KOLEGJI “PJETËR BUDI” - PRISHTINË

P U N I M S E M I N A R I

LËNDA: Bazat e së Drejtës dhe e Drejta Turistike

TEMA: Burimet e së Drejtës Biznesore

Mentori: Studenti:Prof . Naser Gjinovci Arben Beshtica

PËRMBAJTJA:

1. Hyrje...................................................................................................................................3

2. Burimet e së drejtës biznesore .........................................................................................4

3. Burimet e së drejtës biznesore në veçanti .......................................................................5

4. Kushtetuta e Republikës së Kosovës ...............................................................................5

5. Ligjet e një vendi ................................................................................................................6

6. E drejta zakonore .............................................................................................................6

7. Doket afariste-biznesore...................................................................................................7

8. Kushtet e përgjithshme afaristo-biznesore….................................................................9

9. Uzansat .............................................................................................................................10

10. Kontrata t.........................................................................................................................11

11. Praktika gjyqësore……………………………………………………………………..12

12. shkenca juridike ………………………………………………………………………..12

13. konventat ndërkombëtare dhe rekomandimet ……………………….………………13

14. Përfundimi ………………………………………………………………………...……14

15. Literatura …………………………………………………………………………….…15

2

HYRJE:

E drejta Biznesore si disiplinë shkencore është paraqitur relativisht vonë, në dekadat e

fundit të Shekullit XX-të.

Materia, tematika dhe çështjet me të cilat është marrur e Drejta Biznesore gjatë

periudhave të ndryshme kohore, është shtjelluar nga ekspertë (teoricientë dhe prakticientë)

të ndryshëm, edhe ekonomistë edhe juristë. Kjo Degë e së drejtës megjithatë, të shumtën

është trajtuar si pjesë përbërëse; kryesisht e së Drejtës Ekonomike ose asaj Tregtare-

Komerciale.

Zhvillimi i hovshëm i së Drejtës Biznesore varësisht ka qenë i ndërlidhur me proceset tejet

intensive, dinamike, dhe gjithnjë e më shumë dimensionale të zhvillimit ekonomik dhe të

biznesit të fushave të ndryshme, si në planin kombëtar ashtu edhe në atë ndërkombëtar.

Domosdoshmëria e së Drejtës Biznesore vjen e shfaqet si rrjedhojë e aktiviteteve, nevojave,

modaliteteve dhe përmbajtjeve diferente në marrdhënie biznesore dhe të biznesit, të cilat

në rrjedhat e një zhvillimi të këmbimeve të shpejta dhe marrdhënieve gjithnjë e më

komplekse e shumëprofesinale, të cilat doemos kërkonin dhe kërkojnë edhe sot studime,

analiza, sqarime dhe sidomos zgjidhje edhe të shpejtë edhe të drejtë.

Mirëpo, fillet e para dhe të mëpastajme të së drejtës Biznesore nuk janë aq vonë. Ato

ndërlidhen reciprokisht me pararendësen e së Drejtës Biznesore; fillimisht të drejtën

Tregtare dhe më pas me të drejtën Ekonomike. E Drejta Tregtare, ndërkaq, ka një rrugë të

gjatë zhvillimore që nga antika e lashtë.

Me zhvillimin intensiv dhe të shpejtë të teknologjisë dhe produkteve të reja (kibernetikës

dhe informatikës): zgjerimin e rrjetit të internetit; të marrdhënieve ekonomike dhe të

biznesit në nivel ndërkombëtar, paraqitet nevoja imperativë e ndërtimit, avancimit dhe

zhvillimit të rregullave, parimeve dhe standardeve përkatëse shtytëse dhe zhvillimore. Këto

rregulla dhe standarde, do të jepnin përgjigje adekuate, të shpejtë dhe efikase, në sfidat,

problemet, kërkesat, vështirësitë dhe nevojat e shumta të kohës, të cilat gjithnjë e më

shumë do të paraqiten, rrjedhimisht do të reflektohen, në raportet midis subjekteve të

ndryshme biznesore.

3

1.BURIMET E SË DREJTËS BIZNESORE

1.1 Burimet e së Drejtës në përgjithësi

Me sintagmën burime të së drejtës, nënkuptohen të gjitha ato fakte të cilat në mënyrë

vendimtare, ndikojnë në krijimin e së drejtës, në përgjithësi, por edhe të së drejtës

biznesore, në veçanti.

Burimet e së drejtës, vështruar në mënyrë të përgjithshme, ndahen në:

a) burimet materiale dhe

b) burimet formale.

Me burime materiale nënkuptojmë të gjitha ato fakte apo bamuri shoqërore dhe të gjitha

ato forca, të cilat shpijnë deri te krijimi i së drejtës (lufta klasore, si dhe marrdhëniet

shoqëorore, ekonomike, politike, kulturore dhe marrdhënie të tjera, të cilat brenda një

periudhe të caktuar kohore; në rrethana dhe kushte të caktuara shoqërore, në një sistem të

caktuar, zhvillohen në një vend apo shoqëri të caktuar.

Me burime formale ndërkaq në vetvete, ngërthejnë formën, në të cilën shteti, nëpërmjet të

mekanizmave dhe organizmave të tij institucional, nxjerrë norma Juridike. Sipas një

klasifikimi i cili konsiderohet si i sprovuar dhe tradicional, burimet formale të së drejtës

janë: kushtetuta, ligjet, aktet nënligjore, doket apo zakonet, praktika gjyqësore dhe

shkenca juridike. Mirëpo, sipas disa pikëpamjeve doktrinare, rrjedhimisht autorëve të

tyre, përveç dy llojeve të sipërlaboruara të burimeve të së drejtës, ekzistojnë edhe burime

vlerësore apo të bazuara në vlefshmëri dhe ne iniciativa e ide të caktuara.

Burimet vlersore apo ideore të së Drejtës, janë në të vërtetë vlera shoqërore, nga të cilat

buron e drejta. Nëse shtrohet pyetja reale dhe e arsyeshme, se a janë dhe në ç’masë janë

këto lloje burimesh të së drejtës, burime të plota, të mirëfillta dhe autentike, përgjigja më e

drejtë dhe e plotë do të ishte se nuk janë. Përse? sepse ato, në mënyrë iniciale dhe

4

aksiologjike, vetëm i iniciojnë dhe studiojnë idetë dhe vlerat e ndryshme shoqërore,

rrjedhimisht normave ekzistuese juridike, ua japin apo krijojnë fundamentin ideor, dhe

aksiologjik (të vlerave). Këto ide, vlera dhe ideologji janë p.sh: demokracia, shteti i së

drejtës, por edhe totalizmi; nazi fashizmi; socializmi; kapitalizmi etj.

Sido që të jetë, për të drejtën evrokontinentale, sidomos për të drejtën civile të saj; pra

edhe për të drejtën tonë kombëtare, më të rëndësishmen dhe primar, janë burimet formale,

në krahasim me ato materiale.

1.2. Burimet e së Drejtës Biznesore në veçanti

Sikurse çdo degë e së drejtës edhe e drejta biznesore ka burimet e saj. Ato mund të jenë:

a) nacionale dhe

b) ndërkombëtare

Burimet nacinale të së drejtës biznesore janë: Kushtetuta, ligjet, aktet nënligjore, doket,

adetet apo zakonet biznesore, uzansat dhe kontratat. Ekzistojnë dilema ende, se athua

praktika gjyqësore dhe shkenca juridike paraqesin burime të mirëfillta të së drejtës

biznesore apo jo?

1.2.1. Kushtetuta e Republikës së Kosovës

Kushtetuta e Republikës së Kosovës me dispozitat e saj në mënyrë shprehimore e rregullon

dhe proklamon ekonominë e tregut me konkurrencë të lirë, si fondament të rregullimit

ekonomik të vendit.1

Duke u manifestuar në rolin e burimit parësor dhe bazik, Kushtetuta e Republikës së

Kosovës, së bashku ehde me burimet e tjera, paraqet bazën juridike për rregullimin dhe

realizimin e marrëdhënieve juridike-biznesore2; rrjedhimisht edhe bazën e fortë dhe të

shëndoshë për zhvillimin perspektiv të së drejtës biznesore, si disiplinë shkencore.

1 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, Prishtinë, 2008, neni 10, fq.32 Prof.Dr.Riza Smaka, cit.fq.65

5

1.2.2. Ligjet e një vendi

Ligjet e një vendi janë ndër burimet më të rëndësishme të së drejtës biznesore. Me ligje

rregullohen fusha dhe segmente të ndryshme të së drejtës biznesore. Aktet ligjore sikur

edhe Kushtetuta i miratojnë organet legjislative të vendeve të caktuara. Ligjet në

Republikën e Kosovës nxirren, respektivisht miratohen nga Kuvendi i Kosovës, në

procedurën e caktuar. Ato duhet të jenë në përputhje me njëri tjetrin dhe në harmoni të

plotë me kushtetutën e vendit. Si burim i së drejtës biznesore aktualisht mund të paraqiten

Ligji mbi shoqëritë aksionare: Ligji mbi kooperativat, mbi tregtinë e brendshme, tregtinë e

jashtme; Ligji mbi të drejtën e autorit dhe të drejtat tjera simotra; Ligji mbi patentin,

Arbitrazhin, Lizingun, Antidampingun; Ligji mbi markat(vurrata) tregtare.3

Një varg e vistër çështjesh, që ndërlidhen me biznesin, marrdhëniet afariste-biznesore,

subjektet, veprimet dhe transaksionet biznesore, më për së afërmi , detajisht rregullohen

me akte nënligjore. Këto akte nxirren në përputhje me aktet ligjore përkatëse, në formë të:

- Udhëzimeve administrative

- Urdhëresave administrative

- Dekreteve

- Rregulloreve

- Vendimeve

- Aktvendimeve; dhe rekomandimeve.

Aktet e sipërmendura, sikurse edhe aktet ligjore, nxirren nga Kuvendi i Republikës së

Kosovës, por edhe nga institucionet e tjera kompetente, në nivel qendror dhe lokal. Ato

duhet të jenë në harmoni me ligjet dhe Kushtetutën.4

1.2.3 E drejta zakonore

3 vebfaqja e Kuvendit të Republikës së Kosovës: www.iKosovës.org4 Drakulic.M.,op.cit.,fq.21-23

6

E drejta zakonore dikur ishte burimi kryesor i së drejtës. Mirëpo, me zhvillimin e

shoqërisë, veçanërisht të drejtës së shkruara, ky lloj burimi i së drejtës do të humb nga

rëndësia e tij. Mirëpo, fillimisht në të drejtën tregtare përkatësisht ekonomike e më vonë

edhe në të drejtën biznesore, pesha, roli, dhe rëndësia e së drejtës zakonore dhe dokeve nuk

do të zbehet as zvogëlohet. Përkundrazi, krahas zhvillimit dhe kodifikimit të së drejtës

biznesore, edhe e drejta zakonore biznesore edhe doket ose zakonet biznesore, do të

vazhdojnë të qëndrojnë si burim relevant i së drejtës biznesore. Mirëpo, gjykuar nga

pikëpamja teorike, në teorinë juridike, bëhet dallimi në mes të nocionit “e drejtë tregtare

zakonore” dhe nocionit, dokeve apo zakoneve tregtare ose biznesore dhe uzansave. Dallimi

themelor, qëndron në faktin se te e drejta tregtare zakonore, bazë aplikimi është bindja,

vetëdija, që individi, qytetari është juridikisht I detyruar, që të sillet në mënyrë të caktuar,

derisa në rastin e dokeve-zakoneve tregtare(biznesore), kemi të bëjmë me sjellje, bazë

themelore e së cileës është bindja e oportunitetit; së cilës bindje i mungon vetëdija mbi

detyrueshmërinë juridike. Nga dallimi themelor i elaboruar më lartë, rezulton konstatimi

se e drejta zakonore aplikohet edhe pa vullnetin e plaëve, ajo për palët është e drejtë e

detyrueshme, pikërisht aq dhe ashtu, sa e si edhe e drejta e shkruar. Ndërkaq, doket apo

zakonet tregtare, aplikohen në bazë të vullnetit të palëve.

Në këtë kontekst lypset theksuar esencën dalluese edhe në mes të dokeve tregtare-biznesore

(në kuptim të ngushtë) nga uzansat. Në fakt edhe uzansat janë doke tregtare-biznesore,

mirëpo të tubuara, sistemuara dhe kodifikuara, nga institucione dhe organizma ekonomike

të autorizuara.5

1.2.4 Doket afariste – biznesore

Doket afariste biznesore mund të jenë ndërllojore, varësisht nga kriteriumi i cili aplikohet

në klasifikimin e tyre. Kësodore në vartësi të territorit, në të cilin vlejnë dhe zbatohen,

doket mund të jenë:

- Të përgjithshme (të cilat vlejnë për territorin e një vendi)

- Regjionale (të cilat vlejnë në një rajon si p.sh. në Dukagjin); dhe

5 Dr. Vladimir Kapor, Dr. Slavko Caric, Ugovori robnog prometa, Privredna stampa, Bg, 1976, fq.32-34

7

- Lokale (kur vlejnë në një vend të caktuar p.sh. në Gjilan)

Në qoftë se si kriterium I klasifikimit merret materia, fusha apo dega që rregullohet,

atëherë doket afariste paraqiten si : të përgjithsme (nëse vlejnë për të gjitha degët,

veprimtaritë biznesore dhe për të gjitha pjesët e tërësisë biznesore), të veçanta (nëse vlejnë

vetëm për një degë ose pjesë të tërësisë biznesore). Sa i takon fuqisë juridike, doket

biznesore lokale, janë më të fuqishme se sa doket regjinale dhe ato të përgjithshme; sikurse

që doket e veçanta janë më të fuqishme, se sa ato të përgjithshme.

Doket biznesore si burim relevant i së drejtës biznesore, janë të rëndësishme dhe me peshë,

në qoftë se aplikohen. Aplikimi i dokeve biznesore mbështetet në vullnetin e shprehur të

subjekteve biznesore, në qarkullimin, rrjedhimisht gjatë transaksioneve të tyre biznesore.

Kjo do të thotë se aplikimi i tyre duhet të kontraktohet nga palët e marrdhënieve

detyrimore, ose vullneti i shprehur lypset të supozohet, respektivisht nëse nga rrethanat

rezulton se aplikimin e dokeve biznesore palët e kanë dëshiruar. Duhet vënë në pah se p.sh.

Ligji mbi marrdhëniet e detyrimeve e rregullon edhe çështjen e aplikimit të dokeve të mira

biznesore, duke i detyruar pjesëmarrësit e marrëdhënieve detyrimore që t’iu përmbahen

këtyr dokeve (neni 21. paragrafi 1 I ligjit në fjalë). Këto çështje apo rregulla janë të

karakterit të veçantë. Pra, janë rregulla të moralit afarist-biznesor, të cilat vlejnë si

rregulla të sjelljës në punët ekonomike-biznesore; ndaj ato, si të tilla, lypset ndarë nga

rregullat e dokeve biznesore, të cilat, për nga natyra dhe karakteri i tyre, janë rregulla

biznesore, në marrdhëniet juridike-biznesore, përkatësisht në jetë ekonomike. Duhet

theksuar këtu se këto rregulla, në transaksionet kontrakture, si dhe në punët tjera

juridike-biznesore, nuk janë gjithmonë edhe rregulla morale, ngase nuk konstituohen

domosdoshmërisht dhe kurdoherë në parimet etike dhe të etikeës biznesore, të transponuar

në sferën e marrëdhënieve juridike, siç është rasti me doket e mira afariste. Aplikimi i

rregullave të moralit biznesor “dokeve të mira afariste” në ligjin mbi marrëdhëniet

detyrimore, është i natyrës imperative. Kjo mund të jetë zgjidhje që i përgjigjej rrethanave

dhe parimeve të sistemit juridik dhe politik të vendit dhe kohës, në të cilën është nxjerrë ky

ligj, por sa i përket zhvillimit të mëtejmë, të hovshëm dhe propulziv të së drejtës biznesore,

gjithsesi është me interes. Pse? Sepse ligji në fjalë e fuqizon aplikimin e dokeve të mira

afariste në transaksionet biznesore. Përndryshe rregullat e noralit në mënyrë gjenerale,

aplikohen për vlerësimin e të gjitha marrëdhënieve juridike:që don të thotë edhe për

8

marrëdhëniet biznesore në qarkullim ekonomik. Mirëpo, duke u bazuar në ndërlidhjen që

kanë me të drejtën biznesore, me biznesin dhe degët e tjera të ekonomisë, doket biznesore,

morale, për nga elementet filozofike dhe etike, dallohen nga doket e tjera. 6

Krahas valorizimit zhvillimor dhe kodifikimit të së drejtës biznesore, përveq dokeve

biznesore të nivelit nacional, gjithnjë e më tepër manifestohen dhe fitojnë në peshë edhe

doket biznesore ndërkombëtare.

1.2.5 Kushtet e përgjithshme afariste – biznesore

Doket biznesore dhe uzancat shpeshherë në kuptim të gjerë të fjalës konsiderohen dhe

quhen e drejtë autonome biznesore. Kjo e drejtë nuk buron nga ligjvënësi, por në bazë të

parimit të autonomisë së vullnetit, konstituohet dhe zhvillohet nga subjektet biznesore.

Pikërisht në vazhdën e këtij procesi e kanë zanafillën dhe ecurinë e bujshme zhvillimore-

kushtet e përgjithshme biznesore ose afariste, si burim i së drejtës. Kushtet e përgjithshme

biznesore, janë rezultat dhe produkt i zhvillimit të hovshëm të së drejtës moderne, në

përgjithësi e së drejtës biznesore, në veçanti.

Rëndësia dhe prania e tyre në marrëdhëniet, rrjedhimisht në transaksionet biznesore, si në

ato nacionale ashtu edhe në ato ndërkombëtare, aktualisht është tejet e madhe. Kontrata

në të cilat kushtet e përgjithshme biznesore, bëhen pjesë e përmbajtjes së kontrates, quhen

kontrata formularë, kontrata standarde ose kontrata të standardizuara, rrjedhimisht

kontrata të tipizuara. Përkitazi me këtë, nocionet “kushtet e përgjithshme biznesore” dhe

kontratat standarde shpeshherë nuk dallohen. Kushtet e përgjithshme biznesore krijohen

përmes përpilimit të tyre nga subjektet e ndryshme biznesore, me fuqi të traditës

biznesore. Ndonëse me “kushte të përgjithshme biznesore”, në kuptim të gjerë

nënkuptohen edhe kontratat tipike apo të tipizuara dhe ato adëhesive ( ndajshtuese).

Megjithatë këto dy të fundit lypset përkufizuar juridikisht dhe dalluar nga kushtet e

përgjithshme biznesore. Në fakt të gjitha ato bëjnë pjesë në kontrata formularë, gjegjësisht

të së drejtës formulare, e cila përbëhet nga:

- kushtet e përgjithshme biznesore në kuptim të ngushtë;

- kontratat e tipizuara;

6 Dr. Mazllum Baraliu, E drejta biznesore(Prishtinë, 2010), fq. 42

9

- kontratat adhesive dhe

- terminet dhe klauzolat e ndryshme.

Pra, forma formale e kontratës ngërthen në vetvete çdo formular, sipas të cilit njëra palë,

vazhdimisht lidh kontrata me numër të përcaktuar bashkëkontraktuesish dhe lejon fare

pak ose aspak ndryshime eventuale, në atë që ai/ajo propozon.

Në qoftë se kemi të bëjme me kushtet e përgjithshme biznesore, të cilët nuk i ka përpiluar

pala kontraktuese (e cila shërbehet me to), por ndonjë institut agjenci ose asosiacion,

atëherë ato kushte, do të mund të shfrytëzohen në atë mënyrë, që pala tjetër të thirret në

kontratë ose në klauzola; të përfshijë ato klauzola ose disa syresh në kontratën e vet të

tipizuar. Kushtet e përgjithsme biznesore, si burim relevant i së drejtës biznesore i kanë

kontribuar shumë zhvillimit të së drejtës dhe përshpejtimit, thjeshtësimit, dhe avansimit të

afarizmit ekonomik, si dhe zëvendësimit të legjislacionit të vjetëruar të tejkaluar me

rregullativa efikase, ekonomike edhe bashkëkohore.

Prandaj, fenomeni i kushteve të përgjithshme biznesore, duhet përkrahur, ndihmuar e

stimuluar, por edhe kontrolluar vazhdimisht nga mekanizmat e autorizuar dhe kompetentë

shtetëror.

1.2.6. Uzansat

Uzansat janë doke apo zakone të kodifikuara(biznesore), të mbledhura, të sistematizuara e

të publikuara dhe zakonisht të lejuara nga organet kompetente.7 Vështruar nga pikëpamja

e aplikimit, uzansat janë të karakterit dhe të natyrës dispozitive dhe se aplikohen vetëm aty

dhe atëherë kur palët kontraktuese rrjedhimisht subjektet biznesore, janë pajtuar për

aplikimin e tyre, por edhe atëherë kur nga rrethanat rezulton, që palët e kanë dëshiruar

aplikimin e tyre. Uzansat mund të jenë:

- të përgjithshme dhe

- të veçanta ose speciale.

Uzansat e përgjithshme aplikohen në të gjitha fushat ekonomike, respektivisht të biznesit

dhe në të gjitha veprimtaritë, ndërsa uzansat e veçanta, në degët e caktuara për të cilat

formohen.

7 Prof. Dr. Riza Smaka, E drejta biznesore, cit. fq. 70-71

10

Kualifikimi doke të kodifikuara biznesore, uzansave ua rritë nivelin më të lartë, në

hierakinë e burimeve juridike, ua shton fuqinë e tyre juridike, si dhe rëndësinë dhe rolin e

jasjhtëzakonshem në rregullimin e qarkullimit të një vendi. Uzansat e përgjithshme për

qarkullim të mallit, janë përcaktuar në vitin 1954 nga Plenumi i Arbitrazhës kryesore,

atëkohë, organi më i lartë i gjyqësisë ekonomike. Uzansat, nuk janë vetëm përmbledhje e

dokeve biznesore afariste, por përmbajnë dhe i sistematizojnë edhe disa rregulla juridike,

me të cilat normohen marrëdhëniet juridike-deytrimore në qarkullimin e mallrave,

rrjedhimisht të biznesit, siç janë:

- rregullat e lidhjes dhe të përmbushjes së kontratës;

- rregullat e vonesës;

- rregullat e kompenzimit të dëmit;

- të drejtat dhe detyrimet e palëve kontraktuese nga kontrata për shitblerje etj.

Përveç uzansave të përgjithshme, ndër uzansat e veçanta që mund të aplikohen janë edhe:

- uzansat e skeleve(limaneve detare);

- uzansat e veçanta për tregti të patates, fasules, orizit dhe perimeve;

- uzansat e veçanta për tregti me drithëra;

- uzansat e veçanta për qarkullim të blloqeve dhe pllakave nga guri, mermeri dhe

graniti;

- uzansat e veçanta për hoteleri, etj

Arsyet dhe përparësitë për këtë janë të shumta dhe të llojllojshme:

-uzansat janë më të konsoliduara, më të kodifikuara, më të qarta dhe më gjithëpërfshirëse,

sesa ligjet e shkruara;

- janë më të kodifikuara, të analizuara dhe të studiuara sesa dispozitat

kogjente(imperative);

- janë më të pranueshme; janë më efikase etj.

1.2.7. Kontratat

Kontratat si marrëveshje tradicionale, por edhe bashkëkohore midis palëve, një kohë të

gjatë janë paraqitur si burim i rëndësishëm i së drejtës dispozitive.

11

Por, disa kontrata, mund të kenë edhe karakter imperativë. Nga të gjitha llojet e

kontratave, vendi më i rëndësishëm, mbase edhe parësor; përsa i takon të drejtës biznesore

i përket kontratave të tipizuara, të cilat i përpilojnë organizmat, shoqatat dhe asociacionet

e ndryshme të autorizuara profesionale qoftë në nivelin nacional apo ndërkombëtar.

1.2.8. Praktika gjyqësore

Praktika gjyqësore, rrjedhimisht ajo e arbitrazhit në trajtimet teorike dhe doktrinore të

autorëve të ndryshëm konsiderohet si një burim i kontestuar, dhe dilematik. Dilemat e

natyrave teorike burojnë nga çështja ende e pazgjidhur, se athua praktika gjyqësore mund

të jetë objekt I së drejtës.

Sot e nesër praktika gjyqësore dhe ajo e arbitrazhit, nëse jo në mënyrë relevante, atraktive,

ekstra frekuente, dhe të drejtpërdrejtë, atëherë, në mënyrë të tërthortë posedon,

rrjedhimisht do të posedojë, shkallë apo gamë të caktuar, madje të konsiderueshme, do të

mund të thuhej, të burimisë juridike dhe praktike në të drejtën biznesore.

1.2.9. Shkenca juridike

Shkenca juridike nuk konsiderohet dhe as trajtohet si burim i drejtpërdrejtë i së drejtës

biznesore, por në mënyrë të tërthortë po. Përse? Sepse kjo shkencë me trajtimet,

konstatimet, konkludimet dhe të arriturat e saj aksiomatike, ndikon dukshum në të

drejtën, por edhe në qëndrimet dhe verdiktët e gjykatave, si dhe të kompetencave në

organizatat, rrjedhimisht subjektet e ndryshme biznesore të një vendi.

Për më tepër, shkenca juridike, me analizat shkencore e profesionale, me interpretimet,

shqyrtimet teorike e praktike dhe me komentet e udhëzimet e saj, duke iu paraprirë

verdikteve të caktuara legjislative, gjyqësore ose të arbitrazhit, mund të ndihmojë shumë

në dimesionet pozitive orientuese të ligjshmërisë dhe drejtshmërisë në sistemin gjyqësor,

atë të drejtësisë në përgjithësi, por edhe në marrëdhëniet biznesore, të subjekteve të

ndryshme ekonomike dhe në mbarë shoqërinë.

Shkenca juridike është burim indirekt i së drejtës biznesore.

12

1.2.10. Konventat ndërkombëtare dhe rekomandimet

Shumë komente e rekomandime ndërkombëtare, sikurse edhe aktet e tjera ndërkombëtare,

të natyrës dhe karakterit të shumansëm ose të dyanshëm, pasi të ratifikohen nga organi

kompetent, në formë të akteve ligjore, zbatohen në sfera të ndryshme të së drejtës

biznesore. Përndryshe vështruar nga aspekti i së drejtës ndërkombëtare, konventat, janë

njëri nga burimet më të rëndësishme të kësaj të drejte, që ndërlidhet me biznesin dhe

marrëdhëniet biznesore në planin ndërshtetëror dhe ndërkombëtar.

Konventat si burime të së drejtës dhe në përgjithësi, mund të jenë të karakterit

a) universal( si p.sh. konventa parisiene për mbrojtjen e pronësisë industriale;

marrëdhënia mbi aspektet tregtare të së drejtës në pronësinë intelektuale; konventa

mbi njohjen dhe përmbarimin e vendimeve të arbitrazheve të huaja etj. dhe

b) regjional( si psh. konventa mbi patentën evropiane) etj.

Që të dy këto lloje atkesh ( konventash të niveleve të ndryshme) iu hyjnë shumë në punë

dhe aplikim të përditshëm subjekteve të ndryshme në transakcionet e tyre biznesore.

Konventat e sipërmendura në të njejtën kohë janë objekt interesimi studimi dhe trajtimi

edhe në të drejtën biznesore, etikën biznesore dhe praktikat e mira biznesore, në nivel

nacional.

Në marrdhëniet biznesore ndërkombëtare, përveç konventave, aktivitete të shumta dhe

dinamike nga subjektet e ndryshme, zhvillohen edhe në planin e nxjerrjes së rezolutave,

rekomandimeve dhe deklaratave të karakterit dhe përmasave ndërkombëtare. Këso lloj

dokumentesh miratohen edhe nga organizmat dhe asociacionet e tjera relevante të nivelit

regjional. Ndër më të rëndësishmet dhe më specifiket janë rekomandimet dhe direktivat, të

cilat nxirren nga Bashkimi Evropian. Me këto dokumente relevante, rregullohen fushat e

ndryshme të biznesit, përkatësisht të së drejtës biznesore, siç janë: kushtet e përgjithshme

biznesore afariste, çështjet që kanë të bëjnë me konkurencën, konkurencën jolojale etj.

13

PËRFUNDIMI

Në këtë punim seminari janë përshkruar zanafillet dhe burimet e së drejtës e në veçanti

bazat e së drejtës biznesore.

Për të analizuar këtë temë kam përdorur literaturë të ndryshme nga lënda e ekonomisë. Në

zanafillën dhe zhvillimin e së drejtës biznesore, theks të veçantë i është dhënë ecurisë

zhvillimore, kuptimit dhe objektit të së drejtës biznesore.

Në këtë seminar janë përmendur edhe burimet e së drejtës biznesore në veçanti siç ndahen

në nacionale dhe ndërkombëtare. Pastaj përmendet edhe Kushtetuta e Republikës së

Kosovës me dispozitat e cila rregullon dhe proklamon ekonominë e tregut me konkurencë

të lirë.

Për të ditur të drejtën biznesore natyrisht që duhet respektuar ligjet e atij vendi siç janë:

- udhëzimet administrative

- urdhëresat administrative

- dekretet

- rregulloret

- vendimet

- aktvendimet dhe rekomandimet.

Respekt i veçantë duhet t’i kushtohet kushteve të përgjithshme afariste- biznesore, ku

hyjnë kushtet e përgjithshme biznesore në kuptim të ngushtë, kontratat e tipizuara,

kontratat adhesive dhe terminet dhe klauzolat e ndryshme.

Uzansat, apo doket apo zakonet biznesore luajnë një rol të veçantë në të drejtën biznesore.

Uzansat mund të jenë të përgjithshme dhe të veçanta.

Një marrëveshje tradicionale e cila duhet respektuar në mënyrë që palët kontraktuese të

kenë qarkullim të sigurt ndërmjet tyre dhe tregut quhet kontratë.

Konventat si burime të së drejtës dhe në përgjithësi, mund të jenë të karaktereve të

ndryshme siç janë univerzal dhe regjional.

14

LITERATURA:

1. Dr.Baraliu, Mazllum. E drejta biznesore.(Prishtinë,2010)

2. Prof. Dr. Hetemi, Mehdi. E drejta me njohuri themelore të së drejtës afariste.

3. Prof. Dr. Riza Smaka, E drejta biznesore. (Prishtinë,2006)

15