1.Fillet e Së Drejtes (Shënime)

8/11/2019 1.Fillet e S Drejtes (Shnime).................

1/41

HYRJE N FILLET E S DREJTSHYRJE N FILLET E S DREJTS

Objekt studimi i t gjitha shkencae ju!idike sht e d!ejta dhe shteti " seci#a $!ej t%!ekt& d% duku!i i studi&n n as$ektin e et" duke $!caktua! #e!at $!katse ' da#in

si !e(u#tat i a!!itjee shkenc&!e" disa $!ej t%!e studi&jn ann hist&!ike t sh)a'jes dhe(hi##imit t shtetit dhe t s d!ejts $!a sht )ja#a $! shtetet dhe t d!ejtat emhe!shme" disa studi&jn shtetin dhe t d!ejtn e s&tme " disa me!!en me studimine shtetit dhe s d!ejts k&nk!ete " disa me shtetin dhe t d!ejtn abst!akte*

FILLET E S DREJTSgjithashtu si &bjekt studimi kan t d!ejtn dhe shtetin "&)!&jn nj&hu!i +##esta!e dhe the#bs&!e #idhu! me n&ci&net shtet!&!e dhe ju!idike sidhe me #igjshm!it e kt%!e duku!ie t ci#at $a!a'esin &bjektin e sh'%!timee t&na*

Edhe$se n esenc t gjitha kt& shkenca ju!idike &bjekt studimi kan shtetin dhe td!ejtn" FILLET E S DREJTS kt& n&ci&ne dhe #igjshm!i i n,je!! nga studimet dhea!!itjet shkenc&!e t )ushae $!katse k&nk!ete " duke ma!! at ' $a!a'et te-antn nat%!isht duke u sh!b%e! me met&dn deduktie dhe induktie" dmth $!ejt e-ants n at t $!gjithshme dhe anasje##tas*

NOCIONET $a!a'esin nj&hjen e nj -shtjeje ashtu -)a! sht duke $!mb#edhu! nete t gjitha ka!akte!istikat the#bs&!e t saj*

LIGJSHMRIT: $a!a'esin #idhjen e d% a$& t m shum -shtjee a$& duku!ie"#idhjet e nd!sje##a t t%!e*

.! t eg(istua! shteti duhet t eg(ist&j te!it&!i" nje!(it dhe $ushteti*

E d!ejta $aa!sisht $!ej endit" $&(its gje&g!a+ke" shka##s s a!simimit i njeh /##&je subjektesh0

1.PERSONAT FIZIK nje!iu si indiid2.PERSONAT JURIDIK sh&'atat e nd!%shme" &!gani(atat" instituci&net end!%shme sh&'!&!e" +!mat" nd!ma!!jet $ub#ike etj*

1d& nj!a shkenc $e!s&nin +(ik e t!ajt&n si$as ka!akte!istikae t e-anta t ci#at$a!a'esin &bjektin e shkencs p.sh.$e!s&ni +(ik n shkencn $ena#e t!ajt&het sik!%e!s i e$!s $ena#e" si n,its" si ndihms" si aut&! i ci#i ka $a!a$a! k!%e!jen ee$!s $ena#e" $&! k% $! e$!imin e et +(ik $&! edhe $! e$! mend&!e" $! t'en $!gjegjs $a!a sh&'!is" shtetit" #igjit duhet t jet i m&shs madh&!e dhe ishnd&sh 2t ket (&tsi t e$!imit3* Psh.4bi shkencn mbi dhe $! )ami#jen "$e!s&ni +(ik $! t $asu! mundsi t k!ij&j )ami#je dmth t #idh ma!tes" duhet tjet i a)t n as$ektin +(ik&5$si'ik" dhe t jet i m&shs madh&!e*

Fi##et e s d!ejts bjn $jes n g!u$in e shkencae t $!gjithshme ju!idike si $jes$!b!se e shkencae sh&'!&!e*


2/41

Fi##et e s d!ejts kan !a$&!te t ngushta me g!u$in e SHKENCAVE JURIDIKOPENALE , ADMINISTRATIVE , JURIDIKO CIVILE , JURIDIKO POLITIKE DHE

JURIDIKO SOCIALE.

Ra$&!ti i Fi##ee s t d!ejts me shkencat ju!idike sht shum i ngusht se$se

ba(&het n t dhnat e shkencae t tje!a ju!idike n e-anti me me shkencatk&nk!ete ju!idike" gjithashtu edheshkencat e $!gjithshme sh&'!&!e 5 shkenca mbi s&ci&gjin"shkencat ek&n&mikedhe at& $itike" se$se n&ci&net e $!gjithshme dhe t $!bashkta #idhu! meduku!it shtet!&!e dhe ju!idike i n,je!!in etm me studime t nd!#idhu!a ju!idikedhe sh&'!&!e*Fi##et es d!ejts si shkenc ju!idike i $!an&jn ndikimet e shkencaet tje!a ju!idike 2t e-anta3 dhe at%!e sh&'!&!e $&! gjithashtu edhe ndik&jn nshkencat e tje!a ju!idike $!a n at& t e-anta*

Shkenca ju!idike $! nga &bjekti i studimit t duku!ie" #igjshm!ie dhe)en&menee ndahet n0

6*SHKENCAT E PRGJITHSHME JURIDIKE 5 ' studij&jn e#ementet e$!gjithshme" t $!bashkta $! t gjitha shtetet dhe t d!ejtat $aa!sisht ngaas$ekti hist&!ik" $&(ita etj*

/*SHKENCAT JURIDIKO HISTORIKE 5 ' &)!&jn nj&hu!i #idhu! me shtetet !ea#edhe !endet ju!idike t ci#t kan eg(istua! n t ka#ua!n" e t ci#t nuk eg(ist&jn*

7*SHKENCAT JURIDIKE POZITIVE 5' me!!en me studimin e shtetit dhe s d!ejtseg(istuese" $!a me duku!it $&(itie

METODAT N FILLET E S DREJTS1d& shkenc ka &bjektin e et t studimit " andaj $! tu !ea#i(ua! k% studim" dmth$! tu a!!itu! '##imi i caktua! " shkenca $!d&! met&dat t ci#t $a!a'esin e$!imetsubjektie t hu#umtuesit #idhu! me &bjektin e caktua!*

4et&da sht #idhu! ngusht me &bjektin e studimit" nj!a me tjet!n ndihm&hen"sa' shum he! mend&het se #nda e $!cakt&n met&dn duke e abs&!bua! nete*M!"#$%$a!a'et t!sin e$!imee mend&!e dhe +(ike n $!&cesin e nj&hjes s#nds s caktua!*

K!&' $( ))#* &!"#$%sh: SH8EN9ORE dhe TE8NI8E2.R:8TI8E3

4et&dat e e-anta jan0

6*METODA DOGMATIKE +JURIDIKE DHE NORMATIVE ' sht met&dk!%es&!e dhe s$eci+ke me ann e s ci#s studi&het shkenca ju!idike n $!gjithsi"aj& $!cakt&n n mn%! t 'a!t saktsin e n&!ms ju!idike* 8j& n mn%! t'a!t !tet&n se me ann e n&!ms ju!idike $!cakt&het sje##ja e nje!iut $! k&hn


3/41

$!katse duke m&s sht!ua! e-&!it e tje!a t n&!ms* 4et&da NOR4:TI;Eme!!et me t d!ejtn si sistem i t!sishm n&!mati duke ana#i(ua! dhe dukestudiua! se -)a! sht $!b!ja e tij" dhe ci#t jan #idhjet dhe !a$&!tet nd!mjet t%!e*4et&da N&!matie na &)!&n nj&hu!i $! $jest m t mdha t s d!ejts j& edhe $!$jest m t &g#a ' jan &bjekt i met&ds d&gmatike 5 d&methniet k&nk!ete tnd&nj n&!me*

4et&da n&!matie munds&n nd!timin e hie!a!kis s n&!mae dhe aktee ju!idikeduke i sistemua! dhe ha!m&ni(ua! $jest e u#ta me $jest e #a!tat sistemit ju!idik*

2.METODA SOCIOLOGJIKE $&ashtu $!d&!et si met&d s$eci+ke $! hu#umtimindhe studimin e shkencae ju!idike me t ci#n hu#umt&jm )akt&!t s&cia# t ci#t uja$in ka!akte! sh&'!&! n&!mae" aktee ju!idike dhe t! s d!ejts " duke dhn$!gjigje $! at& $%etje t ci#t nuk i &)!&n met&da d&gmatike5ju!idike dhe n&!matie"$sh* .!se shteti dhe e d!ejta jan t ksaj a$& t asaj nat%!e" ku! dhe si u (hi##uandhe n sh!bim t kujt jan*

5NOCIONI I SHTETIT DHE I S DREJTS

SH T E T I

.!&cesi i k!ijimit t shtetit si &!gani(at shtet!&!e e &!gani(ua! ka +##ua! ' n )a(ne di)e!encimee b!enda et sh&'!is )a# sh)a'jes s te$!ics n sh&'!inj&k#as&!e " $!a shtimi i )&!cae $!&dhuese ka b! ' t k!ij&hen da##ime $!&ns&!edhe da##ime t tje!a*

E#ementet e shtetit jan0

6*PUSHTETI SHTETROR5 nnku$t&jm !a$&!tin sh&'!&! n t ci#n nj!a $a#u!dh!&n nd!sa $a#a tjet! sht e det%!ua! t dgj&j u!dh!at e $a#s s $a!*

.ushtti shtet!&! sht $ushteti m i #a!t " m i )&!t n gjith ha$si!nshtet!&!e" gj ' bu!&n nga !i dhe $&(ita e shtetit n sh&'!i*

Si$as ;isk&i'it 5 .ushteti shtet!&! sht $ushtti m i #a!t a$& su$!em" t ci#it tgjith indiidt a$& g!u$et madje edhe et ba!tsit e $ushtetee tje!a innsht!&hen*

Da##&jm5 PUSHTET FAMILJAR5 PUSHTET SHKOLLOR5 PUSHTET FETAR

NOCIONI I SOVRANITETIT SHTETROR 5 eg(ist&jn te&!i t nd!%shme $!-shtjen e s&!anitetit n shkencn ju!idike" t ci#t +##&jn t me!!en me kt-shtje nga )undi i shek*


4/41

Sh$!ehja SOVRAN ka &!igjin #atine =SUPRANUS> ' dmth i #a!t" m i #a!t"subjekt ' ka $&(it m t #a!t" n hie!a!kin e $ushtetit shtet!&! dhe t tje!tjan t det%!ua! t?i nnsht!&hen* N&ci&ni i s&!anitetit shtet!&! sht ngusht i#idhu! me $ushtetin shtet!&!" andaj s&!aniteti sht etm sh$!ehj e $ushtetitshtet!&!5)&!cs +(ike t shtetit" $a!a'et nj t 'en i ci#i t!eg&n kush sht'ee!iss n ha$si! t caktua!*

Si$as ;isk&i'it =etm $ushteti m i #a!t n te!!it&!in e et mund t kunnd!sht&jim$&nimin e u##netit t shtetee tje!a" ai $!mend edhe ba!a(in e shtetit ka!shishtetee tje!a ' dmth se shteti n !a$&!tet nd!k&mbta!e sht subjekt me t gjithat d!ejtat theme#&!e si- jan shtetet tje!a>

Si$as LOJES:@T =S&!aniteti sht ci#si e !ndsishme e shtetit " si$as tij s&!anitetisht )&!m ' i je$ sh$i!t shtetit nd!sa t tje!t me!!en me )aktin se kush shtba!ts i ktijs&!aniteti " indiidi a$& $&$u##i* S&!aniteti ba!ts i t ci#it sht indiidi

5 m&na!ku ka $!k!ahsit e et 24akiae#i" AH*B&din" H&bsi3 nd!sa g!u$i tjet!$!k!ahin mendimin se ba!ts i s&!anitetit sht $&$u##i 2Ahan AH* Rus&3* Si$as9:RRE DE 4:LBERC =S&!aniteti $a!a'et shka##n m t #a!t t $ushtetit shtet!&!"se$se k% $ushtet nuk #ej&n asnj $ushtet tjet! " nuk #ej&n k&nku!!enc " $!a s?#ej&n$ushtet $a!a#e#>*

SOVRANITETI POPULLOR DHE KOM-TAR 5 !adhiten menjhe! $as atijshtet!&!"

4e SOVRANITET POPULLORnnku$t&jm etm nj ci#si t $&$u##it" dhe si n&ci&ndshm&n nj ka!akte!istik e ci#a $a!a'et negaci&n t et $ushtetit shtet!&!

nat%!isht nse $&$u##i 'ee!is $unt shtet!&!e " nse kt $ushtet e usht!&nshumica e $&$u##it *

4e .O.@LL nnku$t&jm t!siae '%teta!e ' jet&jn n nj shtet*

SOVRANITETI KOM-TAR$a!a'et nj ci#si t k&mbit t $aa!u! dhe si- sh$!ehetaut&!i k!&at ;IS8O;I =$aa!sia sht $as&j e s&!anitetit t b!endshm n $#aninnd!k&mbta!*

KOM-Isht s&!an se$se ka t d!ejtn e k!ijimit t shtetit t et " ka t d!ejt t$!cakt&het se me k d&n t jet&j" ka t d!ejtn e etend&sjes " ka t d!ejtn e

shk$utjes" bashkangjitjes s nj shteti tjet! a$& edhe $! t k!ijua! shtet t !i*

PUSHIMI I SOVRANITETIT DHE NJOHJA E SHTETIT T RI

4n%!a e $ushimit t s&!anitetit shtet!&! m te&!in e shtetit dhe s d!ejts " e tci#n e gjejme edhe n te&!it e s ka#ua!s hist&!ike madje ' nga R&ma e ;jet!sht [email protected] e ci#a $a!a'et j& etm $!mb%sjen dhe shua!jen e s&!anitetitshtet!&! $&! edhe nnsht!imin e $&$u##it ends duke k!ijua! st!uktu!at e etashtet!&!e n ha$si!n e &ku$ua!*


5/41

N*#h*% ! sh"!"'" " /' 0h!" $( &(/%:

1.4NYR: 8ONSTIT@9ION:LE 5 2DE [email protected]: DE8L:R:TI;E 5 2DE F:9TO3

Si$as 8ELAENIT eg(ist&n da##imi nd!mjet de ju!e dhe de )act&" si$as tij $!animi deju!e sht $!)undimta! de!isa $!animi de )act& sht $!&i(&! dhe si e ti## mund tt!hi'et*

TERRITORI

T!//'"#/'$a!a'et nj e-&!i unie!sa#e t t! asaj ' ek(ist&n* Se$se" -d& gj 'ek(ist&n" ek(ist&n n te!!it&! t caktua!" me kt ku$5t&het se edhe et shtetiek(ist&n n te!!it&! t caktua!*

Lidhu! me te!!it&!in shtet!&! duhet t themi se ek(ist&n edhe nj e-&!i e ci#ate!!it&!in e nj shteti tjet! e k&nside!&n si $jes t et* 8j& $jes e te!!it&!it"nat%!isht" $a!a'et nj kateg&!i t s d!ejts nd!k&mb5ta!e* sht )ja#a $! n&ci&nine EKSTERRITORIALITETI* 8j& $jes e te!!it&!it ka t bj me se#it e $!)a'siedi$#&matike t nj shteti n shtetin tjet!* 8% te!!it&! bie nn ju!isdiksi&nin e shtetit$!)a'sia e t ci#it sht* 8tu gjejn (batim $a!imet e !eci$!&citetit* d*m*th* seshtetet #idhin ma!!dh5nie di$#&matike" nd!shtet!&!e dhe si t ti##a e$!&jnb!enda !!egu##ae $!katse" t $!caktua!a nga e d!ejta nd!k&mbta!e $ub#ike*

SHTETSIA

N&ci&ni i shtetsis $a!a'et #idhjen ju!idike t '%teta!it me shtetin*

%teta!t t ci#t g(&jn t d!ejta dhe det%!ime 2#&ja#itetin" g(imi i te d!ejtae$itike" usht!imi i sh!bimit ushta!ak" g(imi i mb!&jtjes shtet!&!e $! '%teta!etjasht shtetit" mb!&jtjen e endit" te d!ejtn e ekst!adimit etj*3 dhe i nnsht!&henju!isdiksi&nit shtet!&! 'uhen SHTETAS*

%teta!t t ci#t g(&jn t d!ejta $!iate5cii#e dhe g(&jn imunitetin $e!s&na#" j&edhe aut&!i(ime dhe &b#igime t tje!a jan '%teta!JOSHTETAS*

Shtetsia +t&het n 7 mn%!a0

1. "'&' ' sh"!"s's 0%3 " 4'*s s 5*%67" +IUS SANGUNIS, $!a"$e!s&ni +(ik +t&n shtetsin t ci#n e kan $a!aa!dhsit e tij*2. "'&' ' sh"!"s's s'p%s )'$*!s "!//'"#/' ! )'$*!s +IUS SOLI 5$aa!sisht $!ej ijs s gjakut *8."'&' ' sh"!"s's s'p%s %"(/%)'3'&'" +IUS DOMICILI 5 $!a sht )ja#a $!$e!s&nat +(ik t ci#t jet&jn n shtetin tjet!" jasht endit t #indjes*

Humbja e shtetsis mund t bhet si$as kushtee ' i $a!asheh #igji" sisht#a!gimi a$& m&himi i shtetsis dhe ma!!ja e saj" si dhe ku! te!!it&!i i nj shteti ka#&nne te!!it&!in e shtetit tjet!" gjegjsisht" behet te!!it&! i shtetit tjet!


6/41

E DREJTA

N#9'#' ' #/&s p/5*'"hs'E d!ejta $a!a'itet gjat $!&cesit t shkat!!imit t &!gani(imit t $a! t sh&'!isdi)u(e" si !e(u#tat i (hi##imit t $!&ns $!iate dhe i nda!jes s sh&'!is n k#asa* 4e(hi##imin e sh&'!is" (hi##&hen edhe n&!mat" se$se" sje##jet ndik&jn n (hi##imin en&!mae" nd!sa kt& ndik&jn n (hi##imin e sje##jee

Da##imet nd!mjet #igjee nat%!&!e dhe n&!mae sh&'!&!e k&nsist&jn n gjasht$ika01. N as$ektin e k!ijimit2. N as$ektin e )u'is #igjet nat%!&!e e$!&jn $a $!jashtime #igj&!e8. N as$ektin e ba(s ndaj s ci#s e$!&jn 2n mate!ien &!ga5nike" n&!gani(m dhe n etdije dhe u##netin" nd!sa" n&!mat sh&'5!&!e e$!&jnk!%esisht ndaj etdijes dhe n u##net 5 d& t th&t n$!mjet t%!e n nje!iun3". n as$ektin e '##imit";. N as$ektin e #e!simit5gj%kimit 2n&!m e mi! a$& n&!m e ke'e3"


7/41

N&!mat e m&!a#it jan !!egu##aj& t im$&nua!a" $!a" jan !!egu##a t ci#at nuk$a!a'esin u##netin e im$&nua! nga subjekte t tje!a" $&! jan sh$!ehje e !!ethanae&bjektie

N#/&%" ! #/5%'3%"%4! sh#=/#/!

O!gani(atat sh&'!&!e jan k!ijime nje!(&!e" k!ijime t etdij5shme" t $#ani+kua!adhe t &!gani(ua!a mi!" at& k!ij&hen $! t usht!ua! nj e$!imta!i t caktua!*

Shteti si &!gani(at sh&'!&!e" &se si &!gani(at e dhuns s &!ga5ni(ua! n ba( t

n&!mae ju!idike" da##&het $!ej &!gani(atae t tje!a" )a# k!%esisht e#ementit t ett jashtm5)&!cs +(ike* Shteti sht i $!'end!ua! shum m te$! n (batimin en&!mae sh&'!&!e dhe n&!mae ju!idike sesa n k!ijimin e t%!e"

N&!mae sh&'!&!e shteti u &)!&n mbshtetje duke u dhn ka!akte!in e n&!msju!idike" duke u sigu!ua! (batim dhe duke u sigu!ua! sanksi&nin nse n&!ma nuk!es$ekt&het dhe nuk (bat&het* N&!5mat e kti##a sh&'!&!e" ku! i mbshtet dhe imb!&n shteti i 'uajm NORMA JURIDIKE E DREJTA.

RAPORTII SHTETIT DHE I S DREJTS ME DUKURIT TJERA SHO>RORE

N$/(sh'&!" !4#)7"'4! $h! /!4#)79'#%/!

Nd!%shimet s$&ntane dhe t ngada#shme t ci#at nd&dhin n sh&'!i" n shtet dhe nt d!ejt me nj em! mund) i 'uajm NDR?SHIME EVOLUTIVE.2$sh*!e)&!ma"g!ushtshteti dhe k&m$#&ti3Nd!%shimet eutie jan $!a nd!%shime kuantitatie" t ngada#shme" t&g#a" t ci#at $! nje!iun e !nd&mt jan t $a!ejtu!a* t ci#at nuk end!%sh&jn $!mbajtjen e as )unksi&nin e sendit a$& t duku!is*

REFORMA 5 ku$t&jm nd!%shimin e !ndsishm n shtet dhe n t d!ejt me anne s ci#s nd!%sh&jm gjendjen ek(istues* 4und t ket !e)&!ma n a!sim" shkenc "ku#tu!*

GRUSHTSHTETI5 sht nd!%shim i ci#i nd&dh n shtet dhe n t d!ejt i usht!ua! mean t dhuns +(ike dhe $! '##im ka !!mbimin e $ushtetit n mas m t madhesesa ' i tak&n g!u$it a$& sht!ess s caktua!* C!ushtshteti sht duku!i ekund!#igjshme" se$se" usht!&het kund! dis$&(itae ju!idike" !endit ju!idik" #idhu! menda!jen e au!t&!i(imee dhe $!gjegjsie* C!ushtshtetin e usht!&jn $e!s&nat a$&g!u$et ' bjn $jes n hie!a!kin e #a!t shtet!&!*

KOMPLOTI 5 sht nj ##&j i nd!%shimit euti" me t ci#in nd!%shimi bhet"nat%!isht" n mn%! t kund!#igjshmej 8&m$#&ti $&thuajse sht i ngjashm meg!ushtshtetin" me t etmin da##im se kt e usht!&jn $e!s&nat a$& g!u$et ' nukgjenden n hie!a!kin e #a!t shtet!&!e*


8/41

NDR?SHIMET REVOLUCIONARE jan nd!%shime t sh$ejta" t mdha* 4end&dhjen e t%!e" nd!%sh&n )&!ma" esenca a$& $!mbajtja e duku!is &se e sendit*8emi t!ans)&!mimin e nj duku!ie n duku!i t !e" t nj sendi n send tjet!" $!a"duku!ia a$& sendi nd!%sh&n n t!si" a$& mund t nd&dh" ' me nd!%shimet ekti##a t nd!%sh&j $!mbajtja" )unksi&ni i shtetit" $& ashtu edhe i s d!ejts*

4n%!a e usht!imit t nd!%shimee !euci&na!e mund t jet e d%##&jshme0

I. R!4#)79'#' ' 7sh"/7%/ &! $h7,2.R!4#)79'#' ' 7sh"/7%/ &(/ p%=s#/!.

Reuci&ni si duku!i e kund!#igjshme edhe $as k!%e!jes nse d& te $!mb%sej 5nd&dh kthimi a$& !ikthimi i ba!tese t mhe!shm t $ushtetit shtet!&!" $ushtetit$itik dhe ek&n&mik* t ci#t d& ta shkat!!&jn &!gani(atn e ci#a $!etend&nte tame!!te $ushtetin shtet!&!* 8j& duku!i n te&!in e s d!ejts 'uhetKUNDRREVOLUCION.

ORGANIZATA SHTETRORE

Sh"!"' s' #/5%'3%" $h! %p%/%"

SHTETI sht &!gani(at sh&'!&!e $itike e ci#a ka a$a!atin e dhuns dhe t ci#ne $!d&! b!enda ku+je t sa $! t n d!ejtsi a$& !!egu## n jetn sh&'!&!e*

O!ganet shtet!&!e si$as hie!a!kis i ndajm" n 0

1. #/5%!" & " )%/"% sh"!"/#/! &!ganet e kti##a (ak&nisht jan &!ganeshtet!&!e t ci#at jan m t #a!ta dhe usht!&jn $ushtetin n t! te!!it&!in shtet!&!

2. #/5%!" ! )%/"% sh"!"/#/! jan &!gane t #a!ta shtet!&!e t ci#at n)ushe$!imin e et duken si &!gane ndihmse t &!ganee m t #a!ta

8. #/5%!" ! 7)"% sh"!"/#/! jan at& &!gane t ci#at kan $&(itn m t u#t nhie!a!kin shtet!&!e

S'p%s p/0/*!s $%h! :

1.O/5%! '$'4'$7%)! +'#6#s! jan at& &!gane n t ci#at end&s n mn%! taut&!i(ua! indiidi" si $e!s&n (%!ta! i shka##s m t u#t

2.O/5%! 6#)!5*'%)! +"/7p#/! jan at& &!gane t ci#at endimet e eta i ma!!inn mn%! kegjia#e" $!a" n t!u$

S'p%s @7sh4!p/'&'" :6*O!gane #igjdhnse/*O!ganet administ!atie7*O!ganet gj%'s&!e


9/41

S'p%s 6%/%6"!/'" $h! &(/s s 7sh"&'":

1.O/5%! $!/%"'6! nnku$t&jm t gjitha at& &!gane shtet!&!e t ci#at ijnn $ushtet me ann e (gjedhjee" d&methn" at& &!gane t ci#at i (gjedh $&$u##i

2.O/5%! 07/#6/%"'6! 5 &!ganet t ci#at n $ushtet ijn j& n$!mjet $!&cesit(gjedh&! $&! me ann e dhuns +(ike duke im$&nua! $ushtetin )aktik" a$& duke uem!ua! nga nd&nj subjekt i #a!t shtet!&!*

O/5%!" ! %/&%"#s7/% jan at& t ci#at kan mjetet e dhuns +(ike dhe t kti##ajan0 usht!ia dhe $icia

O/5%! 9'4')! 5 ku$t&jm t gjitha &!ganet shtet!&!e t ci#at nuk kan mjete tdhuns +(ike* me $!jashtim t disa &!ganee administ!atie*

Sh7&'9% ! 67%)'67%/ 5 sht nse k!k&het num!i m i madh i &tae nga ai '$!bn shumicn absute" $*sh* /G7 " 7G etj*

K7#/7&' N endimma!!jet nga t!u$i5kegji" $a!asht!&hen disa $%etje t ci#atkan t bjn me ku&tn e anta!e t &!ganit*

V#"% %0s#)7"!5 n '&)t se sht nj m te$! se gj%sma e num!it t $!gjithshmt &tae*

Sh7&'9 ! 3%6#sh&! +/!)%"'4! .! ma!!jen e endimee me!it&!e (ak&nishtk!k&het shumica e &tae*

SHTETI LIGJOR 5 " &se shteti i s d!ejts n ku$timin e s&tm" nnku$t&n&!gani(atn shtet!&!e sht!i!ja e $ushtetit shtet!&! dhe )unksi&nimi i s ci#s jan tcaktua!a skajshm!isht me n&!ma ju!idike*

TRAJTAT E SHTETITTRAJTAT E SHTETIT

Da##&jm kt& t!ajta shtet!&!e06* "/%*"% ! s7$'&'",/* "/%*"% ! //!57))'&'" sh"!"/#/,7* "/%*"% ! /!5*'&'" p#)'"'6* "/%*"% ! p7sh"!"'" sh"!"/#/

1.TRAJTA E SUNDIMIT1.TRAJTA E SUNDIMIT

T!ajta e sundimit si$as nj k!ite!i cakt&het si$as num!it t $e!s&5nae t ci#t eusht!&jn $ushtetin m t #a!t 5 su$!em 5 b!enda shtetit*

S'p%s 6&p!"!9s "!//'"#/'%)!:

6*&!ganet e njjta dhe tba!aba!ta


10/41

T!ajtat e sundimit jan0

6*MONARKIA5 sundimi i nj indiidi 5 m&na!ku/*TIRANIA5 sundimi i dhushm7*ARISTOKRACIA5 sundimi i $akics*OLIGARKIA5 sundimi i $akics n mn%! t dhunshme*DEMOKRACIA5 sundimi i shumics*OHLOKRACIA5 sundimi i shumics n mn%! t dhunshmeK*TIRANIA5 e ci#a sht t!ajta m e !a(hdt

4e MONARKINku$t&jm at t!ajt t sundimit n t ci#n she+ i shtetit sht$e!s&n me $!ii#egje t mdha" t ci#at e bjn t jet mbi '%teta!t* 4&na!kuka!akte!i(&het si she) i shtetit me at se ai t!ashg&het" nd!%she she+ i shtetit n!e$ub#ik" i ci#i (gjidhet* 8a!akte!istik tjet! sht se m&na!ku kt $&st e usht!&ngjat t! jets s tij

L)#*!" ! %/6's

Si$asasaj se n -)a! $&(ita ju!idike sht m&na!kut ek(ist&jn d% ##&je t m&na!kis0

MONARKIA A-SOLUTE 5 ku n t njjtn k&h m&na!ku sht she) i shtetit dhe&!gan m i #a!t shtet!&! MONARKIA E KUFIZUAR5 ku m&na!ku sht etm she)i shtetit" j& edhe &!gan m i #a!t*

8emi edhe0MONARKIA E PAKUFIZUAR +JOKUSHTETUESEMONARKIA E KUFIZUAR +KUSHTETUESE si dheMONARKIA PARLAMENTAREMONARKIA JOPARLAMENTARE

NOCIONI I REPU-LIKS

N&ci&ni i !e$ub#iks sht i kund!t me m&na!kin* She+ i shtetit n !e$ub#ik nuk ig(&n $!ii#egjet $e!s&na#e" se$se nuk sht $e!s&n s&!an* She+ i shtetit n!e$ub#ik sht i det%!ua! ) i nnsht!&het !endit ju!idik" s d!ejts" andaj ai ka edhe$!gjegjsi t d%+sht0 p/5*!5*s' p#)'"'6! $h! p!%)!*

TRAJTA E REGJIMIT POLITIK

T!ajta e !egjimit $itik cakt&het si$as k!ite!ee se kush sht ba!ts i s&!anitetitshtet!&!" d&methn $ushtetit shtet!&!* Si$as ktij k!ite!i ek(ist&jn d% t!ajta t&!gani(imit shtet!&!0


11/41

1.DEMOKRACIA $a!a'et t!ajtn e !egjimit $itik" ku $ushteti i tak&n $&$u##it"d&methn shumics s $&$u##it" ku shumica 'ee!is mbi $akicn e $&$u##it

2. AUTOKRACIA $a!a'et t!ajtn e !egjimit$itik" ku $ushteti i tak&n $akics

kemi d% e#emente k!%es&!e t dem&k!acis0

1. K/'*'&' ' 47))!"'" p#)'"'6 " p#p7))'"

2. R!%)'3'&' ' 47))!"'" p#)'"'6.

DEMOKRACIA FORMALE

D!/%9'% @#/&%)!$!)shin mjetet dhe masat me ndihmn e t ci#ae &!gani(atashtet!&!e #idhet me $&$u##in" nat%!isht me shumicn e $&$u##it" n$!mjetmekani(mae t et" $! ta !ea#i(ua! u##netin $itik t $&$u##it

DEMOKRACIA E DREJTPRDREJT

D!/%9'% e $/!*"p/$/!*"" sht negaci&n i et shtetit" d& t th&t se

$&$u##i 'ee!is d!ejt$!d!ejt duke m&s $asu! ne&j $! asnj ##&j t &!ganitshtet!&!* .!a" nse !tet ek(ist&n dem&k!acia e $#&t" athe! smund tbhet )ja# )a!e $! shte5tin" d&methn $! ek(istimin e tij* Rea#i(im idem&k!acis s d!ejt$!d!ejt 5 sht* $!a* ku! i t! $&$u##i e usht!&n$ushtetin shtet!&!

Sa i $!ket -shtjes $!&cedu!a#e t ma!!jes s endimee" duhet theksua! se kj& nuksht a' e thjesht* 8tu jan d% m&mente gjat ma!!jes s endimit ' #en +$!mendim0

1. ''9'%"'4%, p/#p#3'&' p/ &%//*! ! 4!$'&'" t ci#n d& ta bnte masa egj!

2. &%//*% ! 4!$'&'". 4!$#s*% )'$h7/ &! p/#p#3'&' nd&nj &!gan tjet!"duke e sanksi&nua! a$& duke e !e)u5(ua! !tetimin e endimit t ma!! m $a!* .!sa i $!ket usht!imit t dem&k!acis s d!ejt$!d!ejt ek(ist&j5n d% mn%!a0

1. T70'&' 5*'"hp#p7))#/5 i ci#i usht!&n k&m$etencn shtet!&!e ' i sht caktua!2. V#"'&' *%sh" "70'&'" nuk #ej&n ' masa t diskut&j )a!e #idhu! me $!&$&(imina$& iniciatin" $&! aj& etm end&s" nat%!isht duke &tua!*

4n%!a e $a! e usht!imit t dem&k!acis se d!ejt$!d!ejt (bat&5het n$!mjetK74!$'" p#p7))#/ %p# "70'&'"" nd!sa mn%!a e d%t" ku! $&$u##i etm end&s"sht /!@!/!$7&'.

DEMOKRACIA E PRFA>SUESE


12/41

N dem&k!acin $!)a'suese $ushtetin e usht!&n &!gani(ata shtet!&!e" $&! nem! t $&$u##it" $!a e $!)a's&n $&$u##in i ci#i et nuk mund ta usht!&j kt$ushtet * Dem&k!acia $!)a'suese da##&n $!ej dem&k!acis s d!ejt$!5d!ejt meusht!imin e $ushtetit shtet!&!5n$!mjet $!)a'suese t (gjedhu!" $!a kemi tbjm me $!)a'simin e $&$u##it* N dem&k!acin $!)a'suese u##neti i $&$u##it(bat&het" si- kemi thn edhe m he!t" n$!mjet $!)a'suese t ci#t i (gjedh$&$u##i" t ci#t ma!!in $jes n &!ganet shtet!&!e dhe at% ata i !ea#i(&jn k!kesat e$&$u##it*

M%$%" ' )'$h7/ 8j& d& t th&t se $!)a'suesi i (gjedhu! sht i #idhu! dhe i

det%!ua! ' u##netin e $&$u##it ta $!cje## n &!ganet $!)a'suese dhe at ta!ea#i(&j*

M%$%" *# " )'/5 8tu $!)a'suesi ka #i!i t $#&t t e$!imit a$& t sje##jes $asab!&gimit t instituci&nit t !e&kimit* Edhe k% mandat ssht t!egua! i mi!" andajsht k!kua! ka#imi n nj sistem tjet! i ci#i d& t ishte nj mesata!e e t gjithasistemee t m$a!me*

AUTOKRACIA

;et sh$!ehja +%7"'s4!" t!eg&n se $ushtetin e usht!&n $akica" $akica e $&$u##it*:ut&k!acia" $!a sht t!ajt e !egjimit $itik e kund!t me dem&k!acin" sht'ee!isje e $akics ndaj shumics s $&$u##sis*

LLOJET E AUTOKRACIS

:ut&k!acit gjat hist&!is nje!(&!e kan 'en t ##&j##&jshme" andaj" edhe janem!tua! me em!a t nd!%shm* Shteti aut&k!atik m s te$!mi mund t em!t&het

me sh$!ehjen diktatu!" shtet a!ist&k!atik" shtet iga!kik" shtet ti!anik" shtetdes$&tik dhe shtet $#ut&k!atik*

DIKTATURA 5 #idhet me $ushtetin e nj indiidi i ci#i e usht!&n $ushte5tin $e!s&na# 5$e!s&ni i ci#i n $ushtet ska a!dhu! n ba( t t!ashgimis 2m&na!ku3" $&! kaa!dhu! n mn%! t kund!#igjshme 5 me )&!c" duke sundua! a$& duke 'ee!isu! nmn%! t !a(hd" duke shke#u! t d!ejtat dhe #i!it e nje!iut" madje edhe t$jesta!e t sht!ess s #a!t*

ARISTOKRACIA 5 sht ai ##&j i aut&k!acis ku $ushtetin shtet!&! e 'ee!is njg!u$ a$& sht!es e nje!(e e ci#a k&nside!&het se sht e e-ant nga t tje!t5kj&

n ba( t gjakut*

OLIGARKIA $a!a'et nj ##&j t shtetit aut&k!atik" ku sd& mend 'ee!is $akica e$&$u##it" ktu $ushteti i tak&n nj g!u$i t nje!(e*


13/41

SHTETI TIRANIK ku$t&jm shtetin i ci#i sht identik me diktatu!" ku 'ee!isindiidi n mn%!n m t eg! dhe ku$t&het n inte!esin $e!s&na#" j& edhe ninte!es t $!gjithshm*

SHTETI DESPOTIK $a!a'et $& ashtu t!ajtn e 'ee!isjes s $akics mbishumicn 5 madje t 'ee!isjes s indiidit a$& g!u$it n mn%! mja)t t eg! d& tth&shim" me )&!c t $aku+(ua! e ci#a nat%!isht" ssht e !!egu##ua! $a!a$!akisht measnj dis$&(it ju!idike*

TRAJTA E RREGULLIMIT SHTETROR

N#9'#' ' "/%*"s s //!57))'&'" sh"!"/#/

TRAJTA E RREGULLIMIT SHTETROR 5 $a!a'et #idhjet dhe !a$&!tet nd!mjet&!ganee 'end!&!e dhe j&'end!&!e t $ushtetit shtet!&!*

O/5%!" *#=!$/#/! &7$ " p/9%6"#h! s'p%s :

6/'"!/'" "!//'"#/'%)5 $!a '%teta!t dhe g!u$et e nje!(e t te!!it&!it t caktua!"6/'"!/'" p!/s#%) 5g!u$et me e-&!i t njjta" )eta!e" $!&)esi5&na#e etj* dhe6/'"!/'" /!%)5 si$as usht!imit t aut&!i(imee $!katse*

T gjitha shtetet ' jan t $!b!a $!ej &!ganee 'end!&!e dhe j&'end!&!e"$aa!sisht $!ej madhsis t t%!e jan sh"!"! " $!9!"/%)'37%/%.

N '&)t se &!ganet j&'end!&!e nuk g(&jn asnj -ik t $aa!sis ju!idike" at5he! themi se kemi 9!"/%)'3'& *7/'$'6.

Nse &!ganet j&'end!&!e kan nd&nj $aa!si ju!idike" athe! themi se kemi tbjm me $!9!"/%)'3'&' *7/'$'6.

SHTETI I PR-R

SHTETI I PR-R 5 $a!a'et &!gani(atn shtet!&!e ' $!bhet $!ej d% e mshum shtetee" $&! ' n nj mn%! i nnsht!&hen $ushtetit 'end!&!*

E53 's"#* 6"# )'$h*! sh"!"!sh:

1.KONFEDERATA2.FEDERATA

8.UNIONI +/!%)! $h! p!/s#%)!.PROTEKTORATI

KONFEDERATA $a!a'et t!ajtn e shtetit t $!b! ku shtetet anta!e jan t#idhu! me nj k&nt!at ju!idike nd!k&mbta!e " duke k!ijua! &!gane t $!bashktaku -d& shtet anta! mund t b!aktis kt bashksi ku! t dshi!&j*


14/41

FEDERATA5 sht t!ajt e shtetit t $!b! e ci#a $a!a'et nj #idhje shum m tngusht nd!mjet shtetee se k&n)ede!ata" ku k!ij&het &!gani 'end!&! i ci#i nku$timin e d!ejt t )ja#s sht ba!ts i $ushtetit shtet!&!" $ushtetit s&!an*

N te&!in e shtetit dhe t s d!ejts $a!asht!&het -shtja e !a$&!5tee" e ba!tjes ss&!anitetit shtet!&! n shtetin e $!b! 5 shtetin )ede!a#* Lidhu! me kt -shtjeek(ist&jn t!i mendime0

6* S! sh"!"' @!$!/%) sh" 0%/"s ' s#4/%'"!"'"5 $!a $ushtetin shtet!&! s&!an e

ka )ede!ata" j& edhe shtetet anta!e t )ede!ats* Nga kj& de# k&nk#u(i&ni se shteti)ede!a# sht shtet" nd!sa shtetet anta!e nuk jan shtete" $&! g(&jn nj aut&5n&mi t gje! ju!idike*

/* Sh"!"!" %"%/! *% s#4/%!, $/s% 0%sh6'&' ' sh"!"!4! @!$!/%" 5d&methn )ede!ata ssht s&!ane dhe )ede!ata nuk $a!a'et shtetin e $!b!" $&!$!bhet $!ej disa shtetee t thjeshta" t #idhu!a me nj ##&j t k&nt!ats*

8. S! s#4/%'"!"' sh" ' $%/ $/&*!" @!$!/%"s $h! sh"!"!4! %"%/! =! 6/'*#* sh"!"' ! p/0/5 nd!sa as )ede!ata e as shtetet anta!e nuk d& tishin s&!ane si t etme" $&! t gjitha si t!si bjn shtetin e $!b! dhe nat%!isht"si i kti## si t!si sht s&!an*

PROTEKTORATI5 $a!a'et ##&jin e shtetit t $!b! mbi t ci#in e usht!&n $ushtetinnj shtet i )&!t duke i sigu!ua! mb!&jtjen dhe sigu!in" $!a" nien e nj &!gani(ateshtet!&!e nn &mb!e##n e nj shteti t )&!t*

UNIONI REAL5 $a!a'et nj t!si t shtetee anta!e" $!a k!ij&het nj subjekt i ci#ime b&tn e jashtme k&munik&n si i etm" si t!u$ unik* 8% unitet a!!ihet me an tnj k&nt5!ate nd!k&mbta!e duke !uajtu! $aa!sin ju!idike b!enda shtetit

UNIONI PERSONAL 5 nd!ka' shtetet anta!e e kan t $!bash5kt etminstituci&nin e she+t t shtetit 2m&na!kun3" nd!sa n -shtjet e tje!a jan $#&tsishtt $aa!u!a 5 si n as$ektin e jashtm ashtu edhe n at t b!endshm" $!a nuk

$a!a'esin subjektin e etm shtet!&!" $&! -d&5nj!i $!ej t%!e 5 sht subjekt i sd!ejts nd!k&mbta!e*

J% " *#h7/% 7'#!", s' 6% =!:

@ni&ni i Suedis dhe i N&!egjis" @ni&ni i :ust!&hunga!is" i Danima!ks dheIs#ands n itet 6M656" $!a n nj inte!a# k&h&! j& t njjt +7'#!" /!%)!,nd!sa7'#!" p!/s#%)!kan ek(istua! nd!mjet :ng#is dhe Han&e!it" Ha5nds dheLuksembu!gut

SHTETI I THJESHT 5 !a$&!ti nd!mjet &!ganee 'end!&!e dhe j&'end!&!e"

$jest m t u#ta t &!gani(ats shtet!&!e kan shum $ak t d!ejta nk!ahasim me $jest &!gani(atie n shtetin e $!b!*

CENTRALIZIM 5 ku$t&jm !a$&!tin nd!mjet &!ganee 'end!&!e dhe at%!ej&'end!&!e" ku i t! $ushteti u tak&n &!ganee 'end!&!e*

DECENTRALIZIMI sht sistem i !a$&!tee midis &!ganee j&'end!&!e dhe'end!&!e n t ci#n &!ganet j&'end!&!e g(&jn nj)a! shka##e t $aa!sis*

Decent!a#i(imi mund t jet 0


15/41

D!9!"/%)'3'&' "!//'"#/'%)5 nnku$t&n se &!ganet j&'end!&!e n te!!it&!in e et iusht!&jn t gjitha $unt n mn%! t $aa!u!" $!a '%te5ta!t e usht!&jn $ushtetinshtet!&! duke ma!! $jes aktie n (gjidhjen dhe !ea#i(imin e inte!esae t etab!enda ha$si!s $!katse*

D!9!"/%)'3'&' p!/s#%) 5 nnku$t&n ba!tjen e disa $une shte5t!&!e mbi

&!gani(atat" anta!t e t ci#ae jan t #idhu! me e-&!i t $!bashkta 2$!&)esi&ni injjt3" si- jan sh&'atat e nd!%shme" n ku$ti5min e s&tm edhe shum &!gani(ataj&'ee!ita!e*

D!9!"/%)'3'&' /!%) 5 nnku$t&n usht!imin e $une t njjta shte5t!&!e2k&munikaci&ni" shndetsia" ku#tu!a3 n nie#in e ha$si!s s caktua! nga disa&!gani(ata*

.! nga ka!akte!i Decent!a#i(imi mund t jet 0 D!9!"/%)'3'& D!/%"'6dhe D!9!"/%)'3'& -7/#6/%"'6.

TRAJTA E PUSHTETIT SHTETROR

P7sh"!"' sh"!"/#/ p/0h!" 5% :

6*.@SHTETI LICJDHNS/*.@SHTETI ECAE8@TI;7*.@SHTETI CJYSOR

.ushteti shtet!&!e a!sisht $!ej !egjimit $itik" sistemee $a!tiake" ka!akte!it t

shtetit )unksi&n&n si$as / $a!imee01.PARIMI I NDARJES S PUSHTETIT SHTETROR k&nsist&n n nda!je t kt%!et!i )ushae" )unksi&nee a$& $ushtetee shtet!&!e" ' -d&nj!a $!ej t%!e ta usht!&j$ushtetin n mn%! t metsishme" t $aa!u!" duke m&s u $!(ie! n2e$!imta!in" )unksi&nin3 $ushtetin tjet!*

2.PARIMI I UNITETIT T PUSHTETIT SHTETROR mund t usht!&het nsistemet $itike t shtetee j&dem&k!atike dhe t at%!e dem&k!atike*

.a!imi i unitetit t $ushtetit shtet!&! a$#ik&het si$as d% mn%5!ae0

1. S's"!&' ' K#4!"s sht a$#ikua! n Aic!* .a!#amenti i da# nga &tat e'%teta!e usht!&n $ushtetin #igjdh5ns dhe at administ!ati* T! aktiitetin#igjdhns dhe ek(ekuti&5ad5minist!ati e usht!&n n$!mjet &!ganit t e-ant 58shi##it 8&mbta!* 8% 8shi## $! $unn e et i $!gjigjet $a!#amentit* 8shi##i sht&!gan ndihms i $a!#amentit dhe -d& anta! i tij udhhe' kt kshi## me mandatnjje-a!" duke )u(i&nua! )unksi&nin edhe t she+t t shtetit njk&hsisht* .!a" si$assistemit t 8&nents nuk ka &!gan t e-ant ek(ekuti 5 she+ i shtetit nuk ek(ist&n

2. S's"!&' ' K74!$'". Si$as t ci#it" &!gani #igjdhns i (gjedh &!ganet e tje!a a$& iem!&n $! nj k&h t caktua!* .una e &!ganee administ!a5ti&5ek(ekutie dhegj%'s&!e sht e ba(ua! n aktet t ci#at i n,je!! &!gani m i #a!t 5 kuendi dhenat%!isht se $! $unn e et i $!gjigjen 8uendit* Sistemi i kti## sht a$#ikua! nish5 Fede!atn Jug&s##ae*


16/41

SISTEMI PRESIDENCIALSISTEMI PRESIDENCIAL

SISTEMI PRESIDENCIALSISTEMI PRESIDENCIAL 55 $a!a'et sistemin i ci#i n mn%! m t besueshme ka(batua! $a!imin e nda!jes s $ushtetit shtet!&!" ku .!esidenti sht ba!ts i$ushtetit administ!ati&5ek(ekuti*.ushteti #igjdhns sht $#&5tsisht i nda! nga e$!imta!it e tje!a* 8t &!gan e(gjedh $&$u##i*.ushteti administ!ati&5ek(ekuti" gjithashtu sht i nda! dhe shum i )&!t* N k!%et &!ganee administ!atie 'nd!&n k!%eta!i 2$!e5sidenti3 i !e$ub#iks*

.!esidentin gjithashtu e (gjedh $&$u##i*Si$as siste5mit $!esidencia#" minist!at i em!&n et $!esidenti 2sek!eta!tshtet!&!3 t ci#t i $!gjigjen $!esidentit $! $unn e t%!e * .ushteti gj%'s&!usht!&het nga ana e gj%katse t ci#t kt $ushtet e usht!&jn n mn%! tmetsishme t $aa!u! * .!esidenti g(&n t d!ejtn e 4!"#sp!37))7!s!" td!ejtn e $engimit t ek(ekutimit" t !tetimit t #igjit 2nnshk!imin3 i ci#i shtmi!atua! nga &!gani #igjdhns* N '&)t se &!gani #igjdhns" $as nj k&he aktin a$&

$!&$&(im#igjin e mi!at&n me /7 e &tae" athe! akti a$& #igji n )ja# sht a#id" i$#&t)u'ishm* .!esidenti ka t d!ejt ' &!ganit #igjdhns ti d!ejt&j iniciati #igj&!e*.!a" !i i $!esidentit n #min e n,je!!jes s #igjee sht i madh*.ushteti #igjdhns $!(ihet n $ush5tetin administ!ati&5ek(ekuti" d&methn naut&!i(imet e $!esidentit" duke i #ejua! a$& duke m&s i #ejua! em!imin 2(gjedhjen3 e)unksi&na!e n $&stet 'ee!ita!e" &se duke sh'%!tua! nd&nj -shtje $itike*Cj%kata Su$!eme n SHB:" $!(ihet n $unt e &!ganit #igjdhns duke $engua!(batimin e aktee ju!idike t ci#at jan n kund!shtim me 8ushtetutn ame!ikane*

SISTEMI PARLAMENTARSISTEMI PARLAMENTAR

SISTEMI PARLAMENTARSISTEMI PARLAMENTAR 55 Sistemi $a!#amenta! n :ng#i $! s%nim ka $asu!ngushtimin dhe d&bsimin e $ushtetit administ!ati&5ek(ekuti dhe )&!cimin e$ushtetit #igjdhns" $!a ku+(imin e $ushtetit t m&na!kut" n e-anti n m&na!5kinabsute* 8j& sht a!!itu! duke k!ijua! kshi##in e minist!ae 2'ee!in3 e ci#a 'ee!is$ushtetin administ!ati&5ek(ekuti* 8shi##i i minist!ae i $!&$&(&n m&na!kut se -)a!akte d& t n,je!!* She+ i shtetit" $&! edhe minist!at mund t !e)u(&jn ' tnnshk!uajn aktin $!kats" $!a" n mn%! !eci$!&ke" nd!mjet m&na!kut 2she+t tshtetit3 dhe minist!ae t !es&!e t nd!%shm*

4inist!at n sistemin $a!#amenta! $! $unn e et i $!gjigjen $a!#amentit 2&!ganit

#igjdhns3" andaj $a!#amenti mund t sh$a## m&s5besimin ndaj t%!e dhe" nat%!ishtti shka!k&j ata*ee!ia si &!gan kekti i $!gjigjet $a!#amentit" si edhe -d&minist! e- e e-* .!a" $ushteti #igjdhns ka mbik'%!je dhe g(&n $ushtet m t#a!t sesa &!ganet administ!ati&5ek(ekutie*N '&)t se !a$&!tet ke's&hen nd!ejtim t 'ee!is dhe &!ganit #igjdhns" athe! kshi##i i minist!ae a$& 'ee5!ia i$!&$&(&n she+t t shtetit ' ta sh$!ndaj $a!#amentin dhe" nat%!isht t cakt&j(gjedhjet e $a!ak&hshme $a!#amenta!e*

ee!ia e ka iniciatin e $!&$&(imit t #igjee" $!a n$!mjet $!&$&(imee 'ee!iame!! $jes n )ushe$!imin e &!ganit #igjdhns" madje sh$eshhe! 'e5e!ia i n,je!!aktet t ci#at duhet t jen n k&m$etenc t &!ganit #igjdh5ns" sisht !asti medek!etin me )u'i #igj&!e" a$& dek!et#igjet" akte kt& $! nga $!mbajtja #igje" nd!sa i


17/41

n,je!! 'ee!ia" d&methn $ushteti administ!ati&5ek(ekuti* N kt d!ejtim)&!c&het $ushteti administ!a5ti&5ek(ekuti dhe nat%!isht se d&bs&het $ushteti#igjdhns*.ushteti gj%'s&! sht $#&tsisht i $aa!u! b!enda k&m$etencae #igj&!e*

SISTEMI I PRZIERSISTEMI I PRZIER

SISTEMI I PRZIERSISTEMI I PRZIER 55 )unksi&n&n n ba( t $a!imit t nda!jes t $ushtetitshtet!&!" sht sistem i ci#i n ete ba!t e#emente t d% sisteme5e t m$a!shme0sistemit $!esidencia# dhe sistemit $a!#amenta!" $!'end!&het m te$! n )&!cimin e$ushtetit ek(ekuti 5 n e-anti t she+t t shtetit" $&! ba!t edhe e-&!i t$a!#amenta!i(mit* Si$as sistemit t $!(ie!" $&(ita e 'ee!is sht me e met5sishme nga $a!#amenti" $&! m e a!u! nga she+ i shtetit* She+ i shtetit (gjidhet nmn%! t d!ejt$!d!ejt nga $&$u##i" andaj g(&n edhe aut&!itet t #akmueshm*8t $&(it e )&!c&jn dis$&(itat kushtetuese" si- $!mendm !astin e F!ancs a$& tRusis s s&tme*

Si$as ktij sis5temi" k!%eta!i a$& she+ i shtetit e $!&$&(&n mandata!in $! )&!mimin e'ee!is" $!a 'ee!ia k!ij&het jasht $a!#amentit dhe" duke $asu! $a!as%sh ktk&m$etenc" k!%eta!i n $!&$&(im t mandata!it t 'ee!is ka t d!ejtn esh$!nda!jes s $a!#amentit dhe sh$a##jen e (gjedhjee t $a!ak&hshme$a!#amenta!e* 8!%eta!i i shtetit shka!k&n k!%eminist!in dhe me $!&$&(im t tij edheanta!t e tje! t 'ee!is" me'ense ai et i (gjedh a$& i em!&n* ee!ia mban$!gjegjsi $itike $a!a $a!#amentit* $a!#amenti mund tua shku!t&j &tbesiminanta!e t 'ee!is* .una e 'ee!is mbik'%!et nga $a!#amenti 5 mi!$& 'ee!iaedhe n kt !ast n bashk5e$!im me she+n e shtetit mund ta sh$!ndaj

$a!#amentin*

RENDI JURIDIKRENDI JURIDIK

RENDI JURIDIK sht $!&ces i &!gani(ua!" ku $a !endin ju!idik nuk mund t eg(ist&jnj sh&'!i e &!gani(ua! aj& $a!a'et nj sistem ha!m&nik t sje##jee nje!(&!e si$asn&!mae ju!idike*

Lidhu! me e#ementet e !endit ju!idik n te&!i ek(ist&jn d% 'nd!ime0

1. =$/'&' #/&%"'4's" .!k!ahsit e ktij 'nd!imi mend&jn se e d!ejta$!bhet $!ej n&!mae t ci#at i k!ij&n $ushteti shtet!&!" $!a bu!im i s d!ejts shtn&!ma 2!!egu##a3" andaj edhe 'uhen n&!matiist*

2. =$/'&' s#9'#)#5*'6 .!k!ahsit e 'nd!imit s&ci&gjik mend&jn se td!ejtn nuk e $!bjn n&!mat t ci#at i k!ij&n $ushteti shtet!&!" $&! e d!ejta $a!a'etsistemin e !a$&!tee sh&'!&!e 2)aktee a$& !!ethanae s&cia#e3" j& edhe t n&!mae*:ndaj" t gjith mendimta!t e ktij d!ejtimi 'uhen s&ci&g*

N te&!in e shtetit dhe t s d!ejts ek(ist&n mendimi se e#ementet k!%es&!e t!endit ju!idik jan d%0


18/41

!)!&!"' #/&%"'4 i ci#i $!bhet $!ej n&!mae !)!&!"' @%6"'6 5 ' $!bhet $!ej sje##jee si$as n&!mae*

NORMA JURIDIKE 5 sht nj !!egu## me an t s ci#s !!egu##&het sje##ja eindiide n sh&'!i*

P/ #/& *7/'$'6! *% " /$s'sh&! $( 6%/%6"!/'s"'6%:

6* Lidhm!ia e saj $! subjektin aut&!ita! 2shtetin3

/* E+kasiteti i saj

S'p%s %7"#/' 6/#%" -. P!/'= #/&%" *7/'$'6! s'p%s 6/'"!/'" " $!$'6'&'"$%h! :1. N&!mat ju!idike ' u $!kasin subjektee"2. N&!mat ju!idike si$as #e)shm!is ha$sin&!e 2te!!it&!ia#e3"3. N&!mat ju!idike si$as #e)shm!is k&h&!e"*N&!mat ju!idike si$as $!b!jes s t%!e

C!u$i tjet! i aut&!e bn nda!jen e n&!mae ju!idike n01. N#/&% 67sh"37!s! $h! *#67sh"37!s!,2.N#/&% " p/5*'"hsh&! *7/'$'6! $h! #/&% *7/'$'6! " 4!%h"%

NORMAT KUSHTZUESE 5 k!ij&hen $! situata t ci#at mund t nd&dhin"d&methn $! t ci#at #igjnsi sht i etdijshm se mund t nd&dhin duke $asu!$a!as%sh !!ethanat n t ci#at (hi##&hen !a$&!tet sh&'!&!e b!enda sh&'!is* .*sh*"

t gjith meshkujt e m&shs madh&!e duhet t k!%ejn sh!bimin ushta!ak" meet )aktin se $e!s&ni a!!in m&shn madh&!e 5 i nnsht!&het !!egu##s $!katse

NORMAT JOKUSHTZUESE +#/&% 6#6/!"! 5 N&!mat t ci#at k!ij&hen $!!astet ek(istuese" $!a $! !astet e dhna*

NORMA E PRGJITHSHME JURIDIKE5 sht aj& !!egu## e ci#a u ad!es&het t gjith'%teta!e n te!!it&!in shtet!&!* N&!mat e $!gjithshme ju!i5dike i $!kasin num!itt $acaktua! t !astee" $!a n&!ma e $!gjithshme i $!)shin t gjith $e!s&nat tci#t gjenden a$& mund t gjenden n t njjtn situat t !!egu##ua! $a!a$!akisht me

n&!m* .*sh*" me n&!m nda#&het !asja" t gjith '%teta!t duhet t $aguaj ntatim

NORMA E VEBANT JURIDIKE 5 sht aj& !!egu## e ci#a u ad!es&het g!u$it te-ant t '%teta!e" $!a j& t gjithe" nd!sa disa aut&! mend&jn se me an tn&!ms s e-ant !!egu##&het etm nj !ast i caktua! dhe si$as !!egu##it em!t&het0$*sh*" :g!&ni $! e$!n e k!%e! dn&het / muaj bu!gim*

;#e)shm!ia e n&!ms n te!!it&! 2ha$si!3 d& t (bat&het si$as06* p%/'&'" p!/s#%)dhe/* p%/'&'" "!//'"#/'%).


19/41

N&!mat ju!idike ' #ejn $! nj $jes t te!!it&!it t caktua! si" )ja#a bie" #i!imi ngatatimi $! k&h t caktua!" inestime t $&sa-me $! te!!it&!in e caktua! etj*" kt&n&!ma 'uhen NORMAT JURIDIKEPARTIKULARE. N&!mat ju!idike ' #ejn n t!te!!it&!in e shtetit 'uhen NORMA JURIDIKE GJENERALE.

N&!mat ju!idike t nj sistemi $&(iti ' n $a!im #ejn etm $! te!!it&!in ecaktua! shtet!&!" nd!sa $! te!!it&!in tjet! nuk #ejn " k% sht p%/'&' '"!//'"#/'%)'"!"'"t sistemit ju!idik*

Si$as p%/'&'" p!/s#%)" $aa!sisht se n ci#in te!!it&! gjendet '%teta!i" n kt !ast#en $!katsia e tij shtet!&!e* 8t& jan disa $!$a!si a$& $!ii#egje $! $e!s&nat e$unsua! n $!)a'sit di$#&matike t nj shteti n shtetin tjet!* 8t& $!ii#egjejan0 $a$!ekshm!ia $e!s&na#e" g(&jn imunitet" $a$!ekshm!ia e baness" mb!&jtjae a!kiit" #i!ia e k&munikimit me shtetin am" #i!imi nga disa gj&ba dhe d&ganat etj*

P/ 4)!@sh&/' ! #/&s *7/'$'6! *% " /$s'sh&! $( &!"!:6* .!ej ci#s k&h #en n&!ma ju!idike dhe/* De!i ku! #en n&!ma ju!idike

N&!ma ju!idike +##&n t jet e det%!ueshme p/!* &!"'" " h(/*!s @7='"nd!sa m&menti i d%t sht $ushimi i n&!ms ju!idike" $!a ku! n&!ma nuk det%!&n*

H%!ja n )u'i e n&!ms ju!idike d& t th&t se $!ej atij m&menti n&!ma sht e&b#igueshme $! '%teta!t ' ti $!mbahen dhe se $! (batimin e saj kujdeset shteti5 duke sh'i$5tua! sanksi&nin $! m&s!es$ektimin e saj*

8&ha $!ej m&mentit t k!ijimit e de!i t m&menti i h%!jes n )u'i t n&!ms a$& aktitju!idik 'uhet VOCATIO LEGIS*

N te&!i sht i nj&hu! $a!imi i s*#h*!s " s $/!*"s +'5#/%"'% '7/'s" kj&asknd nuk mund ta a!s%et&j 5 $!kund!a(i" m&snj&hja e s d!ejts dmt&n+'5#/%"'% '7/'s #9!".

4&menti i $ushimit t n&!ms ju!idike mund t cakt&het0%. #/&% *7/'$'6! p/&0% %@%"' ! 4)!@sh&/'s s 4!"" $* sh*" k% #igj d& t#ej gje! me 6 jana! /PP0. = #/&%" %p# %6"!" *7/'$'6! " %7)#h! &(/ shp/!h'/! %p# &(/ " h!sh"7/.

4n%!a sh$!ehim&!e e anu#imit t nd&nj #igji ' sht n )u'i dhe sje##ja e nj #igii t!i 'uhet A-ROGIM*

4n%!a e heshtu! e anu#imit t nd&nj !!egu##e ju!idike nnku$t&jm situatn ku!sht n,je!! #igji i !i i ci#i n mn%! tjet! nga #igji aktua# i !!egu##&n !astet sh&'!&!edhe si$as !!egu##s )! p#s"!/'#/ $!/#5%" )!5' p/'#/'" situatn e kti## t$ushimit 2anu#imit t n&!ms 5 aktit3 e 'uajm DEROACIO +$!/#5'&.

R!egu##at ju!idike #ejn etm $! ma!!dhniet t ci#at sh)a'en n k&hn ku!!!egu##a ju!idike h%n n )u'i* .!a" !!egu##a ju!idike #en $! t a!dhmen" $!ej m&mentitt h%!jes n )u'i" n&!ma #en $! sje##jet e a!dhshme t subjektee*Subjektet e sd!ejts" n ba( t !!egu##s ek(istuese" +t&jn t ashtu'ujtu!at " $/!*"%" !"7%/%, $!a t d!ejta subjektie t caktua!a t ci#at nuk #ej&jn ' !a$&!tet e(gjidhu!a njhe!" n t ci#at ata kan 'en $jesma!!s" s!ish t !!egu##&hen me!!egu## t !e ju!idike" nat%!isht edhe n dm t t%!e*


20/41

.* sh*" $! nj e$! t caktua! $ena#e indiidi sht dnua! si$as k&dit $ena# me 6Pjet bu!g t !nd* de!isa indiidi gjendet n uajtje t dnimit n,i!!et k&di i !i $ena#"si$as t ci#it e$!a e k!%e! $ena#e dn&het me 6 jet bu!g* Nse" n kt !ast"!e)u(&het ng!itja e dnimit" k&nside!&het se ka gjetu! (batim $a!imi i s d!ejts s+tua!* .&!" nse $! kt !ast #ej&het ng!itja e dnimit" athe! k&di i !i $ena# ka +tua!@7=' /!"/#%6"'4!2p/%p%4!p/7!s!3" d* m* th* se #igji i !i (bat&het edhe $! !astett ci#at jan !tetua! $a!a se k% t h%nte n )u'i

F7='% p/%p%4!p/7!s! 4!p/# !$h! $( /%s"! " "*!/%:

6* 8u! bjm inte!$!etimin e #igjit 5 n !astin k&nk!et ku! n,i!!et #igji i !i me a!s%e tinte!$!etimit t #igjit ek(istues dhe

/* ku! kemi t bjm me (b!a(ti!at ju!idike

N&!ma ju!idike $!bhet $!ej d% e#emente k!%es&!e0 DISPOZICIONIT

SANKSIONIT

Abatimi i nj!s $jes shmang n mn%! t $aeitueshme (batimin e $jess tjet! tn&!ms" m&s(batimi i dis$&(ici&nit sht kusht $! (batimin e sanksi&nit 5 $!a gjen

(batim !!egu##a e d%t 5 sanksi&ni" nd!sa dis$&(ici&ni (bat&het n disa !aste ku! t$#&ts&het kushti 5 n e-anti t !asti i n&!mae kusht(uese*

Sanksi&ni (bat&het n !ast t m&s!es$ektimit5(batimit t dis$&(ici&nit " athe! -d&n&!m duhet ta ket $jesn $!shk!uese si kusht $! a$#ikimin e sanksi&nit 2hi$&te(ae sanksi&nit3*

N&!ma j&kusht(uese ju!idike i ka t!i e#ement0

HIPOTEZA E DISPOZICIONIT5 sht $jes e n&!ms s $!gjithshme ju!idike n tci#n $a!ashihet dhe n mn%! ti$ike bhet $!shk!imi i nd&nj nd&dhie 2sje##jeje3$!ej s ci#s a!et dis$&(ici&ni*

DISPOZICIONI 5 " sht $jesa $a!s&!e dhe m e !ndsishme e n&!5ms ju!idike 2 e-d& n&!me ju!idike3" se$se kj& t!eg&n k!kesn si$as s ci#s '%teta!t duhet dhemund t si##en*

HIPOTEZA E SANKSIONIT 5 $a!a'et $jesn j&n&!matie t n&!ms ju!idike" kj&$jes etm $!shk!uan nd&nj sje##je" d&methn" sje##jen e ci#a sht kund!k!kess k!%es&!e 5 dis$&(ici&nit 5 $!a sht shke#ja e et !!egu##s $a!s&!e" ' nkt m&ment $a!a'et kushtin $! (batimin e sanksi&nit 5 !!egu##s a#te!natie tsje##jes*

.*sh*0 8ush ka $asu!i t $atundshme duhet t $aguaj tatimin" n '&)t se kshtunuk e$!&het" d& t $as&j dnimi* .!a" n&!ma n )ja# ka n et kat! e#ement2$jes3 t saj0 Hi$&te(n e dis$&(ici&nit0 kush ka $asu!i t $atundshme" $a!a5'et)aktin mbi t ci#in nd!t&het !!egu##a $a!s&!e 5 dis$&(ici&ni" duhet t $aguajtatimin" sje##ja e kund!t 5 m&s$agimi i tatimit 2b&!,hit3" $a!a'et )aktin tjet!" $!ahi$&te(a e sanksi&nit" ' munds&n (batimin e sanksi&nit" d& t $as&j dnimi"nat%!isht sht et sanksi&ni" a$& sje##ja a#te!natie5sje##ja d%ts&!e e ad!esantit*madje edhe $a u##netin e et


21/41

.ushteti shtet!&! k!ij&n !!egu##a" t ci#at mund t )&!mu#&hen n )&!m 7/$h/7!s!"$%)7!s! dhe %7"#/'37!s!" se$se kt& !!egu##a $a!a'esin k!kesn e ci#a uad!es&het '%teta!e*

.&! edhe et &!ganee shtet!&!e" $!a gjejn (batim dis$&(ici&net01. D'sp#3'9'#' 7/$h/7!s 5 '%teta!it i u!dh!&n ' t si##et n mn%! tcaktua!" $!a i u!dh!&n t ket sje##je aktie $&(itie0 '%teta5!t jan t det%!ua! t$aguajn tatimin*2. D'sp#3'9'#!" $%)7!s! 5 nda#&jn '%teta!intusht!&j e$!im a$& sje##je tcaktua! &se t usht!&j e$!im negati" $*sh*" nda#&het jedhja*3. D'sp#3'9'#!" %7"#/'37!s!5 jan !!egu##a t ci#at i #ej&jn '%te5ta!it ' t si##etduke m&s e nda#ua!" $&! as duke e u!dh!ua! $! sje##je t caktua!* .*sh*" n8ushtetutn e Sh'i$!is" neni K" th&t0 8ushd& ka t d!ejtn $! a!simim*

Rendi ju!idik ka n&!ma t intensitetit t nd!%shm* si" )ja#a bie0

1. E $/!*"% 6%"!5#/'6!2ius c&gens" ius st!ictum3"2. E$/!*"% $'s*76"'4!" e ci#a ndahet n d% nn##&je0%%)"!/%"'4!dhe03 $'sp#3'"'4!*

D'sp#3'9'#!" 6%"!5#/'6! +'7s 9#5!s 5 jan !!egu##a t ci#at k!k&jn (batim tsakte" $ik!isht si- e k!k&jn at&" andaj '%teta!t t ci#e u ad!es&hen kt& !!egu##askan as$ak #i!i n sje##je" madje as $! nj gj t &g#*

D'sp#3'9'#!" $'s*76"'4! jan !!egu##a t ci#at '%teta!e u munds&jn nj #i!i$aksa m t ndjeshme n sje##jet e t%!e* 8t& !!egu##a a$& dis$&(ici&ne nuk cakt&jnetm nj mundsi t sje##jes* $&! i ja$in m shum mundsi '%teta!it*

Dis$&(ici&net disjunktie jan t d%##&jshme0

1.D'sp#3'9'#!" %)"!/%"'4! jan dis$&(ici&ne t ati##a me t ci#at #igjnsi uje$ '%teta!e m shum se d% a$& t!i mundsi t sje##jes $! ta $!mbushu!

&b#igimin e et.sh*n Ligjin theme#&! mbi ma!tesn thuhet0 Bashksh&!tet mund t $ajt&hen$! mbiem! t $!bashkt )ami#ja! ' t jet mbiem!i i bu!!it" $&! seci#i mundta mbaj mbiem!in e et )ami#ja!*

2.D'sp#3'9'#!" $'sp#3'"'4! jan dis$&(ici&ne t ci#at $!mbajn nj !!egu##t sje##jes s '%teta!it" $&! njk&hsisht e aut&!i(&jn kt ' n end t ksaj!!egu##e 2dis$&(ici&nit3 t k!ij&j et !!egu##n tjet!* .*sh*" kemi a)atet ekthimit t b&!,hit" a$& t sendit t ma!! hua*

;e$!imet e kund!#igjshme $a!a'esin negaci&nin e s d!ejts* E d!ejta $a!a'et"!3" nd!sa e$!imi i kund!#igjshm $a!a'et %"'"!3*

K7$/4%*"*% $a!a'et e$!imin e nje!iut dhe si$as !!egu##it gjith5nj e$!iminedshi!ua!" $!a e$!imin e etdijshm* 8und!ajtjasht e$!im i kund!t mesje##jen e ci#a sht $!caktua! n dis$&(ici&nin si &b#igim $! ad!esantin*

;e$!imet e kund!#igjshme n t d!ejtn mund t jen0

sh6!)*!" p!%)#*7/'$'6!" 5 e$!at $ena#e sh6!)*!" 9'4')#*7/'$'6!5shkaktimi i dmit*


22/41

sh6!)*!" ! )!h"%" si- jan at& disi$#in&!e 5 ' $a!a5'esin shke#jen e det%!s (%!ta!enga $e!s&nat (%!ta! dhe shke#jet administ!atie *

SANKSIONI 5 sht $jes e n&!ms ju!idike n t ci#n sh$!ehet dhuna e ci#a(bat&het nga ana e &!ganit shtet!&!" ndaj at%!e ' nuk si##en si$as k!kess 5dis$&(ici&nit t n&!ms ju!idike*

##imi i mass5sanksi&nit n t ka#ua!n ka $asu! thjesht 5'##im hakma!!s 5 ka'en ekuia#ent me shke#jen 5 p%/'&' ' T%)'#'" 5s( p/ s( a$& $h&0 p/$h&0*

.! shkak t !ndsis ' ka !endi ju!idik" sanksi&net $a!ashihen m he!t duke uba(ua! n $a!imin e #igjshm!is* 8j& d& t th&t se shke#ja dhe sanksi&ni i $a!a$a!$! kt shke#je duhet t jet i caktua! ' m he!t" $a!a se t nd&dh shke#ja* .!kt sht e nj&hu! maksima0 7))7& 9/'&!, 7)% p#!% s'! )!5!" ska )ajsi"ska dnim $a #igj* .!a" ' m $a! duhet t cakt&hen )ajsia dhe sanksi&ni me anne n&!ms ju!idike" $!nd!%she ska e$! $ena#e nse #igji nuk e ka $a!a$a! ' mhe!t*

Sanksi&net ndahen si$as shke#jee t ci#at bhen edhe n degt e s d!ejts 055 S%6s'#!" p!%)!5 $! e$!at $ena#e

5 s%6s'#!" p/#s#/! 5 $! e$!at e ka!akte!it $!&ns&!"5 s%6s'#!" $'s'p)'#/!5 $! shke#jet disi$#in&!e5 s%6s'#!" p/ 67$/4%*"*! 5 $! shke#jen e n&!mae t ka!akte!itadminist!ati*

Sanksi&net $! shke#je t !!egu##ae ju!idike t nat%!s $ena#e mund t ndahen nsanksi&ne t #ehta dhe t !nda" ' +##&jn me !ejtje" '&!tim" sanksi&net eka!akte!it $!&ns&!" dnime n t h#a 2dmsh$!5b#imet3" sanksi&net me t ci#atnje!iu $!i&het nga #i!ia" sanksi&net me bu!g t $!jetshm dhe dnimi me dekje*

Nda!je si$as k!ite!it se kujt i ad!es&hen 2d!ejt&hen3" ndaj ci#e at& (bat&hen*

s%6s'#!" $%* s70*!6"!4! +p!/s#%4! 3'6 $h! *7/'$'6 s%6s'#!" $%* %6"!4! *7/'$'6!

Sanksi&net ndaj aktee ju!idike duhet ku$tua! se at& mani)est&hen etm ndajaktee t kund!#igjshme* 8t& sanksi&ne i sh'i$t&jn subjektet shtet!&!e 2&!ganetshtet!&!e3 dhe kt& sanksi&ne jan0

%7)'&' ' %6"'"dhe /!@73'&' ' %6"'" *7/'$'6.

Sanksi&net mund t jen t caktua!a n mn%! absut" !e#atie" sanksi&ne me#imit t caktua!a dhe sanksi&ne a#te!na5tieD'sp#3'9'#' ' 9%6"7%/ &(/ %0s#)7" 5 sht !asti me n&!mat kateg&!ike2im$e!atie3" ku! n mn%! t sakte sht caktua! !!egu##a e sje##jes" ska end $!d%shime a$& hamendje $! '%teta!t se si duhet t si##en n !astin k&nk!et" $* sh*"!asti i a)atee #igj&!e*

D'sp#3'9'#!" ! 9%6"7%/% &(/! /!)%"'4! 5 mund t jen t nd!%shme"dis$&(ici&net me standa!de" dis$&(ici&net me (gjedhje t ku+(ua!" dis$&(ici&neta#te!natie" dis$&(ici&net e #imitua!a" dis$&(ici&5net e inte!esit $ub#ik a$&dis$&(ici&net me $ushtet disk!eci&na# dhe dis$&(ici&net dis$&(itie a$& dis$&(ici&nete (endsueshme*


23/41

D'sp#3'9'#!" &! 35*!$h*! " 6737%/5 jan at& dis$&(ici&ne t ci#at u ja$in disamundsi '%teta!e ' t si##en si$as n&!ms* $* sh*" nse ek(ist&jn t!i mundsi"'%teta!i5t" mundsin e kat!t ska t d!ejt ta saj&j" $&! b!enda t!i mundsie t(gjedh*

D'sp#3'9'#!" &! )'&'"5 jan dis$&(ici&ne me t ci#at '%teta!e 2edhe &!ganee

shtet!&!e3 u cakt&hen #imitet0 #imiti i u#t dhe #imiti i #a!t i sje##jes $! !astin 2aktin3k&nk!et* Rnd&m" n&!mat ju!idike" &se dis$&(ici&net me #imit t caktua! (bat&hen ne-anti n )ushn $ena#e" ku $a!a'itn t!i situata t mundshme t

Nocioni i marrdhnieve juridike

MARRDHNIET JURIDIKEMARRDHNIETJURIDIKEjan ma!!dhnie sh&'!&!e t !!egu##ua!a me ann en&!mae ju!idike*4a!!dhniet ju!idike k!ij&hen si$as n&!ms s $!gjithshme dhe n&!ms s e-ant

ju!idike* .*sh*" me n&!m t $!gjithshme ma!!dh5niet sh&'!&!e !!egu##&hen mhe!t $a ma!! $a!as%sh se a $a!a'itn !aste a$& j&" nd!sa me n&!mn e e-ant!asti sht i dhn dhe n&!ma e e-ant e !!egu##&n duke u ba(ua! n n&!mn e$!gjithshme* Fja#a bie0 T gjith '%teta!t ' kan $asu!i t $atundshme duhet t$aguajn tatim" nd!sa n&!ma k&nk!et 5 etm e (gjidh !astin" $*sh*" :g!&ni ka$asu!i t $atundshme 5 duhet t $aguaj tatimin*

N p/#9!s' ! 6/'*'&'" " &%//$h'!s *7/'$'6! $%)' 6"# 6%/%6"!/'s"'6%:

6* #idhshm!ia e d&m&sd&shme e n&!ms me ma!!dhnien"/* #idhshm!ia e d&m&sd&shme e n&!ms s $!gjithshme ju!idike me n&!mn ee-ant ju!idike

7* #idhshm!ia e d&m&sd&shme e ma!!dhnies abst!akte ju!idike me ma!!dhnienk&nk!et ju!idike.

Nj $jes e aut&!e 2$jesa e $a!3 mend&jn se e#ementet $!b!se tma!!dhnies ju!idike jan d%0

6* %7"#/'3'&!" dhe/* $!"(/'&!""

Nd!sa $jesa tjet! mend&n se e#ementet $!b!se t ma!!5dhnies ju!idike janm shum se d%0

1. " $/!*"%",2. $!"(/'&!",8. s70*!6"!" ! s $/!*"s $h!. #0*!6"' ' s $/!*"s.

" $/!*"%" $!"(/'&!",

Sh!&07)):$*sh*" t huaja" huadhnsi ka t d!ejt t k!k&j kthimin e b&!,hit ngahuama!!si" $!a huama!!si sht i det%!ua! ' t a kthej b&!,hin huadhnsit"nd!sa !asti i d%t sht t k&nt!ata e shitb#e!jes" ku! shitsi sht i det%!ua! me


24/41

ma!!jen e -mimit ta d&!(&j ma##in5sendin" nd!sa sht i aut&!i(ua! ta k!k&j-mimin 2$a!at3 dhe anasje##tas*

SU-JEKTET E S DREJTS 5 jan ba!ts t t d!ejtae dhe det%!imee n njm&ment k&h&!*Subjekti i s d!ejts duhet t jet ba!ts i t d!ejtae dhe det%!i5mee t ci#atek(ist&jn si$as s d!ejts $&(itie* 8% subjekt i s d!ejts" '&)t indiid a$& edhesubjekt kegjia#" duhet t ket a)tsi $sikike dhe +(ike ' endimet e eta ti sh$!ehn mn%! t etdijshme dhe me dashje dhe $! kt& akte n mn%! t d!ejt tjet i m&tiua!*

S70*!6"! " s $/!*"s 6#s'$!/#h!:

6* $e!s&nat +(ik/* $e!s&nat ju!idik

PERSONI FIZIKQ si subjekt i s d!ejts sht et nje!iu i ci#i sht ba!ts i td!ejtae dhe det%!imee*

:)tsia $! t 'en subjekt i s d!ejts 'uhet ZOTSI JURIDIKE" t ci#n e ka -d&indiid $aa!sisht nga m&sha a$& gjinia*

ZOTSIA E VEPRIMIT5 $a!a'et a)tsin $! t #idhu! $un ju!idike" $un t ci#atjan n $ajtueshm!i me t d!ejtn" nd!sa AOTSI: DELI8:TORE 5 $a!a'et a)tsin$! t ba!tu! $!gjegjsin $! e$!at e kund!#igjshme*ZOTSIA E VEPRIMITda##&n nga ZOTSIA JURIDIKEse$se (&tsia ju!idike +t&hetme t #indu! nd!sa (&tsin e e$!imit nje!iu mund ta ket nse sht i m&shsmadh&!e" duhet t jet i $jeku! n as$ektin +(ik dhe mend&! dmth duhet ti ku$t&jt d!ejtat dhe det%!imet n mn%! t d!ejt dhe t ket (&tsi ti ba!t at& $as&ja

'&)shin $&(itie a$& negatie*

A&tsia e e$!imit mund t jet E .LOT " JO E .LOT dhe E .JESRISH4E*

Z#"s'% ! 4!p/'&'" 4%/s'sh" p/!* p*!67/'s )4'3 %$%* $%))#*& 8 @%3%:6* Fa(n $a (&tsi t e$!imit"/* )a(n e (&tsis s e$!imit t $jes!ishm 26P56 je-3 dhe7* )a(n e (&tsis s $#&t t e$!imit 26M je-e3*

Z#"s'% ! 4!p/'&'" " p!/s#%" 3'6 sh7h!" 4e t deku!*

Ahdukja e $e!s&nit +(ik" dmth sh$a##ja e $e!s&nit +(ik $! t humbu!

PERSONI JURIDIKQ si subjekte t s d!ejts jan k!ijesa a!ti+cia#e t sh&'!is5subst!at i t%!e" jan et nje!(it" $&! at& nuk identi+k&hen me ta" $&! e kanindiidua#itetin e et t e-ant*

.e!s&nat ju!idik" nat%!isht duke 'en k!ijesa a!ti+cia#e t sh&'5!is" nuk kanu##netin dhe etdijen" andaj t kt& k!ijesa nuk bhet da##im nd!mjet (&tsisju!idike dhe (&tsis s e$!imit* 8t& d% ci#si n em! t t%!e i usht!&jn nje!(it"e$!imet e t ci#e u ##&ga!itn $e!s&nae ju!idik* 8t& (&tsi $e!s&na#e ju!idike siba!ts t t d!ejtae dhe det%!imee ua njeh shteti me an t aktit ju!idik 5 ' n


25/41

m&mentin e !egjist!imit n #ib!at $!kats 5 n t shumtn e !astee kta bhen ngj%katat ek&n&mike" $&! edhe $!an kuendee k&muna#e 2sh!bimet $ub#ike3*

AUTORIZIMI JURIDIK Q si e#ement i !ndsishm i ma!!dhnies ju!idi5kennku$t&n sje##jen e caktua! t subjektit i ci#i sht ba!ts i aut&!i(imit 5 sd!ejts*

Subjekti i det%!imit sht i det%!ua! n d% sje5##je t ci#at k!k&hen si$assubjektit t aut&!i(imit0

6* N s*!))*! p%s'4! " s 4!p/#* 67$/ s*!))*!s s! s70*!6"'" "%7"#/'3'&'" $h!/* s*!))*! %6"'4! $/!*"'& " 4!p/'&'" p%*"'& &! 6/6!s !s70*!6"'" " %7"#/'3'&'".

Da##&jm d% ##&je t aut&!i(imee si$as inte!esit $!kats ' !ea#i(&jnsubjektet01. " $/!*" s70*!6"'4!2. 6#&p!"!9.

E DREJTA SU-JEKTIVE sht aut&!i(im i ci#i i tak&n subjektit t s d!ejtsduke u ba(ua! n n&!mn ju!idike $! t mb!&jtu! inte!esin e et*

E d!ejta subjektie $a!a'et t!sin e t gjitha aut&!i(imee t subjektee ts d!ejts t ci#at bu!&jn nga e d!ejta &bjektie" nd!sa e d!ejta &bjektie$a!a'et t!sin e n&!mae ju!idike ek(istuese b!enda sh&'!is s &!gani(ua!5 shtetit

N ann tjet!" e d!ejta subjektie duhet da##ua! $!ej subjektit t s d!ejts"se$se e d!ejta subjektie sht aut&!i(im" e d!ejt e #idhu! $! subjektin"nd!sa subjekti i s d!ejts sht ba!ts i aut&!i(imit 5 t d!ejts*

E d!ejta subjektie ndahet n " $/!*" %0s#)7" dhe " $/!*" /!)%"'4!a$& n t d!ejtn /!%)!dhe #0)'5%"#/!

" $/!*" %0s#)7" 5 e$!&n ndaj t gjithe 5 t gjith subjektee*Shembu##0 ku! themi0 m&s idhe" m&s !it " m&s u $!(iej ndis$&nimin e $e!s&nit tjet! 5 n $!&nn e tij" kt& jan njhe!it edhedet%!ime absut" t d!ejts absut i $!gjigjet det%!imi absut*

" $/!*" /!)%"'4! e$!&n ndaj subjektee t caktua!a * Shembu##0huadhnsi ka t d!ejt t k!k&j nga huama!!si kthimin e sendit thua(ua!" $!a $!a$ kemi t d!ejtn ndaj sendit t caktua!*

KE>PRDORIMI I T DREJTS SU-JEKTIVE kemi athe! ku!" me !ea#i(imin e sd!ejts s et 5 subjektie 5 i shkakt&het dmi m i madh subjektit tjet!" sesa $& tm&s !ea#i(&hej kj& e d!ejt*


26/41

Ek(ist&n te&!ia subjektie dhe te&!ia &bjektie dhe seci#a $!ej t%!e mund&hett $!&&j se n ci#at !aste kemi t bjm me ke'$!d&!imin e s d!ejtssubjektie

.! te&!in subjektie" $! t ek(istua! ke'$!d&!imi i s d!ejts" mja)t&n 'n !astin e !ea#i(imit t s d!ejts $!iat mbi $!&nn" t ek(is5t&j $%sh*%' tjet!it ) i shkakt&j dm" nd!sa te&!ia &bjektie ke'$!5d&!im t s d!ejtssubjektie k&nside!&n" m&mentin e ek(istimit t )aktit se subjektit tjet! isht sh6%6"7%/ dmi" $aa!sisht nga u##neti a$& dashja ' tjet!it ) i

shkakt&het dmi*

KOMPETENCA si nj $!ej aut&!i(imee n ma!!dhniet ju!idike d& tnnku$t&jm si usht!im t s d!ejts nga ana e subjektit t caktua! n inte!est t tje!e" j& edhe n inte!esin e et*

8&m$etenca mund t jet e ##&j##&jshme" $&! $! n sht e nj !ndsie te-ant 6#&p!"!9% sh"!"/#/!" d&methn k&m$etenca e &!ganeeshtet!&!e 2e $icit" gj%katsit" n$unsit3" $!a e at%!e t ci#t usht!&jnk&m$etencn5aut&!i(imin" j& $! et dhe n inte!esin $e!s&na#" $&! ninte!esin $ub#ik" nd!%she" $!a t shtetit*

Da##imi nd!mjet s d!ejts subjektie dhe k&m$etencs sht se subjekti i sd!ejts subjektie me t d!ejtn e et mund t si##et si t d&j b!enda sua(aet #ejua!a" $* sh*" ta shes sendin e et" tia )a# nd&kujt a$& tia hua(&j sendinsubjektit tjet!" nd!sa subjekti i ci#i usht!&n

k&m$etencn kt& e$!ime smund ti bj" se$se kt t d!ejt e usht!&n nem! t subjektit tjet! dhe n inte!esin e huaj*

KE>PRDORIMI I KOMPETENCS ek(ist&n n !astin kui $&(ita (%!ta!e e subjektiti ci#i duke e usht!ua! k&m$etencn" sh)!%t(&n !astiii ' t $!+t&j n inte!esin e et

a$& $! tjet!in" mi!$& e te! kj& nc kuad!in e n&!ms ju!idike" d&methn mbi ba(n#igj&!e*

O-LIGIMI JURIDIK + DET?RIMI 5 N $!ku+(imin e ma!!dhniee ju!idike jemish$!ehu! se aut&5!i(imi dhe &b#igimi jan n&ci&ne k&!!e#atie" se$se k!ahasaut&!i(imit ek(ist&n &b#igimi* T d!ejts i $!gjigjet det%!imi dhe anasje##tas* Nse njsubjekt ka t d!ejt ndaj subjektit tjet!" athe! subjekti tjet! ka det%!im ndajsubjektit t $a!" subjektit i ci#i ka t d!ejta*

Ob#igimet ju!idike ndahen n0

#0)'5'&! *7/'$'6! " *%sh&!" #0)'5'&! " $(%sh&!" &b#igime ju!idike t ci#at mund " 0%/" dhe

&b#igime t ci#at s&7$ " 0%/"*

.! shembu##" " 's"'"7"' ' h7%skemi huadhnsin dhe huama!!sin* Huadhnsika t d!ejt t k!k&j nga huama!!si kthimin e huas" huama!!si sht i det%!ua!tia kthej b&!,hin5huadhnsit*

T! 's"'"7"' ' sh'"0)!/*!s" b#e!si ka t d!ejt t k!5k&j nga shitsi sendin e b#e!"nd!sa ka $! &b#igim ' $! sendin e b#e! shitsit tia $aguaj -mimin* Shitsi"nd!ka'" ka t d!ejt t k!k&j nga b#e!si -mimin" nd!sa sht i det%!ua! 'b#e!sit ) ia d&!(&j sendin e b#e!*Te &b#igimet ju!idike t ci#at mund t ba!tn n


27/41

subjekte t tje!a dhe &b#igimet ju!idike t ci#at smund t ba!tn n subjekte t tje!a"se$se jan t #idhu!a $! $e!s&nin $!kats" e d!ejta e &ts smund t ba!tet*

GJENDJA JURIDIKE + STATUSI5 $!)shin t!sin e t d!ejtae dhe &b#igimee t#idhu!a $! subjektin e s d!ejts*

O-JEKTI I S DREJTSQ $a!a'et $!)shi!jen e #e!s 5 sendit dhe e$!imit +(ik met ci#in kj& #e! #i( dhe kshtu ka#&n $!ej nj subjekti n tjet!in" n as$ektin ju!idik"me' t d% $e!s&nat +(ik jan subjekte t s d!ejts*

Si &bjekt i s d!ejts k&nside!&hen sendet si #e!a mate!ia#e" ma!!dhniet ju!idikedhe #e!at j&mate!ia#e" si bie )ja#a" ma!!dhniet $!ind!&!e ndaj )mije" $astajt!ans)e!imi i t d!ejtae subjektie 2b&!,hi3*

LINDJA, NDR?SHIMI DHE SHUARJA E MARDHNIEVE JURIDIKE

4a!!dhniet ju!idike #indin n ba( t n&!ms ju!idike e ci#a &b#ig&n subjektet $!sje##je $!katse" $!a ma!!dhniet ju!idike jan t #idhu!a me ##&jin e n&!ms ju!idike*.* sh* N&!ma ju!idike $a!asheh" $* sh*" +timin e s d!ejts s &ts me a!!itjen em&shs madh&!e 56M je-e" ktu ma!!dhnia ju!idike k!ij&het n m&mentin e$!mbushjes s kushtit 5 6M je-* Te n&!mat ju!idike j&kusht(uese" kushti nuk$a!ashihet me n&!m ju!idike" $!andaj ma!!dhnia ju!idike +##&n me h%!jen e n&!msn )u'i*

4a!!dhniet sh&'!&!e me ka#imin e k&hs nd!%sh&jn" andaj edhe n&!mat ju!idike$s&jn nd!%shime" e me kt nd!%sh&jn edhe ma!!dhniet ju!idike* .!a" kemi#indjen e nj ma!!dhnieje k!ejtsisht t !e" ku! $!)und&n ma!!dhnia e jet!ju!idike* 4a!!dhniet ju!idike mund t shuhen me dekjen e subjektit i ci#i sht $a#n ma!!dhnien ju!idike* 4a!!dhnia ju!idike $ush&n s ek(istua!i edhe meshua!jen e &bjektit t ma!!dhnies ju!idike*

FAKTET JURIDIKE5 jan !!ethana &bjektie t ci#at n,isin k!ijimin" nd!%shimin dheshua!jen e ma!!dhniee ju!idike"

Faktet ju!idike i ndajm n0

1. F%6"! " /$#&"% jan" $*sh*" t gjitha at& situata t ci#at $!cak5t&hen si$asmass jets&!e" #igjee nat%!&!e" j& edhe me t d!ejtn* .*sh*" $#e'!ia" dekja"

!shimet" t!meti" #indja etj*2. F%6"! *7/'$'6! an t $a!a$a!a me t d!ejtn" e d!ejta i kua#i+k&n se ajanju!idike a$& j&" si bie )ja#a" $a!amendimi" )aji e)j* Nd&dhit $a!a'itn n mn%! t$aet5dijshme dhe $a dshi!n dhe u##netin e nje!iut" $*sh*" dekja" ku!se e$!imetnje!(&!e jan )akte t ci#at n,itn me etdije dhe u##netin e nje!iut" si" )ja#a bie"kthimi i b&!,hit etj*

PARASHKRIMI DHE DORM-AJTJA

4e' n&!ma ju!idike sanksi&n&n nj situat k&nk!et" e ci#a $! t d!ejtn sht einte!esit ' aj& t $!mbushet 5 ka $a!a$a! d% institute t !ndsishme t ci#at


28/41

$a!a'esin inst!umentin e a(hdimsis s t d!ejtae ' t $!&dh&j $as&ja ju!idike*8t& institute jan0

1. PARASHKRIMI HUM-S sht institut i s d!ejts me t ci#in nnku$t&jmshua!jen e nj t d!ejt subjektie2aut&!i(imit3 me ka#imin e k&hs* 8usht $!$a!ashk!imin e nj aut&!i(imi sht n )akt ka#imi i k&hs s caktua! $! t !ea#i(ua!aut&!i(imin $!kats* p.sh., $a#a e $akna'u! me nj aktendim t &!ganitshtet!&!" nse nuk e sh)!%t(&n k&hn e ci#a sht $a!a$a! $! ta dek#a!ua!ankesn 2a)ati 6 dit a$& M dit3" humb t d!ejtn e atakimit t se!ishm taktendimit n )ja#* .!a" kj& e d!ejt $a!ashk!uhet 2jet!&5het3*

2. DORM-AJTJA +PARASHKRIMI FITUES nnku$t&n institutin e s d!ejts 5 'me ka#imin e k&hs e d!ejta usht!&het" $aa!sisht se subjekti i ci#i e usht!&n kt td!ejt a sht ba!ts i s d!ejts" d&methn $!&na! )&!ma# i $!&ns" $!e- se shtba!ts )aktik" ai bhet dhe $!&na! )&!ma#" $!a +t&n nj t d!ejt t ci#n nuk e ka$asu! m he!t*

AKTI JURIDIK

A6"' *7/'$'6sht sh$!ehje e u##netit" sh$!ehje e a!s%es" i ci#i $!mban n&!mnju!idike a$& $a!a'et kushtin $! (batimin e nd&nj n&!me ju!idike*

:ktet ju!idike" si$as asaj sa me!!en me k!ijimin e s d!ejts dhe ci#at jan e#ementet e

t%!e" ndahen n d% ##&je0

1. A6"!" *7/'$'6! &! " 9')%" 6/'*#h! #/&%" *7/'$'6! 5 me t ci#at k!ij&hen!!egu##at e sje##jes"2. A6"!" &! " 9')%" 6/'*#h! $'s% @%6"! *7/'$'6! = p%/%=!s' s7p#3'&! "#/&s *7/'$'6! " p%/%p%/% s' 67sh" p/ 30%"'&' ! #/&s *7/'$'6!, 2tti##ajan" $* sh*" dek#a!atat e nd!%shme" #utjet" ankesat etj*3*

Fakt&! t nat%!s s b!endshme t ci#t ndik&jn n m&s $!$uthshm!in ee#emente t aktit ju!idik jan0 5%0'&' dhe )%*"h'"*% 2et5masht!imi3"

Fakt&! t nat%!s s jashtme jan0 &%sh"/'&' dhe sh"/5'&'.

GA-IMI 5 .a!a'et !astin m t thjesht t m&s$!$uthjes s e#emente t aktitju!idik 2t b!endshm dhe t jashtm3* Cabimi $a!a'et gjendjen e kti##0 e#ementi ib!endshm ek(ist&n $#&tsisht i caktua! u##neti sh$!ehet n$!mjet endimit 5 $&! emeta 'nd!&n n sh$!ehjen e jashtme 5 kj& ssht sh$!ehje e sakte e u##netit* 8%sht !asti ku! kemi gabimin n t sh$!ehu!* .* sh*" ha!tuesi i aktgj%kimit n end ' tsh$!e5h dis$&(itiin e tij me shenjn 7" ' d& t t!eg&nte se NN sht dnua! me t!ejet bu!g 5 shn&n 7P jet*

LAJTHITJA 2etmasht!imi a$& masht!imi3 5 .a!a'et nj )akt&! i ci#i ndik&n nm&s$!$uthshm!in e $jese t aktit ju!idik* Lajthitja" me!!et si gjendje ku! k!ijuesii aktit ju!idik e sje## etn n situat t ati## duke mendua! se i ka t nj&hu!a t gjitha)aktet !e#eant ju!idike $! t ma!! nj endim t a!s%eshm*

MASHTRIMI 5 .a!a'et )akt&!in im$&nues i ci#i ndik&n n e#ementin e b!endshm" tsubjekti i ci#i k!ij&n aktin $sikik n $!&cesin e k!ijimit t u##netit" si$as ndikimit t)akt&!it t jashtm* .e!s&ni tjet! e sje## k!ijuesin e aktit ju!idik n #ajthitje #idhu! mesubjektin" ba(n ju!idike a$& edhe sendin $! t ci#at duhet ma!! endim*


29/41

SHTRNGIMI 5 Cjithashtu sht nj )akt&! i jashtm i ci#i ndik&n nm&s$!$uthshm!in e e#emente t aktit ju!idik* Sht!ngimi si )akt&! i jashtmmund t e$!&j ndaj ha!tuesit t aktit ju!idik n mn%! +(ike dhe $sikike* Duke 'ennn t!%snit e sht!ngimit a$& etm t )aktit se d& t gjej (batim )&!ca +(ike a$&nd&nj )&!m tjet!" ndik&n n ha!tuesin e aktit ju!idik ' t nd!!&j mn%!n ek!ijimit t u##netit dhe k% 'nd!im i kti## $sikik edhe mate!ia#i(&het*

:ktet ju!idike ' ndik&hen nga )akt&!t si gabimi" #ajthitja" masht!imi dhe sht!ngimi" #ejn $!/'s% " p7sh#* @%6"#/" " 9')" $/!*"p/$/!*" 6% $'67%/ *!//*! ! "(/!.

Da##&jm d% e#ement t !ndsishmet aktit ju!idik01. @#/& ! %6"'" *7/'$'62. p/&0%*"*! ! %6"'" *7/'$'6.

FORMA E AKTIT JURIDIK

E#ementet t ci#at e $!cakt&jn )&!mn e aktit ju!idik jan01. 6#&p!"!9%,2. p/#9!$7/%8. &%"!/'%)'3'&' ' %6"'" *7/'$'6.

Radhitja e aktee ju!idike si$as )u'is k!ij&n nj ij e!tika#e t t nd!tua!it t !enditju!idik" ' n )akt $a!a'et nj $a!im t nj&hu! t ci#in e 'uajm HIERARKI.

KOMPETENCA $a!a'et aut&!i(imin ' ka subjekti shtet!&! $! t k!ijua! njn&!m a$& nj akt ju!idik* 8&m$etenca (ak&nisht cakt&het me ann e aktit m t #a!t"se kush dhe sa d& t k!ij&j akte $!katse ju!idike*

8&m$etenca mu5ndtjet0 )$#/! $h! "!//'"#/'%)!.

PROCEDURA E NJERRJES S AKTIT JURIDIK $a!a'et nj e#ement shum t!ndsishm $! t $!caktua! )&!mn e nj akti* Se$se" aktet ju!idike jan t##&j##&jshme dhe nat%!isht se kan edhe $!&cedu! t nd!%5shme t n,je!!jes* :ktetju!idike t ci#at kan nj $!&cedu! t njjt" at& edhe i tak&jn ##&jit t njjt t akteeju!idike* :ktet ju!idike t nd!%shme kan edhe $!&cedu! tjet! t n,je!!jes*

$* sh*" ek(ist&n $!&cedu!a e n,je!!jes s kushtetuts 2$!&cedu! kushtetutdhnse3"$!&cedu!a #igj&!e" $!&cedu!a gj%'s&!e" $!&cedu!a $!mba!uese" $!&cedu!a cii#&5k&ntestim&!e etj* .!a" !es$ektimi i $!&cedu!s sht i !ndsishm n d!ejtim tn,je!!jes 5 k!ijimit t aktit ju!idik t #igjshm*

M%"!/'%)'3'&' ' %6"'" *7/'$'6 $a!a'et sh$!ehjen e jashtme t tij" aj& bhet bhet me

'##im t (gjatjes s jets t aktee $sikike" ' at& t bhen t dukshme" t $!ekshmedhe nat%!isht" t ken nj k&h(gjatje m t madhe*

Nga b!endia aktet ju!idike mund t ndahen n0

1. A6"! &! " 9')%" 6/'*#h! #/&%" *7/'$'6! kemi aktin me t ci#in me!!etendim ' $a!a'et sh$!ehjen e u##netit dhe t etdijes s nje!iut ' n,it $as&ja

ju!idike*


30/41

2. A6"! &! " 9')%" p%/%sh'h! 67sh"!" p/ 30%"'&' ! #/&s %p# " %6"'"*7/'$'6 $a!a'esin kushtin i ci#i $a!ashihet n su$&(imin e nd&nj n&!me ju!idike $!ta (batua! at" $* sh*" akte t kti##ajan0 anke5sa" #utja" $adia" t ci#at k!ij&hen n ba(t nd&nj n&!me ju!idike*

-URIMET E SE DREJTES-URIMET E SE DREJTES

:ktet e $!gjithshme jan ba( bu!im&!e e (hi##imit t s d!ejts dhe si t kti##a janakte m t #a!ta se aktet e e-anta" andaj edhe k&nside!&hen si bu!ime" se$se $!ejt%!e !!jedhin aktet e e-anta ju!idike* .! kt a!s%e aktet e $!gjithshme ju!idike'uhen -URIME T S DREJTS.

Bu!imet e s d!ejts jan t d%##&jshme* Si$as ku$timee at& ndahen n0

1. -7/'&!" ! s $/!*"s 67p"'&' &%"!/'%) t!eg&jn $! )aktet sh&'!&!e"$!ej t ci#ae bu!&jn t d!ejtat dhe #i!it

2. -7/'&!" ! s $/!*"s 67p"'&' @#/&%) ' njhe!a(i jan edhe &bjekt istudimit t&n" $a!a'esin mjetet me t ci#at bu!imet mate!ia#e sh$!ehen"sistemati(&hen dhe !enditn si$as shka##s $!katse ju!idike" at& sigu!&jn sigu!inju!idike dhe ba!a(in ju!idike t '%teta!e

-7/'&!" @#/&%)! " s $/!*"s $%h! "/' ))#*!:

6* bu!imet )&!ma#e shtet!&!e"/* bu!imet )&!ma#e j&shtet!&!e7* bu!imet )&!ma#e t $!(ie!a*

KUSHTETUTAKUSHTETUTA sht akti m i #a!t dhe m i !ndsishm ju!idik b!enda nj shteti*

M! 67sh"!"7" 67p"'&' @#/&%)ku$t&jm aktin m t #a!t ju!idik t ci#in en,je!! &!gani i $&sa-m kushtetutdhns dhe si$as $!&cedu!s s e-antkushtetutdhnse*

M! 67sh"!"7" 67p"'&' &%"!/'%)nnku$t&jm etm at& n&!ma ju!idike tci#at cakt&jn &!gani(imin e &!ganee m t #a!ta shtet!&!e dhe $a!imet e &!gani(imitshtet!&! e t !endit ju!idik*

8ushtetutn mund ta n,je!!01. #/5%' & ' )%/",2. 674!$' 67sh"!"7"$hs8. &! #/5%'3'&' ! /!@!/!$7&'".

8ushtetutat mund t jen0 K7sh"!"7"% " sh6/7%/% K7sh"!"7"% " p%sh6/7%/%

gjithashtu i ndajm n 0 K7sh"!"7"%" 6#$'67%/%5 $a!a'et aktin e shk!ua! n t ci#n jan $!mb#edh$a!imet theme#&!e #idhu! me !!egu##imin shtet!&!*


31/41

K7sh"!"7"% " p%6#$'67%/% sht akt i ci#i nuk $a!a'et nj akt t k&m$#etu5a!"d&methn se $a!imet e ksaj kushtetut jan t shka$!de!dhu!a n$! shumakte t tje!a

K7sh"!"7"%" s'p%s 6/'"!/'" s! s' $/(sh#h! $%h! : K7sh"!"7"% " 57/"% $! tu nd!%shua! k!k&hen kushte dhe $!&cedu!s$ecia#e e !ig&!&(e" duke k!kua! kuend kushte5tutdhns" d&methn thi!!jen ekuendit t kti##" &tn me shumic t caktua! a$& edhe ' nd!%shimet t end&senme an t !e)e!endumit

K7sh"!"7"% !)%s"'6! nd!%sh&hen !nd&m si$as $!&cedu!s si- nd!%sh&henedhe #igjet*

8ushtetutat si$as mn%!s s n,je!!jes 2$!&cedu!s3 mund t jen0

1. 67sh"!"7"% " $h7/7%/% sht akt i njanshm i she+t t shtetit" akt i ci#i iim$&n&het $&$u##it" $a!#amentit dhe $a!tie $itike*

2. p%6"! 67sh"!"7!s! jan akte me t ci#at sh$!ehet k&m$!&misi nd!mjet she+t

t shtetit dhe kuendee $!)a'suese

8. 67sh"!"7"% " p#p7))'"jan akte t ci#at sh$!ehin u##netin e $&$u##it" u##netin e#i! t sh$!ehu! n$!mjet &ts s #i! dhe t $!gjithshme" t )sheht dhe nmn%! dem&k!atike t (batua! n$!mjet (gje5dhjee a$& me an t !e)e!endumit*

LIGJILIGJI 5 ku$t&jm aktin e $!gjithshm ju!idik i ci#i $!mban n&!m t $!gjithshmeju!idike t shk!ua! dhe t ci#in e n,je!!in &!ganet m t #a!ta 2#igjdhnse3 dhe n$!&cedu! t e-ant #igjdhnse*

Shp/!h*% )'5* *!" ! p/$'"sh&! 67p"#h!" $h! p/$#/!" "/' 67p"'&!.

6* si n&!m ju!idike t ci#n e k!ij&n shteti"/* n&!m ju!idike e ci#a sht e dhn n )&!m t shk!ua!7* akt i $!gjithshm dhe i shk!ua!

Fa(at e n,je!!jes s #igjit jan0

1. Dh'% ! ''9'%"'4s2. P%/%='"*% ! p/#p#3'&'"8. Sh=(/"'&' ' p/#p#3'&'". V#"'&'

;. S%6s'#'&'


32/41

AKTET JURIDIKE NNLIGJORE 5 sh!bejn si $#&tsim i d&m&sd&shm nga jasht"a$& edhe si k&nk!eti(im i aktee #igj&!e " $! nga )u'ia ju!idike jan m t u#ta se #igji"andaj $!mbajtja e t%!e duhet t jet n $ajtueshm!i me aktet m t #a!ta ju!idike*

:ktet e $!gjithshme shtet!&!e ju!idike me )u'i nn#igj&!e jan01. D!6/!")'5*'2. R/!57))#/*%8. U/$h/!s%. S"%"7"';. U$h3'&'


33/41

K#"/%"% s' %6"! 6#6/!"! +6#"/%"% '$'4'$7%)! 5 '$'4'$7%)!$!mbajn n&!mn e e-ant" nd!sa k&nt!atat si akte t $!gjithshme $!mbajnn&!mn e $!gjith5shme ju!idike* 8&nt!ata sht akt ju!idik" e ci#a #idhet n ba( tu##netit t t d% a$& m shum $a#e" $!a k&nt!ata mund t jet e d%anshme a$&akt ju!idik i shumanshm 2shum$a#she3 K#"/%"% s' %6"! " p/5*'"hsh&! +6#"/%"% 6#)!6"'4!

8&nt!atat $! nga )&!ma mund t jen 0

1. K#"/%" 6#s!s7%)! 5k&nt!at e 'i!as"

2. K#"/%" /!%)! 5 e ci#a #idhet n ba( t aut&n&mis s $a#e dhe $!e- ksajduhet d&!(ua! sendi i k&nt!aktua! 2!es3 $a#s tjet!"

8. K#"/%" ! *%sh&! dhe e &b#igua!" akt me t ci#in etm nj!a $a# ka t

d!ejt 2k!kes3" nd!sa $a#a tjet! ka etm &b#igim 2det%!3" $*sh* ku! $!emt&ndhu!at"

. K#"/%" " $(%sh&! dhe &b#i5guese" ku! n t njjtn k&h 5 $a#t kan td!ejta dhe &b#igime" $!a aut&5!i(imi i nj!s $a# $a!a'et &b#igim $! $a#n tjet! dheanasje##tas" &b#igimi i nj!s $a# $a!a'et aut&!i(im $! $a#n tjet! 2k&nt!ata e shit5b#e!jes3*

O!ganet shtet!&!e sh$eshhe! nd&dhen n situata t $a#akmueshme ku! t $a!a'iten!aste te caktua!a $! tu (gjidhu! e nuk mund t (gjidhen $! a!s%e se mung&jn!!egu##at e $!gjithshme ju!idike* 8u! !asti k&nk!et ek(ist&n" nd!sa n&!ma ju!idikemung&n" kemi t bjm meZ-RAZTIRN JURIDIKE*

Ab!a(ti!at ju!i5dike mund t jen t d%##&jshme02. Z0/%3"'/% *7/'$'6! ))!s"%/! +##esta!e jan b&sh##'et ' kan ek(istua! ' nm&mentin e k!ijimit t n&!ms ju!idike t ci#at k!ijuesi i ka $a!a$a! dhe(b!a(ti!atju!idike t m&nshme" t ci#at k!ijuesi i n&!ms nuk i ka $a!a$a!" se$sema!!dhniet e ti##a jan $a!a'itu! m &n*8. Z0/%3"'/% *7/'$'6! " & 4#sh&!

ZAKONET 5 si !!egu##a t sje##jes $a!imisht nuk jan t sanksi&nua!a nga shteti" at&e kan $asu! jetn t $aa!u! si nj ##&j i !!egu##ae s&cia#e " t ci#at i $!ets&jn&!ganet shtet!&!e dhe i $!shtatin si !!egu##a duke u sigu!ua! mbshtetje ju!idike*R!egu##at e ti##a t ci#at +t&jn mbshtetjen ju!idike 2shtet!&!e3 bhen t det%!uehmedhe njhe!sh ma!!in ka!akte! det%!ues 5 $!a !!egu##at e ti##a sanksi&n&hen dhe meet )aktin e ti## at& shnd!!&hen nRREGULLA T S DREJTS ZAKONORE*

PRAKTIKA G?>SORE5 e ku$t&jm e$!imin e njjt t gj%katae $! (gjidhjen e!astee t nd!%shme" n,je!!jen e aktgj%kimee t njjta $! !astet identike gj%'s&!e*

SHKENCA JURIDIKE #uan ! t !ndsishm n k!ijimin "s'a!imin e aktee dhen&!maeju!idike " n a$#ikimin e s d!ejts dhe n k!ijimin e $!aktiks gj%'s&!e sidhe t s d!ejts s $!ecedentit*

AKTI I VEBANT JURIDIK5 !a$&!tet ju!idike nd!mjet subjektee t nd!%shme n td!ejtn $a!ashihen me n&!mat !es$ektiisht me aktet e $!gjithshme ju!idike dhe(gjidhen a$& $!)und&jn me k&nk!eti(imin e t%!e me aktet e e-antaju!idike"gjegjsisht" me n&!mn e e-ant ju!idike* Se$se" me ann e aktit t e-ant ju!idik nmn%!e me t sakte cakt&het !!egu##a e sje##jes se nje!(e $! situatat k&nk!et tindiide*


34/41

A6"!" ! 4!%"% *7/'$'6! ' $% :

6* :kte indiidua#e ju!idike t &!ganee shtet!&!e/* :kte indiidua#e ju!idike t $e!s&nae $!iat 5 $e!s&nae +(ike*

Duke u ba(ua! n at se n&!ma e $!gjithshme ju!idike n et $!mban d% e#ementn&!matie" dis$&(ici&nin dhe sanksi&nin" aktet e e-anta ju!idike ndahen n d% g!u$e0

1. A6"! &! " 9')%" 6/'*#h! #/&%" $'sp#3'9'#' $h! s%6s'#'

2. A6"! " 9')%" 6/'*#* $'s% !)!&!" " p%/%sh'67%/% h'p#"!3 ! #/&s*7/'$'6!.

Si$as ksaj nda!je" tani g!u$i i $a!e i ka d% nn##&je k!%es&!e0

1. A6"! " p)#"% '$'4'$7%)! *7/'$'6! t ci#at n et kan d% e#ement n&!matie0dis$&(ici&nin dhe sanksi&nin indiid5ua#" dhe"

2. A6"! *# " p)#"% '$'4'$7%)! *7/'$'6! t ci#at n et kan etm dis$&(ici&ninindiidua# a$& etm sanksi&nin indiidua#*

:ktet e e-anta ju!idike t &!ganee ek(ekutie 5 administ!atie" jan0 A6"!" 5*(=s#/! A6"!" %$&''s"/%"'4!,

Nd!sa aktet e $e!s&nae $!iat jan0 P7" *7/'$'6! V!p/%" *7/'$'6!.

AKTI ADMINISTRATIVQ .ushteti administ!atie (gjidhjen e !astee k&nk!et e benduke k!ijua! aktin e e-ant ju!idik5 aktin administ!ati 5 i ci#i n et ka n&!me te-ant ju!idike"e ci#a cakt&n sje##jen k&nk!et t subjektit $! situatn e dhn dhe eci#a d&m&sd&shm!isht n t shumtn e !astee duhet t $!mbushet $aa!sishtnga u##neti i subjektit t ci#it i dedik&het*

AKTI GJ?>SOR +AKTGJ?KIMI 5 O!gnet gj%'s&!e )ushe$!imin e et e$!)und&jn me n,je!!jen e aktit t e-ant ju!idik 5 aktin gj%'s&! 2aktgj%kimi3* :ktin

gj%'5s&! e n,je!!e gj%kata n nj $!&cedu!e t e-ant gj%'s&!e 5 kj& mn%! en,je!!jes $!cakt&n ku$timin )&!ma# t aktit gj%'s&!*

Cj%kata duke (gjidhu! $!)undimisht nj -shtje mund t n,je!!e aktgj%kime0

1. A6"5*(6'& /!@737!s2. A6"5*(6'& )'/7!s8. A6"5*(6'& &! " 9')' shp%))!" @%*"#/ ' %6737%/'

.a$!ekshm!in dhe $and!%shueshm!in e aktit gj%'s&! mund ta #uhatin"gjegjsisht " $eng&jn (batimin e sanksi&nit t sh'i$tua! si$as aktgj%kimit e bjn d%institute t ci#at i njeh e d!ejta n $!gjithsi" dhe si t kti##a -d& e d!ejt $&(itie0


35/41

AMNISTIA dhe FALJA, t ci#at i ejn n e$!im &!ganet e #a!ta shtet!&!e2$a!#amenti dhe she+ i shtetit3*

AMNISTIA $a!a'et aktin me t ci#in $eng&het (batimi i sanksi&nit $! shume !aste*

FALJA 5 $a!a'et aktin me t ci#in $eng&het (batimi i sanksi&nit $! !astet e e-anta*

PUNA JURIDIKE 5 n ku$timin tb!ma# $a!a'et aktin ju!idik t ci#in c k!ij&jn subjektetj&shtet!&!e si$as $!&cedu!s $!katse*

N$!mjet $une ju!idike mund t !!egu##&hen !a$&!te t nd!%5shme si- jan0!a$&!tet )ami#ja!" $!&ns&!e" ek&n&mike si edhe nga #mi i t!ashgimis* .!a" me anne aktee t kti##a ju!idike k&nk!eti(&hen me $! se a)!mi dis$&(ici&net e n&!mae t$!gjithshme ju!idike n #me5njt e #a!tshnua!a*

.unt ju!idike ndahen n 0 P7" *7/'$'6! "*%sh&! jan at& akte ju!idike ku ije n sh$!ehje u##netietm i nj!s $a#e 2nj subjekti3 $sh* Testamenti

P7" *7/'$'6! " $(%sh&! $a!a'esin aktet e e-anta ku ije n sh$!ehjeu##neti i d% $a#e 2d% subjektee a$& edhe me shume subjektee n !a$&!tet e nd!5sje##a3 $sh*k&nt!atat e nd!%shme dhe ma!!eshjet*

LIGJSHMRIA 5 si n&ci&n mund t ku$t&het n mn%! t gje! dhe n ku$tim tngusht*N ku$timin e gje! #igjshm!ia $a!a'et $ajtueshm5!in e caktua!" !endin dhe!es$ektimin e !!egu##ae t sje##jes" nd!sa n ku$timin e ngusht me #igjshm!innku$t&jm j&kund!thniet nd!mjet n&!mae ju!idike dhe nat%!isht edhe t aktee

ju!idike*KUNDRLIGJSHMRI 5 kemi ku! nuk ek(ist&n kj& $ajtueshm!i nd!mjet n&!mae5aktee ju!idike t u#ta me n&!mat5aktet ju!idike t #a!ta*

.ajtueshm!ia e aktee t u#ta me aktet e #a!ta ju!idike sh$!ehet n d% d!ejtime5$a!ime01.P%/'&' ' 67sh"!"7"sh&/'s ' k!k&n $ajtueshm!in e #igjit dhe aktee ttje!a ju!idike me kushtetutn si"2.P%/'&' ' )'5*sh&/'s i ci#i k!k&n $ajtueshm!in e aktee t u#ta ju!idike meaktet m t #a!ta ju!idike 5 me #igjin*

Da##&jm d% ##&j #igjshm!ish0 Da##&jm d% ##&j

$a#igjshm!ish L'5*sh&/' @#/&%)! P%)'5*sh&/'@#/&%)! L'5*sh&/' &%"!/'%)! P%)'5*sh&/'&%"!/'%)!

L'5*sh&/'% @#/&%)! 5 'nd!&n n $ajtueshm!in e n&!ma5e si$as aut&!i(imit2k&m$etencs3" $!&cedu!s dhe mate!ia#i(imit t aktitju!idik dhe anasje##tas

P%)'5*sh&/' @#/&%)! Nse n&!mat jan shke#u!" nse akti ju!idik sht n,je!!nga &!gani i $aaut&!i(ua! 2j&k&m$etent3 a$& edhe mate!ia#i(imi i aktit sht b!nd!%she nga n&!ma $!katse me t ci#n e te! kj& sht e !!egu##ua!


36/41

P%)'5*sh&/' &%"!/'%)! 5 kemi athe!" ku! akti $!mban n&!m e ci#a sht ekund!t me n&!mn m t #a!t ju!idike*

FU>IA JURIDIKE 5 nnku$t&jm masn e ndikimit" t e$!imit t nj akti ju!idik naktet e tje!a m t u#ta ju!idike*

MJETET JURIDIKE 'uhendek#a!atat e u##netit me t ci#at k!k&het $!ej &!ganee$!katse ' t sh'%!t&jn #igjshm!in e aktee ju!idike*

4jetet ju!idike jan0 ANKESA PADIA

KONTEST ADMINISTRATIVO GJ?>SOR sht k&ntesti $!an &!ganit gj%'s&!#idhu! me !tetimin e #igjshm!is s aktit administ!ati

4jetet ju!idike mund t jen01. M*!"! *7/'$'6! " //!57))"% ankesa dhe $adia.! shembu##" n $!&cedu!n $ena#e mjet t !!egu##ta jan0a3 ankesa ndaj aktgj%kimit t shka##s s $a!"b3 ankesa ndaj aktgj%kimit t shka##s s d%t"c3 ankesa e ci#a i d!ej5t&het gj%kats m t #a!t"

d3 ankesa ndaj endimit2. M*!"! *7/'$'6! " p%//!57))"% %p# " *%sh"3%6#sh&! a3 k!kesa $! $!s!itjen e $!&cedu!s $ena#e"b3 k!kesa $! (butjen e jasht(ak&nshme t dnimit"

c3 k!kesa $! mb!&jtjen e #igjshm!is"d3 k!kesa $! !ish'%!timin e jasht(ak&nshm t $#&t)u'ishm!is saktgj%kimit

Sanksi&net ndaj aktee t kund!#igjshme jan0

1. SANKSIONET RESTITUIVE kan $! '##im #a!gimin5anu#imin e shke5#jes" sbashku me $as&jat e $!&dhua!a nga akti i kund!#igjshm dhe kthimin e situats ngjendjen e m$a!shme*

2. SANKSIONET RETRI-UTIVE kan $! '##im hakma!!jen ndaj k!%e!se dhesubjektee t tje!a ' t m&s shkakt&jn shke#je n t a!dhmen*

:kti ju!idik %//' p)#"@7='sh&/' n k&hn ku! $!)und&n $!&cedu!a #idhu! me!tetimin e #igjishm!is s aktitn )ja#*

PLOTFU>ISHMRIA E AKTIT JURIDIK nnku$t&n se gjen (batim $as k&hs s

caktua! 5 $!d&!imit 2m&s$!d&!imit3 t mjetee g&ditse" dhe kj& n )akt t!eg&n seakti ju!idik i ksaj )&!me sht i $and!%shueshm dhe m nuk #ej&het ' ti nnsht!&het$!&cedu!s se !tetimit t #igjshm!is* :kti sht i gatshm ' t ek(ekut&hetn$!mjet e$!imee mate!ia#e*

PRM-ARIMI +EKZEKUTIMI 5 $a!a'et )a(n e )undit n $!&cesin e nj&hjes dhe t(batimit t n&!ms ju!idike" me $!mba!imin e nj n&!me a$& akti ju!idik ku$t&jm!ea#i(imi

Documents

1.Fillet e Së Drejtes (Shënime)