноч не злезуць з рыштавання, заткнуць прарыў, працэнт дадуць. Навуменка.КАЛНІСКА, -і, ДМ -сцы; Р мн. -сак; ж. 1. Плецены або драўляны дзіцячы ложак (звычайна падвешаны на вяроўках да столі), які можна калыхаць, гушкаць. Маці дзяўчынкі .. падышла да калыскі, падвешанай да столі. Шахавец. Маладая, шчаслівая маці сядзіць над белай лазовай калыскай. Брыль.2. перан. Месца, дзе што-н. узнікла і атрымала развіццё. Навагрудак і Навагрудчына сталі калыскай генія вялікага польскага паэта [А. Міцкевіча.] Лойка. Вось ён, Пецярбурга .. Гняздо абсалютызму і калыска рэвалюцыйнага руху. Гартны.3. Вісячы памост для падымання на вышыню рабочых, будаўнічых матэрыялаў і інш., а таксама для работы на вышыні. Вунь высока пад дахам ў хісткіх калысках Аздабляюць фасады майстры-маляры... Звонак.О Ад (з) калыскі — змалку, з дзіцячых гадоў. Ад калыскі да магілы Выціскалі сокі, Кроў пілі, цягнулі жылы Каты-крывасмокі. Крапіва.КАЛЫХАНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Песня, якую спяваюць, калышучы дзіця. Глухаватым, асіплым голасам ён запеў калыханку: — Люлі-люлі, люлі-люлі... Усе курачкі паснулі. Лынькоў. / маці так, застаўшыся з сынком, пакорміць і спявае калыханкі). Дубоўка.КАЛЫХАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, калыхаць; дзеянне і стан паводле знач. дзеясл, калыхацца. Прывычнае вока ўлавіла лёгкае калыханне рэдкага ценю. Гартны. Прапусціў ён [Ігнась] міма сябе роту вайсковых, прасачыў за калыханнем іх вастраеерхіх шапак. Чорны. На сонныя шэпты, на траў калыханне Наладжваць ліру яшчэ не пара! Гілевіч.КАЛЫХАЦЦА, -лышýся, -лышашся, -пытацца; незак. Мерна рухацца зверху ўніз або з боку ў бок; гайдацца, хістацца. Сытыя ад мёду пчолы падалі на пахучыя краскі і калыхаліся на лёгкіх іхніх сцяблах, упіваючыся салодкім ліпкім мёдам. Галавач. Лодкакалыхалася на глыбокіх хвалях, калі Даніла плыў па возеры. Пестрак. // Чуцца, разносіцца (пра гукі). А выйдзеш летняй раніцай у поле —Раса і сінія званочкі на мяжы, 1 песні, што калышуцца ў прыволлі. Тарас.КАЛЫХАЦЬ, -лышý, -лышаш, -лыíпа; незак., каго-што. 1. Мерна рухаць зверху ўніз або з боку ў бок; гайдаць, хістаць. Ветрык паволі калыхаў у руцэ лісток пісьма. Алёшка. Там, у óяскрайняй вышыні, вецер калыхаў сцягі. Шамякін. / у безас. ужыв. Вагон калыхала і тузала на кожным стыку. Грахоўскі.2. чым. Рабіць чым-н. мерныя павольныя рухі; ківаць. Калыхаць нагою.3. Гайдаючы калыску, спяваючы калыханку, усынляць (дзіця). За., пераборкаю батрачка Матруна калыша дзіця маладой пары. Гарэцкі. // Навяваць сон (пра гукі). Павекі самі па сабе паволі плюшчацца, а мяккі звоншум у паветры плавае, калыша. Мурашка.4. перан. Парушаць, абуджаць (цішыню, спакой). Роўны храп ціха калыхаў сонную цішыню хаты. Лынькоў. Не салоўка голасам пявучым Пад ракой калыша ціхі гай. З нар. // Парушаць душэўны спакой, хваляваць. Сцёпка доўга стаяў, любуючыся горадам, і нейкае новае адчуванне калыхала яго, прыцягвала да гэтага горада і ў той жа час палохала і непакоіла. Колас.КАЛЫХНУЦЦА, -нýся, -нéшся, -нéцца; -нёмся, -няцéся; зак. Аднакр, да калыхацца.КАЛЫХНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Аднакр, да калыхаць.КАЛЬВІЛЬ, -ю, м. 1. Сорт паўднёвай яблыні з вялікімі ружавата-жоўтымі яблыкамі. 2. Плод гэтай яблыні. [Ад геагр. назвы.]КАЛЬВШÍЗМ, -у, м. Адно з пратэстанцкіх веравучэнняў, якое было заснавана ў Швейцарыі ў 16 ст. і шырока распаўсюдзілася ў Францыі, Нідэрландах, Англіі і некаторых інш. краінах.[Ад імя яго заснавальніка Жана Кальвіна.]

КАЛЬВШІСТ, -а, М -сце, м. Паслядоўнік кальвінізму.КАЛЬВШІСЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кальвінізму, кальвіністаў. Кальвінісцкая царква. Кальвінісцкі прапаведнік.КАЛЬДКРЭМ, -у, м. Касметычная мазь для змякчэння скуры.[Англ. соíá-сгеат.]КÁЛЬКА, -і, ДМ кáльцы; Р мн. кáлек; ас 1. Спецыяльна апрацаваная празрыстая папера або тканіна, пры дапамозе якой знімаюцца дакладныя копіі з чарцяжоў і малюнкаў.2. Копія чарцяжа або малюнка на такім матэрыяле.3. Слова або выраз, утвораны па ўзору слова або выразу іншай мовы. Слова «аднаасоб~нік» — калька рускага «едííнолычнííк». Слова «самавызначэнне» — калька рускага «самоопределеные».[Фр. са^це.]КАЛЬКАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, калькаваць.КАЛЬКАВАЦЦА, -кýецца; незак. Зал. да калькаваць.КАЛЬКАВАЦЬ, -кую, -кýеш, -кýе; зак. і незак., што. 1. Зняць (знімаць) копію з ча-Калькавы594 ________ Калючасць

го-н. пры дапамозе калькі (у 1 знач.). Калькаваць чарцёж.2. Стварыць (ствараць) слова або выраз па ýзору іншамоýнага слова або выразу.КАЛЬКАВЫ. -ая, -ае. Зроблены калькаваннем, які з'яўляецда калькай. Калькавы пераклад. Калькавы выраз.КАЛЬКУЛЯВÁЦЦА, -люецца; незак. Зал. да калькуляваць.КАЛЬКУЛЯВАЦЬ, -люю, -люеш, -люе; незак., што. Складаць, рабіць калькуляцыю. Калькуляваць кошт прадукцыі.КАЛЬКУЛЯТАР, -а, м. Работнік, які займаецца калькуляцыяй.КАЛЬКУЛЯЦБІЙНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да калькуляцыі. Калькуляцыйныя падлікі.КАЛЬКУЛЯЦЫЯ, -і, ж. Вылічэнне сабекошту, пакупной і прадажнай вартасці тавару, прадукцыі і інш.[Лац. саíсцíаíіо.]КАЛЬМÁР, -а, м. Галаваногі марскі малюск, мяса якога з'яўляецца каштоўным харчовьш прадуктам.[Фр. саíтаг.]КА ЛЬНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Аднакр, да калоць1 (у 1, 3, 4 і 7 знач.).КАЛЬРÁБТ, нескл., ж. Разнавіднасць агароднай капусты з патаўшчэннямі на сцябле, па форме і смаку падобнымі на рэпу.[Ням. КоЫгаЬі.]КАЛЬСОНЫ, -аý; адз. няма. Споднія мужчынскія штаны; споднікі.[Фр. саíесоп.]КАЛЬЦАВАННЕ. -я, н. і. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кальцаваць. Кальцаванне птушак. Кальцаванне ствала дрэва.2. Злучэнне электрастанцый у адзіную энергасістэму.КАЛЬЦАВÁЦЦА, -цýецца; незак. Зал. да кальцаваць.КАЛЬЦАВАЦЬ, -цýю, -цýеш, -цýе; незак., каго-што. 1. Надзяваць мечаныя кольцы на лапкі птушак або хвасты рыб для даследавання напрамку і скорасці іх перамяшчэння, працягласці жыцця і інш. Кальцаваць пералётных птушак.2. Рабіць кругавы зрэз кары або надзяваць на ствол дрэва драцяныя кольцы з мэтай запаволіць рост і павялічыць плоданашэнне, надаць пэўную форму кроне і інш.3. Абмазваць укругавую ствол дрэва смалой для аховы яго ад шкодных насякомых, чарвей і інш.КАЛЬЦАВЫ. -áя, -óе. 1. Які мае адносіны да кальца (у 1 знач.). Кальцавая форма.2. Які мае выгляд кальца; кругавы. Кальцавая магістраль горада.КАЛЬЦО, -á: мн. кóльпы (з ліч. 2, 3, 4 пальцы), кóльцаў; н. 1. Прадмет, звычайна металічны, які мае форму вобада, абруча, акружнасці. Па баках ад яе [варонкі] пагойдваліся скручаныя кольцы калючага дроту. Пятніцкі. Каб зрабіць., [бугая] больш-менш паслухмяным, яму патрэбна было ўправіць у ноздры кальцо. Ракітны. Рвануў Даніла Ланцугі, І кольцы трэснулі са звонам. Колас. // мн. (кольцы, -аý). Гімнастычпы снарад, які складаецца з двух падвешаных абручоў.2. чаго. Тое, што мае форму такога прадмета. Дзед Мірон закурвае люльку, з-пад парыжэлых вусоў выпускае кольцы дыму, усёроўна бы паравоз, і ціха ўсміхаецца. Даніленка. // Тое, што абкружае, апаясвае, замыкае што-н. або каго-н. Кальцо блакады. □ Эвакуіраваныя чырвоныя прарваліся праз кальцо белых, кальцо, што сцягвалася наўкол горада. Мікуліч. Цяжка было зразумець, як яны [партызаны] змаглі вырвацца з кальца, знішчальнага агню. Брыль.3. Канцавы пункт трамвайнага, аўтобуснага і інш. маршрутаў, дзе робіцца паварот для прадаўжэння шляху ў зваротным напрамку. Трамвайнае кальцо. Кальцо тралейбуса. Даехаць да кальца.КАЛЬЦЫЕВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кальцыю, змяшчае кальцый. Кальцыевыя солі. Кальцыевы сплаў. Кальцыевая салетра.КАЛЬЦЫЙ, -ю, м. Хімічны элемент, метад серабрыста-белага колеру, які ўваходзіць у састаў вапнякоў, мармуру і інш.[Ад лац. саíх, саíсіз — вапна.]К\ЛЬЦЫНАЦЫЯ, -і, ж. Праграванне або абпальванне рэчываў з мэтай іх акіслення, разлажэння і інш. Кальцынацыя вапняку.КАЛЬЦЫНІРАВАШЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кальцыніраваць; кальцынацыя.КАЛЬЦЫНІРАВАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад кальцыніраваць.2. у знач. прым. Які прайшоў кальцынацыю. Кальцыніраваная сода.

КАЛЬЦЫНІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руé; зак. і незак., што.- Правесці (праводзіць) кальцынацыю.КАЛЬЦЫТ, -у, Л/-ць'гае, м. Мінерал, састаўная частка вапняку, мармуру і інш.; вапнавы шпат.[Ад лац. саíх, саíсіз — вапна.]КАЛЬЦЭКС, -у, м. Лекавы прэпарат: соль хлорыстага кальцыю і уратрапіну (скарыстоўваецца пры прастудных хваробах).[Новалац. саíсех.]КАЛЬЧАК, -á, м. Некалькі галін, лістоў, кветак, якія растуць на сцябле на адной вышыні.КАЛЬЧУГА, -і, ДМ -чýзе, ж. Даўнейшы воінскі даспех у выглядзе рубашкі з металічных кольцаў. Рыцарская кальчуга. □ Пыл клубіцца па дарогах ад дзесяткаў тысяч ног. Зіхацяць на сонцы бліскучыя шаломы, шчыты і кальчугі. В. Вольскі.КАЛЬЧУГАЛЮМШІЙ, -ю, м. Трывалы алюмініевы сплаў, які змяшчае ў сабе 0,5% нікелю.КАЛЬЧУЖНЫ. -ая, -ае. Які мае адносіны да кальчугі. Кальчужныя кольцы.КАЛЬЯН, -а, м. У некаторых народаў Усходу і Афрыкі — курыльная прылада, у якой тытунёвы дым ачышчаецца, праходзячы праз ваду. Экрыка прыносіў і клаў на стол па загаду «свайго шэфа» папкі фатаграфічных здымкаў і распалены кальян, вывезены італьянцам калісьці з Афрыкі. Мікуліч.КАЛЮГА, -і, ДМ -люзе, ж. Ямка на дарозе, выбітая коламі, звычайна з вадой, граззю. Заглушэў зусім вялікі стары шлях. Размыты з бакоў веснавымі ручаямі, пакарабачан даўнымі засохлымі калюгамі. Гарэцкі.КАЛГО5КЫНА, -ы, ж. Тое, што і калюга. Хлопец бег пасярод дарогі босы, прабіваючы пяткамі ў калюжынах белы сухі лядок. Лобан.КАЛГОЧАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць калючага.Калючка 595 КаляіністыКАЛЮЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. і. Усякае невялікае колкае вастрыё. Ляснуў неяк мокрай пугай па агароджы з калючага дроту, а пуга заматалася канцом за калючку. Брыль. // Калючы шып на расліне або на целе жывёліны. Калючкі кактуса. Калючкі вожыка. □ [Лясніцкі і Таццяна], не спяшаючыся, пачалі спускацца на дно рова, чапляючыся за кусты, абдзіраючы да крыві твар і рукі аб вострыя калючкі шыпшыны. Шамякін.2. геычайна мн. (калючкі, -чак). Разм. Пра некаторыя калючыя расліны. Пад соснамі — мох, сухое ламачча, маліннік, калючкі. Бажко.3. перан. З'едлівая заўвага, вострая насмешка. — Змоўк ваш бог, Нахамчык,— з калючкай пад'ехаў.. Лейба. Мурашка.КАЛЮЧЫ, -ая, -ае. 1. Які колецца, можа рабіць укол. Калючыя шыпы ліян ранілі .. рукі і рвалі вопратку. Самуйлёнак. Пад нагамі шумна зашастаў калючы ржэўнік. Якімовіч. ІІ Які выклікае балючае адчуванне ўколу. Нізка плылі цяжкія хмары, сыпаўся калючы халодны снег. Лупсякоў. Толькі вецер ганяў калючы пясок па дарозе. Шыцік.2. Які мае калючкі. Калючы дрот. Калючы куст. □ [Тата] збірае грыбы і ўсё лезе туды, дзе густа стаяць калючыя ёлачкі. Брыль.3. перан. Востры, са злой насмешкай. Бацька ў роспачы, у злосці Кінуў жмут калючых слоў. Колас. // Злы, нядобры (пра погляд, вочы і пад.). Людзі слухалі паказанні, і твары іх камянелі, сухімі, калючымі рабіліся іх вочы. Лынькоў. Позірк Шамоты быў стрыманы, калючы, недаверлівы, позірк Варановіча — вясёлы, усмешлівы, з нейкай вострай думкай у вачах. Дуброўскі.4. перан. Які непрыхільна, недаверліва ставіцца да ўсяго; нелюдзімы, злосны (пра чалавека). Паходню варта было б правучыць — занадта ён ужо порсткі і калючы стаў у апошнія гады. Хадкевіч.5. перан. Асляпляльны, рэзкі, яркі (пра святло). Лежачы на цвёрдым белым стале, аслепленая калючым святлом, яна [Лёдзя] адчувала, што траціць апошнія сілы. Карпаў.КАЛЯ, прыназ, з Р. Спалучэнне з прыназоўнікам «каля» выражае:Прасторавыя адносіны 1. Ужываецца пры абазначэнні асобы, прадмета, месца, паблізу або вакол якіх адбываецца што-н., размяшчаецца хто-, што-н. Бярозы стаялі каля дарогі. Начлежнікі паселі каля агню. □ Каля пасады лесніковай Цягнуўся гожаю падковай Стары, высокі лес цяністы. Колас.Аб'ектныя адносіны . 2. Разм. Ужываецца пры абазначэнні аб'екта, у дачыненні да якога адбываецца дзеянне, на які накіравана дзеянне. Усе сеюць і любяць бульбу, хаця працы каля яе не абабрацца. Ермаловіч.Колькасныя адносіны 3. Ужываецца пры абазначэнні прыблізнай велічыні, меры чаго-н. Дубу ка.ія ста гадоў. □ Вёска невялікая — сяліб каля дваццаці. Бядуля. // Ужываецца пры ўказанні нід пэўную пару, да якой падышоў ці падыходзіць час. Было каля поўначы, а Каля поўдня выглянула сонца. Брыль.КАЛЯВАЦЬ, калюю, калюеш, калюе; незак., што. Выстругваць узоры на дошцы калёўкай.КАЛЯВУШНЫ, -ая, -ае. Які знаходзіцца каля вуха. Калявушная залоза.КАЛЯДÁ, -ы, ДМ -дзе, ж. Даўнейшы абрад хаджэння па хатах у калядныя вечары з віншаваннем, велічальнымі песнямі і пад. // Песня, якая спяваецца ў час гэтага абраду. // Падарункі, атрыманыя ад гаспадара за віншаванне, песні. Збіраць каляду.КАЛЯДАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, калядаваць.КАЛЯДАВАЦЬ, -дýю, -дýеш, -дýе; незак. Хадзіць па дварах у калядныя вечары, віншаваць гаспадароў, спяваючы калядныя песні.КАЛЯДШК, -а, м. Той, хто калядуе, ходзіць па калядзе. Скамарошніцтва ў Беларусі развівалася шляхам прафесіяналізацыі найбольш таленавітых арганізатараў народных гульняў і прадстаўленняў: сваты, каляднікі, валачобнікі і г. д. «Беларусь».КАЛЯДШЦА, -ы, ж. Разм. Калядная пара; калядная ноч. Ражок хусткі ўвачавідкі рудзее, бы гэта яна, Наста, тупае не за возам па грэблі, а дома ля чалесніка ў калядніцу. Пташнікаў. Тое, чаго такароўцы пужаліся болей ста год падрад — ад дзядоў да ўнукаў і праўнукаў — пасунулася раптам на іх, як воўк на дарозе ў калядніцу на адзінокага падарожніка. Бядуля.

КАЛЯДНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каляд; такі, які бывае на каляды. Калядныя песні. Калядныя маразы. □ Калядная ночка ўвесь свет пакрывае, Па белай ад пуху зямельцы снуе. Купала.КАЛЯДОУШЧЫК, -а, м. Тое, што і каляднік. Мы, малыя, цэлым натоўпам бегалі за калядоўшчыкамі, любаваліся казою, слухалі музыку і песні. Якімовіч.КАЛЯДЫ, -ляд; адз. няма. Царкоўнае хрысціянскае свята нараджэння Хрыста, якое адзначалася 25 снежня па ст. ст. і ў наступныя дні да вадохрышча.КАЛЯЗЯМНБІ, -áя, -óе. Які размяшчаецца, знаходзіцца каля Зямлі або вакол Зямлі. Калязямная арбіта.КАЛЯША, -ы, ж. 1. Паглыбленне, след на дарозе ад колаў або ад санных палазоў. Дарога тут была малаезджаная, бадай што без каляін. Карпаў. Фурманка выехала ў поле, колы ціха і мякка шаргацелі па пыльных каляінах. Мележ. Ногі коўзаюцца і пападаюць у каляіны ад палазоў. Галавач.2. Разм. Чыгуначны пуць, каляя. Эшалон стаяў на апошняй каляіне. Чорны.3. перан. Пра звычайны ход якіх-н. спраў, прывычнае натуральнае працяканне чаго-н. — Я вам кажу! — павысіў голас. Сімон. трапляючы ў сваю звычайную каляіну. Самуйлёнак. А цэлы рад збаноў на плоце Казаў аб тым, што гаспадыня Была ўжо ў моцнай каляіне Т што яе, таксама, справа Вялася добра і рухава. Колас.О Выбіцца з каляіны гл. выбіцца. Выбіць з каляіны гл. выбіць. Увайсці ў каляіну гл. увайсці.КАЛЯІНІСТЫ, -ая, -ае. З глыбокімі каляінамі. Увесь час снілася яму вельмі няўдалан язда на «Масквічы» па разбітай, каляіністай дарозе. Кулакоўскі.Калякветнік596Каманда

КАЛЯКВЕТНІК, -а, м. Частка кветкі (чашачка і вяночак), якая абкружае тычынкі і песцік.КАЛЯНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць калянага.[Брызент] даўно страціў паляпасць і парабіўся на дзіры. Лынькоў.КАЛЯНДАР, календарá, м. 1. Даведачнае выданне ў выглядзе кнігі, брашуры ці асобных лістоў друкаванага матэрыялу, якое змяшчае паслядоўны пералік дзён, тыдняў і месяцаў года з абазначэннем памятных і святочных дат, звычайна з тэкстам. Насценны каляндар. Адрыўны каляндар. // Спецыяльнае даведачнае выданне, у якім у храналагічным парадку даюцца звесткі з той або іншай галіны жыцця, ведаў. Каляндар прыроды. Каляндар школьніка. Каляндар жанчыны.2. Сістэма лічэння дзён у годзе. Рэформа календара.3. Размеркаванне па днях, месяцах асобных відаў дзейнасці. Вытворчы каляндар. Каляндар спаборніцтваў.О Грыгарыянекі каляндар — сістэма летазлічэння, уведзеная ў 1582 г. пры папе Грыгорыі XIII замест юліянскага календара, або т. зв. старога стылю. Юліянскі каляндар — сістэма летазлічэння, уведзеная ў 46 г. да н. э. рымскім імператарам Юліем Цэзарам.[Лац. саíешіагшт.]КАЛЯНДАРНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да календара. Каляндарны лісток. Каляндарная дошчачка.2. Які вызначаецца па календары. Каляндарныя тэрміны. Каляндарны план.КАЛЯНДРА, -ы, ж. Род аднагадовых травяністых эфіраносных раслін сямейства парасонавых, якія скарыстоўваюцца як прыправа.[Лац. согіапáгшн.]КАЛЯНЫ, -ая, -ае. Цвёрды, грубы навобмацак; лубяны, нягнуткі. Каляная матэрыя. Каляны кажух. □ Пакрысе набрыньвалі вільгаццю і цяжэлі каляныя шынялі. Быкаў. // Жорсткі, калючы. Хмарынкі на небе ператвараліся ў хмары і сыпалі дажджом і калянымі крупінкамі снегу. Хадкевіч.КАЛЯПЛОДШК, -а, м. Сценка плода ў раслін, якая абкружае насенне. КАЛЯПЛОДНЫ, -ая, -ае. Які абкружаеплод. Каляплодная вадкасць. Каляплодны мяшок.КАЛЯРОВАСЦЬ, -і, ж. 1. Уласцівасць каляровага (у і знач.); ррзнакадяровасць. Надрачулкай стаялі голыя вербы, адна была. рудога колеру, другая жоўтага, трэцяя сіняватага, чацвёртая чырванаватага. І гэтая каляровасць дрэў дапаўняла вялікае багацце і мноства ўсяго, што было ў чалавека перад вачамі. Чорны.2. Наяўнасці, таго або іншага колеру ў чым-н. Шкала каляровасці вады. Каляровасць вады. Каляровасць прамянёў сонца.КАЛЯРОВЫ, -ая, -ае. 1. Афарбаваны ў якін. колер, не чорны і не белы. Каляровае шкло. Каляровыя алоўкі. □ Каляровыя палосы перасякалі неба з захаду на ўсход. На поўдні яны былі яскрава-чырвонымі, над галавою — нейкія жоўтыя. Шамякін. // Розна■каляровы. Каляровы фільм. Каляровая лінагравюра. □ Пярэстая панарама горада, раскінута, як каляровы бухарскі халат. Бядуля. То незвычайную медную гайку прывязе баць-ка, то фарфоравы ізалятар, .. а то проста, каменьчыкаў розных, каляровых. Лынькоў.2. Не белы, з чорнай або жоўтай скурай (пра людзей). Каляровае насельніцтва. Каляровыя народы.3. Які мае адносіны да вытворчасці ўсіх металаў, акрамя жалеза. Каляровая металургія.О Каляровыя металы гл. метал.КАЛЯСАРДЭЧНЫ, -ая, -ае. Які знаходзіцца вакол сэрца, абкружае сэрца. Калясар* дэчная сумна.КАЛЯСІЦЬ, каляіну, калясíш, калясíць; незак. Разм. Хадзіць або ездзіць пятляючы, робячы кругі. Тыдзень ужо, як Піня не мог упарадкаваць як след коней, а калясіў па паляўнічай сцежцы Крайскім бокам. Пташнікаў. [Рамапенка і шафёр] калясілі па гарадку, шукаючы патрэбную вуліцу. Шамякін. // Шмат ездзіць або хадзіць на розных мясцінах, у розных напрамках. Калясіць па свеце. □ Лявон Свірыдовіч, шафёр першага класа, адчуваў стомленасць. Паездка была нялёгкай. Чацвёра сутак калясілі яны па дарогах вобласці. Корбан. Шмат калясіў ты, разведчык, Многім няўдачам па зло, Там, дзе нагі чалавечай Можа зусім не было. Звонак.КАЛЯСКА, -і, ДМ -сцы; Р мн. -сак; ж. 1. Чатырохколы экіпаж на рысорах, з адкідным верхам. Паны ў калясцы

пад'язджаюць. Фурман тут лейцы падцінае, Стаенных пару прыпыняе. Колас. А за грамадой, на калясцы, Рассеўшыся вяльможай, Пан Скрыцкі ехаў сам. Бядуля.2. Лёгкія калёскі, звычайна крытыя, для катання дзяцей. Дзіцячая каляска. □ . Мала' дая жанчына сядзела на лаўцы і гойдала каляску. Шамякін.3. Невялікі ручны возік, магчыма і двухколы, для перавозкі грузаў. Прывезці галлё на калясцы.4. Невялікая павозка спецыяльнага прызначэння. Матацыкл з каляскай. □ Асабліва страшна было глядзець на бязногіх, калі яны на падвязаных да бёдраў калясках, адштурхваючыся ад зямлі рукамі, рухаліся па бруку... Хомчанка.КАЛЯСНІЦА, -ы, ж. У старажытных грэкаў і рымлян — двухколая павозка, якой карысталіся ў час трыумфальных шэсцяў, спаборніцтваў і баёў. Баявая калясніца. Спаборніцтвы калясніц.КАЛЯЯ, -í; мн. калéі (з ліч. 2, 3, 4 каляі), кален; ж. 1. Пара паралельна пракладзеных рэек; чыгуначны пуць. Шырокая каляя. Вузкая каляя. □ На ўсход і захад, амаль праз кожныя паўгадзіны, па дзвюх сталёвых каляях грымяць цягнікі. Навуменка. — Бач ты, колькі збожжа сёння загрузілі! — казаў Петрык дружкам сваім, ідучы паўз .. чараду вагонаў, што стаялі на дальняй ад станцыі каляі. Шынклер.2. Тое, што і каляі на (у 1 знач.). І вось грэбля з разбітай і засохлай' каляёй застаецца ззаду. Ракітны. Дарога ўся ў. лужах. Размыта Дажджом праліўным каляя. Багдановіч.О Выбіцца з каляі гл. выбіцца. Выбіць ч каляі гл. выбіць. Увайсці ў каляю гл. увайсці.КАМАНДА, -ы, ДМ -дзе, ж. 1. Кароткі вусны-загад камандзіра па ўстаноўленай форме. Аддаць каманду. □ Падпільнаваўшы калонуКамандаванне597 ______________________Камандзірства

варожых машын, [лейтэнант] падаў каманду: — Агонь! «Маладосць». Палку даюць каманду «смірна!» Панчанка. // Распараджэнне, .загад, сказаныя коратка і ўладна.— Стукайце шафёру ў кабіну! — падала каманду Зіна. Кулакоўскі.2. Камандаванне якой-н. воінскай часцю. Першы, найлепшы узвод атрада, пад камапдай.. Кеды пераправіўся на варожы бок Нёмана. Брыль. // Пра кіраўніцтва з боку каго-н., над кім-н., аб чыёй-н. уладзе надкім-н. — Не павінна тое гора над чалавекам каманду зай.чець. Няхай яно і цяжкае, але трэба адолець яго... Лынькоў. Узваліўшы на сані невад, чалавек дванаццаць муоíсыкоў пад камандай Леўшуна паехалі на рыбу. Колас.3. Невялікае вайсковае падраздзяленне, атрад, а таксама часова выдзеленая вайсковая часць спецыяльнага прызначэння. Каравульная каманда. Каманда падрыўнікоў. □ Кірылу падстрыглі і накíравалі ў вучэбную каманду, адкуль ён трапіў на фронт пад Баранаеічы. Паслядовіч. // Асабовы састаў, экіпаж судна. Людзей тут [на буксіры] мала, каманда, уключаючы ўсіх — ад капітана да качагара, складаецца чалавек з дваццаці. Краўчанка. // Спартыўны калектыў. Валейбольная каманда. Зборная каманда.О Далажыць па камандзе гл. далажыць'. Як па камандзе — дружна, разам.КАМАНДАВАННЕ, -я, н. 1. Дзеянне паводле дзеясл, камандаваць (у 2 знач.). Прыняць камандаванне. □ Партызаны пад камандаваннем Таміліна кінуліся па грэблі да вёскі. Шчарбатаў.2. зб. Асобы, якія стаяць на чале войска, вайсковых падраздзяленняў і інш. Вярхоўнае камандаванне. Загад камандавання. □ Таварыш Руднеў! Вы ў гэтым годзе трэцяга парушальніка затрымалі. Прадстаўляем матэрыял камандаванню для ўрадавай узнагароды. Гурскі.КАМАНДАВАЦЬ, -дую, -дуеш, -дуе; незак. 1. Вымаўляць словы каманды, аддаваць каманду.— Да зброі! — ціха камандуе .. [Рыжы]. Колас.2. Быць камандзірам чаго-н. Камандаваць боем. Камандаваць парадам. □ Калі капітан апускаўся ўніз, тады камандаваў яго памочнік. Лынькоў. Кірыла быў унтэр-афіцэрам і камандаваў сапёрным узводам. Паслядовіч. За час адыходу ад заходняй граніцы [Саўчанка] не мог не заўважыць шматлікіх выпадкаў, калі радавы баец або сержант камандаваў батальёнам або ротай. Лупсякоў.3. перан.; кім-чым, над кім-чым і без дап. Разм. Аддаваць распараджэнне, загадваць. Дзве жанчыны адцягвалі к сцяне лішнюю мэблю, і ўсім гэтым камандавала Валя. Чорны.— Алёша,— камандавала Юлька.— Зараз жа, хоць з-пад зямлі, дастань мне чырвонай фарбы. Даніленка.КАМАНДÁРМ, -а, м. Камандуючы арміі.КАМАНДЗІР, -а, м. Начальнік вайсковай часці, падраздзялення, ваеннага судна. Камандзір палка. Камандзір атрада. Камандзір узвода. □ Сцяпан быў ужо камандзірам у марскім флоце, а Марыля закончыла будаўнічы тэхнікум. Кулакоўскі. // Разм. Аб кіраўпіку якога-н. прадпрыемства, арганізацыі і інш. Камандзір прадпрыемства. Камандзір вытворчасці. ІІ Разм. жарт. Пра чалавека,які любіць распараджацца, камандаваць.— З'явіўся, кажуць, на нашу галаву камандзір, герой! Паслядовіч. — Падумаеш..! Абраўся яшчэ камандзір! Колас.КАМАНДЗІРАВÁННЕ, -я. н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, камандзіраваць.КАМАНДЗІРАВÁНЫ і КАМАНДЗІРОВАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад камандзіраваць.2. у знач. прым. Які атрымаў камандзіроўку. / у знач. наз. камандзіравáны і камандзірóваны, -ага, м.; камандзіравáная і камандзірóваная, -ай, ж. Гасцініца для камандзіраваных.КАМАНДЗІРАВÁЦЦА, -рýецца; незак. Зал. да камандзіраваць.КАМАНДЗІРАВАЦЬ, -рýю, -рýеш, -рýé; зак. і незак., каго. Адправіць (адпраўляць) куды-н. са службовым даручэннем. Раніцай дырэктар атрымаў загад — спешна камандзіраваць студэнтаў на граніцу для рамонту дарог і пабудовы авіяцыйных пляцовак. Якімовіч.КАМАНДЗІРАМ, -ава. Які належыць камандзіру. Камандзіраў наган. □ [Камандзір] падбег да высокага чалавека, схапіў яго за рукі і пачаў трэсці. Чалавек таксама трос камандзіравы рукі. Чорны.КАМАНДЗІРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Разм. Жан. да камандзір.

КАМАНДЗІРОВАНЫ гл. камандзіраваны.КАМ4НДЗІР0ВАЧНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да камандзіроўкі (у 2, 3 знач.). Камандзіровачнае пасведчанне.2. у знач. наз. камандзірóвачны, -ага, м.; камандзірóвачная, -ай, ж. Той (тая), хто знаходзіцца ў камандзіроўцы. Пасажырамі былі найбольш .. інтэлігенты або прадстаўнікі той шырокай, універсальнай цяпер прафесіі, што называюцца камандзіроеачнымі. Скрыган.3. у знач. наз. камандзірóвачныя, -ых, мн. Разм. Грошы, якія выдаюцца на расходы па камандзіроўцы. Студэнты сабраліся па камандзіровачныя, і кожнаму хацелася атрымаць іх хутчэй. Якімовіч.КАМАНДЗІРОЎКА, -і, ДМ, -рóўцы; Р мн. -рóвак; ж. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. камандзіраваць.2. Службовае заданне, даручэнне, звязанае з паездкай куды-небудзь. Атрымаць камандзіроўку. □ [Тэхнолаг] літаральна задзень да перавыбарнага сходу раптам па камандзіроўцы выехаў на месяц на Яраслаўскі аўтамабільны завод. Карпаў. // Паездка куды-небудзь са службовым даручэннем. Паехаць у камандзіроўку. Доўгатэрміновая камандзіроўка. □ Апошнія дні бацькі дома няма: ён у камандзіроўцы. Якімовіч.3. Разм. Камандзіровачнае пасведчанне. Выпісаць камандзіроўку. □ Васіль паказаў .. камандзіроўку райкома камсамола, і чалавек прапусціў яго без слова. Кулакоўскі.КАМАНДЗÍРСКІ, -ая, -ае. Які маё адносіны да камандзіра, належыць яму. Камапдзірскі загад. Камандзірскі вопыт. Ц Такі, як у камандзіра, уласцівы камандзіру. Камандзірскі голас. □ — Нарэшце ты бачыш, што гэта вельмі прыгожы чалавек: постаць стройная і высокая, паходка камандзірская. Кулакоўскі.КАМАНДЗІРСТВА, -а, н. Дзейнасць і пасада камандзіра. За працяглы час камандзірст-Камандзірых а ________________________________598_________________________________Камбікор м ва .. [Карпенка] узяў сабе за правіла: усё няпэўнае ўтойваць. Быкаў.КАМАНДЗІРЫХА, -і, ж. Разм. Жонка камандзіра.КАМÁНДНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да каманды (у 1, 3 знач.). Каманднае першынство. Камандны за.гік.2. Які мае адносіны да камандавання (у 2 знач.); камандзірскі. Камандныя пасады. Камандныя кадры. Камандны састаў. . КАМАНДОР, -а, м. 1. Вышэйшае званне ў рыцарскім ордэне. // Асоба, якая мае гэта званне.2. Уст. Начальнік атрада суднаў без адміральскага чыну. Камандор эскадры.3. Званне старшыні яхт-клуба. // Асоба, якая мае гэта званне (у некаторых краінах Заходняй Еўропы, у ЗША і ў СССР да І926 г.). // Кіраўнік конных, лыжных, аўтамабільных і пад. спаборніцтваў.[Фр. соттапáецг.]КАМАНДÓРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камандора, належыць яму. Камандорскі вначок.КАМÁНДУЮЧЫ. 1. -ая, -ае. Дзеепрым, незал. цяпер ад камандаваць.2. у знач. наз. камáндушíы, - ага, м. Начальнік буйнога вайсковага злучэння. Камандуючы арміяй. Камандуючы фронтам.3. Дзеепрысл, незак, ад камандаваць. КАМАНІШШК, -у, м. Шматгадовая травя-ністая лекавая расліна сямейства варсянкавых з сіне-фіялетавымі або блакітна-бэзавымі кветкамі.КАМАР, -á, м. Маленькае двухкрылае насякомае-крывасмок з тонкім прадаугаватым цельцам і доўгім хабатком. Гулі і неміласэрна кусаліся камары. Бядуля.О 3 камара — невялікі. І камара не заб'е гл. забіць. Камар носа не падточыць (не падаткне, не падсуне) — вельмі добра, так, што не падкапаешся, не прыдзярэшся.КАМАРОЎ, -óва. Які належыць камару.КАМАРЕІЛЛЯ, -і, ж. Кніжн. Група прыдворных, якая ўплывае сваімі інтрыгамі на дзяржаўныя справы ў карыслівых мэтах. Інтрыгі камарыллі.[Ісп. сатагіІІа.]КАМАРЫНСКАЯ, -ай, ж. Руская народная танцавальная песня, а таксама танец пад гэ. ту песню.КАМАРКІНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камара, уласцівы яму. Камарыны ўкус. □ Камарыны звон плыў над млявым, ціхім балотам. Бялевіч.КАМАРЗЧА, -ы, ж., зб. Разм. Камары. Так і ляжыць .. \балота], засланае прэллю гнілых туманоў, поўнае машкары, камарэчы, разносячы заразу. Колас.КАМАСÁІТЫЯ, -і, ж. Гіст. Аб'яднаяне некалькіх дробных зямельных надзелаў сялян у адно цэлае з мэтай ліквідацыі цераспалосіцы. На гэтай роўнядзі сям-там тырчалі, як дулі на талерцы, хутары, каторыя яшчэ з часоў сталыпіншчыны, а каторыя — вынік камасацыі. Сабаленка. Пачалася камасацыя, пепадзел зямлі. Дуброўскі.[Ням. КотглаяваІіоп.]КАМАТОЗНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да комы '. Каматозны стан.КАМАШЫ. -ау; адз. камáш, -а. м. Разм. уст. Мужчьтнскія чаравікі, туфлі (пергпапа-чаткова чаравікі з гумавымі ўстаўкамі па баках, без шнуроўкі). Хлопец чамусьці прыбраўся як на вечарынку: цёмна-шэрыя каверкотавыя штаны навыпуск.., старанна наглянцаваныя камашы. Хадкевіч. Міхалка падняў нагу і паказаў жоўтыя падношаныя камашы на тоўстай скураной падэшве. Ермаловіч.КАМБАДЖКІЕЦ гл. камбаджыйцы.КАМБАДЖБІЙКА гл. камбаджыйцы.КАМБАДЖЫЙЦЫ, -аў; адз. камбаджыец, -джыйца, м.; камбаджмйка, -і, ДМ -жыйцы; мн. камóаджыйкі, -жыек; ж. Ранейíпая назва кампучыйцаў.КАМБАЙН, -а, м. Складаная машына, якая адначасова выконвае работу некалькіх машын або механізмаў. Збожжаўборачпы камбайн. Сіласаўбораччы камбайн. Горны камбайн. Самаходны камбайн. Тэкстыльны камбайн замяняе прадзільную, круцільную і сушыльную машыну. □ Цапы на сяле заглушыўшы, Бушуе камбайн-малатарня. Купала.[Англ. сошЬіпе.]КАМБАЙНАБУДАВÁННЕ, -я, н. Галіна машынабудавання, якая вырабляе камбайны.

КАМБАЙНАВÁННЕ, -я, н. Уборка сельскагаспадарчых культур камбайнам. Суцэльнае прамое камбайнаванне.КАМБÁЙНАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камбайна. Камбайнавы агрэгат. Камбайнавы нож. Ц Які выконваецца з дапамогай камбайна. Камбайнавая ўборт.а збожжа. Камбайнавая здабыча вугалю.КАМБÁЙНЕР, -а, м. Механізатар, які працуе на сельскагаспадарчым камбайне. А цяпер вакол шчаціна пожні. Прыйдуць трактары араць сюды, Бо дажаў пшаніцы клін апошні Толькі што камбайнер малады. Смагаровіч.КАМБÁЙНЕРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Разм. Жан. да камбайнер.КÁМБАЛА, -ы, ж. Прамысловая марская рыба сямейства камбалавых са сплюснутым целам і вачамі на адным баку.[Фінск. сатреíа.]КАМБАЛАВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да камбалы.2. у знач. наз. кáмбалавыя, -ых. Сямейства касцістых рыб, да якога адносяцца камбала, палтус і інш.КАМБАТ, -а, М -бáце, м. і. Камандзір батальёна.2. Камандзір батарэі.КАМБÉДАВЕЦ, -даўца, м. Член камітэта беднаты. Упершыню з'яднаным гуртам Мы з камбедаўцамі вырашылі стварыць калгас. Куляшоў.КАМБÉДЫ, -аў; адз. камбéд, -а, М -бéдзе, м. Арганізацыі вясковай беднаты, якія існавалі з сярэдзіны і да канца і 918 года (на Беларусі — да 1919) і з'яўляліся галоўнай анорай дыктатуры пралетарыяту на вёсцы.[Скарачэнне слоў: камíтэты беднаты.]КÁМБІЙ, -ю, ЛÍ. Тканка ў сцёблах і каранях голанасенных і двухдольных раслін, размешчаная паміж драўнінай і лубам (абумоўлівае рост у таўшчыню).[Ад лац. сагдЫшп — абмен, змена.!КАМБІКОРМ, -у; мн. камбікармы -бў; м. Прыгатаваная на заводзе пажыўная сумесь сухіх кармоў для жывёлы.Камбікормавы599Камедыйнасць

КАМВІКОРМАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камóікорму, да вырабу яго. Камбікормавы завод.КАМБІНАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, камбінаваць.КАМБШАВÁНЫ, -ая, -ае. Які з'яўляецца камбінацыяй (у і знач.), заснаваны на камбінаванні. Камбінаванае прадпрыемства. Камбінаваныя кармы. Камбінаваныя здылші.КАМБШАВАЦЦА, -нýецца; незак. 1. Спалуíацца ў пэўным парадку ў адно цэлае.2. Зал. да камбінаваць (у 1 знач.).КАМБІНАВАЦЬ, -нýю, -нýеш, -нýе; незак. 1. што. Спалучаць, злучаць розныя (але аднародныя) элементы ў пэўным парадку ў адно цэлае. Камбінаваць фарбы розных адценняў. Камбінаваць мінеральныя ўгнаенні.2. што. Аб'ядноўваць (прадпрыемствы) у камбінат (у 1 знач.).3. Разм. Рабіць камбінацыі (у 2, 3 знач.). Так прайшло два гады, Анэта працавала ў калгасе, а Марцін па-свойму камбінаваў. Чарнышэвіч.[Ад лац. сотЬтаге.]КАМБІНАТ, -а, М -наце, м. 1. Вялікае прамысловае прадпрыемства, якое аб'ядноўвае некалькі прадпрыемствау, звязаных паміж сабой тэхналагічным працэсам або адміністрацыйна. Хімічны камбінат. Металургічны камбінат. Цэлюлозна-папяровы камбінат. // Аб'яднанне некалькіх прадпрыемствау мясцовай прамысловасці або прадпрыемствау бытавога абслугоýвання. Раённы прамысловы камбінат. Камбінат бытавых паслуг.2. Адна з форм капіталістычнай манаполіі — аб'яднанне розных прадпрыемствау з мэтай вядзення канкурэнтнай барацьбы.3. Аб'яднанне навучальна-выхаваўчых устаноў розных ступеней (напрыклад, інстытута і тэхнікума, дзіцячых яслей і сада) пры заводах, прадпрыемствах. Вучэбны камбінат.[Ад лац. сотЬтаІш — злучаны.]КАМБІНАТАР, -а, м. Разм. Спрытны дзядок, які дасягае мэты шляхам лоўкіх аперацый, хітрыкаў, камбінацый. Гэты круцель і камбінатар быў на першы погляд чалавек прыемны, умеў адгаварыцца, і яго не вельмі чапалі. Чарнышэвіч. — Завадатар гэтай шайкі, мусіць, вопытны камбінатар і мае шырокія сувязі. Даніленка.КАМБІНАТАРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камбінатара, уласцівы яму. Камбінатарскія здольнасці. □ Букрэй быў вядомы ў батальёне, як адважная, смелая, камбінатарская галава. Колас.КАМБІНАТАРСТВА, -а, н. Справы, дзеянні камбінатара. Пра грубасць і свавольствы Кашына, .. пра штурмаўшчыну і камбінатарства гаварылі як пра такое, што было ў мінулым. Карпаў.КАМБІНÁТАУСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камбіната, належыць яму. Камбінатаўскія рабочыя. Камбінатаўскі двор.КАМБШАТÓРНЫ, -ая, -ае. Спец. Які асяоўваецца на камбінаванні. Камбінаторны аналіз. у матэматыцы. Камбінаторнае змяненне гукаў.КАМБІНÁТÓРЫКА, -і, ДМ -рыцы, ж. Раздзел матэматыкі, які вывучае, колькі магчымых злучэнняў элементаў існуе ў зададзеным канечным мностве.О Камбінаторыка гукаў — раздзел фанетыкі, які вывучае магчымасці спалучэння гукаў у звязнай мове.КАМБІНÁЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камбіната, належыць яму. Камбінацкая сталовая. □ Увесь камбінацкі рух цяпер ішоў праз браму, якая выходзіла на некалі пустэльную Балотную вуліцу. Сабаленка.КАМБЮАЦБІЙНЫ, -ая, -ае. і. Які асноўваецца на камбінацыі (у 1 знач.), звязаны з ёй. Камбінацыйныя табліцы.2. Які асноўваецца на камбінацыі (у З знач.). Камбінацыйная гульня ў футбол.КАМБІНАЦЫЯ, -і, ж. 1. Спалучэнне, злучэнне, узаемна абумоўленае размяшчэнне якіх-н. прадметаў, з'яў (пераважна аднародных). Камбінацыя лічбаў. Камбінацыя гукаў.2. перан. Хітрыкі, загадзя абдуманы манеўр для дасягнення карыслівай ці іншай нядобрай мэты. — Трэба было б

знайсці чалавека, ды падаслаць да .. [партызан] нібы іх хаўрусніка .. Усім спадабалася такая камбінацыя, і яны сталі падшукваць адпаведнага чалавека. Колас.3. Рад прыёмаў гульні, аб'яднаных агульнай мэтай — дасягнуць перавагі, перамогі. Шахматная камбінацыя. □ [Валя] лёгка разгадвала Паўлавы камбінацыі і выігрывала адно ачко за другім. Шыцік4. Жаночая сарочка, якую надзяваюць непасрэдна пад сукенку і пад.[Лац. сотЬіпаІіо.]КАМБІНЕЗÓН, -а, м. Суцэльны рабочы касцюм з курткі і штаноў. Каля трактара, што стаяў сярод двара, завіхаўся малады хлопец у сінім зашмальцаваным камбінезоне. Шахавец. Мне гасцінна ўступае кут Гэта незвычайная сталоўка, Дзе працуе ўжо рабочы люд У камбінезонах і спяцоўках. Аўрамчык.[Фр. сошЬіпаізоп.]КАМБІЯЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камбію. Камбіяльныя клеткі.КАМБРЫГ, -а, м. Камандзір брыгады (у 1 знач.).КÁМБУЗ, -а, м. Кухня на судне.[Гал. котЬшз.]КАМВОЛЬНЫ, -ая, -ае. 1. Апрацаваны грэСенем для вырабу гладкіх тонкіх шарсцяных тканін (або цражы). // Выраблены з такой пражы. Камвольныя тканіны.2. Прызначаны для вырабу тонкіх шарсцяных тканін. Камвольны камбінат.[Ад ням. катпшоІІе — чэсаная воўна.]КАМВУЗ, -а, м. Вышэйшая партыйная навучальная ўстанова ў 1920—1930 гг.[Скарачэнне рускіх слоў: коммуннстнческое высшее учебное заведенне.]КАМДБІЎ, -дыва, м. Камандзір дывізіі.КАМÉДЗІСТЫ, -ая, -ае. У якім ёсць камедзь. Камедзістыя смалы. Камедзісты парашок.КАМЁДЗЬ, -і, ж. Густы клейкі сок некаторых дрэў, які выкарыстоўваецца ў тэхніцы і медыцыне.ÍГрэч. котшійіоп.]КАМЕДЫЁГРАФ, -а, м. Драматург, які піша камедыі.КАМЕДБІЙНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць камедыннага. Камедыйнасць твора.Камедый ны _________________________________600____________ КаменныКАМЕДЬ'ІЙНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камедыі (у 1 знач.), уласцівы ёй. Камедыйная роля. Камедыйная труна. Камедыйны акцёр.КАМЕДЫЯ, -і, ж. 1. Драматычны твор з вясёлым жыццярадасным або сатырычным сюжэтам. Сатырычная камедыя. Пісаць камедыі. ІІ Спектакль або кінафільм па сцэнарыю такога твора.2. перан. Пра смешнае, забаўнае здарэнне. [Міколка] успомніў ноч і пусціўся ў рогат.— Цяпер будзе камедыя... вось заскачуць немцы, калі даведаюцца... Лынькоў.3. перан. Крывадушныя паводзіны, прытворнае разыгрыванне якоіí-н. сцэны, ролі з пэўнай мэтай. Багушэвіч падкрэсліваў, што царскі суд — гэта страшна ілжывая камедыя. Ларчанка. Сваёй камедыі сыграўшы ролі, Міністры сталі ў строй гарадавых. Глебка.О Камедыя масак — італьянская народная камедыя эпохі Адраджэння з тыповымі дзеючымі асобамі (маскамі), традыцыйньш сюжэтам, але імправізаваным тэкстам. Камедыя характараў — камедыя, у якой паказваюцца галоўным чынам характары людзей.О Ламаць (разыгрываць) камедыю гл. ламаць.[Грэч. кбтбáіа.]КАМЕДЫЯГРАФІЯ, -і, ж. 1. Камедыйнае пісьменніцкае мастацтва. Задачы камедыяграфіі.2. зб. СукупнаСць камедыйных твораў пісьменніка, народа, пэўнай эпохі. Беларуская камедыяграфія. Савецкая камедыяграфія.КАМЕДЫЯНТ, -а, М -нце, м. 1. Уст. Акцёр. Музыкі зайгралі, а камедыянты танцавалі. Бядуля.2. перан. Крывадушнік, прытворшчык.КАМЕДЫЯНТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да камедыянт.КАМЕДЫЯНЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камедыянта, камедыянтаў, уласцівы ім.КАМЕДЫЯНЦТВА, -а, н. Прытворства, крыўлянне. — Годз[е] задавацца, Саўка. Даволі камедыянцтва! Я знайду спосаб прымусіць цябе гаварыць тое, што трэба. Колас.КАМÉЛІЯ, -і, ж. Паўднёвая дэкаратыўная расліна сямейства чайных з вечназялёным лісцем і буйнымі прыгожымі белымі або чырвонымі кветкамі.[Ад уласн, імя.]КАМЕЛЬ, камля; м н. камлі, -ёў; м. 1. Ніжняя патоўшчаная частка дрэва, расліны, якая прылягае да кораня. Сталі відаць спачатку верхавіны дрэў, потым уся крона, ствалы і так аж да камлёў. Шахавец. [Сасна'] стаяла ў калгасным двары, якраз насупраць канюшні, таму некалі шурпаты камель яе быў так выцерты жывёлай, што блішчэў, як наглянцаваны. Шамякін. // Тоўсты канец бервяна. Змітрок бярэ прывезенае з лесу дрэва звычайна за камель, Ганна — за верхавіну. Кавалёў. Лявон Здрок меў такую сілу, што падымаў за камель і клаў на перадок воза самае тоўстае бервяно. Сабаленка. // Самае тоўстае бервяно, калода, адрэзаныя ад ствала дрэва. Толькі адна дарога і ведае, колькі было перавезена ў вёску стромкіх, гладкаствольпых бярозак, цяжкіх дубовых камлёў. Асіпенка.2. Перавязаны канец снапа, веніка і пад. Мацалі снапы, прабіваючы іхнія калючыякамлі і затыкаючы глыбока руку, каб знайсці, ці няма дзе мокрага ці гнілога. Скрыган. КАМЕНДАНТ, -а, М -нце, ле. 1. Начальнік войск крэпасці або ўмацаванага раёна. Камендант крэпасці.2. Вайсковы начальнік, які наглядае за дысцыплінай, парадкам і правільвым нясеннем службы ў гарнізоне. Камендант горада. Камендант гарнізона.3. На шляхах зносін — асоба, якая наглядае за парадкам перамяшчэння войск, ваеннаслужачых і вайсковых грузаў. Ваенны камендант.

і. Асоба, адказная за ахову і гаспадарку якога-н. грамадскага будыпка. Камендант інтэрната. Камендант вучэбнага корпуса.[Фр. соттапáапí.]КАМЕНДÁНЦКІ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да каменданта, належыць яму. Каменданцкая служба. Каменданцкі патруль.2. у знач. наз. камендáнцкая, -ай, ж. Службовае памяшканне каменданта. Каля каменданцкай стаяў натоўп вайскоўцаў. Хадкевіч.О Каменданцкая гадзіна гл. гадзіна.КАМЕНДАТУРА, -ы, ж. Установа, якую ўзначальвае камендант (у 1, 2 знач.), а таксама памяшканне, у якім знаходзіцца такая установа. На доме., з явілася шыльда з кароткім, але гучным надпісам «Мясцовая камендатура». Лынькоў.[Ад ням. КоттапáапІцг.]КАМЕНДОР, -а, м. Матрос-спецыяліст, які абслугоўвае артылерыйскія ўстаноўкі на караблях і ў часцях Ваенна-Марскога Флоту; марскі артылерыст.[Англ. соштапáег.]КАМЕНЕ... (а таксама каменя...). Першая састаўная частка складаных слоў, якая па значэнню адпавядае слову камень, напрыклад: каменеапрацоўчы, каменедрабілка.КАМЕНЕДРАБІЛКА, -і, ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж. Машына для драблення камення і інш. горных парод.КАМЕНЕДРАБШЬНЫ, -ая, -ае. Прызначаны для драблення камення і інш. горных парод. Кам,енедрабільны агрэгат.КАМЕНЕЎБОРАЧНЫ, -ая, -ае. Прызначаны для ўборкі камянёў. Каменеўборачная машына.КÁМЕНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Разм. Печ у лазні, складзеная з камення. Насця папырскала венікам каменку — у прылазнік шыбанула сухая гарачая пара. Асіпенка.КАМЕННАВУГАЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каменнага вугалю, звязаны з яго здабычай. Каменнавугальная смала. Камекнавугальныя шахты. Каменнавугальная прамысловасць.КАМЕННЕ, -я, н., зб. Камяні. Час ад часу падковы непрыемна звякаюць па каменні. Камення тут шмат. Брыль. На гэтым ручайку выкапалі сажалку, аблажылі яе берагі каменнем. Колас.О Закідаць каменнем гл. закідаць.КАМЕННЫ, -ая, -ае. 1. Які з'яўляецца каменем (у 1 знач.), складаецца з каменю. Каменная парода. Каменная гара. Каменная скала.2. Выраблены, пабудаваны з каменю, з камення або з цэглы. Каменны дом. Каменны падмурак. □ Тры пад'езды з вуліцы, з ад-Каментарый601Каменяломнікавы

шлíфаванымі каменнымі ганкамі, .. нагадвалі ўваход у касцёл. Бядуля. Узнімаючы слуп пылу, імчаліся грузавікі, грукацелі гарматыпа каменным бруку. Лынькоў.3. Які характарызуецца апрацоўнай каменя), выкарыстаннем прылад з каменю (пра перыяд, эпоху). Каменны век.4. перан. Нерухомы, застылы. Дзед з сухім каменным тварам і невідушчымі вачамі нясе на руках Паўліка. Хомчанка. А маці стаіць за сцяной: Ні з месца — Каменнаю стала. Бялевіч.5. перан. Абыякавы, нячулы, раўнадушны. Сэрца чарсцвела, рабілася каменным, толькі адно кволае пачуццё і засталося ў ім. Мурашка.6. Непахісны, стойкі, упарты. — Я сказаў, што не пушчу, а здам у міліцыю, пакуль не заплаціш,— з каменнай упартасцю гаварыў.кантралёр. Скрыган. Каменнаму трэба быць, каб жыць у сям'і Верамейчыкаў. Крапіва.7. Як састаўная частка некаторых: батанічных, заалагічных і мінералагічных назваў. Каменная бяроза. Каменны баран. Каменная соль. Каменны вугаль.О Каменная баба гл. баба.О Каменны мяшок гл. мяшок. Як за каменнай сцяной гл. сцяна.КАМЕНТАРЫЙ, -я; Р мн. -яў; м. 1. Тлумачэнне да якога-н. друкаванага тэксту ў форме заýваг, зносак і пад. Фразеалогія арыгінала, захаваная [у перакладзе] Янкам Купалам, не патрабуе., каментарыяў. Яна зразумела. Палітыка. // часцей мн. (каментáрыі, -яў). Выданне з тлумачэннямі да якога-н. твора. Каментарыі да карт Дыялекталагічпага атíьаса беларускай мовы. Выданне твораў Я. Коласа з каментарыямі.2. часцей мн. (каментáрыі, -яў). Крытычныя і тяумачальныя разважанні на якую-н. тэму. «Як прыгожа пахне лес, луг, рака і поле»,— цытаваў Музін Краскіна і тут жа падсалоджваў уласнымі каментарыямі: «Колькі эмоцыі ў гэтых радках». Рылько.[Лац. сояшíепíагшв.]КАМЕНТÁТАР, -а, м. Той, хто каменціруе што-н.; аўтар каментарыя, каментарыяў. Каментатар па знешнепалітычных пытаннях.[Лац. соттепШог.]КАМЕНТÁТАРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каментатара, уласцівы яму. Каментатарскія прыёмы.КАМЕНЦІРАВАННЕ, я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, каменціраваць.КАМЕНЦІРАВАЦЦА, -руецца; незак. Зал. да каменціраваць.КАМЕНЦІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе; зак. і незак., што. 1. Даць (даваць) каментарый, каментарыі да якога-н. тэксту. Каменціраваць помнік старажытнай пісьменнасці.

2. Абмяркоўваць, тлумачыць што-н., рабіць свае заўвагі аб чым-н. Каменціраваць спектакль. □ —Вярнуўся ўчора,— скорагаворкай паведамляла Таццяна Цімафееўна пра дырэктара завода, не адважваючыся, аднак, адкрыта каменціраваць гэтыя падзеі. Карпаў.КАМЕНЬ, -я і -ю, Т -ем; мн. камяні, -ёў; м. 1. -ю; толькі адз. Ўсякая цвёрдая горная парода (за выключэннем металу) у выглядзе суцэльнай масы або асобных кавалкаў. Ар-менія — краіна, багатая каменем. / у знач. зб. Будаўнічы камень.2. -я. Абломак такой пароды рознай велічыні і формы. [Сцёпка] адышоўся вярсты дзве ад сяла, сеў на камень і стаў думаць. Колас. Пад ляжачы камень вада не цячэ. Прыказка. // Прылада, рэч, вырабленая з такой пароды. Млынавы камень. // Кусок каштоўнага мшералу, ювелірна апрацаваны для якіх-н. мэт. Пярсцёнак з камянямі. Каляровыя камяні. Гадзіннік на рубінавых камянях.3. -я; перан. Душэýны цяжар, гора. Камень на сэрцы.4. у знач. прысл, каменем. Як камень, падобна на камень. Трапяталі .. жаўранкі, то ўзнімаючыся высока ўверх, то каменем, падаючы ў траву. Гартны.5. толькі мн. (камянí, -ёў). Цвёрдыя саляныя і іншыя ўтварэнні ў некаторых унутраных органах. Камяні ў печані.О Вінны камень — цвёрды, крышталічны асадак, які ўтвараецца пры браджэнні вінаграднай соку і захоўванні віна. Зубны камень — зацвярдзелыя вапнавыя адкладанді на зубах. Каштоўныя камяні — рэдкія прыгожыя мінералы і горныя пароды, якія пераважна ўжываюцца для ювелірных вырабаў. Сіні камень — народная назва меднага купаросу. Філасофскі камень — згодна з уяўленнямі сярэдневяковых алхімікаў, фантастычнае цудадзейнае рэчыва, якое можа ператвараць метады ў золата, вылечваць усе хваробы, вяртаць маладосць і г. д.О Каменя на камені не пакінуць гл. пакінуць. Кідаць каменем у каго гл. кідаць. Краевугольны камень чаго — аснова, важнейшая частка чаго-н. (пергяапачаткова вуглавы камень у падмурку пабудовы). Найшла (наскочыла) каса на камень гл. каса. Насіць камень за пазухай гл. насіць. Падводныя камяні — пра скрытую, невядомую перашкоду. Пробны камень — а) асобы камень, які ужываецца для вызначэння пробы каштоўных металаў; б) пра абставіны, здарэнні, ўчынкі і пад., якія дазваляюць выявіць уласцівасць, якасць каго-, чаго-н. Як камень у ваду — бясследна (прапасці, знікнуць і пад.).КАМЕНЬЧЫК, -а, м. Памянш -ласк. да камень (у 2 знач.); маленькі камень. Назбіраўшы кругленькіх гладкіх каменьчыкаў, .. [Ігнась] разаслаў халацік і пачаў гуляць. Мурашка.О Кідаць каменьчыкі ў агарод чый гл. кідаць.КАМЕНЯ... (гл. камене...). Першая састаўная частка складаных слоў; ужываецца замест «камене...», калі націск у другой частцы падае на першы склад, напрыклад: каменябітны, каменяломня, каменячос.КАМЕНЯБÓЕЦ, -бóйца, м. Рабочы, які разбівае каменне на шчэбень. КАМЕНЯЛОМ, -а, м. Рабочы каменяломні.КАМЕНЯЛÓМНІК, -у, м. Аднагадовая або шматгадовая расліна сямейства каменяломнікавых з белымі, жоўтымі або чырвонымі кветкамі і лісцем рознай формы ў прыкаранёвай разетцы. Каменяломнік балотны.КАМЕНЯЛОМНІКАВЫ, -ая. ае. 1. Які маеадносіны да каменяломніку. Каменяломнікавае лісце.Каменяломны602Каметны

2. у знач. паз. каменя.íóмнікавыя, -ых. Сямейства аднагадовых і шматгадовых травяністых раслін, да якога адносяцца каменяломнік, гартэнзія і інш.КАМЕНЯЛОМНЫ, -ая, -ае. Звязаны са здабычай і распрацоўкай каменю. Каменяломныя работы. Каменяломны промысел.КАМЕНЯЛОМНЯ, -і; Р мн. -мень, Д -мням; ж. Месца распрацоўкі выкапнёвага будаўнічага каменю і інш. горных народ; кар'ер. Мы цягнікі вадзілі, Палотны на фаóрыках ткалі, Лес магутны валілі І ўмелі плаеіць метал, У цёмных каменяломнях Белы вапняк ламалі, Гліну і торф здабывалі,— Гарачы у нас запал! Караткевіч.КАМЕНЯРЭЗ, -а, м. Майстар разьбы па каменю, па апрацоўцы каштоўных камянёў.КАМЕПЯРЭЗНЫ, -ая, -ае. 1. Прызначаны для вырэзвання будаўнічых блокаў з прыроднага каменю. Каменярэзная машына.2. Звязаны з апрацоўкай каляровых і каштоўных камянёў рэзаннем. Каменярэзная фабрыка. Каменярэзная справа.КАМЕНЯЧОС, -а, м. Рабочы, які абчэсвае камень, каменне.КАМЕНЯЧОСНЫ, -а я, -ае. Прызначаны для абчэсвання каменю. Каменячосны інструмент.КÁМЕРА, -ы, ж. і. Ізаляванае памяшканне спецыяльнага прызначэння ў некаторых установах. Камера хавання. Камера ручной паклажы. Адзіночная турэмная камера. Дэзінфекцыйная камера. □ Саўка ляжаў і думаў.. Успомнілася камера допыту, следчыя і страшны Адольф. Колас.2. Ізаляваная, пустая ў сярэдзіне частка якога-н. прыбора, машыны, збудавання, якая црызначаецца для пэўнай аперацыі. Камера ў рухавіку ўнутранага згарання. Камера шлюза. □ Пад адной з тэрмічных печаў — вялізных чатырохкутных памёр на жалезных высокіх слупах —■ стаяла нагружаная распаленымі адліўкамі ваганетка. Карпаў. // Унутраная частка фатаграфічнага апарата, у якую ўстаўляецца пласцінка або плёнка.3. Унутраная гумавая абалонка шыны, мяча, якая напаўняецца паветрам. Камера футбольнага мяча. Аўтамабільная камера.О Скрытая камера — здымка ніна- ці фотаапаратам, калі той, каго здымаюць, не ведае аб гэтым.[Лац. сашега.]КАМЕРÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Які праводзіцца ў кабінеце, лабараторыі (пра навуковую апрацоўку матэрыялаў, сабраных у час экспедыцый і палявых даследаванняў). Камеральныя работы. Камеральная апрацоўка матэрыялаў.[Фр. сашегаí з лац.]КАМЕРГЁР, -а, м. У некаторых манархічных дзяржавах — прыдворнае званне, на ступень вышэйшае за камер-

юнкера. // Асоба, якая мае гэта званне.[Ням. Каштегпегг.]КАМЕРДЫНЕР, -а, м. У буржуазна-дваранскім побыце — пакаёвы слуга, лакей.[Ням. Каттеголепег.]КÁМЕР-КАЛÉГІЯ, -і, ж. Заснаваная пры Пятру І установа, якая ведала рознымі грашовымі зборамі.[Ад ням. Каттег і Ко1Іе§тт.]КÁМЕРНЫ >, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да камеры (у 1 знач.). Камерны стараста.2. Які складаецца з намер, мае камеру (у 2 знач.). Камерная печ. Камерны шлюз.3. Які атрымліваецца ў асобых камерах, прыгатауляецца ў камеры. Камерная серная кіслага.КÁМЕРНЫ2, -ая, -ае. Прызначаны для аднаго або некалькіх выканаўцаў (пра музычныя творы). Камерная музыка. // Які выконвае такія творы. Камерны спявак. Камерны ансамбль. // Невялікіх памераў; разлічаны на абмежаванае кола людзей. / дагэтуль паэзія Танка не была камернай, а ўплыў Маякоўскага быў не адзінай прычынай нарастання трыбуннасці. У. Калеснік.КАМЕРСАНТ, -а, М -нце, м. Той, хто займаецца гандлем, камерцыяй, пераважна ў буйных маштабах. [Лялькееіч] вельмі ўзрадаваўся, калі нейкі камерсант, відаць, гандляр мясам ці, можа, іншым чым, запрапанаваў купіць усе яго бочкі, цэбры, вёдры оптам. Шамякін.КАМЕРСАНЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камерсанта, належыць яму. Камерсанцкія справы. Камерсанцкі занятак.КАМЕРТОН, -а, м. Інструмент у выглядзе сталёвай вілкі з двума зубцамі, які пры ўдары аб цвёрдае цела ўтварае гук пэўнай пастаяннай вышыні і выкарыстоўваецца пры настройцы музычных інструментаў і ў харавых спевах.[Ням. КаштегІоп.]КАМЕРЦЬ'ІЙНЫ, -ая, -ае. і. Звязаны з камерцыяй; гандлёвы. Камерцыйныя аперацыі. Камерцыйны банк. Камерцыйныя адносіны паміж краінамі. Камерцыйны чыноўнік. // Разм. Разлічаны на прыбытак, даход. Камерцыйныя адносіны да справы. Камерцыйны разлік. □ [У Дзялендзіка] свой камерцыйны інтарэс: жыць .. на хабарах. Скрыган. // Разм. Спрытны, лоўкі ў атрыманні даходу, прыбытку. Са святой натурай Альбіны Сíльвестраўны ўжывалася.. і натура камерцыйная. Ёй няблага дапамагалі сыны і дочкі, усю гародніну сваю збывала на рынку, пастаяльцы плацілі за кватэру. Ракітны.2. Звязаны з гандлем без картачак па павышаных цэнах пры картачнай сістэме забеспячэння. Камерцыйны магазін. Камерцыйныя цэны.КАМÉРЦЫЯ, -і, ж. Гандаль, гандлёвыэ аперацыі ў буржуазным грамадстве. Займацца камерцыяй.[Лац. соттегсішп.]КАМЕРКІСТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Пакаёўка, служанка пры пані ў буржуазна-дваранскім побыце.[Фр. саглегізíе.]КÁМЕР-ЮНКЕР, -а, м. Малодшае прыдворнае званне ў царскай Расіі і некаторых манархічных дзяржавах. // Асоба, якая мае гэта званне.[Ням. Каттецííпкег.]КАМЁТА, -ы, ДМ -мéце, ж. Нябеснае цела„ якое мае выгляд абкружанага туманнай абалопкай яркага светлага ядра з вузкай паласой святла ў форме хваста.[Ад грэч. котёíёвíавíéг) — літаральна «хвастатая (зорка)».]КАМЕТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каметы. Каметная арбіта. Каметнае ядро.Ка м ечыцца 603Камісіянер

КАМЕЧЫЦЦА гл. камячыцца.КАМЁЧЫЦЬ гл. камячыць.КАМЁЯ, -і, ж. Камень або ракавіна з мастацкай разьбой, якія выкарыстоўваюцца для ўпрыгожвання ў брошках, пярсцёнках. // Брошка з такім упрыгожаннем.[Іт. саттео.]КАМЗОЯ, -а, м. Уст. Тое, што і камізэлька.(Фр. сатізоíе.]КАМІЗМ, -у, м. Камічнае, смешнае ў людзях, здарэннях, сітуацыях. Камізм сітуацыі, пакладэенай у аснову твора, заснаваны на звычайным непаразуменні. Казека. Здаралася часам, што сапраўды трагічныя рэчы ў доктаравым доме прымалі адценне камізму. Васілевіч.КАМІЗЭЛЬКА, -і, ДМ -льцы; Р мн. -лек; ж. Кароткая адзежына без рукавоў і каўняра, якую надзяваюць на сарочку або блузку. Янаш быў у святочным адзенні. У камашах, новай кашулі і камізэльцы. Няхай. Бабка мая, калі добра прыгледзецца, зусім падобная на маму, толькі маршчын на твары шмат ды адзета не так: яна носіць спадніцу і зверху сарочкі нейкую камізэльку, якую заве кабатам. Якімовіч.КАМІЛÁЎКА, -і, ДМ -лаўцы; Р мн. -лавак; ж. Высокі цыліндрычны галаўны ўбор з аксаміту, які даецца праваслаўным свяшчэняікам як знак узнагароды. Перад .. [вяскоўцамі] стаяў .. бацюшка ў пазалочанай рызе з камілаўкаю на галаве. Чарот.{Грэч. катёіаííкіоп.]КАМШ, -а, м. 1. Пакаёвая печ малой цеплаёмкасці з адкрытай шырокай тонкай пры падлозе. Граф узяў жалезны кіёчак і біў вуг[о]лле ў каміне. Гарэцкі. У замку ціш, і языкаты агонь коміна ліжа дровы. Вялюгін.2. Электрычны або газавы прыбор для абагрэву пакоя.[Ад грэч. катіпоз — печ.]КАМÍНАК, -нка, м. Выемка ў печы, дзе раскладалі агонь для асвятлення хаты. Добра помніцца Галі: на чорным

камінку Аж да ранку гарэлі ўсю ноч смалякі. Гілевіч. Ярка на камінку Смольны корч палае. Колас.КАМІНÁР, -а, ле. Чысцілыпчык комінаў. \Марціну Когуту\ даводзілася не толькі рамантаваць коміны, але і чысціць іх. Такой справай ён займаўся далей ад сваёй вёскі, бо гэта работа была не ганаровая. Камінар! Чарнышэвіч. Будзе чысціць камінар Стылы комін важна, Каб не ўзнік пажар,— Абмяце ён сажу. Блатуя.КАМІННЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ■каміяа. Камінная рашотка.КАМШОК, -нкá, м. 1. Памянш.-ласк. да камíн.2. Абл. Лямпавае шкло. Хадосся падбегла, узяла ў Каленіка з рук камінок і выцерла яго. Лобан.КАМШТЗРН, -а, м. Камуністычны Інтэрнацыянал.КАМІСАВАЦЦА, -сýюся, -сýешся, -сýецца; зак. і незак. Разм. Вызваліцца (вызваляцца) на медыцынскай камісіі ад ваеннай службы, работы і пад. па стану здароўя.КАМІСАВÁЦЬ, -сýю, -сýеш, -сýе; зак. і незак.; каго-што. Разм. 1. Агледзець (аглядаць) каго-н. на медыцынскай камісіі для вызна-чэння стану здароўя. Урачы ўважліва камісуюць дапрызыўнікаў.2. Вызваліць (вызваляць) на медыцынскай камісіі ад ваеннай службы, работы і пад. па стану здароўя. Камісаваць раненага.КАМІСАР, -а, м. 1. Кіруючая асоба з грамадска-палітычнымі, арганізацыйнымі, адміністрацыйнымі функцыямі. Батальённы камісар. Ваенны камісар. Народны камісар, а У вайну Пракоп Пракопавіч партызаніў: спачатку быў камандзірам атрада, .. пасля — камісарам брыгады. Шамякін.2. За мяжой і ў Расіі ў 18 — пачатку 20 стст. — чыноўнік, які выконвае паліцэйскія функцыі: прыстаў. Пан Крулеўскі назначаецца павятовым камісарам, войтаў па валасцях ставяць. Колас.[Фр. соттіззаіге.]КАМІСÁРАУ, -ава. Які належыць камісару. [У Зосі] раслі надзеі на камісаравы словы і прыхільнасць да яго. Чорны.КАМІСÁРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камісара. Камісарскі пост. Камісарскія абавязкі.КАМІСАРЫЯТ, -а, М -рыяце, м. Дзяржаўная або адміністрацыйная ўстанова, на чале якой стаіць камісар. Ваенны камісарыят. Народны камісарыят.КАМІСАРЫЯЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камісарыята, належыць яму, Камісарыяцкі работнік.КАМІСІЁНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Разм. Камісійны магазін.— Ідзі зараз жа ў краму ці камісіёнку і купі сабе цёплую шапку. Рамановіч.КАМІСІЙНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да камісіі (у 3 знач.). Камісійны дагавор. Камісійныя расходы. Ц Які гандлюе таварамі, здадзенымі на камісію. Камісійны магазін. І/ Здадзены на камісію. Камісійныя тавары.2. у знач. наз. камісійныя, -ых. Грошы, якія даюцца за выкананне камісіі (у 3 знач.).КАМІСІЯ, -і, ж. 1. Група асоб як орган, што ўтвараецца напастаянна або часова для выканання пэўных задач. Выбарчая камісія. Следчая камісія. Прыемная камісія. □ Трывожыліся не на жарты члены рэвізійнай камісіі, спяшаліся да кааператыва, правяралі замкі, накладвалі пячаці. Лынькоў. Ад імя камісіі Іван Паўлавіч зачытаў вынікі экзаменаў і павіншаваў вучняў са сканчэннем школы. Васілевіч.2. Орган дзяржаўнага кіравання, які выконвае пэўныя функцыі. Дзяржаўная планавая камісія.3. Дагавор, паводле якога адзін бок абавязваецца за ўзнагароду зрабіць пэўныя здзелкі ад свайго імя па даручэнню і за кошт другога боку.О Канфліктная камісія — камісія, якая вырашае спрэчкі і канфлікты паміж адміністрацыяй і работнткамі прадпрыемства, паміж прадпрыемствамі і інш.О На камісію — для продажу за пэўную ўзнагароду (здаць, прыняць).[Ад лац. соттіззіо — даручэнне.]КАМІСІЯНЕР, -а, м. Пасрэдніíў у танддёвых здзелках, які выконвае за ўзнагароду гандлёвыя даручэнні. Мінская гарадская ўправа закупіла ў Кіеўскай губерні партыю мукі праз нейкага камісіянера.. Апошні, ка-Камісіянсрскі _______________________________Ш________________________________Кам п а з і ц ыя рыстаючыся цяжкім становішчам, даставіў муку, непрыгодную для спажывання. «Весці».[Фр. соттібвіопаге.]КАМІСІЯНÉРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камісіянера. Камісіянерскія абавязкі. Камісіянерскія даручэнні.КАМІСІЯНÉРСТВА, -а, п. Занятак камісіянера.КАМІТÁТ, -а, М -тáце, м. Найбольш буйная адзінка адміністрацыйна-тзрытарыяльнага дзялення ў Венгрыі.[Ад лац. сотіШш — вобласць.]КАМІТЭНТ, -а, М -нце, м. Асоба, якая даручае камісіянеру заключыць якую-н. здзелку: куплю, продаж і інш.[Ад лац. соттіМепз, соттіííепíіз — які даручае.]КАМІТЭТ, -а, М -тэце, м. 1. Выбарны орган, які кіруе якой-н. работай. Партыйны камітэт. Выканаўчы камітэт. Камітэт камсамола. Мясцовы камітэт. Вацькоўскі камітэт.2. Орган дзяржаўнага кіравання, які выконвае пэўныя функцыі. Камітэт па справах фізкультуры і спорту пры Савеце Міністраў Саюза ССР.[Фр. сотііé ад лац. соттіíеге — даручаць.]КАМІТЗТЧЫК, -а, м. Разм. Член камітэта. Настаўнік перапісаў на паперы прозвішчы камітэтчыкаў і падаў паперу бліжэйшым, каб на ёй распісаліся. Галавач. Мацей Сіпак падбіваў камітэтчыкаў на пабудову паравога млына, абяцаў і грошы пазычыць і рабочай сілай дапамагчы. Лынькоў.КАМІТЭЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камітэта, належыць яму. Спрытны кулачок у свой час паставіў быў справу, што на яго працавалі і камітэцкія ветракі і цагельня. Лынькоў.КАМІЧНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць камічнага. Камічнасць сітуацыі.КАМІЧНЫ, -ая, -ае. 1. Які выклікае смех; забаўны. Камічны танец. Камічная паходка. Камічная міна. а —Вельмі арыгінальны чалавек і столькі ' розных камічных гісторый ведае. Рамановіч.

2. Камедыйны. Камічны акцёр. Камічная роля. Камічны талент. Камічная опера.КАМКАВАТЫ, -ая, -ае. Разм.. Тое, што і к а м я к а в а т ы.КАМКОР, -а, м. Камандзір корпуса.КАМЛЁВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камля. Камлёвая частка дрэва.КАМЛ1СТЫ, -ая, -ае. З тоўстым камлём. Камлісты дуб. а Бягуць па .. [рэчцы] таўсматыя камлістыя яліны. Крапіва.КАМЛНІГА, -і, ДМ -лызе, ж. Вялікі бясформенны кусок, абломак якой-н. цвёрдай масы. Раскіоаючы ў бакі камлыгі сплюшчанай дарожкай зямлі,., паволі паўзлі танкі. Стаховіч.КАМЛКІЖЫНА, -ы, ж. Разм. Тое, што і к а м л ы г а.КАМЛЮК, -á, м. Разм. Ніжняя частка ствала дрэва; камель. На тым месцы, дзе во толькі шумела дрэўца, тырчаў тонкі камлюк. Лупсякоў. Адны тонкія камлюкі асінніку, бярэзніку, ды гнілое, збуцвелае ламачча. Сачанка.КАМЛЮКАВАТЫ, -ая, -ае. 1. З тоўстым, моцным ствалом; камлісты. У садзе, пад старой камлюкаватай грушай, было сховішча. Шамякін.2. Разм. Пра плячыстага, прысадзістага чалавека. [Ладуцька] сядзеў на прыступцы пад дзвярамі вагончыка, грузны, камлюкаваты. Хадкевіч. Невысокага росту, камлюкаваты, Бярозін быў у вайсковай гімнасцёрцы без пагонаў, з зоркай Героя Савецкага Саюза. Шчарбатаў.КАМÓДА, -ы, ДМ -дзе, ж. Невысокая шафа з некалькімі шуфлядамі для хавання бялізны і розных хатніх рэчаў.— Аóручальны пярсцёнак у камодзе,— выціснуў гаспадар з дакорам у голасе. Бажко. [Бабейка] згроб паперы са стала і кінуў у шуфляду камоды. Хадкевіч.КАМОК, -мка, м. Разм. Тое, што і камяк.КАМОРА, -ы, ж. 1. Халоднае памяшканне пры хаце для захоўвання запасаў ежы, адзення і іншых хатніх рэчаў. Сала і мяса гаспадар склаў у кубелец і паставіў у каморы. Сабаленка.— Цягні мне ўсё! — крычаў ён [Юхі.ч] на Альбіну,— Нясі з каморы яйкі і вяндліну! Нясі! — мне трэба частаваць гасцей! 3. Астапенка. Маці., прынесла з каморы чыстае адзенне. Якімовіч.2. Бакоўка ў вясковай хаце, дзе звычайна спяць. Дзед., выносіў мяне праз сенцы ў камору маіх бацькоў і распранаў. Бядуля. Ціха сон у камору ўступае. Багдановіч.3. Уст. Кантрольны пункт лясніцтва. Наўперад ён праз час каторы Быў пры падлоўчым на каморы. Колас.КАМÓРКАІ -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Тое, што і камора (у 1, 2 знач.). [Бацька] устаў, пайшоў у каморку .. і вярнуўся назад з поўнай місай марынаваных грыбоў і кавалкам сала. Бажко. [Рэдактар] пайшоў дамоў, у сваю цесную каморку, запаліў агарак свечкі і стаў пераглядаць сваю газету. Колас. Хворы кухар стагнаў на ложку ў сваёй каморцы. Гарэцкі.КАМОРНІК, -а, м. Спецыяліст па ме;каванню зямельных надзелаў. Стары Чапскі, а потым і яго сыны не хацелі аддаць луг сялу,. падкупілі каморнікаў і тыя пераправілі планы. Якімовіч. Цанскія каморнікі перамервалі зямлю так, каб селяніну прыпала паменш і самае горшае. Лужанін.КАМОРНІКАЎ -ава. Які належыць каморніку. На стале ляжалі планы і каморнікавы рысункі. Чорны. Кармянчане панура і маўкліва паглядалі здалёку на каморнікаву работу. Крапіва.КАМОРНІЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каморніка, належыць яму. Каморніцкі абмер зямлі. Каморніцкая рулетка. □ Паўз дарогу бялелі каморніцкія тычкі і межавыя слупы. Чорны.КАМОРНІЦТВА, -а, н. Занятак каморніка; каморніцкая справа.КАМПАЗІТАР, -а, м. Асоба, якая стварае музычныя творы. Кампазітары-класікі. Беларускія савецкія кампазітары.[Ад лац. сотрозіíог—складальнік.]КАМПАЗІТАРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кампазітара, належыць яму. Кампазітарская дзейнасць.КАМПАЗІЦКІЙНЫ, -ая, -ае Які мае адносіны да кампазіцыі, звязаны з ёй. Кампазіцыйная будова твора. Кампазіцыйныя асаблівасці рамана.КАМПАЗІЦЫЯ, -і, ж. 1. Будова мастацкага твора, суадносіны паміж яго асобнымі ча-Кампактнасцьсткамі. Стройная кампазіцыя. Кампазіцыя рамана. □ Кампазіцыя ў літаратурным. творы заўсёды падпарадкавана ажыццяўленню сдэйнай задумы аўтара. А. Макарэвіч.2. Мастацкі (музычны, жывапісны, скульптурны і інш.) твор, які з'яўляецца арыгінальвым спалучэннем асобных частак, элементаў. Музычная кампазіцыя. Скулыгтурная кампазіцыя. Сюжэтная кампазіцыя.3. Тэорыя складання музычных твораў. Займацца па класу кампазіцыі.4. Твор, які складаецца з літаратурнай і музычнай частак, аб'яднаных адной тэмай, сюжзтам. Літаратурна-музычная кампазіцыя.[Ад лац. сотрозШо — складанне.]КАМПАКТНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кампактнага.КАМПАКТНЫ, -ая, -ае. Сціснуты шчыльна, без прамеяшаў. Кампактная маса. // Які займае мала месца пры вялікай змяшчальнасці. Кампактнае абсталяванне.О Кампактны шрыфт гл. шрыфт.КАМПАНАВАЦЦА, -нýецца; незак. Зал. да кампанаваць '.КАМПАНАВАЦЬ>, -нýю, -нýеш, -нýе; незак., што. Складаць цэлае з асобных частак. Кампанаваць зборнік артыкулаў. Кампанаваць чарговы нумар газеты. Кампанаваць карціну.[Ад лац. сотропаге — складаць.]КАМПАНАВАЦЬ2, -нýю, -нýеш, -нýе; незак., з кім. Разм. Быць у таварыскіх адносінах, вадзіць кампанію. Дзед любіў Уладзіка і кампанаваў з ім болей, чым з іншымі. Колас.КАМПАНÉЙСКІ і, -ая, -ае. Які любіць быць у кампаніі, падтрымлівае кампанію (у 1 знач.). Чалавек ён .. па характару свайму — лагодны, кампанейскі, любіць сустрэцца з людзьмі, пагаманіць. Кулакоўскі.

КАМПАНЕЙСКІ2, -ая, -ае. Разм. Бессістамны, выпадковы, непланамерны (пра арганізацыю работы). Кампанейскія метады работы.КАМПАНЁЙШЧЫНА, -ы, ж. Разм. Пра бессістэмную нерэгулярную арганізацыю грамадскай або вытворчай работы.КАМПАНЁНТ, -а, М -яце, м. Кніжн. Састаўная частка чаго-н. Кампаненты хімічнага злучэння. К ампанент сказа.[Ад лац. соглропеш, сотропепíіз — састаўная частка.]КАМПАНІЯ ', -і, ж. 1. Група асоб, звычайна блізка знаёмых, якія разам праводзяць вольны час. Усёй кампаніяй хлопцы і дзяўчаты рушылі на Румавую вуліцу і выйшлі на бераг Нёмана. С. Александровіч. Да зімы кампанія наша спакваля разбрылася па свеце: хто пайшоў на фронт, хто на вучобу, каго перавялі ў іншы раён. Брыль.2. Капіталістычнае прамысловае або гандлёвае таварыства, якое аб'ядноўвае прадпрыемцаў. Акцыянерная кампанія. Параходная кампанія. Чыгуначная кампанія. // У назве такога таварыства — абазначэнне яго членаў (на пісьме скарочана К0), якое далучаецца да прозвішча афіцыйнага кіраўніка.О За кампанію — разам з другімі, толькі таму, што тое самае робяць іншыя. Не кампанія каму хто — не падыходзіць каму-н. як сябра, прыяцель. Цёплая кампанія — цесна звязаная група людзей, што сумесна праводзяць час за якім-н. непахвальным заняткам.605_________________________________КампаундКАМПАНІЯ2, -і, -ж. 1. Сукупнасць ваенных аперацый, аб'яднаных агульнай стратэгічнай мэтай; ваенны паход. Крымская кампанія. Японская кампанія.2. Перыяд зпаходжання карабля ў плаванні. Летняя марская кампанія.3. Сукз'пяасць мерапрыемстваў для ажыццяўлення якой-н. важнай грамадска-палітычнай або гаспадарчай задачы. Выбарчая кампанія. Страхавая кампанія. Пасяўная кампанія. Разгарнуць кампанію.[Фр. сатра^пе.ІКАМПАНОЎКА, -і, Д М -нóўцы, ж. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кампанаваць !.КАМПАНЬЁН, -а, м. 1. Той, хто складае кампанію каму-н., разам з кім-н. удзелыíічае ў чым-н. Фёдар Міхайлавіч Мешчаракоў спяшаўся на аб'ект, і я папрасіўся да яго ў кампаньёны. Дадзіёмаў. Міхась іграць перастаў, а за ім змоўклі галасы і яго кампаньёнаў. Скрыган.2. Член прамысловай або гандлёвай кампаніі.{Фр. сатра{*поп.]КАМПАІІЬЁНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. 1. Жан. да кампаньён (у 1 знач.).2. Жанчына, якую наймалі ў панскі дом развесяляць і выконваць розныя даручэнні пані і паненак.КАМПАНЬЁНСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кампаньёна, кампаньёнаў, уласцівы ім. Кампаньёнскія адносіны. Кампаньёнскія абавязкі.КАМПАНЬЁНСТВА, -а, н. Адносіны паміж кім-н., заснаваныя на ўдзеле ў адной кампаніі, агульнай справе і пад. У крамах і ў духанах пачалі расказваць, што Сімон выхваляецца сваім кампаньёнствам з Лачулія. Самуйлёнак. Заставалася прыдумаць хіба яшчэ якую прычыну, каб адмовіцца ад Мішавага кампаньёнства. Якімовіч.КАМПАРАТЫВІЗМ, -у, м. Параўнальна-гістарычны метад у мовазнаўстве і літаратуразнаўстве.[Ад лац. сотрагаііуш — параўнальны.]КАМПАРАТЫВІСТЫКА, -і, ДМ -стыцы, ж. Раздзел мовазнаўства, які займаецца іíараўнальна-гістарычным вывучэннем блізкароднасных моў.КАМПАРТЫЯ, -і, ж. Камуністычная партыя.КАМПАСТАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кампаставаць.КАМПАСТАВАЦЦА, -тýецца; зак. і незак. 1. Перагніць (перагніваць), утварыўшы (утвараючы) кампост. Торф добра кампастуецца з мінеральнымі ўгнаеннямі.2. толькі незак. Зал. да кампаставаць.КАМПАСТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; зак. і незак., што. Ператварыць (ператвараць) у кампост. Кампаставаць торф.КАМПАСЦІРАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кампасціраваць.КАМПАСЦІРАВАЦЦА, -руецца; незак. Зал. да кампасціраваць.КАМПАСЦІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе; незак., што. Прабіваць кампосцерам які-н. дакумент з мэтай кантролю. Кампасціраваць чыгуначны білет.КАМПАУНД, -а і -у, М -дзе, м. Спец. 1. -а. Паравая машына з двума цыліндрамі, у якіх пара працуе паслядоўна.Кампенсаваны606Камплектны

2. -у. Сумесь якіх-н. рэчываў, якая не з'яўляецца хімічным злучэннем.[Ад англ. сотрошíсí — састаўны.]КАМПЕНСАВАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад кампенсаваць.2. у знач прым. Які мае кампенсацыю (у 2 знач.); ураўнаважаны чым-н. Кампенсаваны парок сэрца.КАМПЕНСАВАЦЦА, -сýецца; зак. і незак. 1. Аплаціцца (аплачвацца), ураўнаважыцца (ураўнаважвапда).2. толькі незак. Зал. да кампенсаваць.КАМПЕНСАВАЦЬ, -сýю, -сýеш, -сýе; зак. і незак., што. Аплаціць (аплачваць),накрыць (пакрываць) выдаткі, страты, чужую працу і інш. Кампенсаваць напесеныя страты. Ц Ураўнаважыць (ураўнаважваць), замяніць (замяняць) чым-н. Аўгіня кампенсавала .. [дачцы] бацькаву халоднасць гарачымі матчынымі ласкамі. Колас. Па дарозе надумаў [Кірыла] .. заехаць адразу да Зосі і размовай з ёй кампенсаваць страчаны дзень. Шамякін.КАМПЕНСАТАР, -а, м. Усякі прыбор, прызначаны ураўнаважваць уздзеянне знешніх фактараў (тэмпературы, ціску, скорасці і інш.) на работу механізмаў.

[Ад лац. сотрепзаге — ураўнаважваць, ураўноўваць.]КАМПЕНСАЦЫЙНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кампенсацыі (у 1 знач.), звязаны з ёй. Кампенсацыйныя выдаткі.2. Які служыць для кампенсацыі (у З знач.); ізаляваны ад знешніх уздзеянняў. Кампенсацыйная ўстаноўка. Кампенсацыйны маятнік.КАМПЕНСАЦЫЯ, -і, ж. 1. Аплата, ўзнагарода за якую-н. работу; пакрыццё выдаткаý, страт і інш. Грашовая кампенсацыя. □ Паколькі ж адкупілася Староста ад жаніха занадта дарагой цаной, царква, у парадку, так сказаць, кампенсацыі, залічыла яе ў святыя. Краўчанка. // Выплата рабочаму або служачаму грашовых сум звыш зарплаты ў прадугледжаных законам выпадках. Кампенсацыя за нескарыстаны адпачынак.2. Ураўнаважванне, выраўноўванне ў арганізме парушаных функцый шляхам іх нейтралізацыі. Кампенсацыя парока сэрца гіпертрафіяй.3. Ліквідацыя знешніх уздзеянняў (тэмпературы, атмасфернага ціску і пад.) на работудакладных механізмаў. Кампенсацыя компаса. Кампенсацыя маятніка. [Лац. сотрепзаíіо.]КАМПЕТЭНТНАСЦЬ, -і, ж. Кніжн. Уласцівасць кампетэнтнага; дасведчанасць. Кампетэнтнасць меркавання. Кампетэнтнасць суда. КАМПЕТЭНТНЫ, -ая, -ае. Кніжн. і. Які мае дастатковыя веды ў якой-н. галіне; дасведчаны. [Хадановіч], калі прызнацца, не надта быў кампетэнтны ў пытаннях севазвароту або ў справе ўгнаення палёў. Грамовіч. // Заснаваны на дасведчанасці; кааліфікаваны, аўтарытэтны. Кампетэнтная думка.2. Які мае пэўныя паўнамоцтвы. Кампетэнтная арганізацыя.[Ад лац. сотреіепз, сотреіепíіз — адпаведны, здольны.]КАМПЕТЭНЦЫЯ, -і, ж. 1. Дасведчанасць у якой-н. справе. Гэтыя праблемы не ў яго кампетэнцыі.2. Сукупнасць правоў і абавязкаў' той ці іншай установы або адказнай асобы. Кампетэнцыя судовых органаў. □ — У чыёй кампетэнцыі справа кааптацыі членаў у акружком? — запытаўся [Андрэй]. Пестрак. Гукам быў упэўнены, што Шыковіч прыйшоў з-.)а сына, хоць не разумеў, чым ён мог памагчы. Вызваліць з-пад арышту — не яго кампетэнцыя. Шамякін.КАМШЛЯВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кампілявапь.КАМШЛЯВАЦЦА, -люецца; незак. Зал. да кампіляваць.КАМШЛЯВАЦЬ, -люю, -люеш, -люе; незак., што. Займацца кампіляцыяй (у 2 знач.). Кампіляваць артыкул.КАМШЛЯТАР, -а, м. Той, хто займаецца кампіляцыяй, аўтар кампіляцыі. Піша-піша чалавек і раптам бачыць: не туды яго штурхнулі, не тое яму параілі, ды і наогул — які к чорту ён вучоны! Кампілятар, у лепшым выпадку — здольны тлумачальнік чужых думак. Шамякін.КАМПІЛЯТШУНАСЦЬ, -І, ж. Уласцівасць кампілятыўнага.КАМПІЛЯТЫУНЫ, -ая, -ае. Аснованы на кампіляцыі, які з'яўляецца кампіляцыяй. Кампілятыўная работа.КАМШЛЯЦЫЯ, -і, ж. 1. Праца (звычайна навуковая), якая асноўваецца на выкарыстанні ўжо вядомых прац і вынікаў, без самастойнага даследавання і вывадаў. Бяздарная кампіляцыя.2. Састаўленне такіх работ; кампіляванне. — Адмоўцеся ад пампезнасці, кампіляцыі і тады, калі ласка, разлічвайце на маю падтрымку на архітэктурным савеце. Карпаў.[Ад лац. сотріíаііо — крадзеж, аграбленне.]КАМПЛЕКТ, -у, М -кце, м. 1. Поўны набор якіх-н. прадметаў (інструментаў, рэчаў і інш.), якія маюць агульнае прызначэнне і складаюць што-н. цэлае. Камплект сталярных інструментаў. Камплект падручнікаў. Камплект боепрыпасаў. Камплект Вялікай Савецкай Энцыклапедыі. □ Гарміза павінен быў справіць Арыне абутак, поўны камплект адзежы. Колас.2. Устаноўленая колькасць асоб, якія патрабуюцца або дапускаюцца куды-н. па штату. Камплект вучняў. Камплект рабочых. Залічыць звыш камплекту.[Ад лац. сотрíеíцз — поўны.]КАМПЛЕКТАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, камплектаваць, камплектавацца.КАМПЛЕКТАВАЦЦА, -тýецца; незак. 1. Набірацца ў камплект; дапаўняцца да камплекту. Народныя дружыны камплектуюцца з лепшых прадстаўнікоў моладзі.2. Зал. да камплектаваць.КАМПЛЕКТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; незак., што. Складаць камплект чаго-н., дапаўняць да камплекту. Камплектаваць каманду. Камплектаваць школу.КАМПЛЕКТÁЦЫЯ, -і, ж. Забеспячэнне якога-н. аб'екта поўным камплектам чаго-н.КАМПЛÉКТНАСЦЬ, -і. ж. Уласцівасць камплектнага. Камплектнасць мэблевых вырабаў.КАМПЛЕКТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камплекту. Камплектны выпуск прадукцыі. Камплектная пастаўка дэталей. Ц ЯкіКамплектовачны607Камсамольскі

ўтварае камплект, знаходзіцца ў камплекце. Камплектнае абсталяванне. Камплектны нож.КАМПЛЕКТОВАЧНЫ, -ая, -ае. Які займаецца камплектоўкай, звязаны з камшгектоўкай. Камплектовачны цэх. Камплектсвачныя работы.КАМПЛЕКТОЎКА, -і, ДМ -тóўцы, ж. Дзеянне паводле знач. дзеясл, камплектаваць.КАМПЛЕКТОЎШЧЫК, -а, м. Той, хто займаецца камплектоўкай, камплектаваннем чаго-н. Камплектоўшчык дэталей.КАМПЛЕКТОУШЧЫЦА, -ы, ж. Жан. да камплектоўшчык.КАМПЛÉКЦЫЯ, -і, ж. Будова цела (чалавека); пелаеклад. Заходжу. Увішная не па сваёй камплекцыі жанчына нясе насустрач мне працягнутую руку. Сабаленка.

[Ад лац. сотрíехіо — сувязь, злучэнне.]КАМПЛЕМÉНТ, -у, М -нце, м. Бялковае рзчыва тыпу ферментаў у сываратцы крыві чалавека і жывёл.[Лац. сотрíетепíшп — дапаўненне.]КАМПЛІМЕНТ, -а, М -нце, м. Прыемная заўвага, пахвала каму-н. — Я рады, што пасля мяне школа пераходзіць у моцныя, умелыя рукі, залатыя рукі,— зусім несвядома і шчыра зрабіў камплімент настаўніцы Іван Паўлавіч. Васілевіч. Кожны стараўся сказаць [Тамары Аляксееўне] самы прыемны .. камплімент, а калі ў каго не знаходзілася такога, то хоць .. прыемнаю ўсмешкаю выказаць сваё захапленне яе прыгажосцю. Колас.[Фр. сотрíішепí.]КÁМПОСТ, -у, М -сце, м. Арганічнае ўгнаенне, якое атрымліваецца ад змешвання з зямлёй або торфам розных адходаў расліннага, жывёльнага або мінеральнага паходжання. Тарфяны пампост. Закласці гнаявы кампост.[Англ. сотрозí.]КАМПОСТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кампосту, з'яуляецца кампостам. Кампостнае ўгнаенне. Кампостныя бурты.КАМПОСЦЕР, -а, м. Прылада для прабівання ўмоўных знакаў кантролю (даты, нумару і інш.) на пасажырскіх білетах і інш. дакументах.[Фр. сотро8Іеш\]КАМПОТ, -у, М -поце, м. Пітво з садавіны, ягад, згатаваных у вадзе з цукрам. Яблычны кáмпот. Чарнічны кампот. // Сумесь сушанай садавіны і ягад для гэтай стравы.• [Фр. сотроіе.]КАМПРАДОР, -а, м. Туземны купец, пасрэднік паміж іншаземным капіталам і ўнутраным рынкам у некаторых залежных краінах Усходу.[Ад ісп. сотргаáог — пакупнік.]КАМПРАДОРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кампрадора, кампрадораў, належыць ім. Кампрадорская буржуазія.КАМПРАМЕТАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кампраметаваць.КАМПРАМЕТАВÁЦЦА, -тýецца; незак. Зал. да кампраметаваць.КАМПРАМЕТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; незак., каго-што. Няславіць каго-, што-н. Кампраметаваць увесь род. □ Банда «бацькі Рудольфа» быццам бы супраць акупантаў, але сваімі ганебнымі дзеяннямі кампра.четуе партызан. Мікуліч. У заўкоме пачалі шукацьзвесткі, якія б кампраметавалі Захара Сцебунёнка. Кавалёў.[Ням. котрготеШегеп з фр. сотрготеíіге.] КАМПРАМЕТАЦЫЯ, -і, ж. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кампраметаваць.КАМПРАМ1С, -у, м. Пагадненне з кім-н. на падставе ўзаемных уступак; уступка дзеля дасягнення мэты. Старшыня Адзярыха не такі благі, як здаўся спачатку. Можна і з ім дамовіцца. Ідзе, калі трэба, на кампрамісы. Навуменка.[Лац. сотрготі88пш.]КАМПРАМІСНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кампрамісу, з'яуляецца кампрамісам. Кампра.чіснае рашэнне.КАМПРЭС, -а, м. Павязка, звычайна змочаная вадой або лекавым растворам, якая накладваецца на хворае месца з лячэбнымі мэтамі. Сагравальны кампрэс. Пакласці кампрэс. □ Наталля Пятроўна спрытна раскруціла з шыі дзяўчынкі хусткі, анучкі, вату — дамашні кампрэс. Шамякін.— У вас галава надта гарачая, кампрэс увесь час не аднімаем,— пачуў .. [Андрэй] прыемны голас. Галавач.[Фр. сотргезве.]КАМПРЭСАР, -а, м. Машына для сціскання газаў. [На баржы] гудзе кампрэсар, падаючы праз шлангі пад вагу паветра. Карпюк.[Ад лац. сотргезвця — сцісканне.]КАМПРЭСАРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кампрэсара, прызначаецца для яго. Кампрэсарнае масла. // Які складаецца з кампрэсараў. Кампрэсарная ўстаноўка. Кампрэсарная станцыя.КАМПРЭСЫ, -і, ж. Сцісканне паветра, газу або гаручай сумесі ў цыліндры рухавіка.[Ад лац. сотргеззіо — сцісканне.]КАМПРЭСНЫ, -ая, -ае. Прызначаны для кампрэса. Камплэсная папера.КАМПУЧЬ'ІЕЦ гл. кампучыйцы.КАМПУЧЬТЙКА гл. кампучыйцы.КАМПУЧЬ'ІЙСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да Кампучыі, кампучыйцаў, належыць ім. Кампучыйскія гарады. Кампучыйская культура.КАМПУЧЫЙЦЫ, -аў; адз. кампучыец, -чыйца, ле; кампучыйка, -і, ДМ -чыйцы; мн. кампучыйкі, -чыек; ж. Насельніцтва Кампучыі.КАМП'ЮТЭР, -а, м. Электронная вылічальная машына.[Англ. сошрíííег.]КАМСÁ. -ы. ж. Тое, што і х а м с а.КАМСАМОЛ, -а, м. Камуністычная самадзейная цэнтралізаваная арганізацыя, якая аб'ядноўвае перадавую моладзь СССР і працуе пад кіраўніцтвам КПСС.(Скарачэнне слоў: Камуністычны саюз моладзі.]КАМСАМОЛЕЦ, -льца, м. Член камсамола.КАМСАМОЛІЯ, -і, ж., зб. Разм. Камсамольцы. Тутэйшая камсамолія вельмі жыва адклікалася на ўсе здарэнні, што адбываліся ў ваколіцы. Бядуля.КАМСАМОЛКА, -і, ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж. Жан. да камсамолец.КАМСАМОЛЬСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камсамола, камсамольцаў. Камсамольскі білет. Камсамольскі значок. Камсамольскія справы. // Які складаецца з камсамольцаў. Камсамольская арганізацыя.Кам с астаў КАМСАСТАЎ, -тáву, м. Камандны састаў. Камсастаў палка. Малодшы камсастаў.

КАМСОРГ, -а, м. Камсамольск арганізатар — сакратар пярвічнай камсамольскай арганізацыі або камсамольскай групы. Камсоре класа. Камсорг будоўлі.КАМУ гл. хто.КАМУНА, -ы, ж. 1. Калектыў, група людзей, якія аб'ядналіся для супольнага жыцця пры абагуленні працы і ўсіх сродкаў вытворчасці. ІІрацоўная камуна. Уступіць у камуну.2. Грамадскі лад, заснаваны на прынцыпах камунізма. Мы будуем жыццё, да камуны ідзём. Журба.3. Тып гарадскога самакіравання ў сярэдневяковай Заходняй Еўропе.4. Адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў сучаснай Францыі і некаторых іншых краінах.О Парыжская камуна — рэвалюцыйны ўрад паўстанцкіх працоўных мае у Парыжы ў 1871 г., які з'яўляўся першай спробай устанаўлення дыктатуры пралетарыяту. Сельскагаспадарчая камуна — у першыя гады Савецкай улады — адна з форм калектыўнай сельскай гаспадаркі з поўным абагуленнем сродкаў вытворчасці, спажывання і бытавога абслугоўвання.[Ад фр. сотпшпе — абшчына.]КАМУНÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Які адносіцца да гарадской гаспадаркі і знаходзіцца ў ведамстве мясцовых органаў кіравання. Камунальная гаспадарка. Камунальнае будаўніцтва. Камунальныя ўстановы. Камунальныя паслугі. Камунальная кватэра.КАМУНÁР, -а, м. 1. Член камуны (у 1 знач.).2. Удзельнік Парыжскай камуны.[Фр. соттшíагá.]КАМУНІЗМ, -а, м. 1. Найвышэйшая грамадска-эканамічная фармацыя, якая гістарычна прыходзіць на змену капіталізму, грунтуецца на грамадскай уласнасці на сродкі і прадукты вытворчасці і мае дзве фазы развіцця: сацыялізм і камунізм. // Другая фаза гэтай фармацыі. Сацыялізм паступова пераходзіць у камунізм..2. Вучэнне марксізма-ленінізма аб пралетарскай рэвалюцыі і пабудове камуністычнага грамадства.О Ваенны камунізм — часовая эканамічная палітыка Савецкай улады ў перыяд Грамадзянскай вайны 1918—1920 гг., выкліканая цяжкасцямі ваеннага часу. Навуковы камунізм — тое, што і камунізм (у 2 знач.). Першабытны камунізм — грамадскі дакласавы лад першабытнай родавай абшчыны з агульнай уласнасцю на сродкі і прадукты вытворчасці.[Ад лац. сотгдшíіз — агульны, усеагульны.]КАМУНІКАТКІЎНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камунікацыі (у 2 знач.). Каму ні-, катыўная функцыя слова.КАМУШКАЦШЙНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камунікацыі (у 1 знач.). Камунікацыйныя лініі.КАМУНІКАЦЫЯ, -і, ж. 1. часцей мн. (камунікацыі, -ый). Шляхі зносін, лініі сувязі, а таксама энерга-, цёпла-, газа- і водазабеспячэння. Падземныя камунікацыі. □ Магутным артылерыйскім агнём і масіравапымі608__________________________________Камфараналётамі авіяцыі разгромлены важнейшыя камунікацыі праціўніка. Жычка.2. толькі адз. Абмен думкамі, перадача інфармацыі пры дапамозе мовы. Вусная мова як адзін са сродкаў камунікацыі.[Лац. соттшгісаíіо.]КАМУНІСТ, -а, М -сце, м. Член камуністычнай партыі. Камуністы аблічча краіны змяняюць, Упрыгожваюць гарадамі, садамі, Небывалыя ў полі расцяць ураджаі, Азараюць зямлю залатымі агнямі. Танк.КАМУНІСТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да камуніст.КАМУНІСТКІЧНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да камунізма, з'яўляецца ажыццяўленнем камунізма. Камуністычнае грамадства. Камуністычнае будаўніцтва. Камуністычнае выхаванне працоўных.2. Які выражае, ажыццяўляе ідэі камунізма; пранікнуты ідэямі камунізма. Камуністычная партыя. Камуністычны саюз моладзі.КАМУТÁТАР, -а, м. 1. Прыбор для замыкання і размыкання электрычнага ланцуга або для змянення напрамку току.2. Прыстасаванне, род мясцовай тэлефоннай стапцыі для ручнога злучэння тэлефонных ліній.[Ад лац. соттíгíаге — мяняць, перамяняць.]КАМУТÁТАРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камутатара. Камутатарная зала. Камутатарпы шнур.КАМУТАЦКІЙНЫ, -ая, -ае. Прызначаныдля камутацыі. Камутацыйная апаратура.КАМУТÁЦЫЯ, -і, ж. Змена злучэнняў у' электрычных ланцугах: уключэнне, адклю-чэнне і пераключэнне іх асобных частак, атаксама змена напрамку электрычнага току.[Ад лац. сотпшíаíіо — змена.]КАМУФЛÉТ, -у, М -лéце, м. і. Падземны разрыў артылерыйскага снарада або міны, які выяўляецца толькі па гуку або па ўзрыхленасці зямлі. // Падземны ўзрыў, які разбурае падземныя пабудовы праціўніка.2. перан. Нечаканая непрыемнасці няўдача.КАМУФЛ1РАВАННЕ, -я, «. Дзеянне паводле знач. дзеясл, камуфліраваць.КАМУФЛІРАВАЦЬ, -руьо, -руеíн, -руе; зак. і незак., што. Зрабіць (рабіць) камуфляж. Камуфліраваць будынак. Камуфліраваць машыну.КАМУФЛЯЖ, -у, м. 1. Адзін з відаў маскіроўкі — афарбоўванне вайсковай тэхнікі, будынкаў і пад. плямамі рознай формы і рознага колеру.2. перан. Тое, чым прыкрываюць, маскіруюць сапраўдныя намеры, адносіны. Як .. трэба разумець яго [Дарубашвілі] першапачатковыя адносіны да Марылі—як сапраўды шчырыя і праўдзівыя ці толькі камуфляж? «Полымя».[Фр. сатопííа^е.]

КАМФАРА, ы, КАМФАРА і КАМФбРА, -ы, ж. Бясколернае пахучае крышталічнае рэчыва, якое ўваходзіць састаўной часткай у эфірныя алеі некаторых раслін або здабываецца сінтэтычна (скарыстоўваецца ў тэхніцы і медыцыне). У кол камфары. а — На камфару, пакапай у вуха — памагае. Бядуля.[Грэч. кáтрЬога.]Камфартабельн ы ____________________________609___________________________________КанаводКАМФАРТÁБЕЛЫÍЫ, -ая, -ае. Выгодны, з камфортам. Камфартабельная кватэра. Камфартабельнае крэсла. Камфартабельны салон.[Англ. сотíогіаЫе.]КАМФОРА гл. камфара.КАМФОРАВЫ, -ая, -ае. Тое, што і к а мф о р н ы.КАМФОРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да камфары, уласцівы ёй. Камфорны пах. // Прыгатаваны з камфары, з камфарой. Камфорны спірт. Камфорнае масла.О Камфорнае дрэва гл. дрэва.КАМФОРТ, -у, М -рце, м. Сукупнасць бытавых выгод, зручнасцей; утульнасць.— Кожны шпіталь па сваёй утульнасці, камфорту павінен быць падобным на лепшыя санаторыі. Лынькоў. [Пётр Андрэевіч] Мельнік любіў камфорт і не шкадаваў ні грошай, ні стараннасці, каб стварыць яго для сябе. Гамолка.(Англ. сотíогí.]КАМЧАДÁЛ гл. камчадалы.КАМЧАДÁЛКА гл. камчадалы.КАМЧАДАЛЫ, -аў; адз. камчадáл, -а, м.; камчадáлка, -і, ДМ -лцы; мн. камчадáлкі, -лак; ж. Назва карэннага насельніцтва Камчаткі, дадзеная першымі рускімі пасяленцамі; ітэльмены.КАМШБІЦЬ, -шý, -шыш, -шыць; незак., што. Абл. Камячыць. Я камшыў няўдала напісаныя старонкі., вершаў. Калачынскі.КАМБІ, -óў; адз. няма. Абл. Бульбяная каша. Неяк з лесу хлапчукі-пастушкі прынеслі блішчастую жалезную качалку, і Феня таўкла ёю бацьку камы. Сачанка.КАМЮНІКÉ, нескл., н. Афіцыйнае паведамленне ўрада па пытаннях, якія маюць міжнароднае значэнне. Апублікаваць камюніке.[Фр. сотптпідчé.]КАМЯК, -á, м. Сціснуты, змяты або злеплены ў адно кавалак якой-н. мяккай, рыхлай масы. Камяк снегу. Камяк гразі. □ Лямеш глыбока нырнуў у зямлю, выварочваючы яе набок рассыпчатымі камякамі. Гартны. Сам Іванок ляжаў у сваім логаве, змяўшы нагамі даматканую коўдру і збіўшы падушку ў нейкі брудны камяк. Колас. // перан. Пра спазмы ў горле. У горле засеў горкі камяк.О Першы блін камяком гл блін.КАМЯКАВÁТЫ, -ая, -ае. Які складаецца з камякоў; з камякамі. Камякаватая глеба.КАМЯЛЁК, -лькá, м. Памянш.-ласк. да камель.КАМЯНÉЦЬ, -ею, -éеш, -éе; незак. 1. Станавіцца цвёрдым, як камень. Камянела ў бочках мазь для колаў і марнеў іншы небагаты тавар. Самуйлёнак.2. перан. Станавіцца нерухомыя, застылым; мярцвець. Камянець ад страху. □ Калі адзін на адзін з .. [дзяўчынаю] заставаўся, то ў мяне адразу аднімала язык, у сярэдзіне ўсё камянела і я маўчаў як пень. Краўчанка. Падымаліся каскі Ад страху у тых слухачоў, Камянелі, Як маскі, Іх твары І стыла іх кроў. Куляшоў.3. перан. Станавіцца жорсткім, бяздушным, абыякавым да ўсяго. Пяшчотнае сэрца [Машэкі] камянее ад зганьбаванага кахання. Шкраба.КАМЯШСТАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць камяністага. Камяністасць глебы. КАМЯНІСТЫ, -ая, -ае. Пакрыты, усыпаныкаменнем, з вялікай колькасцю камення. Камяністае поле. Камяністае дно. Камяністая глеба. □ Калёсы трасуцца па камяністай дарозе, барабаняць. Скрыган. Гліністая вуліца паволі спаўзала да ракі, дзе абрывалася высокім камяністым берагам. Ракітны.КАМЯШЦА, -ы, ж. 1. Каменны або цагляны будынак. [Пан Францішак] прадаў сваю частку фальварка, купіў у ваяводскім Навагрудку камяніцу на восем кватэр. Брыль. Ціхія вулкі ўсё яшчэ чакалі таго часу, калі., на месцы аджыўшых свой век драўляных домікаў пачнуць узвышацца шматпавярхоеыя камяніцы. Хадкевіч.2. Абл. Пра камяністую глебу. Сурвіла «літасціва» дазволіў Леапольду ўзяць сабе пару дзесяцін каля Гушкавай хаты. Гэта была не зямля, а пустэча, страшэнная камяніца. Кудраўцаў.КАМЯЧЫЦЦА, -мéчыцца і КАМЕЧЫЦЦА, -мéчыцца; незак. 1. Мець уласцівасць рабіцца мятым, ператварацца ў камякі. Папера лёгка камечыцца.2. Збірацца ў складкі, маршчыны; мяцца. [Манька] глянула ў акно і, спяшаючыся, пачала адколваць з валасоў вянок і сцягваць цераз галаву сукенку, не зважаючы, што яна камечыцца. Крапіва.3. Зал. да камячыць, камечыць. КАМЯЧКІЦЬ, -мячý, -мéчыш, -мéчыць іКАМЕЧЫЦЬ, -чу, -чыш, -чыць; незак., што. 1. Рабіць камякі, ляпіць што-н. з чаго-н. мяккага, рыхлага. Камячыць шарыкі з паперы. □ Іван сядзеў на ложку, камечыў у зубах папяросу. Грахоўскі.2. Сціскаць у камяк, мяць (звычайна пры хваляванні, перажыванні). Коля сядзеў, вінавата, нізка апусціўшы галаву, і камячыў шапку. Карпюк. // Націскаючы на што-н., рабіць няроўным, мятым. Камячыць сукенку.КАНА, -ы, ж. Род вялікай антылопы.КАНÁВА, -ы, ж. Доўгі неглыбокі і нешырокі роў, звычайна для сцёку вады. Асушальпая канава. □ Паходня засвяціў ліхтарыкам, шукаючы кладку цераз прыдарожную канаву. Хадкевіч. Абкапалі [хлопцы] палаткі канавамі, каб пад іх не падцякала вада. Шашкоў.КАНАВАКАПÁЛЫПК, -а, м. Машына для канання канаў, траншэй і пад. Самаходны канавакапальнік. □ З таго боку [балота] канавакапальнік вывернуў доўгія грады чорнай зямлі. Дуброўскі.

КАНАВАКАПÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Прызначаны для капання канаў, траншэй і пад. Канавакапальны плуг. Канавакапальная машына.КАНАВАЛ, -а, м. Разм. 1. Лекар без спецыяльнай ветэрынарнай адукацыі, які займаецца лячэннем коней. // Чалавек, які пакладае коней.2. Пагард. Пра дрэннага ўрача, невука ў медыцыпе.КАНАВОД і, -а, М -дзе, м. Радавы, які наглядае за коньмі (у кавалерыі, коннай артылерыі). Абавязкі канавода. Пакінуць коней на канавода.КАНАВОД2, -а, М -дзе, м. Разм. неадабр. Завадатар, важак у якой-н. справе. [Наручнікі] знімуць тады, калі Саўка пакажа .., дзе прытуліліся небяспечныя канаводы паўстанцаў. Колас. [Сымон Мігай] звычайна быў і20 Зак. í>№Кана в одзі ц ь 610Канапаціць

завадатарам-канаводам на ўсе ўчынкі. Шынклер.КАНАВОДЗІЦЬ', -джу, -дзіш, -дзіць; незак. Быць канаводам >, даглядаць коней.КАНАВОДЗІЦЬ2, -джу, -дзіш, -дзіць; незак. Разм. неадабр. Быць завадатарам, канаводам2.— Завадатарам у іх Андрэй Андрэевіч, усімі канаводзіць... Лынькоў.КАНАВЯЗЬ і КОНАВЯЗЬ, -і, ж. Прыстасаванне ў выглядзе гарызантальнага тонкага бервяна на слупах для прывязвання коней на адкрытым месцы. Каля .. [бальніцы] раслі старыя стромкія таполі і стаяла абшмуляная лейцамі канавязь. Грахоўскі.КАНАГОН, -а, м. У шахтах — паганяты каня, запрэжанага ў ваганетку. [У Данбасе Адам] стаў спачатку канагонам, затым крапільшчыкам, а пасля і ў забой пайшоў. Кавалёў.КАНАДЗЕЦ гл. канадцы.КАНÁДКА гл. канадцы.КАНАДСКІ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да Канады, канадцаў, належыць ім. Канаддолары. Канадская літаратура.2. Як састаўная частка некаторых батанічных назваў. Канадская таполя. Канадскі рыс.КАНАДЦЫ, -аў; адз. канáдзец, -дца, м.; канáдка, -і, ДМ -дцы; мн. канáдкі, -дак; ж. Насельніцтва Канады.КАНА1СТ, -а, М -сце, м. Спартсмен, які займаецца грэбляй на каноэ.КАНАКРÁД, -а, М -дзе, м. Злодзей, які крадзе коней.КАНАКРАДСТВА, -а, н. Крадзеж коней; занятак канакрада. У Éепрах былі і Саўкавы прыяцелі, даўнейшыя хаўруснікі па часці канакрадства. Колас.КАНАЛ, -а, м. 1. Напоўненае вадой штучнае рэчышча, прызначанае для суднаходнай сувязі паміж асобнымі вадаёмамі, а таксама для водазабеспячэння, арашэння, асушэння балот і інш. Асушальны канал. БеламорскаБалтыйскі канал. Абвадняльны канал. □ Машына стаяла сярод алешніку, на беразе роўнага, як страла, калектарнага канала, які ўразаўся ў глыб балота. Краўчанка.2. Вузкая поласць у выглядзе трубы, трубкі ўнутры чаго-н. Канал ствала гарматы. Кабельны канал.3. У арганізме жывёлы і чалавека — звілістая трубка, праз якую праходзяць тыя ці іншыя рэчывы. Кішэчны канал. Мочаспускальны канал.4. Спец. Лінія сувязі, камунікацыі. Перадача вядзецца па трох каналах.5. толькі мн. (канáлы, -аў); перан. Шляхі пранікнення, пашырэння чаго-н.; сродкі для дасягпення чаго-н. Дыпламатычныя каналы. □ Шырокія і трывалыя гандлёвыя сувязі горада з Масквой, Ноўгарадам, Смаленскам .. служылі разам з тым і каналамі культурных сувязей. Алексютовіч.[Ад лац. сапаíіз — труба.]КАНАЛІЗАВÁЦЦА, -зýецца; незак. Зал. да каналізаваць.КАНАЛІЗАВÁЦЬ, -зýю, -зýеш, -зуе; зак. і незак., што. Забяспечыць (забяспечваць) каналізацыйнай сеткай; правесці (праводзіць) каналізацыю. Каналізаваць пасёлак. Каналізаваць дом.КАНАЛІЗАТАР, -а, ле. Спецыяліст па каналізацыйных работах.КАНАЛІЗАЦНІЙНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каналізацыі. Каналізацыйныя трубы. Каналізацыйная сетка.КАНАЛІЗÁЦЫЯ, -і, ж. Сістэма труб, падземных каналаў і іншых санітарна-тэхнічных збудаванняў для прыёму, ачысткі і выдалення сцёкавых вод. Правесці каналізацыю. Мясцовая каналізацыя.КАНАЛУП, -а, м. Разм. пагард. Чалавек, які здзірае шкуру з нежывых коней.КАНАНАДА, -ы, ДМ -дзе, ж. Частая і моцная стрэльба з вялікай колькасці гармат. На ўсходзе грымела кананада. І неўзабаве Савецкая Армія вызваліла людзей ад немінучай смерці. Асіпенка.[Фр. сапоппаáе.]КАНАНÉРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Тое, што і кананерская лодка (гл. лодка).КАНАНÉРСКІ, -ая, -ае. У выразе: кананерская лодка гл. лодка.КАНАНІЗАВАЦЦА, -зýецца; незак. Зал. да кананізаваць.КАНАНІЗАВАЦЬ, -зýю, -зýеш, -зуе; зак. і незак., каго-што. 1. Унесці (уносіць) у царкоўны канон (у 1 знач.); залічыць (залічваць) у святыя.2. Кніжн. Прызнаць (прызнаваць) каго-, што-н. аўтарытэтам, узорам для ўсіх і ўсяго; узаконіць (узаконьваць) у якасці ўзору. Абсалютна ніякага спосабу [пісаць апавяданні] нельга кананізаваць. Ўсялякая кананізацыя толькі звязала б індывідуальную волю .. аўтара. Чорны.КАНАНІЗАЦЫЯ, -і, ж. Кніжн. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кананізаваць.КАНАШР, -а, м. Радавы артылерыі ў дарэвалюцыйнай Расіі.[Ням. Капопіег.]КАНАНІЧНАСЦЬ, -і. ж. Уласцівасць кананічнага.

КАНАШЧНЫ, -ая, -ае. 1. Які з'яўляецца канонам (у 1 знач.). Кананічнае права ў праваслаўнай царкве.2. Прызнаны царквой у якасці свяшчэннага пісання; які ўваходзіць у склад канона (у 3 знач.). Кананічныя кнігі.3. Кніжн. Цвёрда ўстаноўлены, прыняты за узор. Кананічныя рысы характару рэвалюцыянера.КАНАННЕ, -я, н. Дзеянне і стан паводле знач. дзеясл, канаць.КАНАПА, -ы, ж. Прадмет мяккай мэблі для сядзення і ляжання, са спінкай і падлакотнікамі. [Георгій] апусціўся на канапу і стомлена адхінуўся да спінкі. Мележ. Пры сцяне пад вокнамі стаяла масіўная, са смольных дошак канапа. Сабаленка.[Фр. сапарé.]КАНАПА-ЛОЖАК, канáпы-лóжка, ж. Канапа з адкідной спінкай, прыстасаваная для выкарыстання ў якасці ложка.КАНАПÁС, -а, ле. Той, хто пасе коней. Дождж ліў каля гадзіны. На канапасах не было сухой ніткі, але ніхто не чуў холаду. Чарнышэвіч.КАНАПÁЦІЦЦА, -пáціцца; незак. Зал. да канапаціць.КАНАПАЦІЦЬ, -пáчу, -пáціш, -пáціць; незак., што. Затыкаць дзіркі або шчыліны ў чым-н. пакуллем, мохам і інш. Канапаціць хату. Канапаціць сцены. □ [Якуб] падняў зКанапачанне611Канваіра в анне

дна затопленую мінулай восенню лодачку.. Канапаціў пакуллем, плавіў смолку. Лупсякоў.КАНАПАЧАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, канапаціць.КАНАПАЧАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад канапаціць.2. у знач. прым. Які заканапацілі; праканапачаны. Канапачаная сцяна.КАНАПÉЛЬКА, -і, ДЫ -льцы; Р мн. -яек; ж. Народная назва некаторых відаў лугавых траў (дрыжніку, кураслепу і інш.).КАНАПКА, -і, ДМ -пцы; Р мн. -пак; ж. Памянш, да канапа; невялікая канапа. Свідраль меў звычку "пасля работы пераапрануцца ў піжаму і, пакуль жонка згатуе вячэру, паляжаць з газетай ва мяккай канапцы, крыху падрамаць. Дуброўскі.КАНАПЛША, -ы, ж. Адно каліва, зерне канапель.КАНАПЛЯВÓД, -а, М -дзе, м. Той, хто вырошчвае каноплі.КАНАПЛЯВОДСТВА, -а, н. Вырошчванне канапель як галіна сельскай гаспадаркі. Майстар канапляводства. Развіццё канапляводства.КАНАПЛЯВОДЧЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да канапляводства; звязаны з ім. Канапляводчы раён. Канапляводчае звяно.КАНАПЛЯНІК, -а, м. 1. Участак зямлі, засеяны каноплямі. Непадалёк ад сядзібы канчалася паласа канапляніку. Галавач.2. Абл. Верабей. Пырхаюць чародкі канаплянікаў. Сачанка. Мікола маўчаў, паглядаючы, як за акном на плоце падскоквалі нахохленыя ў прадчуванні зімы канаплянікі. Краўчанка.КАІІАПЛЯНІШЧА, -а, н. Участак поля, з якога сабралі каноплі.КАНАПЛЯНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. 1. Невялікая пеўчая птушка атрада вераб'іных, якая жывіцца пераважна насеннем пустазелля. Якіх толькі птушак не было ў Васевай клетцы! І маленькія канаплянкі, і шчабятлівыя сінічкі, і асцярожныя снегіры. Пальчэўскі.2. Разм. Цёплая парцяная хустка фабрычнага вырабу. Жанчына паспешліва паднялася, паправіла на галаве рабую канаплянку, завязаную пад падбародкам. Васілевіч. Агаціна галава была ўкручана хусткай-канаплянкай, дык яна, мусіць, так не адчувала сіверу. Сабаленка.КАНАПЛЯНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да канапель. Канапляная траста. Канаплянае семя. Ц Выраблены, атрыманы з семя канапель. Канапляны алей. Канапляная макуха.КАНÁПНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да канапы. Канапная абіўка.КАНАРЗЕЧНІК, -а, м. Той, хто гандлюе канарэйкамі.КАНАР5ЕЧНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да канарэйкі, належыць ёй. Канарэечная клетка. Канарэечны спеў.2. Ярка-жоўты, пад колер пер'я канарэйкі.КАНАРЗЙКА. -і, ДМ -рэшты; Р мн. -рэек; ж. Пеўчая птушка з ярка-жоўтым апярэннем, больш вядомая як пакаёвая. У хаце віселі клеткі з канарэйкамі, чыжыкамі, вавёркамі. Бядуля.[Ад геагр. назвы.]КАНАСАМÉНТ, -а, М -нце, м. Дакумент аб прыняцці грузаў, які выдаецца адправіцелю пры перавозцы грузу марскім шляхам.[Фр. соппаіззетепі.]КАНАТ, -а, М -наце, м. Тоўстая моцная вяроўка з валакна або дроту. Сталёвы канат. Якарны канат, а Вецер гудзеў, бы шалёны, нацягваючы струнамі канаты абедзвюх мачтаў. Лынькоў.КАНАТАХОДЗЕЦ, -дца, м. Артыст цырка, які выконвае практыкаванні на нацягнутым у паветры канаце.КАНÁТНІК, -у. м. Травяністая расліна сямейства мальвавых, са сцябла якой атрымліваюць грубае валакно.КАНАТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каната; прызначаны для вырабу канатаў. Канатная фабрыка.О Канатная дарога гл. дарога.КАНАТЧЫК, -а, м. Рабочы, які вырабляе канаты.КАНАУС, -у, м. Сорт шчыльнай шаўковай тканіны.КАНÁУСАВЫ, -ая, -ае. Зроблены з канаусу-КАНÁЎКА, -і, ДМ -нáўцы; Р мн. -нáвак; ж. і. Памянш, да нанава; невялікая канава. Зіна прынесла з вёскі рыдлёўку, выкапалі канаўку, каб хавацца ад налётаў. Кулакоўскі.

2. Невялікае прадаўгаватае паглыбленне ў чым-н. Канаўкі на зайцы. Конаўкі ў падшыпніках.КАПАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак. Разм. 1. Паміраць у муках, канчацца. [Астаповіч]чуў, як трашчала сухое дрэва ў агні і як з агню рвуцца стогны і енкі тых, хто там канае ў нечалавечых пакутах. Чорны. [Лабыш:] Яна ўжо канае! Свечку, свечку нясіце! Козел. // Выражае найвышэйшую ступень хацення, жадання і пад.— Канае малы, просіць, каб паказаў яму крыгаход. Краўчанка.2. перан. Канчацца, набліжацца да канца. Прыгажэй за ўсё гасцінец пад вечар, калі канае дзень, нікне ў рэдкай смузе. Пташнікаў. Пакуль рэдактар дачытваў і папраўляў сваю газету, агарак свечкі пачынаў капаць. Колас.КАНВÁ, -ы, ж. 1. Рэдкая сятчатая тканіна, баваўняная або льняная, якая служыць асновай пры вышыванні крыжам. Вучыла бабка Ягася.. [Алаізу] і рукадзеллю: вышываць крыжыкамі па канве. Арабей.2. перан. Аснова чаго-н. Сюжэтная канва рамана. □ Цягнецца канва жыцця бесперапынна, і ўсё новыя ўзоры з'яўляюцца на ёй. Пестрак.О Храналагічная канва — пералік падзей, размешчаных у парадку храналагічнай паслядоўнасці.[Фр. сапеуаз.]КАНВАІР, -а, м. 1. Чалавек, які суправаджае каго-, што-н. для аховы або прадухілення ўцёкаў. Расстрэльвалі [заложнікаў] вечарам, на дворыку турмы. Не хапала канваіраў, каб весці некуды за горад. Лынькоў. Шпікі і агенты.. ідуць расцягнутым ланцугом адзін за адным.. Паперадзе Саўка і два яго канваіры. Колас.2. Баявое судна, якое суправаджае для аховы асобны карабель ці групу караблёў.КАНВАІРАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, канваіраваць.20*Кан в аіравацца 612Кангеніяльны

КАНВАІРАВАЦЦА, -руецца; незак. Зал. да канваіраваць.КАНВАІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе; незак., каго-што. Суправаджаць канвоем. Лясніцкі засмяяўся,— Здорава ж яны баяцца мяне, калі думаюць канваіраваць цэлай ротай. Шамякін.КАНВЕЕР, -а, м. Прыстасаванне для бесперапыннага перамяшчэння вырабаў пры іх апрацоўцы ад аднаго рабочага да другога або для транспарціроўкі грузаў. Ла грукату, што рабілі .. [адліўкі], падаючы на канвеер, які нёс іх кудысьці ў цёмны правал у сцяне, адчувалася, што адліўкі важкія, з металу. Карпаў.О Зялёны канвеер — сістэма планавай вытворчасці зялёных кармоў для бесперапыннага забеспячэння жывёлы на працягу ўсяго пашавага сезону.О Па канвееру — ад аднаго да другога (перадаваць і пад.). Сысці (сыходзіць) з канвеера гл. сысці.[Англ. еопуеуег.]КАНВЁЕРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да канвеера. Канвеерная сістэма. Канвеерная зборка машын. Канвеерны агрэгат.КАНВЕКЦЬ'ІЙНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да канвекцыі, звязаны з ёй. Канвекцыйныя працэсы ў атмасферы.КАНВÉКЦЫЯ, -і, ж. Перанос цяпла або электрычных зарадаў у выніку перамяшчэння навакольнага асяроддзя. Канвекцыя цяпла. І/ Водаабмен паміж верхнімі і ніжнімі слаямі ў акіянах, морах і азёрах, выкліканы змяненнем шчыльнасці вады, рознасцю тэмператур і салёнасці.[Ад лац. сопуесíіо — прывоз, прынясенне.]КАНВЁНТ, -а, М -нце, м. Гіст. Назва выбарных органаў з асобымі заканадаўчымі паўнамоцтвамі ў некаторых краінах.О Нацыянальны канвент — нацыянальны сход, вышэйшы прадстаўнічы орган у Францыі ў часы буржуазнай рэвалюцыі канца 18 ст.[Ад лац. сопуепіш — сход.]КАНВЕНЦЫЙНЫ, -ая, -ае. Устаноўлены канвенцыяй. Канвенцыйны тарыф.КАНВÉНЦЫЯ, -і, ж. Міжнародны дагавор, пагадненне па якіх-н. спецыяльных пытаннях. Заключыць канвенцыю. Рыбалоўная канвенцыя. Паштовая канвенцыя. Канвенцыя аб забароне бактэрыялагічнай зброі.[Ад лац. сопуепііо — дагавор.]КАНВЕРГЁНЦЫЯ, -і, ж. Спец. 1. Супадзенне якіх-н. прымет у незалежных адна ад другой з'явах. Канвергенцыя гукаў.2. У біялогіі — супадзенне якіх-н. уласцівасцей у няроднасных арганізмаў не ў выніку агульнасці іх паходжання, а з прычыны прыстасавання іх да адносна аднолькавых умоў жыцця.3. Сыходжакне зрокавых восей вачэй на блізкім прадмеце пры яго разгляданні.[Ад лац. сопуег^о — прыбліжаюся.]КАНВЕРСАВАЦЦА, -сýецца; незак. Зал. да канверсаваць.КАНВЕРСАВАЦЬ. -сýю, -сýеш, -сýе; зак. і незак., што. Падвергнуць (падвяргаць) канверсіі. Канверсаваць пазыку.КАНВЕРС1ЙНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да канверсіі.КАНВЁРСІЯ, -і, ж. Змяненне ўмоў раней выпушчанай дзяржаўнай пазыкі, напрыклад, зніжэнне пазыковага працэнта, змяненне тэрміну пагашэння і інш.[Ад лац. сопуегзіо — змяненне.]КАНВЕРТ, -а, М -рце, м. і. Пакет з паперы для перасылкі пісьма па пошце. У руках маіх — белы, панадны канверт. Цвёрды, відаць, з фотаздымкам. Брыль. Нахлябіч сеў і пачаў .. пісаць. Пасля як мае быць заклеіў лісток у канверт. Чорны.2. Род коўдры для грудных дзяцей, пашытай у форме пакета.[Ад фр. сопуегí.]КАНВЁРТАР, -а, м. Апарат для атрымання сталі з расплаўленага чыгуну шляхам прадзімання яго паветрам або

кіслародам.[Ад лац. сопуегíеге — змяняць, ператвараць.]КАНВÉРТАРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да канвертара. Канвертарная вытворчасць сталі.КАНВÉРТНЫ, -ая, -ае. Прызначаны для вырабу канвертаў. Канеертная папера. Канеертная фабрыка.КАНВОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да канвы (у 1 знач.). Канвовыя ніці. Канвовы узор. ІІ Зроблены на канве. Канвовая вышыўка.КАНВОЙ, -ю, м. 1. Труна узброеных людзей, якая суправаджае каго-, што-н. для аховы або прадухілення ўцёкаў. Панурыя, засмучаныя, устрывожапыя і абураныя такою несправядлівасцю, кандыбаюць сяляне пад казацкім канвоем. Колас.2. Атрад баявых караблёў, які суправаджае і ахоўвае транспартныя і гандлёвыя судны ў час марскіх пераходаў.[Гал. копуооі.]КАНВÓЙШК, -а, м. Разм. Тое, што і канваір. З малапрыкметнай бакавушкі зараз жа паказаліся салдаты-канвойнікі, а ў іх строгім атачэнні — Уладзік і Тургай, якога Лабановіч толькі цяпер пабачыў. Колас.КАНВОЙНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да канвою, з'яўпяецца канвоем. Канвойная, служба. Канвойная рота. Канвойны салдат.2. у знач. наз. канвойны, -ага, м. Член канвою; канваір. Канвойныя заўтра абавязкова пералічаць усіх палонных. Сачанка.КАНВУЛЬСП, -ій; адз. канвýльсія, -і, ж. Сутаргі ва ўсім целе. Віцца ў канвульсіях.[Лац. сопуíííвіо.]КАНВУЛЬСÍУНЫ, -ая, -ае. Сутаргавы. [Госці] проста душыліся ад смеху — канвульсіўнага, дзікага, непрыстойнага, што зусім не пасуе панскаму этыкету. Бядуля.КАНГАЛÉЗЕЦ гл. кангалезцы.КАНГАЛЁЗКА гл. кангалезцы.КАНГАЛÉЗСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да Конга, кангалезцаў, належыць ім. Кангалезскі народ. Кангалезскі ўрад.КАНГАЛЕЗЦЫ, -аў; адз. кангалéзец, -зца, м.; кангалёзка, -і, ДМ -зцы; мн. кангалéзкі, -зак; ж. Насельніцтва Конга.КАНГЕНІЯЛЬНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кангеніяльнага.КАНГЕНІЯЛЬНЫ, -ая, -ае. Адпаведны чаму-н. па духу, складу думак, таленавітасцí і пад. Пераклад кангеніяльны тэксту.[Ад лац. соп — разам, §епшв — дух.]Кангламерат________________________________613_______________________________Канд ы тарскі КАНГЛАМЕРÁТ, -у, М -рáце, ле. 1. Кніжн. Механічнае, выпадковае спалучэнне чаго-н. разнароднага. Кангламерат народаў.2. Асадкавая горная парода, якая складаецца з разнародных сцэментаваных часцінак.[Ад лац. соп^Іотегаішз — сабраны.]КАНГЛАМЕРАТНЫ, -ая, -ае. Які складаецца з кангламерату (у 2 знач.). Кангламератны пласт горкай пароды.КАНГРУЗНТНЫ, -ая, -ае. Які супадае пры накладанні (пра геаметрычныя фігуры). Кангруэнтныя адрэзкі.[Ад лац. соп^гаепз, сопдгаепíіз — адпаведны.]КАНГРУЗНЦЫЯ, -і, ж. Супадзенне геаметрычных фігур пры накладанні адной на другую.[Ад лац. соп§гаепíіа — адпаведнасці]КАНГРЭГÁЦЫЯ, -і, ж. 1. Аб'яднанне царкоўных, у прыватнасці манаскіх, абшчын аднаго ордэна ў рымска-каталіцкай царкве. Кангрэгацыя езуітаў.2. Адміністрацыйны орган пры рымскім папе, які ведае пэўным колам пытанняў.[Лац. сопдгедаііо.]КАНГРЭС, -у, м. 1. З'езд, нарада, звычайна ў міжнародным маштабе. Сусветны кангрэс прыхільнікаў міру. Першы кангрэс Камуністычнага Інтэрнацыянала.2. Заканадаўчы орган (парламент) у ЗША і некаторых краінах Лацінскай Амерыкі.[Ад лац. соп^геззцз — сустрэча, сход.]КАНГРЭСÍСТ, -а, М -сце, м. Удзельнік кангрэсу (у 1 знач.).КАНГРЭСМÉН, -а, ле. Член кангрэсу (у 2 знач.). Сытай і задаволенай бачылі мы афіцыйную Амерыку, прадстаўнікоў чыноўнага свету, .. сенатараў, кангрэсменаў. Лынькоў.[Англ. соп^геззтап.]КАНДАМІШУМ, -у, м. Дзяржаўнае кіраванне якой-н. тэрыторыяй сумесна дзвюма або некалькімі краінамі.[Лац. сопаотіпішп ад соп — з, разам і áотіпіпт — валоданне.]КАНДАЦЬÉР, -а, м. Кіраўнік наёмнай дружыны ў Сярэдневяковай Італіі. // Кніжн. Пра чалавека, які дзеля выгады гатоў абараняць любую справу.Пт сопсíоííііеге ^КАНДЗІБОБЕРАМ, прысл. У выразе: хадзіць кандзібоберам гл. хадзіць.КАНДУ1Т, -а, М -дуíце, ле. У дарэвалюцыйнай школе — журнал, у які заносіліся звесткі аб паводзінах вучняў.[Ад фр. сопáшíе — паводзіны.]КАНДУКТАР, -а, ле. 1. Работнік чыгуначнага транспарту, які суправаджае цягнік і наглядае за парадкам у ім. // Работнік гарадскога транспарту, які прадае білеты ў тралейбусах, аўтобусах, трамваях і наглядае за парадкам у іх. Кандуктар трамвая. Аўтобус без кандуктара.2. Прыстасаванне да свідравальных станкоў, якое забяспечвае узаемна правільнае размяшчэнне інструмента і вырабу, які апрацоўваецца.[Ад лац. сопáгíсіог — праваднік.]

КАНДУКТАРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Разм. Жан. да кандуктар (у 1 знач.).КАНДУКТАРСКІ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кандуктара (у 1 знач.). Кандуктарская сумка. Кандуктарская форма. □ Ня-мецкая варта пазашывалася ў тамбурныя кандуктарскія будкі, якія зрэдку трапляліся на цыстэрнах. Лынькоў. // Які складаецца з кандуктараў. Кандуктарская брыгада.2. у знач. наз. кандуктарская, -ай, ж. Службовае памяшканне для кандуктараў (у 1 знач.).— Зноў тут стынеш? Заходзь у кандуктарскую. Карамазаў.КАНДЁША, -ы, ж. 1. Разм. Пра кульгавага чалавека.2. толькі мн. (кандыбы, -дыбаў). Абл. Хадулі. Спачатку хлопец не мог і кроку ступіць на мыліцы, а потым успомніў, як хадзіў некалі на кандыбах, і зашпацыраваў на трох нагах лепш, як на дзвюх. Кулакоўскі.КАНДЫВÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак. Разм. Ісці кульгаючы або павольна, з цяжкасцю перастаўляючы ногі. Панурыя, засмучаныя, устрывожаныя і абураныя такою несправядлівасцю, кандыбаюць сяляне пад казацкім канвоем. Колас. Часта кандыбае стары Міхайла ў вобласць. Бядуля.КАНДЫДАТ, -а, М -дáце, м. 1. Той, хто намечан для выбрання, назначэння або для прыёму куды-н. Кандыдат у дэпутаты Вярхоўнага Савета СССР. Залічыць у інстытут кандыдатам.2. чаго. Малодшая вучоная ступень у дарэвалюцыйнай Расіі, якая прысвойвалася пасля заканчэння з адзнакай вышэйшай навучальнай установы. Кандыдат славеснасці.О Кандыдат навук якіх — малодшая вучоная ступень у СССР, якая прысуджаецца на падставе абароны дысертацыі; асоба, якой прысуджана гэта ступень. Кандыдат філалагічных навук. Ступень кандыдата тэхнічных навук. Кандыдат у члены КПСС (партыі) — асоба, якая праходзіць устаноўлены статутам выпрабавальны тэрмін перад прыёмам у члены КПСС.[Ад лац. сапáіáаШз — адзеты ў белае.]КАНДЫДÁТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Разм. Жан. да кандыдат (у 1 знач.).КАНДЫДАТУРА, -ы, ж. 1. чыя. Магчымасць ці права каго-н. выступаць у ролі кандыдата (у 1 знач.). Васіль Вусыга быў кандыдат у еаласныя старшыні, але рэвалюцыя і ўсе далейшыя падзеі адвялі яго кандыдату ру. Колас. // Чыя-н. асоба ў ролі кандыдата. Шаманскі назваў кандыдатуру Паўла Дэшкі. Дуброўскі. Каржакевічаву кандыдатуру .. выставілі на перавыбарах. Крапіва.2. Тое, што і кандыдат (у 1 знач.).— Была ў нас затрымка з начальнікам штаба, не было добрай кандыдатуры. Лынькоў. Парторг паведаміў, колькі камуністаў прысутнічае, прапанаваў вылучыць кандыдатуры для рабочага прэзідыума. Шыцік.КАНДЫДАЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кандыдата. Кандыдацкая дысертацыя. Кандыдацкі дыплом.О Кандыдацкі мінімум "гл. мінімум. Кандыдацкі стаж гл. стаж.КАНДБІЛЬ, -ю, м. 1. Сорт яблыні.2. Прадаўгаваты плод гэтай яблыні.[Ад грэч. капáіíоп — лампада.]КАНДБІТАР, -а, ле. Спецыяліст па прыгатаванню кандытарскіх вырабаў. // Уст. Гаспадар кандытарскай.[Лац. сопáіíог.]КАНДЫТАРСКІ, ая, -ае. 1. Які мае адносіны да вытворчасці прысмакаў, салодкіхКандыцыйнасць614Канец

мучных вырабаў або да гандлю імі. Кандытарская фабрыка. Кандытарскі магазін.2. у знач. наз. кандьггарская, -ай, ж. Магазін, які прадае кандытарскія вырабы.КАНДЫЦЫЙНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць і стан кандыцыйнага. Кандыцыйнасць масла.КАНДЫЦЙЙНЫ, -ая, -ае. Які адпавядае ýстаноўленым стандартным нормам, даведзены да кандыцыі. Кандыцыйнае насенне. Кандыцыйны тавар. Ц Прызначаны для забеспячэння патрэбнай тэмпературы, вільгаці і са«таву паветра ў памяшканні. Кандыцыйная (/станоўка.КАНДЫЦЫЯ, -і, ж. 1. Норма, якасць, якім павінен адпавядаць той або іншы тавар, матэрыял і інш. Давесці да пэўнай кандыцыі. Пасяўная кандыцыя насення.2. Уст. Умова дагавору, пагаднення. Выгадным кандыцыі. Кандыцыі гандлёвага пагаднення.[Лац. сопáШо.]КАНДЫЦЫЯНÉР, -а, м. 1. Устаноўка для забеспячэяня патрэбнаíí тэмпературы, вільготнасці і саставу паветра ў памяшканні.2. Апарат для цеплавой апрацоўкі збожжа ў мукамольнай вытворчасці.КАНДЫЦЫЯНІРАВАЦЬ, -руш, -руеш, -руе; зак. і незак., што. Прывесці (прыводзіць) у адпаведнасць з пэўнымі нормамі, патрабаванням!. Кандыцыяніраваць збожжа. Кандыцыяніраваць паветра.КАНДЭЛЯБР, -а, м. Вялікі падсвечнік з разгалінаваннямі для некалькіх свечак або электрычных лямп у выглядзе свечак. У вялікім пакоі з зашторанымі вокнамі гараць у высокіх кандэлябрах свечкі, на падлозе, на сценах — дываны. Навуменка.[Фр. сапáéІаЬге.]КАНДЭНСАВАННЕ, -я, к. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кандэнсаваць г стан паводле знач. дзеясл, кандэнсавацца.КАНДЭНСАВАЦЦА, -сýецца; зак. і незак. 1. Паддацца (паддавацца) кандэнсацыі.2. толькі незак. Зал. да кандэнсаваць.КАНДЭНСАВАЦЬ, -сýю, -сýеш, -сýе; зак. і незак., што. Падвергнуць (падвяргаць) кандэнсацыі. Кандэнсаваць газ. Кандэнсаваць энергію.[Ад лац. сопáепзаге — згушчаць.]

КАНДЭНСАТ, -у, М -сáце, м. Прадукт, які атрымліваецца ў выніку кандэнсацыі (у 1 знач.).КАНДЭНСÁТАР, -а, м. 1. ІДеплаабменны апарат для ператварэння ў вадкасць пары якога-н. рэчыва (часцей вады) шляхам ахаладжэння.2. Прыбор для накаплення электрычнасці.КАНДЭНСАТАРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кандэнсатара. Кандэнсатарны цэх. ІІ Прызначаны для кандэнсатараў. Кандэнсатарная папера. Кандэнсатарнае масла.КАНДЭНСАЦЬ'ІЙНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кандэнсацыі (у 1 знач.), звязаны з ёю. Кандэнсацыйная сістэма ацяплення. Ц Прызначаны для кандэнсацыі, які служыць для кандэнсацыі. Кандэнсацыйная устаноўка. І/ Атрыманы шляхам кандэнсацыі. Кандэнсацыйная вада.КАНДЭНСАЦЫЯ, -і, ж. 1. Згушчэнне, ушчыльненне. Кандэнсацыя малака. Рэакцыя кандэнсацыі. // Ператварэнне ў вадкасць пары або газу.

2. Накапленне. Кандэнсацыя энергіі.3. перан. Пра сцісласць думкі, выказвання і пад. Ізноў кандэнсацыю ўсяго матэрыялу [лістоўкі] даём у рамцы: — Не зрываць тэрмінаў! Шынклер. Кароткія нататкі патрабуюць выключнай кандэнсацыі зместу. «Беларусь».[Лац. сопйепзаііо.]КАНЕКТУРА, -ы, ж. 1. Уст. Меркаванне,здагадка.2. Выпраўленне або аднаўленне на аснове здагадак сапсаванага, цяжкага для чытання тэксту. [Ад лац. согí]ес1лгга — меркаванне, здагадка.] КАНЕЦ, -нцá, м. 1. Мяжа, край, апошняя кропка працягласці ў прасторы чаго-н., а таксама прылягаючая да іх частка; проціл. пачатак. Канец палкі. Канец вёскі. □ Зазер'е — сяло вялікае. Адзін канец яго ўпіраецца ў возера, а другі хаваецца ў лесе. Ваданосаў. Адам рэзаў у хлеўчуку дровы. Прывітаўшыся, Мікола падхапіў другі канец лучковай пілы і моўчкі пачаў дапамагаць. Якімовіч.2. Апошні момант чаго-н., што мае працягласць у часе, а таксама час, звязаны з гэтым момантам. Канец дня. Канец года. □ Быў канец верасня, і маладыя бярозкі на ўзлессі стаялі ў залатым убранні. Шамякін. [Рыгорку] было вельмі сорамна, ён ледзь дасядзеў да канца заняткаў. Колас. // Завяршэнне, заканчэнне (справы, дзеяння і пад.). Маці патроху тлумачыла Юльцы велізарную кнігу жыцця — гэту мудрую рэч, якую чытаеш-чытаеш і ніколі да канца не даходзіш. Бядуля.3. Разм. Смерць, гібель. Жарабец мог з маху ўдарыць сані аб сасну ці аб валун, тады дзяўчыне — канец! Карпюк. Хадзілі чуткі, што скора прыйдзе свабода і буржуям будзе канец. Лынькоў.4. Вяроўка, канат, якія служаць для прычалу судпаў. — Гэй, на беразе! — данёсся хрыплаваты голас з мора. — Прымайце канец! Самуйлёнак.5. толькі мн. (канцы, -óў). Спец. Астатні нітак асновы, якія не могуць быць датканы і адразаюцца ад палатна.О Аддаць канцы гл. аддаць. Адзін канец — усё роўна, няхай будзе так. Без канца — вельмі доўга, вельмі многа, бесперапынна. Да канца — цалкам, поўнасцю. Да канца дзён (сваіх) — да самай смерці. Звесці канцы з канцамі гл. звесці. Знайсці канец (канцы) гл. знайсці. З усіх канцоў — адусюль, з розных напрамкаў (сысціся, з'ехацца і пад.). Канца (канца-краю) не відаць (няма) гл. відаць. Канца-меры няма гл. няма. Канцы з канцамі не сходзяцца — а) няма ўзгодненасці, адпаведнасці паміж рознымі часткамі, старанамі чаго-н.; б) у каго не хапае каму-н. чаго-н. на ўвесь вызначаны перыяд. Канцы прыйшлі каму — наступіла смерць. Канцы ў ваду — ніякіх слядоў (злачынства, правіннасць не засталося. На благі канец — пра бязвыхаднае, цяжкае становішча. Не з таго канца — не так, як патрэбна (рабіць, пачынаць пгто-н.). Падбіць канцы гл. падбіць. Пад канец — пры заканчэнні. Палка ,з двума канцамі гл. палка. У два канцы — туды і назад (ехаць, ісці і пад.). Хаваць канцы гл. хаваць.Канечнас ц і __________________________________КАНÉЧНАСЦІ, -ей; адз. канéчнасць, -і, ж. Рукі і ногі ў чалавека, органы руху ў жывёлы. Верхнія канечнасці. Ніжнія канечнасці. Заднія канечнасці.КАНЁЧНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае канец, мяжу (у прасторы і часе); проціл, бесканечны.2. Які знаходзіцца на канцы чаго-н., з'яўляецца канцом. Канечны пункт. □ Параход наводзіў туалет. Дні праз два зямля, канечны порт, не з'яўляцца ж туды неахайным карытам. Лынькоў.КАНЕШНЕ і КАНЕЧНЕ. 1. пабочн, сл. Само сабой зразумела, без сумнення. Аб гэтым канцэрце яшчэ задоўга прагудзелі ўсе вушы, і я вырашыў не прамінуць яго і, канешне, запрасіць Соню. Ракітны. Канечне, вельмі добра ведаць мову суседзяў, але найперш трэба ведаць сваю. Арабей.2. прысл. Абавязкова, што б там ні было. Рызыкаваць хлопцам не хацелася: у іх жа вунь колькі зброі, і яны павінны канешне знайсці партызан... Якімовіч. // безас, у знач. вык. (часцей з адмоўем). Разм. Абавязкова.— А ты, брат Янка, пільнуй адзежу, бо прыдзецца зняць усё, апроч шапак... Не ка-'нечне стаяць над ёю крукам,— зрабіў агаворку Марцін,— а з вока спускаць не трэба. Колас. Пасля пачалі казаць: «Няхай сабе жывуць здаровенькі, а мне не канешне зрывацца з бацькаўскіх сцежак». Чорны.3. сцвярдж. часціца. Так, зразумела, вядома.— [Ваш сын] служыў разам з маім Андрушам, хацела праведаць, пагаварыць...— А-а, яно канешне, канешне,— няпэўна прамовіў стары. Краўчанка.КАНЁК!, канькá, м. 1. Памянш.-ласк. да конь (у 1 знач.).2. Разное ўпрыгожанне страхі, пераважна ў выглядзе конскай галавы. «Канькі» — гэта разныя ўпрыгожанні верхняй часткі франтона {«шчыта»] пры двухскатным даху. «Беларусь».3. Востры верхні край, грэбень страхі. Новы чырвоненькі пеўнік на каньку хаты восьвось збіраўся кукарэкнуць на ўвесь голас. Краўчанка.4. перан. Любімая тэма размовы, любімы занятак каго-н. [Вярноў] горача расказваў Ніне пра новыя творы маладнякоўцаў. Літаратурнае жыццё было яго каньком. Лобан.— Скрыпка і флейта — от на чым я выязджаў. Гэта мой канёк. Чорны.КАНЁК 2 гл. канькі.

КАШБАЛ, -а, м. Кніжн. 1. Людаед.2. перан. Незвычайна жорсткі, люты чалавек.[Фр. саппіЬаІе з ісп.]КАНІБАЛІЗМ, -у, м. Кніжн. 1. Людаедства.2. перан. Жорсткасць, лютасць, варварства. Канібалізм нораваў.[Фр. саппіЬаІізте.]КАНІБАЛЬСКІ, -ая, -ае. Кніжн. 1. Які мае адносіны да канібала (у 1 знач.).2. перан. Жорсткі, люты, варварскі. Канібальскія норавы. Канібальскія планы.КАНІКУЛЫ, -аў; адз. няма. Перапынак у занятках, які даецца навучэнцам для адпачынку. Летнія канікулы. □ Як толькі ў школе закончыліся заняткі і ў вучняў малодшых класаў пачаліся канікулы, .. [Лявонка] на другі ж дзень пагнаў разам з дзедам у лес калгасны статак. Шуцько. Набліжаліся зімо-6 15 ______________________________Канкістадорывыя канікулы вучняў, і можна было адлучыцца на час са школы. Шахавец.[Ад лац. сапіспíае.]КАШКУЛЯРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да канікулаў. Ганнін прыезд у сталіцу супаў з канікулярным часам. Гартны.КАНША, -ы, ж. Мяса каня. На чацвёрты дзень блакады Лясніцкі і Прыборны далі загад забіваць коней і карміць людзей канінай. Шамякін.КАНІСТРА, -ы, ж. Плоскі бак з герметычнай накрыўкай для захоўвання вадкасцей (бензіну, змазачных масел і пад.).[Ад англ. сапізíег — бляшанка.]КАНІФÁС, -у, л*. Лёгкая баваўняная тканіна з рэльефным тканым малюнкам, даўней паласатая.[Ням. Капеуаз.]КАШФÁСАВЫ, -ая, -ае. Зроблены з каніфасу. Каніфасавая сукенка.КАНІФОЛЬ, -і, ж. Цвёрдае шклопадобнае рэчыва, якое атрымліваецца пры перагонцы смалы хваёвых дрэў і выкарыстоўваецца ў якасці клеявога і ізаляцыйнага матэрыялу ў прамысловасць, а таксама для націрання смыкоў струнных інструментаў. Сляпы музыка асцярожна дастаў з чахла сваю скрыпку, пакратаў струны пальцамі, правёў некалькі разоў смыком па каніфолі, прымайстраваўся на купіне і зайграў. Гурскі.[Ад лац. СоІорЬопіа гезіпа — калафанійская смала (Калафон — горад у Малой Азіі).]КАНІФОЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каніфолі. Каніфольная вытворчасць. Ц Які змяшчае каніфоль. Каніфольнае масла.КАШЦÉЛЬ, -і, ж. 1. Вельмі тонкая металічная, звычайна залатая або сярэбраная, ніць для вышывання. На Мсціслава і пана Адама пацягнуўся з вышыні паток струменьчыкаў, падобных на залацістую капіцель, аблытаў іх, зрабіў залацістыя валасы Маеўскага рыжымі. Караткевіч.2. перан. Разм. Нудная зацяжная справа, валакіта. — Бачыш, у брыгадзе і з ворывам дрэнь, і з фермай не клеіцца, і з куратнікам каніцсль. Гурскі. // Дарэмная трата часу.О Цягнуць (разводзіць) капіцель гл. цягнуць.[Фр. саппеШІе.]КАЮЦÉЛЬНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да каніцелі (у 1 знач.).2. перан. Нудны, зацяжны. Каніцельная справа.КАНÍЧНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да конуса. Канічнае сячэнне. Канічная паверхня.2. Які мае форму конуса. Канічная колба. Канічная шасцярня.КАНКÁН, -а, м. Французскі эстрадны танец з непрыстойнымі рухамі цела.[Фр. сапсап.]КАНКАРДÁТ, -у, М -дáце, м. Дагавор паміж рымскім панам і ўрадам пэўнай дзяржавы аб становішчы і прывілеях каталіцкай царквы ў гэтай дзяржаве.[Лац. сопсогааШт ад сопсогáаге — быць згодным.]КАНКІСТАДОРЫ і КАНКВІСТАДОРЫ. -аў; адз. канкістадóр і канквістадóр, -а, м. Іспанскія і партугальскія заваёўнікі Цэнтральнай і Паўднёвай Амерыкі, якія вызна-К анкла ў 616Кансерваванне

чаліся жорсткасцю да карэннага насельніцтва. // Пра заваёўнікаў, захопнікаў наогул.[Ад ісп. сошíшзíаáог — заваёўнік.]КАНКЛÁУ, -лáва, м. Савет кардыналаў, які выбірае рымскага папу.[Ад лац. сопсíауе — зачынены пакой.]КАНКРЭТНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць канкрэтнага. Канкрэтнасць дзіцячага мышлення. Канкрэтнасць выказвання.КАНКРЭТНЫ, -ая, -ае. Які рэальна існуе, дакладны, прадметна акрэслены; проціл, абстрактны, адцягнены. Канкрэтная прапанова. Канкрзтныя ўмовы. □ Ніколі не думала Ірына, што сказаныя ёю цяпер гэтыя словы праз нейкі час ператварацца ў вельмі канкрэтную для яе справу, стануць як бы праграмай. Чорны.КАНКРЭТЫЗАВÁЦЦА, -зýецца; незак. Зал. да канкрэтызаваць.КАНКРЭТЫЗАВАЦЬ, -зýю, -зýеш, -зуе; зак. і незак., што. Даць (даваць) канкрэтнае вырашэнне чаму-н.; удакладніць (удакладняць) што-н. Канкрэтызаваць прапанову. Канкрэтызаваць агульнае палажэнне. Канкрэтызаваць план.КАНКРЭТЫЗАЦЫЯ, -і, ж. Дзеянне паводле знач. дзеясл, канкрэтызаваць.КАНКУРБІРАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, канкурыраваць.

КАНКУРЬ'ІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе; незак. 1. Сапернічаць, змагацца з кім-н. за лепшыя вынікі ў чым-н.2. Ўдзельнічаць у канкурэяцыі (у 2 знач.).КАНКУРЗНТ, -а, М -нце, м. Той, хто канкурыруе з кім-н. Барацьба канкурэнтаў за рынкі збыту. □ «Таксама прыехалі паступаць»,— заўважыў сам сабе Сцёпка., і паглядзеў на гэтых маладых людзей, як на сваіх канкурэнтаў. Колас.КАНКУРЗНТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да канкурэнт.КАНКУРЗНТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да канкурэнцыі (у 2 знач.), уласцівы ёй. Канкурэнтная барацьба.КАНКУРЗНЦЫЯ, -і, ж. 1. Саперніцтва ў чым-н., барацьба за перавагу, за лепшыя вынікі ў дасягненні адной і той жа мэты. — Дзіўна, што .. [газета] захавалася да гэтага часу, вытрымала мацнейшую канкурэкцыю,— гаворыць клерк з захапленнем. Новікаў.2. Барацьба паміж прыватнымі вытворцамі за больш выгадныя ўмовы вытворчасці і збыту тавараў пры таварным спосабе вытворчасці; барацьба паміж капіталістамі за забеспячэнне найбольшага прыбытку.О Па-за канкурэнцыяй — пра чалавека ці прадмет, з якім ніхто або нішто не можа параўнацца.[Ад лац. сопсштеге — бегчы разам.]КАНÓН, -а, м. 1. Якое-н. правіла, устаноўленае і ўзаконеяае вышэйшай царкоўнай іерархіяй. Беларускія кніжнікі XVI — XVII стст. перакладалі рэлігійныя творы на «простую» мову, але з аглядкай — не нарабіць бы памылак, не адысці б ад царкоўных канонаў, не ўпасці б у ерась. Шакун.2. перан. Кніжн. Правіла або сукупнасць правіл якога-н. напрамку ў мастацтве. Класіцысцкія каноны. □ Паэт выступаў супраць сацыяльнага і нацыянальнага ўціску і адкідваў прэч рэакцыйныя, антырэалістычныя «каноны» эстэтыкі сімвалізму. Майхровіч. //Тое, што з'яўляецца традыцыйнай, абавязковай нормай. Тэхнічныя каноны. □ [Мікалай] адкінуў бы прэч усе каноны ветлівасці, дагнаў бы Адама і з усёй сілы учапіўся б яму ў горла. Дамашэвіч.3. Спіс рэлігійных кніг, прызнаных царквою ў якасці свяшчэннага пісання. Біблейскі канон.4. Царкоўнае песнапенне ў пахвалу святога або свята і пад. Велікодны канон. Памінальны канон.5. Паýтарэнне адной мелодыі рознымі галасамі, якія ўступаюць у спевы паслядоўна, адзін за другім, дакладна паўтараючы мелодыю першага голасу.Грэч. [капоп.]КАНОНІК, -а, м. Саборны свяшчэннік у каталіцкай і англіканскай цэрквах.[Лац. сапопіспз.]КАНОШІЕАПРАЦОЎЧЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да апрацоўкі канопляў, канаплянай трасты. Каноплеапрацоўчыя машыны.КАНОПЛЕУБÓРАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўборкі канапель, прызначаны для яе. Каноплеўборачная машына.КАНОПЛІ, канапель; адз. няма. 1. Высокая травяністая расліна сямейства каноплевых, са сцёблаў якой вырабляюць валакно, а з семені — алей.2. Семя гэтай расліны. Таўчы каноплі. □ —Калі ў каго які з гарнец канапель ці семя ёсць, бык ён еыцісне якую бутэльку алею. Чорны.О Як Піліп з канапель — раптоўна, знянацку (выскачыць адкуль-н., з'явіцца дзе-н.).КАНОЭ, нескл., н. Адкрытая спартыўная лодка без уключын, у якой грабуць адналопаецевьш вяслом, стоячы на адным калене (бываюць адзіночкі і двойкі).[Англ. сапое ад ісп. сапоа — човен.]КАНСАЛІДАВÁЦЦА, -дýецца; зак. і незак. Кніжн. 1. Умацавацца (умацоўвацца), аб'яднацца (аб'ядноўвацца), згуртавацца (згуртоўвацца).2. толькі незак. Зал. да кансалідаваць.КАНСАЛІДАВАЦЬ, -дýю, -дýеш, -дýе; зак. і незак., што. Кніжн. 1. Умацаваць (умацоўваць), аб'яднаць (аб'ядноўваць), згуртаваць (згуртоўваць).2. Ператварыць (ператвараць) кароткатэрміновыя дзяржаўныя даўгавыя абавязацельствы ў доўгатэрміновыя. Кансалідаваць пазыку.[Ад лац. сопзоШаге — умацоўваць.]КАНСАЛІДÁЦЫЯ, -і, ж. Кніжн. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кансалідаваць і кансалідавацца.КАГІСАНÁНС, -у, м. 1. Гарманічнае спалучэнне некалькіх гукаў; мілагучнасць; проціл. дысананс.2. Від няпоўнай рыфмы, у якой націскныя галосныя розныя, але паслянаціскныя, а часам і пераднаціскныя гукі супадаюць.[Фр. сопзопапсе.]КАНСАНАНТ, -а, М -нце, м. Зычны гук.[Ад лац. сопзопапз, сопзопапíіз — зычны гук.]КАНСАНАНТЫЗМ, -у, м. Сістэма зычных гукаў у якой-н. мове. Асаблівасці беларускага кансанантызму.КАНСЕРВАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, кансерваваць (у 1, 2 знач.).К ансер в аваны ______________________________617___________________________Канспектава цц а КЛНСЕРВАВАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад кансерваваць.2. у знач. прым. Ператвораны ў кансервы, у выглядзе кансерваў. Кансерваваная рыба. Кансерваваныя агуркі.КАНСЕРВАВÁЦЦА, -рвýецца; незак. Зал. да кансерваваць.КАНСЕРВАВАЦЬ, -рвýю, -рвýеш, -рвýе; зак. і незак., што. 1. Прыгатаваць (гатаваць) кансервы з чаго-н., ператварыць (ператвараць) у кансервы. Кансерваваць грыбы. Кансерваваць мяса. Кансерваваць рыбу.2. Захоўваць ад псавання, разбурэння спецыяльнай апрацоўкай або стварэннем адпаведных умоў захоўвашш. Кансерваваць у спірце шкілет птушкі. Кансерваваць кроў.3. Часова прыпыніць (прыпыняць) развіццё, ход, дзейнасць чаго-н. Кансерваваць прадпрыемства.

КАНСÉРВАВЫ, -ая, -ае. Звязаны з кансервамі, з іх прыгатаваннем. Кансервавая прамысловасць. Кансервавы завод. Ц Прызначаны для кансерваў, з-пад кансерваў. Кансервавая бляшанка. Кансервавы нож.КАНСЕРВАНТ, -а, М -нце, м. Хімічнае рэчыва, якое забяспечвае працяглае захоўванне (кансервацыю) харчовых прадуктаў і некаторых матэрыялаў.КАНСЕРВÁТАР, -а, м. 1. Чалавек кансерватыўных поглядаў, праціўнік новага, прагрэсіўнага. Можна было падумаць, што Булай па натуры быў кансерватарам, перакананым прыхільнікам штурм\аўшчыны\ ў канцы месяца і, наогул, працаваў па-старому. Шыцік.2. У Вялікабрытаніі — член кансерватыўнай партыі. Кансерватары і лібералы.{Ад лац. сопзегуаіог — ахавальнік.]КАНСЕРВÁТАРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кансерватара, уласцівы яму. Кансерватарскія, прынцыпы.КАНСЕРВАТОРАЦ, -рца, м. Разм. Студэнт кансерваторыі.КАНСЕРВАТОРКА, -і, ДЖ -рцы; Р мн. -рак; ок. Разм. Жан. да кансерваторац.КАНСЕРВАТОРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кансерваторыі. Кансерваторская адукацыя.КАНСЕРВАТÓРЫЯ, -і, ж. Вышэйшая музычная навучальная ўстанова, якая рыхтуе спецыялістаў у галіне музычнага мастацтва — выканаўцаў, кампазітараў, музыказнаўцаў.[Іт. сопзегуаíогіо.]КАНСЕРВАТКІЗМ, -у, м. Схільнасць да ўсяго старога, аджыўтага і варожасць да новага, прагрэсіўнага; кансерватыўныя погляды. Кансерватызм у кіраўніцтве. □ [Ён] рэзка нападаў на звычкі свайго народа, жорстка высмсйваў яго забабоны і .. бічаваў яго акасцянеласць і кансерватызм. Колас.— Самае страшнае, таварышы, калі людзі звыкаюцца са становішчам, якое ёсць. Гэта называецца пансерватызмам, застоем. Шамякін.КАНСЕРВАТЫЎНАСЦЬ, -І, Ж. Уласцівасць кансерватыўнага. Кансерватыўнасць поглядаў. □ С першых жа дзён Максіму прышлося ваяваць з сялянскай кансерватыўнасцю. Колас.КАНСЕРВАТЫЎНЫ, -ая, -ае. Варожы новаму, прагрэсіўнаму, прыхільны да старога, аджыўшага. Кансерватыўная палітыка. Кан-серватыўны чалавек. Кансерватыўная партыя.[Ад лац. сопвегуаíіуцз — ахавальны.]КАНСЕРВÁЦЫЯ, -і, ж. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кансерваваць (у 2, 3 знач.). Кансервацыя музейных экспанатаў. Кансервацыя прадпрыемстваў.КАНСЕРВЫ, -аў; адз. няма. 1. Прадукты харчавання, спецыяльна апрацаваныя (шляхам варкі, салення, стэрылізацыі) і расфасаваныя ў герметычную тару для доўгатэрміновага захоўвання. Рыбныя кансервы. Малочныя кансервы.2. Спец. Акуляры, якія служаць для аховы вачэй ад яркага святла, пылу і інш.[Фр. сопзегуез.]КАНС1ЛІУМ, -у, м. Нарада некалькіх урачоў для абмеркавання стану хворага, удакладнення дыягназу і спосабаў лячэння. Склікаць кансіліум. Правесці кансіліум. □ Кансіліум выявіў у Давіда адкрыты працэс сухотаў. Машара.[Лац. СОП8ІІІШП.]КАНСІСТОРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кансісторыі. Кансісторскі чыноўнік. Кансісторскія акты.КАНСІСТОРЫЯ, -і, ж. 1. Падначалены архірэю калегіяльны епархіяльны орган з царкоўна-адміністрацыйнымі і судовымі функцыямі ў дарэвалюцыйнай Расіі.2. У каталіцкай царкве — нарада кардыналаў з удзелам папы.{Ад лац. сопзізíогшт — месца сходу.]КАНСІСТЭНТНЫ, -ая, -ае. Якому ўласціва значная кансістэнцыя. Кансістэнтная мазь.КАНСІСТЭНЦЫЯ, -і, ж. Ступень шчыльнасці, цвёрдасці рэчыва; густата чаго-н. Цвёрдая кансістэнцыя. Вадкая кансістэнцыя.[Ад лац. сопзізíепíіа — састаў.]КАНСКРКШЦЫЯ, -і, ж. У некаторых еўрапейскіх краінах да ўвядзення ўсеагульнай воінскай павіннасці — сістэма камплектавання арміі на аснове воінскай павіннасці з правам выкупіцца або паставіць на сваё месца другога.[Ад лац. сопзсгірíіо — унясенне ў спісы.]КАНСÓЛЬ, -і, ж. 1. Выступ у сцяне для падтрымкі некаторых частак будынка (карніза, балкопа і інш.) або для ўстаноўкі на ім скульптур.2. Падстаўка ў выглядзе калонкі для кветак, лямпы, статуэткі і інш.[Фр. сопвоíе.]КАНСОЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кансолі; з кансолямі. Кансольная бэлька. Кансольны кран. Кансольная сістэма.КАНСÓРЦЫУМ, -а, м. Часовае пагадненне паміж некалькімі капітапістычнымі банкамі або прамысловымі кампаніямі для сумеснага правядзення фінансавых і інш. аперацыя.[Ад лац. сопзогíшт — саўдзел.]КАНСПЕКТ, -а, М -кце, м. Кароткі запіс зместу чаго-н. Канспект лекцый. Канспект твораў У. І. Леніна. Канспект урока. // Сшытак з такім запісам. [Ллеся] з шумам загарнула канспект, энергічна пляснула па ім рукой. Васілевіч.[Ад лац. сопзресШз — агляд.]КАНСПЕКТАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, канспектаваць.КАНСПЕКТАВАЦЦА, -тýецца; незак. Зал. да канспектаваць.К ансдектаваць 618К анстытуіраванне

КАНСПЕКТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; незак., што. Складаць канспект чаго-н. Кан-

спектаваць кнігу. Канспектаваць лекцыю.КАНСПЕКТЫУНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць канспектыўнага; кароткасць, сцісласць. Канспектыўнасць выкладання.КАНСПЕКТЬ'ІУНЫ, -ая, -ае. Які мае характар канспекта; кароткі, сціплы. Канспектыўны пераказ даклада. Канспектыўнае паведамленне.КАНСПІРАВАЦЦА, -рýюся, -рýешся, -рýецца; незак. Захоўваць канспірацыю; таіцца, хавацца. Мірон стварыў ячэйку ў вёсцы, з якою амаль што не канспіраваўся, на нарадах шмат гаварыў і прарочыў хуткую міжнародную рэвалюцыю. Пестрак. —■ Чалавек павінен ведаць мясцовасць, людзей, умець найлепш канспіравацца. Кулакоўскі.КАНСШРАВАЦЬ, -рýю, -рýеш, -рýе; незак., каго-што і без дап. Прымяняць метады канснірацыі, захоўваць у тайне што-н. Канспіраваць дзейнасць. Умець канспіраваць.КАНСШРАТАР, -а, м. Той, хто канспіруецца, умее канспіравацца. Вопытны канспіратар. [Ад лац. сошрігаíог — змоўшчык.]КАНСШРАТАРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да канспіратара, уласцівы яму. Канспіратарскія навыкі.КАНСШРАТЬ'ІУНЫ, -ая, -ае. Звязаны з канспірацыяй; тайны, падпольны. Канспіратыўная арганізацыя. Канспіратыўная кватэра. □ Вартаўніком управы горада Н... служыў, кажучы канспіратыўнай мовай, партызан. Якімовіч.КАНСШРÁЦЫЯ, -і, ж. Сістэма і метады, якія прымяняюцца падпольнай арганізацыяй для захоўвання ў тайне яе дзейнасці; захоýванне тайны. Мікола сам зразумеў, што не пасцярогся ў сварцы з солтысам, у гарачцы парушыў правілы канспірацыі. Сабаленка. Лабановіч, захоўваючы канспірацыю, нават Турсевічу не казаў, што едзе ў Мікуцічы. Колас.[Ад лац. сопврігаііо — змова, загавор.]КАНСТÁНТА, -ы, ж. 1. Пастаянная велічыня (у матэматыцы, фíзіцы, хіміі). Канстанта цеплаправоднасці.2. Пастаянны элемент, часцей пастаянны націск на пэўным складзе, у рытмічнай арганізацыі верша.[Ад лац. сопзіап8.]КАНСТÁНТНЫ, -ая, -ае. Пастаянны, нязменны, устойлівы. Канстантныя формы.КАНСТАТАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, канстатаваць.КАНСТАТАВÁЦЦА, -тýецца; незак. 1. Устанаўлівацца, адзначацца. Пры гэтай праверцы канстатаваліся факты нядобраякаснага выканання работ на ўжо гатовых аб'ектах. «Звязда».2. Зал. да канстатаваць.КАНСТАТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; зак. і незак., што і без дап. Устанавіць (устанаýліваць) наяўнасць чаго-н.; адзначыць (адзначаць) што-н. Канстатаваць факт. □ — Галасуюць члены камітэта,— удакладніў Стрыжанок. — Аднагалосна,— з задавальненнем канстатаваў ён. Сабаленка. Такім чынам, на аснове разгледжанага матэрыялу можна канстатаваць, што ўздзеянне беларускай моўнай стыхіі на кніжнаславянскую адчуваеццаў «Псалтыры» на ўсіх ярусах мовы — у арфаграфіі, марфалогіі, сінтаксісе і асабліва ў лексіцы. «Весці».[Ад фр. сопзíаíег.]КАНСТАТАЦЫЯ, -і, ж. Дзеянне паводле знач. дзеясл, канстатаваць.[Фр. сопзíаіаііоп.]КАНСТРУКТАР, -а, м. 1. Той, хто канструюе што-н., стварае канструкцыю (у 1, 2 знач.). Інжынер-канструктар. □ [Студэнты] у недалёкім будучым — інжынеры: хто — будаўнік, хто — механік, хто — канструктар, хто — тэхнолаг. Хадкевіч.2. Набор дэталей і матэрыялаў для канструявання (дзецям). У Колі быў дзень нараджэння, і яму прынеслі шмат падарункаў. І металічны канструктар, і вялікі зялёны самазвал, і кубікі. Арабей.КАНСТРУКТАРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да канструктара, звязаны з канструяваннем. Канструктарскае бюро.КАНСТРУКТЫВ13М, -у, м. Фармалістычны напрамак у мастацтве і архітэктуры 20 ст., які адмаўляе ідэйны змест і падмяняе мастацкі вобраз абстракцыяй.КАНСТРУКТЫВІСТ, -а, М -сце, м. Паслядоўнік, прыхільнік канструктывізму.КАНСТРУКТЫВІСЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да канструктывізму, канструктывістаў. Канструктывісцкі напрамак у літаратуры.КАНСТРУКТЬ'ІЎНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць канструктыўнага.КАНСТРУКТЬ'ІЎНЫ, -ая, -ае. Які складае аснову чаго-н.; істотны, важны. Канструктыўная прапанова. Канструктыўныя папраўкі.КАНСТРУКЦЬ'ІЙНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да канструкцыі (у 1, 2 знач.). Канструкцыйныя асаблівасці збудавання. Канструкцыйная сталь.КАНСТРУКЦЫІ -і, ж. 1. Будова, узаемнае размяшчэнне частак, дэталей якога-н. збудавання, механі.ша і пад. Новая канструкцыя. Канструкцыя станка.2. часцей мн. (канструкцыі, -ый). Складанае збудаваннс або яго неабходная частка. Жалезабетонныя канструкцыі. □ На збудаваным з лёгкіх стальных канструкцый агрэгаце знаходзілася., пляцоўка. Паслядовіч.3. Размяшчэнне слоў у мове з пункту гледжання іх граматычнай сувязі; граматычная будова словазлучэнняў. Прыназоўнікавая канструкцыя. Залежная канструкцыя. Канструкцыя сказа.[Лац. сопзЬгасііо.]КАНСТРУЯВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, канструяваць.КАНСТРУЯВАЦЦА, -руюецца; незак. Зал. да канструяваць.КАНСТРУЯВАЦЬ, -руюю, -руюеш, -руюе; незак., што. 1. Ствараць план, канструкцыю чаго-н.; распрацоўваць канструкцыю і збіраць, вырабляць механізмы, машыны і інш. Канструяваць аўтамабілі. Канструяваць фізічныя прыборы. Канструяваць радыёпрыёмнік.2. Кніжн. Ствараць у пэўным саставе. Канструяваць прэзідыум міжнароднага кангрэса.[Ад лац. сошíгаеге — будаваць.]

КАНСТЫТУІРАВАННЕ, -я, н. Кніжн. Дзеянне паводле знач. дзеясл, канстытуіраваць.Канс т ытуіра в ац ц а ___________________________619_______________________________Кан т акар э нт КАНСТЫТУІРАВАЦЦА, -руецца; незак. Зал. да канстытуіраваць.КАНСТЫТУІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе; зак. і незак., што. Кніжн. Устанавіць (устанаўліваць), вызначыць (вызначаць) склад, змест чаго-н. Канстытуіраваць прэзідыум канферэнцыі. [Ад лац. сопвііігíеге — устанаўліваць.] КАНСТЫТУТБÍУНЫ, -ая, -ае. Кніжн. Які складае аснову чаго-н.; вызначальны. Канстытутыўныя палажэнні. Канстытутыўныя ўласцівасці. [Лац. сопзíіíшлíз — вызначаны.] КАНСТЫТУЦЫПНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да канстытуцыі (у 1 знач.). Канстытуцыйныя законы. Канстытуцыйная камісія. ІІ Заснаваны на канстытуцыі. Канстытуцыйны лад. Канстытуцыйная форма праўлення. Канстытуцыйная манархія.КАНСТЫТУЦЫЯ, -і, ж. 1. Асноўны закон дзяржавы, які мае вышэйшую юрыдычную сілу і вызначае грамадою дзяржаўны лад, выоарчую сістэму, прынцьшы арганізацыі і дзейнасці дзяржаўных органаў і асноўныя правы і абавязкі грамадзян. Канстытуцыя СССР. Манархічная канстытуцыя.2. Будова арганізма, склад цела. Канстытуцыя чалавека. Канстытуцыя жывёлы.[Ад лац. СОПЗІІІІІІІО — будова; ўстанаўленне.!КАНСТЫТУЦЫЯНАЛІЗМ, -у, м. Буржуазная плынь у палітыцы і навуцы дзяржаўвага права, якое прызнае найлепшай сістэмай кіравання канстытуцыйную манархію.КАНСТЫТУЦЫЯНАЛÍСТ, -а, М -сце, м. Прыхільнік канстытуцыяналізму.КАНСТЗБЛЬ, -я, м. Ніжэйшы паліцэйскі чын у Вялікабрытаніі і ЗША, а таксама камендант крэпасці або палаца ў Англіі. [Англ. сопзІаЫе.]КАНСУЛЬТАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кансультаваць.КАНСУЛЬТАВАЦЦА, -тýюся, -тýешся, -тýецца; незак., з кім-чым. Раіцца са спецыялістам па якому-н. пытанню. — Думкі райкома партыі я не ведаю, не кансультаваўся ні з кім. Сабаленка.КАНСУЛЬТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; незак., каго і без дап. Даваць кансультацыю (у 1 знач.). [К. Чорны] кансультаеаў пачынаючых літаратараў, вёў з імі ажыўленую перапіску. Кудраўцаў. [Уладзіміра Юсцінавіча] вазіць да хворых хуткая дапамога, на санітарныя самалёце ён вылятае ў раёпныя бальніцы кансультаваць урачоў. Карпюк.КАНСУЛЬТАНТ, -а, М -нце, м. Асоба, якая дае кансультацыі па пытаннях сваёй спецыяльнасці.[Ад лац. сопзííІІапз, сопзцІІапііз — дарадчык.]КАНСУЛЬТАТЫУНЫ, -ая, -ае. Дарадчы, з дарадчым! правамі. Кансультатыўны орган. Кансультатыўны савет.КАНСУЛЬТАЦЫЙНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да капсультацыі, прызначаны для яе. Кансультацыйная нарада. Кансу льт ацыйны пункт.КАНСУЛЬТАЦЫЯ, -і, ж. 1. Парада спецыяліста па якому-н. пытанню. Даць кансультацыю. Атрымаць кансультацыю. □ Міхал працаваў пад удасканаленнем электродатрымальнікаў, і яму .. патрэбны былі Яўгенлвыпарады і кансультацыя. Карпаў. // Дадатковыя заняткі выкладчыкаў з навучэнцамі, якія праводзяцца з мэтай лепшага засваення матэрыялу. Расклад каксультацый. Кансультацыі па матэматыцы.2. Установа, якая аказвае дапамогу насельніцтву парадамі спецыялістаў па якіх-н. пытаннях. Юрыдычная кансультацыя. Дзіцячая кансультацыя. Жаночая кансультацыя.3. Уст. Нарада спецыялістаў па якому-н. пытанню.[Ад лац. сопзшШіо — нарада.]КАНСЬЁРЖ, -а, м. Швейцар, брамнік.[Фр. сопсіег^е.]КАНТ', -а, М кáнце, м. 1. Востры бераг, край, рабро чаго-н. — Чалавек на тры крокі стаў бегчы за немцам і аглушыў яго па галаве кантам рыдлёўкі. Чорны. Якаў., пачаў вылазіць з кабіны і, хоць на гэты раз помніў пра верхні кат, усё ж зноў выцяўся аб яго галавой. Кулакоўскі. // Рабро ў дошцы або брусе, абчасаных так, што ў папярочным сячэнні атрымліваецца прамавугольнік. // Спецыяльна адпрасаваны згіб на штанах. Ігар прапусціць лекцыю, але затое прыбярэцца ў інстытут: надушыцца, выпрасуе кант, на тоўсты вузел завяжа гальштук. Карпюк.2. Каляровы шнурок, аблямоўка па краях або швах адзежы, часцей форменнай. Пападаліся галіфэ — чорныя, зялёныя і ўсё з чырвонымі або жоўтымі кантамі. Чорны. Праз адкрытыя вокны бачыў ён [Міколка] чорныя мундзіры, чорныя шапкі з чырвонымі кантамі. Лынькоў. // Палоска, кайма, якая аблямоўвае малюнак, фотакартку, табліцу і пад.3. Край пераплёту вокладкі, які выступае за лінію абрэзу кніжнага блока.[Ням. КапІе.]КАНТ2, -а, М кáнце, м. Уст. Пахвальнае песнапенне ўрачыстага свецкага або царкоўнага зместу.[Ад лац. сашдíз — спяванне.]КАНТАБІЛЕ. І. прысл. Пявуча (для абазначэння характару выканання музычных твораў).2. нескл., н. Пявучасць, напеўнасць мелодыю, а таксама музычны твор або частка яго, якія выконваюцца пявуча.[Ад іт. сапíаЬіІе — пявуча.]КАНТАВАЦЦА, -тýюся, -тýешся, -тýецца; незак. 1. Разм. Праводзіць час у бескарысных намаганнях, з цяжкасцю дабіваючыся чаго-н. — Вельмі доўга я кантаваўся пазаўчора на прахадной завода, часта званіў дырэктару, парторгу, у заўком. Мыслівец.2. Зал. да кантаваць.КАНТАВАЦЬ,-тую, -тýеш, -тýе", незак., што. 1. Абчэсваючы (дошку, бервяно, камень і г. д.), рабіць кант1 (у 1 знач.). Кантаваць слупок. □ Не ўсе цесляры добра ўмелі кантаваць бярвенне. Пальчэўскі.2. Пераварочваць (грузы) пры перамяшчэнні або выраб пры апрацоўцы. У сярэдзіне .. [скрыні] быў матор, на баках надпісы: «Асцярожна, не кантаваць!» Карпюк.КАНТАКАРЭНТ, -а, М -нце, м. У капіталістычных краінах — адзіны рахунак, які адкрываецца ўстановамі банка сваім пастаянным кліентам для ўзаемнага разліку паміж імі.

[Ад іт. сопíо соггепíе — бягучы рахунак.]Кантакарэнтны_____________________________620_____________________________КантрабандныКАНТАКАРЭНТНЫ, -ая, -ае. У выразе: кантакарэнтны рахунак — тое, што і кан-ТЯКЯПЧНТКАНТАКТ, -у, М -кце, ле. 1. Сутыкненне, непасрэдная блізкасць па месцу знаходжанНЯ. Заразіцца пры кантакце з хворым. // перан. Цесная ўзаемная сувязь, узгодненасць у дзеяннях; узаемаразуменне. Устанавіць кантакт. □ Кантакт спявачкі з залай ўзнікае адразу, з першага слова песні, і мацнее з кожным тактам. В. Вольскі.2. Судакрананне двух праваднікоў, дзякуючы якому ток з аднаго правадніка пераходзіць у другі, а таксама месца гэтага судакранання. Механік ўключыў электрапаяльнік, Алёша пачаў чысціць наждачнай паперай кантакты шчотак. Шамякін. // Прыстасаванне, якое забяспечвае падобнае судакрананне. Паправіць папсаваны кантакт.КАНТАКТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; незак., з кім-чым. Устанаўліваць кантакт (у 1 знач.).КАНТАКТАВЫ, -ая, -ае. Тое, што і к а нт а к т н ы.КАНТАКТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кантакту. Кантактная інфекцыя. Кантактная электразварка. Кантактнае размяшчэнне пластоў горнай пароды.КАНТАМІНАЦЫЯ, -і, ж. 1. Змешванне дзвюх або некалькіх з'яў, падзей пры іх апісанні. У прадмове М. Федароўскі звярнуў увагу чытача і на вельмі характэрную з'явг/ ў фальклоры — кантамінацыю, г. зн. на пераход сюжэтаў і матываў з адной казкі ці песні ў другую, зліццё іх і перапляценне. Саламевіч.2. Узнікненне новага слова або словазлучэння ў выніку збліжэння, аб'яднання двух розных слоў або выразаў, блізкіх па значэнню ці гучанню (напрыклад, няправільны выраз іграць значэнне ўтвараецца шляхам кантамінацыі двух выразаў: іграць ролю і мець значэнне.).[Ад лац. сопíатіпаíіо — сутыкненне, змешванне.1КАНТАНАЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кантона; звязаны з кантонам. Кантанальныя выбары.КАНТАНІСТ, -а, М -сце, м. Салдацкі сын, які з дня нараджэння лічыўся за ваенным ведамствам і рыхтаваўся да ваеннай службы ў асобай ніжэйшай ваеннай школе (у Расіі першай палавіны 19 ст.). Буланцоў паводзіў з кантаністаў, з парыяў, вучаных на медныя грошы, з тых, ніжэй за каго на ўсіх абшарах Расійскай імперыі былі толькі вайсковыя пасяленцы ды яшчэ паншчынныя мужыкі ў вельмі дрэнных паноў. Караткевіч.[Ад ням. КапІопізІ — навабранец.]КАНТАШСЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кантаніста, складаецца з кантаністаў. Кантанісцкая школа. Кантанісцкі эскадроп.КАНТАР ', -а, м. Вуздэчка без цугляў для прывязвання каня. Батура падышоў да шула, адвязаў кантар, уз'ехаў на двор, занёс муку і сала ў кладоўку і павярнуў каня па выезд. Гурскі.КАНТАР 2, -а, м. Разм. Род бязмена.КÁНТАР 3, -а, м. 1. Пеўчы хору ў каталіцкай царкве. // Галоўны пеўчы ў сінагозе.2. Настаўнік і дырыжор хору, а таксама арганіст у пратэстанцкай царкве.[Лац. сапіог — спявак.]КАНТÁТА, -ы, ДМ -тáце, ж. 1. Буйны музычны твор урачыстага або лірыка-эпічнага зместу для салістаў, хору і аркестра.2. Ўрачыстая харавая песня.3. Даўнейшы ўрачысты лірычны верш; ода. [Іт. сапіаіа.]КАНТОВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае канты; апрацаваны на канты (у 1 знач.). Кантовы слуп. □ Хутка Гнеды стаяў у аглоблях, пад жоўтаю кантоваю дугою. Гартны.2. З вугламі (трыма, чатырма і больш), не ў форме акружнасці. Не з таго боку, дык з другога, але абавязкова ў кожнай хатцы ёсць хоць адно акенца: дзе круглае, дзе кантовае. Кулакоўскі. У кантовую, пафарбаваную зялёным, стальную каробку баракамеры селі два лётчыкі. Алёшка.КАНТОН, -а, м. 1. Федэральная адзінка ў Швейцарыі.2. Адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў Францыі, Бельгіі і інш.[Фр. сапíоп.]КАНТОРА, -ы, ж. Агульная назва устаноў або аддзелаў прадпрыемства з адміністрацыйна-гаспадарчымі функцыямі, а таксама памяшканне такіх устаноў і аддзелаў. Раённая кантора сувязі. Кантора лясніцтва. □ Нарміроўшчык Змітрок Хітрык прынёс у кантору на подпіс пачак нарадаў. Прокша.[Ням. КопІог.]КАНТÓРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. 1. Невялікае памяшканне для майстра, кіраўніка цэха і пад.2. Высокі пісьмовы стол з нахіленай дошкай, за якім працуюць, стоячы або седзячы на высокай табурэтцы. Гурген сядзеў за канторкай у духане і падлічваў .. выручку. Самуйлёнак.КАНТОРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да канторы, звязаны з ёй. Канторскія кнігі. Канторскі работнік.КАНТОРШЧЫК, -а, м. Разм. Работнік канторы. Рыгор прыняў ад канторшчыка разліковую кніжку. Гартны.КАНТОРШЧЫЦА, -ы, ж. Разм. Жан. да канторшчык.КАНТОУКА, -і, ДМ -тóўцы, ж. Дзеянне па' водле дзеясл, кантаваць (у 1, 3 знач.).КАНТРАБАНДА, -ы, ДМ -дзе, ж. 1. Тайны правоз або перанос цераз дзяржаўную граніцу тавараў, каштоўнасцей і інш., забароненых або абкладзеных пошлінай. Змагацца з кантрабандай.2. зб. Тавар, каштоўнасці і інш., якія тайна правозяцца або пераносяцца праз дзяржаўную граніцу. Яны [чужыя людзі] хавалі тут кантрабанду. Колькі часу патрацілі, колькі страху набраліся! Колас. Якая яму была справа, падшывальцу Андрэю, што ён, Лупянок, вазіў кантрабанду... Лынькоў.3. у знач. прысл, кантрабандай. Тайна, употай. Наносілі мы поўныя вышкі асенняга лісця, .. здабывалі кантрабандай канюшыны ўлетку, нажынаючы яе сярпом. Дубоўка.[Іт. соаігаЬапáо ад сопíга — супраць і Ьапáо — урадавы ўказ.]КАНТРАБАНДНЫ, -ая, -ае. Які з'яўляецца кантрабандай. Кантрабандны тавар. 11 перан. Тайны, забаронены. У

часе ж вайны з немцамі пан Зыгмусь некалькі разоў перавозіў кантрабандным парадкам цара Мікалая,К а н трабандыст 621Кантрастны

каб ва граніцай ён мог пабачыцца і пагутарыць з Вільгельмам. Колас.КАНТРАБАНДБІСТ, -а, М -сце, ле. Той, хто займаецца кантрабандай. Затрымаць кантрабандыстаў.[Ісп. сопíгаЬапáізІа.]КАНТРАБАНДБІСТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да кантрабандыст.КАНТРАБАНДБІСЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кантрабандыста, належыць яму.КАНТРАБÁС, -а, м. 1. Струнны смычковы музычны інструмент самых вялікіх памераў і самага нізкага гучання.2. Самая нізкая па гучанню разнавіднасць пэўнага інструмента. Кантрабас-цымбалы.[Іт. сопíгаЬавво.]КАНТРАБÁСАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кантрабаса. Кантрабасавы смык.КАНТРАБАСÍСТ, -а, М -сце, м. Музыкант, які іграе на кантрабасе.КАНТРАБАСНЫ, -ая, -ае. Тое, што і к а п тр а б а с а в ы.КАНТРАВÉРЗА, -ы, ж. Кніжн. Спрэчка, супярэчнасць; спрэчнае пытанне.[Фр. сопíгоуегзе.]КАНТРАГАЙКА, -і, ДМ -гáйцы; Р мн. -гáек; ж. Дадатковая гайка, якая прыкручваецца з асноўнай для засцярогі яе ад самаскручвэннп.КАНТРАДÁНС, -а, м. Даўнейшы танец (род кадрылі), які выконваецца чатырма, шасцю або васьмю парамі, а таксама музыка да гэтага танца.[Фр. сопіге-о'апве.]КАНТРАКТ, -а, М -кце, м. Дагавор, пагадненне, заключанае двума бакамі з узаемнымі абавязацельствамі. Падпісаць кантракт. Сапсаваць кантракт. □ Кожныя дванаццаць гадоў [такароўцы] аднаўлялі кантракт, штогод плацілі акуратна арэнду. Бядуля.[Ад лац. сопігасíлíз — здзелка.]КАНТРАКТАВÁЦЦА, -тýецца; незак. Зал. да кантрактаваць.КАНТРАКТАВÁЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; незак., каго-што. Заключаць кантракт на атрыманне, выкарыстоўванне каго-, чаго-н. Кантрактаваць урадокай. Кантрактаваць цялят.КАНТРÁКТАВЫ, -ая, -ае. Які мае' адносіны да кантракта. Кантрактавыя ўмовы. Кантрактавая цана.КАНТРАКТАЦКІЙНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кантрактацыі. Кантрактацыйны дагавор.К АНТРАКТАЦЫЯ, -і, ж. 1. Заключэнне кантракта на атрыманне або скарыстанне чаго-н. у пэўныя тэрміны на пэўных умовах.2. Сістэма нарыхтоўкі сельскагаспадарчых прадуктаў на аснове дагавораў, якія штогод заключаюцца нарыхтоўчымі арганізацыямі і аднаасобнымі гаспадаркамі. Кантрактацыя збожжа. Кантрактацыя сена.КАНТРАЛЁР, -а, м. Службовая асоба, якая правярае каго-, што-н., кантралюе чыю-н. дзейнасць. Кантралёр кіно. Кантралёр па зборцы трактароў. □ Калі кантралёр наблізіўся да %аёра, які спаў, Таня адвяла яго працягнутую руку:—Не трэба, хай спіць. Білет у яго ў парадку. Даніленка.[Фр. сопігó1еш\]КАНТРАЛЁРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Жан. да кантралёр.КАНТРАЛЁРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кантралёра, належыць яму. Кантралёрскія абавязкі. Кантралёрскі кампосцер.КАНТРАЛЬТА, нескл., н. Самы нізкі жаночы голас (у спевах). [Жанчына] паправіла какетлівым рухам капялюш і густым звонкім кантральта заспявала арыю. Мурашка. // Спявачка з такім голасам.[Іт. сопíгаííо.]КАНТРÁЛЬТАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кантральта. Кантральтавы голас.КАНТРАЛЯВÁЦЦА, -люецца; незак. Зал. да кантраляваць.КАНТРАЛЯВАЦЬ, -люю, -люеш, -люе; незак., каго-што. Праводзіць кантроль, сачыць за правільнасцю дзеянняў каго-, чаго-п.; правяраць. Кантраляваць работу. Кантраляваць ход спаборніцтва. Кантраляваць свае паводзіны, о Аўтаматы працавалі дакладна. Бурмакоў і Павел амаль зусім не кантралявалі іх і самі гадзінамі не адрываліся ад тэлескопа. Шыцік.КАНТРАМÁРАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кантрамаркі. Кантрамарачная кніжка.КАНТРАМАРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Талон або другі ўмоўны знак, які замяняэ білет пры ўваходзе ў тэатр, цырк і інш. Прайсці па кантрамарцы.[Фр. сопíгетагдпе.]КАНТРАПУНКТ, -а, М -кце, м. 1. Відшматгалосся, заснаваны на адначасовым гарманічным спалучэнні некалькіх самастойных галасоў, а таксама навука пра разнавіднасці і правілы падобных спалучэнняў.2. Аддзел тэорыі музыкі, прысвечаны вывучэння) такіх спалучэнняў.3. Мелодыя, якая гучыць адначасова з асноўнай мелодыяй.[Ням. КопігарнпкІ.]КАНТРАПУНКТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кантрапункта. Кантрапунктны клас у кансерваторыі.КАНТРАПУНКТЬ'ІЧНЫ, -ая, -ае. Заснаваны на правілах кантрапункта. Кантрапунктычныя камбінацыя. Кантрапунктычныя мелодыі.КАНТРАСТ, -у, М -сце, м. 1. Рэзка выражаная процілегласць. Тут была абсалютна чыстая, старанна прыбраная святліца—рэзкі кантраст з чорнаю палавінаю хаты. Зарэцкі. Кожны мог жахнуцца ад кантрасту паміж гэтым тварам і бясформенным зборышчам трантаў, пад якімі нялёгка было ўявіць чалавека. Чорны.

2. У жывапісе і фатаграфіі — рэзкая розніца ў яркасці або колеры прадметаў.[Фр. сопíгавíе.]КАНТРАСТАВÁЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; незак. Быць кантрастным, процілеглым каму-, чаму-н.; складаць кантраст з кім-, чым-н. Спакойна-разважлівы тон апавядання як бы кантрастуе са смешнай па прыродзе сваёй падзеяй, якая апісваецца. Навуменка. Асаднік кантрастуе па розных лініях то з Васілём, то з Баўтруком, то з Раінай. У. Калеснік.КАНТРАСТНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць і якасць кантрастнага. Кантрастнасць фарбаў. Кантрастнасць негатыва.КАНТРАСТНЫ, -ая, -ае. 1. Які з'яўляецца кантрастам каму-, чаму-н.; рэзка процілеглы.Кантролер622Канфедэратка

Кантрастныя з'явы. Кантрастныя колеры. □ / справа і злева грымелі ўзрывы, а тут было ціха. Цішыня трывала можа толькі якую хвіліну, але была яна такой кантрастнай, што здавалася чужой, незразумелай. Шахавец.2. З рэзкай розніцай паміж светлымі і цёмнымі часткамі. Кантрастны здымак.КАНТРОЛЕР, -а, м. Прыбордля рэгулявання работы электрарухавіка (у трамваях, тралейбусах, электравозах і інш.).[Англ. сопíгоІІег.]КАНТРОЛЬ, -ю, м. 1. Праверка дзейнасці каго-, чаго-н.; назіранне з мэтай праверкі. Устанавіць кантроль за япасцю прадукцыі. Камітэт народнага кантролю.2. Установа або арганізацыя, якая кантрапюе чыю-н. дзейнасць. Дзяржаўны кантроль. Працаваць у кантролі.3. зб. Кантралёры. Кантроль правярае білеты. Сташэўскі.[Фр. сопігоíе.]КАНТРОЛЬНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кантролю, ажыццяўляе кантроль. Кантрольны пункт. Кантрольны мост. Кантрольная камісія. Ц Прызначаны для кантролю. Кантрольная работа. Кантрольная апаратура.2. у знач. наз. кантрольная, -ай, ж. Праверачная работа ў школе, вну. Было ў Сяргея і сваё, асабістае жаданне. Пра яго ён не толькі не пісаў ніколі ў кантрольнай, але нават не гаварыў і сваім лепшым сябрам. Шахавец.О Кантрольныя лічбы гл. лічба.КАНТРЫБУЦЬ'ІЙНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кантрыбуцыі, з'яўляецца кантрыбуцыяй. Кантрыбуцыйныя грошы.КАНТРЫБУЦЫЯ, -І, Ж. Грашовая сума, якая паводле мірнага дагавору выплачваецца дзяржаве-пераможцы пераможанай дзяржавай. Мір без анексій і кантрыбуцый. // Грашовыя або натуральныя паборы, якія збіраюцца чужаземным войскам з насельніцтва захопленай ім тэрыторыі.[Лац. сопМЬнЫо.]КАНТУЖАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрьíм. зал. пр. ад кантузіць.КАНТУЗІЦЬ, -тýзіць; зак., каго-што. Нанесці кантузію. Маланка нарабіла бяды. На сядзібе МТС раскалола стары дуб .. і кантузіла механіка Сяргея Касцянка. Шамякін. / у безас. ужыв. [Кастусь] быў змарнелы, стомлены, ад утрапення не еў колькі дзён і апроч раны яго яшчэ кантузіла. Чорны. У Міколы стаяў звон у вушах — яго кантузіла. Новікаў.КАНТУЗІЯ, -і, ж. Пашкоджанне тканак і органаў без парушэння цэласці скуры (пры разрывах снарадаў, выбухах, завалах зямлёй і пад.). Кантузія галавы. Кантузія спіны. □ [Іван Пятровіч] адчуў, як у самога часта-часта заторгалася правае павека — напамінала аб сабе кантузія. Даніленка.[Лац. СОПІН8ІО — удар.]КАНТЫЛÉНА, -ы, ж. 1. Плаўная, напеўная мелодыя.2. Невялікая лірыка-эпічная песня (у сярэднія вякі ў заходнееўрапейскіх краінах.).[Ад іт. сапЫепа — напеў, песня.]КАНТЫНГЕНТ, -у, М -нце, м. 1. Кніжн. Сукупнасць людзей, якія складаюць аднародную ў якіх-н. адносінах групу, катэгорыю. Кантынгент рабочых. Кантынгент вучняў.2. Устаноўленая для пэўных мэт найбольшая колькасць, норма чаго-н. Экспартны кантынгент тавараў.[Ад лац. сопíіп^епз, сопЦп^епІіз — які дастаецца на долю.]КАНТЫНГÉНТНЫ, -ая, -ае. Які нарміруецца пры дапамозе кантынгенту (у 2 знач.).КАНТЫНЁНТ, -а, М -нце, м. Адна з асноўных вялікіх частак еўшы, абкружаная з усіх або амаль з усіх бакоў акіянам; мацярык. Афрыканскі кантынент.[Лац. сопіінепз, сопішепíіз.]КАНТЫНЕНТАЛЬНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кантынентальнага. Кантынентальнасць клімату.КАНТЫНЕНТАЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адсіны да кантынента, знаходзіцца на кантыненце. Кантынентальныя краіны. Кантынентальная Еўропа.О Кантынентальны клімат гл. клімат.КАНТКІЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. Уст. Зборнік каталіцкіх царкоўных песень і кантаў2. З кантычкамі ў руках маліліся на касцельным ганку некалькі жанчын. Чорны.[Польск, капіусхка.]КАНТЫЯНЕЦ, -нца, м. Паслядоўнік філасофіі Канта, прыхільнік кантыянства.КАНТЫЯНСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кантыянства, да кантыянцау. Кантыянскі ідэалістычны напрамак у філасофіі.КАНТЫЯНСТВА, -а, н. Ідэалістычны філасофскі напрамак, які сваім вытокам мае вучэнне нямецкага філосафа 18 ст. Канта і яго паслядоўнікаў.КАНТЗЙНЕР, -а, м. Спецыяльная скрыня для перавозкі грузаў. Пад'ёмны кран паволі нёс на гмах кантэйнеры з

цэглай. Карпаў. Міма Шчупака праплываюць цяжкія платформы з кантэйнерамі, вагоны з вугалем, цыстэрны з гаручым, лядоўні з прадуктамі... Васілевіч.КАНТЗЙНЕРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кантэйнера, звязаны з ім. Кантэйнерныя машыны. Кантэйнерная перавозка.КАНТЗКСТ, -у, М -сце, м. Закончаны ўрывак пісьмовай мовы (тэксту), які дазваляе вызначыць сэнс кожнага слова або выразу, што ў яго ўваходзяць.[Ад лац. сопíехíш — цесная сувязь, злучэнне.]КАНТЭЛЕ, нескл., н. Карэльскі і фінскі народны музычны інструмент, падобны на гуслі.ГФін. капíеíе.]КАНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак. (звычайна ў спалучэнні са словамі «у мінулае», «у нябыт» і пад.). Прапасці, знікнуць бясследна. Кануць у вечнасць. □ Амаль з кожнай старонкі на .. [Адзлаіду Сяргееўну] пазіралі невыразныя цені, вочы некалі модных паэтаў. Паэты канулі ў нябыт. Асіпенка. Мне душу смуткам напаўняе, Што ў прошласць канулі гадочкі. Колас.О Кануць у Лету (кніжн.) — быць забытым, знікнуць бясследна, назаўсёды. Як у ваду кануў — бясследна знік, прапаў.КАНФЕДЭРАТ, -а, М -рáце, м. 1. Арганізацыя або дзяржава, якія уваходзілі ў склад канфедэрацыі (у 1 знач.).2. Удзельнік канфедэрацыі (у 2 знач.).КАНФЕДЭРАТКА і, -і, ДМ '-тцы; Р мн. -так; ж. 1. Польскі мужчынскі галаўны ўборКанфедэратка_______________________________у выглядзе чатырохвугольнай шапкі без казырка, якую насілі некалі канфедэраты.2. Польская вайсковая шапка з чатырохвугольным верхам. [Гжэцкі] прыехаў у добрым мундзіры, перапаясаным накрыж рамянямі, з бліскучаю аздобаю на казырку канфедэраткі. Скрыган.[Польск, копíеáегаíка.]КАНФЕДЭРАТКА2, -і, ДМ-тцы;Р мн. -так; ж. Жан. да канфедэрат (у 2 знач.).КАНФЕДЭРАЦЫЯ, -і, ж. 1. Саюз, аб'яднанне якіх-н. грамадскіх арганізацый або самастойных, суверэнных дзяржаў. Канфедэрацыя працоўных Лацінскай Амерыкі.2. Гіст. Часовы саюз шляхты ў феадальнапрыгопнай Польшчы, які ствараўся для дасягнення пэўных палітычных мэт.[Лац. сопíоеáегаíіо.]КАНФЕКЦЫЁН, -а, м. Магазін, аддзел гатовага жаночага адзення і бялізны, а таксама майстэрня, у якой шыюць адзенне для продажу.[Ням. КопíекІіоп.]КАНФЕКЦЬ'ШНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да канфекцыёна. Канфекцыйная прадукцыя. Канфекцыйная прамысловасць.КАНФЕРÁНС, -у, м. Выступленне на сцэне, звязанае з аб'яўленнем нумароў праграмы эстраднага прадстаўлення, канцэрта, а таксама тэкст такога выступлення. Ўдалы канферанс. Аўтар канферансу.[Фр. сопíéгепсе.]КАНФЕРАНСЬÉ, нескл., м. Артыст, які аб'яўляе нумары праграмы на эстрадным прадстаўленні, канцэрце і займае гледачоў у перапынках паміж нумарамі.[Фр. сопíегепсіег.]КАНФЕРБІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе; незак., што. Выконваць абавязкі канферансье; аб'яўляць нумар праграмы эстраднага прадстаўлення, канцэрта і пад.КАНФЕРЗНЦ-ЗÁЛА, -ы, ж. Зала для ўра-чыстых сходаў, канферэнцый. Тыдні два таму назад у канферэнц-зале рабфака перад намі, выпускнікамі, выступаў дырэктар завода. Сабаленка.КАНФЕРЗНЦЫЯ, -і, ж. З'езд, нарада прадстаўнікоў якіх-н. дзяржаў, партыйных, грамадскіх, навуковых і пад. арганізацый для абмеркавання і вырашэння пэўных пытанняў. Партыйная канферзнцыя. Літаратурная канферзнцыя.[Лац. сопíегепíіа.]КАНФЕСІЯНÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Уст. Царкоўны, звязаны з веравызнаннем. Канфесіянальная літаратура. Канфесіянальныя школы.[Лац. сопíеззіопаíіз.]КАНФЕЦ1, нескл., н. Рознакаляровыя папяровыя кружочкі, якімі абсыпаюць адзін аднаго на маскарадах, карнавалах і пад. Зайграў школьны духавы аркестр, моладзь пайшла танцаваць. Раптам веерам узляцела канфеці, абсыпаючы танцораў. Гурскі.[Іт. сопíеШ.]КАНФІГУРАЦЫЯ, -і, ж. 1. Абрысы, формы, знешні выгляд чаго-н. Канфігурацыя воблакаў. Канфігурацыя крышталяў.2. Узаемнае размяшчэнне, суадносіны якіх-н. прадметаў або іх частак. Канфігурацыя зорак.[Лац. сопíі^пгаíіо.]023_____________________________КанфліктанацьКАНФІДЭНТ, -а, М -нце, м. Тайны агент, агент разведкі. На гэтага Якаўца даўно вастрылі зубы мясцовыя хлопцы, бо добра ведалі, што гэта канфідэнт. Дамашэвіч. Крэсавыя сёлы і вёскі аж кішэлі паліцыянтамі, рознымі канфідэнтамі. Сабаленка. // Уст. Чалавек, якому давяраюць сакрэты, тайны, з якім вядуць інтымныя размовы.КАНФІДЭБЦЫЯЛЬНЫ, -ая, -ае. Які не падлягае агалашэнню; даверны, сакрэтны. Ужо адбылося некалькі канфідэнцыяльных сустрэч з прадстаўнікамі цэнтральнага кіраўніцтва прафсаюзаў Амерыкі. Лынькоў.[Ад лац. сопíіáепііа — давер'е.]

КАНФІРМАВÁЦЦА, -мýюся, -мýешся, -мýецца; зак. і незак. 1. Прыняць (прымаць) канфірмацыю (у 2 знач.).2. толькі незак. Зал. да канфірмаваць.КАНФІРМАВÁЦЬ, -мýю, -мýеш, -мýе; зак. і незак., што. 1. Зацвердзіць (зацвярджаць) пастанову, судовы прыгавор і пад.2. Справіць (спраўляць) абрад канфірмацыі.КАНФІРМАЦЫЯ, -і, ж. 1. Зацвярджэнне пастановы, судовага прыгавору вышэйшай уладай у буржуазных краінах. // Уст. Прыгавор, зацверджаны вышэйшай уладай.2. У католікаў — абрад мірапамазання, які далучае дзяцей да царквы; у пратэстантаў — абрад прыняцця ў члены царквы юнакоў і дзяўчат.[Ад лац. сопíігтаíіо — зацвярджэнне.]КАНФІСКАВÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад канфіскаваць.КАНФІСКАВАЦЦА, -кýецца; незак. Зал. да канфіскаваць.КАНФІСКАВАЦЬ, -кую, -кýеш, -кýе; зак. і незак., што. Правесці (праводзіць) канфіскацыю. Канфіскаваць каштоўнасці. □ [У гаспадарцы] засталіся толькі сто пяцьдзесят дзесяцін, бо другія сто пяцьдзесят царскі ўрад канфіскаваў за ўдзел бацькі ў паўстанні. Пестрак. Газету затрымлівалі, штрафавалі, канфіскавалі і, нарэшце, зусім забаранілі. Колас.КАНФІСКАЦЫЯ, -і, ж. Прымусовае бязвыплатнае адняцце грошай або маёмасці ў карысць дзяржавы. Канфіскацыя памешчыцкіх зямель. Канфіскацыя маёмасці. // Забарона карыстацца творамі друку, прадаваць іх. Канфіскацыя кнігі. □ Амаль усе нумары газеты падвяргаліся канфіскацыі паліцыяй. Шакун.[Лац. сопíізсаНо.]КАНФЛІКТ, -у, М -кце, м. Сутыкненне процілеглых бакоў, поглядаў, сіл; сур'ёзная спрэчка, нязгода. Уступіць у канфлікт. □ Палешукі агрызаліся, і на гэтым грунце вынікалі ьанфлікты. Колас. Канфлікт паміж фірмай і рабочымі — вечная тэма класавай барацьбы. Машара. // Ускладненне ў міжнародных адносінах, якое часам прыводзіць да ўзброенага сутыкнення. Міжнародныя канфлікт. // Супярэчнясць, сутычка,, пакладзеная ў аснову сюжэта мастацкага твора. Канфлікт рамана — барацьба новага чалавекакалектывіста і чалавека-ўласніка. «ЛіМ».[Лац. сопíІісінз.ІКАНФЛІКТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; незак. Разм. Уступаць у канфлікт з кім-н., даходзіць да канфлікту. Рашчэня паставіў сабе за мэту быць настойлівым, цвёрдым.., алеКан ф ліктн ы _________________________________624___________________________Капц э нтра панна канфліктаваць з Касцянком не ўваходзіла ў яго планы. Шамякін.КАНФЛІКТНЫ, -ая, -ае. Які заключае ў сабе канфлікт, звязаны з канфліктам. Канфліктная п'еса. Канфліктная справа. О Канфліктная камісія гл. камісія.КАНФОРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. 1. Надстаўка на самаварнай трубе для чайніка. Паставіць чайнік на канфорку. Зняць канфорку.2. Круглая адтуліна ў кухоннай пліце, а таксама чыгунны кружок, якім гэта адтуліна закрываецца. Пліта на дзве канфоркі. // Адтуліна з гарэлкай у газавай пліце.[Ад гал. котíоог — прыстасаванне для раскладання агню.]КАНФРАНТÁЦЫЯ, -і, ж. Проціпастаўленне, сутыкненне. Пазбегнуць канфрантацыі. Ваенная канфрантацыя.КАНФУЗ, -у, м. Няёмкае выпадковае здарэнне, якое выклікае збянтэжанасць, сорам; стан няёмкасці, збянтэжанасці, сораму. Гэтакі ж канфуз выйшаў — усё ішло так добра і гладка і на табе, заместа ментуза гада злавілі. Лынькоў.(Ад лац. сонíцзіо — непарадак; збянтэжанасць.]КАНФУЗІЦЦА, -фýжуся, -фýзішся, -фýзіцца; незак. Прыходзіць у замяшанне, адчуваць няёмкасць; саромецца, бянтэжыцца. Дзяўчына слухала яго, чамусьці сама канфузілася і старалася хутчэй пайсці ад Казіка. Даніленка.КАНФУЗІЦЬ, -фýжу, -фýзіш, -фýзіць; незак., каго. Ставіць у няёмкае становішча; бянтэжыць. [Рыбнікаў:] Баішся, каб Наталля Мікалаеўна з тону не збілася, убачыўшы цябе? Давай не будзем яе канфузіць. Крапіва. Салдаты,., каб замаскіраваць свой вялікі рогат над начальнікам і залішне яго не канфузіць, пачалі дружна чхаць. Лынькоў.КАНФУЗЛІВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць канфузлівага.КАНФУЗЛІВЫ, -ая, -ае. Які лёгка канфузіцца, бянтэжыцца; сарамлівы. Канфузлівая дзяўчына. □ На фронце [Саламон] не быў ні палахлівыя, ні канфузлівым, а тут — канфузіцца... Бядуля. // Які выражае канфуз, збянтэжанасць. Канфузлівы выгляд.КАНФУЗНЫ, -ая, -ае. Які канфузіць, ставіць у няёмкае становішча. Канфузны выпадак.КАНЦАВКÍ, -áя, -óе. Які знаходзіцца на канцы чаго-н., з'яўляецца канцом. Канцавы прыпынак аўтобуса. □ Міхал з Антосем, як старыя, Займалі месцы канцавыя 1 іх трымаліся выключна. Колас. Да лесу ад Андрэя зусім блізка: ён жыў з самага краю Лонвы, яго хата была канцавая ў вёсцы. Пташнікаў.КАНЦАНÉТА, -ы, ДМ -нéце, ж. Невялікая клнцона.КАНЦІК, -а, м. Памянш, да кант>; тое, што і кант1 (у 2 знач.). Цяпер уявіце сабе белую, з сінімі канцікамі на рукавах, каўнерыку і кішэнях, сукенку. Пянкрат.КАНЦЛÁГЕР, -а, м. Канцэнтрацыйны лагер.КÁНЦЛЕР, -а, м. Званне, якое прысвойваецца вышэйшай службовай асобе ў некаторых дзяржавах. // Асоба, якая носіць гэта званне.[Ням. КапгІег.]КÁНЦЛЕРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да канцлера, належыць яму. Канцлерскае званне. Канцлерскі дом.КАНЦОНА, -ы, ж. 1. Род лірычнага верша ў італьянскай і старафранцузскай паэзіі сярэдніх вякоў і эпохі Адраджэння.2. Лірычная песня, якая па гучанню набліжаецца да італьянскай народнай песні.[Іт. сапгопе.]КАНЦОЎКА, -і, ДМ -цóўцы; Р мн. -цóвак; ж. 1. Малюнак, графічнае ўпрыгожанне ў ў канцы кнігі, раздзела і пад.

2. Заключная частка якога-н. твора. Канцоўка рамана. Канцоўка паэмы. Канцоўка д рамы.КАНЦЫЛЯРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да канцылярыі, належыць ёй. Канцылярскія справы. Канцылярскі работнік. Канцылярскія тавары. // Характэрны, уласцівы канцылярыі. Канцылярская валакіта. Ц Сухі, невыразны, насычаны словамі, характэрнымі для мовы дзедавых папер (пра стыль, мову). Канцылярскі стыль.О Канцылярскі почырк гл. почырк.КАНЦЫЛЯРШЧЫНА, -ы, ж. і. Канцылярская работа.2. перан. Неапраўданы, празмерны фармалізм у вядзенні справы. Змагацца з канцыляршчынай.КАНЦЫЛЯРШМ, -а, м. Слова або зварот мовы, характэрныя для стылю дзедавых папер і дакументаў.КАНЦЫЛЯРЬ'ІСТ, -а, М -сце, м. 1. Уст. Дробны служачы канцылярыі; пісец.2. Работнік апарату, які аддае перавагу дробязям канцылярскага справаводства, фармальна адносіцца да працы.КАНЦЫЛЯРЫЯ, -і, ж. Аддзел установы, заняты справаводствам, а таксама памяшканне гэтага аддзела. Калгасная канцылярыя. □ У канцылярыях займаліся сваімі справамі рахункаводы. Залескі. // Разм. жарт. Аб чыіх-н. паперах, перапісцы.[Лац. сапсеІІагіа.]КАНЦЭНТРАВАНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць канцэнтраванага.КАНЦЭНТРАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, канцэнтраваць і канцэнтравацца.КАНЦЭНТРАВÁНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад канцэнтраваць.2. у знач. прым. Які вызначаецца насычанасцю, змяшчае ў сабе вялікую колькасць каштоўных пажыўных рэчываў. Канцэнтраваныя кармы.3. у знач. прым. Які вызначаецца высокай канцэнтрацыяй (у 2 знач.). Канцэнтраеаны раствор. Канцэнтраваная кіслага.4. у знач. прым. Абагачаны (пра руды, горныя пароды).КАНЦЭНТРАВАЦЦА, -рýецца; незак. 1. Збірацца, сцягвацца, групавацца ў адным якім-н. месцы. Насельніцтва канцэнтруецца вакол гарадоў. // перан. Звяртацца, накіроўвацца на што-н. (пра думкі, увагу і пад.). Гутаркі і жарты канцэнтраваліся пераважна каля Букрэевай асобы і яго ролі ў якасці «маладзіцы». Колас.2. Згушчацца, насычацца (пра растворы).3. Абагачацца (пра руды, горныя пароды).4. Зал. да канцэнтраваць.Канцэнтравац ь _____________________________^25________________________________Кан ц эр ц іна КАНЦЭНТРАВÁЦЬ, -рýю, -рýеш, -рýе; незак., каго-што. 1. Збіраць, сцягваць, групаваць у адным якім-н. месцы. Канцэнтраваць еытворчасць. Канцэнтраваць войскі. // перан. Звяртаць, накіроўваць на што-н. (увагу, думкі і пад.). Канцэнтраваць думкі. □ Прараб валодаў здольнасцю канцэнтраваць сваю ўвагу на адным, самым галоўным пытанні, не палохауся рызыкі і а'óказнасці. «Полымя».2. Згушчаць, насыпаць растворы, выдаляючы лішні растваральніка.3. Абагачаць карысныя выкапні шляхам выдзялеяня найбольш прыгоднай з тэхнічнага і эканамічнага боку часткі іх для далейшай апрацоўкі або выкарыстання.КАНЦЭНТРАТ, -у, М -рáце, м. 1. Спецыяльна анрацаваны сухі прадукт, зручны для захоўвання і хуткага прыгатавання ежы. Харчовыя канцэнтраты. Канцэнтрат кашы. Малочны канцэнтрат.2. Корм высокай пажыўнасці для ямвёлы (напрыклад, зерне, макуха, вотруб'е). — Вось пры саўгасе,— гаварыла далей жанчына,— сталі прывозіць пад вясну канцэнтраты, дык і хвароб на ферме паменшала. Кулакоўскі.3. Прадукт абагачэння карыснага выкапня шляхам канцэнтрацыі.КАНЦЭНТРАЦЫЙНЫ, -ая, -ае. У выразе: канцэнтрацыйны лагер гл. лагер.КАНЦЭНТРÁЦЫЯ, -і, ж. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, канцэнтраваць, дзеянне і стан паводле знач. дзеясл, канцэнтравацца. Канцэнтрацыя вытворчасці. Канцэнтрацыя рабочай сілы. Канцэнтрацыя раствору солямі.2. Колькасць растворанага рэчыва, якая змяшчаецца ў пэўнай колькасці раствору. Раствор высокай канцэнтрацыі.[Лац. сопсепíгаíіо.]КАНЦЗНТРЫ, -аў; адз. канцэнтр, -а, м. 1. Кругі рознай велічыні, але з агульным цэнтрам.2. Паслядоўныя ступені ў навучанні, якія звязаны адзінствам зместу, але адрозніваюцца па складанасці і аб'ёму. Першы канцэнтр. Другі канцэнтр.[Ад лац. сон — з, разам і сепíгшп — цэнтр.]КАНЦЭНТРЫЗМ, -у, м. Паўтаральнаоць вучэбнага матэрыялу праграм ніжэйшай ступені навучання ў праграмах наступных яго ступеней.КАНЦЭНТРЬ'ІЧНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць канцэнтрычнага. Канцэнтрычнасць акружнасцей.КАНЦЭНТРЫЧНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае агульны цэнтр. Канцэнтрычныя акружнасці. Канцэнтрычная пабудова горада. Канцэнт" рычная кампазіцыя твора.2. Заснаваны на канцэнтрызме. Канцэнтрычная сістэма навучання.КАНЦЭПЦЫЯ, -і, ж. 1. Сістэма поглядаў, спосаб разумення якіх-н. з'яў. Гісторыка-філасофская канцэпцыя. Эстэтычная канцэпцыя.2. Асноўная думка, агульная задума твора. Характэрна і назва апавядання — «Не згасне сонца». Яна сама вызначае аптымістычную канцэпцыю твора. Арабей. Заканчвалася «Новая зямля» ў паслякастрычніцкі час, і гэта не магло не адбіцца на ідэйнатворчай канцэпцыі яе. Адамовіч.[Лац. сопсерііо.1КАНЦЭРАГÉН, -а, м. Рэчыва, фактар, якія садзейнічаюць узнікненню злаякасных пухлін.[Лац. сапсег — злаякасная пухліна і грэч. йеноз — паходжанне.]КАНЦЭРАГЕНÉЗ, -у, м. Працэс узнікнення і развіцця злаякасных пухлін.КАНЦЭРАГÉННАСЦЬ, -і, ж. Здольнасць выклікаць злаякасныя пухліны. Канцэрагеннасць рэчыва.КАНЦЭРАГÉННЫ, -ая, -ае. Які выклікае злаякасную пухліну, мае адносіны да канцэрагенаў.

КАНЦЭРН, -а, м. Адна з форм капіта.тістычных манаполій — аб'яднанне прадпрыемстваў розных галін прамысловасць банкаў і інш. пад агульным фінансавым кіраўніцтвам з захаваннем фармальнай незалежнасці ўдзельнікаў.[Англ. сопсегп.]КАНЦЭРТ, -а, М -рце, м. 1. Публічнае выкананне інструментальяых, вакальных музычных твораў, а таксама харэаграфічных, дэкламацыйных і інш. нумароў па пэўнай праграме. Сімфанічны канцэрт. Канцэрт мастацкай самадзейнасці. Эстрадны канцэрт. □ Крысціна не магла не быць у трывозе за тое, што яе няма вось на гэтым канцэрце, што яна не слухае, яв спявае яе малодшая сяст-' ра. Кавалёў.2. Буйны музычны твор для аднаго інструмента ў суправаджэнні аркестра. Канцэрт для фартэп'яна з аркестрам. Скрыпічны канцэрт.О Кашэчы канцэрт — а) пра завыванне катоў; б) пра бязладныя спевы, музыку і інш.[Фр. сопсегí.]КАНЦЭРТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; незак. Даваць канцэрты, выступаць у канцэртах.КАНЦЭРТÁНТ, -а, М -нце, ле. Артыст, які дае канцэрт або ўдзельнічае ў канцэрце.КАНЦЭРТÁНТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да канцэртант.КАНЦЭРТМАЙСТАР, -а, м. 1. Першы скрыпач — саліст сімфанічнага або опернага аркестра.2. Музыкант, які ўзначальвае адну са струнных груп аркестра (скрыпак, альтоў, віяланчэлей). Канцэртмайстар скрыпак. Канцэртмайстар віяланчэлей.3. Піяніст-акампаніятар, які развучвае партыі са спевакамі.[Ням. КопгегітеізіегЛКАНЦЭРТМАЙСТАРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да канцэртмайстра, належыць яму. Канцэртмайстарская практыка.КАНЦЗРТНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да канцэрта (у 1 знач.). Канцэртнае аддзяленне. Канцэртнае выступленне. // Які даецца ў канцэрце, канцэртам. Канцэртнае выкананне оперы.2. Прызначаны для канцэрта, якім карыстаюцца ў канцэрце. Канцэрты раяль, Канцэртная зала.КАНЦЭРЦІНА, нескл., н. 1. Музычны інструмент, які мае выгляд шасціграннага гармоніка.2. Музычны твор тыпу канцэрта (у 2 знач.), які адрозніваецца ад апошняга меншай складанасцю і меншымі памерамі.[Іт. сопсегііпо.]Канцэсійны626Канюшына

КАНЦЭСІЙНЫ, -ая, -ае. Які існуе на аснове канцэсіі. Канцзсійнае прадпрыемства. Канцэсіаная фабрыка. Канцэсійны магазін.КАНЦ5СІЯ, -і, ж. 1. Дагавор па здачу дзяржавай у эксплуатацыю прыватным прадпрыемцам або іншаземнай фірме прамысловых лрадпрыемстваў, зямельных угоддзяў і пад. Міжнародным канцэсіі. Атрымаць канцэсію.2. Прадпрыемства, арганізаванае на аснове такога дагавору.[Ад лац. сопсевзіо — дазвол, уступка.]КАНЦЭСІЯНÉР, -а, м. Уладальнік канцэсіі (у 2 зпач.).КАНЦЭСІЯНÉРСКІ, -ая, -ае. Які належыць канцэсіянеру, канцэсіянерам. Канцэсіянерскí капітал.КАНЧАР гл. канчур.КАНЧАТАК, -тка, м. Зменная частка слова, якая паказвае на сінтаксічную сувязь яго з іншымі словамі; флексія.КАНЧАТКОВЫ, -ая, -ае. 1. Які не будзе больш пераглядацца, змяняцца; беспаваротны. Канчатковае рашэнне. Канчатковы вывад. □ Канчатковай канструкцыі касмічнай ракеты яшчэ не было. Гамолка. // Які з'яўляецца завяршэннем або ажыццяўленнем чаго-н. Канчатковая мэта. Канчатковы вынік. □ Выканаў тут ён [Гукай] акон свой Апошні, часовы — заўтра адгэтуль ён пойдзе На штурм канчатковы. Куляшоў. Вечар і ноч прайшлі ў канчатковай падрыхтоўцы абароны. Брыль.2. Даведзены да канца, поўны. Канчатковая перамога. □ Шчаслівая немка Завяла свядомасць гэтых двух чалавек да канчатковай яснасці, быццам толькі цяпер іх вочы да канца раскрыліся на тое, што адбылося за ўсе гэтыя дні. Чорны.КАНЧАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца. Незак, да кончыцца.КАНЧАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да кончыць.КАНЧАЮЧЫ. 1. Дзеепрысл, незак, ад канчаць.2. у знач. прыназ, з Т. Уключаючы каго-, што-н., аж да каго-, чаго-н. (звычайна ў спалучэннях: «пачынаючы з..., канчаючы...»; «пачынаючы ад..., канчаючы...»). Людзі, сядзеўшыя за сталом і на лавах, былі пераважна камандзіры, пачынаючы ўзводным і канчаючы камандзірам батальёна т. Шалёхіным. Колас.КАНЧУК, -á, м. Разм. Раменны бізун. Хлопцы карчмара былі гультаі, і Борух.. наганяў іх канчуком. Бядуля.КАНЧУР і КАНЧАР, -á, м. Абл. Аддзелены канец чаго-н. Калі мы вярнуліся да агню, дыміліся толькі канчуры. Ермаловіч. Падняўшыся на локаць і папраўляючы канчары галавешак, звярнуўся да нас Адам. Нікановіч.КАНЬЁН, -а, м. Глыбокая вузкая даліна, размытая ракой.[Ісп. сапоп.1КАНЬКАБЁЖАЦ, -жца, м. Той, хто займаецца канькабежным спортам.КАНЬКАБÉЖНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да катання на каньках, звязаны з ім. Канькабежны спорт. Канькабежная секцыя. Канькабежны касцюм.КАНЬКАЛА, -ы, ДМ -у, Т -ам, м.; ДМ -е, Т -ай; ж. Разм. Той, хто канькае, дакучае сваімі просьбамі, скаргамі.КАНЬКАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Разм. Назойліва прасіць аб чым-н., скардзіцца на што-н.— Як ні канькала, ні

маліла, не даў каня ў нядзелю завезці парсючка ў Лашычы. Хадкевіч. Марта ішла следам, крыху супакоіўшыся, але ўсё яшчэ не пераставала канькаць аб сваіх патрэбах. Броўка.КАНЬКІ, -óў; адз. канёк, -нькá, м. Вузкія сталёвым палазкі, якія прымацоўваюцца да абутку для катання на лёдзе. Катацца на каньках. Бегавыя канькі. □ Алесь бегаў на каньках значна лепш, чым на лыжах. Шыцік.КАНЬЯК, -ý, м. Моцны алкагольны напітак са спірту, атрыманага перагонкай вінаградных він і вытрыманага ў дубовых бочках.[Ад геагр. назвы.]КАНЬЯЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каньяку, прызначаны для вырабу яго. Каньячная вытворчасць. Каньячная бутэлька. Каньячны спірт.КАНЮК, -á, м. Тое, што і каня (у 1 знач.). Над полем кру жылі два вялізныя канюкі. Федасеенка. Дразды ды заранкі, якія жылі побач, ніколі не баяліся канюкоў, якія луналл ў небе. Ігнаценка.КАН'ЮНКТУРА, -ы, ж. 1. Становішча, якое склалася ў пэўнай галіне грамадскай дзейнасці; абставіны, сітуацыя. Міжнародная кан'юнктура. Палітычная кан'юнкíура. Спрыяльная кан'юнктура.2. Сукупнасць прымет, якія характарызуюць стан таварнай гаспадаркі: змяненне цэн, курс каштоўных папер, аб'ём выпуску прадукцыі і пад. Эканамічная кан'юнктура.[Лац. сопінпсіш-а.]КАН'ЮНКТУРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кан'юнктуры. Кан'юнктурныя паказчыкі. Кан'юнктурныя цэны.КАН'ЮНКТУРШЧЫК, -а, м. Разм. Беспрынцыповы чалавек, які змяняе свае паводзіны ў залежнасці ад той ці іншай кан'юнктуры; прыстасаванец.КАН'ЮНКТКІВА, -ы, ж. Слізістая абалонка вока, якая пакрывае ўнутраную паверхню павек і пярэднюю частку вочнага яблыка.[Ад лац. СОП]ШІСІІУПЗ — злучальны.]КАН'ЮНКТЫВІТ, -у, М -вíце, м. Запаленне кан'юнктывы. Хранічны кан'юнктывіт.КАНЮХ, -á, м. Абл. Каня, канюк. Ад спякоты крычыць, аж: заходзіцца, канюх,— просіць піць: сасмяг там пад сонцам. Пташнікаў.КАНЮШНЯ, -і, ж. 1. Памяшканне для коней. Паблізу рачулкі размяшчаўся гаспадарчы двор — канюшня галоў на сорак, кароўнік і свінарнік. Хадкевіч. [Коні] былі рахманыя, павольныя, надта цягавітыя стварэнні, стаялі ў пабеленай канюшні, крытай бляхаю. Мікуліч.2. Неадабр. Пра бруднае запушчанае памяшканне.О Аўгіевы канюшні — тое, што і а ў г іе в ы стайні (гл. стайня).КАНЮШЫ, -ага, м. Гіст. Прыдворны чын у Рускай дзяржаве 15—17 стст. // Асоба, якая мела гэты чын і загадвала царскімí канюшнямі.КАНЮШЫНА, -ы, ж. Шматгадовая, радзей аднагадовая кармавая травяністая расліна сямейства бабовых з трайчастым лісцем і шарападобнымі кветкамі. Чырвоная канюшына. Белая канюшына. Скасіць канюшыну.Кашошынавы627Капарн у ць

КАНЮШЫНАВЫ, -ая, -ае. Тое, што і к ан ю ш ы н н ы.КАНЮШЫНІШЧА, -а, к. Поле, з якога сабралі канюшыну або на якім папярэдняй культурай была канюшына. — / няма чаго сеяць на канюшынішчы жыта,— даводзіў адзін з брыгадзіраў,— калі ў наступную вясну можна пасеяць, напрыклад, яравую пшаніцу. Кулакоўскі.КАНЮШЬ'ШНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да канюшыны. Канюшыннае насенне. Канюшынная атава. Ц Засеяны канюшынай. Канюшыннае поле.КАНЯ, -і, м. і. Драпеягаая птушка сямейства ястрабіных, дакучлівы манатонны крык якой нагадвае слова «піць»; сарыч, канюк. Прытаіцца да моху русалка, лясун, Каня вечнага «піць» не заводзіць. Пад звон-песню жывучых гусляравых струн Для ўсіх папараць-кветка узыходзіць. Купала.2. Абл. Кнігаўка. Пералётам да балот далі аб сабе знаць кані. Гартны.КАНЯВÓД, -а, М -дзе, м. 1. Чалавек, які займаецца конегадоўляй.2. Тое, што і канавод1. Цыбулька загадаў выдаць Кітайчонку вінтоўку і абмундзіраванне і прызначыў да сябе каняводам. Шчарбатаў.КАНЯКА, -і, ДЫ -у, Т -ам, м.; ДМ -няцы, Т -ай, ж. Разм. Пра слабага заезджанага каня. Худы каняка неахвотна перабіраў нагамі, апасліва паглядаючы касым вокам на пугу. «Полымя». Каняка на гарбіну моста ішла дробным, няроўным трухам. Гартны.КАНЯНЯ і КАНЯНЁ, -няці; мн. -ноты, -яят; н. Разм. і. Пра маларослага непрыгляднага каня. — Канянё было ў мяне хоць дужае, але гультаяватае — ідзе сабе памалу і, хоць ты зарэж яго, не пабяжыць. Бядуля. Аднойчы раніцай я прачнуўся і ўбачыў на двары нейкае малое заморанае каняня. Дамашэвіч. 2. Тое, што і ж а р а б я. КАНЯТНІК, -а, м. Разм. Пра ваўка, які душыць коней. Ён слухаў разам з намі воўчыя песні і расказваў, як учора ноччу конюх у іх на участку з кладоукі праз акно аблажыў аднаго старога канятніка. Пташнікаў.КАНЯФÉРМА, -ы, ж. Конегадоўчая ферма. Бацька атрымаў прэмію за лепшую каняферму ў вобласці. Арабей.КАП ', выкл. Ужываецца для перадачы гуку, які ўтвараецца ад удару каплі вады, вадкасці аб якую-н. паверхню. Кап... кап... кап... Капяжу застылыя гукі У марознай аціхнуць цішы. Сіпакоў. // у знач. вык. Ужываецца ў значэнні дзеяслова капаць. А дожджык кап ды лап... Яму нічога, Што ўжо размокла, хлюпае дарога. Лось.КАП2, -у,__ м. Наплыў, нараст на ствале дрэва, які ўтвараецца ў выніку мясцовага разрастання тканкі і скарыстоўваецца на дробныя такарныя і сталярныя вырабы.КАПА, -ы, ж. Узорыстае пікейнае пакрывала на ложак. Заслаць ложак капай, а У хатах радыё, гардзіны на вокнах, ложкі з капалі і рознымі накідкамі на падушках. Ермаловіч. На блакітную коўдру і падушкі накінута капа з

карункамі. Гарбук. [З лац. сарвд.]КАПА', -ы; мн. копы (з ліч. 2, З, 4 капы), коп; ж. Куча сена, саломы, складзеная конусам; невялікі стажок. [На сенажаці] там-сямстаялі ўжо стагі, густа былі раскіданы копы і ляжала яшчэ не згрэбенае, але ўжо парыжэлае сена. Чарнышэвіч. На палетках зрэдку стаялі яшчэ не звезеныя копы, а ні бабак, ні мэндлікаў ужо зусім не было: уборка набліжалася к канцу. Кулакоўскі. // перан. Пра пышныя, густыя валасы. На самай макаўцы высокай капы каштанавых валасоў сядзеў маленькі., капялюшык. Алёшка. Капа светлаеатых валасоў хвалямі спадала і рассыпалася па яе [Рэгініных] плячах. Лупсякоў.КАПА2, -ы, мн. копы (з ліч. 2, З, 4 капы), коп; ж. Даўнейшая адзінка лічэння: шэсцьдзесят штук чаго-н. Капа арэхаў. □ Густагуста ляжаць тоўстыя снапы, капа напэўна дасць восем пудоў — не меней. Галавач. Гуркоў па сто дванаццаць коп узята з кожнай градкі. Вялюгін.КАПА3, -ы; ж. На Беларусі і Ўкраіне ў часы феадалізму — сход сялян, які разглядаў судовыя справы і зямельныя спрэчкі. Беларускі селянін прынёс у горад свае традыцыйныя уяўленні аб самакíраванні, якія з пакалення ў пакаленне замацоўвала сялянская абшчына і яе вышэйшы арган — сялянскі сход, ці так званая капа. «Полымя».КАПАВОЗ, -а, м. Машына для транспарціроўкі коп сена, саломы і складвання іх у стагі, а таксама для пагрузкі гною, сіласу і інш. КАПАЛ, -у, м. Цвёрдая выкапнёвая смала расліннага паходжання, лепшыя сарты якой ідуць на прыгатаванне лакаў, а горшыя — лінолеуму. [Ісп. сора!.]КАПАЛЬШК, -а, м. Той, хто займаецца капаннем, копкай чаго-н. Капальнікі бульбы. □ Ездзілі на .. [паравічках] тутэйшыя людзі — нагрузчыкі торфу і капальнікі яго. Чорны. КАПÁЛЬНІЦА, -ы, ж. Жан. да капальнік. КАПАЛЬНЫ, -ая, -ае. Які служыць або выкарыстоўваецца для канання, копкі'. Капальныя прылады.КАПАЛЬНЯ, -і, ж. Месца падземнай або адкрытай распрацоўкі карысных выкапняў; руднік. Саляныя капальні. Каменнавугальныя капальні. Залатыя капальні.КАПАНІЦА, -ы, ж. Абл. Матыка. Саша знаходзіць у пажоўклай і палеглай траве каліўе бульбы, выварочвае капаніцай мокрую зямлю. Шамякін.КАПАННБ, -я, н. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, капаць. Кананне канала.2. Дзеянне паводле дзеясл, капацца (у 1, 2 знач.). Залішняе кананне ў псіхалогіі чалавека характарызуюць і раннія апавяданні К. Чорнага. Адамовіч.КАПАНУЦЬ і КАПЯНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак., што. Разм. Тое, што і к а пн ýц ь.КАПÁНЫ і КОПАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад капаць.2. у знач. прым. Вычасаны з дрэва, выкананага з коранем; не гнуты (пра полаз). КАПАР і гл. капёр.КАПАР2, -а, м. Дзіцячая або жаночая цёплая, на ўсю галаву шапка прамавугольнага пакрою з завязкамі пад падбародкам. 3-пад насунутага на лоб капара блішчалі адны вочы. Сабаленка.КАПАРНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак., што. Абл. Капнýць. «А што, каб гэтайКапатаванне628Капеж

гразі нацягаць на поле,— думаў, ходзячы тут, Лабановіч.—Поле ж пустое: капарні нагою — і жоўтага пяску дастанеш». Колас.КАПАТАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, капатаваць.КАПАТАВÁЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; зак. і незак. Спец. 1. Накрыць (пакрываць) якую-н. частку самалёта, аўтамабіля і пад. капотам ' (у 2 знач.).2. Перакуліцца (перакульвацца) цераз насавую частку пры аварыі (пра самалёт, аўтамабіль) .[Ад фр. сароíег.]КАПАТÁЖ, -у, м. Спец. Від аварыі: перакульванне самалёта цераз насавую частку пры пасадцы або ўзлёце.[Фр. сароіа§е.]КАПАТЛІВЫ, -ая, -ае. Разм. Марудлівы, непаваротлівы. Капатлівы чалавек.КАПАЦÉЦЬ, -цíць; незак. Разм. Капаць часта, буйнымі каплямі. Гразь настала каля ганку, З капяжа ўсё капаціць. Колас. Слёзы капацелі з красак і мачылі вымазаныя дзёгцем боты Базыля. Нікановіч.КАНÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак., у чым. 1. Капаючы, разграбаючы, рыцца ў чым-н. рыхлым, сыпкім. На дарозе ў пяску капаліся нейчыякуры. Рылько. За плотам пад сцяной капаўся ў снезе стары. Карпюк. // Разм. Перакладваючы, перабіраючы, шукаць што-н. Капацца ў паперах. Капацца ў кішэні, а Дзяўчаты тэрмінова шылі сабе нейкія старамодныя сукенкі, хлопцы капаліся ў старых бацькоўскіх скрынях у пошуках доўгіх да пят паляшуцкіх дзедаўскіх світак і кажухоў. Краўчанка. // перан. Дэталёва, па дробязлх. аналізаваць, абдумваць што-н., унікаць у што-н. Капацца ў душы. □ Сяльчонку не захацелася далей капацца ў гэтай старой гісторыі. Асіпенка.2. Разм. Займацца якой-н. карпатлівай справай, рабіць што-н. марудна, няўмела; важдацца. [Туляга:} Ваша праца пасоўваецца. Аляксандр Пятровіч. [Гарлахвацкі:} А іменна? [Туляга:} Матэрыялы падбіраю. [Гарлахвацкі:] Доўга капаецеся. Крапіва. [Жонка] капалася каля прыпечку. Бядуля.3. Паддавацца капапшо. Пад пластом шчэбню была мяккая зямля і капалася лёгка, хутка. Краўчанка.4. Зал. да капаць.КАПАЦЬ, -аю. -аеш, -ае; незак. і. (1 і 2 ас. не ужыв.). Падаць каплямі. Зямля была мокрая, з дрэў капала вада. Маўр. / у безас, ужыв. Удзень капала са стрэх, у зацішку зусім па-веснавому прыгравала сонца. С. Александровіч.2. Ліць, наліваць каплямі. Капаць лякарства. ІІ Разліваць каплі чаго-н. на што-н. Капаць салам на настольнік.3. перан.; на каго. Разм. Даносіць, нагаворваць. Капаць на суседзяў.О За каўнер не капае — няма падстаў спяшацца; паспеецца. Капаць на мазгі каму — настаўляць, навучаць.КАПАЦЬ, -áю, -áегл. -áе; незак., што. í. Пераварочваючы і разбіваючы верхні слой глебы (звычайна лапатай), размякчаць, рыхліць зямлю; ускопваць. Капаць агарод. □ Хлапчукі капалі зямлю і насілі перагной. Васілевіч. //

Выбіраючы, выкідваючы зямлю, рабіць паглыбленне. Капаць яму. □ Дзесят-кі і сотні тысяч жыхароў сталіцы,, пачалі капаць акопы, супрацьтанкавыя равы, будаваць надаўбні, каб перагарадзіць ворагу дарогу да сталіцы. Паслядовіч.2. Выконваць, даставаць што-н. з зямлі. Капаць бульбу. □ Улетку [людзі] збіралі грыбы і ягады, капалі карэнне. Якімовіч. //' Рыючы зямлю, здабываць каштоўныя пароды, карысныя выкапні, мінералы. Капаць гліну, а [Эдвард Лявзр] з самых малых год сваіх капаў жалезную руду. Чорны.<> Капаць магілу (яму) каму — рыхтаваць пагібель, тварыць зло каму-н.КАПÁЧ, -á, м. Разм. 1. Прылада для капання зямлі, выкопвання караняплодаў і пад. Жанчыны ў доўгіх спадніцах капаюць бульбу і гэтаксама стаяць, абапёршыся на капачы, каб адышла спіна. Адамчык.2. Той, хто займаецца капапнем зямлі; землякоп.3. Пра марудлівага, лянівага чалавека. — Капач ты з-пад цёмнае хмары, хлеба замясіць не ўмееш, хаты ніколі, як людзі, не пад.чяцеш! Колас.КАПАШЫЦЦА, -пашýся, -пóшышся, -цешыцца; нгзак. Разм. 1. ІПавяліцца, бязладна, мітусліва рухацца. У .. канаўцы капашылася мноства маленькіх галавасцікаў. Даніленка. Санліва папіскваючы, капашыліся ў галлі дрэў птушыныя вывадкі. Ракітны.2. Корпацца, важдацца, капацца, будучы занятым якой-н. справай. Меншыя дзеці капашыліся на агародзе, большыя — пілавалі, калолі і складалі дровы. Гурскі.КАПÉЕЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. Памянш.-ласк. да капейка.О Абысціся ў капеечку гл. абысціся.КАПÉЕЧНЫ, -ая, -ае. 1. Вартасцю або цаной у адпу капейку. Капеечная манета. // Які дае малую выгаду, невялікі прыбытак. [Вінгель] меў недзе паблізу тут прыгараднýю хату, нейкае капеечнае рамяство ў руках. Чорны.2. перан. Вельмі дробязны; нікчэмны. Капеечная хітрасць. □ Калі мы падраслі,— Не давала Радзіма заседзецца, Да утульных пярын, Да капеечных спраў прысуседзіцца. Панчанка....КАПÉЕЧНЫ, -ая, -ае. Другая састаўная частка складаных прыметнікаў, якая ў спалучэнні з лічэбнікам абазначае: вартасцю ў столькі капеек, колькі паказана ў першай частцы, напрыклад: трохкапеечны, пяцікапеечны.КАПÉЖ, капяжý і капяжá, м. 1. -ý. Каплі дажджу або талага снегу, якія падаюць са стрэх. Трымаўся мароз, хоць сярод дня капяжы са стрэх выбівалі ў снезе на прызбах конаўкі. Шамякін. // Падзенне капель талага снегу. Учора і ўначы была адліга — з туманам і капяжамі, але на золку ўдарыў мароз. Карпаў. // Абл. Ледзяшы на стрэхах. Як весткі вясны, на стрэхах хат павіслі сіняватыя капяжы. Навуменка.2. -á. Ніжні край страхі, даху, які выдаецца над сцяной. У вокны дождж буйны зазвоніць І з капяжоў руччом сцякае І снег жыўцом ён паядае. Колас.3. -á. Месца падзення капель са стрэх. Сціх дооíсдж, чуваць было, як ск[оч]ваюцца са страхі марудныя кроплі, звонка падаюць у капяжы. Лынькоў.Капейка _______________________________629_____________________________________Кап ёр КАПЕЙКА, -і, ДМ -пéйцы; Р мн. -пéек; ж. і. Грашовая адзінка, роўная адной сотай рубля, а таксама манета гэтай вартасці. Рыгор дастаў з кішэні капейку і падаў яе хлапчуку. Гартны.,.2. толькі мн. (капейкі, -пéек). Разм. Дробныя разменныя манеты. [Сяргей] разгарнуў кулак і паказаў капейкі. Брыль.3. зб. Разм. Грошы, грашовыя сродкі. — Навучыўся — і добра, пасаду бяры, Можа й нам дапаможаш капейкай. Глебка. Беражы бацькаву капейку, то і сваю здабудзеш. Прыказка.ф Абысціся ў капейку гл. абысціся. Без капейкі — без якіх-н. сродкаў існавання. Да (апошняй) капейкі — усё, цалкам, поўнасцю, без астатку (патраціць, заплаціць, атрымаць і пад.). Жывая капейка — пра ўсё, што дае прыбытак, даход. З капейкамі — трохі больш за якую-н. суму (пры недакладных падліках). Збіцца з капейкі гл. збіцца. Капейка ў капейку — абсалютна даíуíадна, кояькі наíрабуецца. Лішняя капейка — пра запас грошай. На капейку — вельмі мала, зусім нямнога. Ні за капейку — тое, што і ні за грош (гл. грош). Ні капейкі (за душой) — зусім няма грошай. Ні ў капейку не ставіць гл. ставіць. Свежая капейка — толькі што заробленыя грошы. У белы свет, як у капейку гл. свет. Узбіцца на капейку гл. узбіцца. Як адна капейка — зусім дакладна, ні больш ні менш (пра названую суму грошай). Як адну капейку — усё поўнасцю (страціць, зрасходаваць, заплаціць і пад.).КАНÉЙЧЫНА, -ы, ж. Разм. Пра невялікія, мізэрныя грошы. Сушчэвічаў бацька., зямлі не араў і хлеба не сеяў, а пускаў у ход дробную капейчыну. Чорны.КАПЕЛÁН, -а, м. У каталіцкай і авгліканскай цэрквах — свяшчэннік пры капліцы або дамашняй царкве. // Свяшчэннік у арміі.[Лац. сареІІашíз.]КАПЕЛÍРАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, капеліраваць.КАПЕЛÍРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе; зак. і незак., што. Спец. Аддзяліць (аддзяляць) золата і серабро ад прымесі акісляемых металаў шляхам прагравання са свінцом у капельКАПЕЛЬ, -і, ж. Спец. Пасудзіна з порыстых матэрыялаў для капеліравання.[Ням. КареІІе з лац.]КАПЕЛЬДЫНЕР, -а, ЛÍ. Уст. Тэатральны служыцель, які правярае білеты і паказвае гледачам месцы ў зале.[Ням. КареІШепег.]КÁПЕЛЬКА, -і, ДМ -льцы; Р мн. -лек; ж. 1. Памянш.-ласк. да капля (у 1 знач.).2. толькі адз. Самая малая колькасць чаго-н. Ужо засталася толькі капелька [чаю] на самым дне, і шкада было яе выпіваць, і нельга было выцерпець. Кулакоўскі. // у знач. прысл, кáпельку. Зусім нямнога, чуць-чуць. Адпачыць капельку.О Ні капелькі — ніколькі, ані.КАПЕЛЬМАЙСТАР, -тра, м. Асоба, якая кіруе хорам або аркестрам; дырыжор.[Ням. КареІІтеізІег.]

КАПЕЛЬМАЙСТАРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да капельмайстра, належыць яму.КÁПЕЛЬНІК, -а, м. Мінеральны нацёк у пячорах; сталактыт, сталагміт.КÁПЕЛЬШЦА, -ы, ж. 1. Бутэлечка з прыстасаваннем у горлачку для адлічвання капель (пры пераліванні крыві, увядзенні лякарстваў і пад.). Кап... Кап... Капае, ў капельніцы ў шкляначку кроў. Пташнікаў.2. Тое, што і п і п е т к а.КÁПЕЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каплі. Капельнае ўвядзенне лякарства. Капельная інфекцыя.КÁПЕР, -а, м. 1. Прыватнаўласніцкае судна, якое займалася (да сярэдзіны 19 ст.) у ваенны час з ведама свайго ўрада праследаваннем і захопам гандлёвых судпаў праціўніка і нейтральных краін, што перавозілі кантрабандпыя грузы для ваюючай краіны.2. Уладальнік такога судна.[Гал. карег.]КАПЕРНЫ, -ая, -ае. Які мае адпосіны да капера (у 1 знач.). Каперная аснастка.КАПЕРСКТ, -ая, -ае. Які мае адносіны да капера (у 2 знач.), належыць яму. Каперскае судяа.КÁПЕРСТВА, -а, к. Промысел капера (у 2 знач.), марскі разбой.КÁПЕРСЫ, -аў; адз. кáперс, -а, м. 1. Паўднёвая куставая расліна з паўзучымі галінамі.2. Пупышкі гэтай расліны, якія ў марынаваным выглядзе скарыстоўваюцца як прыправа.[Грэч. каррагіз.]КАПЕЦ, -пцá, м. 1. Куча агародніны, накрытая ад марозу саломай і прысыпаная зверху зямлёй. Капец буракоў. □ Засыпаюць бульбу ў капцы таксама хлопцы. Выкопеаюць доўгую прамавугольную яму, засцілаюць дол, берагі саломай і воз за возсм насыпаюць высокі конус, які затым зноў накрываецца саломай і, засыпаецца зямлёй. Навуменка. Гаспадар сёння абладзіў капец бульбы, абгледзеў яго так, каб ніводная бульбіна не прапала. Сабаленка.2. Насып са слупам як межавы знак. З капца тырчаў новы дубовы слупок, на абчасаным баку яго быў выпалены дзяржаўны герб. Галавач. Але праведзена граніца, На ёй пастаўлены капец, Парог паложаны — канец! Колас.3. Разм. Насып, курган, звычайна надмагільны. Над гэтым салдацкім канцом дарагім Прашу аднагодкаў: праверце, Ці не зараслі дзе да родных магіл Сцяжыны — у полі і ў сэрцы! Гілевіч.4. звычайна мн. (капцы, -6ў).Разм. Смерць, пагібель, канец. Доўга хварэў пан. Усе думалі, што капцы ўжо яму. Якімовіч.КАПÉІПКА, -і, ДМ -шцы; Р мн. -шак; ж. Абл. Капа1. Каля ног дзяўчынкі паднялася мяккая капешка, на якую так захацелася сесці з падскокам. Гарбук.КАП'Ё, -я; мн. кóп'і, -яў; н. Даўнейшая колючая або кідальная зброя ў форме доўгага дрэўка з вострым металічным наканечнікам. ІІ С'íтартыўны снарад такой формы. Кідаць кап'ё.О Ламаць коп'і гл. ламаць.КАПЁР, капрá і КАПАР', кáпара, м. 1. Металічная або драўляная канструкцыя для забівання паляў. Важка бабай бухае капёр, заганяе ў дно глыбока палі. Русецкі.2. Збудаванне над шахтай для ўстаноўкі пад'ёмніка. Там [у Салігорспу] выраслі вы-Капііст 630 Капітальнысачэзныя стальныя капры першых беларускіх шахт. Паслядовіч.КАПІІСТ, -а, М -сце, м. 1. Уст. Перапісчык, які знімае копіі з дакументаў.2. Мастак, які капіруе арыгінальныя творы іншых мастакоў.'КАПІЛЯР, -а, м. 1. Трубачка з вельмі вузкім унутраным каналам. // Усякі невялікі вузкі канал (напрыклад, у ворах глебы, дрэва).2. Самы тонкі крывяносны сасуд.[Ад лац. саріІІагіз — валасяны.]КАШЛЯРНАСЦЬ, -І, Ж. Здольнасць вадкасцей паднімацца і апускацца па капілярах.КАШЛЯРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да капіляра, з'яўляецца капілярам. Капілярная трубка.КАШРАВÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Які служыць, прызначаецца для капіравання. Капіравальмы апарат. Капіравальная папера. Капіраеальны аловак.КАШРАВАЛЬШЧЫК, -а, м. Тое, што і капіроўшчык.КАШРАВÁЛЬШЧЫЦА, -ы, ж. Жан. да капіравальшчык.КАШРАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, капіраваць.КАШРАВÁЦЦА, -рýецца; незак. Зал. да капіраваць.КАПІРАВАЦЬ, -рýю, -рýеш, -рýе; незак., каго-што. 1. Знімаць, рабіць копію з чаго-н. Капіраваць чарцяжы. Капіраваць карціну.2. перан. ІІераймаць, падрабляць чые-н. рухі, міміку і пад. Паліцэйскія заходзіліся ад таго, як трапна капіраваў фельдфебеля малады паліцэйскі. Мікуліч. // Слепа пераймаць што-н., некрытычна карыстацца чым-н. Пісьменнік не захапляецца выпадковымі з'явамі жыцця, не капіруе яго, а, глыбока асэнсаваўшы падзеі, раскрывае заканамернасць гістарычнага працэсу. Арабей.3. Друкаваць што-н. з дапамогай гектографа, светапісу, капіравальнага апарата.КАП1РКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Разм. Капіравальная папера. Пісаць пад капірку. а З канапы Валодзя дастаў пішучую машынку, падрыхтаваў паперу, капірку і пачаў друкаваць зводку. Новікаў.КАШРОВАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да капіроўкі. Капіровачныя работы.КАШРОУКА, -І, ДМ -рóўцы, ж. Дзеянне паводле дзеясл, капіраваць (у 1, 3 знач.).КАПІРОЎШЧЫК, -а, м. Чалавек, які займаецца капіроўкай, капіраваннéм.КАШРÓЎШЧЫЦА, -ы, ж. Жан. да капіроўшчык.КАПІТÁЛ, -у, м. 1. Вартасць, якая прыносіць яе ўладальніку-капіталісту прыбавачную вартасць шляхам эксплуатацыі наёмных рабочых. Прамысловы капітал. Фінансавы капітал. М анапалістычны капітал. // толькі адз. Капіталісты, буржуазія як клас; капіталізм. Краіны капіталу.

2. Разм. Сума грошай (звычайна вялікая). Некалькі дзесяткаў заробленых рублёў зараз здаваліся Лабановічу значным капіталам, з якім весялей заглядалася ў заўтрашні дзень. Колас. Дагэтуль Зося насіла ўвесь свой капітал у хустачцы, туга заціснуўшы вузлом і медзякі і паперкі. Брыль.3. перан. Багацце, каштоўнасць, скарб. [Бондар:] Людзі — найдаражэйшы капітал.Сапраўдны чалавек — найвялікшае багацце. Гурскі.О Асноўны капітал — частка капіталу, якая затрачваецца на набыццё сродкаў вытворчасці. Іміграцыя капіталу гл. іміграцыя. Перамешíы капітал — частка капіталу, якая затрачваецца на наём рабочай сілы. Прамысловы капітал — капітал, які функцыяніруе ў сферы капіталістычнай матэрыяльнай вытворчасці і праз эксплуатацыю наёмных рабочых дае прыбавачную вартасць. Фінансавы капітал — зрошчаны капітал банкаўскіх і прамысловых манаполій.О Мёртвы капітал — а) каштоўнасці, маёмасць, якія не прыносяць даходу; б) перан. пра ідэі, думкі, веды і пад., што не знаходзяць сабе прымянення.КАШТАЛАЁМКІ, -ая, -ае. Які патрабуе вялікіх капіталаўкладанняў. Капіталаёмкая галіна народнай гаспадаркі.КАШТАЛАЎКЛАДÁНШ, -яў; адз. капіталаўкладáнне, -я, н. Сродкі, расходаваныя на будаўніцтва, стварэнне, развіццё чаго-н. Капіталаўкладанні ў хімічную прамысловасць. Акупнасць капіталаўкладанняў.КАШТАЛІЗАВÁЦЦА, -зýецца; зак. і незак. 1. Ператварыцца (ператварацца) у капітал (у 1 знач.).2. толькі незак. Зал. да капіталізаваць.КАПІТАЛІЗАВАЦЬ, -зýю, -зýеш, -зуе; зак. і незак., што. Правесці (праводзіць) капіталізацыю.КАШТАЛІЗÁЦЫЯ, -і, ж. 1. Пераход на капіталістычны шлях развіцця; укараненне форм капіталістычнай гаспадаркі. Капіталізацыя сельскай гаспадаркі.2. Ператварэнне прыбавачнай вартасці ў капітал (у 1 знач.).3. Вызначэнне вартасці прадпрыемства або іншай маёмасці па гадавых даходах ад іх і існуючаму ў даны перыяд уліковаму працэнту ў капіталістьгчным грамадстве.КАПІТАЛІЗМ, -у, м. Грамадска-эканамічная фармацыя, заснаваная на прыватнай уласнасці на сродкі вытворчасці і эксплуатацыі наёмнай працы капіталам (змяняе феадалізм, папярэднічае сацыялізму — першай фазе камунізма). Капіталізмам называецца такое ўстройства грамадства, калі зямля, фабрыкі, прылады і інш. належаць невялікаму ліку землеўладальнікаў і капіталістаў, а маса народа не мае ніякай або амаль ніякай уласнасці і павінна таму наймацца ў работнікі. Ленін.КАШТАЛІСТ, -а, М -сце, м. 1. Прадстаўнік пануючага класа капіталістычнага грамадства, які валодае капіталам і атрымлівае прыбавачную вартасць шляхам эксплуатацыі таёмнай працы. Клас капіталістаў.2. Разм. Багацей, багатыр.КАПІТАЛ1СТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да капіталіст.КАПІТАЛІСТКІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да капіталізму, уласцівы яму. Капіталістычны лад. Капіталістычныя краіны. Капіталістычная вытворчасць.КАПІТÁЛЬНАСЦЬ, -і, ж. Якасць капітальнага.КАПІТАЛЬНЫ, -ая, -ае. 1. Звязаны з пашырэннем асноўных фондаў народнай гаспадаркі. Капітальнае будаўніцтва. // Істотны, асноўны, карэнны. Капітальны рамонт.Капітан ______________________________631___________________________________Кап н уць 2. Грунтоўны, важны. Капітальнае навуковае даследаванне.О Капітальная сцяна гл. сцяна. Капітальныя ўкладанні гл. укладанне.КАПІТАН, -а, ле. 1. Афіцэрскае званне, якое ідзе за званнем старшага лейтэнанта. // Асоба, якая мае гэта званне. [Васіль] прайшоў праз усю вайну. Вырас, да капітана, камандзіра роты. Шамякін.2. Начальнік, камандзір судна. Капітан карабля. □ —Вось падыходзіць да мяне капітан і пытае: «Як вы думаеце, дарагі Тапурыя, не будзе непагоды сёння на моры?» Самуйлёнак.3. Кіраўнік спартыўнай каманды. Капітан футбольнай каманды.О Капітан-лейтэнант — афіцэрскае званне ў ваенна-марскім флоце, якое ідзе за званнем старшага лейтэнанта. // Асоба, якая мае гэта званне. Капітан 3-га рангу — афіцэрскае званне ў флоце, якое ідзе за званнем капітан-лейтэнанта. // Асоба, якая мае гэта званне. Капітан 2-га рангу — афіцэрскае званне ў флоце, якое ідзе за званнем капітана 3-га рангу. // Асоба, якая мае гэта званне. Капітан 1-га рангу — афіцэрскае званне ў флоце, якое ідзе за званнем капітана 2-га рангу. // Асоба, якая мае гэта званне.[Фр. саріíаіпе.]КАШТÁНСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да капітана, належыць яму. Капітанскія паганы. Капітанскі мосцік.КАП1ТУЛ, -а, м. 1. Калегія духоўных асоб пры епіскапе ў каталіцкай і англіканскай царкве.2. Сход членаў рыцарскага ці манаскага ордэна; кіруючы орган ордэна.3. У дарэвалюцыйнай Расіі — установа, якая займалася ўзнагароджваннем ордэнамі.[Лац. сарШíІшп.]КАПІТУЛЯВАЦЬ, -люю, -люеш, -люе; зак. і незак. 1. Спыніўшы ваенныя дзеянні, здацца (здавацца) пераможцу на прадыктаваных ім умовах. Рэшткі нямецка-фашысцкай арміі безагаворачна капітулявалі. «Беларусь».2. перан. Адступіць (адступаць) перад цяжкасцямі, перашкодамі; прызнаць (прызнаваць) сваё бяссілле ў чым-н. Капітуляваць перад пагрозай. Капітуляваць у спрэчцы.КАШТУЛЯНТ, -а, М -нце, м. Пагард. Той, хто капітулюе (у 2 знач.), па-здрадніцку адмаўляецца ад цвёрдай лініі ў чым-н. Капітулянт-перараджэнец.КАПІТУЛЯНЦКІ, -ая, -ае. Уласцівы капітулянту; разлічаны на капітуляцыю. Капітулянцкая палітыка. Капітулянцкія прапановы.КАШТУЛЯНЦТВА, -а, н. Паводзіны капі-тулянта.КАПІТУЛЯЦЫЯ, -і, ж. 1. Спыненне ваенных дзеянняў і здача пераможцу на прадыктаваных ім умовах.

Безагаворачная капітуляцыя. Капітуляцыя фашысцкай Германіі.2. перан. Адступленне ад сваіх пазіцый, прызнанне свайго бяссілля ў чым-н.3. У міжнародным праве — дагавор з пераможаным праціўнікам аб умовах спынення ваенных дзеянняў. Падпісаць капітуляцыю.[Лац. саріінíаíіо.]КАШТЗЛЬ, -і, ж. Верхняя частка архітэктурнай калоны або пілястры, якая служыць непасрэдным пераходам да перакрыцця.[Ад лац. сарііеІІнт — галоўка.]КАПІЦА, -ы, ж. Невялікая капа сена, саломы. [Васіль] падкіну}) пару капіц сена з дальняга ўрочышча. Даніленка.КÁШІПЧА, -а, н. Кулыавае збудаванне ўсходніх і прыбалтыйскіх славян язычніцкага перыяду.КАПКА, -і, ДМ -пцы; Р мн. -пак; ж. Разм. Капля, кропля. Чутно ўжо, як пачынаюць за акном падаць капкі са страхі на зямлю. Галавач. На сурдуце былі сякія-такія плямы, паходжанне якіх можна было б вытлумачыць неасцярожна ўпаўшымі капкамі верашчакі. Колас.КАПКÁН, -а, м. Паляўнічая звералоўная пастка, якая складаецца з дзвюх жалезных дуг і спружыны. Паставіць капкан на звера. Трапіць у капкан. □ [Антон] узяў учора на капкан [лісу]. Карпюк.[Цюрк.]КАПЛІЦА, -ы, ж. Невялікі царкоўны або касцельны будынак з іконамі без алтара; малельня. На пагорку ўзвышалася капліца — сіняя, з залатым крыжам цэркаўка. Асіпенка. Змоўкнуў звон хаўтурны На старых капліцах. Колас.КАПЛІЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж.Памянш.-ласк. да капліца; невялікая капліца. На адным канцы сяла старэнькая абымшэлая каплічка. Мурашка. Каля вёскі Лясная, што на Магілёўшчыне, даўно стаіць невялікая каплічка — помнік у гонар бітвы паміж войскамі Пятра І і шведскім корпусам генерала Левенгаўпта. «Полымя».КАІІЛУН, -á, м. Пакладаны певень, якога адкормліваюць на мяса.[Ад ням. КаррЬапп.]КАПЛЯ, -і; Р мн. -пель; ж. 1. Невялічкая акруглая часцінка якой-н. вадкасці; кропля. Капля расы. Каплі поту на твары. □ З халодным ветрам урываліся частыя каплі дажджу, адганялі сон, бадзёрылі. Лынькоў. Капля слёз на зрэбнай кашулі Здавалася капляй крыві. Чарот.2. толькі мн. (каплі, -пель). Газведзенае на чым-н. лякарства, якое прымаецца па пэўнай колькасці такіх часцінак. Сардэчныя каплі. Мятныя каплі: Выпіць капель.3. перан.; толькі адз., чаго. Разм. Самая нязначная колькасць чаго-н. Газы ў лямпе засталася адна капля. Ц у знач. прысл. кáплю. Зусім нямнога, чуць-чуць. Удзяліць каплю ўвагі.О Да (апошняй) каплі — усё без астатку (выпіць, расходаваць і пад.). Да апошняй каплі крыві — ахвяруючы ўсім, не шкадуючы жыцця (змагацца, біцца, абараняцца і пад.). Капля за капляй — паступова, патрошку. Капля ў каплю — абсалютна, поўнасцю (падобен, супадае і пад.). Капля ў моры — вельмі нязначная колькасць у параўнанні з чым-н. вялікім. Ні каплі — ніколькі, ані. Ні каплі ў рот не браць гл. браць. Як дзве каплі вады — абсалютна, поўнасцю (падобен, супадае і пад.).КАПНУЦЦА, -нýся, -нéшся, -нéцца; -нёмся, -няцéся; зак. Разм. Тое, што і капнýць (у 2 знач.).КÁПНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак. Аднакр, да капаць.КАПНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. 1. Аднакр, да капаць (у 1 знач.).Капот632Каптаж

2. перан. Унікнуць у што-н., дабрацца да чаго-н. Толькі капні — адразу заўважыш недахопы.КАПОТ ', -а, М -поце, м. 1. Уст. Жаночае хатняе плацце шырокага пакрою з рукавамі і разрэзам спераду. На сляпой цяпер быў старамодны капот у доўгіх жоўтых палосах, на нагах — сандалі. Бядуля. // Доўгі кафтан. Абрам у доўгім чорным капоце, які блішчэў на грудзях ад заношанасці, стаяў сярод майстэрні і на пальцы сукаў суравую нітку. Пестрак.2. Адкідная металічная накрыўка ў машынах, механізмах, якая ахоўвае іх ад пылу, вільгаці і інш. Капоты на дзвюх машынах былі падняты; нешта ладзячы, шафёры корпаліся ў маторах. Шахавец. [Лёнька] падышоў да сваёй паўтаратонкі, рэзка адкінуў капот і, нырнуўшы да матора з галавою, пачаў там нешта бразгаць гайкамі і ключамі. Краўчанка.[Фр. сароíе.]КАПОТ 2, -а, М -поце, м. Тое, што і к а п ат а ж.КАПОТА, -ы, ДМ -поце, ж. Разм. Тое, што і капот1 (у 1 знач.).КАПРÁЛ, -а, м. Воінскае званне малодшага камандзіра ў арміях некаторых краін і ў рускай арміі з 17 да першай палавіны 19 стагоддзя. // Асоба, якая мае гэта званне. Хвіліны праз дзве з'явіўся капрал і далажыў пану Крулеўскаму аб прыводзе злачынцаў. Колас.[Фр. сарогаí.]КАПРАЛАКТÁМ, -у, м. Арганічнае злучэнне, якое служыць сыравінай для вытворчасці капронавага валакна.КАПРАЛАКТÁМАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да капралактаму. Капралактамавая вытворчасць.КАПРÁЛЬСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да капрала, належыць яму. Капральскі мундзір.КАІІРОН, -у, м. Штучнае валакно высокай трываласці з сінтэтычнай поліаміднай смалы. // Тканіна з гэтага валакна. // Разм. Панчохі з капронавага валакна.КАПРОНАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да капрону. Капронавая вытворчасць. // Зроблены з капрону. Капронаеыя панчохі. Капронавая сукенка. Капронавы трос. Капронавая сетка.

КАПРЫЗ, -у, м. 1. Беспадстаўнае, але настойлівае жаданне, патрабаванне; педарэчная задума, дзівацтва. Дзіцячы капрыз. Жаночы капрыз. □ У Толі быў адзін капрыз. Амаль кожны месяц маці купляла яму ці новыя туфлі, ці сандалеты, а яны хлопчыку ўсё былі не даспадобы. Даніленка.2. перап. Што-н. нечаканае, выпадковае. Капрыз прыроды. Матор з капрызамі. □ Наставала., [зіма] няроўна, марудна, з частымі капрызамі. Хадкевіч.[Фр. саргісе.]КАПРЫЗА, -ы, ДМ -у, Т -ам, м.; ДМ -е, Г -ай, ж. Разм. Капрызны чалавек, капрызнае дзіця. Не ў казцы жылі, а ў сяле Сяміцвет — / тата, і мама, і бабка, і дзед. А ў іх быў любімы сыночак-унук — Раздура, распуста, капрыза Янук. Яго абувалі, Яго разу валі, Яго апраналі, Яго распраналі, Лішняга кроку Ступіць не давалі... Муравейка.КАПРЫЗІЦЬ, -рыжу, -рызіш, -рызіць; незак. Паводзіць сябе капрызна, быць капрызным. Душна і цесна ў калысцы дзедаваа Нінцы..; плача дзіця, капрызіць. Колас. Марына ў апошні час стала нешта злавацца, капрызіць. Шахавец.КАПРЫЗНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць капрызнага.КАПРЫЗНІК, -а, м. Капрызны чалавек, капрьíза.КАПРЫЗШЦА, -Ы, Ж. Жан. да капрызнік.КАПРЫЗНІЧАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Тое, што і капрызіць. Заўсёды, калі хто з дзяцей пачынае капрызнічаць ці наогул хандрыць, толькі ён, бацька, можа кожнаму рады даць. Гроднеў.КАПРЫЗНЫ, -ая, -ае. 1. Свавольны, наравісты, з капрызамі. Капрызнае дзіця. Капрызны чалавек. // Які выражае капрыз. Капрызны голас. Капрызны твар. □ [Акушэрка] сустракала Сяргея больш стрымана, крывячы ў ледзь прыкметнай усмешцы., капрызны маленькі рот. Сіўцоў.2. перан. Поўны нечаканых перамен, выпадковасцей; няўстойлівы. Капрызны лёс. Капрызнае надвор'е. □ Нёман стромкі, капрызны, а па ім — плыты, бясконца плыты... Васілевіч,КАПРЫЗУЛЯ, -і, ДМ -ю, Т -ем, м.; ДМ -і, Т -яй, ж. Разм. Капрыза, капрызнік. / аднойчы папрасіў Ласы капрызуля:—Мёд салодкі! Прынясі Хоць ка зуб, матуля! Калачынскі.КАПРЫФОЛІЙ, -лію і КАПРЫФОЛЬ, -ю, м. Павойная кустовая расліна сямейства бружмелевых з пахучымі ружовымі або жоўтымі кветкамі (разводзіцца як дэкаратыўная).[Ад лац. саргіíоíшт — казліны ліст.]КАПРЫЧЫО, нескл., н. Род музычных твораў вольнай формы, якія вызначаюцца жывасцю, нечаканымі і арыгінальнымі пераходамі. «Італьянскае капрычыо» Чайкоўскага. «Іспанскае капрычыо» Рымскага-Корсакава.[Іт. саргіссіо.]КÁПСУЛА, -ы, ок. 1. Тонкая абалонка або сумка, якая абвалаквае розныя органы, а таксама і паталагічпыя ўтварэнні ў арганізме.2. Абалонка для вадкіх або парашкападобных лякарстваў, якая прыгатаўляецца з крухмалу, жэлаціну і лёгка раствараецца ў арганізме.3. Герметычная кабіна, камера. // Спускаемы касмічны апарат.[Ад лац. сарзцíа — каробачка.]КАШ.УЛЬ, -я, м. 1. Металічны каўпачок'з выбуховым рэчывам, якое загараецца ад удару і запальвае зарад у баявых патронах, дыстанцыйных трубках і інш.2. Алавяны каўпачок, які надзяваецца на галоўку закаркаванай бутэлькі з віном.[Фр. сарзцíе з лац.]КÁПСУЛЬНЫ ', -ая, -ае. Які мае адносіны да капсулы. Капсульны гідраагрэгат.КАПСУЛЬНЫ2, -ая, -ае. Які мае адносіны да капсуля. // 3 капсулем. Капсульны пісталет.КАПТАЖ, -ý, м. 1. Заключэнне ў трубы, калодзежы і іншыя збудаванні падземнай крыніцы вадкасці або газу з мэтай іх найбольш поўнага выкарыстання.Каптан633Капыл

2. Збудавапне над месцам выхаду крыніцы.[Фр. сарíа^е.]КАПТАН гл. кафтан.КАПТУР і, -á, м. і. Дзіцячы або жаночы галаўны ўбор, які завя.ззаецца пад падбародкам і пакідае адкрытым толькі твар; папар 2. Усе ў святочных світках. Бабы ў новых каптурах з белымі карункамі. Бядуля.2. Невялікі дах, заслона, навес конусападобнай формы над чым-н. Для адводу пары была зроблена еыцяжная труба над шырокім, бляшаным каптуром. Колас.3. Абл. Верх печы ў выглядзе дзвюх сценак, якія ўзвышаюцца над ляжанкай. Кастрыца ляжаў на цёплых цаглінах, смактаў цыгарку за цыгаркай і часам з-за каптура пазіраў у акно. Стаховіч.КАПТУР2 гл. коштр.КАПТЭНАРМУС, -а, м. Службовая асоба ў арміі, у абавязкі якой уваходзіць захаванне і выдача харчу, абмундзіравання, зброі.[Ад фр. сарііаіпе á'агтез.]КАПУЛІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе; зап. і незак., што. Зрабіць (рабіць) капуліроўку.КАПУЛІРОУКА, -і, ДМ -рóўцы, ж. Прышчэпка чаранком, у адрозненне ад акуліроўкі — прышчэпкі вочкам.[Ад лац. сорцíаге — злучаць.]КАПУЛЯЦЬІЯ, -і, ж. Палавы працэс у ніжэйшых арганізмаў (грыбоў, водарасцей).[Ад лац. сорцíаíіо — савакупленне.]КАПУН, -á, м. Разм. Той, хто капаецца, робіць усё занадта марудна.КАПУСНІК, -у і -а, м. і. -у. Разм. Агарод, поле, засаджанае капустай. Маці ў капусніку была, .. капусту палола там.

Ставер.2. -у, зб. Разм. Капуснае лісце. Наламаць капусніку. □ Пасярод двара стаяла карова і ела з кучы капуснік. Чорны.3. -а; перан. Вечарынка ў акцёраў, студэнтаў і інш. з самадзеннымі нумарамі жартаўліва-парадыйнага характару.КАПУСШШЧА, -а, н. Участак поля, які быў пад капустай.КАПУСНЬІ. -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да капусты. Капусны ліст. Ц Прыгатаваны з капусты; з капустай. Капусныя катлеты.2. Як састаўная частка некаторых назваў шкоднікаў капусты. Капусная тля. Капусны чарвяк.КАПУСТА, -ы, ДМ -сце, ж. 1. Агародная расліна, лісце якой звіваецца ў качаны, а таксама самі качаны, якія ідуць у ежу. Садзіць капусту. Шаткаваць капусту. □ Ўсе лета вазілі [калгаснікі] агуркі, памідоры, капусту на калгасны рынак. Шамякін. Тут жа на лабяку паўз дарогі жанчыны секлі лысыя качаны капусты. Дуброўскі.2. Вараная страва з крышанага качана тэтай расліны. Шчаслівая цётка Палашка тым часам падае на стол міску гарачай капусты. Якімовіч.О Зайцава капуста — тое, што і к і с л і ц а. Марская капуста — марскія водарасці, якія ўжываюцца як ежа і як лячэбны сродак. Цвятная капуста — асобы від капусты, суквецце якой ідзе ў ежу.О Крышыць на капусту гл. крышыць.КАПУТ, нескл., м.; у знач. вык. Разм. Канец, смерць.— Капут яму, пане. Дзе ж ён будзе жывы, паляжаўшы ў такой вадзе. Не ўжо: Галавач. На другі тыдзень схапіла мяне ўдадатак яшчэ і ліхаманка. Аслабеў зусім, думаў — капут! Карпюк.[Ням. КагшН.]КАПУЦЫН, -а, м. 1. Манах рымска-каталіцкага францысканскага ордэна, які носіць плашч з капюшонам.2. Род амерыканскіх малп з доўгімі валасамі на галаве.[Іт. саррчссіпо ад саррцссіо — капюшон.]КАПЦÉЦЬ, капцíць; незак. Разм. 1. Тое, што і капціць (у 1 знач.). Лямпы, што віселі пад столлю, хліпалі, капцелí. Шамякін. Газа была не чыстая, святла давала мала, капцела многа. Новікаў.2. перан. Жыць без мэты, без справы.— Людзі горы варочаюць, а вы? .. Дармаедамі думаеце век капыець... Лынькоў.КАПЦЁРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Разм. Ротны або батальённы склад вайсковай амуніцыі і абмундзіравання. У ротнай капцёрцы стаяць мае боты, што зведалі добра далёкія маршы. Вялюгін.КАПЦШКА, -і, ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж. Разм. Самаробнае асвятляльнае прыстасаванне на газе; лямпа без шкла. Яшчэ нядаўна ў вокнах местачковых хат мільгацелі цьмяныя аганькі капцілак, камінк[а]ў, а школа зыркала электрычнымі агнямі. Навуменка.КАПЦІЦЦА, капчýся, кóпцішся, кóпціцца; незак. 1. Пакрывацца слоем копаці, сажы.2. Зал. да капціць (у 2, 3 знач.).КАПЦІЦЬ, капчý, кóпціш, кóпціць; незак. 1. Выдзяляць копаць, сажу пры гарэнні; куродымець. Дзве вісячыя лямпы задыхаліся ўгары ад сціснутага паветра, міргалі і капцілі. Васілевіч.2. што. Пакрываць копаццю, сажай. Хутка газавыя лямпы пакінуць капціць столі калгасных дамоў. Шахавец.3. што. Разм. Абкурваць дымам, вэндзіць (мяса, рыбу і інш.). [Шышак] хапае будачніку, каб па вясне капціць кумпякі, а ў чэрвеньскія вечары бараніцца ад камароў, заедзі куродымам. Навуменка.О Капціць неба — жыць без мэты, без справы, не прыносячы карысці грамадству.КАПЦГОР гл. кіпцюр.КАПШУК, -á, м. Мяшочак для тытуню, махоркі, які сцягваецца шнурком; кісет.— Закурвайце, мужчыны! — адазваўся Сымон, выняўшы з-за пазухі вялікі капшук з тытунём. Чарот. Дзядзька Антось спыніўся, дастаў капшук з самасадам, скруціў папяросу, выкрасаў агонь. С. Александровіч.КАПЫЛ, -á, м. 1. Кавалак дрэва ў форме ступні, на якім шавец робіць абутак. Каб абутак шыць па мерцы: не вялікі, не малы, Прымяраеш, круціш-верціш—■ Падбіраеш капылы. Непачаловіч. Я па-суседспу часта забягаў паглядзець, як Пятро сукаў дратеу, як ён нацягваў на капыл выцяжкі. Сабаленка.2. Адзін з драўляных брускоў, якія ўстаўляюцца ў палазы і служаць апорай для кузава саней. Даніла справаю заняты — На сані чэша капылы. Колас. [У зямлянцы Сымона] ішлі самыя гарачыя дыскусіі..: з якога дрэва лепш зрабіць капыл, які полаз трывалейшы. Лынькоў.О Гнуць на свой капыл гл. гнуць. І з капытоў далоў гл. далоў. На чый капыл — чыім-н. спосабам, на чый-н. манер (рабіць, раўняцца і пад.). Усё (усе) на адзін капыл —Капылле____________________________________634_____________________________Карабейнічац ь аднолькава, аднолькавымі (нарабіць, зрабіць, атрымацца).КАПБІЛЛЕ, -я, н., зб. Капылы. [Мікіта] дамашнім спосабам, распарваючы ў печы ясень, гнуў палазы і вычэсваў капылле для саней. Галавач. На вокнах свежыя фіранкі ўсміхаюцца; прасцірадламі чыстымі пазасланы зэдлік і столік з шавецкім капыллем. ЛынькоўКАПЫРСЦІЦЦА, -ршчуся, -рсцішся, -рсціцца; незак. Абл. Упарціцца, наравіцца; капрызіць. [Марце] думалася.., што дачка капырсціцца толькі датуль, пакуль справа не пастаўлена насур'ёз. Гартны.КАПНІТ, -á, М -пыцé, м. Рагавое ўтварэнне на канцы ног у некаторых млекакормячых. Калі-нікалі праязджала павольна калымага, .. пацоквалі падкаваныя конскія капыты. Колас. На паляне між дубоў—Шмат слядоў Ад капытоў. Муравейка. Адбіваецца кабылка Капытамі ад ваўкоў. Якімовіч.О Задраць капыты — здохнуць (пра жывёліну), памерці (пра чалавека).КАПЮТНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да капыта, капытоў. Капытныя хваробы. Ц Які мае капыты. Капытныя жывёлы.2. у знач. наз. капытныя, -ых. Назва атрада млекакормячых, у якіх фалангі пальцаў пакрыты капытамі.КАПЬІЦІЦЦА, -ціцца; незак. Разм. Спаткацца (пра каня).КАШЛЦІЦЬ, -ціць; незак. Разм. Біць, таптаць капытамі. Каровы беспрытульныя равуць, На межах згорбленых быльнёг ірвуць. А коней капыты капыцяць рунь. Пушча.

КАПЭЛА, -ы, ж. 1. Хор, а таксама змешаны ансамбль спевакоў і музыкантаў. Дзяржаўная харавая капэла. Капэла бандурыстаў.2. перан. Разм. Кампанія, група блізка знаёмых асоб. [Віталія] падбівала сваіх акцёраў усёй капэлай пайсці да Сівалоба. Шамякін.[Лац. сареІІа.]КАПЮШОН, -а, м. Адкідны галаўны ўбор, прымацаваны ззаду да каўняра верхняй адзежыны. Плашч з капюшонам. □ Іван Васільевіч адкінуў капюшон, зняў шапку, каб выцерці пот. Шамякін.[Фр. сарцсЬоп.]КАПЯЛЮШ, капелюша, м. Галаўны ўбор, мужчынскі —з палямі, жаночы — розных фасонаў. Саламяны капялюш, а Прытрымліваючы капронавы капялюш, палі якога намоклі і абвіслі, Максім Сцяпанавіч сігаў вялізнымі крокамі. Карпаў. Каля століка пасажыра прайшла кабета ў чорным капелюшы. Бядуля.[Лац. сареІІнз.]КАПЯЛЮШЮК, -а, м. Майстар па вырабу капелюшоў.КАПЯЛЮШНІЦА, -ы, ж. Жан. да капялюпгаік.КАПЯЛЮШНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да капелюша. Капялюшная вытворчасць. Ц Прызначаны для капелюша. Капялюшная стужка.КАПЯЛЮШЫК, -а, м. Памянш.-ласк. да капялюш; невялікі капялюш. Люба надзела капялюшык, узяла пару кніжак і шпарка пабегла ў гімназію. Мурашка.КАПЯНУЦЬ гл. капануць.КАРА, -ы, ж. Суровае пакаранне, спагнанне за правіннасць. Панесці кару. Адбывацькару. □ У заключэнне пракурор патрабаваў вышэйшай меры кары, што азначана ў артыкулах, па якіх адбываўся суд. Колас. Ні бацькі, ні дзяўчат гестапаўцам злавіць не ўдалося: іх папярэдзілі сувязныя. Увесь цяжар кары лёг на кволыя матчыны плечы. Брыль.КАРА, -ы, ж. 1. Паверхневая частка ствала, галін і кораня дрэвавых раслін, якая звычайна лёгка аддзяляецца. Лазовая кара. Здымаць кару. □ Сонца заходзіла, распырскваючы чырвона-медзяныя пырскі па траве, па белай кары маладых бярозак. Мурашка. Доўгімі і вострымі кіпцюрамі мядзведзіца здзірала кару з дрэў. В. Вольскі.2. чаго або Верхні цвёрды слой начым-н. У лагчынах блішчэлі ахопленыя ледзяной карой лужыны. Бядуля. Конь цвёрда ступаў, прабіваючы слабую кару гразі. Гартны. // перан.; чаго. Аб чым-н. знешнім, паверхневым, за якім хаваецца якая-н. сутнасць. Дрымота і здранцвеласць цела туманіла нам галовы і зацягвала сэрца карою абыякавасці. Чорны.О Зямная кара — верхняя цвёрдая абалонка Зямлі. Кара вялікіх паўшар'яў галаўнога мозгу; кара галаўнога мозгу — паверхневы слой галаўнога мозгу ў вышэйшых пазваночных жывёл і чалавека.О Абрасці карою гл. абрасці.КАРАБÁТЫ, -ая, -ае. Няроўны, скрыўлены, пагнуты. Карабатая дошка. Карабатая паверхня. □ Шумяць дубы, і хвоі, і бярозы, На ўсход паволі хвалі коціць Свіслач, І вербы карабатыя над ёю віснуць. Пушча.КАРАБАЦША, -ы, ж. Выгіб, скрыўленне, няроўнасць. Чэшучы, выгнаць карабаціну ў бервяне.КАРАБАЦІСТЫ, -ая, -ае. Карабаты, з карабаціпамі. Боты не надта хвацкія: да старых, абшарпаных халяў прышыў Адам галоўкі з траскучай карабацістай скуры. Навуменка. Карабацістыя цені, няўклюдныя, як. пачвары, блукаюць па сценах. Асіпенка.КАРАБАЦІЦЦА, -ціцца; незак. Станавіцца карабатым; скрыўляцца, выгінацца. Фанера карабаціцца. □ [Кніга] ляжала на стале, і тонкая папяровая вокладка пачынала жоўкнуць, карабаціцца — ад сонца і дробнай, што пыл, салёнай імжы. Карамазаў.КÁРАБÁЦІЦЬ, -бачу, -бáціш, -бáціць; каго-што. 1. Рабіць карабатым; скрыўляць, выгінаць. Языкі полымя ярасна карабацілі абшыўку плоскасці, даставалі ўжо да матора. Алёшка.2. перан. Выклікаць агіду, непрыемнае пачуццё. Але Багдановіча карабаціла ў кніжцы іншае: яна была напісана не з высокіх ідэйных пабуджэнняў, а як помслівенькая скарга. Лойка.КАРАБАЧАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, карабаціць (у 1 знач.) і стан паводле знач. дзеясл, карабаціцца.КАРАБÉЙШК, -а, м. Даўней — дробны гандляр, які разносіў па вёсках свае тавары (мануфактуру, кнігі, дробныя рэчы асабістага ўжытку і інш.). Праходзілі праз Пасадзец розныя людзі: дзегцяры,.. карабейнікіпешаходы. Бядуля. А ў кузаве сапраўды поўна тавараў, больш,, чым у таго карабейніка ў вядомай рускай песні. «Звязда».КАРАБЕЙНІЧАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Уст. Быць карабейнікам.Карабел'635Кара нап

КАРАБÉЛ, -а, м. Тое, што і караблебуд а ун і к. Карабелы спусцілі на ваду новае судна.КАРАБЕЛЬ, -бля, м. Вялікае марское судна. Ваенны карабель. Акіянскі карабель.Служыць на караблі матросам. □ Па разгойдан[ым] бурлів[ым] моры ішоў горды ў смелым поступе сваім карабель, трымаючы курс на далёкае яснае сонца. Зарэцкі.О Карабель-спадарожнік — касмічны карабель, выведзены на арбіту спадарожніка Зямлі. Касмічны карабель — лятальны апарат," прызначаны для палёту чалавека ў космас. Лінейны карабель — вялікі, добра узброены ваенны карабель, прызначаны для правядзення буйных аперацый; лінкор. Паветраны карабель — дырыжабль або цяжкі самалёт.О Спаліць свае караблі гл. спаліць.[Ад грэч. кáгаЬоз.]КАРАБЕЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карабля, належыць караблю. Карабельныя снасці. Карабельны журнал. Карабельны грум. ІІ Які служыць на караблі. Карабельны урач. /І Прызначаны для будаўніцтва і рамонту

караблёў. Карабельная сталь. Карабельная верф.О Карабельны лес гл. лес.КАРАБÉЛЫПЧЫК, -а, м. 1. Уст. Уладальнік карабля. // Той, хто плавае на караблі.2. Разм. Тое, што і караблебудаўн і к.КАРАБІН ', -а, м. І. Баявая вінтоўка з пакарочаным ствалом. Сержант ускінуў угару карабін, умомант прыцэліўся і стрэліў. Чорны.2. Паляўнічая вінтоўка, з якой палююць на буйнога звера.[Фр. сагаЬіпе.]КАРАБІН2, -а, м. Спружыновая зашчапка ў ланцужках, лейцах і пад., якая адкрываецца ўнутр.[Фр. сагаЬіпе.]КАРАБШÉР, -а, м. 1. Узброены карабінам салдат асобай вайсковай часці адборных стралкоў у арміях краін Заходняй Еўропы і Расіі да сярэдзіны 19 ст.2. Жандар у Італіі.[Фр. сагаЬіпіег.]КАРАБІНÉРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карабінераý, складаецца з карабінераў. Карабінерны полк.КАРАБІНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Разм. Тое, што і карабін1. [Дзед] размахваў карабінкай, якою падарыў яго Сёмкаматрос. Лынькоў.КАРАБКАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, карабкацца.КАРАБКАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. Лезці ўгору, чапляючыся рукамі і нагамі, хапаючыся за што-н.; караскацца. Косцік абхапіў рукамі камель і, перабіраючы нагамі, пачаў карабкацца на хвою. С. Александровіч. Учапіўшыся рукамі за пачарнелую траву на ўзбочыне, Соня карабкалася з канавы на дарогу. Курто. // Разм. Падымацца, узбірацца куды-н. з вялікай цяжкасцю. Адразу, як толькі Марыя канчае свае справы з прарабам, карабкаемся удзвюх на трэці паверх. Васілевіч. З парасніку вытыркаецца фурманка і, нібы сонная, павольна карабкаецца на ўзгорак. Мурашка.КАРАБЛЕБУДАВÁННЕ, -я, н. Будаванне суднаў, а таксама навука аб іх будаванні.КАРАБЛЕБУДАУНÍК, -á, м. Той, хто будуе караблі; карабел.КАРАБЛЕБУДАЎНÍЧЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да караблебудавання. Караблебудаўнічыя работы. Ц Прызначаны для будаўніцтва караблёў. Караблебудаўнічая верф.КАРАБЛЕВАДЖЭННЕ, -я, н. Навука аб бяспечным, дакладным і найкарацейшым плаванні карабля ў моры. Засвоіць навуку караблеваджэння. Ц Майстэрства кіравання ходам карабля.КАРАБЛЕКРУШЗННЕ, -я, к. Крушэнне, гібель карабля ў моры. Пацярпець караóлекрушэнне. Караблекрушэнне ў буру.КАРÁБЛІК, -а, м. 1. Памянш.-ласк. да карабель.2. Самаробная дзіцячая цацка з паперы, кары дрэва і інш., па форме падобная на карабель. Пускаць караблікі. □ Марат сядзеў у сваім любімым кутку на канапе і., старанна майстраваў ножыкам караблік. Пятніцкі.КАРАБОК, -бкá, м. 1. Невялікі кораб (у 1 знач.). Ссыпаць зерне ў карабок.2. Невялікая стандартная каробка для запалак, алоўкаў і пад. Пачулася шорганне запалкі аб карабок. Пальчэўскі. На стале ляжала ў кардонным карабку даміно. Марціновіч.3. Тое, што і каробка (у 2 знач.). Адзін цагляны карабок нагадваў, што некалі тут, на беразе Дняпра, узвышаўся прыгожы будынак. Чыгрынаў.КАРАВАЙ, -я, м. Вясельны абрадавы пірог круглай формы. Віншаваць са шчасцем пойдуць [людзі] маладых, Каравай пшанічны панясуць да іх. Кляўко. Адно хіба не хапала таго, каб мы з Ірай сталі пад вянец, а астатняе ўсё было: нават дзялілі каравай. Сабаленка. // Вялікая будка, спечаная для якой-н. урачыстасці, свята. Ваша свята — наша свята! І выносяць залаты Каравай нам з першай хаты Украінскія браты. Панчанка. На чужы каравай рота не разявай. Прыказка.КАРАВÁЙШЦА, -ы, ж. Разм. Жанчына, якая прымае ўдзел у выпечцы і дзяльбе каравая на вяселлі. Каравайніцы ўнеслі наручніках вялізны, як рэшата, пірог. Вітка.КАРАВАЯ, -а, м. 1. Група ўючных жывёл, якія перавозяць грузы і людзей у пустыні, у стэпе.— Наш невялікі караван вярблюдаў з медыкаментомі, харчамі і ўсім неабходным для экспедыцыі ішоў следам. Васілевіч. [Па гасцінцы] якраз і ішлі караваны ў той благаславёны Алатау. Васілёнак. // перан. Доўгая чарада аднародных істот, прадметаў, якія рухаюцца ў адным напрамку. Скора гусей караваны Сэрца напоўняць журбою. Непачаловіч. Караван ялавак і бычкоў пацягнуўся з калгаса да жывёланарыхтоўчай канторы. Дуброўскі. Скрозь семафоры адкрыла яна [восень] паравозам, Што караваны вагонаў па рэйках вядуць. Куляшоў.2. Група суднаў, якія ідуць адно за другім або выконваюць агульную задачу. [Бамбардзіроўшчыкі] двойчы наляталі на караван у моры : затапілі адзін карабель. Шамякін. // Група злучаных несамаходных суднаў або плытоў, якія ідуць адно за друргім на буксіры. Да берага набліжаўся маторны баркас «Чайка». Ён цягнуў за сабою караван з трохКараванны636Каразійны

рыбацкіх лодак. В. Вольскі. Ля ракі сёння вяжуць Караван плытагоны. Кірэенка.3. у знач. пр ысл. каравáнам. Чарадой, адзін за другім. Пралятаюць, Раняючы крыкі, Караванам даўгім жураўлі. Аўрамчык. Паплывуць караванам плыты Да далёкага сіняга мора. Астрэйка.[Перс. кáф^уáп.]КАРАВÁННЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каравана. Караванны гандаль. Ц Па якім праходзяць караваны (у 1 знач.). Караванны шлях.

КАРАВÁН-САРÁЙ, -я, м. Месца стаянкі караванаў з памяшканнямі для людзей і грузаў у краінах Пярэдняга Усходу, Сярэдняй Азіі і Закаўказзя.[Ад перс. ка г(е) Váп—караван і зáгаі — палац.]КАРАВÁНШЧЫК, -а, ле. Чалавек, які суправаджае караван (у 1 знач.).— палі вернешся назад,—-сказаў., караваншчыку Фёдар, — тады караван свой вядзі другой дарогай. «Маладосць».КАРÁВАЧШК, -а, м. Абл. Анучнік. Трошкі пазней Леўка ўладзіўся ў Верамеевічах на нейкую казённую службу і ездзіў караеачніпам па вёсках. Сабаленка.КАРАВÉЛА, -ы, ж. Старадаўняе чатырохабо трохмачтавае судна ў краінах Сяродземнамор'я.[Іт. сагауеІІа.]КАРÁВЕЦЬ, -ее; незак. Тое, што і наравіцца.НАРАВІЦЦА, -віцца; незак. Станавіцца каравым (у 1, 3 знач.); каравець. Абутак каравіцца.КАРАВУЛ, -а, м. 1. Узброеная варта. [Койфер] выклікаў каравул. Праз хвіліну салдаты абкружылі яго дом. Шамякін. Часам даносяцца з аэрадрома прыглушаныя травой крокі людзей, відаць — змяняецца каравул. Лынькоў.2. Нясенне варты; абавязкі па ахове чаго-н. Несці каравул. □ Сходзіць [Мікалай] у каравул, пачысціць аўтамат і цэлыя суткі адпачывае. Алёшка.3. у знач. выкл. Разм. Заклік на дапамогу ў выпадку небяспекі.— Каравул! Палкоўніка ўкралі. Лынькоў.О Узяць на каравул гл. узяць.О Браць (узяць) пад каравул гл. браць. Хоць каравул крычы гл. крычаць.[Ад цюрк. караул — варта, дазор.]КАРАВУЛІЦЬ, -лю, -ліш, -ліць; незак., каго-што і без дап. 1. Ахоўваць, вартаваць. Каравуліць лес. Каравуліць дабро. □ —Гэта дог наш, не бойся... Ён каравуліць наш сон... Лынькоў.2. Разм. Падпільноўваць, чакаць каго-, што-н.— Я тут, сынок, вечарам пошту атрымаў,— Еўдакім нявесела ўсміхнуўся.— У весніцах запіску знайшоў. Нейкі гад падсунуў. Пагражаюць расквітацца са мной. Дык не сплю вось, каравулю. Курто.КАРАВУЛКА, -і, ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж. Разм. Памяшканне для каравула або для вартаўніка. Калі Зося і Цімошка прыбеглі ў рэўком, яны там ужо нікога не знайшлі. Збеглі ўніз, у каравулку. І там нікога. Хомчанка. Побач, адзінока мясцілася атынкаваная будка-каравулка. Быкаў.КАРАВУЛЬНЫ, -ая, -ае. і* Які мае адносіны да каравула (у 1 знач.), прызначаны для яго. Каравульны начальнік. Каравульнае памяшканне. ІІ Які стаіць у каравуле, нясе каравул. Каравульная каманда. □ Па капцах .. вёскі стаялі каравульныя чырвонаармейцы. Чарот.2. Звязаны з нясеннем каравула (у 2 знач.). Партызаны неслі каравульную службу, пасты і сакрэты былі расстаўлены. Навуменка.3. у знач. наз. каравульны, -ага, м. Той, хто стаіць у каравуле. Паставіць каравульных. □ На пошце, тэлеграфе і ў іншых месцах з'яўляюцца каравулы вернага Часоваму ўраду франтаеога камітэта, якія патрабуюць ад каравульных Ваенна-рэвалюцыйнага камітэта здачы пастоў. «Полымя».4. у знач. наз. каравульная, -ай, ж. Памяшканне для каравула.КАРАВУЛЫНЧЫК, -а, м. Разм. Той, хто каравуліць, вартуе каго-, што-н.КАРÁВЬІ, -ая, -ае. 1. Каляны ад засохлай гразі; закарэлы. Каравая ануча. □ Баба прынесла з гары., каравыя старыя нагавіцы. Чорны. // Вельмі брудны, запэцканы граззю. Каравая свіння.2. Пакрыўлены, вузлаваты, з нарасцямі (пра дрэвы, расліны). Я стаяў пад караваю грушаю-дзічкаю адзін сярод чыстага поля. Сачанка. Не памятаю, як было, але вавёркаю я ўжо сядзеў на каравай алешыне. Нікановіч.3. Загрубелы, нягнуткі, з шурпатай скурай (пра рукі, ногі). Каравыя пальцы. □ На возе, звесіўшы босыя каравыя ногі, сядзеў Дойла. Адамчык.4. перан. Разм. Няскладны, няўмелы, груба выкананы. Каравы пераклад. Каравая фраза. □ Словы тыя .. адно за другое ніжуцца, каравыя, нязграбныя. Лынькоў.КАРАВЯК, -ý, м. Разм. Каровін кал.КАРАВЯЧЫ гл. каровячы.КАРАГÁЧ, -á, м. Паўднёвае лісцевае дрэва ці куст сямейства вязавых; бераст.[Ад цюрк. кара агач — чорнае дрэва.]КАРАГАЧАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карагача. Карагачавы лес.КАРАГОД, -а, М -дзе, м. Масавая народная гульня, якая суправаджаецца танцамі, песнямі і драматычнымі дзеяннямі. Вадзіць карагод, а Дзе ні паявіцца Алеся, то там будзе і весела, і жыва1—могуць песні пайсці, могуць танцы, ад яе могуць пачаць карагод. Скрыган. // Масавы дзіцячы танец-гульня. Дзеці запляскалі ў ладкі і заскакалі ў вясёлым карагодзе вакол елкі. Сіняўскі. / у знач. прысл. карагóдам. Усё скончылася ударам: страсянуўся свет, і зоры карагодам пайшлі перад вачамі. Самуйлёнак.КАРАГÓДЗІЦЬ, -джу, -дзіш, -дзіць; незак. Вадзіць карагод. Скакалі, карагодзілі [маскі] І пляскалі. А я маўчаў, Замкнуўшы ў сэрцы крык. Макаль.КАРАГОДНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карагода, прыняты ў карагодзе. Карагодныя песні. Карагодныя гульні.КАРАЕ Д, -а, М -дзе, м. Дробны жук-шкоднік бурага або чорнага колеру, які грызе драўніну і кару дрэў.КАРАЗІЙНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карозіі. Каразійныя плямы. Каразійны працэс.Караіб______________________________________637____________________________________КараліКАРАІБ гл. караібы.КАРАІБКА гл. караібы.КАРАÍБСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да караібаў, належыць ім. Караібская мова. Караібская культура.КАРАІБЫ, -аў; адз. караíб, -а, м.; караíбка, -і, ДМ -бцы; мн. караíбкі, -бак; ж. Група індзейскіх народнасцей Паўднёвай Амерыкі, якія жывуць на Арынока, Амазонцы і ў Гвіяне.КАРАШ гл. караімы.

КАРАІМКА гл. караімы.КАРАІМСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да караіма, караімаў, належыць ім. Караі.чскія пасяленні.КАРАІМЫ, -аў; адз. караíм, -а, м.; караíаíка, -і, ДМ -мцы; мн. караíмкі, -мак; ж. Народнасць цюркскай моўнай групы, якая жыве ў Крыму і ў Літве.КАРАК, -рка, м. Разм. Задпяя частка шыі ў жывёлы і чалавека. Аграмадны, мускулісты, з высокім гарбатым паркам,., [зубр] стаяў нібы абліты з бропзы. Краўчанка.О Браць (узяць) за карак гл. браць. Гнаць у карак гл. гнаць. Гнуць карак гл. гнуць. Даць па карку гл. даць. Мець галаву (на карку) гл. мець. Сесці на карак каму гл. сесці. Стаяць над паркам гл. стаяць. Сядзець на карку ў каго гл. сядзець.КАРАК гл. каракі.КАРАКАЛПÁК гл. каракалпакі.КАРАКАЛПÁКІ, -аў; адз. каракалпáк, -а, м.; каракалпáчка, -і, ДМ -чцы; мн. каракалпáчкі, -так; ж. Народнасць цюркскай моўнай групы, якая складае асноўнае насельніцтва Каракалпакскай ÁССР.КАРАКАЛПАКСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каракалпакаў, належыць ім. Каракалпакская мова.КАРАКАЛПÁЧКА гл. каракалпакі.КАРАКÁЦІІІА, -ы, ж. Марскі малюск з групы галаваногіх, які пры небяспецы выпускае фарбавальнае рэчыва.КАРÁКІ, -аў; адз. карак, -а, м.; карáчка, -і, ДМ -чцы; мн. карáчкі, -чак; ж. Народ, які складае асноўнае насельніцтва Каракскай аўтаномнай акругі Камчацкай вобласці РСФСР.КАРÁКСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карака, каракаў, належыць ім. Каракская мова. Каракскі пасёлак.КАРÁКУЛЕВЫ, -ая, -ае. Зроблены з каракулю. Каракулевы каўнер. Каракулевая папаха.КАРÁКУЛІ, -куль; адз. карáкуля, -і, ж. Неразóорлівыя, няўмела або нядбайна напісаныя літары. Дзіцячыя каракулі. □ Зоя часта круцілася і штурхалася, ад чаго ў Галі з-пад пяра выскаквалі не літары, а нейкія смешныя каракулі. Якімовіч.[Ад цюрк. кара — чорны і кол — рука, почырк.]КАРÁКУЛЬ, -ю, м. Шкурка ягнят каракульскіх авечак з кароткай пакручастай шэрсцю шэрага або чорнага колеру. Чорны каракуль. Каўнер з шэрага каракулю. □ [Сачыўка] быў ужо ў зімовым паліто з чорным каракулем. Ермаловіч.[Ад геагр. назвы.]КАРÁКУЛЬСКІ, -ая, -ае. У выразе: каракульская авечка — каштоўная парода аве-чак, шкуркі ягнят якой ідуць на выраб каракулю і каракульчы.КАРАКУЛЬЧÁ, -ы, ж. Шкурка неданошаных ягнят каракульскіх авечак.КАРАКУЛЯВОД, -а, М -дзе, м. Спецыяліст па каракуляводству.КАРАКУЛЯВОДСТВА, -а, к. Развядзенне каракульскіх авечак.КАРАКУЛЯВОДЧЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каракуляводства. Каракуляводчы саўгас.КАРАКУРТ, -а, М -рце, м. Ядавіты павук, распаўсюджаны ў пустынях Сярэдняй Азіі і стэпах Крыма.[Цюрк. каракурт.]КАРÁЛ, -а, м. 1. Марская нерухомая жывёліна, якая жыве калоніямі на скалах; род паліпаў.2. Вапнавае адкладанне некаторых відаў гэтых жывёл — чырвоны, ружовы або белы камень, які пасля ад паведнай апрацоўкі выкарыстоўваецца як упрыгожанне. Маніста з каралаў. Ц Само упрыгожанне з такога каменю; каралі.[Грэч. когаПіоп.]КАРАЛАВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да карала (у 1 знач.); утвораны з каралаў. Каралавыя паліпы. Каралавы рыф. // Зроблены з каралаў (у 2 знач.). Каралавы бранзалет.2. Ярка-чырвоны, колеру карала. Каралавыя губы.КАРАЛЕВА, -ы; Р мн. -леў; ж. 1. Жан. да кароль (у 1 знач.). // перан.; чаго або якая. Разм. Пра жанчыну, якая вылучаецца сярод іншых у якіх-н. адносінах, у якой-н. дзейнасці. Каралева балю. Каралева прыгажосці.2. Жонка караля.3. Разм. У шахматах — тое, што і ф е р з ь. КАРАЛÉВІЧ, -а, м. Уст. і нар.-паэт. Сынкараля. Тым часам царэўна дала аб'яву, каб з'явіўся да яе жаніх. Перш-наперш паклікала да сябе ўсіх царэвічаў і каралевічаў. Якімовіч.КАРАЛÉЎНА, -ы; Р мн. -лéвен; ок. Уст. і нар.-паэт. Дачка караля. Справілі вяселле, і стаў сіраціна Янка мужам каралеўны. Якімовіч.КАРАЛЕЎСКІ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да караля (у 1 знач.) і каралевы (у 1, 2 знач.), належыць ім. Каралеўская ўлада. Каралеўскае войска. Каралеўскі палац.2. У шахматах — які знаходзіцца на той палове дошкі, дзе кароль. Каралеўскі фланг. Каралеўская пешка.КАРАЛÉУСТВА, -а, н. 1. Манархічная дзяржава, на чале якой стаіць кароль (у 1 знач.).2. Дзейнасць, праўленне караля.КАРАЛЁК, -лькá, м. 1. Разм. Кароль невялікай манархічнай дзяржавы.2. Невялікая лясная птушка атрада вераб'іных з шаравата-зялёным пер'ем і аранжавым або жоўтым цемем.3. Сорт апельсіна з чырвонай мякаццю. КАРАЛЁУ, -лёва. Які належыць каралю (у1 знач.). Каралева дачка.КАРАЛІ, -яў; адз. караля, -і, ж. Упрыгожанне з каралавых або іншых каштоўных камянёў, якое надзяваецца на шыю. У чорнай, глыбока джальтаванай сукенцы, в белымі каралямі на шыі Зіна была вельмі прыгожая. Шыцік. // перан. Пра ўсё, што нагадваеКарал í на ____________________________________638______________________________Караняножкітакое ўпрыгожанне. Рабіна надзела каралі І ўстала ля самай дарогі. Буйло. На полымя апалі Дзве расінкі — дзве каралі 3 цёмнасіняга галля. Панчанка.КАРÁЛІНА, -ы, ж. Адна паперка, зярніна караляў. У ліку багатых знаходак — залатая караліна і абломкі шкляных

пасудзін блізкаўсходняга паходжання. «Помнікі».КАРÁЛЬНАСЦЬ, -і, ж. Дапушчальнасць, прымянімасць пакарання. Каральнасць учынкаў вызначаецца крымінальным законам.КАРАЛЬНЫ, -ая, -ае. Які падлягае пакарання), цягне за сабой пакаранне. Каральны ўчынак. Каральнае парушэнне законнасці.КАРАМÉЛЬ, -і, ж. 1. зб. Сорт цвёрдых цукерак, ледзянцовых ці з начынкай, прыгатаваных з цукру і патакі.2. Палены цукар, які ужываецца для падфарбоўвання кандытарскіх вырабаў.3. Падпражаны солад, які ужываецца для падфарбоўвання піва.[Фр. сагатеí.1КАРАМÉЛЬКА, -і, ДМ -льцы; Р мн. -лек; ж. Разм. Адна цукерка карамелі. Смактаць карамелькі.КАРАМÉЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносісіны да карамелі, заняты вырабам карамелі. Карамельная вытворчасць. Карамельны цэх.КАРÁН, -а, м. Свяшчэнная кніга мусульман, у якой змяшчаюцца догматы і палажэнні магаметанскай рэлігіі.[Ад араб. дцг'áп — чытанне, кніга.]КАРАІІАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, каранаваць.КАРАНАВÁНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад каранаваць.2. у знач. прым. Надзелены манархічнай уладай; вянчаны на царства. Каранаваны кароль.КАРАНАВÁЦЦА, -нýюся, -нýешся, -нýецца; зак. і незак. Вянчацца на царства.КАРАНАВАЦЬ, -нýю, -нýеш, -нýе; зак. і незак., каго-што. Правесці (праводзіць) цырымопію каранацыі; вянчаць каго-н. на царства.КАРАНАСТЫ, -ая, -ае. 1. Які мае тоўстыя, моцныя карані. [Петрык] недалёка перад сабой убачыў самы сапраўдны дуб — каранасты, разгалісты, з рэдкім пажоўклым лісцем на магутнай кране... Якімовіч.2. Невысокі, шыракаплечы, моцнага пеласкладу; каржакаваты. Віка падумала, што ён прыгожы, іх бацька: сярэдняга росту, каранасты, у генеральскім мундзіры, які вельмі ямі/ да твару. Шамякін.КАРАНАЦЫЙНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каранацыі. Каранацыйная ўрачыстасць.КАРАНАЦЫЯ, -і, ж. Ўрачыстая цырымонія ўскладання кароны на манарха, які ўступае на прастол. Каранацыя цара.[Лац. согопаііо.]КАРАНДАШ, -á, м. Прылада для пісьма, чарчэння, малявання ў форме тонкай палачкі з графітавым або іншым сардэчнікам; аловак. Просты карандаш. Хімічны карандаш. Каляровыя карандашы. Маляваць карандашом. О Браць (узяць) на карандаш гл. браць.[Ад цюрк. кара — чорны і таш, даш — камень.]КАРАНДÁ1ПНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карандаша, прызначаны для вытворчасці карандашоў. Карандашная фабрыка. Ц Зроблены карандашом. [Ліба] дастала запісную кніжку і спешна пачала чытаць карандашныя нататкі. Гартны.КАРАНЁВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кораня (у 1 знач.). Каранёвая сістэма раслін. Каранёвыя захворванні бульбы.2. Які мае адносіны да кораня слова; карэнны. Каранёвая марфема. Каранёвая роднасць слоў.КАРАНЕК, -нькá, м. Памянш.-ласк. да корань (у 1 знач.).КАРАН1СТЫ, -ая, -ае. 1. З вялікай колькасцю добра развітых каранёў (пра расліны, дрэвы). Караністая расада.2. Пакрыты, пераплецены каранямі дрэў (пра дарогу і пад.). Я націскаў, як толькі мог, на педалі, ..але ўсё роўна ўцячы ад дажджу не ўдалося,— дарога скрозь вузкая, караністая. Сачанка.КАРАШЦЦА, -нíцца; незак. 1. Пускаць карані, урастаць каранямі. Дрэва галініцца і караніцца.2. Мець сваёй асновай, прычынай што-н.; адбывацца, здарацца ад чаго-н. Іменна такія бязвольныя чалавечкі, баязліўцы, абывацелі — тая пажыўная глеба, у якой караняцца воўчыя грыбы накшталт Дзерваеда. «ЛІМ». Ці гэта быў вынік звычайнага крызісу, нярэдка характэрнага маладосці пад час выбару шляху, ці прычыны караніліся ў нечым іншым, цяжка сказаць. Ліс.3. Моцна трымацца, знаходзіцца ў кім-, чым-н. Моцна каранілася ў свядомасці людзей думка аб немагчымасці барацьбы з балотамі. «Беларусь».КАРÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, караць.КАРАНН1К, -á, м. Сярэдні конь у тройцы, які запрагаецца ў аглоблі.КАРАНТЬ'ШІ, -á, м. Разм. Пра чалавека малога росту. — Ат, не прыставай. Я доўга не буду, толькі пабачу аднаго чалавека і прыйду,— супакоіў яе Лявон, прысадзісты, шырокі ў плячах карантыш. Дамашэвіч. — Не, браток, ты заставайся,— Адказаў малому Вася,— Ад цябе ўцякла і мыш. Да спаткання, карантыш!.. Муравейка.КАРАНЦШ, -у, м. 1. Часовая ізаляцыя заразна хворых і асоб, якія сутыкаліся з імі, з мэтай прадухіліць распаўсюджанне інфекцыі. Тэрмін карапціну. Накласці каранцін. ІІ Сістэма мерапрыемстваў, накіраваных на ліквідацыю інфекцыі (сярод насельніцтва, у сельскай гаспадарцы і пад.). Інспекцыя па карапціну.2. Санітарны пункт для агляду асоб, суднаў і тавараў, якія прыбываюць з заражанай мясцовасці. — Я ўжо хадзіў, распытваў. Тут, у каранціне, нас могуць пратрымаць яшчэ доўгі час. Лынькоў.[Фр. дííагапíаіпе.]КАРАНЦШНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каранціну, звязаны з ім. Каранцінны тэрмін. Каранцінныя мерапрыемствы.КАРАНЯНОЖКІ, -жак; адз. каранянóжка, -і, ДМ -жцы, ж. Падклас прасцейшых жывёл (амёб і інш.), якія маюць уласцівасць утвараць часовыя вырасты для перасоўвання і захоплівання ежы.Караняплодны__________________________ 639________________________________КарачаеўкаКАРАНЯПЛОДНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да караняплода, караняплодаў. Караняплодная расліна.КАРАНЯПЛОДЫ, -аў; адз. караняплбд,

-а, М -дзе, м. 1. Культурныя расліны (буракі, морква, бручка і пад.) з мясістым коранем, які скарыстоўваецца ў ежу, на корм жывёле і для тэхнічных мэт. Кармавыя караняплоды.2. Патоўшчаныя карані гэтых раслін. Буйныя караняплоды. Скормлгваць караняплоды. КАРАНЯРЗЗКА, -і, ДМ -зцы; Р мн. -зак; ж. Машына для рэзкі караняплодаў пры апрацоўцы іх на корм жывёле або для іншых мэт.КАРАНЯСЛОЎ, -лóва, м. Уст. Слоўнік карэнных слоў і вытворных ад іх; этымалагічны слоўнік.КАРАПУЗ, -а, м. Разм. жарт. Пра маленькага хлопчыка. Аж здзіўляюцца суседзі; — Малайчына!.. Ай, ды Федзя!..—Вось табе і карапуз.—Гэткі вырасціў гарбуз! Шуцько. / Пра тоўстага нізкарослага чалавека.КАРАПУЗІК, -а, м. Разм. жарт. Тое, што і карапуз. Адзін карапузік, з сінім ад чарніц ротам, відаць, за камандзіра ў іх быў. Кулакоўскі.КАРАСЁВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карася. Карасёвая ікра. Ц Прыгатаваны а карася. Карасёвая юшка.КАРАСША, -ы, ж. Разм. Тое, што і г а з а. Сядзелі [бацькі і дзяды] у балоце, у твані, не было запалак, карасіны — абыходзіліся без іх. Мележ.КАРÁСКАЦЦА, -аюся, -аешся, -ае-пда\ незак. Разм,. Тое, *етí \ "&,а^?Л-&'&."о,-й,'&. йехта таропка ■к.араскаўся ва., бярозу, каб спрытней сачыць за самалётамі. Лынькоў. Ц З цяжкасці» прабірацца праз што-н., выбірацца адкуль-н. [Хлопцы] праціскаліся, караскаліся, скакалі з купіны на купіну, загразалі, еыцягвалі адзін аднаго, пакуль... зноў не ўбачылі возера. Маўр. Трактары караскаліся ўгору і буксавалі... Няхай.КАРАСЬ, -я, м. Прэснаводная рыба сямейства карпавых, якая водзіцца ў вадаёмах з ілістым дном. Плешчуцца серабрыстыя хвалі штучнага возера, у якім хутка занерастуе залацісты карн і непаеаротлівы карась. Хведаровіч.КАР АТ, -а, М -рáце, м. Мера масы каштоўных камянёў, роўная 0,2 грама. Рубін у дзесяць каратаў. [Араб. кігаі.]КАРАТАЖ, -у, м. Геафізічнае даследаванне буравых свідравін. [Фр. сагойа^е.]КАРАТАЖНІК, -а, м. Той, хто праводзіць каратаж.КАРАТАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак, (у спалучэнні са словамі, якія абазначаюць час). Разм. Бавіць час так, каб ёп праходзіў незаўважна. / жыў ён [Сымон] птушкай пералётнай. Хоць, праўда, ў вырай не лятаў, А больш на печы бестурботна Зімою ночы каратаў. Колас. Прыйшоў працаваць — няма чаго часу каратаць. З нар. // Перажываць час, падзеі і пад. Сумесна гады караталі, Ішлі па дарогах вайны. Калачынскі.КАРАТКА... (гл. каротка...). Першая састаўная частка складаных слоў; ужываецца замест «каротка...», калі нацíск у другойчастцы падае на першы склад, напрыклад: каратканогі, караткахвалевы, караткаполы.КАРАТКАВÁТЫ, -ая, -ае. Крыху карацейшы, чым трэба. Лістоўніца была тоўстая, і караткаватая піла не мела вялікага разгону. Пальчэўскі.КАРАТКАДЗЮБЫ, -ая, -ае. З кароткай дзюбай.КАРАТКАНОГІ, -ая, -ае. З кароткімі нагамі.КАРАТКАХВАЛЕВЫ, -ая, -ае. Які працуе на кароткіх радыёхвалях. Караткахвалевы прыёмнік. Караткахвалевая радыёстанцыя. ІІ Які вядзецца на кароткіх радыёхвалях. Караткахвалевая перадача.КАРАТКАХВОСТЫ, -ая, -ае. З кароткім хвастом. Караткахвосты заяц.КАРАТКАШЫІ, -шыяя, -шыяе. З кароткай шыяй.КАРАТКАШЭРСНЫ, -ая, -ае. З кароткай шэрсцю. Парода караткашэрсных авечак.КАРАТБІШ, -á, м. Разм. Пра чалавека невысокага росту. Пецька, дармо што і каратыш, і нават з жыватком такім-сякім, але ж таксама не адставаў. Масарэнка.КАРАТЬ'ІШКА, -і, ДМ -шцы; Р мн. -шак; ж. Жан. да каратыш.КАРАУКА, -і, ДМ -рáўцы; Р мн. -рáвак; ж. Абл. Старая, каравая ануча. — Караўкі! Караўкі! — галёкаў Леўка.—Бабы, маладзіцы, нясіце старыя кофты і спадніцы! Сабаленка. КАРАЦÉЙШЫ, -ая, -ае. Выш. ст. да прым. кароткі. КАРАЦ&ШКА, -і, Д М -дьцьу, Р іш. -жк\ ок. V. Сллуí шяутал^ ■* 'Баішся*, аж^уíд.еяа.'я. коранем.2. Жарт. Пра кароткія афарыстачшій нітаратурныя жанры (выслоўі, эпіграмы і пад.). Мініяцюры, Каламбуры, Карацелькі... Глытаеш, нібы карамелькі! Валасевіч.[Ад лац. сагоіа — морква.]КАРАЦЁЦЬ, -éе; незак. Станавіцца карацейшым, менш працяглым у прасторы або ў часе. Блізілася восень, карацелі дні. Адамчык. Калі -набліжаўся .. [настаўнік] да лямпы або адыходзіў ад яе, цень яго то падаўжаўся, то карацеў, а ў стыках сцяны і столі борздзенька пераломваўся і забягаў на столь. Колас.КАРАЦШ, -у, м. Аранжава-жоўты пігмент, які знаходзіцца ў моркве, гарбузах, яечным жаўтку і інш. і служыць матэрыялам для ўтварэння вітаміну А.[Ад лац. сагоіа — морква.]КАРАЦІЦЬ, -рачý, -рóціш, -рóціць; незак., што. Рабіць карацейшым; пакарочваць. Караціць паліто. Караціць плацце. Караціць артыкул.КАРÁЦЦА, -áецца; незак. 1. Падвяргацца пакаранню, кары. Усякае злачынства караецца па закону.2. Зал. да караць.КАРАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак., каго-што і без дап. Падвяргаць пакаранню, кары. Караць па закону. Караць здраднікаў. □ Караюць баязліўцаў смерцю — Такі закон, закон вайны. Бачыла. // Асуджаць, дакараць. Сягоння я ў душы сябе караю, Чаму я без цябе, чаму адзін. Лойка.КАРÁЧАЕВЕЦ гл. карачаеўцьт.КАРАЧАЕЎКА гл. карачаеўцы.Карачаеўскі640Кардамон

КАРАЧАЕЎСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карачаеўца, карачаеўцаў, належыць ім.Карачаеўская культура.

КАРАЧÁЕЎЦЫ, -аў; адз. карачáевец, -чáеўца, м.; карачáеўка, -і, ДМ -чáеўцы; мн. карачáеўкі, -чáевак; ж. Адзін з народаў, які насяляе Карачаева-Чэркескую аўтаномную вобласць.КАРАЧКА гл. карані.КАРÁЧКІ. У выразах: на карачкі; на карачках — а) на абедзве рукі і нагі; на абедзвюх руках і нагах. Шкірман, вырываючыся з рук Касарэвіча, б'е яго нагой у жывот. Той становіцца на карачкі і, не могучы ўстаць, садзіцца. Навуменка. Гвація выкуліўся з лінейкі і на карачках папоўз прэч. Самуйлёнак; б) тое, што і на кукішкі, на кукішках (гл. кукішкі). [Рыбак] прысеў на карачкі і ўтаропіўся на паплавок. Якімовіч.КАРАІПÓК, -шкá, м. 1. Месца, дзе сшыты лісты кнігі; задняя частка пераплёта.2. Частка бланка, якая застаецца ў квітанцыйнай кніжцы пасля адрыву квітанцыі.КАРÁЮЧЫ. 1. -ая, -ае. Дзеепрым, незал. цяпер, ад караць.2. Дзеепрысл, незак, ад караць.О Караючая рука гл. рука.КАРБАВÁЦЬ, -бýю, -бýеш, -бýе; незак., што. Уст. 1. Рабіць на чым-н. зарубкі, ставіць меткі; значыць. Карбаваць бярвенне.2. Рабіць складкі, гафрыраваць. Карбаваць паперу.КАРБАЛÍТ, -у, М -лíце, м. Пластмаса, якая атрымліваецца з фармаліну і карболавай кіслага (ідзе на выраб гузікаў, электраізалятараў і інш.).КАРБАНÁД, -у, Ы -дзе, м. Філе маладой свініны, запечанае з часнаком і мускатным арэхам.[Фр. сагЬопасІе.]КАРБАНАРЫЙ, -я, м. Член тайпага таварыства, заснаванага ў Італіі ў пачатку 19 ст. для барацьбы супраць чужаземнага прыгнёту, за ўз'яднанне Італіі.[Іт. сагЬопаго.]КАРБАНÁТ, -у, М -наце, м. Спец. 1. Соль вугальнай кіслаты (сода, паташ і інш.).2. Мінералы, якія з'яўляюцца вуглякіслымі солямі розных металаў.3. Чорны алмаз дробназярністай будовы, які прымяняецца для бурэння, шліфоўкі.[Ад лац. сагЬо, сагЬопíз — вугаль.]КАРБАНÁТНЬÍ, -ая. -ае. Які змяшчае ў сабе карбанат (у 1 знач.). Карбанатныя пароды.КАРБАВДЗАВÁЦЬ, -зýю, -зýеш, -зуе; зак. і незак., што. Правесці (праводзіць) карбанізацыю.КАРБАШЗАЦЬ'ІЯНЫ, -ая, -ае. Які служыць для карбанізацыі. Карбанізацыйная сутычка.КАРБАНІЗÁЦЫЯ, -і, ж. Спец. 1. Насычэнне якога-н. раствору, вадкасці вуглякіслым газам. Карбанізацыя піва.2. Спосаб умацавання будаўнічых матэрыялаў, якія змятчаюць вапну, шляхам апрацоўкі іх вуглякіслым газам.[Ад лац. сагЬо, сагЬопіз — вугаль.]КАРБАНІТ, -у, М -нíце, м. Выбуховае рэчыва, якое складаецца з нітрагліцэрыны, аржаной мукі і салетры; слабы дынаміт.[Лац. сагЬо, сагЬопіз — вугаль.]КАРБАРЎНД, -у, М -дзе, м. Злучэнне крэмнію з вугляродам — вельмі цвёрдае крышталічнае рэчыва, якое прымяняецца для шліфоўкі сталі, вырабу вогнетрывалых матэрыялаў і пад.[Ад лац. сагЬо — вугаль і ням. гíт<1 — круглы.]КАРБÁС, -а, м. Вялікая паморская лодка з высокімі бартамі, прызначаная для перавозкі грузаў.КАРБАФОС, -у, м. Фосфараарганічны прэпарат для барацьбы са шкоднымі насякомьь мі і кляшчамі.КАРБІД, -у, М -дзе, м. Злучэнне металу і некаторых металоідаў з вугляродам. Карбід жалеза. Карбід кальцыю.[Ад лац. сагЬо — вугаль і грэч. еіáоз — від.]КАРБ1ДАВЫ, -ая, -ае. Тое, што і к а рб і д н ы.КАРБІДКА, -і, ДМ -дцы; Р мн. -дак; ж. Разм. Карбідная лямпа. Зямлянку асвятляла яркае сіняватае святло карбідкі. Асіпенка.КАРБІДНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карбіду, дзейнічае з дапамогай карбіду; карбідавы. Карбідная лямпа. Карбідны ліхтар.КАРБÓВАНЕЦ, -нца, м. Украінская назва рубля.КАРБОЛАВЫ, -ая, -ае. Які змяшчае ў сабе карболавую кіслату. Карболавы раствор.О Карболавая кіслата гл. кіслата.[Ад лац. сагЬо — вугаль і оíешп — алей.]КАРБОЛКА, -і, ДМ -лцы, ж. Разм. Карболавая кіслата. Дэзінфіцыраеаць карболкай.КАРБУНКУЛ, -у і -а, м. 1. -у. Уст. Каштоўны камень чырвонага колеру; чырвоны гранат. На пальцах [у царыцы] — залатыя пярсцёнкі з аметыстамі і карбункуламі. Бядуля.2. -а. Гнойнае запаленне глыбокіх слаёў скуры і падскурнай клятчаткі.[Ад лац. сагíшпсшпз — вугольчык.]КАРБЮРАВÁЦЬ, -рýю, -рýеш, -рýе; зак. і незак., што. Правесці (праводзіць) карбюрацыю. Карбюраваць газ.КАРБЮРÁТАР. -а, м. Прыбор у рухавіку ўнутранага згарання для ўтварэння гаручай сумесі з вадкага паліва і паветра.[Фр. сагЬш-аíеш-.]КАРБЮРАТАРНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да карбюратара, прызначаны для вырабу карбюратараў. Карбюратарны завод.2. З карбюратарам. Карбюратарны рухавік.КАРБЮРÁЦЫЯ, -і, ж. Утварэнне гаручай сумесі з вадкага паліва (напрыклад, бензіну) і паветра ў рухавіках ўнутранага згарання.[Фр. сагЬцгаíіоп.]КАРВÉТ, -а, М -вéце, м. 1. Трохмачтавае ваеннае судна ў парусным флоце 18—19 стст.

2. Ахоўнае і разведачнае судна для барацьбы з падводнымі лодкамі ў англійскім і амерыканскім флотах у час другой сусветнай вайны.[Фр. соíгеííе.]КАРГА, 4, ДМ карзé; мн. кóргі (з ліч. 2, З, 4 каргí), корг і кóргаў; ж. Разм. лаянк. Пра злую, шкодную старую. «Выгледзела, старая чарга, пазнала»,— вылаяўся ў думках Іван. Марціновіч.[Ад цюрк. карга — варона.]КАРДАМОН, -а і -у, м. 1. -а. Шматгадовая трапічная расліна сямейства імбірных.К ардамонавы _________________________________641______________________________Кардыяграма2. -у, зб. Насенне гэтай расліны, якое ўжываюць як вострую прыправу.[Грэч. кагйатбтоп.]КАРДАМОНАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кардамона, кардамону, уласцівы яму. Кардамонавае насенне. Кардамонавы пах. Ц Прыгагаваны з кардамонам (у 2 знач.). Кардамонавая гарэлка.КАРДАН, -а, м. 1. Прыстасаванне для падвесці, якое дапускае хістанне апор пры захаванні нерухомасці падвешанага цела.2. Назва некаторых перадатачных прыстасаванняў, валоў (у аўтамабілях, трактарах і Інш.). На Мінскім заводзе аўтаматычных ліній зроблены два агрэгатныя станкі, прызначаныя для свідравання і нарэзкі разьбы ў крыжавіне кардана. «Звязда».[Ад уласн, імя.]КАРДАНÁЖ, -у, м., зб. Невялікія вырабы з кардону і паперы (каробкі, футляры, цацкі і пад.).[Фр. сагіоппа^е.]КАРДАНАЖШК, -а, м. Рабочы, заняты вырабам карданажу.КАРДАНАЖНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карданажу, вырабу карданажу. Карданажныя цацкі. Карданажная фабрыка. Карданажная вытворчасць.КАРДАННЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кардана. Карданны вал. Карданная перадала. Карданны шарнір.КАРДОН ', -у, м. 1. Тоўстая цвёрдая папера асобага вырабу і рознага прызначэння. Паліграфічны кардон. Абутковы кардон. Ізаляцыйны кардон. □ Савел Іванавіч., дастаў шырокі ліст кардону, на якім былі прыколаты дзесяткі два засушаных лістоў барбарысу. Хомчанка.2. У жывапісе — першапачатковы накід карціны або яе часткі на такой паперы.[Іт. сагíопе.]КАРДОН2, -а, м. 1. Дзяржаўная граніца, мяжа. Прабрацца за кардон. □ Ідзе Май у паходы, дазоры, Пад штандарам чырвоным ідзе Цераз пушчы, пустэлі і моры, Нестрыманы нікім і нідзе. Пераходзіць граніцы, кардоны, Бо хто ж можа яго затрымаць, Калі з ім баявыя калоны, Пралетарыяў грозная раць? Колас.2. Пагранічны або загараджальны атрад. Начальнік кардона. Пагранічны кардон. □ — Не трэба лезці воўку ў пашчу,— сказаў Сцяпан, калі Кандратовіч прапанаваў прабіцца праз кардон казакаў. Арабей. // Ланцуг невялікіх атрадаў, размешчаных па фронту ў адну лінію. На прадвесні прыйшоў да Андрэя загад перадаць неадкладна другому атрад, а самому прайсці цераз фронт, за кардон. Дубоўка. // Пра лясную варту, ахову запаведнікаў. Леснікам дальніх кардонаў мы дазваляем прадаваць дровы на месцы, даём бланкі квітанцый. Навуменка.3. Месца, дзе знаходзіцца такі атрад, варта. Немцы кінулі пяхоту, Пэўна,— больш за батальён, І бамбілі самалёты Невялікі той кардон. Лужанін.[Фр. сагáоп.]КАРДОНАВЫ, -ая, -ае. Тое, што і кардон н ы '.КАРДОНІНА, -ы, ж. Разм. Ліст, кавалак кардону. К у ліпка збегала некуды па калідо-ры, прынесла., кардоніну і заставіла ёю акно. Ермаловіч.КАРДОНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. 1. Каробка з кардону для лёгкіх рэчаў. Кардонка з-пад чаравікаў. □ Калі Віктар Сяргеевіч замест звычайнай доктарскай трубкі дастаў з кардонкі нейкі невядомы ёй апарат, бабка пачала часцей міргаць вачамі і прыглядацца. Якімовіч. Ішлі мадысткі, хаваючы кардонкі пад плашчамі. Караткевіч.2. Разм. Невялікі кавалак кардону. Кардонка пад насценны каляндар. □ Закончыўшы запаўчяць картку, пісар кінуў мне за бар'ер вузенькую кардонку з нумарам: — Насіць у левай кішэні. Ідзі. С. Александровіч.КАРДОННЫ', -ая, -ае. Які мае адносіны да кардону ■, прызначаны для вырабу яго; кардонавы. Кардонная папера. Кардонная фабрыка. // Зроблены з кардону. Кардонная скрынка. Кардонная папка. □ Тут жа, на канапе, таксама валяліся кнігі ў каленкоравых.. і кардонных вокладках. Карпаў.КАРДОННЫ2, -ая, -ае. Які мае адносіны да кардона2. Кардонныя вартавыя. Кардонная служба.КАРДОНШЧЫК, -а, м. Рабочы, заняты вырабам кардону або карданажу.КАРДЫЁ... (а таксама кардыя...). Першая састаўная частка складаных слоў, якая па значэнню адпавядае словам: сэрца, сардэчны, напрыклад: кардыёграф, кардыёлаг.[Ад грэч. кагáіа — сэрца.]КАРДЫЁГРАФ, -а, м. Прыбор для запісвання работы сэрца.[Ад грэч. кагáíа — сэрца і §гáрЬо—пішу].КАРДЫЁЛАГ, -а, м. Урач, які лечыць сардэчныя хваробы.КАРДЫНÁЛ, -а, м. 1. Вышэйшы пасля папы рымскага духоўны сан у каталіцкай царкве, адзнакамі якога з'яўляюцца чырвоны капялюш і мантыя. // Асоба, якая мае гэты сан.2. Пеўчая птушка з ярка-чырвоным (колеру кардынальскай мантыі) пер'ем, якая водзіцца ў Амерыцы.[Ад лац. кагáіпаíіз — галоўны.]КАРДЫНАЛЬНЫ, -ая, -ае. Галоўны, важны, самы істотны. Кардынальнае пытанне. Кардынальныя праблемы. Кардынальныя змены. □ На вопыце палітычнай барацьбы працоўныя пераконваліся, што кардынальнае вырашэнне нацыянальнага пытання можа даць толькі перамога сацыялістычнай рэвалюцыі. «Полымя».[Ад лац. сагáіпаíів — галоўны.]

КАРДЫНÁЛЬСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кардынала (у 1 знач.), належыць яму. Кардынальскі сан. Кардынальская мантыя.КАРДЫТ, -у, М -дыце, м. Агульная назва сардэчных хвароб.[Ад грэч. кагáíа — сэрца.]КАРДЫЯ... (гл. кардыё...). Першая састаў. ная частка складаных слоў; ужываецца замест «кардыё...», калі націск у другой частцы падае на першы склад, напрыклад: кардыяграма, кардыяграфія, кардыялогія.КАРДЫЯГРАМА, -ы, ж. Графічны паказ сардэчнай дзейнасці. Зрабіць кардыяграму. Электрычная кардыяграма.[Ад грэч. кагáíа — сэрца і дгáтта — запіс.]21 Зак. 538Кардыяграфія642Каркаць

КАРДЫЯГРАФІЯ, -і, ж. Запіс работы сэрца з дапамогай кардыёграфа.[Ад грэч. кагáíа — сэрца і §гáрЬб — пішу.]КАРДЫЯЛАГІЧНЫ, -ая, -ае. Прызначаны для лячэння сардэчных хвароб. Кардыялагічны санаторый.КАРДЫЯЛОПЯ, -і, ж. Галіна медыцьшы, якая вывучае сардэчныя хваробы і метады іх лячэння.[Ад грэч. кагола — сэрца і \б§оз — вучэнне.]КАРДЫЯСКОП, -а, м. Прыбор для візуальнага назірання за дзейнасцю сэрца.КАРДЭБАЛÉТ, -у, М -лéце, м. Калектыўбалетных артыстаў, які выконвае групавыя танцы (у адрозненне ад салістаў балету).[Фр. согрз áе ЬаІІеí.]КАР'ÉР ', -у, м. Самы хуткі бег каня з пачарговай перастаноўкай разам пярэдніх і задніх ног. Пусціць каня ў кар'ер.О 3 месца ў кар'ер гл. месца.[Фр. саггіёге.]КАР'ЕР2, -а, м. Месца здабычы карысных выкапняў адкрытым спосабам; месца, дзе капаюць гліну, пясок і пад. Тарфяны кар'ер. Пясчаны кар'ер. п За цагельняй — кар'еры, у якіх капаюць гліну. Навуменка.[Фр. саггіёге.]КАР'ÉРА, -ы, ж. 1. Высокае становішча ў грамадстве, дасягнутае дзейнасцю ў якой-н. галіне; вядомасць, слава. Рабіць кар'еру. Бліскучая кар'ера. □ Рыхтэр будзе таксама ўпарты: ад таго, ці выкрые ён падпольную арганізацыю, залежыць яго кар'ера. Мікуліч.2. Род дзейнасці; прафесія, занятак. Ваенная кар'ера. Артыстычная кар'ера. □ Хлопцы, якія жывуць з Влізнюком у адным пакоі, расказвалі, што Раман, трызнячы кар'ерай фіяосафа і трыбука, нават у сне гаворыць свае прамовы... Сабаленка.[Іт. саггіега — жыццёвы шлях.]КАР'ÉРНЫ', -ая, -ае. Які мае адносіны да кар'еру '. Кар'ерны алюр.КАР'ЁРНЫ 2, -ая, -ае. Які мае адносіны да кар'ера2. Кар'ерная распрацоўка карысных выкапняў.КАР'ЕРЮЗМ, -у, м. Імкненне зрабіць кар'еру, дасягнуць асабістага поспеху, дабрабыту, выкарыстоўваючы ў карыслівых мэтах грамадскую справу. Змагацца з кар'ерызмам. □ —• Даўно хацеў выступіць супроць Гаруноеа, але, па праўдзе табе прызнацца, баяўся, што абвінавацяць у кар'ерызме. Дуброўскі.КАР'ЕРКІСТ, -а, М -сце, м. Чалавек, які імкнецца зрабіць кар'еру і клапоціцца толькі пра асабісты поспех, не лічачыся з грамадскімі інтарэсамі. Суіснаваць я адмаўляюся 3 падлюгамі і кар'ерыстамі. Панчанка. У нашым грамадстве няма месца кар'ерыстам і несумленным людзям. «Звязда».КАР'ЕРКІСТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да кар'ерыст.КАР'ЕРКІСЦКІ, -ая, -ае. Уласцівы кар'ерысту. Кар'ерысцкія планы. Кар'ерысцкія мэты.КАРЖАК, -á, м. Разм. Каржакаватае дрэва; корч. Стылі, кракталі на сцюжы старыя сосны-каржакі, лускалася ад марозу кара на маладым сасонніку. Пташнікаў. Вялікія вочы жмурыліся ад пільнасці, калі гасіў..\хлапчук] з-за вуха сякераю па ўпартых каржаках. Чорны.КАРЖАКАВÁТАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць каряíакаватага.КАРЖАКАВАТЫ, -ая, -ае. 1. Нізкі, з тоўстым сукаватым ствалом (пра дрэва). Дзед заняў пазіцыю пад старым прысадзістым, каржакаватым, як і сам дзед Талаш, дубам. Колас.2. Невысокі, шыракаплечы, моцнага целаскладу; каранасты (пра чалавека, яго постаць). [Лíіхей] быў малы супроць сваёй жонкі, але каржакаваты, з сілай у кожным вузле цела — галава ў лобе шырокая, у плячах ёмкі, хаця плечукі прыўзнятыя. Ермаловіч.КАРЖАКАВÉЦЬ, -éе; незак. Расці каржакаватым, з нізкім сукаватым ствалом (пра дрэва). Многа дрэў чахне на балоце, не ідуць у рост, а ліпяць, каржакавеюць. Лужанін.КАРЗША, -ы, ж. 1. Тое, што і к а ш о лк а. З вышак дастала Міхля белую плеценую карзіну. Баранавых.2. Гандола аэрастата.3. У баскетболе — сетка на абручы, у якую закідваюць мяч.КАРКАВÁЛЫПЧЫК, -а, м. Рабочы, які закаркоўвае бутэлькі.КАРКАВАЛЫПЧЫЦА, -ы, ж. Жан. да каркавалынчык.КАРКАВАЦЬ, -кую, -кýегл, -кýе; незак., што. Закупорваць, затыкаць бутэльку.КАРКАВША, -ы, ж. Частка тушы, якая прылягае да карка. На вялікдзень былі на стале і шынка з мяккім сальцам, і мармуровыя каркавіны, і вэнджаныя кілбасы з пахучыя кменам. Рамановіч.КÁРКАННЕ, -я, к. 1. Дзеянне паводле дзеясл, каркаць (у 1 знач.), а таксама гукі гэтага дзеяння. Дзесьці зверху чуваць карканне галоднага крумкача. Якімовіч. Над апусцелымі палямі з сумным карканнем лёталі чароды галодных варон. Чарнышэвіч.

2. перан. Разм. Злавеснае, нядобрае прадказанне.КАРКАС, -а, лг. 1. Унутраная апорная частка збудавання, канструкцыі, на якой трымаюцца астатнія часткі. Рабочыя паставілі каркас, абшылі яго плітамі, накрылі дах, і праз пяць дзён на будаўнічай пляцоўцы ўжо узвышаўся новы прыгожы дом. «Звязда». [Антон Цярэнцевіч) зняў шкурку з забітай чаплі, потым зрабіў з дроту каркас, абкруціў яго ватай і цяпер нацягвае на каркас шкурку. В. Вольскі. // Астатні якога-н. прадмета, што захоуваюць яго першапачатковыя абрысы. Там і сям на полі дыміліся шкілеты разбітых аўтамашын, каркасы абгарэлых танкаў. Дудо.2. Паўднёвае дрэва сямейства ільмовых з вельмі цвёрдай драўнінай, якая ідзе на выраб духавых інструментаў; каменнае дрэва.[Іт. сагсавза.]КАРКАСНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каркаса (у 1 знач.); з каркасам. Каркасная канструкцыя. Каркасны будынак.КАРКАЦЬ, -ак>, -аеш, -ае; незак. 1. Ствараць крык, падобны на гукі «кар-кар». Толькі ў вершалінах дрэў прарэзліва каркалі вароны ды звінелі на розныя галасы іншыя дробныя птушкі. Якімовіч.2. перан. Разм. Прадказваць няўдачу, няшчасце, бяду. — Бачыш, піянер, як кіпіць работа! Яшчэ ж год назад знаходзіліся такія,Кар к і 643Карміць

што каркалг, быццам у калгасе ніхто працаваць па-сапраўднаму не будзе. Курто.КÁРКІ, -аў; адз. няма. Памянш, да кары 2 (у 1 знач.); невялікія кары. На дарозе вяршаліну ўскінулі на каркі ды прывязалі ланцугом гэтак жа, як і на пярэдніх санях. Якімовіч.КÁРКНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак. Аднакр, да каркаць (у 1 знач.).КÁРЛІК, -а, м. Чалавек ненармальна малога росту. // Пра рэч, прадмет вельмі малога памеру. Дрэва-карлік. Дзяржава-карлік.КÁРЛІКАВЫ, -ая, -ае. Вельмі малы. Карлікавы рост. Карлікавая гаспадарка. // У назвах народ жывёл і відаў раслін, якія вызначаюцца сваімі малымі памерамі. Карлікаеы алень. Карлікавая бяроза.КАРМÁ, -ы, ж. 1. Задняя частка судна, процілеглая носу. Параход плаўна адваліў ад прыстані. За яго кармой запенілася вада. Даніленка. [У лодцы] сядзела трое. На карме — іноíсынер Сакавітаў з рулявым вяслом у руках. Шамякін. // Пра заднюю частку танка, самалёта. Танк, як ляцеў, раптам з разгону асеў на адзін бок, падкінуўшы карму. Мележ.2. Тое, што і куль3. Нарэшце і карма,гэты вялізны мяшок-сетка, схавалася пад лёдам. Хадкевіч.КАРМА... (гл. корма...). Першая састаўная частка складаных слоў; ужываецца замест «корма...», калі націск у другой частцы падае на першы склад, напрыклад: кармапровад, кармарэзка, кармасумесь.КАРМАВЫ:, -áя, -óе. Які мае адносіны да корму. Кармавая база. Кармавая вартасць сена. ІІ Які служыць кормам, прыгодны для корму. Кармавыя буракі. Кармавыя травы. ІІ у знач. наз. кармавыя, -ых. Кармавыя культуры. Мяркуецца пачаць асушку балота пад пасевы кармавых. Дуброўскі.О Кармавыя дрожджы гл. дрожджы.КАРМАВЫ 2, -áя, -óе. 1. Які мае адносіны да кармы, знаходзіцца на карме. Кармавая частка судна. Кармавое вясло. Кармавы флаг.2. у знач. наз. кармавы, -óга, м. Матрос, які працуе на карме; рулявы.КАРМАКУХНЯ, -і; Р мн. -хань; ж. Спецыяльна абсталяванае памяшканне на ферме для прыгатавання корму жывёле і птушцы. Механізаваная кармакухня. □ Паблізу рачулкі размяшчаўся гаспадарцы двор — канюшня галоў на сорак, кароўнік і свінарнік, кармакухня. Хадкевіч.КАРМАНЬЁЛА, -ы, ж. Французская народная рэвалюцыйная песня-танец.[Фр. сагтаэтюíе.]КАРМАПРОВАД, -а, М -дзе, ле. Прыстасаванне для аўтаматычнай падачы корму ў кармушкі.КАРМАРЭЗКА, -і, ДМ -зцы; Р мн. -зак; ж. Машына для здрабнення, рэзкі кармоў.КАРМАСУМЕСЬ, -і, ж. Жывёльны корм, прыгатаваны з сумесі розных траў, прадуктаў.КАРМАЦЭХ, -а, м. Цэх на жывёлагадоўчай •ферме для механізаванай нарыхтоўкі кармоў.КАРМІЛЕЦ, -льца, м. Тое, што і кармі ц е л ь. Сын жа быў сям'і апораю і кармільцам быў адзін, Працаваць хадзіў на фабрыку. Танк. Рабочы пасёлак туліўся ля невялікага цвікавага завода, які быў кармільцам усіх, хто жыў у пасёлку. Корбан.КАРМІЛІЦА, -ы, ж. 1. Жан. да кармілец.2. Тое, што і карміцелька (у 2 знач.).КАРМІН, -у, м. Ярка-чырвоная фарба, якая здабываецца з насякомага кашанілі.[Фр. сагшіп з араб.]КАРМШАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карміну, уласцівы яму. // Ярка-чырвонага колеру, пунсовы. Кармінавая губная памада.КАРМШНЫ, -ая, -ае. Тое, што і кармін а в ы.КАРМІЦЕЛЬ, -я, м. Той, хто корміць, забяспечвае пражыткам, харчамі. Галя паціснула плячамі, загаварыла зноў узрушана: .. — А ён ужо не маленькі! Ён — гаспадар у хаце, карміцель дваіх дзяцей... Ваданосаў. Старая Салвесіха прыняла да сэрца тое, што забралі яе меншага сына-карміцеля, і на трэці дзень злягла ў пасцель. Сабаленка. // Пра ўсё тое, што з'яўляецца сродкам для пражыцця, крыніцай даходу. Да едакоў Спяшаецца галоўны Карміцель наш — Дзяржаўны едзе хлеб. Калачынскі.КАРМІЦЕЛЬКА, -і, ДМ -льцы; Р мн. -лек; ж. 1. Жан. да карміцель.

2. Жанчына, якая корміць грудзьмі чужое дзіця.КАРМІЦЦА, кармлюся, кóрмішся, корміцца; незак. 1. Прымаць ежу, корм; насычацца. [Вепр] ішоў павольна і пачынаў ужо корміцца. Самуйлёнак. Лось карміўся каля стога, Піў ваду, лядок пратоўк. Лужанін. [Дзіцятка] ляжала на руках маці і кармілася, прыпаўшы да адкрытых белых грудзей. Пестрак.2. чым і без дап. Мець за сродак для існавання, пражыцця; харчавацца. Чапля корміцца рыбай. □ Стрыжы адлятаюць першымі таму, што кормяцца толькі тымі насякомымі, якіх яны могуць схапіць сваім шырокім ротам у паветры, у час палёту. В. Вольскі.3. чым, з чаго, на што. Здабываць сродкі для існавання, пражыцця. Выпраўляў кульгавы Цыпрук хлопчыкаў да купца ў лес на заработкі. Гэтым кармілася сям'я. Бядуля.— [Марыля] хоча рабіць нешта, каб .. корміцца. Чыгрынаў.4. Зал. да карміць.О Карміцца акрыдамі — бедна харчавацца, галадаць (з евангельскага апавядання пра Іаана Хрысціцеля, які ў пустыні еў акрьíды і дзікі мёд).КАРМІЦЬ, кармлю, кóрміш, корміць; незак., каго-што. 1. чым і без дап. Даваць корм, ежу. Святланка і карміла, і паіла, і гладзіла казулю. Юрэвіч. Кармі парсюка мукою — пойдзе рукою. Прыказка. // Уводзіць ежу ў рот (таму, хто не можа есці самастойна). Карміць хворага, а [Арлоўскага] ўсё яшчэ былі вымушаны карміць, як малое дзіця, з лыжачкі!.. Апранаць, абуваць!.. Паслядовіч. // Выкормліваць дзіця сваім малаком. Карміць грудным малаком. □ [Таццяна] хутка ўзяла дзіця да сябе і сказала: — Я... я не кармлю яго... Шамякін. // Адкормліваць на забой. Карміць кабана на сала.2. перан. Забяспечваць сродкамі да жыцця; мець каго-н. на сваім утрыманні. Карміць старых бацькоў. □ —Хлопец працуе на заводзе, корміць усю сям'ю! Ваданосаў. Цяпер па просьбе Андрэя Драчуна [Яўхім] жыў у яго жонкі. Памагаў засяваць ёй шнуры і карміць дзяцей... Чарот. // Служыць сродкам для пражыцця, крыніцай даходу. Засталася21*Кар м ле н не ___________________________________644___________________________________Каробкатам ніва, Што адмалку карміла, Засталася крыніца, Што вадою паіла. Броўка. Ваўка ногі кормяць. Прымаўка. Летні дзень год корміць. Прымаўка.ó Карміць абяцаннямі — даваць абяцанні зрабіць што-н., але не выконваць іх. Карміць блох (клапоў, вошай) — знаходзіцца ў такіх умовах, пры якіх даводзіцца пакутаваць ад насякомых-паразітаў. Карміць хлебам — забяспечваць сродкамі для існавання. Карміць чарвей — быць забітым, гнісці ў зямлі. Паіць і карміць гл. паіць. Хлебам не кармі каго — нічога не трэба каму-н., толькі дай яму магчымасць зрабіць тое, да чаго ён мае вялікую схільнасць, ахвоту.КАРМЛЕННЕ, -я, н. 1. Дзеянне паводле дзеясл, карміць (у 1 знач.). Кармленне дзіцяці. □ Ішло вячэрняе кармленне, вішчалі парасяты, рохкалі свінні. Дуброўскі.2. Гіст. Спосаб утрымання службовых асоб за кошт мясцовага насельніцтва на Русі да сярэдзіны 16 ст.КАРМУШКА, -і, ДМ -шцы; Р мн. -шак; ж. 1. Прыстасаванне (у выглядзе карыта, скрынкі і пад.), у якое закладваюць корм для жывёлы, птушак. Пгушыная кармушка. □ У кармушках зелянела атава. Броўка.2. Разм. пагард. Пра месца, дзе можна пажывіцца, набыць што-н. для сябе незаконньтм спосабам.КАРНАВÁЛ, -а, м. 1. Народнае гуляннемаскарад з танцамі, выступленнямі самадзейнасці, гульнямі, звычайна пад адкрытым небам. Навагодні карнавал.2. Вясенняе народнае свята ў Італіі, якое суправаджаецца вулічнымі шэсцямі, маскарадам (адпавядае масленіцы).ГІт. сагпеуаíе.]КАРНАВÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карнавала. Карнавальнае шэсце. Карнавальны вечар.КАРНАВУХÍ, -ая, -ае. З абрэзаным або пакалечаным вухам. Карнавухі конь. □ А быў ён, Шарык, не з ціхіх.. Брахаў .. нават на жоўтага, карнавухага ката Базыля, абы той трапіў яму па вока. Брыль.КАРНÉТ', -а, М -нéце, м. Першы афіцэрскі чын у кавалерыі і пагранічным войску дарэвалюцыйнай рускай арміі, роўны падпаручяіку пяхоты. // Асоба, якая мела гэты чын.[Ад фр. согпеМе — спяг.]КАРНÉТ2, -а, М -нéце, м. Духавы медны музычны інструмент у выглядзе ражка.ГАд лап. согпет, — ражок.1КАРНÉТ-А-ШСТОН, -а, м. Карнет 2 з поршневьтм вентыльным механізмам.ГФр. согпет, á різíопз.]КАРНЕТЬ'ІСТ, -а, М -сце, м. Музыкант, які іграе на карнеце 2.КАРНÍЗ, -а, м. 1. Гарызантальны выступ, які завяршае сцяну будынка, абрамляе вокны, дзверы. Цяпер агледзець можна печ, як ляльку, Усе карнізы, пішы, под і звод, І той пяколак, дзе шукаць запалку, Калі куранты данясуць свой звон. Пысін. На чарапічных дахах збіраліся гурбачкі снегу. Ён лажыўся і на карнізы акон. Арабей. //У архітэктуры — верхняя частка антаблемента, якая ляжыць на фрызе.2. Уступ, які цягнецца вузкай палоскай уздоўж абрывістага схілу гор, часта на значнай вышыні. На карнізе ў расколіне.. ўчапі-лася карэньчыкамі тоненькая, гнуткая бярозка. Хомчанка.3. Папярочка над акном, дзвярамі, на якую вешаюць парцьеры, шторы. Паставіўшы на табурэт[ку] дзіцячае крэсла, Даша стаяла на ім перад акном, босая, у халаце, .. і прымацоўвала карніз. Шамякін.[Ад грэч. когóпіз—завяршэнне.]КАРНІЗНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карніза. Карнізныя пліты. Карнізны выступ.КÁРНІК, -а, м. Член карнага атрада, карнай экспедыцыі. Азвярэлыя карнікі палілі навакольныя вёскі, расстрэльвалі жанчын, дзяцей. Шамякін.КАРН1ЛАВЕЦ, -лаўца, м. Удзельнік карнілаўскага мяцяжу.

КАРШЛАЎШЧЫНА, -ы, ж. Контррэвалюцыйны мяцеж у Расіі ў жніўні 1917 г., на чале якога стаяў генерал Карнілаў.КАРНІШОН, -а, м. Маленькі, зняты хутка пасля цвіцепня агурок, прызначаны для марыпавання.[Фр. согпісííоп.]КАРНЫ, -ая, -ае. Які мае сваёй мэтай караць каго-н., прызначаны для пакарання. Карныя меры. Карныя органы. Карны атрад.КАРНЯВ1ШЧА, -а, н. 1. Тое, што і карані ш ч а. Рыба ў такую пагоду зашылася ў карнявішчы аеру. Хведаровіч.2. Карэнне (дрэва). [Зянон] спыніўся каля выверпутага карнявішча вярбы, пачаў ладкаваць месца-схованку. М. Ткачоў. Высокі бераг стаў яшчэ вышэйшы, падмытыя карнявішчы звісалі з яго, стрыжыныя норы відны былі скрозь. Лупсякоў.КАРОБАЧКА, -і, ДМ -чны; Р мн. -чак; ж. 1. Памянш, да каробка (у 1 знач.).2. Сухі плод расліны, у якім знаходзіцца насенне. Каробачка маку. Каробачка лёну.КАРОБАЧШК, -а, м. Тое, што і к а р аб е іі н і к. Неяк хадзіў быў каробачнік, дык здачы не было ў каробачніка за куплены бацькам ножык-сцізорык. Баранавых.КАРОБАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каробкі. Каробачная майстэрня.КАРОБКА, -і, ДМ -бцы; Р мн. -бак; ж. 1. Невялікая скрыпка з кардону, дрэва, бляхі і пад., звычайна з вечкам. Папяросная каробка. □ [Сакратар абкома] адчыніў чырвоную каробку і сам прыкалоў залатую зорку. Васілевіч. [Дубаў] выцягнуў з каробкі ляльку і пасадзіў яе на калені таварышу. Гарбук. // Такая скрынка з якім-н. таварам, наборам якіх-н. прадметаў. Каробка цукерак. Каробка папярос. Каробка каляровых алоўкаў. // Пасудзіна рознай формы і розната прызначэння, сплеценая з лазы. саломы і інш. Паны складаюць чамаданы, Лубкі-каробкі. дзе схаваны Паненак розныя прыпасы Для завівання, для падкрасы. Колас. Малеча і старыя., снавалі па лесе з лазовымг каробкамі і кошыкамі. Мележ.2. Каркас будынка. Злева і справа чарнелі папялішчы, пахіленыя і закурадымленыя каробкі, абгарэлыя дрэвы. Сіўцоў. Стаялі толькі мураваныя каробкі, апавітыя рыштаеаннямі, невялікі драўляны дамок, здалёк падобны на кузню. Кулакоўскі.3. Футляр для якога-н. механізма. Каробка ко.чпаса. Каробка радыёпрыёмніка.О Каробка скорасцей; каробка перадач — у розных машынах: механізм для зменыКаробчаты__________________________________645________________________.___________Каростаскорасці і напрамку руху. Магазінная кароб-ка — прыстасаванне ў агнястрэльнай зброі, дзе змяшчаюцца патроны. Чарапная каробка — тое, што і чэрап.КАРОБЧАТЫ, -ая, -ае. Які мае выгляд кораба; выгнуты. Аўтамат быў новы, зараджаны доўгім каробчатым магазінам. Якімовіч.КАРОВА, -ы, ж. 1. Буйная свойская жывёліна, якая дае малако; самка быка. Малочная карова. Дойная карова. □ Прама перада мною каля маладой сасны., скубла траву чорная карова з белымі плямамі. В. Вольскі, быгадавалася з лысенькай цялушачкі слаўная карова. Якімовіч. // Самка некаторых народ буйной рагатай жывёлы (лася, аленя, зубра). Найчасцей сустрэне [Алежка] там ласёў, цэлую іх сям'ю: самца ў гордай кароне рагоў, карову з цялушкай — пасуцца ў драбналессі. Вышынскі.2. Разм. зневаж. Пра тоўстага, нязграбнага чалавека (звычайна пра жанчыну).— А ну, варушыся, карова! Лынькоў.О Марская карова — вымерлае воднае млекакормячае атрада сірэн.О Дойная карова — пра крыніцу матэрыяльных даброт, якой можна несумленна карыстацца ў асабістых мэтах. Як карова языком злізала каго-што — хутка і бксследна знік, як і не было.КАРОВІН, -а. Які належыць карове. Каровіна малако. □ Закрычалі пеўні, данёсся каровы рык. Гартны.КАРОВЯЧЫ і КАРАВЯЧЫ, -ая, -ае. Абл. Які належыць карове, уласцівы ёй.— Разумееш,., [конь] зламаў перагародку, хацеў дабрацца да каровячага цэбра... Пестрак.КАРÓЗІЯ, -і, ж. 1. Разбурэнне метапаў пад уздзеяннем асяроддзя — газаў, вільгаці, хімічных рэчываў. Карозія жалеза.2. Частковае разбурэнне горных народ пад уздзеяннем вады. Карозія глебы.[Ад лац. соггозіо — раз'яданне.]КАРОЛЬ, караля, м. 1. Тытул манарха ў некаторых феадальных і буржуазных краінах. // Асоба, якая мае гэты тытул. // перан.; чаго або які. Манапаліст у якой-н. галіпо прамысловасць, буйны фінансіст. Нафтавы кароль. Кароль сталі. Віржавы кароль.2. перан.; чаго або які. Пра таго, хто вылучаецца сярод іншых у якіх-н. адносінах, у якой-н. дзейнасці.— На сённяшні дзень у нашым раёне ўжо дзесяць ласёў! Я ўчора сам бачыў аднаго такога ляснога караля. Паслядовіч. Прызнаным усімі на дварэ каралём футбола быў сын інваліда Жорка Загорскі. Мележ. Дзед быў вясковым кавалём, кавальскай справы каралём. Рудкоўскі.3. Другая па старшынству ігральная карта, на якой намалявана мужчынская фігура ў кароне. Званковы кароль. Віновы кароль.4. Гялоўная фігура ў тахматах. О КУМ каралю гл. кум. КАРОМЫСЕЛ, -ела, м. і КАРОМЫСЛА,-ела, н. 1. Драўляная дуга з выемкамі або кручкамі на капцах для пераносу на плячах вёдзер і інш. грузаў. Я ішоў напярэймы чалавеку, які, не спяшаючыся, нёс на каромысле два вядры вады. Асіпенка. [Жанчына] паправіла каромысел на плячах і заспяшалася да калодзежа. Дудо.2. Абл. Ворчык. Я зняў з каромысла пастронкі і пусціў Арла на мяжу. Якімовіч.3. Рычаг у некаторых механізмах. Каромысла з рамай парушыла раўнавагу, і пляцоўка цялежкі маленькага крана пачала намервацца стаць на дыбкі. Шыцік.КАРОНА, -ы, ок. 1. Галаўны ўбор з каштоўнымі ўпрыгожаннямі, які з'яўляецца знакам улады манарха. Царская карона, а Жыў ды быў найлюты цар, Той краіны ўладар. Ў залатой сваёй кароне Ён сядзеў сабе на троне. Якімовіч. // Адбітак, малюнак падобнага прадмета па гербах, ордэнах і пад. Ўсе леснікі былі ўжо ў зборы, У лепшым

стражніцкім уборы: У новых куртках са шнурамі, А на грудзінах са знакамі, На шапках «Н» было з каронай. Колас. Эмблемай, адметным знакам царскай юстыцыі была карона на падстаўцы з надпісам «Закон». Г. Кісялёў. // перан.; чаго. Аб прадмеце падобнай формы, падобнага выгляду. Калі хто-небудзь сцішыць мог Той боль, што я з тугою нёс, Дык гэта ты — зямны мой бог 3 каронай сонечнаю кос. Кірэенка. / у знач. прысл, каронай. Дзяўчына паправіла рукой тугія бялявыя косы, што каронай ляжалі на галаве. Васілёнак.2. перан. Улада манарха. Адрачыся ад кароны. Прыняць карону. // Дзяржаўная ўлада ў манархічнай краіне. Ходзіць май па свеце, Сцяг яго чырвоны Патрасае грозна Троны і кароны. Купала. Тут пад ярмом кароны жыў, Цярпеў галечу, крыўду, здзек І чалавекам век не быў Забіты горам чалавек. А. Александровіч.3. Тое, што і к р о н а Ч Пад каронай — Парасонам Ліпы пышнай і зялёнай—Адзінокі колас жыта Рос замкнёна і забыта. Колас. Уверсе ж кароны старых хвой, сходзячыся з двух бакоў сценкі, спляталі жывы полаг. Гартны.4. Светлы арэол вакол Сонца, бачны ў час сонечнага зацьмення. Сонечная карона.О Карона з галавы не зваліцца (не спадзе) — гонар не будзе закрануты, аўтарытэт не паменшае.[Ад лац. согопа — вянок.1КАРОШСТЫ, -ая, -ае. Які мае вялікую карону (у 3 знач.); галінасты. Кароністая ліпа.КАРОНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. 1. Памянш, да карона (у і знач.).2. Знешняя частка зуба.3. Металічная або пластмасавая абалонка, якая надзязаецца на зуб для яго захавання. Паставіць каронку. Залатая каронка.4. Від свідравальнага долата. Алмазная каронка.КАРОННЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кароны (у 1, 2 знач.). // Уст. Дзяржаўны, урадавы (пра манархічныя краіны). Каронны суд. Каронныя землі. □ Кароннае войска стаяла кругом, мястэчкі і вёскі карала агнём. Вялюгін.2. Лепшы, найбольш ўдалы. Каронная роля артыста. Каронны нумар праграмы.КАРОСЛІВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каросты. Карослівая высыпка. Карослівы сверб. І/ Хворы каростай; у каросце. Карослівы конь. І у знач. наз. карбслівы, -ага, м.; карослівая, -ай, ж. Ізалятар для карослівых.КАРОСТА, -ы, ДМ -сце, ж. 1. Заразная хвароба скуры ў чалавека і жывёл, якая суправаджаецца гнойнай высыпкай і моцным свербам. Заразіцца каростай. // Гнойныя струны пры гэтым захворванні. Конь у каросце.Кароставы646Карпарацыя

2. перан.; чаго або якая. Прыкры адбітак, след якіх-н. уздзеянняў, звычаяў. Індывідуалістычная кароста. □ Але людзі — не ан[ё]~ лы, не з усіх удалося саскрэбці каросту мінулага. Васілевіч.КАРОСТАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каросты. Кароставы сверб.О Кароставы клешч гл. клешч.КАРОТКА гл. коратка.КАРОТКА... (а таксама каратка...). Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню слову кароткі, напрыклад: кароткачасовы, кароткаметражны, кароткагаловы.КАРОТКАВАЛОСЫ, -ая, -ае. З кароткімі валасамі.КАРОТКАГАЛОВАСЦЬ, -і, ж. Тое, што і брахіцэфалія.КАРОТКАГАЛОВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае кароткі і шырокі чэрап.2. у знач. наз. кароткагаловы, -ага, м. Тое, што і брахіцэфал.КАРОТКАМЕТРÁЖКА, -і, ДМ -жцы; Р мн. -жак; ж. Разм. Кароткаметражны кінафільм.КАРОТКАМЕТРАЖНЫ, -ая, -ае. З невялікай колькасцю метраў плёнкі, у адрозненне ад поўнаметражнага. Кароткаметражны фільм.КАРОТКАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кароткага.КАРОТКАТЭРМШОВЫ, -ая, -ае. 1. Які працягваецца кароткі тэрмін, нядоўгі час; разлічаны на кароткі тэрмін. Кароткатэрміновы водпуск. Кароткатэрміновая камандзіроўка. Кароткатэрміновыя курсы.2. Які выдаецца на кароткі час. Кароткатэрміновы крэдыт.КАРОТКАХВАЛЯВІК, -левікá, м. Радыёаматар, які займаецца перадачай і прыёмам па радыё на кароткіх хвалях. Звязаліся [радыёаматары] па эфіру .. з цеплаходам .. Але пачуць кароткахвалевікоў Поўначы ім ніяк не ўдавалася. Шыловіч.КАРОТКАЧАСОВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кароткачасовага.КАРОТКАЧАСОВЫ, -ая, -ае. Які працягваецца нядоўгі час. Кароткачасовая сувязь. Кароткачасовая перадышка. □ Кажуць, што даўней гэта быў касцельны дом. Ён памятае яшчэ уніятаў на Беларусі, царызм, кароткачасовую ўладу немцаў. Машара.КАРОТКІ, -ая, -ае; -так, -тка. 1. Невялікі, малы па даўжыні; проціл, доўгі. Кароткія валасы. Кароткая дарога, □ Макар узяў папяросу, доўга і старанна круціў яе ў тоўстых кароткіх пальцах. Дуброўскі. // Меншай даўжыні, чым трэба. Паліто хлопчыку кароткае. □ У кузні .. [Вялічка] паварочваўся ў адмысловых шарачковых портках, вузкіх і кароткіх, яны не даходзілі да чаравік. Чорны. // Разм. Невысокі, нізкі ростам. Гэта быў мужык гадоў пад пяцьдзесят. Кароткі, прысадзісты, шыракаплечы. Бядуля.2. Непрацяглы, малы па часе; проціл, доўгі. Кароткі адпачынак. Кароткі сон. □ Быў капец чэрвеня і былі самыя кароткія і прыгожыя летнія ночы. Шамякін. Усе гэтыя і хаты, і сады, і фермы раслі і выраслі пры ім, і за такі кароткі час! Якімовіч. // Хуткі, імгненны (пра рух, погляд і пад.). Камісар кінуў на старога кароткі, крыху здзіўлены позірк. Шахавец. На момант Аксіння спыняец-ца, кароткім рухам цела паддае мех вышэй сабе на плечы, і зноў ёй пад ногі сцелецца дарожка. Ракітны. // Адрывісты, перарывістым У Базыля .. прарываліся кароткія ўсхліпванні. Багдановіч. Там, ззаду, пракаціўся кароткі смех. Шамякін.

3. Выражаны сцісла; непшатслоўны; лаканічны. Кароткая аўтабіяграфія. □ Я гартаю старонкі блакнота. Кароткія запісы. Знаёмыя прозвішчы. Дадзіёмаў.— На Далёкі Усход? — На Далёкі Усход.— Едзеш? — Еду. З кароткіх адказаў такіх Зразумеў — ёй [Алесі] не трэба Прызнанняў маіх. Куляшоў. // Які гаворыць, выражаецца сцісла, нешматслоўна. Дырэктар сярэдняй школы — камсамолец, кароткі на словы і па-вайсковаму дысцыплінаваны. Гарбук.4. Рашучы, хуткі, суровы. Прысуд ворагам быў кароткі: кроў за кроў! Лынькоў.5. Які вымаўляецца хутка, адрывіста (пра гукі, склады); проціл, доўгі.6. Які характарызуецца кароткай формай канчатка або адсутнасцю яго. Кароткая форма прыметніка. Кароткі дзеепрыметнік. Кароткае скланенне.О «І» кароткае гл. «і». Кароткае замыканне гл. замыканне. Кароткая хваля гл. хваля.<> Кароткая памяць гл. памяць. Кароткі завароткі гл. заваротак. Кароткі розум гл. розум. (Быць) на кароткай назе з кім гл. нага. Рукі кароткія гл. рука. У кароткіх словах гл. слова. Штаны кароткія гл. штаны.КАРОЎКА, -і, ДМ -рóўцы; Р мн. -рóвак; ж. Памянш.-ласк. да карова.О Божая кароўка — жучок чырвонай, жоўтай або белай афарбоўкі з плямкамі.КАРОУНІК, -а, м. Памяшканне, хлеў для кароў і быкоў. Паблізу рачулкі размяшчаўся гаспадарчы двор ■— канюшня галоў на сорак, кароўнік і сзінарнік, кармакухня. Хадкевіч.КАРОЦЕНЬКІ, -ая, -ае. Зусім кароткі. [Птушачка] затрапятала над лістком сваімі кароценькімі крыльцамі. Ігнаценка.КАРП, -а, м. Прэснаводная рыба сямейства карпавых, якая разводзіцца ў сажалках, штучных вадаёмах; культурная разнавіднасць сазана.О Люстраны карн — карн з рэдкай блішчастай луской.КАРПАВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да карпа, належыць яму. Карпава луска.2. у знач. наз. кáрпавыя, -ых. Сямейства касцістых рыб, пераважна прэснаводных, да якога адносяцца лешч, сазан, карн, вобла і інш.КАРПАНША, -ы, ж. Разм. Марудлівая, непрацаёмкая і малапрадукцыйная работа. [Даўнар] параіў .. [Пазняку] штодзённа бываць у лесе або знаходзіць сабе каля дому якую-небудзь карпаніну. Дуброўскі.КАРПАННЕ гл. корпанне.КАРПАНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Аднакр, да корпаць (у 1 знач.).КАРПАРАЦБІÍЮАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць карпарацыйнага; замкнутасць у межах карпарацыі. Прынцып карпарацыйнасці.КАРПАРАЦШЙНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карпарацыі; вузкагрупавы, адасоблены. Карпарацыйныя інтарэсы. Карпарацыйная замкнутасць.КАРПАРАЦЫЯ, -і, ж. Група асоб, аб'яднаных прафесіянальнымі, саслоўнымі і пад.Карпатлівасць_____________________________ 647________________;_________________Картагра м а інтарэсамі. Радыёвяшчальная карпарацыя. □ — Вось што, давайце зробім так: даручыце мне весці перамовы ад карпарацыі прысяжных павераных горада Мінска з панам Урублеўскім. Колас.[Ад лац. согрогаíіо — аб'яднанне.]КАРПАТЛІВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць карпатлівага. [Матэматычныя навукі] патрабавалі карпатлівасці, настойлівасці, уедлівасці да дробязей. Быкаў.КАРПАТЛÍВЫ, -ая, -ае. 1. Які патрабуе шмат увагі, цярплівасці, намаганняў (пра якую-н. працу, справу). Карпатлівыя пошукі, а Пачалася ўседлівая карпатлівая работа над помнікам гвардыі радавому Аляксандру Пасмітнаму. Васілёнак. Цяжкія гэта былі пошукі — патрабавалася карпатлівая даследчая работа. «Звязда».2. Старанны, руплівы, дбайны. Карпатлівы чалавек.КАРПÁЦЦА гл. корпацца.КАРПÁЦЬ гл. корпаць.КАРПÉЦЬ, -ею, -éеш, -éе; незак. і. над чым і без дап. Разм. Доўга, цярпліва займацца чьш-н., працаваць над чым-н. Карпець пад падручнікамі. □ Таварышы толькі і бачылі Івана Іванавіча, як той карпеў над паперамі дзень і ноч, гадамі. Карпюк. Збегліся дзяўчаты, што карпелі за суседнімі сталамі. Аношкін.2. Жыць дзе-н. у пакутах, цяжкасцях.— Другія, глядзі, на ўласныя хаткі з садамі ўзбіліся... А ты век тут карпей ды гібей у гэтым дзіравым вагоне. Лынькоў.КАРІГУСКУЛА, -ы, ж. Кніжн. Часцінка матэрыі.[Ад лац. согрííБспІшíí — маленькае цела.]КАРПУСКУЛЯРНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць карпускулярнага. Карпускулярнасць рэчыва.КАРПУСКУЛЯРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карпускулы, складаецца з карпускул. Карпускулярная будова рэчыва. Карпускулярнае выпраменьванне.О Карпускулярная тэорыя святла гл. тэорыя.КАРПУСНЫ, -áя, -óе. Які мае адносіны да корпуса (у 5, 6 знач.). Карпусны штаб. Карпусны камандзір. □ Рота перайшла ў карпусны рэзерв. Мележ.КАРСÁЖ, -а, м. 1. Уст. Частка жаночага адзення, якая аблягае грудзі, спіну, бакі. [Майка] варухнула рукой і пацягнула аднекуль з-за карсажа ланцужок. Караткевіч.2. Пругкі пояс спадніцы.КАРСÁР, -а, м. Марскі разбойнік, пірат. // Разбойніцкае судна.[Іт. согеаго.]КАРСÁРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карсара. Карсарскае судна.КАРСТ, -у, М -сце, м. Сукупнасць з'яў (правалы, пячоры, варонкападобныя паглыбленні і інш.), якія ўзнікаюць ад растварэння горных народ (вапнякоў, гіпсаў, каменнай солі і пад.) прыроднымі водамі.[Ад геагр. назвы.]

КÁРСТАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карсту, уласцівы карсту. Карставыя з'явы. Карставыя ўтварзнні. Карставыя пячоры.КАРТ, -а, М -рце, м. Гопачвы мікралітражяьг аўтамабіль з матацыклетным рухавіком і без кузава.[Англ. сагí.]КÁРТА, -ы, ДМ кáрце; Р мн. карт; ж. 1. Зменшаны чарцёж зямной паверхні або яе часткі з пераважным улікам тых або іншых спецыяльных прымет. Геаграфічная карта. Тапаграфічная карта. Лінгвістычная карта. Ц Чарцёж зорнага неба або паверхні планеты. Астранамічная карта. Карта Месяца.2. Адзін з цвёрдых папяровых лісткоў, якія складаюць набор (калоду) для гульні і адрозніваюцца паміж сабой па намаляваных на іх умоўных фігурах або ачках чатырох масцей. Калода карт. Тасаваць карты. Казырная карта. // мн. (карты, карт). Гульня пры дапамозе такіх лісткоў. Гуляць у карты. □ Вечарамі зімой збіраліся малінаўцы дакаго-небудзь на еячоркі, бесперапынна курылі і рэзаліся ў карты — у воза або ў дурня. Чарнышэвіч.3. Ліст паперы, бланк, які трэба запоўніць спецыяльнымі звесткамі. Санаторная карта. Тэхналагічная карта.О Контурная карта — геаграфічная карта, на якую нанесены абрысы вадаёмаў і еўшы без назвы іх. Нямая карта — вучэóная геаграфічная карта без абазначэння назваў. Сінаптычная карта — геаграфічная карта, на якую нанесены звесткі аб надвор'і, атрыманыя адначасова ў розных месцах (служыць для прадказання надвор'я).О Зблытаць карты гл. зблытаць. (І) карты ў рукі каму — пра таго, хто мае ўсе магчымасці, умовы для чаго-н. Карта (стаўка) біта — пра чый-н. пройгрыш, правал. Раскрыць карты гл. раскрыць. Скласці карты гл. скласці. Ставіць на карту гл. ставіць.КАР'ГАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, картаваць.КАРТÁВАСЦЬ, -і, ж. Картавае вымаўленне. Хлопец не зусім чыста вымаўляў гук «р», і ледзь прыкметная картавасць надавала яго мове мілагучную інтанацыю. Русак.КАРТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; незак., што. Тасаваць карты. Корчак сяк і так картаваў карты. Выпадала адно: ісці па Раўбіча. Караткевіч.КАРТÁВІНКА, -і, ДМ -нцы, ж. Злёгку картавае вымаўленне. Гаварыў .. [Слава] неяк інакш, неяк націскаў на «р», і заўсёды ў яго выходзіла з картавінкай. Сабаленка.КАРТÁВІЦЬ, -тáўлю, -тáвіш, -тáвіць; незак. Вымаўляць начыста, няправільна гукі «р» або «л». Калі .. [Васіль] хваляваўся, то пачынаў прыкметна картавіць. Шамякін. Гаворка .. [Адэліны] была нейкая птушыная, яна не то картавіла, не то прыкідвалася, што картавіць, і, мабыць, лічыла, што вельмі хораша гаворыць. Чарнышэвіч.КАРТÁВЫ, -ая, -ае. 1. Які нячыста, няправільна вымаўляе гукі «р» або «л». Картавае дзіця. І у знач. наз. картáвы, -ага, м.; картáвая, -ай, ж.—-Гэта той картавы? Што хваліцца: «Мяне на х'ёнце паяніла». Навуменка.2. Нячысты, няправільны (пра вымаўленне гукаў «р» або «л»). Картавае «р». Картавае вымаўленне. Картавая гаворка. □ / калі з маладога гурту вылеціць раскацісты гучны смех або дзе пачуеш крыху картавую мову, так і закарціць азірнуцца: пэўна ж, ён [Паўлюк Трус] там. Лужанін.КАРТАГРАМА, -ы, ж. Карта, на якой графічна (штрыхоўкай, размалёўкай і пад.) паказаны статыстычныя даныя адносна якой-н.Картагра ф ава í ш е ____________________________648_______________________________Картэзіянскіз'явы. Картаграма шчыльнасці насельніцтва. Картаграма пасяўных плошчаў вобласці.[Ад слова к а р т а і грэч. ^гáгдта — запіс, малюнак.]КАРТАГРАФАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, картаграфаваць.КАРТАГРАФАВАЦЦА, -фýецца; незак. Зал. да картаграфаваць.КАРТАГРАФАВАЦЬ, -фýю, -фýеш, -фýе; незак., што. 1. Наносіць на карту (у 1 знач.). Картаграфаваць мясцовасць. Картаграфаваць пашырэнне моўнай з'явы.2. Складаць картаграму.КАРТАГРАФ1ЧНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да картаграфіі, прыняты ў картаграфіі. Картаграфічныя знакі. Картаграфічныя прыёмы. Ц Які займаецца вырабам геаграфічных карт. Картаграфічная фабрыка.КАРТАГРÁФІЯ, -і, ж. Навука аб складанні геаграфічных карт, а таксама само складанне іх.{Ад слова к а р т а і грэч ^гáрЬб — пішу.]КАРТАЛЮШКА, -і, ДМ -шцы; Р мн. -шак; ж. Разм. Невялікі лісток паперы, звычайна з якім-н. запісам на ім.— Тут, брат, ёсць для цябе карталюшка адна,— сказаў стараста і зняў шапку: у шапцы насіў ён свае паперы. Колас. Выслухаў, выстукаў [доктар] хлопца кругом, Даў карталюшку на лекі. Купала.КАРТАСХÉМА, -ы, ж. Спрошчаная, безмаштабная і без геаграфічнай сеткі карта для ілюстрацыі істотных рыс якой-н. з'явы.КАРТАТЭКА, -і, ДМ -тáцы; Р мн. -так; ж. 1. Сістэматызаваны збор картак аднолькавага памеру з якой-н. даведачнай ці ўліковай інфармацыяй. Бібліятэчная картатэка. □ Каб даць каму-небудзь характарыстыку, .. [Іван Іванавіч] звяртаўся да сваёй картатэкі, дзе былі сабраны біяграфічныя [даныя] на кожнага супрацоўніка. Карпюк.2. Скрынкі з такімі карткамі. З невялікай картатэкі, прымайстраванай да стала, Собіч дастаў картку. Скрыган.[Ад слова карта і грэч. Нíёке — скрынка.]КАРТАТЗЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да картатэкі. Картатэчная скрынка. Картатэчная шафа.КАРТАТЭЧЧЫК, -а, м. Служачы, які складае картатэку, загадвае картатэкай.КАРТАТЭЧЧЫЦА, -ы, ж. Жан. да картатэччык.КАРТАЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. Разм. Памянш.-ласк. да картка; тое, што і картка. Лексікаграфічная картачка. Фатаграфічная картачка. Уліковая картачка.КАРТАЧНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да карты, карт (у 2 знач.). Картачная гульня. І/ Звязаны з гульнёй у карты. Картачны доўг. І) Прызначаны для гульні ў карты. Картачны стол.2. Які мае адносіны да карткі (у 1, 4 знач.). Картачны каталог.О Картачная сістэма гл. сістэма.О Картачны домік гл. домік.

КАРТВЁЛ гл. картзелы.КАРТВÉЛКА гл. картвелы.КАРТВЁЛЫ, -аў; адз. картвéл, -а, м.; картвéлка, -і, ДМ -лцы; мн. картвéлкі, -лак; ж. і. Імя, якім называюць сябе самі грузіны.2. Назва грузінаў і блізкіх ім народнасцей Закаўказзя (.казаў, мінгрэлаў, сванаў).КАРТВÉЛЬСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да картвела, картвелаў, належыць ім. Картеельскія песні.КАРТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. 1. Прамавугольны лісток цвёрдай паперы або кардону для запісу на ім якіх-н. звестак (звычайна як адзінка картатэкі). У картатэцы Івана Іванавіча акуратна, як кніжкі ў добрай бібліятэцы, стаяла шмат картак. Карпюк.2. Разм. Фатаграфічны здымак. Цёмныя, крыху прыжмураныя, з доўгімі вейкамі вочы хітравата пазіралі на .. [Паходню] з карткі. Хадкевіч.3. Пасведчанне, улíковы дакумент і пад. у выглядзе невялікага ліста цвёрдай паперы. Уліковая картка. Карэспандэнцкая картка. а [Камендант] запісаў прозвішчы тых, чые літары супадалі, і завёў на іх крымінальныя карткі. Якімовіч.4. Бланк з адразнымі талопамі, які дае права на атрыманне прадуктаў пры нарміраванай сістэме іх размеркавання. Прадуктовыякарткі. □ Калі хлеба па картках сям'і не ставала, рукі .матчыны зналі, што трэба рабіць. А. Вольскі.О Візітная картка — картка з імем, імем па бацьку і прозвішчам, часам з адрасам і званнем асобы, якая ўручае яе пры візіце, знаёмстве і пад.КАРТОВЫ, -ая, -ае. Зроблены з корту'. Картовая кепка. Картовы касцюм. пРаман быў у адной выцвілай саколцы, у старых запэцканых ля трактара «картовых штанах. Пташнікаў.КАРТОГРАФ, -а, м. Спецыяліст у галіне картаграфіі.КАРТУЗ, -á, м. Мужчынскі галаўны ўбор з аколышкам і цвёрдым казырком. На ім [Вінцуку] белая еышываная кашуля і чорны пінжак. На галаве новы картуз. В. Вольскі. Дзед дастаў з гары парыжэлыя ад часу боты, адшукаў нейкі старамодны картуз і прыняў паўваенны выгляд. Шчарбатаў.{Гал. кагáоез.]КАРТУНА, -ы, ж. Уст. Баваўняная тканіне. За прылаўкам у Матруны Шмат «утрэслася» картуны, Метраў сорак, можа й болей. Крапіва.[Ням. КаШт — бавоўна.]КАРТУНІ, -á, м. Скульптурнае або графічнае ўпрыгожанне ў выглядзе дэкаратыўна акаймаванага не да канца разгорнутага скрутка або шчыта з эмблемай, гербам, надпісам і пад.[Фр. сагіоцспе.]КАРТУШКА, -і, ДМ -шцы; Р мн. -шак; ж. Частка компаса — папяровы, алюмініевы або іншы кружок, на які наносяцца дзяленні на градусы і румбы.КАРТЫНГ, -а, м. Гонкі на аўтамабілях тыпу карт як від спорту. Першынство па картынгу.КАРТЫНГІСТ, -а, М -сце, м. Спартсмен, які займаецца картыпгам.КАРТЭЖ, -у, м. Урачыстае шэсце, выезд. Вясельны картэж. Жалобны картэж. □ Паказаўся ганаровы экскорт і картэж чорных бліскучых «Чаек». Карпаў.[Фр. согіёее.]КАРТЭЗІЯНСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да картэзіянства. Картэзіянская філасофія.Карт э зіянства ________________________________649 ______________________________Карцё ж ніцк » КАРТЭЗІЯНСТВА, -а, н. Філасофскае вучэнне Дэкарта і яго паслядоўнікаў.[Ад СагІезшз — лацінізаванай формы прозвішча Дэкарта.]КАРТЗЛЬ, -я, м. 1. Адна з форм капіталістычных манаполій — аб'яднанне прадпрыемцаў якой-н. галіны прамысловасці з мэтай манапольпага панавання на рынку і атрымання найбольшага прыбытку пры захаванні камерцыйнай і вытворчай самастойнасці аб'яднаных прадпрыемстваў.2. Уст. Пісьмовы выклік на дуэль.[Фр. сагíеí.]КАРТЗЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да картэля (у 1 знач.). Картэльны дагавор.КАРТЭЛЯВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, картэляваць.КАРТЭЛЯВÁЦЦА, -люецца; зак. і незак. 1. Аб'яднацца (аб'ядноўвацца) у картэль.2. толькі незак. Зал. да картэляваць.КАРТЭЛЯВАЦЬ, -люю, -люеш, -люе; зак. і незак., што. Аб'яднаць (аб'ядноўваць) у картэль. Картэляваць прадпрыемствы. Картэляваць прамысловасць.КАРТЭР, -а, м. Металічпая каробка, якая служыць апорай для рухавіка ўнутранага згарання, а таксама засцерагае яго ад пашкоджання і забруджвання.[Англ. сагíег.]КАРТЗСЫ, -аў; адз. няма. Парламент у Іспаніі, а таксама ў Партугаліі (да 1911 г.).[Ісп. согíез.]КАРУЗЛЫ, -ая, -ае. Разм. 1. Загрубелы, шурпаты; закарузлы. Карузлыя рукі. Карузлая павязка.2. Нярослы, чахлы. Сосны былі не стромкія, як у гушчары, а карузлыя, з пакручанымі вузлаватымі галінамі. Сабаленка.КАРУНАЧШЦА, -ы, ж. Жанчына, якая вырабляе карункі.КАРУНД, -у, М -дзе, м. Вельмі цвёрды мінерал, разнавіднасцямі якога з'яўлягоцца рубіп, тапаз, сапфір.[Ням. Коптá.]КАРУНДАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карунду. Карундавыя залежы. Ц Зроблены з карунду. Карундавая іголка для грамафонных пласцінак.

КАРУНКАВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да карункаў. Карункавыя вырабы. Карункавая вытворчасць. // Зроблены з карункаў, з карункамі. Карункавая сурвэтка. Карункавы каўнерык. □ Жанчына ў чорным сядзела на заднім сядзенні, прылажыўшы да рота чорную карункавую хустачку. Караткевіч.2. перап. Узорысты, сятчасты, падобны на карункі. Мароз выпаў на шыбах дзівосныя карункавыя ўзоры. Шамякін. Карункавае павуцінне лятала ў чыстым .. паветры, чапляючыся за дрэвы, за платы. Шахавец.КАРУНКІ, -аў; адз. няма. Ажурныя, сятчастыя вырабы з ільняных, шаўковых і інш. нітак для аздобы бялізны, адзення і пад. Рукавы абрамлялі танюсенькія карункі. Машара. На развітанне .. Кася падаравала .. тоненькую насовачку, аздобленую карункамі. Васілевіч. // перан.; чаго або Тое, штосваім выглядам нагадвае такі выраб. А мора ўжо ўгаманілася, толькі на прыбярэжпай кручы ды на мокрым оювіры пляжа віднеліся белыя карункі пены. Сабаленка. Сонца ..паклала на палаючыя вокны двухпавярховага драўлянага дома свае мядзяныя карункі. Рамановіч.КАРУПЦЫЯ, -і, ж. Падкупнасць і прадажнасць службовых асоб і грамадскіх дзеячаў у буржуазных краінах.[Ад лац. соггарíіо — подкуп.]КАРУСЁЛІЦЬ, -лíо, -ліш, -ліць; незак. Разм. Ісці, ляцець і пад. кругамі; кружыць. Самалёты., разеярнуліся і пачалі каруселіць усё бліжэй і бліжэй. Лынькоў. Руневіч сядзіць каля апушчанага акна і., глядзіць, яв кружацца, паволі каруселяць за цягніком напоеныя сонцам палеткі. Брыль.КАРУСÉЛЬ, -і, ж. Пляцоўка з сядзеннямі ў форме конікаў, экіпажаў, лодак і інш., якая круціцца вакол сваёй восі і служыць для катання на народных гуляннях і кірмагяах. Катацца па каруселі.[Іт. сагозеІІо.]КАРУСЁЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каруселі. Карусельнае кола.О Карусельны станок гл. станок.КАРУСÉЛЬШЧЫК, -а, м. Рабочы, які працуе на карусельным станку.КАРЦÉЦЬ, -цíць; незак. 1. безас, з інф., са злучн, «каб» і без дап. Пра неадольнае жаданне што-н. зрабіць; хацецца; не нярпецца. Ульяне карцела спытаць, чаго Кастусь наведаўся ў такую рань, але ён сам загаварыў яшчэ здалёк. Пташнікаў. [Халімону] хацелася разважаць і карцела, каб хто-небудзь чуў гэтыя разважанні і згаджаўся з імі. Галавач. [Марына:] Ну, што ж... Калі так ужо карціць — няхай едзе. Губарэвіч.2. Турбаваць, хваляваць, не даваць спакою. [Базыль] адчуў, што яму чагосьці не стае, па нечым смыляць рукі, нешта карціць, некуды рвецца душа. Сачанка. Маці ведае — не грыбы карцяць сыну — і дае хутчэй есці. Пальчэўскі.КАРЦЕЧ, -ы, ж. 1. Артылерыпскі снарад, пачынены круглымі кулямі і разлічаны на масавае паражэнне жывой сілы праціўніка на блізкай адлегласці. Зарадзіць пушку карцеччу. ІІ Кулі, якімі начыняюць такі снарад. Ноч палілася вішчаннем карцечы, сгогны з ахрыплай кляцьбой кругом. Дудар. Хто ссячэ [дрэва] — я зараз жа прымечу, Вінаватым не схаваць віны, Без таго шалёнаю карцеччу Лес пасечаны ў час вайны. Пепачаловіч.2. Буйны шрот. — Зарадзі, не забудзься, карцеч у правы ствол, а дранкульку — у левы. Масарэнка.[Польск, кагíесга — з іт.]КАРЦÉЧНЫ, -ая, -ае. Які ыае адносіны да карцечы. Карцечны зарад.КАРЦЁЖ, -цяжý, м. Разм. Азартная і зацяжная гульня ў карты. Завесці парцёж. Прыахвоціцца да кауцяжу.КАРЦЁЖНІК, -а, м. Разм. Заўзяты ігреку карты. Усхадзіліся карцёжнікі. Ці то не падзялілі банка, ці то хто зжульнічаў з іх. Лынькоў. Калі стары Карповіч памёр, ягв адзіны сын, заядлы карцёжнік, прайграў у карты маёнтак другому карцёжніку. Рунец.КАРЦЁЖНІЦА, -ы, ж. Разм. Жан. да карцёжнік.КАРЦЁЖНІЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карцёжніка, карцёжнікаў. Ураднік палічыў, што чалавечы доўг ім выканан, і далучыўся да карцёжніцкага гуртка. Колас,Кар ц ё жн ы __________________________________650______________________________КарчмарстваКАРЦЁЖНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да гульні ў карты, звязаны з ёй. Карцёжная гульня. Карцёжны стол.КАРЦІНА, -ы, ж. 1. Твор станковага жывапісу, выкананы фарбамі на палатне, дошцы, паперы і інш. Пісаць карціну. Карціна І. Я. Рэпіна «Запарожцы». Выстаўка карцін.2. перан. Тое, што можйа бачыць або ўяўляць сабе ў канкрэтных вобразах. Прыгожыя карціны роднага беларускага пейзажу мільгалі адна за другой. Васілевіч. // Літаратурнае, вобразнае апісанне чаго-н. Ніхто ні да Пушкіна, ні пасля яго не даў такой жывапіснай карціны Пецярбурга, як аўтар «Меднага конніка». Палітыка. Малюючы карціны бітеаў Чырвонай Арміі з белапалякамі, напаўняючы гэтыя карціны рамантыкаю барацьбы, пісьменнік, аднак, не захапляецца толькі гэтым бокам падзей. Арабей. // Агульнае становішча чаго-н. — Я раненька ў праўленне прыбег, усе дакументы па будаўніцтву — на стол: колькі збудавалі за гэтыя гады, колькі па планах трэба пабудаваць, колькі ёсць у нас на калгасныя патрэбы дошак, цвікоў — поўная карціна, адным словам. Савіцкі. [Камандуючы:] Вы павінны мець зусім ясную карціну абароны праціўніка. Крапіва.3. Разм. Пра тое, што выклікае захапленне, здзіўленне сваёй незвычайнасцю. — А тут нашы самалёты — як бы іх знарок хто выклікаў. Адным словам — ка-а-рціна! Лынькоў.4. Частка акта ў драматычным творы, якая патрабуе самастойнай дэкарацыі. Драма ў трох актах і пяці карцінах.5. Разм. Кінакарціна, кінафільм. Ля кінатэатра стаяла вялікая чарга — ішла новая карціна. Асіпенка.КАРЦІНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Памянш.-ласк. да карціна (у 1—3 знач.).КАРЦШНАСЦЬ, -і, ж. Якасць карціннага (у 2 знач.). Карціннасць абмалёўкі. , КАРЦÍННЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да карціны (у 1 знач.). Карцінная галерэя. Карцінная рамка.2. перан. Ненатуральна прыгожы, жывапісны, як на карціне (у 1 знач.). Карцінны жэст. Карцінная поза.КАРЦЭР, -а, м. Цёмнае і цеснае памяшканне для часовага адзіночнага зняволення (у турмах, канцлагерах і інш.). Было страшна, калі білі, калі ў пакаранне па цэлых сутках трымалі без яды, калі саджалі ў карцэр — сыры цёмны склеп, дзе вяліся пацукі і кажаны... Васілевіч.[Ад лац. сагсег — турма.]

КАРЧАВАЛЬНІК, -а, м. Машына для карчавання. Мы спыняемся перад машынай з магутнымі сківіцамі.—Гэта новы карчавальнік Д-695,— тлумачыць інжынер. В. Вольскі.КАРЧАВАЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карчавання. Карчавальныя работы. Ц Прызначаны для карчавання. Карчавальная машына.КАРЧАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, карчаваць.КАРЧАВАТЫ, -ая, -ае. Абл. Карчысты. Каторы год праводжу баразну Па цаліне. У карчаватых лядах Зярнят ўкінуў жменю не адну Я у раллю пад бацькавым наглядам. Ляпёшкін.КАРЧАВАЦЦА, -чуецца; незак. Зал. да карчаваць.КАРЧАВАЦЬ, -чую, -чуеш, -чуе; незак., што. 1. Выконваць, выдзіраць з карэннем (пні, дрэвы). Некалькі калгаснікаў з сякерамі ў руках карчавалі пні. Шашкоў. Нябожчык усё выгоды шукаў: каб і вада неглыбока, каб і сенажаць была, каб і лесу не шмат давялося карчаваць пад ворыва. Пальчэўскі. // Ачышчаць ад пнёў, карчоў. — А яго бацька гэтай павекі не карчаваў? — паказаў Рыгор пальцам на Якуба. Крапіва.2. перан. Выкараняць, вынішчаць без астатку. Карчаваць зло. □ Разам з вамі я выйду на ворага, Карчаваць чарнацвет нашай спадчыны. А. Александровіч.КАРЧАГАí, -і, ДЖ -чáзе, ж. .Разм. Пень, вывернуты з карэннем; корч. Гануля дастала з-за коміна карчагі і стала чыркаць запалкай], якая адсырэла і не загаралася. Гурскі.КАРЧАГА2, -і, ДМ -чáзе, ж. 1. Тое, што і амфара. Па такіх знаходках, як абломкі амфар, або карчаг, якія выкарыстоўваліся феадаламі для зберажэння він, відаць, што гэта пасяленне з самага пачатку не было сельскім. «Беларусь».2. Разм. Гляк для мазі. Паны налева важна садзяць, Дзе іх сярмяжнікі не здрадзяць Ні пахам дзёгцю, ні карчагі, Ні відам латанай сярмягі. Колас.КАРЧÁЖКА, -і, ДМ -жцы; Р мн. -жак; ж. Памянш.-ласк. да карчага'.КАРЧАЖЫНА, -ы, ж. Разм. Тое, што і карчага1. Больш нічога мы не злавілі і ўзяліся наладжваць начлег. Расклалі касцёр з сухіх карчажын і галля, абскрэблі шчупака ды пачалі варыць юшку. Якімовіч.КАРЧАК, -á, м. Абл. Тое, што і корч (у 1 знач.). Міхаль спаткнуўся аб карчак. Бялевіч.КАРЧАКАВАТЫ, -ая, -ае. 1. Разм. З вялікай колькасцю карчоў, карчакоў; карчысты. Каляіністай і карчакаватай дарогай .. ехалі дзве сялянскія фурманкі. Чорны.2. Абл. Каржакаваты (пра чалавека, яго постаць). Па вуліцы бегае стараста Адам, тоўсты карчакаваты мужык. Якімовіч.КАРЧАНЁЦЬ, -ею, -éеш, -éе; незак. Моцна азябшы, траціць адчувальнасць. Рукі карчанеюць на марозе. □ Цэментовая падлога ў камеры намерзла, босыя ногі пачалі карчанець. Чорны.КАРЧМА, -ы; мн. кóрчмы (з ліч. 2, 3, 4 карчмы), кóрчмаў; ж. Пітны дом з начлегам у дарэвалюцыйнай Расіі (галоўным чынам на Ўкраіне, у Беларусі і Польшчы). — У хаціне спачатку карчма была, бо непадалёк бальшак праходзіў. І людзі забягалі сюды падсілкавацца на дарогу. Няхай. Дзень у дзень .. спыняліся ў пасадзецкіх корчмах дзесяткі фурманак. Бядуля.КАРЧМАР, -á, м. Чалавек, які трымае карчму; гаспадар карчмы. У свята карчма была заўсёды поўная. Карчмар паспяваў толькі запісваць, хто колькі бярэ., напавер. Брыль. Яшчэ пры цару ў гэтай хаце была карчма і трымаў яе стары карчмар Евель Пінхасік. Сабаленка.КАРЧМÁРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Жан. да карчмар.КАРЧМАРСТВА, -а, к. Трыманне карчмы; занятак карчмара. — Думаеце, выгадная рэч карчмарства? Вечна не даспіш, заўсёды на нагах. Гартны.Карчмарыха651Карын ф с к і

КАРЧМАРЫХА, -і, ДМ -рысе, ж. Жонка карчмара.КАРЧМÁРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць; незак. Трымаць карчму, быць карчмаром.КАРЧОМКА, -і, ДМ -мцы; Р мн. -мак; ж. Памянш.-ласк. да карчма; невялікая карчма. А з-за дрэў страха зірнула І два коміны на ёй. Падышоў Сымон — карчомка Са стадолай і дваром. Колас.КАРЧОМНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карчмы, належыць ёй. Карчомны дом. □ Начаваў .. [Гушка] дзесьці на самай глухой вуліцы ў карчомнай стадоле. Чорны.КАРЧУК, -á, м. Абл. Невялікі корч. Мацей падняўся з карчука і моўчкі пайшоў у бок дарогі. М. Стральцоў.КАРЧЫСТЬІ, -ая, -ае. З вялікай колькаоцю карчоў, пнёў. Вільготны вецер вее аднекуль з ціхіх палявых дарог, .. з карчыстых тарфяных альшанікаў. Пестрак.КАРЧЭЎЕ, -я, н., зб. Карчы, пні. Ногі мы даволі грунтоўна паабдзіралі ў асацэ ды карчэўі. Брыль.— Зашыўся [бабёр] недзе ў карчэўе, не пайшоў канавай,— здагадаўся бацька. Масарэнка.КАРШÁК гл. коршак.КАРШАКОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да коршака; такі, як у коршака. У шкле на хвіліну прамільгнула даўганосая, каршаковая галава ў фуражцы. Мележ.КАРШАЧАНЯ і КАРШАЧАНЁ, -няці; мн. -няты, -нят; н. Птушаня коршака.КАРШАЧОК, -чка, м. Малады, невялікі коршак. Дробны каршачок плаваў над асіннікам, вавёрка імчалася цераз дубы. Чорны. Нудна пасвістваючы, высока над грэбляй лётаў, выглядаючы здабычу, маленькі каршачок. Самуйлёнак.КАРШУН, -á, м. Вялікая драпежная птушка сямейства ястрабіных з доўгімі крыламі і загнутай дзюбай. Над лесам, у празрыстай сін[ечы] неба, вісеў каршун. Асіпенка. Аднаго разу, калі каршун напаў на маленькіх куранят, галагуцкі певень., забіў каршуна. Бядуля. ^О Каршуном наляцець гл. наляцець.

КАРШУННЁ, -я, н., зб. Чарада каршукоў; каршуны.КАРШУНОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каршуна; такі, як у каршуна. Каршуновы крык.КАРШУНОУ, -óва. Які належыць каршуну. Каршунова гняздо. Каршуновы лапы.КАРШУНЯНЯ і КАРШУНЯНЁ, -няці; мн. -няты, -нят; н. Птушаня каршуна.КАРШЭНЬ, -шня, м. Разм. 1. Карак. Назаўтра летуна з машынай адшукалі і, даўшы ў каршэнь, прагналі. Корбан. // Частка адзення, якая прылягае да карка. [Паліцэйскі] ужо сілком цягнуў хлопца, схапіўшы яго за каршэнь. Лынькоў.2. Удар, кухталь. Надаваць каршнёў.О Гнаць у каршэнь гл. гнаць.КАРЫ >, -ая, -ае. Карычневы (пра колер вачэй). Роўненькі прабор валасоў здаваўся залацістым, карыя вочы былі колеру добра выспелай вішні. Дуброўскі. Саханюк быў хлопец сухарлявы, досыць высокага росту, меў даволі прыгожы твар, але малавыразныя, жаўтавата-карыя вочы яго крыху псавалі. Колас.[Ад цюрк. к а р а — чорны.]КАРЫ2, -аў; адз. няма. 1. Сані для перавозкі бярвення. Людзі., вазілі дахаты бярвенне на карах, на звычайных санях. Бядуля. Два калгаснікі канём, запрэжаным у кароценькія, шырокія, як атопак, кары, вытралёўвалі бярвенне да дарогі. Дуброўскі.2. Вялікія калёсы для перавозкі грузаў. Шэсць чалавек правілі кары: жніво і ўборка, з поля, былі блізка. Чорны. Увесь заямнінскі дзядзінец уставілі фурманкі: тут былі карэты, брычкі, вазы, кары. Пальчэўскі.КАРЫЕС і КАРЫЁЗ, -у, м. Запаленчы працэс у цвёрдай тканцы касцей, зубоў, які суправаджаецца гніеннем; кастаеда. Карыес зубоў. íЛац. сагіев — гніенне.]КАРЫЕСНЫ і КАРЫЁЗНЫ, -ая, -ае. Пашкоджаны карыесам, карыёзам. Карыесны зуб.КАРЫКАТУРА, -ы, ж. 1. Малюнак, на якім хто-н. або што-н. намаляваны ў скажояым выглядзе для высмейвання. Моладзь тоўпілася перад газетай, жартавала з трапных карыкатур на Івана Гомана, на Радніка, на Гольдзіна. Шамякін. Пад карыкатурай, на якой быў намаляваны дзябёлы хлопец і каля яго малы, худзенькі юнак, стаяў подпіс: «Адгукнуўся на заклік». Арабей. // Пра сатырычны наказ з'яў рэчаіснасці ў іншых відах мастацтва, а таксама аб творах такога характару. Залішняя схільнасць да пераўвелічэння нарадзіла тут гратэск, які часам даходзіць аж да карыкатуры. Кучар.2. перан. Смешнае, недасканалае падабенства да каго-, чаго-н. Можна і трэба даваць партыі тактычныя ўказанні і на выпадак перамогі, і на выпадак паражэння паўстання, і на выпадак склікання сапраўды ўстаноўчага схода рэвалюцыйным шляхам, і на выпадак склікання царом якой-небудзь карыкатуры на народнае прадстаўніцтва. Ленін.ÍІТ С ЯТ*1 С й\ ПТг) 1КАРЫКАТУРНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць карыкатурнага.КАРЫКАТУРНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да карыкатуры (у 1 знач.). Карыкатурны малюнак.2. перан. Смешны, недарэчны. Мець карыкатурны выгляд.КАРЫКАТУРЬ'ІСТ, -а, М -сце, м. Мастак, які малюе карыкатуры.КАРЫКАТУРЫСТКА, -í, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да карыкатурыст.КАРЫНА, -ы, ж. Разм. Кусок, абломак дрэвавай кары. На дрывотні, пад варыўнёй, хлыстала па бервяне тонкая сасновая карына. Пташнікаў. Лёнька вярнуўся ў курэнь і сеў выразаць з хваёвай карыны пісталет. Капыловіч.КАРІЙНКА1, -і, ДМ -нцы, ж. Чорны дробны вінаград без костачак.[Ад геагр. назвы.]КАРЫНКА2, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Разм. Памянш.-ласк. да карына; невялікая карына. Антон нервова пальцамі адкалупаў нейкую карынку на зрубе калодзежа. Грамовіч.КАРБШФСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да старажытнагрэчаскага горада Карынфа. / / Які з'яўляецца выражэннем архітэктурнага стылю, што склаўся ў Старажытнай Грэцыі ў Карынфе. Карынфская калона.Карыслі в асць _______________________________КАРЫСЛІВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць карыслівага; прага да нажывы, выгады. Крылоўская байка выкрывала крывадушнасць цара, карыслівасць чыноўнікаў. Казека. Не карыслівасць і эгаізм, а бясконцая адданасць народу, маральная чысціня і святая нянавісць да сацыяльнай несправядлівасці — вось духоўны кодэкс рзвалюцыянераў-дэмакратаў. У. Калеснік.КАРБІСЛІВЕЦ, -ліўца, м. Разм. Тое, што і карысталюбівец.КАРЫСЛІВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае на ўвазе выгаду, карысць, заснаваны на карысці. Карыслівыя інтарэсы. Карыслівыя мэты. □ [Васіля] закранула яе [Машына] халодная, карыслівая разважлівасць. Шамякін.2. Які імкнецца да асабістай выгады, карысці. Карыслівы чалавек.КАРКІСНА. 1. Прысл, да карысны.2. безас, у знач. вык. Прыносіць карысць, ідзе на карысць. Карысна спаць пры адчыненай фортцы. «Работніца і сялянка».КАРЫСНÁСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць карыснага (у 1 знач.). Васількí, як вядома, у нашай народна-фальклорнай традыцыі — гэта сімвал мастацтва, хараство ўвогуле, жыта — сімвал матэрыяльнай карыснасці. Лойка.КАРЫСНЬІ, -ая, -ае; -а. 1. Які прыносіць карысць. Карысная справа. Карысная заўвага, а — Я думаю, скончыўшы рабфак, падавацца ва універсітэт. Трэба добра павучыцца, каб быць карысным у жыцці. Колас.2. Спец. Які складае частку цэлага, выкарыстоўваецца непасрэдна па прызначэнню. Карысная плошча.О Карысныя выкапні гл. выкапень. Каэфіцыент карыснага дзеяння гл. каэфіцыент.КАРЫСТÁЛЬНІК, -а, м. Той, у чыім карыстанні знаходзіцца якая-н. маёмасць. Карыстальнік зямель.КАРЫСТАЛЮБЕЦ, -бца, м. Тое, што і к арысталюбівец.КАРЫСТАЛЮБІВЕЦ, -бíўца, м. Карыслівы чалавек; карысталюбец.КАРЫСТАЛЮБІВЫ, -ая, -ае. Тое, што і карыслівы. Карысталюбівы чалавек.КАРЫСТАЛЮБСТВА, -а, н. Тое, што і к арыслівасць.

КАРЫСТАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, карыстацца (у 1 знач.). Зручны для карыстання. Месцы агульнага карыстання. □ — У дакуменце павінна быць напісана, што памешчык Абхазава адмаўляецца ад карыстання лесам і лугам, якія ён захапіў у сялян Сабакнчава. Самуйлёнак.КАРЫСТАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак., чым. і. Выкарыстоўваць для сваіх патрэб. Каля дому быў яшчэ невялікі кавалак зямлі, якім, за адсутнасцю гаспадароў сядзібы, карыстаўся адзін з суседзяў. Самуйлёнак. Кнігамі асокінскай бібліятэкі Карніцкі карыстаўся даволі часта. Паслядовіч. // Прымяняць што-н. як прыладу, сродак. Карыстацца новым абсталяваннем. Карыстацца прагрэсіўнымі метадамі. □ У гутарцы [Казімір] любіў карыстацца мясцовымі народнымі прымаўкамі. Пестрак.2. Выкарыстоўваць што-н. у сваіх інтарэсах, атрымліваць выгаду, карысць з чаго-н. Карыстацца момантам. Карыстацца людской дабратой. □ Рыначнай мітуснёй часта карысталіся і падпольшчыкі. Новікаў.652________________________________Карычневы3. Мець што-н. (аўтарытэт, павагу, права і інш.). Карыстацца папулярнасцю. □ Насця Рагіна карысталася славай прыгажуні на ўвесь сельсавет. Шамякін. Нягледзячы на тое, што Макар быў прыгоокы хлопец, ён поспехам не карыстаўся. Бядуля.КАРЫСЦЬ, -і, ж. Добры рэзультат, спрыяльныя вынікі для каго-, чаго-н. Усе пагаджаліся на думцы, што Шаройку трэба змяніць, і чым хутчэй — тым больш карысці будзе для калгаса. Шамякін. Фабрыкант Альбіні, які далучыўся да нас, сваім прыкладам, зрабіў значную карысць усёй справе. Маўр. // Матэрыяльная выгада для каго-, чаго-н.; прыбытак. Мець карысць з уласнай працы.<> Гаварыць на карысць каго-чаго гл. гаварыць. На карысць каго-чаго — а) са станоўчымі вынікамі для каго-, чаго-н. Сялянка падала на кулака скаргу, і гэтая справа вырашылася на карысць сялянкі. Сіпакоў; б) дзеля чыёй-н. выгады, карысці. У жыцці камсамольца Віктара адбылася значная змена, якая ў сутнасці рэчы пайшла яму на карысць. Зарэцкі.КАРБІТА, -а, М -рыце, н. Прадаўгаватая пасудзіна, выдзеўбаная з дрэва або збітая з дошак, якая скарыстоўваецца звычайна для кармлення жывёлы. Дубовае карыта. Свіное карыта. □ [Наталля] дастала з печы чыгун паранай бульбы, пасекла ў карыце і замяшала свінням. Чорны. Калі гусяняты заканчвалі выбіраць насамі-лодачкамі корм з карытаў, дзяўчынкі гналі іх на возера. Даніленка. // Пра старое, непрыгоднае судна, лодку. Ўсхапіўся дзядзька мокры, брудны, А вынік спробы той паскудны: Чаўнок не човен, а карыта, І нос і частка дна адбіта. Колас.<> Лезці не ў сваё карыта гл. лезці. Разбітае (старое) карыта — пра што-н. старое, непрыгоднае. — Гэта не машына, а старое карыта, сэр. Тарантас фермера Молі. Шамякін.КАРКІТЦА, -а, н. Памянш, да карыта; невялікае карыта. [Піліп] са смакам піў з карытца бярозавік. Шчарбатаў.КАРЫФЁЙ, -я, м. 1. Кіраўнік хору ў старажытпагрэчаскім тэатры.2. перан. Выс. Выдатны дзеяч на якім-н. долі дзейнасці. Карыфей навукі. Карыфей тэатра. Карыфеі сусветнай літаратуры.[Грэч. когурЬаіоз.]КАРЫЦА !, -ы, ж. Ласк. да кара !.КАРЬ'ІЦА2, -ы, ж. Высушаная пахучая кара з галінак карычных дрэў (скарыстоўваецца як вострая прыправа і інш.).КАРБІЦЦА, карýся, кóрышся, кóрыцца; незак. Разм. Падпарадкоўвацца чыёй-н. сіле, уладзе; пакарацца. Зацвіталі яблыні, Белым цветам крыліся І ніколі, зяблыя, Сцюжам не парыліся. Глебка.КАРБІЦЬ', кару, кóрыш, кóрыць; незак., каго. Разм. Папракаць каго-н., сварыцца на Каго-н. Кажа ціха гаспадыня: — Што карыць яго дарма? Ад дабра свой дом не кіне, Добра ведаю сама. Колас. / [Борка] двойку атрымаў таксама. А ўвечары ізноў карыла мама. Корбан.КАРБІЦЬ2, кару, кóрыш, кóрыць; незак., што. Абчышчаць дрэва ад кары; акорваць. Карыць бярвенне. Карыць пні.КАРБІЧНЕВЫ, -ая, -ае. Буравата-жоўты, колеру жолуда або карыцы. На маладых ду-Карычны653Кар э нішчавы

бах трапяталася засохлае карычневае лісце. Шамякін.О Карычневая чума гл. чума.КАРЙЧНЫ, -ая, -ае. 1. У складзе назваў некаторых трапічных дрэў сямейства лаўровых. Карычнае дрэва.2. Які здабываецца, атрымліваецца з карыцы 2. Карычная кіслага.КАРЫЧНЯВАТЫ, -ая, -ае. З колерам, блізкім да карычневага.КАРЫЯТЫДА, -ы, ДМ -дзе, ж. Статуя жанчыны, якая служыць апорай перакрыцця і выконвае ролю архітэктурнай калоны. Дом з г.арыятыдамі.[Ад грэч. кагуáШез — карыйскія дзевы, жрыцы храма Арцеміды ў Карыі.]КАР5, нескл., н. Пастраеяне пяхоты ў форме чатырохвугольніка, якое прымянялася ў еўрапейскіх арміях да другой палавіны 19 ст. галоўным чынам для адбіцца атак кавалерыі.[Фр. саггé.]КАРЭЕЦ гл. карзйцы.КАРáЙКА, -і, ДМ -рэйцы, ж. Свіная або цялятая грудзіпка спецыяльнага прыгатавання.КАРЭЯСКí, -ая, -ае. Які мае адносіны да Карзі, карэйцаў, належыць ім. Карэйскі народ. Карзйская мова.КАРЗЙЦЫ, -аў; адз. карэец, -рзйца, м.; карэянка, -і, ДМ -нцы; мн. карэянкі, -нак; ж. Народ, які складае асноўнае насельніцтва Карэі.КАРЗКТАР, -а, м. Работнік друкарні або выдавецтва, які займаецца чытаннем і праўкай карэктуры.ÍАд лац. соггесíог — праЎшчык.]КАР5КТАРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карэктара, належыць яму. Карэктарская работа. Карэктарская

праўка. // у знач. наз. карэктарская, -ай, ж. Памяшканне ў выдавецтве або друкарні, дзе працуюць карэктары.КАРЗКТНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць карэктнага. Карэктнасць у абыходжанні са старэйшымі. ІІ Карэктныя паводзіны. Вылучацца карэктнасцю.КАРЭКТНЫ, -ая, -ае. Тактычны, ветлівы, далікатны. Карэктны чалавек. Карэктная заўвага, о Арцёмава заўсёды была роўнай у абыходжанні, калі можна так сказаць,— карэктнай. Шынклер.[Ад лац. соггесіííз — папраўлены, выпраўпены.]КАРЭКТУРА, -ы, ж. 1. Праверка і вымаўленне друкарскага набору; карэкціраванне. Зрабіць карэктуру.2. Адбітак з друкарскага набору, прызначаны для выпраўлення памылак. Вычытваць карэктуру. □ —Гэта — карэктура. У наборы .могуць памылкі быць. Іх трэба выправіць. Шынклер.[Ад лац. соггесíоíга — тое, што трэба выправіць.]КАРЭКТУРНЫ, -ая. -ае. Які мае адносіны да карэктуры. Карэктурныя знакі. Карэктурныя лісты.КАРЭКТЁІЎ, -тьтва, м. Папраўка, частковае змяненне чаго-н. Унесці карэктывы ў праект.[Ад лап. соггесíяíз — выпраЎлены.] КАРЭКЦІРАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, карэкціраваць.КАРЭКЦÍРАВАЦЦА, -руецца; незак. Зал. да карэкціраваць.КАРЭКЦІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе; незак., што. 1. Уносіць карэктывы, папраўкі ў што-н. Карэкціраваць план. /І У ваеннай справе — рабіць карэкціроўку (у 1 знач.). Карэкціраваць агонь артылерыі.2. Выпраўляць памылкі ў адбітку друкарскага набору. Карэкціраваць кнігу.КАРЭКЦІРОВАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карэкціроўкі (у 1 знач.), прызначаны для яе. Карэкціровачны самалёт.КАРЭКЦІРОУКА, -і, ДМ -рóўцы, ж. 1. Унясенне паправак у паводку гармат па выніках нагляданняў з назіральнага пункта, самалёта, аэрастата і пад.2. Тое, што і карэкціраванне.КАРЭКЦІРОЎШЧЫК, -а, м. 1. Той, хто вядзе, ажыццяўляе карэкціроўку (у 1 знач.). Праз увесь час кананады карэкціроўшчыкі ўладалі тэлефоннымі правадамі, г гарматы колькі разоў зменьвалі прыцэлы. Чорны.2. Самалёт, з якога вядзецца карэкціроўка артылерыйскага агню. Не паспеў Кастусь дамовіцца з Масквой, як над лесам паршуном праплыў лёгкакрылы карэкціроўшчык. Ён зрабіў разварот і ўжо ішоў проста на зямлянку радыстаў. Ваданосаў^КАРЭКЦЫЯ, -і, ж. Выпраўленне, частковае змяненне чаго-н. Карэкцыя зроку пры дапамозе акуляраў. Карэкцыя траекторыі палёту касмíчнага карабля.[Лац. соггесíіо.]КАРЭЛ гл. карэлы '.КАР5ЛКА гл. карэлы '.КАРЭЛЫ і, -аў; адз. карэл, -а, м.; карэлка, -і, ДМ -лцы; мн. карэлкі, -лак; ж. Народ, які складае карэннае насельніцтва Карэльскай АССР.КАРЭЛЫ 2, -ая, -ае. Пакрыты слоем засохлай гразі; каравы, брудны. Карэлыя рукі. □ Ануча была сухая, карэлая, і чалавек нейкі час валтузіўся, пакуль усунуў нагу ў лапаць. Сачанка.КАРЭЛЬСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да Карэліі, карэлаў, належыць ім. Карэльскі народ. Карэльская мова.О Карэльская бяроза гл. бяроза.КАРЭЛЯТ, -а, М -ляце, м. Кніжн. Адзін з суадносных, узаемна звязаных між сабой прадметаў, з'яў, папяццяў.КАРЭЛЯТАР, -а, м. Прыбор для аўтаматычнага вылічэння ўзаемнай сувязі незалежных працэсаў.КАРЭЛЯТЬ'ІУНЫ, -ая, -ае. Кніжн. Які знаходзіцца ў карэляцыі з чым-н.; суадносны. Карэлятыўныя паняцці. Карэлятыўныя пары слоў.КАРЭЛЯЦЬ'ІЙНЫ, -ая, -ае. Кніжн. Які мае адносіны да карэляцыі. Карэляцыйная сувязь.КАРЭЛЯЦЫЯ, -і, ж. Кніжн. Узаемная сувязь, суадноснасць прадметаў, паняццяў або з'яў. Знаходзіцца ў карэляцыі.[Лац. соггеíаíіо.]КАРЭНÍШЧА, -а, н. Падземнае сцябло многіх шматгадовых травяністых раслін, якое адрозніваецца ад кораня наяўпасцю недаразвітага лісця. Карэнішча канюшыны. Карэнішча пырнік}).КАРЭНІШЧАВЫ, -ая, -ае. Які мае карэнішча. Карэнішчавыя расліны. Карэнішчавыя злакі. Карэнішчавае пустазелле.Карэнне654Каса

КАРЭННЕ, -я, н., зб. 1. Карані (у 1—3 знач.). Улетку [людзі] збіралі грыбы і ягады, капалі карэнне і запасілі на зіму. Якімовіч. [У Альбіны] тут няма ні роду ні заводу, яе ўсё карэнне там, па той бок мяжы з паласатымі слупамі. Сабаленка.2. Падземныя часткі некаторых раслін (пятрушкі,- сельдэрэю і інш.), якія ідуць у ежу як прыправа.3. Курыва, прыгатаванае са сцяблоў тытуню.— Насадзіць [бацька] тытуню, гарод увесь. .. А тады .. таўчы яму тое карэнне, пыл есць вочы і горла забівае. Ермаловіч.О Пусціць карэнне гл. пусціць.КАРЭННЫ, -ая, -ае. 1. Спрадвечны, пастаянны (пра жыхароў пэўнай тэрыторыі, прадстаўнікоў пэўнага асяроддзя). Карэннае насельніцтва. Карэнны жыхар Беларусі. □ — Я карэнны ленінградзец. І трэба ж так стацца: у дзяцінстве я ніколі не быў у вёсцы. Васілевіч.2. Які датычыцца асноў чаго-н., істотны, радыкальны. Карэнныя змены. Карэннае пытанне. Карэнныя інтарэсы народа.3. Які мае адносіны да кораня слова; каранёвы. Карэнная частка слова. Карэнная галосная.О Карэнныя зубы гл. зуб.

О Карэнным чынам гл. чын.КАРЭНЬЧЫК, -а, м. Памянш, да корань (V 1 знач.)."КАРЭСПАНДАВАЦЬ, -дýю, -дýеш, -дýе; незак. 1. з кім. Уст. Быць у перапісцы, перапісвацца.2. Уст. Быць карэспандэнтам; накіроўваць карэспандэнцыю ў газету, часопіс і пад.3. з чым. Кніжн. Адпавядаць чаму-н., суадносіцпа з чым-н.КАРЭСПАНДЭНТ, -а, М -нце, м. 1. Літаратурны супрацоўнік газеты, часопіса, радыё, тэлебачання і іншых органаў інфармацыі, які дасылае ім звесткі пра бягучыя падзеі. Карэспандэнт радыё. □ Памыйка адкрыўся Рыгору, што ён з'яўляецца карэспандэнтам некалькіх сталічных і праеінцыяльных газет. Гартны.2. Асоба пі ўстанова, якая перапісваецца з іншай асобай або ўстановай.О Спецыяльны карэспандэнт — выязны карэспандэнт, які выконвае спецыяльныя даручэнні сваёй рэдакцыі. Уласны карэспандэнт — карэспандэнт, які рэгулярна забяспечвае свой орган інфармацыяй, пастаянна працуючы і пражываючы ў іншым месцы. Член-карэспандэнт гл. член.[Ад лац. соггезропáеге — паведамляць, інфармавапь.]КАРЭСПАНДЭНТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да карэспандэнт.КАРЭСПАНДЭНЦКІ. -ая, -ае. Які мае адносіны да карэспандэнта, належыць яму. Карэспандэнцкі білет. Карэспандэнцкі блакнот. Карэспандэннкі пункт.КАРЭСПАНДЭНЦЫЯ, -і, ж.^ 1. Паштовая перапіска паміж асобамі або ўстановамі. ВеСІІІ карэспандэнпыю.2. зб. Пісьмы, паштова-тэлеграфныя адпраўленні. Паштовай скрынкай .. я не карыстаўся, маючы шматгадовую звычку атрымліваць карэспандэнцыю на паштамт. Васілёнак. Народны суддзя Міхаіл Пятровіч Жураўлёў праглядаў карэспандэнцыю: ды-рэктывы, інструкцыі міністэрства юстыцыі, розныя скаргі. Капусцін.3. Артыкул, паведамленне пра бягучыя падзеі, дасланыя ў газету або часопіс. Змясціць у газеце карэспандэнцыю. □ [Шынклер] робіцца рабкорам і карэспандэнцыі свае, поўныя запалу і непрымірымасці да таго, што перашкаджае савецкім людзям у іх рабоце, пасылае ў акруговую бабруйскую газету «Камуніст». Арабей. З Коўна Т. Корзан пісаў карэспандэнцыі ў герцэнаўскі «Колокол». Мальдзіс.[Лац. соггезропáепíіа.]КАРЭТА, -ы, ДМ -рэце, ж. Закрыты з усіх бакоў чатырохколы конны экіпаж на рысорах. Зрэдку праносіліся памешчыцкія карэты, запрэжаныя ў тройкі або чацвёркі стаенных коней. Гартны. Папыхваючы люлькай, гаспадар залез у карэту, і — дзіва! — коні-ткі скранулі з месца і павезлі гэтую няўклюдную цяжкую штуку з такім ездаком у дадатак. Мікуліч.О Карэта хуткай дапамогі (уст.) — аўтамабіль хуткай дапамогі.О [Прыйшоўся] як вол да карэты гл. вол.[Польск, кагеíа.]КАРЭТАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карэткі (у 2 знач.). Карэтачны вузел веласіпеда.КАРЭТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. 1. Памянш.-ласк. да карэта.2. Рухомая частка некаторых механізмаў, машын, апаратаў. Карэтка пішучай машынкі.КАРЭТШК, -а, м. Уст. 1. Майстар, які рабіў карэты, экіпажы.2. Будынак для карэт.КАРЭТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да карэты. Карэтныя рысоры.КАРЭЦ, -рцá, м. Драўляная або металічная пасудзіна з ручкай для зачэрпвання вады, квасу і пад.; конаўка. На гэты крук дзед вешаў берасцяны карэц, якім усе пілі ваду э крыніцы. Грамовіч. Вольга карцом мерала малако, налівала ў гладышкі. Мележ.КАРЭЦЬ, -рэю, -рэеш, -рае; незак. Станавіцца карэлым, каравым.КАРЭЯНКА гл. карэйцы.КАСА, -ы, ж. 1. Аддзяленне ва ўстановах, прадпрыемствах для прыёму, зберажэння і выдачы грошай і грашовых папер, а таксама памяшканне, дзе знаходзіцца гэта аддзяленне. Білетная каса. Магазінная каса. Разлічыцца ў касе. Ц Розныя крэдытныя ўстановы, арганізацыі, якія займаюцца галоўным чынам прыёмам і выдачай грошай. Ашчадная каса.1. Скрынка, шафа для захоўвання грошай, каштоўных папер і інш. Дастаць грошы з касы. ІІ Апарат для збору выручкі на гарадскім транспарце, які працуе без кандуктараў.3. Наяўныя грошы ўстановы, прадпрыемства. Прыняць касу. □ Сёлета за садавіну і лён паклалі панежычане ў калгасную касу ні мала, ні многа, а кругленькую суму — мільён рублёў! Краўчанка.4. У друкарскай справе — скрынка, раздзеленая на ячэйкі, са шрыфтам для набору. Наборчая каса.О Каса ўзаемадапамогі — добраахвотнае аб'яднанне членаў прафсаюза на прадпрыемстве, ва ўстанове і інш. для ўзаемнай матэрыяльнай дапамогі.[Іт. сазза.]Каса_______________________________________655_______________________________Каса в уры п ь КАСА і, -ы; мн. косы (з ліч. 2, З, 4 касы), кос; ж. Доўгія заплеценыя валасы. Насіць косы. Заплятаць косы. □ Аж да пят тугія косы ў дзяўчыны той дзівоснай. Дубоўка. Каса — дзявочая краса. З нар.КАСА2, -ы; мн. косы (з ліч. 2, З, 4 касы), кос; ж. Ручная сельскагаспадарчая прылада, якая складаецца з доўгага загнутага ляза, насаджанага на касільна, і служыць для зразання травы, збожжа і інш. Каса не косіць — каса брые.., Бо ў дзядзькі рукі залатыя. Колас. Каса роўна і гладка хадзіла ў Цімохавых руках, выядала траву да голай зямлі. Капыловіч.О Ісці ў касе гл. ісці. Найшла (наскочыла) каса на камень — сутыкнуліся розныя непрымірымыя погляды, інтарэсы, характары. Хоць касою касі гл. касіць 1.КАСА3, -ы; мн. косы (з ліч. 2, 3, 4 касы), кос; ж. 1. Доўгая вузкая мель, якая ідзе ад берага; мые. Пасоўваючыся ўніз па плыні, мы абмінулі вялікую пясчаную касу паміж асноўным рэчышчам і рукавом. В. Вольскі.

2. Вузкая паласа чаго-н. [Партызаны] прайшлі просеку і, абмінуўшы невялічкі палетак, без развагі падаліся далей, да лясной касы. М. Ткачоў.КАСА 4, -ы; мн. косы (з ліч. 2, 3, 4 касы), кос; ж. Разм. Селязёнка.КАСА... (гл. коса...). Першая састаўная частка складаных слоў; ужываецца замест «коса...», калі націск у другой частцы падае на першы склад, напрыклад: касавокі, касалапы.КАСАБОКІ, -ая, -ае. З крывым, касым бокам. Касабокі чалавек. Касабокі ўзгорак, а Зуб'е атрымлівалася трохі касабокае, рознай формы, не аднолькавае таўшчыні. Рылько. // Які пакасіўся набок. Адкрываючы касабокую фортку на вуліцу, .. [Сімон] азірнуўся. Самуйлёнак. [Штрайх] пасалавелымі вачамі пазіраў на двор, на касабокі хлевушок. Лынькоў.КАСАБОЧЫЦЦА, -чуся, -чышся, -чыцца; незак. Разм. Станавіцца касабокім, крывіцца набок. Домік .. трухлеў, касабочыўся, урастаў у зямлю. Карпаў.КАСАБОЧЫЦЬ, -бóчу, -бóчыш, -бóчыць; незак, і. каго-што. Рабіць касабокім. Шкло было няроўнае, яно касабочыла, крывіла цябе, нібы знарок робячы непрывабнай. Дамашэвіч.2. Разм. Тое, што і касабочыцца. Мікіта .. мог цэлы дзень, без перапынку, бегаць па вёсцы, адно што пад вечар пачынаў трохі касабочыць і апуспаць левае плячо. Чыгрынаў.КАСАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, касаваць (у 1, 2 знач.).КАСАВАРОТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Мужчынская кашуля са стаячым каўняром, які зашпільваецца збоку. Дзверы адчыніў сам Кляновіч у расшпіленай цёмна-сіняй вышытай на каўняры касаваротцы. Пестрак.КАСАВÁТЫ, -ая, -ае. Трохі касы. Касаваты позірк. □ Васіль .. ссунуўся з касаватага пня, прылёг на бугарку з сухіх сасновых шыпулек. Кулакоўскі.КАСАВАЦЦА, касýецца; незак. 1. Зал. да касаваць.2. Разм. Знікаць, траціцца. Рэдка здараецца, што мяжа паміж перакладам і арыгіналам касуецца. Лужанін.3. Абл. Бянтэжыцца, губляцца. Маленькія вочкі .. [Грыгарца] ўжо замасліліся, але ён не пасаваўся перад чаркамі і ліў іх, як у бочку. Колас.КАСАВАЦЬ, касýю, касýеш, касýе; незак., што. 1. Выкрэсліваць, закрэсліваць. [Сымон] борздзенька перапраўляў тэкст, мяняў словы, выразы, касаваў цэлыя строфы. Колас.2. Адмяняць, ліквідаваць, спыняць дзеянне чаго-н. Касаваць пастанову. Касаваць дагавор. Касаваць шлюб. т — / каб дзядзю Мішу далі права, што дазваляць, а што касаваць,— ўмяшаўся ў размову Смаляк,— ён зруйнаваў бы ўсе стадыёны і спортпляцоўкі. Паслядовіч.3. Пераглядаць, апратэстоўваць рашэнне суда ў касацыйным парадку.4. Абл. Рабіць непрыкметным, адеоўвацьна задні план. Дзеці — два шустрыя, чарнявыя хлапчукі — напалавіну касавалі бяду. Навуменка.КАСАВІЛЬНА, -а, н. Абл. Кассё. Толік узышоў на загон, паставіў касу, утыркнуўшы яе касавільнам у зямлю, узяў у руку мянташку. Капыловіч.КАСАВІЦА, -ы, ж. Час касьбы. За колькі дзён да касавіцы Касцы заглянуць на паліцы, Каб малаток знайсці і бабку. Колас. У самую касавіцу выдалася добрае надвор'е, што рэдка бывае, бо звычайна дождж ідзе не тады, як просяць, а як косяць. Якімовіч. // Кашэнне траў, збажыны. Час такі, што жыта красуе, а касавіцу пачынаць ранавата. Лупсякоў.КАСАВОКАСЦЬ, -і, ж. Стан вачэй, пры якім зрэнкі накіраваны ў розныя бакі.КАСАВОКІ, -ая, -ае. З касьімі вачамі; які мае касавокасць. Адзін [чалавек] чарнявы, плячысты, з пышнымі чорнымі вусамі, крыху касавокі: адно вока пазірала, як кажуць, на Маскву, другое на Варшаву. Колас. // у знач. наз. касавокі, -ага, м. Пра зайца. Спіць касавокі і сніць, Быццам сабакі гоняць. Хведаровіч.КАСАВУРЫЦЦА, -руся, -рышся, -рыцца; незак. Разм. 1. Глядзець скоса, убок; касіцца. Даведаўшыся, што Віктар едзе ў Зарэцкую МТС, .. [Рыгор] доўга тлумачыў, як лепш, туды ехаць, і ўсё неадабральна касавурыўся на дзверы кабінета Гардзеева. Даніленка. Аж да самага калгаса буланчык усё яшчэ недаверліва касавурыўся і трывожна стрыг вушамі. Якімовіч.2. перан. Адносіцца недружалюбна, падазрона, варожа. Касавурыўся на .. [Зараніка] хіба адзін Ваўчок, які ўсё яшчэ лічыў, што мінулагоднí нарыс Зараніка і выступленне Паходні .. падарвалі славу МТС. Хадкевіч.— Бачыш,, як на цябе касавурыцца родная дачка, дарма што і падарунак здагадаўся за тры гады прывезці. Васілевіч.КАСАВУРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць; незак., ш,то. Разм. Глядзець коса, убок; касіць вочы. Льга было заўважыць, што Кірыла толькі што атрымаў «Залатую Зорку», бо ён сам яшчэ не звыкся з ёю і час ад часу касавурыў вочы на высокую ўзнагароду. Гурскі. Гэты дзядзька зрэдку касавурыў на яго сваё бяльмастае вока і чагосьці падміргваў цётцы. Лынькоў. Крылаты драпежнік паступова суцішыўся, толькі зрэдку касавурыў на хлопчыкаў пукатыя шкельцы вачэй. Беразняк.Касавы656Касіць

КАСАВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да касы, праводзіцца касай. Касавы апарат. Касавая дакументацыя. Касавыя аперацыі.2. Які дае вялікія грашовыя зборы ў касе (пра фільм, спектакль і інш.). Касавая п еса.КАСАГОР, -а, м. Схіл гары, пагорка. Падняцца па касагоры. □ Вучні кінуліся па касагоры ўніз да вады. Шамякін. Ахутаныя зелянінай садоў, дамы нібыта па прыступках узбіраліся на касагор. Савіцкі.КАСАЛÁПАСЦЬ, -і, ж. Скрыўленне студні з паваротам яе пярэдняй часткі ўнутр або вонкі. Прыроджаная касалапасць.КАСАЛÁШЦЬ, -шло, -піш, -піць; незак. Ставіць пры хадзе ступні наскамі ўсярэдзіну ці ў бакі. З хаты ад Андрэя, смеючыся і азіраючыся на дзверы, выбег хлопец гадоў дванаццаці,— перавальваўся з боку на бок і касалапіў, як

мядзведзь. Пташнікаў.КАСАЛÁПЫ, -ая, -ае. Які пры хадзе ставіць ступні наскамі ўсярэдзіну або ў бакі. Шаройка хутка закрочыў паміж дрэў, шыракаплечы, касалапы, як мядзведзь... Шамякін. // у знач. наз. касалапы, -ага, м. Пра мядзведзя. На досвітку сёння да сувязістаў завітаў касалапы. Алёшка.КАСАНУЦЬ і КАСЯНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé: зак. Аднакр, да касіць.КАСАСЛОЙ, -ю, м. Слой драўніны з касым, пакручастым размягачэннем валокнаў.КАСАСЛОЙНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць касаслойнага.КАСАСЛÓЙНЫ, -ая, -ае. Які мае касаслой. Касаслойнае дрэва.КАСÁТАР, -а, м. Асоба, якая падае скаргу ў другую судовую інстанцыю і патрабуе адмены рашэння або прыгавору ў касацыйным парадку.КАСАТКА ', -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Народная пазва вясковай ластаўкі. У вясковай ластаўкі, касаткі, хвост мае форму доўгіх вілачак з вострымі канцамі. В. Вольскі.КАСÁТКА2, -і, ДМ '-тцы; Р мн. -так; ж. Буйная драпежная млекакормячая жывёліна сямейства дэльфінавых, падобная на кіта.КАСАЎЁ, -я, н. Абл. Кассё. А мой .мілы ўсё сцеле, Косіць росныя травы. У руках яго дужых Касаўё прапацела. Бялевіч.КАСАЦЫЙНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да касацыі, звязаны з касацыяй. Касацыйнае рашэнне. Касацыйная . скарга. Касацыйны тэрмін.КАСÁЦЫЯ, -і, ж. і. Абскарджанне і пепагляд вышэйшым судом судовых рашэнняў і прыгавораў, якія яшчэ не ўступілі ў сілу. Касацыя прысуду.2. Разм. Заява аб пераглядзе рашэння суда. Падаць касацыю.3. Прызнанне выбараў несапраўднымі і адмена іх у выніку парушэння канстытуцыі або выбарчага закона. Касацыя выбараў.Г Ад лац. саззаíіо — адмена, знішчэппе.] КАСАЧ', -á, м. Травяністая шматгадовая расліна сямейства касачовых з доўгімі мечападобнымі лістамі і вялікімі кветкамі жоўтага, сіняга або фіялетавага колеру. У Акілініным агародчыку прабіваліся ўжо чырвоныя стрэлы півоняў і вострыя, як кінжалы, лісты касачоў. Вітка.КАСÁЧ2, -á, м. Цецярук-самец, які ў адрозненне ад самкі мае ў хвасце доўгае выгнутае пер'е.КАСАЧОВЫЯ, -ых. Сямейства аднадольных карэнішчавых шматгадовых раслін з вузкімі лістамі і вялікімі яркімі кветкамі.КАСÉКАНС, -а, м. Трыганаметрычная функцыя — секанс дапаўняльнага вугла.[Ад лац. со — разам і зесапз — сякучы.]КАСÉТА, -ы, ДМ -сéце, ж. 1. Святлонепранікальны футляр для прадухілення засвечвання святлоадчувальных матэрыялаў (плёнак, пласцінак і пад.) пры фота- і кіназдымках. // Плоская каробка, у якой размяшчаецца магнітная магнітафонная лента.2. Прыстасаванне для скíдання бомб.3. Тое, што і кесон (у 3 знач.). [Ад фр. саззеІІе — скрынка.] КАСÉТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны дакасеты.О Касетнае кіно гл. кіно.КАСЕЦ, касца, м. Той, хто косіць (травы, збажыну). Лёгка і хораша, спраўна і спорна ідуць у пракосе сапраўдныя касцы. Брыль. Па пояс трава парасла за ракой. Чакае касца яна з вострай касой. Муравейка.КАСÉЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да касца, належыць яму. Касецкія прылады.КАСІЛКА, -і, ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж. Сельскагаспадарчая машына для скошвання траў. Конная касíлка. Трактарная касілка. □ І гудуць касілкі, Свішчуць тонка косы, І наўсцяж кладуцца Роўныя пракосы. Астрэйка.КАСÍЛЬНА, -а, м. Тое, што і кассё. Пр ытаміўшыся, [Якім] утыркнуў касільна ў вязкую зямлю і ўзяўся мянташыць касу. Дуброўскі.КАСІНÉРЫ, -аў; адз. касінéр, -а, м. Польскія сяляне-апалчэнцы ў паўстанні 1794 г., узброеныя косамі.КАСІР, -а, м. Службовая асоба, якая распараджаецца касай, прымае і выдае грошы, прадае білеты і пад. Касір выдаваў рабочым авансы і рыхтаваўся да разрахункаў у канцы месяца. Чорны.КАСÍРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Разм. Жан. да касір.КАСÍРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да касіра, належыць яму. Моладзь абсталявала залу для спектакляў. Самі зрабілі сцэну, прыбудавалі касірскую будку. Чарнышэвіч.КАСІЦЦА>, кóсіцца; незак. 1. Паддавацца скошваншо. Канюшына была радкаватая, касілася лёгка.2..безас. Пра наяўнасць жадання або магчымасці касіць. З расой лёгка косіцца. а Так мне лёгка і весела косіцца, У руках я не чую касы. Свірка.3. Зал. да касіць '.КАСІЦЦА2, кашýся, кóсíшся, кóсіцца; незак, і. (1 і 2 ас. не ужыв.). Станавіцца касым (у 1 знач.); крывіцца. Сцяна косіцца. Вокны косяцца.2. Глядзець не прама, а скоса, убок. Нерашуча ступаючы за Маяй,.. [Чудзін] з оюахам касіўся на свой шынель. Карпюк.3. перан. Адносіцца неадабральна, недаверліва да каго-н., злавацца. Марына ж не насілася на .. [Пракопа], не абыходзіла бокам. Ермаловіч.КАСІЦЬ', кашу, кóсіш, косіць; незак., каго-што. 1. Зразаць траву касой2 або касілкай. Касіць луг. Касіць атаву. □ Хутка з косамі прыйдуць гурбой дзецюкі, Паплавы касіць стануць рупліва. А. Александровіч. //Касіць______________________________________657__________________________________Кас м аты Быць вострай, добра рэзаць (пра касу). Каса чыста косіць.2. перан. Губіць, нішчыць, забіваць у вялікай колькасці. Маці .. [ІІеці] неўзабаве памерла ад тыфу, які няшчадна касіў людзей пасля доўгай вайны. Ракітны. Трапныя кулі народных мсціўцаў бязлітасна касілі ворага. Сіняўскі.

О Сабакам сена косіць (пагард.) — пра таго, хто знаходзіцца невядома дзе і за якім заняткам.— Ну, дзе ж твой муж, Юля? — Круціцца недзе. Сабакам сена косіць. Доўгі рубель збіў з панталыку. Паўлаў. Хоць касой касі — вельмі многа, процьма. — Грыбоў, ягад — хоць касою касі. Пальчэўскі.КАСІЦЬ2, кашу, кóсіш, косіць; незак. 1. што. Рабіць касым; перакошваць, скрыўляць. Касіць плечы.2. што і чым. Глядзець коса, убок; скошваць (вочы). Мы крочым па самай сярэдзіне вуліцы,., з хвіліны на хвіліну чакаем каманды і ад гэтага ўвесь час патроху косім у бок на камандзіра свае погляды. Галавач. [Конь] трошкі паварочваў галаву і касіў адным вокам на вароты. Крапіва.3. Быць касавокім, касым. Кірыны вочы касілі больш, чым звычайна, але гэта цяпер Пракопу было самым мілым і дарагім ва ўсім яе вобліку. Карпаў.КÁСКА, -і, ДМ -сцы; Р мн. -сак; ж. Галаўны ўбор, звычайна металічны, у выглядзе шлема (у ваенных, пажарнікаў і інш.). Салдацкая каска. □ Коскі, як на байцах-героях, Што не зналі да ворага ласкі, Самы мірны, аднак, па настроях Салігорскі народ у каскахí Лойка.[Фр. саздце.]КАСКÁД, -а, М -дзе, м. 1. Вадаспад з уступамі.2. перан.; чаго. Вялікае мноства, багацце, імклівы паток чаго-н. Каскад слоў. □ Яшчэ момант — і высокі голас Мар'яны .. па-салаўінаму рассыпаўся каскадам трэляў, нібы срэбраны званочак, зазвінеў пад самай столлю. Стаховіч. Узнімаючы каскады ружовых пырскаў, з шумам падалі ў раку падмытыя дрэвы. Хомчанка.3. У цыркавым мастацтве — прыём падзення з каня.4. У тэхніцы — звязаныя між сабой крыніцы энергіі, рухавікі, машыны.О Каскад гідраэлектрастанцый — група гідраэлектрастанцый, размешчаных па нячэнню ракі на адлегласці адна ад адной і звязаных між сабой агульным водагаспадарчым рэжымам.[Фр. сазсаáе.]КАСКÁДНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каскада, утварае каскад (у 1 знач.). Каскадны горны ручай. План каскаднага асеаення ракі.КАСКÉТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Лёгкі мужчынскі галаўны ўбор з казырком і аколышкам.ГФр. саздцеіíе.]КАСМАБАЧАННЕ, -я, н. Тэлевізійныя перадачы з касмічнага апарата або на вялікія адлегласці праз штучны спадарожнік Зямлі як рзтранслятар. Савенкае касмабачанне.КАСМАГАШЧНЫ, -ая, -ае. Звязаны з вывучэнном Сусвету. Касмаганічная тэорыя. Касмаганічная гіпотэза.КАСМАГОШЯ, -і, ж. Галіна навукі, у якой вывучаецца паходжанне, развіццё нябесных цел і іх сістэм.[Ад грэч. козто^опíа — паходжанне свету.]КАСМАГРÁФІЯ, -і, ж. Уст. Апісанне бачнай часткі Сусвету. // Вучэбны прадмет, які выкладаў асновы вучэння аб зямным шары і Сусвеце.[Ад грэч. кóзтоз — Сусвет і §гарЬб — пішу.]КАСМАДРОМ, -а, м. Тэрыторыя з комплексам спецыяльных збудаванняў, дзе адбываецца зборка, падрыхтоўка і запуск касмічных ракет.[Ад грэч. кóзтоз — Сусвет і áгóгяоз — месца для бегу, бег.]КАСМАДРОМНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да касмадрома. Касмадромнае поле.КАСМАЛАГІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да касмалогіі.КАСМАЛОГІЯ, -і, ж. Вучэнне пра Сусвет як пра адзінае цэлае. // Раздзел астраноміі, прысвечаны гэтаму вучэнню.[Ад грэч. кóзтоз — Сусвет і 1ó§оз — вучэнне.]КАСМАНАЎТ, -а. М -нáўце, м. Удзольнік палёту ў космас. Лётчык Ю. А. Гагарын — першы касманаўт. Будучыя касманаўты.КАСМАНÁЎТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да касманаўт.КАСМАНАУТЫКА, -і, ДМ -тыцы, ж. Сукупнасць галін навукі і тэхнікі, якія забяспечваюпь асваенне космасу для патрэб чалавецтва. // Палёты ў касмічнай прасторы.[Ад грэч. кóзтоз — Сусвет і панíікё — мараплаванне.]КАСМАНОГІ, -ая, -ае. З касматымі нагамі. Касманогі сабака.КАСМАІІАЛІТ, -а, М -лíце, м. 1. Прыхільнік касмапалітызму; чалавек, які лічыць, што ён не належыць ні да якой нацыянальнасці.2. Расліна або жывёліна, якая распаўсюджваецца па ўсім светíе.[Ад грэч. козтороíííёз — грамадзянін свету.]КАСМАПАЛÍТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да касмапаліт.КАСМАПАЛІТЫЗМ, -у, м. Рэакцыйная буржуазная ідэалогія, якая, апіраючыся на фальшывы лозунг «чалавек — грамадзянін свету», прапагандуе адмаўленне ад нацыянальнага суверэнітэту, абыякавыя адносіны да радзімы і папыяпальнай культуры.КАСМАПАЛІТЬ'ІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да касмапалітызму, касмапалітаў; прасякнуты касмапалітызмам. Касмапалітычныя тэндэнíші.КАСМАПЛÁВАЛЫПК, -а, м. Той, хто займаецца касмаплаваннем.КАСМАПЛÁВАННЕ, -я, к. Тэорыя і практыка перамяшчэння ў касмічнай прасторы на спецыяльных лятальных апаратах. Гісторыя касмаплавання.КАСМАПОРТ, -а, М -рце, м. Месца ўзлёту касмічных караблёў.КАСМАПРАХОДЗЕЦ, -дца, м. Касманаўт.КАСМАТЫ, -ая, -ае. Разм. 1. З доўгай густой поўсцю; лахматы. Касматы сабака. Касматы мядзведзь. □ На загнетку, прыпёршыся да засланкі, дрэмле касматая, падобная на лісу, кошка. Чыгрынаў. // Зроблены са шку-Кас м а ц еяне ________________________________658_________________________________Кастапраўры з доўгай і густой поўсцю (пра адзенне). Касматая шапка. Касматы кажух.

2. Аброслы доўгімі валасамі; валасаты. Каслю/гая. галава, о [Дбалі Блецька] аброс і схуднеў, стаў касматы і страшны. Чорны. // Растрапаны, ускудлачаны (пра валасы). Касматая барада. Касматыя валасы.3. Пакрыты ворсам, кароткімі валаскамі (пра тканіну). Касматы ручнік.4. перан. З густым, няроўным лісцем, веццем. Глухой сцяной .. касматага хвойніку пачынаўся балотны лес. Галавач. Глуха шумелі, стагналі касматыя яліны. Лынькоў. // Які мае выгляд шматкоў, касмыкоў, з краямі ў выглядзе шматкоў (пра туман, воблакі і пад.). Узрываліся самалётныя бакі, высока ўспідваючы касматыя лапы агню. Лынькоў.КАСМАЦÉННЕ, -я, н. Разм. Тое, што і к а с м а ц ц ё.КАСМÁЦІЦЦА, -мáціцца; незак. Станавіцца, быць касматым.— Нітку няроўна кладзеш,— заўважыла Люда..— Адна выпадзе — усе астатнія уíасмацяцца. Савіцкі.КАСМÁЦІЦЬ, -мáчу, -мáціш, -меціць; незак., што. Разм. Рабіць касматым. Касмаціць матэрыял. Касмаціць валасы.КАСМАЦЦЁ, -я, н., зб. Разм. Пасмы валасоў, звычайна пераблытаныя, ускудпачаныя. Лявону за семдзесят пераваліла. Увесь у касмацці сівых валасоў, у барадзе, у вусах. Ермаловіч.КАСМÁЧ, -á, м. Разм. Пра касматага чалавека або жывёліну; кудлач.КАСМЕТАЛОГІЯ, -і, ж. Галіна ведаў, якая вывучае ўрачэбную і дэкаратыўную касметыку.КАСМÉТЫКА, -і, ДМ -тыцы, ж. 1. Галіна медыцыны, якая распрацоўвае сродкі і мерапрыемствы па падтрыманню здаровага стану і прыгожага выгляду скуры, валасоў і пазногцяў чалавека. Урачэбная касметыка. Кабінет касметыкі.2. зб. Сродкі для надання свежасці і прыгажосці твару, целу. Аддзел касметыкі ў аптэцы. _.[Ад грэч. козтеíіке — майстэрства ўпрыгожвання.]КАСМЕТЫЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да касметыкі. íГасдíе7,ычны кабінет. Касметычныя сродкі.КАСМІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да космасу, звязаны з асваеннем космасу. Каемічная прастора. Касмічны век. Касмічная лабараторыя. // Прызначаны для палёту ў космас, для работы ў космасе. Касмічны карабель. Касмічная ракета. Касмічная метэастанцыя.О Касмічная скорасць гл. скорасць. Касмічны апарат гл. апарат. Касмічны пыл гл. пыл. Касмíчныя прамяні гл. прамень.КАСМЙК, -á, м. Разм. Тое, што і к а см ы л ь. — Азірнуўся я — смаліць за мною верхам на кані кудлаты мужык бег шапкі, толькі касмыкі на галаве трасуцца. Колас.КАСМЫКАВÁТЫ. -ая, -ае. Разм. Які складаецца з касмыкоў, выступае касмыкамі. Касмыкаватая барада. Касмыкаватыя воблакі.КАСМЁІЛША, -ы, ж. Разм. Пасма, касмыль. Кроплі поту выступілі на пакатым ілбе з-пад чорнай касмыліны. Лынькоў.КАСМЫЛЛЕ, -я, н., зб. Касмылі.КАСМКІЛЬ, -я, м. Разм. Скудлачаная пасма валасоў. Міхась., стаў поркацца каля хамута: выцягнуў з-пад яго касмыль грывы і роўна расчасау пальцамі. Якімовіч, і лíябзведзі цяпер выглядалі неяк сіратліва. Поўсць на іх звісала бруднымі касмылямі, бакі пазападалі. Даніленка. // Пук, шматок (сена, ваты і пад.). Карней Адамавіч на пальчыках падышоў да другой сцяны, выдраў з паза касмыль моху. Жычка. // перан. Клубок, шматок, абрывак (хмары, туману і над.). [Туман] кудзеліўся яшчэ невялікімі касмылямі. Пальчэўскі.КАСНÉЦЬ, -ею, -éеш, -éе; незак., у чым і без дап. Быць у стане застою, рабіцца косным. Каснець у невуцтве. Паспець у рэлігійных забабонах.КАСНІК, -á, м. 1. Вузкая палоска тканіны, істужка, якая ўплятаецца ў касу '. Маня мела чорныя вачаняты, доўгі носік, дзве каштанавыя коскі. У коскі былі ўплецены каснікі. Карпюк.2. перан. Тое, што мае форму вузкай палоскі, істужкі, нагадвае істужку. Хвалі ўздымаюцца за кармой і расходзяцца доўгімі каснікамі. Лынькоў.КАСШЧÓК, -чка, м. Памянш.-ласк. да каснік; вузкі каснік. [На Наташы] чорны хлапцоўскі камбінезон, шчыльна перахоплены поясам у таліі, каляровы каснічок на галаве. Краўчанка.КАССЁ, -я; мн. кóссі (з ліч. 2, 3, 4 кассí), кóссяў; н. Ручка ў касе2; касільна. [Васіль] уткнуў кассё ў мяккую зямлю, трымаючыся моцна рукой за тупы край касы, стаў мянташыць. Мележ. Ля коссяў на плячах прывязаны абмотаныя ў анучку адклёпаныя косы. Пестрак.КАСТА, -ы, ДМ -кáсце, ж. 1. У Індыі і некаторых іншых краінах Усходу — грамадская група, строга адасобленая паходжаннем, родам заняткаў і прававым становішчам сваіх членаў. Каста брамінаў.2. перан. Замкнутая грамадская групоўка, якая строга ахоўвае сваю адасобленасць і свае саслоўныя або групавыя прывілеі. Дваранская каста.[Партуг, саяíа — род, пакаленне ад лац. сазШв — чысты.]КАСТАВАСЦЬ, -і, ж. Саслоўная або прафесіянальная адасобленасць, групаўшчына. Акцёрская каставасць.КАСТАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да касты, уласцівы касце. Каставая сістэма. Каставая замкнутасць.КАСТАÉДА, -ы, ДМ -дзе, ж. Народная назва карыесу.КАСТАЛОМ, -у, м. Расліна сямейства бурачнікавых з белымі, сінімі, блакітнымі або чырвонымі кветкамі, сабранымі ў мяцёлчатыя суквецці (ужываецца ў народнай медыцыне).КАСТАНЬÉТЫ, -ньéт; адз. кастаньéта, -ы, ДМ -ньéце, ж. Ударны музычны інструмент іспанцаў з дзвюх злучаных між сабой пластмасавых або драўляных пласцінак, якімі рытмічна пастукваюць, надзеўшы на пальцы. Я раптам пачуў перастук кастаньет 1 звон задуменны гітары. Панчанка.[Ісп. сазíайеíаз.]КАСТАПРАЎ, -права, м. Даўней — лекар, які ўмеў ставіць на месца вывіхнутыя косціКастар э з __________________________________ 659_____________________________________Касцёрабо правільна састаўляць перапаманыя. Вопытны хірург і да таго ж умелы кастапраў, доктар агледзеў, абмацаў

гэту старую худую нагу. Васілевіч.КАСТАРЭЗ, -а, м. Майстар разьбы па косці. Ілюль быў выдатным мастаком-кастарэзам. З маржовых іклаў ён вельмі добра выразаў птушак, звяроў, людзей, паўночныя пейзажы. Бяганская.КАСТЛЯВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кастдявага.КАСТЛЯВЫ, -ая, -ае. 1. Схудяелы, высахлы, з выступаючымі касцямі. Бабцы было гадоў пад дзевяноста. У твары і ў кастлявьíх руках ні крывінкі, вочы выцвілі, высахліЛобан.2. Сухарлявы, хударлявы.— Дарогу трэба перакрыць на суткі,— сіпатым, прастуджаным голасам гаварыў капітан — высокі кастляеы чалавек са шчаціністым змораным тварам. Быкаў.КАСТО?, -у, м. Сужятая тпарсцяная тканіна з густым ворсам. [Фр. савíог ад грэч. кáзíóг— бабёр.] КАСТОРАВЫ, -ая, -ае. Зроблены з кастору. Касторавае паліто.КАСТРА, -ы, ж. Тое, што і кастрыца. Ільняною кастрой двор усыпаны ў нас, І ідзём з новым кужалем мы. Прыходзька.КАСТРАБЕТОН, -у, м. Будаўнічы матэрыял, які вырабляецца на аснове цэментнага вязкага рэчыва і запаўніцеля з ільвопяньковай кастрыцы. КАСТРÁВЫ гл. кастрывы. КАСТРАТ, -а, М -рáце, м. Той, каго каотрыравалі. Бычок-кастрат.КАСТРÁЦЫЯ, -і, ж. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кастрыраваць.КАСТРУБАВÁТАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць каструбаватага.КАСТРУБАВÁТЫ, -ая, -ае. Разм. НяглэДкі, шурпаты. Каструбаватыя далоні. □ У конскім хляве .. [Баранавіч] агледзеў жалабы, дрэнна бачачы ў змроку і абмацваючы каструбаватыя дошкі. Чорны.КАСТРУЛЬКА, -і, ДЫ -льцы; Р мн. -лек; ж. Памянш.-ласк. да каструля; невялікая каструля. Цётка Стэфа прынесла з кухні каструльку, у якой, мусіць, было яшчэ нешта да абеду. Арабей.КАСТРУЛЯ, -і, ж. Металічная пасудзійа, звычайна цыліндрычнай формы, для прыга^ тавання ежы. На прыпечку перад засланкай цямнеліся два невялікія чыгункі і алюМініевая каструля. Паслядовіч. [Ад ням. КаззегоІІе.ІКАСТРЫВЫ і КАСТРÁВЫ, -ая, -ае. З кастрыцай, настрою. Кастрывае зрэб'е. КаСтрывая кудзеля. □ Пад пальцам чуваць суровы, кастравы кужаль. Пташнікаў. Моцна спала дзяўчынка на мулкай дзярузе. Да *астравай кудзелі прыпаўшы нічком. БроўкйКАСТРЫРАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кастрыраваць.КАСТРЫРАВАЦЦА, -руецца; незак. Зал. да кастрыраваць.КАСТРЫРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе; зак. і незак., каго. Выразаць (выразáць) палавí>ш залозы ў жывёл і чалавека; лягчаць. [Лац. сазíгаге.]КАСТРЫЦА, -ы, ж. Адходы, якія атрымДІваюцца ў выніку перацірання адзеравянелííхчастак сцябла пры мяцці і трапанні валакністых раслін (лёну, канапель і інш.). Андрэй без жалю ламаў і трушчыў церніцай лён, выціраў кастрыцу. Чарнышэвіч. На вышках пахла яблыкамі, нясвежай саломай, сухой кастрыцай. Кулакоўскі.КАСТРЫЧНІК, -а, .іі. 1. Дзесяты месяц каляндарнага года. Быў цёплы кастрычнік. Бярозы ў залатым убранні кланяліся цягніку. Шамякін.2. (з вялікай літары). Вялікая Кастрычніцкая сацыялістычная рэвалюцыя 1917 г., а таксама яе гадавіна 7 лістапада. Перамога Кастрычніка. Свята Кастрычніка.КАСТРЫЧНІЦКІ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кастрычніка (у 1 знач.), уласцівы яму. Кастрычніцкія дажджы. □ Ужо вечарэла— кастрычніцкія дні кароткія. Новікаў.2. Які мае адносіны да Кастрычніка. Кастрычніцкія святы. Кастрычніцкі парад.КАСТЫЛЬ, -я, м. 1. Апора для чалавека бгз тат І&ІІ з хжьртші гэтаму, ЖЙ7ÁТІ,2І. Абаперціся на кастыль. Хадзіць на кастылях. □ Стаў дзядок пад акном, 3 плечаў торбы вісяць, Бок падпёр кастылём. Купала.2. Металічны шпень, які забіваецца ў шпалу для прымацавання да яе рэйкі. Саромеючыся, Мікалай расказаў:—Працую на чыгунцы ў рамонце... Забіваем кастылі, ну, такія вялікія цвікі, якімі трымаецца рэйка на шпалах. Карпюк.КАСТЫЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе; незак. Разм. Хадзіць, ісці на кастылях.КАСТЭЛЯНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Жанчына, якая ведае бялізнай (у інтэрнаце, гасцініцы, бальніцы і пад.).КАСТЭТ, -а, М -тэце, м. Халодная зброя ў выглядзе металічнай пласціны з адтулінамі, якая надзяваецца на пальцы і заціскаецца ў кулаку для павелічэння сілы ўдару.[Фр. сазве-ІéІе (літаральна «разбі галаву».)} КАСУРЫЦЦА, -руся, -рышся, -рыцца; незак. Разм. Тое, што і касавурыцца. У воласці Янук і Міхалка крыху касурыліся адзін на аднаго — вядома ж, пры дзяльбе. Бядуля.КАСУРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць; незак., што. Разм. Тое, што і касавурыць. Касурыць вочы.КАСЦЕЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да касцёла, належыць яму. Касцельныя званы. Касцельная вежа. Касцельны служка, о Кажуць, што даўней гэта быў касцельны дом. Ён памятае яшчэ уніятаў на Беларусі, ца~ рызм, кароткачасовую ўладу немцаў. Машара.КАСЦЁВЫ, -ая, -ае. Разм. Тое, што і к а сцявы. Касцёвы нарыў. КАСЦЁЛ, -а, м. Польскі каталіцкі храм. [Польск, коáсіóí.]КАСЦЁР, -стрá, м. 1. Агонь, распалены з кучы галля, дроў або ламачча; вогнішча. Раскласці касцёр. Партызанскія кастры. □ Нацягалі сухіх шыпулек, ламачча, і скора ўспыхнуў вялізны касцёр. Чарнышэвіч. Садзяцца хлопцы ў шчыльны круг Каля рыбацкага кастра. Смагаровіч.2. Складзеныя ў пэўным парадку дровы або іншы лясны матэрыял. Дровы складзены ў касцёр, Косцік вешае пілу ў падпаветцы на цвік. Васілевіч. // Абл. Стос, горка. Паміж двух лаў пад абразамі Туліўся стол зНасціна____________________________________660______________________________________Касыдвума кастрамі Аладак грэцкіх, як пампушак. Колас.3. Мацаванне са стоек, складзеных гарызантаяьна адна на адну ў выглядзе трохвугольных або квадратных калон, якія падпіраюць столь горнай распрацоўкі.О Піянерскі касцёр — урачысты сход піянераў каля кастра.

НАСЦІНА, -ы, ж. Разм. Асобна ўзятая косць; костка. Спаліў Іван злога Кашчэя так, каб касціна да касціны, сустаў да сустава не сышліся. Якімовіч.КАСЦÍСТЫ, -ая, -ае. 1. З шырокай, буіíнон косцю, касцямі. Касцістая фігура. □ На пні прымасціўся Гарвада, Сярэдняга росту, худы, Касцісты і ёмкага складу. Колас.— А мне вы ўяўляліся зусім не такім — сказаў я, паціскаючы касцістую руку Эдуарда Людвігавіча. Хведаровіч.2. Кастлявы, кашчавы. Была .. [паненка] кволая, бледная, мела тонкія касцістыя рукі і круглы кірпаносы твар. Лупсякоў.3. З вялікай колькасцю дробных касцей. Касцісты лешч.О Касцістыя рыбы гл. рыба.КАСЦЮМ, -а, м. 1. Камплект адзення, які складаецца з пінжака, штаноў і часам камізэлькі (у мужчын) або жакета і спадніцы (у жанчын). Картовы касцюм. □ Гадомскі і Строіш былі ў касцюмах і плашчах. Брыль. Гэта высокая хударлявая жанчына хадзіла заўсёды ў строгім англійскім касцюме. Васілевіч.2. (часцей з азначэннем). Адзенне спецыяльнага прызначэння. Спартыўны касцюм.. Купальпы касцюм. Ц Тэатральнае або маскараднае адзенне. Касцюм мушкецёра. Касцюмы да спектакля, а Мільгалі твары ў масках і без масак, у самых нечаканых мудрагелістых касцюмах. Лобан.КАСЦЮМÉР, -а, м. Работнік тэатра, які падрыхтоўвае касцюмы для спектакля. Касцюмеры прасуюць, чысцяць і разносяць па акцёрскіх пакоях вопратку. Рамановіч.КАСЦЮМÉРНЫ, -ая. -ае. 1. Які мае адносіны да тэатральпых і маскарадных касцюмаў, звязаны з іх падрыхтоўкай і захоўваннем. Касцюмерны магазін.2. у знач. наз. касцюмéрная, -ай, ж. Памяшканне для захоўвання тэатральных касдюмаў.КАСЦЮМІРАВАНЫ, -ая, -ае. і. Дзеепрым, зал. пр. ад касцюміраваць.2. у знач. прым. Адзеты ў маскарадны або тэатральны касцюм. // 3 удзельнікамі, адзетымі ў маскарадныя касцюмы. Касцюміраваны баль.КАСЦЮМІРАВАЦЦА, -руюся, -руешся,-руецца; зак. і незак. 1. Надзець (надзяваць) па сябе тэатральны або маскарадны касцюм.2. толькі незак. Зал. да касцюміраваць.КАСЦЮМІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе; зак. і незак., каго-што. Адзець (адзяваць) у тэатральны касцюм.КАСЦЮМНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да касцюма, прызначаны для яго. Касцюмны пінжак. Касцюм.ныя тканіны.КАСЦЮМЧЫК, -а, м. Памянш.-ласк. да касцюм; дзіцячы касцюм. Апрануты .. [Мікіта і Валодзька] па-дарожнаму — у цёмныя касцюмчыкі. Ракітны.КАСЦЯВНІ, -áя, -óе. Які мае адносіны да косці (у 1 знач.). Касцявая тканка. Касцявое рэчыва. ІІ Прыгатаваны з косці, касцей. Касцявы клей. Касцявая мука.О Касцявы мазоль гл. мазоль. Касцявы мозг гл. мозг.КАСЦЯК, -á, м. Сукупнасць касцей як апора цела чалавека або жывёліны; шкілет. // чаго. Разм. Каркас, аснова чаго-н. Касцяк машыны. ІІ перан.; чаго або які. Асноўная частка чаго-н., апора. Касцяк партыйнай арганізацыі. □ Касцяк сюжэта драмы [«Раскіданае гняздо»] складаюць факты і падзеі, што калісьці мелі месца ў сям'і Луцэвічаў. Ярош.КАСЦЯНÉЦЬ, -éе; незак. Ператварацца ў косць, станавіцца косцю. Рогі касцянеюць. Храсткі касцянеюць. // перан. Крэпнуць, дзеравянець ад холаду. Нібы ў клешчы, браў мароз у свае абдымкі .. [Надзіпа] худзенькае цела. Ногі ўжо пачыналі касцянець. Бураўкін.КАСЦЯШЦЫ, -ніц; адз. касцянíца, -ы, ж. 1. Лясная травяністая ягадная расліна сямепства ружакветных.2. зб. Ярка-чырвоныя кіслыя ягады гэтай расліны.КАСЦЯНІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да касцяпіц. Касцянічнае лісце. // Прыгатаваны з касцяніц (у 2 знач.). Касцянічная настойка.КАСЦЯНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -пак; ж. 1. Плод раслін (напрыклад, вішні, слівы і інш.), адзінае семя якіх заключана ў цвёрдую абалонку.2. Тое, што і касцяніц ы. Вакол сасонак — буйныя сакавітыя касцянкі, верас. Бажко.3. Сорт ігруш. Касцянку я добра памятаю. Гэтымі ігрушамі .. некалі мяне і маю маму частавала дзядзькава жонка Марыля. Васілевіч.КАСЦЯНЬ'І. -áя, -óе. 1. Выраблены з косці (у 3 знач.). Касцяныя гузікі. Касцяная ручка нажа. с. Анатоль прайшоў у будан, моўчкі сагнуўся і падняў з коўдры белую касцяную расчоску з ручкай накшталт рыбінай галавы. Ваданосаў.2. Здабыты, прыгатаваны з касцей жывёлы. Касцяная мука. Касцяны клей.КАСЦЯШКА, -і, ДМ -птцы; Р мн. -шак; ж. Разм. 1. Ігральны кубік або пласцінка; косць (у 4 знач.). У чырвоных кутках ляскалі касцяшкі даміно, перагортваліся свеоюыя газеты і часопісы, разбіраліся шахматныя задачы і разгадваліся красворды. Грахоўскі.2. ПІарык на лічыльніках; костачка (у 5 знач.). Пяцівочка прыўзняў лічыльнікі, скінуўшы касцяшкі на адзін бок. «Маладосць».КАСЫ, -áя, -óе і КОСЫ, -ая, -ае. 1. Размешчаны, накіраваны пад вуглом да гарызантальнай паверхні; не адвесны. Касы лівень. □ Вось жанчыны дайшлі да рога вуліцы, і касы барвовы промень сонца ўдарыў ім у вочы. Мікуліч. Ішоў косы сцюдзёны дождж, на ветры разбіваўся і плыў несканчоным туманам. Скрыган. // Які ідзе нахільна да прамой лініі, перасякае што-н. наўскос. Касы почырк. Сшытак у касую лінейку, а Касыя, доўгія цені ад прысадаў слаліся на брук. Мурашка. // Накіраваны ўбок, які ідзе збоку. Касы пагляд.Каеынка661Каталагізацыя

2. Скрыўяены, перакошаны, несіметрычяы. Струхнелыя, абклееныя старымі афішамі, з касымі вокнамі і дзвярамі дамы нагадваюць хатаксмбы. Філімонаў. // Размешчаны збоку, не ў цэнтры. Касы каўнер. Насы прабор валасоў.3. Касавокі. Услед за ім [Зосіным бацькам] перасгупіў парог Васіль Бераг, малады і моцны, але., сутулы і касы, з лёгкім рабаціннем на белым пляскатым твары. Гартны. // Які глядзіць коса, косіць (пра вочы). Уласюк пагладзіў свае пышныя, чорныя вусы, зірнуў на Лабановіча касымі вачамі. Колас.4. перан. Недружалюбны, падазроны, педаверлівы (пра позірк, погляд). [Містэр Лаяна] бачыў і панурыя твары, і касыя позіркі, і тлеючыя аганькі нянавісці ў апушчаных вачах. Лынькоў.5. у знач. наз. касы, -óга, м. Разм. Заяц. Заяц, як мячык, падскочыў угару, крута павярнуў і яшчэ хутчэй панёсся полем на рог лесу. Мікола ўсміхнуўся — пашанцавала касому! Краўчанка.О Касы парус гл. парус. Касы трохвугольнік гл. трохвугольнік.О Касы сажань у плячах гл. сажань. У касы сажань ростам гл. сажань.КАСБІНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Хусцінка трохвугольнай формы, якую носяць на галаве або на шыі. Лена надзела новую сукенку, на галаву ўскінула блакітную, з вялікімі жоўтымі ружамí касынку. Ваданосаў. На шыі ў Волечкі была стракатая ма.чіна каеынка. Арабей.КАСЬБА, -ы, ж. 1. Дзеянне паводле дзеясл. касіць (у 1 знач.); кашэнне. Касьба канюшыны. □ Раніцою жанчына застала Уладзіміра Ільіча за касьбой — гэта была яго ранішняя гарадка. Гурскі.2. Пара, калі косяць травы; касавіца. Прайшоў гадок, мінуў другі, Ў касьбу запахлі мурагі. Колас. З чэрвеня на ліпень лугі губляюць краскі. З чэрвеня на ліпень у Грыпях касьба. Пташнікаў.КАСЯК >, -á, м. 1. Разм. Тое, што і вушак. Віктар адышоў да дзвярэй, прытуліўся плячамі да касяка, дастаючы стрыжанай галавой да самай столі. Шамякін.2. Пра косы, косавугольны або размешчаны коса прадмет. Апрануты .. [Жан] быў у новенькі, адпрасаваны, моднага крою карычневы касцюм з касяком белай хусцінкі ў кішэньцы на грудзях. Новікаў. Унізе плыве вялізны жоўты касяк калгаснай грэчкі. Краўчанка.3. у знач. прысл, касякóм. Коса, наўскасяк. Трое цёмных фігур пераходзілі касяком праспект. Гартны.КАСЯК 2, -á, м. 1. Гурт кабыл з адным, жарабком.2. Чарада птушак, рыб. Гусцела імгла, а белыя касякі гусей яшчэ не вылазілі з рэчкі. Пташнікаў. Вада чыстая, празрыстая, і з байдаркі добра відаць, яв цэлыя касякі маленькіх рыбак жвава і весела мітусяцца над пясчаным дном. В. Вольскі. // у знач. прысл, касякóм, касякáмі. У вялікай колькасці, вялікімі групамі. Шчасце ходзіць у адзіночку, гора плыве касяком. Асіпенка. Плылі сузор'і касякамі ў небе — І мы закінулі на шчасце невад. Влатун.КАСЯНУЦЬ гл. касануць.КАСЯЧОК>, -чка, м. Памянш.-ласк. да касяк '. // Невялікая металічная набойка на абцас. Падбіваць касячкі.КАСЯЧОК2, -чка, м. Памянш.-ласк. да касяк 2.КАТ, ката, М кáце; мн. каты, -аў; м. Асоба, якая прыводзіць у выкананне смяротны прыгавор, ўчыняе кару, катуе.— Не, няхай вешаюць. Да віселіцы буду ісці з паднятай галавой, і пакуль кат пакіне пятлю на шыю, шмат чаго паспею сказаць людзям, якіх, відаць, прыгоняць глядзець на маю смерць. Шахавец. З'явіліся два здаравенныя каты і сталі каля дзвярэй, спадылба паглядаючы на старога, чакаючы каманды, каб накінуцца на ахвяру. Гурскі. // перап. Жорсткі мучыцель, прыгнятальнік. Над краем шыбеніц, астрогаў Трыумфаваў каронны кат... Купала. Жандарскі палкоўнік, вядомы кат па ўсёй акрузе, быў ужо схоплен і ўкінуты ў пограб. Чарот.КАТАВАННЕ, -я, н. і. Дзеянне паводле знач. дзеясл, катаваць.2. звычайна мн. (катавáнні, -яў). Жорсткія фізічныя здзекі, пакуты. Сустрэча са сваім чалавекам, які ў гэтых васценках, пасля ўсіх перанесеных катаванняў, здаваўся яшчэ больш блізкім, падала сілы Святлане, Шахавец. Стары вытрымаў здзекі і катаванне, нічога не сказаў, нікога не выдаў. Новікаў.КАТАВАСІЯ, -і, ж. 1. Песнапенне, што выконваецца абодвума клірасамі, якія для гэтага сыходзяцца разам на сярэдзіну царквы.2. перан. Беспарадак, мітусня, неразбярыха. Паразумнеў надта малады народ, не слухаюць старэйшых. Ад гэтага і пайшла катавасія на свеце. Колас.КАТАВÁЦЦА, -тýецца; незак. Зал. да катаваць.КАТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; незак., каго-што. Моцна, балюча біць, жорстка мучыць Вядома, Як допыт чыняць там паны, Як б'юць, катуюць, гнуць і ломяць, Як вінавацяць без віны. Колас. Катавалі [зняволеных] гумовымі кіямі, шампаламі, прыкладамі, калолі іголкамі, расціскалі пальцы дзвярамі. Паслядовіч. // перан. Дакараць, прымушаць пакутаваць, мучыцца.— То чаго ж ты так катуеш сябе за тое, што паспяваў трохі? Чорны.КАТАКЛІЗМ, -у, м. Кніжн. Нечаканы разбуральны пераварот у прыродзе або сацыяльным жыцці; катастрофа. Вулканічныя катаклізмы. Рэеалюцыйны катаклізм.[Ад грэч. каíакíувтоз — паводка, патоп.]КАТАКОМБЫ, -аў; адз. катакóмба, -ы, ж. У Старажытпым Рыме і іншых гарадах Рымскай імперыі — падзямеллі ў выглядзе доўгіх і вузкіх калідораў, якія служылі для першых хрысціян сховішчам, месцам набажэнства і пахавання. // Падзямеллі, пячоры з вузкімі і доўгімі хадамі.[Іт. саіасотЬа.]КАТАЛАГІЗАВАЦЦА, -зýецца; незак. Зал. да каталагізаваць.КАТАЛАГІЗАВАЦЬ, -зýю, -зýеш, -зуе; зак. і незак., што. Завесці (заносіць) у каталог. Каталагізаваць новую літаратуру.КАТАЛАГІЗАТАР, -а, м. Складальнік каталога.КАТАЛАГІЗАЦЫЯ, -і, ж. Дзеянне паводле знач. дзеясл, каталагізаваць.Каталажка662Катарга

КАТАЛАЖКА, -і, ДМ -жцы; Р мн. -жак; ж. Разм. пагард. Турма, арыштанцкая, месца зняволення. Вядзе Данілу зноў канвой У каталажку ў дом астрожны. Колас. Там, у паліцэйскай каталажцы, здарылася тое, чаго Юрый баяўся. Навуменка.[Ад «каталаж» замест «такелаж» — снасці, памяшканне для іх на судне.]КАТАЛЕПСІЧНЫ, -ая, -ае. Тое, што і к ат а л е п т ы ч н ы.КАТАЛЁПСІЯ, -і, ж. Стан поўнай нерухомасці з застываннем чалавека ў той або іншай позе, які ўзнікае ад моцнага хвалявання, пры некаторых нервовых і псіхічных хваробах, пад уздзеяннем гіпнозу.[Ад грэч. каШерзіз — схватванне.]КÁТАЛÉПТЫК, -а, м. Чалавек, хворы на каталепсію.КАТАЛЕПТЫЧКА, -і, ДМ -чцы; Рлгк.-чак; ж. Жан. да каталептык.КАТАЛЕПТЬ'ІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каталепсіі. Каталептычны прыпадак.КАТАЛІЗ, -у, м. Ўзбуджэнне хімічнай рэакцыі або змяненне яе скорасці пад уздзеяннем каталізатараў.[Ад грэч. каíáíузіз — разбурэнне.1КАТАЛІЗÁТАР, -а, м. Рэчыва, якое паскарае або запавольвае ход хімічнай рэакцыі, але само застаецца нязменным.КАТАЛІК гл. католік.КАТАЛІКÓС, -а, м. Тытул духоўнай асобы (патрыярха) у армяна-грыгарыянскай, а таксама ў грузінскай праваслаўнай царкве.[Ад грэч. кайюíікóз — галоўны, усеагульны.]КАТАЛІТЫЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каталізу, звязаны з каталізам. Каталітычная рэакцыя. Каталітычныя працэсы.КАТАЛІЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каталіцызму, да католікаў. Каталіцкая царква. Каталіцкія абрады. Каталіцкая вера.КАТАЛÍЦТВА, -а, н. Тое, што і к ат а л іц ы з м.КАТАЛІЦЫЗМ, -у, м. Веравызнанне заходняй хрысціянскай царквы, якую ўзначальвае рымскі папа.КАТАЛІЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. Жан. да католік.КАТАЛКА, -і, ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж. Стол на колцах для перавозкі хворых у бальніцы. Апоўначы Валю ўзялі ў аперацыйную. Яе не павялі, як звычайна, а паклалі на каталку. Карпаў.КАТАЛОГ, -а, м. Спіс, сістэматызаваны пералік прадметаў (кніг, карцін, музейных экспанатаў і пад.), складзены ў пэўным парадку. Бібліятэчны каталог кніг. Алфавітны каталог. Сістэматычны каталог. Фондавы каталог.[Ад грэч. каШойоз — спіс, пералік.]КАТАЛОЖНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каталога. Каталожная картка. // Прызначаны для каталога. Каталожны пакой.КАТАЛÓНЕЦ гл. каталонцы.КАТАЛОНКА гл. каталонцы.КАТАЛÓНСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да Каталоніі, каталонцаў. Каталонскія гарады. Каталонская літаратура.КАТАЛОНЦЫ, -аў; адз. каталóнец, -нца, м.; каталóнка, -і, ДМ -нцы; мн. каталóнкі, -нак; ж. Народ, які насяляе Каталонію — вобласць на паўночным ўсходзе Іспаніі.КАТÁЛЬ, -я, м. Рабочы, які займаецца выкаткай або падвозам грузаў уручную, на тачцы.КАТАМАРÁН, -а, м. Паруснае або маторнае судна з двух карпусоў, размешчаных на некаторай адлегласці адзін ад аднаго і звязаных між сабой агульнай палубай. Пасажырскі катамаран.[Англ. саíатагап з тамільскай.]КАТÁНГЕНС, -а, м. Трыганаметрычная функцыя — тангенс дапаўняльнага вугла.[Ад лац. со — разам і íап^епз — датычны.]КАТАНШ, -у, м. Бавоўнападобная маса, атрыманая з валокнаў ільну, канопляў, джуту і інш.[Фр. соіоппіпе.]КАТÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, катацца, катаць.КАТАНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Разм. 1. Аднакр, да катаць.2. Паехаць куды-н. — А я білетаў не дастаў,— бесклапотна паведаміў Віцька. — Раскупілі. Таму мая прапанова: сядзем на аўтобус і катанём за горад. Савіцкі.КАТАПУЛЬТА, -ы, ДМ -льце, ж. 1. У старажытнасць — асадная машына для кідання на вялікую адлегласць камення, бочак з гаручым і інш.2. Механізм для старту самалётаў з палуб авіяносцаў і іншых невялікіх узлётных пляцовак.3. Прыстасаванне для аўтаматычнага выкідванпя з лятальнага апарата лётчыка (або інш. членаў экіпажа) з далейшым спускам на парашуце.[Лац. саіарцІІа з грэч.]КАТАПУЛЬТАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, катапультаваць, катапультавацца.КАТАПУЛЬТАВÁЦЦА, -тýюся, -тýешся, -тýецца; зак. і незак. 1. Выкінуцца (выкідацца) з лятальнага апарета з дапамогай катапульты.2. толькі незак. Зал. да катапультаваць.КАТАПУЛЬТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; зак. і незак. 1. каго-што. Выкінуць (выкідаць) з лятальнага апарата пры дапамозе катапульты.2. Тое, што і катапультавацца (у 1 знач.).КАТАПУЛЬТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да катапульты, прызначаны для катапультавання. Катапультны самалёт. Катапультнае крэсла.КÁТАР, -у, м. Запаленне слізістай абалоякі якога-н. органа, што суправаджаецца пачырваненнем, набуханнем,

ацёкам, выдзяленнем вадкасці. Катар дыхальных шляхоў. Катар страўніка.[Ад грэч. каіáггЬооз — сцяканне.]КАТАРАКТА, -ы, ДМ -кце, ж. Памутненне крышталіка вока, якое выклікае аслабленне і страту зроку.[Ад грэч. каíаггпáкíёз — вадаспад.]КАТАРÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да катару, звязаны з катарам. Катаральны кашаль.КАТАРГА, -і, ДМ -рзе, ж. і. Уст. Від пакарання засуджаных, які заключаецца ў зняволенні і цяжкіх прымусовых работах, а таксама месца прымусовых работ для ссыльных злачынцаў. Па шырокіх дарогах, закутыя ўКатаржанін663Катод

ланцугі, ішлі па катаргу людзі і спявалі., да болю сумныя песні пра Свабоду. Каваль.2. перан. Пра цяжкую працу, невыноснае жыццё. [Арандатар] уводзіць новыя працоўныя павіннасці, зрабіўшы гэтым самым жыццё сялян яшчэ больш невыноснай катаргай. «Весці».3. Даўнейшае вёсельнае судна, род галеры, на якім грабцамі былі засуджаныя.[Ад грэч. каіег^оп — галера.]КАТАРЖАНІН, -а; мн. -жáне, -жан; м. Чалавек, які адбывае катаргу або быў на катарзе. З двара выехала чатыры падводы з багажом, а ва імі ў беспарадку даўгоў, чарадой пайшлі катаржане. Галавач.КАТАРЖÁНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Жан. да катаржанін.КÁТАРЖШК, -а, м. Тое, што і катаржанін. У лесе, як казалі, туляліся катаржнікі, уцёкшыя з астрога. Колас.КÁТАРЖНІЦА, -ы, ж. Жан. да катаржнік.КÁТАРЖНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да чгатííргі \"у \ зняч.^. Катаржньгя работы.. Катаржная турма. Катаржныя лагеры.2. перан. Невыносна цяжкі, пакутлівы (пра жыццё, працу). Мільёны людзей жылі ў краіне. Але не было ніводнага кутка ў ёй, дзе б ад катаржнай працы не стагнаў, не плакаў, не спяваў сумных песень паднявольны чалавек. Каваль. Штогадовыя дзяржаўныя падаткі, паборы і павіннасці ў карысць мясцовай адміністрацыі рабілі жыццё [селяніна] катаржным. Алексютовіч.3. у знач. наз. кáтаржны, -ага, м.; катаржная, -ай, ж. Уст. Тое, што і катаржанін, катаржанка.КАТАСТРАФІЧНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць катастрафічнага. Катастрафічнасць становішча.КАТАСТРАФІЧНЫ, -ая, -ае. Які з'яўляецца катастрофай, вядзе да катастрофы; трагічны. Катастрафічнае становішча. Катастрафічныя памеры. □ — Справы катастрафічныя, Рома,— сказаў .. [Гарышны] хлапцу. — Вада падае. Падае на два сантыметры ў дзень. Ракітны.КАТАСТРОФА, -ы, ж. Раптоўнае вялікае бедства, падзея з трагічнымі вынікамі. Аўтамабільная катастрофа. Авіяцыйная катастрофа. □ —/ вось тады, калі на моры здарылася з намі катастрофа,— працягваў Федзя,— мне было сорамна і крыўдна, да жудасці не хацелася гінуць такой бязглуздай, нікчэмнай смерцю. Каваль. // Значная змена, якая цягне за сабой рэзкі пералом у грамадскім або асабістым жыцці. Нацыянальная катастрофа. Сямейная катастрофа.[Ад грэч. каíазíгорЬё — паварот; знішчэнне.]КÁТАЎСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ката. // Жорсткі, зверскі. Катаўская расправа.КАТАФÁЛК, -а, м. 1. Пахавальная калясніца для труны. Найбольш паважаныя грамадзяне горада прыстойным, хоць і нястрой-. ным гуртам ішлі за катафалкам. Самуйлёнак. Звычайна, калі паміраў хто з заможных людзей, яго прывозілі хаваць на спецыяльным катафалку. А. Александровіч.2. Узвышэнне, падстаўка для труны.[Іт. саíаíаíсо.]КАТÁХ, -á, м. Суквецце з патоўшчанай воссю. Катах кукурузы. Катахі вярбы.КАТАХРЭЗА, -ы, ж. Спалучэнне супярэчлівых, лагічна несумяшчальных паняццяў, напрыклад, чырвонае чарніла, жывы труп.[Грэч. каіáспгёвіз — злоўжыванне.]КАТÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Ездзіць на чым-н., у чым-н. дзеля прагулку забавы або для практыкавання. Катацца на каньках. Катацца на санках. Катацца вярхом. □ Назаўтра Коля ўсю раніцу катаўся па кватэры, а калі на дарозе траплялася мама, ён моцна званіў і крычаў:—Сцераж-ыся! Веласіпед! Арабей.2. Разм. Шмат разоў, часта ездзіць куды-н.; раз'язджаць. Зноў катаецца .. [Вразгоўка] з<г кааператыўны кошт па тых жа пакручастых сцежках-дарожках, толькі ў другім ужо раёне. Вірня.КАТÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак., каго-што. 1. Вазіць на чым-н. дзеля прагулкі, забавы. Катаць на машыне. Катаць на веласіпедзе. □ Бацька, стары неапалітанскі рыбак, меў лодку, на якой не столькі рыбачыў, колькі катаў на ўзмор'і турыстаў. Лынькоў.2. Вазіць, перамяшчаць тое, што рухаецца пры дапамозе колаў. На гэтай дарожцы бабулі чамусьці любяць катаць каляскі з дзецьмі. Шамякін. [Юрка] доўга цешыўся сваім возікам, катаў яго па двары, пакуль не выйшла з хаты маці. Кулакоўскі.КАТАШОК, -шкá, м. Памянш.-ласк. да катах; маленькі катах.КАТЛАВÁН, -а, м. Выемка ў грунце, прыгатаваная для закладкі фундамента якога-н. збудавання. Катлаван пад галоўны корпус электрастанцыі, а Кожнай брыгадзе выдаваліся лапаты, усе накіроўваліся на адзін аб'ект — капаць катлаваны для падмуркаў пад інтэрнат. Грахоўскі.КАТЛАВША, -ы, ж. Паглыбленне, упадзіна на паверхні зямлі з пакатым спускам. Высеўка падрабязна расказваў нам пра возера Нарач, якое ляжыць у маляўнічай катлавіне. Гурскі. Справа добра відаць бераг Афрыкі, злева — зусім недалёка Тарыфа з белымі дамочкамі ў катлавіне. Мележ.КАТЛАВШНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да катлавіны, размешчаны ў катлавіне. Катлавінныя азёры.

КАТЛÉТА, -ы, ДМ -лéце, ок. Страва з мяснога або рыбнага фаршу, запечанага ў форме прадаўгаватага піражка. Пячы катлеты. Мяса на катлеты. // Такая ж страва з агародніны або кашы. Вульбяныя катлеты. Маркоўныя катлеты. Рысавыя катлеты.О Адбіўная катлета — рэберная костачка з мясам, адбітым і спечаным.[Фр. сóíеíейе.]КАТЛЁТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Памянш, да катлета; невялікая катлета.КАТЛÉТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да катлеты, прызначаны для катлет. Катлетнае мяса.КАТЛОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да катла (у 1, 2 знач.).КАТОД, -а, М -дзе, м. 1. Адмоўна зараджаны электрод; проціл, анод.2. Электрод электравакуумных і газаразрадных прыбораў, які вылучае электроны.[Ад грэч. кáíЬоáоз — шлях уніз.]І Катодн ы __________________________________664______________________________КатэгарычныКАТОДНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да катода.О Катодная лямпа гл. лямпа. Катодныя прамяні гл. прамень.КАТОК', -ткá, м. 1. Пакрытая лёдам гарызантальная пляцоўка для катання на каньках. А ня катку кружыліся, праносіліся віхрам канькабежцы. Шыцік.2. У будаўніцтве — прычапная ці самаходная машына, якая ўласнай вагою ўшчыльняе грунт, дарожныя пакрыцці і інш. На тэрыторыі завода з'явіліся вялікія каткі: заўтра пачнуць асфальтаваць галоўны праезд. «Беларусь».3. Сельскагаспадарчая прылада для выраўноўвання глебы і здрабнення на ёй коркі.4. Круглая драўляная калодка, на якой перакочваюць цяжкія прадметы. Перакочваць бярвенне на катках. □ Васілінка знаходзіць драўляны каток, бярэ ў запечку вілкі.., падважвае імі чыгун. Ус.5. Абл. Кола (у 1 знач.). Дзесьці наперадзе плюхаў па лужынах конь, а каткі каціліся роўна, і шуршэў пад каткамі вільготны пясок. Галавач.КАТОК2, -ткá, м. 1. Памянш.-ласк. да кот.2. Ласкавы зварот да хлопчыка. — Ну, цяпер, каток ты мой,— казаў дзед да Андрэйкі,— аддасі мне свісцёлку на той час, пакуль ліст напішаш. Бядуля.КАТОК3, -ткá, м. Суквецце дробных кветак у выглядзе маленькіх пушыстых тронак (на вярбе, лазе і інш.). Жоўтыя пухаўныя каткі звісалі на вербалозінах, купаючыся на сонны і склікаючы пчолак і чмелікаў. Колас.КÁТОЛІК, -а і КАТАЛ1К, -á, ле. Той, хто прыняў каталіцтва і прытрымліваецца ўсіх абрадаý каталіцкай царквы. Католікаў у Марока мала, і касцёл з яго цудоўнай акустыкай амаль заўсёды пустуе. В. Вольскі.[Ад грэч. каіЬоІікóз — усеагульны, галоўны.]КАТОРЫ, -ая, -ае; займ. 1. пытальны. Які іменна, які з некалькіх? — Каторы агрэгат пойдзе першы? Хачу сам праехаць на сеялцы. Дуброўскі. // Які па парадку (пры падліку)?— А ты ў каторы клас хадзіў?—Хадзіў у чацвёрты і экзамены здаў. Чарпышэвіч.2. неазначальны. Які-небудзь, некаторы. У гадах жанчына, а наўрад ці ўгоніцца за ёю каторы і малады. Даніленка.3. неазначальны (звычайна са словамі «раз», «дзень», «год» і інш.). Не першы, не адзін. Масква, Масква, каторы раз Іду я плошчамі тваімі! Танк. Люба вось ужо каторую зіму вучыцца ў гімназіі. Мурашка. // Доўгі, працяглы (час). — Дажджу каторы час няма... І што гэта, хлопча, будзе?.. Брыль.4. неазначальны; часцей мн. Разм. Паасобныя, некаторыя. Каторыя мужчыны дык хадзілі глядзець тую канаву, што выканаў Мікодым. Сабаленка. // Пры паўтарэнні ў пачатку кожнага сказа абазначае: адзін... другі... На картках там Дочкі яе і сыны. Каторая з дзіцем, Каторыя з сям'ёй, Каторая —ў школе, Каторы — герой! Броўка.О Каторая пара гл. пара. Куды каторы — у розныя бакі (разбегчыся, разляцецца і пад.).КАТОРЫ-НÉБУДЗЬ, -ая-нéбудзь, -ае-нéбудзь; займ. неазначальны. Які-небудзь, хтонебудзь, адзін з некалькіх, з многіх.КАТОЎНЯ, -і, ж. Месца допыту і катавання арыштаваных у фашысцкіх і жандармскіх установах, засценках'. Катоўня дэфензівы. Катоўня гестапа. □ Зэнка стаяла на сярэдзіне змрочнай катоўні і перакладала ўсё, што Апанас гаварыў пра свайго бацьку. Бажко.КАТРЮНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж.. Пераносны механічны арган у выглядзе невялікай скрынкі, на якім ігралі вандроўныя музыканты.О Завесці катрынку гл. завесці.[Ад назвы фр. песенькі «спагтапíе СаіЬегіпе», якая выконвалася на гэтым інструменце.]КАТРЬ'ШШЧЫК, -а, м. Вандроўны музыкант з катрынкай.КАТРЗН, -а, м. Вершаваная страфа з чатырох радкоў, якая мае закончаную думку; чатырохрадкоўе.{Фр. дííаíгаіп ад ^^аíте — чатыры.]КАТУРНЫ, -аў; адз. катýрн. -а, м. Від абутку з высокай падэшвай, які надзяваўся трагічнымі акцёрамі старажытнага грэчаскага і рыжскага тэатраў для наданпя фігуры велічнасці. / у перан. ужыв. Па другі дзень пасля прзм'еры я ўжо хадзіў па калідорах гімназіі на катурнах славы. Рамановіч.[Грэч. кóіЬогпоі.]КАТУРХАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак., кагошто. Разм. Штурхець, разварушваць каго-н., прымушаючы ачнуцца, прыйсці да памяці. Галя катурхала Вадзімку і не магла ніяк узбудзіць, здаецца, ён і прачынаўся ўжо, але адразу ж, яв Галя адымала рукі, ён зноў падаў. Сабаленка. Дзед, здаецца, нічога не чуў і не цяміў. Ён толькі катурхаў сына, будзіў, зваў яго. Колас. // перан. Разм. Узбуджаць, узрушаць, актывізаваць. Умела і паспяхова вёў агітацыю Татарынчык не толькі сярод старэйшых капылянцаў, ён знаходзіў дарогу і да сэрцаў іх дзяцей, асцярожна катурхаў іх думкі. С. Александровіч.КАТУХ, -á, ле. 1. Маленькі хлеў або адгароджанае месца ў хляве. Мінуць стаў у свінарніку над балясамі, якімі быў абгароджан патух, успёрся на іх і доўга глядзеў, як завадская свіння цярэбіць зялёную канюшыну. Чорны.

2. Пра цёмны, малы пакой або хату. Вярнуўшыся дамоў. Васіль знайшоў на стале пісьмо. На канверце — знаёмы почырк. Жонка. Што яна піша? .. Усё тое ок: бяры да сябе.. (/Бяры! — паморшчыўся.—А куды? Вось у гэты катух? Ды ты сама ўцячэш адсюль». Шашкоў.КАТУШÓК, -шкá, м. Памянш, да катух; невялікі катух.КАТЫЛЬЁН, -а, ле. Даўнейшы бальны танец (род кадрылі), фігуры якога чаргуюцца з элементамі вальса, мазуркі, полькі, а таксама музыка да гэтага танца.ГФр. соШІоп.]КАТЭГАРЬ'ІЧНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць, якасць катэгарычнага. Катэгарычнасць думкі.КАТЭГАРЕІЧІІЫ, -ая, -ае. Рашучы, безумоўны, неаспрэчны. Катэгарычнае рашэнне. Катэгарычнае патрабаванне. □ — Вам усім трэба сысці з дому,— катэгарычным тпн.а.ч заявіў дзед Талаш,— так, трэба сысці. Колас.О Катэгарычнае суджэнне гл. суджэнне.Катэгорыя__________________________________665________________________ КаўкнуцьКАТЭГОРЫЯ, -і, ж. 1. Асноўнае філасофскае паняцце, якое адлюстроўвае найбольш агульныя ўласцівасці і сувязі прадметаў і законы развіцця з'яў аб'ектыўнай рэальнасць Катэгорыя часу. Катэгорыя неабходнасці. Ко.тзгорыя формы і зместу.2. У навуковай тэрміналогіі — родавае паняцце, якое абазначае разрад з'яў, прадметаў або найбольш агульную іх прымету. Граматычныя катэгорыі. Катэгорыя роду.Гістарычныя катэгорыі.3. Група аднародных прадметаў, з'яў або асоб, якая выдзяляецца па якіх-н. прьшетах. калектывізацыя} робіць людзей і шчырымі прыяцелямг і зацятымі ворагамі, падзяляючы іх на розныя катэгорыі. Колас. Пашкоджанні, нанесеныя Бандарчуку, адносіліся да катэгорыі лёгкіх. Капусцін.[Ад грэч. каíё^огіа — выказванне, суджэнне.]КАТЗДЖ, -а, м. Невялікі жылы дом у прыгарадзе, рабочым пасёлку і пад., звычайна з мансардай і зямельным участкам. На ўзлессі, каля самай Дзвіны, з'явіцца яшчэ адна вуліца, забудаваная прыгожымі катэджамі для лепшых рабочых будоўлі. Грахоўскі.[Англ. соіíа^е.]КАТЭР, -а, м. і. Невялікае самаходнае судна для транспартных, спартыўных, ваенных і прамысловых мэт. Катэр на падводных крылах. Тарпедны катэр. Дэсантны катэр. □ Прыняўшы на борт пасажыраў, катэр накіраваўся да парахода. «Звязда». Як толькі прайшоў крыгаход, на рацэ затарахцеў буксірны катэр і пацягнуў з аднаго на другі бераг вялізны паром. Грахоўскі.2. Тып ваенна-марской парусна-грабной шлюпкі.3. Старадаўняе паруснае аднамачтавае судна.[Англ. сціíег.]КÁТЭРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да катэра. Катэрная прыстань.КÁТЭТ, -а, М -тэце, м. Кожная з дзвюх старон у прамавугольным трохвугольнíку, якія ўтвараюць прамы вугал.[Ад грэч. кáíЬеíоБ — адвес.]КАТЗТЭР, -а, м. Медыцынская трубка, якая ўводзіцца ў канапы і поласці цела (галоўным чынам у мачавы пузыр) для іх апаражнення або прамывання.[Ад грэч. каíЬеіéг — зонд.]КАТЭТЭРЫЗАЦЫЯ, -і, ж. Увядзенне катэтэра ў поласць арганізма.КАТЭХÍЗІС, -а, м. Рэлігійная кніга, якая змяшчае кароткі выклад хрысціянскага веравучэнпя ў пытаннях і адказах.[Ад грэч. каІёсЬёзіз — вуснае настаўленне.]КАУЗÁЛЬНАСЦЬ, -і, ж. Кніжн. Прычыпнасць.КАУЗÁЛЫІЫ, -ая, -ае. Кніжн. Прычынны. Каузальная сувязь.[Лац. санваíіз.]КАЎБАСА і КІЛВАСÁ, -ы; мн. -бáсы (з ліч. 2, 3, 4 каўбасы, кілбасы), -бас; ж. Прадукт харчавання з асоба прыгатаванага мяснога фаршу ў кішачнай або штучнай абалонцы. Сухая каўбаса. Бараная каўбаса. Свіная кілбаса. Лівзрная кілбаса. □ На стале красаваліся засмажаныя парасяты, скруткі каўбас, мяса розных гатункаў. Колас.КАУБÁСНІК і КІЛБАСНІК, -а, м. Той, хто вырабляе або прадае каўбасу, кілбасу.КАЎБÁСНЫ і КІЛБАСНЫ, -ая, -ае! 1. Які мае адносіны да каўбасы, кілбасы. Каўбасная вытворчасць. Кілбасны пах. // Прызначаны для вырабу каўбасы, кілбасы. Каўбасны цэх. Кілбасная фабрыка.2. у знач. наз. каўбáсная, -ай, ж. Уст. Магазін, які гандлюе каўбасой і іншымі мяснымі вырабамі. Зайсці ў каўбасную.КАЎБОЙ, -я, м. Конны пастух у Паўночнай Амерыцы.[Англ. со'й'Ьоу ад со\у — карова і Ьоу — хлопчык.]КАУБОЙКА, -і, ДМ -бойцы; Р мн. -бóек; ж. 1. Капялюш з шырокімі палямі, загнутымі з бакоў, з раменьчыкам пад падбародкам.2. Верхняя мужчынская сарочка асобага крою з адкладным каўняром.КАЎБОЙСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каўбоя, каўбояў, належыць ім. Каўбойскі капялюш. Каўбойская кашуля.КАЎЗАНЎЦЦА, -нýся, -нéшся, -нéцца; -нёмся, -няцéся; зак. Разм. і. Аднакр, да коўзацца.2. Рухаючыся, злёгку дакрануцца, датыкнуцца да каго-, чаго-н.; слізгануць. Рука каўзанулася па мокрым, слізкім каўняры... Галавач.3. Хутка з'ехаць, саслізнуць куды-н. Разам з лавінай абломкаў скалы Сяргей каўзануўся некуды ўніз, ледзь паспеўшы скурчыцца і ўтуліць галаву між каленяў. Шыцік.4. Прабегчы, праслізнуць, не затрымліваючыся на паверхні чаго-н. (пра святло, позірк і пад.). Па столі зноў каўзанулася жоўта-белае святло, і вочы ў Лé'дзі палыхнулі зеленаватым агнём. Карпаў.КАЎЗАНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Разм. Тое, што і каўзануцца.

КАЎЗЕЛЬ, выкл. у знач. вык. Ужываецца ў значэнні дзеясловаў коўзацца, каўзапуцца.КАУЗОТА, -ы, ДМ -зóце, ж. Разм. Слізгота. — Выходжу на двор — бацюхны мае: тая ж каўвота! Васілёнак.КАЎКА, -і, ДМ кáўцы; Р мн. кáвак; ж. Абл. Галка (у 1 знач.). Кругом бурліць вада... Крычаць у небе каўкі. Вялюгін.КАЎКÁЗЕЦ гл. каўказцы.КАЎКÁЗКА гл. каўказцы.КАЎКАЗСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да Каўказа, каўказцаў, належыць ім. Каўказскія горы. Каўказскія народы. Каўказская прырода.КАЎКАЗЦЫ, -аў; адз. каўкáзец, -зца, м.; каўкáзка, -і, ДМ -зцы; мн. каўкáзкі, -зак; ж. Ураджэнцы Каўказа.КАЎКАЦЬ. -аю, -аеш, -ае; незак. Абл. 1. Мяўкаць (пра ката). Чмякнуўшыся з печы, кот пацёрся ля .. ног [Улляны], а потым ускочыў на табурэтку ля кухоннага стала і, не зводзячы жоўтых вачэй, ціха, нібы праз зубы, каўкаў і каўкаў. Гаўрылкін. // Каркаць (пра галку).2. Назойліва прасіць, канькаць.КАЎКНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак. Абл. і. Аднакр, да каўкаць.2. Падаць голас; пікнуць. Хуценька выбег {дзед Дарахвей] са. строю, падбег да таго недавярка і на ўсю сілу уваткнуў яму ў грудзіКаўнерштых па самую рулю. Афіцэр і не каўкнуў. Сабаленка.КАЎНЕР, -нярá, м. Верхняя, часцей прышыўная частка адзення, якая прылягае да шыі. Вышыты каўнер. Каракулевы каўнер. Паставіць каўнер. □ Шэрае летняе паліто .. [Зараніка] стала плямістым, капялюш намок, і з абвіслых палёў сцякала за каўнер вада. Хадкевіч. Каўнер ціснуў горла, замінаў гаварыць. Мележ.О Браць (узяць) за каўнер гл. браць. За каўнер не капае гл. капаць. Закласці за каўнер гл. закласці.[Ням. КоІпег.]КАЎНÉРЫК, -а, м. Памянш.-ласк. да каўнер; маленькі, вузкі каўнер. Салдаты прыхарошваліся: хадзілі ў начышчаных да бляску ботах, з беленькімі падшыўнымі каўнерыкамі. Пальчэўскі.КАЎПАК, -á, м. 1. Галаўны ўбор конусападобнай, авальнай або іншай формы. Кухарскі каўпак. □ Выгляд .. [урача], суровы і велічны ў асляпляльна белым каўпаку і ў жаўтаватым халаце, спалохаў Валянціну Андрэеўну. Шамякін. Па просьбе Макса бацькі зрабілі Васільку з рыззя «форму» клоуна—рознакаляровыя шырокія штаны, высокі каўпак ■— г цешыліся не менш за свайго сына. Маўр.2. Накрыўка над чым-н. акруглай або конусападобнай формы. Каўпак для лямпы. Шкляны каўпак. □ Хлопцы селі. Лётчык насунуў над імі цэлулоідны каўпак, памахаў рукою партызанам. Новікаў.[Цюрк.]КАЎПАЧÓК, -чка, м. Памянш, да каўпак (у 1, 2 знач.); маленькі каўпак. Мэр раптам дастаў вечнае пяро і задумліва пачаў адвінчваць ахоўны каўпачок. Шамякін.КАЎПЕР, -а, м. Апарат для нагрэву паветра, што падаецца ў доменную печ.[Ад уласн, імя.]КАЎСТЫК, -у, м. Тэхнічная назва едкіх шчолачаў.[Ад грэч. капзіікóз — пякучы.]КАЎСТЫЧНЫ, -ая, -ае. Спец. Едкі, пякучы.О Каўстычная сода гл. сода.КАЎТАНУЦЬ і КАЎТНУЦЬ -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. і аднакр. Абл. Глынуць. Славік выпіў, паморшчыўся, быццам воцату каўтнуў. Шамякін. [Сымон] сутаргава каўтануў паветра. Чарнышэвіч.КАЎТÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак., што. Абл. Глытаць. Падводчык развязаў торбу, сунуў мне лусту хлеба з вяндлінай, а сам пачаў каўтаць халоднае малако з бутэлькі. Бажко.КАЎТНУЦЬ гл. каўтануць.КАЎТУН, -á, м. 1. толькі адз. Хвароба скуры на галаве, пры якой валасы зблытваюцца і зліпаюцца. Галава .. [пані Даміцэлі] з прычыны каўтуна абкручана палатнянай наміткаю. Колас. // Хвароба скуры ў коней (звычайна пад грывай).2. Зблытаны, збіты пук валасоў, поўсці і пад. [Міхаська] успомніў, як калісьці дзед расказваў пра ласак, маленькіх вёрткіх звяркоў, якія вельмі любяць бегаць па конях, заплятаючы ў каўтуны ім грывы. Рылько.3. толькі мн. (каўтуны, -óў). Разм. пагард. Валасы. — Давялося пайсці на грэх: тузануў я .. [гаспадыню] за кудлы, ды так з тымі66 6 _________________________________Кафсйніц а каўтунамі, што асталіся ў руцэ, і падаўся ў вішняк. Кулакоўскі.[Ад казах, калтук — пучок валасоў.]КАЎЧУК, -ý, м. Эластычнае рэчыва, якое здабываецца з млечнага соку некаторых трапічных раслін або штучным спосабам і скарыстоўваецца для вырабу гумы. Натуральны каўчук. Сінтэтычны каўчук.[На мове індзейцаў тупі — каў — дрэва і учу — цячы.]КАЎЧУКАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каўчуку. Каўчукавае дрэва. // Прызначаны для вытворчасці каўчуку. Каўчукавы завод. ІІ Выраблены з каўчуку. Каўчукавая трубка. Каўчукавая падэшва.КАЎЧУКАНОС, -а, м. Расліна, з млечнага соку якой здабываецца каўчук.КАЎЧУКАНОСНЫ, -ая, -ае. Які з'яўляецца каўчуканосам. Каўчуканоснае дрэва. Каўчуканосныя расліны.КАЎЧЗГ, -а, м. 1. Судна, у якім, згодна з біблейскім паданнем, выратаваўся ад «сусветнага патопу» Ной з сям'ёй і жывёлай.2. У праваслаўнай царкве — скрынка для захоўвання асабліва каштоўных рэчаў; скарбонка.КАЎШОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каўша. // Забяспечаны каўшом, каўшамі. Каўшовы экскаватар.КАФАЛІЧНЫ, -ая, -ае. Кніжн. Сусветны, усеагульны (эпітэт праваслаўнай царквы).[Ад грэч. каíпоíікóз — з іншым вымаўленнем, чым каталіцкі.]

КÁФЕДРА, -ы, ж. 1. Узвышэнне, памост для лектара або прамоўцы. Ўзысці на кафедру. □ Толькі кафедра ў выглядзе невялічкай тумбачкі была бедна абшыта паркалёвай матэрыяй, такога, як і плюш, колеру. Грамовіч. Леў Раманавіч стаў за кафедру і доўга не мог гаварыць ад хвалявання. Асіпенка.2. Аб'яднанне выкладчыкаў і навуковых работнікаў адной або некалькіх блізкіх навуковых дысцыплін у вышэйшай навучальнай установе СССР. Кафедра гісторыі. Кафедра педагогікі. Пасяджэнне кафедры. Загадчык кафедры.3. Пасада епіскапа, які кіруе епархіяй (першапачаткова — крэсла ў царкве для епіскапа) .4. Тое, што і кафедральны сабор (гл. сабор). Зазванілі ў дробныя званы ў праваслаўнай кафедры. Чорны.[Ад грэч. каШéсІга — сядзенне.]КАФЕДРАЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кафедры (у 3 знач.).О Кафедральны сабор гл. сабор.КАФЕІН, -у, м. Рэчыва, якое змяшчаецца ў зярнятах кофе, чайным лісці (скарыстоўваецца ў медыцыне як стымулятар дзейнасці цэнтральнай нервовай сістэмы).[Лац. соííеіпцт.]КАФЕЙНІК, -а, м. Пасудзіна для варкі або падачы кофе. Алюмініевы кафейнік. Фарфоравы кафейнік. □ Вялізнае падвоканне замяняла стол. На ім стаяў кафейнік у карычневых падцёках. Караткевіч.КАФÉЙШЦА, -ы, ж. 1. Банка або каробка для захоўвання кофе.2. Ручны млынок для размолвання кафейнага зерня.Кафейны667Кахецінс к і

КАФЁЙНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кофе. Кафейная плантацыя. Ц Прызначаны для кофе. Кафейны сервіз. Кафейны столік. ІІ Прыгатаваны з кофе. Кафейнае марожанае.2. Колеру кофе, цёмна-карычневы.3. у знач. наз. кафейная, -ай, ж. Уст. Кафэ. О Кафейнае дрэва гл. дрэва. КАФÉЙНЯ, -і, ж. Уст. Кафэ. КÁФЕЛЬНЫ, -ая, -ае. Тое, што і к а ф л я-н ы. Пад нагамі зіхацела кафельная падлога. Алёшка.КÁФЕЛЫПЧЫК, -а, м. Майстар па вырабу і кладцы кафлі.' КÁФЕЛЫПЧЫЦА, -ы, ж. Жан. да кафельшчык.КАФЕТЗРЫЙ, -я, м. Кафэ а сістэмай самаабслугоўвання.[Ісп. саíеíегіа.]КÁФЛША, -ы, ж. Разм. Адна плітка кафлі.КÁФЛЯ, -і, ж. Керамічны выраб для абліцоўкі сцен і печаў у выглядзе нліткі, вугла, часткі карніза. Бліскучыя каляровыя кафлі, якімі аздабляюцца ўсе будынкі, захоўеаюць свой колер па працягу трохсот — чатырохсот гадоў. В. Вольскі. / у знач. зб. — Гэта ж мы з вамі ляльку, а не кватэру зрабілі, кухня і ванна абкладзены белаю кафляю, падлога паркетная, на столі лепка... Арабей. Другі куток [пакоя] займала прыгожая грубка з узорыстай цёмнай кафлі. Васілевіч.[Ням. КасЬеІ.]КАФЛЯНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кафлі. // Прызначаны для вытворчасці кафлі. Кафляны цэх. Кафляны завод. Ц Зроблены з кафлі, абліцаваны кафляй. Кафляныя сцены. Кафляная грубка.КАФТАН і КАПТÁН, -а, м. Даўнейшая двухбортная мужчынская і жаночая верхняя адзежына з доўгімі поламí і падоўжанымі рукавамі. Захінаючы на грудзях кафтан, у якім спала, бо было холадна, маці ўсё яшчэ прыжмуранымі вачамі азірала пакойчык. Арабей. [Ірынка:] Тут мамін ватовы кафтан, адзявай яго. Чорны.[Цюрк.]КАФЭ, нескл., н. Невялікі рэстаран, дзе прадаюць кофе, чай, закускі і пад.[Фр. саíé.]КАФЭІПАНТАН, -а, м. У капіталістычных краінах — кафэ з эстрадай для выступленняў, звычайна пошлага, непрыстойнага характару.[Ад фр. саíé сЬапíаш,— кафэ са спевамі.]КАФЭШАНТÁННЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кафэшантана. Кафэшантанная спявачка.КАФЯВÁРАЧНЫ, -ая, -ае. Тое, што і к аф я в а р н ы.КАФЯВАРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Апарат для прыгатавання гарачага настою кофе. Пабыць кафяварку.КАФЯВÁРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кафяваркі; звязаны з прыгатаваннем кофе. Кафяварны апарат.КАФЯМОЛКА, -і, ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж. Апарат для драбнення пражаных кафейных зярнят. Электрычнае кафямолка.КАХАНАК, -нка, м. Разм. 1. Любы, каханы (у 2 знач.). Той вясною дзяўчына чакала, Што з паходу каханак прыйдзе, Вясну ра-дасна так загукала, А каханка... забіў якісь злыдзень. Чарот.2. Тое, што і па любоў н і к. — Мой адзін знаёмы вось так ажаніўся. А ў жонкі дружок патайны быў. Выпусцілі яго з турмы, ён адразу да яе. Ёй, вядома, ніякага сэнсу не было кідаць майго знаёмага, а каханак не адступаўся. Асіпенка.КАХАНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Разм. 1. Любая, каханая (у 2 знач.). Мне не забыцца ранку Прыгожаю вясной,— Хадзілі мы з каханкай Дарожкай залатой. Броўка.2. Тое, што і палюбоўніца. Міхась пакутаваў, не маючы досыць рашучасці .. парваць з .. выпадковай каханкай. Машара.КАХАННЕ, -я, н. Вялікае сардэчнае пачуццё да пэўнай асобы другога полу. Першае каханне. Прызнацца ў каханні.

□—Кахання, Мікола, не бойся. Узвышанае гэта, прыгожае пачуццё. Краўчанка. Аб Таццяне.. [Жэнька] думаў часта, але баяўся свае пезразумелыя пачуцці да яе назваць каханнем. Шамякін. // Пра чалавека, які выклікае такое пачуццё. Я сам у трывозе: таксама ў дарозе згубілася дзесьці, сюды не бяжыць, не едзе здалёку маё, у вяснушках, каханне. Вялюгін. Пабудзь жа, маё каханне, Пакуль усход разгарыцца. Нядзведскі. // Любоўныя адносіны. Пара кахання. □ Рана магло б і каханне пачацца, ды Валя нікога з знаёмых хлопцаў не любіла. Брыль.КАХАНЫ, -ая, -ае. 1. Які выклікае каханне, да якога накіравана каханне; любімы (у 2 знач.). Каханая дзяўчына. □—Смешна, але прызнаюся, што ў мяне нават не было каханай жанчыны, не было кахання. Мікуліч.2. у знач. наз. каханы, -ага, м.; каханая, -ай, ж. Той (тая), каго кахаюць. Можа, думкі Максіма — пра сваю каханую, што ходзіць недзе па росных сцежках над іншай ракою? Брыль. — Усё ж ён прыгажэйшы за Змітрака! — з замілаваннем падумала дзяўчына і яшчэ бліжэй прытулілася да каханага. Ваданосаў.3. Родны, дарагі. Засні, мой каханы, Мой мілы сынок, Падняўся туманам За вокнамі змрок. А. Александровіч.4. у знач. наз. Форма фамільярнага звароту. — «Гатовы боты?» — «Не, каханы!» — Заказчыку шавец лісліва адказаў. Корбан.КАХАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Кахаць адзін аднаго. «Магда, Магдачка, Мая кветачка-пралесачка! Не кахацца мне, хлопу, з табою, Ваяводы старога дачкою». Багдановіч.2. безас. Пра магчымасць кахаць і быць каханым. Вярніся, родны, мне якраз І не кахалася яшчэ! Лось.КАХАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак., каго-што і без дап. Мець вялікае сардэчнае пачуццё да асобы другога полу; любіць (у 2 знач.). [Маша] не проста была ўлюбёна ў гэтага дужага, разумнага, таленавітага чалавека. Яна кахала яго, глыбока, тайна, безнадзейна. Шамякін. Люблю маладых І люблю пасівелых, Вясёлых люблю, А кахаю адну. Грахоўскі.КАХЕЦШЕЦ гл. кахецінцы.КАХЕЦІНКА, гл. кахецінцы.КАХЕЦІНСКІ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да Кахеціі, кахецінцаў, належыць ім. Кахецінскі вінаград. Кахецінскае віно.К ахец і нцы ___________________________________668 __________________________________Каціцца2. у знач. наз. кахецíнскае, -ага, н. Сорт вінатраднага віна, якое вырабляенда ў Кахетыі.КАХЕЦІНЦЫ, -аў; адз. кахецíнец, -нца, м.; кахецíнка, -і, ДМ -нцы; мн. кахецíнкі, -нак; ж. Грузіны, якія жывуць у Кахеціі — гістарычнай вобласці Усходняй Грузіі.КАЦАВÉЙКА, -і, ДМ -вéйцы; Р мн. -вéек; ж. Кароткая кофта на ваце, футры або на падкладцы; кабат з рукавамі. Футравая кацавейка.КАЦÁП, -а, м. Уст. Зневажальная назва рускага (у адрозненне ад украінца, паляка).— [Булякін] ні хахол, ні кацап, а проста курскае «чайкю», — дапоўніў Ахрэменка. Колас.[Укр. кацап.]КАЦÉЛЬНЬІ, -ая -ае. 1. Які мае адносіны да катла (у 2 знач.). Кацельны цэх. Кацельная гаспадарка. // Прызначаны для катлоý. Кацельнае жалеза.2. у знач. наз. кацéльная, -ап, ж. Тое, што і кацельня. [Ллесь] амаль бегаў пыльнымі пераходамі, шмыгаў у люпі, спускаўся ў кацельную, дзе качагары махалі шуфлямі. Караткевіч.КАЦЕЛЬНЯ, -і, ж. Памяшканне, дзе знаходзяцца паравыя катлы. Яшчэ няма паравога ацяплення, водаправода, але хлопцы прыладзілі печкі .. і будуць пакуль што абыходзіцца без кацельні. Кулакоўскі.КАЦÉЛЫНЧЫК, -а, м. 1. Майстар па вырабу катлоў (у 2 знач.).2. Спецыяліст па абслугоўвапню і эксплуатацыі паравых катлоў.КАЦЁЛ, катла, м. 1. Металічная пасудзіна акруглай формы і розных памераў для награвання вады, гатавання ежы і пад. Пад дашчатым наеесам гарэў агонь, у катле варылася вячэра. Шчарбатаў. Чвэрць кухні займала нізкая ёмкая печ з двума ўмураванымі катламі для награвання вады і для варкі бульбы. Колас. // Пра харчаванне з агульнай кухні. Партызанскі кацёл. Армейскі кацёл. □ Побач .. спрачаліся дзве кабеціны: рэзаць цяля для агульнага катла на сенакос ці не. Ваданосаў.2. Закрытая пасудзіна для выпрацоўкі пары. Паравы кацёл. □ А ўжо з катлоў, зноўтакі па трубах, вада, ператвораная ў сухую пару, пойдзе ў турбіну. Краўчанка.3. Поўнае акружэнпе вялікіх варожых групіровак. Папасці ў кацёл. Еабруйскі кацёл.ý Як піўны кацёл — вельмі вялікіх памераў (пра галаву чалавека). Як у катле кіпіць гл. кіпець.КАЦЁЛКА, -і, ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж. Разм. і. Драўляны кружок, круг. Дзед палажыў н.а стол круглае дпушачка, кацёлку з бярозавага камля, і на яго па-гаспадарску паставіў поўную гарачага смаку скавараду. Брыль. // Драўлянае кола, якое качаюць дзеці дзеля забавы. Косцік з Алесем з самага ранку ганялі на поплаве за гумном кацёлку. С. Александровіч.2. Пра ўсё, што нагадвае сабой такі круг, кола. Кацёлка здору. □ Адвялі, пазгортваліся ў маленькія кацёлкі лісты. Капыловіч.КАЦШЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ката. Каціная лапа. □ Цыля трымала ў хаце цэлы каціны гадавальнік — аж шэсць.. м у рак. Сачанка. // Уласцівы кату, такі, яку ката. Па стале кацінымі зрэнкамі свяціліся рыскі цыферблата будзільніка. Шамяків. КАЦÍРАВАЦЦА, -руюся, -руешся, -руецца; незак. і. (1 і 2 ас. не ужыв.). Цаніцца, ацэньвацца (пра каштоўныя паперы, тавары, валюту).2. (1 і 2 ас. не ужыв.). Быць у абароце па біржы. Такія паперы больш не каціруюцца.3. перан. Разм. Мець тую ці іншую ацэнку ў вачах грамадства. Гэты пісьменнік высока каціруецца.і. Зал. да каціраваць.КАЦІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе; зак. і незак., што. Вызначыць (вызначаць) біржавую цану (курс) каштоўных папер, тавараў, замежнай валюíы.[Фр. соíег.]КАЦІРОВАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каціроўкі. Кашровачная камісія.

КАЦІРОЎКА, -І, ДМ -рóўцы, ж. 1. Вызначэнне курсу замежнан валюты. Афіцыйная каціроўка.2. Ўстанаўленне біржавай цаны (курсу) каштоўных папер, тавараў, замежнай валюты.3. Абарачэнне каштоўных папер або тавараў на біржы.КАЦІЦЦА •, качýся, кóцішся, коціцца; незак. 1. Верцячыся, рухацца ў адным напрамку (пра што-н. круглае, шарападобнае). Маленькая пацешная постаць цягнулася наперад, да гэтага капрызнага мяча, які можа так слаўна скакаць па траве, а потым раптам сарвацца куды-небудзь убок і каціцца, каціцца, каціцца... Лынькоў. Колы стукаліся аб карэнне, плюхалі па гразі і каціліся бокам. Колас. // Саслізгваць, з'яздягаць па нахіленай шюскасці. То коціцца камень з высокай гары, То птушка крычыць спрасоння. Свірка. Нарэшце дзтанатар падагнаны пад рэйку, і Тоня першая коціцца з насыпу. Шчарбатаў. // перан. Разм. Апускацца, станавіцца горшым у якіх-н. адносінах. — Мы коцімся, коцімся ўніз. Дакаціліся ўжо да таго, што жонка друга не верыць кам, баіцца нас. Брыль.2. Ехаць, пасоўвацца (пра сродкі перамяшчэнпя на колах). Была ўжо восень з першымі прымаразкамі, і таму паеозка лёгка кацілася па гладкіх сухіх каляінах. Якімовіч. Паволі коціцца па няроўнай дарозе трохтонка. Ваданосаў. // Хутка ехаць па слізкай паверхні. Гонка, гонка, з горкі, з горкі Санкі коцяцца мае. Кірэенка. // перан. Хутка ісці (пра нізкага, тоўстага чалавека). [Гамрэкелі], уздымаючы пыл, каціўся па вуліцы, круглы, яв мяч. Самуйлёнак. // перан. Хутка рухацца, перамяшчацца (пра вялікую колькасць, масу людзей). У гэты час рэшткі разбітых часцей ворага сапраўды каціліся назад па шляху, што ляжаў кіламетраў за тры ад вёскі. Якімовіч. // перан. Разносіцца, раздакацца (пра гукі). Гулкі стрэл коціцца па Прыпяці і глухне ў прыбярэжных травах і чаротах. Колас. Водгулле грымотаў кацілася імкліва і бурна, бы гул рэактыўнага самалёта. М. Стральцоў.3. Цячы, струменіцца (пра ваду і пад.). Жоўтая вада з шумам і бульканнем шпарка кацілася ў бок рэчкі, пакідаючы шматкі бруднай пены. Шамякін. Крыніца крышталёвая ў траве Булькоча, ў рэчку коціцца ля бору.Каціцца669Качарга

Бялевіч. Хутка я ўвесь прамок, а па твары каціліся буйныя кроплі поту. Апісаў. // Расцякацца, плаўна перамяшчацца (пра туман, дым і пад.). Туман коціцца ў даліне, Змоўкла птушка на галіне. Бядуля.4. Плаўна рухацца па небасхіле. Агністачырвонае сонца хутка кацілася за небасхіл. Васілёнак. 1 месяц коціцца румяны Па-над пуховай гладдзю стрэх. Гаўрусёў. // перан. Ісці, рухацца (пра час, жыццё і пад.). Над разбураным краем Бурна каціўся Ўстрывожаны час. Глебка. Устанаўліваўся мір, і жыццё зноў кацілася той жа дарогай. Васілевіч.5. заг. кацíся (кацíцеся). Разм. Ідзі (ідзіце) адсюль.КАЦІЦЦА 2, коціцца; незак. Нараджаць дзіцянят (пра авечку, казу і некаторых іншых жывёл).КАЦІЦЬ, качý, кóціш, коціць; незак. 1. каго-што. Рухаць, перамяшчаць які-н. круглы прадмет, прымушаючы яго вярцецца. Каніць бочку. Каціць мяч. □ А самым цікавым для мяне было пабачыць, як з высокага яруса бярвення кацілі ў Нёман калоды. Колас. // Рухаць, везці што-н. на колах. Шашурл ў гэты час з двума таварышамі каціў на фл&нг процітанкавую гармату. Мележ. Па цяністай алеі малады мужчына асцярожна каціў дзіцячую каляску. Гроднеў.2. што. Перамяшчаць сілай цячэння, павеву ветру і пад. Толькі Вярэзіна, вада ў япой пацямнела ад холаду і хмурнага неба, спакойна і велічна коціць сваю плынь. С. Александровіч. Наша возера хвалямі б'ецца, Коціць пену сваю на пяскі. Калачынскі.3. перан.; што. Губіць, нішчыць (пра эпідэмія), павальную хваробу). Геня ніяк не мог адразу зразумець, што хоча сказаць Кася, бо тая так хвалявалася, нібы на ферме .. чума.. коціць усю жывёлу. Пташнікаў.4. Разм. Тое, што і каціцца1 (у 2, 3, 4 і 5 знач.). І машына коціць., мякка, бясшумна. Лынькоў. Па дарозе, уздымаючы слуп пылу, коціць на кірмаш айцец Парфіры. Чарот. А час ідзе, на захад коціць сонца. Шушкевіч.КАЦЮША, -ы, ж. ЗКартаўліва-ласкавая назва рэактыўнага мінамёта, устаноўленага на аўтамабілі. Наша помста ворагу ў паходзе Прагрымела голасам кацюш. Прыходзька.КАЦЯЛОК, -лкá, м. 1. Памянш, да кацёл; невялікі кацёл. Вечарамі загараліся вогнішчы, засынаючы іскрамі зорнае неба, у кацялках булькаў чай і ў змроку плыла то гарэзная, то ціхая і задуменная песня. Грахоўскі. // Невялікая металічная пасудзіна з дужкай і глыбокай накрыўкай, у якой вараць страву ў палявых умовах і з якой ядуць. Салдацкі кацялок.2. Цвёрды мужчынскі капялюш з акруглым верхам і вузкімі палямі. Перад пачаткам канцэрта з'явіўся сівабароды чалавек у кацялку, чорным .. гарнітуры. Лужанін.3. Разм. пагард. Галава. Кацялок варыць. КАЦЯНЁ гл. кацяня.КАЦЯНÍЦЦА, -цéніцца; незак. Нараджаць кагошят (пра котку).КАЦЯНЯ і КАЦЯНЁ, -няці; мн. -пяты, -нят: н. Дзіцяня кошкі.КАЧАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, начаваць.КАЧАВАЦЬ, качýю, качýеш, начуе; незак. Весці неаселы спосаб жыцця, пераязджаць з месца на месца; вандраваць. На чоўне прасмоленым з даўніх часоў Па хвалях крутых качую. А. Вольскі.КАНАВЫ, -áя, -óе. 1. Які не мае аселасці; вандроўны. Качавыя пля.чёны.2. Звязаны з частай пераменай месца жыхарства. Качавы лад жыцця адышоў у нябыт, калгасы будуюцца, як невялікія гарады. Скрыган.3. Прызначаны для пражывання качэўнікаў; пераносны. Качавая юрта.КАЧАГАР, -а, м. Рабочы, які абслугоўвае топкі паравых катлоў. Васіль памагаў машыністу, паліў топку,— качагар з яго быў вельмі увішны і неспакойны. Мележ.— Эй, там, качагар, паддай агню ды добра сачы за парай! Краўчанка.КАЧАГÁРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Памяшканне, дзе знаходзяцца топкі паравых калпйў. Матрасаў-кеграў еыселід.;. а к.убрыка, г яны жылі ў вугальнай яме, у трумах, у качагарцы. Шамякін.КАЧАГАРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да качагара, качагаркі. Качагарная брыгада. Качагарнае аддзяленне.

КАЧАГÁРЫЦЬ, -гару, -гáрыш, -гарыць; незак. Разм. Працаваць качагарам.КАЧÁЛКА', -і, ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж. Крэсла з выгнутымі палазамі, на якіх яно качаецца.— Ты помніш, Вера, Адэсу, Люсдорф?— гайдануўшыся ў качалцы, спытаўся Максім Сцяпанавіч. Карпаў. Цёплымі вечарамі, усеўшыся ў качалцы, падоўгу адпачываў [Стальноў] на балконе. Шашкоў.КАЧÁЛКА2, -і, ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж. і. Круглая палка для раскачвання цеста або разгладжвання бялізны качаннем. Слаўлю чысты абрус, толькі што пакачаны качалкай, каляны, калі яго маці ў нядзелю раніцай засцілае на стол шырокі. Барадулін. // Прадмет падобнай формы. Сцёпка дастаў з-пад кажуха бляшаную качалку, у якой быў план. і ўсякія дакументы. Колас. Усюды былі відаць тоўстыя качалкі пачаткаў. Паслядовіч.2. толькі мн. (качáлкі, -лак). Прыстасаванне для разгладжвання, качання бялізны.КАЧАН, -á, м. Плод капусты: шчыльна звітыя ў галоўку капусныя лісты. Побач зелянелі густыя градкі морквы, завязваліся крамяныя качаны капусты. Якімовіч. Паўз дарогі жанчыны секлí лысыя качаны капусты. Дуброўскі.КАЧАНЁ гл. качаня.КАЧÁННЕ ', -я, н., зб. Качаны, галоўкі капусты. За хатамі зелянелі ўтульпыя садкі, бялела гусінымі статкамі качанне капусты на агародах. Хадкевіч.КАЧÁННЕ2, -я, н. Дзеянне паводле значдзеясл, капаць і качацца.КАЧÁННЫ, -ая, -ае. Які расце качаном, захоўваецца ў качанах. Качанная капуста.КАЧАНЯ і КАЧАНЁ, -няці; мн. -няты, -нат; н. Птушаня качкі.КАЧАР, -а, м. Самец качкі. Усюды пырхалі птушкі, .. настойліва клікаў да сябе качак качар. Сачанка.КАЧАРГÁ, -í, ДМ -рзé; мн. качаргі (з ліч. 2, 3, 4 качаргі), качэрг і -аў; ж. Жалезны прут, сагнуты на канцы, для перамешвання паліва ў печы, выграбання попелу і пад. Пад-К ачарэжка 670Кач э ўны

бярэцкі рассунуў вуголле качаргой у бакі і паклаў у агонь два ланцугі. Пташнікаў. [Дзіміна] стаяла крыху ўбаку і безуважна пазірала, як плавільшчык качаргой ачышчае печ ад шлаку. Карпаў.О Ні богу свечка, ні чорту качарга гл. свечка.КАЧАРЭЖКА, -і, ДМ -жцы; Р мн. -жан; ж. Памянш, да качарга; невялікая качарга. Маці грозна пазірае на качарэжку каля печы. Лынькоў.КАЧАРЗЖШК, -а, м. Вугал каля печы, дзе стаяць качарга, вілкі, чапяла і інш. Матка паставіла чапялу ў качарэжнік і падышла да стала. Пянкрат. У качарэжніку, замест чапялы і вілак, стаяла на табурэце ацынкаванае вядро. Паслядовіч.КАЧАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Тое, што і каціцца1 (уí знач.), аднак абазначае рух, які адбываецца ў розны час і ў розных напрамках. Мяч качаецца па падлозе. І) Пераварочвацца, перавальвацца з боку на бок (пра чалавека, жывёлу). На падлозе, счапіўшыся, качаліся бацька і незнаёмы паліцай. Шамякін. Конь пачаў кідацца ў бакі, качацца па зямлі і стукаць нагамі. Чорны. // Ляжаць, валяцца (у пяску, гразі і пад.). Качацца па снезе. □ Зранку і да самага вечара галышамі качаюцца тут дзеці, то ў пяску, то ў вадзе. Колас.2. Ляжаць без справы, без сну. [Сомік] начамі падоўгу качаўся, не мог заснуць. Крапіва.3. Разм. Хварэць, быць хворым.— Я таксама хутка пачну працаваць. Здароўе папраўляецца. Праўда, сёння яшчэ першы раз выйшаў. Дагэтуль качаўся ўсё. Машара.—[Сын] з месяц качаўся з прабітым плячом. Грахоўскі.4. Разм. Гадавацца, расці без погляду, у цяжкіх умовах (пра дзяцей). [Марыля:] Як толькі нарадзіўся [сын], дык і то сябе паказаў— грудзей не прыняў, так, без малака, качаўся. Купала.5. Паддавацца качанню2. Перасохлая бялізна дрэнна качаецца.6. Зал. да пачаць.О Качацца (з) жыватом — хварэць на жывот. Качацца са смеху — моцна смяяцца. Качацца як сыр у масле — жыць у дастатку.КАЧАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак., каго-што. 1. Тое, што і каціць (у 1 знач.), аднак абазначае рух, які адбываецца ў розны час і ў розных напрамках. Качаць бярвенне, а Дзеці дружна на бульвары Абручы качаюць. А. Александровіч. На палубе матросы качаюць бочкі, носяць скрынкі. Сіпакоў.2. Размякчаючы рукамі і рухаючы па якой-н. паверхні, надаваць чаму-н. акруглую •форму. Глядзелі хлопцы, як на дзіва, Як дзядзька, цеста замяшаўшы, Качаў галушкі, міску ўзяўшы. Колас.3. Паварочваць з боку на бок у чым-н. сыпнім, вязкім. Качаць рыбу ў муцэ. Качаць бульбіну ў тлушчы.4. Разгладжваць, выпростваць з дапамогай качалкі, качалак. Качаць бялізну. Ц Спец. Рабіць пракатку. Качаць ліставое жалеза.5. Разм. Падкідваць каго-н. на руках, выражаючы радасць, захапленне і пад. А тут падхапілі Міколку на рукі і ну качаць. Лынькоў. Адкасілі шчыра — Сенажаці чыстыя...І качаюць брыгадзіра Дзецюкі плячыстыя. Маляўка.6. Валіць на зямлю, перамагаць (пры дужанні, бойцы і пад.). [Валя] абівала ў мяне з плячэй снег, калі Пеця качаў нас у гурвах. Пташнікаў.КАЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. Вадаплаўная птушка сямейства качыных з шырокай пляскатай дзюбай і кароткімі шырока расстаўленымі лапкамі. Дзікая качка. Свойская качка. □ Гусі і качкі гнездзяцца над самай вадою. Чорны. З рэзкім посвістам крылаў праляцела чародка качак. Асіпенка.О Ні качка, ні швачка — пра жанчыну, не здатную ні да якой справы. Няхай яго (яе, іх, цябе, вас) качкі (стопчуць) (жарт.) — выражае незласлівае абурэнне, здзіўленне, захапленне.КАЧКАНÓС, -а, м. Яйцаносная млекакормячая жывёліна сямейства аднапраходных, у якой пярэдняя частка галавы выцягнута і заканчваецца шырокай дзюбай, падобнай на качыную (водзіцца ў Аўстраліі і Тасманіі).КАЧУЛКА, -і, ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж.

1. Драўлянае кола, якое качаюць дзеці дзеля забавы. Пасярэдзіне зялёнай вулкі Мы ганялі некалі качулкі. Панчанка.2. Драўляны прадмет цыліндрычнай формы, з дапамогай якога ставяць у печ і выцягваюць з яе вялікія чыгуны.КАЧУР, -а, м. Абл. Качар. У загоне, паміж сухіх мінулагодніх чаротаў, раптам голасна закрычаў качур. Краўчанка.КАЧЙНА, -ы, ж. Мяса качкі як ежа. —Дарэчы,— сказаў князь суха,— я не супраць пакаштаваць качыны. Загадай, каб засмажылі ў іспанскай падліве. Караткевіч.КАЧЕШЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да качкі, належыць ёй. Качыны пух. Качынае гняздо. Качыны вывадак. // Такі, як у качкі. Качыная хада.2. у знач. наз. качыныя, -ых. Сямейства птушак, да якога адносяцца качка, гусь, лебедзь і інш.КАЧЗЛІ, -яў; адз. няма. Тое, што і гушка л к а. Там [у парку] забаў цікавых шмат. Там чакаюць нас качэлі. А. Александровіч. [Валя] распланавала гладкую пляцоўку на асобныя квадраты і вызначыла месцы длярозных спартыўных гульняў: валейбола, гарадкоў, качэляў і каруселяў. Якімовіч.КАЧЗЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да качэляў. З гікам і піскам падкідаліся высока ўгору качэльныя лодкі. Гартны.КАЧЭЎЕ, -я, н. 1. Дзеянне паводле значдзеясл, начаваць.2. Стаянка качэўнікаў, а таксама мясцовасць, па якой начуюць. Наведаць качэўе аленяводаў.КАЧЗЎНІКІ, -аў; адз. качэўнік, -а, м. Народ, племя, якія вядуць качавы спосаб жыцця; вандроўнікі.КАЧЗЎНІЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да качэўнікаў, належыць ім. Качэўніцкія юрты.КАЧЗУНЫ, -ая, -ае. Тое, што і качавы. Даўно-даўно, калі яшчэ не было ў казахскіх стэпах гарадоў і .. народ быў качэўны, у тутэйшых месцах праходзіў вярблюджы гасцінец. Васілёнак.Каша ________________671___________________________________КашмарКАША, -ы, ж. 1. Густая страва з круп, звараных у вадзе або малацэ. Ячная каша. Манная каша. □ Марына паставіла талерку прасянай кашы на малацэ, жоўтай, .. з салодкім пахам. Ермаловіч. Кашы маслам не сапсугш. Прыказка. // Страва з тоўчаяай вараííай бульбы. Вульбяная каша.2. перан. Разрэджаная маса чаго-н., падобная з выгляду на гэту страву. Вада шырока разальецца, 1 снег на кашу пабярэцца. Колас. Пад нагамі чвякала каша з мокрага снегу і гразі. Курто.3. перан. Беспарадак, неразбярыха, калатня. Ён здзіўляўся таму, што жывым і цэлым выбраўся з усёй гэтай кашы. Лынькоў. — От каб цяпер наляцелі самалёты, нарабілі б кашы,— сказаў Шыманскі. Гурскі.О Бярозавая каша — розгі. Даць бярозавай кашы каму гл. даць. Заварылася канш — пачалася якая-н. непрыемная, заблытаная, клапатная справа. Заварыць кашу гл. гаварыць. Каша ў галаве чыёй, у каго — хто-н. блытана разважае, не мае яснасці ў разуменні чаго-н. Кашы не зварыш з кім гл. зварыць. Мала кашы еў (з'еў) гл. есці. Хапіць шылам кашы гл. хапіць.КАШАВÁР, -а, м. Повар у воінскай часці або ў рабочай арцелі.—■ Гэй, падсып, падсып, таварыш! Каша просіцца сама,— Лепей Федзі-кашавара Ў цэлай арміі няма. Броўка.КАШАВÁРЫЦЬ, -ру, -рыгп, -рыць; незак. Разм. Выконваць абавязкі кашавара. Хто ж на кухні кашаварыць—Рыбу смажыць, кашу варыць? Муравейка.КАШАЛЁК, -лькá, м. Кішэнная, звычайна скураная сумачка для грошай.— Колькі з мяне? — спытаў Лемяшэвіч, дастаючы з кішэні кашалёк. Шамякін. // перан. Разм. Пра грошы, багацце.<> Пусты кашалёк — пра адсутнасць грошай. Тугі (тоўсты) кашалёк — пра наяўнаоць вялікіх грошай.КАШАЛОТ, -а, М -лóце, м. Буйное марское млекакормячае атрада кітоў, якое мае прамысловае значэнне.[Фр. сасЬаІоі.]КАШАЛЬ, -шлю, м. Раптоўныя сутаргавыя выдыхі, якія суправаджаюцца хрыпамі і ШУ; мам (пры запаленні дыхальных шляхоў І інш.). Кашаль душыць. □ Праз дзве-тры хвіліны зноў пачуўся кашаль, хваравіты, нсадольны. Кулакоўскі. [Маці] увесь час мучыў сухі надрыўны кашаль. Хомчанка. // Разм. Хвароба, якая суправаджаецца гэтай з'явай.О Як хваробе кашаль — ніколькі, зусім (не патрэбен, не памог). [Лютынскі-бацька:] Памагла мне твая пісаніна, як кашаль хваробе. Крапіва.КАШАМІР гл. кашмір.КАНІАМÍРАВЫ гл. капшіровы.КАШАШЛЕВЫ, -ая, -ае. Тое, што і наша н і л ь н ы.КАШАНІЛЬ, "1, ОК. Агульная назва некалькіх відаў насякомых, з цела самак якіх здабываюць чырвоную фарбу кармін.[Фр. соспепіПе.]КАШАНІЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кашанілі. // Прыгатаваны з кашанілі. Ра,шанільная фарба.КАШАПАДОБНЫ, -ая, -ае. Які сваім выглядам нагадвае кашу (у 2 знач.). Кашападобная маса.КАІНÁР, -á, м. Абл. Той, хто пляце кашы. З даўняга часу вёскі тут славяцца рыбаловамі, паляўнічымі, цеслярамі, бондарамі, кашат рамі і іншымі майстрамі. Шамякін.КАІПÁРА, -ы, ж. 1. Загон, агароджанае месца на полі, у лесе, дзе летам трымаюць жывёлу. Па рацэ плыве лодка, поўная дзяўчат і бітонаў,— на тым беразе Прыпяці, на лузе, кашара, і адтуль з удоем вяртаюцца даяркі. Сачанка. Ратуючыся ад угону ў Нямеччыну, моладзь перабралася з вёскі ў лес. Загналі сюды ў кашары і жывёлу. Вішнеўскі.2. толькі мн. (кашáры, -аў). Уст. Казарме. У кашарах узнік адпраўны пункт. Тут выдавалі зброю, фарміравалі атрады, прызначаліся камандзіры. Мікуліч.[Рум. сазаге.]КАШÁЧЫ гл. кашэчы.КÁШКА, -і, ДМ кáшцы, ж. 1. Памянш.-ласк. да каша (у 1 знач.).2. Народная назва некаторых відаў канюшыны. Белая кашка, уволю напоеная начным дажджом, пакрывала

абочыны дарогі стракатым дываном. Стаховіч. Мы знаходзілі ў траве малінавую кашку і бачылі, што яна таксама апусціла свае лісцікі. Хомчанка.КАШЛАТЫ, -ая, -ае. Разм. 1. Пакрыты доўгай поўсцю; калматы. У хляве ўся Тарэнтава маёмасць: худы кашлаты конь. Галавач. // 3 густымі ўскудлачанымі валасамі. Кашлатая Саўкава галава з цэлаю шапкаю чорных валасоў зняважліва ківалася. Колас.2. Разгалісты, з густым веццем, шырокімі лапкамі. Кашлатыя елкі і выносістыя хвоі абступалі дарогу. С. Александровіч. Неўзабаве трапяткі агеньчык асвятліў бронзавыя, ствалы бліжніх сасонак, кашлатыя лапы іх, нібы жывыя, цягнуліся да агеньчыка. Хадкевіч.КАШЛАЦІЦЬ, -лáчу, -лáціш, -лáціць; незак., каго-што. Разм. Касмаціць, кудлаціць. Адам Лаўрэнавіч сядзіць, панурыўшыся, падпёршы рукой галаву, пальцы кашлацяцьрэдкія валасы. Шамякін.КАШЛЯНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Аднакр, да кашляць.КАШЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе; незак. Мець прыступ кашлю; хварэць на кашаль. За перагародкай, дзе жанчыны, нехта кашляе, бухае, як у бочку. Застуджаныя грудзі. Пташнікаў. Саўка Чужахвал заўсёды кашляў, а гэта і зусім закашляўся на дварэ. Чорны.КАПІМÁ, -ы, ж. Від лямцу з авечай воўны,, а таксама пасцілка з такога лямцу (пераважна ў качавых народаў). Мікешка сеў на лямцавую пасцілку — кашму з каляровымі ўзорамі, скрыжаваў падкурчаныя ногі. Беразняк.[Цюрк.1^КАШМАР, -у, м. 1. Цяжкі, жудасны сон; прывід, здань. [Кубэ] заснуў трывожным сном, часта прачынаўся. Лезлі недарэчныя сны, навальваліся цяжкімі кашмарамі. Лынькоў. А калі засыпаў, яго [каменданта] пачынаў душыць кашмар. У сне чамусьці выходзіла так, што не ён вешае і расстрэльвае людзей, а яго вешаюць і расстрэльваюць. Якімовіч.2. перан. Разм. Што-н. жахлівае, цяжкае, агіднае. Страшэнным кашмара.ч праплыеаюць перад ім карціны нядаўняга мінулага, Пятніцкі.Каш м арны 672Каштоуны

КАШМАРНЫ, -ая, -ае. 1. Які суправаджаецца кашмарам, напоўнены кашмарамі. У кашмарных снах, у пакутлівых уяўленнях .. {Саша} часам бачыла Пецю раненым, сцякаючым крывёю на абмерзлых скалах, у снягах далёкай поўначы. Шамякін. Яны праімчаліся на матацыклах, як віхор, бязладна страляючы направа і налева, і зніклі, як кашмарны прывід. Якімовіч.2. перан. Разм. Жахлівы, агідны. Кашмарнае мінулае.КАШМІЛОН, -у, м. Разнавіднасць сінтэтычнага валакна, якое выпускаецца ў Японіі.КАШМІЛОНАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кашмілону, зроблены з кашмілону. Кашмілонавы світэр.КАШМІР і КАШАМІР, -у, м. Тонкая мяккая шарсцяпая, напаўшарсцяпая або баваўняная тканіна.[Ад геагр. назвы.]КАШМІРАВЫ гл. кашміровы.КАШМІРАЦ гл. кашмірцы.КАШМІРКА гл. кашмірцы.КАШМІРОВЫ, КАШМІРАВЫ і КАШАМІРАВЫ, -ая, -ае. Зроблены з кашміру. Кашміровая хустка. Кашміравая сукенка.КАШМІРОЎКА, -і, ДМ -рóўцы; Р мн. -рбвак; ж. Разм. Кашміровая хустка. Завязаць кашміроўку.КАІІГМІРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да Кашміра, кашмірцаў, належыць ім. Кашмірскія звычаі.КАШМІРЦЫ, -аў; адз. кашмíрац, -рца, м.; кашмíрка, -і, ДМ -рцы; мн. кашмíркі, -рак; ж. Народ, асноўнае насельніцтва штата Джаму і Кашмір у Індыі.КАШНЗ, нескл., н. Хустка, вузкі шалік, якімі закрываюць шыю пад паліто. На шыі .. белае, новае кашнэ. Бядуля. [Заатэхнік] палапаў пальцамі сваю густую чорную прычоску, паправіў на шыі прыгожае стракатае кашнэ. Ермаловіч.[Фр. сасЬе-пея.]КАШОЛАЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. Памянш.-ласк. да кашолка.КАШОЛКА, -і, ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж. Разм. Плецены выраб з лучыны, лазы і пад. для захоўвання і пераноскі чаго-н. Сплесці кашолку. Накапаць кашолку бульбы. Збіраць грыбы ў кашолку. □ Пад акном, відаць з базару, прайшла з кашолкай Альбіна Сільвестраўна. Ракітны. Федзя, абняўшы левай рукою вялікі букет кветак і трымаючы ў правай добра наладаваную малдаўскую кашолку з чароту, кіраваўся да сваёй машыны. Карпаў.КАШПО, нескл., н. Ваза для маскіроўкі кветкавага гаршка.КАШТАВАЦЬ', -тую, -тýеш, -тýе; незак. і. Мець тую або іншую цану, грашовую вартасць.— Вазок дроў каштуе пяць рублёў. Гартны. Вера Антонаўка ведала гісторыю кожнай рэчы, якая была ў доме, магла сказаць, калі і дзе яе купіла, колькі яна каштавала. Карпаў.2. Абыходзіцца ў якую-н. суму, патрабаваць якіх-н. затрат.— Цікава, дзядзька, а колькі такое будаўніцтва будзе каштаваць? Мыслівец. // Патрабаваць якіх-н. намаганняý, абыходзіцца ў што-н.— Як паспытаеш свой горкі кавалачак хлеба, тады зразумееш, чаго ён каштуе. Грамовіч. Камісара трэба вы-зваліць, чаго б гэта ні каштавала. Кулакоўскі.КАШТАВАЦЬ2, -тую, -тýеш, -тýе; незак., што. 1. Спрабаваць ежу, піццё на смак, на гатоýнасць і інш. Каштаваць яблык. Каштаваць страву. Ц (з адмоўем і са словамі «даўно», «ніколі»). Есці або піць. Такіх піражкоў настаўніку ніколі не даводзілася каштаваць, ён еў з ахвотаю і хваліў кухарскія здольнасці бабкі Параскі. Колас.— Я ўжо смак гарэлкі забыўся: не каштаваў бадай тры гады... Бядуля.2. перан. Зазнаваць, зведваць, пераносіць. ■— Не знайшлі нідзе работы,— так .. [браты] бацькам гавораць,—

пазбівалі толькі боты, каштавалі многа гора... Дубоўка. [Комлік:] Дарэмна вы, Мікіта Мікітавіч, мы ж усё-такі з вамі некалі разам падполля каштавалі. Карпаў.КАПІТАН, -а, м. 1. Дрэва сямейства букавых, якое дае плады ў выглядзе, буйнога арэха.2. Плод гэтага дрэва. Пражаныя каштаны.О Конскі каштан — дрэва сямейства конскакаштанавых, якім азеляняюць гарады, пасёлкі.[Лац. са?íапеа.[КАШТАНАВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да капітана, складаецца з каштанаў (у 1 знач.). Каштанавае дрэва. Каштанавае лісце. Каштанавыя прысады.2. Колеру капітана, чырванавата-карычневы. У Веры Засуліч цудоўныя пышныя валасы цёмна-каштанавага колеру. Зарэцкі. Ззаду, прывязаная да воза, ішла кабылка каштанавай масці. Чарнышэвіч. // 3 цёмна-бурай афарбоўкай верхняга слою (пра глебу). Каштанавыя глебы.КАШТАРКІС, -а, м. Фінансавы дакумент для вызначэння і планавання выдаткаў і прыбыткаў. Скласці каштарыс. Асігнаваць па каштарысу.КАШТАРЫСНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да каштарыса, прадугледжаны каштарысам. Каштарысны крэдыт. Каштарысныя асігнаванні.КАШТОЎНАСЦЬ, -і, ж. 1. Важнасць, значнасць чаго-н. Эстэтычная каштоўнасць твора. Пазнавальная каштоўнасць.2. Каштоўная рэч. Партэр выглядаў шыкарна: калыхаліся султаны вячэрніх жаночых прычосак, ззялі сапраўдныя і фальшывыя каштоўнасці. Самуйлёнак. Максім здзівіўся, убачыўшы гэтулькі кніг, ён ведаў, што пасля акупацыі кнігі былі найвялікшай каштоўнасцю. Шамякін. // перан. З'ява, прадмет, якія маюць вялікае грамадскае значэнне. Духоўныя каштоўнасці. Культурныя каштоўнасці. Матэрыяльныя каштоўнасці.КАШТОУНЫ, -ая, -ае. 1. Які дорага каштуе, мае вялікую цану. Каштоуны падарунак. □ Адзін з шайкі, чорны, калматы, як звер, узламаў шабляю скрыню і пачаў перабіраць і выкідаць адтуль рэчы, якія яму больш падабаліся, а больш дробныя і каштоўныя — клаў у кішэню. Колас. Залатаносны пясок прамываўся на аўчыне ■— пясок зносіла вада, а часцінкі каштоўнага металу заставаліся ў поўсці. Самуйлёнак.2. Які мае важнае, істотнае значэнне. Каштоўная тэхнічная культура. Каштоуны дакумент. Каштоўная прапанова. Ц Вельмі па-Кашуб673Каюта

трэбньг. Каштоўная якасць. □ [У Лясніцкага] была каштоўная прывычка партыйнага кіраўніка: у цяжкі момант раіцца з людзьмі, ведаць іх погляды, думкі. Шамякін.О Каштоўныя камяні гл. камень. Каштоўныя паперы гл. папера.КАШУБ гл. кашубы.КАШУБКА гл. кашубы.КАШУБСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кашуба, кашубаў, належыць ім. Кашубская мова. Кашубская культура.КАШУБЫ, -аў; адз. кашýб, -а, м.; кашýбка, -і, ДМ -бцы; мн. кашýбкі, -бак; ж. Народнасць, блізкая да палякаў, якая жыве ў Польскім Прымор'і.КАШУЛЬКА, -і, ДМ -льны; Р мн. -лек; ж. Памянш.-ласк. да кашуля; дзіцячая кашуля. Старая палатняная кашулька задралася, агаліўшы .. [Косцікава] пухлае ружовае цела. Васілевіч. [Дзеці] былі адзеты ўсе ў доўгія да пят кашулькі. Бядуля.КАШУЛЯ, -і, ж. Сарочка, рубашка. А дзед быў прыгожы. Без шапкі, у шэрай, як ралля, расхрыстанай на сухіх, загарэлых грудзях кашулі. Брыль. [Наталля:] Выскачыла я амаль што ў адной кашулі і апынулася на вялікай дарозе сярод натоўпу людзей... Крапіва. За сталом сядзелі таварышы Тарас, Грай, Краўчанка і нейкі незнаёмы пажылы чалавек у чорнай вышыванай кашулі. Мікуліч.КАШЧÁВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кашчавага.КАШЧÁВЫ, -ая, -ае. Схуднелы, высахлы, з выступаючымі касцямі. Шырокія рукавы кашулі і белыя калашыны портак здаваліся пустымі, нібы нацягнутымі на доўгія кіі — да таго кашчавыя і худыя былі рукі і ногі старога. Лынькоў. [Прафесар], саромеючыся за сваё худое, кашчавае і даўгавязае валасатае цела, спяшаючыся, палез у ваду. Галавач. // у знач. наз. вашчáвая, -ай, ж. Смерць. [Яругін] часта думаў у пакоі маёра пра кашчавую: у тым сэнсе, што яна абавязкова абміне гэты пакой. Карамазаў.КАШЧУННЫ, -ая, -ае. Тое, што і к а шчунственяы.КАШЧУНСТВА, -а, н. 1. Адзін з відаў злачынства супроць веры ў праваслаўнай царкве і ў заканадаўстве царскай Расіі: знявага рэлігійнай святыні.2. Зневажальныя адносіны да таго, што паважаюць, чым даражаць іншыя. Валянціна Андрэеўна.. амаль узненавідзела іх у гэты міг, мужа і доктара, які ўратаваў яе сына.. — за тое, што ў такі момант, калі Славік, можа, на валаску ад смерці, яны збіраюцца піць спірт. Кашчунства! Шамякін.— Ці ж можна пазбаўляць чалавека найвялікшага шчасця — бацькоўства?! Гэта ж кашчунства. Грамовіч.КАШЧУНСТВАВАЦЬ, -вую, -вуеш, -вуе; незак. 1. Насміхацца над рэлігійнай святыняй, абраяíаць чые-н. рэлігійныя пачуцці.— Замаўчы, грэшніца! — крыкнуў тады айцец Амброзіо і ўстаў з крэсла. — Ты асмельваешся кашчунстваваць! Маўр.2. Зневажальна адносіцца да таго, што паважаюць, чым даражаць іншыя.КАШЧУНСТВЕННЫ, -ая, -ае. Прасякнуты кашчунствам; непачцівы, зневажальны. Кашчунственныя словы.КАІПЧЗЙ, -я, м. 1. Міфічны персанаж усходнеславянскіх народных казак: кашчавы і злы стары, які валодае тайнай даўгавечнасці і незлічоным багаццем. Кашчэй бессмяротны.2. Разм. Пра вельмі худога чалавека.

КАПІЗЛЬ, -шаля, м. 1. Вялікая кашолка, звычайна з лучыны. Накласці сена ў кашэль. □ Данік рыдлёўкай падварочваў корч бульбы на градцы, а Таня, сагнуўшыся, разграбала зямлю, вытрасала бульбіны і збірала іх у кашэль. Грамовіч. Бацька чапляе на плячо кашэль — вялікі, сплецены з дранак кош. Сачанка.2. Абл. Тое, што і кашалёк. [Міхал] паскупеў і нават значна. Што ж? лепей з'есці не так смачна, Загнаць запас на хлеб, на сала, Абы капейка перапала, І лішні выгадаць рубель Ды палажыць яго ў кашэль. Колас.<> Плесці кашалі з лапцямі гл. плесці.КАШЗННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. касіць ' (у 1 знач.).КАШЭЧЫ і КАІПÁЧЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кошкі, належыць ёй. Кашачая лапа. І/ Уласцівы кошцы, такі, як у кошкі. [Білі] кашачай, асцярожнай хадой падбіраўся да цяпельца. Лынькоў. Роб убачыў, як у кашэчых вачах капітана заблішчалі халодныя ільдзінкі нянавісці. Гамолка.2. Разм. Зроблены з футра кошкі. Кашачы каўнер.3. у знач. наз. калючыя, -ых. Сямейства драпежных млекакормячых, да якога адносяцца кошка, тыгр, леў, рысь і інш.О Кашэчы канцэрт гл. канцэрт.КАЭФІЦЫЕНТ, -а, М -нце, м. 1. Лікавы (або літарны) множнік у алгебраічным выразе. // Лік, на які трэба памножыць якую-н. велічыню, каб атрымаць велічыню, патрэбную пры даных умовах.2. Велічыня, якая колькасна вызначае якую-небудзь уласцівасць фізічнага цела. Каэфіцыент трэння. Каэфіцыент расшырэння. Каэфіцыент цеплаправоднасці.О Каэфіцыент карыснага дзеяння (ккдз) — адносіны колькасці карыснай работы, выкананай якім-н. механізмам, да колькасці скарыстанай ім энергіі.[Ад лац. соеííісіепв, соеííісіепíіз — які ўтварае.]КАЮК ', нескл., м. Разм. Канец, пагібель, смерць.— Канчаецца іх панаванне. Губернатары і тыя хвасты пападціскалі. Свабода, брат, пайшла! Каюк міністрам! Колас. Тры дні ішлі без дарог, праз балоты ля Нёмана, некалькі разоў пападалі ў такія перадзелкі, што не пажадаеш злодзею, думалі—каюк. Быкаў.КАЮК2, -á, м. Уст. Рачное вёслава-паруснае грузавое судна.[Тур.]КÁЮР, -а, м. Паганяты запрэжаных у нарты сабак або аленяў. — Я апрануўся, сеў на парты, і каюр — паганяты запрэжкі — пагнаў сабак. Бяганская.[Ненецк.]КАЮТА, -ы, ДМ каюце, ж. Жылое памяшканне для пасажыраў або экіпажа на судне. Пасажырская каюта. Каюта першага класа. □ У каюце прыгожыя бліскучыя лаўкі ўздоўж сцен, зручны столік, прышрубаваны22 Зак. 538Кают-кампанія 674 Квактаннеда падлогі, блакітныя фіранкі на круглых ілюмінатар ах. В. Вольскі.{Гал. каішí.]КАЮТ-КАМПАНІЯ, -і, ж. Агульнае памяшканне на судне, дзе харчуюцца і адпачываюць пасажыры, а на ваенных суднах — афіцэры. Сваё падарожжа па караблі мы закончылі ў кают-кампаніі. Гэта быў прасторны, светлы пакой. Бяганская.[Ад гал. ка]шІ — каюта і фр. согпра^піе — грамада.]КАЯК, -á, м. Лёгкая скураная аднамесная лодка з двухлопасцевым вяслом у некаторых народаў Поўначы.КАЯННЕ, -я, н. Дзеянне і стан паводле знач. дзеясл, каяцца; раскаянне.КАЯЦЦА, кáюся, кáешся, каецца; незак. і. Прызнаваць сваю віну, памылку перад КІМ-н. Каяцца ў сваіх памылках. □ На судзе .. [Міхалапіха] вельмі каялася, кляла сябе ўсякімі словамі і прасіла суддзяў, каб ёй болей далі... Лупсякоў. — Ад усёй душы каюся перад вамі, што спачатку не зусім верыў вам. Новікаў. // у знач. пабочн, кáюся. Разм. Прызнаюся. — Каюся,— сам іншы раз выпіваў. Корбан.2. Усвядоміўшы сваю памылку, шкадаваць аб зробленым. — Табе, Дамінік, трэба, памочнік... Ёсць у мяне на прыкмеце добры чалавек.. Вазьмі яго! Каяцца не будзеш... С. Александровіч. Размова усхвалявала і .. [Япукевіча], і ён цяпер каяўся, што гаварыў з Паходнем занадта рэзка. Хадкевіч.3. Уст. Прызнавацца ў сваіх грахах, спавядацца ў царкве. Сярод многіх чутак была і такая: нейкая дзяўчына ў вёсцы нарадзіла дзіця і пайшла да ксяндза каяцца ў сваіх «грахах». Пестрак.КВÁДРА, -ы, ж. Кожная з чатырох фаз Месяца (маладзік, сход, поўня, ветах). Неба ачысцілася ад хмар, выплыў месяц у другой квадры. Гарэцкі. Наста цвёрда вяла падлік святам і строга сачыла за квадрамі месяца. Колас. // перан. Стадыя, фаза, перыяд. Магдалена Прыбыткоўская ўбачыла, што вялікі клопат яе жыцця ўвайшоў у новую сваю квадру. Чорны. [Ад лац. дчаáга — чатырохвугольнік.] КВАДРАНТ, -а, М -нце, м. 1. У матэматыцы — чацвёртая частка круга.2. Любая з чатырох абласцей (вуглоў), на якія плоскасць дзеліцца дзвюма узаемна перпендыкулярнымі прамымі.3. Старадаўні вугламерны астранамічны прыбор, які служыў для вызначэння вышыні нябесных цел.4. Прылада для наводкі гармат.[Ад лац. дчаáгапз, дцаáгашлв — чвэрць.] КВАДРАТ, -а, М -рáце, м. 1. Роўнастаронні прамавугольнік. // Пра ўсё, што мае такую форму. [Любка] сядзела і абыякава ўглядалася ў шэры квадрат акна, за якім было пуста і глуха. Лынькоў. А навокал — шырокімі палатнінамі паслалася калгаснае поле, парэзанае на роўныя квадраты сеткай палявых дарог. Зарэцкі.2. Здабытак ад памнажэння якога-н. ліку на самога сябе. Квадрат ліку 5 раўняецца 25. О Узвесці ў квадрат гл. узвесці. [Ад лац. дцаáгаíдíз — чатырохвугольны.] КВАДРАТНА-ГНЕЗДАВЫ, -áя, -óе. У выразах: а) квадратна-гнездавая сяўба гл. сяў-ба; б) квадратна-гнездавая пасадка гл. пасадка.КВАДРАТНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае форму квадрата. Квадраты стол. Квадратны лісток паперы. □ Дол .. быў

укладзены квадратнымі жалезнымі плітамі, і навокал было больш парадку, чым звычайна. Карпаў.2. Які мае адносіны да квадрата (у 2 знач.). Квадратны корань.О Квадратныя дужкі гл. дужка. Квадратныя меры гл. мера.КВАДРАТУРА, -ы, ж. Велічыня плошчы, якая вылічваецца ў квадратных адзінках. Квадратура акна. Квадратура пакоя.О Квадратура круга — задача на пабудову квадрата роўнавялікага данаму кругу (спробы рашыць яе не мелі поспеху).[Лац. цííаагаіш-а.]КВАДРЫГА, -і, ДЫ -рызе, ж. Двухколая антычная калясніца, запрэжаная чацвёркай коней у адзін рад.[Лац. дцаáгі^а.]КВАДРЫЛЬЁН, -а, м. Умоўная назва ліку — адзінкі з пятнаццаццю нулямі, а ў некаторых краінах (Англіі, Германіі) — з дваццаццю чатырма нулямі.[Фр. дцаáгШіоп.]КВАЗАР, -а, м. Зорканадобная крыніца касмічнага выпраменьвапня, якая сваёй масай і сілай святла ў многа разоў пераўзыходзіць Сонца.[Скароч. англ. Сяазі-ЗіеІІаг Каáіо 8ош-се — квазізоркавая радыекрыніца.]КВАЗІ... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню словам: несапраўдны, уяўны, напрыклад: квазінавуковы, квазшралетарскі, квазідэмакратычны.[Ад лац. дцазі — быццам бы.]КВАЗІЗОРКА, -і, ДЫ -рцы; Р мн. -рак; ж. Тое, што і к в а з а р.КВАЗІЗОРКАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да квазізоркі; падобны на зорку.КВÁКАННЕ і КВОКАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, квакаць, квокаць, а таксама гукі гэтага дзеяння. [Ад жабінага] важкага, манатоннага і бясконцага квакання і квокання аж закладала вушы. Сачанка.КВАКАЦЬ і КВОКАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Утвараць гукі, падобныя на «ква-ква». Дзіўны светла-блакітны месяц ныраў між белых хмурынак; як ніколі, энергічна і гучна квакалі жабы. Ваданосаў. Зялёныя шарэнгі ішлі маршам, яны з задавальненнем аглядалі разбураны і спалены горад і, ухмыляючыся, квакалі: «Рус капут». Якімовіч.КВАКВА, -ы, ж. Птушка сямейства чаплевых з кароткімі нагамі і чубком на галаве.КВАКЕР, -а, м. Член хрысціянскай рэлігійнай секты, пашыранай у Англіі і ЗША.[Англ. дцакег.]КВАКЕРКА, -і, ДЫ -рцы; Р мн. -рак; ж. Жан. да квакер.КВАКЕРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да квакера, квакераў, належыць ім. Квакерская абшчына.КВАКНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак. Аднакр, да квакаць.КВАКТАННЕ і КВАХТÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, квактаць, квахтаць, а таксама гукі гэтага дзеяння. З усіх бакоў чуцён быў мышыны піск, квактаннеКвактаць___________________________________675___________________________________Квартэтжаб, шапаценне. Мурашка. Падыходзячы да сасняку, мы пачулі квахтанне глушцоў, пачулі, як яны пералятаюць з месца на месца — верныя адзнакі такавішча. Гавеман.КВАКТАЦЬ, квакчý, квóкчаш, квóкча і КВАХТÁЦЬ, квахчý, квóхчаш, квóхча; незак. Ствараць кароткія адрывістыя гукі (пра курыц-квактух і некаторых іншых птушак). Каля варот сакаталі куры, пераграбаючы канюшынную пацяруху, і адна, надзьмутая і сярдзітая, упарта квактала, расплывалася па пяску гарачым валлём. Чорны. Цішыня, толькі дзесьці квахтала курыца ды рохкалі ў хляве свінні. Хомчанка. // перан. Бурчаць, прыгаворваць. Старая квокча. □ Паклаўшы рукі на жывот, Шчасліва мама квокча: Загналі шмат мы ўсе нягод, Няхай міне іх хлопчык. Звонак.КВАКТУХА і КВАХТУХА, -і, ДМ -тýсе, ж. Курыца, якая выседжвае або водзіць куранят. Квактуха голасна квактала, А кураняткі чарадою Паслушна ўсюды йшлі за ёю. Колас. Вясною маці пазычыла некалькі густых яец і пасадзіла ў рэшаце квактуху. Грамовіч.КВÁКПІА, -ы, ж. Лягушка сямейства бясхвостых земнаводных, якая жыве пераважна на дрэвах; дрэвавая лягушка.КВАЛІТАТБІУНЫ, -ая, -ае. Кніжн. ЯкасНЫ. Квалітатыўныя змены.[Лац. ^^аШаііVШ ад ^^а1і^а8 — якасць.]КВАЛІФІКАВАНЫ, -ая, -ае. Які мае кваліфікацыю (у 2 знач.); умелы, вопытны. Кваліфікаваны рабочы. Кваліфікаваны урач. Ц Выкананы, зроблены ўмела, з веданнем справы. Кваліфікаваны пераклад. // Які патрабуе спецыяльных ведаў, падрыхтоўкі. Кваліфікаваная праца.КВАЛІФІКАВÁЦЦА, -кýюся, -кýешся, -кýецца; зак. і незак. 1. Атрымаць (атрымліваў) кваліфікацыю (у 3 знач.).2. толькі незак. Зал. да кваліфікаваць.КВАЛІФІКАВАЦЬ, -кую, -кýеш, -кýе; зак. і незак., каго-што. 1. Вызначыць (вызначаць), ацаніць (ацэньваць) якасць або ступень вартасці каго-, чаго-н. // Характарызаваць прадмет, адносіць яго да пэўнай групы. Кваліфікаваць злачынства.2. Устанавіць (устанаўліваць) ступень падрыхтаванасці, годнасці да якой-н. працы. Кваліфікаваць ступень падрыхтаванасці рабочых.[Ням. ^^аШі2Іе^еп.]КВАЛІФІКÁЦЫЯ, -і, ж. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кваліфікаваць.2. Ступень годнасці, падрыхтаванасці да якой-н. працы. Рабочы сярэдняй кваліфікацыі. Спецыяліст высокай кваліфікацыі. Павышаць кваліфікацыю.3. Прафесія, спецыяльнасць. Набыць кваліфікацыю. □ Каб добра, якасна будаваць, трэба, каб у брыгадзе былі людзі некалькіх кваліфікацый: цесляры, муляры, тынкоўшчыкі. Кулакоўскі.[Ад лац. ^^а1із — якой якасці і íасеге — рабіць.]КВАНТ, -а, М -нце, м. Найменшая колькасць якой-н. энергіі. Квант светлавой энергіі. Тэорыя квантаў.

[Ад лац. дííашдíт — колькі.]КВÁІІТАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кванта. Квантавая тэорыя святла.О Квантавая механіка гл. механіка. Квантавая хімія гл. хімія. Квантавая электрадынаміка гл. электрадынаміка. Квантавая электроніка гл. электроніка.КВАНТÓМЕТР, -а, м. Прыбор, які аналізуе хімічны састаў аб'екта па яго выпраменьванню.КВАНТЫТАТЬ'ІЎНЫ, -ая, -ае. Кніжн. Колькасны. Квантытатыўная рэдукцыя галосных.[Ад лац. дцапíіíаз — колькасць.]КВАПІЦЦА, -плюся, -пішся, -піцца; незак., на каго-што. Мець жаданне, імкнуцца завалодаць чым-н. Квапіцца на чужое. □ Надта ж квапіўся на бацькава дабро сын, хацеў менш рабіць і больш права распараджацца. Сачанка. Не ідуць на прынаду ні воўк, ні ліс Заяц на канюшыну не квапіцца. Ермаловіч.КВÁПІЦЬ, -плю, -піш, -піць; незак., на каго-што. Разм. Тое, што і квапіцца. — А на доктара мы не лішне квапім—Вандарчык дзешавей. Чорны.КВÁПНАСЦЬ, -і, ж. Разм. Тое, што і сквапнасць.КВАПНЫ, -ая, -ае. Разм. Тое, што і сквапны. Квапным вокам [Міхля] акінула Харытонаў пакойчык. Баранавых.КВАРК, -а, м. Тэарэтычна дапушчальная часцінка, з разнавіднасцей якой, як мяркуецца, складаюцца элементарныя часцінкі.КВÁРТА, -ы, ДМ -рце, ж. 1. Даўнейшая мера вадкіх і сыпкіх рэчываў, роўная чацвёртай частцы гарца, або 0,70577 літра. Кварта жыта. □ Амброжык Кубел разгуляўся, Са ўсімі шчыра цалаваўся, І кварту трэцюю ўжо ставіў, І ўсёю выпіўкаю правіў. Колас. // Металічны кубак роўны прыблізна гэтай меры. Антон зачарпнуў у вядры і паднёс да губ знаёмую медную кварту. Ракітны. Тося разлівае па квартах малако. Савіцкі.2. У музыцы — чацвёртая ступень дыятанічнага гукарада. // Інтэрвал, які ахоплівае 4 ступені.[Ад лац. ^^а^іа — чацвёртая.]КВАРТАЛ, -а, м. 1. Чацвёртая частка года (3 месяцы). Першы квартал. Чацвёрты квартал.2. Частка горада, абмежаваная некалькімі перакрыжаванымі вуліцамі. Жылыя кварталы. □ У новых кварталах усё зроблена для таго, каб чалавек мог добра, зручна жыць... Мележ. // Разм. Частка вуліцы паміж двума скрыжаваннямі. Прайсці два кварталы.3. Разм. Аддзяленне гарадской паліцыі ў дарэвалюцыйнай Расіі.4. Спец. Адзін з квадратных участкаў, на якія разбіваецца лес.[Ням. ()цагіа1 з лац.]КВАРТÁЛЬНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да квартала. Квартальны план. Квартальны ўчастак. Квартальная кацельная. Квартальная прасека.2. у знач. наз. квартальны, -ага, м. Разм. Тое, што і квартальны наглядчык (гл. наглядчык).КВАРТЭТ, -а, М -тэце, ле. í. Ансамбль з чатырох выканаўцаў (спевакоў або музыкантаў). Бакальны квартэт. Струнны квартэт.2. Музычны твор для чатырох інструментаў або для чатырох галасоў.[Іт. дпагíеííо.]22*К в артэтны 676Квахта ц ь

КВАРТЭТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да квартэта, прызначаны для яго. Квартэтная музыка.КВАРЦ, -у, м. 1. Вельмі распаўсюджаны ў зямной кары мінерал, які сустракаецца ў выглядзе крышталяў і суцэльнай зярністай масы; двухвокіс крэмнію. Звычайны кварц. Слюдзяны кварц.2. Разм. Абпраменьванне кварцавай лямпай з лячэбнымі мэтамі. Назначыць кварц. Лячыць кварцам.[Ням. Спíагг.]КВÁРЦАВЬІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кварцу, змяшчае ў сабе кварц. Кварцавыя пароды. Кварцавы пясок.О Кварцавая лямпа гл. лямпа.КВАРЦЙТ, -у, М -цыце, м. Горная парода, якая складаецца пераважна з кварцу. Крышталічны кварцыт.[Ням. (Зцаггіі.]КВАС, -у, м. 1. Кіславаты напітак, прыгатаваны на вадзе з хлеба, сухароў або жытняй мукі з соладам. Хлебны квас. □ [Сынклета Лукінічна] прынесла поўны гладыш пахучага пеністага квасу. Шамякін. Прыемна пахне хлебны квас Ад рошчыны ў дзяжы. Хведаровіч. // ПІыпучы напітак з вады і ягад, фруктаў або мёду.2. Абл. Кіслая страва з буракамí, грыбамі і інш., гатаваная на гэтым напітку. [Пніцкі] прысеў да нізенькага стала, пасёрбаў з гаршка ўчарашняга квасу з грыбамі. Чорны.О ІІерабівацца з хлеба на квас гл. перабівацца.КВÁСІЦЦА, -сіцца; незак. 1. Станавіцца кіслым, квашаным; кіснуць. У бочках квасіцца капуста.2. Зал. да квасіць.КВÁСІЦЬ, квáшу, квáсіш, квáсіць; незак., што. 1. Даводзіць да стану браджэннп, скісання. Квасіць малако. // Нарыхтоўваць у запас такім чынам. Квасіць капусту. Квасіць буракі.2. Спец. Апрацоўваць шнуры, футра спецыяльным хлебным растворам. Квасіць аўчыны.КВАСНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да квасу. Квасная гушча.О Квасны патрыятызм гл. патрыятызм.КВАСОК, -скý, м. Памянш.-ласк. да квас. О 3 кваском — кіславаты на смак.КВАТАРАВАЦЬ, -рýю, -рýеш, -рýе; незак. 1. Часова жыць у каго-н., наймаючы кватэру, памяшканне. Нават у дзедавай хаце кватараваў начальнік чырвоных, камандзір батальёна, чым дужа ганарыўся дзед Талаш. Колас. Дзесяцігодку Веньямін канчаў у мястэчку, за дванаццаць вёрст ад роднай вёскі. Кватараваў у знаёмых настаўнікаў.

Навуменка.2. Размяшчацца, быць на пастоі (пра войска). Артылерыйскі полк, які кватараваў у нашым гарадку, застаўся верным стаўцы. Хомчанка.КВАТАРАНТ, -а, М -нце, м. Той, хто часова наймае жылое памяшканне ў домаўласніка. Красачка падаставаў аднекуль жалезных і драўляных ложкаў, заставіў імі абедзве палавіны хаты і пачаў драць з кватарантаў шалёныя грошы. Паслядовіч. Мухаморавы адразу палюбілі свайго кватаранта ідаглядалі яго як роднага сына. С. Александровіч.КВАТАРАНТКА, -і, ДЫ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да кватарант.КВАТАРÁНЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кватаранта, уласцівы яму. Кватаранцкае жьшцё.КВАТАРАНЦТВА, -а, н. Пражыванне на становішчы кватаранта. Лемяшэвіч не мог толькі дараваць .. [Арзшкіну] кватаранцтваў Снегірыхі і неўзабаве пасля размовы з самой Аксінняй Хвядосаўнай пагутарыў на гэту тэму і з ім. Шамякін.КВАТАР'ЁР, -а, м. Службовая асоба ў вайсковых часцях, якая пасылаецца ўперад пры перамяшчэнні войска для падрыхтоўкі кватэр, выбару бівакоў. Ля першых хат Барысава сустрэлі кватар'еры, якіх ён пасылаў наперад, і паведамілі, дзе размяшчаць людзей. Дудо.{Ням. (}пагІіегЬегг.]КВАТАР'ÉРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кватар'ера. Кватар'ерскія абавязкі.КВАТАРМÁЙСТАР, -тра, м. Службовая асоба ў армíях некаторых краін і рускай арміі ў мінулым, якая займаецца размяшчэннем войск па кватэрах і забеспячэннем іх харчамі і фуражом.[Ням. ОпагІіегтеівІег.]КВАТЭРА, -ы, ж. 1. Частка жылога дома, якая складаецца звычайна з некалькіх пакояў і мае асобны выхад. Двухпакаёвая кватэра. □ Кватэра Велавуса не багата абстаўлена, але ўтульная і чыстая. Гурскі. // Жылое памяшканне, жыллё наогул. Вырашыць пытанне з кватэрай. // Памяшканне, якое часова наймаецца для жылля. Жыць на кватэры. Наймаць кватэру.2. Уст. Лясніцтва, памяшканне, дзе жыў ляснічы. Міхал ступіў на двор кватэры 3 душою, згрызенай без меры. Колас.3. толькі мн. (кватэры, -тэр). Месца размяшчэння войск у населеным пункце. Размясціцца на зімнія кватэры.О Галоўная кватэра (уст.) — месца прабывання галоўнакамандуючага і яго штаба ў час вайны; стаўка.О Стаць на кватэру гл. стаць.[Ням. (Зцагíіег.]КВАТЭРАНАЙМАЛЬШК, -а, м. Той, хто наймае кватэру.КВАТЭРАНАЙМÁЛЬШЦА, -ы, ж. Жан. да кватэранаймальнік.КВАТЭРКА1, -і, ДЫ -рцы; Р мн. -рак; ж. Памянш.-ласк. да кватэра; невялікая кватэра.КВАТЭРКА2, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Даўнейшая мера вадкіх або сыпкіх рэчываў, роўная чацвёртай частцы кварты (у Ізнач.). [Піліп] пры кожным зручным выпадку зводзіў гутарку на «кватэрку» гарэлкі. Колас. // Бутэлька або кубак гэтага аб'ёму.КВАТЭРНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кватэры (у 1 знач.). Кватзрная плата. Кватэрны гаспадар. Кватзрнае пытанне. // у знач. наз. кватэрныя, -ых. Грошы, якія вышгачваюцца за найманне жылога памяшкання.2. Звязаны з забеспячэннем войск памяшканнямі. Кватзрная часць. Кватзрнае размяшчэнне войск.КВАХТАННЕ гл. квактанне.КВАХТАЦЬ гл. квактаць.Квахтуха_____________________________________ 677________________ _______________КвінтэсенцыяКВАХТУХА гл. квактуха.КВАЧ, -á, м. і. Вялікі памазок з пакулля, рагожы і пад. для размазвання чаго-н. па якой-н. паверхні.2. Дзіцячая гульня, па правілах якой адзін з гуляючых, дагнаўшы другога, павінен дакрануцца да яго. Дзеці гулялі ў квач, бегалі, перакульваліся, часта выбягалі на шашу. Пятніцкі.КВАЧЫК, -а, м. Тое, што і квач (у і знач.); невялікі квач. [Сцёпка] ішоў па вуліцы, размахваў вядзерцам з клеем і канцом квачыка праводзіў па штыкецінах. Хомчанка.КВАШАНІНА, -ы, ж. Разм. Халадзец. Бабы ж ля печы завіхаюцца, частай і ветлівай гаворкай рассыпаюцца, цукрам пампушкі салодзяць, квашаніну разліваюць у міскі з усіх хутароў. Галавач.КВÁШАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, квасіць.КВÁШАНЫ, -ая, -ае. і. Дзеепрым, зал. пр. ад квасіць.2. у знач. прым. Атрыманы ў выніку квашання; кіслы. Квашанае малако. Квашаная капуста.КВÉРХУ, прысл. Уверх. Падняліся кверху бровы, зморшчыўся лоб. Гартны.КВЕРШЛАГ, -а, м. Гарызантальная або нахільная падземная горная распрацоўка, якая ідзе па пустых пародах пад вуглом да месца залягання карысных выкапняў і не мае непасрэднага выхаду на паверхню.(Ням. СЧíегзсЫа§.]КВÉСТАР, -а, м. і. Службовая асоба ўСтаражытным Рыме, якая ажыццяўляла розныя дзяржаўныя функцыі: расследаванне цяжкіх злачынстваў, нагляд за казной і пад.2. Загадчык адміністрацыйна-гаспадарчай І часткі ў парламентах некаторых заходнееў-рапейскіх краін.3. Паліцэйскі чын у Італіі. {Лац. ^^ае8^о^.]КВЕТ, -а, М квеце, м. Паэт. Краска, кветка. Косы чорныя маўкліва Распусціла ноч па свеце, На лістку, на кожным квеце Волас звіс яе жычліва. Колас.КВЕТА... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню слову кветка, напрыклад: кветаед, кветаножка, кветаложа.КВЕТАЕД, -а, М -дзе, м. Назва некаторых відаў жукоў, якія кормяцца бутонамі і кветкамі раслін. Яблыневы

кветаед.КВЕТАЛОЖА, -а, н. Расшыраны верх кветаножкі, на якім размешчаны пялёсткі, песцікі і тычынкі кветкі.КВЕТАНОЖКА, -і, ДМ -жцы; Р мн. -жак; ж. Частка сцябла, якая нясе кветку.КВЕТАНОСНЫ, -ая, -ае. Які мае кветкі, дае кветкі. Кветаносныя расліны.КВЁТАЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. Памянш.-ласк. да кветка.О Гэта яшчэ (толькі) кветачкі гл. гэта.КВÉТАЧНІЦА ', -ы, ж. Работніца, якая вырабляе штучныя кветкі, а таксама прадаўшчыца кветак.КВЁТАЧНІЦА 2, -ы, ж. Муха, шкоднік сельскагаспадарчых раслін.КВÉТАЧНЫ, -ая, -ае. Прыгатаваны з кветак. Кветачны адэкалон, Кветачная эсенцыя-КВЕТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. і. Орган размнажэння ў пакрытанасенных рас-лін, які развіваецца з пупышкі (бутона) і складаецца з кветаножкі, кветаложа, чашачкі, вяночка, звычайна каляровага, тычынак і песціка (песцікаў). Апылкаванне кветак. □ Кветкі, якія згортвалі нанач свае пялёсткі, распусціліся, і вакол іх звінелі пчолы, бомкалі чмялі. Дайліда. // Гэта частка расліны разам са сцяблом. Букет палявых кветак.2. Травяністая расліна, якая прыгожа і пахуча цвіце. Пакаёвыя кветкі. Садзіць кветкі.О Жывыя кветкі — натуральныя, не штучныя кветкі.КВЕТКАВОД, -а, М -дзе, м. Той, хто займаецца кветкаводствам.КВЕТКАВОДСТВА, -а, к. Вырошчванне кветкава- і лісцева-дэкаратыўных раслін як галіна раслінаводства. Развіццё кветкаводства.КВЕТКАВОДЧЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кветкаводства, звязаны з ім. Кветкаводчая гаспадарка. Кветкаводчая станцыя.КВЁТКАВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кветкі. Кветкавая пупышка. Кветкавы пылок.2. Прызначаны для кветак. Кветкавая аранжарэя.3. Які мае органам размнажэння кветкі (у 1 знач.). Кветкавая расліна.КВЕТНІК, -а, м. Градка, клумба або агародчык, дзе растуць кветкі. Такога кветніка ва ўсёй вёсцы не знойдзеш: і цюльпаны, і півоні, і макі, і ружы, і вяргіні, і астры. Сіняўскі.КВЁТНІКАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кветніка, з'яўляецца кветнікам. Кветнікавы ўчастак.КВЁЦЕНЬ, -і, ж., зб. Кветкі (на дрэвах, раслінах, лузе і пад.). З горада на раку ветрык прыносіць пах мёду, пах духмянай ліпнёвай квецені — у Пінску цвіце ліпа. Сачанка. / правільна назвалі вёску Вішнякамі: не бывае той вясны, каб не хаваліся дамы ў белай квецені. Даніленка.КВІЕТІЙЗМ, -у, м. і. Містычнае, рэакцыйнае вучэнне, якое прапаведуе пакорлівасць, пасіўна-сузіральныя адносіны да жыцця.2. Кніжн. Абыякавасць, пасіўныя адносіны да жыцця.[Ад лац. дшеíííв — спакойны.]КВІЕТЙСТ, -а, М -сце, м. 1. Паслядоўнік квіетызму (у 1 знач.).2. Кніжн. Той, хто схіляецца да квіетызму (у 2 знач.).КВШТА, -ы, ДМ -нце, ж. і. У музыцы — пятая ступень дыятанічнага гукарада. // Інтэрвал, які ахоплівае 5 етупеней.2. Самая высокая па тону струна скрыпкі і некаторых іншых музычных інструментаў.О Павесіць нос на квінту гл. павесіць.(Ад лац. цшпіа — пятая.]КВІНТЫЛЬЁН, -а, м. Умоўная назва ліку — адзінкі з васемнаццаццю нулямі, а ў некаторых краінах (Англіі, Германіі) — трыццаццю нулямі.[Фр. дшпШНоп.]КВІНТЭСЕНЦЫЯ, -і, ж. Кніжн. Аснова, самая сутнасць чаго-н. Гэта гісторыя і з'яўляецца ядром апавядання, яго квінтэсенцыяй. «■Полымя».[Ад лац. ^^тіа езвепíіа — пятая сутнасць (у антычнай і сярэдневяковай філасофіі — асноўная сутнасць рэчаў).]Квінтэт 678 КвотаКВІНТЭТ, -а, М -тэце, м. 1. Ансамбль з пяці выканаўцаў (спевакоў або музыкантаў). Вакальны квінтэт.2. Музычны твор для пяці інструментаў або пяці галасоў. Квінтэт на беларускія народныя тэмы.[Іт. ^^іп^е^о.]КВІТ, -á, М квіцé, м. Разм. Квітанцыя. «Ідзі ў камору і купі сабе столькі пнёў, колькі высек,— казаў .. [бацька] вінаватаму. — Прынясеш квіт, тады аабірай, а я пакуль што памаўчу». Лужанін. Мы па-гаспадарску прыглядаемся да дрэў, шукаючы адпушчаных для нас. Звяраем нумар па квіту, і вось яна — наша сасна. Брыль.КВІТА, у знач. вык. Разм. Канец; усё, даволі; ніякай размовы. — А калі, думаю, крута стане ці што, паставім [бандыта] пад першы дуб і квіта. Лынькоў.КВІТАНЦЫЙНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да квітанцыі. Квітанцыйная кніжка.КВІТАНЦЫЯ, -і, ж. Афіцыйная распіскаў атрыманні ад каго-н. грошай або іншых каштоўнасцей. Паштовая квітанцыя. Квітанцыя на абутак. Атрымаць рэчы па квітанцыі.[Іт. ^^і^апга.]КВІТÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. Разм. Расквітвацца, разлічвацца. Як мне прыемна праз пісьмо дазнацца, Што ты, мой бацька, зараз партызан, Што ты рашыў з чужынцамі квітацца І не сагнуў пакорліва свой стан. Астрэйка.КВІТНЕННЕ, -я, н. 1. Стан паводле знач. дзеясл, квітнець; цвіценне.2. Тое, што і квецень. Чаромха над ракою зацвіла, Страсаюць снег свайго квітнення вішні. Лянёшкін.КВІТНЕЦЬ, -ею, -éеш, -éе; незак. 1. Паэт. Распускацца, расцвітаць (пра кветкі). Пралескі пачалі квітнець І зелянець паляны. Смагаровіч. // Мець кветкі, быць у пары цвіцення; цвісці. Квітнее бэз. □ Квітнеюць сады. Палі і лугі ператварыліся ў стракатыя каляровыя дываны. В. Вольскі.

2. перан. Паспяхова развівацца, знаходзіцца ў спрыяльных для развіцця умовах; працвітаць. Квітнее прамысловасць. Квітнее культура. □ Квітней, сталіца ўсіх сталіц — Васьмівяковая Масква! Калачынскі.3. перан. Быць здаровым, прыгожым; знаходзіцца ў стане росквіту. Жанчына квітнее. о [Данута] адчувала сябе, відаць, выдатна, бо аж уся квітнела. Карпюк. // Станавіцца радасным, прыгажэць. Усім падабалася і ўсе хвалілі. Сяргей проста квітнеў ад задавальнення. Яму яшчэ не даводзілася так апранацца. Машара.КВІТНÉЮЧЫ. 1. -ая, -ае. Дзеепрым, незал. цяпер, ад квітнець.2. -ая, -ае; у знач. прым. Які знаходзіцца ў стане росквіту; пышны, прыгожы. Квітнеючы край.3. Дзеепрысл, незак, ад квітнець. КВІТОК, -ткá, ДÍ. Разм. Квітанцыя, талон.Выпісаць квіток. п Пятрок жа думаў: «Каб хутчэй узяць гэты квіток на дровы ды ехаць дадому». Чорны.КВІТЫ, у знач. вык. Разм. Разлічыліся, расквіталіся. — Апошні воз бульбы, Андрэй Дзям'янавіч, у лік плана адправіў на нарыхтоўчы пункт. З дзяржавай мы квіты. Хадкевіч.— Вазьміце граду, а то і дзве з нашагаагарода за хатай, і будзем квіты,— прапаноўвалі адзін перад адным памяркоўныя хлопцы, але стары ўпарта стаяў на сваім. Пальчэўскі.КВОКАННЕ гл. кваканне.КВОКАЦЬ гл. квакаць.КВОЛАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кволага.КВОЛІЦЦА, -люся, -лішся, -ліцца; незак. Разм. Адчуваць сябе нядужым, хворым; крактаць, стагнаць. Лячылі .. [сваццю] там і ўсякімі мікстурамі, і парашкамі, і чаем, а яна ўсё крактала, усё кволілася. Кулакоўскі. — Ты сам ведаеш, хварэлі ўсю вясну, цяпер толькі на ногі сталі. Ды і то яшчэ меншае кволіцца. Лынькоў.2. Абл. Жаліцца на нездароўе, болі ў чым-н. Чалавек ён не вельмі дужага здароўя, але ж ніколі і ні на што не кволіўся. Сабаленка. У дзяцінстве [Дзяніс] кволіўся на ногі. Нібыта раматус быў. Гроднеў.КВОЛЫ, -ая, -ае. 1. Фізічна не развіты, слабага здароўя, хваравіты. Люда здавалася побач з мажным шыракаплечым Туміліным танюткай і кволай. Савіцкі. Птушаня, маленькае, кволае і такое бездапаможнае, сядзела непадалёку ў траве і сутаргава разяўляла жоўтую дзюбку. Курто. // Які дрэнна расце, развіваецца (пра расліны). У Аксінні тулілася да зямлі, апусціўшы вушы, кволая расада, а ў Палікарпаўны весела цягнуліся к сонцу букецікі. Кулакоўскі. // Слабы, маладзенькі, далікатны. Увайшлі [Сашка і дзед] у бярозавы гай. Ад беластволых красунь, у якіх толькі-толькі на\клёў]валіся кволыя лісточкі, здавалася, навокал пасвятлела. Даніленка. Кошыкі і карабы к поўдню напаўняліся кволымі бледна-жоўтымі і ружовымі сыраежкамі. Васілевіч.2. Невялікі па сіле, інтэнсіўнасці, напружанасці. Кволае полымя. Кволы голас. □ Кволы ветрык лашчыў зялёную маладую травіцу. Мурашка.3. Недастаткова моцны; нетрывалы. Лабановіч папрасіў старасту прысесці на канапу, бо кволае крэсла, якіх тут было ўсяго толькі два, наўрад ці вытрымала б яго .. дзябёлае тулава. Колас. Наладаваныя трохтонкі, палутаркі.., быццам вялізныя жукі, спаўзаюць з узгорка на кволы мост. Брыль.4. перан. Малы, слабы, нязначны. Кволая надзея. □ Але спадзяванне, хоць і кволае, усё-ткі жыло ў ім і не давала супакою. Мележ. [У Чудзіна] надта хутка пагаслі тыя кволыя пачуцці сумлення, якія разбудзіў у хлопца Ганчароў сваёй гутаркай. Карпюк.КВОРУМ, -у, м. Найменшая колькасць прысутных на сходзе якой-н. арганізацыі, неабходная па закону або статуту для прызнання сходу правамоцным. Прычын, якія б перашкодзілі правесці сход, Іван не бачыць. Кворум ёсць. Навуменка.[Лац. дííогцт (ргаезепііа зцííісіі) — якіх (прысутнасць дастатковая).]КВОТА, -ы, ДМ квóце, ж. 1. Частка, доля, норма таго, што дапускаецца ў абмежаванай колькасці. Іміграцыйная квота. Імпартная квота.2. Велічыня падатку, які ўстанаўліваецца з кожнай адзінкі абкладання. Ладатковая квота.3. У капіталістычным манапалістычным аб'яднапні — устаноўленая сіндыкатам абоКв э цаць 679Кемны

картэлем доля кожнага ўдзельніка ў агульнай вытворчасці, збыце прадукцыі. [Ад лац. дцоí — колькі.]КВЭЦАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак., каго-што, чым і без дап. Разм. 1. Мазаць, размазваць. Квэцаць сцяну. Квэцаць квачом. // Пэцкаць, брудзіць. Квэцаць адзежу.2. перан. Дрэнна, безгустоўна маляваць.КВЯЦІСТАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць квяцістага. Квяцістасць лугоў. Квяцістасць дзявочага адзення. Квяцістасць стылю.КВЯЦІСТЫ, -ая, -ае. 1. З вялікай колькасцю кветак, пакрыты кветкамі. Квяцісты луг. □ Ля ракі, за квяцістаю пожняй, Даўгавусы ячмень прытуліўся. Журба. Пад звонкай хвояю іглістай, Прабіўшы мох, як буравік, Стаіць у верасе квяцістым Лясное дзіва — баравік. Цвірка.2. З узорам у кветкі; яркі, каляровы. Квяцістая хустка. Квяцістыя шпалеры. □ Дзяўчаты стаялі асобнай купкай у яркіх квяцістых плаццях. Асіпенка.3. перан. Залішне напышлівы (пра мову, стыль і пад.). Квяцістыя словы. Квяцістая прамова.КЕБ, -а, м. Аднаконны экіпаж у Англіі.[Англ. саЬ.]КЁГЕЛЬ, -ю, м. Памёр друкарскай літары (у вышыню), вызначаны ў друкарскіх пунктах.[Ням. Ке^еІ.]КЕГЕЛЬБÁН, -а, м. Драўляны памост для гульні ў кеглі, а таксама спецыяльнае памяшканне для гэтай гульні.[Ням. Ке^еІЬаЬп.]КÉГЕЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кегляў. Кегельны шар.

КЁГЛІ, -яў; адз. кéгля, -і, ж. 1. Гульня, якая заключаецца ў збіванні шаром драўляных або пластмасавых слупкоў, расстаўленых у пэўным парадку. Гуляць у кеглі.2. Драўляныя або шíастмасавыя слупкі для гэтай гульні.[Ням. Кее;е1.]КЕДР, -а і -у, м. 1. -а. Хвойнае вечназялёнае дрэва. Ліванскі кедр. Гімалайскі кедр. // Распаўсюджаная народная назва некаторых відаў хвоі, якія даюць ядомае насенне — арэшкі. Сібірскі кедр.2. -у. Драўніна гэтага дрэва.[Грэч. кеáгоз.]КÉДРАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кедра. Кедравы лес. Кедравыя арэхі.КЕДРÁЧ, -á, м. Разм. 1. Тое, што і кедр. Непралазнаю цёмнай сцяною V цёплых шапках стаяць кедрачы. Хведаровіч.2. Лес з сібірскага кедра. Іван Сяргеевіч прыпомніў, што ў кедрачы, каля сухастояў, ляжала сухое галлё. МЯЯÍЭВІЧ.КЕДРОЎШК, -у, м. Лес, які складаецца з кедравых дрэў. Сонца пачало ўжо хавацца за зубчаткай кедроўніку. Лукша.КÉДЫ, -аў; адз. кед, М -дзе, м. Лёгкі спартыўны абутак з прарызіненай тканіны на мяккіх рабрыстых гумавых падэшвах.КЕКС, -а, м. Кандытарскі выраб са здобнага цеста з разынкамі або карынкай.[Англ. сакез — пірожныя.]КÉЛАР, -а, м. Мапах, які ведае гаспадаркай манастыра; эканом.[Ад лац. сеІІагшз.] лКЕЛÉЙШК, -а, м. І. Прыслужнік пры ігумене, архірэю. 2. Чалавек, які жыве ў келлі, у скіце.КЕЛÉЙНІЦА, -ы, ж. 1. Прыслужніца пры ігуменні і некаторых іншых манашках.2. Жанчына, якая жыве ў келлі, у скіце.КЕЛЁЙНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да келлі. Келейнае жыццё. Келейныя правілы.2. перан. Тайны, сакрэтны, скрыты ад іншых. Келейныя размовы.КЕЛІХ, -а, м. Вялікая, звычайна высокая чарка. П'ю за першага сына Келіх поўны, як вока. Бялевіч.[Ням. КеІсп.]КÉЛЛЯ, -і, ж. Асобны пакой або асобнае жыллё манаха, манаткі ў манастыры. Манаская келля. // перан. Паэт. Невялікі пакой адзінокага чалавека. — Вось мая келля,— адчыніў Фядот Андрэевіч дзверы ў пакой, дзе было паўнютка кніг. С. Александровіч;.КЕЛЬМА, -ы, ж. Тое, што і кельня. Не ведаючы стомы, працуюць муляры, пабліскваюць на сонцы іх кельмы. Гурскі.КÉЛЬНЕР, -а, м. Слуга рэстаране, піўной, гасцініцы ў заходнееўрапейскіх краінах — Германіі, ПІвейцарыі і інш; афіцыянт.[Ням. КеІІпег.]КÉЛЬНЕРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Жан. да кельнер.КЕЛЬНЯ, -і, ж. Прылада муляра, тынкоўшчыка ў выглядзе трохвугольнай лапаткі для набірання і нанясення раствору на мур. На рыштаваннях новых дамоў у руках муляроў мільгалі кельні са свежым растворам. Якімовіч.[Польск, кіеíпіа.]КÉЛЬТЫ, -аў; адз. кельт, -а, М -льце, м. Плямёны індаеўрапейскай моўнай групы (сям'і), якія ў І тысячагоддзі да н. э. насялялі тэрыторыю Заходняй Еўропы.КÉЛЬЦКí, -ая, -ае. Які мае адносіны да кельтаў, належыць ім. Кельцкія мовы.КÉМІЦЬ, кéмлю, кéміш, кéміць; незак., што і без дап. Разм. Разумець, разбірацца, цяміць. Чаму ў Сабатажніка было заўсёды гладка, без нечаканасцей? КеміЦь чалавек, разбіраецца. Мыслівец.КÉМЛІВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кемлівага; здольнасць хутка разумець што-н., разабрацца ў чым-н.; здагадлівасць; цямкасць. Барацьба з хітрым і каварным ворагам патрабавала ад партызан, а тым больш ад разведчыкаў, выключнай кемлівасці і вынаходлíвасці. Казека.КÉМЛІВЫ, -ая, -ае. Які ўсё хутка і лёгка разумее, засвойвае; здагадлівы, цямкі. Дзяўчына трапілася кемлівая, усё схоплівала на ляту, і тлумачыць было прыемна. Карпаў. Камандзірамі .. былі .. сялянскія хлопцы, найбольш смелыя і кемлівыя. Брыль. // Разумны, абдуманы. Гэта сапраўды быў кемлівы ход, можна сказаць — «траянскі конь» нашых сапёраў, інжынераў-фартыфікатараў. Грамовіч.КЁМНАСЦЬ, -і, ж. Разм. Уласцівасць кемнага. Анатоль Яўсеевіч сам паказваў прыклад смеласці, вытрымкі, кемнасці. Лось.КЁМНЫ, -ая, -ае. Разм. Тое, што і к е мівы. [Наташа] была не надта прывабная зКемпінг_____________________________________680 ________________________Ксрнервыгляду, але кемная, вясёлая, і ўсё неяк ёй пасавала. Хадкевіч.КЁМПІНГ, -а, м. Лагер, спецыяльна абсталяваны для аўтатурыстаў.[Англ. сагдріп^.]КЁНАР, -а, м. Разм. Канарэйка-самец. Прыціхлі ў адной клетцы кенар з канарэйкай, а ў другой — шчыглы. Пестрак.КЕНÁРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Разм. Канарэйка-самка.КЕНАТРОН, -а, м. Двухэлектродная электронная вакуумная лямпа, якая служыць вентылем у выпрамніках пераменнага току.[Ад грэч. кепóз — пусты і (элек) трон.]КЕНÁФ, -у, м. Паўднёвая аднагадовая травяністая расліна сямейства мальвавых, з валакна якой вырабляюць шпагат, канаты, мешкавіну. // Валакно гэтай расліны як сыравіна.(Ад лац. саппаЫз — каноплі.]КЕНГУРОВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кенгуру. // Зроблены з футра кенгуру. Кенгуровы каўнер.2. у знач. наз. кенгурóвыя, -ых. Сямейства сумчатых млекакормячых, да якога адносяцца кенгуру, мускусны кенгуровы пацук і інш.

КЕНГУРУ, нескл., м. Сумчатае аўстралійскае млекакормячае з доўгімі заднімі і кароткімі пярэднімі нагамі, якое перамяшчаецца скачкамі.[Англ. капдагоо з аўстрал.]КЕНДБІР, -у, м. Шматгадовая травяністая_ расліна, валакно якой выкарыстоўваецца ў тэкстыльнай прамысловасці. // Валакно гэтай расліны як сыравіна.[Ад цюрк. кендыр — каноплі.]КЕНІЕЦ гл. кенійцы.КЕНІЙКА гл. кенійцы.КЕНШСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да Кеніі, кенійцаў, належыць ім. Кенійскі народ. Кенійская газета.КЕНІЙЦЫ, -аў; адз. кенíец, -нíйца, м.; кенíйка, -і, ДМ -нíйцы; мн. кенíйкі, -нíек; ж. Жыхары Кеніі.КЕНТÁЎР, -а, м. У старажытнагрэчаскай міфалогіі — істота з конскім тулавам і чалавечым торсам.[Грэч. кепíашт]КÉПАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кепкі. Кепачная матэрыя.КЁПІ, нескл., н. 1. Род фуражкі з невялікім цвёрдым донцам і прамым казырком (у французскай і рускай арміях і ў гімназістаў Расіі ў 19 ст.).2. Тое, што і кепка. Чалавек у кепі павольна перастаўляў ногі. Галавач.[Фр. кéрі.]КЕПІКІ, -аў; адз. няма. Разм. Насміханяе, Кпіны. Шмат было і такіх, 9ля каго гэты кубак кавы і лустачка хлеба былі адзіным падмацаваннем. З такіх звычайна кпілі панскія і купецкія дзеці. Пра гэтыя іх кепікі найбольш балюча і злосна думаў Данік. Брыль.О Строіць кепікі гл. строіць. _^КÉПКА, -і, ДМ -пцы; Р мн. -пак; ж. Муя«чынскі мяккі галаўны ўбор з казырком без аколышка. Чырвоныя хустачкі дзяўчат мяшаліся з хлапцоўскімі шапкамі розных гатункаў, пачынаючы гарадскімі кепкамі і канчаючы самадзельнымі саламянымі брылямі. Колас.КЕПСКА. 1. Прысл, да кепскі.2. безас, у знач. вык. Пра неспрыяльныя абставіны, дрэннае самаадчуванне. Холадна. Вецер па полі гуляе, Вые, як звер, Снег узрывае, нуду наганяе,— Кепска цяпер! Багдановіч. // Пра нястачу, недахоп чаго-н.— Як вы з дры[ва]мі, дзядзька Малах? — Малах ажыўляецца: — Кепска, браточак мой даражэнькі! Лічаныя паленцы ўжо асталіся. Зарэцкі.3. безас, у знач. вык., каму. Пра цяжкі душэўны або фізічны стан. Дзяўчынаньцы кепска стала — стала плакаць ды ўздыхаць. З нар.О Кепска кончыць гл. кончыць.КЕПСКІ, -ая, -ае. Не такі, як трэба, якога хацелася б; дрэнны. Кепскі настрой. □ Надвор'е кепскае — туманна, хмарна. Зарыцкі. / у знач. наз. кепскае, -ага, н. Сэрца маткі заўсёды чуе і кепскае і добрае. Бядуля.КЕРАГÁЗ, -а, м. Род бясшумнага прымуса, у якім згарае газа. Кірыла смажыў сабе на керагазе яечню, варыў густую чорную каву. Шамякін.КЕРАМЗІТ, -у, М -зíце, м. Порысты будаўнічы матэрыял у выглядзе гравію або шчэбеню, які вырабляецца паскораным абпальваннем легкаплаўкіх глін і прымяняецца для атрымання лёгкага бетону і жалезабетону.[Грэч. кéгатоз — гліна.]КЕРАМЗІТАБЕТОН, -у, м. Лёгкі бетон, у якім запаўняльнікам з'яўляецца керамзіт.КЕРАМЗІТАБЕТОННЫ, -ая, -ае. Выраблены з керамзітабетону. Керамзітабетонныя панелі.КЕРАМЗІТАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да керамзіту. Керамзітавы завод. Керамзітавыя вырабы.КЕРÁМІКА, -і, ДМ -міцы, ж. і. Ганчарная вытворчасці ганчарнае майстэрства. Развіццё керамікі.2. зб. Ганчарныя вырабы. Павільён керамікі. Будаўнічая кераміка. Мастацкая кераміка.3. Маса, з якой атрымліваюць такія вырабы.[Грэч. кегатікё.]КЕРАМІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да керамікі. Керамічная вытворчасць. // Зроблены з керамікі (у 3 знач.). Керамічныя трубы. Керамічны посуд.КЁРАНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Разм. Грашовы папяровы знак, які быў выпушчаны Часовым урадам Керанскага.КЁРАНШЧЫНА, -ы, ж. Палітыка контррэвалюцыйнага Часовага ўрада Керанскага пасля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 г.КЕРАТБІТ, -у, М -тыце, м. Запаленне рагавой абалонкі вока.[Ад грэч. кéгаз — рог.]КЕРАЦІН, -у, м. Бялковае рэчыва, якое змяшчае вялікую колькасць серы і з'яўляецца састаўной часткай эпідэрмісу скуры, ногцяў, валасоў і інш.[Ад грэч. кéгаз — рог.]КЕРН, -а, м. 1. Парода, грунт, якія бяруць пустацелым інструментам для пробы.2. Тое, што і кернер (у 2 знач.).[Ням. Кепі.]КÉРНЕР, -а, м. 1. Слясарны інструмент у выглядзе завостранага стальнога стрыжня, які прымяняецца пры разметцы загатовак для далейшай апрацоўкі.Керхаць_____________________________________681____________________________________Ківаць2. Пункты, аробленыя гэтым інетрументам на загатоўках пры іх разметцы.[Ням. Когпег.]КЁРХАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Разм. Хваравіта пакашліваць; перхаць2. Люта збіў батрак тады пана Зыгмунта, аж., ніяк не мог дацягнуць рукой да абвіслых вусоў і ўсё керхаў, керхаў... Лынькоў.

КÉСАР, -а, м. і. Тытул старажыíнарымскіх імператараў; цэзар.2. Уст. Манарх, уладар.[Грэч. кéіваг ад лац. саеваг — ад імя Юлія Цэзара.]КÉСАРАУ, -ава. Уст. кніжн. Які належыць кесару.О Кесарава сячэнне гл. сячэнне.КЕСОН, -а, м. í. Воданепранікальная камера, якую апускаюць на дно мора йі ракі пры гада<лда.ых работах.2. Стальная каробка ў металургічных печах, у якой цыркулюе вада для ахаладжэння.3. Па-мастацку аформленае паглыбленне ў форме геаметрычнай фігуры на СÍОЛІ або на ўнутранай паверхні аркі.[Фр. саіяяоп.]КЕСОННЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кесона, выконваецца пры дапамозе кесона (у 1 знач.). Кесонная сцёпка. Кесонныя работы.О Кесонная хвароба гл. хвароба-КЕСОНШЧЫК, -а, м. Рабочы, спецыяліст па кесонных работах.КЕТ гл. кеты.КÉТА, -ы, ДМ кéце, ж. Марская прамысловая рыба сямейства ласасёвых.[Ад нанайск. кета — рыба.]КÉТАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кеты. Кетавая ікра.КЕТГУТ, -у, М -гýце, м. Ніці, якія атрымліваюць з кішак дробнай рагатай жывёлы (скарыстоўваюцца пры хірургічвых аперацыях для ўнутраных швоў і перавязкі сасу-даў)-[Англ. саІ§цІ.]КÉТКА гл. кеты.КЕТМÉНЬ, -я, м. У Сярэдняй Азіі — сельскагаспадарчая прылада тыпу матыкі, якой акучваюць пасевы, капаюць і чысцяць арыкі.[Цюрк.]КЕТЧ, -а, м. Разнавіднасць прафесíянальнай спартыўнай барацьбы ў некаторых каніталістычных краінах, якая дапуокае любыя сілавыя прыёмы.[Англ. саісЬ.]КЁТЫ, -аў; адз. кет, -а, м.; кéтка, -і, ДМ -тцы; мн. кéткі, -так; ж. Народ, які жыве ў раёнах сярэдняга і ніжняга цячэння Енісея (Краснаярскі край РСФСР).КЕФАЛЕВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кефалі. Кефалевая ікра.КЕФАЛЕПАДОБНЫЯ, -ых. Атрад рыб, да якога адносяцца кефаль, лабан і інш.КЕФАЛЬ, -і, ж. Марская прамысловая рыба атрада кефалепадобных з па^оўжаным і сплюснутым з бакоў целам.[Ад грэч. керЬаІё — галава.]КЕФІР, -у, м. Густы кіславаты яапітак, які вырабляюць з каровінага малаí<а шляхам спіртавога і малочнакіслага браджэння.КЕФІРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кефіру. Кефірны грыбок.КЁЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кета, кетаў, належыць ім. Кецкая мова.КÉІПКАННЕ, -я, н. Разм. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кешкацца.КÉШКАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. Разм. Доўга займацца з чым-н., марудна рабіць што-н.; корпацца.— Што ж., [мужчыны] там кешкаюцца? — не цярпелася мацеры. Колас. [Ганначка] ў вялізных гумавых ботах доўга кешкалася ля кожнай каровы, не спяшалася. Дайліда.КІБЕРНÉТЫК, -а, м. Спецыяліст у галіне кібернетыкі.КІБЕРНÉТЫКА, -і, ДМ -тыцы, ж. Навука аб агульных заканамернасцях працэсаў кіравання і сувязі ў арганізаваных сістэмах (машынах, жывых арганізмах, іх аб'яднаннях і інш.).[Ад. грэч. куЬёгпеíікё — майстэрства кіраваць.]КІБЕРНЕТЫЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кібернетыкі. Кібернетычная машына.КІБІТАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кібіткі. Кібітачны верх.КІБІТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. 1. Крытая павозка ў качэўнікаў. Цягнуцца з шатрамі, кібіткамі [цыганы] па шырокіх шляхах Беларусі, Падолля, Малдавіі і ўсяго белага свету. Каваль.2. Пераноснае жыллё ў качэўнікаў; юрта.3. У сярэднеазіяцкіх рэспубліках — невялікі дом старога тыпу (глінабітны або з сырцовай цэглы).[Ад цюрк. кебіт, кібіт — лаўка, магазін, ад араб. — купал, скляпенне.]КІВАННЕ, -я, к. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ківаць.КІВÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Рытмічна хістацца з боку ў бок або зверху ўніз. [Аляксей] ківаўся ў такт машыне: згінаўся ўправа, улева, каб быць у раўнавазе. Мележ.2. Ісці з цяжкасцю, хістаючыся (ад стомы, хваробы і пад.). Кепска толькі, што свядомасць падказвае ісці, а ногі .. не слухаюцца дый годзе. Падбіўся ўжо і Марынчук, ледзьледзь ківаецца. С. Александровіч.3. Хістацца, будучы нетрывала прымацаваным да чаго-н. Зуб ківаецца.КІВАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак. 1. што. Рухаць з боку ў бок або зверху ўніз; пахістваць. Тут ветрык, як хлопчык, Ківае, трасе Бярозку крывую У дробнай расе. Бядуля.2. чым. Утвараць хістальныя рухі чым-н. Ківаць нагой. □ Толькі дрэвы ківаюць верхавінамі, .. вядуць сумную, нікому незразумелую гутарку. Шынклер.3. Рабіць лёгкія рухі галавой у знак прывітання, адабрэння, нязгоды і пад. Шнітава дырэктар чамусьці не перапыняў, а пры кожным яго слове ўхвальна ківаў галавою. Хадкевіч. Калі Сашу гаварылі, што з ім пойдзе Аляксей, той толькі моўчкі ківаў галавой у знак згоды. Новікаў.4. Рухам галавы, пальца падзываць каго-н. да сябе, падаваць якія-н. знакі. Убачыць .. [Уладзіка] Трахім

Сталяровых на прыгуменні, ківае каравым тоўстым пальцам і кліча. Крапіва.5. Паказваць на каго-, што-н. рухам галавы. Шафёр круціць абаранак, думае аб здзіўляючай ўпартасці хлапца і, азірнуўшыся, кі-Ківе р ________________________________________682____________________________________Кідацьвае на яго забінтаваныя рукі. Ракітны. // перан. Разм. Намякаць на каго-, што-н. [Лабановіч] ведае, на што ківае пісар, але хоча парушыць упэўненасць, з якой гаворыць той аб «цёмнай» рабоце. Колас. // перан. Разм. Даводзіць, што вінаваты не сам, а хто-н. іншы.— Мядзведзь і ёсць мядзведзь... І прозвішча ж яго такое!—На Мішку люд лясны ківае. Маеўскі.О Нечага (няма чаго) на бога ківаць — не варта апраўдвацца, звальваць віну на другіх.КІВЕР, -а, м. Цвёрды высокі галаўны ўбор без палёў, які насілі ў еўрапейскіх арміях у 18—19 стст. [Юрага] быў апрануты ў сіні шынель з бліскучымі эпалетамі, на галаве ківер з султанам, шабля пры баку і звонкія шпоры на абцасах. С. Александровіч.[Польск, кі^гіог.]КІВОК, кіўкá, м. Нахіл галавы ў знак прывітання, згоды і пад. Блок адказаў на паклон лёгкім ледзь прыметным кіўком галавы. Колас.КІВÓТ, -а, М -вóце, м. Зашклёная створкавая рама або шафка для абразоў.[Грэч. кіЬóЧоз.]КІГІКАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле значдзеясл, кігікаць, а таксама гукі гэтага дзеяння. Над куп'ём з пранізлівым кігіканнем пабіліся чарнакрылыя кнігаўкі. Асіпенка.КІГІКАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Абзывацца гукамі, падобнымі да «кі-гі». Адно над узбалоццем кігікаюць кнігаўкі. Чорны.КІГІКНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак. Аднакр, да кігікаць.КІДÁЛЬНІК, -а, м. Спартсмен, які кідае дыск, кап'ё, молат і інш.КІДÁЛЬНІЦА, -ы, ж. Жан. да кідальнік.КІДÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Прызначаны для кідання. Кідальныя спартыўныя прылады.КІДÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кідаць.КІДАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Мітусліва рухацца. [Карась] кідаўся па дні' шчы лодкі і зяхаў жабрамі. Лобан. // Рассыпацца, разбягацца (пра многіх). Жывёла кідаецца ў бакі, топча спелае жыта. Паўлаў.2. Разм. Жыць у беднасці, горы; перабівацца. Кідаецца, б'ецца Сцяпан: і ў сваёй гаспадарцы ўсё перарабіць і на людзей, як вол, варочае. Чарнышэвіч. // Гадавацца без патрэбных умоў, без належнага догляду. Дома дзед і бабка не вельмі былі рады лішняму роту, але ўжо калі з'явіўся чалавек на свет, дык нічога не паробіш, як-небудзь няхай кідаецца. Астрэйка.КІДАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Кідаць у каго-, што-н. чым-н. або адзін у аднаго. Кідацца снежкамі. □ Між парт гойсалі вучні, кідаліся шапкамі. С. Александровіч. // перан. Не даражыць кім-, чым-н. Кідацца грашамі. □ [Наталля:] Харошыя людзі не так часта трапляюцца, каб імі кідацца. Крапіва.2. Спешна накіроўвацца, бегчы куды-н., да каго-, чаго-н. Выскаквалі з двароў дзеці, .стрымгалоў кідаліся да калёс, крычалі на ўсе галасы: — Вяселле едзе! Лынькоў. Шэсць чалавек на конях кідаюцца на дарогу ў бок ля,соў. Чорны. // Парывацца, імкнуцца да каго-н. з якімі-н. пачуццямі. Кідацца на шыю. п Шалёхін парывіста ўстае, кідаецца да дзеда Талаша. Колас. // Нападаць, накідвацца •на каго- што-н. Сабака кідаецца на незнаё-мага. □ Заўважыў Патапавіч вулей таму, што гулі пчолы і падчас кідаліся на чалавека. Кулакоўскі. // 3 прагнасцю брацца, нрымацца за што-н. Кідацца на ежу. □ —Здавалася б, адпачываць трэба, а ён кідаецца, як галодны, на работу. Чыгрынаў.3. Тое, што і кідацца (у 1 знач.). Кідацца ў гарачцы. Кідацца ў сне.4. (з інф. і са словамі, якія абазначаюць дзеянне). Паспешліва, імкліва пачынаць якое-н. дзеянне. Кідацца дапамагаць. Кідацца ў спрэчку. □ [Толік] прычапіўся на вуліцы да Максіма, кідаўся біцца, М. Стральцоў.5. Разм. Скакаць, падаць уніз. Мужчыны распраналіся ў лесе, пад дубамі, і з высокага абрыву кідаліся ў ваду. Шамякін. // Імкліва садзіцца, класціся. Рыгор кідаўся ў падушку і засыпаў. Гартны. [Коля] усх[оплі]ваўся, а пасля зноў кідаўся на ранейшае месца. Чорны.6. Зал. да кідаць (у 1, 2 знач.).О Кідацца словамі — гаварыць неабдумана, не адказваючы за свае словы. Кідацца ў абдымкі да каго — наладжваць блізкія сяброўскія адносіны з кім-н., выяўляць асаблівую прыхільнасць да каго-н. Кідацца ў амбіцыя) — пакрыўдзіўшыся, выказваць нязгоду, незадавальненне. Кідацца ў вочы — прыцягваць увагу, быць асабліва прыметным. Кідацца ў істэрыку — выяўляць ва ўчынках і ў паводзінах вялікую нястрыманасць, узбуджанасць.КІДАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак., каго-што. Тое, што і кідаць (у 1, 2, 7 і 8 знач.).КІДАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак., каго-што. 1. Штуршком прымушаць ляцець, падаць тое, што знаходзіцца ў руцэ (у руках). Яўхім абіраў бульбу і кідаў у драўлянае вядзерца з вадою. Пестрак. Бумажкоў ляжаў на мокрай [за]балочанай зямлі і кідаў бутэльку за бутэлькай. Чорны. // Нядбайна класці, шпурляць што-н. Кідаць рэчы дзе папала. // Моцна хістаць, гайдаць; падкідваць. Хвалі пачалі кідаць лодку ва ўсе бакі. Маўр. / у безас, ужыв. Карэнні дрэў густа траплялі .. [дарогу], і воз кідала з боку на бок. Чарнышэвіч. // Разносіць, распаўсюджваць. Вецер кідаў агонь далёка. Чорны.2. Складаць сена, салому (у стог). Кідаць стог.3. Хутка перамяшчаць, накіроўваць, пасылаць куды-Н. Кідаць на выкананне задання. □ Гітлераўскае камандаванне кідала ў бой падраздзяленне за падраздзяленнем. Гурскі. // Рассейваць, распаўсюджваць што-н. на каго-, што-н. (пра святло і цень). Майскае сонца высока стаяла ў ясным небе, кідала на зямлю снапы гарачых прамянёў. Колас. Агонь з печы кідаў на яе твар трапяткое святло, і маці ад гэтага здавалася нейкай пастарэлай і няшчаснай. Хомчанка. // (у спалучэнні са словамі «погляд», «позірк»). Наглядаць. Люба., пільна вяла нітку і часамі кідала нясмелыя позіркі ў бок бацькі і Андрэя. Пестрак.

4. Адмаўляцца ад чаго-н. як непатрэбнага; выкідапь. У жыта кідалі паклажу мы — Усяго з сабою не забраць. Панчанка. // Ісці ад каго-, чаго-н.; пакідаць. Не кідай ты, любы мой, Мяне сінявокую. Русак. // Пераставаць рабіпь што-н., займацца чым-н. Кідаць работу. Кідаць вучобу. □ Аксана ніколі не кіда-Кідка_______________________________________683_______________________________Кіламетра » ла справы, не давёўшы яе да канца. Васілевіч.5. Пакідаць у якім-н. стане, становішчы. Кідаць фортку адчыненай. □ Андрэй падумаў, што дачка кідае хату адну, незамкнёную: ад гэтага замка ў іх не было ключа. Пташнікаў.6. перан. Гаварыць, выказваць што-н. рэзка, нечакана; звяртацца да каго-н. Нават у самыя цяжкія хвіліны, ведаючы сваю асуджанасць на смерць, Бандароўна кідае ў вочы пану словы праўды. Шкраба,7. безас, у што. Раптоўна, знянацку ахопліваць. Кідаць у дрыжыкі. Кідаць у гарачку.8. Працягваць ніткі праз бёрда. Кідаць у б ер да.О Кідаць грошы на вецер — дарэмна траціць, неашчадна расходаваць. Кідаць каменем у каго — асуджаць, абвінавачваць, ганьбіць каго-н. Кідаць каменьчыкі ў агарод чый — рабіць намёкі, заўвагі ў чый-н. адрас, адзываючыся пра яго неадабральна. Кідаць пальчатку каму — выклікаць на дуэль, уступаць у барацьбу з кім-н. Кідаць святло на што — раскрываць што-н., рабіць зразумелым. Кідаць (пускаць) словы на вецер — гаварыць упустую, дарэмна. Кідаць цень на каго-што — выстаўляць каго-, што-н. у непрыглядным святле; ачарняць, ганьбіць.КІДКА, -і, ДМ -дцы; Р мн. -дак; ж. Разм. Такая колькасць чаго-н., якую можна ўзяць за адзін раз і кінуць. Кідка сена. а Зашорхалі рыдлёўкі ў зямлі, паляцелі кідкі направа і налева. Колас.КІДКАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кідкага.КІДКІ, -ая, -ае. Разм. 1. Які рэзка кідаецца ў вочы; яркі, прыметны.— Надзень сабе так што, не кідкае,— прасіла і павучала маці. Паўлаў. Рабіна заружавела .. яркім, кідкім хараством. Мележ.2. Падатлівы, ахвочы, схільны да чаго-н. Самі ж радульцы — людзі не гаваркія, не надта кідкія на размовы з незнаёмымі людзьмі, і ад іх мы даведаліся мала што... Сачанка.КІДОК, -дкá, м. 1. Дзеянне паводле дзеясл. кідаць (у 1 знач.). Кідок мяча ў сетку. □ Леанід Прыгожы трапнымі кідкамі гранат і агнём з аўтамата знішчыў 8 гітлераўцаў. «Звязда».2. Хуткае, імклівае перамяшчэнне з аднаго месца ў другое без перапынкаў, за адзін прыём. Камандзір танка гвардыі лейтэнант Анатолій Рак не давёў сваёй машыны да Мінска, але яго мужны кідок праз Бярэзіну ў горад Барысаў забяспечыў магчымасць цэлай часці зрабіць крок наперад. «Беларусь».КІЁК, кійкá, м. Невялікі кій; тое, што і кій. Разважліва гаварыў дзед Мікалай, абапёршыся на адпаліраваны да глянцу кіёк. Даніленка.КІЁСК, -а, м. Невялікая лёгкая будыніна для дробнага гандлю. Кніжны кіёск. Газетны кіёск. □ Буднік у першым жа кіёску купіў паперы і, напісаўшы на ёй некалькі слоў, заспяшаў у горад. Галавач.[Фр. кіоздце з перс.]КІЁЧАК, -чка, м. Памянш, да кій, кіёк. :

КІЗІЛ, -у, м. 1. Паўднёвае дрэва або куст сямойства кізілавых з жоўтымі кветкамі.2. зб. Цёмна-чырвоныя кіслыя і даўнія ягады гэтага дрэўца.[Ад цюрк. кізіл — чырвоны.]КІ31ЛАВЫ, -ая, -ае. і. Які мае адносіны да кізілу. Кізілавы ліст. Кізілавае дрэва. Ц Прыгатаваны з кізілу; з кізілам. Кізілавае варэнне. Кізілавы квас.2. у знач. наз. кізíлавыя, -ых. Сямейства двухдольных раслін, да якога адносіцца кізіл і інш.КІЗІЛЬНІК, -у, м. 1. Кустовая расліна сямейства ружакветных з белымі або ружовымі кветкамі і дробнымі мучністымі ядомымі пладамі чырвонага або чорнага колеру.2. Кусты, зараснікі кізілу.КГЗÍЛЬНЫ, -ая, -ае. Тое, што і кізілавы (у 1 знач.). Кізільная настойка.КІЗЯК, -ý; мн. кізякí, -óў; м. Гной з дамешкай саломы, які на поўдні СССР высушваецца ў выглядзе цаглін і скарыстоўваецца як паліва. Мы ехалі па бязлеснай мясцовасці, дзе асноўным палівам быў кізяк. «ЛіМ».[Цюрк.]КІЗЯКОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кізяку. Кізяковы дым.КІЙ, кíя, м. 1. Прамая тонкая палка. Выламаць кій. Арэхавы кій. // Палка для апоры пры хадзьбе. Цётка абапіралася на тоўсты бярозавы кій (дагэтуль ніхто яе з кіем не бачыў), і рукі яе калаціліся. Шамякін.2. Доўгая прамая палка з патанчэннем на канцы для гульні ў більярд.<> Не кіем дык палкай; ці кіем ці палкай — усё роўна, тое самае. У старца кій адабраць — забраць у беднага апошняе.[Польск, кі].]КІКС, -у, м. Няўдалы ўдар кіем па шары ў більярднай гульні.[Англ. кіскз.]КІКСАВÁЦЬ, -сýю, -сýеш, -сýе; незак. Рабіць кікс у більярднай гульні.КІЛ, -у, м. Разнавіднасць гліны з вялікай колькасцю шчолачаў (прымяняецца для мыцця бялізны ў марской вадзе).[Тур. МІ.]КІЛА, -ы, ж. І. Разм. Тое, што і г р ы ж а .2. Хвароба крыжакветных раслін, пры якой на карэнні ўтвараюцца нарасці.КІЛА... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню словам: тысяча, у тысячу разоў, напрыклад: кілават, кіламетр.[Фр. кіíо ад грэч. сЬіІіоі — тысяча.]КІЛАВАТ, -а, М -вáце, м. Адзінка вымярэння магутнасці электрычнага току, роўная 1000 ват.КІЛАВÁТ-ГАДЗША, -ы, ж. Адзінка вымярэння энергіі электрычнага току, роўная рабоце, якая выконваецца на

працягу 1 гадзіны пры магутнасці току ў 1 кілават.КІЛАГРАМ, -а, м. Адзінка вагі ў Міжнаррднай сістэме адзінак, роўная 1000 грамаў.КІЛАГРАМОВЫ, -ая, -ае. Вагой у адзін кілаграм. Кілаграмовая "гіра....КІЛАГРАМОВЫ, -ая, -ае. Другая састаўная частка складаных слоў, першая частка якіх з'яўляецца лічэбнікам і абазнáчае: у столькі кілаграмаў, колькі паказвае лічэбнік, напрыклад: двухкілаграмовы, дзесяцікілаграмовы.КІЛАМЕТР, -а, м. Адзінка даўжыні, роўная 1000 метраў.КІЛАМЕТРÁЖ, -у, м. Працягласць у піламетрах. Кіламетр аж дарогі.Кіла м етро вы 684Кі н агераіня

КІЛАМЕТРОВЫ, -ая, -ае. Даўжынёй у адзін кіламетр. Кіламетровая адлегласць. Ц Які служыць для абазначэння кіламетраў. Кіламетровы слуп....КІЛАМЕТРОВЫ, -ая, -ае. Другая састаўная частка складаных слоў, першая частка якіх з'яўляецца лічэбнікам і абазначае: у столькі кіламетраў, колькі паказвае лічэбнік, напрыклад: трохкіламетровы, дваццацікіламетровы.КІЛАМЕТРОЎКА, -І, ДМ -рóўцы; Р мн. -рóвак; ж. Разм. 1. Кіламетровая дыстанцыя ў спаборніцтвах (у бегу на каньках, грэблі, гонках на веласіпедах, матацыклах і пад.).2. Карта з маштабам у 1 кіламетр. [Камандзір роты] дастаў з планшэткі карту і, схіліўшыся, пры святле ліхтарыка пачаў разглядаць скрзмзаную сетку кіламетроўкі. Грамовіч.КІЛАТОНА, -ы, ж. Умоўная адзінка вымярэння магутнасці ядзернага зарада (або выбуху) , якая адпавядае магутнасці ўзрыву тысячы тон трынітраталуолу.КІЛБАСА гл. каўбаса.КІЛБАСНІК гл. каўбаснік.КІЛБАСНЫ гл. каўбасны.К1ЛЕЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кількі. Кілечны промысел.КІЛЗÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак., каго. Класці цуглі ў рот каню. [Фельчар] успомніў яе зграбную постаць, тонкія рукі, якія спрытна кілзалі стаенніка. Бядуля.КІЛІМ, -а, м. Шарсцяны бязворсавы дыван ручной работы. Вышыць кілім. □ Ёсць домік у тым гарадку небагаты: Пакой цеснаваты, Кілім на тахце старасвецкі, Ды нізенькі зэдлік шавецкі. Зарыцкі. Дарагія дываны, кілімы, шаўковыя і плюíаавыя пакрывалы, сурвэткі напаўнялі кватэру. Грамовіч. // перан. Пра тое, што сваім выглядам нагадвае такі дыван. Вясна пакрывала аблогі Кілімамі траў, Канюшын. Калачынскі. Кінуў ім Пад ногі верас светла-сіні Няроўна вытканы кілім. Ляпёшкін.[Тур. кіíіш.]КІЛÍШАК, -шка, м. Невялікая шкляная пасудзіна на ножцы; чарка. Хрустальны кілішнк. Ц Колькасць напітку, што можа змясціцца ў такой пасудзіне. Выпіць кілішак гарэлкі.КІЛО, нескл., н. Разм. Тое, што і к і л аг р а м. На стале., ляжала кіло тры хлеба. Чорны.КІЛЬ, -я, м. і. Брус, які служыць асноўным мацаваннем і звязкай днішча ў судне.2. Нерухомая вертыкальная плоскасць з прымацаванымі да яе паваротнымі рулямі ў хваставой частцы самалёта або дырыжабля.3. Прадаўгаваты выраст на грудной косці, да якога прымацаваны грудныя мышцы ў птушак і некаторых млекакормячых (напрыклад у кажаноў, крата).[Гал. кіеí.]КІЛЬВÁТЭР, -а, м. Струмень вады па лініі кіля ззаду судна, якое рухаецца.О У кільватэр; у кільватэры — адзін за адным, тым жа курсам, па адной лініі (пра рух суднаў).[Гал. кіе1\уаíег.]КІЛЬВÁТЭРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кільватэра.О Кільватэрная калона гл. калона.КІЛЬКА, -і, ДМ -льцы; Р мн. -лек; ж. Невялікая прамысловая рыба сямейства селядцовых.[Эст. кіííí.]КІЛЯВЫ, -áя, -óе. Які мае адносіны да кіля. Кілявая частка судна.КІМАНО, нескл., н. 1. Нацыянальнае японскае адзенне (мужчынскае і жаночае) у выглядзе халата з шырокімі рукавамі.2. Асаблівы крой рукава ў жаночым адзенні.[ЯпЛКІМВÁЛ, -а, м. Старадаўні ўдарны музычны інструмент, які складаецца з дзвюх медных талерак.[Грэч. кутЬаІоп.]КІМВАЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кімвала. Кімвальныя гукі.КІМОГРАФ, -а, м. 1. Прыбор для графічнай рэгістрацыі ціску крыві, скарачэння мышцы і інш.2. У эксперыментальнай фанетыцы — прыбор для запісу крывой гукаў.[Ад грэч. кута — хваля і É*гарЬ5 — пішу.]КІНА... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню словам: кіно, кінематограф, напрыклад: кінагерой, кінакадр, кінаматэрыялы, кінафільм і інш.[Ад грэч. кіпео — рухаю.]КІНААКТРБІСА, -ы, ж. Жан. да кінаакцёр.КІНААКЦЁР, -а, м. Акцёр, які знімаецца ў кінафільмах.КІНААЛЬМАНÁХ, -а, м. Кінафільм, які складаецца з некалькіх самастойных фільмаў, аб'яднаных агульнай тэмай, адным жанрам і пад.

КШААПАРÁТ, -а, М -рáце, м. Апарат для здымак і паказу кінафільмаў. Змоўк кінаапарат, у зале загарэлася святло. Мяжэвіч.КІНААПАРАТУРА, -ы, ж., зб. Сукупнасць апаратаў, машын і станкоў, якія скарыстоўваюцца ў кінематаграфіі.КІНААПЕРÁТАР, -а, м. Спецыяліст, які знімае кінафільм.КШААРТБІСТ, -а, М -сце, м. Тое, што іТСÍТТЯЯТÍТТРТ1КІНААРТНІСТКА, -і, Д М -стцы; Р мн. -стак; ок. Жан. да кінаартыст.КІНААРХ1У, -хíва, м. Установа, у якой захоўваюцца кінафільмы і кінаматэрыялы.КШААТЭЛЬÉ, нескл., н. Спецыяльна абсталяванае памяшканне для здымкі кінафільмаў.КШААУТАМАТ, -а, М -мáце, м. Электронна-вылічальная ўстаноўка, якая дазваляе паказваць адзін з фільмаў па выбару большасці гледачоў.КШАБАЯВІК, -баевікá, м. Разм. Фільм, які карыстаецца асабліва вялікім поспехам або разлічаны на такі поспех.КІНАБУДКА, -і, ДМ -дцы; Р мн. -дак; ж. Памяшканне для кінаапаратуры і кінамеханіка.КІНАВАР, -у, м. 1. Мінерал чырвонага колеру розных адценняў; сярністая ртуць.2. Чырвоная фарба, якую атрымліваюць з сярністай ртуці.[Грэч. кіппаЬагі.]КІНАВÁРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кінавару, уласцівы яму. Кінаварны колер.КІНАГЕРАІНЯ, -і, ж. Жан. да кінагерой.К і нагерой 685Кінатэхніка

КІНАГЕРОЙ, -я, м. Кінаакцёр, выканаўца галоўнай мужчынскай ролі ў кінафільме; герой кінафільма.КШАДАКУМÉНТ, -а, М -нце, м. Дакументальны кінафільм, дакументальныя кінакадры. Выкарыстоўеаць кінадакументы.КІНАДАКУМЕНТАЛІСТ, -а, М -спе, м. Кінематаграфіст, які працуе ў галіне кінадакументалістыкі.КШАДАКУМЕНТАЛІСТЫКА, -і, ДМ -стыцы, ж. Галіна кінематаграфіі, якая ахоплівае ўсе віды хранікальных і дакументальных фільмаў.КІНАДРАМАТУРПЯ, -і, ж. 1. зб. Сукупнасць кінасцэнарыяў.2. Тэорыя пабудовы кінасцэнарыяў.КШАДЫЛОГІЯ, -і, ж. Два кампазіцыйна самастойныя кінафільмы, звязаныя агульнасцю замыслу, сюжэту, дзеючых асоб. Гістарычная кінадылогія.КІНАДЭТЭКТЫУ, -тыва, м. Кінафільм, тэмай якога з'яўляецца раскрыццё злачынства, работа разведчыка або барацьба з замежнай разведкай.КІНАЖУРНАЛІСТ, -а, М -сце, м. Кінематаграфіст, які працуе ў галіне кінахронікі.КІНАЗАЛА, -ы, ж. і КІНАЗАЛ, -а, м. Глядзельная зала (зал) у кінатэатры.КІНАЗДЫМАЧНЫ, -ая, -ае. Прызначаны для кіназдымкі. Кіназдымачны апарат.КІНАЗДЫМКА, -і, ДМ -мцы; Р мн. -мак; ж. Бесперапыннае фатаграфаванне на кінаплёнку шарагу паслядоўных кадраў, якія адлюстроўваюць фазы руху аб'екта ці змену яго стану.О Панарамная кіназдымка — спосаб кіназдымкі, пры якім паступова паварочваюць кіназдымачны апарат вакол вертыкаяьнай або гарызантальнай восі для ахопу бесперапыннай здымкай вялікай прасторы.КШАЗНÁЎСТВА, -а, н. Навука, якая да: следуе кіно як мастацтва, сродак асветы і інфармацыі.КІНАЗНАУЦА, -ы, м. і ж. Спецыяліст у галіне кіназнаўства.КШАЗНÁУЧЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кіназнаўства. Кіназнаўчы факультэт.КШАЗОРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Разм. Славутая кінаактрыса.КІНАІНФАРМАЦЫЯ, -і, ж. Тнфармацыя пра бягучыя падзеі сродкамі кіно. Рэдакцыя кінаінфармацыі.КІНАКАМЕРА, -ы, ж. Апарат, прызначаны для здымкі кінафільмаў. Аб'ектыў кінакамеры.КІНАКАМПАШЯ, -і, ж. Капіталістычнае аб'яднанне, кампанія па вытворчасці кінафільмаў.КШАКАНЦЗРТНЫ, -ая, -ае. Прызначаны для канцэртаў і паказу кінафільмаў. Кінаканцэртная зала.КІНАКАРЦША, -ы, ж. 1. Тое, што і к і н афільм.2. Асобная копія кінафільма.КІНАКЛАСІКА, -і, ДМ -сіцы, ж. Выдатньíя творы кінамастацтва, якія аказваюць глыбокі ўплыў на яго развіццё і на доўгі час захоўваюць сваё мастацкае значэнне.КІІІАКРЬ'ІТЫКА, -і, ДМ -тыцы, ж. Крытыка (разбор і ацэнка) кінафільмаў.КШАЛЕНІНІЯНА, -ы, ж., зб. Сукупнасць хранікальна-дакументальных, навукова-папу-лярных і мастацкіх кінафільмаў, прысвечаных жыццю і дзейнасці У. І. Леніна.КІНАЛÓГІЯ, -і, ж. Навука аб сабаках.[Ад грэч. купóз — сабака і Іо^об — навука.]КІНАМАНАПОЛІЯ, -і, ж. Капіталістычнае аб'яднанне, манаполія па вытворчасці кінафільмаў.КІНАМАСТАЦТВА, -а, н. Род мастацтва, творы якога ствараюцца з дапамогай кіназдымкі рэальных, спецыяльна íнсцэніраваных ці адноўленых сродкамі мультыплікацыі падзей рэчаіснасці.КШАМЕХАШК, -а, м. Механік, які абслугоўвае кінаўстаноўку.КШАНАРЫС, -а, м. Невялікі кінафільм, у аснову якога пакладзены рэальныя факты, падзеі.КШАПАНАРÁМА, -ы, ж. 1. Панарамны кінафільм. // Кінатэатр для дэманстрацыі па-2. Кінафільм з шырокім і шматгранным паказам якіх-н. падзей.КШАПЕРАСОУКА, -і, ДМ -сóўцы; Р мн. -сóвак; ж. Перасовачная ўстаноўка для дэманстрацыі кінафільмаў.КІНАПЛЁНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Святлоадчувальная плёнка для кіназдымкі, гуказапісу і друкавання

кінафільмаў.КШАПРАКАТ, -у, М -кáце, м. Выпуск кінафільмаў для дэманстравання на экранах і перадача іх у часовае карыстанне (на пракат) кінатэатрам, клубам і інш.КІНАПРАКАТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кінапракату. Кінапракатныя арганізацыі.КІНАПРАМЫСЛОВАСЦЬ, -і, ж. Галіна прамысловасці, якая вырабляе кінаплёнку, кінаапаратуру, кінаматэрыялы і інш.КШАПРАПАГАНДА, -ы, ДМ -дзе, ж. Прапаганда сродкамі кіно.КІНАРАМÁН, -а, м. Мастацкі кінафільм з вялікай колькасцю дзеючых асоб, які ахоплівае шырокае кола жыццёвых з'яў і падзей.КШАРЭЖЫСЁР, -а, м. Пастаноўшчык, рэжысёр кінафільма.КШАРЭЖЫСУРА, -ы, ж. Творчае, мастацкае кіраўніцтва пастаноўкай кінафільма.КШАРЭПАРТАЖ, -у, м. Рэпартаж сродкамі кіно.КШАРЭНАРЦЁР, -а, м. Кінааператар, які працуе ў галіне кінарэпартажу.КІНАСЕАНС, -а, м. Час, які адводзіцца па дэманстрацыю кінафільма, а таксама сама дэманстрацыя яго.КІНАСЁТКА, -і, ДМ -тцы, ж. Сукупнасць усіх кінатэатраў, кінаўстановак у краіне або якой-н. мясцовасці.КШАСТУДЫЯ, -і, ж. Прадпрыемства, на якім ажыццяўляецца ўвесь працэс стварэння кінафільма ад сцэнарыя да фільмакопій.КІНАСТУЖКА, -і, ДМ -жцы; Р мн. -жак; ж. Асобны экземпляр, адбітак кінафільма.КШАСЦЭНАРЫЙ, -я, м. Літаратурны твор, на аснове якога ствараецца кінафільм.КІНАТЭАТР, -а, м. Памяшканне для публічнай дэманстрацыі кінафільмаў.О Панарамны кінатэатр — кінатэатр, прыстасаваны для паказу панарамных кінафільмаў.КІНАТ5ХНІКА, -і, ДМ -ніцы, ж. Абсталяванне, тэхнічныя сродкі і прыёмы ў кінема-Кінаўстаноў к а ________________________________686__________________________________КІ Н ШЧЫ І ; таграфіі для вытворчасці і дэманстрацыі фільмаў.КІНАЎСТАНОЎКА, -і, ДМ -нóўцы; Р мн. -новак; ж. Сукупнасць прыстасаванняў для дэманстравання кінафільмаў.КШАФÁБРЫКА, -і, ДМ -рыцы, ж. Прадпрыемства, якое займаецца вытворчасцю кінафільмаў.КШАФЕСТЫВÁЛЬ, -ю, м. Агляд твораў кінамастацтва, прысвечаных якой-н. агульнай тэме, або лепшых фільмаў з мэтаю абмяпяцца вопытам і выявіць дасягненні за пэўны перыяд. Кінафестываль мастацпіх фільмаў. Міжнародны кінафестываль.КШАФІКАВАЦЦА, -кýецца; незак. Зал. да кінафікаваць.КШАФІКАВÁЦЬ, -кую, -кýеш, -кýе; зак. і незак., што. 1. Арганізаваць (арганізоўваць) кінатэатры і кінаперасоўкі ў якой-н. мясцовасці. Кінафікаваць вёску.2. Абсталяваць (абсталёўваць) для дэманстрацыі кінафільмаў. Кінафікаваць школы.КШАФІКАЦЫЯ, -і, ж. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кінафікаваць.КШАФІЛЬМ, -а, м. Твор кінамастацтва, прызначаны для дэманстрацыі на экране; кінакарціна. Навукова-папулярны кінафільм. Кінафільм для дзяцей.О Панарамны кінафільм — кінафільм, створаны спосабам панарамнай кіназдымкі (гл. кіназдымка).КШАХРÓШКА, -і, ДМ -ніцы, ж. Кінафільм або кіначасопіс пра падзеі бягучага грамадскага жыцця. // Жанр кінамастацтва, звязаны з узнаўленнем такіх падзей.КІНАЧАСОПІС, -а, м. Кароткаметражны кінафільм, які змяшчае інфармацыю пра розныя грамадска-палітычныя падзеі.КІІТАЭКРАН, -а, м. Спецыяльная плоская або ўвагнутая паверхня, на якую праектуецца кінафільм.КІНАЭПАПÉЯ, -і, ж. Кінафільм, які апавядае пра вялікія гістарычныя падзеі, стварае шырокую шматпланавую карціну грамадскага жыцця.КШГСТОН, -а, м. Клапан у падводнай частцы судна для набірання або вылівання вады.[Ад уласн, імя.]КІНДЗІОК, -á, м. Разм. Страўнік.КІНЕМАТАГРАФІСТ, -а, М -сце, м. Работнік кінематаграфіі.КШЕМАТАГРАФІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кінематаграфіі, кінематографа. // Уласцівы кінематаграфіі, характэрны для яе. Кінематаграфічны вопыт. Кінематаграфічны твор.О Кінематаграфічная істужка гл. істужка.КІНЕМАТАГРАФІЯ, -і, ж. 1. Тое, што і кінамастацтва. Кінематаграфія Беларусі.2. Галіна культуры і прамысловасць якая выпускае кінафільмы і паказвае гледачам.КІНЕМАТОГРАФ, -а, м. 1. Тое, што і к інаапарат.2. Тое, што і кінамастацтва.(Ад грэч. кіпета — рух і ^гарЬó— пішу.]КШЕМАТЫКА, -і, Д М -тыцы, ж. Раздзел тэарэтычнай механікі, які вывучае геаметрычныя асаблівасці руху цел без ўліку іх масы і ўздзеяння на іх іншых цел (сіл).[Ад грэч. кіпёта — рух.]КШЕМАТЫЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кінематыкі. Кінематычная схема станка.КШЕСКОП, -а, м. Прыемная трубка тэлевізара.[Ад грэч. кіпеб — рухаю і вкореó— гляджу.]КШÉТЫКА, -і, ДМ -тыцы, ж. Раздзел тэарэтычнай механікі, які ўключае дынаміку і статыку.[Ад грэч. кіпёЧікоз—рухальны.]КІНЕТЬ'ІЧНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кінетыкí. Кінетычная тэорыя.2. Які мае адносіны да руху. Кінетычная энергія.КШЖÁЛ, -а, м. Колючая зброя ў выглядзе клінка, вострага з двух бакоў і звужанага па канцы. Лязо кінжала. □

Нечая рука з размаху прабіла кінжалам шынель на грудзях. Брыль.КІІШÍÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кінжала. Кінжальны штык. // Нанесены, прычынены кінжалам. Кінжальная рана.О Кінжальны агонь гл. агонь.КІНО, нескл., н. 1. Тое, што і кінамастацтва. Нарада па пытаннях кіно.2. Тое, што і к'і н а ф і л ь м. Глядзець кіно.3. Разм. Тое, што і кінатэатр. Мне ёсць чым хваліцца І чым захапляцца і Савецкая вуліца Шлях на Маскву,— Тэатры і клубы, кіно і палацы. Броўка.О Касетнае кіно — розныя сістэмы для дэманстравання кінафільмаў на экранах звычайнага тэлевізара з дапамогай спецыяльнага прыстасавання, у якое ўстаўляецца касета або дыск з запісам кінафільма. Нямое кіно — неагучапае кіно.КШОШНІК, -а, м. Разм. Работнік кінематаграфіі. Я стаў кіношнікам. Потым, праз шмат гадоў,., мы ўспаміналі пачатак нашай работы і радаваліся развіццю самага важнага з мастацтваў — кіно. «Маладосць».КІНОШНЫ, -ая, -ае. Разм. Які мае адносіны да кіно, кінематаграфіі. У кают-кампаніі сёння кіношны дзень: цікавей і прасцей паглядзець кінафільм там. М. Стральцоў.КІНУТЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад кінуць.2. у знач. прым. Выкінуты з-за непатрэбнасць [Яфрэйтар] бачыў .. якісьці кавалак жалеза — ці то абломак абруча, ці то .. шына ад кінутага каляса. Лынькоў.КІНУЦЦА, -нуся, -нешся, -нецца. Зак. да кідацца (у 2, 3, 4 і 5 знач.).КІНУЦЬ, -ну, -неш, -не; заг. кінь; кагош.то; зак. 1. Зак. да кідаць.2. заг. кінь (це). Ужываецца ў значэнні слоў: с п ы н і ц е, не трэба. Кіньце пець!О Кінуць кліч — звярнуцца з заклікам. Кінуць-рынуць — паспешліва адправіцца куды-н., спыніўшы работу, занятак. Кінуць якар — спыніцца дзе-небудзь, уладкавацца на пастаяннае жыхарства. Куды ні кінь вокам — усюды. Куды ні кінь — усюды клін гл. клін. Хоць (ты) кінь — пра што-н. дрэннае, непрыгоднае.КІНШЧЫК, -а, м. Разм. 1. Кіпамеханік.— На сходы ў хату-чытальню збіраемся, і кіншчык там часам карціны круціць. Грахоўскі.2. Тое, што і к і п о ш н і к.— Тут нейкія кіншчыкі прыязджалі, два, дні таўкліся. Казалі, што на кіно здымалі наш, калгас. Сабаленка.К іпа ________________________________________687 ____________________________КіравальнасцьКША, -ы, ж. 1. Вязка, пачак якіх-н. прадметаў, складзеных адзін на другі; стос. Кіпа газет. Кіпа пісем.2. Вялікая ўпаковачная мера тэкстыльнай сыравіны (бавоўны, лёну і інш.). Кіпа пянькі.КШАРКІС, -а, м. Паўднёвае хвойнае вечназялёнае дрэва сямейства кіпарысавых.[Грэч. курагізвоз.]КШАРЫСАВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кіпарыса. Кіпарысавы гай. Кіпарысавая алея.2. у знач. наз. кіпарьíсавыя, -ых. Сямейства хвойных вечназяленых раслін, да якога адносяцца кіпарыс, ядловец і інш.КШАРЫСНЫ, -ая, -ае. Тое, што і кіпарысавы (у 1 знач.).КІПЕННЕ, -я, н. 1. Дзеянне і стан паводле дзеясл, кіпець (у 1, 2 знач.). Тэмпература кіпення.2. перан. Бурнае праяўленне чаго-н., душэўнае хваляванне, ўздым. Творчае кіпенне.□ — Юнацтву ўласціва кіпенне, бур.генне,— казаў далей абаронца:—Колькі юнакоў-студэнтаў прымала ўдзел у дэманстрацыях, у выступленнях, у бунтах супроць таго ці іншага грамадскага парадку, супроць закону! Хіба можна называць іх злачынцамі? Колас.О Пункт кіпення гл. пункт.КШЕНЬ, -пню і -пеню, м. Вада ў час кіпення; вар. Лявон Муравейка асцярожна выцягнуў кацялок з агню, памачыў у кіпені сухар, пасыпаў на яго солі. Шчарбатаў.КШЕЦЕНЬ, -петню, м. Абл. Кіпень, вар. [Вова] любіў глядзець, як струмень кіпетню цурчыць у шклянкі. Хомчанка.КІПЕЦЬ, -пця, м. Разм. Тое, што і к і пц ю р.КІПЕЦЬ, -плю, -пíш, -піць; незак. 1. (1 і 2 ас. не ужыв.). Бурліць, клекатаць ад пары, якая ўтвараецца пры награванні (пра вадкасці). У адным катле варыўся абед, у другім цэлы дзень кіпела вада. Чорны. / Пра пасудзіну, у якой кіпіць вадкасць. Чайнік кіпіць. Кіпіць самавар. // Даходзіць да стану кіпення; закіпаць. Вада кіпіць пры 100° па Цзльсію.1. (1 і 2 ас. не ужыв.); перан.; ад чаго і без дап. Бурліць, віраваць, клекатаць (пра вадкасці ў халодным стане). Вада аж кіпела ад рыбы. Хомчанка. Закутае ў суровы камень кіпела возера, як вір. Машара. // Іскрыцца, пеніцца (пра віно, піва).3. (1 і 2 ас. не ужыв.); перан. Мітусліва рухацца, кішэць (пра мноства жывёл, насякомых і пад.). У рэчцы і лужынах рыба кіпела, як у катле. Бядуля. / у безас. ужыв. Чаек навокал аж кіпела. Карпаў.4. (1 і 2 ас. не ужыв.); перан. Праяўляцца, развівацца бурна, з сілай (пра пачуцці, перажыванні, думкі і пад.). Злосць кіпела.□ Думкі кіпяць, блытаюцца. Пянкрат. // Адбывацца, працякаць ажыўлена, імкліва, бурна (пра якую-н. дзейнасць, падзею). Вой кіпеў. □ Работа цяпер кіпела: малоў млын, бровар гнаў спірытус, у гумнах ішла малацьба. Чарнышэвіч. Пасля мітынгу настаўнікі едуць прыгпрадпым цягніком у горад, дзе яшчэ кіпіць, бушуе вясновае сонечнае свята. Няхай.5. перан.; чым і без дап. Быць узбуджаным, ахопленым якім-п. пачуццём. Карызна кіпеў шалёным абурэннем, перамяшаным ззлараднасцю. Зарэцкі. / у безас. ужыв. У Максіма кіпела на душы. Шамякін. // Працаваць многа, напружана, энергічна.— Іншы раз думаеш: кінь ты, Тарас, усё, пажыві спакойна. Не магу. Прывык кіпець. Асіпенка.О Кроў (у жылах) кіпіць гл. кроў. Як у катле (гаршку) кіпець — пра мітуслівы бесперапынны рух каго-, чаго-н.

КІПУЧАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кіпучага (у 2 знач.).КІПУЧЫ, -ая, -ае. 1. Які кіпіць, нагрэты да кіпення. На стале з'явілася кіпучая смажаніна сала з каўбасою і яечкамі. Пестрак.2. Бурлівы, пеністы. Кіпучы вадаспад, а Песня ўздымае Кіпучы вал з глыбінь марскіх. Танк. // Пеністы, іскрысты (пра віно, піва і пад.). За кожным сталом Месца пакінем для нашых сяброў, Чарку пакінем з кіпучым віном. Танк.3. перан. Дзейны, ажыўлены, напружаны. Кіпучая дзейнасць. □ Наш край кіпучай працай Узмоцнен і сагрэт. Журба. // Палкі, гарачы. Кіпучая натура.КШЦІК, -а, м. Памянш.-ласк. да кіпець.КІПЦЮР і КАПЦЮР, -á, м. 1. Востры загнуты рагавы прыдатак на пальцах птушак, многіх паўзуноў і млекакормячых. Варона перакулілася дагары, выставіла ногі з сагнутыхі кіпцюрамі і падрыхтавалася да абароны. Якімовіч. А бедны воўк, вадой падцяты, Скрабе па лёдзе капцюрамі. Колас.2. Разм. Ногаць. Апамяталася Рыва, кінулася да бацькі, кіпцюрамі ўчапілася ў твар аднаму з катаў. Лынькоў.О Паказаць кіпцюры гл. паказаць. Трапіць у кіпцюры каму гл. трапіць,КІПЦЮРÁСТЫ, -ая, -ае. З вялікімі і вострымі кіпцюрамі. Кіпцюрасты кружыць птах Над бярозкай — ажно страх. Шушкевіч.КШЯЦÍЛЬШК, -а, м. Апарат для прыгатавання кіпячонай пітной вады; тытан3. // Электранагравальная прылада ў выглядзе спіралі для кіпячэння вады.КІПЯЦІЛЬНЫ, -ая, -ае. Які служыць для кіпячэння. Кіпяцільны бачок.КІПЯЦІЦЦА, -пячýся, -пяцíшся, -пяцíцца; незак. 1. (1 і 2 ас. не ужыв.). Награвацца да кіпення. Вада кіпяціцца. // Варыцца ў кіпячай вадзе. Бялізна кіпяціцца.2. перан. Хвалявацца, гарачыцца, злавацца. [Вартавы:] Бальшавікі, здаецца, бяруць верх!.. Глядзі, як там капітан гэты кіпяціцца! Размахаўся рукамі, як вятрак!.. Мележ.3. Зал. да кіпяціць.КІПЯЦІЦЬ, -пячý, -пяцíш, -пяцíць; незак., што. Награваць вадкасць так, каб яна кіпела; даводзіць да кіпення. Кіпяціць ваду. / Пра пасудзіну, у якой награваюць вадкасць да кіпення. Кіпяціць чайнік. Кіпяціць самавар. //Трымаць, варыць у кіпячай вадкасці. Кіпяціць бялізну.КШЯЧÓНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад кіпяціць.2. у знач. прым. Які кіпяціўся, кіпеў. Кіпячонае малако.КІПЯЧЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, незал. цяпер, ад кіпець.КІПЯЧЗННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кіпяціць.КІРАВАЛЬНАСЦЬ, -і, ж. Тое, што і кіруе м а с ц ь.Кіра в анне 688Кірмашні к

КІРАВАННЕ, -я, н. 1. Дзеянне паводле дзеясл, кіраваць (у 1, 2 знач.). Кіраванне машынай. Кіраванне дзяржавай.2. Дзейнасць органаў дзяржаўнай улады. Метады дзяржаўнага кіравання.3. Сукупнасць прыбораў, пры дапамозе якіх кіруюць машынай, механізмам і пад. Аўтаматычнае кіраванне.4. Сінтаксічная сувязь, якая выражаецца ў тым, што адно слова патрабуе пасля сябе дапаўнення ў пэўным склоне. Дзеяслоўнае кіраванне.КІРАВÁЦЦА, -рýюся, -рýешся, -рýецца; незак. 1. чым. Накіроўваць сваю дзейнасць, дзейнічаць адпаведна чаму-н., у залежнасці ад чаго-п. Кіравацца вучэннем марксізма-ленінізма. а У краіне, якая кіруецца перадавымі ідэямі, літаратура павінна быць лепшай літаратурай у свеце. Купала.2. Разм. Трымаць кірунак, рухацца куды-н. — А вы кіруйцеся на Петрыкаў, і так во лясамі,— сказаў гаспадар. Лупсякоў. Кірмаш, куды кіраваўся Сцёпка, знаходзіўся на плошчы. Хомчанка.3. Зал. да кіраваць (у 1, 2, 4 і 5 знач.). КІРАВАЦЬ, -рýю, -рýеш, -рýе; незак. 1.кім-чым. Карыстаючыся прыборамі, рычагамі і пад., рэгуляваць ход, рух, работу каго-, чаго-н. Кіраваць машынай. Кіраваць канём. □ Вадзік трымаў у руках вудачкі, Сашка кіраваў лодкай. Гамолка. // Рабіць уплыў на развіццё чаго-н., на ход якога-н. працэсу.— Не можам кіраваць сонечным святлом, Зык трэба кіраваць зямлёю. Кулакоўскі. / Пра сродкі кіравання чым-н. Па быстрыні човен імчыць, як маторка, толькі паспяваў, кіраваць вяслом. Гамолка.2. кім-чым. Быць на чале чаго-н., накіроўваць дзейнасць каго-, чаго-н. Кіраваць дзяржавай. □ Мікалай Каржанец сам згадзіўся кіраваць гаспадаркай і на цвёрдыя ногі паставіць калгас. Бялевіч. // Накіроўваць чые-н. ўчынкі, дзеянні, быць пабуджальнай прычынай, пачаткам чаго-н. Пачуццё любві да роднай зямлі кіравала аўтарам, калі ён выступіў з крытыкай побыту і нораваў польскіх магнатаў, шляхты і іх абслугі. Казека. // Разм. Мець уладу над кім-н., распараджацца кім-н. Зараз жа знайшоў [Крушынскі] тлумачэнне: «Жонка кіруе старым...». Бядуля. // Дырыжыраваць хорам, аркестрам. Кіраваць аркестрам.3. Разм. Тое, што і кіравацца (у 2 знач.). Брычка зварочвае на поплаў, кіруе проста да стагоў. Асіпенка.4. каго-што. Разм. Паказваць каму-, чаму-н. пэўны напрамак; накіроўваць. Праз рачныя броды Кіраўнік атрада Кіруе падводы. Куляшоў.5. чым. У граматыцы — патрабаваць пасля сябе пэўнага ўскоснага склону. Пераходныя дзеясловы кіруюць вінавальным склонам.КІРÁСА, -ы, ж. і. Металічныя латы на грудзі і спіну, якія даўней надзявалі воіны для засцярогі ад халоднай і агнястрэльнай зброі.2. Частка параднай формы некаторых кавалерыйскіх палкоў у заходнееўрапейскіх і рускай арміях (да 1917 г.).[Фр. сшгаззе.]КІРАСІР, -а, м. 1. Коннік цяжкай кавалерыі, які даўней насіў кірасу.2. Салдат або афіцэр некаторых кавалерыйскіх палкоў у заходнееўрапейскіх і рускай арміях (да 1917 г.).

[Ад фр. сшгаззіег.]КІРАСІРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кірасіра, належыць яму. Кірасірскі мундзір. Кірасірскі палаш. Ц Які складаецца з кірасіраў. Кірасірскі полк.КІРАЎНІК, -á, м. Той, хто кіруе кім-, чым-н. Класны кіраўнік. Кіраўнік гуртка. □ Ціхон Піменавіч Бумажкоў стаў выдатным гаспадарнікам, вядомым кіраўніком прамысловых прадпрыемстваў. Чорны.КІРАЎНІЦА, -ы, ж. Жан. да кіраўнік.КІРАЎНІЦТВА, -а, н. 1. Дзеянне паводле дзеясл, кіраваць (у 1, 2 знач.).2. Тое, чым можна і патрэбна кіравацца. Марксізм — не догма, а кіраўніцтва да дзеяння.3. зб. Кіраўнікі. Кіраўніцтва калгаса. Кíраўніцтьа завода.КІРГІЗ гл. кіргізы.КІРГІЗКА гл. кіргізы.КІРГІЗСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да Кіргізіі, кіргізаў, належыць ім. Кіргізскі стэп. Кіргізская мова.КІРГІЗЫ, -аў; адз. кіргíз, -а, м.; кіргíзка, -і, ДМ -зцы; мн. кіргíзкі, -зак; ж. Народ, які складае карэннае насельніцтва Кіргізскай ССР.КІРЗА, -ы, ж. Заменнік скуры: насычаная спецыяльным хімічным рэчывам шматслойная баваўняная тканіна з кручаных нітак.[Ням. Кігзеі ад англ. кегзеу.]КІРЗАВЫ, -ая, -ае. Пашыты з кірзы. Кірзавыя боты. Кірзавая сумка.КІРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Ручная прылада ў выглядзе прадаўгаватага завостранага малатка для драблення цвёрдай пароды або лёду. Салдаты з чыгуначнага батальёна кіркамі і ламамі сколвалі лёд пад каламі. Лынькоў. Мы дзяўблі кіркамі і капалі рыдлёўкамі зямлю. Чорны.КІРМАШ, -ý, м. 1. Продаж тавараў, які праводзіцца ў пэўную пару года ў вызначаным месцы і часта звязаны з выстаўкай. Вясенні Лейпцыгскі кірмаш. □ На кірмашы будуць дэманстравацца цэнтрабежны землясос, кукурузаўборачны камбайн, трактар «МТЗ-5 МС». «Звязда». // Вялікі святочны базар, звычайна з народным гуляннем. З ранку праз пераезд грукалі фурманкі з далёкіх сёл, кіруючыся, ў мястэчка, на нядзельны кірмаш; ішлі пешыя, несучы, хто што мае, на продаж. Навуменка. На шырокім на Мядзельскім рынку Падрывалася хрыпла катрынка—■ Пачынаўся вясенні кірмаш. Танк.2. перан. Разм. Пра шумнае, ажыўленае зборышча людзей. Хлопцы не заўважылі, як з настаўніцкага пакоя ўвайшла ў клас і апынулася ў самым кірмашы іх выхавацелька. Брыль.3. Уст. Прастольнае свята пры царкве, касцёле, манастыры. Кожны год на Міколу манастыр наладжваў кірмаш. З усяго наваколля туды з'язджаліся паны, купцы, мяшчане .. На хорах спявалі суровыя манахі. Асіпенка.О Не на кірмаш, а з кірмашу хто — пра таго, чые справы ідуць у горшы бок.[Ням. Кігтев з КігсЬтеззе.]КІРМАШНІК, -а, м. Тое, што і кірмаш о в е ц.Кірмашны_____________________________________689___________________________________КіслатаКІРМÁШНЫ, -ая, -ае. Тое, што і к і р м ашо в ы.КІРМАШОВЕЦ, -шóўца, м. Удзельнік кірмашу (у 1, 3 знач.).КІРМАШОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіньí да кірмашу (у 1, 3 знач.), звязаны з ім. Кір~ машовы дзень. Кірмашовая плошча. // Такі, як на кірмашы, уласцівы кірмашу. Кірмашовы характар гандлю.О Кірмашовы тэатр — від народнага тэатра ў некаторых еўрапейскіх краінах (у Расіі існаваў да канца 19 ст.).КІРПА, -ы, ж. Разм. Пра кароткі і задзёрты нос. Вяртаючыся назад, старшыня яшч9 і здалёк убачыў, што яго новыя сябры з не\ цярпеннем пазіраюць на вуліцу, прыціснуў\ шы да шыб прыплюшчаныя кірпы. НавуI менка.КІРПАНÓСЫ, -ая, -ае. Разм. З кароткім і задзёртым носам. Кірпаносы твар. Кірпаносае дзіця. / у знач. наз. кірпаносы, -ага, м,; кірпанóсая, -ай, ж. КІРПАТАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кірпатага. КІРПАТЫ, -ая, -ае. Разм. 1. Кароткі і задзёрты (пра нос).2. Тое, што і кірпаносы. Кірпаты хлопчык.КІРПАЎ'КА, -і, ДМ -паўцы; Р мн. -павак; ж. Разм. Пра кірпаты нос. Міколка.., высунуўшы з-за кары сваю кірпаўку, назіраў за дзедавым практыкаваннем. Лынькоў.КІРУЕМАСЦЬ, -і, ж. Здольнасць паддавацца кіраванню (пра механізм, машыну); кíравальнасць. Кіруемасць самалёта.КІРУЕМЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. цяпер, ад кіраваць.2. у знач. прым. Такі, работай, рухам якога можна кіраваць. Кіруемы снарад.КІРУНАК, -нку, м. і. Тое, што і напрамак (у 1 знач.). Самалёт Бурмакова ўзяў кірунак на поўнач. Шыцік. Тысячамі дарог і ў розных кірунках збягае вясною снегавая вада. Колас.2. перан.; чаго або які. Шлях развіцця, накіраванасць якога-н. дзеяння, з'явы і пад. Кірунак навуковай дзейнасці. Кірунак палітыкі. □ Загаварылі пра сям'ю, і гаворка адразу кабыла ікюы кірунак. Пальчэўскі.3. Грамадская, навуковая, літаратурная і пад. плынь; школа, групоўка. Літаратурныя кірункі. □ Часцей матэрыялы пра творчасць Я. Купалы з'яўляліся ў друку левага кірунку. «Полымя».КІРУЮЧЫ. 1. -ая, -ае. Дзеепрым, незал. цяпер, ад кіраваць.2. -ая, -ае; у знач. прым. Такі, якому належыць кіраўніцтва (у 1 знач.). КіруючЫ арган.3. -ая, -ае; у знач. прым. Які з'яўляецца кі~ раўніцтвам да дзеяння. Кіруючыя ўказанні.4. Дзеепрысл, незак, ад кіраваць. КІРХА, -і, ДМ -рсе, ж. Лютэранскі храм. [Ад ням. КігсЬе — царква.]КІРКІЛІЦА, -ы, ж. Адна з дзвюх стараславянскіх азбук, якая лягла ў аснову рускага, беларускага, украінскага і іншых алфавітау.[Ад імя славянскага асветніка 9 ст. Кірылы, які склаў гэту азбуку.]КІРЙЛІЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кірыліцы, напісаны кірыліцай. Кірыліцкае пісьмо. Кірыліцкія помнікі.КІРЫЛІЧНЫ, -ая, -ае. Тое, што і кірыл і ц к і.

КІСА, -ы, ж. Разм. Ласкальная назва кошкі.КІСÉЙНЬІ, -ая, -ае. 1. Пашыты з кісяі. Кісейныя фіранкі.2. перан. Празрысты, тонкі, як кісяя. Кісейны туман.КІСЕЛЕПАД0БНЫ, -ая, -ае. Падобны на кісель. Кіселепадобная маса.КІСЕЛЬ, -сялю, м. 1. Кіслая студзяністая страва з аўсянай мукі або ягаднага соку, заваранага на крухмале. Аўсяны кісель. Кісель з журавін.2. перан. Пра вязкую, клейкую масу. Хоць дажджоў даўно не было, конь раз-пораз чвякаў у чорным балотным кісялі, груз да каленяў]. Мележ. // Пагард. Пра вялага, слабавольнага чалавека.— Не, не! — запратэставаў Лапко: не кажы мне гэтага! Трэба быць цвёрдым. А я — кісель. Колас.О Дзесятак вада на кісялі гл. вада.КІСÉЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кісялю (у 1 знач.).О Малочныя рэкі з кісельнымі берагамі гл. рака.КІСЕТ, -а, М -сéце, м. Тое, што і капшук. Сядзім з дзедам Лявонам на маіх калёсах, курым з яго кісета пахучую махорку. Каваль.[Ад перс. кіза — кашалёк.]КІСКА, -і, ДМ -сцы; Р мн. -сак; ж. Памянш.-ласк. да кіса.КІС-КІС і КІЦ-КІЦ, выкл. Воклік, якім падзываюць ката.КІСЛА. 1. Прысл, да кіслы (у 3 знач.).2. безас, у знач. вык. Пра кіслы смак. У роце кісла.КІСЛАВÁЛЫІІК, -а, м. Спец. Рабочы, які займаецца кіславаннем.КІСЛАВАЛЬНІЦА, -ы, ж. Спец. Жан. да кіславальнік.КІСЛАВАННЕ, -я, н. Спец. Апрацоўка тканіны слабым растворам кіслаты пры адбельванні.КІСЛАВАТАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кіславатага.КІСЛАВАТЫ, -ая, -ае. 1. Трохі кіслы. Кіславаты вінаград.2. перан. Які выражае незадаволенасць. Кіславатая ўсмешка.КІСЛАРÓД, -у, М -дзе, м. Хімічны элемент, празрысты бясколерны газ, які ўваходзіць у склад паветра і неабходны для дыхання, гарэння і пад.КІСЛАРÓДНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кіслароду. Кіслародны пах. // Які прызначаны для вырабу кіслароду. Кіслародны цэх.О Кіслародная падушка гл. падушка.КІСЛА-САЛОДКІ, -ая, -ае. Які мае адначасова і кіславаты і саладкаваты смак. Кісласалодкі яблык.КІСЛАТА, -ы, ДМ -лаце, ж. 1. Уласцівасць кіслага. // Пра што-н. кіслае. Не яблык — адна кіслага.2. мн. кіслóты, -лóт. Хімічныя злучэнні (звычайна кіслыя на смак), якія змяшчаюць вадарод, здольны замяшчацца металам пры ўтварэнні солей.О Алеінавая кіслата — адна з найбольш пашыраных у прыродзе кіслот, якая ўваходзіць у састаў усіх алеяў і жывельных тлушчаў. Аскарбінавая кіслата — арганічнае рэ-Кі с лець _____________________________________690__________________________________Кітабазачыва, неабходнае для нармальнага абмену рэчываў у арганізме; вітамін С. Вінная кіслата — кіслата, якая ўваходзіць у састаў ягаднага і вінаграднага соку. Вугальная кіслата — злучэнне вуглякіслага газу з вадою (скарыстоўваецца ў харчовай прамысловасць тэхніцы, медыцыне і пад.). Карболавая кіслата — ядавітая вадкасць з характэрным пахам, якая скарыстоўваецца як антысептычны і дэзінфекцыйны сродак; раствор фенолу. Лімоíшая кіслата — арганічная кіслата, якая змягпчаецца ў плодзе лімона і некаторых іншых раслінах (скарыстоўваецца ў кулінарыі, медыцыне, для фарбавання і інш.). Плавіковая кіслата — водны раствор фторыстага вадароду. Сінільная кіслата — ядавітая бясколерная вадкасць з пахам горкага міндалю; цыяністы вадарод. Фоліевая кіслата — проціанемічны вітамін. Шчаўевая кіслата — найпрасцейшая арганічная кіслата, якая змягпчаецца ў шчаўі, кісліцы і інш. Яблычная кіслата — арганічнае злучэнне, якое змяшчаецца ў няспелых яблыках, вінаградзе, рабіне і інш. (скарыстоўваецца ў харчовай прамысловасць).КІСЛÉЦЬ, -éе; незак. Станавіцца кіслым або больш кіолым. Капуста кіслее.КІСЛША, -ы, ж. Разм. Тое, што і к і с л яц і н а (у 1 знач.).КІСЛШКА, -і, ДМ -нцы, ж. Разм. Кіславаты прысмак у чым-н. Вінаград з кіслінкай.КІСЛ1ЦА, -ы, ж. Травяністая расліна сямейства кіслічных з белымі кветкамі, лісце якой змяшчае шчаўевую кіслату.КІСЛІЦЬ, -лю, -лíш, -ліць; незак., што. Рабіць кіслым. Кісліць боршч.КІСЛÍЧНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кісліцы.2. у знач. наз. кіслíчныя, -ых. Сямейства травяністых раслін, да якога адносіцца кісліца.КІСЛОТАТРЫВАЛАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кіслотатрывалата. Кіслотатрыеаласць хімічнай шкляной пасуды.КІСЛОТАТРЫВАЛЫ, -ая, -ае. Які не паддаецца дзеянню кіслаты. Кіслотатрывалы сплаў. Кіслотатрывалая пластмаса.КІСЛОТНАСЦЬ, -і, ж. Ступень змяшчэння кіслаты (у 2 знач.). Кіслотнасць глебы. Кіслотнасць малака.КІСЛОТНЫ, -ая, -ае. Які змяшчае кіслату (у 2 знач.). Кіслотнае злучэнне. Кіслотная карозія.КІСЛОУКА, -і, ДМ -слбўцы, ж. Спец. Тое, што і кіс лаванне. Кіслоўка тканіны.КІСЛЫ, -ая, -ае. 1. Які мае своеасаблівы смак, падобны на смак лімона, шуравін. Кіслае віно. Кіслыя ягады.2. Атрыманы ў выніку браджэння, прыгатаваны шляхам квашання. Кіслае малако. Кіслая капуста. Ц Які сапсаваўся ад браджэння; пракіслы. Кіслы суп. Кіслая каша. ІІ Напоўнены пахамі кіслаты. Кіслае паветра.3. перан. Разм. Які выражае незадаволенасць; маркотны, панылы. Кіслы- настрой. Кіслая ўсмешка.4. Які змяшчае кіслату (у 2 знач.). Кіслы раствор. Кіслая глеба.О Кіслая соль гл. соль.

КІСЛЯ, -í, ж. Разм. Тое, што і кіслата (у і знач.). / любяць жа [Жзнька і С вета] брусніцы. Адна кісля, а яны ядуць. Света дыкпрыгаршчамі будзе ў рот сыпаць і не зморшчыцца. Пташнікаў.КІСЛЯВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кіслявага.КІСЛЯВЫ, -ая, -ае. Разм. З кіслатой, кіслінкай; кіславаты.КІСЛЯК, -á, ле. Разм. пагард. Вялы, нудны чалавек.КІСЛЯЦІНА, -ы, ж. Разм. 1. Што-н. вельмі кіслае. Грыша., механічна сарваў яблык — невялікі яшчэ, з напарстак — і стаў мужна жаваць кісляціну. Місько.2. перан. Пра вялага, нуднага чалавека.КІСНУЦЬ, -ну, -неш, -не; пр. кіс, кісла і кíснуў, кíснула; незак. 1. Рабіцца кіслым, псавацда ад браджэння. Малако кісне. Віно кісне.2. Разм. Мокнуць, набухаць ад вільгаці; раскісаць. У гушчары, у ямінах-лужынах кісне снег, вада пеніцца, як саладуха. Пташнікаў. Вельмі ж бязлітаснай выглядае прырода, калі прымушае мокрых ад балота людзей кіснуць яшчэ і пад дажджамі. Кулакоўскі.3. перан. Разм. Весці аднастайнае бяздзейнае жыццё. Годзе кіснуць, марнець, Песні смутныя пець. Купала. // Сумаваць, нудзіцца. [Марфа] не кісла, якім бы горкім бокам не паварочвалася да яе жыццё, і другім не давала кіснуць. Васілевіч.О Кіснуць ад смеху — нястрымна нрыцішана смяяцца.КІСТА, -ы, ДМ -сцé, ж. Полая пухліна, напоўненая вадкай масай.[Ад грэч. кýзíіз — пузыр.]КІСЦЕВЬІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кісці (у 1 знач.). Кісцевы су стаў.КІСЦÉНЬ, -цяня, м. Даўнейшыя зброя ў выглядзе кароткай палкі, на адным канцы якой падвешваўся металічны шар для нанясення удараў, а па другім была пятля для надзявання на руку. Ўдарыць кісцянём. а Запясце Корчака абвіваў рэмень кісцяня. Кісцень пагойдваўся. Калючы сталёвы шар, падобны на шышку дурнап'яну. Караткевіч.[Цюрк. кістáд.]КІСЦЬ, -і; Р мн. -ей і -яў; ж. Частка рукі, якая складаецца з запясця, пясця і пальцаў.КІСЯЛЁВЫ, -ая, -ае. Тое, што і кісельны. Кісялёвая яда — да парогу хада. Прыказка.КІСЯЯ, -í, ж. Тонкая празрыстая ткапіна. Сукенка з кісяі.КІТ і, -á, М кіцé, м. 1. Вялікая марская млекакормячая жывёліна, знешне падобная на рыбу. Грэнландскі кіт.2. перан. Пра чалавека, які мае выключна важнае значэнне ў якой-н. галіне, сферы дзейнасці (ад даўнейшага ўяўлення, што Зямля трымаецца на трох кітах). Кіты сучаснай фізікі. ■[Грэч. кёíоз.]КІТ2, -у, М кíце, м. Вязкае рэчыва для замазвання шчылін паміж шыбамі і рамай у вокнах. Шыбы зазвінелі, а з некаторых пасыпаўся кіт. Колас.ШТАБ, -а, м. Рэлігійная кніга, напісаная на беларускай мове арабскім пісьмом. ■• ■ [Араб.]КІТАБАЗА, -ы, ж. Марское судна, прызначанае для прыёму і перапрацоўкі кітовых туш і абслугоўвання кітабойных суднаў; кіт табойная база.Кітабоец____________________________________691___________________________________КішэньКІТАБОЕЦ, -бóйца, м. Судна, прызначанае для кітабойнага промыслу.КІТАБОЙ, -я, м. 1. Той, хто займаецца промыслам кітоў. Экіпаж танкера павязе кіта-боям флатыліі «Слава» і «Савецкая Украіна», што знаходзяцца цяпер у водах Антарк-тыкі, разнастайны груз: гародніну, бульбу, садавіну, паліва, пошту. «Звязда».2. Тое, што і кітабоец.КІТАБОЙНЫ, -ая, -ае. Звязаны з промыслам кітоў. // Прызначаны для такога промыслу. Кітабойная флатылія.КІТАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле значдзеясл, кітаваць.КІТАВАЦЦА, -тýецца; незак. 1. Паддавацца кітаванню. У сухую пагоду вокны добракітуюцца.2. Зал. да кітаваць.КІТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; незак., штоЗамазваць кітам. Кітаваць вокны. □ — Кіт у нас ёсць,— сказаў Іван,— Тата якраз нядаўна кітаваў шыбы. Васілёнак.КІТАЕЦ гл. кітайцы.КІТÁЙКА1, -і, ДМ -тáйцы, ж. Шаўковай, звычайна сіняя тканіне, якую прывозілі З Кітая, пазней баваўняная тканіна, якую выраблялі ў Расіі.КІТÁЙКА 2, -і, ДМ -тáйцы; Р мн. -тáек; Ж1. Марозаўстойлівы і засухаўстойлівы сорт яблыні, які культывуецца ў паўночным раёне пладаводства, Паволжы, у Сібіры, на Далёкім Ўсходзе.2. зб. Дробныя плады гэтай яблыні. Варэнне з кітайкі.КІТÁЙКАВЫ, -ая, -ае. Пашыты з кітайкі'. Кітайкавы халат.КІТÁЙСКІ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны дЯ Кітая, кітайцаў, належыць ім. Кітайскія рабочыя. Кітайская мова.2. Як састаўная частка некаторых батанічных і заалагічных назваў. Кітайская рыбкаКітайская ружа.О Кітайская грамата гл. грамата. Кітайская сцяна гл. сцяна.КІТАЙЦЫ, -аў; адз. кітáец, -тáйца, м.; кíтаянка, -і, ДМ -нцы; мн. кітаянкі, -нак; яеНарод, які складае асноўнае насельніцтва Кітая.КІТАЛОЎ, -лóва, м. Той, хто займаецца лоўляй кітоў.КІТАЛÓУНЫ, -ая, -ае. Звязаны з лоўляй кітоў. Кіталоўны промысел.КІТАЯЗНАВЕЦ, -нáўца, м. Тое, што і с І-Н Л Л Я ГКІТАЯЗНÁЎСТВА, -а, н. Тое, што і с і н »л о г і я.КІТАЯНКА гл. кітайцы.

КІТОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кíта '. Кітовы промысел.О Кітовы вус гл. вусы.КІТОЎКА, -і, ДМ -тóўцы, ж. Тое, што і к іт а в а н н е.КІЎ, кíва, м. Разм. Тое, што і к і в о к. Ківалі галавы.. [Юзік] згадзіўся з ЮркевічаММурашка. Не паслухае ківа, дык паслухае кія. Прыказка.КІЎПУЦЦА, -нýся, -нéшся, -нéцца; -нёмс#, -нялéся: зак. Аднакр, да ківацца.КІУНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; за$Аднакр, да ківаць.КІФАРА, -ы, ж. Струнны шчыпковы музычны інструмент старажытных грэкаў, падобны да ліры.[Грэч. кШíага.]КІЦЕЛЬ, -я, м. Форменная аднабортная куртка са стаячым каўняром. За сталом сядзіць маладая жанчына ў форменным кіцелі з бліскучымі пагонамі на плячах. Васілёнак.[Ням. КМеІ.]КІЦ-КІЦ гл. кіс-кіс.КІШАНЁВЫ, -ая, -ае. Тое, што і к і ш э нн ы. Кішанёвая расчоска. Кішанёвы ліхтарык.КІШАЧНАПОЛАСЦЕВЫЯ, -ых. Тып мнагаклетачных беспазваночных жывёлін, да якіх адносяцца паліцы, медузы і інш.К1ШАЧНЫ і КІШ5ЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кішак, кішэчніка. Кішачныя захворванні. Кішэчная палачка.ШШК.á_, -і., ДМ -хпл$з:, Р «д. -уíян;, ж. і, Эластычная трубка, якая з'яўляецца часткай стрававальнага апарата ў чалавека і жывёл. Тонкая кішка. Тоўстая кішка.2. Разм. Рызінавая або брызентавая трубка для падачы вады; рукаў. Нарыхтаваўшы кішку, Пажарнікі збянтэжыліся крышку: А дзе ж пажар? Крапіва.О Абадочная кішка — частка тоўстай кішкі ад сляпой да прамой, якая акружае тонкія кішкі ў выглядзе вобада. Дванацнаціперсная кішка — частка тонкай кішкі чалавека, якая пачынаецца ад страўніка (назву атрымала ад даўжыні, роўнай 12 пярстам, г. зн. пальцам, у іх папярочніку). Заварот кішак гл. заварот. Сляпая кішка — пачатковая частка тоўстага кішэчніка, якая мае чэрвенадобны адростак (апендыкс).О Выматаць (усе) кішкі гл. выматаць. Выпусціць кішкі гл. выпусціць. Ірваць кішкі гл. ірваць. Кішка тонка (тонкая) у каго — не хапае сіл, здольнасцей, сродкаў, каб зрабіць што-н. Кішкі марш іграюць — пра моцнае адчуванне голаду, хаценне есці. Пераесці (ад'есці) кішкі каму гл. пераесці.КІІНЛАК, -á, м. Паселішча ў Сярэдняй Азіі.[Цюрк.]КІШЛАЧНЬІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кішлака. Кішлачная школа.КІШМА, прысл. У выразе: кішма кішэць гл. кішэць.КШІМÍШ, -у, м. Сорт вінаграду без костачак, а таксама разынкі з гэтага вінаграду.[Цюрк.]КІШЗНШК, -а, м. Разм. Той, хто крадзе з кішэняў; кішэнны злодзей.КІШЭННЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кішэні. Кішэнпая тканіна.2. Прыстасаваны для нашэння ў кішэні. Кішэнны гадзіннік. Кішэнны блакнот.О Кішэнныя грошы гл. грошы. Кішэнныя расходы гл. расход.О Кішэнны злодзей гл. злодзей.КІШЭНЬ і КІШЭНЯ, -і, ж. і. Частка адзення (штаноў, паліто, пінжака) у форме прышытага або ўшытага мяшочка для дробных рэчаў і грошай. Бакавая кішэнь. Нагрудная кішэнь. □ Кавалёва задумалася, дастала з кішэні паліто некалькі зярнят грэчкі і, разглядаючы, перагортвала іх на далоні. Дуброўскі.Кішэнька692К л адка

2. перан. Разм. Дабрабыт, багацце, грошы. Проста дзіва, як «клапоцяцца» рускія міністры аб кішэні [паноў] фабрыкантаў! Ленін. Буш быў сам не свой: яго кішэні пагражала сур'ёзная небяспека. Маўр.3. Асобнае аддзяленне ў партфелі, чамадане і пад.4. Спец. Пра паглыбленне, выемку ў чым-н. Кішэнь раны. Кішэнь тоўстай кішкі.О Біць па кішэні гл. біць. Вецер гуляе ў кішэні гл. вецер. За словам (па слова) у кішэнь не лазіць гл. лазіць. Класці (сабе) у кішэню гл. класці. Набіць кішэнь гл. набіць. Не па кішэні каму — занадта дорага для каго-н. Пустыя кішэні ў каго — пра беднага чалавека. Тоўстыя кішэні ў каго — пра багатага чалавека. Трэсці (калаціць) кішэні гл. трэсці.КІШЭНЬКА, -і, ДМ -ньцы; Р мн. -нек; ж. Памянш, да кішэнь, кішэня (у 1, 3 знач.).КІШЭНЯ гл. кішэнь.КІШЭЦЬ, -шыць; незак. 1. Мітусліва рухацца ў розных напрамках (пра мноства жывёлін, людзей). Незлічоныя мільёны мошак Аж кішаць у скошанай траве. Глебка. Мірыяды зялёных мух кішэлі ў нагрэтым паветры. Хомчанка.2. кім. Быць перапоўненым мноствам жывых рухавых істот. Поле кішэла людзьмі, як мурашнік мурашкамі. Дуброўскі.О Аж кішыць каго — вельмі многа. Аж кішыць рыбы,— пажартаваў Васіль.— А паспрабуй злаві каторую ўдзень, дык наседзішся... Савіцкі. Кішма кішэць — тое, што і кішэць (у 1 знач.), толькі з адценнем узмацнення.КІШЭЧЮК, -а, м. Частка стрававальнага апарата чалавека і жывёл, якая пачынаецца за страўнікам і заканчваецца прамой кішкай; сукупнасць кішак.КІШЭЧНЫ гл. кішачны.КІЯСКЁР, -а, м. Прадавец у кіёску.КІЯСКЁРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ок. Жан. да кіяскёр.

КІЯХ, -á, м. Абл. 1. Пачатак кукурузы. На стале, засланым святочным абрусам, .. стаялі., дзве пляшкі самагонкі, закаркаваныя кавалкамі кіяха. Шамякін.2. толькі мн. (кіяхí, -óў). Кукуруза. На агародзе, у кіяшніку [радысты] спыніліся. Кіяхі — як лес. Навуменка.КíЯШНІК, -у, м., зб. Абл. Сцёблы кукурузы з лісцем; кукурузныя бадылі. Ад лазовага плятня, за якім узвышаўся пажоўклы кіяшнік,.. [Пятра] аддзяляла нешырокая лагчына, парослая альховымі кустамі. Шамякін.КЛАÁКА, -і, ДМ клаáцы, ж. 1. Падземны канал для сцёку нечыстот у горадзе. // Памыйная яма.2. перан. Пра забруджанае памяшканне, засмечанае месца. // Пра амаральнае, разбэшчанае асяроддзе.3. Вывадная адтуліна, агульная для кішэчніка і мочапалавых органаў (у земнаводных, паўзуноў, птушак, некаторых рыб і аднапраходных млекакормячых).[Лац. сíоаса.]КЛАÁЧНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да клаакі. Клаачная адтуліна.2. у знач. наз. клаáчныя, -ых. Атрад млекакормячых, да якога адносяцца яхідна і качканос; аднапраходныя.КЛАБУК, -á, м. Манаскі галаўны ўбор у выглядзе высокай цыліндрычнай шапкі з пакрывалам.[Ад цюрк. калпак — шапка.]КЛАВЕСШ, -а, м. Даўнейшы клавішнаструнны шчыпковы музычны інструмент, папярэднік фартэпіяна.[Фр. сíауесіп.]КЛАВЕСШНЬІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да клавесіна. Клавесінная музыка.КЛАВІКОРДЫ, -аў; адз. клавікóрд, -а, М -дзе, м. Даўнейшы клавішна-струнны ўдарны музычны інструмент.[Фр. сíауісогáе ад лац. сíауіз — ключ і грэч. с Ьогáё— струна.]КЛАВІР, -а, м. 1. Агульная назва струнных клавішных музычных інструментаў (клавікордаў, клавесіна, фартэпіяна і інш.).2. Пералажэнне якога-н. ансамблевага, аркестравага або опернага твора для снавання ў суправаджэнні фартэпіяна або для выканання на фартэпіяна.[Ням. КІауіег.]КЛÁВІШ, -а, м. і КЛÁВІША, -ы, ж. 1. Пласцінка ў музычным інструменце (фартэпіяна, баяне і інш.), якую націскаюць пальцам для атрымання гуку. Павел сеў за піяніна. Прабег пальцамі па клавішах. Мелодыя паплыла па пакоі. Шыцік. Па клавішах скачуць пальцы гарманіста. Бядуля.2. Наканечнік рычажка ў розных механізмах (тэлефонным апараце, пішучай машынцы і пад.), які прыводзіцца ў рух пальцамі. Клавішы машынкі. □ [Хлопец] шчоўкнуў клавішам радыёлы, і кватэру запоўніла музыка. Хомчанка.[Польск. Ыа\УІ82 ад лац. сíауіз — ключ.]КЛÁВІШНЫ, -ая, -ае. Які мае клавішы, з клавішамі. Клавішны музычны інструмент. Клавішны механізм.КЛАВІЯТУРА, -ы, ж. 1. Увесь рад клавішаў у клавішных музычных інструментах.2. Сукупнасць клавішаў якога-н. механізма. Клавіятура лічыльнай машыны.[Ад лац. сíауіз — ключ.]КЛАД, -а, М -дзе, м. 1. Грошы або другія каттоўнасці, схаваныя або закапаныя дзе-н. Шукаць клад. Клад манет. □ Навошта той клад, калі ў дзетках лад. Прыказка.2. Разм. Пра тое, што мае вялікую вартасць, каштоўнасць. Для партызан., [клунак з медыкаментамі] вялікі клад. Новікаў.КЛАДАУШЧЫК, -á, м. Работнік склада. [Паўлюк] насыпаў зерне ў мяшкі, глядзеў на вагі, каб кладаўшчык часам не памыліўся. Шамякін.КЛАДАУШЧЬ'ІЦА, -ы, ж. Жан. да кладаўшчык.КЛАДКА, -і, ДМ -дцы; Р мн. -дак; ж. 1. Дзеянне паводле дзеясл, класці (у 7 знач.). Новы метад кладкі. Кладка сцен. // Спосаб размяшчэння паштучнага матэрыялу, які складваецца. Кругавая кладка снапоў. а Кладка замка паводле тыпу найбольш блізкая да т. зв. «галандскай», у якой мяшаныя рады чаргуюцца з радамі, пакладзенымі тарчаком. «Помнікі».2. Частка якой-н. пабудовы, зложанай з цэглы, каменю. Рабочыя вынялі некалькі цаглін, а затым разабралі ўсю кладку. «Маладосць».Кладоўка693Клапаціцца

3. Дошка, палена або некалькі пален, пакладзеныя для пераходу цераз раку, балота, гразкае месца і пад. Кладкі аселі на балотнае дно, зараслі мохам, і цяпер не ўсякі ўмее намацаць іх пад вадой, пад імхамі сваёй нагой. Галавач. Пераскакваючы цераз груды, пераходзячы па хісткіх кладках глыбокія канавы, няспынна снавалі людзі. Шамякін.4. Невялікі драўляны памост на рэчцы, возеры і пад. для чэрпання вады і паласкання бялізны. Мыла дзяўчынка бялізну кужэльную ў крыніцы. Стаяла яна на кладцы. Бядуля.5. Адкладванне яец (у насякомых). Назіранне над кладкай яец матылямі.КЛАДОЎКА, -і, ДМ -дóўцы; Р мн. -дóвак; ж. Памяшканне для захавання прадуктаў харчавання, тавараў, сыравіны і пад. [Конюх Рыгор] вынес з кладоўкі хамут, падсядзёлак і лейцы. Якімовіч. [Гаспадыня] разам з маслам прынесла з кладоўкі гладышык малака. Пальчэўскі. // перан. Пра тое, што захоўвае ў сабе вялікія багацці, мае важнае значэнне. Падземныя кладоўкі. □ Лес — гэта яшчэ і кладоўка вільгаці і «лёгкія» зямлі — ён ачышчае, фільтруе ад пылу, копаці і гразі паветра. Сачанка.КЛÁДЧЫК, -а, м. Рабочы, які займаецца кладкай (у 1 знач.).КЛАДКІ, -óў; адз. няма. Абл. Могілкі. Яны лагчынку праязджаюць — Гару сярэднюю мінаюць, Клады з паніклымі крыжамі. Колас.КЛАЗÉТ, -а, М -зéце, м. Уст. Тое, што і ватэрклазет.[Англ. сíозеí.]

КЛАЗÉТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да клазета. Клазетная папера.КЛАК, -á, м. Тое, што і п ы ж. Засыпаў [Дзед Талаш] у стрэльбу добрую порцыю пораху, туга забіў яго клакам. Колас.КЛАКЁР, -а, м. У буржуазным тэатры — чалавек, наняты для таго, каб гучна апладзіраваць, крычаць, свістаць і тым самым ствараць уражанне поспеху або правалу п'есы, артыста.[Фр. сíаднеííг.]КЛÁКСАН, -а, м. Механічны сігнальны гудок трактара, аўтамабіля і інш. Жарыкаў не пераставаў сігналіць; клаксан яго машыны падаваў такія трывожныя гудкі, што можна было падумаць — здарылася няшчасце. Асіпенка.[Англ. кíахоп.]КЛАН, -а, м. Радавая абшчына, род (першапачаткова ў кельцкіх народаў).[Кельц. сíапп.]КЛАНЯЦЦА, -яюся, -яешся, -яецца; незак, каму-чаму і без дап. 1. Рабіць паклоны ў знак прывітання, павагі, удзячнасці. Кланяцца роднай зямлі. □ Старыя палешукі, сустракаючыся, пачціва кланяліся. Колас.2. У пісьме або цераз каго-н. перадаваць прывітанне, выражаць павагу.— Даслоўна, кажу, так і напішы: маёр Пітолін нізка кланяецца табе, бацька, за маё выхаванне. Грамовіч.3. перан.; каму. Разм. Звяртацца з просьбай, уніжана прасіць аб чым-н.; пакланяцца. — Давай, Настулька, будзем жыць так, без запісу ў воласці, без шлюбу ў царкве, бодалей я не пайду кланяцца рознаму чорту. Чарот.<> Кланяцца ў ногі каму — тое, што і кланяцца (у 3 знач.). Кланяцца ў пояс — нізка кланяцца.КЛАПАМОР, -у, м. Сродак для знішчэння клапоў.КЛÁПАН, -а, м. 1. Прыстасаванне ў кампрэсарах, рухавіках ўнутранага згарання і інш. для рэгулявання патоку пары, газу, вадкасць Засцерагальны клапан.2. Рухомая накрыўка, з дапамогай якой адкрываецца і закрываецца адтуліна ў музычных духавых інструментах і мяняецца вышыня гуку. // Пласцінка, якая закрывае адтуліну, а таксама гузік клавіша ў гармоніку, аргане.3. Пласцінка ў сэрцы, якая перашкаджае адваротнаму руху крыві.4. Нашыўны кусок матэрыі пэўнай формы, які прыкрывае кішэню або шво на адзенні.[Ням. КІарре.]КЛАПАННЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да клапана. Клапанная адтуліна. // Прызначаны для вырабу клапанаў (у 1 знач.). Клапанная сталь.КЛАПАТАЦЬ, -пачý, -пóчаш, -пóча; незак. Разм. Рупліва, старанна займацца чым-н. Клапатаць каля печы. □ Маленькая Настася бегала ды клапатала, як накарміць сямейку. Лобан.КЛАПАТЛІВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць клапатлівага. Гаспадарская клапатлівасць. □ Я стаяў збоку і любаваўся дзедам: яго маладым настроем, яго дзелавітай клапатлівасцю. Якімовіч.КЛАПАТЛІВЫ, -ая, -ае. 1. Схільны да клопатаў; паглыблены ў клопаты; руплівы. Клапатлівы гаспадар. □ Над пасекай гулі клапатлівыя нястомныя пчолы. Асіпенка. //Які выражае клапатлівасць; заклапочаны, неспакойны. Альбіна, не спускаючы вачэй са Станіслава, заўважыла яго клапатлівы роздум, яго несамавітую ўстрывожанасць, кінулася да яго. Сабаленка.2. Звязаны з клопатамі, турботамі, які патрабуе клопатаў, турбот. Ваўчок зморшчыўся, як моршчыўся заўсёды, калі размова заходзіла пра новую і клапатлівую справу. Хадкевіч. // Поўны клопатаў, турбот. Клапатлівая дзейнасць.КЛАПАТНЫ, -áя, -бе. Разм. Тое, што і клапатлівы (у 2 знач.). Клапатная справа.КЛАПАТУН, -á, м. Разм. Клапатлівы чалавек. Бацька, сівы і яшчэ жвавы клапатун, цюкае непадалёку сякерай — шчапае на калодцы дровы. Ракітны.КЛАПАТУХА, -і, ДМ -тýсе, ж. Разм. Жан. да клапатун.КЛАПАЦІЦЦА, -пачýся, -пóцішся, -пóціцца; незак. 1. Старанна і дзейна займацца чым-н., працаваць над чым-н. Маці была ў задуме, а бацька рухава клапаціўся па справах ад'езду. Пестрак. Ля печы клапоціцца маці, І сала пячэ, і бліны. Астрэйка.2. Турбавацца, непакоіцца з выпадку чаго-н. [Назараў] падвёў іх да гардэроба і сам стаў клапаціцца, як лепш і прасцей кожнага апрануць. Гамолка.3. Праяўляць клопат аб кім-, чым-н. Клапаціцца аб грамадскіх справах. □ [Гушка]Клапіны694Класіцыз м

цешыўся, што мае свайго каня, ён даглядаў яго лепш, як сябе, клапаціўся пра яго больш, чым пра сваю хату і сям'ю. Чорны.КЛАПІНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да клапа. Нлапіныя плямы.КЛАПОТНАСЦЬ, -і, ж. Разм. Уласцівасць клапотнага.КЛАПОТНЫ, -ая, -ае. Разм. Тое, што і клапатлівы. Клапотны чалавек. Клапотны дзень. □ Настаўнікі., праводзілі свой летні адпачынак хто на радзіме, хто на паўдні, хто ў клапотным, але заўсёды прыемным падарожжы. Шахавец.КЛАПОЎШК, -а і -у, м. 1. -а. Разм. Памяшканне або мэбля, у якіх завялося многа клапоў.2. -у. Род адна-, двух- і шматгадовых травяністых раслін сямейства крыжакветных, што скарыстоўваюцца ў народнай медыцыне як сродак ад клапоў.КЛАРНЁТ, -а, М -нéце, м. Драўляны духавы музычны інструмент, які мае форму цыліндрычнай трубкі з клапанамі і з невялікім раструбам на канцы.(Фр. сíагіпейе ад лац. сíагш — ясны.]

КЛАРНÉТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кларнета. Нларнетны гук.КЛАРНЕТЬ'ІСТ, -а, М -сце, м. Музыкант, які іграе на кларнеце.КЛАС, -а, м. 1. Сукуппасць прадметаў, з'яў, аб'яднаных на аснове якіх-н. агульных прымет, якасцей; разрад, падраздзяленне. Да агульных назоўнікаў адносяцца імёны, пры дапамозе якіх абазначаюцца цэлыя класы аднародных прадметаў, з'яў, жывых істот. Граматьгка. // У спецыяльнай тэрміналогіі: а) у логіцы — сукупнасць аднародных прадметаў, падобных адзін да аднаго сваімі істотнымі прыметамі, якасцямі. Клас з'яў; б) у біялогіі — адно з вялікіх падраздзяленняў у сістэматыцы раслін і жывёл. Клас паўзуноў. Клас папаратнікаў; в) у матэматыцы — сукупнасць лічбаў трох суседніх разрадаў лікаў. Першы клас складаюць першыя тры разрады: сотні, дзесяткі і адзінкі. // Разрад суднаў у залежнасці ад тыпу будовы і абсталявання. Клас мінаносцаў. Клас лінкораў. // Тып вагонаў поезда або кают парахода, абсталяваных з пэўнай ступенню выгод, праезд у якіх аплачваецца па ўстаноўленаму тарыфу. Каюта першага класа.2. Вялікая група людзей, аб'яднаных аднолькавымі адносінамі да сродкаў вытворчасці, да размеркавання грамадскага багацця і агульнасцю інтарэсаў. Рабочы клас. Клас прыгнятальнікаў.3. Падраздзяленне пачатковай і сярэдняй школы, якое аб'ядноўвае вучняў аднаго года навучапня і аднолькавага аб'ёму ведаў. Пяты клас. Дзевяты клас. Ц Падраздзяленне вучняў мастацкай або іншай спецыяльнай школы, якія займаюцца пад кіраўніцтвам пэўнага выкладчыка або вывучаюць пэўны прадмет. Камерны клас. Клас скрыпкі, //' Група вучняў пачатковай або сярэдняй школы, якія вучацца сумесна. Дысцыплінаваны клас. ІІ Памяшканне ў школе, дзе праходзяць вучэбныя заняткі. У калідоры зазвінеў званок, заклікаючы выхаванцаў у класы. Шамякін.4. толькі мн. (класы, -аў). Дзіцячая гульня, якая заключаецца ў тым, што на зямлірысуюць фігуру, падзеленую на клеткі, і, скачучы на адной назе, перасоўваюць ёю каменьчык, кусочак шкла і пад. з адной клеткі ў другую, а таксама фігура для гэтай гульні.5. Мера якасці, ступень, ўзровень чаго-н. Тэхніка высокага класа. Ц Кваліфікацыя, ступень падрыхтаванасці. Лётчык першага класа. ІІ Разм. Высокі ўзровень чаго-н. Паказаць клас гульні.6. У дарэвалюцыйнай Расіі — адно з падраздзяленняў у табелі аб рангах, якое адпавядала пэўнаму чыну. Чыноўнік чатырнаццатага класа. // Ступень некаторых грамадзянскіх званняў. Саветнік юстыцыі першага класа.[Ад лац. сíаззіз — разрад.]КЛАСАВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць класавага. Класавасць ідэалогіі.КЛÁСАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да класа, класаў (у 2 знач.). Класавая барацьба. Класавыя супярэчнасці. Ц Уласцівы пэўнаму класу, яго ідэалогіі; прадыктаваны інтарэсамі класа. Класавы пункт гледжання. Класавыя інтарэсы.КЛÁСІК, -а, м. і. Выдатны, агульнапрызнаны пісьменнік, дзеяч навукі або мастацтва. Класікі марксізма-ленінізма. Янка Купала, і Якуб Колас — класікі беларускай літаратуры.2. Прадстаўнік класіцызму (у 1 знач.) у літаратуры і мастацтве.3. Спецыяліст у галіне класічнай філалогіі. Філолаг-класік. Ц У дарэвалюцыйнай Расіі — той, хто закончыў класічную гімназію.[Лац. сíаззісцз.]КЛÁСІКА, -і, ДЫ -сіцы, ж., зб. Узорныя, класічньтя творы літаратуры і мастацтва. Чытаць класіку. Руская оперная класіка.КЛАСІФІКАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, класіфікаваць.КЛАСІФІКАВÁЦЦА, -кýецца; незак. 1. Паддавацца класіфікацыі; размяркоўвацца па класах, разрадах і пад. Мастацкія творы лёгка класіфікуюцца па жанрах.2. Зал. да класіфікаваць.КЛАСІФІКАВАЦЬ, -кую, -кýеш, -кýе; зак. і незак., каго-што. Размеркаваць (размяркоўваць) каго-, што-н. на класы, групы і пад. па характэрных прыметах або якасцях. Класіфікаваць тыпы ўрокаў. Класіфікаваць расліны.КЛАСІФІКÁТАР, -а, м. 1. Спецыяліст у галіне класіфікацыі. Класіфікатар мінералаў.2. Апарат для механічнай класіфікацыі здробненай руды, вугалю і інш. зернепадобных мінералаў.КЛАСІФІКÁЦЫПНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да класіфікацыі. Класіфікацыйныя прыметы.КЛАСІФІКÁЦЫЯ, -і, ж. 1. Дзеянне паводле знач. йзеясл. класіфікаваць. Праводзіць класіфікацыю элементаў.2. Сістэма размеркавання прадметаў або папяццяў на класы, разрады па агульных характэрных прыметах і якасцях. Класіфікацыя раслін. Класіфікацыя ўрокаў. Класіфікацыя моў.О Дэцымальная сістэма класіфікацыі гл. сістэма.КЛАСІЦЫЗМ, -у, м. і. Напрамак у мастацкай літаратуры і мастацтве ў 17 — пачатку 19 стст., заснаваны на перайманні антыч-Класіцыс т _______________________________ 695_______________________________________Класціных узораў і звязаны з сістэма! строгіх правіл у перадачы рэчаіснасць2. Сістэма адукацыі, у аснову якой пакладзена вывучэнне лацінскай і старажытнагрэчаскай моў і антычнай культуры.[Ням. КІавзігізпшз.]КЛАСІЦШСТ, -а, М -сце, м. Прыхільнік або прадстаўнік мíасіцызму (у 1 знач.); класік (у 2 знач.)КЛАСІЧНЫ, -ая, -ае. 1. Створаны класікам, класікамі (у 1 знач.); узорны, дасканалы. Паэма «Новая зямля» Я. Коласа справядліва лічыцца класічным тварам беларускай літаратуры. Шкраба. Руская класічная літаратура велічна тым, што з'яўлялася люстрам рэвалюцыі. Пшыркоў. // Тыповы, асабліва характэрны. Класічны прыклад. Беларусь — краіна класічнай партызанскай барацьбы. □ [Купала] стварыў класічныя ўзоры лірыкі, ліра-эпічнай паэмы. Івашып. // Разм. Лепшы ў сваім родзе; выдатны. Класічны падарунак.2. Які мае адносіны да класіцызму (у 1 знач.), уласцівы паслядоўнікам гэтага напрамку. Класічная паэма.3. Які мае адносіны да старажытных грэкаў і рымлян; антычны. Класічная грэчаская мова. Класічная антычная літаратура. // Звязаны з вывучэннем антычных моў і літаратуры. Класічнае аддзяленне філалагічнага факультэта.

Класічная адукацыя. Класічная гімназія.4. Які адпавядае ідэалу хараства ў рымлян і грэкаў; правільны. Класічны профіль. Класічны нос.О Класічная барацьба гл. барацьба (у 1 знач.).КЛÁСНАСЦЬ, -і, ж. Прыналежнасць да пэўнага класа, разраду, групы ў вытворчай кваліфікацыі. Увесці сістэму класнасці спецыялістаў. Прэміяльная надбаўка за класнасць.КЛАСНЫ, -ая, -ае. і. Які мае адносіны да класа (у З знач.). Класны кіраўнік. Класны журнал. Класны пакой. Класная дошка. // у знач. наз. класны, -ага, м.; клáсная, -ай, ж. Разм. Класны кіраўнік (класная кіраўяіца).2. Спец. Які мае пэўны клас, разрад (пра судна і г. д.).3. Які мае высокую ступень чаго-н., які паказвае клас (у 5 знач.). Класная гульня. Класны спартсмен.4. Уст. Які мае пэўны чын, ранг. Класны чыноўнік.О Класны вагон (уст.) — пасажырскі вагон у адрозненне ад таварнага....КЛАСНЫ, -ая, -ае. Другая састаўная частка складаных слоў, што далучаецца да лічэбніка і абазначае: а) які мае столькі класаў, колькі паказана ў першай частцы, напрыклад: васьмікласны, чатырохкласны; б) які мае такі клас, разрад, які паказаяы ў першай частцы, напрыклад: першакласны.КЛАСЦІ, кладу, кладзéш, кладзе; кладзём, кладзяцé; пр. клаў, клала; незак., каго-што. 1. Надаваць каму-, чаму-н. ляжачае становішча, змяшчаць куды-н. у такім становішчы. Класці дзіця на ложак. Класці мяшкі на воз. ІІ Валіць на зямлю саперніка пры дужанні. Ніхто з нас не браўся з ГрышкаМ дужацца — ён кожнага клаў на зямлю адным махам. Капыловіч. // Укпадваць, размяшчаць(для сну, адпачынку).— Давай, Мікалаеўна, кладзі хлопчыкаў спаць,— сказаў Ігнат жонцы. Кавалёў. // перан. Разм. Забіваць, нішчыць. Вінтовачпыя кулі кладуць .. [немцаў] усіх на месцы. Чорны. Тыфус кладзе людзей. Крапіва.2. Змяшчаць, засоўваць куды-н. Класці грошы ў кашалёк. Класці рукі ў кішэнь. □ Ніна хадзіла па пакоі, нешта брала, нешта клала ў чамадан. Шыцік. // Змяшчаць на захоўванне, рабіць уклад (у банк, ашчадную касу і пад.). Класці грошы ў ашчадную касу. // Адпраўляць, змяшчаць (у клініку, шпіталь і пад.). Класці хворага ў бальніцу.3. Наносіць зверху слой чаго-н. У яго руках вельмі доўгі пэндзаль. Ён набірае на яго фарбу і смелымі мазкамі кладзе на палатно. Асіпенка. // Накладваць зверху, прыкладваць да якой-н. часткі цела з лячэбнымі мэтамі. Класці павязку. Класці кампрэс.4. Рабіць знак, метку, пакідаць адбітак чаго-н. Класці штэмпель. □ На акно пляціце магу, Каб не клаў мароз сляды. Колас. // перан. Уздзейнічаць, рабіць вялікі ўплыў; пакідаць след. Старэем мы. Свой след кладзе няшчадны час То попелам валос, то ценем пад вачамі. Звонак.5. Раскладваць, распальваць (пра агонь). Вартавыя клалі цэлую ноч агонь і гаварылі. Чорны.6. Накладваць (страву, корм). Класці кахаў на талерку. Класці трусам траву. // Прыбаўляць, падмешваць. Класці масла ў кашу.7. Узводзіць, будаваць. Класці печ. □ Каб шчаслівай і багатай стала наша старана, Клалі сцены новай хаты — Бервяно да бервяна! А. Александровіч. // Рабіць, пракладваць, укладваць. Класці грэблю. Класці падлогу. Класці масты. // Складваць што-н. пэўным чынам у адно месца. Класці сена ў копы. // Складваць, укладаць (стог, воз і пад.). Гучалі галасы жанок і дзяўчат, якія сушылі сена і клалі стагі. С. Александровіч. // перан. Ствараць умовы для дасягнення якой-н. мэты, чаго-н. Хто тварэц жыцця людскога, Волі, шчасця, пекнаты? Хто кладзе к жыццю дарогу? Ведай, моладзь, гэта — ты! Чарот.8. Адкладваць (яйцы) для захавання патомства (пра насякомых).9. перан. Аддаваць, траціць. Дарма класці сілы. □ Каб ведаць, колькі працы павінен быў тут класці чалавек, трэба самому ўбачыць гэтую дзялянку. Чорны.Ю. Разм. Назначаць цану. — За вашу працу я кладу вам сем долараў у тыдзень. Васілевіч.11. З некаторымі назоўнікамі ўтварае спалучэнні, якія абазначаюць: утвараць дзеянне, адпаведнае значэнню назоўніка. Класці лату (латаць). Класці пачатак (пачынаць). Класці гной (угнойваць). Класці канец (канчаць) .О Класці галаву — гінуць, паміраць; ахвяроўваць сабой. Класці галаву на калодку — ручацца жыццём за каго-, што-н. Класці зубы на паліцу — галадаць, жыць у нястачы. Класці на абедзве лапаткі — а) пры дужанні валіць саперніка на спіну; б) перамагаць у якой-н. справе, спрэчцы і пад. Класці на музыку (на ноты) — пісаць музыку на словы. Класці пад сукно — адкладваць рашэннеКласціся696Клей

якой-н. справы, пакідаць без увагі, не даваць ходу чаму-н. Класці (сабе) у кішэню — прысвойваць чужыя грошы. Пальца ў рот не кладзі каму — пра таго, хто можа пастаяць за сябе, з якім трэба весці сябе асцярожна. Хоць ты да раны (у вуха) кладзі — пра пакорнага, мяккахарактарнага чалавека. Хоць у дамавіну (труну) кладзі — пра худога, хваравітая на выгляд чалавека.КЛАСЦІСЯ, кладýся, кладзéшся, кладзецца; кладзёмся, кладзяцéся; пр. клаўся, клалася; незак. 1. Прымаць ляжачае, гарызантальнае становішча; проціл, ўставаць (пра людзей, жывёл). Класціся на ложак. □ Волька Янкава сказала Тодарчыку не кідаць Смыка, бо ён наравісты. А знаравіцца — кладзецца ў аглоблях нават на сухім. Хоць забі яго. Пташнікаў. / У спалучэнні са словамі, якія паказваюць на тыя ці іншыя асаблівасці такога становішча. Класціся на бок. Класціся на спіну. ІІ Укладвацца, размяшчацца (для сну, адпачынку). Прыходзячы з работы дахаты, Дзяніс прымаў душ, абедаў і клаўся адпачываць. Пестрак. // Адпраўляцца на лячэнне (у клініку, шпіталь і пад.). Класціся ў бальніцу. ІІ перан. Разм. Паміраць, гінуць (у баі, на вайне).— Б'юць царскае войска. Як пракосы на сенажаці пад касой кладуцца, гэтак там кладуцца., салдаты. Мурашка.2. Апускацца, падаць на якую-н. паверхню. Снег кладзецца белым пухам. □ Навокал Каляды клаліся варожыя снарады, узнімаючы зямлю. Гурскі. // Размяшчацца дзе-н. пэўным чынам. Доўгія русыя валасы [у Іны] хвалямі клаліся на плечы. Ваданосаў. // Выступаць на паверхні ў форме следу, адбітка і пад. А за касцом двума слядамі

Адбіткі ног яго кладуцца. Колас. Ад зубчатых трактарных калёс След адменны клаўся па зямлі. Астрэйка.3. Засцілаць сабою што-н., распаўсюджваючыся на паверхні. На поле клаўся туман. На захадзе раз'яснівалася. Пташнікаў. Гарыць, патрэсквае касцёр, водсветы яркага полымя кладуцца на твары, на чырвоныя гальштукі. Бялевіч. / Пра загар, румянец, маршчыны. Прыжмурана глядзеў [Абрам] у даль вуліцы, а каля вачэй клаліся свежыя маршчыны. Пестрак. // Наступаць (пра зіму). Пачала класціся зіма. Лужанін.4. Браць які-н. напрамак (пра самалёт, карабель). «Балтыка» ідзе ранейшым курсам, а караблі кладуцца на зваротны курс. «Звязда».5. Добра прыставаць, паддавацца кладцы. Цэгла роўна кладзецца ў сцяну. □ Пячатка клалася ясна, аж прыліпала, і абадок з назваю ведамства, і асяродак з назваю завода відны былі вельмі добра. Скрыган. // Адпавядаць, падыходзіць. Сапраўды, калі апошні зборнік «Пад мачтай» супадае з перыядам спаду Народнага фронту, дык два папярэднія ніяк не кладуцца ні тэматычна, ні храналагічна ў рамкі творчых перыядаў. У. Калеснік. // перан. Лёгка і свабодна выкладацца, выказвацца (пра думкі, слова і пад.). Калі думаеш і нават калі гаворыш, словы гладка кладуцца адно да аднаго, атрымліваецца складка, прыгожа. Новікаў.6. перан.; на каго-што. Станавіцца чыім-н. абавязкам, заняткам і пад.— Гэта можна зрабіць і дома,— запярэчыў Аляксееў, адчуваючы, што адказнасць за Юукаў лёс у гэтымомант кладзецца і на яго. Карпаў. Усе клопаты кладуцца на плечы брыгадзіра. Асіпенка. // У спалучэнні са словамі «на душу», «на сэрца» і пад. абазначае: рабіцца прадметам цяжкага роздуму, непакою, трывогі. Енкі і балючы плач раздзіралі мураваныя сцены, цяжкім каменем клаліся на сэрца вязня. Няхай. На сэрца кладзецца Дум горкіх цяжар. Колас.7. Зал. да класці.О Класціся ад смеху (са смеху) — моцна смяяцца. Класціся спаць з курамі — класціся спаць вельмі рана, як толькі сцямпее.КЛАУНÁДА, -ы, ДМ -дзе, ж. 1. Цыркавы нумар з удзелам клоунаў.2. перан. Камічная выхадка; выбрык.КЛÁЎЗУЛА, -ы, ж. 1. У юрыспрудэнцыі — спецыяльная ўмова, агаворка ў завяшчанні, дагаворы і інш.2. У рыторыцы — заключная частка прамовы, гукавой і стылістычнай форме якой прамоўцы надаюць вялікае значэнне.3. У літаратуразнаўстве — канец верша, склады вершаванага радка, якія ідуць за апошнім націскным складам.[Лац. сíашпíа.]КЛАЦ, выкл. Разм. Шчоўк, лясь. Зноў клац палкоўніцкай тэлефоннай трубкі здаўся ..[Гопке] пісталетным стрэлам. М. Ткачоў. А Воўк рэагаваў на гэта, як заўжды, Па-воўчаму: разявіў ляпу, Зубамі — клац ля саменькай рукі, Ледзь іклы вострыя ў далоню не ўпіліся. Корбан.КЛÁЦАЦЬ гл. кляцаць.КЛÁЦНУЦЬ гл. кляцнуць.КЛЕВЯШЧЫНА, -ы, ж. Адна-, двух- або шматгадовая расліна сямейства парасонавых з белымі або чырванаватымі кветкамі і плодам сямянкай.КЛЕЕВАРЗННЕ, -я, н. Гатаванне, варка клею.КЛÉЕННЕ, -я, н. Тое, што і к л е й к а.КЛÉЕНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад клеіць.2. у знач. прым. Змацаваны пры дапамозе клею. Клееная фанера.КЛЁІЦЦА, клéіцца; незак. 1. Разм. Станавіцца ліпкім, клейкім. Пальцы клеяцца ад смалы.2. Паддавацца склейванню, клейцы. Папера добра клеіцца.3. перан, (звычайна з адмоўем). Разм. Атрымлівацца, ладзіцца. Справа не клеіцца. □ Размова паміж дзяўчатамі не клеілася. Карпюк.4. Зал. да клеіць. іКЛЕІЦЬ, клéю, клéіш, клеіць; незак., што. Рабіць, вырабляць што-н., змацоўваючы часткі клеем, клейстарам. Клеіць папяровага змея. Клеіць канверт. □ Чэсаныя валёнкі засунуты ў галошы, якія ў вайну клеілі з аўтакамер у кожнай вёсцы. Новікаў. // Разм. Прымацоўваць з дапамогай клею; прыклейваць. З раённага Дома культуры выскачыў цыбаты юнак і стаў клеіць на вітрыну аб'яву. Гаўрылкін. // Разм. Рамантаваць, накладваючы латкі з дапамогай клею. Клеіць дзіравую камеру.КЛЕЙ, -ю, ле. Ліпкае рэчыва, якое скарыстоўваюць для трывалага змацавання (склейвання) чаго-н. Канцылярскі клей. Сталярскі клей.Клейка697Клец

КЛÉЙКА, -і, ДМ клéйцы, ж. Дзеянне паводле знач. Ззеясд. клеіць.КЛЕЙКАВША, -ы, ж. Клейкае бялковае рэчыва, якое знаходзіцца ў зерні злакаў і не раствараецца ў вадзе.КЛЁЙКАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць клейкага.КЛÉЙКІ, -ая, -ае. Які склейвае, прыклейваецца; ліпкі. Клейкая гліна. □ Налёт смалістых кветак клейкіх Нам рукі склеіў на хаду. Калачынскі. Зелянеюць лугі, выкідваецца клейкі ліст на бярозе. Лынькоў.КЛЕЙМАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, клеймаваць.КЛЕЙМАВАНЫ, -ая, -ае. í. Дзеепрым, зал. пр. ад клеймаваць.2. у знач. прым. Які мае на сабе кляймо, з кляймом. Клеймаваная жывёла. Клеймаваная мэбля.КЛЕЙМАВАЦЬ, кляймýю, кляймýеш, кляймýе; незак., каго-што. 1. Ставіць кляймо, знак на якіх-н. прадметах, вырабах. Клеймаваць тавар. Клеймаваць палатно. // Выпальваць кляймо на скуры жывёлы. Клеймаваць коней. ІІ Выпальваць метку на целе злачынца (у некаторых дзяржавах і ў Расіі да 1863 г.).

2. перан. Сурова асуджаць; бічаваць, ганьбаваць. Клеймаваць віноўнікаў вайны. / чым (у спалучэнні са словам «ганьба»). Сябры, сягоння наша пакаленне, Як самых чэсных, знае ўся зямля. Кляймуйце ж ганьбай тых, чыё сумленне Каштуе гэтак ганна: паўрубля! Гілевіч.КЛЕЙМАУШЧЫК, -á, м. Рабочы, які займаецца клеймаваннем чаго-н. Клеймаўшчык абутку.КЛЕЙМАУШЧЫЦА, -ы, ж. Жан. да клеймаўшчык.КЛÉЙСТАР, -у, м. Клей, прыгатаваны з мукі або крухмалу.[Ням. КІеізíег.]КЛЕКАТАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, клекатаць (у 1, 2 і 3 знач.), а таксама гукі гэтага дзеяння. Клекатанне буслоў. Клекатанне вады.КЛЕКАТАЦЬ, клекачý, клякóчаш, клякóча; незак. 1. Ствараць клёкат; крычаць падобна некаторым птушкам. Бусел не мае голасу. Ён не крычыць, а клякоча — гучна і часта шчоўкае сваёй дзюбай. В. Вольскі.2. (1 і 2 ас. не ужыв.). Бурліць, з шумам кіпець. У чыгунку клекатала юшка. Асіпенка. Ллыт перагарадзіў пратоку, і вада клеката/íа, віравала. Савіцкі.3. Глуха, перарывіста булькаць (пра гукі ў горле, грудзях). Ад кіслароднае нястачы У горле клекатала кроў. Звонак. / у безас, ужыв. Сержант трызніў, хрыпеў, у горле яго клекатала. Хомчанка.4. перан. Бурна праяўляецца, не знаходзячы выхаду (пра пачуцці). [Алесь] не разумеў, што крычаў, адна нянавісць клекатала ў ім. Броўка. Злосць і абурэнне клекатала ў яе грудзях. Корбан.КЛÉМА, -ы, ж. Прыстасаванне для далучэння правадоў да машыны, прыбора, апарата,[Ням. КІетте.]КЛЕШЧЫ, -аў; адз. няма. Абл. Праклёны, кляцьба. Дзед кляў лысага чыноўніка ўсімі кленічамі, якія толькі ведаў. Якімовіч.КЛÉНЧАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кленчыць.КЛЕНЧЫЦЬ, -чу, -чыш, -чыць; незак. 1. Станавіцца на калені. Пад вечар у покуце Болесь з жонкай кленчылі, спалохана маліліся, не адважваліся падняць уверх вачэй. Карпюк.2. перан. Настойліва прасіць, клянчыць. Уся сям'я.. сядзела ўжо на возе і кленчылаўпрошвала дзеда сесці з імі. Бядуля. Не прасілі нічога ў дарослых, не кленчылі, Гордыя і незалежныя змалку. Панчанка.КЛЕПТАМАН, -а, м. Той, хто хварэе на клептаманію, схільны да клептаманіі.КЛЕПТАМАШЯ, -і, ж. Неадольнае хваравітае імкненне да крадзяжу, якое выклікаецца некаторымі псіхічнымі захворваннямі.[Ад грэч. кíерíó — краду і манія.]КЛЕПТАМАНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Жан. да клептаман.КЛЕРК, -а, м. Пісар, канторскі служачы ў некаторых капіталістычных краінах.[Фр. сíегс.]КЛЕРЫКÁЛ, -а, м. Прыхільнік клерыкалізму, член клерыкальнай партыі.КЛЕРЫКАЛІЗМ, -у, м. Рэакцыйны палітычны напрамак у капіталістычных краінах, які імкнецца ўзмацніць уплыў царквы на грамадска-палітычнае і культурнае жыццё.{Ад лац. сíегісаíіз — царкоўны.]КЛЕРЫКÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да клерыкалізму, клерыкалаў. Клерыкальная партыя. Клерыкальныя погляды.КЛÉТАЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. 1. Памянш, да клетка (у 1, 2 і 4 знач.).2. Тое, што і клетка (у 3 знач.). Сшытак у клетачку.КЛЁТАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да клеткі (у 1, 4 знач.). Клетачнае развядзенне норак. Клетачная абалонка. Клетачны сок.КЛЕТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. 1. Памяшканне для птушак і жывёлін, сценкі якога зроблены з металічных або драўляных прутоў. Клетка для птушак. Трымаць трусоў у клетцы. ІІ Разм. Малы пакой, цеснае памяшканне. У адной клетцы-каморцы—Рыгор. Той, з кім марыла [Наталля] безупынна ісці на змаганне, ухарошваць жыццё кіпучым полымем рэвалюцыйнага натхнення. Гартны. // Тое, што і клець (у 2 знач.). Клетка пад'ёмніка.2. Спосаб складання дроў, дошак, цэглы і пад. у выглядзе чатырохвугольніка. Клетка цэглы. Злажыць дровы ў клетку.3. Чатырохвугольнік, нарысаваны, начэрчаны на паверхні чаго-н. Клетка шахматнай дошкі. Тканіна ў клетку.4. Элементарная адзінка будовы жывога арганізма, якая складаецца з ядра, пратаплазмы і абалонкі. Раслінная клетка. Жывёльная клетка.О Грудная клетка — частка шкілета, якая складаецца з рэбраў, грудзіны, названкоў і змяшчае ў сабе сэрца, лёгкія, стрававод. Лесвічная клетка — памяшканне ў доме для лесвіцы.КЛЁУРЭТ, -а, М -рэце, м. Кніжн. Прыхільнік, прыслужнік, які імкнецца дагадзіць свайму апекуну любымі сродкамі.[Ад лац. соШЬегІца — вольнаадпушчанік.]КЛЕЦ, -а; кляцы, -óў; м. Абл. Зуб у баране. А ў кузні кіпела работа. Барану, кляцыКлецісты698Кліенг

якой трэба было нанава ўмацаваць, кавалі наладзілі хутка. Даніленка.КЛЕЦІСТЫ, -ая, -ае. Разм. Тое, што і клятчасты. Клецісты халат.КЛЕЦЬ, -і, ж. і. Традыцыйны сялянскі будынак для захавання маёмасці; свіран, кладоўка. Маці прынесла з клеці кавалак сала. Каваль.2. Прыстасаванне для спуску і пад'ёму ў шахтах; шахтавы ліфт. Закончылася змена. Як у сне, Мы з клеццю на паверхню паляцелі... Аўрамчык.

КЛЕШЧ, кляшчá, м. Невялікая членістаногая жывёліна класа павукападобных, якая паразітуо на целе чалавека, жывёлы, а таксама на раслінах.О Кароставы клешч — клешч-паразіт, які выклікае і пераносіць каросту ў жывёл і чалавека.КЛЕШЧАВША, -ы, ж. Алейная расліна сямейства малачаевых, з насення якой здабываюць рыцыну.КЛЕШЧАВШНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да клешчавіны. // Прыгатаваны з клешчавіны. Клешчавінны алей.КЛЕШЧЫ, -аў; адз. няма. 1. Металічны інструмент у выглядзе шчыпцоў для заходу і трымання гарачага метаду. Кавальскія клешчы.2. Драўляная частка хамута, якая складаецца з дзвюх кляшчын. Запрагаў сам гаспадар. Залуцкі ажно залюбаваўся, як Хрупак спрытна закладаў у гужы дугу і пасля адным махам зацягнуў супоню, упёршыся каленам у клешчы. Чыгрынаў.3. У ваеннай справе — акружэнне ворага з двух бакоў. Раздзяліў [Сцяпан] атрад на дзве групы—адну паслаў налева ў абход Глушца, а сам з групай пайшоў направа, каб такім абходным манеўрам мястэчка ўзяць у клешчы. Пестрак.КЛЕШЧЫНÁ, -ы; мн. кляшчыны (з ліч. 2, З, 4 клешчыны), кляшчын; ж. Адна з дзвюх драўляных частак хамута, якія сцягваюцца пад шыяй каня супоняй.КЛЕЯВÁР, -а, м. Той, хто варыць клей.КЛЕЯВАРНЬІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да клееварэння, звязаны з ім. Клеяварная вытворчасць.КЛЕЯВАРНЯ, -і; Р мн. -рань; ж. Памяшканне або прадпрыемства для варкі клею.КЛЕЯВЫ, -áя, -óе. Які мае адносіны да клею, уласцівы клею. Клеявы спосаб мацавання. Клеявы пах. 11 Прыгатаваны на клеі, з клеем. Клеявое мыла. Клеявая фарба. ІІ Прызначаны для вырабу клею. Клеявы завод.КЛЁК, -у, м. Разм. 1. Розум, развага. Ого, 1ч» — галава з мазгаміІ Клёк у хлопца ёсць! Шынклер.2. Жыццёвая сіла; сокі. — Калі ў чалавеку няма ўжо клёку, дык ніхто яму не паможа,— прастагнала Салвесіха. Сабаленка.КЛЁКАТ, -у, М -каце, м. і. Перарывісты крык, характэрны для некаторых птушак. Бусліны клёкат. □ Гучаць мелодыі, і сэрца рвецца Туды, дзе ружамі цвітуць даліны, Дзе вінаграднік ля дарогі ўецца, А ў небе клёкат чуецца арліны. Гілевіч.2. Гукі, якія ўтвараюцца пры кіпенні, бульканні вадкасцей. Клёкат вады.3. Пра глухія перарывістыя гукі ў горле, грудзях. Сын гаварыў спакойным тонам, але з нейкім слабым клёкатам у глотцы. Караткевіч.КЛЁН, -а і -у, м. 1. -а. Дрэвавая або кустовая расліна сямейства кляновых, драўніна якой ідзе на выраб мэблі, музычных інструментаў і пад.2. -у. Драўніна гэтай расліны. Лыжы з клёну. □ Даніла падбіраў клён, бярозу, дуб, асіну на цабэркі, вёдры, начоўкі і лыжкі. Бядуля.КЛЁПАЧНІК, -а, м. Рабочы, які робіць клёпкі.КЛЁПАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да клёпкі, служыць для вырабу клёпак. Клёпачны матэрыял. Клёпачны станок.КЛЕЦКА, -і, ДМ -пцы, ж. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кляпаць. Ручная клёпка. Клёпка катлоў.2. Р мн. -пак. Кожная асобная дошчачка, з якіх складаюць бочку, дзежку, кадушку і пад. Стары Гарась, як і помніць Даша, заўсёды стругаў пад паветкай клёпкі, гулка грымеў на ўсе суседскія двары вочкамі і кубламі, наганяючы на іх то лазовыя, то арэхавыя абручы. Ракітны. Дзежка грымнулася аб зледзянелую сцежку, клёпкі са звонам рассыпаліся ва ўсе бакі. Дуброўскі.О Клёпкі ў галаве не хапае (не стае) гл. хапаць.КЛЁЎ, клёву, м. Дзеянне паводле дзеясл. кляваць (у 3 знач.). Найбольш ажыулены клёў судака назіраецца ў пачатку і ў канцы зімы. Матрунёнак.КЛЁЦКІ, -цак, Д -цкам; адз. клецка, -і, ДМ -ццы, ж. Страва з мучнога цеста або дранай бульбы ў выглядзе галачак, звараных у суне, малацэ, вадзе. Клёцкі з малаком, а Трапіш да кабеціны рахманай — Паспытаеш, друг мой дарагі, Дранікі са свежаю смятанай, Бабку, клёцкі, нават пірагі. Панчанка.О Клёцкі з душамі — вялікія галушкі, начыненыя мясным ці іншым фаршам з рознымі прыправамі.[Польск, кíцзкі з ням.1КЛЁШ, -а, м. Асаблівы крой спадніцы, штаноў з расшырэннем унізе. // Спадніца, штаны такога крою. Матроскі клёш. / у знач. нескл. прым. Спадніца клёш.[Ад фр. сІосЬе — звон.]КЛЁШНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да клёша; з'яўляецца клёшам. Клёшны крой. Клёшныя штаны.КЛІВАЖ, -у, м. Сістэма лíнейных трэшчын у горнай пародзе, якія ўзнікаюць пад уплывам ціску і надаюць гэтай пародзе здольнасць расшчапляцца на тонкія пласціны незалежна ад яе слаістасці.[Фр. сíіуа^е — расслаенне.]КЛІВЕР, -а, м. Трохвугольны косы парусу пярэдняй частцы судна.[Гал. кíшуег.]КЛІÉНТ, -а, М -нце, м. 1. Непаўнапраўны грамадзянін у Старажытным Рыме, які залежаў у прававых адносінах ад свайго апекуна.О Зачараванае кола — а) пра такі збег2. Той, хто карыстаецца паслугамі адваката, натарыуса, крэдытнай установы і пад. Я ўпадобіўся адвакату, якому кліенты дапаручаюць свае кроўныя інтарэсы на судзе. Бядуля.Кліентка699Кліна...

3. Пасгаянны наведвальнік, пакупнік або заказчык. Задаволіць попыт кліентаў.[Лац. сíіепз, сíіепíіз.]КЛІÉНТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да кліент (у 2, 3 знач.).КЛІЕНТУРА, -ы, ж., зб. Кліенты. Калі справа правальвалася, вінаватым у вачах кліентуры бывае толькі адвакат. Бядуля.КЛІЕНТУРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кліентуры. Кліентурныя даручэнні.КЛІÉНЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кліента, кліентаў. Кліенцкія патрэбы.КЛІЗМА, -ы, ж. 1. Увядзенне якой-н. вадкасці ў прамую кішку з мэтай лячэння або дыягностыкі. Лячэбная клізма.2. Прыбор для ўвядзення вадкасці ў прамую кішку[Грэч. кíузта — прамыванне.]КЛІК, -у, м. 1. Выс. Кліч, вокліч. Знішчыць мост, вось ён, ыік баявы. Колас. Хай гучыць у будаўнічых кліках Неўміручы, Ленінскі запал! Лявонны.2, Крык некаторых дзікіх птушак. Лебядзіныя клікі. К лікі дзікіх гусей.КЛІКА, -і, ДМ клíцы, ж. Група людзей, якія імкнуцца любымі сродкамі дасягнуць якіх-н. карыслівых мэт; банда, шайка. Рэакцыйная кліна. Фашысцкая кліка.[Ад фр. с^ííе — шайка, банда.]КЛІКАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, клікаць.КЛІКАЦЬ, клічу, клíчаш, кліча; незак., каго-што. 1. Голасна зваць, прасіць прыйсці, прыблізіцца або адгукнуцца. Клікаць людзей на дапамогу. Клікаць маму. // Запрашаць, зазываць куды-н. з якой-н. мэтай. Клікаць на вяселле. □ Лемяшэвіч быў здаволены, што Арэшкíн не з'явíўся клікаць яго на вячэру. Шамякін. // Падзываць, склікаць (жывёл, птушак). Клікаць курэй, п — Кліч сабаку, Алесь,— згадзіўся і Федзя.— Пойдзем хутчэй. Ваданосаў.2. Заклікаць, зваць да якіх-н. дзеянняў. Клічуць свой народ бальшавікі На буржуяў павярнуць штыкі. Грахоўскі. // перан. Узнімаць, пабуджаць, быць матывам для чаго-н. [Рыбнікаў:] Смерць героя не прыгнятае жывых, а кліча іх да новых подзвігаў. Крапіва. // перан. Вабіць, прыманьваць. Часта маладосць кліча Надзю ў краіну светлых мараў, у свет радасных пачуццяў, асабліва з узнікненнем кахання да Андрэя. Хромчанка.3. Разм. Называць якім-н. імем, мянушкай. 1 помніцца мне першае каханне, 3 тых пор ніколі болей не кахаў. Так шчыра і так лёгка і так сумна, Як я кахаў яе — адну дзяўчыну. Якую людзі клікалі Алесяй. Куляшоў.КЛІКНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак. Аднакр, да клікаць (у 1 знач.).КЛІКУН, -á, м. Адзін з відаў лебедзяў. Лебедзь-клікун.КЛІКУІІСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да клікушы, клікунства, уласцівы ім. Клікунскія прыпадкі.КЛІКУНСТВА, -а, н. Нервовае істэрычнае захворванне жанчын, якое выражаецца ў сутаргавых прыпадках і вішчанні.КЛІКУША, -ы, ж. Нервовахворая жанчына, істэрычныя прыпадкі якой суправаджаюцца рэзкімі крыкамі, вішчаннем.КЛШАКС, -у, м. Тое, што і к л і м а к т эрый.КЛІМАКТ5РЫЙ, -я, м. Перыяд у жыцці Чалавека, які з'яўляецца пераходным ад палявой спеласці да поўнага спынення дзейнасці залоз упутранай сакрэцыі (галоўным чынам палавых органаў).[Ад грэч. кíітакíёгікоз — прыступка лесвіцы.]КЛШАКТЭРЫЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да клімактэрыя. Клімактэрычны ўзрост. Клімактэрычны перыяд.КЛІМАТ, -у, М -маце, ЛІ. Сукупнасць метэаралагічных умоў, уласцівых пэўнай мясцовасці ў залежнасці ад геаграфічных абставін. Вільготны клімат.О Кантынентальны клімат — сухі клімат аддаленых ад мора ўчасткаў еўшы з рэзкімі Пераменамі начных і дзённых, зімовых і летвіх тэмператур. Марскі клімат — вільготны клімат без рэзкіх перамен начных і' дзённых зімовых і летніх тэмператур, характэрны для Мясцовасцей, блізкіх к мору.[Грэч. кíіта (кíітаíоз).]КЛШАТАЛАГÍЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кліматалогіі. Кліматалагічны фактар.КЛІМАТАЛОГІЯ, -і, ж. Навука, якая вывучае клімат, яго фарміраванне, геаграфічаае размеркаванне і ўплыў на арганічнае жыццё.[Ад грэч. кíіта (кíітаíоз) — клімат і Іо^оз -- вучэнне.]КЛШАТÓЛАГ, -а, м. Спецыяліст у галіне Кліматалогіі.КЛШАТРОН, -а, л«. Аранжарэя са штучным кліматам.КЛШАТБІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны Да клімату. Кліматычныя ўмовы. Кліматычныя по.ясы.КЛІН, -а, м. 1. Завостраны ўнізе і расшыраны уверсе кусок дрэва або металу, якім расколваюць або заціскаюць што-п. Дубовы Клін. Забіць клін у палена.2. Вузкая трохвугольная ўстаўка ў сукенцы і іншым адзенні. Ўставіць кліны ў спадніцу.3. У гарматным затворы — частка механізма, які закрывае адтуліну артылерыйскай гарматы перад выстралам. Тырчэла пятка патрона, заціснутага клінам затвора. Шамякін.4. чаго або які. Пра ўсё, што мае трохвугольную, завостраную з аднаго боку форму. Жураўліны клін. □ Тодар Шалюта сядзеў моўчкі, апусціўшы галаву з касым клінам валасоў на лбе. Дуброўскі.5. у знач. прысл, клінам. Звужаючыся к аднаму боку. А над полем, што клінам упіралася аж у самую раку, у блакіце нябёс, трымцелі і нязмоўчна звінелі жаваранкі. ЛяўДанскі.6. Частка зямельных угоддзяў, якая вылуЧаецца па якой-н. прымеце. Азімы клін. Правы клін. Пасяўны клін. // Участак зямлі ўвогуле. За лугавінай пачынаўся чорны клін ворыва. Савіцкі. Праплыў, нібы зарава пажару, бярозавы гай, чырвоны клін скошанага поля грэчкі. Хомчанка.О Забіць (загнаць) клін гл. забіць. Куды йі кінь — усюды клін — за што ні вазьміся, Чаго-н. не хапае, усё не ладзіцца. Свет клінам (не) сышоўся гл. свет.КЛІНА... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню сло-

Клінаваты700Клоп

вам: кліна м, у выглядзе кліна, напрыклад: клінабароды, клінапісны.КЛІНАВАТЫ, -ая, -ае. Разм. 1. Тое, што і клінападобны. Твар канчаецца трыма рыжымі валасамі на вострай, клінаватай барадзе. Скрыган.2. Пашыты з кліноў. Клінаватая кепка. Клінаватая спадніца.КЛШАВАЦЬ, -нýю, -нýеш, -нýе; незак., што. Разм. Забіваць клін; закліноўваць. Клікаваць тапор.КЛІНАПАДОБНЫ, -ая, -ае. Які мае форму, выгляд кліна. Клінападобная барада. □ Катэр прайшоў, пакінуўшы за сабою клінападобную паласу, што доўга яшчэ трымалася на бадзе. Капусцін.КЛІНАШС, -у, м. 1. Спосаб пісьма старажытных народаў Пярэдняй Азіі, клінападобныя знакі якога наносілі на гліну або камень. Вавілонскі клінапіс.2. Тэкст, напісаны клінапісам. Расшыфроўка клінапісу.КЛІНАПІСНЫ, -ая, -ае. Зроблены клінапісам. Клінапісны тэкст.КЛІНІКА, -і, ДМ -ніцы, ж. Бальнічная ўстанова, у якой лячэнне хворых спалучаецца з навукова-даследчай і вучэбна-выкладчыцкай работай. Клініка шпітальнай хірургіі. Клініка інфекцыйных хвароб.[Ад грэч. кíіпкё — лячэнне.]КЛІШЦКІСТ, -а, М -сце, м. Урач, які працуе ў клініцы і, акрамя лячэння хворых, займаецца навукова-даследчай работай.КЛІН1ЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да клінікі. Клінічны гарадок. Клінічная бальніца. ІІ Які праводзіцца ў клініцы. Клінічнае лячэнне. Клінічныя даследаванні.О Клінічная смерць гл. смерць.КЛШКЕР, -у, м. 1. Вельмі моцная цэгла, якая не ўбірае вільгаці і ідзе на машчэнне дарог, для насцілу падлогі ў прамысловых будынках і пад. {Сашка Стафанковіч] на адной з станцый убачыў праз вагоннае акно выбрукаваны клінкерам перон. Што такое клінкер, ён ведаў з прачытанага ў газеце артыкула. Чорны.2. Абпаленая да спякання цэментная сыравіна ў выглядзе цвёрдых кускоў.[Англ. сíіпкег.]КЛШКЕРАВАЦЦА, -рýецца; незак. Зал. да клінкераваць.КЛІНКЕРАВАЦЬ, -рýю, -рýеш, -рýе; незак., што. Абпальваннем ператвараць у клінкер.КЛІНКЕРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да клінкеру. Клінкерны завод. // Зроблены з клінкеру. Клінкерная падлога.КЛІНКОВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да клінка (у 2 знач.). Клінковая сталь.2. Які мае форму клінка (у 3 знач.). Клінковы сыр.КЛІНОК, -нкá, м. 1. Памянш, да клін (у 1, 2 і 4 знач.).2. Вострая частка халоднай зброі; лязо. Таргаваць клінок. Клінок шаблі. Ц Пра кінжал, шаблю і пад. Грышка моцна сціснуў рукою востры клінок, які вісеў з правага боку. Чарот. Момант-—і афіцэр выхватвае шаблю. Высока узняты бліскучы клінок і... чвяк.Афіцэрская шабля далёка ўбок адлятае, выбітая а рук мужыцкім бічом. Колас.3. Трохвугольная торбачка для прыгатавання сыру. З толькі што выцягнутых з пе-чы збанкоў адкідвала ў клінкі адтопленае малако Андрэіха. Васілевіч.КЛШЕР, -а, м. Быстраходнае марское паруснае судна, якое існавала да канца 19 ст.[Гал. кíіррег.]КЛШЕРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кліпера.КЛІПСЫ, -аў; адз. кліпс, -а, м. Заціскныя завушяіцы.КЛІР, -у, м., зб. Служыцелі культу хрысціянскай царквы. // Царкоўны хор. Сурвілу [Мазавецкі] убачыў ля кліраса: той спрытна падцягваў царкоўнаму кліру. Чорны.[Грэч. Ыегоз.]КЛІРАС, -а, м. Месца для пеўчых у царкве на ўзвышэнні з правага і левага боку царскіх дзвярэй. У першы ж дзень набажэнства прыходзіць пісар у царкву, займае месца на клірасе. Колас.[Грэч. кíéгоз.]КЛІРЫК, -а, м. Член кліру; царкоўнаслужыцель.КЛІРЫНГ, -у, м. Разлік за прададзены тавар або выкананую работу не наяўнымі грашамі, а ўлікам узаемных абавязкаў і пажаданняў удзельнікаў; безнаяўны разлік.[Англ. сíеагіпд.]КЛІСЦІР, -а, м. Тое, што і к л і з м а. Ставіць клісцір.[Грэч. кíузíёг.]КЛІЧ, -у, м. 1. Заклік. Як гром пранёсся кліч: — Таварыш, прэч цара! — Далоў вайну! А. Александровіч. Над краінай прагучаў баявы кліч: усё для фронту! Данілевіч.2. Крык, вокліч.-—Трывога! — узвіўся над лагерам кліч. Мележ. Аднекуль паляцела безліч чаек і сваім сумным клічам абудзіла наваколле. Броўка.О Кінуць кліч гл. кінуць.КЛІЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. Імя, якое даюць свойскай жывёле. Аднаму каню, высокаму і худому, хлопцы ніяк не маглі прыдумаць клічку. — Дон Кіхот! — усклікнуў адзін з іх на ўсю канюшню. Няхай. // Мянушка, якую даюць чалавеку (для жарту, насмешкі, у канспіратыўных мэтах і пад.). Гэта быў адзін з майстроў вялікіх, Звалі яго Люцыян Таполя, А па клічцы проста Вагароб. Танк. — У падполлі нельга карыстацца уласнымі прозвішчамі. Трэба прыдумаць клічкі. Новікаў.КЛІЧНІК, -а, м. Знак прыпынку (!), які ставіцца ў канцы клічнага сказа.КЛІЧНЫ, -ая, -ае. 1. Які выражае заклік, загад і розныя пачуцці. Клічны сказ. Клічная інтанацыя.

2. Які выражае зварот да асобы, прадмета (пра форму, склон назоўніка). Клічны склон.КЛІШЗ, нескл., н. 1. Рэльефны рысунак, чарцёж, план і пад., зроблены на металічнай або драўлянай дошцы для ўзнаўлення ў друку. Цынкавае клішэ.2. Хадзячы выраз, збітая фраза.[Фр. сІісЬé.]КЛОМЛЯ, -і, ж. Абл. Рыбацкая снасць накшталт трохвугольнай прызмы, абцягнутай сеткай, з адкрытай бакавой гранню; сак. У кломлю больш трапляла зялёнай, мяккай ціны, .. як той рыбы. Мележ.КЛОП, клапá, м. Невялікае насякомае-паразіт, якое корміцца кроўю жывёл і чалаве-Клопат701Клубок

ка. Пасцельны клоп. Ц Наземнае або воднае насякомае-паразіт. Раслінаедны клоп.О Карміць клапоў гл. карміць.КЛОПАТ, -у, М -паце, м. 1. Неспакойная думка пра што-н.; сканнэнтраванасць думак над ажыццяўленнем чаго-н. Набліжалася сяўба жыта, і Андрэй ад клопатаў і турбот не знаходзіў сабе месца. Чарнышэвіч. // з інф. Задача, справа. / клопат мой — дапамагчы Зямлі ў вялікай справе: Перакаваць хутчэй мячы На кельмы і аралы. Кляўко. Першы клопат хлебаробаў раёна — барацьба за выкананне прынятых абавязацельства^. «Звязда».2. Увага да патрэб і запатрабаванняў каго-Н. Праявіць клопат. Дзякаваць за клопаты. Клопаты партыі аб дабрабыце працоўных. ІІ звычайна мн. (клопаты, -аў). Турботы, справы. У Наталлі, як звычайна ў гаспадыні ў святочны дзень, было безліч дробных клопатаў па гаспадарцы: то заслаць, то прыбраць, то выцерці пыл, то падумаць, што згатаваць паесці. Скрыган. Не мела баба клопату — купіла парася. Прыказка.3. Трывожны стан; непакой, хваляванне. Клопат не адступае, трывожыць — трэба прарывацца, чакаць нельга — заўтра зрабіць гэта будзе цяжэй. Праціўнік яшчэ не ўмацаваўся, не ў поўнай сіле. Мележ.О Вялікі клопат (іран.) — пра тое, што не заслугоўвае ніякай увагі. Не было клопату гл. быць.КЛОУН, -а, м. Цыркавы артыст-комік. Выступленні вядомага клоуна. Ц перан. Пра чалавека, які ў кампаніі разыгрывае ролю камедыянта. Адчуваючы сябе ў пакоі неяк збоку, Кучынскі сказаў: — Ведаеце, хто вы? Клоуны! Карпюк.[Англ. СІОТУП.]КЛОУНСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да клоуна, уласцівы яму. Клоунскія здольнасці. Клоунскі касцюм. // перан. Камічны. Клоунскія еыхадкі.КЛУБ ', -а, м. 1. Арганізацыя, якая аб'ядноўвае людзей пэўнай сацыяльнай групы для сумеснага адпачынку, забаў і пад. // Грамадская арганізацыя, якая аб'ядноўвае спартсменаў або аматараў спорту. Яхт-клуб. Шахматны клуб.2. Культурна-асветная ўстанова ў СССР, задачай якой з'яўляецца палітычная і вытворчая асвета працоўных, павышэнне іх культурнага ўзроўню, арганізацыя адпачынку і пад. Клуб чыгуначнікаў: Сельскі клуб. Загадчык клуба.3. Будынак, памяшканне такіх арганізацыя, устаноў. Прыйшлі з поля, з гаспадаркі, Клуб запоўпіўшы да краю, Брыгадзіры і даяркі, Брыгадзіркі і свінаркі. Купала.[Англ. сШ).]КЛУБ 2, -á, м. Лятучая шарападобная маса пылу, дыму, пары і пад. Клубы туману, а На заломе выбухнуў велізарны клуб белаеатага дыму, за ім выкідаліся другія клубкі, следам за гэтым паказаўся паравоз кур'ерскага поезда. Колас. Клубы марознага паветра ўрываюцца праз адчыненыя дзверы. Асіпенка.КЛУБ3, -á, м. Знешні бок верхняй часткі бядра. Вразнулі дзверы, з сянец выскачыла дзяўчына — мабыць Волька! — і скоранька пайшла цераз двор, стукаючы загарэлымі пят-каш і лёгка пагойдваючы круглымі клубамі. Скрыган.КЛУБЕНЬ, -бня, м. Патоўшчаная мясістая частка сцябла або кораня расліны. Клубні кальрабі. Клубні бульбы.КЛУБÉНЬЧЫК, -а, м. 1. Памянш, да клубень.2. Патаўшчэнні на каранях бабовых і некаторых іншых раслін, выкліканае дзейнасцю бактэрый, што паглынаюць азот з паветра, які затым пераходзіць у глебу.КЛУБЁНЬЧЫКАВЫ, -ая -ае. 1. Які мае адносіны да клубеньчыка.2. Які ўтварае клубеньчык, клубеньчыкі (у 2 знач.). Клубеньчыкавыя бактэрыі.КЛУБ1СТЫ, -ая, -ае. Які мае форму клуба 2, складаецца з клубоў. Вецер хутка гнаў цёмна-сінія дымчатыя хмары, засцілаючы імі ватныя клубістыя воблакі. Мележ. Кружок лазняку вынырае з клубістага кужалю туману зусім нечакана. Сачанка.КЛУБІЦЦА, -біцца; незак. Узнімацца, рухацца клубамі 2. Дым клубіцца. □ Туман, нібы той дым па роўнядзі рачной клубіцца, кочіцца. Сачанка.КЛУБІЦЬ, -біць; незак. 1. што. Узнімаць клубамі пыл, дым, пару і пад. 3-за гор — пражэктары промняў, Туман клубіла цясніна... Лойка.2. Разм. Тое, што і клубіцца. / клубіў чорны дым, Быццам рой кажаноў ашалелых. Танк.КЛУБКАВÁТЫ, -ая, -ае. Тое, што і клуб і с т ы . Плылі лёгкія, як пух, клубкаватыя воблачкі. Карпаў.КЛУБНЕВЬІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да клубня, з клубнямі. Клубневая почка.КЛУБН1ЦЫ, -ніц; адз. клубнíца, -ы, ж. 1. Шматгадовая травяністая расліна сямейства ружакветных, падобная да суніц.2. Пахучыя і салодкія чырвоныя ягады гэтай расліны.КЛУБНІЧНІК, -у, м., зб. Травяністыя кусты клубніц.КЛУБНІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да клубніц. Клубнічны ліст. Ц Прыгатаваны з клубніц. Клубнічнае варэнне.КЛУБШЧЬІНА, -ы, ж. Адна ягада клубніц; клубніца.

КЛУБНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да клуба ', належыць яму. Клубная работа. Клубная зала. Клубны будынак.КЛУБНЯПЛОДЫ, -аў; адз. клубняплóд, -а, М -дзе, м. Харчовыя, кармавыя і тэхнічныя расліны, якія ўтвараюць на падземных сцяблах клубні.КЛУБОК, -бкá, м. 1. Шарападобны маток нітак, шпагату і пад. Клубок пражы. Разматаць клубок. □ Хлопцы пазіралі з печы, як увачавідкі растуць клубкі і танчэюць верацёны. С. Александровіч. // Пра тое, што набыло форму шара, камка. Раптам з самага крайняга вулля нечакана вылецеў рой, сабраўся над вуллем у клубок, пачаў жвава круціцца, страшэнна гусці. Кулакоўскі. / у знач. прысл, клубкóм. Малы, абараняючыся, качаўся клубком па зямлі. Ракітны.2. перан. Заблытанае мноства чаго-н. Клубок раптоўных, загадкавых думак занасіўся ў .. [Рыгоравай] галаве. Гартны. Пякучая крыўда, і боль, і страх.. — усё зблыталася ў адзін клубок. Пальчэўскі.Клубочак702Кпючычны

3. Невялікі клуб2; тое, што і клуб2. Густы дым паваліў з-пад страхі і ахутаў, схаваў у сваіх клубках высокі комін завода. Пестрак. Дым чорны, яв сажа, ввлізарнымі клубкамі віўся ўгору і расплываўся туманам. Нікановіч.О Клубок у горле — пра пачуццё сутаргавага, хваравітага сціску ў горле. Разматаць клубок гл. разматаць.КЛУБОЧАК, -чка, м. Памянш, да клубок.КЛУБЯНЁК, -нькá, м. Тое, што і клубе н ь ч ы к.КЛУМАК гл. клунак.КЛУМАЧАК, -чка, м. Памянш, да клумак; маленькі клумак. На другі дзень, ранічкаю, Насця з клумачкам у руках потайкам пакінула свой хутар. Колас.КЛУМБА, -ы, ж. Градка для кветак у выглядзе якой-п. замкнутай фігуры. Хлапчукі капалі зямлю і насілі перагной, а дзяўчаты афармлялі клумбы, садзілі кветкавую расаду. Васілевіч. Перад домам быў палісаднік з клумбамі кветак, з маленькім фантанам. Шамякін.[Ад англ. сíшпр — група (дрэў).]КЛУНАК, -нка і КЛУМАК, -мка, м. Дробныя рэчы, пажыткі, звязаныя хусткай, кавалкам матэрыі або складзеныя ў торбу. Спакаваўшы ўсю дробязь у клункі, Маша яшчэ раз агледзела пакой: ці не забылася чаго-небудзь. Гроднеў. У кожнага з., хлопцаў быў сякі-такі скарбік: у каго цесна звязаны клумак пад пахаю, у каго торбачка з хлебам. Кулакоўскі.КЛУНАЧАК, -чка, м. Памянш, да клунак; маленькі клунак. На жалезных прутах віселі торбы, клуначкі з арыштанцкім скарбам. Колас.КЛУНЯ, -і, ж. Абл. Гаспадарчы будынак для складвання снапоў, сена; пуня. — Ах, божачка мілы! А я ж думала, што Ісвята] заўтра/— ускінула рукамі Аўгіння: — Лукаш мой даўно пайшоў у клуню малаціць грэчку! Колас;

КЛБТГАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Абл. Марудна ісці; клыпаць. Маўчыць Аўген, маўчыць Марына, А конік клыгае ступой. Колас.ШТЫК, -á, м. Тое, што і і к о л. Вяпрук круціцца, але яму не дастаць сабаку клыкамі! Карпюк.КЛЫКÁСТЫ, -ая, -ае. З вялікімі клыкамі. Клыкастая пашча ваўка.КЛБШАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Разм. Марудна ісці, накульгваючы, перавальваючыся з нагі на нагу. Назаўтра Ніна бачыла Петруся зноў на полі. Ён прыкметна накульгваў, але неяк клыпаў з сажнем. Гроднеў.КЛБІЧЫЦЬ, -чу, -чыш, -чыць; незак., кагошто. Абл. Камячыць, ціскаць; шкуматаць. [Нахлябіч] ужо маўчаў і клычыў зубамі саломіну. Чорны. Ён доўга клычыў зубамі паперу. Вітка.КЛЫШАНОГІ, -ая, -ае. Разм. Тое, што і каса л ап ы. Вожык прыпёрся — паўзун гэты клышаногі — і давай па канюшыне качацца. Якімовіч.КЛЮЗ, -а, м. Адтуліна ў корпусе карабля, цераз якую праходзяць якарныя ланцугі, тросы і пад.[Гал. Ышз.]КЛЮНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак. Разм. 1. Аднакр, да кляваць.2. Выпіць гарэлкі, віна; напіцца да ап'янення. Швагер клюнуў, відаць, ніштавата. Здараецца гэта з ім рэдка. Брыль.О Клюнуць носам — упасці наперад, ударыўшыся носам. Курыцы недзе клюнуць — пра цеснату, адсутнасць свабоднага месца дзе-н.КЛЮЧ, -á, м. 1. Металічная прылада для замыкання і адмыкання замка. Ключ ад кватэры. □ Жанчына дастала аднекуль з сваёй адзежы ключ і адамкнула дзверы. Чорны.2. Прылада для ўмацавання або адкручвання чаго-н., для прывядзення ў рух розных механізмаў. Гаечны ключ. Завесці гадзіннік ключом. ІІ Прыстасаванне для нацягвання струн у музычных інструментах.3. перан. Сродак, магчымасць для разгадкі, разумення каго-, чаго-н., для авалодання чым-н. Марксісцка-ленінскі светапогляд з'яўляецца адзіным ключом для правільнага раскрыцця зместу драматычнага твора. «Беларусь». // Сістэма абазначэння літар, лічбаў і пад., на якой асноўваецца чытанне шыфраваных тэкстаў. Ліў дождок, а Якаўлеў усё даваў мне настаўленні, правяраў, ці добра я запомніў ключ шыфра, ці не забыў яўкі, якой-небудзь дробязі. Анісаў. // Збор адказаў у задачніку, а таксама падрадковыя тлумачэнні да замежнага тэксту.4. Найбольш важнае ў ваенных адносінах месца, авалоданне якім адкрывае доступ куды-н., забяспечвае перамогу.5. Спец. Выключальнік для хуткага замыкання і разрыву ланцуга перадатчыка пры тэлеграфнай і радыётэлеграфнай сувязі.6. Знак у пачатку нотнага радка, які умоўна паказвае на ноту, ад вышыні якой залежыць вышыня і размяшчэнне наступных нот. Скрыпічны ключ. Басовы ключ. Ц Рытм, кірунак, характэрны для літаратурнага твора Ў цэлым. Зусім непрыкметна.. Куляшоў пераводзіць гучанне верша ў новы рытмічны ключ — анапест. Бярозкін. Уся стылістыка.. верша з моцнымі трагедыйнымі матывамі вытрымана ў адным эмацыянальным ключы. Бугаёў.7. У архітэктуры — верхні клінападобны камень, якім заканчваецца арка, скляпенне.

8. Чарада птушак (гусей, жураўлёў і пад.), якія ляцяць клінам. Гаманлівыя птушак ключы Паляцелі на поўдзень даўно. Хведаровіч.КЛЮЧАВБІ, -áя, -óе. 1. Які мае адносіны да ключа (у 1, 2, 3, 5, 6 і 7 знач.).2. Важны, рашаючы ў ваенных, эканамічных ці інш. адносінах. Захапіць ключавыя пазіцыі.КЛЮЧАР, -á, м. 1. Уст. Той, хто захоўвае ключы ад чаго-н.2. Духоўная асоба (звычайна свяшчэннік), якая распараджаецца царкоўнай маёмасцю.КЛЮЧНІК, -а, ле. Уст. Слуга ў панскім маёнтку, у распараджэнні якога знаходзіліся прадукты харчавання і ключы ад месц іх захоўвання.КЛЮЧШЦА, -ы, ж. Жан. да ключнік.КЛЮЧЫКІ, -аў. Тое, што і першацвет.КЛЮЧЬ'ІЦА, -ы, ж. Парная трубчастая косць плечавога пояса чалавека і хрыбетных жывёл, якая злучае лапатку з грудзінай.КЛЮЧБІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ключмцы. Ключычныя ўпадзіны.Клюшка ________703_________________________________ КляпацьКЛЮШКА, -і, ДМ -шцы; Р мн. -шак; ж. Палка з загнутым канцом для гульні ў хакей. Хакейная клюшка.КЛЮШНЯ, -і, ж. Канечная частка ножкі рака і ракападобных, якая нагадвае клешчы і служыць для хапання. А ракі як мага задзіраюць клюшні ўгору, стараюцца ўхапіць сваімі абцугамі за палец. Ваданосаў.КЛЯВАЦЬ, клюю, клюóш, клюé; клюём, клюяцé; незак. 1. што. Есці, хапаючы, адшчыпваючы ежу дзюбай (пра птушак). Куры клююць зерне. □ Тут крычаць вераб'і і клююць крапіву. Купала.2. каго-што. Біць, удараць дзюбай; дзяўбці. Певень клюе ката. □ А чайкі смялелі ў змаганні, Плявалі яго [каршунá], дабівалі. Бялевіч. // перан. Даймаць, дапякаць, крыўдзіць.— Добры ты сябра Васілю Міхайлавіч]) аднак. Яго і без цябе клюе кіраўніцтва. Шыцік.3. Хапаць прынаду, насадку на вудачцы (пра рыбу). Акуні клююць слаба: відаць, не галодныя. Якімовіч.4. безас. Разм. Ідзе на лад; атрымліваецца, ўдаецца. — Вось бачыш, адразу клюе,— сказаў дзядзька Пятрусь да Адася. — Пабегла [старая] па кілбасы, да якіх я ласы. Дамашэвіч.5. перан. Разм. Мнагакратна удараць чым-н. вострым; дзяўбаць, цюкаць. Кляваць тапаром бервяно. Ц Доўга і настойліва біць з гармат у адно месца. Настала ноч, а гэты мінамёт усё кляваў і кляваў у адно і тое ж месца. Кулакоўскі.О Кляваць (дзюбаць) носам — драмаць то апускаючы, то ўзнімаючы галаву. Куры не клююць гл. курыца.КЛЯВÉЦ, кляўцá, м. Малаток для насякання млынавых камянёў, для кляпання кос. На надворках, па падстрэшшу, у сенцах скакалі заўзята кляўцы па бабках, адцягваючы вострыя языкі кос. Крапіва.КЛЯЁНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Разм. Тое, што і ц ы р а т а. Я нарабіла ўсё хутка: вымыла і склала посуд, заслала скрыню кляёнкай. Савіцкі.КЛЯЙМЁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кляйміць. Кляйменне гавару. Кляйменне лесу.КЛЯЙМЁНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад кляйміць.2. у знач. прым. З кляймом. Кляймёны тавар.КЛЯЙМІЦЬ, -млю, -мíш, -мíць; незак., каге-што. Тое, што і клеймаваць. Кляйміць лес. Кляйміць жывёлу. □ Гнеўны голас паэта кляйміць ганьбай ворагаў міру. Шкраба.КЛЯЙМО, -á; мн. клéймы (з ліч. 2, 3, 4 кляймы), клéймаў; н. 1. Пячатка, знак, якія ставяцца на вырабах і паказваюць гатунак тавару, назву прадпрыемства і пад. Фабрычнае кляймо. Завадское кляймо. □ Павел сядзеў на нізкім табурэціку і, схіліўшы галаву, разглядаў кляймо фабрыкі на падкладцы капелюша. Шамякін. // Выпалены знак на скуры жывёлы. // Метка, звычайна ў форме літар, выпаленая на целе злачынца (у некаторых дзяржавах і ў Расіі да 1863 года).2. перан.; чаго або якое. Знак, сведчанне чаго-н. (звычайна ганебнага). Кляймо забойства. □ Занятак адкладвае на кожнага своеасаблівае кляймо. Бядуля.3. Прылада, якой кляймуюпь.О Каінава кляймо — след злачынства на кім-н.КЛЯЙМОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кляйма; які. з'яўляецца кляймом. Кляймовы знак.КЛЯКСА, -ы, ж. Чарнільная пляма. Ручка ўпала на паперу, пасадзіўшы на ёй добрую кляксу. Лынькоў.КЛЯМАР, -а, м. 1. звычайна мн. (клямары, -аў). Драўляныя пласціны, якія ставяцца з абодвух бакоў сцяны і сцягваюцца жалезнымі прутамі для яе выраўноўвання і мацавання. Ўзяць сцяну ў клямары.2. Абл. Спражка на рэмені, папрузе. [Арцыховіч] падперазаўся новай папругай з блішчастым клямарам. Алёшка.КЛЯМАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да клямкі. Клямачны слясак.КЛЯМКА, -і, ДМ -мцы; Р мн. -мак; ж. Прыстасаванне, з дапамогай якога адчыняюць і зачыняюць дзверы. [Рашчэня] націснуў на язычок клямкі і крануў локцем брамку. Пальчэўскі. Міхал паціснуў клямку і пераступіў парог сянец. Васілевіч. // Дзвярная зашчэпка, якая надзяваецца на прабой і прыціскаецца замком або затычкай. Спяшаючыся, [Пракоп] зашчапіў дзверы на клямку і заткнуў у прабой дубовы калок-затычку. Якімовіч.КЛЯШНА, -ы, ж. Разм. Асобнае дрэва клёна. // Драўніна клёну. Вось вы зірніце ў хлеў на вышкі! Там многа яблынін на лыжкі, Там ёсць ігруша, і кляніна. Колас.КЛЯНОВІК, -у, м. Разм. Кляновы сок. / дачка з гладыша п'е кляновік нагбом. Аўрамчык.КЛЯНÓВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да клёна. Кляновы ліст. Ц Зроблены з клёну. Кляновая лыжка. Кляновая дошка.2. у знач. наз. клянóвыя, -ых. Сямейства дрэў і кустоў, да якога адносяцца клён, явар, чарнаклён і інш.КЛЯНÓК, -нкá, м. Памянш, да клён; малады клён.КЛЯНЧАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кляпчыць.КЛЯНЧЫЦЬ, -чу, -чыш, -чыць; незак., што і без дап. Разм. Назойліва прасіць, выпрошваць. Аб чым яшчэ клянчыць, прасіць? Колас.

КЛЯП, -а, м. Кусок дрэва, скамечаная ануча і пад., якія засоўваюцца ў рот жывёле ці чалавеку, каб не даць магчымасці кусацца або крычаць. Падпольшчыкі заткнулі афіцэру рот кляпам, звязалі яму назад рукі. Пятніцкі.КЛЯПÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Звязаны з кляпаннем. Кляпальная работа. // Прызначаны для кляпання. Кляпальная машына. Кляпальны малаток.КЛЯПАЛЬПІЧЫК, -а, м. Рабочы, які займаецца кляпаннем.КЛЯПАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кляпаць.КЛЯПАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад кляпаць.2. у знач. прым. Зроблены кляпаннем. Кляпаная труба. Кляпаныя канструкцыі.КЛЯПАЦЬ, -áю, -áеш, -áе і кляплю, клéплеш, клéпле; незак., што. 1. Злучаць металічныя часткі заклёпкамі, нітамі. Усё больш завіхаліся [дэпоўцы] ля паравозаў, ля пара-Клясер_____________________________________704_____________________________________Кнігаеозных колаў, кляпалі паравозныя печы. Лынькоў.2. Злучаць металічныя часткі, загінаючы краі і сплюшчваючы іх. Загнуўшы беражкі, Пляскаў, кляпаў, паяў свінцом—Кавалак гільзы стаў карцом. Непачаловіч.3. Ўдарамі малатка вастрыць лязо касы. Кляпаць касу.КЛЯСЕР, -а, м. Папка з кішэнькамі або альбом для марак.[Фр. сíаззеш-.]КЛЯСЦІ, клянý, клянéш, кляне; клянём, кленяцé; пр. кляў, -ла, -ло; незак., каго-што. Пасылаць праклёны; праклінаць. Клясці цяжкі лёс. Клясці пана. □ — Каб ты здох праз ноч! Каб табе дзюба адсохла! — бывала кляне .. [Васілька], як толькі бусел заклякоча. Крапіва.КЛЯСЦІСЯ, клянýся, клянéшся, клянéцца; клянёмся, кленяцéся; пр. кляўся, клялáся, -лóся; незак., чым і без дап. 1. Даваць клятву, урачыста абяцаць што-н.; прысягаць. Клянёмся мы — Радзімы чэсць і славу Цераз баі дастойна пранясём! Бачыла. Сумленнем кляўся чыстым ён, Жыццём ён кляўся чыстым,— Любіць свой край да скону дзён, Як любяць камуністы. Бялевіч. // Разм. Настойліва запэўніваць, пераконваць у чым-н. Спірыдон кляўся і бажыўся, што куфэрак. абы-каму не адкрыць. Асіпенка.2. Разм. Сварачыся, праклінаць адзін аднаго.КЛЯТВА, -ы, ж. í. Урачыстае абяцанне, запэўненне. Клятва вернасці. □ Прад народам і радзімай Клятвай вернай, нерушымай Паклянуся я. Колас. Я кожны раз даваў сабе клятву: усе сілы аддаць за справу майго бацькі — старога шахцёра, падпольшчыка... Каваль.2. Уст. Тое, што і кляцьба (у 2 знач.).КЛЯТВАПАРУШАЛЬНІК, -а, м. Кніжн. Той, хто парушае клятву.КЛЯТВАПАРУПІАЛЬШЦА, -ы, ж. Кніжн. Жан. да клятвапарушальнік.КЛЯТВАПАРУШЗННЕ, -я, н. Кніжн. Парушэнне дадзенай клятвы.КЛЯТВЕННЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да клятвы; пацверджаны клятвай. Клятвеннае абяцанне.КЛЯТЧÁСТЫ, -ая, -ае. Які мае узор, рысунак у клетку. Клятчастая хустка. Клятчастая кашуля.КЛЯТЧАТКА, -і, ДМ -тцы, ж. 1. Арганічнае рэчыва, з якога складаецца абалонка клетак расліны і якое з'яўляецца сыравінай для многіх прамысловых вырабаў; цэлюлоза.2. Рыхлая падскурная злучальная тканка ў арганізме чалавека і жывёлы. Тлушчавая клятчатка.КЛЯТЧАТЫ, -ая, -ае. і. Тое, што і к л я тчасты. Клятчаты абрус. Клятчатая кепка.2. Які складаецца з клетак (у 4 знач.). Клятчатая будова рэчыва.КЛЯТЫ, -ая, -ае. Якога клялі, пракліналі; ненавісны. Тут пад нагамі была ўжо не падатная багна, не клятая.. чорная гразь, а цвёрды, надзейны грунт. Мележ.КЛЯЎЗА, -ы, ж. і. Уст. Прыдзірлівы дробны судовы іск.2. Разм. Ілжывая дробязная скарга; нагавор, паклёп.[Ад лац. сíацзцíа — агаворка, дадатковы артыкул.]КЛЯУЗШК, -а, м. Разм. Той, хто займаецца кляўзамі; паклёпнік.КЛЯУЗШЦА, -ы, ж. Разм. Жан. да кляўзнік.КЛЯУЗШЧАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Разм. Займацца кляўзамі; нагаворваць, паклёпнічаць. Кляўзнічаць на суседа.КЛЯУЗНЫ, -ая, -ае. Разм. Які заключае ў сабе кляўзу. Кляўзнае пісьмо. // Які займаецца кляўзамі; схільны да кляўз. Кляўзны чалавек.КЛЯЦАЦЬ і КЛАЦАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Разм. Ляскаць, шчоўкаць. Вабарыка і іншыя кляцалі затворамі, аглядаючы патропныя магазіны. Лупсякоў.КЛЯЦНУЦЬ і КЛАЦНУЦЬ, -ну, -неш, -не, зак. Аднакр, да кляцаць, клацаць.КЛЯЦЬБА, -ы, ж. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, клясці. Там-сям прарвецца і кляцьба, Скрабецца ў сэрцы нейкі смоўж. Купала.2. Словы лаянкі, якімі выражаюць пажаданне зла, няшчасця каму-н.; праклён. У суседак злых смяротнаю кляцьбою Было: «Каб ты па Месяцу хадзіла!». Барадулін.КЛЯЧА, -ы, ж. Пагард. Пра худога заезджанага каня.КЛЯПІТАР, -а, м. Каталіцкі манастыр. Бернардынскі кляштар. а На кожным кроку кідаліся ў вочы манастыры, кляштары, касцёлы, цэрквы, кірхі і капліцы са своеасаблівымі скульптурамі каталіцкіх святых. Колас.[Ням. КІозІег з лац. сíазíгцт.]КЛЯШТАРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кляштара, належыць яму. Кляштарныя муры. Кляштарны сад.КЛЯШЧОТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. і. звычайна мн. (кляшчóткі, -так). Разм. Тое, што і ляшчоткі.2. Абл. Кусок палкі, расшчэплены з аднаго канца або пасярэдзіне, для сціскання чаго-н. Кляшчотка была зроблена не на яго хвост — падшывальцы .. ўзялі цяжкае палена, і кот не мог адбегчыся далёка. Чыгрынаў.КМЕН і КМІН, -у, м. 1. Двух- або шматгадовая травяністая расліна сямейства парасонавых з прамым, разгалінаваным уверсе сцяблом і белымі або ружовымі кветкамі.

2. зб. Пахучае насенне гэтай расліны, якое змяшчае эфірны алей (скарыстоўваецца пераважна як прыправа). Хлеб з кменам. □ А закусь! Што тут за вяндліна! А паляндвіца, а той сыр? Адна смятана ў ім.. Ды кропкі чорненькія кміну. Колас.КМÉННЫ і КМІННЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кмену, кміну. Кменнае насенне. Кмінны пах. Ц Прыгатаваны з кменам, кмінам. Кменны хлеб. Кмінная гарэлка.КМЕТ, -а і КМЕЦЬ, -я, м. Воін, віцязь, дружыннік у Старажытнай Русі.КМІН гл. кмен.КМШНЫ гл. кменны.КНЕХТ, -а, М -хце, м. Парная тумба на палубе судна або на прыстані для замацавання канатаў, тросаў. Прывязаны да масіўнага чыгуннага кнехта тоўсты сталёвы трос, які цягнуўся да суднаў, увесь аж звінеў ад напружання. Краўчанка. [Гал. кпесМ.]КНІГА, -і, ДМ кнізе, ж. і. Друкаванае выданне (даўней — рукапіснае) у форме збра-Кнігаабмен705Кнопка

шураваных і пераплеценых разам аркушаў з тэкстам і ілюстрацыямі. Пераплёт кнігі. Выдаць кнігу масавым тыражом. Кніга — крыніца ведаў, важнейшы сродак асветы і прагрэсу. І у знач. зб. Кнігу — масам! 11 Твор больш-менш значнага памеру, надрукаваны або падрыхтаваны да друку асобным выданнем. Напісаць кнігу. Навукова-папулярная кніга. Змест кнігі.2. Сшытыя, пераплеценыя лісты паперы для якіх-н. запісаў. Кніга скаргаў і прапаноў. Бухгалтарская кніга. Кніга водгукаў. Кніга ўліку.3. Адна з некалькіх вялікіх частак навуковага ці літаратурнага твора. Першая кніга дылогіі. Раман у трох кнігах.4. перан.; чаго. Пра тое, з чаго можна атрымаць якія-н. звесткі, у чым знайшло адбітак, адлюстраванне што-н. Кніга жыцця. □ [Гарлахвацкі:] Зямныя нетры нямала хаваюць у сабе такіх астаткаў ранейшай флоры і фауны. Гэта жывая кніга прыроды. Крапіва.5. звычайна мн. (кнігі, кніг). Тое, што і кніжка (у 3 знач.).О Галоўная кніга — асноўная бухгалтарская кніга для сістэматычнага запісу ўсіх рахункаў і прыходна-расходных аперацый. Дамавая кніга — кніга для рэгістрацыі жыльцоў дома. Шнуравая кніга — уліковая кніга, прашытая шнурам.КНІГААБМЕН, -у, м. Узаемная перадача твораў друку з адной бібліятэкі ў другую на пастаяннае карыстанне.КНІГАВЫДАВÉЦ, -даўцá, м. 1. Уст. Уласнік выдавецтва.2. Той, хто займаецца выданнем кніг.КНІГАВЫДАВÉЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кнігавыдаўца, кнігавыдавецтва. Кнігавыдавецкая дзейнасць.КНІГАВЫДАВЕЦТВА, -а, н. Выданне, друкаванне кніг; выдавецкая справа. Развіццё кнігавыдавецтва на Беларусі.КНІГАВЯДЗÉННЕ, -я, к. Вядзенне запісаў у бухгалтарскіх кнігах.КНІГАГÁНДАЛЬ, -длю, м. Гандаль кнігамі.КНІГАГАНДЛЁВЫ, -ая, -ае. Звязаць з гандлем кнігамі. Кнігагандлёвыя арганізацыі.КНІГАДРУКАВАННЕ, -я, н. Спосаб размнажэння кніг, заснаваны на прыцісканні паперы да пакрытай фарбай друкарскай формы, што ўзнаўляе тэкст і ілюстрацыі.КНІГАЁД, -а, М -дзе, м. 1. Насякомае, якое заводзіцца ў старой паперы, кнігах.2. Іран. Тое, што і кніжн і к (у 1 знач.).КНІГАЗНАВЕЦ, -нáўца, м. Спецыяліст у галіне кнігазнаўства.КНІГАЗНÁЎСТВА, -а, н. Навука аб кнізе як з'яве культуры і прадмеце вытворчасці; бібліялогія.КШГАЛЮБ, -а, м. Любіцель і знавец кніг; бібліяфіл. Усё цікавае адразу расхопліваюць прагныя кнігалюбы, якія прыходзяць, калі крамка толькі адчыняецца. Навуменка.КНІГАНОША, -ы, ДМ -у, Т -ам, м.; ДМ -ы, Т -ай, ж. 1. Прадавец кніг уразнос.2. Бібліятэкар або грамадскі распаўсюджвальнік, які разносіць кнігі па дамах. Кніганоша стаў жаданым госцем у кожнай хаце. «Полымя».КНІГАПРАДАВÉЦ, -даўцá, м. Работнік кнігарні, які прадае кнігі.КНІГÁРНЯ, -і, ж. Кніжны магазін.КШГАСХОВІШЧА, -а, к. 1. Памяшканне пры бібліятэках для захоўвання кніг, часопісаў, газет і іншых друкаваных выданняў.2. Спецыяльнае месца для захоўвання вялікай колькасці кніг. Не першы дзень я прыходзіў сюды, у славутае вільнюскае кнігасховішча, і, чаго таіцца, зайздросціў ягонаму багаццю. Лужанін.КНІГАЎКА, -і, ДМ -гаўцы; Р мн. -гавак; ж. Птушка сямейства сяўцоў, якая жыве на балотах, сырых лугах.КН1ЖАЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. Памянш.-ласк. да кніжка (у 1, 2 знач.).КНІЖКА, -і, ДМ -жцы; Р мн. -жак; ж. і. Тое, што і кніга (у 1, 2 знач.). Цікавая кніжка.2. Дакумент у выглядзе сшытых разам некалькіх лісткоў з тэкстам і месцам для афіцыйных адзнак. Працоўная кніжка. Ашчадная кніжка.3. Адзін з чатырох аддзелаў страўніка жвачных жывёл, слізістая абалонка якога ўтварае складкі, падобныя на лісты паўразгорнутай кнігі.О Заліковая кніжка — кніжка студэнта, у якую запісваюць звесткі аб здачы экзаменаў, залікаў, праходжанні практыкі і інш.КНІЖНАСЦЬ, -і, ж. 1. Уласцівасць кніжнага (у 2, 3 знач.). Кніжнасць мовы. Кніжнасць ведаў.2. Друкарская справа, кнігадрукаванне. Уплыў Скарыны на ўсходнеславянскую кніжнасць.КНІЖЮК, -а, м. 1. Знавец і любіцель кніг. Абодва яны — Іван і Нупрэй — вялікія кніжнікі. Таму і цягнецца да іх

Міця, пагарджаючы дружбай тых хлопцаў, якія вучацца разам з ім. Навуменка. // Іран. Пра адарванага ад жыцця чалавека, які кіруецца ў сваёй дзейнасці ведамі, набытымі з кніг.2. Уст. Перапісчык або друкар; выдавец кніг.КН1ЖНІЦА, -ы, ж. Жан. да кніжнік.КНІЖНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кнігі (у 1 знач.), звязаны з кнігай. Кніжны гандаль. Кніжная вокладка. Ц Прызначаны для кніг. Кніжная шафа. Кніжная паліца. Ц Які гандлюе кнігамі. Кніжны кіёск. Кніжны магазін.2. Пачэрпнуты з кніг, не падмацаваны жыццёвым вопытам. Кніжныя веды. Кніжная мудрасць.3. Характэрны для пісьмовага літаратурнага тэксту. Кніжны выраз. Кніжная мова. Кніжны стыль.О Кніжная палата гл. палата.КНІЖЫЦА, -ы, ж. Разм. Тое, што і кніга (у 1, 2 знач.). — Загадайце кніжыцу прынесці, дзе ў вас хворыя прапісваюцца. Лынькоў.КНІКСЕН, -а, м. Уст. Рэверанс (у 1 знач.).[Ням. Кпіспзеп.]КНОПАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кнопкі. Кнопачная плешка. Ц 3 кнопкай (у 2 знач.). Кнопачны выключальнік.КНОПКА, -і, ДМ -пцы; Р мн. -пак; ж. 1. Род цвічка з круглай шырокай плешкай, якім прымацоўваюць паперу, тканіну да чаго-н. цвёрдага. На сцэну падняўся інжынер-архітэктар, раскруціў вялізны ліст паперы і прыкалоў яго кнопкамі. Чорны.23 Зак. 538Кнопкавы706Кодэке

2. Рухомы пупок, які служыць для замыкання электрычнага ланцуга і прывядзення ў дзеянне розных механізмаў націсканнем на яго. Кнопка электрычнага званка. □ Недзе там далёка наверсе дзяжурны механік націснуў кнопку, і клетка нячутна паплыла ўгору. Кулакоўскі.3. Род металічнай засцежкі, якая складаецца з дзвюх частак, што ўваходзяць адна ў другую. Кофта на кнопках. □ Начальнік адшпіліў кнопкі і выцягнуў карту з планшэта. Самуйлёнак. // перан. Разм. Пра маленькага вяртлявага чалавека. — Ды і хто яна такая, гэта кнопка, каб весці допыт? Ваданосаў.О Націснуць на (усе) кнопкі гл. націснуць.[Ад гал. кпоор — гузік.]КНОПКАВЫ, -ая, -ае. Тое, што і кноп а ч н ы.КНОРАЗ, -а, м. Разм. Тое, што і кныр. Узяў .. [Яўген] двое падсвінакаў, а мне — кнораза і старую свінню пакінуў. Баранавых.КНОТ, -а, М кнóце; мн. кнаты, -óў; м. Спецыяльная стужка або скручаная ніць, якая служыць для гарэння ў газавай лямпе, свечЦЫ і пад. Нехта падняўся і падкруціў кнот у лямпе. Кавалёў. // Шнур для перадачы агню на адлегласць (пры падпальванні, узрыванні чаго-н.). «Хлопцы! Трымайцеся моцна, браточкі! Кнот запалілі, паклалі мы ў бочку!..». Дубоўка.[Ням. Кпоíеп — вузел.]КНОТАВЫ, -ая, ае. Які мае адносіны да кнота. Кнотавы нагар. // Які дзейнічае пры дапамозе кнота. Кнотавая газніца.КНОЦІК, -а, м. Памянш, да кнот; маленькі кнот. Кноцік упаў на стол, агонь зусім апаў, але затрымаўся на момант, падняўся, асвяціў яшчэ на адзін міг газету і знік. Колас.КНЫР, -á, м. Самец свінні.КНЯПНЯ, -і, ж. 1. Жонка князя.2. Нар.-паэт. Нявеста. — Вось ты да дзяўчыны заляцаешся і, ведаю я, любіш ты яе. Чым яна для цябе не княгіня? Лынькоў.КНЯЖАННЕ, -я, к. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, княжыць; кіраванне княствам.2. Час, на працягу якога хто-н. княжыць. Княжанне Усяслава Полацкага.КНЯЖАЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да князя, належыць яму. Княжацкі палац. Княжацкі тытул. ІІ Такі, ян у князя; багаты, раскошны. Княжацкія уборы.КНЯЖНÁ, -ы, ж. Тое, што і князёўна. Адгэтуль пад ветразем Сценька У песню з княжной адплываў... Панчанка.КНЯЖЫ, -ая, -ае. Тое, што і княжацкі. [З узгорка] відаць .. чорная вежа сярэдневяковага княжага замка. Чорны.КНЯЖЫЦЬ, -жу, -жыш, -жыць; незак. Правіць, кіраваць княствам. У другой палове 14 стагоддзя ў Полацку княжыў Андрэй, таксама брат Ягайлы. Хадкевіч.КНЯЖЫЧ, -а, м. Уст. Тое, што і к н я з евіч.КНЯЗЁВІЧ, -а, м. Малады сын князя (у 1 знач.).КНЯЗЕЎ, -зева. Які належыць князю. Князева дружына. Князеў маёнтак.КНЯЗЁК, -зькá, м. Уладальнік невялікай вобласлі: князь заняпалага роду.КНЯЗЁЎНА, -ы, ж. Незамужняя дачка князя.КНЯЗЬ, -я; мн. князі, -ёў; м. 1. Правадыр войска і правіцель вобласці ў феадальнай Русі. Маскоўскі князь. Полацкі К гЬіЬЗ о.2. Тытул, які перадаваўся ў спадчыну пагомкам такіх людзей або прысвойваўся указам цара як ўзнагарода. // Асоба, якая мела гэты тытул.О Вялікі князь — а) старшы з удзельных князёў у Старажытнай Русі; б) тытул сына, брата або ўнука рускіх цароў; асоба, якая мела гэты тытул.КНЯСТВА, -а, к. Вобласць, якой кіраваў уладарны князь. Полацкае княства. ТураваПінскае княства.

КОБАЛЬТ, -у, М -льце, м. 1. Хімічны элемент, серабрыста-белы метал з чырванаватым адлівам, цвярдзейгаы за жалеза.2. Цёмна-сіняя фарба, у састаў якой уваходзіць кобальт.[Ням. КоЬаН,.]КОБАЛЬТАВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кобальту, змяшчае ў сабе кобальт. Кобальтавая руда. Кобальтавая сталь.2. Колеру кобальту; цёмна-сіні.КОБЗА, -ы, ж. Старадаўні ўкраінскі шчыпковы струнна-музычны інструмент. Іграць на кобзе.КОБРА, -ы, ж. Ядавітая змяя сямейства аспідавых з плямамі на шыі.[Ад партуг. соЬга — змяя.]КОВАНЫ гл. каваны.КОВАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да коўкі, прызначаны для яе. Ковачныя работы. Ковачная машына.КОВЫ, -аў; адз. няма. Паэт. Тое, што і а К О в ы. Вы іш,лі наперад віхрам-бураломам, Разбівалі новы, векавыя путы. Колас. Патрэскаўся лёд на Лене, Волга скрышыла ковы, Калі Нарадзіўся Ленін У ясны Ранак вясновы. Дзеружынскі.КОД, -а, М -дзе, м. Сістэма ўмоўных знакаў, сігналаў, якая выкарыстоўваецца для запісу або шыфраванай перадачы сакрэтных звестак. Тэлеграфны код. Сігнальны код. □ [Радыстка] заявіла, што надпісы зроблены асобым кодам і каб іх прачытаць, трэба мець «ключ». Карпюк.[Фр. соáе.]КОДА, -ы, ДМ -дзе, ж. 1. Заключная частка музычнага твора.2. Дадатковы верш у санеце звыш устаноўленых для яго чатырнаццаці радкоў.[Іт. соáа — хвост.]КОДАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кода. Кодавыя знакі. Кодавая назва.КОДЛА, -а, н. Разм. 1. Дом, сяліба. Злажыўшы рукі, як на модлы, Прыпёршыся каля сцяны, Глядзіць Марына, як іх кодла Трасуць, варочаюць паны. Колас.2. Сям'я, род. Так звялося ў Шапятоўцы Барабанчыкава кодла і пачалося кодла новае, ветэрынарава. Галавач. // перан. Пагард. Група людзей, аб'яднаных чым-н. Варожае кодла.КОДЭКС, -а, м. 1. Сістэматызаваны звод законаў якой-н. адной галіны права. Крымінальны кодэке. Грамадзянскі кодэке.2. перан.; чаго або які. Сукупнасць асноўных прынцыпаў, правіл паводзін, поглядаў. Маральны кодэке будаўніка камунізма.3. Старадаўні рукапіс у пераплёце. Пергаментны кодэке.[Ад лац. соáех — кніга.]К ож н а д зённы _______________________________707_________________________________Кок-сагызКОЖНАДЗЁННЫ, -ая, -ае. Разм. Тое, што і штодзённы. Свавольная вавёрка дасціпна рабіла свой кожнадзённы шпацыр. Чорны.КОЖНЫ, -ая, -ае, займ. 1. (мн. кожныя, -ых, ужываецца толькі ў спалучэннях колькасных лічэбнікаў з назоўнікамі, а таксама з назоўнікамі, якія не маюць адзіночнага ліку). Адзін з усіх, узяты асобна; усякі. Аўтобус ходзіць кожныя пяць мінут. Кожны дзень. □ Танцавала Зіна лёгка, папярэджваючы кожны рух партнёра. Шыцік.2. у знач. наз. кожны, -ага, м.; кожная, -ай, ж. Усякі чалавек. Кожнаму сваё. □ Запомніць кожнаму не шкодзіць: Герой Не той, Хто дагары нагамі ходзіць. Корбан.О Кожны божы дзень гл. дзень. На кожным кроку гл. крок.КОЗАГАДОВЕЦ, -дóўца, м. Той, хто гадуе коз.КОЗАГАДОУЛЯ, -і, ж. Развядзенне коз як галіна жывёлагадоўлі.КОЗАГАДОЎЧЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да козагадоўлі, звязаны з ёю. Козагадоўчая ферма.КÓЗАЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. Памянш.-ласк. да каза; невялікая каза.КÓЗЛІК, -а, м. Памянш.-ласк. да казёл (у 1, 2 знач.); невялікі казёл. Стаіць козлік шэранькі. Бядуля.2. Тое, што і казёл (у 8 знач.). За варотамі цямнеў сілуэт «козліка». — Сядайце сюды,— салдат бразнуў дзверцамі кабіны. Алёшка.КОЗЛЫ, -аў; адз. няма. Сядзенне для фурмана ў перадку экіпажа. — У горад, бацька — сказала.. [Алаіза Пашкевіч] старому, што кляваў носам, седзячы на козлах. С. Александровіч.2. Прыстасаванне для пілавання дроў у выглядзе бруса на чатырох ножках, збітых крыж-накрыж. Яшчэ з раніцы Еўдакім паклікаў Юрку на дрывотнік. Тут стаялі козлы, на іх ляжала навостраная піла. Курто. // Падстаўка такой формы для ўсякіх іншых мэт. Пад адным з .. [дубкоў] стаяў збіты наспех стол на козлах. Мележ. Большасць трактароў, уведзеных у майстэрню, ужо была разабрана: адзін стаяў на козлах, без матора і кабіны, побач ляжалі на падлозе гусеніцы. Хадкевіч.3. Спосаб расстаноўкі вінтовак у адным месцы па 3—6 штук крыж-накрыж з апорай на прыклад, штыкамі ўверх, даставіць вінтоўкі ў козлы.КОЗЫР, -а, м. 1. Карта той масці, якая лічыцца старшай і б'е любую карту другіх масцей. Біць козырам. Хадзіць з козыра.2. Пра тое, што можа даць у неабходны момант перавагу ў чым-н. Мадэрністы, калі іх лаюць за гвалт над здаровым сэнсам, любяць выстаўляць адзін козыр: гэта арыгінальна! У. Калеснік.О Козыр біты чый — пра чый-н. пройгрыш, правал. Усе козыры ў руках у каго — хто-н. мае ўсё неабходнае для ажыццяўлення пастаўленай мэты. Хадзіць козырам гл. хадзіць.КОЗЫТ, -у, М -зыце, м. Адчуванне лёгкага нервовага раздражнення, якое выклікаецца дотыкам да скуры. Хлопчык смяяўся ад бацькавага козыту, адпіхваў ручкамі твар, а Анатоль усё цалаваў і цалаваў: шчочкі, лоб, шыю, грудзі. Пальчэўскі.

КОЗЫТНА, безас, у знач. вык., каму-чаму. Пра адчуванне козыту. Таццяна бачыла, што Тані ўсё ж козытна, але яна не хоча прызнацца і мацуецца. Васілёнак.КОК ', -а, м. Повар на судне.[Гал. кок.]КОК2, -а, м. Від мужчынскай прычоскі — начэсаная або закручаная пасма валасоў над ілбом.[Ад фр. соц — певень.]КОК 3 гл. кокі....КОК, -а, м. Другая частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню словам: к о к і, кок3, напрыклад: стрэптакок, стафілакок і пад.КОКА', -а, н. Дзіц. Яйцо.КОКА2, -і, ДМ кóцы, ж. Тое, што і к акаінавы куст (гл. куст).[Ісп. соса.]КОКА-КОЛА, -ы, ж. Безалкагольны газіраваны напітак з дабаўкай экстракту з лісця какавы і арэхаў.КОКАН, -а, м. Абалонка з шаўковай тонкай ніці, якой абмотвае сябе вусень перад ператварэннем у кукалку. Шаўкавічны кокан.[Фр. сосоп.]КОКАНА... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню словам: коканавы, кокан, напрыклад: коканаматанне, коканасушылка, коканапрад.КОКАНАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кокана. Коканавая ніць.КОКАНАМАТАННЕ, -я, н. Атрыманне шоўку-сырцу шляхам змотвання нітак з коканаў.КОКАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да кокнуць.КОКІ, -аў; адз. кок, -а, м. Шарападобныя бактэрыі.[Ад грэч. коккоз — зерне.]КОКЛЮШ, -у, м. Інфекцыйная хвароба, пераважна ў дзяцей, якая выражаецца ў прыступах сутаргавага кашлю.[Фр. со^^еI^спе.]КОКЛЮШНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да коклюшу. Коклюшны кашаль. Ц Хворы на коклюш. Коклюшнае дзіця.КОКНУЦЬ. -ну, -неш, -не; зак. Разм. 1. што. Стукнуўшы, разбіць. Кокнуць талерку. Кокнуць яйцо. І! без дап. Трэснуць, лоннуць. Шклянка кокнула.2. каго. Забіць, знішчыць. — А гэта не зброя? Сем паліцаяў кокнем, вось табе сем вінтовак. Навуменка.КОКС, -у, м. Від цвёрдага паліва, якое атрымліваецца з каменнага вугалю або торфу шляхам прагравання іх без доступу паветра.[Ням. Кокз.]КОКСА... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню словам: к о к с а в ы, к о к с, напрыклад: коксакамбінат, коксагенератарны.КОКСАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да коксу. Коксавая вытворчасць. // Прызначаны для каксавання. Коксавыя батарэі. Коксавая печ.КОКСАВЫ ГАЗ гл. газ.КОК-САГЫЗ, -у, м. Шматгадовая травяністая каўчуканосная расліна сямейства складанакветных.{Цюрк.123«Коксахімічны708Колік

КОКСАХІМІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да хімічнай перапрацоўкі каменнага вугалю шляхам каксавання. Коксахімічны завод.КОКСАХШІЯ, -і, ж. Вытворчасці заснаваная на перапрацоўцы каменнага вугалю шляхам каксавання.КОЛ', калá, м. 1. Палка, шост з завостраным канцом. Сымон уваткнуў сякеру ў калоду, на якой часаў калы. Чарнышэвіч. Сапёры размотвалі скруткі калючага дроту, забівалі ў зямлю калы. Хомчанка. // Ўсякая доўгая палка. Сабака пачаў агрызацца, і Сімон, схапіўшы кол, пачаў ганяць яго па двары. Самуйлёнак.2. Разм. Самая нізкая школьная адзнака; адзінка. Атрымаць кол па дыктанту.О Забіць асінавы кол гл. забіць. Калом стаяць гл. стаяць. Калом яму зямля гл. зямля. Пасадзіць на кол гл. пасадзіць. Стаяць калом у горле гл. стаяць. У віру на калу гл. вір. Хоць кол на галаве чашы каму гл. часаць 2. (Яго) і калом не заб'еш гл. забіць. Як сарока на калу гл. сарока.КОЛ2, калá, м. Даўнейшая мера ворнай зямлі.О Ні кала ні двара ў каго — нічога няма.КОЛА, -а, н. 1. Суцэльны або са спіцамі круг, які круціцца на восі і забяспечвае рух сродкаў перамяшчэння (калёс, аўтамашын і пад.). Колы веласіпеда. Колы паравоза, о Фурманка выехала ў поле, колы ціха і мякка шаргацелі па пыльных каляінах. Мележ.2. Дэталь механізма або машыны ў выглядзе круга для перадачы або рэгулявання руху. Рулявое кола. Вадзяное кола. □ Зялёная вада падае на рыпучае кола, і яно круціцца без аддухі, разбіваючы ваду ў пырскі. Асіпенка. '3. Пра ўсё, што мае форму круга або кальца. Кола каўбасы. □ Грымнуў аркестр, і ўсё змяшалася ў танцавальным коле. Скрыпка. Па цэментавых сходах бегала цьмяна-жоўтае кола святла. Адамчык.4. Тое, што акружае, замыкаецца вакол чаго-н. Хлопцы цесным колам акружылі дзядзьку Рыгора. Якімовіч.5. перан. Пералік, аб'ём чаго-н. Кола пытанняў. Кола тэм. Кола праблем. □ Можна, перачытваючы ваенную лірыку Петруся Вроўкі, заўважыць, як паступова пашыралася кола выведзеных у ёй чалавечых вобразаў, як яна набывала рысы паэтычнага эпасу. Бярозкін.

6. перан.; чаго. Галіна, сфера якой-н. дзейнасці. Кола дзейнасці. Кола гаспадарчых спраў. Кола інтарэсаў.7. перан.; каго. Група людзей, аб'яднаных якімі-н. сувязямі. Кола сяброў. Кола знаёмых. □ Калі аркестр трапляў куды-небудзь на сквер або ў парк, кола слухачоў павялічвалася. Лынькоў.8. звычайна мн. (колы, -аў); перан.; каго або якія. Грамадскія, прафесіянальныя групоўкі людзей. Навуковыя колы. Колы савецкай інтэлігенцыі. Рэакцыйныя колы.9. Карагодны народны танец (асабліва пашыраны сярод паўднёвых славян). Украінскія горцы — гуцулы — г зараз танцуюць свой характэрны танец — кола. «Беларусь». // Фігура ў танцы.абставін, з якога цяжка знайсці выйсце; б) лагічная памылка, якая заключаецца ў тым, што якое-н. палажэяне даказваецца праз другое, якое само павінна быць даказана праз першае. Крывое кола — пра упартага, капрызнага чалавека. Ні ў кола ні ў мяла — пра няўмелага, няздатнага чалавека. Павярнуць кола гісторыі назад гл. павярнуць. Пятае кола ў возе — пра што-н. зусім непатрэбнае, лішняе.КОЛАВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кола. Колавы след.2. Які перамяшчаецца з дапамогай колаў. Колавы трактар. Колавы параход.КОЛАС, -а; мн. каласы, -óў; м. і. Суквецце большасці злакаў і некаторых іншых раслін, у якіх кветкі не маюць кветаножак і размяшчаюцца ўздоўж канца сцябла. Колас жыта.2. Суквецце з пладамі, насеннем гэтых раслін. Налітыя сокам каласы схіліліся долу. Чарнышэвіч. / у знач. зб. Жыта шуміць ядраным коласам. Гурло.КОЛАТЫ', -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад калоць '.2. у знач. прым. Нанесены колючай зброяй. Колатая рана.КОЛАТЫ2, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад калоць2.2. у знач. прым. Разбіты на кусочкі. Колаты цукар.КОЛБА, -ы, м. Шарападобная або канічная шкляная пасудзіна з доўгім горлам для хімічных работ.{Ням. КоІЬе.]КОЛБАЧКА, -і, ДМ -чны; Р мн. -чак; ж. 1. Памянш, да колба.2. мн. (кóлбачкі, -чак). Светаадчувальныя клеткі ў сятчатцы вока.КОЛЕР, -у, ле. 1. Светлавы тон чаго-н.; афарбоўка. Чырвоны колер. Светлы колер. □ У хмызняку віднеліся распятыя палаткі, зялёна-рабыя, пад колер лісця. М. Ткачоў. А квяцістыя зоры, бы дыяменты, усыпаюць усё неба, дрыжаць, пераліваюцца колерамі вясёлкі. Колас.2. У жывапісе — адценне фарбы, густата, ступень яркасці яе.3. Спец. Падрыхтаваны для афарбоўкі чаго-н. састаў фарбы.[Ад лац. соíог.]КОЛЕРАВЫ, -ая, -ае. Звязаны з успрыняццем колеру. Колеравыя ўражанні.О Колеравая слепата гл. слепата.КОЛЕРНАСЦЬ, -і, ж. Наяўнасць таго ці іншага колеру ў чым-н. Колернасць шкла. Колернасць піва.КОЛЕРНЫ, -ая, -ае. Тое, што і каляровы (у 1 знач.). Колерны здымак.-КОЛЕЧЫ, часціца. Абл. Ужываецца ў спалучэнні з пытальна-адноснымі займеннікамі і займеннікавымі прыслоўямі і надае ім значэнне неазначальнасці, напрыклад: хто-колечы, што-колечы, дзе-колечы, як-колечы. — Кажу табе, Рыгор, нічога.. Я як-колечы, а ты., а табе будзе месца... Гартны.КОЛІВА, -а, н. Разм. Тое, што і к о лК а '. — Зарадку ж робіш? Дык коліва — самая лепшая гарадка. Лужанін.КОЛІК, -а, м. Разм. Памянш, да кол (у 1 знач.); невялікі кол, калок. Са снегу мясцінамі выглядаюць канцы жэрдак ды яшчэ няроўныя крывыя колікі парканаў. Галавач.Колікі709Ком

КÓЛІКІ, -аў; адз. кóліка, -і, ДМ -ліцы, ж. Рэзкі, востры боль, рэзь у жываце або ў баку. Ні колікаў, ні прыступаў — мінулася бяда, Дапамагла гаючая вада! Валасевіч. Паступова вострая коліка ў палене цішэла, змяншалася і неўзабаве зусім праходзіла. Ставер.КОЛІСЬ, прысл. Разм. Калісьці, некалі ў мінулым. / вось на месцы тым стаю, Дзе колісь быў мой ціхі дом. Астрэйка.КОЛІШНІ і КАЛІШНІ, -яя, -яе. Які мае адносіны да мінулага, меў месца ў мінулым. Колішняе знаёмства. □ Над краем колішняй бядоты і галены Жыццё, як сонца, не спыняе рух. Звонак. Цяпер не час той даўні і калішні, Не навіна машына ля двара. Астрэйка.КОЛКА ', -і, ДМ -лцы, ж. Дзеянне паводле знач. дзеясл, калоць2. Колка дроў. Колка цукру.КОЛКА2. 1. Прысл, да колкі >.2. безас, у знач. вык. Пра адчуванне ўколу, рэзі. Колка ісці босымі нагамі па ржэўніку. □ Сорам не елка — вачам не колка. Прыказка.КОЛКАСЦЬ, -і, ж. 1. Уласцівасць колкага' (у 2 знач.). Колкасць заўвагі.2. З'едлівая насмешка, колкая заўвага. Гаварыць колкасці.КОЛКІ і, -ая, -ае. 1. Які пры дотыку наносіць укол; калючы. Шарпае пад лёгкімі лапцікамі колкае і яшчэ поўнае соку іржышча. Гарэцкі. // перан. Які выклікае адчуванне, падобнае на адчуванне ўколу (пра вецер, снег, мароз, дождж і над.). Часам падзьме вецер, і сухі колкі снег, як шрот, непрыемна б'е ў твар. Лупсякоў. Ударыў колкі і густы, Нібы іголкі, дождж. Броўка.2. перан. З'едлівы, злосны. Раптам успомніліся.. колкія і пякучыя словы, якімі \цётка\. не раз падзяляла Васіля. Кулакоўскі.КОЛКІ2, -ая, -ае. Які лёгка колецца. Колкія дровы. Колкі цукар.КОЛЛЕ, -я, н., зб. Калы. •— Пачнецца рэвалюцыя, і ўсё зменіцца раптоўна і стыхійна. І той, хто становіцца цяпер

на калені перад царскім поездам, пойдзе з коллем на самога цара. Колас.КОЛЦА, -а, н. Памянш, да кола (у 1, 2 і З знач.). Колцы ножак пранізліва візгатнулі. Савіцкі. У скрынцы пад прылаўкам [хлопцы] знайшлі колцы сухой каўбасы, закусілі. Новікаў. Уверх віліся колцы з самасаду, З трафейных цыгарэт плылі дымкі. Смагаровіч.КОЛЬКА, -і, ДМ -льцы, ж. Разм. Тое, што і колікі. [Леснічыха:] Я зелляў шмат маю і ўсім памагаю ад кашлю і колькі, ад усялякай волькі... Козел.КОЛЬКАСНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да колькасці, абазначае колькасць. Колькасныя змены. Колькасны састаў. Колькасныя лічэбнікі.КОЛЬКАСЦЬ, гі, ж. 1. Лік, велічыня, аб'ём, маса. Вялікая колькасць. Колькасць кніг. Павелічэнне колькасці ападкаў.2. Філасофская катэгорыя, якая памагае пазнанню адлюстроўваць прадметы і з'явы навакольнага свету з боку аб'ёму, ліку, ступені развіцця, тэмпаў змянення і інш. (выкарыстоўваецца ва ўзаемадзеянні з катэгорыяй якасці). Пераход колькасці ў якасць. КОЛЬКІ, Р мн. кóлькіх, займ. і КОЛЬКІ, прысл. 1. займ. і прысл, пытальнае. Абазначае пытанне пра колькасць чаго-н.: якаяколькасць? як многа? Колькі табе гадоў? Колькі старонак у кніжцы?2. займ. і прысл, азначальнае. У клічных сказах абазначае вялікую колькасць чаго-н.: якая колькасць! як многа! Колькі зор на небе! Колас. Вось і вуліца Янкі Купалы. Колькі ў гэтых словах роднага і блізкага 9ля кожнага жыхара Мінска! Хведаровіч.3. прысл, меры і ступені. Наколькі; у якой меры. Колькі таго дня было, а ўжо неўзабаве і вечар: падыходзіць тая невясёлая, але па-свойму адметная пара самых малых, зімовых дзён. Кулакоўскі.4. займ. і прысл, адноснае. Ужываецца як злучальнае слова: а) у даданых дапаўняльных сказах. [Саша] не адчувала, колькі прайшло часу, здавалася, што вельмі многа. Шамякін. Па рагах можна даведацца, колькі аленю год. В. Вольскі; б) у даданых азначальных сказах і сказах меры і ступені. [Гудовіч:] Паветра ў гарах чыстае, сумленне ў цябе чыстае — адпачывай, колькі душа жадае. Крапіва. /, колькі ёсць сілы, да самай магілы Ары, барануй, засявай!.. Купала.5. у знач. ліч. Разм. Некалькі, няпэўная колькасць. Дзед Талаш колькі хвілін глядзіць на Мартына, маўчыць. Колас. Праз колькі хвілін можна было разабраць, што ішлі мужчыны. Быкаў.О Колькі ёсць духу (сілы) гл. дух. Колькі ні (уступальны злучнік) — як ні. Не столькі..., колькі... гл. столькі. Столькі..., колькі і... гл. столькі.КОЛЬКІ-НЕБУДЗЬ, займ. і прысл. 1. займ. і прысл, неазначальнае. Якая-небудзь колькасць, некалькі. У цябе ёсць колькі-небудзь грошай?2. прысл, неазначальнае. У той або іншай меры, ступені. Хоць бы колькі-небудзь падумаў.КОЛЬТ, -а, М -льце, м. Рэвальвер або кулямёт спецыяльнай сістэмы. Дубіна паспеў яшчэ выхапіць колы і стрэліць. Колас.КОЛЬПА, -а, н. Тое, што ікальцо (у 1, 2 знач.).КОЛЬЦАПАДОБНЫ, -ая, -ае. Які мае выгляд кальца. Кольцападобная мышца. Кольцападобная форма.КОЛЬЧАТЫ, -ая, -ае. 1. Які складаецца з кольцаў. Кольчаты ланцуг.2. Як састаўная частка батанічных і заалагічных назваў. Кольчаты шаўкапрад. Кольчаты чарвяк.КОЛЮЧЫ. 1. -ая, -ае. Дзеепрым, незал. цяпер, ад калоць'.2. -ая, -ае; у знач. прым. Такі, якім можна укалоць, пракалоць што-н. Колючая зброя. ІІ Які стварае адчуванне ўколу (уколаў). Колючы боль.3. Дзеепрысл, незак, ад калоць '. КОЛЮШКА, -і, Д М -шцы; Р мн. -шак; ж.Дробная касцістая рыба з калючкамі на спіне і брушку замест плаўнікоў.КОЛЯДЬІ гл. каляды.КОМ, -а; мн. камы, -óў; м. Круглаваты, звычайна зацвярдзепы кавалак якога-н. мяккага, рыхлага рэчыва. Ком цеста. Ком зямлі. □ Татам мы дапамагалі, Мы ў радочкі цэглу клалі, З гліны клеілі камы. Кірэенка. // Пра што-н. скамечанае, скручанае. Ком паперы. □ Дана ўзяла посцілку, кажух, падушку, згарнула ўсё ў вялізны ком. Асіпенка.І..Ком710Конік

О Ком у горле; ком падкаціўся (падступіў) да горла — пра спазмы ў горле пры адчуванні моцнай крыўды, радасці і пад. Першы блін комам — тое, што і першы блін к а м я к о м (гл. блін)....КОМ', -а, м. Другая састаўная частка •складанаскарочаных слоў, якая па значэнню адпавядае слову камітэт, напрыклад: мясцком, заўком....КОМ2, -а, м. Другая састаўная частка складанаскарочаных слоў, якая па значэнню адпавядае слову камісар, напрыклад: нарком, ваенком.КОМА ', -ы, ж. Цяжкі хваравіты стан, які характарызуецца стратай прытомнасці і рэзкім парушэннем кровазвароту, дыхання, працэсу абмену.[Ад грэч. кбта — глыбокі сон.]КОМА2, -ы, ж. Невялікі (меншы за 1/8 тона) інтэрвал паміж двума гукамі.ГА д грэч. кóтша — адрэзак.]КОМІ, нескл. 1. Народ, які складае карэннае насельніцтва Комі АССР.2. у знач. нязм. прым. Які належыць гэтаму народу. Комі Аўтаномная Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка. Комі культура.КОМІВАЯЖОР, -а, м. Раз'язны гандлёвы агент фірмы ў капіталістычных краінах, які заключае гандлёвыя

пагадненні і мае пры сабе ўзоры тавару, прэйскуранты, каталогі і пад.ЕФр. сошшіз уоуадецг.]КОМІВАЯЖОРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да коміваяжора, належыць яму. Коміваяжорскія абавязкі.КОМІК, -а, м. 1. Акцёр, які іграе камічныя ролі. Амплуа коміка. Ц перан. Разм. Пра таго, хто ўмее смяшыць, весяліць другіх. [Студэнт] быў, бадай, прыроджаны комік, бо ўмеў сур'ёзна гаварыць смешныя рэчы. Навуменка.2. Уст. Аўтар камедыі.КОМІКС, -а, м. У капіталістычных краінах — кніжка, брашура, апавяданне ў малюнках з суправаджальным тэкстам, галоўным чынам прыгодніцкага зместу, разлічаныя на задавальненне прымітыўных пачуццяў і густаў.[Англ. сотісз.]КОМІН, -а; мн. кóміны, -аў і каміны, -óў; м. Труба для адводу дыму з печы. Над коміпам школы ўзнімаўся ў хмарнае асенняе неба празрысты дымок. Шамякін.КОМІ-ПЕРМЯКІ, -óў; адз. кóмі-пярмяк, коыі-нермякá, м.; кóмі-пярмячка, -і, ДМ -чцы; .мн. кóмі-пярмячкі, -чак; ж. Народ, які складае асноўнае насельніцтва Комі-Пярмяцкай нацыянальнай акругі РСФСР.КОМІ-ПЯРМЯК гл. комі-пермякі.КОМІ-ПЯРМЯЦКІ, -ая, -ае. Які належыць комі-пермяку, комі-пермякам. Комі-пярмяцкая мова.КОМІ-ПЯРМЯЧКА гл. комі-пермякі.КОМКАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак., што. 1. Тое, што і камячыць. [Сяляне] .. шапкі рвалі з галавы і комкалі іх у каравых пальцах. Бядуля.2. перан. Разм. Псаваць, паспешна скарачаючы, заканчваючы. Комкаць даклад.КОМПАС, -а, м. Прыбор для вызначэння старон свету, у якім намагпічаная стрэлка паказвае на поўнач. Ісці па компасу. □ У яго [Білі] застаўся адзін толькі компас, іён зрэдку пазіраў на яго, стараючыся ісці проста на захад. Лынькоў.[Іт. сотраззо.]КОМПАСНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да компаса, з'яўляецца прыналежнасцю компаса. Компасная стрэлка. // Вызначаны пры дапамозе компаса. Компасны шлях карабля.КОМПЛЕКС, -у, м. Сукупнасць прадметаў, з'яў, дзеянняў, уласцівасцей, якія складаюць адно цэлае. Комплекс збудаванняў. Мемарыяльны комплекс. Комплекс гімнастычных практыкаванняў. Комплекс прыродных умоў.[Ад лац. сотрíехтíз — сувязь, ахоп.]КОМПЛЕКСНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць комплекснага.КОМПЛЕКСНЫ, -ая, -ае. Які ахоплівае цэлую групу прадметаў, з'яў, працэсаў, з'яўляецца комшгексам чаго-н. Комплексная механізацыя. Комплексная вытворчасць.О Комплексная брыгада гл. брыгада.КОН, -у, м. 1. Месца, дзе ставяцца фігуры, якія трэба выбіваць (пры гульні ў гарадкі, пікара і пад.). Абчарціць кон. Паставіць фігуры на кон. ІІ Фігуры, расстаўленыя на гэтым месцы ў адпаведнасці з правіламі гульні. Выбіць коп з круга. // Месца, куды кладуць стаўку ў азартных гульнях. На коне ляжала капеек пяць медзі. Гарэцкі.2. Адна партыя якой-н. гульні. Згуляць кон у гарадкі.О Ставіць на кон гл. ставіць.КÓНАВЬІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кону. Конавая лінія.КОНАВЯЗЬ гл. канавязь.КОНАРМÉЕЦ, -мéйца, м. Баец коннай арміі.КОНАРМЁЙСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да конарміі.КОНÁРМІЯ, -і, ж. Конная армія.КОНАЎКА, -і, ДМ -наўцы; Р мн. -навак; ж. Металічная пасудзіна з ручкай для піцця, звычайна самаробная. З гільзы пустой, у якой некалі смерць начавала, Зроблена добрая конаўка. Танк. — Бяры пі,— маці падала мне конаўку з малаком. Масарэнка.КОНДАР, -а, м. Вялікая драпежная птушка сямейства амерыканскіх грыфаў з голай галавой і шыяй, якая корміцца пераважна падлай.[Ісп. сопáог.]КОНЕ... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню: а) слову конь, напрыклад: конегадоўля; б) слову конегадоўчы, напрыклад: конезавод, конесаўгас.КОНЕГАДОВЕЦ, -дóўца, м. Той, хто займаецца конегадоўляй.КОНЕГАДОЎЛЯ, -і, ж. Развядзенне коней як галіна жывёлагадоўлі.КОНЕГАДОЎЧЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да конегадоўлі, звязаны з ёю. Конегадоўчая ферма. Конегадоўчая гаспадарка.КОНІК', -а, м. 1. Памянш.-ласк. да конь (у 1 знач.); невялікі конь. Конік быў не такі ўжо і благі на выгляд. Маленькі, як жарабя, сівай масці. Якімовіч.2. Дзіцячая цацка, падобная на каня, конскую галаву. Дзеці дзьмуць у .. конікі. Дзірачкі пальчыкамі перабіраюць. Бядуля.3. Дзіцячая гульня — язда вярхом на палачцы. Гуляць у конікі.Конік ________________711___________________________________Контр . .. О Марскі конік — трапічная і субтрапічная марская рыбка, галава якой падобная на конскую.О Быў конік, ды з'ездзіўся— тое, што і была кабылка, ды з'ездзілася (гл. кабылка). Выкінуць коніка гл. выкінуць.КОНІК2, -а, м. 1. Насякомае, якое скача і стракоча крыламі. Луг зялёны жыццём дыша — Конікі трашчаць. Колас. Кузьма сеў на кучу свежай саломы, з якой ва ўсе бакі пырснулі маленькія конікі. Дуброўскі.2. Птушка сямейства сітаўкавых.КОНІКАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да коніка2. Конікавы строкат. Конікавы піск.КОНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Гарадская рэйкавая дарога, па якой хадзілі вагоны на коннай цязе да з'яўлення

трамвая. // Вагон такой дарогі. Праз горад хадзіла так званая конка — вагончыкі па рэйках вазілі коні. Дубоўка.КОНКУРС, -у, ЛÍ. 1. Спаборніцтва, якое мае на мэце выявіць самых лепшых яго ўдзельнікаў. Аб'явіць конкурс. Конкурс на лепшую сучасную п'есу. Фестывальны конкурс. Вытрымаць конкурс.2. Сход крэдытораў для разгляду спраў неплацежаздольных даўжнікоў у дарэвалюцыйнай Расіі і ў капіталістьгчных краінах.О Па-за конкурсам — а) тое, што і п а-з а канкурэнцыяй (гл. канкурэнцыя); б) не з'яўляючыся афіцыйным удзельнікам конкурсу.[Ад лац. сопсш-згíз — сутыкненне.]КОНКУРСНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да конкурсу, звязаны з конкурсам. Конкурсная выстаўка. Конкурсныя экзамены. // Прызначаны для конкурсу. Конкурсная работа. Конкурсная камісія.КОННА, прысл. Вярхом, на кані. Адзін за адным ехалі і конна, і на вазах. Якімовіч. Вайтовіч конна аб'язджаў цяпер палеткі, сам наглядаў, дзе яв і што робіцца. Пальчэўскі.КОННА... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню слову к о н н ы, напрыклад: конназаводскі.КОННАГВАРДЗÉЕЦ, -дзéйца, м. 1. Салдат або афіцэр лейб-гвардыі коннага палка ў дарэвалюцыйнай Расіі.2. Салдат або афіцэр гвардзейскай кавалерыі.КОННАГВАРДЗÉЙСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да коннай гвардыі, да конных гвардзейцаў. Коннагвардзейскі полк. Коннагвардзейскі раз'езд.КОННАЗАВОДСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да конназаводства, да коннага завода. Конназаводская гаспадарка.КОННАЗАВОДСТВА, -а, н. Развядзенне пародзістых коней на конных заводах.КОННАЗАВОДЧЫК, -а, м. Уладальнік коннага завода ў дарэвалюцыйнай Расіі.КОННАСПАРТБІУНЫ, -ая, -ае Звязаны з конным спортам. Коннаспартыўнае спаборніцтва. Коннаспартыўныя ігры.КОННІК, -а, м. 1. Той, хто едзе вярхом на кані; верхавы. Антон насцеражыўся, зірнуў у акно і ўбачыў, як, пагойдваючыся ў сядле, да канцылярыі пад'ехаў коннік. Сіўцоў.2. Нонны воін; кавалерыст. Пачалі сустракацца коннікі і пехацінцы, якія рушылі ад пазіцыі ў тыл, шукаючы бліжэйшага штаба.Галавач. На чале коннікаў праехаў начальнік разведкі. Карпаў.3. толькі мн. (коннікі, -аў). Прывілеяванае саслоўе з высокім маёмасным цэнзам у Старажытным Рыме і некаторых іншых антычных рабаўладальніцкіх дзяржавах.КОННІЦА, -ы, ж. Кожнае войска; кавалерыя. Пяхота і конніца. Атрад конніцы.КОННЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да коней, прызначаны для іх. Конны двор. Конны кірмаш. ІІ Звязаны з развядзеннем пародзістых коней. Конны завод.2. Які прыводзіцца ў рух коньмі. Конны плуг. Конныя граблі.3. Які мае адносіны да конніцы, складаецца з коннікаў. Конная армія. Конны узвод. Конны атрад.

4. Звязаны з яздой на конях. Конны спорт. Конная разведка. Конная эстафета. Ц Які едзе на кані. Як толькі людзі ступалі пад арку брамы, дык усе яны, і пешыя і конныя, нават важныя чыноўнікі і акалодачныя, знімалі шапкі і капелюшы. Колас.5. у знач. наз. кóнны, -ага, м. Коннік. Пешы коннаму не таварыш. Прыказка.КОНСКІ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да каня, належыць яму. Конская грыва. Конскія падковы. Конскае ржанне. Конская збруя. □ Своеасаблівы і такі знаёмы Пракопу пах хлява і кепскага стойла востра б'е ў нос. Колас.2. Разм. Вялікі, моцны. Вялізны, з конскімі сківіцамі мужчына носіць за плячамі вінтоўку, глядзіць спадылба, злосна. Навуменка.3. Як састаўная частка некаторых батанічных назваў. Конскае шчаўе. Конская цыбуля. Конскі боб.О Конская сіла гл. сіла. Конскі капітан гл. капітан.КОНСУЛ, -а, м. 1. Службовая асоба дыпламатычнага ведамства, якая прадстаўляе і абараняе прававыя і .эканамічныя інтарэсы сваёй дзяржавы і яе грамадзян перад уладай другой дзяржавы.2. У Старажытным Рыме —• тытул кожнай з дзвюх выбарных вышэйшых службовых асоб. // Асоба, якая мела гэты тытул.3. Тытул кожнай з трох асоб, надзеленай неабмежаванай выканаўчай уладай у Францыі з часу перавароту Напалеона Банапарта да абвяшчэння яго імператарам. // Асоба, якая мела гэты тытул.[Лац. сонзпí — саветнік.]КОНСУЛЬСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да консула, консульства, належыць ім. Консульская канвенцыя. Консульскія рангі.КОНСУЛЬСТВА, -а, н. 1. Прадстаўніцтва адной дзяржавы на тэрыторыі другой дзяржавы на чале з консулам. Савецкае консульства. ІІ Памяшканне, якое займае гэта прадстаўніцтва.2. Час кіравання консула ў Старажытным Рыме ў перыяд рэспублікі.3. Час ад перавароту Напалеона Банапарта (9—10 лістапада 1799 г.) да абвяшчэння імперыі ў Францыі (1804 г.).КОНТ. У выразах: на гэты конт; на коні гэтага —■ адносна гэтага. — У мяне на гэты конт свае меркаванні,— гаварыў Азаркевіч. Гурскі.КОНТР... Першая састаўная частка складаных слоў, якая абазначае процідзеянне, проціпастаўленне, процілегласць таму, штоКонтра_____________________________________712__________________________________Ко н чаны ьыражана ý другой частцы, напрыклад: контрудар, контрмеры.[Ад лац. сонíга — супраць.]

КОНТРА ', -ы, ж. Разм. Нацягнутыя адносіны паміж кім-н.; узаемная незадаволенасць, раздраяíнёнасць. — А ты насміхаешся, а ты контры строіш мне... Мурашка.КОНТРА2, -ы, ж. Разм. Тое, што і контррэвалюцыянер. — К-кулацкая душа!.. Контра!.. Мележ.КОНТРАГÉНТ, -а, М -нце, м. Асоба або ўстанова, якія ўзялі на сябе пэўныя абавязкі па дагавору.[Ад лац. сопігапепз, сопíгаЬепíіз — які дамаўляецца.]КОНТРАГÉНЦТВА, -а, н. Паўнамоцтвы контрагента.КОНТР-АДМІРÁЛ, -а, м. Першае (малодшае) воінскае адміральснае званне. // Асоба, якая мае гэта званне.КОНТР-АДМІРÁЛЬСКІ, -ая, -ае.. Які мае адносіны да контр-адмірала, належыць яму. Ііонтр-адміральскае званне. Контр-адміральскія пагоны.КОНТРАПУНКТЫЧНЫ, -ая,-ее. Заснаваны на правілах кантрапункта.КОНТРАТАКА, -і, ДМ -тáцы, ж. Сустрэчная атака, якую арганізоўваюць з мэтай адбіць наступленне ворага або перайсці ў наступленне самім. Батальён адбівае немцаў, а ўслед за гэтым па загаду Шутава сам пераходзіць у контратаку. Мележ.КОНТРАТАКАВАЦЬ, -кую, -кýеш, -кýе; зак. і незак., каго-што. Правесці (праводзіць) контратаку. Контратакаваць ворага. □ [Ермашоў:] Загадваю: падтрымаць роту Наганава, контратакаваць цэнтр нямецкіх пазіцый і сарваць штурм праціўніка. Задача зразумелая? Губарэвіч.КОНТРАФАГОТ, -а, М -гóце, м. Самы нізкі па рэгістру драўляны духавы музычны інструмент, які гучыць на актаву ніжэй фагота.[Іт. сопíгаíа^ойо.]КОЯТРМАНЁУР, -у, м. Сустрэчны манеўр, манеўр у адказ. Задача першай стадыі контрмакеўру ўдарнай групы Чырвонай Арміі заключалася ў тым, каб., адкінуць палякаў за Прыпяць. Колас.КОНТРМЕРЫ, -мéр; адз. контрмéра, -ы, ж. Меры, якія прымаюць у адказ на дзеянні праціўніка. Гестапаўцы неяк пранюхалі аб задуме зняволеных і неадкладна прынялі контрмеры. Пятніцкі.КОНТРНАСТУПЛÉННЕ, -я, н. Від наступлення, якое рыхтуецца ў ходзе абароны і пачынаецца з мэтай разгрому аслабленага ў папярэдніх баях праціўніка. У снежні 1941 г. савецкія войскі перайшлі ў контрнаступленне пад Масквой.КОНТРПРАПАНОВА, -ы, ж. Прапанова ў адказ на іншую прапанову. Выступіць з контрпрапановай.КОНТРРАЗВÉДКА, -і, ДМ -дцы; Р мн. -дак; ж. Спецыяльныя органы дзяржавы для процідзеяння разведцы праціўніка, для барацьбы са гяпіянажам, дыверсіямі і пад. Гопкель быў немец-калапіст з Украіны, даўнішні агент нямецкай разведкі. Але год шэсць назад савецкая контрразведка парвала ўсе ніткі яго сувязей, арыштавала ўсіх, хто ведаў яго і каго ён ведаў. Шамякін.КОНТРРАЗВÉДЧЫК, -а, м. Работнік контрразведкі.КОНТРРЭВАЛЮЦБІЙНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць контррэвалюцыйнага.КОНТРРЭВАЛЮЦЫЙНЫ, -ая, -ае. Варожы рэвалюцыі, накіраваны супраць рэвалюцыі. Контррэвалюцыйны мяцеж. Контррэвалюцыйныя сілы.КОНТРРЭВАЛЮЦЫЯ, -і, ж. Рэакцыйная барацьба звергнутых эксплуататарскіх класаў супроць рэвалюцыйнага народа і створанага рэвалюцыяй новага дзяржаўнага ладу за аднаўленне ранейшых парадкаў, а таксама ўдзельні кі гэтай барацьбы. Унутраная контррэвалюцыя. Разграміць контррэвалюцыю.[Фр. сопíсе-гéуоííííіоп.]КОНТРРЭВАЛЮЦЫЯНЕР, -а, м. Прыхільна, удзельнік контррэвалюцыі.КОНТРРЭВАЛЮЦЫЯНЁРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Жан. да контррэвалюцыянер.КОНТРУДАР, -у, м. Адказ ударам на ўдар (у ваенных дзеяннях, у палітычнай барацьбе і пад.). Нам далі задачу: прарвацца на станцыю і ўсімі спосабамі, якія ў нас ёсць, паралізаваць контрудар, каб потым адразу ж наша дывізія пайшла ў наступленне. Ракітны.КОНТРФОРС, -а, м. Вертыкальны выступ, рабро ў сцяне, плаціне і пад. для павышэння яе ўстойлівасці.[Фр. сопіге-íогсе — процідзейная сіла.]КОНТУР, -у, м. Абрыс, лінія, якая ачэрчвае форму прадмета. Контуры гор вырысоўваліся на гарызонце. Начарціць контуры цела. □ Доўгія стракатыя цені трацілі свае контуры, мякчэлі, расплываліся і знікалі. Дуброўскі.[Фр. сопíош-.]КОНТУРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да контуру. Контурны рысунак.О Контурная карта гл. карта. Контурная лінія гл. лінія.КОНУС, -а, м. Геаметрычнае цела, якое ўтвараецца вярчэннем прамавугольнага трохвугольніка вакол аднаго з яго катэтаў. Бакавая паверхня конуса. Поўны конус. Усечаны конус. Вышыня конуса. // чаго. Пра ўсякі прадмет, які па форме нагадвае такое геаметрычнае цела. Конус патухлага вулкана. □ Праплываюць {міма вокнаў вагона} сенажаці з конусамі стагоў, чарнеюць свежаўзараныя загоны. Шахавец.КОНУСАПАДОБНЫ, -ая, -ае. Які мае форму конуса, падобны да конуса. Конусападобная гара. Конусападобкае збудаванне.КОНУСНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да конуса.2. Які мае форму конуса; канічны. Конусная вежа.КОНЧА, прысл. Абл. Абавязкова. Група салдат і Святлана з Зінай апынуліся ў тылу ворага. Усе. салдаты былі паранены. Трэба было конча схавацца. Скрыган.КОНЧАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад кончыць.2. кончана; безас, у знач. вык., звычайна з кім-чым: Пра заканчэнне, спыненне чаго-н. (адносін, справы і пад.). Кончана з панам, пан не ўваскрэсне, У край наш не знойдзе дарог. Колас.3. у знач. прым. Вырашаны, скончаны. Кончаная справа.Кончык 713 ______________________Кораб4. у знач. прым. Адпеты, непапраўны ў сваіх паводзінах, імкненнях і пад. (пра чалавека). Кончаны п'яніца.

О І кончана — рашэнне канчатковае, далей размоў не можа быць. Усё кончана гл. усё.КОНЧЫК, -а, м. Памянш, да канец (у 1, 5 знач.). // Пра востры ці звужаны канец чаго-н. Кончык іголкі. Кончык носа. а Некалькі год назад раней звычайнага — у ліпень— пажоўк кончык вяршаліны \тапОлí\. Аляхновіч.КОНЧЫЦЦА, -чуся, -чышся, -чыцца; зак. і. (1 і 2 ас. не ужыв.). Прыйсці да канца; скончыцца, закончыцца. Канікулы кончыліся. □ Кончылася лета, астыла сонца, пачалася халодная, дажджлівая восень. Бажко. // Сяоўніцца, мінуць. Яму кончылася сем гадоў. Ц Спыніцца, перастаць. Дождж кончыўся так раптоўна, што не верылася. Карпаў. // Поўнасцю страціцца, расходавацца. Газа ў лямпе кончылася. □ Перад касавіцай кончьíлася ў пограбе бульба, і стары загадаў бабам ачысціць пограб ад бруду. Брыль. // Дасягнуць граніцы сваёй працягласці. Нарэшце лес кончыўся. Колас. Павявае ветрык свежы. Але кончыўся прастор, Пачалася Белаввжа, Векавечны цёмны бор. Вітка.2. (1 і 2 ас. не ужыв.); чым. Прыйсці да пэўнага выніку, завяршыцца чым-н. Вайна кончылася перамір'ем. Гульня кончылася перамогай.3. Разм. Памерці ў пакутах. Седас. ледзь не кончыўся, аслабеў, змардаваўся. Чорны.КОНЧЫЦЬ, -чу, -інш, -чыць; зак. 1. што, а таксама з чым і з інф. Давесці выкананне чаго-н. да канца; завяршыць. Кончыць жніво. Кончыць з рамонтам. Кончыць пісаць- □ Хлопцы кончылі сваю работу і пайшлі дамоў. Колас. // што. Поўнасцю расходаваць. Кончыць усё мяса.2. што, чым. Зрабіць што-н. у заключэнне, закончыць чым-н. Кончыць выступленне заклікамі. ІІ Закончыць сваю дзейнасць, жыццё пэўным чынам; зрабіць што-н. у канцы жыцця. Яшчэ так не было на свеце, Каб іуда кончыў, як чалавек, жыццё. Танк.3. што. Закончыць навучанне дзе-н. Кончыць універсітэт.4. што, а таксама з чым і з інф. Спыніць што-н.; палажыць канец чаму-н. Кончыць гулянкі. Кончыць з прагуламі. Кончыць бяздзейнічаць.5. каго. Разм. Звесці са свету; загубіць.О Дрэнна (кепска) кончыць — пра ганебны канец чыйго-н. жыцця або дзейнасці. Кончыць жыццё — памерці.КОНЬ, каня; мн. коні (з ліч. 2, 3, 4 кані), -ей; м. 1. Буйная свойская аднакапытная жывёліна, якая выкарыстоўваецца для перавозкі людзей і грузаў, а таксама для верхавой язды. Запрагаць каня. Верхавы конь. Ехаць на кані. ІІ Пакладаны самец гэтай жывёліны.2. Шахматная фігура з галавой каня. Хадзіць канём.3. Абабіты скурай брус на чатырох ножках для гімнастычных практыкаванняў. Практыкаванні на кані.О Араóскі конь — адна з лепшых народ верхавых коней.О Быў конь, ды з'ездзіўся — тое, што і была кабылка, ды з'ездзілася (гл.кабылка). На кані і пад канём — у самых разнастайных, прыемных і непрыемных сітуацыях (быць, пабываць і пад.). Ні па кані, ні па аглоблях — не так, як хацелася (выйшла, атрымалася і пад.). Па конях! — кавалерыйская каманда для пасадкі на коней. Траянскі конь — ашуканства, падманныя дзеянні (са старажытнагрэчаскага падання аб узяцці Троі з дапамогай вялікага драўлянага каня, у сярэдзіне якога былі схаваны вошы) . Ход канём гл. ход.КОНЮХ, -а, м. Даглядчык коней. Працаваць конюхам. Калгасны конюх. □ Са стайні конюх вывеў на шпацыр варанога жарабца. Чарнышэвіч.КОПАНІК, -а, м. Разм. Полаз з дрэва, выкананага з коранем. Тут [у Сымона} ішлі самыя гарачыя дыскусіі на самыя разнастайныя тэмы: з якога дрэва лепш зрабіць капыл, які полаз трывалейшы — гнуты альбо копанік. Лынькоў.КОПАНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Шырокая выкапаная яма, запоўненая вадой; кар'ер, сажалка. [Жабы] увечары спраўлялі хоры па брудных копанках, там, дзе некалі выбралі торф. Грамовіч. Раманюк выганяе гусей у правулак, нават зрабіў для іх копанку. Савіцкі.КОПАНЫ гл. капаны.КОПАСКЛАДÁЛЬНІК, -а, м. Машына, прыстасаванне для складання сена, саломы ў копы.КОПАЦЬ, -і, ж. Асадак дыму; сажа. Сцены ўнутры там-сям былі яшчэ задымлены, але збольшага дажджы ўжо змылі ўедлівую чорную капаць. Мележ. Слуп чорнага дыму падымаўся над лесам і слаўся па балоце густой копаццю. Шамякін.КОП'ЕПАДОБНЫ, -ая, -ае. Які мае форму, выгляд кап'я. Коп'епадобны ліст. Коп'епадобны ланцэт.КОПІЯ, -і; Р мн. -пій; ж. 1. Новы экземпляр чаго-н., зроблены дакладна па арыгіналу, тоесны арыгіналу. Копія дыплома. Копія карціны. Зняць копію пасведчання.2. Разм. Пра каго-н., вельмі падобнага да каго-н. другога. Аляксей — .. копія бацькі: такі ж худы, цыбаты, з бледным нервовым тварам. Ракітны.[Ад лац. соріа — мноства, запас.]КОПКА', -і, ДМ -пцы, ж. Дзеянне паводле знач. дзеясл, капаць. Копка бульбы. Капка буракоў.КОПКА2, -і, ДМ -пцы; Р мн. -пак; ж. Памянш, да, капа; невялікая капа. На полі ветла, самавіта У рад стаялі копкі жыта, Так аздабляючы загоны. Колас.КОПРА, -ы, ж. Мякаць какосавага арэха, з якой здабываюць какосавы алей.{Малайск.]КОПТУР, -а і КАПТУР 2, -á, м. У выразах: з коптурам; з каптуром — вышэй краёў; з верхам. Маруся выйшла і як бач унесла насыпаную з коптурам вазу клубнікі. Лобан. Сабастыян наклаў поўную, нават з каптуром, глыбокую талерку грыбоў. Сабаленка.КОНЧЫК, -а, м. Памянш, да капец (у 1, 2 і 3 знач.); невялікі капец. Копчыкамі абмежаваны вялікі кавалак поля — плошча пад калгасны двор. Брыль.КОРАБ, -а; мн. карабы, -óў; м. 1. Пасудзіна, сплеценая з дубу, саломы і пад., для за-Корак_______________________________________714___________________________________Корма . .. хоўвання, нераноскі, упакоўкі чаго-н. Залез з перапуду {мужык] на гару і схаваўся там у кораб з пер'ем. Якімовіч.

[Рыбакі] паставілі на фурманку вялізны кораб са шчупакамі, потым такі ж кораб з акунямі, і яшчэ адзін — з сялявай. В. Вольскі.2. Разм. Тое, што і каробка (у 2 знач.). Некалькі год назад на цэнтральнай вуліцы горада высіўся між руін пануры, суровы кораб дома. Мележ.■О Поўны кораб — вельмі многа (звестак, навін і пад.). Сем карабоў — вельмі многа (нагаварыць, наабяцапь і пад.). Як з кораба — у вялікай колькасці (валіцца, сыпацца і пад.).КОРАК, -рку і -рка, м. 1. -рку. Вонкавы адмерлы слой кары некаторых драўняных раслін, асабліва развітай у коркавага дуба.2. -рка. Затычка для бутэлек і іншай падобнай пасуды. Выцягнуць корак з бутэлькі. □ Стрэліў у столь корак, з шыпеннем ударыў пенны фантан нагрэтага віна. Шамякін.КОРАНЕКЛУБНЯШІОДЫ, -аў. Агульная назва для караняплодаў і клубняшюдаў.КОРАНЕПАДОБНЫ, -ая, -ае. Падобны з выгляду на корань.КОРАНЬ, -я; мн. карані, -ёў; м. 1. Падземная частка расліны, пры дапамозе якой яна замацоўваецца ў зямлі і атрымлівае пажыўныя рэчывы. Галіністы корань. Вырваць дрэва з коранем. □ У глыб зямлі ўвайшлі Карані яго. Крэпка дуб стаіць, Не варушыцца! Колас. // Драўніна або рэчыва гэтай часткі расліны. Дзед кадраў у бары сасновых каранёў і пачаў плесці кош. Якімовіч. // Сцябло тытуню, з якога прыгатаўляюць махорку2. Пакрышыць корань. □ Дубовік зноў набіваў піпку, трушчачы ў потнай і цвёрдай руцэ карані самаса,ду. Сіўцоў.2. Частка зуба, ногця, воласа і пад., якая знаходзіцца ў целе. Корань зуба. // Месца злучэння органа з целам. Корань языка.3. перан. Пачатак, аснова, крыніца чаго-н. Корань зла. Корань недахопаў. Ц Разм. Род, пачатак пакалення.—Няхай жа гарыць, выгарае [панскі палац], каб і кораня панскага не засталося... Лынькоў.4. Асноўная частка слова (без суфікса і прыстаўкі), якая далей не раскладваецца на значымыя састаўныя часткі.5. Матэматычная велічыня, якая пры ўзвядзенні яе ў пэўную ступень дае даны лік. Здабыць корань. Квадраты корань.О Фіялкавы корань — карнявішча некаторых відаў касачоý, у склад якіх уваходзіць эфірнае масла.О Вырваць 8 коранем гл. вырваць. Глядзець у корань гл. глядзець. Корань жыцця — адна з назваў жэнынэня. На корані — не зжаты, не скошаны (пра траву, злакі). Пад корань — а) ля самай асновы (ссякаць, зразаць што-н.). Высякаць лазу пад корань; б) зусім, канчаткова (разбураць, падрываць і пад.). Развіццё чыста капіталістычнай наёмнай работы падрывае пад корань сістэму адработкаў. Ленін; в) усіх пагалоўна, нікога не пакідаючы (нішчыць, забіваць і пад.). Пусціць карані гл. пусціць. У корані — а) абсалютна, зусім (не згаджацца з чым-н.). — Не так, Мацвей Пятровіч. У корані не так. Ракітны; б) у самай аснове, карэнным чынам (змяняць і пад.). У выніку перамогі сацыя-лізма ў корані змянілася аблічча народнай гаспадаркі нашай краіны.КОРАТКА і КАРОТКА. 1. Прысл, да кароткі (у 1, 2 і З знач.). Заве сябе хлапчук Не Якаў, а Якоб. Каротка падстрыгае лоб. Корбан. Коратка бліснула полымя, і дрэва пераламалася. Мележ. Ленін гаварыў не толькі каротка, але і проста. Гурскі.2. безас, у знач. вык. Не хапае, малавата. Дзе каротяа там і рвецца. Прыказка.О Коратка кажучы (пабочн.) — у агульных рысах, без дэталізацыі (гаварыць, расказваць). Ці доўга ці коратка гл. доўга.КОРБА, -ы, ж. Ручка, якой прыводзяць у рух што-н. Сівенькі дзядок-лірнік пасоўваўся ўбок і, круцячы корбу, пачынаў напяваць. С. Александровіч.[Ням. Кш-Ье.]КОРД, -у, М -дзе, м. 1. Моцныя кручаныя ніткі з баваўнянага або хімічнага валакна, якія скарыстоўваюцца для спецыяльных тэкстыльных вырабаў.2. Сорт шарсцяной тканіны ў рубчык. Касцюм з корду.[Фр. согáе — вяроўка.]КОРДА, -ы, ДМ -дзе, ж. Доўгая вяроўка, на якой ганяюць коней па кругу пры выездзе, абучэнні. На манежнай пляцоўцы ганялі на кордзе коней. Караткевіч.КОРЖ, каржá, м. Прэснае, сухое печыва з мукі; праснак. Пячы каржы.КОРЖЫК, -а, м. 1. Памянш, да корж.2. Салодкі кандытарскі выраб; род пячэння. Бабуля частавала мяне коржыкамі і арэхамі ў мёдзе. Бядуля.КОРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Зацвярдзелы верхні слой чаго-н. Ледзяная корка. □ Цяпер ужо не адзін Алесь шнураваў па снезе, ломячы шчыльную корку шарону. Шынклер.КОРКАВЫ ', -ая, -ае. Які мае адносіны да корку (у 1 знач.). // Зроблены з корку. Коркавы пояс. Коркавая ручка. Коркавая падэшва.О Коркавае дрэва гл. дрэва.КОРКАВЫ2, -ая, -ае. Які мае адносіны да кары галаўнога мозга. Коркавае рэчыва.КОРМ, -у; мн. кармы, -óў; м. Ежа жывёлы. Волька рабіла ўсё ціха, нячутна: перастаўляла чыгункі, вёдры, рыхтавала корм парасяці, карове. Васілевіч. // звычайна мн. Розныя віды прадуктаў, якія ідуць у ежу жывёле. Сіласаванне кармоў.О Грубыя кармы — раслінныя кармы (сена, салома, мякіна і пад.) з адносна малой колькасцю пажыўных рэчываў. Дражджаваныя кармы — кармы, прыпраўленыя кармавымі дражджамі. Зялёны корм — зялёная маса кармавых раслін, каштоўны корм для ўсіх сельскагаспадарчых жывёл. Падножны корм — раслінны корм, які з'ядаецца жывёлай на корані. Каб знайсці падножны корм, козы і авечкі робяць вялікія пераходы і па нізіне, і па гарах. В. Вольскі. Сухія кармы — кармы, прыгатаваныя ў выглядзе канцэнтратаў.О На падножны корм (ісці, адпраўляцца і пад.) — пачынаць жыць на сродкі, здабытыя дзе прыйдзецца і як папала. — Схуднееш, калі паходзіш, як я, ды пахарчуешся на падпожпым корме. Новікаў.

КОРМА... (а таксама карма...). Першая састаўная частка складаных слоў, якая па зна-Корма р ытворчасць __________________________715______________________________________Корччэнню адпавядае слову корм, напрыклад: кормавытворчасць.КОРМАВЫТВОРЧАСЦЬ, -і, ж. Вытворчасць кармоў для жывёлы.КОРМАЗАВОД, -а, М -дзе, м. Завод, які нарыхтоўвае корм для жывёлы.КОРМАЗАПÁРАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да запарвання кармоў. Кормазапарачная ўстаноўка.КОРМАЗАПÁРНІК, -а, м. Ценлавая ўстаноўка для запарвання кармоў.КОРМАНАРЫХТОУЧЫ, -ая, -ае. Прызначаны для нарыхтоўкі кармоў.КОРМАРАЗДÁТЧЫК, -а, м. Механізм для раздачы кармоў.КÓРМЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. прад карміць.КОРМНІК, -а, м. Разм. Кормны кабан.КОРМНЫ, -ая, -ае. Якога кормяць на_ забой; адкормлены. Пад павеццю, разрыўшы яму, ляжаў кормны кабан. Галавач.КОРПАННЕ і КАРПАННЕ, -я, н. Разм. Дзеянне паводле знач. дзеясл, корпаць, карпаць і корпацца, карпацца.КОРПАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца і КАРПАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. Разм. 1. у чым. Капацца ў чым-н. рыхлым, сыпкім. Корпацца ў пяску. Корпацца ў градах. // Не спяшаючыся, разбірацца ў чым-н., папраўляючы, наладжваючы. Корпацца ў прыёмніку. Корпацца ў фотаапараце. □ Капоты на дзвюх машынах былі падняты; нешта ладзячы, шафёры корпаліся ў маторах. Шахавец. // Шукаць, перабіраючы што-н. Корпацца ў паперах. Корпацца ў чамадане. □ Салёнаў доўга корпаўся ў скрынцы — перабіраў шурупчыкі, маткі старога дроту, сапсаваныя ліхтарыкі — шукаў шкларэз. Даніленка.2. перан. Рабіць што-н. марудна, не спяшаючыся або няўмела. Пляменніца працавала на ферме, а маці Ліды, пастарэлая і зусім знядужаная, пакрысе корпалася каля дому. Кавалёў. — Дакуль вы будзеце корпацца... Не на вечарынку ж збіраецеся... Васілевіч.3. перан. Вельмі дэталёва аналізаваць што-н., абдумваць што-н., разбірацца ў чым-н. — / можа зусім не варта гэтак корпацца ў сваёй душы, займацца такім самааналізам. Шамякін.КОРПАЦЬ, -аю, -аеш -ае і КАРПАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак., што чым. Разм. РаскопваДЬ, калупаць. Валодзя звычайна корпаў нагамі вільготны пясок і гаварыў з жалем: — Сырая яшчэ, брат. І гразі поўна... Якімовіч. Унурыўшыся, хадзіў [Гендарсан] па раллі і наском бота або ручкай бізуна корпаў зямлю. Чарнышэвіч.КОРПУС, -а; мн. кóрпусы, -аў і карпусы (з ліч. 2, 3, 4 кóрпусы), карпусóў; м. 1. (мн. кóрпусы, -аў). Тулава чалавека або жывёліны. Валерый павярнуўся ўсім корпусам 9а Аляксея., і кіўнуў галавой. Даніленка.2. (мн. карпусы, -óў). Аснова, каркас механізмаў, апаратаў, прыбораў і пад. Гадзіннікавы корпус. Корпус апарата. Корпус гранаты.3. (мн. карпусы, -óў). Каркас судна з усёй знешняй абшыўкай. Буксір ужо стаяў каля берага адзін, без баржаў, і яго корпус 0>длюстроўваўся ў ціхай вечаровай вадзе вялізнай чорнай плямай. Краўчанка.

4. (мн. карпусы, -óў). Асобны будынак на агульнай пляцоўцы. / вось завод з яго карпусамі — галоўным, вапнавым, механічным, са складамі гатовай прадукцыі. Скрыган. // Ізаляваная частка вялікага будынка. Левы корпус.5. (мн. карпусы, -óў). Вайсковае злучэнне, якое складаецца з некалькіх дывізій. Гвардзейскі корпус. Стралковы корпус. Камандаваць корпусам.6. (мн. карпусы, -óў). Аб'яднанне войск спецыяльнага прызначэння ў дарэвалюцыйнай Расіі. Корпус жандараў.7. (мн. карпусы, -óў). Некаторыя сярэднія ваенна-навучальныя ўстановы ў дарэвалюцыйнай Расіі. Марскі корпус.8. (мн. карпусы, -оў). Сукупнасць асоб адной прафесіі, якога-н. аднаго афіцыйнага або службовага становішча. Дыпламатычны корпус. Афіцэрскі корпус.9. Назва аднаго з размераў друкарскага глрыфту.О Кадэцкі корпус — закрытая сярэдняя ваенна-навучальная ўстанова ў дарэвалюцыйнай Расіі для падрыхтоўкі сыноў дваран да афіцэрскай службы. Пажскі корпус — сярэдняя ваенная навучальная ўстанова ў дарэвалюцыйнай Расіі для сыноў вышэйшых саноўнікаў і генералау (першапачаткова для падрыхтоўкі пажаў).(Ад лац. согрцз — цела.]КОРПУСНЬÍ, -ая, -ае. Які мае адносіны да корпуса (у 2, 3 і 4 знач.). Корпусны плуг. Корпусная абшыўка карабля.КОРТ', -у, М ^рце, м. Тоўстая, звычайна цёмнага колеру баваўняная тканіна атласнага перапляцення для рабочага і спартыўнага адзення; «чортава скура». Дзядуля адчыніў [куфар] і дастаў адтуль адрэз моцнага корту цёмнага колеру. Якімовіч. Маня паднесла свякрусе мультану на плацце, а свёкру корту на рубашку. Васілевіч.[Англ. согá.]КОРТ2, -а, М -рце, м. Пляцоўка для гульні ў тэніс.[Англ. соцгі.]КОРУПІКА, -і, ДМ -шцы; Р мн. -шак; ж. Невялікая прамысловая рыба атрада селядцовападобных, якая водзіцца пераважна ў басейнах Паўночнага Ледавітага і ў паўночнай частцы Атлантычнага і Ціхага акіянаў.[Ад фінск. кцоге.]КОРХ, -а, м. Уст. Мера даўжыні на шырыню далоні.КОРЦІК, -а, м. Халодная колючая зброя ў форме кароткага кінжала, якую ў СССР носяць адміралы, генералы, афіцэры, мічманы і прапаршчыкі пры парадна-выхадной форме.[Ад перс. кага — нож.]КОРЧ, карчá, м. 1. Пень, вывернуты з зямлі з карэннем. Дзе-нідзе тырчэлі вялізныя карчы-выеаратні, падобныя да невядомых звяроў. Бядуля. // Паліва, нарыхтаванае з такіх пнёў. У падпаветцы не было парадку, валяліся карчы, якіх жаночыя рукі не маглі рассекчы. Гурскі. Ярка на камінку Смольны корч палае. Колас.2. Абл. Куст бульбы, цыбулі, вывернуты з зямлі. А бульбоўнік сплёўся густа, Што ні корч ■— то бульбы кош.

Бялевіч. Каля лямпы стаяла на сподку соль і ляжаў недаедзеньт. корч цыбулі. Чорны.Корчык716Косць

3. у знач. прысл, карчóм. Скурчыўшыся, сагнуўшыся. Цела Сашкі было скурчана. Смерць і мароз скруцілі яго ногі і рукі так моцна, што давялося пахаваць яго карчом. Машара.КÓРЧЫК', -а, м. Памянш, да карэц; невялікі карэц. [Максім] кінуўся да вядра, прынёс корчык вады і працягнуў Машы. Мележ.КОРЧЫК2, -а, м. Памянш, да корч; невялікі корч. На камінку гарыць корчык. Колас.КОРЧЫЦЦА гл. курчыцца.КОРЧЫЦЬ гл. курчыць.КОРШАК, -а і КАРШÁК, -á, м. Разм. Тое, што і я с т р а б. Высока-высока ў небе, распластаўшы крылы, кружыў коршак. Даніленка. Толькі адзін Андрэй адважваўся ўзлезці на самую верхавіну дуба і, пакуль старыя каршакі гойсалі дзе-небудзь, шукаючы здабычы, пабраць каршачанят у кішэню. Лобан.КОСА... (а таксама каса...). Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню слову косы (касы), напрыклад: косапрыцэльны.КОСАВУГОЛЬНІК, -а, м. Цела або фігура з непрамымі вугламі.КОСАВУГОЛЬНЫ, -ая, -ае. З непрамымі вугламі. Косавугольны трохвугольнік.КОСАЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. Нар.-паэт. Памянш.-ласк. да каса'; невялічкая каса. Каса ж мая, косачка, каса русая! Часала я косачку дзевятнаццаць год. З нар.КОСІНУС, -а, м. Адна з трыганаметрычных функцый — сінус дадатковага вугла.[Ад лац. со — разам і зіпйв—крывізна, выгіб.1КОСКА1, -і, ДМ -сцы; Р мн. -сак; ж. Памянш.-ласк. да каса1; невялікая каса. Вось сядзіць насупраць Дубовіка дзяўчына з акуратна заплеценымі коскамі і банцíкамі. Сергіевіч.КОСКА2, -і, ДМ -сцы; Р мн. -сак; ж. Памянш.-ласк. да каса 2; невялікая каса 2. Ідуць касцы, звіняць іх косы, Вітаюць іх буйныя росы, А краскі ніжай гнуць галовы, Пачуўшы косак звон сталёвы. Колас.КОСКА3, -і, ДМ -сцы; Р мн. -сак; ж. Знак прыпынку (,), які раздзяляе словы, групы слоў і сказы. Узяў [Віктар Аляксеевіч] ручку, старанна выцер кавалачкам паперы пяро і вельмі акуратна выправіў адну памылку і паставіў дзве коскі. Шамякін.О Кропка з коскай гл. кропка.КОСМАС, -у, м. Сусвет (Сонечная сістэма, зоркі, міжзорнае асяроддзе, галактыкі, міжгалактычнае асяроддзе). // Прастора, якая распасціраецца за межамі зямной атмасферы на вышыні, большай за ~ 100 км. Пакарэнне космасу. Палёты ў космас.[Грэч. козшоз.]КОСМЫ, -аў; адз. кóсма, -ы, ж. Разм. Пасмы валасоў, звычайна пераблытаныя, скудлачаныя. Белая, стройная рука сястры перабірала пальцамі космы [Рыгорааых] ускудлачаных валасоў. Гартны. 3-пад чорнай, старой, аблавухай шапкі віселі роўна падстрыжаныя сівыя космы валасоў. Нікановіч. /Пра жмуты сена, моху і пад. Да парваных вопратак прыстала космамі сена. Бядуля. / Пра клубы, шматкі туману, дыму і пад. З лагчыны цераз пуці сунуліся шэрыя космы туману. Быкаў.КОСНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць коснага.КОСНАЯЗЫКАСЦЬ, -і, ж. Расстройства мовы, якое заключаецца ў няздольнасці правільна вымаўляць гукі; невыразнае вымаўленне. // перан. Няўменне лёгка, свабодна гаварыць; памылкі ў вуснай мове. У мове., персанажаў выяўляецца праз коснаязыкасць вузкасць і абмежаванасць іх кругагляду. Адамовіч.КОСНАЯЗЬ'ІКІ, -ая, -ае. Хворы на коснаязыкасць; з коснаязыкасцю. // Невыразны, незразумелы (пра мову). Коснаязыкая мова.КОСНЫ ', -ая, -ае. Схільны да чаго-н. прывычнага; неўспрымальны да новага, перадавога; адсталы. Як усё пераплялося — старое і новае, вялікае і малое, гераічнае і буднічнае, коснае і перадавое! Шамякін. Выступаючы супроць вузкага, аднабаковага, няправільнага погляду на мужыка як на маленькага, цёмнага, забітага, коснага чалавека, Горкі патрабаваў ад пісьменнікаў па-новаму паказаць старога героя рускай літаратуры. Гвашын.КОСНЫ 2, -ая, -ае. Тое, што і к а с ц я в ы. Косныя хваробы. Коснае рэчыва. Косны клей.КОСТАЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. 1. Памянш.-ласк. да косць (у 1, 2, 4 і 5 знач.).2. Разм. Тое, што і ш ч ы к а л а т к а. Потым, калі села на сноп, пачула [Ганна], як шчыміць уколатая аб пожню нага каля кветачкі. Мележ.3. Гібкая пласцінка, металічная або з кітовага вуса, якая ўшываецца ў грэцыю, сукенку і пад.4. Ядро, семя ў некаторых пладах, пакрытае цвёрдай абалонкай. Костачка вішні. Костачка слівы.5. Шарык у лічыльніках. [Бухгалтар] гартаў кнігі, ляскаў костачкамі лічыльнікаў. Сабаленка.О Разабраць па костачках гл. разабраць.КОСТАЧКАВЫ, -ая, -ае. Які мае костачку (у 4 знач.); з костачкай. Костачкавыя плады. Ц у знач. наз. костачкавыя, -ых. Пладовыя расліны, плод якіх мае адну костачку з семем, напрыклад: вішня, сліва, абрыкос.КОСТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. 1. Разм. Тое, што і косць (у 1 знач.). Гунава пастукаў па стале сухімі кветкамі пальцаў. Самуйлёнак.2. Уст. Тое, што і косць (у 5 знач.). Шляхецкая костка. □ Ціха, хамская костка! — крыкнуў старшы жандар. Бядуля.О Белая костка (уст.) — тое, што і белая косць (гл. косць). Чорная костка (уст.) — тое, што і чорная косць (гл. косць). Як костка ў горле — тое, што і я к косць у горле (гл. косць).КОСЦЕПАДОБНЫ, -ая, -ае. Выглядам і саставам падобны на косць.

КОСЦЬ, -і; Р мн. касцей; ж. 1. Асобная састаўная частка шкілета хрыбетных жывёл і чалавека. Галёначная косць. Лакцявая косць. Грудная косць.2. толькі мн. (косці, касцей). Астанкі,прах, цела нябожчыка. Па выгане, як на пагосце, жанчыны ў той вечар рыдалі: — А хто ж прывязе нашы косці, зямелька, з нязнанае далі... Вялюгін.3. зб. Іклы, біўні некаторых жывёл, якія скарыстоўваюцца для дробных вырабаў. Сланввая косць. Разьба па косці.4. толькі мн. (косці, касцей). Кубікі або пласцінкі з рознага матэрыялу для гульні (зКосы717Коўш

выразанымі на іх ачкамі, лічбамі і пад.). Гульня ў косці.5. якая. Уст. Пра сацыяльнае паходжанне, пра класавую прыналежнасць. Дваранская косць.О Адны косці — пра вельмі худога чалавека. Белая косць (уст.) — пра людзей знатнага, дваранскага паходжання. Да касцей — вельмі моцна, зусім, наскрозь (прамокнуць, прамерзнуць і пад.). Да мозгу касцей гл. мозг. Даць у косці гл. даць. Злажыць косці гл. злажыць. (І) касцей не сабраць гл. сабраць. Косці парыць гл. парыць. Косць ад косці — пра каго-, што-н., цесна звязанае з чым-п.; пра ідэйную блізкасць. Куды груган касцей не занясе гл. груган. Легчы касцьмі гл. легчы. На касцях — цаной вялікіх ахвяр (дасягнуць чаго-н., зрабіць што-н.). Пералічыць косці гл. пералічыць. Перажываць косці гл. перамываць. Скура ды косці гл. скура. Уесціся ў косці гл. уесціся. Чорная косць (уст.) — пра людзей простага, недваранскага паходжання. Шырокая косць; шырокі ў косці — пра шыракаплечага, каранастага чалавека. Язык без касцей гл. язык. Як без касцей — пра чалавека са спрытным, гібкім целам. Як косць у горле — пра таго (тое), што вельмі перашкаджае, дакучае каму-н., даймае каго-н.КОСЫ гл. касы.КОСЬ-КОСЬ, выкл. Воклік, якім падзываюць коней.КОСЬКА, -і, м. Ласкальная назва каня.КÓСЯ, -і, м. Ласкальная назва каня. «Но, но, кося,— падахвочвалі мы яго. — Уставай, даражэнькі. А то так і ногі выцягнеш». Якімовіч.КОТ, ката, М кацé, м. Самец кошкі.О Марскі кот — а) тое, што і к о ці к (у 2 знач.); б) род марскога ската. Чаротавы кот — драпежная млекакормячая жывёліна сямейства кашэчых.О Гуляць у ката і мышку гл. гуляць. (Жыць) як кот з сабакам — пра людзей, якія пастаянна сварацца. Кату па пяту — вельмі малы ростам. Купіць ката ў мяшку гл. купіць. Мінулася кату масленіца; не ўсё кату масленіца гл. масленіца. Цягнуць ката за хвост гл. цягнуць. (Як) кот наплакаў — пра вельмі малую колькасць чаго-н. ^ КОТКА, -і, Д М -тцы; Р мн. -так; ж. Абл. Кошка. Котка еылегла з-пад прыпечка. Бядуля.КОТЛАПАДОБНЫ, -ая, -ае. Які мае форму катла. Котлападобная каска.КОТЛІШЧА, -а, н. Абл. 1. Месца жыхарства, сяліба. Самы старэйшы сын, Міця, радзіўся яшчэ на дзедавым котлішчы. Навуменка.2. Род, сям'я. — А паганскі гэты Бераг хлопец; такі хуліган, такі абармот; ды ці ж хто ў Сілцах не ведае іх котлішча!?. Гартны.КÓТНАСЦЬ, -і, ж. Фізіялагічны стан котнай авечкі, казы.КОТНАЯ. Цяжарная (пра авечку, казу). Авечка аказалася котная, як відаць, гаспадар пакідаў яе на племя. Паслядовіч.КОЎДРА, -ы, ж. Пасцельная рэч, якой на-крываюцца. Шарсцяная коўдра. □ Накрыўшыся з галавою коўдрай, спаў самы меншы пляменнік Якуб, найлепшы дзядзькаў прыяцель. Колас.КОУЗАНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Разм. Расчышчанае месца, пакрытае лёдам, для катання; каток. Убачыць зімой на тратуары коўзанку — і няхай сабе тут людзі не людзі, а яна [жонка], як маленькая—раз і папаўзнулася... Васілевіч.КОЎЗАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, коўзацца.КОЎЗАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. Разм. 1. Ссоўвацца са свайго месца, не ўтрымліваючыся на гладкай, слізкай паверхні; слізгацца. Чалавек шырока махае рукамі, коўзаецца ботамі па слізкай дарозе і паціху ідзе, пазіраючы сабе пад ногі. Галавач. // Слізгаць, слізгацець. Ногі грузнуць па самыя шчыкалаткі і коўзаюцца назад. Дуброўскі.2. Катацца па слізкай паверхні. Хлапчукамі большую частку нашага вольнага часу мы праводзілі на гэтай рацэ — зімою коўзаліся на каньках. Глебка.КОУЗАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Разм. Тое, што ікоўзацца (у 1 знач.); слізгаць. Боты коўзалі па размяклых камяках зямлі. Быкаў. // Вадзіць, соўгаць па якой-н. паверхні. Ляксей, пачуўшы перасцерагальны голас Данькі, пачаў коўзаць па падлозе нагамі. Ермаловіч.КОУЗКА, безас, у знач. вык. Разм. Пра слізкую дарогу ў час галалёдзіцы або дажджу. Ісці было коўзка, і Арына моцна трымалася за Міхала. Карпаў.КОЎЗКАСЦЬ, -і, ж. Разм. Уласцівасць коўзкага.КОЎЗКІ, -ая, -ае. Разм. 1. Зусім гладкі, які не стварае трэння і на якім цяжка ўтрымацца або які цяжка ўтрымаць; слізкі. Коўзкі лёд. □ Усё цяжэй было трымаць раўнавагу на коўзкай ад гразі дарозе, усё горш упраўляліся замлелыя рукі з непаслухмяным рулём. Краўчанка. Зерне было сухое, коўзкае. Пянкрат. // перан. Ненадзейны, небяспечны, такі, што можа прывесці да непажаданых вынікаў (пра жыццёвы шлях, напрамак дзейнасці і пад.). Не блукалі сцежкай коўзкай — Спеў Купалы акрыляў, Арлянят-маладнякоўцаў У палёт благаслаўляў. А. Александровіч.2. Які мае гладкую паверхню і рухаецца шляхам слізгання. Гэтай зімой, напрыклад, дзед змайстраваў такія

саначкі, што лепшых і не прыдумаеш. Лёгенькія, прыгожыя. Кляновыя палазкі добра закручаныя, коўзкія. Рылько.3. Плаўны, лёгкі (пра паходку, рух і пад.). Даганяем і бачым Жэньку, Сцяпанавага сына. Лыжы ў яго бацькавы, ідзе без палак, упэўнена, моцнымі і коўзкімі крокамі. Хомчанка.КОЎЗЬ, выкл. у знач. вык. Разм. Ужываецца ў значэнні дзеяслова «коўзацца», «каўзануцца».— [Воўк] — коўзь з ганка ды наўцёкі з двара. Ракітны.КОЎКА, -і, ДМ кóўцы, ж. Дзеянне паводле дзеясл, каваць (у 1, 3 знач.); каванне. Коўка сталі. Коўка коней.КОЎКАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць коўкага; здольнасць сплюшчвацца, кавацца. Коўкасць металу.КОЎКІ, -ая, -ае. Які добра куецца, паддаецца каванню. Коўкае жалеза. Коўкі чыгун.КОЎШ, каўшá, м. 1. Шырокая круглая пасудзіна з ручкай для зачэрпвання вадкасці.Кофе718Кнлінасць

На ручніках, расшытых пеўнямі, Хлеб-соль падносім для гасцей, Вядзём за стол, каўшамі пеннымі Частуем брагай. Гаўрусёў. // Разм. Тое, што і туфель. Верна трымае мяшок, а я каўшом насыпаю з засека пшаніцу. Жычка.2. Вялікае металічнае прыстасаванне ў /♦озных механізмах, якое служыць для зачэрпвання, разлівання і пад. Коўш экскаватара. Коўш скрэпера. Разлівачны коўш. □ Коўш нахіліўся, і ў завалачнае акне печы наліўся чыгун. Карпаў.О Чэрпаць (браць і пад.) каўшом гл. чэрпаць.КОФЕ, нескл., м. 1. Трапічнае дрэва або куст сямейства марэнавых, з насення якіх гатуюць асобы напітак; кафейнае дрэва.2. зб. Насенне гэтага дрэва. Малоць кофе. ІІ Парашок з размолатага насення гэтага дрэва, а таксама заменнік такога парашку-, кава (у 1 знач.). Жалудовы кофе.3. Напітак, прыгатаваны з такога парашку; кава (у 2 знач.). Піць кофе.О Чорны кофе — моцны кофе без малака, без смятанкі.[Гал. коííее з араб.]КÓФТА, -ы, ДМ -фце, ж. Верхняе кароткае (звычайна трохі ніжэй пояса) жаночае адзенне. Сацінавая кофта. □ Сям-там па загонах стракацелі жаночыя постаці белымі, чырвонымі, блакітнымі кофтамі і хусткамі. Васілевіч.КОФТАЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. Памянш.-ласк. да кофта; кофта з лёгкай тканіны. Ядвіся таксама была адзета з густам. На ёй была чырвоная атласная кофтачка, якая вельмі ішла да яе смуглага твару. Колас. [Волька] стаяла ля свайго дома ў сіняй спадніцы і белай вышыванай кофтачцы. Чорны.КОХЛІК, -у, м. Разм. Тое, што і к о к л ю ш.КОЦІК ', -а, м. і. Памянш.-ласк. да кот.2. Марская прамысловая млекакормячая жывёліна з каштоўным футрам, якая водзіцца ў паўночнай частцы Ціхага акіяна. // Футра гэтай жывёліны. Кажушок на хлопцу быў пацягнек зялёным сукном, а каўнер у ім — з чорнага коціка. Чорны.КОЦІК2, -а, м. Суквецце з дробных кветачак у некаторых дрэвавых раслін, якое ападае пасля цвіцення. Распушыліся і цвілі коцікі на вербах. С. Александровіч.КОЦІКАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да коціка1 (у 2 знач.). Коцікавы промысел. Ц Зроблены з футра коціка. Коцікааая шапка. Коцікавы каўнер.КОШ, каша, м. 1. Плеценая з лазы, карэння і інш. круглая пасудзіна для складання і пераноскі чаго-п. Плесці кош. Кош бульбы. Збіраць у кош баравікі. □ Вось цёткі ў вялікіх, абшытых зверху кашах прывезлі кіяўлянам дары палескіх лясоў—чарніцы і суніцы. Няхай.2. Сплеценая з лазы скрыня, якая ўстанаўліваецца на возе для перавозкі бульбы, мякіны ці іншых сыпкіх рэчываў.3. Скрынка ў млыне над жорнамі, у якую засыпаюць збожжа для памолу. Касмылю трэба было самому і засыпаць збажыну ў кош і выграбаць муку ў мяхі. Сабаленка.КОШАНКА, -і, ДМ -нцы, ж. Разм. Кармавая сумесь вікі з аўсом і пад.КОШАНЫ, -ая, -ае. 1- Дзеепрым, зал. пр. ад касіць.2. у знач. прым. Скошаны. Кошаны луг. Кошаная трава.КОШКА, -і, ДМ -шцы; Р мн. -шак; ж. І. Свойская жывёліна са звычкамі драпежніка, якая ловіць мышэй; самка ката. Кошка злавіла мыш. Кошка мяўкае. □ Кошка вочкі жмурыць, а кіпцюры вострыць. Прыказка.2. Драпежная млекакормячая жывёліна сямейства кашэчых (леў, тыгр, барс і інш.). Дзікая кошка.3. Прыстасаванне ў выглядзе якара з трыма ці больш кручкамі для падымання прадметаў з-пад вады.4. звычайна мн. (кошкі, -шак). Прыстасаванне ў форме металічных кручкоў з шыпамі ўсярэдзіне, якое прымацоўваецца да абутку пры пад'ёме на слупы, мачты і пад. // Прыстасаванне ў форме падэшвы з шыпамі, якое прымацоўваецца да абутку пры хаджэнні па скалах, па лёдзе і пад.О Ангорская кошка — асобая парода кошак з доўгай мяккай поўсцю.О Кошкі-мышкі — дзіцячая гульня, у якой той, хто выконвае ролю кошкі, ловіць астатніх удзельнікаў гульні. На сэрцы (на душы) кошкі скрабуць — пра трывожны стан, чаканне чаго-н. непрыемнага. (Чорная) кошка прабегла (перабегла) паміж кім — сапсаваліся адносіны паміж кім-н., хто-н. з кім-н. пасварыўся.КОШТ, -у, М -шце, м. Выражаная ў грашах вартасць чаго-н. або велічыня затрат на што-н. Кошт гадзінніка. Кошт вытворчасці. Кошт працы.О За кошт чаго — выкарыстоўваючы што-н. для якой-н. мэты. На чый (які) кошт; за чый (які) кошт — на чые-н. сродкі, грошы.КОШЫК, -а, м. Невялікі кош; тое, што і кош (у 1 знач.). З калгаса прыбег.. Піліпчык. Ён прынёс цэлы кошык, напакаваны усякай ежай. Лынькоў. Мы назбіралі з доктарам Ваўковічам грыбоў — ён поўны кошык, а я ўсяго некалькі баравікоў — і селі адпачыць. Васілевіч.

КПШКІ, -нак; адз. няма. Тое, што і кпіны. Людзі з яго смяяліся, што ён баіцца жонкі, як агню. Ад гэтых кпінак людскіх .. [Ігналю] вельмі прыкра рабілася. Бядуля.КПІНЫ, кпін; адз. няма. Злыя, абразлівыя жарты, насмешкі над кім-, чым-н. Платон Астапавіч ведаў характар сваёй дачкі: яшчэ дзяўчынкай яна не раз сваімі кпінамі ікрытыкай выводзіла яго з цярп[ення]. Шамякін. / смех там быў, былі і оíсарты, І кпіны едкія, і злосць. Колас.КПІЦЬ, кплю, кпіш, кпіць; незак., з кагочаго і без дап. Строіць кпіны, насміхацца. Першыя дні толькі і гутаркі было, што пра Валянціну. Адны гаварылі, што яна прыветлівая, такая стройная, прыгожая, чарнявая, другія злосна кпілі, што худая і Шаманскі прывёз яе, каб адкарміць на калгасным хлебе. Дуброўскі.КПЛІВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кплівага; насмешлівасць. Яны [Марынка і Паходня] жылі рознымі інтарэсамі і, здавалася, не заўважалі адно аднаго: ён ставіўся да яе з ласкай, але па-апякунску, як старэйшы, яна да яго — са стрыманай дзявочай кплівасцю. Хадкевіч.Кплівы _______________________719______________________________________КрайКПЛШЫ, -ая, -ае. Схільны да кпін, які любіць наеміхацца над іншымі. Кплівы чалавек. ІІ Які заключао ў сабе кпіны. У панскім кплівым смеху Мітрафан адчуў абразу сваёй чалавечай годнасці. Пальчэўскі. Кубак адразу згроб сабе Рыгор.., Ладымер заўважыў гэта, і тонкія яго губы скрывіліся ад кплівай да гэтакай сквапнасці ўсмешкі. Чорны.КРАБ, -а, м. Дзесяціногі кароткахвосты рак, пераважна марскі. Камчацкі праб. [Гал. кгаЬ.]КРÁБАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да краба. Крабавыя сеткі. Крабавы промысел. Ц Прыгатаваны з мяса крабаў. Крабавыя кансервы.КРАБАЛОУ, -лóва, м. 1. Лавец крабаў. __ 2. Судна, прызначанае для лоўлі крабаў і перапрацоўкі іх на кансервы.КРАБАЛОУНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да лоўлі крабаў. Крабалоўнае судна.КРÁВАХÁРКАННЕ, -я, н. Выдзяленне крыві разам з макротай пры туберяулёзе лёгкіх, горла, а таксама пры некаторых захворваннях сардэчна-сасудзістай сістэмы.КРАВАХАРКАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Харкаць кроўю пры захворванні лёгкіх, горла і пад.КРАВЕЦ, краўцá, м. Спецыяліст па шыццю адзення. Мясцовы кравец (не той, што абшываў паноў і падпанкаў, а той, што меў справу з простымі людзьмі) не даганяў лішне адзежы да чалавека. Чорны.КРАВЁЦКІ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да краўца, краўцоў, звязаны з іх работай. Кравецкая арцель. Кравецкая майстэрня.2. Якім карыстаюцца краўцы. Кравецкія нажпіцы.КРАВÉЦТВА, -а, н. Занятак краўца. — От і акуляры нашу па прычыне таго, што сапсаваў на кравецтве вочы. Чарнышэвіч.КРАВЯНÍСТЫ, -ая, -ае. Які змяшчае ў сабе шмат крыві; з кроўю. Кравяністае мяса.КРÁГІ, -аў; адз. круга, -і, ДМ крáзе, ж. 1. Скураныя дакладныя халявы з зашпількамі. З вышак звешваюцца чаравікі з жоўтымі крагамі. Крапіва. На нагах [у паноў] — то бацінкі-лакіроўкі, то жоўтыя бліскучыя крагі. Пестрак.2. Раструбы ў дальчатках. Пальчаткі в крагамі. // Пра пальчаткі з раструбамі. Купіць крагі. Зняць крагі.[Ад гал. кгаа§ — каўнер.]КРАДЗЕЖ, -дзяжу, м. Тайнае прысвойванне чыёй-н. уласнасці; кража, зладзейства. Крадзеж з узломам. □ Калі і трапляла [Рога] часам у турму, дык за самыя дробныя, справы — за крадзеж, за ашуканства. Лынькоў.КРАДЗЕНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад красці.2. у знач. прым. Здабыты крадзяжом, украдзены. Крадзеная рэч. Крадзены лес. / у знач. наз. крáдзенае, -ага, н. Цераз крадзенае і сваё страцілі. Вітка.КРАДКОМ, прысл. Употай, скрытна. Міця крадком глядзіць на Сюзану, ловячы сябе на думцы, што зусім не хвалюецца. Навуменка.КРÁДУЧЫСЯ. 1. Дзеепрысл, незак, ад красціся.2. прысл. Употай, скрытна, крадком. Дзеці ціхенька, крадучыся, забаўляліся. Бядуля.КРАЕВУГÓЛЬНЫ, -ая, -ае. Кніжн. Істотны, вельмі важны. Краевугольнае пытанне. О Краевугольны камень гл. камень. КРАЁВЫ, -ая, -ае. Уст. Краявы (у 1 знач.). // Абласны, дыялектны. Краёвы слоўнік.КРАЁК, крайкá, м. Разм. Вузкая, крайняя палоска чаго-н.; самы край, кончык. Краёк стала, с; [Абвестка] вісела на адным крайку — мабыць, нехта адляпіў яе. Скрыган.КРАЖ, -а, м. 1. Ланцуг невысокіх гор. Данецкі краж.2. Разм. Кароткі абрубак тоўстага бервяна; калода. Мела .. [лесапільня] восем вертыкальных лесапільных рам — для звычайнай распілоўкі, тры гарызантальныя — для распілоўкі вялікіх кражаў э дарагіх цвёрдых народ. Гарэцкі.КРАЖА, -ы, ж. Тое, што і крадзеж. Злавіць на кражы. □ Узяць што-небудзь у лесе або ў пана ў нас на вёсцы кражай не лічылася. Карпюк.КРÁЖЫСТЫ, -ая, -ае. Тоўсты, каржакаваты (пра дрэва, палена). Кражыстыя хвоі,карава-разложыстыя дубы і ясені хавалі ад панскага вока грамаду людзей, якая ўцякла сюды з вёсак. Нікановіч.КРАІНА, -ы, ж. 1. Мясцовасць, тэрыторыя, край (у 2 знач.). Горкая краіна. Цёплыя краіны. Азёрная краіна, а Я моцна-моцна звязан з вамі, Малюнкі роднае краіны! Колас. 2. Дзяржава. С'ацыялістычныя краіны. Капіталістычныя краіны. □ Краіна родная, Савецкая краіна, Табе я ў песнях сэрца аддаю. А. Александровіч.КРАЙ 1, -ю, м. 1. Канечная лінія, якая абмяжоўвае якую-н. паверхню, а таксама частка паверхні, што прылягае да гэтай лініі. Край стала. Край неба. □ Маша падышла, села на край ложка, палажыла руку на яго [Васілёву] галаву. Шамякін. Сымон Карызна выйшаў наперад, на самы край сцэны. Зарэцкі. / Пра канечную частку адзення, матэрыі і пад. Абрубіць краі хусцінкі. □ Даўгі бабчын андарак цягнуўся краем па падлозе. Мележ. // Самая аддаленая ад цэнтра частка чаго-н.; ускраіна. Дом, дзе жыў Міхалка, стаяў на краі горада. Колас. Будынак урачэбнага ўчастка стаяў на краі вёскі. Шамякін. // Верхні абрэз сценак пасудзіны; верх якога-н. паглыблення. Да самых краёў сырадой Запеніцца ў звонкай даёнцы. Аўрамчык. Калі [Зося] пачала піць, зубы дробна застукалі аб край шклянкі. Хомчанка.

2. Вобласць, мясцовасць, што вылучаюцца па якой-н. характэрнай прымеце. Палескі край. Партызанскі край. Родны край. □ Паўночную частку Беларусі .. называюць краем блакітных азёр. В. Вольскі.3. Буйная адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў СССР. Краснаярскі край, Прыморскі край.О Пярэдні край — першая лінія размяшчэння агнявых пазіцый пяхоты ў раёне баявых дзеянняў.О Біць (ліцца) цераз край гл. біць. З краю ў край; з краю да краю; ад краю да краю — па ўсіх напрамках, з канца ў канец. Канцакраю не відаць (няма) гл. відаць. Краем вока — мімаходам, вельмі кароткі час (бачыць каго-, што-н.). Краем вуха — а) выпадкова, мімаходам (чуць пра каго-, што-н.); б) няўважліва, урыўкамі (слухаць каго-н.). КрайКрай720Краля

свету — вельмі далёка. Мая хата з краю гл. хата. На краі гібелі (магілы) — у непасрэднай блізкасці са смяртэльнай небяспекай (быць, знаходзіцца і пад.). На краі свету (зямлі) — дзе-н. вельмі далёка. На край свету — куды-н. вельмі далёка, абы-куды (пайсці, пабегчы і пад.). Непачаты край чаго — вельмі многа, без ліку. Непачаты край работы. Хапіць цераз край гл. хапіць. Цераз край — у вялікай колькасці, з лішкам. А хараства, а пекнаты — аж цераз самы край бывала. Дубоўка.КРАЙ2, пр ыназ. з Р. Разм. Каля, ускрай. Сядзець край стала.КРАЙ... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню слову к р а я в ы, напрыклад: крайком, крайвыканком.КРÁЙНАСЦЬ, -і, ж. 1. Празмернае праяўленне чаго-п., крайняя ступень чаго-н. Крайнасці ў поглядах. □ — У цябе, брат, усё крайнасці, няхай ты згары,— заўважыў са смехам Садовіч. Колас.2. перан. Што-н. зусім непадобнае на іншае, процілеглае іншаму. Кідацца з адной крайнасці ў другую. □ Нездарма кажуць, што крайнасці сходзяцца, розныя полюсы прыцягваюць адзін другі. Кучар.3. Вельмі цяжкае і небяспечнае становішча. Давесці да крайнасці.О Да крайнасці — вельмі, надзвычайна, у вышэйшай ступені. Брыгада знаходзілася ў бесперапынных баях і паходах і сілы яе былі напружаны да крайнасці. Шамякін.КРÁЙНЕ, прысл. Вельмі, надзвычайна. Крайне важны. Крайне неабходна.КРАЙНІ, -яя, -яе. 1. Які знаходзіцца з краю, на краі. У канцы вёскі хлопчык звярнуў у крайні двор і пастукаў у шыбу. Сіняўскі. // Найбольш аддалены (у якім-н. напрамку). Крайняя поўнач. Крайні насвлены пункт на поўдні.2. Надзвычайны, выключны. Крайняя неабходнасць. Прыняць крайнія меры.3. Найбольш радыкальны, рашучы, непрымірымы (пра погляды, напрамкі, палітычныя групоўкі і пад.). Крайні левы. Крайні правы. Крайнія супярэчнасці. Крайні лібералізм. □ Мікола, які заўсёды выказваў самыя крайнія погляды, насупліваўся і змаўкаў. Навуменка.4. Які далей нельга адкладваць, пераносіць; апошні (пераважна пра час). Крайні тэрмін.О У крайнім выпадку гл. выпадак.КРАКАВЯК, -а, м. Польскі нацыянальны танец, а таксама музыка да гэтага танца. Танцаваць кракавяк. □ Калі ж зайграў аркестр кракавяк, вялікі зал клуба закруціўся мяцеліцай рознакаляровай вопраткі. Скрыпка.[Польск, кгакошак.]КРАКАДЗІЛ, -а, м. Буйны паўзун з тоўстай панцырнай скурай, які водзіцца ў вадаёмах трапічных краін. Нільскі кракадзіл.[Грэч. кгокоáеіíоз.]КРАКАДЗІЛАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кракадзіла; зроблены са скуры кракадзіла. Кракадзілавы акварыум. Кракадзілавая су мка.КРАКАДЗІЛАУ, -ава. Які належыць кракадзілу. Кракадзілава яйцо. Кракадзілава скура.<> Кракадзілавы слёзы гл. сляза. Ліць кракадзілавы слёзы гл. ліць.КРАКАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кракаць, а таксама гукі гэтага дзеяння. Сіваваронкі з сярдзітым краканнем кружыліся над дуплістымі дзеравякамі. Колас.КРАКАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Крычаць «кра-кра!» (звычайна пра качак, сіваваронак і некаторых іншых птушак). Дзесьці кракала качка, відаць, склікала сваіх дзяцей. Шашкоў.КРАКЁТ, -а, М -кéце, м. Гульня, у якой драўляныя шары ўдарамі драўляных малаткоў праводзяцца праз драцяныя варотцы, расстаўленыя ў пэўным парадку. // Набор прадметаў для такой гульні. Купіць кракет. [Англ. сгоццеí.]КРАКÉТІІЬІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кракета. Кракетныя шары. Кракетная пляцоўка.КРАКІ, нескл., н. 1. Накід рысунка, чарцяжа; эскіз.2. План мясцовасці, выкананы на вока, без папярэдняга вымярэння. [Фр. сгодшз —> накід.]КРАКІРАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кракíраваць.КРАКІРАВАЦЬ, -рую, -руеш. -руе; незак., што. Рабіць кракі.КРАКІРАВАЦЬ, -рýю, -рýеш, -рýе; зак. і незак., што. Гуляючы ў кракет, стукнуць (стукаць) сваім шарам шар другога іграка,КРАКІРОЎКА, -і, ДМ -роўцы, ж. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кракіравáць.КРАКНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак. Аднакр, да кракаць.КРАКТАННЕ і КРАХТАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, крактаць, крахтаць, а таксама гукі гэтага дзеяння.КРАКТАНУЦЬ і КРАХТАНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Аднакр, да крактаць, крахтаць.КРАКТАЦЬ, кракчý, крэкчаш, крэкча і КРАХТАЦЬ, крахчý, крэхчаш, крэхча; незак. 1. Выдаваць ціхія, адрывістыя гукі (пры хваробе, няёмкім становішчы, намаганнях і пад.). Ды і не чуваць было, каб .. [Скуратовіч] скідаў боты: звычайна ён крэкча і грукае, калі разуваецца. Чорны. Па тым, як .. [Шаевіч] соп, крактаў ззаду, я адчуваў, што ісці яму нялёгка. Сабаленка. // Трашчаць, скрыпець пад напорам, цяжарам чаго-н. [Калёсы] кржчуць ад цяжару паваленага гною ці дроў. Колас. [Алесь] ішоў да падвод і прыслухоўваўся, як кракталі калёсы, грузна накладаеныя

цэглай. Броўка.2. Абзывацца гукам, падобным да «крэкрэ» (пра жаб). Па гэты бок Нёмана заложна, несціхана, аднатонна кракталі жабы. Колас.КРАКТУН і КРАХТУН, -á, м. Разм. Той, хто крэкча.КРАКТУХА і КРАХТУХА, -і, ДМ -тýсе, ж. Разм. Жан. да крактун, крахтун.КРАЛІСТ, -а, М -сце, м. Спартсмен, які плавае кролем.КРАЛÍСТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да краліст.КРАЛЯ, -і, ж. Разм. Красуня, прыгаяíуня. «Напэўна гэта і ёсць тая краля, за якою так падаюць усе хатовіцкія кавалеры»,— падумаў Лабановіч. Колас.Крама_______________________________________721_________________________________ КранКРАМА, -ы, ж. Магазін, лаўка2. Арлоўскімеў краму, прадаваў гарэлку, быў сядзельцам. Чарнышэвіч. Каля адной крамы стукаюць у патэльні, каля другой звоняць косамі— пакупнікоў заклікаюць. Якімовіч. КРАМАНЬЁНЕЦ гл. краманьёнцы. КРАМАНЬЁНСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да краманьёнцаў.КРАМАНЬЁНЦЫ, -аў; адз. краманьёнец, -нца, м. Людзі эпохі позняга палеаліту. [Ад геагр. назвы.]КРАМЗАНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Аднакр, да крэмзаць.КРАМЗЁЛЬ, выкл. у знач. вык. Разм. Ужываецца ў значэнні дзеясловаў крэмзаць, крамзоліць.КРАМЗОЛІ, -яў; адз. крамзбля, -і, ж. Разм. Невыразна, непрыгожа напісаныя літары; каракулі.КРАМЗОЛІЦЬ, -лю, -ліш, -ліць; незак. Разм. Няўмела, неакуратна пісаць; крэмзаць, драпаць. Пакуль ён быў малы, бацька вельмі не прыглядаўся, што там крамзоліць дзіця. Сабаленка.КРАМКА, -і, ДМ -мцы; Р мн. -мак; ж. Памянш, да крама; невялікая крама. [Волька] ўжо абышла кааператыўныя крамкі: купіла газы, цукерак дзецям, мыла, дастала і хусцінку старой. Васілевіч.КРАМЛЁЎСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крамля. Крамлёўскія куранты. Крамлёўская сцяна.КРАМНІК, -а, м. Разм. Уладальнік крамы або прадавец у краме.КРАМНША, -ы, ж. Разм. Матэрыя фабрычнага вырабу. [Кастусь] пачаў угаворваць [Волечку] не шкадаваць тых грошай за каня і набраць крамніны на плацце. Чорны. КРÁМШЦА, -ы, ж. Разм. Жан. да крамнік. КРÁМШЧЫХА, -і, ДМ -чысе, ж. Разм. Жонка крамніка.КРÁМНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да крамы. Над жалезным крамным дахам узвышаўся верх будынка і вежа. Чорны.2. Фабрычнага вырабу, куплены ў краме (пра матэрыго, вырабы з яе і пад.'). Маці косы заплятала Новым, крамным касніком! Броўка. / у знач. наз. крáмнае, -ага, н. Апрануты [дзед Юрка] ва ўсё крамнае: белая вышываная сарочка з чорнай камізэлькай, картовыя штаны, увабраныя ў юхтовыя боты. С. Александровіч.КРАМОЛА, -ы, ж. 1. Уст. Дзяржаўная змова, мяцеж, бунт. [Ганецкі:] Не гарачыся, трэба высачыць, з кім бунтаўшчыкі больш у вёсцы звязаны, каб з каранямі знішчыць крамолу. Козел. У кожным беларускім пісьменніку жандары ад літаратуры бачылі патэнцыяльнага злачынца, у кожнай спробе беларускага народа загаварыць на сваёй роднай мове — крамолу. Мальдзіс.2. перан. Разм. Погляды, выказванні, ўчынкі, якія супярэчаць агульнапрынятым нормам паводзін, устаноўленаму парадку.— Паколькі вы самі, ды і ўсе дэлегаты не ўбачылі ў маёй прамове ніякай крамолы, я буду гаварыць далей. Лынькоў.— Чаму гэта ў нас лічаць крамолай, калі чалавек зайшоў у рэстаран? А калі я проста хачу паабедаць культурна? Шамякін.КРАМОЛЬНІК, -а, м. Уст. Той, хто займаецца крамолай (у 1 знач.); змоўшчык, мя-цежнік. Спачатку турэмшчыкі палічылі чыноўніка за вельмі сур'ёзнага злачынца, небяспечнага крамольніка. Арабей.КРАМОЛЬШЦКІ, -ая, -ае. Уст. Які мае адносіны да крамольніка, уласцівы яму. Крамольніцкí дух.КРАМОЛЬНЫ, -ая, -ае. Уст. Які мае адносіны да крамолы, звязаны з ёй; мяцежны. Крамольная ідэя. Крамольныя справы. □ Усё ў., газеце было неспадзявана крамольным: і бунтарскі дух, і антыцарскія настроі. С. Александровіч.КРАМСАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, крамсаць.КРАМСАНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Аднакр, да крамсаць.КРАМСАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак., што. Разм. 1. Праводзіць лініі, рабіць драпіны на чым-н.; крэмзаць. Крамсаць паперу. □ Крамсалі вострыя пешні сухі, утрамбаваны грунт. Шынклер. // Успыхваючы, асвятляць; бліскаць, паласаваць. Неба спахмурнелае крамсаюць Дваццаць шэсць ахвярных бліскавіц. Дваццаць шэсць бакінскіх камісараў Навальніца хоча блаславіць. Барадулін. / у перан, ужыв. З гадоў, калі неба крамсалі Узнятыя гневам клінкі, Прыходзяць да нас камісары — Духоўныя нашы бацькі. Бураўкін.2. Ірваць, рэзаць на кускі.— Будзе доўга ён у мяне памятаць, як газеты крамсаць на цыгаркі. Васілевіч.КРАМЯНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць крамянага. Крамянасць яблыка.КРАМЯНЁЦЬ, -ею, -éеш, -éе; незак. 1. (1 і2 ас. не ужыв.). Станавіцца крамяным; цвярдзець, налівацца. Алесь раптам успамінае, што ў Тасьчынага бацькі ў гародчыку крамянеюць раннія яблыкі. Хадановіч.2. Станавіцца здаровым, бадзёрым (пра чалавека). [Халадок] здаровы, ад яго крамянееш і адчуваеш; як падужэў ад працы і загару за лета. Пташнікаў.КРАМЯНЁВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крэменю (у 1 знач.). Крамянёвая глыба. ІІ Зроблены з крэменю. Крамянёвыя прылады першабытнага чалавека. // Які дзейнічае3 дапамогай крэменю. Крамянёвая стрэльба. КРАМЯНЁЎКА, -і, ДМ -нёўцы; Р мн. -не-ВЭ.І\І ОК. Даўнейшая стрэльба, у якой зарад запальваўся ад удару крэсіва аб крэмень.ПРАМЯНІСТЫ, -ая, -ае. Усеяны каменнем; камяністы. Крамяністая дарога. Крамяністы бераг.КРАМЯНЫ, -ая, -ае. 1. Пруткі, цвёрды, сакавіты. Мерна, роўна шархала [піла], уядалася ў крамяную белую моц дрэва. Мележ. У разоры узвышаецца., горка крамяных агуркоў, выбраных учора з град калгасніцамі. Пестрак. //

Поўны здароўя, сілы (пра чалавека). Ляжала Ганна на ложку, песцячы ў мяккай цёплай пасцелі сваё маладое крамянае цела. Нікановіч.2. перан. Свежы, ядраны. / здаровае, крамянае надвор'е, і яркія цёплыя фарбы маглі б толькі радаваць і бадзёрыць нашых хадакоў. Якімовіч. // Грубаваты. Гэта быў ужо не той задзірысты франтавік Бесо Коркія, які мог сказаць сустрэчнай шыкарнай даме крамянае слоўца. Самуйлёнак.КРАН ', -а, м. 1. Прыстасаванне ў рэзервуарах для выпускання з іх вадкасцей або газаў у форме трубкі і вертыкальна ўстаў-Кран________________________________________722___________________________________Крануцьленай у яе металічнай рухомай пробкі з адтулінай. Водаправодны кран.2. Прыстасаванне асобай канструкцыі для перакрыцця трубаправода.[Гал. кгаап.]КРАН2, -а, м. Механізм для захопу, пад'ёму і перамяшчэння грузаў. Пад'ёмны кран. Вежаеы кран. Мастаеы кран.[Ням. Кгап.]КРÁНАВЫ!, -ая, -ае. Які мае адносіны да крана '. Кранавая адтуліна.КРÁНАВЫ2, -ая, -ае. Які мае адносіны да крана2. Кранавая ўстаноўка. Кранавы механізм.КРАНÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Які кранае, расчульвае; хвалюючы. У чорных шырокіх вочках свяцілася вялікая пакута і нейкі своеасаблівы дзіцячы смутак, такі глыбока кранальны, што Таццяна не магла стрымліваць слёзы, гледзячы на яго. Шамякін.КРАНАУШЧЬ'ІК, -á, м. Рабочы, які абслугоўвае кран 2.КРАНАУШЧЫЦА, -ы, ж. Жан. да кранаўшчык.КРАНÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. і. Зрушвацца з месца, пачынаць рух. Паравоз рыўкамі пачаў кранацца з месца. Федасеенка. / Пра пачатак ледаходу на рацэ. Калі кранаецца лёд, пра раку гавораць як пра нешта жывое: «пайшоў», «пайшла», «ідзе». Грахоўскі. // Адпраўляцца ў дарогу, ісці або ехаць куды-н. Нікому не хочацца па непагадзі зноў кранацца ў няблізкі свет. Лупсякоў.2. каго-чаго. Датыкацца, дакранацца да каго-, чаго-н. Напільнік, здавалася, ледзь-ледзь кранаўся жалеза, але яно пачынала блішчаць, як люстэрка. Асіпенка.3. чаго. Разм. Тое, што і кранаць (у 5 знач.).4. перан. Разм. Спыняцца на кім-, чым-н., закранаць каго-, што-н. у прамове, гутарцы. Калі .. [Міканор] гаворыць, дык неяк яно само ў яго выходзіць, што ён гаворыць вершамі, асабліва калі кранаецца розных птушак, лугоў-мурагоў ды калінкі-малінкі... Бялевіч.5. Зал. да кранаць (у 1—7 знач.).КРАНАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак., каго-што. 1. Датыкацца, дакранацца да каго-, чаго-н.; чапаць. Аляксандра кранала сына за плячо, ■будзіла. Пестрак. Да дрэў прыглядваўся Сымон, Кранаў рукой дубочкі. Бялевіч. // Працягваючыся да пэўнага месца, даставаць сабой каго-, што-н. Пышная шавялюра, акуратна зачэсаная на патыліцу, аж кранала плечукоў. Хведаровіч. Вось перад ім [Асілкам] сцяной высокай раскінуўся вячысты бор. Вяршынямі кранаў аблокі і засланяў наўсцяж прастор. Машара.2. (звычайна з адмоўем). Браць у рукі што-н., карыстацца чым-н. Па інструкцыі, калі міна., не ўзарвецца, кранаць яе нельга: зажыканпе можа наступіць зусім нечакана і партызана разнясе на кавалкі. Карпюк.3. Парушаць чый-п. спакой; дакучаць, турбаваць. [Порхаўка:] Год праляжу на баку, абы мяне не краналі. Гурскі. Ведаючы характар брыгадзіра, Зіна неяк не хацела кранаць Языковіча, ёй не хацелася абвастраць з ім адносіны. Кавалёў. // перан. Спыняцца на кім-, чым-н., закранаць каго-, што-н. у прамове, гутарцы. Аграном расказваў пра значэннесевазвароту. Гэту тэму не раз кранаў і Васіль. Шамякін.4. перан. Хваляваць, расчульваць. Кранаюць сэрца родныя абрысы: Смаленск і Орша, Слаўнае, Барысаў, І я з акна крычу: «Дзень добры, Мінск!» Пушча.5. Сваім уздзеяннем змяняць пачатковы выгляд або парушаць цэласць чаго-н. Ля мёрзлага прычала Стаяць радком чаўны. Вайна і іх кранала: Прабітыя яны. Калачынскі. Хутка скончылася жыта і пачалося бугрыстае поле, якое даўно ўжо не кранаў плуг. Федасеенка. // чым. Злёгку пакрываць паверхню чаго-н. Восень ледзь-ледзь кранае першай пазалотай лісце бяроз і асін. Шамякін. Кранае шэрань скроні на галаве юначай... Дубоўка. // перан. Пакідаць след, выклікаць змены ў чым-н. У абліччы дзяўчыны і ў тоне, якім яна размаўляла, было нешта ад той слаўнай, крылатай маладосці, якую яшчэ ледзь-ледзь кранае сталасць. Хадкевіч. // перан. Парушаць, наносіць якую-н. шкоду. — Што таварышу Кісялю да працадня! Для яго гэта пусты гук, які не кранае яго ўласнага дабрабыту. Паслядовіч.6. Прыводзіць у рух; варушыць што-н. Кранаць лейцы, а Позні час. Вецер шастае глуха, Голле яблынь кранае ў садку. Ляпёшкін. // Узнікаючы, выклікаць лёгкі рух чаго-н. Юзікавы губы ледзь кранае ўсмешка. Крапіва.7. Цягнучы, папіхаючы, зрушваць з месца, прымушаць рухацца. Цягнік кранае вагоны.8. без дап. Разм. Тое, што і кранацца (у 1 знач.). Фурманка кранае з месца.О Кранаць за жывое — тое, што і браць (узяць) за жывое (гл. браць).КРАНГЛÁС, -у, м. Шкло для аптычных прыбораў.(Ням. Кгоп&Іав.]КРАНГЛÁСАВЫ, -ая, -ае. Зроблены з крангласу. Крангласавая лінза.КРÁНЕЦ, -нца, м. 1. Прыстасаванне з дрэва, гумы і інш., якое замацоўваецца на борце судна для засцярогі яго ад удараў пры падыходзе к прыстані або другому судну.2. толькі мн. (крáнцы, -аў). Месца паблізу палубнай гарматы (шафа, скрынка або асобная рама) для захоўвання снарадаў.[Ад гал. кгапз.]КРАНІЯЛАГІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да краніялогіі. Краніялагічныя даследаванні.

КРАНІЯЛОГІЯ, -і, ж. Аддзел анатоміі, які вывучае будову чэрапа чалавека і жывёлы.[Ад грэч. кгапíон — чэрап і Іо^оз — вучэнне.]КРАНУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад крануць.КРАНУЦЦА, -нýся, -нéшся, -нéцца; -нёмся, -няцéся; зак., чаго. 1. Зак. да кранацца.2. Разм. Зрабіцца псіхічна ненармальным. Крануўся чалавек ад гора.О Крануцца з розуму — страціць розум, звар'яцець. Каб хто пабачыў збоку, то напэўна падумаў бы, што настаўнік крануўся з розуму. Колас. Лёд крануўся гл. лёд.КРАНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé. Зак. да кранаць.О Пальцам не крануць каго — не прычыніпь ніякай шкоды каму-н.Краяштэйн___________________________________723_________________________________ к Р аса КРАНШТЗЙН, -а, м. 1. Выступ у сцяне для падтрымання карніза, балкона і пад.; кансоль (у 1 знач.).2. Гарызантальная апора для прымацавання дэталі, механізма да вертыкальнай паверхні. [Ад ням. КгадзІеіп.]КРАП, -у, м. і. Дробныя плямкі другога колеру на чым-н.; крапіны. Белы мармур з чорным крапам.2. Расфарбоўка ў выглядзе дробных капель (на рубашцы ігральнай карты, абрэзе кнігі і пад.). Кніга з чырвоным крапам.КРАПÁК, -á, м. Разм. Пра чалавека моцнага целаскладу. Сюды ж вольным часам заходзіць і царкоўны стараста Грыгор Крэшчык, крапак-старычыпа гадоў за шэсцьдзесят. Колас. // Пра моцнае дрэва, звычайна пра дуб. Ты бачыў, як шугае бура, А дуб не хіліць галавы, Стаіць крапак сярод суседзяў, Як непахісны вартавы. Прануза.КРÁПАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, крапаць.КРАПАСНЕІ, -áя, -óе. Які мае адносіны да крэпасці '. Крапасная сцяна. Крапасная вежа. Крапасное збудаванне.КРАПАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. і. (1 і 2 ас. не ужыв.). Падаць дробнымі каплямі (пра дождж). Калі пачаў крапаць дождж, Вася пакрыў жыллё палаткай і скамандаваў дзецям забірацца ў сярэдзіну. Мележ.2. Пакрываць крапінамі што-н., наносіць крап. Крапаць чарнілам на паперу.КРАПÉЖ, -пяжý, м., зб. 1. Дэталі (балты, штыфты і пад.) для нерухомага злучэння частак машын і канструкцыі2. Матэрыял (стойкі, плыты і пад.) для мацавання горных вырабатак. / шахцёр сягоння ў шахце Смела ў забой ідзе: Стойкі нашыя на вахце — Наш крапеж не падвядзе. Панчанка.КРАПЁЖНЫ, -ая, -ае. 1. Які служыць для змацоўвання частак машын і канструкцыі Крапежныя дэталі.2. Прызначаны для мацавання горных вырабатак. Крапежны матэрыял. Крапежны лес. // Звязаны з мацаваннем горных вырабатак. Крапежныя работы.КРАПІВА, -ы, ж. Травяністая расліна сямейства крапіўяых з тонкімі пякучымі валаскамі на сцябле і лісці. Якімка рашуча прадзіраецца праз кусты. Звальваецца з галавы шапка, штосьці пякучае, мабыць, крапіва, абпальвае твар, рукі. Курто.О Глухая крапіва — травяністая меданосная расліна сямейства губакветных в дробнымі белымі кветкамі і з лісцем, як у крапівы, але без пякучых валаскоў.КРАШВІНА, -ы, ж. Адно каліва крапівы. КРАШЛА і КРАПÍДЛА, -а, н. Пэндзаль для апырсквання вадой пры царкоўных абрадах. Поп жа стаяў збоку і крапілам крапіў, шэпчучы сабе пад нос нейкія малітвы. Чарот. За труной крочыў поп. Поруч з ім — дзяк з крапідлам. Машара.КРАПÍЛЬШЦА, -ы, ж. Пасудзіна для свянцонай вады, у якую макаюць крапіла.КРАШЛЬШЧЫК, -а, м. Горнарабочы, які працуе на крапежных работах.КРÁШНА, -ы, ж. Пляма другога колеру на чым-н. Дге-нідзе шлях быў крануты жоўты-мі крапінамі, пажаўцелымі ліс[та\мі, апаўшымі з бяроз. Броўка.КРАПШЕЦ, -нцу, м. Шматгадовая травяністая расліна сямейства крапінцовых з кветкамі, сабранымі ў гронкі.КРАШНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Памянш, да крапіна; невялікая крапіна. / неяк адразу пацяплела на сэрцы ў Алёшкі — абсівераная скура рук гэтага чалавека была ў крапінках вугальнага пылу. Лынькоў. / матылькі зляцеліся, Чырвоныя, У крапінку. Астрэйка.КРАШНЦÓВЫЯ, -ых. Сямейства двухдольных раздзельнапялёсткавых травяністых або кустовых раслін з кветкамі, сабранымі ў каласы або гронкі.КРАПІУКА, -І, ДМ -пíўцы, ж. í. Памянш, да крапіва.2. Пакаёвая пахучая расліна сямейства губакветных з кветкамі і лісцем, як у крапівы. КРАШЎНІК, -а і -у, м. 1. -а. Стракаты матылёк, вусені якога жывуць на крапіве. 2. -у. Зараснікі крапівы. КРАШЎНІЦА, -ы, ж. Хвароба, якая суправаджаецца свербам і паяўленнем на скуры пухіркоў, падобных да апёкаў крапівой.КРАШЎНЬІ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да крапівы. Крапіўныя зараснікі. // Прыгатаваны з крапівы; з крапівой. Крапіўнае варыва.2. у знач. наз. крапíўныя, -ых. Сямейства двухдольных раслін, да якога належаць крапіва, рамі і інш. О Краніўная ліхаманка гл. ліхаманка. КРАП1ЦЦА ', краплюся, крэпішся, крáпіцца; незак. Разм. Трымаць сябе ў руках, стрымлівацца, мацавацца. Юзік з усяе моцы крапіўся, каб не ўмяшацца [у сварку]. Крапіва. // Бадзёрыцца. Рыгор і сам адчуваў цяжар дарогі і бяссоннай ночы, але крапіўся, змагаўся з утомай і млявасцю, адганяў дрымоту. Гартны.КРАПІЦЦА2, крапíцца; незак. Зал. да крапіць.КРАШЦЬ, краплю, крапíш, крэпіць; незак., каго-што. Пырскаць на каго-, што-н. Крапіць падлогу. Ц Пырскаць свянцонай вадой пры выкананні некаторых царкоўных абрадаў. Поп жа стаяў збоку і крапілам крапіў, шэпчучы сабе пад нос нейкія малітвы. Чарот.КРАПКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -пак; ж. Разм. Тое, што і крапіна. На сіні званочак за дарогай сеў мятлік — карычневы, з белымі крапкамі ка крыльцах. Савіцкі.КРАПЛÁК, -у, м. Сумесь алюмініевых і кальцыевых солей алізарыну, якая ідзе на прыгатаванне паліграфічных і акварэльных фарбаў.КРАПЛÉННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, крапіць.КРАСА, -ы, ж. 1. Тое, што робіць каго-, што-н. прывабным; хараство, прыгажосць. Белыя пралескі на прагалінах

убіралі зямлю сонечнай красой вясковай. Лынькоў. Запомніўся мне аднастайны і роўны шум пушчы, што стаяла ў красе асенняга золата. Краўчанка.2. Пра што-н. прыгожае, цудоўнае. Дзе столькі ласкі, красы і прывету, як на Савецкай шчаслівай зямлі! Машара. Я шчаслівы, Што ў суджаны час Нарадзіўся на гэтайКрасаванне724Краска

зямлі, Дзе такія густыя лясы І такія спакойныя рэкі, Дзе вясной непаўторна штораз Зелянеюць разлогі-палі, Дзе ўладар гэтай дзіўнай красы — Ты, народ мой, на вечныя векі! Гілевіч.3. Прыгожы, прывабны выгляд. Хто бачыў яе, той забыць век не мог Красы яе светлай, дзявочай. Танк. Прабачце мне, цудоўныя палацы, Не вашай любаваўся я красой. Панчанка.4. Упрыгожанне, слава чаго-н. Зноў адновім сталіцу Радзімы, Беларусі Савецкай красу. Астрэйка. Заўсёды ў паходзе маё пакаленне Нап'ецца з твае жыватворнае нашы Празрыстых, як неба, як сонца, струменяў, О Нарач! Краса беларуская наша. Хведаровіч.5. Пылок на цвітучых злакавых раслінах. О Ва ўсёй (сваёй) красе — а) у харастве,раскошы. Тады Мазыр ва ўсёй красе раскінуўся перад вачыма. Дубоўка; б) (іран.) з усімі недахопамі. Адным словам, уся «тэхналогія» так званага дысертанта раскрывалася ва ўсёй сваёй красе. «ЛіМ». Для (дзеля) красы — у якасці ўпрыгожання.КРАСАВАННЕ, -я, н. Дзеянне і стан паводле знач. дзеясл, красаваць і красавацца. Пахі трывожаць мяне веснавыя І зноў я чакаю садоў красавання! Броўка.— Няхай маладыя ездзяць красавацца, а мне, старому, навошта яно, тое красаванне? Сабаленка.КРАСАВАЦЦА, -сýюся, -сýешся, -сýецца; незак. і. (1 і 2 ас. не ужыв.). Разм. Тое, што і красаваць (у 1 знач.). Жыта красуецца.2. Прыцягваць увагу, вылучацца сваёй прыгажосцю. Як красаваўся, красавацца Чырвоны сцяг над намі будзе. Купала. Ізноў, нібы кветка, красуецца Варвара, некалі самая прыгожая дзяўчына ў вёсцы, а зараз знатны брыгадзір. Васілевіч.3. (1 і 2 ас. не ужыв.). Знаходзіцца на відным месцы; вылучацца, віднецца. На стале красаваліся засмажаныя парасяты, скруткі каўбас, мяса розных гатункаў. Колас. Мікодыму гадоў пад пяцьдзесят. На яго шырокім твары красаваліся заліхвацкія рыжыя вусы. С. Александровіч.4. Выстаўляць сябе напаказ, любавацца сваім выглядам. Разгладжваючы вусы, прыстаў кожны дзень красаваўся ў гарадку. Чорны. Верхам едзе паніч, перад любай красуецца. Лужанін.5. перан. Быць у росквіце, паспяхова развівацца. Красуйся на векі вечныя, Палеская зямля, свяціце незгасальныя зоры! Гурскі.КРАСАВАЦЬ, -сýю, -сýеш, -сýе; незак. 1. (1 і 2 ас. не ужыв.). Цвісці (пра злакавыя расліны).— Лубін сеецца па жыце тады, калі жыта красуе, і лепш яго сеяць пад дождж. Пестрак. У агародах зелянелі каноплі, цвіў мак, красавала нізкарослае жыта. Лупсякоў. // Пышна развівацца, квітнець (пра расліны). На ўзгорку, бачылі ўсе праз вокны, каліна красавала белым цветам. Дубоўка. Усё буйна красавала,— г на палях, і на лугах, і ў лясах. Якімовіч.2. Тое, што і красавацца (у 2 знач.). Дочкі цвілі, Красавалі, як ружы. Дубоўка.3. Тое, што і красавацца (у 3 знач.). Між сцёган, сала і грудзінак Красуе ўсмажаны падсвінак. Колас.4. перан. Тое, што і красавацца (у 5 знач.). Красуй над светам, Рэспубліка Саветаў! Пушча. Красуй, ардзнаносная Краіна Беларусь! Кляшторны.КРАСАВІК, -á, м. Чацвёрты месяц года.КРАСАВІКОВЫ, ая, -ае. Разм. Тое, што і красавіцкі. Радасна сэрцу, што гэтак Пад небам красавіковым Звоніць, грыміць на палетках Вырай наш, казачны новы. Танк.КРАСАВІЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да красавіка, уласцівы красавіку. Два дні ішоў цёплы красавіцкі дождж. Шамякін. Весела зіхацела красавіцкае сонца. Шчарбатаў. // Які адбываецца ў красавіку. Красавіцкі пленум.КРАСÁЛА, -а, н. Тое, што і крэсіва. Галавень злез з каня, прывязаў яго да драбін нейчых калёс і пачаў высякаць красалам агонь, каб прыкурыць піпку. Лупсякоў.КРАСАМОУНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць красамоўнага. Вызначацца красамоўнасцю.КРАСАМОЎНЫ, -ая, -ае. 1. Які ўмее добра, прыгожа гаварыць; надзелены красамоўствам.— Так казаў Антон Корж, чалавек мудры і красамоўны. Багдановіч.— Сяргей Пятровіч, я чалавек не красамоўны і тостаў гаварыць не люблю. Шамякін. // Выказаны выразна, умела; поўны красамоўства. Красамоўны даклад. □ Кастусь з вялікай увагай слухаў прамову дырэктара, але красамоўныя і гучныя словы ўляталі ў адно вуха і выляталі ў другое. С. Александровіч.2. перан. Які выразна перадае, паказвае што-н. Красамоўны позірк. □ Коля, ідучы следам за Гусевым, даў Даніку красамоўны знак рукамі ўніз — правал. Шамякін.3. перан. Пераканаўчы, наглядны, несумненны. Красамоўныя лічбы і факты аб вайне і міры прыцягвалі да сябе прахожых. Маўр.КРАСАМОЎСТВА, -а, н. Уменне гаварыць прыгожа і пераканаўча; прамоўніцкі талент. [Мажухіна] валодала сапраўдным дарам красамоўства, умела гаварыць прыгожа, узнёсла і шчыра, па-майстэрску чытала паэтычныя творы. С. Александровіч.КРАСАНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Аднакр, да красаць.КРАСÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак. Высякаць агонь крэсівам. Скруціўшы папяросу, Хомчык стаў красаць агонь. Пестрак.КРАСАЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. Памянш.-ласк. да краска.КРАСВОРД, -а, М -дзе, м. Гульня-задача, у якой фігуру з перакрыжаванымі радамі клетак патрэбна запоўніць

літарамі так, каб па вертыкалях і гарызапталях атрымаліся пэўныя словы. Разгадаць красворд.[Англ. сгозз-хуогá.]КРАСЁНЦЫ, -аў; адз. няма. Памянш, да кросны.КРАСІЦЬ, крáшу, крáсіш, красіць; незак. Разм. Рабіць прыгожым, упрыгожваць. Памятае наша вёска Сымона Мігая вясёлым, гуллівым хлапцам, які красіў усю моладзь. Шынклер. Хвароба нікога не красіць. З нар.КРАСКА, -і, ДМ -сцы; Р мн. -сак; ж. Разм. Тое, што і кветка (у 2 знач.). Ідуць касцы, звіняць іх косы, Вітаюць буйныя іх росы, А краскі ніжай гнуць галовы, Пачуўшы косак звон сталёвы. Колас.Краскавы725Кра х

КРАСКАВЫ. -ая, -ае. Які мае адносіны да краскі. Сокам бярозы І краскавым водарам Пахне зямля. Васілёк.КРАСМÉН, -а, м. Удзельнік кросу.КРАСНАПЁРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Прэснаводная рыба сямейства карпавых з жаўтавата-залацістай або серабрыстай луской і ярка-чырвонымі плаўнікамі.КРАСНУХА, -і, ДМ -нýсе, ж. Заразная дзіцячая хвароба, якая суправаджаецца чырванаватай высыпкай на целе.КРАСНЫ, -ая, -ае; крáсен, крáсна і краснá. Нар.-паэт. Прыгожы. Маладая вясна, Залатая пара! Будзь краска і ясна, Не шкадуй нам дабра. Колас. Не радзіся красны, а радзіся шчасны. З нар.КРАСУН, -á, м. Тое, што і прыгажун. — Не такая я прыгожая. Баюся ўявіць побач з сабой такога кíасуна. Алёшка.КРАСУНЯ, -і,'ж. Тое, што і прыгажуня. «А, гэта і ёсць той каморнік, у чыю дачку ўсе тутэйшыя кавалеры закахаліся. Дык вось дзе жыве яна, гэта красуня!» Колас.КРАСЦІ, крáду, крáдзеш, крадзе; пр. краў, крáла; незак. 1, што. Употай браць, прысвойваць сабе чужое. / ведалі ўсе, што крадзе гэты загадчык усё са складу. Лынькоў.2. Займацца кражамі, быць злодзеем. Гаспадаркаю ён не займаўся, .. выпіваў, трохі краў і прыставаў да розных цёмных людзей. Колас.КРАСЦІСЯ', крадзецца; незак. Зал. да красці (у 1 знач.).КРАСЦІСЯ2, крáдуся, крáдзешся, крадзецца; пр. краўся, крáлася; незак. Употай прабірацца куды-н., стараючыся быць незаўважаным. Ціха, асцярожна краўся ўраднік са стражнікам да вёскі Галадранкі. Колас. Саша крадзецца на пальчыках, стараючыся ступаць як мага цішэй. Шамякін. // Асцярожна падбірацца да здабычы (пра драпежнікаў). У малінніку піснула спалоханая птушка: мабыць, пачула, што па паркане, асцярожна перабіраючы лапамі, крадзецца кот. Навуменка. / у перан. ужыв. Мы выходзілі дружна насустрач пагрозе, Што патаемнымі сцежкамі кралася ў дом. Куляшоў.КРАТ. У выразе: у сто (у сотні) крат — у сто (у многа) разоў. І славу продкаў і бацькоў Памножым мы у сотні крат. Астрэйка.КРАТАВША, -ы, ж. Разм. Нара крата.КРАТАВІННЕ, -я, н., зб. Разм. Кучкі зямлі, наточаныя кратамі. Дол быў няроўны, паклычаны кратавіннем. Сачанка.КРАТАЛÓУКА, -і, ДМ -лóўцы; Р мн. -лóвак; ж. Пастка для лоўлі кратоў. Паставіць краталоўку ў пару.КРÁТАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. Разм. 1. Рухацца, варушыцца. Ледзь-ледзь краталася толькі бляшанае лісце асін. Броўка. На левай вудзе кратаўся паплавок. Ваданосаў.2. перан. Абуджацца, узнікаць (пра пачуцці, думкі і пад.). [Стараста] быў узбуджаны і усхваляваны, але гэта ўсё не дасягала глыбіні душы, і недзе ў схаваным кутку краталася радасць. Самуйлёнак.КРАТАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. 1. Рухаць, варушыць. Нямнога выйшла нас тады На бераг, Ледзь кратаў я Параненай рукой... Ставер. Заяц., неяк смешна кратаў раздвоенайгубой, насцярожана стрыгучы вушамі. Шахавец.2. каго-што. Дакранацца да каго-, чаго^н.; чапаць.— Глядзі, твой бацька прыйшоў,— раптам кратае Жорыка за рукаў Ромка. Даніленка. Ліхаманкава гарэлі вочы, пальцы правай рукі., нервова краталі шчаку. Лынькоў.3. каго-што. Абл. Выклікаць якія-н. пачуцці; кранаць. Некалькі хвілін у хаце было ціха, нібы яна была пустая. Што адчувала Ліда, Лабановіч не ведаў. Здавалася, што ўсё гэта яе мала кратала. Колас. Апусцелыя палі і лугі навявалі сум. Але ўсё гэта Халусту не кратала. Чарнышэвіч.КРÁТНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кратнага (у 1 знач.); дзялімасць (у 2 знач.).КРÁТНЬІ, -ая, -ае. 1. Які дзеліцца без астачы на які-н. лік. Кратны лік.2. у знач. наз. крáтнае, -ага, н. Цэлы лік, які дзеліцца на другі без астачы....КРÁТНЫ, -ая, -ае. Другая састаўная частка складаных слоў, якая абазначае: такі, што паўтараецца столькі разоў, большы ў столькі разоў, колькі паказвае першая частка, напрыклад: аднакратны, мнагакратны, пяцікратны.КРАТОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крата, належыць яму. Кратовая шкурка. ІІ Зроблены са шкурак крата. Кратовае футра.КРАТОН, -у, м. Кустовая або дрэвавая расліна сямейства малачаевых, з насення якой атрымліваюпь кратонавы алей.КРАТОНАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кратону. // Атрыманы з насення кратону. Кратонавы алей.КРАТОУ, -óва. Які належыць крату. Кратова нара. Кратоў хвост.КРАТЫ, -аў; адз. няма. Металічная рашотка на вокнах, на дзвярах. [Вагон] сурова пазіраў на Міколку грознымі вокнамі з тоўстымі жалезнымі кратамі. Лынькоў. Вузкія вокны перакрыжаваны жалезнымі кратамі. Якімовіч. // Агароджа з такіх рашотак. Наперадзе мільгнулі чыгунныя краты агароджы. Самуйлёнак.О За кратамі — у турме (быць, аказацца і пад.). За краты — у турму (сесці, пасадзіць і пад.).[Лац. сгаíез.]КРÁТЭР, -а, м. Адтуліна на вяршыні вулкана, праз якую вывяргаецца лава. Кратэр Везувія. ІІ Упадзіна,

абкружаная кальцавымі валамі, у ландшафце Месяца, Марса.[Ад грэч. кгаíéг — вялікая чаша.]КРАТЭРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кратэра. Кратэлныя схілы.КРАУЦÓЎСКІ, -ая, -ае. Тое, што і к р ав е ц к і.КРÁУЧЫ, -ага, м. Пасада і прыдворны чын у Рускай дзяржаве 15 — пачатку 18 ст. — баярын, які ведаў царскім сталом.КРАЎЧЫХА, -і, ДМ -чысе, ж. 1. Спецыяліста па шыццю адзення, пераважна жаночага.2. Разм. Жонка краўца.КРАХ, -у, м. Банкруцтва, разарэнне. Крах банка. Біржавы крах. Ц перан. Правал, поўная няўдача. Пацярпець крах. Крах каланіяльнай сістэмы.[Ням. КгасЬ.]Крахаль____________________________________726______________________________________КрокКРАХÁЛЬ, -я, м. Вадаплаўная птушка сямейства качыных з доўгай тонкай дзюбай.КРАХТÁННЕ гл. крактанне.КРАХТАНУЦЬ гл. крактануць.КРАХТАЦЬ гл. крактаць.КРАХТУН гл. крактун.КРАХТУХА гл. крактуха.КРÁЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. Вадзяная птушка сямейства чаек з доўгімі вузкімі крыламі, вілападобным хвастом і прамой дзюбай.КРАШЗ, нескл., н. 1. Моцныя кручаныя ніткі.2. Карункі з такіх нітак.[Ад фр. сгосЬеí — кручок.]КРАЯВІД, -у, М -дзе, м. Агульны выгляд якой-н. мясцовасці, малюнкі прыроды. Палескі краявід. Паўночны краявід. □ Праз гэтыя акенцы вачам адкрываецца шырокі краявід палёў, акаймаваных лесам, а там далей паблісквае ■— калі сінню, калі залацістым россыпам — серадзіборскае возера. Пестрак. З Замкавай гары адкрываюцца цудоўныя і маляўнічыя краявіды ваколіц: у жоўтай аправе прысад змейкамі выгінаюцца дарогі на Ліду, Любчу і Карэлічы, на гарызонце відаць затуманеныя даллю наднямонскія лясы. С. Александровіч.КРАЯВІД, -áя, -óе. 1. Які мае адносіны да краю1 (у 3 знач.). Краявы з'езд Саветаў. Краявы камітэт партыі.2. Уст. Тое, што і к р а я з н а ў ч ы. Ясь Ліскоўскі паставіў сабе мэту — сабраць як мага болей беларускіх экспанатаў і адчыніць краявы музей. Колас.3. Размешчаны на краі, па краях. Краявыя марэны.КРАЯЗНАВЕЦ, -знаўца, м. Спецыяліст па краязнаўству; знаўца якога-н. краю.КРАЯЗНÁУСТВА, -а, к. Вывучэнне геаграфіі, гісторыі, эканомікі, культуры пэўнай мясцовасці насельніцтвам, для якога гэта тэрыторыя з'яўляецца родным краем.КРАЯЗНÁУЧЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да краязнаўства. Краязнаўчы музей.КРОВА... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню слову кроў, напрыклад: кроваспыняльны, кроваўтварэнне.КРОВАЗВАРОТ, -у, М -роце, м. Бесперапынны рух крыві па сасудах крывяноснай сістэмы ў целе чалавека або жывёліны.О Круг кровазвароту гл. круг.КРОВАЗЛІЦЦЁ, -я, н. Зліццё крыві з пашкоджаных сасудаў у органы і тканкі. Кроеазліццё ў мозг.КРОВАЗМЯШÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кровазмяшэння, з'яўляецца кровазмяшэннем. Кровазмяшальны шлюб.КРОВАЗМЯШЭЫНЕ, -я, н. Палавая сувязь паміж блізкімі сваякамі.КРОВАПАДЦЁК, -у, м. Падскурнае кровазліццё, выкліканае ударам і пад. Перад яе вачамі мільгануў апухлы, з кровападцёкамі твар. Шамякін.КРОВАПРАЛІТНЫ, -ая, -ае. Які суправаджаецца кровапраліццем. Кровапралітная вайна. Кровапралітны бой.КРОВАПРАЛІЦЦЕ, -п, н. Забойства, масавая гібель людзей. Пальба звычайна ваканчвалася мірам і асаблівых кровапраліццяў не здаралася. Лынькоў.КРОВАПУСКÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Прызначаны для кровапускання. Кровапускальны сродак.КРОВАПУСКÁННЕ, -я, н. Спусканне з арганізма пэўнай колькасці крыві з лячэбнай мэтай.КРОВАСПЫНЯЛЬНЫ, -ая, -ае. Прызначаны для спынення кровацячэння. Кроваспыняльны сродак.КРОВАТАЧЫВАСЦЬ, -і, ж. 1. Схільнасць да кровацячэння. Кроватачывасць дзяснаў.2. Тое, што і гемафілія.КРОВАТАЧЫВЫ, -ая, -ае. Такі, з якога выдзяляецца, цячэ кроў. Кроватачывая рана.КРОВАТАЧЫЦЬ, краватóчыць; незак. Выдзяляць кроў. Саша пачала перавязваць.. [Лялькевіча] і жахнулася: натруджаныя за дзень раны адкрыліся, кроватачылі. Шамякін.КРОВАЦЯЧЗННЕ, -я, н. Выцяканне крыві з крывяносных сасудаў; крывацёк. Артэрыяльнае кровацячэнне.КРОЕННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. кроіць (у 1, 2 знач.).КРÓЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад кроіць (у 1, 3 знач.).КРОЗА, -ы; мн. крóзы, кроз; ж. Уст. Летуценне, мара. Ты прыпомні юнацкія прозы, Ты прыпомні далёкія далі. Кляшторны. Я з вершам праходжу жыццёвыя тракты, Я з вершам — і ў крозах, і ў сне... Таўбін.КРОІЛЬНЫ, -ая, -ае. Прызначаны для кройкі. Кроільны стол.КРОІЦЦА, крóіцца; незак. 1. Паддавацца кройцы. Хром лёгка кроіцца.2. Зал. да кроіць.КРОІЦЬ, крóю, крóіш, кроіць; незак., што. 1. Разразаць (матэрыю, шкуру, футра і пад.) на кавалкі пэўнай формы і

памеру, каб пашыць, зрабіць з іх што-н. Кроіць аўчыну. Кроіць бляху. □ Не спіць яшчэ мая старая маці: Мне на кашулю кроіць палатно. Зарыцкі. // Выразаць па мерцы часткі чаго-н. Кроіць сукенку. Кроіць касцюм.2. без дап. Займацца кропкай. Сам кравец спачатку кроіў, заглядаў на ўсе драбніцы. А цяпер сваёй рукою хлопец кроіць, не баіцца... Дубоўка.3. Адразаць часткі, кавалкі ад цэлага або разразаць на кавалкі чым-н. вострым. Кроіць лыка. □ Гаспадар, не спускаючы вачэй з Вэні, кроіў хлеб. Чорны. // перан. Разрываць, разразаць цемру, цішыню і пад. (пра яркае святло, гукі). Начныя агні паблісквалі то прыветнымі светлячкамі, то кроілі цемру., снапамі сваіх фар. Паслядовіч.4. перан. Разм. Прычыняць каму-н. душэўны боль. Глыбокая., крыўда кроіць яму сэрца. Гарэцкі.КРОЙ, -ю, м. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кроіць (у 1—3 знач.); кропка.2. Спец. Фасон, пакрой. Апрануты .. [Жан] быў у новенькі, адпрасаваны, моднага крою карычневы касцюм. Новікаў.КРОПКА, -і, ДМ крóйцы, ж. Дзеянне паводле дзеясл, кроіць (у 1—3 знач.).КРОК, -у, м. 1. Адзін рух нагой уперад, назад або ўбок, а таксама рух адной нагой уперад пры хадзьбе, бегу. Ступіць крок уперад, а Байкоў усхапіўся з месца, зрабіў крок да дзвярэй. Шамякін. // толькі мн. (крокі, -аў). Гукі, якія ўтвараюцца пры такіх рухах.Крокамер727Кропка

Лабановіч пастукаў. У глыбі кватэры зараз жа грукнула крэслаў і пачуліся крокі. Колас.2. толькі адз. Тэмп руху пры хадзьбе (звычайна ў спалучэннях: «паскорыць крок», «суцешыць крок», «прыпыніць крок» і пад.).Праваднік прыкметна прыбавіў кроку, мы ледзь паспявалі за ім. Анісаў. // Пэўны від хадзьбы, руху. Спартыўны крок. Страявы крок.3. перан.; з азначэннем. Дзеянне, учынак. Рашучы крок. □ [Лютынскі:] Кожны няправільна зроблены намі крок сурова асудзіць гісторыя. Крапіва.4. перан. Этап у развіцці чаго-н. Новы крок у асваенні космасу. □ Вялікія крокі гісторыі складаюцца з асобных чалавечых намаганняў. «Звязда».5. Адлегласць паміж ступнямі ног пры хадзьбе як мера даўжыні. Змераць крокамі пакой, □ У двух кроках ад сябе нічога нельга было ўбачыць. Лынькоў.О Гіганцкія крокі — прыстасаванне для гімнастычнай гульні ў выглядзе слупа з круцёлкай наверсе, да якой прымацаваны доўгія вяроўкі з лямкамі; седзячы ў лямках, гуляючыя разбягаюцца і, узлятаючы, кружацца вакол слупа.<> Адзін крок ад чаго — зусім блізка. За два (тры і пад.) крокі ад каго-чаго — паблізу, побач. Крок за крокам — а) паступова, няўхільна. Так крок за крокам упарта і настойліва ішоў.. [Серакоўскі] да сваёй запаветнай мэты — панесці сакрушальны ўдар па шпіцрутэну. Якімовіч; б) паслядоўна, адно за другім. Спасылаючыся на запісы ў дзённіку, Максім Лужанін крок за крокам узнаеіў гісторыю стварэння «Адплаты». Казека. Крок наперад — пра тое, што з'явілася дасягненнем, прагрэсам у якой-н. справе. Крок у крок — тое, што і нага ў нагу (гл. нага). Кроку не ступіць без каго-чаго гл. ступіць. На кожным кроку — усюды і пастаянна. Не даваць кроку ступіць гл. даваць. Ні на крок — а) ад каго-чаго нават на самую кароткую адлегласць (не адыходзіць, не адставаць). Антон не адставаў ад.. Амілі ні на крок. Чорны; б) ад каго-чаго нават на самы кароткі час, на маленькі тэрмін (не адпускаць, не адлучацца). — Толькі цяпер цябе ні на крок ад сябе не адпусці». «Звязда»; в) ніколькі не пасунуцца, не зрушыцца; не пасуяуць, не зрушыць і пад. Справа не пасунулася ні на крок. Першы крок — самы пачатак^ пачатковы перыяд якіх-н. дзеянняў або якой-н. дзейнасці. Сямімільнымі крокамі — вельмі хутка (развівацца, пасоўвацца і пад.). Сівецкі сельсавет ішоў сямімільнымі крокамі да суцэльнай калектывізацыі. Зарэцкі. Што ні крок — скрозь, усюды.КРОКАМЕР, -а, м. Кішэнны прыбор для вымярэння адлегласці ў кроках.КРÓКВА, -ы, ж. Два брусы, верхнімі канцамі злучэння пад вуглом, а ніжнімі лрымацаваныя да бэлек або да верхняга вянца падоўжных сцен. // толькі мн. (крóквы, -аў) Аснова для страхі, утвораная з раду злучавых такім чынам брусоў. [Зруб] пакрыўся сеткай крокваў і лат. Брыль. Калгасныя цесляры паспелі паставіць толькі зруб і крокеьг ды пакласці столь над адным пакоем. Мележ.КРОКВЕННЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кроквы, крокваў. Кроквенная бэлька.КРОКВІНА, -ы, ж. Адзін з двух брусоў, якія ўтвараюць крокву. Хата пачынае набываць выгляд: падняліся сцены, прарэзаліся вокны, дзверы. Зверху спляліся кроквіны. Навуменка.КРОКУС, -у, м. і. Травяністая паўднёвая расліна сямейства касачовых; шафран (у 1 знач.).2. Парашок вокісу жалеза шафранавага колеру, які скарыстоўваюць для паліроўкі шкла, металаў і пад.[Лац. сгосцз.]КРОЛЬ, -ю, м. Найбольш хуткі спосаб плавання з пераменнай работай ног і рук.[Англ. сгаíіУІ.]КРОН', -у, м. Мінеральная хромавая фарба. Жоўты крон.[Ад грэч. сЬгота — фарба.]КРОН2, -у, м. Спец. Тое, што і к р англ а с.КРОНА1, -ы, ж. Верхняя гапіністая частка дрэва. Разгалістая крона дуба. □ Не раз густою кронаю сваёй Яна [сасна] нас ад дажджоў і бур хавала. Гаўрусёў.[Ням. Кгопе, ад лац. согопа — вянец, карона.]КРОНА2, -ы, ж. Грашовая адзінка некаторых заходнееўрапейскіх краін, а таксама манета адпаведная вартасці. Чэхаславацкая крона. Дацкая крона.(Ням. Кгопе.]КРОНАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крону '. Кронавая фарба.КРОНВЕРК, -а, м. Абаронная прыбудова ў старых крэпасцях. Кронверк. Петрапаўлаўскай крэпасці.

[Ням. Кгоштегк.]КРОНІСТЫ, -ая, -ае. З вялікай кронай. Кроністая ліпа.КРОНПРЙНЦ, -а, м. Тытул наследніка трона ў Германіі і Аўстра-Венгрыі да падзення ў іх манархіі (1918 г.). // Асоба, якая мела гэты тытул.[Ням. Кгопргіпя.]КРОНПРЫНЦЭСА, -ы, ж. Жонка кронпрынца.КРОНЦЫРКУЛЬ, -я, м. 1. Прылада для чарчэння ў выглядзе спружыннага цыркуля, ножкі якога разводзяцца вінтом.2. Прылада ў выглядзе цыркуля з доўгімі выгнутымі ножкамі для вымярэння дэталей.[Ням. КгопгігкеІ.]КРОП, -у, м. Аднагадовая травяністая расліна сямейства парасонавых з вострым прыемным пахам (ужываецца як прыправа да ежы). У садзе — гарачыня, асабліва ў абед. Пахне кропам, агуркамі. Сачанка.КРОПАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кропу; прыгатаваны з кропу. Кропавы пах. Кропавая прыправа.КРОПЕЛЬКА, -і, ДМ -льцы; Р мн. -яек; ж. Па.мянш.-ласк. да кропля.КРОПЕЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кроплі. Кропельная інфекцыя.КРОПКА, -і, ДМ -пцы; Р мн. -пак; ж. 1. Метка, след ад уколу ці дакранання чым-н. вострым (кончыкам карандаша, іголкі, пяра і пад.); маленькая круглая плямка, крапінка. Вось тут танюткі ланцужок Лёг так прыгожа на сняжок — То пара кропак, то дзве рыскі. Колас. Некалькі кропак рабаціння бы-Кропля_____________________________________728___________________________________Кроўныло на яго твары. Чорны. // перан. Пра што-н. вельмі маленькае, ледзь прыметнае. 3-за павароткі паказаліся дзве бледныя ў ранішнім змроку кропкі ліхтароў. Лынькоў. Яшчэ хвіліна, і шустаўцы ўбачылі, як над Сакалінай ад самалётаў аддзяліліся кропкі парашутыстаў і рынуліся ўніз. Шчарбатаў.2. Знак прыпынку (.), які аддзяляе сказы, а таксама знак, які ужываецца для абазначэння скарочанага напісання слова, напрыклад: г. зн., гл. і пад. Паставіць кропку ў канцы сказа.3. Графічны значок (.) у тэлеграфным кодзе, на картах і планах, у матэматыцы, у нотным пісьме і пад. у якасці ўмоўнага абазначэння чаго-н. Свішча рацыя таропка. На балонках рад у рад — / працяжнікі і кропкі: Баявы ідзе загад. Панчанка.4. Месца, пункт у сістэме, сетцы якіх-н. пунктаў, дзе размешчана што-н. Гандлёвая кропка. Асвятляльная кропка. Кулямётная кропка.5. у знач. вык. Разм. Усё, досыць, канец. ■— Калі вы яшчэ раз прывалачаце сюды кошыкі, я паклічу міліцыю. Так і ведайце. Досыць! Кропка! Корбан.О Агнявая кропка — кулямёт, мінамёт, артылерыйская гармата, размешчаныя на агнявой пазіцыі. Кропка з коскай — знак прыпынку (;), які ставіцца ў складаным або ў простым развітым сказе для раздзялення адносна самастойных яго частак.О Біць у (адну) кропку гл. біць. Папасці ў (самую) кропку гл. папасці. Ставіць (паставіць) кропку гл. ставіць. Ставіць (паставіць) кропкі (кропку) над «і» гл. ставіць.КРОПЛЯ, -і; Р мн. -пель; ж. 1. Маленькая круглая часцінка якой-н. вадкасці; капля. Ўпалі першыя буйныя кроплі дажджу і, нібыта крупінкі жывога срэбра, задрыжалі і пакаціліся па дароокным пыле. Грахоўскі.2. перан.; толькі адз., чаго. Самая малая колькасць чаго-н. Я шчаслівы, што ўзяў для жыцця Хоць па кроплі малой ад цябе — Працавітасці шчырай тваёй, І сардэчнай любві, і спагады. Гілевіч.О Да (апошняй) кроплі —• усё без астатку (выпіць, расходаваць і пад.). Да апошняй кроплі крыві — ахвяругочы ўсім, не шкадуючы жыцця (змагацца, біцца, абараняцца і пад.). Кропля ў кроплю — абсалютна, поўнасцю (падобен, супадае і пад.). Кропля ў моры — вельмі нязначная колькасць у параўнанні з чым-н. вялікім. Ні кроплі — нічуць, ніколькі. Ні кроплі ў рот не браць гл. браць. Як дзве кроплі вады — абсалютна, поўнасцю (падобны, супадае і пад.).КРОС, -у, м. Спартыўны бег або гонкі па перасечанай мясцовасці з пераадоленнем перашкод. Лыжны крос. Веласіпедны крос.[Ад англ. Іо сгоз8 — перасякаць.]... КРОС, -у, м. Другая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэннк> слову крос, напрыклад: велакрос, мотакрос.КРОСАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кросу, прызначаны для яго. Кросавая траса.КРОСНЫ, красён; адз. няма. 1. Ткацкі станок. Ставіць кросны. □ / маці праз доўгія, сумныя вёсны Ткуць пояс квяцісты герою на кроснах. Броўка.

2. Ніцяная аснова, якая навіваецца на навой станка. Снаваць кросны. Навіваць кросны.3. Палатно, тканіна. Ткаць кросны. □ Гэлька кросны тчэ на коўдру, на бялізну, нарадно. Сташэўскі. / у перан. ужыв. [Апанаска] добра бачыў кроплі расы на кроснах, вытканых павукамі. Даніленка.КРОТ, кратá, м. Невялікая млекакормячая жывёліна атрада насякомаедных, прыстасаваная для жыцця пад зямлёй. // Футра гэтай жывёліны. Каўнер з крата.КРОЎ, крыві, Т кроўю і крывёй, ж. 1. Чырвоная вадкасць, якая рухаецца па крывяносных сасудах арганізма, жывіць яго клеткі і забяспечвае абмен рэчываў. Артэрыяльная кроў. Венозная кроў. Рух крыві.2. перан. Блізкае кроўнае сваяцтва. Адной крыві. □ — У Марысі Антосева кроў. Бажко. // Блізкі сваяк. У глыбіні душы варухнулася ў Сіпака нешта падобнае на крупінку жалю да чалавека: што тут ні кажы, а ўсё ж свая кроў... Лынькоў.3. Парода жывёлы. Бульдог чыстай крыві. Ц Пра род, паходжанне людзей. Мадам Гамрэкелі сказала, што ў Сімонавых паводзінах адразу відаць несамавітасць ягонага роду, не[выса,ка]роднасць крыві. Самуйлёнак.4. перан. Забойства, кровапраліцце. [Дзед Бадыль:] Народ не вытрымае, з голымі рукамі кінецца на гарматы і

кулямёты. Крыві шмат будзе. Крапіва.5. перан.; якая. Тэмперамент, характар. Гарачая кроў. Маладая кроў.О Сумяшчальнасць крыві гл. сумяшчальнасць.О Гарачая кроў — пра страснага, тэмпераментнага чалавека. Да апошняй каплі крыві гл. капля. Кроў гаворыць (загаварыла) у кім — аб праяўленні чаго-н., уласцівага роду, нацыі і пад. Кроў за кроў — помсціць забойствам за забойства. Кроў з малаком — пра дужага прыгожага чалавека з румяным свежым тварам. Кроў іграе (кіпіць) — пра багацце жыццёвых сіл, энергіі. Кроў кінулася (хлынула) у галаву каму — хто-н. моцна ўсхваляваўся, узрушыўся. Кроў ледзянее (стыне) (у жылах) — пра пачуццё жаху, моцнага перапуду. Кроў ударыла ў твар каму — хто-н. пачырванеў ад збянтэжанасці, сораму, непрыемнасці і пад. Кроўю сэрца (кніжн.) — з глыбокім пачуццём і перакананнем, з вялікімі мукамі (пісаць, тварыць што-н.). Купацца ў крыві гл. купацца. Ліць (праліць) кроў гл. ліць. Льецца (праліваецца) кроў чыя, якая — пра вялікія ахвяры, масавае забойства людзей (звычайна ў час вайны). Наліцца кроўю гл. напіцца. Напіцца (насмактацца) крыві гл. напіцца. Патапіць у крыві гл. патапіць. Піць (смактаць, ссаць) кроў гл. піць. Плоць ад плоці, кроў ад крыві гл. плоць. Плоць і кроў каго, чыя гл. плоць. Потам і кроўю гл. пот. Псаваць кроў каму гл. псаваць. Псаваць сабе кроў гл. псаваць. Сысці кроўю гл. сысці. Сэрца кроўю абліваецца гл. сэрца. Ўмыцца кроўю гл. ўмыцца. (Хоць) кроў з носа — нягледзячы ні на якія цяжкасці, перашкоды (зрабіць што-н., дамагчыся чаго-н.).КРОЎНЫ і (разм.) КРЭЎНЫ, -ая, -ае. 1. Які паходзіць ад адных продкаў; родны па крыві. Кроўная сястра. □ Была яшчэ Насцечка, былі яшчэ меншыя, кроўныя толькіКрохка с ць 729Кру г авіна

па бацьку браты: Алесь, Міколка, Валодзя, Хведзя, але яны, апроч Алеся, нарадзіліся ўжо, калі я не жыў у Рагазіне. Сабаленка. / у знач. наз. крóўныя, -ых і крэўныя, -ых. Навіны ўзбуджалі .. ў коокнага [салдата] жаданне паехаць дадому, пабачыць кроўных. Галавач. // Заснаваны на паходжанні ад адных сваякоў; сваяцкі. Кроўныя сувязі.2. Надзвычай блізкі і важны, арганічна неабходны для каго-н. Мужчыны доўга і дзелавіта, як кроўную справу, абмяркоўвалі ўсё: будаўніцтва заводаў, дарог, гарадоў. Брыль.3. перан. Моцны, непарушны, заснаваны на агульнасці інтарэсаў. Кроўная сувязь з народам і яго вызваленчым рухам вызначыла глыбокую народнасць, рзалізм і рэвалюцыйную ідэйнасць купалаўскай эстэтыкі. Івашын.4. Разм. Ўласнае, нажытае сваёй працай. А паўтары дзесяціны зямлі ва ўрочышчы «Навінкі» куплены, маўляў, Жуком за яго кроўныя грошы. Брыль.О Кроўная крыўда гл. крыўда. Кроўная помста гл. помста.КРОХКАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць крохкага. Крохкасць металаў. Крохкасць шкла.КРОХКІ, -ая, -ае. Які лёгка крышыцца, распадаецца на часткі; ломкі. Крохкі лёд. Крохкае дрэва. □ Вязалі снапы асцярожна: крохкая салома, калі моцна закручваць перавясла, ірвалася. Мележ.КРОЧЫЦЬ, -чу, -чыш, -чыць; незак. 1. Ісці цвёрда і шырока ступаючы. Узяўшы вуду і лапату, На рэчку першым крочыць дзед. Непачаловіч. // Хадзіць, ісці размерным крокам. Шарэнгамі крочыць пяхота. Аўрамчык. Сёння ў першамайскай калоне горда крочаць побач былыя воіны і партызаны. «Звязда».2. перан. Прасоўвацца, развівацца ў пэўным кірунку. Мы шляхам ленінскім ідзём, Ніколі з яснага не збочым, У нашых дзён маяк відзён, Наперад мужна крочым. Пушча. К'амуністычныя ідэі шырока крочылі па ўсёй зямлі, не прызнаючы ніякай граніцы. Паслядовіч.КРОШКА, -і, ДМ -шцы; Р мн. -шак; ж. 1. Маленькі кусочак, дробная часцінка чаго-н. Хлебныя крошкі. □ Па абрусе растрэсены крошкі французскага торта. Баранавых. Разам з дымам Ходас суха сплюнуў з языка крошку горкага тытуню. Адамчык. // зб. Здробненая маса якога-н, рэчыва. Тарфяная крошка. □ \3а клумбай] — кветкавы дыван, перарэзаны чырвонай дарожкай з цаглянай крошкі. Шамякін.2. Разм. Пра дзіця, маладую істоту. І нават крошка Соня І тая пахвалілася: — І я сама сягоння Вунь чыста як памылася! Шуцько.3. у знач. прысл, крóшку. Разм. Трошкі, нямнога. Яўсей гэтага коціка неяк палюбіў: то малака яму налье ў сподак, то мяса з баршчу падкіне крошку. Сабаленка.О Да крошкі — поўнасцю, зусім (расходаваць, аддаць што-н. і пад.). І крошкі падабраць гл. падабраць. Ні крошкі — ніколькі.КРУГ, -а, М крузе; мн. кругі, -óў; м. і. Частка плоскасці, абмежаваная акружнасцю. Вылічыць плошчу круга. // Шлях руху каго-, чаго-н., падобны на акружнасць. Бусел зрабіў некалькі кругоў над балотам, знізіўсяі сеў. Дуброўскі. // Шлях аратага або сельскагаспадарчай машыны па ўсяму полю і назад да месца адпраўкі. Круг за кругам гракі ходзяць услед за трактарам. Бялевіч.2. Круглы ўчастак якой-н. паверхні. Правільны круг сажалкі абсаджаны маліннікам. Бядуля. // Такі ўчастак, абмежаваны замкнутым ланцужком людзей. [Хруцкі] выходзіў на цесны круг і так выбіваў барыню, што неўзабаве ў яго на спіне выступала потная пляма. Парахневіч.3. Прадмет, падобны па форме да круга або кола. Выратавальны круг. □ [Шашура] палажыў на калені Крыўца булку хлеба і круг каўбас[ы]. Мележ. // Прыстасаванне спецыяльнага прызначэння ў выглядзе пляцоўкі круглай або авальнай формы. Паравозны круг. Ганчарны круг. // Замкнуты ланцужок людзей, размешчаных адзін каля аднаго. Стаць у круг. □ Садзяцца хлопцы ў шчыльны круг Каля рыбацкага кастра. Смагаровіч. // Хвалі, якія разыходзяцца па акружнасці ад цэнтра. Кінеш камень, знікне ў вадзе, а кругі ідуць і заміраюць... Дубоўка.4. перан.; чаго. Пра замкнуты ланцуг дзеянняў, спраў, працэсаў, якімі вычэрпваецца што-н. Першы круг шахматнага турніра. // Пералік, аб'ём чаго-н. Круг абавязкаў. Круг ведаў.5. перан.; чаго. Тое, што і кола (у 6 знач.). Круг дзейнасці.6. перан.; каго або які. Тое, што і кола (у 7 знач.). Увайшоў у дом, у круг сямейны, Як ўваходзяць сваякі. Пысін.

О Квадратура круга гл. квадратура. Круг кровазвароту — замкнуты шлях руху крыві ў арганізме. Палярны круг — паралель, якая праходзіць на 66" 33' ад экватара на Поўнач або на Поўдзень і лічыцца граніцай халоднага кліматычнага пояса.О Даць круг гл. даць. Зрэзаць круг гл. зрэзаць. Кругі пад вачамі ў каго — сінякі пад вачамі ў каго-н. ад хваробы, стомы, бяссонніцы. Кругі перад вачамі (у вачах) — у вачах у каго-н. цямнее (пацямнела) ад стомы, слабасці і пад. На круг — у сярэднім, па прыблізных падліках.КРУГААБАРОТ, -у, М -роце, м. Працэс, які завяршаецца зваротам да зыходнага становішча і першапачатковай формы. Кругаабарот капіталу.КРУГАВАРОТ, -у, М -роце, м. 1. Працэс, які бесперапынна перыядычна паўтараецца. Кругаварот вады ў прыродзе. Кругаварот кіслароду.2. Бесперапынны рух, змяненне чаго-н. Кругаварот падзей. Кругаварот жыцця. □ Наспяванне адных спраў за другімі ўцягвае чалавека ў кругаварот усяго калгаснага жыцця. Пестрак.КРУГАВІД, -у, М -дзе, м. Уст. Тое, што і г а р ы з о н т. Рэйкі, нядаўна пракладзеныя, працягнуліся, як дзве струны на магутнай скрыпцы — пабеглі яны за сіні і далёкі кругавід. Каваль .КРУГАВІНА і КРУГОВІНА, -ы, ж. Разм. Тое, што і круглавіна. Там-сям па кругавіне горада стаялі, бы вытачаныя, фабрычныя трубы з хвастамі цёмнага дыму. Колас. Ціток абышоў усю гэту круговіну лесу, агледзеў. Лобан.Кругавы730Круглы

КРУГАВЫ, -áя, -óе. Які мае адносіны да круга, адбываецца па кругу. Кругавы маршрут. Кругавыя працэсы.О Кругавая абарона — лінія абароны, якая ўтварае замкнуты ланцуг вакол якога-н. пункта.О Кругавая парука — а) калектыўная адказнасць усіх членаў якой-н. групы людзей за дзеянні гэтай групы або асобных яе членаў; б) узаемнае ўкрывальніцтва, узаемная выручка.КРУГАВЯРЧÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Які адбываецца па кругу. Кругавярчальны рух.КРУГАВЯРЧЗННЕ, -я, н. Рух па кругу, кругавое вярчэнне.КРУГАГЛЯД, -у, М -дзе, м. 1. Прастора, якую можна ахапіць позіркам. Асенняе сонца ўзнялося над зямлёй, і пашырэў кругагляд. Чарнышэвіч.2. перан. Аб'ём, шырыня ведаў, інтарэсаў і пад. [Лабановіча] цягнула вольная праца ў невядомых прасторах людскога жыцця, яму хацелася пашырыць свой кругагляд. Колас.КРУГАМ, прысл. У форме круга, утвараючы круг. Сесці кругам вакол стала. □ [Партызаны] стаялі кругам і пра нешта ціха і стрымана размаўлялі. М. Ткачоў.О Галава ідзе кругам гл. галава.КРУГАПАДОБНЫ, -ая, -ае. Які па форме, абрысах нагадвае круг. Кругападобная паляна.КРУГАСВÉТНЫ, -ая, -ае. Звязаны з падарожным, паездкай вакол зямнога шара. Кругасветнае падарожжа. Кругасветнае плаванне.КРУГЛА... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню слову круглы, напрыклад; круглабокі, круглагаловы.КРУГЛАБОКІ, -ая, -ае. З круглымі, круглаватьтмі бакамі. Круглабокі валун.КРУГЛАВАТЫ, -ая, -ае. Трохі круглы; падобны па форме да круглых прадметаў, фігур. Круглаваты твар. □ Аленка была круглаватая, тоўсценькая. Кулакоўскі.КРУГЛАВЁРХІ, -ая, -ае. З круглым верхам. Іван Уладзіміравгч павёў потым вучняў да круглаверхай, падобнай на добрую капу сена, вартаўнічай будкі. Кулакоўскі.КРУГЛАВ1НА і КРУГЛОВІНА, -ы, ж. Акруглы ўчастак, які вылучаецца чым-н. на агульным фоне. Жыта абівалі на полі. Даніла Іванёнак выкасіў круглавіну на пожні, дзяўчаты падчысцілі яе рыдлёўкамі — ток быў гатовы. Асіпенка. Мы збіраліся ў лес. Дакладней, на балота Узмутнае, дзе бацька нагледзеў ладную кругловіну асакі. Масарэнка.КРУГЛАВЯЗАЛЬНЫ, -ая, -ае. Прызначаны для папярочнага вязання трыкатажнага палатна і іншых вырабаў трубчастай формы. Круглавязальная машына.КРУГЛАГАДОВЫ, -ая, -ае. Які працягваецца ўвесь год. Круглагадовы адкорм свіннёй. Круглагадовыя трэніроўкі. Круглагадовая работа экспедыцыі.КРУГЛАГАЛОВЫ, -ая, -ае. З круглай галавой. Круглагаловая яшчарка.КРУГЛАГАЛОЎКА, -і, ДЫ -лóўцы; Р мн. -лóвак; ж. Маленькая пясчаная яшчарка, якая жыве ў Паўднёва-Усходняй Еўропе і ў Азіі.КРУГЛАГУБЦЫ, -аў; адз. няма. Абцугі з круглымі канцамі, якія служаць для згібання розных металічных прадметаў.КРУГЛАЛ1КІ, -ая, -ае. Разм. Тое, што ікруглатвары. Гэта была круглалікая, жывая дзяўчына. Карпюк.КРУГЛАЛ1СТЫ, -ая, -ае. З круглым лісцем. Верх асіны круглалістай Сплятаўся з хвоямі, з дубамі. Колас.КРУГЛАРОТЫЯ, -ых. Клас ніжэйшыхводных пазваночных жывёл,у якіх адсутнічаюць сківіцы.КРУГЛАСУТАЧНЫ, -ая, -ае. Які працягваецца бесперапынна на працягу сутак. Кругласутачнае двяжурства.КРУГЛАТВАРЫ, -ая, -ае. З круглым тварам. Следам за бацькам ішоў Адам, здаровы хлапчук-недаростак, каржакаваты і круглатвары. Чорны.КРУГЛÉЙШЫ, -ая, -ае. Выш. ст. да прым. круглы.КРУГЛЕНЬКІ, -ая, -ае. Памянш.-ласк. да круглы.0 Кругленькая сума — тое, што і круглая сума (гл. сума).

КРУГЛЁЦ, -ляцý, м. Травяністая расліна з мяцёлчатым або гронкападобным суквеццем. Начамі ціха месяц разлі[е] Імглы сівой і парнай малако На хвошч балотны, асаку, круглец. Танк.КРУГЛЁЦЬ, -ею, -éеш, -éе; незак. 1. Тое, што і кругліцца (уí знач.). Калі хто са старэйшых дапускаў які промах, неахай[насць],— тады вочы ў старшыні круглеліг халодныя ільдзінкі свяціліся ў іх. Паслядовіч.2. Таўсцець, папраўляцца. На каменданцкім месцы пачаў [Кубке] круглець, і яму здавалася, што ён выконвае вялікую гістарычную місію. Чорны. // Разм. Станавіцца больш тоўстай (пра цяжарную жанчыну).КРУГЛША, -ы, ж. Разм. Акругласць формы.КРУГЛІЦЦА, -лíцца; незак. Разм. 1. Станавіцца больш круглым, прымаць акруглую форму. Чорная яміна рота кругліцца, шырыцца... Лынькоў.2. Вылучацца круглай формай. То тут, то там былі прыкрытыя снегам пні, кругліліся белымі шапкамЛ лаўжы. М. Стральцоў.КРУГЛІЦЬ, круглю, круглíш, круглíць; незак., што. Разм. Рабіць што-н. круглым, надаваць акруглую форму. На ёй белы шарсцяны світэр, які вельмі ж да твару, бо яшчэ болей кругліць і без таго круглыя плечы. Сачанка. Я назіраў за тым.., яв ён [меднік] на кавадлах .. кругліў пасудзіну. Бядуля.КРУГЛОВІНА гл. круглавіна.КРУГЛЫ, -ая, -ае. 1. Які мае форму круга, шара, кола, цыліндра або падобны да іх па форме. Круглае бервяно. Круглы стол. Круглы мячык. □ Над табою месяц круглы У ясным небе ціха плыў. Колас. // Тоўсты, сыты, поўны (пра чалавека, яго фігуру, твар). Шарсцяны світэр шчыльна аблягаў поўныя грудзі і круглыя плечы. Мележ.2. У спалучэнні са словамі «год», «дзень», «суткі» абазначае: увесь, цэлы. Волеччын голас, калі яна паганяла каня, чуўся па полі круглы дзень. Чорны. Брыгады гэтыя працуюць круглыя суткі. Кулакоўскі.3. Разм. Поўны, абсалютны. Круглы выдатны. Круглая сірата. Ц У спалучэнні са сло-Круглявасць731Кружэнне

вам «дурань» абазначае: абсалютны, закончаны. Толькі круглы дурань, хіба, прачытаўшы гэты ліст, не ведаў бы, што рабіць. Самуйлёнак.О Круглыя лічбы гл. лічба. Круглыя дужкі гл. дужка.О За круглым сталом гл. стол. Круглая сума гл. сума.КРУГЛЯВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць круглявага. Круглявасць формы.КРУГЛЯВЫ, -ая, -ае. Разм. Круглаваты, акруглены. Ніна зняла расшыты кажушок, скінула касынку; яе круглявы твар з кірпатым носікам і вялікімі цёмна-блакітнымі вачамі стаў яшчэ больш прыгожы. Шчарбатаў.КРУГЛЯК, -á, м. 1. Абрубак дрэва, кароткае тоўстае палена акруглай формы. Парэзаць бервяно на круглякі, а Падбліжалася грамада рабочых, якія цягнулі на кругляках здаровую роўную хваіну. Гартны.2. зб. Нячэсанае круглае бярвенне як будаўнічы матэрыял. На хутары стаялі чатыры прасторныя хаты, пуні і гумны з тоўстага кругляка. Грахоўскі. Побач., здаровая, вялікая хата з смольнага кругляка. Чорны.3. Разм. Пра тоўстага, круглага чалавека. Але гэта яшчэ дзед быў! Ружовы, белабароды кругляк. Ракітны.КРУГЛЯЧÓК, -чка, м. Памянш.-ласк. да кругляк; невялікі кругляк.КРУГОВІНА гл. кругавіна.КРУГОМ, прысл і прыназ. í. прысл. Навокал, з усіх бакоў. Я паглядзеў кругом — нідзе нікога не відаць. Якімовіч. За вёскай — лугі, пералескі, Бяскрайняе поле кругом. Аўрамчык. // Разм. Усюды, ва ўсіх месцах. Вясна кругом, адгрукалі марозы, Ручай паміж палеткамі журчыць. Броўка.2. прысл. Робячы кругавы рух, апісваючы круг. Колькі раз з неўміручаю марай Крэмль спрадвечны абходзіш кругом. Броўка. // кругом! Ваенная каманда, па якой робіцца паварот на 180 °.3. прысл. Разм. Зусім, поўнасцю. Бывае, што кругом мярзотнік вінаваты, Але выносіць не жадае смецце з хаты. Корбан.4. прыназ, з Р. Вакол чаго-н. Абысці кругом хаты.О Абвесці кругом пальца гл. абвесці.КРУЖÁЛА, -а, н. У будаўніцтве — драўляная або металічная дута, на якой кладуць скляпенне, арку і пад.КРУЖКÓМ, прысл. Разм. Невялікім кругам, утвараючы невялікі круг. Пасля вячэры распалілі касцёр, паселі кружком пад соснамі. Навуменка.КРУЖНА. 1. Прысл, да кружны. Не сунімаючы разбегу, Дзе кружна, дзе і напрасткі, Навобмацак бяруць з-пад снегу Разгон вясновы ручайкі. Гаўрусёў.2. безас, у знач. вык. Далёка, далей, чым па прамой. Краузе надумаў не хадзіць па вуліцы ў камендатуру, бо гэта было крыху кружна, а загадаў прарэзаць дзверы ў агарожы і праз двор выходзіў у каменданцкі будынак. Кавалёў.КРУЖНКІ, -áя, -óе. Абходны, акольны, больш далёкі (пра шлях, дарогу і пад.). Кружная дарога. □ [Марцаліс] не пайшоў напрасткі, а выбраў кружны шлях — больш доўгі і больш пэўны. Шыцік.КРУЖÓК, -жкá, м. 1. Памянш, да круг (у 1, 2 і 3 знач.). Сесці ў кружок. Нарысаваць кружок.2. Круглая драўляная падстаўка пад скавараду. На драўляны прамаслены кружок паставіла [маці] патэльню з яечняй. Шамякін.КРУЖЫЦЦА, кружýся, крýжышся, кружыцца; незак. 1. Паварочвацца вакол сваёй восі, рухацца па кругу; круціцца, вярцецца. Іграе гармонік, у вальсе кружацца пары. І Рыгор з Ларысай у агульным кругу. Б. Стральцоў. Мічман пачаў кружыцца пад музыку, танцаваць і рабіць усялякія выкрунтасы нагамі. Хромчанка. // Беспарадкава рухацца, мітусіцца. Слава не магла ўстаяць на адным месцы ні моманту. Яна кружылася, бегала, паказвала маці на мох і верас. Чорны.2. Лятаючы, рабіць, апісваць кругі. Марудна цягнецца ў хаце летні дзень. Горача. Гудуць і кружацца роем мухі, у вочы лезуць. Колас. Самалёты сады наш,ы наліваюць, над полем кружацца, рунь падкормліваюць. Бялевіч. //

Насіцца ў паветры (пра снег, пыл і пад.). Ціха, павольна кружыліся ў паветры сняжынкі, сцелючы мяккую пасцель зямлі. Васілевіч. Над палянаю кружыўся залаты рой кляновага лісця. Шамякін. // перан. Пастаянна вяртацца да адной і той жа тэмы, прадмета, думкі і пад. Думкі найбольш кружыліся ля свайго раёна. Як там? Што там? Пестрак. Едучы ў трамваі, Парамон Пісанец думаў пра сваё даручэнне. Думкі кружыліся навокал загадкавага прозвішча. Грамовіч.3. Разм. Тое, што і к р у ж ы ц ь (у 3 знач.). Так некалькі дзён і начэй .. [Пацейчык і немец] кружыліся па гэтым лесе, то выпускаючы адзін аднаго з вока, то зноў сыходзячыся. Чорны.4. Разм. Тое, што і кружыць (у 4 знач.). Кружыцца мяцеліца, Сцежкі запарошвае. Валасевіч.О Галава кружыцца гл. галава.КРУЖЫЦЬ, кружý, крýжыш, кружыць; незак. 1. каго-што. Прыводзіць у кругавы рух, застаўляць рухацца па кругу; круціць, вярцець. [Кавалеры] хвацка кружылі сваіх дам. Колас. Кружыць лісце вецер, Рве салому з хаты. Астрэйка.2. Разм. Тое, што і кружыцца (у 2 знач.). Высока ў паднябессі, сумна і адзінока, кружыць коршак — няўжо адтуль выглядае сабе здабычу? Сачанка.3. Ісці, зварочваючы ў бакі, часта мяняючы напрамак руху; блукаць. Пятнаццаць дзён мы кружылі бясконцымі дарогамі па пярэстых і залатых лясах, па карчэўю балот, па зжатых і сумных палях, дзе на іржэўніку завівалася павуціна г пражэрліва крычала варомнё. Каваль. Лявонка пабег на голас. Доўга кружыў па сцяжынках, прабіраўся праз густы бярэзнік. Шуцько.4. Узнімаць снег, пыл, месці (пра мяцеліцу, завіруху і пад.). На двары кружыла мяцеліца. Галавач.О Кружыць галаву — а) выклікаць галавакружэнне. Кружылі мядовым водарам галаву ліпы. Васілевіч; б) перан, пазбаўляць магчымасці разважаць, аб'ектыўна адносіцца да навакольнага. Поспех кружыць галаву.КРУЖЭННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кружыць і стан паводле знач. дзеясл. кружыцца. Кружэнне ў галаве.Круіз732Крупка

КРУІЗ, -а, м. Падарожжа па вадзе, звычайна марское.[Англ. спíізе.]КРУ13НЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да круіза, прызначаны для яго. Круізнае судна. Круізны рэйс.КРУК, -á, м. 1. Род вялікага цвіка, драўлянага ці металічнага, з загнутым тупым канцом. Убіць крук у сцяну. Зняць в крука шапку. □ Бацька павесіў на крук дубальтоўку і, пакульгваючы, падышоў да вешалкі. Чарнышэвіч. Рыгор моўчкі здзеў гарнітур і далікатна павесіў яго на сцяне, на драўляным круку. Гартны. // звычайна мн. (крукí, -óў). Цвікі падобнай формы, якія ўбіваюць у вушак для навешвання дзвярэй, варот. Хаты стаялі з павыбі[ван\ымі вокнамі і знятымі з крукоў .. дзвярамі. Чорны.2. Прыстасаванне для падчэплівання і перамяшчэння грузаў: кароткі металічны прут, загнуты на адным канцы і прымацаваны другім канцом да каната, вяроўкі і пад. А яны — Ліда Палігоша, Надзя Ханкевіч і Зіна Кулянок — падчапілі ўжо форму да крука аўтакрана. «Маладосць».3. Дзвярная зашчапка ў форме загнутага на канцы металічнага прута, які накідваецца на прабой. Банадысь рвануў дзверы, зачыніў пуню і ўзяў дзверы на крук. Чорны. У калідоры пачуліся крокі, і .. [Павел] адшчапіў крук. Чарнышэвіч.4. Металічнае вастрыё з загнутым канцом, асаджанае на шост, палку, якое служыць для падчэплівання, перацягвання чаго-н. Міша дапамагаў хлопцам расцягваць крукамі палаючыя асмалкі сцен. Арочка. // Двухзубыя вілы з загнутымі пад прамым вуглом канцамі для скопвання гною з воза. Скідаць гной крукам. ІІ Разм. Завостраная палка з суком для выскубвання сена, саломы са стога.5. Лішняя адлегласць пры хадзьбе кружным шляхам. І часта ў добрую пагоду Ідзе Міхал дамоў з абходу, 1 хоць чуваць, што ныюць ногі, Але зварочвае з дарогі І робіць крук, бо як стрымацца, Каб не зайсці палюбавацца І ярыною і жытамі? Колас.О Гнуцца крукам; гнуцца ў крук гл. гнуцца. Гнуць у крук (безас.) гл. гнуць. Крукам галавы (носа) не дастаць гл. дастаць. Сядзець крукам гл. сядзець. Крукам стаяць (вісець) над кім-чым гл. стаяць.КРУКАМ, прысл. У сагнутым стане, нагадваючы крук. Крукам выгнуўшы спіну, [чалавек] з-пад ног вырывае камень і кідае ў камяніцу. Скрыган.КРУМКАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, крумкаць, а таксама гукі гэтага дзеяння. Крумканне крумкача. □ Спеў салаўёў, аднастайнае крумканне жаб у блізкай крыніцы, пах чаромхі і бэзу расчулілі Чыжыка. Лупсякоў.КРУМКАЦЬ, -ае; незак. 1. Утвараць гукі, падобныя на «крум-крум» (пра крумкачоў). Трывожна крумкаў на сасонцы крумкач, махаючы крылом. Вялюгін.2. Абл. Крактаць, квакаць (пражаб). Крумкалі жабы ў кар'ерах, запоўненых вельмі дарагой тут вадой. Лупсякоў.КРУМКАЧ, -á, м. Вялікая чорная птушка сямейства крумкачовых, якая жывіцца пераважна падлай; груган.КРУМКАЧАНЯ і КРУМКАЧАНЁ, -няці; мн. -няты, -нят; н. Птушаня крумкача.КРУМКАЧОВЫЯ, -ых. Сямейства птушак, да якога адносяцца крумкач, варона і інш.КРУМКАЧЧО, -á, н., зб. Крумкачы. Крумкаччо! Я вас пакіну ў вашых чорных хмарах. Караткевіч.КРУМКАЧЬ'ІНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крумкача, уласцівы яму. Крумкачыны крык.КРУМЦЫРКУЛЬ, -я, м. Уст. Тое, што і кронцыркуль (у 2 знач.).[Ням. КгшшпгігкеІ — крывы цыркуль.]КРУП, -у, м. Запаленне гартані і трахеі, якое суправаджаецца цяжкім дыханнем і задышкай. Сцяпан, паглядзеўшы хлопчыку ў рог, не сумняваўся, што гэта .. [дыфтэрыя]: усе тыповыя прыметы дыфтэрыйнага крупу. Шамякін.[Англ. сгоííр.]

КРУПА... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню слову кр упы, напрыклад: крупадзёрка, крупарушка.КРУПАВÉЙКА, -і, ДМ -вéйцы; Р мн. -вéек; ж. Машына для ачысткі круп ад шалупіння.КРУПАДЗЁРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Машына для вырабу круп, а таксама невялікае прадпрыемства, дзе вырабляюць крупы. Амаль у кожным мястэчку мы знойдзем такое камбінаванае прадпрыемства, як пільня, млын, ваўначоска, сукнавальня, крупадзёрка і г. д. Сташэўскі.КРУПАРУШКА, -і, ДМ -шцы; Р мн. -шак; ж. Тое, што і крупадзёрка. Ладуцька сабраў праўленне, параіўся, прыкінуў, што можа даць калгасу невялікі млын, крупарушка. Краўчанка.КРУП'Ё, нескл., м. Саўладальнік або служачы ігральнага дома, распарадчык гульні і банкоўшчык.[Фр. сгоггріег.]КРУПÉНЯ, -і, ж. Тое, што і крупнік. Маці паставіла на стол міску з крупеняй. Корбан. Мяшаючы ў місцы лыжкай забеленую грэцкую крупеню, Антон і тут працяг' ваў сваю размову: — Крупені сербануў бы во, піць не хацелася б. Ермаловіч.КРУПÍНА, -ы, ж. Асобнае зерне круп.О Крупіна за крупінай ганяецца з дубі-най — пра вельмі рэдкую страву.КРУШНКА, -і, ДМ -шцы; Р мн. -нак; ж. і. Памянш, да крупіна; маленькая крупіна.2. Дробная часцінка чаго-н. З сосен ападалі на тратуар ледзяныя крупінкі інею. Грамовіч. // перан. Пра вельмі малую колькасць чаго-н. [Наталля:] Шчаслівая тым, што я патрэбны чалавек, што магу несці хоць крупінку цяжару, які лёг на плечы народа. Крапіва. У Ганны Сяргееўны яшчэ была крупінка надзеі, і яна рашыла трымацца да канца. Няхай.КРУПКА, -і, ДМ -пцы, ж. 1. зб. Здробненае, ачышчанае ад шалупіння зерне пшаніцы як прамежкавы прадукт пры перапрацоўцы яе ў сартавую муку.2. Род адна- і шматгадовых раслін сямейства крыжакветных.3. зб. Тое, што і крупы (у 2 знач.); крупкі. Вецер працінаў бок, ляскаў крысамі шы-К рупкі 733Круты

няля, сек у шчокі дробнаю колкаю крупкай. Грахоўскі.КРУПКІ, -пак; адз. няма. Памянш, да крупы.КРУПНІК1, -у, м. Крупяны суп; крупеня. Ужо з'елі верашчаку, яе месца заняў на стале забелены прасяны крупнік. Гурскі.КРУПНІК2, -у, ле. Хмельны мядовы напітак, пашыраны раней на Беларусі. — Добра,— сказаў тоўсты Іван і закругленым рухам разліў па чарках крупнік. — Карты на стол. Караткевіч.КРУПОЗНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крупу. Крупознае запаленне лёгкіх.КРУПЧÁК, -á, м. Разм. Кабан, хворы на трыхінелёз. А падкаціўся [Адась] да Адэлінага бацькі тым, што добра знаўся па свіннях і ніколі, бывала, не купіць крупчака ці з другой якой хваробаю. Гурскі.КРУПЧАСТЫ', -ая, -ае. 1. Які складаецца з крупінак; зярністы. Ціхі ранак. Снег крупчасты Пад падэшвамі рыпіць. Гілевіч. [Лёня] зноў торкаў рыдлёўкай у крупчасты гравій, мерыўся зачарпнуць поўны шуфель. Гроднеў.КРУПЧАСТЫ2, -ая, -ае. Разм. Заражаны трыхінелай. Крупчастае мяса. □ Кій быў з асмаленага ядлоўцу, ім Марцін расшчамляў свінням пашчэнкі, глядзеў, ці не крупчастыя. Карпюк.КРУПЧАТКА, -і, ДМ -тцы, ж. Самы высокі сорт пшанічнай мукі, прыгатаванай з крупкі. Ужо цягнулі [паліцаі] са склада на машыну некалькі мяшкоў крупчаткі і цукру. Лынькоў.КРУПЫ, круп; адз. няма. 1. Прадукт харчавання, які складаецца з ачышчаных цэлых або сечаных зярнят розных культур. Ячменныя крупы. Рысавыя крупы. □ Палічкі трэцяй шафы займаліся прадуктамі — гарохам, макаронамі, крупамі,— перасыпанымі з магазінных кулькоў у белыя торбачкі. Ракітны.2. Снег у выглядзе невялікіх шарападобных зярнят. Закруціў вецер, б'ючы ў твар чалавека калянымі, як шрот, крупамі. Хадкевіч.О Надзьмуцца як мыш на крупы гл. надзьмуцца.КРУПЯНЫ, -áя, -óе. Які мае адносіны да круп, прызначаны для іх вырабу. Крупяная прамысловасць. Крупяныя культуры. Ц Прыгатаваны з круп. Крупяны суп.КРУТА. Прысл, да круты.О Крута прыходзіцца гл. прыходзіцца.КРУТА... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню слову круты (у 1 знач.), напрыклад: крутарогі, крутаплечы.КРУТАБОКІ, -ая, -ае. З крутымі бакамі. Збягалі да .. [Дзвіны] крутабокія звілістыя яры, жаўцелі пясчаныя выспы. Хадкевіч.КРУТАБЯРЗЖНЫ, -ая, -ае. З крутымі берагамі. Крутабярзжная рака.КРУТАВАТЫ, -ая, -ае. Даволі круты. Крутаваты пад'ём. □ Цяжка узыходзіць да Вялікага Каменя ад рэчкі: крутаватая, старчма ўзнятая сцежка. Баранавых.КРУТАВЁРХІ, -ая, -ае. З крутым верхам (кронай, дахам і пад.). Перад самым пераездам стаяў крутаверхі клён у шапцы густога маладога лісця. Колас.КРУТАВÉРЦЬ, -і, ж. Разм. 1. Пра дрэннае надвор'е з мяцеліцай, завірухай. Нас «злыгаў» лёс на доўгія гады і пагнаў далёка ад родных мясцін у снежную крутаверць каржанскіх лясоў. Грахоўскі. Іду, крутаверцю белай Засыпаны да галавы. Цвірка. / у перан, ужыв. Расой чырвонай апаліў траву Хтось за мяне ў той чорнай крутаеерці. Зуёнак.2. Пра вірлівую ваду, паводку. Падмываючы жвір, глыбока ў бераг уразалася пляскотная крутаверць. Паўлаў.

КРУТАДУШНІК, -а, м. Разм. Тое, што і крывадушнік; круцель.КРУТАЛОБЫ, -ая, -ае. З крутым лобам. Круталобая галава. Круталобы алень.КРУТАНУЦЦА гл. крутнуцца.КРУТАНУЦЬ гл. крутнуць.КРУТАПЛЕЧЫ, -ая, -ае. З крутымі плячамі. Крутаплечы, з пудовымі кулакамі, каваль Кастусь Махнач з ранку да вечара рамантаваў са сваімі памочнікамі плугі, вароны, перацягваў колы, акоўваў перадкі. Курто.КРУТАРÓГІ, -ая, -ае. З крутымі рагамі. Крутарогі алень.КРУТАСВÉТ, -а, М -свеце, м. Разм. Тое, што і круцель. Пра Яўстрата ў Ельнічах ніхто слова благога не скажа. І пра самога, і пра трох яго сыноў. Праўда, толькі пра трох, бо чацвёрты, самы меншы, Юзік — такі ж крутасвет, што проста дзіва, у каго ён і ўдаўся. Вітка.КРУТАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць крутога. Крутасыь схілаў.КРУТНУЦЦА і КРУТАНУЦЦА, -нýся, -нéшся, -нéцца; -нёмся, -няцéся; зак. Аднакр, да круціцца (у 1 знач.).КРУТНУЦЬ і КРУТАНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Аднакр, да круціць (у 1 знач.).КРУТНЯ, -í, ж. Разм. 1. Дзеянне паводле дзеясл, круціць (у 2, 6 знач.).2. Дзеянне паводле дзеясл, круціцца (у 2, 4, 5 і 7 знач.).3. Падман, махлярства. Адбыў кару, вярнуўся ў сяло — ну, думалі, зразумеў ён, што крутнёй ды зладзействам на свеце не пражывеш. Краўчанка.КРУТБІ, -áя, -óе. 1. Амаль адвесны, абрывісты; проціл, пакаты. — Ого, гара, як печ, крутая! 1 вось чаму дарожка тая, Вы шрубка, ўецца па-над бокам: Узлезь, папробуй, простым крокам! Колас. Добрыя коні прызвычаена лёгка ўзбіраюцца на крутыя ўзгоркі. Брыль. // Выгнуты, выпуклы. Круты лоб. □ Люся паказала на чучала здаравеннага быка з магутным крутым хібам. Даніленка. [Чалавек] ішоў вольна, .. падстаўляючы ветру загарэлыя крутыя грудзі. Самуйлёнак.2. (звычайна ў спалучэнні са словамі «паварот», «залом» і пад.). Не паступовы, раптоўны, рэзкі. На крутым павароце зад матацыкла занесла. Б. Стральцоў. Дзвіна тут рабіла даволі круты паварот улева. Хадкевіч. // перан. Рашучы, значны. Круты ўздым сельскай гаспадаркі. □ Ігнату хацелася толькі і гаварыць аб тым, што ў жыцці яго адбыўся круты, небывалы паварот. Кавалёў.3. Суровы, упарты (пра характар чалавека, а таксама пра чалавека з такім характарам). Аднак пілі ў меру, аглядаючыся на дзверы: пабойваліся крутога хеашчовага нораву. Лупсякоў. — Ліквідаваць абсталяванне я вам неКрух м ал _____________________________________734__________________________________Круціццадам. А не — Зык будзьце здаровы! Я чалавек круты. Скрыган. // Жорсткі, рашучы. Крутыя меры. ІІ перан. Моцны, вялікі. Стаяў туман, мароз круты. А. Александровіч. // Цяжкі, напружаны, пераломны (пра час). Прыйшла крутая часіна і для .. [Свішчэўскага]. Грамовіч. Толькі ў крутую хвіліну, калі чалавеку, як сонечнае цяпло, патрэбен сяброўскі поціск рукі, .. людзі так хутка збліжаюцца. Мележ.4. Густа замешаны, звараны да гушчыні. Крутое яйцо. Крутое цеста. □ Максім чэрпаў і чэрпаў крутую ячную кашу. Асіпенка.5. Туга скручаны, звіты. Крутыя ніткі. КРУХМАЛ, -у, м. 1. Вуглявод асобага са-ставу, які утвараецца ў зялёных частках большасці раслін і адкладваецца ў клубнях, насенні, лісці ў выглядзе зярнят.2. Белы парашок без смакавых якасцей, які атрымліваецца з некаторых раслін (прымяняецца ў харчовай, хімічнай і тэкстыльнай прамысловасці). Бульбяны крухмал. Рысавы крухмал.КРУХМÁЛЕННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, крухмаліць.КРУХМÁЛЕНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад крухмаліць.2. у знач. прым. Крухмальны, накрухмалены. Крухмаленая рубашка.КРУХМÁЛІСТАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць крухмалістага. Крухмалістасць бульбы.КРУХМАЛІСТЫ, -ая, -ае. Які змяшчае ў сабе многа крухмалу. Крухмалістая кукуруза. Крухмалістая бульба.КРУХМÁЛІЦЦА, -ліцца; незак. Зал. да крухмаліць.КРУХМАЛІЦЬ, -лю, -ліш, -ліць; незак., што. Акунаць (бялізну, адзенне) у раствор крухмалу для надання цвёрдасці, глянцу. Крухмаліць бялізну.КРУХМАЛЬНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да крухмалу. Крухмальны завод. Ц Прыгатаваны з крухмалу. Крухмальны клейстар.2. Насычаны растворам крухмалу; накрухмалены. Крухмальны каўнер. □ 3-пад крухмальных манжэтаў еысунуліся рукі — тонкія, белыя, амаль празрыстыя пальцы. Мікуліч.КРУЦЁЙШЫ, -ая, -ае. Выш. ст. да прым. круты.КРУЦЕЛЬ, -цяля, м. Разм. Хітрун, махляр. Такой лісліваю прымоўкай Сустрэў пан Богут бабыля, Каб акруціць сваёй вяроўкай, Дасціпным ходам круцяля. Колас. У гэтым Платон не зусім памыляўся: частка завознікаў пасля яго памолу шукала іншых млыноў, а праз людзей з гневам перадавалі, што Саковічы—• мярзотнікі, басякі, жулікі і круцялі і што іх ай як добра было б на асіне павесіць! Ракітны.КРУЦЁЛЬКА, -і, ДМ -льцы; Р мн. -лек; ж. Разм. Жан. да круцель.КРУЦÉЛЬСКІ, -ая, -ае. Разм. Які мае адносіны да круцельства, да круцяля. Круцельскія хітрыкі.КРУЦЕЛЬСТВА, -а, н. Разм. Паводзіны, спосаб дзеяння круцяля; махлярства, ашуканства. Праўда, нядоўга трэба было высвятляць, хто займаецца такім круцельствам, бо кожны добра помніў, калі і ў каго ён малоў. Ракітны.КРУЦЁЛКА, -і, ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж. Разм. 1. Назва розных прадметаў, прыстасаванняў, якія круцяцца. У другой грамадзе народ акружыў чалавека з круцёлкаю і пазіраў, як прабаваў хто шчасця. Колас. СямТам скрыпеў журавель або тарахцела круцёлка над студняй. Брыль. [Шыковіч] дасканала ведаў усе старажытныя канструкцыі сялянскіх замкоў — круцёлак, засовак, зашчэпак. Шамякін.2. Легкадумны, ветраны чалавек (пераважна пра жанчыну). Збіраўся нават раскрычацца [Арцём Ісакавіч] на гэтую бессаромную круцёлку, якая — на табе — знайшла час распытваць аб розных глупствах, ды ў каго распытваць! Лынькоў. [У Веры Андрэеўны] ўжо складаўся вобраз Тамары — хлусліеай круцёлкі, якая хоча ашукаць яе сына.

Арабей.КРУЦІГАЛОЎКА, -і, ДМ -лóўцы; Р мн. -лóвак; ж. Птушка сямейства дзятлаў, якая пры спуджванні ўтварае арыгінальныя рухі шыяй і шыпіць.КРУЦІЗНА, -ы, ж. 1. Уласцівасць крутога (у 1 знач.). Круцізна пад'ёму. Круцізна берага.2. Крутое месца, абрыў. [Іван] таропка ўзбег на круцізну, быццам уцякаючы ад думак аб .. [Джуліі], пакінутай унізе, але ўсё ж не могучы адолець прыкрасці сваіх адчуванняў. Быкаў.КРУЦІЛЬНЫ, -ая, -ае. Прызначаны для кручэння, звівання чаго-н. Круцільная машына.КРУЦІХВОСТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Разм. Тое, што і круцёлка(у2 знач.). То ж трэба думаць, нейкая гадаўка і круціХвостка падабрала вунь якую чыстую, вунь якую далікатную душу! Паслядовіч.КРУЦІЦЦА, кручýся, круціліся, круціцца; незак. 1. Рухацца па кругу або паварочвацца вакол сваёй восі; вярцецца. Майстар націснуў на кнопку, і свярло з лёгкім гулам пачало круціцца. Кулакоўскі. Вялікі шліфавальны камень пачынае хутка круціцца. Асіпенка. // Варочацца з боку на бок. Хлопчык круціўся, трызніў, мабыць, снілася яму нешта страшнае. Чарнышэвіч. // Беспарадкава рухацца; хадзіць вакол чаго-н.; кружыцца. — Круціўся я на гэтым месцы з гадзіну, нічога больш, не знайшоў. Панёс свой грыб у санаторый, як святыню, у дзвюх руках. Лужанін. Хлопчык бездапаможна круціўся на адным Месцы, адмахваючыся ад сабакі сваёю шапкаю. Арабей. // перан. Пастаянна вяртацца да адной і той жа думкі, тэмы і пад. Размова Круцілася вакол незразумелых, чужых для слыху слоў: эканамісты, сацыял-дэмакраты, анархізм. Асіпенка. [Засмужац] паспрабаваў адагнаць сон,— нейкая надакучлівая думка неадчэпна, як сляпень, круцілася ў галаве. Мележ.2. Быць ахопленым віхравым рухам; кружыцца. Снег марудна круціўся ў сумным зімовым паветры. Гарэцкі. // Уздымаць снег, пыл і пад.; месці (пра вецер, завіруху і пад.). Доўга яшчэ круцілася, не магла нацешыцца завіруха. Васілевіч. // Узнімацца ўверх колцамі; віцца (пра пыл, туман і пад.). Застаўшыся ў кузні адзін, Міша глядзеў у задуменні, як над горнам круціўся сівы, гаркаваты дымок. Арочка.Круціць735Круць-верць

3. Разм. Пастаянна знаходзіцца дзе-н., каля каго-, чаго-н. Вакол дзеда круціліся ўнукі. Колас. [Новікаў] круціўся ля канторы і ўедліва дапякаў кожнага, хто трапляўся на вочы. Дуброўскі. // Увіхацца каля каго-, чаго-н. Колышаў круціўся каля машыны, ламаючы галаву, відаць, над тым, што зрабіць, каб выйсці з бяды. Мележ. «Я так і ведаў! — узгарэўся Алесь.—Круціся адзін каля трактара». Шахавец. // Неадступна хадзіць за кім-н., заляцацца да каго-н. На гэтым спектаклі мядзведзіцкі настаўнік круціўся ўсё каля Зосі. Крапіва. Сёлета Ігнат Пацапень прыехаў адзін і зараз жа пачаў круціцца каля Вікторыі Аркадзеўны. Паслядовіч. // Перашкаджаць, замінаць. Круціцца пад нагамі.4. Не могучы ўседзець на адным месцы, неспакойна паварочвацца то ў адзін, то ў другі бок; вярцецца. Суддзя круціўся на крэсле, нібы пад яго падсыпалі жменю іголак. Лынькоў.5. Разм. Быць у пастаянным клопаце. — І не адзін такі я: шумім, круціліся, а толку няма. Колас. ДЗ вечара і да зары І ад зары да вечара Грукочуць МАЗы ў Мазыры і круцяцца дыспетчары. Грахоўскі. — А Сарока— жыве, круціцца цэлымі днямі ў працы, у клопатах. Такім калгасам кіраваць — гэта ж вам не жартачкі. Краўчанка.6. Разм. Выкручвацца, хíтрыць. Арлоўскі як ні круціўся, як ні муліўся, але такі здаўся. Чарнышэвіч.7. Разм. Быць у любоўных адносінах з кімн.; любіцца. — А, усе яны такія, махнуў рукою Булаўка,— або замуж выходзяць, або круцяцца з другімі... Пальчэўскі. На начлезе [Марына], бывала, толькі з хлопцамі і круціцца. Скрыган.8. Зал. да круціць (у 1 знач.).О Галава круціцца гл. галава. Круціцца ваўчком — вельмі хутка кружыцца, вярцецца.КРУЦІЦЬ, кручу, крýціш, круціць; незак. 1. каго-што. Прыводзяць у кругавы рух; вярцець. Круціць педалі. □ Два калгаснікі завіхаліся каля сячкарні. Адзін падаваў салому ў жолаб пад зубы і нажы, а другі круціў кола спецыяльна прыстасаванаю ручкаю. Колас. Вада круціла вялікае кола, аж дрыжалі сцены. С. Александровіч. // Разм. Паварочваць у розныя бакі. Ганне Сцяпанаўне падабалася, што Алесь збянтэжана круціць у руках шапку, што ў яго вачах замілаванне да яе дачкі і дакор за яе кпіны. Шыцік. Той [вартаўнік] доўга круціў у руках пропуск. Асіпенка.2. чым. Паварочваць з боку ў бок. Гэта думка можа з гадзіну свідравала краўцовы мазгі, ён выцягваў шыю, круціў галавой. Чорны. [Вераб'і] палахліва круцілі з боку ў бок сваімі дзюбамі. Лынькоў.3. што. Звіваць, скручваць што-н. Грыцко паспешліва круціў з лазы жгуты і перавязваў імі Святлане ногі вышэй калень, а Міхал стаяў, нахіліўшыся над Зінай. Кулакоўскі. Андрэй і Іван граблямі скручвалі радкі вылежалага лёну, рабілі з іх вялізныя пукі, а Алена круціла доўгія перавяслы і звязвала тыя пукі. Чарнышэвіч. // Скручваць з паперы (цыгарку, папяросу). Ганскі закінуў лейцы на ручку плуга і на хаду пачаў круціць цыгарку. Крапіва. Чарнавус цяжка апусціў-ся на лаўку, выняў з кішэні кніжачку тонкай паперы, фукнуў на яе і, адарваўшы лісток, пачаў круціць папяросу. Кулакоўскі. // Завіваць, перабіраючы пальцамі. Пад ялінай стаяў, Вус круціў у кручок Паляўнічы-фарсун, Лапатун і дзівак. Бядуля.4. каго-што. Прыдаваць віхравы рух чаму-н. Завіруха круціла пасмы снегу, хапалася закрыць сумную пустату халоднай беллю. Мележ. // без дап. Узнімаць снег, пыл і пад.; месці (пра завіруху і пад.). Круціла і замятала дарогу мяцеліца. Васілевіч. Завіруха круціць. Маразы Грукаюць, аж дуб стары гудзе. Бялевіч.5. Разм. Ухіляцца ад прамога адказу; хітрыць, шальмаваць. — Нешта ты круціш, хаваешся ад нас. Кожны вечар у скверы тырчыш. Навуменка. // Спрытна выходзіць з якога-н. становішча. — Круціць, нягоднік. Хоча вывернуцца. Новікаў. Гаспадар — кулак багаты,— Як заўсёды, стаў круціць, Толькі б меней заплаціць. А. Александровіч. // Жульнічаць. — А мы нічога, Мацвей Сцяпанавіч, мы толькі праеучылі тут трохі аднаго, каб не круціў болей у картах. Лынькоў.6. з кім. Разм. Быць у любоўных адносінах, сувязях з кім-н. — Трымаешся за спадніцу Герасімовічышкі... Твая

Варка даўно круціць з Данілам, а ты мне вочы колеш,— і Рыгорка ўедліва разрагатаўся. Дуброўскі.7. каго. Разм. Караючы, цягаць за вушы, валасы. — Ты што ж гэта, злодзей ты, зневажаеш старэйшых? — ціха, з прыціскам і крыху нараспеў прыгаварвае Німохаў бацька і круціць сына за вуха. Колас.8. перан. Разм. Па-свойму распараджацца, камандаваць кім-н. — Пэўна, заслужаны, калі так крута круціць. Быкаў.9. што. Рабіць свердлам дзіркі ў чым-н. Круціць дзіркі.10. перан.; звычайна безас. Балюча пранізваць што-н., прычыняць рэзкі боль. — Круціць усяго, ўзнімае з ложка, кідае ў бяздонне... Падварочвае пад грудзі. Хапаюць колькі, не дыхнуць. Пташнікаў.<> Круціць галаву каму — а) заблытваць, збіваць з толку. — Ой, сынок, не круці ты мне галаву. Васілевіч; б) прывабліваць, улюбляць у сябе. [Люба] завіхаецца ля кожнага хлопца. І не тое, што каб сур'ёзна, а так, абы галаву каму круціць. Лынькоў. Круціць галаву над чым — старацца зразумець, вырашыць што-н. Круціць мазгамі (галавою) — тое, што і варушыць мазгамі (галавою) (гл. варушыць). Круціць носам — адмаўляцца, упірацца, выказваць незадавальненне. Круціць раман з кім — знаходзіцца ў любоўных адносінах; фліртаваць. Круціць рукі каму — сілай загінаць рукі за спіну і звязваць іх. Круціць хвастом — а) хітрыць, крывадушнічаць; б) легкадумна паводзіць сябе, гуляць з многімі (пра жанчыну). Як ні круці — нягледзячы ні на што, у любым выпадку, пры любых абставінах.КРУЦЬ, выкл. у знач. вык. Разм. Ужываецца ў значэнні дзеясловаў крутнуць і крутнуцца. Конік той круць назад ды дай бог ногі. Ракітны.КРУЦЬ-ВЕРЦЬ, выкл. у знач. вык. Ужываецца для абазначэння хуткіх рухаў, раптоўных паваротаў у розныя бакі. Сымон ніКруча______________________________________736_______________________________Крываві ц па на хвілінку спакойна не ўседзіць. Круцьверць галавой ва ўсе бакі. Бядуля.О Хоць круць-верць, хоць верць-круць — ці так ці гэтак, усё роўна.КРУЧА, -ы, ж. Крутое месца, круты бераг,спуск. Бальніца стаіць на высокім беразе, над самай кручай, і Дняпро — вось ён, унізе. Шамякін. Крохкі, высушаны сонцам глей увесь час асыпаўся з-пад ног, калі яны спускаліся з кручы. Лупсякоў.КРУЧАНЫ, -ая, -ае. 1. Зроблены, прыгатаваны шляхам скручвання. Кручаная пража. Кручаныя дубцы.2. Разм. Хворы на шаленства (пра жывёл). Кручаны сабака. Ц Нясталых, несур'ёзных паводзін (пра чалавека). — І скажыце, ці не дурны, ці не кручаны хлопец. Як да вайны трэба было ў школу хадзіць ды вучыцца, дык яго за кніжку не загнаць было. А цяпер дзень і ноч чытае. Арабей. Хлопцы пакеплівалі з Макара, расказвалі такое, ад чаго Макар чырванеў, згараў ад сораму і крыўды ды кляўся, што ніколі не гляне на к>ручаную няверную Ядвісю. Асіпенка.3. перан. Няроўны, неспакойны, заблытаны.— Жыццё тваё, чалавеча... Якое яно., нейкае кручанае. Дуброўскі.4. Разм. З няроўнымі сцёбламі, касымі слаямі (пра дрэва, драўніну). Хмызняк быў нейкі нялюдскі: каравы, кручаны, цвёрды, я?: жалеза. Маўр. // Кучаравы, пакручасты (пра валасы).О Кручаны мяч гл. мяч. Кручаны ўдар гл. Ўдар.КРУЧКАВÁТЫ, -ая, -ае. Загнуты кручком, па форме падобны на кручок. Кручкаватая дзюба.КРУЧКАТВОР, -а, м. Неадабр. Той, хто мае схільнасць да кручкатворства. Не дае Аксён задрамаць сялянам у іх заціснутым жыцці. Катурхае, будзіць іх грамадскую думку, кідае новыя мыслі, падымае на змаганне з няпраўдай, бо сялян ашукалі, абышлі ўсякія кручкатворы-чыноўнікі, панскія прыслужнікі. Колас.КРУЧКАТВОРСТВА, -а, н. Неадабр. Наўмыснае выкарыстанне ўсякіх дробязей, фармальнасцей для зацягваяня, заблытвання судовых і адміністрацыйных спраў з карыслівай мэтай. — Хто б ён ні быў і чым бы ён ні кіраваўся, а ён чалавек небяспечны, крамольнік, гэта ясна, прайдоха, не пазбаўлены юрыдычнага кручкатворства, праўда, наіўнага. Колас.КРУЧКОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кручка (у 1, 2 знач.). Кручковыя рыбалоўныя снасці.КРУЧОК, -чка, м. 1. Памянш, да крук (у 1—4 знач.); невялікі крук. Павесіць паліто на кручок.2. Прыстасаванне рознай формы з загібам на адным канцы, якое служыць для зачэплівання чаго-н. Вязальны кручок. Рыбалоўны кручок. Ц Прыстасаванне для віцця вяровак. Я прынёс з сяней пакулле, дастаў кручкі, пачаў віць лейцы. Асіпенка.3. Росчырк, завіток на пісьме. Стаўшы на лаве, Ніна вымае з-за іконы сшытак, які хавае туды ад Толіка. Садзіцца за сталом і пачынае крэмзаць свае кручкі і кружочкі. Брыль.

4. перан. Разм. Зачэпка, пры дзірка да каго-н. [Гарбулёў] стараўся збянтэжыць Саламона рознымі спосабамі, скампраметаваць яго перад людзьмі. На гэта ў Гарбулёва было шмат кручкоў: Саламон кепска [вало]дае расійскай мовай. Не ведае матэматыкі. Не ведае такту. Бядуля.5. Неадабр. Тое, што і кручкатвор.6. Уст. Мера гарэлкі, роўная 250 г. Лабановіч цішком паслаў бабку Параску ў манапольку па кручок гарэлкі. Колас.КРУЧЧА, -а, н., зб. Крукі. Абвісае кручча, якім сашчэплены паміж сабою вагоны. Лынькоў.КРУЧЗННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. круціць (у 1, 3, 5 і 9 знач.) і круціцца (у 1, З знач.). Кручэнне пражы.КРУШНЯ, -і, ж. Абл. Куча камення. Яшчэ ў дзяцінстве .. [Лабановіч] любіў сядзець на кучы камення ў полі (гэта куча называлася крушня), слухаць і пазіраць, што адбываецца навокал. Колас.КРУШОН, -у, м. Асвяжальны фруктовы напітак.[Ад фр. сгасЬоп — маленькі гарлач.]КРУШБІНА, -ы, ж. Невялікае лісцевае дрэва або куст сямейства крушынавых, з кары якога вырабляюць слабіцельную настойку, а з ягад — фарбу.КРУШБІНАВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да крушыны. Крушынавы куст.

2. у знач. наз. крушынавыя, -ых. Сямейства кустоў і дрэў, да якога адносяцца крушына, дзяржыдрэва і інш.КРУШЫННІК, -у, м. Дрэвы, кусты крушыны; зараснік крушыны. Урэшце прадраліся на квартальную лінію, напаўзарослую крушыннікам і малінаю. Масарэнка. Крушыннік згусціўся над самаю ручаінаю. Чорны.КРУШЬІННЫ, -ая, -ае. Тое, што і крушынавы. Крушынныя зараснікі.КРУШЭННЕ, -я, к. 1. Няшчасны выпадак, катастрофа з поездам у дарозе. Крушэнне цягніка. Пацярпець крушэнне. Ц Гібель судна. Крушэнне парахода.2. перан.; чаго. Гібель, крах. Крушэнне каланіяльнай сістэмы. Крушэнне надзей.КРЫВА... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню слову к р ы в ы, напрыклад: крывабокі, крываногі.КРЫВАБОКАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць крывабокага.КРЫВАБОКІ, -ая, -ае. Са скрыўленым бокам або бакамі. [Арцём] крывабокі, пашкоджана шыя, жыве бабылём у маленькай хацінцы. Навуменка. // Нахілены, пакошаны на адзін бок. Крывабокая, абточаная ўся шашалем шафа стаяла адцягненая ад сцяны. Чорны.КРЫВАВАТЫ, -ая, -ае. Злёгку пакрыўлены, крывы. Крываватае дрэва. □ Сухарэўскі падняўся на крываватыя ногі, доўга стаяў, пазіраючы з-пад рукі на шырокія палеткі жыта. Асіпенка. Пазок быў глыбокі і крываваты — дужкай. Пташнікаў.КРЫВÁВАЧНЫ, -ая, -ае. Разм. Які мае адносіны да крываўкі, суправаджаецца крываўкай. Крывавачны панос.КРЫВАВІЦЦА, -віцца; незак. Выдзяляць кроў; кроватачыць. Але ісці яму яшчэ было трудна і няможна: ад хады зноў крывавіла-Крываві ц ь 737Крывашыі

ся б рана. Колас. Па твары скрозь крывавілася абдзёртыя пля.чіны. Чорны.КРЫВАВІЦЬ, -вáўлю, -вáвіш, -вáвіць; незак. 1. каго-што. Біць, разбіваць да крыві. — Як вам не брыдка, мужчыны,— звярнуўся Лабановіч да грамады.—Дапусціць, каб людзі крывавілі адзін другога! Разпіміце іх! Колас. Крывавіць ногі брудны шлак сухі. Гаўрусёў.2. Разм. Тое, што і к р ы в а в і ц ц а. Калена аб нешта збіта ці праколата і крывавіць. Сачанка.3. што. Пэцкаць, мазаць кроўю; пакідаць крывавыя сляды на кім-, чым-н. А ногі белы снег крывавяць. Глебка.КРЫВАВЫ, -ая, -ае. 1. Напоўнены кроўю; з прымессю крыві. Крывавы мазоль. // Кроватачывы. Крывавая рана.2. Заліты кроўю; акрываўлены. Крывавыя рукі. Крывавы бінт.3. Які суправаджаецца праліццём крыві, звязаны з кровапраліццем. Крывавае злачынства. Крывавая помста. □ Не для сваёй жа славы У суровы час вайны 3 бацькамі ў бой крывавы Кідаліся сыны. Непачаловіч. // Які ўчыніў многа забойстваў. Мы .. не аднойчы чулі пра дэспатаў крывавых і тыранаў. Дубоўка. / усплылі ў памяці Андрэя колішнія расказы бабкі аб паншчыне, аб крывавых панах... Пестрак.4. Ярка-чырвоны, колеру крыві. У змрочным вячэрнім небе замігцелі крывавыя заранкі. Лынькоў. Крывавае сонца ўставала з-за небасхілу. Дамашэвіч.5. перан. Цяжкі, пакутлівы, горкі. Крывавы пот. Крывавыя слёзы.О Крывавая нядзеля гл. нядзеля.<> Да крывавага поту гл. пот.КРЫВАДУШНАСЦЬ, -і, ок. Уласцівасць крывадушнага. Крывадушнасць паводзін. Крывадушнасць слова.КРЫВАДУШНІК, -а, м. Крывадупгаы чалавек.КРЫВАДУШШЧАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Рабіць, паступаць прытворна, няшчыра; праяўляць у сваіх паводзінах крывадушша. [Генрых] разумеў усё, і яго чыстая дзіцячая душа не магла крывадушнічаць. Ракітны.КРЫВАДУШНЫ, -ая, -ае. Поўны крывадушша; няшчыры, двудушны. Крывадушны чалавек. // Уласцівы крывадушніку; няшчыры, прытворны. Фальшывая, крывадушная дабрата кулака-святошы надае вобразу Кузьмы пэўную глыбіню і аб'ёмнасць. Бярозкін.КРЫВАДУШША, -а, н. Неадпаведнасць слоў, учынкаў шчырым пачуццям, перакананням; двудушнасць, няшчырасць. У жыцці не месца крывадушшу, Як ліхой у кветніку траве! Непачаловіч.КРЫВАЖЭРНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць крыважэрнага; жорсткасць, лютасць.КРЫВАЖЭРНЫ, -ая, -ае. Які жывіцца чужой кроўю, мясам (пра звера). — Няма звера страшнейшага за тыгра,— крыкнуў Тарыел.. — Ён самы крыважэрны звер на свеце. Самуйлёнак. // перан. Схільны да забойстваў; жорсткі, люты. Няўжо мірны чалавек, якога пагрозамі прымусілі ўстрымацца ад подпісу, адразу ж зробіцца крыважэрным прыхільнікам вайны? Маўр.КРЫВАЛАПЫ, -ая, -ае. З крывымі лапамі, нагамі. Крывалапы сабака. □ Сухарэўскі па-дышоў да яго, шырока расставіўшы крывалапыя ногі, спыніўся. Асіпенка. // 3 крывымі лапамі, галінамі. Крывалапыя сукі Цягнуцца да вокан. Гілевіч.КРЫВАЛІНÉЙНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць крывалінейнага.КРЫВАЛШЁЙНЫ, -ая, -ае. Які ўтвараецца крывымі лініямі. Крывалінейная паверхня. ІІ Які ўтварае крывую лінію. Крывалінейны рух.КРЫВАНОГІ, -ая, -ае. 1. З крывымі нагамі. Гунава., у цьмяным святле пазнаў прысадзісты, крываногі сілуэт свайго ад'ютанта. Самуйлёнак. // Такі, у якога адна нага карацейшая або балючая; кульгавы. Крываногі сабака.2. З пакрыўленымі ножкамі (пра рэчы). Крываногі стол. □—Вам .. з гэтым крываногім апаратам,— паказаў ён на тэадаліт,— лягчэй, і вы надта так не ганіцеся за намі. Пташнікаў.КРЫВАНОЖКА, -і, ДМ -жцы; Р мн. -жак; ж. Разм. Пра чалавека або жывёліну з крывымі ці балючымі нагамі.КРЫВАНОСЫ, -ая, -ае. З крывым носам. Незнаёмы зморшчыў сухі крываносы твар, вяла глянуў на Пазняка. Дуброўскі.

КРЫВАПІВЕЦ, -пíўца, м. Пагард. Пра чалавека,- які жорстка прыгнятае, эксплуатуе каго-н. Як толькі магла не любіць душа, сэрца, усё пачуццё чалавека-крывапіўца,— так адносілася Ганна да паноў. Нікановіч.КРЫВАРÓГІ, -ая, -ае. З крывымі, выгнутымі рагамі.КРЫВАРОТЫ, -ая, -ае. З крывым, перакрыўленым ротам.КРЫВАРУКІ, -ая, -ае. З крывымі рукамі.КРЫВАСМОК ', -а, м. 1. Кажан, які жывіцца кроўю жывёл (жыве ў Цэнтральнай і Паўднёвай Амерыцы).2. Пагард. Тое,што і крывапівец. Аўтар метка біў у гэты казённы шчыт царскай асобы і рашэціў яго, сцягваючы з цара далікатныя покрывы і паказваючы ў сапраўдным, непадмалёваным, грубым выглядзе чалавека-павука, найбольшага крывасмока на целе народа. Колас.КРЫВАСМОК2, -у, м. Шматгадовая лекавая расліна сямейства ружакветных.КРЫВА ТО ЛКІ, -аў; адз. няма. Няправільныя, неабгрунтаваныя разважанні, выказванні адносна каго-, чаго-н. Аформіць свой шлюб вырашылі неадкладна, каб не было пра .. [Ганну], як настаўніцу, якіх крыватолкаў. Дубоўка.КРЫВАЎКА, -і, Д М -вáўцы, ж. Разм. Крывавы панос, дызентэрыя. Захварэць на крываўку. Лячыцца ад крываўкі.КРЫВАУНІК, -у, м. Шматгадовая травяністая лекавая расліна сямейства складанакветных з пёрыстымі рассечанымі лістамі і моцным пахам. Рыбачка падняла яго, схавала, Крываўнікам на ранах кроў спыніла. Лойка.КРЫВАЦВÉТ, -у, м. Аднагадовая травяністая расліна сямейства бурачнікавых з блакітнымі кветкамі.КРЫВАЦЁК, -у, м. Выцяканне крыві з крывяносных сасудаў. Спыніць крывацёк. Артэрыяльны крывацёк.КРЫВАШЬІІ. -яя, -яе. З крывой шыяй. .24 Зак. 538Крывашып738Крыга

КРЫВАШКІП, -а, лí. Частка механізма для ператварэння вярчальнага руху ў паступальны і наадварот.КРЫВАШЫПНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крывашыпа.КРЫВÉЦЬ, -ею, -óеш, -éе; незак. Разм. Станавіцца крывым.КРЫВІЗНÁ, -ы, ж. 1. Уласцівасць крывога (у 1 знач.); скрыўленасць, перакошанасць. Крывізна сцяны.2. Велічыня, якая характарызуе ступень адхілення ад прамой. Крывізна лініі.КРЫВШКА, -і, ДМ -нцы, ж. Разм. 1. Капля крыві. Уся., істота [муляра] ў працы, кожная жылка, кожная крывінка. Кулакоўскі.2. Пра роднага па крыві. «Дзе знайсці прытулак для сына? Дзе схаваць крывінку сваю?» Панчанка.О Ні крывінкі ў твары — пра чалавека з пабляднелым тварам.КРЫВІЦА, -ы, ж. Разм. Ласк. да кроў.КРЫВІЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крывічоў. Крывіцкія курганы.КРЫВІЦЦА, крыўлюся, крывішся, крывіцца; незак. 1. Станавіцца крывым, выгнутым, перакрыўленым. Хата крывіцца. Туфлі крывяцца. □ Асіны на бок крывяцца, І дым ад комінаў кладзецца пад плотам. Куляшоў. // Перакошвацца ў грымасе (пра твар, губы, рот і пад.). [Ермакоў] думаў аб нечым непрыемным, куткі яго тонкіх губ незадаволена крывіліся. Мележ. // Быць незадаволеным чым-н., выражаць нязгоду з чым-н. / скардзіўся на ўсё, на ўсіх крывіўся: Наследнік ёсць, а спадчыны няма. Панчанка.2. Зал. да крывіць.КРЫВІЦЬ, крыўлю, крывіпí, крывіць; незак., што. Рабіць крывым, перакошаным, выгнутым. Крывіць туфлі. Л Перакошваць у грымасе (твар, губы, рот). Не то ад дыму вусны [Рыгор] крывіць і вока правае прыжмурвае, не то здалёк яшчэ прабуе ўсміхацца Аўдолі. Крапіва. «Следчы» паціскае плячамі. Злая ўсмешка крывіць яго губы. Колас. О Крывіць душой — быць няшчырым, наўмысна не гаварыць праўды.КРЫВІЧЬ'І, -óў; адз. крывíч, -á, м.; крывíчка, -і, ДМ -чцы; мн. крывíчкі, -чак; ж. Усходнеславянскае племянное аб'яднанне 6—10 стст., якое займала тэрыторыю верхняга цячэння Дняпра, Волгі, Заходняй Дзвіны, паўднёвую частку басейна Чудскога возера. Полацкія крывічы.КРЫВУЛІНА, -ы, ж. Разм. 1. Тое, што і крывуля (у 1 знач.). Па кутках сохлі доўгія крывуліны на палоззе, каля сцен стаялі колы. Арочка.2. Крывізна, выгіб у чым-н. Старыца — даўнішняе, выгнутае крутой крывулінай рэчышча Прыпяці. Краўчанка.КРЫВУЛЬКА, -і, ДМ -льцы; Р мн. -лек; ж. Разм. 1. Тое, што і крывуля (у 1 знач.). —- Ну хай бы ты крывульку якую спіл[ава]ла, а то... ах ты... Такую бярозу зглуміла. Асіпенка.2. Неакуратна, некаліграфічна напісаная літара. Дробным почыркам, наўскасяк крывулькамі пісаў Андрэй, унук Рыгора Яўхімавіча. Асіпенка.3. Палка з загнутым верхнім канцом, на якую абапіраюцца пры хадзе. [Пан] не лю-%біў дзіцячага крыку, страшыў дзяцей кры-вулькай, і тыя, як спуджаныя вераб'і, разбягаліся па сваіх надворках. С. Александровіч.КРЫВУЛЯ, -і, ж. Разм. 1. Пра крывую рэч, крывое дрэва. Трактары нашы Рэжуць барозны, Сохаў-крывуляў Мінуўся стогн слёзны. Купала.2. Пра крывога; кульгавага чалавека.3. Тое, што і к р ы в у л ь к а (у 2, 3 знач.).КРЬІВКІ, -áя, -óе. 1. Выгнуты, з загібамі; не роўны, не прамы. Крывы сук. Крывая шабля, а Між палёў шырокіх, Як змяя якая, Цягнецца дарога, Вузкая, крывая. Колас. У лесе ўсякія дрэвы бываюць. Тое крывое, тое аднабокае. Ермаловіч.2. Ненармальны, пакалечаны (пра часткі цела). Крывы палец. Крывое плячо. □ Калі ўжо, бывае, няма ніякай работы,— дзед, кульгаючы на крывую левую нагу, абыдзе за дзень усю ваколіцу. Якімовіч.3. Разм. З пашкоджанай нагой (нагамі); кульгавы. Назаўтра на імя Міхала крывы Пракоп прынёс тэлеграму.

Васілевіч. / у знач. паз. крывы, -óга, м.; крывая, -ой, ж. Крывы з прамога смяецца. З нар.4. Перакошаны, пахілены набок. У маленькіх крывых акенцах не ў меру пышна ззяла яснае святло. Зарэцкі. Крывыя подпісы мужыкоў занялі ўвесь ліст паперы. Колас. // Які дае скажонае адлюстраванне. Крывое люстэрка.5. перан. Іранічны, пагардлівы (пра позірк, ўсмешку і пад.). Гледзячы Кірылу проста ў вочы.., незнаёмы спытаў з крывой усмешкай: — Што ж гэта ты, друг сітны, сказаўшы «а», не сказаў «бэ». Не хапіла духу? Шамякін.6. у знач. наз. крывая, -ой, ж. Спец. Непрамая лінія. Правесці крывую.7. у знач. наз. крывая, -ой, ж.; чаго. Графічны паказ пры дапамозе крывой лініі суадноснасці колькасных паказчыкаў якога-н. працэсу. Крывая ападкаў. Крывая тэмпературы.О Глядзець крывым вокам гл. глядзець. Крывая душа гл. душа. Крывое кола гл. кола.КРЫВЯШСТЫ, -ая, -ае. Які змяшчае многа крыві; з кроўю. Крывяністае мяса.КРЫВЯНІЦЬ, -ню, -ніш, -ніць; незак., каго-што. Абл. Разбіваць, расціраць да крыві; крывавіць. У наступны момант абодва качаліся па пожні, па свежай раллі, крывянілі адзін аднаму твары, шматавалі сарочкі. Мележ.КРЫВЯНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Разм. Запечаная ў кішках кроў разам са спецыямі; крывяная каўбаса.КРЫВЯНОСНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кровазвароту. Крывяносныя сасуды.КРЫВЯШЛ, -áя, -óе. Які мае адносіны да крыві (у 1 знач.). Крывяны ціск. Ц Які складаецца з крыві, змяшчае ў сабе кроў. ííрьгвяная капля. Ц Прыгатаваны з крыві. Крывяная каўбаса.КРЫВЯТВОРНЫ, -ая, -ае. Звязаны з утварэннем крыві і крывяных цельцаў. Крывятворны орган.КРКІГА', -і, ДМ крызе; Р мн. крыг; ж. Ільдзіна на рацэ, на возеры. З глухім шумам і скрыгатам, напаўзаючы адна на адну, плылі вялізныя крыгі. Краўчанка.Крыта739Кр ы ж овьг

КРКІГА2, -і, ДМ крызе; Р лік. крыг; ж. Рыбалоўная снасць у выглядзе двух рухомых палазоў з сеткамі, якой ловяць рыбу ў неглыбокіх зарослых месцах.КРЫГАЛОМ, -у, м. Перыяд, калі пачынае ламацца лёд на рэках. Грукоча крыгалом, нібыта кананада. Вялюгін.КРЫГАХОД, -у, М -дзе, ле. Рух лёду па цячэнню рэк вясной (у час раставання) і восенню (у час замярзання). На рацэ з грукатам і стогнам, падобным на далёкае водгулле гармат, прашумеў крыгаход, і праз два дні паводка аж да далягляду заліла прырзчныя лугі і палеткі. Краўчанка. На рэчцы крышацца ільдзіны, У белай пене крыгаход, Матэвушаў.КРЫГАХОДНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крыгаходу. Крыгаходны перыяд.КРЫЖ, -а; мн. крыжы, -óў; ле. 1. Сімвал і прадмет культу хрысціянскай рэлігіі ў выглядзе металічнага стрыжня або драўлянага бруса з адной або дзвюма папярочнымі перакладзінамі. Надмагільны крыж. □ Бліскучыя крыжы над светла-зялёнымі купаламі відаць ажно ў Галынцы. Брыль.2. Малітоўны жэст хрысціян рухам правай рукі, падобны да такога прадмета.— Праўду кажу... Вось табе крыж, калі не верыш,— і дзядок перахрысціўся. Гамолка.3. Прадмет у выглядзе фігуры з дзвюх палак ці брускоў, якія перасякаюцца. Крыж для елкі. Ц Метка, значок з дзвюх ліній, якія перасякаюцца. Знізу красаваўся няроўны, выведзены неспрактыкаванаю рукой крыжык, падобны хутчэй на козлы, чым на крыж. Якімовіч.4. Знак узнагароды, ордэн у форме такога прадмета. Генерал ўручыў салдату Хамутоўскаму ўзнагароду за храбрасць — крыж на георгіеўскай стужцы. Курто. У ложы паблісквалі маноклі і ордэнскія крыжы генералаў. Мехаў.5. Ніжняя частка хрыбетніка, якая складаецца з пяці пазванкоў, злучаных з касцямі таза. Конь натурыцца і не хоча ісці. Кабета злуецца і сячэ пугаю яго па баках, па крыжы... Сачанка.6. перан. Пра цяжкі лёс, які выпаў на долю каго-н. «Памдзей», прыбіты і прыгнуты, Цярпліва зносіць крыж пакуты, Стаіць, у дол спусціўшы вочы. Колас.7. у знач. прысл, крыжам. Раскінуўшы рукі, крыжападобна. Галавой да сцяны, раскінуўшы чорныя, аголеныя да локцяў рукі, крыжам ляжаў чалавек. Брыль.О Чырвоны Крыж — тое, што і Таварыства Чырвонага Крыжа (гл. таварыства).О Крыж-накрыж — а) адно цераз другое (валіць, класці); б) у форме крыжа (ляжаць, размяшчацца). Несці крыж гл. несці. Ставіць крыж гл. ставіць.КРЫЖА... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню слову крыж, напрыклад: крыжападобны, крыжакветны.КРЫЖАВАНЫ, -ая, -ае. 1. Размешчаны крыжападобна, крыж-накрыж. З маёнтка Зоська пускаецца ў панскую каплічку, якая стаіць недалёка на крыжаванай дарозе. Бядуля.2. Які адбываецца адразу з некалькіх пунктаý; перакрыжаваны. Крыжаваны агонь.КРЫЖАВÁЦЦА, -жýецца; незак. Размяшчацца крыж-накрыж, перасякацца. Як жа здзівіліся і ўзрадаваліся прыяцелі, калі, па шчаслівай выпадковасці, сустрэліся на дарозе, там., дзе яна крыжавалася з павароткаю на вакзал! Колас. / у перан. ужыв. Мінулае і сучаснасць крыжуюцца на ўсім працягу рамана. Юрэвіч.КРЫЖАВАЦЬ, -жýю, -Нчýеш, -жуе; незак., што. 1. Складваць крыягам, размяшчаць крыжнакрыяі. Крыжаваць на грудзях рукі. □ Лес мы крыжавалі каля Чорнай рэчкі. Хведаровіч. / у перан. ужыв. У «Снсжных зімах» Шамякін даволі удала крыжуе розныя стылёвыя плоскасці дзеля дасягнення галоўнай мэты. Юрэвіч.2. Распінаць на крыжы.КРЫЖАВÍК, -á, ле. Павук з крыжападобным рысункам са светлых плямаў на спіне.КРЬІЖАВÍНА, -ы, ж. і. Дзве планкі, два брусы і пад., змацаваныя ў форме крыжа. Крыжавіна рамы. □ Пры ўваходзе ў горад на ўсіх вуліцах былі пастаўлены крыжавіпы з рэек і ўкапаны надаўбні. Сабаленка.2. Прыстасаванне на месцы перасячэння рэйкавых пуцей для пераводу цягніка на другі пуць. Грукаючы на

крыжавінах, цягнік прайшоў міма ўваходных стрэлак, паступова суцішаючы ход. Мележ.КРЬІЖАВЫ, -áя, -óе. 1. Скрыжаваны, перакрыжаваны. Крыжаеая дарога. □ На крыжавых пуцінах з ёй сустрэўся — Куды ісці, не ведала яна. Купала.2. Які мае адносіны да крыжа (у 5 знач.). Крыжаеая косць.КРЫЖАДЗЮБ, -а, ле. Невялікая лясная птушка сямейства ўюрковых з загнутай перакрыжаванай на канцы дзюбай.КРЫЖÁК, -á, м. Разм. Тое, што і к р ыжаносец (у 1 знач.). Па працягу стагоддзяў змагаліся мазуры з нямецкімі захопнікамі за хлеб з роднага поля і за родную мову, пачаўшы гэтую барацьбу яшчэ з крыжакамі. Брыль.КРЫЖАКВЁТНЫЯ, -ых. Сямейства двухдольных раслін, кветка якіх складаецца з чатырох пялёсткаў, размешчаных крыж-накрыж (напрыклад: капуста, бручка).КРЫЖÁНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Вадаплаўная птушка сямейства качыных з цёмна-бурьш апярэннем (у самкі) і цёмназялёнай галавой і шыяй (у самца).КРЫЖАНОСЕЦ, -нóсца, м. 1. Гіст. Удзельнік крыжовых паходаў, які першапачаткова насіў на адзенні крыж з чырвонай тканіны.2. Жук, шкоднік злакаў, з чорным крыжападобным рысункам на жоўтых надкрылах.КРЫЖАНЬ, -я, ле. Тое, што і к р ы ж а нк а. Буйны крыжань, ледзь падняўшыся над азярцом, плёхнуўся ў прыбярэжную асаку. Краўчанка.КРЫЖАПАДОБНЫ, -ая, -ае. Які мае выгляд, форму крыжа. Крыжападобны меч.КРЫЖÁЦКІ, -ая, -ае. Разм. Які мае адносіны да крыжакоў. Крыжацкія войны.КРЫЖАЧОК, -чка, ле. Беларускі народны танец у двухдольным размеры, а таксама музыка да гэтага танца.КРЫЖОВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да крыжа (у 1—5 знач.).24'Крыжык_____________________________________740___________________________________Крылле2. Які па форме нагадвае крыж. Крыжавае скляпенне. ^О Крыжовы паход гл. паход.КРЫЖЫК, -а, м. і. Памянш, да крыж (у 1, 4 знач.); маленькі крыж. Яніна здымае з сябе залаты крыжык. Козел. — А ты хоць які крыжык заслужыў? Грахоўскі.2. Тое, што і крыж (у 3 знач.). На графіку з'яўляюцца ўсё новыя і новыя лініі, рыскі, крыжыкі, кружочкі, лічбы. Васілёнак.КРЫЗІС, -у, м. 1. Рэзкі пералом, пераходны стан, абвастрэнне становішча. Адчуваецца крызіс мяшчанскай сям'і, што існуе на маральных асновах старой патрыярхальнай Расіі. «Полымя».2. Пераломны момант у ходзе хваробы, які вядзе да паляпшэння або пагаршэння стану хворага. Звычайнае запаленне лёгкіх, расказваў доктар, крызіс прайшоў, чалавек, з дапамогай медыцыны, мінуў смяротны рубікон. Ермаловіч.3. Перыядычная перавытворчасць тавараў у капіталістычнай гаспадарцы, якая вядзе да разарэння дробных вытворцаў, да скарачэння вытворчасці, да павелічэння колькасці беспрацоўных. Эканамічны крызіс. Прамысловы крызіс.4. Недахоп чаго-н., цяжкасці з чым-н. Паліўны крызіс. Жыллёвы крызіс. ІІ Разм. Цяжкае становішча, безграшоўе. Крызіс з грашамі.О Палітычны крызіс — палітычнае становішча, якое характарызуецца рэзкім абвастрэннем класавай барацьбы працоўных супраць пануючай эксплуататарскай вярхушкі і няздольнасцю апошняй кіраваць грамадствам. Урадавы крызіс — перыяд, калі пытанне аб адстаўцы старога ўраду рашылася, а новы ўрад яшчэ не сфарміраваўся.[Ад грэч. кгíзіз -■- рашэнне, прыгавор.]КРЫЗІСНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крызісу. Крызісны момант. Крызіснае становішча.КРЫК, -у, м. 1. Вельмі моцны, рэзкі гук голасу. Бывала, ўлетку, ў час рабочы Не раз там чуўся крык вясёлы:—Го, тата! дзядзька! выйшлі пчолы! Колас. // Плач уголас (пра дзяцей). — Ма-ма! — даляцеў адчайны дзіцячы крык, перамешаны з плачам. Васілевіч. // Пра рэзкія гукі, якія ўтвараюцца птушкамі, жывёламі. Шураўліны крык. □ Луналі чайкі ў сінім паднябессі І крыкам нас віталі з вышыні. Аўрамчык.2. перан.; чаго. Моцнае праяўленне якога-н. пачуцця. — Страшна! — тут ужо Іван Васільевіч насцярожыўся, бо словы дачкі не здаліся жартам — крык душы. Шамякін.3. Папрокі, нападкі рэзкім, павышаным тонам; сварка, лаянка. Падняць крык. □ — С-слухай... як цябе там... танцор... Ведаеш, не магу я глядзець на тваю работу... — І перайшоў на крык, прарэзлівы, хрыплы: — Брыгадзір! Дзе брыгадзір?! Вышынскі.<> (Апошні) крык моды — пра модную навінку [пераклад з фр. аегпіег сгі (áе 1а пюáе).]КРЬІКÉТ, -а, М -кéце, м. Гульня ў мяч, пры якой ігракі, падзяліўшыся на дзве групы, імкнуцца збіць мячом вароты праціўніка (тры слупкі з перакладзінкамі).[Англ. сгіскеí.]КРЫКЛШАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць крык-лівага. Крыклівасць голасу.КРЫКЛІВЫ, -ая, -ае. 1. Які многа крычыць, любіць крычаць, гучна гаварыць. Кр ыклівае дзіця. □ Байцы трошкі крыўдавалі за яго залішнюю строгасць, але ў баях цанілі крыклівага старшыну. Быкаў. Меў .. [Ліканор] пяток дзяцей і крыклівую бабу. Яна заўсёды крычала па яго, што ён гультай. Бядуля.2. Гучны, моцны, прарэзлівы (пра голас, гукі). Крыклівы голас. // Які мае такі голас, з такім голасам. У густых верхавінах елак цэлымі днямі кружацца ля сваіх гнёздаў крыклівыя вароны, нібы сварацца між сабой. Якімовіч.3. Які суправаджаецца крыкам; шумны, сварлівы. Крыклівая размова.4. перан. Які прымушае звярнуць на сябе ўвагу сваёй яркасцю, стракатасцю. Крыклівая рэклама. □ Фінця Паўлаўна прытрымлівалася ранейшагарзжыму і заставалася прыгожай. Аднак увесь гэты нейлон, перлон цяпер на ёй быў крыклівы. Грамовіч. [Візэнера) не радавалі крыклівыя паведамленне аб паспяховым наступленні нямецкіх

войск... Чаго варта гэтае наступленне. Шамякін.КРЫКНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак. Аднакр, да крычаць (у 1, 3 знач.).КРЫКСА, -ы, ДМ -у, Т -ам, м.; ДМ -е, Т -ай, ж. Разм. Пра крыклівае і плаксівае дзіця. Праз колькі часу сын радзіўся ў іх, на дзіва ўдаўся нейкі крыкса-плакса. Дубоўка. // Пра крыклівага чалавека.КРЫКУН, -á, м. Разм. 1. Пра таго, хто многа крычыць, плача. Крыклівы чалавек. Крыклівае дзіця.2. Пра пустога, мнагаслоўнага прамоўцу, а таксама пра ўсякага ахвотніка да спрэчак.— Добрым будзе бальшавіком, Таццяна Давыдаўна,— адказваў Віталеў.— Не крыкуном, а сапраўдным будаўніком камунізма. Асіпенка. [Кірыла:] Разумееш, народ наш навучыўся кіраваць, яму не патрэбны ні апеííуны, ні паганятыя, ні тым больш крыкуны. Гурскі.КРЫКУХА, -і, ДМ -кýсе, ж. Разм. Жан. да крыкун.КРЬІЛÁН, -а, м. Млекакормячая жывёліна атрада рукакрылых, якая корміцца пладамі.КРЫЛÁТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. 1. Верхняя мужчынская адзежына ў выглядзе плашча з палярынай, якую насілі ў 19 і ў пачатку 20 стст. Ў дзверы ўлазіў маленечкі тоўсты чалавечак у чорнай — безумоўна, даваеннага пакрою — крылатцы. Мікуліч.2. Плод некаторых раслін (клёна, ясеня і пад.) з тонкім крылом, якое дае плоду магчымасць ляцець у паветры.КРЫЛАТЫ, -ая, -ае. í. Які мае крылы; з крыламі (у 1, 2 і 3 знач.). Хлопчыкі трымалі ў руках па адной крылатай страказе, лоўка заціснутай у саломінкі. Кавалёў. Кладзе пад ногі Джэзказгана Крылаты птах рухавы цень. Звонак.2. перан. Акрылены, узнёслы. Сінявокая мая Радзіма-маці Славаю крылатаю грыміць. Хведаровіч. Куды ні кідала малую Іру крылатая дзіцячая фантазія! «Полымя».О Крылатыя словы гл. слова.КРЫЛЛЕ, -я, н., зб. Крылы. Нудна махалі крыллем над кустом вароны. Чорны. У праз-Крыло____________________________________ 741________________________________Крынічы ш ча рыстым небе трапятаў крыллем каршачок: мусіць, выбіраў на зямлі здабычу. Даніленка. КРЫЛО, -á; мн. крылы (з ліч. 2, 3, 4 крылы), крыл і крылаў; н. 1. Орган у птушак, насякомых і некаторых млекакормячых, ягй служыць для лятання. Нізка над галовамі пралятае варона, ляніва махае крыламі. Асіпенка. А там, дзе буслікі ўздужалі, Іх пачынаюць вабіць далі; Яны пачулі ў сабе сільí, Яны разводзяць ужо крылы, ўгару на локаць падлятаюць, Паветра ловяць, разграбаюць. Колас.2. Плоская паверхня самалёта, якая паДтрымлівае яго ў паветры. [Дождж] барабаніў па фюзеляжы, па крылах самалёта. Шамякін.3. Лопасць ветранога млына або парахоДнага вінта. Паўднёвы вецер рухава ганяў крылы ветрака, лапатаў ветразямі. М. Ткачоў.4. Покрыўка над колам аўтамабіля, веласіпеда і пад. для засцярогі ад пырскаў вады і гразі. Аднастайна парыпвала машына, злёгку засталася па 8'ыботаж, лí.анато™т адстае о, Д каменьчыкі па крыле, шархацелі па ім пяСчынкі, дароокная жарства. Лынькоў.5. У невадзе — кожная з дзвюх бакавых ч&стак сеткі, якія знаходзяцца з абодвух бакоў куля.6. Бакавы корпус або бакавая частка пабудовы. У левым крыле будынка — фінансавы аддзел, бухгалтэрыя. Навуменка.7. Правая або левая частка строю, баявога парадку войска; фланг. Прыйшлося некалькі разоў кінуцца ў атаку і адбіць пяхоту, якая загінала з правага крыла. Маўр.8. Крайняя (левая або правая) групоўка якой-н. палітычнай арганізацыі, буржуазнай партыі. Левае крыло англійскай лейбарысЦкай партыі.О Апусціць крылы гл. апусціць. Пад крьíлом у каго — пад чыёй-н. апекай (жыць, знаходзіцца і пад.). Падрэзаць крылы гл. падрэзаць. Схаваць пад крыло гл. схаваць....КРЙЛЫ, -ая, -ае. Другая састаўная частка складаных слоў, што абазначае: а) які мае столькі крылаў (у 1, 2 і 3 знач.), колькі пзказана ў першай частцы, напрыклад: двуХкрылы; б) які мае такое крыло (у 1, 2 знач.), характарыстыка якому дадзена ў першай частцы, напрыклад: лёгкакрылы, чырванакрьíлы.КРЫЛЬЦА і КРЫШЦА, -а, к. Памянш.ласк. да крыло (у 1 знач.); невялікае крылоАле вось матылёк разгарнуў крыльцы. БяСпалы. Качанятка з усіх сіл заплёскала па вадзе крылнамі. Краўчанка.КРЫМІНАЛ, -у, м. Разм. КрымінальнаЯ справа, злачынства.—Нельга, нельга дараваць..! Гэта ж асмяюць нас усе! Гэта ж крымінал! — гарачыўся Міхалка. Бядуля.КРЫМІНАЛАГІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крыміналогіі. Крыміналагічныя даследаванні.КРЫМІНАЛ1СТ, -а, М -сце, м. Спецыяліст у галіне кпыміналістыкі.КРЫМШАЛІСТКА, -і, ДМ-тцы;Р лíк.-так; ж. Жан. да крыміналіст.КРЫМШАЛІСТЫКА, -і, ДМ -тыцы, ж. Юрыдычная дысцыпліна, якая вывучае методыку, тактыку і тэхніку расследавання злачынстваў.[Ад лац. сгітіпаíіз — злачынны.]КРЫМШАЛІСТКІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крыміналістыкі. Крыміналістычны метад. Нрыміналістычная экспертыза.КРЫМШАЛОГІЯ, -і, ж. Вучэнне аб злачыннасці як сацыяльнай з'яве.[Ад лац. сгітеп — злачынства і 1ó§оз — вучэнне.]КРЫМІНАЛЬНІК, -а, м. Той, хто ўчыніў злачынства супраць жыцця або маёмасці. [Цімох Будзік] адбыў два гады арыштанцкіх рот за падпал панскай стадолы, сядзеў як крымінальнік. Колас.КРЫМІНÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Звязаны са злачынствам; злачынны. Крыштальная справа. Крымінальны выпадак.КРЫМІНОЛАГ, -а, м. Спецыяліст у галіне крыміналогіі.КРЫМЧАКІ, -óў; адз. крымчáк, -á, м.; крымчáчка, -і, ДМ -чцы; мн. крымчáчкі, -чак; ж. Малалікая народнасць, якая пражывае галоўным чынам у гарадах Крымскай вобласці УССР.крымчáнка, -і, ДМ -нцы; мн. крымчáнкі, -нак; ж. Жыхары Крыма.

КРЫМЧАЧКА гл. крымчакі.КРЫНАЛІН, -а, м. Даўнейшая шырокая спадніца на тонкіх абручах, стальных або з кітовага вуса.[Фр. сгіпоíіпе.]КРЫШЦА, -ы, ж. 1. Натуральны выхад падземных вод на паверхню зямлі. Вуглякіслыя крыніцы. Мінеральныя крыніцы. Серавадародныя крыніцы. Ц Вадаём, які ўтвараецца на месцы выхаду падземных натуральных вод. Набраць вады ў крыніцы. □ Коціцца, ўецца далінкай крыніца, Б'ецца, плюскоча ў каменнях вадзіца. Купала.2. перан.; чаго. Тое, з чаго бярэцца, чэрпаецца што-н.; тое, што дае пачатак чаму-н., служыць асновай для чаго-н. Крыніца багацця. Крыніца радасцей. □ Народная, жывая мова, яе каларытная фразеалогія з'яўляюцца асноўнай крыніцай моўных сродкаў пісьменніка. Адамовіч. Прызнанне жыцця крыніцай мастацтва — асноўны прынцып рэалізму. У. Калеснік.3. Спец. Пісьмовыя помнікі, дакументы, на аснове якіх пішуцца навуковыя даследаванні. Літаратурныя крыніцы.О Біць крыніцай гл. біць. Жывая крыніца — пра тое, што існуе ў сваім першапачатковым, натуральным стане. Стыхія народнай творчасці з дзіцячых гадоў акружала Самуіла Плаўніка, а беларуская мова яму была вядома з жывых крыніц.КРЫНІЦАЗНАЎСТВА, -а, н. Дапаможная дысцыпліна, якая распрацоўвае метады вывучэння і выкарыстання гістарычных крыніц.КРЫНІЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. Памянш.-ласк. да крыніца (у 1 знач.); невялікая крыніца. Алесь хадзіў каля крынічкі, Што з лесу тут жа выцякала І дужкай хату агібала. Колас.КРЫНÍЧНІК, -у, м. Род адна-, двух- і шматгадовых травяністых раслін, радзей кустоў, сямейства залознікавых.КРЫШЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крыніцы (у 1 знач.). Крынічная вада. Крынічны струмень.КРЫНІЧЫШЧА, -а, н. Паглыбленне, у якім знаходзіцца, б'е крыніца; крынічнае месца.Крыптагра м а 742Крытэрый

З дарогі відна была старая крыніца—мініяцюрнае азярцо з багністым крынічышчам навокал. Чорны.КРЫПТАГРАМА, -ы, ж. Надпіс, выкананы адным са спосабаў крыптаграфіі.[Ад грэч. кгурíóз — скрыты і §гáтта — надпіс.]КРЫПТАГРАФІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крыптаграфіі. Крыптаграфічнае пісьмо.КРЫПТАГРÁФІЯ, -і, ж. Спосаб пісьма, зразумелы толькі для дасведчаных або разлічаны на адгадванне.[Ад грэч. кгуріóз — скрыты і %ткўЬа — пішу.]КРЫПТАМЁРЫЯ, -і, ж. Паўднёвае вечназялёнае хваёвае дрэва, якое дасягае вельмі вялікіх памераў.[Ад грэч. кгурíóз — тайны і тегоз — доля, лёс.]КРЫПТÓН, -у, м. Хімічны элемент, адзін з інертных газаў.[Ад грэч. кгурíóз — скрыты.]КРЫСО, -á, н. Ніжняя частка якой-н. адзежыны, палавіны якой спераду расхінаюцца; пала. Ляснік адхінуў крысо свайго кажуха, выняў акуляры. Пальчэўскі. Салдат згарнуў сцяг і заткнуў пад крысо шыняля. Сабаленка.КРКІССЕ, -Я, Н., зб. Крысы, полы. Рудак гаварыў, размахваючы рукамі так, што шырокае крыссе яго брызентавай курткі разляталася. Броўка.КРЫТЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад крыць (у 1, 2 і 4 знач.).2. у знач. прым. Які мае страху, дах, верх. Крыты ток. Крыты ганак. □ Купляй вопратку шытую, а хатку крытую. З нар. О Шыта-крыта гл. шыты.КРЫТЫК, -а, м. 1. Той, хто аналізуе і ацэньвае чые-н. паводзіны, дзейнасць і пад. Крытык капіталізму. Патрабавальны крытык.2. Той, хто займаецца крытыкай (у З знач.). Літаратурны крытык. Му зычны крытык.КРЫТЫКА, -і, ДЫ -тыпы, ж. 1. Абмеркаванне, разбор каго-, чаго-н. з мэтай ацаніць вартасць, выявіць і выправіць недахопы. Крытыка і самакрытыка. Разгортваць крытыку. Крытыка недахопаў. □ Крытыка — незаменны сродак у выхаваны кадраў. «Звязда».2. Даследаванне, навуковая праверка правільнасці, дакладнасць чаго-н. Крытыка гістарычных крыніц.3. Літаратурны жанр, задачай якога з'яўляецца аналіз, тлумачэнне або ацэнка твораў літаратуры, навукі, мастацтва. Тэатральная крытыка. Музычная крытыка. □ Крытыка і літаратуразнаўства — гэта тая галіна літаратурнага жыцця, у якой абагульняецца самае перадавсе, самае каштоўнае ў мастацкай творчасці. «Беларусь».4. зб. Крытыкі.О Аглабельная крытыка — грубая, неабгрунтаваная крытыка; крытыканства. Навесці крытыку гл. навесці. Не вытрымліваць (ніякай) крытыкі гл. вытрымліваць.[Ад грэч. кгіíікё —майстэрства разбіраць.]КРЫТЫКАВАЦЦА, -кýюся, -кýешся, -кýецца; незак. і. Падвяргацца крытыцы.2. Зал. да крытыкаваць.КРЫТЫКАВАЦЬ, -кую, -кýепг, -кýе; незак., каго-што. 1. Наводзіць крытыку (у 1знач.). Крытыкаваць недахопы. □ Якім нг спасаваў, не напужаўся, а стаў адкрыта крытыкаваць Рыгора Карачонка за п'янства, за паблажлівасць да гультаёў, за дрэнныя парадкі ў брыгадзе. Дуброўскі. 2. Займацца крытыкай (у 3 знач.).КРЫТЫКÁН, -а, м. Неадабр. Пра чалавека, схільнага да прыдзірлівай, неабгрунтаванай крытыкі, звычайна павярхоўнай. Даўно, напрыклад, вядомы байцы тып крытыкана, які, каб выслужыцца самому, бэсціць усіх і толькі перад начальнікам ходзіць на лапках. Казека.

КРЫТЫКÁНСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крытыкана, уласцівы яму. Крытыканская прыдзірлівасць.КРЫТЫКАНСТВА, -а, н. Неадабр. Прыдзірлівая, неабгрунтаваная, звычайна павярхоўная крытыка.КРЫТЫКАНСТВАВАЦЬ, -ствую, -ствуеш, -ствуе; незак. Неадабр. Быць крытыканам, займацца крытыканствам.— [Алесь] затаіў у вушы крыўду, крытыканствуе. Іменна крытыканствуе, бо крытыка — справа прынцыповая. Шыцік.КРЫТЫКНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак., каго-што. Разм. Трохі, злёгку пакрытыкаваць. •— Крытыкнём каго; калі што не так, пахвалім за добрае. Васілевіч. — Вось... начальніка цэха Мышкоўскага можна крытыкнуць. Працуюць у яго там дрэнна, без аганьку. Каршукоў.КРЫТЫЦЬ'ІЗМ, -у, м. Кніжн. Крытычныя адносіны да чаго-н. Адносіны Купалы да літаратурнай спадчыны Дуніна-Марцінкевіча прасякнуты духам крытыцызму. Івашын.КРЫТВІЧНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць крытычнага. Крытычнасць моманту.КРЫТЫЧНЫ ', -ая, -ае. 1. Які заключае ў сабе крытыку (у 1, 3 знач.), з'яўляецца крытыкай. Крытычныя заўвагі. Крытычны артыкул. Крытычная літаратура.2. Здольны крытычна адносіцца да каго-, чаго-н. Крытычны розум. □ У гэтым абуджэнні крытычна[й] думкі Лабановіч бачыў пачаткі таго вялікага сацыяльнага зруху, які павінен пралажыць прасторную дарогу да новых форм жыцця. Колас.О Крытычны апарат гл. апарат. Крытычны рэалізм гл. рэалізм.КРЫТЫЧНЫ 2, -ая, -ае. 1. Які знаходзіцца ў стане крызісу; пераломны. Крытычны момант хваробы, а Той ўзрост, калі мінула трыццаць і такія грукаюць гады, што сталым хоць і не час лічыцца, ды назвацца нельга маладым,— той ўзрост крытычны, ў тым узросце у сябе пытаюцца часцей: ці зрабіў, што мог бы ў маладосці, і якім імкненнем жыць далей? Русецкі.2. Вельмі цяжкі, небяспечны. Крытычнае становішча, п Партызанская зухаватасць, якая ў крытычны момант ратавал,а не аднаго партызана, памагла і тут. Карпюк.О Крытычная тэмпература гл. тэмпература. Крытычны стан рэчыва гл. стан.КРЫТЭРЫЙ, -я, м. Прызнак, на аснове якога праводзіцца ацэнка, азначэнне або класіфікацыя чаго-н.; мерка. Пытанне аб сутнасці і назначэнні мастацтва служыць у класавым грамадстве крытэрыем падзелу мастакоў на два лагеры. У. Калеснік. Мастацкая літаратура служыць крытэрыем, на які пры-Крыўда_____________________________________743____________________________________Крыцьходзіцца раўняцца пры адборы ў літаратурную мову розных моўных выяўленчых сродкаў. Шакун.О Крытэрый ісціны (кніжн.) — мерка для вызначэння правіл лíасці, дакладна сці нашых ведаў, адпаведнасці нашых адчуванняў, уяўленняў, паняццяў аб'ектыўнай рэальнасць[Ад грэч. кгіíегіоп—сродак для суджэння, рашэння.]КРЫЎДА, -ы, ДМ -дзе, ж. Несправядлівыя ўчынкі, паводзіны ў дачыненні да каго-н., якія абражаюць, засмучаюць.— А за што на мяне хто будзе злосць мець? Мне здаецца, я нікому ніколі ніякай крыўды не зрабіў. Чорны. Боль і горыч ад незаслужанай крыўды ахапілі сэрца старога, і ён, стоячы на скрыжаванні, у думках звяртаецца да сына. Хромчанка. // Пачуццё горычы, выкліканае несправядлівымі ўчынкамі, паводзінамі. Горкая крыўда падступіла да сэрца: усё пайшло на вецер. Шкраба.О Быць у крыўдзе на каго гл. быць. Кроўная крыўда — цяжкая знявага, якая глыбока кранае чалавека. Не дацца ў крыўду каму гл. дацца. Не даць (не папусціць) у крыўду каго гл. даць. Не ў крыўду хай будзе сказана гл. быць.КРЫЎДАВАЦЬ, -дýю, -дýеш, -дýе; незак. Мець крыўду на каго-н.; крыўдзіцца.— Ты пытаешся пра дзяцей і напэўна крыўдуеш, чаму я не разбуджу іх... Васілевіч. Байцы трошкі крыўдавалі на .. залішнюю строгасць [Карпенкі]. Быкаў.КРЫУДЗІЦЕЛЬ, -я, м. Той, хто крыўдзіў, крыўдзіць каго-н. Хай крыўдзіцель дрыжыць, як падбіты каршун. Купала. Бляднелі і трасліся, як у ліхаманцы, .. крыўдзіцелі народа. Багдановіч.КРЫЎДЗІЦЕЛЬКА, -і, ДМ -льцы; Р мн. -лек; ж. Жан. да крыўдзіцел'ь.КРЫЎДЗІЦЦА, -джуся, -дзішся, -дзіцца; незак. Адчуваць крыўду, прымаць што-н. за крыўду. Крыўдзіцца за непавагу. Крыўдзіцца на сябра. □ Мікалай крыўдзіцца пачаў, крычаць на Костуся, што той не паклікаў яго. Чорны. Ціхон Ціханавіч не ўмеў крыўдзіцца і мірыўся з усім, што тварылася дома. Грамовіч.КРЫЎДЗІЦЬ, -джу, -дзіш, -дзіць; незак., каго. Рабіць крыўду каму-н. Дрэнны ён хлопец: навошта было так крыўдзіць матку, казаць ёй такія дзёрзкія словы? Колас. / калі здзекуецца нада мною хтосьці — Над Бацькаўшчынай здзекуецца ён маёй, Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць найцяжэй. Купала.КРЫЎДЛІВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць крыўдлівага.КРЫЎДЛІВЫ, -ая, -ае. Які лёгка крыўдзіцца, бачыць крыўду там, дзе яе няма. Чалавек я па сваёй натуры не крыўдлівы, даваў кожнаму, хто толькі таго хацеў, у ахвоту пасмяяцца з сябе і са сваёй пісаніны... Сачанка. // Поўны крыўды, які выражае крыўду. Крыўдлівы позірк, а На яго вачах выступаюць крыўдлівыя слёзы. Бядуля.КРЫЎДНА. 1. Прысл, да крыўдны.2. безас, у знач. вык., звычайна каму. Пра пачуццё крыўды, якое зведвае хто-н. Леанід пачырванеў, заблішчэлі слёзы — было сорамна перад таварышамі і крыўдна, што яму не вераць. Шахавец.КРЫЎДНЫ, -ая, -ае. Які заключае ў сабе крыўду, прычыняе каму-н. крыўду. Крыўдныя словы. Крыўдная недаверлівасць. □ Цераз вуліцу пракульгаў Каліткаў Валадым, празваны крыўднаю мянушкаю. Вітка.КРЫЎЛЯКА, -і, ДМ -у, Т -ам, м.; ДМ -ляцы, Т -ай, ж. Разм. Той, хто крыўляецца, паводзіць сябе ненатуральна.— Мой брат. Уладзіслаў. Ён добры, толькі крыўляка. Шамякін.КРЫЎЛЯННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, крыўляцца.КРЫЎЛЯЦЦА, -яюся, -яешся, -яецца; незак. Рабіць ненатуральныя рухі цела, грымасы. [П'яны] непрыстойна крыўляецца, штурхаецца, як паяц, прытанцоўвае. Мележ. // Весці сябе ненатуральна, манернічаць. Але добры раманс гучэў ненатуральна: Рая «крыўлялася», голас яе дрынчэў, ламаўся. Шамякін.КРЫХÁ, -í, ДМ крысé, ж. Нязначная колькасць, маленькая часцінка чаго-н. Крыха поля ля дому была абы-як, дрэнна

выраблена. Чорны.КРЫХУ, прысл. 1. У невялікай колькасці; трошкі, нямнога. Выпіць крыху вады. Адрэзаць крыху хлеба.2. Чуць-чуць; у нязначнай ступені. Пужліва-варожы змрок крыху расступіўся, парадгеў. Колас. Міколка прасіў дзеда даць яму паднесці пісталет, каб крыху ён, дзед, адпачыў. Лынькоў.КРЫЦЦА, крыюся, крыешся, крыецца; незак. 1. Разм. Хавацца, знікаць. З прастораў, што крыліся пад туманам, з таго мігатлівага зарава, якое прамяністым вянком ззяе цяпер над кожнай вёскай, да Андрэя прыйшлі словы: «Змагацца трэба не за мінулае, а за будучае». Пестрак.2. Заклгочацца ў чым-н., адкрыта не праяўляючыся; таіцца, хавацца. Небяспека была сапраўднай — яна крылася ў кожным слове, у кожным руху гэтых людзей. Самуйлёнак.3. Зал. да крыць (у 1, 2 знач.). КРЫЦЦЁ, -я, н. 1. Дзеянне паводле дзеясл.крыць (у 1 знач.). Крыццё дамоў. Крыццё даху.2. Матэрыял, якім крыюць.— Мяккага дахавага крыцця — 50 000 квадратных метраў. Дадзіёмаў.КРЫЦЬ, крыю, крыеш, крые; заг. крый; незак., што. 1. Рабіць над чым-н. страху, дах, верх. Крыць павець. Крыць хату. Крыць машыну брызентам, /і Разм. Рабіць (страху, дах і пад.). Будаўнікі канчалі крыць дахі баракаў. Броўка.2. Разм. Прыкрываць, атуляць. Зноў вас пабачыў, бярозы старыя, ваша утульнасць ізноў мяне крые. Дубоўка. Неба з захаду цямнее. Крые даль смугою. Колас.3. без дап. Разм. Ужываецца замест некаторых дзеясловаў для абазначэння дзеяння, якое выконваецца з асаблівай сілай, імклівасвдо. Бераг — вось ён, зусім побач... Жвавей, матрос. Крый сажонкамі! Адпачываць будзеш пасля. «Беларусь».4. У картачнай гульні — біць карту партнёра вышэйшай картай. Крыць валета дамай.5. Разм. Заўзята крытыкаваць, лаяць каго-, што-н. Самакрытыка у модзе — Недахопы стануць крыць. Глебка.<> Бог крыў гл. бог. Крый бог (божа) — а) выражэпне перасцярогі, папярэджання неКрычаць744Крыштальны

рабіць чаго-н. Крый божа Звязаць вам З гэтым хлопцам лёс! Корбан; б) вырашэнне нежадання, недапушчальнасці чаго-н. Калі сын з сям'ёю перабраўся ў сваю хату, дзед зрабіў брамку з замком, каб дзеці — крый божа І— не залезлі ў садок. С. Александровіч. Крыць матам каго — груба лаяць. Няма чым крыць — няма чаго сказаць у адказ, у апраўданне. Няхай бог крые гл. бог.КРЫЧАЦЬ, -чý, -чыш, -чыць; незак. 1. Абзывацца крыкам (у 1 знач.); паднімаць крык. Крычаць ад захаплення. Крычаць ад страху. □ Люба схапіла Віктара, і ён закрычаў, як крычаць дзеці ад вельмі вялікага болю. Шамякін. // Утвараць прарэзлівыя гукі (пра птушак, жывёл). У гэтым досвітку маўклівым Крычалі гусі .., Нястройным хорам гергеталі. Колас. // Голасна плакаць, раўці (пра дзяцей). Назаўтра суседзі чулі, як у трухлявай прыбудоўцы да мураванай сцяны бесперапынна крычыць дзіця. Чорны.2. Голасна гаварыць, гучна, крыкліва выказвацца. Хлапчукі бягуць гурбой Ды крычаць наперабой: — Дожджык, дожджык, секані, Я паеду на кані!.. Арочка. // Аклікаць, зваць каго-н. гучным голасам.— Тата! — крычыць .. [Люся] час ад часу.— Ідзі па дарожцы! Брыль.— Кузьма,— крычыць сын з-пад сена.— Падымі воз! Якімовіч.3. на каго. Лаяць каго-н., выгаворваць каму-н. рэзкім тонам, патрабуючы чаго-н.— Не буду больш! — заенчыў Міхалка, не ведаючы, за што на яго крычаць і чаго ад яго хочуць. Чорны.4. перан. Шмат гаварыць, пісаць пра каго-, што-н., прыцягваючы агульную ўвагу. Я хацеў бы у Марселі быць, А то ўсё крычаць газеты, чую, Што рабочыя узнялі сцяг барацьбы, Што ў Марселі зноў яны бастуюць. Танк.5. перан. Выражапь сабой што-н., сведчыць аб чым-н.— Нас прывезлі сюды на смерць... аб гэтым крычаць вось гэтыя пыльныя камяні, яны гарачыя, яны налітыя чалавечай крывёй! Лынькоў.О Крычма крычаць — вельмі моцна крычаць (ад болю, страху і пад.). Хоць гвалт (каравул) крычы — пра цяжкае бязвыхаднае становішча.КРЫШÁН, -á, м. 1. Адрэзаны плоскі кусок чаго-н. ядомага. Крышан сала.2. толькі мн. (крышаны, -óў). Абл. Бульбяны суп.— Крышаны гатовы,— вудзіў мяне дзед, тармосячы за плячук.— Мыйся... Мыслівец.КРЬ'ІШАНКА, -і, ДМ -нцы, ж. Абл. Што-н. раскрышанае, здробненае. У час галалёду праспект і цэнтральныя вуліцы насыпалі пяском, і зноў тыя ж машыны зграбалі, грузілі і вывозілі пажаўцелую крышанку ў поле. Карпаў.КРЫШАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад крышыць.2. у знач. прым. Які складаецца з дробна нарэзаных часцінак. Крышаны тытунь. □ На сподку масла і ўкачаная ў соль крышаная цыбуля. Пташнікаў.КРЫШАЧКУ, прысл. Зусім нямнога; трошкі. Калі шчыра прызнацца, Мне крышачку шкода, Што з табою сустрэўся Я ў сталыя годы. Панчанка.КРЫШКА, -і, ДМ -шцы; Р мн. -шак; ж. Разм. 1. Века, накрыўка. Ўсхадзілася на чай-ніку крышка, заскакала, забразгацела. Лынькоў. Віктар са злосцю ляпнуў крышкай чамадана. Асіпенка.2. у знач. вык. Смерць, канец. Нехта сказаў: — Калі бочба пацэліць у дом, то тут усім крышка... Арабей.О І крышка — і кончана, і ўсё тут.— Надзя, палі нам. піва, і крышка,— просіць Атрошчанка. Навуменка.КРЫШКУ, прысл. Тое, што і крыху.КРЫШТАЛАГІДРÁТ,-у, М-ўáце, м. Крышталь, які змяшчае малекулы вады.КРЫШТАЛАГРАФ1ЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крышталаграфіі. Крышталаграфічнае даследаванне.КРЫШТАЛАГРÁФІЯ, -і, ж. Навука аб крышталях, іх будове і ўласцівасцях.[Ад грэч. кгузіаííоз — крышталь і ^гарЬо — пішу.]КРЫШТАЛЁВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць крышталёвага.КРЫШТАЛЁВЫ, -ая, -ае. 1. Тое, што і крышталічны. Крышталёвая будова рэчыеа.

2. Тое, што і крыштальны (у 2 знач.). Кліча ў школу крышталёвы ранак, Дзень прыводзіць песенных гасцей. Ліхадзіеўскі.КРЫШТАЛІЗАВÁЦЦА, -зýецца; зак. і незак. 1. Утварыць (утвараць) крышталі, набыць (набываць) форму крышталяў. Соль крышталізуецца.2. перан. Набыць (набываць) пэўныя ўстойлівыя формы. Думка крышталізу ецца.КРЫШТАЛІЗАВÁЦЬ, -зýю, -зýеш, -зуе; зак. і незак., што. Падвергнуць (падвяргаць) крышталізацыі.КРЫШТАЛІЗÁТАР,-а, м. Прыбор для крышталізацыі хімічных злучэнняў.КРЫШТАЛІЗАЦЫЙНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крышталізацыі. Крышталізацыйны стан рэчыва. // Прызначаны для крышталізацыі. Крышталізацыйны апарат.КРЫШТАЛІЗАЦЫЯ, -і, ж. Працэс утварэння і росту крышталяў пры пераходзе рэчыва з газападобнага або вадкага стану ў крышталічны. Крышталізацыя цукру.КРЫШТÁЛІК, -а, м. 1. Памянш, да крышталь.2. Частка вока ў выглядзе дваякавыпуклай празрыстай лінзы, размешчанай за радужнай абалонкай.КРЫШТАЛІЧНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць крышталічнага. Крышталічнасць будовы.КРЫШТАЛІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крышталя. Крышталічная будова. Крышталічны стан рэчыва. Ц Які складаецца з крышталёў. Крышталічная парода. Крышталічны сланец.КРЫШТАЛОГРАФ, -а, м. Спецыяліст у галіне кцыптталаграфіі.КРЫШТАЛЬ, -я, м. Цвёрдае цела, якое мае натуральную форму мнагагранніка. Крышталі кварцу. Крышталі солі.[Грэч. кгувíаІІоз.]КРЫНІТХЛЬНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць крыштальнага (у 2 знач.).КРЫШТАЛЬНЫ, -ая, -ае. 1. Тое, што і крышталічны. Крыштальная каніфоль.2. перан. Празрысты, светлы, чысты. Мне ногі змываюць крыштальныя росы. Колас. А рэчка .. пеніцца Крыштальнаю вадой. Кляшторны.Крышыльшчы к 745Кр з йс е р

3. перан. Бездакорны, беззаганны (пра некаторыя дадатныя якасці чалавека, а таксама пра чалавека з такімі якасцямі). У п'есе «Канец дружбы» створан яскравы, глыбокі вобраз камуніста Карнейчыка— чалавека крыштальнага сумлення, высокай ідэйнасці і прынцыповасці, да канца адданага справе партыі. Казека.КРЫШЬ'ІЛЫНЧЫК, -а, м. Той, хто крышыць што-н., прафесіянальна займаецца крышэннем чаго-н. Крышыльшчык тытуню.КРЫШЫЛЫДЧЫЦА, -ы, ж. Жан. да крышыльшчык.КРЫШЫЦЦА, крышыцца; незак. 1. Драбіцца, рассыпацца на невялікія часткі; ператварацца ў крошкі. Пад пальцамі хрустка крышыўся дробны, сухі мох. Самуйлёнак. Паўлік радасна схапіў крэйду і пачаў упэўнена выпíсваць на дошцы знаёмыя лічбы. Ён так спяшаўся, што ажно крэйда крышылася ў яго пад рукой. Краўчанка. // перан. Разбурацца, знішчацца. Крышыліся старыя, струхлелыя законы, узнімаліся парасткі новага. Кудраўцаў.2. Зал. да крышыць (у 1 знач.).КРЫШЫЦЬ, крышý, кршныш, крышыць; незак. 1. што. Наразаць дробнымі кавалкамі. Крышыць сала. Крышыць цыбулю. □ Анежка, якая стаяла каля стала і крышыла капусту, разгубілася так, што выпусціла нож з рук. Броўка. // Расціраць, раздрабняць на невялікія часткі, ператвараць у крошкі. Крышыць хлеб курам.2. каго-што. Разм. Ламаць, руйнаваць, разбіваць на часткі. Крышыць, ломіць вецер І платы і стрэхі. Купала. Адмыслова малаток адбойны У забоі крышыць скібы вугалю. Звонак. // Забіваць, нішчыць. Як пайшлі глушыць І мячом крышыць,— Парадзелі раці. Пушча. // перан. Ліквідаваць, разбураць. Рабочы клас пачаў ламаць і крышыць устоі старога свету. «ЛІМ».3. Разм. Накідваць крошак дзе-н. Не крыты на падлогу.4. што. Разм. Выклікаць боль у касцях; ламаць. Прастуда ломіць, крышыць косці.О Крышыць на капусту — сячы на дробныя часткі (мячом, шабляй і інш.).КРЫШЭННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. крышыць (у 1 знач.).КРЭАЗÓТ, -у, М -зóце, м. Смалістая вадкасць з едкім пахам, якая атрымліваецца шляхам сухой перагонкі драўніны, часцей буку (скарыстоўваецца ў тэхніцы і медыцыне).[Фр. сгéозоíе.]КРЭАЗÓТАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крэазоту. Крэазотавы пах.КРЭАТУРА, -Ы, Ж. Кніжн. Той, хто займае месца дзякуючы пратэкцыі якой-н. уплывовай асобы і з'яўляецца паслухмяным выканаўцам яе волі; стаўленік.[Ад лац. сгеатш-а — тварэнне.]КРЭВÉТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Невялічкі ядомы марскі рак.[Фр. сгеуеííе.]КРЭДА, нескл., н. 1. Сімвал веры ў каталіцкай царкве.2. перан. Кніжн. Погляды, перакананне асновы светапогляду. Палітычнае крэда. Паэтычнае крэда. □ Дэвізам для часопіса было ўзята крэда матэрыялізлíу: «Не свядомасцьвызначае жыццё, а сацыяльнае жыццё вызначае свядомасць чалавецтва». У. Калеснік.[Ад лац. сгеáо — веру.]КРЭДЫТ, -у, М -дыце, м. Правая старонка прыходна-расходнай кнігі, куды запісваюцца ўсе скарыстаныя каштоўнасці, а таксама ўсе даўгі і расходы, якія ёсць на гэтым рахунку; проціл, дэбет.[Ад лац. сгеáіí — ён верыць.]КРЭДЬ'ІТ, -у, М -дыце, м. 1. Продаж тавараў з адтэрмінаванай платай або часовая выдача грошай у доўг з выплатай

за гэта працэнта. Доўгатэрміновы крэдыт. Грашовы крэдыт. Узяць тэлевізар у крэдыт.2. Камерцыйнае давер'е; плацежаздольнасць. // перан. Давер'е, аўтарытэт. Палітычны крэдыт. Карыстацца крэдытам у кагонебудзь.3. мн. (крэдыты, -аў). Грагдовыя сумы, адпушчаныя на пэўныя расходы. Крэдыты на будаўніцтва. Крэдыты на народную асвету.О Дзяржаўны крэдыт — сістэма дзяржаўных пазык.[Ад лац. сгеáіШт — доўг.]КРЭДЫТАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, крэдытаваць.КРЭДЫТАВАЦЦА, -тýюся, -тýешся, -тýецца; зак. і незак. 1. Узяць (браць) у каго-н. у доўг, у крэдыт.2. толькі незак. Зал. да крэдытаваць.КРЭДЫТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; зак. і незак., каго-што. 1. Даць (даваць) каму-н. у доўг, адпусціць (адпускаць) што-н. у крэдыт. Крэдытаваць пакупнікоў. Крэдытаваць вялікай сумай.2. Адпусціць (адпускаць) каму-н. крэдыты (у 3 знач.). Крэдытаваць будаўніцтва.КРЗДЫТАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крэдыту. Крэдытавы запіс.КРЭДЫТАЗДОЛЬНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць крэдытаздольнага.КРЭДЫТАЗДОЛЬНЫ, -ая, -ае. Здольны вярнуць тое, што ўзяў у крэдыт.КРЭДКІТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Уст. Крэдытны білет.КРЭДЬ'ІТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крэдыту (у 1 і 3 знач.). Крэдытная аперацыя. І,' Які ажыццяўляе аперацыі па выдачы крэдытаў (у 3 знач.). Крэдытная ўстанова.О Крэдытны білет гл. білет.КРЭДЫТОР, -а, м. Асоба або ўстанова, якія даюць у крэдыт грошы або тавары.[Лац. сгеáіíог.]КРЭДЫТОРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крэдытора. Крэдыторскі рахунак.КРЭЗ, -а, м. Пра ўладальніка незлічоных багаццяў.[Ад імя цара Лідыі (у Малой Азіі) Крэза, які меў незлічоныя багацці.]КРЭЗОЛ, -у, м. Хімічнае злучэнне ў каменнавугольным дзёгці з характэрным пахам (шырока выкарыстоўваецца для вырабу пластмас і атрымання дэзшфіцыруючых сродкаў).[Крэазот і лац. оí (ешп) — алей.]КРЭЙДА, -ы, ДМ -дзе, ж. Тое, што і м е л. Залежы крзйды. Пісаць крэйдай.КРЭЙДАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крэйды. Крэйдавыя адкладанні.КРЭЙСЕР, -а, м. Быстраходны карабель з магутным артылерыйскім і ракетным узбраеннем, прызначаны для разведвальнай, да-Крэйсерскізорнай службы і актыўных баявых дзеянняў. Лёгкі крэйсер. Цяжкі крэйсер.[Гал. кгаізег.]КРЭЙСЕРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крэйсера, складаецца з крэйсераў. Крэйсерская эскадра.О Крэйсерская скорасць гл. скорасць.КРЭНСЕРСТВА, -а, н. Плаванне асобнага судна або зскадры ў якіх-н. водах з мэтай разведкі, аховы берагоў, нападу на варожыя судны і пад.КРЭЙСÍРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе; незак. 1. Плаваць, рабіць рэйсы па пэўнаму марш-РУТУ-2. Займацца крэйсерствам.КРЭЙЦЭР, -а, м. Старая аўстрыйская і нямецкая дробная і*анета, якая была ў абароце да канца 19 ст.(Ням. Кгецгег.]КРЗКЕР, -у, м. 1. Сухое пячэнне з дражджавога заквашанага цеста.2. звычайна мн. (крэкеры, -аў). Канцэнтрат у форме высушаных скрылёчкаў бульбы.[Англ. сгаскег.]КРЗКІНГ, -у, м. 1. Перапрацоўка нафты і цяжкіх нафтапрадуктаў у спецыяльных устаноўках для атрымання больш каштоўных прадуктаў (галоўным чынам бензіну). Крэкінг нафты.2. Устаноўка для такой перапрацоўкі.[Англ. сгаскіпд.]КРЗКШГАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крэкінгу. Крэкінгавы цэх. // Які атрымліваецца пры крэкінгу. Крэкінгавы газ.КРЭКІРАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, крэкіраваць.КРЭКІРАВАЦЬ,-рую, -руеш, -руе; зак. і незак., што. Падвергпуць (падвяргаць) крэкінгу (у 1 знач.). Крэкіраваць нафту.КРЫКНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак. Разм. Тое, Што і крактануць. А калі потым ён выпіў і сам, то ад здавальнення моцна крэкнуў — гарэлка, наліўка на вішні, была дужа добрая. Колас.КРЭКТ, -у, Л/^-кце, м. Разм. Тое, што і крактанне. Крэкт жаб. □ Лукашык з крэктам устаў, сагнуў-разагнуў рукі. Дамашэвіч.КРЭМ, -у, м. і. Салодкая ежа з сумесі ўзбітых вяршкоў, фруктовых сокаў, кофе і інш.2. Паўфабрыкат для праслойвання і ўпрыгожвання піроншых і тортаў. Лімонны кром. Вішнёеы крэ.ч. Шакаладны крэм.3. Касметычная мазь. Ланалінавы крэм.4. Мазь для чысткі скуранога абутку; вакса, гуталін.[Фр. сгéше.]КРЭМАВЫ, -ая, -ае. 1. Зроблены з крэму (у 2 знач.); з крэмам. Крэмавая начынка.

2. Белы з жаўтаватым адценнем. Крэмавы колер.КРЭМАТОРЫЙ, -я, м. Будынак для крэмацыі.КРЭМАЦЫЙНЫ, -ая, -ае. Прызначаны для крэмацыі. Крэмацыйная печ.КРЭМÁЦЫЯ, -і, ж. Спальванне трупаў у спецыяльных печах.("Ад лац. сгетаііо — спальванне.]КРЭМЕНЬ, -ю, м. 1. Вельмі цвёрды мінерал, разнавіднасць крэменязёму, які раней выкарыстоўвалі для высякання агню (цяпер скарыстоўваецца ў керамічнай і шкляной746____________________________________Крэп-...прамысловасць. Высякаць агонь з крэменю. □ Пахадзіўшы ля камення, адшукаў ён моцны крэмень і нарэзаў ім узоры, а яны — зіхцяць, як зоры. Дубоўка.2. перан. Пра чалавека з цвёрдым, стойкім характарам.— Вы ў гэтага хлапчука ні аб чым не пытайцеся. Не скажа. Гэта не хлопец, а крэмень. Лынькоў.КРЭМЕНЯЗЁМ, -у, м. Устарэлая назва двухвокісу крэмнію, распаўсюджанага ў прыродзе ў выглядзе крэменю, кварцу, горнага хрусталю, аметысту.КРЭМЕНЯЗЁМНЫ, -ая, -ае. Які змяшчае ў сабе крэменязём. Крэменязёмныя пароды.КРЭМЗАННЕ, -Я, Н. Разм. Дзеянне паводле знач. дзеясл, крэмзаць. // Тое, што накрэмзана, напісана.— Маё крэмзанне. Я пісаў,— сказаў Панізовіч і дабрадушна ўсміхнуўся. Грамовіч.КРЭМЗАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак., што і без дап. Разм. Неакуратна, невыразна пісаць або чарціць. Некалькі разоў .. [Алесь] браўся за пяро, хмурыў лоб, доўга крэмзаў, рваў паперу і пачынаў пісаць зноў. Броўка.КРЭМЛЬ, крамля, м. Цэнтральная ўмацаваная частка старажытных рускіх гарадоў, звычайна абнесеная сценамі з вежамі.КРЭМНІЕВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крэмнію. // Які змяшчае ў сабе крэмній. Крэмніевая кіслага.КРЭМНІЙ, -ю, м. Хімічпы элемент, які ўваходзіць у састаў большасці горных народ.[Ад грэч. кгешпоз—скала.]КРЭН, -у, м. 1. Нахіл судна або самалёта набок. Раптам рэзкі ўдар страсянуў корпус судна. Траўлер даў крэп. Матрунёнак.2. перан. Змяненне напрамку дзейнасці, паварот да іншых мэт, задач і пад. Зрабіць крэн у бок паляпшэння работы культурнаасветных устаноў.[Ад лац. сагіпа — кіль, днішча.]КРЭНДЗЕЛЬ, -я, м. Вітая здобная булка, якая звычайна нагадвае па форме лічбу 8.КРЭНДЗЕЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крандзеля. Крэндзельнае цеста.КРЭНІЦЦА, -ніцца; незак. Нахіляцца набок (пра судна, самалёт).КРЭНІЦЬ, -ню, -ніш, -ніць; незак., што. Нахіляць набок (судна, самалёт).КРЭОЛ, -а, м. 1. Патомак першых іспанскіх і партугальскіх каланізатараў у Лацінскай Амерыцы.2. Чалавек, які паходзіць ад шлюбу іспанцаў з індзейцамі, рускіх з алеутамі і інш.[Фр. сгéоíе ад ісп. сгіоІІо.]КРЗÓЛКА, -і, ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж. Жан. да крэол.КРЭОЛЬСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крэола, крэолаў, належыць ім. Крэольскае паселішча.КРЭП, крэпу, м. 1. Шаўковая або шарсцяная тканіна з шурпатай паверхняй, вытканай асобым чынам.2. Празрыстая гафрыраваная тканіна чорнага колеру, а таксама жалобная павязка з яе.ГФр. сгёре.]КРЭП-... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнтпо слову крэп, напрыклад: крэп-жаржэт, крзп-сацін, крэп-шыфон.Крэпавы____________________________________747___________________________________КсілалітКРЗПАВЫ, -ая, -ае. Пашыты, зроблены з крэпу. Крэпавая сукенка.КРЭПАСЦЬ >, -і, ж. Ўмацаваны пункт з пастаянным гарнізонам, узбраеынем і прыпасамі, прызначаны для кругавой абароны і доўгай барацьбы ва умовах асады. Марская крэпасць. Абаронцы Брэсцкай крэпасці. Узяць крэпасць. ІІ Месца зняволення людзей, якім прад'яўляліся асабліва цяжкія абвінавачванні. Петрапаўлаўская крэпасць. □ Газету затрымлівалі, штрафавалі, канфіскавалі і, нарэшце, зусім забаранілі, а рэдактара засудзілі на год .. ў крэпасць. Колас.КРЭПАСЦЬ2, -і, ж. У выразе: купчая крэпасць — дакумент аб куплі і продажы нерухомай маёмасці ў дарэвалюцыйнай Расіі.КРЭПДЭШЫН, -у, м. Густая і тонкая матавая шаўковая тканіна. Сукенка з крэпдэшыну.[Ад фр. сгёре áе СЫпе — кітайскі крэп.]КРЭПДЭШЫНАВЫ, -ая, -ае. Зроблены, пашыты з крэпдэшыну. Крэпдэшынавая блузка. Крэпдэшынавы шалік.КРЭПКІ, -ая, -ае. 1. Дужы, моцны. Крэпкі арганізм. □ Дзве пары крэпкіх рук нясуць Панаса ляснымі нетрамі. Колас.2. Цвёрды, крамяны. Сядзіць грыб на схіле, паміж хвойкай і бярэзінай, крэпкі, непаточаны. Лужанін.КРЭПНУЦЬ, -ну, -неш, -не; незак. Разм. Дранцвець, нямець ад холаду. Крэплі рукі — не бралі лейцаў — і шчыпала за вушы, як у мароз. Пташнікаў.КРЭСАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крэсаў, знаходзіцца на крэсах. Крэсавыя сёлы і вёскі аж кішэлі паліцыянтамі, рознымі канфідэнтамі. Сабаленка.КРЭСЕЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да крэсла. Крэсельная абіўка.КРЭСЕЛЬЦА, -а, н. Ламянш.-ласк. да крэсла.КРЭСІВА, -а, н. Кавалак сталі для высякання агню з крэменю. Казачэнка б'е крэсівам па крэмені, высякаючы іскру, раздзьмухвае. Навуменка.КРЭСІЦЬ, крэшу, крэсіш, красіць; незак., што і без дап. Высякаць агонь крэсівам. [Сцёпка] дастаў капшук, набіў люльку тытунём ды пачаў агонь красіць. Якімовіч.

КРЭСЛА, -а, н. 1. Прадмет мэблі, звычайна са спінкай, прызначаны для сядзення аднаго чалавека. Венекае крэсла, а Вялікая гасціная была ўстаўлена добрым дзесяткам крэслаў вакол круглага стала. Ваданосаў. // Такі прадмет мэблі з мяккай абіўкай і ручкаміпадлакотнікамі. [Дзяўчына] падышла пад акно, зірнула на двор і толькі тады вярнулася і села ў мяккае крэсла каля канапы. Мурашка.2. перан.; звычайна з азначэннем. Разм. Месца работы, пасада. Заняць міністэрскае крэсла. □ Летась залічыў у штат жонку майго лепшага сябра Радзівонава—раскрытыкаеалі так, што ледзь у крэсле ўтрымаўся. Вірня.О Крэсла-ложак — раскладное крэсла, якое можна выкарыстоўваць у якасці ложка.КРЗСЛЕННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, крэсліць.КРЭСЛІЦЬ, -лю, -ліш, -ліць; незак., што. 1. Выкрэсліваць, перакрэсліваць. Потым, як здалося Юрку, [Максім Сцяпанавіч] сярдзітастаў крэсліць чырвоным алоўкам старонкі і рабіць заўвагі на палях. Карпаў.2. Праводзіць па чым-н., пакідаючы сляды ў выглядзе ліній. Апусціўшы галаву, Луіза маўчала. Біддзі нейкі час крэсліла нешта па пяску канцом парасона, потым узняла галаву. Шашкоў.КРЭСЫ, -аў; адз. няма; (звычайна ў спалучэнні г прым. «усходнія»). Назва Заходняй Беларусі і Заходняй Украіны, якой карысталіся польскія шавіністы ў 1919—1939 гг., калі гэтыя землі былі захоплены буржуазнай Полыпчай.[Польск, кгезу — прыгранічная вобласць.]КРЭТОН, -у, м. Густая баваўняная ўзорыстая тканіна для абіўкі мэблі.[Фр. сгеіоппе.]КРЭТОНАВЫ, -ая, -ае. Зроблены з крэтону. Крэтонавы чахол.КРЗЎНЫ гл. кроўны.КРЭЦШ, -а, м. 1. Хворы на крэцінізм (у 1 знач.).2. Лаянк. Пра тупога, разумова абмежаванай чалавека.КРЭЦІНІЗМ, -у, м. 1. Прыроджаная разумовая адсталасць і фізічная недаразвітасць, абумоýленыя парушэннем функцый шчытападобнай залозы і галаўнога мозгу.2. перан. Тупасць, абмежаванасць розуму.КРЭЦІНКА. -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Жан. да крэцін.КРЭЦШОІД, -а, М -дзе, м. Псіхічна нармальны чалавек, з выгляду падобны на крэціна.КРЭЧАТ, -а, М -чаце, м. Буйная драпежная птушка сямейства сакаліных.КРЭШЭНДА, прысл. Усё мацней, з паступовым нарастаннем сілы музычнага гуку.[Іт. сгезсепáо.]КСЕНОН, -у, м. Хімічны элемент, адзін з інертных газаў, які прымяняецца ў электратэхніцы.[Ад грэч. хепоз — чужы.]КСЕРАГРÁФІЯ, -і, ж. Фатаграфічны працэс, заснаваны на дзеянні святла на матэрыял са святлоадчувальным слоем з паўправадніка, на які перад здымкай наносіцца электрастатычны зарад.(Ад грэч. хёгоз—сухі і §гарпб — пішу.]КСЕРАФОРМ, -у, м. Жоўты парашок, які выкарыстоўваецца ў прысыпках і мазях як антысептычны сродак.[Ад грэч. хёгоз — сухі і лац. íогта —выгляд.]КСЁНДЗ, ксяндза, м. Польская назва каталіцкага свяшчэнніка.[Польск, кзіеáг.]КСІЛА... (гл. ксіло...). Першая састаўная частка складаных слоў; ужываецца замест «ксіло...» не пад націскам, напрыклад: ксілаграфічны, ксілаліт.КСІЛАГРАФІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ксілаграфіі. Ксілаграфічная майстэрня.КСІЛАГРÁФІЯ, -і, ж. 1. Гравіраванне на дрэве. Майстэрства ксілаграфіі.2. Гравюра на дрэве, адбітак з такой гравюры. Калекцыя ксілаграфій.[Ад грэч. хуíоп — дрэва і §гарЬб _ пішу.]КСІЛАЛІТ, -у, М -лíце, м. Штучны будаўнічы матэрыял з сумесі драўняных апілак, аз-Ксілаліта в ы __________________________________748___________________________________Ку в анне бесту і інш. (прымяняецца для высцілання падлогі, вырабу перагародак і пад.).[Ад грэч. хуíоп — дрэва і ІіЙюз — камень.]КСІЛАЛІТАВЫ, -ая, -ае. Зроблены з ксілаліту. Ксілалітавая падлога.КСІЛАФОН, -а, м. Ударны музычны інструмент, што складаецца з драўляных, падабраных у адпаведным страі пласцінак, па якіх удараюць драўлянымі малаточкамі.[Ад грэч. хуíоп — дрэва і рЬбпе — гучу.]КСІЛО... (а таксама ксіла...). Першая састаўная частка складаных слоў, якая паказвае на сувязь з дрэвам, драўнінай як матэрыялам, напрыклад, ксілограф.[Ад грэч. хуíоп — дрэва.]КСІЛОГРАФ, -а, м. Гравёр па дрэву.КСІЛОЛ, -у, м. Вадкі араматычны вуглевадарод, аналаг бензолу.[Ад грэч. хуíоп — дрэва і лац. оí(ешп) — алей.]КСЦІЦЦА, кшчýся, ксцíшся, ксцíцца; незак. Разм. Хрысціцца. Час ад часу кухар шаптаў «Вочча наш», ксціўся-маліўся, абціраў пот і маўкліва, старанна смажыў, перчыў, паліваў... Гарэцкі.КСЦІЦЬ, кшчу, ксціш, ксціць; незак. Разм. Хрысціць.КСЯНДЗОЎСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ксяндза, належыць яму. Ксяндзоўская сутана.КУБ ', -а; мн. кубы, -óў; м. 1. Геаметрычнае цела — правільны шасціграннік, усе грані якога квадраты. Начарціць куб. // Пра што-н. з формай, выглядам такога шматгранніка. Бетонны куб.2. Здабытак ад множання якога-н. ліку самога на сябе два разы; трэцяя ступень ліку.3. Разм. Кубічньí метр. Куб дроў. [Грэч. куЬоз.]

КУБ2, -а; мн. кубы, -óў; м. Пасудзіна цыліндрычнай формы для перагонкі або кіпячэння вадкасці; тытан3. То яе бачым са шчоткаю ля падлогі, то з мокраю анучаю ля акон, то ля вялізнага куба, дзе гатавалася вада для студэнтаў. Броўка.КУБАВЫ, -ая, -ае. Сіні, з яркім густым адценнем. Кубавая фарба. Кубавая матэрыя.КУБАВЫ, -áя, -óе. 1. Які мае адносіны да куба 2. Кубавая батарэя для перагонкі нафты.2. у знач. наз. кубавая, -ой, ж. Памяшканне, дзе знаходзіцца куб2. Калі Веньямін, набраўшы ў кубаеой кіпятку, сеў вячэраць, у пакой увайшлі яшчэ два яго тубыльцы. Навуменка.КУБАК, -бка, м. і. Невялікая, звычайна з ручкай, фарфоравая гліняная ці іншая пасудзіна для піцця. Лукаш апетытна еў з чыгуна бульбяную кашу, кусаў хлеб і запіваў з вялікага белага кубка малаком. Ермаловіч.2. Ваза з каштоўнага матэрыялу, што ўручаецца пераможцу ў спартыўным спаборніцтве як прыз. Пераходны кубак.КУБАМЁТР, -а, м. Кубічны метр. Кубаметр грунту.КУБÁНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Разм. 1. Сорт пшаніцы.2. Шапка са смушкавым аколышкам і плоскім верхам.[Ад назвы ракі Кубані на Паўночным Каўказе.]КУБАПАДОБНЫ, -ая, -ае. Па форме падобны на куб 1 (у 1 знач.).КУБАТУРА, -ы, ж. Аб'ём чаго-н., выражаны ў кубічных адзінках. Кубатура памяшкання.КУБАЎШЧЫК, -á, м. Рабочы, які абслугоўвае куб 2.КУБАУШЧБІЦА, -ы, ж. Жан. да кубаў-ШЧЫК.КУБЕЛ, -бла; мн. кублы, -óў; м. Дзежка З вушкамі і векам, звычайна для захоўвання прадуктаў і рэчаў. [Андрэй] адчыніў кубел, выняў кавалак сала. Чарнышэвіч. Мукі., пшанічнай — і ў мяхах, і ў кублах, і ў скрынях поўна насыпана. Ракітны. За век напакаваліся, аж выпіраюць кублы палатна. Якімовіч.КУБЁЛЕЦ, -льца, м. Памянш, да кубел; невялікі кубел. Сала і мяса гаспадар склаў у кубелец і паставіў у каморы. Сабаленка.КУБЁЛАК, -лка, м. Тое, што і кубелец. У клеці кубёлак з салам. Мурашка.КУБІЗМ, -у, м. Фармалістычны напрамак у буржуазным выяўленчым мастацтве пачатку 20 ст., які падмяняў прадметы рэальнага свету камбінацыямі геаметрычных фігур.[Фр. сцЬізте.]КУБІК, -а, м. 1. Памянш, да куб' (у 1 знач.).2. Разм. Кубічны сантыметр як мера аб'ёму.3. звычайна мн. (кубікі, -аў). Дзіцячая цацка, якая складаецца з набору маленькіх драўляных прадметаў у форме куба, звычайна з наклеенымі на ўсіх гранях літарамі, малюнкамі. Скласці домік з кубікаў.4. звычайна мн. (кубікі, -аў). Знакі адрознення сярэдняга каманднага саставу ў Савецкай Арміі да 1943 г.КУБПІЕЦ гл. кубінцы.КУБІНКА гл. кубінцы.КУБШСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да Кубы, кубінцаў, належыць ім. Кубінскія звычай. Кубінскі тытунь.КУБІНЦЫ, -аў; адз. кубíнец, -нца, м.; кубíнка, -і, ДМ -нцы; мн. кубíнкі, -нак; ж. Народ, які складае асноўнае насельніцтва Кубы.КУБІСТ. -а, М-сце, м. Паслядоўнік кубізму.КУБІСТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да кубіст.КУБІСЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да Кубізму, кубіста. Кубісцкі стыль.КУБІЧНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае форму куба' (у 1 знач.). Кубічны будынак.2. Які мае адносіны да куба' (у 2 знач.). Кубічны корань.О Кубічныя меры гл. мера.КУБКАВЫ, -ая, -ае. Звязаны са спартыўнымі спаборніцтвамі на кубак. Кубкавая еульня.КУБРЫК, -а, м. 1. Жыллёвае памяшканне На караблі для каманды. У прасоленай матроскай форме Маракі ў кубрыкі вяртаюцца. Лукшэ.2. Ніжняя палуба на вялікім парусным караблі.[Гал. кóеЬгш*-]КУВÁЛДА, -ы, ДМ -дзе, ж. Цяжкі кавальСКІ молат. Яшчэ здалёк даносіўся звон піл, кавальскіх молатаў, кувалдаў. Бялевіч.КУВÁННЕ, -я, н. Абл. і паэт. Дзеянне паводле знач. дзеясл, куваць, а таксама гукі гэтага дзеяння. Пад гоманы бору, куванне_К уваць 749Куды

зязюлі Злажыў Багдановіч тут яркі вянок. Броўка.КУВАЦЬ, -áе; незак. Абл. і паэт. Тое, што і кукаваць. Калі ў лесе зязюля ку вала, Маці сына дадому чакала. Прыходзька.КУГÁ', выкл. Ужываецца гукапераймальва для абазначэння крыку груднога дзіцяці.КУГÁ^, -í, ДМ кузé, ж. Абл. Водная расліна сямейства асаковых; азёрны чарот.КУГÁКАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кугакаць, а таксама гукі гэтага дзеяння. Кугакапне саеы.КУГАКАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Разм. і. Плакаць (пра грудное дзіця). Кухня даўно супакоілася, і толькі цяпер кугакае дзіця. Колас.2. Крычаць (пра саву). Дзесь воддаль у Пушчы кугакалі, пераклікаючыся, совы. Машара.КУГÁКНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак. Разм. Аднакр, да кугакаць.

КУТІКАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Разм. Ствараць гукі, падобныя на «ку-гі», «ку-гі». Дзятва гойсала, кугікала і круцілася ля вогнішча. Каваль.КУГУÁР, -а, м. Жывёліна сямейства кашэчых, якая водзіцца ў Паўночнай і Паўднёвай Амерыцы; пума. [З мовы перуанск. індзейцаў.] КУДÁХТАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кудахтаць, а таксама гукі гэтага дзеяння. Кудахтанне курэй.КУДАХТАЦЬ, -хчу, -хчаш, -хча; незак. Ствараць гукі, падобныя на «куд-кудах» (пра курэй). Ла ферме кудахталі куры, пеўні адзін перад другім выхваляліся сваімі галасамі. Даніленка. // перан. Крыкліва гаварыць, расказваць.— Ну годзе кудахтаць на ўсю вуліцу..,— агрызнуўся паліцэйскі і, падштурхнуўшы Джыавані, загадаў яму:—Пайшлі! Лынькоў.КУДЗЁЛІСТЫ, -ая, -ае. Разм. Падобны на кудзелю; лахматы, пушысты. Кудзелістыя валасы. Кудзелістая барада. / Пра дым, туман, хмары і пад. З ракі пацягнула вільготнай ■свежасцю, ветрык разарваў пасму туману і кудзелістыя абрыўкі яго пагнаў на луг. Хадкевіч.КУДЗЁЛІЦЦА, -ліцца; незак. Разм. Станавіцца падобным на кудзелю. Праходзіў ваяўнічы настрой пана Зыгмунта. Абвісалі і кудзеліліся вусы, нязграбным! рабіліся рудыя .халяўкі. Лынькоў. На месяц наплываюць •доўгія белыя палосы, Іх нешта валачэ з захаду на ўвесь край неба. Над хатай яны кудзеляцца, расплываюцца, як белыя гусі на віры. Пташнікаў.КУДЗЁЛІЦЬ, -лю, -ліш, -ліць; незак., што. Разм. Рабіць падобным на кудзелю. Цягнуліся з комінаў слупы дыму. Праўда, вецер збіваў іх часам, прыгінаў да стрэх, кудзеліў. Лынькоў.КУДЗЙЛЬНЫ, -ая, -ае. Зроблены з кудзелі. [Дзядзька] ляжаў на драўляным ложку, пад старой кудзельнай коўдрай. Брыль.КУДЗЕЛЯ, -і, ок. Валакно лёну, канапель, апрацавалае для прыгатавання пражы. Прасці кудзелю. □ На лаве стаяць тры прасніцы. Дзве в кудзеляю, адна з воўнаю. Чорны. // Ачоскі лёну, пянькі. Сядзелі за прасніцамі .жанкі, прадучы кужаль і кудзелю. Васілевіч.КУДЗЕР, -а, м. Разм. Кучаравая пасма валасоў; локан. Малое кранула залацістыя кудгеры, правяло пальцам па ямачках на шчоках і весела ўсклікнула. Няхай.КУДЗЕРКА, -і, ДМ -рцы, ж. 1. часцей мн. (кудзеркі, -рак). Кучаравыя або накручаныя валасы. Ан я была дзяўчына невысокая, гібкая, са зграбнай постаццю, ружова-смуглявым тварам і не надта цёмнымі валасамі, якія завіваліся кудзеркамі. Карпюк.2. Абл. Невялікі вузкі ўчастак лесу. Цімохава сядзіба стаяла ка горцы каля кудзеркі невялічкага кучаравага сасонніку. Колас.КУДЛА, -ы, ж. Разм. 1. Тое, што і кудл а ч. 2. Пра кудлатую жанчыну. КУДЛАТЫ, -ая, -ае. Разм. і. З доўгімі скалмачанымі валасамі; лахматы. Мельнік задумліва глядзіць на касцёр, ківае кудлатай галавой. Асіпенка. // Ускалмачаны, разлахмачаны (пра валасы). Зараз жа прыйшоў і Антоніо, ладны хлопец з кудлатымі чорнымі валасамі. Маўр. // перан. Разм. З доўгімі і гу~ стымі галінамі (пра дрэвы). Толькі гайданецца часам галіна і пасыпецца з пудлатае хвоі срэбны пух. Лынькоў. // перан. Разм. Які распаўзаецца ў розныя бакі клубамі (пра дым, хмары і пад.). Толькі вецер гнаў услед кудлатыя хмары і свістаў ля вушэй. Пестрак. 2. З доўгай густой поўсцю; касматы. Куд~ латы сабака.КУДЛÁЦІЦЦА, -лáчуся, -лáцішся, -лáціцца; незак. Разм. 1. Станавіцца кудлатым. Валасы кудлацяцца. □ Па небе сунуліся рваныя кудзелістыя хмары, і што ні хвіліна, то, здавалася, спускаліся ніжэй, кудлаціліся. Карпаў. 2. Зал. да кудлаціць.КУДЛАЦІЦЬ, -лáчу, -лáціш, -лáціць; незак., каго-што. Разм. Рабіць кудлатым. Кудлаціць валасы. □ / раптам, калі налятаў вецер і кудлаціў вершаліны дрэў, Алеся апаноўвала трывога. Броўка.КУДЛÁЧ, -á, м. Разм. Пра чалавека з ускалмачанымі валасамі або пра жывёлу з густой поўсцю; касмач. Сам гаспадар, кудлач заспаны, Ідзе на стук неспадзяваны Хадою важнаю індыка. Колас.КУДЛÁЧАННЕ, -я, н. Разм. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кудлаціць, кудлачыць.КУДЛÁЧЫЦЦА, -чуся, -чышся, -чыцца; незак. Разм. Тое, што і кудлаціцца.КУДЛАЧЫЦЬ, -чу, -чыш, -чыць; незак., каго-што. Разм. Тое, што і кудлаціць. Вайкоў нервова кудлачыў рукой валасы. Шамякін. Восеньскі вецер буяніў над шэрымі прасторамі, гнаў і кудлачыў у небе густыя хмары, шматаў кусты за канавай. Быкаў.КУДЛЫ, -аў; адз. няма. Разм. Пасмы валасоў, поўсці ў жывёлы, звычайна скалмачаныя. Поп зараз прычасаў кудлы, апрануў расу, крыж начапіў на шыю ды паехаў. Якімовіч. / Пра клубы пылу, дыму, яíмуты саломы, моху і пад. За акном праляталі неспакойныя, ірваныя кудлы дыму з паравоза. Мележ.КУДЫ, прысл. 1. пытальнае. У якім напрамку?, у якое месца?—Куды, бзяЗзьва, ідзеш? — спытаў яго вартавы салдат. Якімовіч.— А цяпер куды? — спытала Святланка.— Дзе тое метро? Васілёнак. // У пытальна-кліч-Куды - колеч ы _________________________________750___________________________________Кукарданых сказах, калі імкнуцца спыніць каго-н.— Куды лезеш? Назад!2. пытальнае. Разм. На што?, для якой мэты? Куды столькі грошай патрацілі?3. неазначальнае. Разм. У якое-небудзь месца, куды-небудзь.— Дзе хлопцы?—Пайшлі ў кіно, а можа яшчэ куды падаліся.4. адноснае. Ужываецца ў якасці злучніка: а) у даданых сказах месца (часам з суадноснымі словамі «туды», «там» у галоўным сказе). Святлела неба, і недзе там, куды бег паравоз, разгараўся ўжо новы дзень. Асіпенка. Куды вецер вее, туды галлё гнецца. З нар.; б) у даданых дапаўняльных сказах (часам з суадносным словам «тое» ў галоўным сказе). — Хто ведае, куды вядзе вось гэта шэрая вузкая дарога? Галавач; в) у даданых азначальных сказах. Усе чамусьці павярнулі галовы ў той бок, куды накіраваўся Грышка. Чарот; г) у даданым уступальным сказе ў спалучэнні з часціцамі «ні», «б ні». [Пытляваны:] А мяне куды ні пастаў, дык я ўсюды харош. Крапіва.5. у знач. часціцы. Разм. У спалучэнні з вышэйшай ступенню прыметнікаў і прыслоўяў абазначае: значна, намнога. Гэта кніга куды цікавейшая за тую. □ — Гляджу я на нашу моладзь, і сэрца радуецца,— кажа ён.— Такія

ўмовы для яе ўсюды створаны. Нам было куды цяжэй... «Звязда».6. у знач. часціцы. Ужываецца пры пярэчанні або пры ўнясенні паправак да сваіх слоў (звычайна з паўтарэннем слова, якое аспрэчваецца).— Паедзеш у горад?—Куды там у горад! Працаваць трэба. Ц 3 давальным склонам асабовага займенніка і звычайна з інфінітывам ужываецца для вырашэння немагчьшасці чаго-н. Куды вам да яго! □ — Ай-ёй, куды яму беднаму без нагі...— пачала маці, але Міхась перапыніў яе. Брыль. А яму, дзеду Лукашу, куды было цягнуцца пехатою за блізкі свет. Якімовіч.О Куды вочы глядзяць гл. вока. Куды груган касцей не занясе гл. груган. Куды каторы гл. каторы. Куды ні кінь вокам гл. кінуць. Куды ногі нясуць гл. нага. Куды папала гл. папасці. Не ведаць, куды (дзе) дзецца (падзецца) гл. ведаць. Хоць куды (у знач. вык.) — добры ва ўсіх адносінах, да ўсяго прыгодны. Гэта ж не дом, а звон. Ды і астатнія пабудовы — хоць куды. М. Ткачоў. Хто куды гл. хто.КУДЫ-КОЛЕЧЫ, прысл. Абл. Куды-небудзь. [Данілка:] Ужо б даўно са сваёй скрыпачкай паляцеў адгэтуль куды-колечы ў цяплейшую хату. Купала.КУДЫ-НÉБУДЗЬ, прысл. У нейкае месца, у нейкім напрамку; усё роўна куды. Не! Трэба куды-небудзь пайсці, проста зняцца з месца і ісці. Колас. [Алесю] ўжо расхацелася паліць касцёр ці ехаць куды-небудзь далей. Шыцік.КУДЫСЬ, прысл. Разм. Тое, што і кудысьці. Верка глядзіць на дзеда сваімі сінімі вочкамі, а ручкай паказвае кудысь за акно. Колас.КУДЫСЬЦІ, прысл. У нейкае месца, невядома куды. Кудысьці спяшыла грамада вучняў на чале з настаўнікам. Гартны.КУЖАЛЬ, -ю, м. 1. Валакно ачэсанага лёну. Сядзелі за прасніцамі жанкі, прадучы кужаль і кудзелю. Васілевіч. // Ніткі з такогавалакна. Кужаль Маланка снавала, Цэўкі сукала і ткала. Купала.2. Палатно з такіх нітак. Кужаль і шоўк вытыкаюць варштаты Для прыгажэйшых у свеце убораў. Танк.КУЖЗЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кужалю (у 1 знач.). Кужэльнае палатно. Кужэльныя ніткі. ІІ Пашыты з кужалю (у 2 знач.). Кужэльная кашуля. Кужэльнае адзенне.КУЗАЎ, -зава, м. Частка павозкі, экіпажа, аўтамашыны і пад., якая служыць для размяшчэння людзей або грузаў. У кузаве на бакавых лаўках сядзела поўна лётчыкаў. Грамовіч. Падыходзіць самазвал з поўным кузавам зеляніны. Дуброўскі.КУЗАУНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кузава. Кузаўныя барты.КУЗІКА, -і, ДМ -зіцы, ж. Кармавая караняплодная расліна, гібрыд бручкі з кармавой капустай.[Эст.]КУЗНЯ, -і, ж. Майстэрня або цэх для апрацоўкі металу коўкай. З самай раніцы і да позняга вечара з кузні даносіўся перазвон малаткоў. Даніленка. // Высок. Пра месца, дзе ствараецца што-н. вельмі важнае, каштоўнае. Універсітэт — кузня кадраў.КУЗУРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Тое, што і к а з я ў к а. Маркотныя цені сышлі на папары, Дзе мошкі, кузуркі і пчолак атары Мядок бралі з кветак духмяных. Колас.КУЗЬКА, -і, м. Шкоднік злакавых раслін; хлебны жук.— /Кучкі кузькамі называюцца. Іх многа ў жыце. Навуменка.КУКА, -і, ДМ кýцы, ж. Абл. Вялікі драўляны малаток рознай формы і рознага прызначэння. Паляжаў у калысцы, у пялёнках, а падрос — г работу знайшлі: за каровамі бег [наўздагон], кукай груд[ы] крышыў на раллі... Дубоўка.КУКАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеяслова кукаваць, а таксама гукі гэтага дзеяння. Зязюля лічыла некаму гады і аж пошчак ішоў па лесе ад яе кукавання. Даніленка.КУКАВАЦЦА, кукýецца; незак., безас, (звычайна з адмоўем). Пра здольнасць зязюлі кукаваць.— А зязюлі не пачуеш ужо,— заўважыў Міканор.— Коласам падавілася. Пачне кукаваць, а не кукуецца — кашляецца: кха, кха... Бялевіч.КУКАВАЦЬ, -кую, -кýеш, -кýе; незак. 1. Ствараць гукі, падобныя на «ку-ку» (пра зязюлю). У лесе было ціха. Кукавала зязюля. Мітусіліся на высокіх соснах вавёркі. Курто.2. перан. Разм. Цярпець нягоду; гараваць. — Добра, што загадзя перасялілі нас у дамы,— часта гаварыла маці,— а то кукавалі б у палатцы. Даніленка.КУКАЛКА, -і, ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж. Адна са стадый у развіцці насякомага, на якой знікаюць лічынкавыя органы і развіваюцца органы дарослага насякомага. Кукалка шаўкапрада. □ —Спачатку .. [вусень] абкукліваецца. Кукалка хаваецца ў лясным подсціле. Там з яе нараджаецца матыль. Мяжэвіч.КУКÁРДА, -ы, ДМ -дзе, ж. Значок прынятага ўзору на форменнай шапцы. Блішчала залатая лётчыцкая кукарда на фуражцы. Хомчанка.[Фр. сосагáе.]Кукар э канне _________________________________751_____________________________________КулакКУКАРЭКАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кукарэкаць, а таксама гукі гэтага дзеяння. Аднекуль здалёк даляталі дзіцячыя галасы, кукарэканне пеўня. Шамякін. КУКАРЭКАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Крычаць «кукарэку» (пра пеўня). На вільчыку пуні кукарэкаў певень. Хомчанка. // Пераймаць крык пеўня.КУКАРЗКНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак. Аднакр, да кукарэкаць.КУКАРЭКУ і КУКАРЭКУ, выкл. Ужываецца гукапераймальпа для абазначэння крыку пеўня. / у знач. наз. Чыстае, свежае ранішняе паветра разносіла .. песні жаваранкаў, шчэбет сумятлівых вераб'ёў, гагатанне гусей і гарластае ку-ка-рэ-ку верханскіх пеўняў. Колас.О Ні бэ, ні мэ, ні кукарэку — нічога не ведае, ні ў чым не разбіраецца.КУКІШ, -а, м. Разм. Складзеная ў кулак рука з прасунутым вялікім пальцам паміж указальным і сярэднім як грубы жэст у знак здзеку, пагардлівай адмовы; фіга.О Кукіш з'есці гл. з'есці. Кукіш з маслам — зусім нічога (не даць, не зарабіць, не атрымаць і пад.).КУКІШКІ. У выразах: а) на кукішках — сагнуўшы ногі ў каленях і трымаючыся на насках (сядзець і пад.). Чалавек дваццаць маладых байцоў сядзелі на кукішках наўкол агню. Сяргейчык; б) на кукішкі — згінаючы ногі ў каленях і

трымаючыся на насках (сесці, прысесці і пад.). Вера прысела на кукішкі, прымасціла між каленяў даёнку. Асіпенка.КУКЛА, -ы, ж. Род жаночай прычоскі: сабраныя ў ?<асу і закручаныя ззаду валасы. Чорныя валасы, наспех закручаныя ў куклу, павіваліся густымі пасмамі. Мурашка. Тугая каса, закручаная ў куклу, надавала твару строгасць. Ваданосаў. // Пасма кужалю, завязаная пэўным чынам.КУ-КЛУКС-КЛÁН, -а, м. Тайная тэрарыстычпая расісцкая арганізацыя ў ЗША.[Англ. Кн-КЫх-КІап — відавочна, ад грэч. кýкíоз — кола, сход і англ. сíап — род, група сваякоў.]КУКЛУКСКЛАНАВЕЦ, -наўца, м. Член куклукс-клана.КУКЛУКСКЛÁНАУСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ку-клукс-клана, куклукскланаўца. Куклукскланаўская ласка.КУКОЛЬ >, -ю, м. Аднагадовая травяпістая расліна сямейства гваздзіковых пераважна з ружовымі кветкамі і ядавітым насеннем; пустазелле, якое расце сярод злакаў.КУКОЛЬ2, -я, м. Манаскі галаўны ўбор у выглядзе кашошона.[Ад лац. сííснІІцв — капюшон.]КУКСА'. -ы, ж. Астатак пакалечанай або ампутаванай рукі, нагі. Фактычна няма рукі— з рукава суконнага пінжака вытыркаецца забінтаваная кукса. Навуменка.КУКСА 2, -ы, ок. Род жаночай прычоскі: закручаныя ў выглядзе валіка ззаду валасы. У яе быў драбнаваты твар і валасы, закручаныя ў высокую куксу пад хусткай. Чорны.КУКУ і КУ-КУ, выкл. Ужываецца гукапераймальтта для абазначэння кукаваныя зязюлі. Падкасілі яго пілы, Павалілі тапары. А зязюля галасіла: — Ку-ку: дзе мой бор стары? Бялевіч. / у знач. паз. Ёсць свае дзівацт-вы і ў шэрай зязюлі. Гучнае «ку-ку!» лясной бяздомніцы можна пачуць амаль у кожным ляск;/. Ігнаценка.КУКУРУЗА, -ы, ж. 1. Аднагадовая травяністая расліна сямейства злакавых з высокім і тоўстым сцяблом і ядомымі буйнымі жоўтымі зярнятамі, сабранымі ў пачаткі; маіс. Сіласаваць кукурузу.2. зб. Зерне гэтай расліны.КУКУРУЗА... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню словам: кукуруза, кукурузны, напрыклад: кукурузасаджалка, кукурузаўборачны.КУКУРУЗАВОД, -а, М -дзе, м. Той, хто вырошчвае кукурузу. Калгасны кукурузавод.КУКУРУЗАВОДКА, -і, ДМ -дцы; Р мн. -дак; ж. Жан. да кукурузавод.КУКУРУЗАВОДСТВА, -а, н. Вырошчзанне кукурузы.КУКУРУЗАВОДЧЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кукурузаводства. Кукурузаводчае звяно.КУКУРУЗАСАДЖАЛКА, -і, ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж. Машына для пасадкі кукурузы.КУКУРУЗАЎБОРАЧНЫ, -ая, -ае. Прызначаны для ўборкі кукурузы. Кукурузаўборачны камбайн.КУКУРУЗША, -Ы, Ж. Разм. Адно сцябло або зерне кукурузы. Маладыя хлопцы паспяваюць падаваць у прагавíтую пашчу машыны зялёныя, сакавітыя сцябліны кукурузы і паціху штурхнуць каторую-небудзь дзяўчынусвавольніцу ці папусціць у яе доўгай кукурузінай. ГІалтаран.КУКУРУЗНІК і, -а, м. Разм. 1. Поле, засеянае кукурузай. Працаваць у кукурузніку. // Сцёблы кукурузы. З галін расы скаціўся гузік, Гарыць, трымаючы прамень. Настроіў вушы кукурузнік: Мо набліжаецца сухмень? Калачынскі.2. Чалавек, які займаецца вырошчваннем кукурузы. Ульяна змоўчала і пра нядбайных кукурузнікаў, і пра іншае. Лось.КУКУРУЗНІК2, -а, м. Разм. Пра лёгкі вучэбна-трэпіровачны самалёт, прыстасаваны для начнога бомбакідання ў час Вялікай Айчыннай вайны. Упершыню за некалькі дзён у небе паказаліся нашы знішчальнікі, «кукурузнік» шугануў нам на галаву лістоўкі з заклікам: «Трымайцеся»! С. Александровіч.КУКУРУЗНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кукурузы. Кукурузнае поле. // Прыгатаваны з кукурузы. Кукурузны алей.КУЛАК ', -á, м. 1. Кісць рукі з прыгнутымі к далоні пальцамі. Булай скамечыў ліст ватмана, сціснуў кулакі, аж пабялелі пальцы. Шыцік.2. перан. Сканцэнтраваныя ў адным месцы ваенныя ўзброеныя сілы для рашаючага ўдару. Спецгрупа збіралася ў адзін кулак. Новікаў.3. Дэталь машыны, якая мае форму выступу і штурханнем прыводзіць у рух другія механізмы.КУЛАК 2, -á, м. Багаты селянін-уласнік, які энсплуатаваў беднякоў; вясковы буржуа. Гаспадар — кулак багаты,— Як заўсёды стаў круціць, Толькі б меней заплаціць. А. Александровіч.

К ула м еса ____________________________________________752КУЛАМÉСА, -ы, ж. Разм. 1. Гразь, змешаная са снегам. // Мяцеліца, мокры снег. Мы крочым, не зважаючы на лужыны і снежную куламесу, не адчуваючы, што прамоклі па пояс, што нашы пінжакі і кашулі расхрысталіся. Кухараў.2. перан. Неразбярыха, беспарадак. [Кунц:] І, ведаеце, калі я і забываюся часам на гэту :Ррывавую куламесу, якую мы называем вайной, то толькі ў тыя мінуты, калі гляджу на фота сваіх малых. Губарэвіч.КУЛÁН, -а, м. Дзікі азіяцкі асёл. Ці многія ведаюць, што тыя ж сухія туркменскія сталы Бадхыза з рэдкімі зараснікамі тамарыску з'яўляюцца ў нас адзіным месцам, дзе можна ўбачыць на волі табуны куланаў — дзікіх аслоў? В. Вольскі.[Цюрк.]КУЛАЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кулака2, належыць яму. Кулацкая гаспадарка. Кулацкі двор. // Які складаецца з кулакоў. Кулацкая хеўра. Ц Уласцівы кулаку. Кулацкая псіхалогія.КУЛАЦТВА, -а, н., зб. Кулакі (гл. кулак2). Ліквідацыя кулацтва як класа.КУЛÁЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. Разм. Жан. да кулак 2.КУЛÁЧКІ. У выразе: ісці на кулачкі — біцца кулакамі, ўдзельнічаць у кулачным баі.КУЛАЧКОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кулачка' (у 2 знач.). Кулачковы вал.КУЛÁЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кунака ' (у 1 знач.), ажыццяўляецца кулакамі. Кулачны бой.О Кулачнае права гл. права.КУЛАЧОК >, -чка, м. 1. Памянш.-ласк. да кулак 1

(у 1 знач.).2. Тое, што і кулак1 (у 3 знач.).КУЛАЧОК2, -чка, м. Незаможны, дробны кулак.КУЛАЧЧÓ, -á, н., зб. Пагард. Кулакі (гл. кулак2). Ціха, агідна шапталася заядлае кулаччо вясковае. Нікановіч.КУЛЁЦЬ, выкл. у знач. вык. Разм. Ужываецца ў значэнні дзеясловаў кульнуцца, кульнуць. Крывёю заліўся Жаўнер ля дзвярэй. Кулець за парог і другі, нібы сноп. Вялюгін.КУЛЁШ, -ляшý, м. Рэдкая мучная каша з салам. Хутка каля бойкага, вясёлага агню ў пузатым чорным чыгуну булькатаў кулеш. Новікаў.КУЛЁК ', -лькá, м. Памянш, да куль '; невялікі куль '. Кулёк саломы.КУЛЁК 2, -лькá, м. Памянш, да куль2 (у 1 знач.). /,/ Невялікі мяшочак з паперы; пакунак. Палічкі трэцяй шафы займаліся прадуктамі — гарохам, макаронамі, крупамі,— перасыпанымі з магазінных кулькоў у белыя торбачкі. Ракітны.КУЛЁК3, -лькá, м. Памянш, да куль3; невялікі куль3. Падняў кулёк. Як меддзю, карасямі Набіт да крылля рэдкавокі жак. Прануза.КУЛЁК4, -лькá, м. Мужчынская кароткая верхняя адзежына прамога пакрою з сукна або паўсукна без падкладкі (вядома больш на Віцебшчыне і Магілёўшчыне).КУЛІ, нескл., м. Некваліфікаваны рабочы (насільшчык, грузчык, возчык) у некаторых краінах Усходняй і Пауднёва-Усходняй Азіі.[Інд. кíííі — заработкі.]Кулуары753

___________________________________КулуарныКУЛІДА, -ы, ДМ -дзе, ж. Абл. Баханка. Пад столлю на паліцы міскі, чыгуны, дзве куліды хлеба. Галавач.КУЛ1ДКА, -і, ДМ -дцы; Р мн. -дак; ж. Абл. Невялікая баханка. Падаючы торбу, [маці] загаварыла:—Я тут хлеба дзве кулідкі паклала. Учора спякла. Мележ.КУЛІК, -á, м. Невялікая балотная птушка з доўгімі нагамі і доўгай дзюбай.КУЛІНÁР, -а, м. Вопытны, умелы повар.КУЛІНАРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Жан. да кулінар.КУЛШÁРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кулінарыі, звязаны з ёй. Кулінарнае майстэрства. Кулінарны цэх. Кулінарныя вырабы.КУЛІНÁРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кулінара. Кулінарская работа. Кулінарскія навыкі.КУЛШÁРСТВА, -а, н. Занятак кулінара. Сава .. намагаўся хоць чым-небудзь дапамагчы Андрэю ў кулінарстве. Пестрак.КУЛІНÁРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць; незак. Займацца кулінарыяй.КУЛІНÁРЫЯ, -і, ж. 1. Майстэрства прыгатавання ежы. Курсы кулінарыі.2. зб. Стравы.[Ад лац. спíіпагшз — кухонны.]КУЛ1СА, -ы, ж. 1. звычайна мн. (кулíсы, -ліс). Плоскія часткі тэатральнай дэкарацыі, размешчаныя па баках сцэпы адна за другой. Выйсці з-за куліс. Зайсці за кулісы. Ц перан.; чаго або якія. Тое, чым прыкрываюць што-н., за чым хаваецца што-н. Максім 'Танк з партыйных пазіцый глянуў за кулісы злавеснай барацьбы палітычных сіл, што разгарэлася пасля смерці Пілсудскага. У. Калеснік.2. Рычаг або сістэма рычагоў для перамены ходу машыны.3. Паласа, засаджаная ў 2—3 рады кукурузай, сланечнікам і інш., як сродак для захавання глебы ад высыхання і вымярзання ў засушлівых і маласнежных раёнах. // Паласа лесу паміж дзвюма дзялянкамі.О За кулісамі — а) у тэатральным, акцёрскім асяроддзі. Мець знаёмых за кулісамі; б) тайна, скрытна, у неафіцыйнай абстаноўцы. Прадстаўнікам урада ЗША, відаць, давялося нямала папрацаваць за кулісамі Асамблеі. Кавалёў.[Фр. соцíіззе.]КУЛІСНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіпы да кулісы (у 1 знач.). Кулісныя дзверы.2. Які дзейнічае пры дапамозе кулісы (у 2 знач.). Кулісны механізм.3. Які мае адносіны да кулісы (у 3 знач.). Кулісныя пасевы. Ц Прызначаны для куліс. Кулісныя расліны.КУЛІЧ, -á, м. Салодкі здобны пірог цыліндрычнай формы (па праваслаўнаму звычаю выпякаўся на вялікдзень). Пячы ку лічы.[Ад грэч. коІІікіоп — круглы хлеб.]

Культтавары

КУЛУÁРЫ, -аў; адз. кулуáр, -а, м. Памяшканне (бакавая зала, калідоры) у парламенце, тэатры, якое служыць для адпачынку, неафіцыйных сустрэч, абмену думкамі. Гутаркі ў кулуарах.[Фр. сочíоіг — калідор.]КУЛЬ >, -я, м. 1. Тоўсты сноп выбранай няцёртай саломы, з якой звычайна робяць стрэхі. Малацілі да змроку. Тады Андрэй пачаў перабіраць салому на кулі, а Іван панёс коням канюшыну. Чарнышэвіч. Дзед Ігнат сядзеў на страсе і распускаў куль саломы. Васілевіч.2. у знач. прысл, кулём. Пераварочваючыся, куляючыся ў час руху, падзення. З тэндэра кулём скаціўся ў будку качагар Юрка Лунец. Васілёнак. // Імкліва, вельмі хутка. Платон чагосьці шукаў. І Марына з жахам зразумела, што ён шукае сякеру. Ён усё мог зрабіць. І яна, ратуючыся, кулём кінулася ў хату. Ракітны.КУЛЬ2, -я, м. 1. Вялікі, звычайна рагожны мяшок. Куль мукі. □ Грузавік быў нагружаны бочкамі, скрынкамі, рагожнымі кулямі. Хадкевіч.2. Старая гандлёвая мера сьшкіх цел (каля 9 пудоў).КУЛЬ 3, -я, м. Задняя частка рыбалоўнай снасці (невада, жана і пад.) у выглядзе вузкага доўгага мяшка, куды пападае рыба пры лоўлі. Касцы доўга не ляжалі, хоць хацелася прыдрамаць. Прычына гэтаму была сетка-таптуха, якая стаяла тут жа пад дубам, кулём угору. Колас.КУЛЬБА, -ы, ж. Разм. Палка з загнутым верхнім канцом для апоры пры хадзьбе. Абапёршыся на кульбу, дзед уважліва разглядаў дзяцей. Рылько.КУЛЬБАКА, -і, ДМ -бáцы, ж. Разм. Тое, што і кульба. Свату падзяка альбо кульбака. З нар.КУЛЬГÁВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кульгавага.КУЛЬГАВЫ, -ая, -ае. 1. З карацейшай ці балючай нагой. Вартаўнік, кульгавы дзед Антось, сядзеў на шырокай дубовай калодцы і зябка пазяхаў. Якімовіч. / у знач. наз. кульгавы, -ага, м.; кульгáвая, -ай, ж. У кульгавага кій адабраць. З нар.2. Разм. Са зламанай або карацейшай, чым другія, ножкай (пра рэчы). Шаройка сеў каля стала, абгледзеў хату, пахістаў кульгавы стол. Шамякін.3. Разм. Больш кароткі, чым другі, другія (пра нагу, пра ножку чаго-н.). — Базыль з'ездзіўся, бач, і стары, і лыжы паламаныя,— матнуў Базыль кульгавай нагой. Дуброўскі.КУЛЬГАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кульгаць.КУЛЬГАНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Аднакр, да кульгаць.КУЛЬГАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак. 1, Хадзіць, ісці, нясмела прыступаючы на карацейшую ці балючую нагу. Андрэйка кульгаў і адставаў, а Коля тое і рабіў, што праз кожную хвіліну спыняўся, каб пачакаць таварыша. Сіняўскі.2. Быць кульгавым, мець карацейшую ці балючую нагу. [Шолам] з прыроды быў глухаваты.. г кульгаў на правую нагу. Корбан. // перан. Разм. Мець значныя недахопы, быць непаўнацэнным у якіх-н. адносінах. — Зра-зумейце вы, што ваша тэорыя кульгае... Выпраўце яе,— спачувальна ўхмыльнулася Зося. Шынклер. Непакоіла дысцыпліна. Яна, як кажуць, пачала кульгаць. Многія з выхаванцаў, што наступілі ў дзетдом у апошні час, былі хлопцы цёртыя. Нядзведскі.3. Разм. Дрэнна ведаць які-н. вучэбны прадмет, не паспяваць па якім-н. прадмеце. Кульгаць па матэматыцы. // Быць недастаткова засвоеным (пра які-н. вучэбны прадмет). У яго фізіка кульгае.О Кульгаць на абедзве нагі — а) будучы недастаткова дасведчаным у якой-н. справе, рабіць значныя промахі; б) праходзіць дрэнна, з перабоямі, зрывамі (пра справу, работу і інш.). Дысцыпліна кульгае на абедзве нагі.КУЛЬМАН, -а, м. Прыбор для чарчэння.КУЛЬМІНАЦЬ'ІЙНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кульмінацыі. Кульмінацыйны пункт.КУЛЬМІНАЦЫЯ, -і, ж. 1. Праходжанне свяціла праз нябесны мерыдыян.2. Момант, перыяд найвышэйшага ўздыму, напружання ў развíцці чаго-н. Кульмінацыя ў развіцці сюжэта.{Ад лац. гаíтеп, сгЛтіпіз — вяршыня.]КУЛЬНУЦЦА, -нýся, -нéшся, -нéцца; -нёмся, -няцéся; зак. Аднакр, да куляцца.КУЛЬНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак., каго-што. Аднакр, да куляць.КУЛЬТ, -у, М -льце, м. 1. Рэлігійнае служэнне бажаству і звязаныя з гэтым рэлігійныя абрады. Культ бога Сонца ў язычнікаў. Служыцелі культу.2. перан.; каго-чаго. Сляпое пакланенне каму, чаму-н., абагаўлепне каго-, чаго-н. Культ асобы. Культ (/чыстага мастацтва». Культ прыгажосці.[Лац. спІШз.]КУЛЬТ... Першая састаўная частка складаных слоў, якая абазначае: звязаны з абслугоўваннем культурных патрэбнасцей, напрыклад: культтавары, культкамісія, культпаход.КУЛЬТАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да культу (у 1 знач.), звязаны з выкананнемрэлігійных абрадаў. Культавая музыка. Культавая паэзія.КУЛЬТАРМЁЕЦ, -мéйца, м. Удзельнік масавага культурна-асветнага руху ў першыя гады культурнага будаўніцтва ў СССР.КУЛЬТАЎСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да культу (у 2 знач.). Чорнаму ўласцівы глыбокі гістарызм мыслення. Ён вельмі стойка супраціўляўся культаўскім тэндэнцыям у літаратуры. Дзюбайла.КУЛЬТМАСАВЫ, -ая, -ае. Звязаны з абслугоўваннем культурных патрэбнасцей мае; культурна-масавы. Культмасавая работа.КУЛЬТПАХОД, -у, М -дзе, м. Калектыўнае наведванне тэатра, музея і пад.КУЛЬТПОЕЗД, -а, М -дзе, м. Поезд, прызначаны для культурна-бытавога абслугоўвання насельніцтва.КУЛЬТРАБОТА, -ы, ДМ -боце, ж. Культурна-масавая работа.

КУЛЬТРАБОТШК, -а, м. Той, хто кіруе культурна-масавай работай (у якой-н. арганізацыі, установе). Культработнік прафкома.КУЛЬТТАВАРЫ, -аў; адз. няма. Агульная назва тавараў, прызначаных для задавальнення культурных патрэбнасцей насельніцтваКультура754Кулявы

(музычных інструментаý, канцылярскіх прылад і пад.).КУЛЬТУРА, -ы, ж. 1. толькі адз. Сукупнасць дасягненняў грамадства ў вытворчым, грамадскім і культурным жыцці. Матэрыяльная культура. Духоўная культура. Агульначалавечая культура. Гісторыя культуры.2. Ўзровень такіх дасягненняў у пэўную эпоху ў якога-н. народа або класа. Сацыялістычная культура. Культура Старажытнага Рыма. Ц Спец. Агульнасць археалагічных помнікаў пэўнай эпохі ў развіцці пертпабытнага грамадства. Культура штрыхаванай керамікі.3. толькі адз. Ступень, ўзровень развіцця якой-н. асобнай галіны гаспадарчай, духоўнай або разумовай дзейнасці. Культура мовы. Культура земляробства. Культура аытворчасці. І/ Сукупнасць умоў, неабходных для жыцця адукаванага чалавека. Культура быту.4. толькі адз. Адукаванасць, культурнасць, выхаванасць. Чалавек высокай культуры.5. толькі адз. Развядзепне, вырошчванпе якой-н. расліны; культываванне. Культура бульбы. Культура пшаніцы. Ц Апрацоўка. Культура глебы.6. Расліна, якая разводзіцца, выротчваецца. Кармавыя культуры. Тзхнічныя культуры.7. Мікраарганізмы (бактэрыі, дрожджы, некаторыя грыбы), вырашчаныя ў пажыýным асяроддзі. Культура стрэптакокаў.О Фізічная культура — усебаковае ўдасканаленне і ўмацаванне чалавечага цела шляхам фізічных практыкаванняў, захоўвання правільнага рэжыму.[Лац. сííІІдíга.]КУЛЬТУРНА-... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэпню слову культурны, напрыклад: культурна-гаспадарчы, культурна-масавы.КУЛЬТУРНА-АСВÉТНЫ, -ая, -ае. Звязаны з пашырэннем культуры, асветы. Культурнаасветпыя ўстановы. Культурна-асветная работа.КУЛЬТУРНА-БЫТАВЫ, -áя, -óе. Які мае адносіны да культуры быту. Культурна-бытавое абслугоўванне. Культурна-бытавое будаўніцтва.КУЛЬТУРНА-МАСАВЫ, -ая, -ае. Звязаны з абслугоўваннем культурных патрэбнасцей мае. Культурпа-масавыя мерапрыемствы. Культурна-масавая работа.КУЛЬТУРНАСЦЬ, -і, ж. Ўзровень, ступень культуры (у 4 знач.). Аб культурнасці жыхароў інтэрната сведчыць добры густ у аздабленні сцен. «Беларусь».КУЛЬТУРШК, -а, м. Прыхільнік культурніцтва.КУЛЬТУРНІЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да культурніцтва, уласцівы яму. Культурніцкія погляды. Культурніцкія патрабаваннеКУЛЬТУРНІЦТВА, -а, н. Напрамак сярод буржуазнай інтэлігенцыі ў дарэвалюцыйнай Расіі, прыхільнікі якога падмянялі сапраўдную барацьбу за інтарэсы народа толькі асветніцкай дзейнасцю.КУЛЬТУРНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да культуры (у і, 2 і З знач.). Культурныя сувязі паміж народамі. Культурны ўзровень насельніцтва.

2. Які стаіць на высокім узроўні культуры. Культурнае асяроддзе. Культурная гаспадарка. ІІ Які мае пэўныя навыкі паводзін у грамадстве. Культурны чалавек. Культурны чытач.3. Тое, што і культурна-асветны. Весці культурную работу.4. Які разводзіцца, вырошчваецца (пра расліны); проціл, дзікі, дзікарослы. Культурныя ягады. Культурныя віды злакавых раслін. // Які апрацоўваецца (пра глебу, зямлю). Культурны луг.О Культурны слой зямлі гл. слой.КУЛЬТУРТРЗГЕР, -а, м. Іран. Пра імперыяліста-каланізатара, які эксплуатуе народы заняволеных краін пад выглядам пашырэння культуры.[Ням. Кíí1іííгІгá»ег.]КУЛЬТУРТРЗГЕРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да культуртрэгера.КУЛЬТУРТРЭГЕРСТВА, -а, н. Спосаб дзеяння, паводзіны культуртрэгера.КУЛЬТУРЫЗМ, -у, м. Сістэма фізічных практыкаванняў (пераважна сілавых), якія павінны садзейнічаць фарміраванню прыгожай фігуры і паставы; занятак такімі практыкаваннямі.КУЛЬТУРЫСТ, -а, М -спе, м. Той, хто займаецца культурызмам.КУЛЬТФОНД, -у, М -дзе, м. Грашовы фонд, прызначаны на культурна-асветныя патрэбы.КУЛЬТЫВАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, культываваць (у 2, 3 знач.).КУЛЬТЬІВАВАЦЦА, -тывýецца; незак. Зал. да культываваць.КУЛЬТЫВАВАЦЬ, -тывýю, -тывýеш, -тывýе; незак., што. 1. Апрацоўваць культыватарам. Прыйдзе вясна, трэба баранаваць, культываваць зябліва. Пестрак.2. Разводзіць, вырошчваць (расліны, злакі).3. Развіваць, удасканальваць што-н. якім-н. спосабам; садзейнічаць развіццю чаго-н. Казкі прасякнуты ідэяй грамадскага служэння, яны выхоўваюць у дзяцей пачуццё праўды і справядлівасці, культывуюць працавітасць, калектывізм, сціпласць. У. Калеснік.

[Ад фр. сцííіуег.]КУЛЬТЫВАТАР, -а, м. Сельскагаспадарчая прылада для рыхлення ўзаранай глебы, міжрадковай апрацоўкі пасеваў, знішчэння пустазелля і пад. Прапашны культыватар. Навясны культыватар.[Фр. снШуаіегíг.]КУЛЬТЫВÁЦЫЯ, -і, ж. Апрацоўка глебы культыватарам.КУЛЯ, -і, ж. 1. Невялікі свінцовы або стальны прадаўгаваты снарад для стральбы з ручной агнястрэльнай зброі і кулямётаў. Бранябойная куля. Трасіруючая куля. а / нада мной і над табой Гула шрапнель, свісталі кулі. Астрэйка. // Уст. Зямны шар. Зямная куля.2. у знач. прысл, куляй. Імкліва, хутка (вылеціць, скаціцца і пад.).<> Заліваць кулі гл. заліваць. Пусціць (сабе) кулю ў лоб гл. пусціць.КУЛЯВЯКА, -і, ДМ -бяцы, ж. Прадаўгаваты вялікі пірог, начыыены рыбай, мясам і пад.КУЛЯВЫ', -áя, -óе. Які мае адносіны да кулі. Кулявая стральба. // Утвораяы куляй. Кулявое раненне.К улявы 755Куна к

КУЛЯВБІ2, -áя, -óе. Які мае адносіны да куля '. Куляеая салома.КУЛЯМЁТ, -а, М -мёце, м. Аўтаматычнай скарастрэльная зброя для стральбы кулямі. Станковы кулямёт. Ручны кулямёт.КУЛЯМЁТНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кулямёта. Кулямётная чарга. Кулямётны разлік. /І Узброены кулямётам (кулямётаў), прызначаны для кулямёта (кулямётаў). Кулямётная рота. Кулямётнае гняздо. Кулямётная тачанка.О Кулямётная істужка гл. істужка. КУЛЯМЁТЧЫК, -а, м. Стралок з кулямёта. Ідуць кулямётчыкі, і па бруку ляскочуць жалезныя колы «максімаў». ГалавачКУЛЯМЁТЧЫЦА, -ы, ж. Жан. да кулямётчык.КУЛЯННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, куляць і куляцца.КУЛЯЦЦА, -яюся, -яешся, -яецца; незак. Пераварочвацца цераз галаву; перакульвацца. То адзін, то другі з хлапцоў бліскаючы пяткамі, куляўся цераз галаву. Самуйлёнак. // Разм. Падаць, пераварочваючыся. Воўка аніяк не мог утрымацца на лыжах і раз-поразу куляўся ў снег. Кавалёў. Навокал шугала ўгору зеленаватае полымя выбухаў, адзін за адным куляліся ў чорную прорву вагоны. Паслядовіч. // Бегчы, перавальваючыся то на пярэднія, то на заднія ногі (пра жывёл). Вымчаўся [бацька] на дарогу, аглянуўся — куляецца здалёк за ім якаясьці звярына: ні то еоўк, ні то мядзведзь. Якімовіч. // Моцна хістацца, трапляючы то пярэднімі, то заднімі коламі ў яміны, калдобіны (пра сродкі перамяшчэння). Недзе на першай палове шляху шаша прападае, і аўтобус ужо бяжыць, куляецца па прасёлкавых дарогах. Ракітны. // Рабіць мёртвую пятлю; пераварочвацца верхняй часткай уніз і наадварот (пра самалёт). [Машыніст] заўважыў, што лётчык кідаецца з боку ў бок, куляецца, значыць, у яго бомбаў няма. Гурскі.КУЛЯЦЬ, -як», -яеш, -яе; незак., што. Валіць набок; пераварочваць, перакульваць. Лодку падкідвала, куляла з боку на бок,ставіла старчма, залівала вадой, але яна зноў і зноў усплывала на паверхню. Дуброўскі. О Куляць чарку — выпіваць. КУМ, -а, м. Хросны бацька ў адносінах да бацькоў хросніка і да хроснай маці. Кумы панеслі да папа хрысціць. Чакаючы, пакуль прынясуць чалавека з новым імем, сталі людзі гаварыць аб усім свеце. Каваль.О Кум каралю (іран.) — пра вольнага, ні ад каго не залежнага чалавека.КУМА, -ы, ж. Хросная маці ў адносінах да бацькоў хросніка і да хроснага бацькі. За бабу была Аўдоцця, а за куму Настулька. Крапіва.КУМАРЫН, -у, м. Пахучае рэчыва барку^ ну і некаторых траў (скарыстоўваецца ў парфумерыі, у харчовай прамысловасці і інш.). [Фр. сошпагіпе.]КУМАЎСКÍ, -áя, -óе. Разм. Заснаваны на кумаўстве, сяброўскіх адносінах. Кумаўскія адносіны.КУМАУСТВО, -á, н. Разм. 1. Сяброўскія адносіны паміж кумамі.2. перан. Паблажлівасць у службовых справах сябрам або сваякам.КУМÁЧ, -ý, м. Баваўняная тканіна яркачырвонага колеру.[Араб.кшцáі.]КУМАЧÓВЫ, -ая, -ае. Зроблены, пашытыз кумачу. Кумачовае палотнішча. Кумачовая кашуля.КУМÉКАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Разм. Разважаць, абдумваць. Тут Рэвека Стала думаць і кумекаць, Як сляпога ашукаць. Крапіва. // што. Разумець што-н., разбірацца ў чым-н. Не зусім добра кумекаў Бзрка надрукавана^ ў лістоўках, затое добра разумеў гутаркі Шолама. Бядуля.КУМЖА, -ы, ж. Прамысловая рыба сямейства ласасёвых. Пранíкненне ў басейн Нёмана кумжы паклала пачатак утварэнню тут яе прэснаводнай формы — фарэлі. «Весці».КУМ1Р, -а, м. 1. Статуй язычніцкага бога; ідал. / Пра статуі антычных багоў, цароў і пад. Пакрышаны куміры, Багі пайшлі на хлам. Колас.2. перан. Той, хто (тое, што) з'яўляецца прадметам асаблівай павагі, пакланення. На ўсё свой час... Былы ку мір Кампаній шумных, рэстаранаў Пабляк... Навек у Лету кануў... Бачыла.КУМІРНЯ, -і; Р мн. -рань; ж. Невялікая язычніцкая малельня з кумірамі; капішла.КУМІЦЦА, -млюся, -мíшся, -мíцца; незак. Разм. Станавіцца кумамі, устудаць у кумаўскія адносіны.КУМКА, -і, ДМ -мцы; Р мн. -мак; ж. Разм. Ласк. да кума.КУМОК, -мка, м. Разм. Ласк. да кум.КУМПАЛ, -а, м. Разм. груб. Галава, чэрап. Ужо на могілках я крута павярнуўся і нечакана ўдарыў прыкладам вінтоўкі па кумпалу Цыбулькі. Шчарбатаў.КУМПЯК, -á, м. Бядровая частка тушы (звычайна свіной). Вэндзіць кумпякі. Ц Разм. Знепгаі бок верхняй часткі бядра; клуб3. Ураднік аж засмяяўся сам сабе і ляснуў рукамі па сваіх тоўстых кумпяках. Колас.

[Літ. кшпріз.]КУМПЯЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кумпяка. Кумпячнае мяса.КУМУЛЯЦЫЯ, -і, ж. Працяглае або паўторнае ўвядзенне ў арганізм лекавых рэчываў з мэтай узмацнення іх дзейнасці.[Ад лац. сшшííаііо — памнажэнне.]КУМЙІК гл. кумыкі.КУМБІКІ, -аў; адз. кумык, -а, м.; кумычка, -і, ДМ -чцы; мн. кумьíчкі, -чак; ж. Народнасць, якая складае частку насельніцтва Дагестанскай АССР.КУМЙС, -у, м. Пажыўны напітак з малака кабылы, вярблюдзіцы, каровы, заквашанага асобай бактэрыяй і дражджавымі грыбамі.[Ад цюрк. кымыз.]КУМЫСАЛЯЧЭБНІЦА, -ы, ж. Санаторый для кумысалячэння.КУМЫСАЛЯЧЭННЕ, -я, н. Лячэнне кумысам.КУМБІСНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кумысу. Кумысная кіслага.КУМБІЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кумыкаў, належыць ім. Кумыцкае насельніцтва. Кумыцкая мова. Кумыцкая культура.КУМЬІЧКА гл. кумыкі.КУНАК, -á, м. Друг, прыяцель у каўказскіх горцаў, з якім устанаўліваюцца адносі-Кунацкі_____________________________________756____________________________________Купацьны асобай блізкасці, гасціннасці і ўзаемнай дапамогі.[Ад цюрк. кунак — госць.]КУНАЦКІ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да кунака. Кунацкая гасціннасць.2. у знач. наз. кунацкая, -ай, ж. Асобны пакой для кунакоў, гасцей у доме каўказскага горда.КУНÁЦТВА, -а, н. Звычай, які звязвае кунакоў абавязкамі ўзаемнай дружбы, дапамогі, гасціннасці.КУНЖУТ, -у, М -жýце, м. Паўднёвая травяністая расліна, з насення якой здабываюць алей.[Перс. кошíгшí.]КУНЖУТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кунжуту. // Прыгатаваны з насення кунжуту. Кунжутны алей.КУНÍЦА, -ы, ж. Невялікая драпежная жывёліна сямейства куніцавых з каштоўным футрам. // Футра гэтай жывёліны. Каўнер з куніцы.КУНІЦАВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да куніцы. // Зроблены з футра куніцы. Куніцаеая шапка.2. у знач. наз. кунíцавыя, -ых. Сямейства млекакормячых драпежных жывёл, да якога адносяцца барсук, гарнастай, куніца і інш.КУНІЦЫН, -а. Які належыць куніцы. Куніцына гняздо.КУНСТКАМЕРА, -ы, ж. Гіст. Збор разнастайных (гістарычных, мастацкіх і пад.) рэдкасцей, а таксама памяшканне для такога збору.[Ням. Кчшíкаттег.]КУНТУШ, -á, м. Старадаўняя мужчынская верхняя адзежына на Ўкраіне і ў Польшчы ў выглядзе кафтана з шырокімі доўгімі адкіднымі рукавамі.[Польск, копíшг ад венг. кбпíбв.]КУПА, -ы, ж. 1. Група дрэў, кустоў, якія густа растуць. Усцяж дарогі ўздымаліся стромкія хвоі, чарнелі купы кустоў, падобныя на нейкія прывіды. Шчарбатаў. За драбналессем паказалася густая купа старых сосен. Новікаў.2. Гурт, група (звычайна пра людзей). Рыгор угледзеў наперадзе густую купу людзей. Гартны. Калі робіш у купе, то не баліць у пупе. З нар.3. А бл. Тое, што і к у ч а (у 1 знач.). У застаронку каля сцяны ляжала толькі купа саломы. Мележ.4. Абл. Торф, звычайна сухі. Дыміць тытунь у піпцы прэлай купаю. Барадулін.О Да купы — у адно месца.КУПАЖ, -у, м. Змешванне розных він у пэўных суадносінах, каб атрымаць вялікія партыі адпародных він пэўнага тыпу і саставу, палепшыць якасць зыходных він.[Фр. сочраде.]КУПАЛ, -а, м. 1. Дах, верхняе скляпенне ў форме паўшар'я. Купал царквы. □ Здалёк відаць вялікі купал, напэўна, сабора, прыгожыя будынкі, прычалы з суднамі. Мележ.2. перан. Пра якую-н. паверхню, прадмет, што маюць такую форму. Купал неба. Купал парашута. □ Над галавой трапятаўся бялявы купал парасона. Алёшка.[Іт. сííроіа.]КУПАЛАПАДОБНЫ, -ая, -ае. Які мае форму купала. Купалападобныя горы.КУПАЛКА, -і, ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж. І. Род травяністых раслін сямейства складанакветных з дробнымі кветкамі, некаторыя віды якіх з'яўляюцца меданоснымі, другія змяшчаюць эфірны алей і скарыстоўваюцца ў медыцыне.2. Купальская песня. Сярод іншых каляндарных песень была і адна купалка ў спеўніку Уладзіміра Тэраўскага. Ліс.КУПАЛЛЕ, -я, н. Старажытнае свята летняга сонцастаяння ва ўсходніх славян, якое святкавалася ў ноч з 23 на 24 чэрвеня ст. ст.КУПАЛЬЮК', -у, м. Высокая травяністая расліна сямейства складанакветных з жоўтымі кветкамі (скарыстоўваецца ў медыцыне).КУПАЛЬШК2, -а, м. Разм. Касцюм для купання.КУПАЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да купала. Купальнае перакрыцце.КУПАЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да купання. Купальны сезон. // Прызначаны для купання. Купальны касцюм.КУПАЛЬНЯ, -і; Р мн. -лень; ж. Лёгкая пабудова на вадзе для купання або каля вады для раздзявання купалыпчыкаў. // Агароджаны ўчастак вадаёма для купання.

КУПÁЛЬСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да купалля, да абрадаў, звязаных з гэтым святам. Купальская ноч. Купальскія абрады. □ Шчасця купальскую кветку У Пушчы дзяды шукалі. Лойка.КУПАЛЫПЧЫК, -а, м. Той, хто купаецца. Берагі мора ў гэты дзень з самае раніцы і да позняга вечара ўсеяны купальшчыкамі. Васілёнак.КУПАЛЬПІЧЫЦА, -ы, ж. Жан. да купальшчык.КУПÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, купаць і купацца. Ах, якая пагода Для купання, загару! Ні расы на чынарах, Ні туману, ні хмары! Танк.КУПАРВАС, -у, м. Сернакіслая соль некаторых цяжкіх металаў. Медны купарвас. Жалезны купарвас.КУПАРВАСНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да купарвасу. // Які змяшчае ў сабе купарвас. Купарвасная руда.КУПАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. Апусціўшыся ў ваду, абмывацца, плаваць, асвяжацца. Купацца ў рацэ. □ 3 тысяч і тысяч людзей на пляжы купаліся толькі рэдкія адзінкі. Лынькоў. // Апускацца ў што-н. вадкае, сыпкае. Свінні купаюцца ў лужыне. □ Стаяла на нагодзе. Млелі і купаліся ў гарачым пяску куры. Адамчык.2. перан.; у чым. Мець, скарыстоўваць чаго-н. залішне многа. У малацэ купаецца. □ — Правільна... Яна вунь у грашах купаецца, не ведае, што на сябе апранаць,— столькі трантаў. Мыслівец. // Цешыцца, мець асалоду ад чаго-н. Некалькі дзён думкі яе [Зоські] купаюцца ў сонечных хвалях радасці: Сымонка яе не забыў. Бядуля.О Купацца ў крыві — учыняць масавыя забойствы, пакаранні.КУПАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак., каго-што. Мыць, асвяжаць, апусціўшы ў ваду. Купаць дзіця. Купаць каня ў рацэ.К упель _____________________________________757___________________________________КупчаяКУПÉЛЬ, -і, ж. Вялікая пасудзіна, у якую апускаюць дзіця пры царкоўным абрадзе хрышчэння.КУПЁНА, -ы, ж. Шматгадовая расліна сямейства лілейных з паніклымі кветкамі.КУПЕЦ, -пцá, м. 1. Уладальнік гандлёвага прадпрыемства, які займаецца прыватным гандлем. // У дарэвалюцыйнай Расіі — асоба купецкага саслоўя. Купец- першай гільдыі.2. Уст. Пакупнік. Сюды, на «Конскі базар», і язджаліся купцы коней. Хведаровіч. // Нар.паэт. Пра жаніха ў час сватання. — Бывайце, суседзі! — крыкнуў Сімон ..— Прывязу вам купца-малайца, рыхтуйце вяселле! Самуйлёнак.КУПЁЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да купца (у 1 знач.), купецтва, належыць ім. Купецкі тавар. Купецкія караблі.КУПЕЦТВА, -а, к. 1. Купецкае саслоўе.2. зб. Купцы (у 1 знач.).КУП'Ё, -я, м., зб. Купіны. Лес скончыўся, і пачалося сухое балота з высокім куп'ём, старымі абгарэлымі пнямі. Шамякін.КУПІДОН, -а, м. (з вялікай літары). У антычнай міфалогіі — бог кахання ў выглядзе хлопчыка з лукам і стрэламі; Амур, Эрот.КУПІЛА, -а, к. Разм. Сродкі, грошы, за якія кушшюць што-н. — Трэба сваю зямлю купляць,— выказаў Міхал думку.. — Так то яно так, але дзе, браце, таго купіла ўзяць? — спытаў, памаўчаўшы, Амброжык. С. Александровіч.КУПША, -ы, ж. Кучка зацвярдзелай зямлі на нізкім або балоцíстым месцы, аброслая травой, мохам. Мохавая купіна на балоце. Зразаць купіны на лузе. Пераскокваць з купіны на купіну.КУПШАРЗЗ, -а, м. Тое, што і к у п' я р э з.КУШРАВАНЫ, -ая, -ае. Падзелены на купэ. Купіраваны вагон.КУПІСТЫ, -ая, -ае. Тое, што і к у п ' і с т ы. На купістым балоце стаяў рэдзенькі і невысокі хмызняк. Федасеенка.КУП'ІСТЫ, -ая, -ае. Пакрыты купінамі, з купінамі. Прастор, зарослы асакой, пераходзіць у купістае балота. Чорны.КУШЦЦА, -піцца; зак. Аказацца купленым. Усё неабходнае купіцца, набудзецца.КУПІЦЬ, куплю, купіш, купіць; зак., кагошто. 1. Набыць за грошы ці іншыя каштоўнасць Купіць касцюм. Купіць кнігу. □ За багацце розуму не купіш. Прыказка.2. перан. Подкупам, абяцаннямі і пад. схіліць на свой бок; падкупіць. У Аўгінні ніякіх сумненняў цяпер не заставалася: Саўку нанялі, купілі за грошы і ставілі на цёмную, здрадніцкую справу. Колас. // чым. Разм. Схіліць у сваю карысць якімі-н. дзеяннямі, якасцямі. [Ураднік] лаяўся, гразіў, абяцаў арыштаваць і згнаіць у турме, спрабаваў купіць ліслівасцю, прасіў, але Агапа стаяла на сваім. Чарнышэвіч.О За што купіў, за тое і прадаю — паўтараю толькі тое, што чуў, за дакладнасць не ручаюся. Купіць ката ў мяшку — набыць што-н., не бачачы і не ведаючы яго якасці.КУПКА, -і, ДЫ -пцы; Р мн. -пак; ж. Памянш, да купа (у 1, 2 і 3 знач.); невялікая купа. Купка бяроз. Купка дзяцей. Купка моху.КУПЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад купіць.КУПЛÉТ, -а, М -лéце, м. 1. Асобная страфа верша або песні. Аўдыторыя сустракала кожны новы куплет.. песні стрыманым рогатам. Мікуліч.2. толькі мн. (куплéты, -аў). Сатырычная або гумарыстычная песенька на бытавую або палітычную тэму, звычайна з прыпевам, які паўтараецца. Бабіньскі выканаў куплеты Мефістофеля з «Фауста» Руно. «Звязда».[Фр. соцрíеí.]КУШІÉТНЬІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да куплета (у 1 знач.). Дакладны рытм прыпеўкі, папулярная куплетная форма, даходлівая меладычная інтанацыя, жвавасць .. вызначылі выдатнае месца прыпеўкі ў музычнай практыцы рускага, украінскага і беларускага народаў. «Беларусь».КУПЛЕТЬ'ІСТ, -а, М -сне, м. Артыст, які выконвае куплеты (у 2 знач.).КУШІЕТЬІСТКА, -і, ДЫ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да куплетыст.КУПЛЕНЫ, -ая, -ае. Не свайго вырабу, набыты за грошы. Тытун быў свой, а не куплены І драў ён горла, яв шалёны. Колас.КУПЛЯ, -і, ж. Дзеянне паводле дзеясл, купляць— купіць (у 1 знач.).О Купля-продаж — здзелка па пакупцы і продажы чаго-н. Усё ўжо было ўладжана — і цана і парадак куплі-

продажу, як раптам тэлеграма: здзелкі не адбудзецца. Быкаў.КУПЛЯННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. купляць — купіць (у 1 знач.).КУШІЯЦЦА, -яецца; незак. 1. Падлягаць продажу, быць даступным для куплі. [Падарунак] прынёс- Сцяпанку тое праўдзівае шчасце, якое не купляецца ні за якія багацці на свеце. Бядуля.2. Зал. да купляць.КУПЛЯЦЬ, -яго, -яенг, -яе. Незак, да купіць.КУПОН, -а, м. 1. Адразны талон у каштоўных паперах на атрыманне працэнтаў з іх. Купоны аблігацый.2. Адрэз тканіны на касцюм, сукенку, блузку са спецыяльнай аддзелкай, звычайна ў раскроеным выглядзе.О Стрыгчы купоны гл. стрыгчы.[Фр. соцроп.]КУПОННЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да купона (у 1 знач.). Ку нонны даход.2. Які складаецца з купонаў (у 2 знач.), прызначаны для купонаў. Купонны шоўк.КУПЦОУСКІ, -ая, -ае. Разм. Уласцівы купцу. Купцоўскі вопыт.КУПЧÁСТЫ, -ая, -ае. 1. З пышнай густой кронаіі (пра дрэвы). Сасна расце на сухім грудку ля чыгуначнага пераезда. Купчастая, разгалістая, яна мала падобна да гонкіх сваіх сясцёр дзе-небудзь у бары. Навуменка. Садоўнік, відаць, падстрыгаў дрэвы для хараства, каб яны раслі не гонкія, а купчастыя. Пальчэўскі.2. Пакрыты купінамі; куп'істы. Калі Віктар выбраўся на купчастую балоцістую палянку, дык убачыў, што Мірон схіліўся над журавінамі. Маўр.КУПЧÁСЦІЦЦА, -ціцца; незак. Расці купчастыя, кучаравым. Недалёка ад дарогі купчасцілася некалькі дубоў. Чорны.КУПЧАЯ, -ай, ж. Тое, што і купчая крэпасць, (гл. крэпасць2). [Авяліна] трымае ў руках купчую на фальварак — кавалак глянцаванай паперы з пячагкаю. Бажко.Купчык758Курганне

КУПЧЫК, -а, м. Разм. Купец, звычайна малады ці небагаты. Уздагон вазакам нехта весела едзе,— То купчык на санках імчыць. Бядуля.КУПЧКІХА, -і, ДМ -чысе, ж. Разм. 1. Жонка купца.2. Жанчына, дзяўчына з купецкага саслоўя.КУПЭ, нескл., н. Асобнае памяшканне, аддзяленне ў вагоне для некалькіх пасажыраў. У вагоне пасажыраў было мала. Пападаліся нават зусім пустыя купэ. Колас.[Фр. соцрé.]КУПЭЙНЫ, -ая, -ае. Тое, што і к у п і р а-в а н ы. Выбірай любое месца: агульны вагон, плацкартны, купэйны, мяккі. Няхай.КУПЮРА', -ы, ж. Скарачэнне, пропуск у тэксце літаратурнага або музычнага твора. Паасобныя купюры, зробленыя тэатрам, толькі дапамагаюць раскрыццю сутнасці п'есы. Лужанін. Выдавецтва, каб не даць поваду для прыдзірак цэнзуры, зрабіла шмат купюр у найбольш ідэйна насычаных месцах тэксту. У. Калеснік.[Фр. сопрчге.]КУПЮРА2, -ы, ж. Назва папяровых грошай, аблігацый і іншых каштоўных папер па іх намінальнай вартасці. Сторублёвая купюра. Дробная купюра.[Фр. соцрше.]КУП'ЯРЗЗ, -а, м. Сельскагаспадарчая машына для зрэзвання купін і выраўноўвання паверхні зямлі.КУРАВА, -а, н. Разм. Куродым, курадым. Курава ішло далей, агортваючы дымам дзве трыццацісвячовыя лямпачкі пад столлю. Гартны. / пахне яшчэ перагарам вугалю і газавым куравам. Лынькоў.КУРАВАЙ, -ю, м. Род травяністых раслін ці кустоў сямейства матыльковых з перыстымі лістамі і белымі, жоўтымі, сінімі, фіялетавымі або ружовымі кветкамі.КУРАВОД, -а, М -дзе, м. Тое, што і к у р аг а д о в е ц.КУРАВОДКА, -і, ДМ -дцы; Р мн. -дак; ж. 1. Жан. да куравод.2. Тое, што і квактуха.КУРАВЫ, -ая, -ае. Абл. Курны. Пры цьмяным асвятленні куравай лямпы камера здавалася бруднай трушчобай. Колас.КУР АГА, -í, ДМ -разе, ж., зб. Разрэзаныя папалам і высушаныя без костачак абрыкосы.[Ад цюрк. куруг — сухі.]КУРАГАДОВЕЦ, -дóўца, м. Той, хто займаецца развядзеннем курэй.КУРАГАДОЎЛЯ, -і, ж. Развядзенне курэй як галіна птушкагадоўлі.КУРАГАДОЎЧЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да курагадоўлі. Курагадоўчая ферма.КУРАДКІМ гл. куродым.КУРАДБШЕЦЬ гл. куродымець.КУРАДБІМІЦЬ гл. куродыміць.КУРÁЖЫЦЦА, -жуся, -жышся, -жыцца; незак. Разм. Важнічаць, трымацца фанабэрыста. Куражыцца дзед, сам сябе Нясе ён з павагай, высока. Колас. // Крыўляцца. Сцяпан куражыўся, як малое дзіця. Асіпенка.КУРАНЁ гл. кураня.КУРАННБІ, -áя, -óе. 1. Які мае адносіны да курэня (у 3 знач.).2. у знач. наз. куранны, -óга, м. Атаман курэня (у 3 знач.).КУРАНТЫ, -аў; адз. няма. Даўнейшая назва вежавага або насценнага гадзінніка, бой якога суправаджаецца музыкай, а таксама музычны механізм такога гадзінніка. Крамлёўскія куранты.

[Ад фр. соцгапí — бягучы.]КУРАНЯ і КУРАНЁ, -няці; мн. -няты, -нят; н. Птушаня курыцы.КУРАНЯТКА, -а; Р мн. -так; н. Памяншласк. да кураня.КУРАНЯЧЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кураняці. Куранячы пух. 11 Прызначаны для куранят. Куранячая клктка.КУРАПÁТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Дзікая птушка атрада курыных. Белая курапатка. Шэрая курапатпа. Горкая курапатка.КУРАРТАЛÓГІЯ, -і, ж. Навука, якая вывучае лекавыя ўласцівасці мясцовасці і іх выкарыстанне ў лячэбных мэтах.[Ад ням. Кш-огí — лячэбнае месца і грэч. 1о§08-— вучэнне.]КУРАРТÓЛАГ, -а, м. Спецыяліст у галіне курарталогіі.КУРАСАДНІК, -а, м. Тое, што і к у р ас а д н я.КУРАСАДНЯ, -і, ж. Разм. Перакладзіна ў куратніку, на якую куры садзяцца на ноч; седала. Першыя пеўні прапяялі на курасаднях пад страхою. Гарэцкі.КУР АСЛЕП, -у, м. Род шматгадовых травяністых раслін сямейства казяльцовых; анемона. Жоўты кураслеп.КУРАТАР, -а, м. і. Кіраўнік, апякун. Куратар студэнцкай групы.2. Студэнт-медык, замацаваны за хворым у клініцы для назірання за станам яго здароўя.[Ад лац. сцгаíог — апякун.]КУРАТАРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да куратара, куратарства. Куратарскія абавязкі.КУРÁТАРСТВА, -а, н. Занятак куратара.КУРÁТНІК, -а, м. Памяшканне для курэй.КУРÁТНІЦА, -ы, ж. Жанчына, якая даглядае курэй.КУРÁЦІНА, -ы, ж. Мяса курыцы як ежа.КУРБЁТ, -а, М -бéце, м. Скачок з падагнутымі пярэднімі нагамі, які выконвае верхавы конь. // Разм. Скачок, мудрагелістае па ў танцы.[Фр. соцгЬеііе.]КУРГАН, -á і -а; мн. курганы, -óў і курганы, -аў; м. Высокі старадаўні магільны насып. Скіфскі курган. □ Паміж пустак, балот Беларускай зямлі, На ўзбярэжжы ракі шу.чнацечнай, Дрэмле памятка дзён, што ў нябыт ўцяклі.— Удзірванелы курган векавечны. Купала. Каля вёскі Ствольная узвышаецца сярод поля даволі вялікая група старадаўніх курганоў. В. Вольскі. // Горка, узгорак. Шкода светлай ручаінкі У берагах пясчаных, Што, як срэбра, мкне-бруіцца Паміж гор, курганаў. Колас.О Курган Славы — конусападобны земляны насып з мемарыяльнымі архітэктурнымі надбудовамі для ўвекавечвання подзвігу савецкага народа ў час Вялікай Айчыннай вайны.Шюр^КУРГАННЕ, -я, н., зб. Курганы. У мутнабялёсых даллх, з .. курганкем і гурбамі сне-г=Курганны759Куродыміць

гу, маячылі зубчатыя сцены, вежы замкаў. Гарэцкі.КУРГАННЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кургана. Курганны насып. // Пакрыты курганамі. Курганны край.КУРД гл. курды.КУРДЗЮК, -á, м. Тлушчавае адкладанне каля хваста ў некаторых народ авечак.|Ад цюрк. куйрук — хвост.]КУРДЗЮЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да курдзюка; з курдзюком. Курдзючная/т а р \І 1? /уКУРДЗЯНКА гл. курды. КУРДСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да курдаў, належыць ім. Курдская мова.КУРДЫ, -аў; адз. курд, -а, м.; курдзянка,-і, ДМ -нцы; мн. курдзянкі, -нак; ж. Народ, які жыве ў Турцыі, Іране, Сірыі, Афганістане, Пакістане і СССР (Азербайджанскай, Армннскай і Туркменскай ССР).КУР'ÉР, -а, м. 1. Пасыльны ва ўстанове, які разносіць дзелавыя паперы. Кур'ер рэдакцыі. 2. Службовая асоба, якая развозіць спешныя даручэнні. — Абавязак кур'ера быць аператыўным, загады выконваць бездакорна. Васілевіч.О Дыпламатычны кур'ер — супрацоўнік Міністэрства замежных спраў, які перавозіць дыпламатычную пошту.[Фр. соштіег.]КУР'ЕРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кур'ера. Кур'ерскія абавязкі. // у знач. наз. кур'éрскі, -ага, м. Тое, што і кур'ерскі поезд. У гэты момант лютым змеем Ляціць кур'ерскі. Задрыжалі Усе шыбы ў вокнах на вакзале. Колас.О Кур'ерскі поезд гл. поезд.КУР'ЁЗ, -у, м. Недарэчны выпадак, смешнае здарэнне. Бедная слоўная палітра прыводзяць часамі проста да кур'ёзаў, калі сур'ёзнае становіцца смешным. Скрыган.ÍАд фр. сш-іечх, сшіегíве — забаўны, цікавы.]КУР'ЁЗНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кур'ёзнага. Кур'ёзнасць здарэння.КУР'ЁЗНЫ, -ая, -ае. Недарэчны, смешны, забаўны. Кур'ёзны выпадак.КУРЗÁЛА, -ы, ж. і КУРЗАЛ, -а, м. Памяшканне на курорце для сходаў, канцэртау і пад.[Ням. КцгзааІ.]КУРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Памянш.-ласк. да курыца; невялікая курыца. Дзетак узгадаваць — не курак пасклікаць. З нар.КУРКОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да курка. Курковая спружына. // 3 курком. Курковая стрэльба.КУРКОУКА, -і, ДМ -кóўцы; Р мн. -кóвак; ж. Разм. Курковая паляўнічая стрэльба. Я пакруціў у руках адну, потым

другую стрэльбу. Нічога не скажаш. Двухстволкі. Праўда, куркоўкі. Ермаловіч.КУРКУЛЬ, -я, м. 1. Селянін-кулак на Ўкраіне.2. Пагард. Пра хцівага, скупога чалавека. / пасеялі б не пазней, калі б гэты куркуль Пятроў не валаводзіў доўга з насеннем... Сіўцоў.КУРЛЫКАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, курлыкаць, а таксама гукі гэтага дзеяння. Ланцужкі жураўлёў віднелісяў небе, і адтуль чулася сумнае курлыканне. Чарнышэвіч.КУРЛЬ'ІКАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Ствараць гукі, падобныя на «курлы» (пра жураўлёў). Не спяшаючыся цякла Біць, а ў высокім сінім небе журботна курлыкалі журавы. Навуменка. // Пераймаць крык жураўля.КУРЛЫКНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак. Аднакр, да курлыкаць.КУРНА. 1. Прысл, да курны.2. безас, у знач. вык. Пра наяўнасць дыму, ííопаці дзе-н., на чым-н. На сцены [Богут] Глянуў — курна, чорна. Колас.КУРНІЦА, -ы, ж. Уст. Курная хата. У сярэдзіне хата нагадвала даўнейшую курніцу. Зарэцкі. ч

КУРНОСЫ, -ая, -ае. Разм. 1. Кароткі і задзёрты (пра нос). Здаецца, і нос у яе быў раней курносы. Цяпер ён выцягнуўся. Сабаленка.2. З кароткім і задзёртым носам. Курносае дзіця. □ Яшчэ маці не купіла Чаравічак — ходзіць босай, Яшчэ добра не аджыла Ад вясНушак твар курносы. Танк. / у знач. наз. ííурнóсы, -ага, м.; курнóсая, -ай, ж.— А ты, Нурносая, падрастай, а то яшчэ так і застанешся недаросткам. Асіпенка.КУРНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Зацягнуцца дымам адзін раз; трохі пакурыць.— Эх, братцы! Курнуць бы, Эх, курнуць! Колас.КУРНЫ, -ая, -ае. 1. Які ацяпляецца, абаíраваецца печкай без коміна. Курная хата. Курная лазня. // Закураны, задымлены. А хто ■ж Марына і Даніла? Як апынуліся яны У хатцы кінутай, панылай, Дзе сцены курныя адны? Колас.2. Які вылучае многа дыму, копаці. Курны корч. Курная галавешка. □ Казалі, добра ў адзіноце Пабыць хоць некалькі гадзін, Але ў глушы, пры курным кноц'е Не доўга выседзіш адзін. Грахоўскі.КУРНЯУКАННЕ, -я, н. Разм. Дзеянне паводле знач. дзеясл, курняўкаць, а таксама гукі гэтага дзеяння.КУРНЯЎКАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Разм. Ствараць гукі, падобныя на «курняў» (пра катоў). У інтэрнаце па доўгім калідоры блытаецца ад дзвярэй да дзвярэй і жаласліва курняўкае сівая кошка. Мыслівец. // Пераймаць крык ката. Курняўкаць па-кацінаму.КУРОДЫМ і КУРАДЫМ, -у, м. Густы едкі дым пры тленні, гарэнні без полымя. Дол на грудку штогод засеян шышкамі. Іх хапае будачніку, каб па вясне капціць кумпякі, а ў чэрвеньскія вечары бараніцца ад камароў, заедзі куродымам. Навуменка. Ён мог сказаць, якім агнём гарыць дрэва: сіняватым— алешына, спачатку чырвоным з курадымам, а потым медным — бяроза, светлым і лёгкім — елка. Карпаў. // Асадак ад дыму; копаць, сажа. Агонь наш ужо нават не дыміўся. Пасярэдзіне вуголля стаяла чорная ад куродыму каструля. Ваданосаў.КУРОДЫМЕЦЬ і КУРАДЫМЕЦЬ, -млю, -міш, -міць; незак. Вылучаць куродым; дымець. У лучніку куродымела смаловая лучына. Мурашка. Пакінутая .. нядаўна лямпа курадымела. Чорны.КУРОДЫМІЦЬ і КУРАДШМІЦЬ, -млю, -міш, -міць; незак. Спальвагочы што-н., напускаць куродыму, курадыму.Курок____________________________________________760КУРОК, -ркá, м. Частка ўдарнага механізма ў ручной агнястрэльнай зброі. У звесці курок. Спусціць курок. □ Шчоўк курком! Стрэл бухнуў з

__________________________________КурултайКУРСІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе; незак. Рабіць рэгулярныя паездкі, рэйсы па пэўнаму маршруту (пра транспарт). Увесь час ад склада збожжа ў поле курсіруюць аўтамашыны. «Звязда». Гэта быў адзін з тых пасажырскіх самалётаў, якія курсіравалі на адлегласці не больш дзвюх гадзін палёту. Шамякін.КУРС1СТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Слухачка вышэйшых жаночых курсаў у дарэвалюцыйнай Расіі канца 19 і пачатку 20 стст.КУРС1Ў, -сíву, м. Друкарскі нахільны шрыфт з напісаннем літар, падобным да рукапіснага.[Ад лац. сш-зіуа (ІіІега) — скорапіс.]КУРСІЎНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны дакурсіву. Курсіўны набор.КУРСОВАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да курсоўкі. Курсовачнае лячэнне. // Які лечыцца па курсоўцы. Курсовачныя хворыя.КУРСОРНЫ, -ая, -ае. Беглы, без падрабязнага разбору (пра школьнае чытанне тэкстаў на замежнай мове).[Ад лац. сíдгзóгшз — беглы.]КУРСОЎКА, -і, ДМ -сóўцы; Р мн. -сóвак; ж. Дакумент на права лячэння і харчавання на курорце, звычайна з забеспячэннем жылплошчай за межамі санаторыя.КУРСЫ гл. курс (у 4 знач.).КУРТÁЖ, -ý, м. У капіталістычных краінах — ўзнагарода маклеру або іншым пасрэдпікам у камерцыйных здзелках.[Фр. сош'íа§е.]КУРТАТЫ, -ая, -ае. Разм. 1. З кароткім хвастом (пра жывёл). Так і здавалася, што тут ад шуму нашай машыны падымуцца і закружаць імклівыя куртатыя качкі. Скрыган.2. Недастатковай росту; малы, кароткі. У натоўпе, што імгненна радзеў, Міхась заўважыў куртатага няўклюднага чалавека і вельмі ўзрадаваўся. Асіпенка. Хвойнік на балоце расце на купінах. Ён там куртаты, нізкі і напалову сухі. Галавач. / Пра пальцы. Калі Дарошка прыкурвае, я заўважаю, што вялікі палец на яго правай руцэ нейкі куртаты. Шынклер.3. Кароткі, цесны (пра адзенне). Куртаты пінжак.і. перан. Іран. Абмежаваны, няпоўны. Руху ўперад няма і ў жартах А. Паўловіча: куды ні зірні — усё той жа куртаты змест, гумар [якога] зусім знікае ў надзвычайна расцягнутых вершах. Багдановіч.КУРТАЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. Памянш.-ласк. да куртка; невялікая, дзіцячая куртка. Другі [хлопчык] — чарнявы, у паласатых штоніках і жоўтай куртачцы. Арабей.КУРТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Верхняя кароткая вопратка, якая зашпільваецца на гузікі ці на замок. Скураная куртка. □ Сцяпан Струк быў у паношанай шэрай суконнай куртцы сваёй работы. Пестрак.КУРТЫЗÁНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Уст. Жанчына лёгкіх паводзін, якая мела апекуноў у

громам. Калачынскі. // Разм. Спускавы кручок, націскаючы на які прыводзяць у дзеянне гэты механізм. Пакласці палец па курок.КУРОРТ, -а, М -рце, м. Мясцовасць з прыроднымі лекавымі сродкамі (мінеральнымі крыніцамі, гразямі і пад.), прыгодная для пабудовы лячэбніц, санаторыяў, дамоў адпачынку, Паўднёвыя курорты. Курорты Крыла.[Ням. Кшюгí. — лячэбнае месца.]КУРОРТШК, -а, м. Разм. Той, хто адпачывае, лечыцца на курорце.КУРОРТНІЦА, -ы, ж. Разм. Жан. да курортнік.КУРОРТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны дакурорта. Курортны раён. Курортны рэжым.КУРС ', -у, м. 1. Напрамак руху, шлях (карабля, самалёта і пад.). Змяніць курс карабля. □ Самалёт цвёрда лёг на свой курс — на захад. Новікаў.2. перан. Напрамак палітыкі, дзейнасці. Курс на політэхнізацыю навучання. Курс на індустрыялізацыю краіны.КУРС2, -а, м. 1. Сістэматычны выклад якой-н. навуковай дысцыпліны, галіпы ведаў, а таксама падручнік, які з'яўляецца такім выкладам. Курс гісторыі партыі. Курс вышэйшай матэматыкі.2. Увесь аб'ём якога-н. навучання. Курс сярэдняй школы. Універсітэцкі курс.3. Навучальны год у спецыяльнай сярэдняй і вышэйшай навучальных установах. Закончыць тры курсы інстытута. Ц Разм. Студэнты пэўнага года навучання. Пяты курс здае дзяржаўны» экзамены.4. толькі мн. (курсы, -аў). Форма паскоранай падрыхтоўкі і павышэння кваліфікацыі кадраў. Курсы шафёраў. Курсы перападрыхтоўкі настаўнікаў.5. Закончаны цыкл лячэбных працэдур. Курс лячэння.6. У СССР — вартасць каштоўных папер, якая ўстанаўліваецца спецыяльнымі дзяржаўнымі нарматыўнымі актамі; у капіталістычных краінах — цана, па якой на біржы прадаюцца і купляюцца акцыі, аблігацыі, вэксалі і інш. каштоўныя паперы.О У курсе чаго (быць) — пра дасведчанасць у чым-н. Увайсці ў курс. гл. увайсці. Увесці ў курс гл. увесці.[Ад лац. спгзííз — ход, цячэнне.]КУРСАВЬ'І ', -áя, -óе. Які мае адносіны да курсу 1 (у 1 знач.). Курсавы вугал.КУРСАВЬ'І2, -áя, -óе. Які мае адносіны да курса2 (у 1, 3, 4, 5 і 6 знач.). Курсавы экзамен. Курсавая работа. Курсавая розніца каштоўных папер.КУРСАНТ, -а, М -нце, м. 1. Навучэнец курсаў.2. Выхаванец ваеннай навучальнай установы. Курсант танкавага вучылішча.КУРСАНТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да курсант (у 1 знач.).КУРСÁНЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да курсанта, належыць яму. Курсанцкая форма. Курсанííкі білет.КУРС1РАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, курсіраваць.Курфюрст761Курыцца

КУРФЮРСТ, -а, М -сце, м. Уладарны князь у феадальнай Германіі, які меў права ўдзельнічаць у выбарах імператара.[Ням. КІІГÍІІГЗІ.]КУРЦІНА, -ы, ж. í. Уст. Града для кветак або іншых раслін; клумба.2. Участак, заладжаны адной пародай дрэў, а таксама група дрэў адной пароды.3. Уст. Частка крапаснога вала паміж двума бастыёнамі.(Фр. соцгíіпе.]КУРЦОУСКІ, -ая, -ае. Тое, што і ку рэдкі. Курцоўскія прылады.КУРЧ, -у, м. Балючае скарачэнне мышц цела; сутарга. Юлік Барановіч паглядзеў на курыцу і сказаў: — Ці не курч на яе напаў, вельмі ж яна ступае неяк фацэтна, прысядаючы. Чорны.КУРЧÁВЫ, -ая, -ае. Разм. Тое, што і куча р а в ы. Дзяўчына к хлопцу туліцца Курчавай галавой. Астрэйка.КУРЧАТÓВШ, -ю, м. Штучна атрыманы радыеактыўны хімічны элемент з атамным нумарам 104.[Ад уласн, імя.]КУРЧЫЦЦА і КОРЧЫЦЦА, -чуся, -чышся, -чыцца; незак. 1. Сціскацца ўсім целам, скручвацца (ад холаду, болю і пад.). Легіянеры курчацна ад марозу, наставілі каўняры шынялёў. Колас. [Хлопец] быў ранены ў ногі і ў жывот і вельмі пакутліва курчыўся ў агоніі, сілячыся штосьці сказаць непаслухмяным языком. Мележ. У жыце, схапіўшыся за нагу, корчыўся Вано. Няхай.2. Рабіцца няроўным, пагнутым; крывіцца, выгінацца. [Машыніст] саскочыў на зямлю, пераступіў цераз разарваны тэлефонны провад, што курчыўся на снезе. Мележ. На агні адставала ад дрэва кара; шэрая, яна корчылася, што гадзюка, і з яе капала вада. Пташнікаў.КУРЧЫЦЬ і КОРЧЫЦЬ, -чу, -чыш, -чыць; незак., каго-што. 1. звычайна безас. Балюча зводзіць мышцы цела. Яго ўсяго курчыць. □ Будзе хвароба іх цела корчыць. Куляшоў. // перан. Разм. Выклікаць вельмі непрыемныя пачуцці. Калі .. [Сцяпан] чуў у хаце слова «млын» — яго адразу пачынала курчыць. Ракітны.2. Згінаць, падгінаць. Ногі мае босыя, і я ад роснай золкасці, ідучы, курчу на нагах пальцы. Баранавых.3. (корчыць); каго. Разм. Прыкідвацца кім-н., строіць з сябе каго-н. Уладусь корчыў з сябе шляхціца. Чарнышэвіч. [Арэхаў] быў мацнейшы, больш загартаваны і ўвесь час стараўся корчыць з сябе інтэлігента. Няхай.<5 Лодара корчыць — гуляць, бяздзейнічаць.КУРЫ гл. курыца.КУРЫВА, -а, н. Разм. Тое, што кураць; папяросы, тытунь. Пан Войцех хапіўся, што няма курыва, і папрасіў мяне спусціцца на першы паверх, купіць у кіёску папярос. Карпюк. «Можа, закурыць у яго ёсць. А то і рыба не клюе і

курыва выйшла»,— падумаў Раманчык і пайшоў ад берага насустрач чалавеку. Пальчэўскі. // Дым ад курэння. Столь і сцены белыя Курывам ахутаны, Дні і ночы цэлыя Засядаюць, гутараць. Глебка.КУРБІЛКА, -і, ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж. Разм. Тое, што і курыльня. — У думках яўзрушваюся да таго, што выкурваю ў курылцы запар тры папяросы. Васілевіч. — Таварышы, нельга курыць тут. Ёсць курылка. Шамякін.КУРЫЛЬНІЦА, -ы, ж. Пасудзіна, у якой спальваюць пахучыя рэчывы для абкурвання каго-, чаго-н.КУРБІЛЬНЫ, -ая, -ае. Прызначаны для курэння (у 1 знач.). Курыльны тытунь. Курыльная папера.КУРЬ'ІЛЬНЯ, Пакой для курэння (у1 знач.).КУРКІНЫ, -ая, -ае. 1, Які мае адносіны да курыцы, належыць ёй. Курыныя косці. Курынае пер'е. ІІ Прыгатаваны з курынага мяса, з курыным мясам. Курыны булён. Курыныя катлеты.2. у знач. наз. курыныя, -ых. Атрад птушак, да якога адносяцца куры, індыкі, курапаткі, цецерукі і інш.О Курыная памяць гл. памяць. Курыная слепата гл. слепата. Хатка на курыных ножках (лапках) гл. хатка.КУРЫЦА, -ы; мн. куры, -эй (з ліч. 2, 3, 4 курыцы, -рыц); ж. 1. Свойская птушка, якую разводзяць для атрымання яец і мяса; самка пеўня. Куры сакочуць. □ На двары кудахталі куры, недзе за сцяной рохкаў парсючок. Асіпенка. // Мяса курыцы; кураціна. Суп з курыцай.2. Самка птушак атрада курыных.О Класціся спаць з курамі гл. класціся. Курам на смех — пра што-н. вельмі недарэчнае, нязначнае, з вялікімі недахопамі. Куры засмяюць каго — пра таго, хто робіць што-н. недарэчнае, непатрэбнае. Куры не клююць — вельмі многа (звычайна пра грошы). Мокрая курыца — а) пра бязвольнага, бесхарактарнага чалавека; б) пра растрывожанага, спалоханага чалавека. Паехала касірка, а мы стаім, як мокрыя курыцы, і адзін аднаму ў вочы зірнуць не можам. Пальчэўскі. (Пісаць) як курыца лапай — неразборліва; так, што нельга разабраць. Сляпая курыца — пра блізарукага чалавека. Спаць і курэй бачыць (пасвіць) гл. спаць.КУРЫЦЦА, курыцца; незак. 1. Слаба гарэць, тлець, вылучаючы многа дыму. На месцы клуба курыліся асмалкі сцен, расцягнутых і залітых. Брыль. Бледная курыцца на сцяне газоўка. Купала. / Пра пахучыя рэчывы. Ладан курыцца.2. чым і без дап. Вылучаць выпарэнні, лёгкі туман, пару. Адцвілі Вясёлыя пралескі, Увайшлі Усе рэчкі ў берагі. У пуху зялёным Пералескі, Цёплай парай Курацца лугі. Дзеружынскі. А над балотамі паўставаў туман, ад вясенняй вільгаці ледзь прыкметна курыліся лясы. Чарнышэвіч. // Пакрывацца, зацягвацца пылам, снегам і пад. [За выганам] віўся Ліцкі шлях. Ён увесь — на колькі ахапляла вока — быў запоўнены фурманкамі і пешаходамі — жыў, плыў рэчкаю бурліваю. Грукацеў, курыўся пылам. Гартны.3. Паднімацца ўверх, віцца, кружыцца (пра дым, туман, снег, пыл і пад.). На вуліцы курыўся пыл ад бітай цэглы, сухі, гарачы. Лынькоў.4. безас. Пра наяўнасць жадання, ахвоты курыць. Добра курыцца ў лесе,., прыемна пахне над снегам махорка!.. Брыль.5. Зал. да курыць (у 1 знач.).Курыць_____________________________________762_____________________________________КусокКУРЫЦЬ, куру, курыш, курыць; незак., што. і. а таксама без дап. Удыхаць і выдыхаць дым якога-н. рэчыва, пераважна тытуню. Ён ведае, што пісаравы папяросы даражэйшыя, хоць распазнаць гэта сваім уласным смакам не можа, бо старшыня не курэц, а курыць толькі пры выкананні старшынскіх абавязкаў для большай саліднасці і важнасці. Колас. / Пра папяросы, люльку і пад. Курыць цыгарку. Курыць люльку. Ц без дап. Быць курцом, ужываць тытунь для курэння. {Лаўрэн} дастаў сваю вялікую люльку, пачаў набіваць яе самасадам ды такім, што Паўленка, які не курыў, пачаў чхаць. Шамякін.2. а таксама чым. Спальваць спецыяльныя рэчывы для атрымання пахучага дыму. Курыць ладанам.О Курыць фіміям — лісліва ўсхваляць каго-н.КУРЫЯ, -і, ж. 1. Гіст. Аб'яднанне некалькіх патрыцыянскіх родаў у Старажытным Рыме.2. Разрад выбаршчыкаў па нацыянальнай, маёмаснай, расавай і інш. прыметах у капіталістычных краінах. Рабочая курыя.О Рымская (папская) курыя — сукупнасць цэнтральных устаноў, цераз якія рымскі папа ажыццяўляе кіраўніцтва каталіцкай царквой. Феадальная курыя — савет сеньёра з яго васаламі ў сярэднія вякі.[Лац. сцгіа.]КУРЫЯЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да курыі. Курыяльная сістэма выбараў.КУРЗННЕ, -я, н. 1. Дзеянне паводле дзеясл. курыць (у 1 знач.).2. Дзеянне паводле дзеясл, курыць (у 2 знач.).КУРЭНЬ, курэня, м. 1. Абл. Будан. — Мы ўжо і курані ў лесе пабудавалі, і хлеб, які быў, пахавалі. Шчарбатаў.2. Жылая хата ў некаторых месцах Украіны, Дона.3. Гіст. Асобная часць Запарожскага войска, а таксама ваенны стан такой часці.КУРЭЦ, -рцá, м.. Той, хто курыць. Едкі пах тытуню дайшоў да ложка, хоць курэц і стаяў перад адчыненым акном. Шамякін.КУРЭЦКІ, -ая, -ае. Які належыць курцу. Кончыў дзед сваё снеданне і дастаў курэцкія прылады — па ядзе добра і закурыць. Колас.КУРЗЦЦА, -эецца; незак. Разм. Тое, што і курыцца (у 1—3 знач.). Туман прынёс аднекуль гарэлае: недзе блізка курэўся пасля пастухоў на вогнішчы корч. Пташнікаў. На вуліцах каля хат снег курэўся, як дым. Краўчанка.КУРЭЦЬ, -рь'шь; незак. Тое, што і курыцца (у 1—3 знач.). Цыгарка з газеты густа курэла на попельніцы. Хадкевіч. Мокрая зямля пачынала курэць параю. Ракітны. Машына .. неслася па шашы, аж курэў снег. Арабей.О Аж (толькі) пыл курыць гл. пыл.КУС, -а, м. Разм. Кусок, звычайна вялікі. Кус хлеба.КУСÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, кусаць.

КУ С АНУ ЦЬ і КУСНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Аднакр, да кусаць.КУСАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Мець прывычку кусаць (у 1 знач). Сабака кусаецца. 11 Кусаць каго-н. Авадні кусаюцца.ІІ перан. Крыўдзіць, дапякаць чым-н. Па вяселлі бабы пытаюцца: — Як? Нявестка добра кусаецца? Бічэль-Загнетава.2. Кусаць адзін аднаго; грызціся (пра сабак, звяроў).3. перан. Мець уласцівасць раздражняць, пячы скуру (пра крапіву і некаторыя іншыя расліны, а таксама пра вецер, мароз і пад.). Крапіва кусаецца. □ Мама сказала, што позна, што ноч на дварэ, а мароз сёння гэтак кусаецца, гэтак цісне! Брыль. / Пра каляную тканіну або пра вырабы з грубай шэрсці. Зрэбніца .. [Гальяшу] муляла, кусалася. Гурскі.КУСАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак., каго-што. 1. Хапаць, раніць зубамі. Сабака дужа злосны, усіх кусае. // Сціскаць, шчыпаць дзюбай (пра птушак). Гусак кусае. // Раніць джалам, хабатком (пра насякомых). Пчолы кусаюць. Мурашкі кусаюць. Ц Захопліваць, сціскаць зубамі, пакусваць (пры хваляванні і пад.). Алёша бліснуў позіркам у бок Раі, але яна не ўзнімала вачэй ад падручніка і кусала рог хусткі. Шамякін. Марцін сядзеў на драбінках калёс, звесіўшы ногі, і нецярпліва кусаў пахучую завялую травінку, выцягнутую з сена. Мележ. // перан. Крыўдзіць, дапякаць чым-н. / свой жа брат цябе кусае, Бо кожны выслужыцца хоча. Колас.2. Захопліваць зубамі, аддзяляць, адкусваць невялікімі кускамі ад чаго-н. Лукаш апетытна еў з чыгуна бульбяную кашу, кусаў хлеб і запіваў з вялікага белага кубка малаком. Ермаловіч. // Разм. Есці. [Скіба:]Ад учарашняга абеду не кусаў нічога. Крапіва. // Разгрызаць, раскусваць што-н. цвёрдае. Кусаць арэхі. Ц Адразаць кавалачкамі. Кусаць дрот.3. Разм. Моцна раздражняць скуру, пячы (пра крапіву і некаторыя іншыя расліны, а таксама пра вецер, мароз і пад.). У школу ідзе Майка, а мароз такі кусачы, кусае і падганяе. Лынькоў.Ф Кусаць (сабе) локці — шкадаваць аб чым-н. упушчаным, непапраўным.КУСÁЧКІ, -аў; адз. няма. Шчыпцы для адкусвання, адразання дроту, цвікоў.КУСАЧЫ, -ая, -ае. Разм. Тое, што і к у сл і в ы. Вялікія, нейкія рыжыя [камары] і надта ж кусачыя. Сачанка. «Які ж ты кусачы»,— прыслухоўваючыся да яго фальцэту, не без злосці думаў Рудчанка. Сіўцоў.КУСКАВЫ, -áя, -óе. Нарэзаны, наколаты кускамі; у кусках. Кускавы цукар.КУСЛІВЫ, -ая, -ае. Разм. Які мае здольнасць кусацца, джаліць (пра жывёл, насякомых). Ку слівы сабака. Куслівыя пчолы. Ц Пякучы (пра расліны). Куслівая крапіва. Ц перан. Які мае здольнасць дапячы, даняць чым-н.; шкодны, зламысны. Куслівы чалавек.КУСНУЦЬ гл. кусануць.КУСОК, -скá, м. 1. Аддзеленая (адбітая, адрэзаная, адламаная і пад.) частка чаго-н.; кавалак. Кусок цэглы. Кусок сала. Кусок матэрыі. □ Сцёпка адламаў кусок аладкі і стаў есці. Колас. [Міколка] браў кусок бяросты, запальваў яе. Лынькоў. ,// перан. Сродкі існавання, пажыткі. Будзе раток, будзе і кусок. Прыказка.2. Наогул частка чаго-н. [Гудовіч:] Сёння я досыць ладны кусок другога акта аднавіў. Крапіва.— Да гадзіны другой вярнуся, дыкКусочак763Кутора

яшчэ ў мяне добры кусок дня ў запасе. Гартны.3. Адзінка некаторых тавараў, што выпускаюцца паштучна. Кусок мыла. Кусок крэйды.О Адрэзаны кусок (кавалак) — пра чалавека, які аддзяліўся ад сям'і, жыве самастойна, незалежна. Дурня (басяка і пад.) кусок — пра добрага ўвогуле чалавека, які памыляецца або робіць зло толькі ў даным канкрэтным выпадку. Збіраць кускі (кавалкі) гл. збіраць. Кусок (кавалак) у горла не лезе (не ідзе) каму — хто-н. не можа есці ад крыўды, хваробы, стомленасці і пад. Кусок (кавалак) хлеба — сродкі для існавання, пажыткі. Смачны кусок (кавалак) —пра што-н. прывабнае, епакуслівае. Уварваць кусок (кавалак) гл. уварваць.КУСОЧАК, -чка, м. Памянш, да кусок; невялікі кусок. Феня кінулася на кухню, наліла ў талерку булёчу, паклала кусочак мяса. Арабей.КУСТ, -á, М -сцé, м. і. Нізкарослая дравяністая расліна, у якой галіны пачынаюцца амаль ад самай паверхні глебы. Куст бэзу. Куст парзчак. Куст маліны.2. Травяністая расліна, сцябліны якой растуць пучком. Куст быльніку. Куст суніц.3. перан. Аб'яднанне якіх-н. прадпрыемстваў, арпелей і пад.О Какаінавы куст — трапічная расліна сямейства какаінавых, лісце якой утрымлівае какаін і іншыя алкалоіды; кока2.О Глядзець (пазіраць) у кусты гл. глядзець. У кусты (хавацца, уцякаць і г. д.) — далей ад адказнасць ад непасрэднага ўдзелу ў справе.КУСТАВКІ, -áя, -óе. 1. Які расце кустом (у 1, 2 знач.). Куставыя расліны.2. Які мае адносіны да куста (у 3 знач.). Куставая нарада. Куставыя семінары агітатараў.КУСТАРЭЗ, -а, м. Машына для расчысткі •Тэрыторыі ад кустоў і драбналесся.КУСТОК, -ткá, м. Памянш, да куст (у 1, 2 знач.); невялікі куст. Усё тут было знаёма Рыгору: кожны кусток пры дарозе, кожнае дрэва. Краўчанка.КУСТОУЕ, -я, н., зб. Разм. Кусты (у 1 знач.). Дазодзілася [Мірону Іванавічу] па начы лазіць з хлопцамі па кустоўю, па росным жыце, наладжваць засады на дарогах. Лынькоў. Наперадзе, мусіць, у лагчынцы, зашарэла нейкае кустоўе—лаза ці які хмызняк. Быкаў.КУСТОЎНІК, -у, м. Шматгадовая лекавая расліна сямейства крыжакветных, якая расце на балотах або на лугах са стаячай вадой. Балоты з густымі зараслямі лазы, кустоўніку і маладой асакі рассцілаліся шырачэзнымі круглымі абшарамі. Колас.

КУСЦІК, -а, м. Памянш, да куст (у 1, 2 знач.); невялікі куст. Кусцік травы. □ У лесе егер Дзямíд ведаў кожны кусцік, кожную птушку, кожнага звера з усімі яго звычкамі і норавамі. В. Вольскі.КУСЦÍСТАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кусцістага.КУСЦ1СТЫ, -ая, -ае. Які расце кустом, кусцікам. Кусцістая пшаніца, а У пакой цераз кусцістую герань сачылася шэрае святло. Хомчанка.КУСЦІЦЦА, -цíцца; незак. Расці кустом, разгаліноўвацца ў выглядзе куста. Там расце лён-даўгунец, каласіцца высокае жыта, кусціцца кармавая бульба. Пестрак. Будуць свежым лісцем шалясцець бярозы, Будзе рунь кусціцца пышна па вясне! Васілёк.КУТ, -á, М куце, м. 1. Месца, дзе сыходзяцца ўнутраныя бакі прадмета; частка памяшкання, прастора паміж дзвюма сценамі. Хадзіць з кута ў кут. □ Валерый ужо сам звярнуў увагу на фатаграфіі, што займалі ўвесь кут і яшчэ далей разбягаліся па сцяне. Б. Стральцоў. // Самае пачэснае месца за сталом на покуці. Сівой барадзе Месца на куце. Лось. — Кут дарагому госцю,— гаварыў [поп] ужо ў пакоі і піхаў сілком Шклярскага на кут за сталом. Галавач.2. Частка пакоя, якая здаецца ў наймы. Заўсёды ў .. [Альбіны Сільвестраўны] жыла дзяўчына або дзве, спалі на адным ложку. І выбірала сабе яна пераважна студэнтак. Цяпер гэты кут пуставаў. Ракітны.3. Жыллё, прыстанак, месца жыхарства (звычайна ў спалучэннях «свой кут», «мець кут» і пад.). / тут у першы раз Міхала Вось гэта думка напаткала: Купіць зямлю, прыдбаць свой кут, Каб з панскіх выпутацца пут. Колас.4. перан. Мясцовасць, звычайна глухая, далёкая. Глухі кут. □ —Каб гэты дзікі кут не быў добрым прытулкам для звяроў,— сказаў Віктар,— тады і нам не прыйшлося б тут Сядзець. Маўр.О Мядзведжы кут (куток) — пра аддаленае, маланаселенае, глухое месца.КУТÁС, -á, м. Пучок нітак, звязаных разам на адным канцы, які служыць для ўпрыгожання чаго-н. Пояс з кутасамі.КУТКАВЫ, -áя, -óе. Абл. Кутні. Пакой Любы, куткавы, адным акном на раку, а другім на вуліцу, быў сціпленькі і чысты. Мурашка.КУТНІ, -яя, -яе. Які знаходзіцца, размешчан у куце. Кутняе акно. а Невялікае памяшканне чайной было амаль пустое, толькі за кутнім сталом ля печкі вольна расселіся трое. Быкаў.О Кутнія зубы гл. зуб.КУТНІК, -а, м. Разм. Тое, што і кутні зуб (гл. зуб).КУТОК, -ткá, м. і. Тое, што і кут. Здаць куток, □ [Бешчат] устаў і пачаў хадзіць з кутка ў куток. Бажко. У самыя глухія куткі дайшла вестка пра Леніна, які хоча вызваліць людзей з няволі. Гурскі. Яна з мужам марылі аддзяліцца ад сям'і, каб абзавесціся ўласным кутком. Лынькоў.2. Зацішная, прыгожая, маляўнічая мясцовасць. Прыемна прайсціся, падыхаць свежым паветрам. Ды і куток тут маляўнічы. Астрэйка. Зачаравана глядзеў я маладымі вачамі на прыгожы куток Магілеўшчыны. Кавалёў.О Жывы куток — кабінет прыроды, дзе знаходзяцца жывыя жывёліны, а таксама іх чучалы. Чырвоны куток — памяшканне ва ўстанове, інтэрнаце і пад., адведзенае для культурна-асветніцкай работы.(> Мядзведжы куток — тое, што і мядзведжы кут {гл. кут).КУТОРА, -ы, ж. Невялічкая насякомаедная жывёліна сямейства землярыек; вадзяная землярыйка.Куточак764Кучаравы

КУТОЧАК, -чка, м. Памянш.-ласк. да кут, куток.КУТУЗКА, -і, ДМ -зцы; Р мн. -зак; ж. Уст. Турма, арыштанцкая камера.— Толькі пра гэта цяпер няможна гаварыць, бо як пачуе паліцыя, то як таго дзядзьку Данілу адразу арыштуе і ў кутузку пасадзіць. Каліна.КУТЫ, -ая, -ае. Разм. Тое, што і к а в аны (у 4 знач.). Анатоль па бярэзніку прабраўся на дарогу. Яго ўвагу прыцягнулі свежыя адбіткі кутых конскіх капытоў. Федасеенка.КУФАР, -фра, м. Вялікая скрынка з векам і замком для захоўвання тканіны, адзежы, каштоўнасцей. Дастаць з куфра бялізну.КУФЕЛЬ -фля і КУХАЛЬ, -хля, м. Бакал для піва. Па шкле куфля аплывала белая пена і шлёпалася пад ногі. Лобан. Сабе Апейка папрасіў кухаль піва; пакуль буфетчыца налівала, агледзеўся, дзе б прыладзіцца. Мележ.КУФЭРАК, -рка, м. 1. Невялікі куфар; тое, што і куфар. Волька перакладвала ў куфэрку нейкую бялізну. Чорны.2. Дарожная скрынка, род чамадана, звычайна прыгожа аформленая. [Шэмет] быў і апрануты ва ўсё крамнае і ў руцэ трымаў куфэрак. Чарнышэвіч. Ужо цямнела, калі Косця са сваім фанерным куфэркам прыбыў у інтэрнат. Карпюк.КУХАЛЬ гл. куфель.КУХАН, -а, м. Невялікая булка, начыненая цыбуляй. Цяперашнія Гінкіны куханы былі не падобныя да тых, якія яна прыносіла раней, не белыя. Корбан.КУХАР, -а, м. Той, хто гатуе стравы; повар. Нават кухар у сталовай Для гасцей для дарагіх З крэндзялямі адмыслова Выпякае пірагі. А. Александровіч.КУХÁРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Работніца, якая гатуе стравы; паварыха.КУХАРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кухара, кухаркі, уласцівы ім. Такіх піражкоў настаўніку ніколі не даводзілася каштаваць, ён еў з ахвотаю і хваліў кухарскія здольнасці бабкі Параскі. Колас. // Прызначаны для кухара, кухаркі. Кухарская кніга.КУХАРСТВА, -а, н. Занятак кухара.КУХАРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць; незак. Гатаваць стравы; быць кухарам, кухаркай. Нядаўна, як хварэла маці, дзед сам кухарыў. Рылько.КУХНЯ, -і; Р мн. -хань; ж. 1. Памяшканне з печчу або плітой для гатавання ежы. // Павозка або машына з катламі і плітой для гатавання ежы ў паходных умовах. Палкавая кухня. □ У вёсцы палалі кастры, дымілі паходныя кухні — гатавалася агульная вячэра. Лось. // Разм. Гатаванне ежы. Займацца кухняй. І/ перан.; чаго або якая. Разм. Скрыты,

закулісны бок якой-н. дзейнасці. Дыпламатычная кухня.2. Падбор страў, характар ежы. Польская кухня. Французская кухня.О Малочная кухня — а) стравы, прыгатаваныя на малацэ, з малака; б) установа, якая гатуе сумесі розных адвараў з малаком для грудных дзяцей.[Ад ням. КіісЬе.]КУХОННЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кухні (у 1 знач.). Кухоннае акно. Кухонны пах. Л Прызначаны для кухні. Кухонны нож.Кухонная печ. Кухонны стол. Кухонная пасуда.КУХТÁЛЬ, -я, м. Разм. Удар кулаком. Атрымаць кухталя. □ На Віцю наляцелі Пеця, Вася, Юлька, адзін даў кухталя ў спіну, другі — у бок. Хомчанка.КУЦЦЯ, -í, ж. 1. Ўрачыстая вячэра напярэдадні каляд, новага года, якая суправаджалася варажбою. Калядныя куцці, як вядома, дзве: адна посная, другая — скаромная, або багатая. Якімовіч. // Дзень, у які адбываецца гэта ўрачыстасць. Снег на куццю — грыбы на лета, Такая матчына прымета. Колас.2. Каша з ячных або іншых круп як традыцыйная абрадавая яда ўсходнеславянскіх і інш. народаў. У печы з панцаку варыцца калядная куцця. На куццю, пад вечар, чакаюць гасцей. Васілевіч. Куцці святочнай задымілася гара. Лойка.КУЦЫ, -ая, -ае. Тое, што і куртаты. Нос [у зімародка] доўгі, прамы і востры, а хвост кароткі, як кажуць, куцы. В. Вольскі. Быў сабака, як на смех, Куцы і аблезлы. Гілевіч.КУЧА, -ы, ж. і. Вялікая колькасць якіх-н. прадметаў, у беспарадку наваленых адзін на другі. Куча камення. Куча галля. Ц Вялікая колькасць чаго-н. сыпкага, зваленая горкай на адным месцы. Куча пяску. □ Жыта ссыпаюць проста ў кучу на брызент каля вагі. Васілевіч.2. Гурт людзей, жывёл.— Разыдзіцеся, хлопцы, не збірайцеся ў кучы! — загадаў начальнік дэпо. Лынькоў. Вось коцяцца, як клубкі, авечкі, то рассыпаючыся, то вбіваючыся ў густую кучу. Якімовіч.3. Разм. Мноства; вялікая колькасць. Мець кучу грошай. Куча непрыемнасцей. □ Цяпер дзве Іванавы сястры замужам, старэйшы брат Спірыдон ажаніўся, сваіх дзяцей куча. Чарнышэвіч.О Валіць (усё) у адну кучу гл. валіць. Куча мала — вокліч у дзіцячай гульні, па якому ўдзельнікі падаюць адзін на аднаго.КУЧАВКГ, -áя, -óе. Які мае выгляд густых клубоў, куч (пра воблакі).КУЧÁРАВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кучаравага. Кучаравасць валасоў.КУЧАРÁВШКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Завіток валасоў. / Пра завіток дыму, туману. Над рачулкай .. паволі ўзнікалі кучаравінкі туману. Лынькоў.КУЧАРÁВІСТЫ, -ая, -ае. Які кучаравіцца, выглядае кучаравыя. Кучаравісты чуб. Кучаравістыя туманы.КУЧАРАВІЦЦА, -віцца; незак. Віцца, закручвацца ў кучары (пра валасы). Валасы кучаравіліся з-пад шапкі. Чорны. / Пра пышную зялёную расліннасць. На балоце там і тут кучаравіліся кусты лазы. Мележ. / Пра дым, туман, хмары. Над .. высачэзнымі вежамі-трубамі кучаравіцца рыжы дым. Бядуля.КУЧАРÁВІЦЬ, -рáўлю, -рáвіш, -рáвіць; незак., каго-што. Рабіць кучаравым. Кучаравіць валасы. □ Вецер, вецер гне калоссе, кучаравіць сенажаць... Машара.КУЧАРАВЫ, -ая, -ае. Які завіваецца, з завіткамі (пра валасы). На Максімаў лоб звісалі пасмачкі белых кучаравых валасоў. Асіпенка. // 3 завітымі, закручанымі валасамі ці шэрсцю. Кучаравы хлопчык. Кучаравая галава. / Пра дым, туман, хмары. З белыхК у чары 765Кюрэ

комінаў хат гаманлівых Завіхрыўся дымок кучаравы. Журба. // перан. З густой пышнай кронай (пра дрэвы). Пахла і звінела пчаліным звонам алея маладога кучаравага ліпняку. Васілевіч.КУЧАРЫ, -аў; адз. няма. Разм. Кучаравыя або завітыя валасы. Маладая жанчына з прыгожым тварам, в белакурымі кучарамі, крыху напушчанымі на шыракаваты лоб, нечым прывабіла не старога яшчэ палкоўніка. Сабаленка.КУЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. 1. Пймянш.-ласк. да куча (у 1, 2 знач.); невялікая куча. Кучкі саломы з-пад камбайна.2. Невялікая група людзей, аб'яднаных агульнымі інтарэсамі. Кучка прыгнятальнікаў.О Магутная кучка — група прагрэсіўных рускіх кампазітараў другой палавіны 19 ст. (Балакіраў, Барадзін, Кюі, Мусаргскі і Рымскі-Корсакаў), якія змагаліся за развіццё нацыянальнай музычнай культуры.КУЧМА, -ы, ж. 1. Тое, што і кучомка.2. Пра пышныя, густыя валасы. Вузкі, прадаўгаваты твар [Бандарэнкі] варос шчацінай, кучма цёмных валасоў на галаве як незавершаны стог. Навуменка. / Пра густую зелень. Лёгкі ветрык., звінеў па зялёных кучмах стромкіх хвоек. Бядуля.КУЧНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць кучнага. Кучнасць артылерыйскага агню.КУЧНЫ, -ая, -ае. Які характарызуецца густым размяшчэннем на невялікай прастору. Кучныя ўсходы буракоў. Кучнае панаванне ў мішэнь.КУЧОМКА, -і, ДМ -мцы; Р мн. -мак; ж. Шапка футрам наверх. На галаве — авечая кучомка, на плячах кажух. Лобан. — Ці бачыш што? — Не, так, нічога! — Гаворыць Костусь, а ў самога На лоб кучомка напаўзае... Колас.КУІП, -а, м. Разм. і. Стаўка ў картачнай гульні.2. Вялікая сума грошай. Круцкі разлічваў доўга жыць, зарабіць на важнай аперацьй вялікі куш, праславіцца ў «вольным свеце». Гамолка.(Ад фр. соííсЬе — стаўка ў гульні.]КУПІНÉР, -нярá, м. Рамеснік, які вырабляе шкуры на футра і шые з футра.

(Польск. Ішáтегг з ням.]КУШНÉРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Жан. да кушнер.КУШНÉРНЫ, -ая, -ае. Звязаны з вырабам футра са шкур. Кушнерная работа.КУШНÉРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кушняра, належыць яму. Кушнерскія прылады.КУШНÉРСТВА, -а, м. Занятак, рамяство кушняра.КУШНÉРЫЦЬ, -ру, -рыпг, -рыць; незак. Займацца кушнерствам.КУШЧЗННЕ, -я, н. Дзеянне і стан паводле знач. дзеясл, куспіцца.КУШЗТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Невялікая канапа з узгалоўем, але без спінкі. Маці паслала госці на .. кушэтцы. Брыль[Фр. сопсЬеІІе.]КХМЕР гл. кхмеры.КХМÉРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да кхмера, кхмераў, належыць ім.КХМÉРЫ, -аў; адз. кхмер, -а, м. Народ, які складае асноўнае насельніцтва Кампучыі.КЫШ і КІП, выкл. Выкрык, якім адганяюць курэй, птушак. [Антось] устаў, выцягнуў з вогнішча галавешку і запусціў ёю ў сароку.— Кыш, каб ты здохла!.. Бажко.КЮВЕТ, -а, М -вéце, м. Канава ўздоўж дарогі або чыгуначнага палатна для сцёку вады.(Фр. сííуеМе.]КЮВÉТА, -ы, ДМ -це; Р мн. -éт; ж. Плоская прамавугольная ванначка для праяўлення і апрацоўкі фатаграфічных пласцінак і адбіткаў.[Фр. сшгеІІе.]КІОРКІ, нескл., н. Адзінка радыеактыўнасці рэчываў.[Ад уласн, імя.]КЮРЫЙ, -ю, м. Штучна атрыманы радыеактыўны хімічны элемент з атамным нумарам 96.[Ад уласн, імя.]КЮРЭ, нескл., м. Каталіцкі прыходскí свяшчэннік у Францыі, Бельгіі і некаторых іншых краінах.[Фр. снгé.]