BAZAT E HOTELERISË DHE TURIZMIT - e-ucebnici na ugostitelstvoto i... · standardet për lëndën mësimore “Bazat e hotelerisë dhe turizmit”, për profi lin e arsimuar teknik

Nadica IlievskaKërstina VllahovaEmilija Todoroviq

BAZAT E HOTELERISË

DHE TURIZMIT

profesioni i hotelerisë dhe turizmit

për vitin I

Recensentë:

Prof. Dr. Naume Marinoski – kryetarJuliana Sazdova, arsimtare – anëtare Velika Bizoeva, arsimtare – anëtare

Korrekturë:

Dr. Zhivko Andrevski

Përkthyes:

Mr.Solidar Sulejmani

Redaktor profesional:

Doc. dr. Shpend Lushi

Lektor: Arjeta ÇAJLANI

Përpunimi kompjuterik dhe ilustrimi i kopertinës:

Emilija TodoroviqBranisllav Dimitrovski

Botues:

Ministria e arsimit dhe shkencës e republikës së maqedonisëRr. Mito Haxhivasilev Jasmin, p.n. Shkup

Shtypi: Grafi çki centar dooel, Shkup

Tirazhi: 200

Me aktvendim të Ministrit të Arsimit dhe Shkencës të Republikës së Maqedonisë, nr. 22-4237/1, të datës 28.07.2010, lejohet përdorimi i këtij libri.

CIP - Каталогизација во публикацијаНационална и универзитетска библиотека “Св.Климент Охридски” , Скопје640 . 4 (075.3)338 . 48 (075 . 3)ИЛИЕВСКА, Надица Основи на угостителството и туризмот : угостителско-туристичка струка : прва година / Надица Илиевска, Кристина Влахова, Емилија Тодоровиќ - Скопје : Министерство за образование и наука на Република Македонија, 2011. - 155 стр. : илустр. ; 29 смISBN 978-608-226-222-21. Влахова, Кристина [автор] 2. Тодоровиќ, Емилија [автор]COBISS.MK-ID 86475530

3

PËRMBAJTJA

TEMA 1. HOTELERIA DHE TURIZMI SI VEPRIMTARI EKONOMIKE SPECIFIKE .........................................................................71.1. HOTELERIA DHE TURIZMI SI VEPRIMTARI EKONOMIKE SPECIFIKE ..............................................................................................9 1.2 EKONOMIA DHE VEPRIMTARIA EKONOMIKE ............................................................................................................................................101.2.1 NOCIONI PËR EKONOMINË ..........................................................................................................................................................................10

1.2.2. LLOJET E VEPRIMTARIVE EKONOMIKE ........................................................................................................................................ 141.2.3. HOTELERIA SI VEPRIMTARI EKONOMIKE ................................................................................................................................... 171.2.4. TURIZMI SI VEPRIMTARI EKONOMIKE ......................................................................................................................................... 21

1.2.4.1. FUNKSIONET E TURIZMIT ...................................................................................................................................................241.2.5. LIDHJA RECIPROKE DHE VARËSIA MES HOTELERISË DHE TURIZMIT .............................................................................27

TEMA 2 - KOMPANITË NË HOTELERI DHE TURIZËM .................................................................................................................................292.1. NOCIONET E PËRGJITHSHME PËR MENAXHIM DHE KOMPANITË ....................................................................................................312.2. NOCIONI PËR NDËRMARRJET .......................................................................................................................................................................332.3. LLOJET E NDËRMARRJEVE35

2.3.1. NDËRMARRJET NGA HOTELERIA DHE TURIZMI ....................................................................................................................372.3.1.1. NDËRMARRJET HOTELERIKE .............................................................................................................................................382.3.1.2. NDËRMARRJET TURISITIKE ................................................................................................................................................41

TEMA 3 – OBJEKTET HOTELERIKE.....................................................................................................................................................................453.1. OBJEKTET HOTELIERIKE PËR SISTEMIM (VENDOSJA) ..........................................................................................................................47

3.1.1. HOTELI ................................................................................................................................................................................................493.1.2. MOTELI ................................................................................................................................................................................................503.1.3. PANSIONI ............................................................................................................................................................................................513.1.4. APARTMANET DHE REZERVIMET TURISTIKE ..........................................................................................................................523.1.5. KAMPI .................................................................................................................................................................................................533.1.6 PUSHIMORET .....................................................................................................................................................................................543.1.7 SHTËPIA, BANESA DHE DHOMA ME QERRA ...........................................................................................................................553.1.8. OBJEKTET HOTELERIKE PËR SISTEMIMIN E MJETEVE LËVIZËSE ......................................................................................55

3.2. OBJEKTET HOTELERIKE PËR USHQIM DHE PIJE ........................................................................................................................................583.2.1. RESTORANTI ......................................................................................................................................................................................58

3.3. KATEGORIZIMI I OBJEKTEVE HOTELERIKE............................................................................................... ..................................................613.4. LOKACIONI I OBJEKTEVE HOTELERIKE .......................................................................................................................................................62

3.4.1. NOCIONI PËR LOKACIONIN ..........................................................................................................................................................623.4.2. LLOJET E LOKACIONIT....................................................................................................................................................................62

3.5. KAPACITETI I OBJEKTEVE HOTELERIKE .......................................................................................................................................................633.5.1. LLOJET E KAPACITETIT ...................................................................................................................................................................64

TEMA 4 KUZHINJERIA ............................................................................................................................................................................................674.1. HYRJE NË KUZHINJERI .....................................................................................................................................................................................694.2. KONCEPTI, RËNDËSIA DHE DETYRAT E KUZHINJERISË ........................................................................................................................704.3. LLOJET E KUZHINAVE HOTELERIKE .............................................................................................................................................................71

4.3.1. SIPAS MËNYRËS SË PUNËS........................................................................................................ ...................................................714.3.2. SIPAS NUMRIT TË TË PUNSUARVE............................................................................................ ..................................................714.3.3 SIPAS DETYRËS QË E KA TE USHQIMI........................................................................................ ................................................714.3.4 SIPAS PREJARDHJES SË USHQIMIT............................................................................................ .................................................72

4.4. DEPARTAMENTET QË E PËRBËJNË KUZHINËN.........................................................................................................................................764.5. KUSHTET HIGJIENIKE-TEKNIKE PËR PRODHIME DHE PËRFITIMI I PRODUKTEVE DHE LËNDEVE DHE LËNDET PËR PËRDORIMIN E PËRGJITHSHËM SIPAS NASSR STANDRARDET......................................... ...................................................................794.6. VENDE PUNE DHE DETYRIME PËT TË PUNSUARIT NË KUZHINË .......................................................................................................814.7. TERMINOLOGJIA PROFESIONALE ................................................................................................................................................................844.8. KARTA (LETRA) PËR ZGJEDHJEN E USHQIMEVE .....................................................................................................................................85

4.8.1. LETRA PËR USHQIMET................................................................................................................ ...................................................854.8.2. MENYJA ...............................................................................................................................................................................................90

4

4.9. PRODUKTET E GJALLA NGA KAFSHËT DHE ORIGJINA BIMORE ................................................................................................. 934.9.1. PRODUKTET E GJALLA ME ORIGJINË NGA KAFSHËT ................................................................................................... 934.9.2. PRODUKTET E GJALLA ME ORIGJINË BIMORE ................................................................................................................. 95

TEMA 5 – SHËRBIMI I HOTELERISË .............................................................................................................................................................. 975.1. HYRJE NË SHËRBIM ....................................................................................................................................................................................... 995.2. SHËRBIMI PROFESIONAL ........................................................................................................................................................................... 995.3. SHËRBIMI PËR MYSAFIRËT ......................................................................................................................................................................... 1005.4. RREGULLAT THEMELORE GJATË SHËRBIMIT BASHKËKOHORË ................................................................................................... 1015.5. HAPËSIRA PËR SHËRBIME .......................................................................................................................................................................... 102

5.5.1. HAPËSIRA NDIHMËSE ................................................................................................................................................................ 1035.6. PAJISJE DHE INVENTAR PËR SHËRBIM .................................................................................................................................................. 104

5.6.1 PAJISJE NË SHËRBIM ................................................................................................................................................................... 1045.6.2. INVENTARI NË SHËRBIM ........................................................................................................................................................... 104

5.7. VENDE PUNE NË SHËRBIM ......................................................................................................................................................................... 1075.8. MËNYRAT PËR SHËRBIM ............................................................................................................................................................................. 1115.9. TERMINOLOGJIA NË SHËRBIM ................................................................................................................................................................. 1145.10. KARTA PËR ZGJEDHJE TË PIJEVE........................................................................................................................................................... 1155.11. PRITJA, SISTEMIMI DHE PËRCJELLJA E MYSAFIRËVE........................................................................... ........................................ 1195.12. SHËRBIMI I PIJEVE ....................................................................................................................................................................................... 1215.13. SHËRBIMI I PIJEVE TË NGROHTA ........................................................................................................................................................... 1225.14. SHËRBIMI I VERËS ........................................................................................................................................................................................ 124

5.14.1. TEMPERATURA E VERËS .......................................................................................................................................................... 1255.14.2. SHËRBIMI I VERËRAVE ME GAZË ......................................................................................................................................... 126

5.15. SHËRBIMI I RESTORANTEVE.................................................................................................................................................................... 127

TEMA 6 – AGJENCITË TURISTIKE .................................................................................................................................................................. 1316.1. NOCIONET DHE DUKURITË E AGJENCIVE TURISITIKE .................................................................................................................... 1336.2. DETYRAT DHE DOMETHTNIET E AGJENCIVE TURISTIKE ............................................................................................................... 1376.3. FUNKSIONET E AGJENCIVE TURISTIKE ................................................................................................................................................. 138

6.3.1. FUNKSIONI INTERMEDIATIK I AGJENCISË TURISTIKE ................................................................................................... 1386.3.2. FUNKSIONI ORGANIZATIV I AGJENCISË TURISTIKE ....................................................................................................... 1396.3.3. FUNKSIONI KËSHILLUES INFORMATIV I AGJENCISË TURISTIKE ................................................................................ 1396.3.4. FUNKSIONET E TJERA TË AGJENCISË TURISTIKE ............................................................................................................. 140

6.4. PUNA INICIATIVE DHE RECEPTIVE E AGJENCIVE TURISTIKE ........................................................................................................ 1416.5. SHËRBIMET TURISTIKE ................................................................................................................................................................................ 1426.6. LLOJET E AGJENCIVE TURISTIKE .............................................................................................................................................................. 144

6.6.1. LLOJET E AGJENCIVE TURISTIKE SIPAS SFERËS SË VEPRIMIT ..................................................................................... 1456.6.2. LLOJET E AGJENCIVE TURISTIKE SIPAS HAPËSIRËS PËRFSHIRËSETË TREGUT TURISTIK ............................................................................................................................................................................... 1466.6.3. LLOJET E AGJENCIVE TURISTIKE SIPAS FUSHËVEPRIMITDHE KARAKTERIT TË TEMËS SË PUNËS ............................................................................................................................................ 1476.6.4. LLOJET E AGJENCIVE TURISTIKE SIPAS STRUKTURËS ORGANIZATIVE TË TREGUT TURISTIK ............................................................................................................................................................................... 1486.6.5. LLOJET E AGJENCIVE TURISTIKE SIPAS PRONONSISË SË SENDEVE PËR PUNË ................................................... 1496.6.6. LLOJET E AGJENCIVE TURISTIKE SIPAS PAVARSISË NË PARAQITJEN E TREGUT TURISTIK ................................................................................................................................................ 149

7.INSTRUMENTET PËR MOSPAGIMIN NË DORË NË AGJENCITË TURISTIKE .......................................................................... 1517.1. UDHËZIMI TURISTIK – VAUÇER ................................................................................................................................................................ 1517.2. KARTELË PËR KREDI ..................................................................................................................................................................................... 1527.3. ÇEKI PËR UDHËTIM ....................................................................................................................................................................................... 153

LITERATURA E SHFRYTËZUAR ........................................................................................................................................................................... 155

5

PARATHËNIE

Ky libër është bërë për nxënësit e vitit të parë të profesionit për hoteleri dhe turizëm të cilëve duhet t’iu ndihmohet që të fi tojnë njohuri të caktuara bazë dhe aftësi të cilat janë të parapara me standardet për lëndën mësimore “Bazat e hotelerisë dhe turizmit”, për profi lin e arsimuar teknik hoteleri-turizëm. Temat mësimore të cilat janë përfshirë dhe përpunuar në këtë material janë përshkruar në atë mënyrë që nxënësve t’iu mundësohet të ndërtojnë një bazë solide të njohurive e cila në vitet e ardhshme të shkollimit, do t’iu mundësojë kuptim më të lehtë të materialit nga lënda e përgjithshme, e veçanërisht nga lëndët profesionale siç janë:“Ekonomia e turizmit si lëndë mësimore e cila studiohet në vitin e tretë, “Biznes” lëndë mësimore e cila studiohet në vitin e tretë dhe të katërt,“Puna e hotelit” lëndë mësimore e cila studiohet në vitin e dytë, të tretë dhe vitin e katërt në këtë shkollë të mesme profesionale. Temat e librit janë bërë në nivel të caktuar dhe me stil të tillë të shprehjes, që mund perceptohet lehtë nga nxënësit e vitit të parë dhe iu ndihmon atyre të fi tojnë njohuri dhe aftësi themelore për hotelerinë dhe turizmin si një veprimtari të lartë ekonomike, si dhe për vendosjen e përgjithshme të ndërmarrjeve të hotelerisë dhe turizmit dhe fushat e tyre specifi ke të angazhimit në fushën e hotelerisë, shërbimit dhe punës së agjencisë. Nëpërmjet programit mësimor nxënësit do të njihen me ekonominë dhe aktivitetet ekonomike, për vendin, kuptimin dhe funksionet e hotelerisë dhe turizmit në sistemet bashkëkohore ekonomike dhe rëndësia e tyre për njerëzit si konsumatorë të shërbimeve hoteliere-turistike, por edhe si personel që punojnë në këto aktivitete. Duke pasur parasysh se këta nxënës janë stafi i ardhshëm që do të punojë në objektet e aktiviteteve hoteliere-turistike, ndihmon që akoma më shumë të theksohen qëllimet të cilat duhet t’i realizojë kjo lëndë dhe nevoja e krijimit të këtij materiali mësimor.

Shkup, 2010 Nga autorët

7

�� :

�� ;

�� ;

��

��

�� .

TEMA 1.

HOTELERIA DHE TURIZMI SI VEPRIMTARI

EKONOMIKE SPECIFIKE

Qëllimet e temës janë:

të fi tohen njohuri themelore për veprimtarinë ekonomike dhe fazat e llojet e saj

zhvilluese;

të përcaktohen dallimet mes aktiviteteve të veçanta ekonomike;

të fi tohen njohuri për hoteleri dhe turizëm si aktivitete ekonomike; dhe

të kuptohen lidhjet ndërmjet veti mes hotelerisë dhe turizmit.

9

1.1. HYRJE NË HOTELERI DHE TURIZËM SI VEPRIMTARI EKONOMIKE

Jetesa bashkëkohore nuk mund të mendohet pa shërbimet që i ofrojnë hoteleria dhe turizmi si veprimtari ekonomike dhe në ekonomi funksionojnë si të ndërlidhura njëra me tjetrën dhe si sisteme dinamike.

Njeriu i sotëm është mjaft i vetëdijshëm për nevojat personale për udhëtim, të njoh fusha të reja dhe kultura, si dhe për kënaqjen e nevojave në specialitetet e ndryshme gastronomike të kuzhinave tradicionale dhe te reja, të personelit, por edhe nga vende të ndryshme në botë.

Standardi i rritur i jetesës së njerëzve kërkon rritje të reja për nevoja të produkteve dhe shërbimeve të ndryshme dhe për fuqinë e tyre blerëse.

Si rezultat i industrializimit të shpejtë dhe përqendrimit të popullsisë në qytetet e mëdha, ndodhën ndryshime të mëdha në shprehitë dhe cilësitë e jetës, që çoi në rritjen e nevojave të njerëzve për përdorimin e shërbimeve të hotelerisë dhe turizmit.

Në këto kushte dinamike të punës dhe të jetës, për shumë individë është më e thjeshtë të përdoren shërbime ushqimi dhe sistemim që i ofron hoteleria, sesa ato nevoja t’i bëjnë në amvisërinë e tyre. Në këtë mënyrë, përgatitja dhe shërbimi i ushqimit, shumë pak paraqet punën individuale në amvisëri dhe aq më shumë punën në veprimtarinë e hotelerisë. Ndryshe nga më parë, kur një numër i vogël i njerëzve kanë pasur mundësi të ushqehen në restorante, sot mënyra e tillë e të ushqyerit është i pashmangshme, duke pasur parasysh ritmin e shpejtë të jetës. Me këtë vazhdimisht rritet numri i shërbimeve të hotelerisë, ndërsa hoteleria fi ton karakter të veprimtarisë industriale.

Përveç kësaj, mund të shtojmë se sot organizohen takime të ndryshme, qoftë nga biznesi, shkenca, familja, argëtimi apo arsye të tjera të ndryshme, të cilat janë të lidhura me përdorimin e shërbimeve të hotelerisë për sistemim, ushqim dhe shërbim të pijeve. Të gjitha ato manifestime të cilat sot organizohen, kryhen me përfshirje aktive të ndërmarrjeve e hotelerisë dhe turizmit, siç janë hotelet, restorantet, agjencitë turistike dhe ndërmarrjet e tjera që janë pjesë e ekonomisë turistike.

Të gjitha ndërmarrjet dhe individët, të cilët janë përfshirë në procesin e kryerjes së shërbimeve, duhet në mënyrë më të mirë të sigurojnë kënaqjen e nevojave të njerëzve për strehimin, ushqimin, transportin, zbavitjen, ndërmjetësimin e agjencisë dhe shërbime të tjera.

Në kryerjen e këtyre shërbimeve, veçanërisht do t’i theksojmë ato që lidhen me organizimin e seminareve të ndryshme, kongreseve, simpoziumeve etj, gjatë së cilës kryhen shërbime të ndryshme shtuese, siç janë: daktilografi a, përkthimi, argëtimi, shëndetësia, sporti apo shërbime me lloj tjetër të përmbajtjes.

Nga ana tjetër, zhvillimi i përgjithshëm ekonomik dhe social ka kontribuar që të rriten nevojat e njerëzve për udhëtim, pushim dhe argëtim në përmasa të tilla, që akoma më shumë kontribuon për theksimin e kuptimit të hotelerisë në botën bashkëkohore.

10

Shikuar historikisht, turizmi fi lloi të zhvillohet shumë më vonë se hoteleria dhe faktikisht ka kuptim të madh shoqëror, politik dhe ekonomik, si për individët po ashtu edhe për ekonominë dhe shtetin. Njerëzit i përdorin të gjitha mundësitë për t’iu shmangur mjediseve të tyre të ndotura për jetesë dhe punë, nga stresi dhe dinamika e cila e dëmton shëndetin e tyre, me qëllim që të udhëtojnë dhe pushojnë në qendrat turistike të botës.

MBAJ MEND

Sot në kërkim të pushimit dhe rekreacionit udhëtojnë miliona njerëz nga e tërë bota, në destinacione të ndryshme, me çka mundësojnë ndikime të mëdha dhe efekte aty ku janë të dedikuara udhëtimet e tyre turistike, si për ekonominë kombëtare, po ashtu edhe për mbarë shoqërinë.Të gjitha këto procese në zhvillim dhe lëvizje, të cilat kanë ndodhur gjatë periudhës së Luftës së Dytë Botërore, kanë kontribuar që hoteleria dhe turizmi të zhvillohen si veprimtari shumë të rëndësishme ekonomike për ekonominë e të gjitha shteteve të botës.Hoteleria dhe turizmi paraqesin veprimtari shërbyese tregtare, të cilat janë shumë të rëndësishme edhe për tërë shoqërinë, edhe për njerëzit si konsumues të shërbimeve të hotelerisë dhe të turizmit.

1.2. EKONOMIA DHE VEPRIMTARIA EKONOMIKE

1.2.1 NOCIONI PËR EKONOMINË

Tërë jeta e njerëzve zhvillohet nëpërmjet plotësimit të vazhdueshëm të nevojave të tyre të përditshme për jetë dhe punë. Për të përmbushur këto nevoja është e nevojshme të sigurohet një shumëllojshmëri e të mirave materiale që nuk janë të gatshme në natyrë, por që duhet të krijohen. Gjatë tërë ekzistencës së tij, njeriu duhej të krijonte lënda dhe shërbime të ndryshme, të cilat kanë qenë të domosdoshme për mbijetesën e tij, që ka ndikuar në zhvillimin e veprimtarisë ekonomike. Kështu, veprimtaria e njerëzve me të cilën ata i prodhojnë, i shpërndajnë, i këmbejnë

dhe i harxhojnë të mirat materiale quhet veprimtari ekonomike.

Për të kuptuar veprimtarinë ekonomike, së pari duhet të sqarohen fazat dhe proceset nga riprodhimi shoqëror ku ato zhvillohen, e ato janë: prodhimi, shpërndarja, këmbimi dhe konsumi.

11

Në fi llim njeriu i ka mbledh të mirat materiale për jetë, të gatshme nga natyra dhe më vonë me kalimin e zhvillimit të forcave dhe raporteve të prodhimit, vet i ka krijuar me ndihmën e fondeve për punë. Kështu njeriu ka fi lluar të prodhojë lloje të ndryshme të prodhimeve të destinuara për shitje, ku i vuri bazat e formimit të ekonomisë si një sistem i përbërë ku zhvillohen aktivitetet e ndryshme ekonomike, të cilat në tërë historinë e njerëzimit vazhdimisht janë zhvilluar dhe përfunduar.

Prodhimtaria është një proces i vazhdueshëm i përvetësimit, përpunimit dhe formimit

të gjërave nga natyra që i kryen njeriu për të siguruar të mira materiale për jetë dhe në

këtë mënyrë t’i plotësojë nevojat e veta personale, por edhe nevojat e të gjithë komunitetit

shoqëror.

Si proces shoqëror prodhimi zhvillohet nga shumë prodhues të pavarur të mallrave, të cilët krijojnë vlera të ndryshme të nevojshme. Ato vlera varen njëra nga tjetra dhe janë të drejtuara në shkëmbim të ndërsjellët. Njeriu me forcën e tij të punës, njohuritë dhe aftësitë, i përdorë veglat për punë (makinat dhe mjetet e ndryshme) për të modifi kuar objektet e punës (materiale dhe lëndë të para të ndryshme), i cili krijon numër të madh të mira materiale dhe shërbime, të cilat duhet t’i shesë në treg. Kështu arrihet deri te të ardhurat prej ku do të mbulohen dhe përditësohen faktorët e shpenzuar te prodhimit dhe do të mundësohet riprodhimi i zgjeruar, përkatësisht aftësia për rritjen dhe përmirësimin e prodhimit të tyre në të ardhmen.

Vetëm në këtë mënyrë mund të realizohet zhvillimi i ekonomisë dhe me këtë të mundësohet zhvillimi i përgjithshëm shoqëror.

Si rezultat i prodhimit në kushte të ndarjes së gjerë të zhvilluar shoqërore të punës, lind një shumëllojshmëri e prodhimeve dhe shërbimeve të cilat duhet të realizohen në treg, që do të mundësojë vazhdimin e proceseve dhe aktiviteteve ekonomike, edhe atë në fazat e shpërndarjes, këmbimit dhe konsumit. Pasi të përfundojë procesi i prodhimit, njerëzit kryejnë shpërndarje të prodhimeve të mira, sipas disa ligjshmërive të caktuara që udhëheqin në vetë shoqërinë. Shpërndarja është fazë e veçantë e riprodhimit shoqëror e cila e lidh prodhimin dhe konsumin.

Me shpërndarjen e prodhimeve përcaktohet pjesëmarrja e individëve, grupeve punuese

dhe komitetit shoqëror në tërë bruto produktin shoqëror.

Bruto produktet shoqërore paraqesin vlerë totale të të gjithave prodhimeve të mira dhe shërbimeve në komunitetin shoqëror në një periudhë prej një viti. Prej tij në fi llim shpërndahet një pjesë për mbulimin e shpenzimeve për prodhimin e të mirave materiale dhe shërbimeve (shpenzimet materiale dhe amortizimi i sendeve të vazhdueshme) dhe pastaj bëhet shpërndarja e një pjese për zgjidhjen e nevojave personale të njerëzve (ushqimi, veshja, strehimi etj). Zgjidhen nevojat e përgjithshme dhe të përbashkëta të komunitetit (mbrojtja e vendit, arsimimi, shëndetësia, kultura, administrata etj.) dhe në fund, një pjesë për riprodhim të zgjeruar (investime në prodhime të reja, modernizim dhe zhvillim).

12

Bruto prodhimi shoqëror dhe të ardhurat kombëtare janë dëftuesit më të rëndësishëm për aktivitetin e prodhimit dhe suksesin e ekonomisë në një shtet.

Këmbimi është një fazë e veçantë e riprodhimit shoqëror i cili mundëson lëvizjen e

produkteve nga prodhimi në konsum përmes tregut, d.m.th blerjes.

Shkëmbimi ka nisur në një shkallë të caktuar të zhvillimit të forcave prodhuese, kur tepricat e krijuara të produkteve, njeriu fi lloi t’i shkëmbejë për produkte tjera.

Në fi llim ky lloj i shkëmbimit zhvillohej direkt mes prodhuesve të ndryshëm të mallrave dhe është i njohur me emrin shkëmbim.

Me daljen e parave, shkëmbimi fi toi formën e fi timit – monetar ekonomik i cili zhvillohet mes prodhuesve dhe konsumatorëve.

Sot një pjesë e madhe shkëmbimin e kryejnë përmes tregtisë, e cila i blenë produktet nga prodhuesit dhe ia shet konsumatorëve.

Shkëmbimi shprehet nëpërmjet ofertës, kërkesës dhe çmimit. Në varësi nga çmimet, mallrat shiten dhe blihen, përcaktohet pjesa e subjekteve ekonomike në bruto produktet shoqërore dhe të ardhurat kombëtare. Prandaj, shkëmbimi është një formë e shpërndarjes.

Konsumi është procesi për përdorimin e të mirave materialeve dhe shërbimeve për të

përmbushur kënaqësitë e njeriut apo nevojat e prodhimeve.

Konsumi mund të jetë prodhues dhe jo prodhues.

Konsumi prodhues paraqet shpenzim të fondeve për të prodhuar vlera të reja të nevojshme. Këtu bëhet fj alë për shpenzimin e faktorëve të prodhimit (materialet, lëndët e para, makineritë, veglat etj) me të cilat në të vërtetë krijohen produkte dhe shërbime të reja.

Konsumi joprodhues është proces i përdorimit të të mirave materiale dhe shërbimeve, për s të plotësuar nevojat personale dhe shoqërore të njerëzve. Njerëzit gjatë jetës së tyre shpenzojnë sende të ndryshme dhe përdorin shërbime të ndryshme, të cilat janë të domosdoshme për jetën.

Të gjitha ato sende dhe shërbime ekonomike njerëzit i marrin të prodhuara në ndërmarrje të ndryshme, ndërsa i blejnë në treg me ndërmjetësimin e tregtisë.

13

MBAJ MEND

Ekonomia paraqet tërë veprimtarinë e prodhimtarisë dhe jo prodhimtarisë së njerëzve në sferën e prodhimit material, qarkullimit dhe konsumit të të mirave materiale dhe shërbimeve.

Ekonomia e një vendi mund të funksionojë nëse të gjitha ato procese të riprodhimit shoqëror funksionojnë pandërprerë dhe vazhdimisht kalojnë nga njëra fazë te tjetra. Domethënë nga faza e prodhimit, kryhet shpërndarja, shkëmbimi dhe konsumi i materialeve të mira.

Megjithatë, nuk duhet të lihet anash rëndësia e aktiviteteve tjera, pa ekzistencën e të cilëve është e pamundur shpalimi i proceseve dhe aktiviteteve ekonomike, e ato janë: arsimi, shëndetësia, shkenca dhe kultura dhe veprimtaritë e tjera shoqërore.

Aktivitetet ekonomike e përfshijnë strukturën globale të ekonomisë kombëtare, e cila është një sistem i përbërë në të cilën ka fusha të ndryshme të specializuara të cilat e shprehin ndarjen shoqërore të punës.

Kontrollo diturinë tënde:

1. Cila veprimtari e njeriut është veprimtari ekonomike?

2. Kur njeriu ka fi lluar të prodhojë dhe pse?

3. Çfarë paraqet prodhimtaria?

4. Cilat janë elementet themelore të procesit të prodhimit?

5. Çfarë përcaktohet me shpërndarjen?

6. Si kryhet shpërndarja shoqërore e materialeve të mira të prodhuara?

7. Kur ka ndodhur shkëmbimi dhe sa lloje ekzistojnë?

8. Si kryhet sot shkëmbimi?

9. Cili është qëllimi i veprimtarisë së prodhuar?

10. Çka është konsumi dhe sa lloje të konsumit ekzistojnë?

11. Çka përfshinë ekonomia?

12. Cilat elemente e përbëjnë ekonominë?

14

1.2.2. LLOJET E VEPRIMTARISË EKONOMIKE

Me zhvillimin e forcave dhe marrëdhënieve prodhuese, gjatë historisë së njerëzimit, vjen në mënyrë të përsëritur ndarja e punës dhe krijimi i veprimtarive ekonomike.

Ndarja e parë e veprimtarisë së tillë të njerëzve ka ndodhur që në komunitetin primitiv kur puna natyrshëm është ndarë mes punës së burrave dhe grave, fermerëve dhe bujqve. Më vonë me rritjen e produktivitetit krijohen teprica të produkteve, si rezultat i të cilit është edhe tregtia. Me ndarjen e madhe të punës në shoqëri janë paraqitur dhe zhvilluar një numër i madh i veprimtarive ekonomike siç janë: xehetaria, zejtaria, komunikacioni, pylltaria, ndërtimtaria, hoteleria, bankat, industria etj.

Sot veprimtaritë ose fushat ekonomike që e përbëjnë tërë ekonominë e një komuniteti mund të ndahen në mënyrë të ndryshme

Njëra nga ndarjet më të përdorura të veprimtarive ekonomike është ndarja e kryer sipas subjektit të veprimtarisë, duke dalluar tri sektorë kryesorë të ekonomisë: sektori primar, sektorin e mesëm dhe terciar.

Në secilën nga këta sektorë mund të caktohen veprimtari të veçanta ekonomike, të cilat

më tej mund të ndahen në degë ekonomike, kurse ato në nëndegë ekonomike.

Në veprimtaritë parësore bëjnë pjesë të gjitha veprimtaritë ekonomike që përdorin sende direkt nga natyra dhe i dorëzojnë për përpunimin e mëtejshëm në veprimtaritë ekonomike sekondare. Këtu bëjnë pjesë: bujqësia, pylltaria, gjuetia, peshkimi dhe miniera.

Karakteristika kryesore e veprimtarive parësore është lidhja e tyre me tokën, shfrytëzimi i brendësisë së dheut, shfrytëzimi i sendeve nga natyra e saj dhe krijimi i lëndëve të para.

Për veprimtaritë sekondare është karakteristike përpunimi i lëndëve të para të cilat i kanë fituar nga veprimtaritë e sektorit primar dhe krijimi i produkteve të gatshme. Këtu bëjnë pjesë: industria e përpunuar, ndërtimtaria dhe artizanati.

Për këto veprimtari ekonomike është e rëndësishme të thuhet se zbulohen një numër i madh i degëve, grupeve dhe nëngrupeve të prodhimeve të ndryshme. Veçanërisht e rëndësishme për industrinë si veprimtari ekonomike është zhvillimi i cili e ka shpejtuar zhvillimin e të gjitha veprimtarive të tjera ekonomike.

Veprimtaritë terciare përfshijnë ekonominë dhe shërbimet tjera. Këtu bëjnë pjesë këto veprimtari ekonomike: komunikacioni dhe lidhja, tregtia, financimi dhe sigurimi, hoteleria dhe turizmi, zanatet dhe veprimtaritë komunale.

Për këto veprimtari ekonomike është karakteristike se veprimtaria kryesore të cilën e kryejnë përbëhet në kryerjen e shërbimeve të ndryshme të cilat janë të nevojshme për njerëzit ose për ekonominë.

15

Zhvillimi i veprimtarive terciare është i lidhur ngushtë me zhvillimin e përgjithshëm të vendit dhe ekonomisë së tij. Në shtete të zhvilluara të larta rreth 50 për qind nga numri i përgjithshëm i të punësuarve janë në veprimtaritë në sektori i tretë i ekonomisë.

Megjithatë zhvillimi i veprimtarive ekonomike është i pashmangshëm, një proces objektiv që është shkaktuar si rezultat i teknologjive të reja, të cilat krijojnë veprimtari dhe prodhime të reja. Për këtë shkak krijohet nevoja për ndryshimin e strukturës dhe organizimin e veprimtarive që do të përshtaten me ndryshimet e ndodhura ekonomike.

Në vendin tonë për disa vite po kryhet shqyrtimi i klasifikimit të veprimtarive dhe klasifikimi i prodhimeve nën ndikim me qëllim që të përshtaten dhe të përputhen me klasifikimet të cilat përdoren në vendet e Bashkimit Evropian.

Kriteri kryesor për klasifikimin e prodhimeve është themeluar në karakteristikat materiale dhe natyrore të prodhimeve dhe ndarjen e tyre nëpër veprimtari.

Sipas vendimit të Qeverisë të Republikës së Maqedonisë, të 01.01.2010 konsolidohet klasifikimi kombëtarë i veprimtarive me tituj standard dhe kode të veprimtarive nëpër sektorë, departamente, grupe, klasa dhe nënklasa.

Në klasifikimin kombëtar veprimtaritë janë të ndara në prodhime të sektorëve vijuese:

A-Produktet bujqësore, produktet e pylltarisë dhe peshkimitB-Miniera dhe nxjerrja e gurëveC-Produktet e industrisë përpunueseÇ-Energjia elektrike, gazi, avulli dhe ajri i kondiksionuarD-Furnizimi me ujë, largimi i ujërave të zeza, drejtimi me mbeturina dhe veprimtari për përmirësimin e mjedisitDH-Objektet dhe gjërat e ndërtuaraE-Shërbimet e tregtisë me shumicë dhe pakicë, riparimi i makinave dhe motoçikletaveË-Shërbimet për transport dhe deponim (magazinim)F-Shërbimet për sistemim dhe shërbimet rezerve për ushqimG-Shërbimet e informacionit dhe komunikimitGJ-Shërbimet financiare; si dhe sigurimit i fondeve të pensioneve H-Shërbimet në lidhje me pasuritë e patundshmeI-Shërbimet profesionale, shkencore dhe teknikeJ-Shërbimet administrative dhe ndihmëseK-Shërbimet e administratës publike dhe mbrojtëse: Shërbimet për sigurimin e dety-rueshëm socialL-Shërbimet për arsimimLL-Shërbimet për mbrojtjen e shëndetit dhe socialM-Shërbimet për art, argëtim dhe rekreacion.N-Shërbimet e tjera, shërbimet personale, riparimi, pastrimiNJ-Shërbimet për amvisëri si punëdhënësO-Shërbimet nga organizatat dhe organet ekstraterritoriale

16

MBAJ MEND

Bërja dhe zhvillimi i veprimtarive ekonomike është proces që vazhdimisht rrjedh sipas zhvillimit të forcave dhe marrëdhënieve prodhuese. Ndryshimi në strukturën dhe organizimin e ekonomisë vazhdimisht krijon teknologji të reja, të cilat më tej krijojnë veprimtari dhe produkte të reja. Në fillim ishin bujqësia dhe gjuetia, por siç kanë rrjedhur forcat prodhuese, në nivele të ndryshme të zhvillimit dalin dhe veprimtarit tjera ekonomike sikurse: tregtia, komunikacioni, miniera, banka, artizanati, hoteleria (mikpritja), industria, veprimtaritë komunale, ndërtimtaria, turizmi, sigurimi etj.

Sot kemi një ndarje të zhvilluar të veprimtarive të cilat ndahen në një numër më të madh të sektorëve, grupeve dhe nëngrupeve. Ekonomia dhe e tërë bashkësia shoqërore, si dhe jeta e njerëzve, nuk do të mund normalisht të funksionojnë dhe të rrjedhin nëse nuk ekzistojnë këto produkte dhe shërbime të cilët këto veprimtari i prodhojnë dhe i kryejnë.


1. Si kanë ndodhur veprimtaritë ekonomike?

2. Cilat janë veprimtaritë e para ekonomike?

3. Në sa sektorë janë grupuar veprimtaritë ekonomike?

4. Cilat veprimtari bëjnë pjesë në sektorin primar?

5. Numëro veprimtaritë ekonomike të sektorit sekondar?

6. Numëro veprimtaritë e sektorit terciar?

7. Çka është karakteristike për veprimtaritë ekonomike të sektorit terciar?

17

1.2.3. HOTELERIA SI VEPRIMTARI EKONOMIKE

Hoteleria paraqet veprimtari ekonomike e cila kryen shërbime të ndryshme për njerëzit për plotësimin e nevojave të tyre për sistemim, ushqim, pije, argëtimin dhe dëfrim.

Për shkak të kryerjes së veprimtarive të shërbimeve, konsiderohet se hoteleria i përket sektorit terciar të ekonomisë, më saktë në sektorin 3 – Shërbimet për sistemim dhe shërbimi për ushqim.

Megjithatë, nëse më mirë e vështrojmë procesin teknologjik të punës, do të shohim se hoteleria është pjesërisht veprimtari ekonomike, përkatësisht punën dhe prodhim. Përgatitja e ushqimit dhe pijeve ka natyrën e punës për prodhim, por edhe të natyrës së punës jo prodhuese.

Sipas kësaj, hoteleria paraqet veprimtari prodhuese- veprimtari shërbimi e cila i ka karakteristikat e mëposhtme:

��realizimin e shërbimit të hotelerisë, mysafiri duhet të jetë personalisht i pranishëm,��shërbimet nuk mund të depozitohen për shitjen e mëvonshme.

Hotelerinë e hasim shumë herët, (në shkallë të lartë të zhvillimit të bashkësisë fillestare) kur njerëzit kanë udhëtuar prej një vendi në një vend tjetër, kështu që është dashur të sistemohen dhe diku të ushqehen. Në fillim ato shërbime janë kryer pa pagesë, ndërsa më vonë me një kompensim të caktuar në sende të ndryshme dhe me paraqitjen e parave me kundërvlerë.

Vetë titulli hoteleri rrjedh nga folja “mikpritje”, ku menjëherë bëhet e qartë se hoteleria kryen veprime të ndryshme me qëllim të mikpritjes dhe shërbimit të mysafirëve.

Hoteleria vazhdimisht është zhvilluar në të gjitha formacionet ekonomike-shoqërore. Në fillim është paraqitur si zanat nga brezi në brez, ndërsa sot paraqet një aktivitet të rëndësishëm ekonomik, që kryhet në pajisje të bukura dha objekte moderne. Në mënyrë profesionale fitohen shërbime të ndryshme për ushqim dhe pije, për sistemim dhe argëtim të kryer në kuadër të edukimit të lartë dhe mikpritjes së aftë.

Hoteleria bashkëkohore është e rëndësishme nga shumë aspekte të jetës dhe punës së njeriut, si dhe nga aspekti i punës ekonomike:

�√ ofron shërbime me të cilat plotësohen nevojat më të rëndësishme të njerëzve për ushqim dhe pije, si dhe për pushim, dëfrim dhe rekreacion,

�√ ofron shërbime për mbajtje të seminareve, kongreseve dhe takimeve të ndryshme pune të cilat janë shumë të rëndësishme për punën e veprimtarisë,

�√ mundëson punësimin e shumë njerëzve,�√ mundëson rritjen e të ardhurave valutore në vend, që vijnë nga vizitorët e huaj etj.

E gjithë kjo tregon se hoteleria si veprimtari ekonomike ka rëndësi shumë të madhe te ekonomia dhe shoqëria.

18

Tema për punë nëpër objektet hoteliere përfshin shërbimet hoteliere të cilat janë të shumta dhe të ndryshme dhe në vete përfshijnë kryerje të shërbimeve të ndryshme dhe aktivitete prodhuese, me të cilat duhet të plotësohen nevojat dhe kërkesat e mysafirëve.

Shërbimet më të rëndësishme pa të cilat nuk do të ekzistonte hoteleria janë shërbimet elementare.

Për shërbime elementare konsiderohen:

��sistemimi,��përgatitja dhe shërbimi i ushqimit,��përgatitja dhe shërbimi i pijeve.

Pjesa e rëndësishme e veprimtarisë në objektet e hotelerisë është kujdesi për zbavitje të mysafirëve, dhënia e informatave të ndryshme, organizimi dhe ruajtja e gjërave të ndryshme, kështu që dallohen disa shërbime shtesë të cilat në mënyrë të pashmangshme janë të lidhura me kryerjen e veprimtarisë së hotelerisë.

Për shërbimet shtesë hoteliere konsiderohen:

��shitja e suvenirëve, cigareve, revistave, kartolinave etj, ��larja, hekurosja dhe pastrimi i veshjeve dhe mbathjeve të mysafirëve, ��punët e këmbimit,��transporti i mysafirëve dhe bartja e bagazhit të tyre, ��marrja e rekuizitës sportive,��garazhi dhe ruajtja e makinave të mysafirëve,��ndërmjetësimi në bisedat telefonike dhe ��shërbimet e ndryshme për mysafirët.

Si veprimtari ndihmëse të cilat objektet e hotelerisë i kryejnë me qëllim që ta rrisin cilësinë e shërbimeve të tyre dhe me qëllim që ta rrisin fitimin e punës së tyre është kryerja e punëve prodhuese të caktuara.

Për shërbime ndihmëse të hotelerisë konsiderohen:

��prodhimet e bukës dhe brumërat,��artikujt e prodhimeve të mishrave të thatë,��konservimet e perimeve dhe frutave.

Objektet e hotelerisë kryejnë disa apo të gjitha ato shërbime të hotelerisë dhe përpiqen të sigurojnë cilësi të lartë në punën e tyre, me qëllim t’i plotësojnë kërkesat e mysafirëve dhe në këtë mënyrë të mundësojnë kushte për rritjen e fitimit të tyre, d.m.th përfitimet.

Sot në objektet e hotelerisë realizohen të ardhura të mëdha të cilat mundësojnë vazhdimisht ta zhvillojnë veprimtarinë e tyre, ta rrisin numrin e punonjësve dhe të ofrojnë shërbime dhe prodhime të reja të ndryshme.

Hoteleria, si dhe veprimtaritë e tjera ekonomike, zhvillohen në kushte më të theksuara të ndarjes së punës, të cilat në mënyrë të pashmangshme çuan deri në specializimin e punës dhe ndarjen e hotelerisë në disa grupe të caktuara.

19

Disa nga ndarjet që janë më të rëndësishme për hotelerinë janë:

Hoteleria e përgjithshme është për të gjithë konsumatorët, ndërsa hoteleria turistike punon dhe është së pari për turistët si konsumues të shërbimeve të hotelerisë.

Hoteleria është ajo pjesë e hotelerisë ku ofrohen shërbimet për sistemimin e mysafirëve, ndërsa restoranti jep shërbime për ushqimet dhe pijet. Megjithatë hotelet janë objekte të tilla ku ofrohen shërbime të hotelerisë së plotë, kështu që kjo ndarje ka për qëllim t’i dallojë të dhënat statistikore për monitorimin e rezultateve të punës.

Hoteleria është ajo që vazhdimisht punon gjatë tërë vitit, ndërsa hoteleria sezonale punon gjatë një sezone të caktuar e cila mund të jetë gjatë periudhës së vepër apo dimrit. Në kushte bashkëkohore të punës përpiqen të kërkohen mënyra për ta vazhduar orarin e punës në objektet e hotelerisë për shkak të problemeve që ndodhin me shkarkimin e punëtorëve sezonal, si dhe me rentabilitetin e zvogëluar në punën e tyre.

Hoteleria jo komerciale është ajo që funksionon për realizimin e disa qëllimeve sociale, siç janë llojet e ndryshme të pushimoreve për fëmijë, kuzhina popullore dhe objekte të ngjashme, ndërsa hoteleria komerciale punon ekskluzivisht në parimin për realizimin dhe rritjen e përfitimeve nga puna.

Hoteleria paraqet një veprimtari të përbërë ekonomike, e cila ka për tendencë zhvillimin e përparimin e vazhdueshëm për shkak të numrit të madh të konsumatorëve në botën bashkëkohore, që e bën atë të rëndësishme për zhvillimin ekonomik dhe shoqëror të të gjitha vendeve në botë.

Llojet e hotelerisë

hoteleri e përgjithshmehoteleri turistike

hotelieri restorant

hoteleri e vazhdueshmehoteleri sezonale

hoteleri komercialehoteleri jo komerciale

Ndarja sipas:

- parashikimit dhe konsumatorit

- procesit teknologjik të punës

- kohës së punës gjatë vitit.

- komercialitetit të punës

20

MBAJ MEND

Hoteleria paraqet veprimtari shërbyese ekonomike e cila ka rëndësi të madhe për ekonominë, për tërë shoqërinë dhe për njerëzit si konsumatorë të shërbimeve të hotelerisë.

Njerëzit për çdo ditë i përdorin shërbimet e hotelerisë për ushqim dhe pije, për argëtim dhe për sistemim dhe pushim në objekte të ndryshme të hotelerisë. Njerëzit që punojnë rregullisht i përdorin pushimet për drekë në restorante ose sanduiça, përdorin shërbime nga objektet për ketering, ndërsa organizimi i seminareve dhe kongreseve bëhet nëpër hotele dhe restorante.

Sot njeriu nuk mund ta mendojë jetën dhe punën e tij pa shërbimet që i ofron hoteleria bashkëkohore. E gjithë kjo nevojë e rritur nga shërbimet e hotelerisë ndihmon që hoteleria të bëhet njëra nga veprimtaritë më perspektive të ekonomisë, ku punësohen një numër i madh i njerëzve, realizohen të ardhura të mëdha si dhe një fl uks i madh i mysafirëve të huaj.


1. Cilat shërbime i kryen hoteleria?

2. Si ndahen shërbimet e hotelerisë?

3. Cili është kuptimi i hotelerisë bashkëkohore për njeriun?

4. Cito disa shërbime dytësore të hotelerisë?

5. Kur ka ndodhur hoteleria?

6. Shpjegoje rëndësinë ekonomike dhe shoqërore të hotelerisë?

7. Cila hoteleri është e përhershme dhe cila është sezonale?

8. Çka paraqet hoteleria si veprimtari ekonomike?

Ushtrim:

Kërko në familjen apo në klasën tënde, ushqime ditor apo javore, që i përdorin në ndonjë objekt hotelerie.

21

1.2.4. TURIZMI SI VEPRIMTARI EKONOMIKE

Turizmi paraqet veprimtari të shërbimit ekonomik, e cila në literaturën dhe praktikën e shteteve të ndryshme quhet edhe si “industri turistike” ose “tregti turistike”, apo “industri e udhëtimit”.

Turizmi është veprimtari ekonomike që ndodh si rezultat i lëvizjeve masive të njerëzve për shkak të plotësimit të nevojave të tyre për pushim dhe rekreacion. Turizmi është një veprimtari shumë e veçantë ekonomike, sepse paraqet një grup të aktiviteteve të ndryshme me të cilat plotësohen nevojat e konsumatorëve turistik. Që të shpjegohet më mirë, duhet të jepen shumë përgjigje për termet: turist, ekonomi turistike dhe specifikat e tjera.

Termi turizëm rrjedh nga fj ala angleze “tour” që do të thotë kënaqësi nga udhëtimi dhe qëndrim në vende të ndryshme.

Turistë janë njerëzit që konsiderohen si konsumatorë të shërbimeve turistike, përkatësisht njerëzit që kanë të holla për t’i paguar shërbimet turistike të cilat dëshirojnë t’i përdorin dhe kanë kohë të lirë dhe nevojë për të udhëtuar. Sipas rekomandimeve të Organizatës Botërore të Turizmit: “Turist është çdo person i cili për një kohë të shkurtë qëndron në një vend, jashtë nga vendi i tij i jetesës së përhershme dhe qëndron të paktën një natë, në objektet e hotelerisë apo në objekt tjetër për sistemim”.

Arsyet e qëndrimit mund të jenë për shkak pushimit, rekreacionit, shërimit, studimit, punës afariste apo arsyeve të tjera, për një periudhë maksimum prej një viti.

Edhe pse njerëzit edhe më herët kanë udhëtuar, fillimet e turizmit bashkëkohor kanë filluar në gjysmën e parë të shekullit 19, kur u krijuan kushte për udhëtime më masive. Në këtë periudhë zhvillohet komunikacioni hekurudhor, ndërsa zhvillimi industrial mundëson punësim për një numër të madh të punëtorëve, të cilëve iu është rritur standardi jetësor.

Në vitin 1841 anglezi Tomas Kuk e formon agjencinë e parë për udhëtim në Evropë dhe e zbaton organizimin e parë të udhëtimit turistik, me çka fillon një mënyrë e re dhe e veçantë e punës në turizëm.

Më vonë me përforcimin e organizatave sindikale, me kalimin e kohës njihet e drejta e punëtorëve për pushim të paguar vjetor, u ndërtuan objekte të reja të modernizuara, veçanërisht hotelet në vendet turistike. Zhvillimi dhe modernizimi i trafikut veçanërisht atij ajror, akoma më shumë ka ndikuar për zhvillimin e mëtutjeshëm të turizmit.

Besohet se pas Luftës së Dytë Botërore, turizmi është bërë një fenomen i vërtetë i qarkullimet masiv të njerëzve, për shkak pushimit dhe rekreacionit, me çka fiton rëndësi të madhe ekonomike, politike dhe sociale për shoqërinë e tërë.

Për shkak numrit të madh të udhëtarëve dhe turistëve dhe nevojave të tyre për shërbime të ndryshme për sistemim, transport, ushqimin, pije, lloje të ndryshme të ahengjeve dhe shërbime tjera jashtë vendbanimit të tyre, ndodhi e ashtuquajtura “ekonomi turistike” e cila duhet t’i krijojë të gjitha ato shërbime të cilat janë të nevojshme për turistët që të plotësohen nevojat e tyre.

Ekonomia turistike i përfshinë dhe i bashkon të gjitha veprimtaritë ekonomike dhe individët, të cilët në çfarëdo lloj mënyre dhe në çdo kohë përfshihen në procesin e kryerjes së shërbimeve turistike për plotësimin e nevojave të turistëve dhe udhëtarëve gjatë qëndrimit të tyre, jashtë vendbanimeve të tyre të përhershme.

22

Ekonominë turistike e përbëjnë:

��mjetet e transportit (aeroplanët, hekurudhat, autobusët, anijet, automobilat etj.),��objektet për sistemim, ushqim, pije, zbavitje dhe rekreacione (hotelet, motelet,

restorantet, baret, dhomat private etj.),��agjencitë e udhëtimit,

��drejtuesi turistik,

��dyqanet për gjëra të veçanta (suvenire dhe sende tjera që turistët i blejnë),��prodhuesit e sendeve të ndryshme të cilat i kërkojnë turistët (mjeshtrit),

��arti folklorik,

��format e ndryshme organizative të cilët turistëve iu sigurojnë zbavitje dhe gjëra të

tjera.

Në këto marrëdhënie mes turistëve dhe veprimtarive të ekonomisë turistike ndodhin marrëdhënie blerje/shitje, duke e krijuar konsumin e madh turistik. Ato janë ndikimet dhe efektet ekonomike, më saktë funksionet, të cilat kanë ndodhur për ekonominë, për bashkësinë shoqërore, për punëtorët dhe për të gjitha organizatat dhe individët e përfshirë në procesin e kryerjes së shërbimeve turistike.

Nëse duam ta përkufizojmë termin “turizëm” mund ta pranojmë definicionin e Huncikerit dhe Krapfit, sipas të cilëve “Turizmi është një grup i marrëdhënieve dhe dukurive të udhëtimit

dhe qëndrimit të vizitorëve në ndonjë vend, nëse me këtë rast qëndrimi ata nuk krijon

një vendbanim të përhershme dhe nëse qëndrim i tyre nuk është në lidhje me ndonjë

veprimtari ekonomike”. Turizmi është një veprimtari ekonomike specifike dhe komplekse, e cila dallohet me

heterogjeni të madhe, përkatësisht llojllojshmëri, për shkak të përfshirjes së veprimtarisë ekonomike dhe të tjera në krijimin dhe ushtrimin e shërbimeve turistike, sepse ajo është shumë e rëndësishme për tërë ekonominë. Veçanërisht të rëndësishme për veprimtarinë turistike janë agjencitë turistike si ndërmarrje specifike, të cilat kryejnë punë të ndryshme ndërmjetësuese dhe organizative në tregtinë turistike.

Një specifikim tjetër i turizmit është përqendrimi i tij sezonal në një pjesë të caktuar të vitit kur ekziston kërkesa e madhe turistike (që nga muaji qershor deri në shtator), për dallim nga pjesa e mbetur e vitit kur kërkesa turistike është e zvogëluar ose nuk ekziston. Kjo shkakton probleme në punën e ndërmarrjeve të hotelerisë dhe turizmit, veçanërisht në funksionimin e hoteleve që shkakton probleme te punëtorët sezonal që mbesin pa vende të punës.

23

MBAJ MEND

Turizmi është një grup veprimtarish të ndryshme me të cilat plotësohen nevojat e konsumatorëve turistikë. Këto veprimtari të ndryshme e përbëjnë ekonominë turistike e cila do t’i kryejë shërbimet e ndryshme që turistët kanë nevojë. Veprimtaritë ekonomike turistike kryejnë shërbime të ndryshme të cilat paraqiten në të gjitha fazat e zhvillimeve turistike, siç janë: transporti i turistëve, sistemimi në objektet e hotelerisë, shërbimet për ushqim dhe pije, dëfrim dhe argëtim, udhëheqjet turistike, vizitat e vendeve të ndryshme historike etj, me qëllim të plotësohen nevojat e ndryshme të turistëve. Me rëndësi të veçantë janë shërbimet që i ofrojnë agjencitë turistike. Këtu do t’i përmendim: dhënien e informacioneve të ndryshme, organizimin e udhëtimeve dhe shëtitjeve turistike, futjen e biletave, rezervimet dhe shitjet e kapaciteteve të hotelerisë dhe shumë shërbime të tjera në tregtinë turistike.

Turizmi i sotëm zhvillohet në qendrat e mesme komunale turistike, me pajisje moderne të objekteve të hotelerisë, me ndihmën e mjeteve bashkëkohore, të shpejta dhe të sigurta të komunikacionit, me ndërmjetësimin e agjencive turistike të cilët njerëzve iu sigurojnë shërbime cilësore me lloje të shumta të përmbajtjeve zbavitëse, kulturore dhe rekreative.Turizmi konsiderohet si njëra nga veprimtaritë më të rëndësishme ekonomike në ekonomitë bashkëkohore, sepse mundëson të rriten të ardhurat kombëtare të shtetit, si rezultat i fl uksit të këmbimit nga turistët e jashtëm dhe nga ana e vet e shpejton zhvillimin e shtetit, mundëson rritje të punësimit dhe me këtë rritet standardi jetësor i njerëzve.


1. Çfarë paraqet turizmi si veprimtari ekonomike?

2. Kur janë bërë hapat e para të udhëtimeve turistike?

3. Nga rrjedh termi turizëm?

4. Cilat janë shërbimet më të rëndësishme turistike në fushën e veprimtarisë turistike?

5. Si është zhvilluar turizmi me zhvillimin e shoqërisë?

6. Cilat veprimtari bëjnë pjesë në të ashtuquajturën ekonomi turistike?

7. Çfarë rëndësie ka veprimtaria turistike për ekonominë bashkëkohore?

24

1.2.4.1. FUNKSIONET E TURIZMIT

Kur fl asim për funksionet e turizmit, në fakt mendojmë për ndikimet që i kryen, apo

efektet që dalin nga turizmi, si dhe për rëndësinë që në përgjithësi e ka turizmi për njerëzit,

për ekonominë dhe për shtetin.

Turizmi ka rëndësi të madhe shoqërore, politike dhe ekonomike si për individët ashtu edhe për komunitetin e përgjithshëm shoqëror dhe subjektet ekonomike dhe joekonomike.

Sipas Markoviqit, funksionet e turizmit mund t’i klasifikojmë në dy grupe:

1. funksionet joekonomike

2. funksionet ekonomike

Në grupin e funksioneve joekonomike bëjnë pjesë të gjitha ato ndikime të cilat në mënyrë të drejtpërdrejtë apo indirekte i kryen turizmi ndaj njerëzve si konsumatorë të shërbimeve turistike.

Si funksione më të rëndësishme të drejtpërdrejta të turizmit janë: funksionet zbavitëse,

kulturore dhe shëndetësore.

Njerëzit shkojnë në pushime të argëtohen, për kreacion, të pushojnë. Me fj alë të tjera, njerëzit kënaqen gjatë pushimeve dhe qetësohen dhe e gjithë kjo e përmirëson gjendjen e tyre shëndetësore. Përveç kësaj ata njohin kultura të reja, popuj të rinj, historinë e tyre, traditat, zakonet dhe kështu me radhë, rritet niveli i tyre kulturor. Të gjitha këto dhe shumë ndikime tjera që i kryen turizmi për turistët, janë ato forca shtytëse që i motivon njerëzit të udhëtojnë. Për këtë shkak ka lindur turizmi dhe është zhvilluar në shkallë të atillë botërore.

Si ndikime kryesore, ndikimet joekonomike që i kryen turizmi janë: funksionet sociale

dhe politike.

Turizmi është i rëndësishëm për të gjithë njerëzit, pavarësisht nga përkatësia e tyre sociale, ndërsa është e rëndësishme për sigurimin e zhvillimit të drejtë psikik-fizik të fëmijëve. Për këtë shkak ekzistojnë hotele dhe objekte për të gjitha shtresat sociale, madje edhe për të varfrit, të cilët mund të përdorin shërbime të ndryshme për pushim dhe relaksim. Në pushimoret për fëmijë, fëmijët mund të pushojnë për çmime shumë të ulëta, studentët me kartat e identitetit mund të përdorin shërbime për sistemimin për çmime të ulëta etj.

Turizmi është i njohur si “pasaportë e paqes”, sepse i afron njerëzit, i largon të gjitha keqkuptimet dhe dallimet mes tyre, i bën turistët të kenë një qëllim – të kënaqen në udhëtimet e tyre.

Këto janë ndikime shumë të rëndësishme që i kryen turizmi nga njerëzit dhe për këtë shkak ata udhëtojnë nëpër botë, ku ka njerëz punëtorë me zanate të tyre, bëhen njerëz – turistik të cilët udhëtojnë, pushojnë dhe argëtohen dhe pastaj përdorin shërbime të ndryshme. Në këtë situatë njerëzit bëhen konsumatorë, përkatësisht blerës apo klientë të shërbimeve turistike.

Theks i veçantë duhet të vendoset në funksionet ekonomike të turizmit, përkatësisht në ato ndikime dhe efekte që ndodhin falë të ardhurave që realizohen nga kryerja e veprimtarisë turistike.

25

Si rezultat i udhëtimeve turistike, është konsumi turistik, përkatësisht një shumë e

madhe e të hollave të cilët turistët i shpenzojnë me kënaqësi për nevojat e tyre.

Këto fonde paraqesin të ardhura për të gjithë ofruesit e shërbimeve turistike, që mund të bëjnë ndikime të mëdha ekonomike kudo, si rezultat i lëvizjeve turistike të njerëzve.

Ndikimet dhe efektet ekonomike rezultojnë për subjektet në vijim:�√ për njerëzit si bartës dhe zbatues të veprimtarisë turistike,

�√ për ndërmarrjet nga veprimtaritë turistike,

�√ për rajonet turistike,�√ për tërë ekonominë,

�√ për shtetin

Si funksione më të rëndësishme të turizmit mund të përmendim:

Turizmi e përshpejton zhvillimin e ekonomisë së vendit dhe veçanërisht hyrjet valutore nga turistët e huaj. Turistët e huaj i shpenzojnë të hollat e tyre që janë në valutë të huaj, ku direkt i rrisin të ardhurat kombëtare të vendit kur janë në udhëtim turistik. Kjo mundëson që të gjitha ndërmarrjet që ofrojnë shërbime turistike të realizojnë të ardhura nga konsumi i turizmit të huaj. Ato fonde qarkullojnë edhe më tej në tërë ekonominë, kështu që dhe veprimtaritë jo-turistike realizojnë të ardhura të mëdha. Në këtë mënyrë rriten edhe rezervat valutore të shtetit, që është shumë e rëndësishme për çdo shtet.

Turizmi e përshpejton zhvillimin më shumë dhe më shpejtë në rajonet turistike, sepse këtu direkt shpenzohen të hollat e turistëve dhe kjo mundëson realizimin e të ardhurave për të gjithë që kryejnë shërbime turistike.

Turizmi e rrit punësimin e njerëzve, veçanërisht në veprimtaritë e ekonomisë turistike.

Turizmi e bën të mundur të rriten të ardhurat e institucioneve, organizatave dhe individëve nga fushat e kulturës, sportit dhe aktiviteteve tjera që janë atraktive dhe të nevojshme për turistët. Për shembull, shumë muze, vende arkeologjike dhe vende historike nuk mund të realizojnë aq shumë të ardhura nga biletat dhe shërbimet tjera ku ato ofrohen.

Turizmi mund ta përshpejtojë zhvillimin e rajoneve të pazhvilluara dhe në këtë mënyrë të kontribuojë në balancimin e zhvillimit të përgjithshëm të vendit dhe përsëri do të kontribuojë të parandalohen migracionet e njerëzve në qendrat e mëdha dhe të zhvilluara.

26

MBAJ MEND

Turizmi siguron paraqitjen e ndikimeve dhe efekteve të mëdha si për njeriun si turist ashtu edhe për ekonominë e vendit ku shkojnë ata. Prandaj, funksionet turistike ndahen në ekonomike dhe joekonomike. Si rezultat i ndikimeve joekono mike që i kryen turizmi, njerëzit udhëtojnë, përkatësisht pushojnë, argëtohen etj. Megjithatë nga aspekti ekonomik janë shumë të rëndësishme efektet dhe ndikimet ekonomike të turizmit. Në shtetet që njihen me turizëm të zhvilluar, realizohet një konsum i madh turistik që e kryejnë turistët dhe turistet dhe të gjitha shërbimet tjera që i përdorin gjatë qëndrimit të tyre. Në këtë fazë të zhvillimit të turizmit bëhet fj alë për miliarda dollarë dhe euro që kalojnë në vendet turistike. Kjo paraqet një forcë të fuqishme financiare e cila mund të kryej ndryshime dhe transformime të mëdha të planit ekonomik te të gjithë shërbimet turistike që janë të përmendura më lart. Falë turizmit ndodhin procese të tilla që e përshpejtojnë zhvillimin e ekonomisë, rriten të ardhurat e shtetit, rritet numri i punësimeve dhe mundësojnë të rritet standardi jetësor dhe shoqëror i njerëzve. Këto funksione ekonomike të turizmit mund të ndahen në shumë mënyra dhe sipas shumë kritereve, megjithatë më e rëndësishme është se të gjitha janë të rëndësishme për çdo shtet në botë.


1. Çka paraqesin funksionet e turizmit?

2. Si ndahen funksionet e turizmit?

3. Cilat janë funksionet joekonomike të turizmit dhe si ndahen?

4. Cilat janë funksionet e menjëhershme joekonomike të turizmit?

5. Shpjegoni funksionet indirekte joekonomike të turizmit?

6. Si sqarohen ndikimet ekonomike të turizmit?

7. Cilat janë ndikimet më të rëndësishme ekonomike që i kryen turizmi?

27

1.2.5. LIDHJA DHE VARËSIA RECIPROKE NDËRMJET HOTELERISË DHE TURIZMIT

Hoteleria dhe turizmi janë të lidhura ngushtë në mes veti dhe janë veprimtari të kushtëzuara ekonomike. Megjithatë zhvillimi i tyre lidhet me zhvillimin e veprimtarive të tjera ekonomike siç janë: veprimtaritë komunale, tregtia, artizanati, industria etj.

Veprimtaria turistike është e lidhur me udhëtimin, lëvizjen (qarkullimin) dhe qëndrimin e turistëve jashtë vendit të përhershëm të tyre, ku duhet të akomodohen, ushqehen dhe dëfrehen. Të gjitha këto shërbime nuk do të jenë të mundshme të kryhen pa hoteleri të zhvilluar, përkatësisht pa shërbime receptive për pranimin e turistëve, siç janë:

��objektet e hotelerisë për sistemim (hotelet, motelet, kampet, lagjet turistike, konviktet etj),

��objektet e hotelerisë për ushqim, pije dhe argëtim (restorantet, kafenetë, diskotekat, baret, klubet e natës e të tjera).

Hoteleria i siguron nevojat materiale dhe fizike të njerëzve gjatë udhëtimit të tyre, përkatësisht paraqet “bazën materiale” për zhvillim të turizmit.

Vetëm me hoteleri të zhvilluar, do të mund në mënyrë më të mirë të plotësohen nevojat e turistëve dhe të sigurohet zhvillimi i mëtejshëm i turizmit.

Nga ana tjetër, turizmi është faktori kryesor për zhvillimin dhe përparimin e hotelerisë. Me numrin e madh të turistëve që udhëtojnë nëpër destinacione të ndryshme turistike, rritet nevoja për ndërtimin e objekteve bashkëkohore të hotelerisë, ku mund të plotësohen nevojat e ndryshme të njerëzve për pushim dhe rekreacion që kontribuon në zhvillimin e përshpejtuar të hotelerisë.

Pra, hoteleria dhe turizmi janë të lidhur ngushtë në marrëdhëniet e ndikimit të ndërsjellë dhe zhvillimin e tyre. Për këtë shkak shpesh dhe me të drejt, hoteleria dhe turizmi paraqiten si një veprimtari e përbërë ekonomike e cila është e rëndësishme për jetën e njerëzve, për gjithë shoqërinë dhe zhvillimin ekonomik të shteteve.

Që të mund të zhvillohet dhe përparojë veprimtaria hoteliere dhe turistike, është e nevojshme të zhvillohen edhe veprimtaritë e tjera ekonomike, sikurse janë: trafiku, aktivitetet komunale, tregtia, ndërtimtaria, industria, artizanati dhe veprimtaritë tjera.

Trafiku është veprimtari ekonomike që i krijon dhe i siguron kushtet për transport të sigurt dhe të shpejtë të turistëve dhe udhëtarëve në një hapësirë turistike. Për këtë shkak është e qartë se hoteleria dhe turizmi janë shumë të lidhur ngushtë dhe të varur nga zhvillimi i trafikut.

Gjithashtu, aktivitetet komunale ndikojnë shumë në zhvillimin e hotelerisë dhe turizmit. Njerëzit, si klient të hotelerisë dhe shërbimeve turistike dëshirojnë të qëndrojnë në vende të bukura të rregulluara që do t’i ofrojnë shërbimet e ndryshme cilësore.

28

Megjithatë hoteleria dhe turizmi gjithashtu janë të lidhura dhe varen nga veprimtaritë e tjera ekonomike, në veçanti nga: tregtia, artizanati, ndërtimtaria, industria, banka, por edhe nga bujqësia, gjuetia dhe peshkimi dhe veprimtari tjera.

Tregtia është aktivitet ndërmjetësues e cila përbëhet në ndërmjetësimin e këmbimit të mallit mes prodhuesve dhe konsumuesve. Me ndihmën e tregtisë, hoteleria dhe turizmi i fitojnë dhe sigurojnë mjetet e nevojshme për punë, mjetet e punës për kryerje të veprimtarisë së vet, ndërsa tregtia nëpërmjet këtyre dy veprimtarive ekonomike i mbron konsumuesit.

Si veprimtari prodhuese artizanati iu mundëson hotelerisë dhe turizmit që në mënyrë të suksesshme t’i kryejnë shërbimet e tyre. Prodhimet e artizanatit, për shembull, dhurata dhe punime dore shërbejnë për realizimin e funksioneve të caktuara të turizmit dhe hotelerisë. Nga ana tjetër turizmi dhe hoteleria krijojnë kushte për shitje të prodhimeve të artizanatit.

Mikpritja dhe turizmi gjithashtu janë të lidhura dhe ta varura nga industria. Nuk mund të mendohet hoteleri bashkëkohore dhe punë turistike pa pranimin e prodhimeve moderne industriale, siç janë, për shembull, kompjuterët, aparatet, makineritë dhe pajisjet e ndryshme që përdoret në kuzhinë, në shërbim dhe në punën turistike.

Të gjitha veprimtaritë janë të lidhura ngushtë me njëra-tjetrën në ndikimet e ekonomisë së një vendi. Kjo do të thotë se për t’u zhvilluar turizmi duhet të zhvillohet edhe hoteleria, trafiku dhe infrastruktura komunale, ndërtimtaria dhe veprimtaritë tjera si arsimimi, shëndetësia, kultura etj.

MBAJ MEND

Jetesa moderne nuk mund të mendohet pa shërbimet që i ofrojnë hoteleria dhe turizmi si veprimtari ekonomike që në ekonomi funksionojnë si të ndërlidhura dhe me sisteme dinamike.Megjithatë nuk mund të pritet që veprimtaria e hotelerisë dhe turistike të zhvillohen pa komunikacionin e zhvilluar, rregullimin e hapësirave komunale dhe pa rrjet të zhvilluar tregtar etj. Njeriu i sotëm është mjaft i vetëdijshëm për nevojat e veta për udhëtimin, njohjen e vendeve dhe kulturave të reja, si dhe për nevojat që të kënaqet me specialitetet e ndryshme gastronomike të kuzhinave tradicionale dhe të reja, por edhe me vendet e ndryshme nga bota.

E gjithë kjo shkakton ndikime ku hoteleria dhe turizmi i kryejnë të gjitha këto veprimtari ekonomike, siç janë: trafiku, artizanati, veprimtaritë komunale, tregtia, ndërtimtaria etj, për t’u zhvilluar shumë shpejt. Pra, hoteleria dhe turizmi, varen, por edhe bëjnë ndikime të mëdha për zhvillimin e veprimtarive të ndryshme ekonomike.


1.Shpjego varësin e reciproke të zhvillimit të hotelerisë dhe turizmit me trafikun?

2.Si ndikon rregullimi i një hapësire të caktuar komunale në zhvillimin e hotelerisë dhe

turizmit?

3.Cilat ndikime i kryen turizmi për njerëzit si turist?

4.Cilat janë funksionet ekonomike të turizmit?

5.Shpjego thelbin e përfundimit vijues:

“Hoteleria paraqet bazë materiale për zhvillim të turizmit”

29

TEMA 2.

NDËRMARRJET NË HOTELERI DHE TURIZËM


të fitohen njohuri të përgjithshme për ndërmarrjet si njësi kryesore ekonomike;

të formohet një imazh për hotelerinë dhe ndërmarrjen turistike

dhe

të kuptohet lidhja dhe varësia e ndërsjellët e hotelerisë dhe turizmit

31

2.1. KONCEPTET E PËRGJITHSHME PËR EKONOMIZIM DHE NDËRMARRJE

Veprimtaritë ekonomike funksionojnë dhe zbatohen nëpërmjet aktiviteteve që i kryejnë ndërmarrjet ekonomike në kushtet ekonomike të departamentit bashkëkohor të shitoreve monetare.

Gjatë zhvillimit historik të shoqërisë njerëzore është zhvilluar ndryshe dhe është ndryshuar kuptimi i ndërmarrjes, sepse ekzistenca e saj është kushtëzuar dhe lidhur nga zhvillimi i forcave prodhuese dhe marrëdhëniet shoqërore në prodhimtarinë.

Kompania si një organizatë ekonomike është bërë nga një shkallë e caktuar e zhvillimit të forcave prodhuese në kapitalizëm, si vazhdimësi logjike e formës e punës së dorës, e cila filloi të zhvillohet gjatë revolucionit industrial në shekullin 18 dhe 19 kur vjen deri në përshpejtimin e proceseve të prodhimeve, por edhe shfaqjet e problemeve me shitjen e prodhimeve dhe gjetjen e tregjeve.

Së bashku me zhvillimin e rritur të prodhimit industrial është imponuar nevoja për zhvillimin e trafikut, tregtisë, hotelerisë, ndërtimtarisë dhe veprimtarive të tjera ekonomike të cilat duhet të japin kontributin e tyre për nevojat e ekonomisë, së njerëzve dhe të gjithë bashkësisë shoqërore.

Procesi i formimit të ndërmarrjes klasike si formë kryesore për organizimin e prodhimeve dhe përfitimit është kryer diku nga fundi i shekullit 19. Që nga ajo kohë ndërmarrja vazhdimisht zhvillohet dhe përmirësohet si fushë kryesore e organizimit të aktivitetit ekonomik dhe me këtë vazhdimisht është transformuar dhe është ndryshuar përmbajtja dhe tiparet e saja që e karakterizon esencën e saj

Çdo shoqëri përpiqet drejt zhvillimit të vazhdueshëm, që në masë të madhe varet nga aktiviteti i tij ekonomik ku krijohen prodhime dhe shërbime për plotësimin e nevojave të individëve, por edhe i shoqërisë në përgjithësi. Bartës të aktiviteteve ekonomike janë organizatat e ndryshme të biznesit, të cilat si krijime sociale, shoqërore janë krijuar për kryerjen dhe realizimin e qëllimeve të përbashkëta.

Në teori dhe praktik përdoren dhe terma tjera për këta bartës të aktiviteteve ekonomike, siç janë: ndërmarrjet, firmat, personi i drejt, kompania, organizimi-biznes, shoqëria tregtare etj.

Kompania si person juridik, mund të fitojë të drejta dhe të marrë detyrime, të fitojnë prona, të lidhë kontrata dhe çështje të tjera ligjore. Për detyrimet e tij, shoqata për tregti përgjigjet për gjithë pasurinë.

Çdo organizatë në përbërjen e saj i përfshin elementet e mëposhtme:

√�burimet materiale-teknike (hapësira, pajisja, mjetet për punë e tjera)√�burimet financiare (paratë, kapitali, aksionet) √�burimet kuadrate (profilet e ndryshme të kuadrit punues)

32

Çdo organizatë e biznesit ka kulturë specifike të organizimit – përkatësisht mënyrën e sjelljes, klimën organizative - d.m.th ambientin ku rrjedh procesi i punës.

Ndërmarrjet punojnë në rrethim të caktuar ekonomik sipas ligjeve të tregut duke i shikuar interesat për realizim të profitit, por edhe duke i respektuar rregullat ligjore me të cilat rregullohet ekonomia.

MBAJ MEND

Ekzistojnë karakteristika tjera që i bëjnë organizatat të jenë të veçanta dhe të ndryshme mes vete, për këtë shkak disa janë të suksesshme, disa më pak të suksesshme, ndërsa disa dështojnë në punën e tyre. Megjithatë, të gjithë ato në punën e tyre:- përfshijnë njerëz,- kanë nevojë për para,- kanë pronarë,- e kryejnë prodhimin apo shërbimin,- punojnë konsumatorë të njohur apo të panjohur,- fitojnë para nga shitja e produkteve dhe shërbimeve.

Nga e gjithë kjo mund të nxirret një përfundim që edhe pse ekzistojnë terme të ndryshme për ndërmarrjet ekonomike, ato janë forma për organizimin e aktiviteteve ekonomike për prodhimin e produkteve dhe krijimin e shërbimeve të cilat janë për t’u shitur në treg me qëllim për ta arritur përfitimin.

Ushtrim: Gjeni në tekstin e njësisë mësimore: “Konceptet e përgjithshme për ekonominë dhe ndërmarrjen”, konceptet me të cilat përfaqësohen njësitë themelore për kryerjen e aktiviteteve ekonomike.


1. Çfarë aktiviteti kryejnë ndërmarrjet? 2. Kur u bë ndërmarrja si subjekt ekonomik? 3. Si rezultat i cilit lloj të ekonomisë është formuar ndërmarrja?

33

2.2. NOCIONI PËR NDËRMARRJE

Aktiviteti i përgjithshëm ekonomik zhvillohet nëpërmjet organizatave apo ndërma rrjeve të pavarura të ndryshme ekonomike, të cilat konsiderohen si qeliza bazë të ekonomisë së shtetit.

Ndërmarrja është formë e organizimit të prodhimit shoqëror qëllimet, funksionet, struktura e të cilit janë të përcaktuar me mënyrë ekzistuese të prodhimit, përkatësisht sipas karakteristikave të ekonomisë së dhënë. Pra, ekzistenca e ndërmarrjes mund të imagjinohet vetëm në ekonomi dhe kështu i sjell karakteristikat e asaj ekonomie.

Ndërmarrja është një organizëm kompleks ku njerëzit i përdorin mjetet për prodhim në një aktivitet të organizuar për shkak krijimit të prodhimeve dhe shërbimeve të ndryshme, të cilat janë të destinuara për shitje, me qëllim kryesor: realizimin e të ardhurave apo fitimit. Ekzistojnë definicione të ndryshme për ndërmarrje, por ato anojnë në atë se, ndërmarrja është person i drejtë i cili kryen aktivitet ekonomik për shkak realizimit të të ardhurave apo fitimit.Te ne termi ndërmarrje është zëvendësuar me termin

“shoqëri tregtare” që nënkupton bashkëpunimin e dy apo më shumë persona juridikë të cilët investojnë para, gjëra apo të drejtat pronësore që i përdorin për punë të përbashkët dhe bashkë e ndajnë fitimin apo humbjen nga puna. Shoqëria tregtare mund të formohet edhe nga ana e një personi.

Pasi të krijohet një ndërmarrje, pavarësisht nga origjina e fondeve, fiton entitet të njeriut juridik, me të drejta dhe obligime të caktuara në treg, përkatësish fiton të drejta dhe aftësinë e biznesit.

Ndërmarrja e kryen veprimtarin ekonomike për shkak fitimit të të ardhurave, përkatësisht fitim nëpërmjet shitjes së prodhimeve dhe shërbimeve të tregut.

Domethënë motivi kryesor i ekonomisë është fitimi, ku realizohen interesat personale dhe kolektive të punëtorëve, pronarëve të ndërmarrjeve dhe vet ndërmarrja, megjithatë edhe interesat e bashkësisë së tërë shoqërore. Gjegjësisht, nëpërmjet taksave që dallohen nga fitimet e ndërmarrjeve plotësohen nevojat e përgjithshme dhe më të gjera të shteti.

Ndërmarrjet kanë pavarësi të plotë si subjekte tregtare, por kjo tërheq edhe përgjegjësi për punën e tyre dhe detyrave t’i mbajnë të gjitha pasojat për punë të suksesshme apo punë të dobët. Në praktik nuk ekzistojnë zgjidhje të gatshme si duhet të organizohet puna që ndërmarrja të jetë e suksesshme, por kjo varet nga iniciativa, kreativiteti, sipërmarrësit dhe aftësitë tjera të personave që marren me ato.

Ekonomia e tregut paraqet punë në favorin tuaj, por edhe në rrezik personal, ndërsa ndërmarrjet janë subjekt i vetëm i caktuar i tregut me të gjitha të drejtat dhe detyrimet në marrëdhëniet e tregut të besueshëm-debitor.

Sipas rregulloreve tona, ndërmarrjet të cilat kryejnë çfarëdo lloji të veprimtarisë ekonomike paraqesin shoqëri tregtare. Nocionet ndërmarrje dhe shoqëri tregtare paraqesin sinonime, d.m.th nocione me kuptime të njëjta.

Sipas “Ligjit për shoqëri tregtare”, “Shoqëria tregtare është person juridik në të cilën një

apo më shumë persona investojnë të holla, gjëra apo prona që përdoren për bashkëpunimin

e përbashkët dhe së bashku e ndajnë përfitimin dhe humbjen nga puna”.

34

Shoqëria tregtare në mënyrë të pavarur dhe vazhdimisht kryen veprimtari të caktuar të cilën e ka regjistruar, për shkak të realizimit të fitimit.

Si themelues të ndërmarrjes apo shoqërisë tregtare mund të jenë persona ose persona juridik, të cilët kanë interes dhe mjete që do t’i investojnë për kryerjen e një apo më shumë veprimtarive ekonomike.

Shoqëria tregtare mund të kryej një ose më shumë veprimtari ekonomike, varësisht nga ajo se si ajo është e regjistruar në regjistrin e tregtisë.

Për themelim të një shoqërie tregtare hartohet një statut, si akt themelues apo kontratë për themelim ku janë të theksuara elementet kryesore vijuese:

�√ emri dhe firma,

�√ selia dhe vendi,

�√ aktivitetet dhe shërbimet që do t’i kryej shoqata,

�√ shumën e kapitalit,

�√ formën ligjore dhe përgjegjësinë,

�√ personin apo organin e menaxhimit me shoqatën dhe të dhëna tjera.

Të gjitha dokumentet e nevojshme, bashkë me kontratën apo statusin, për hyrje në shoqërinë tregtare në regjistrin ekonomik vërtetohen te Notari, ku konsiderohet se ndërmarrja është regjistruar dhe mund të fillojë me kryerjen e veprimtarisë së vet ekonomike.

MBAJ MEND

Pra, shoqëritë tregtare paraqesin organizma ku një, dy apo më shumë individ sjellin kapitalin e vet me qëllim të kryhet një veprimtari e caktuar, përkatësisht prodhimtari dhe kryerje të shërbimeve të caktuara, të cilat janë për shitje të tregut. Motivi kryesor për formimin e shoqërisë tregtare është fitimi nga i cili përpiqet secili themelues.

Themelues të shoqërisë tregtare mund të jenë të gjithë personat fizikë apo juridikë, nga shteti ose nga jashtë, të cilët kanë interes dhe mjete për të filluar një biznes të caktuar.

Një shoqërinë tregtare formohet me regjistrim në regjistrin tregtar, ku shkruhen elementet më të rëndësishme, pas së cilës ajo shoqatë është e vetmja në ekonominë e shtetit. Nga ai moment, shoqëria tregtare mund të fillojë me punë, përkatësisht me kryerje të veprimtarisë së vet me të drejtat e tij dhe detyrimet të cilat iu janë të dhëna me ligj.


1. A keni vizituar ndonjë ndërmarrje?

2. Përshkruani si duket, çfarë keni parë në mjediset e asaj ndërmarrjeje?

3. Çfarë paraqet ndërmarrja?

4. Çfarë veprimtari kryejnë ndërmarrjet?

5. Çfarë paraqesin shoqatat tregtare?

35

2.3. LLOJET E NDËRMARRJEVE

Ndërmarrjet mund të ndahen në mënyra të ndryshme, sipas kritereve të shumta të ndryshme.

Sipas numrit të themeluesve, dallojmë tri lloje kryesore të ndërmarrjeve:

��ndërmarrja individuale (e formuar nga një pronar dhe shpesh është ndërmarrje e vogël që bie brenda fushës së tregtisë së vogël. Kjo ndërmarrje shpesh marr pjesë në tregun lokal për shkak të mundësive të kufizuara për përparim)

��ndërmarrje partneriteti (e formuar nga dy ose më shumë partnerë të cilët më bazë të marrëveshjes i ndalin mjetet dhe punën. Mundësitë për përparim janë të mëdha, por shumë shpesh ndodh që këto ndërmarrje të shpërbëhen për shkak mospajtimit në mes partnerëve)

��ndërmarrja e korporatave (e formuar nga një numër i madh i themeluesve, shpesh si shoqëri aksionare dhe zakonisht janë ndërmarrje të mëdha me mundësi të mëdha për përparim.

Sipas formës, shoqëritë tregtare mund të themelohen si:

�√ shoqëri tregtare publike,�√ shoqëri komanduese,�√ shoqëri me përgjegjësi të kufizuar,�√ shoqëri e korporatave,�√ shoqëri komanduese me aksionet.

Shoqërinë tregtare publike e themelojnë dy apo më shumë persona fizikë apo juridikë, për kryerjen e ndonjë veprimi me rëndësi të madhe për jetën dhe punën e qytetarëve dhe ekonominë. Për obligimet e shoqërisë tregtare kundër të besueshmeve, themeluesit e shoqatës përgjigjen pakufi dhe me tërë pronën. Të tilla janë ndërmarrjet të cilat kryejnë transport publik të qytetarëve, ndërmarrjeve që kryejnë prodhime dhe distribucion të energjisë elektrike, ujë etj.

Shoqëria komanduese bazohet te themeluesit, të cilët nuk kanë shkallë të njëjtë të përgjegjësisë dhe shpesh në ndërmarrje fusin depozita të ndryshme për të themeluar atë. Komandues quhen themeluesit të cilët për punën me shoqërinë kanë përgjegjësi të pakufizuar, përkatësisht përgjegjësia është transmetuar edhe në pronën e tyre, përkatësisht përshtaten me të vërtetën e investimit të tyre dhe me pronën e ndërmarrjes.

Shoqëria me përgjegjësi të kufizuar – SHPK, është themeluar me bashkë punëtorë që kanë përgjegjësi të kufizuar për punë në ndërmarrje, përkatësisht për punën përgjigjen me vlerën e pronës së ndërmarrjes. Sipas ligjit tonë SHPK mund të ketë deri në 50 bashkëpunëtorë, kështu që nëse tejkalohet ai numër duhet të marren masa për transformimin e shoqërisë në shoqatë aksionare.

36

Shoqëria aksionare – SHA është themeluar nga aksionarët të cilët e formojnë ndërmarrjen me investimin e aksioneve, që paraqesin njësi të investimit të kapitalit që investohet në themelimin e saj. Për çdo investim të tillë aksionarit i jepet një letër me vlerë që quhet aksion, me të cilën i jepet e drejta të marr pjesë në ndarjen e fitimit të ndërmarrjes në formë dividendësh dhe të marr pjesë në takimet e Kuvendit të aksionarëve, si organ menaxhimi i shoqatës aksionare. Aksionet jepen, transferohen dhe arrijnë në formë të shënimit elektronik në Depozitarin qendror për letra me vlerë. Aksionarët nuk kanë përgjegjës për obligimet e shoqatës.

Shoqëria komanduese me aksione është versioni mes dy formave të themelimit.Nëse ndërmarrja është e formuar nga një person, në sistemin tonë ekonomik është

parashikuar edhe një formë juridike siç është DOOEL. Në rast të tillë shoqëria tregtare formohet me deklaratë të themeluesit ku renditen elementet themelore si dhe të gjitha format tjera.

Përveç këtyre mund të ketë edhe forma tjera të regjistrimit të veprimtarisë siç janë: tregtari, tregtari individual, etj.

Sipas veprimtarisë që e kryejnë shoqëritë tregtare mund të jenë: të trafikut, të industrisë, tregtare, të hotelerisë, të ndërtimtarisë, turistike, bankare, të siguruara dhe të tjera. Një ndërmarrje mund të kryejë një ose më shumë veprimtari, që regjistrohen sipas Klasifikimit kombëtar.

MBAJ MEND

Një ndërmarrje, ose një shoqëri tregtare, mund të formohet nga një apo më shumë persona fizikë apo juridikë, nga shteti apo nga vendet e jashtme. Vet themeluesit vendosin se në cilën formë juridike do ta regjistrojnë shoqërinë tregtare, ku kanë zgjidhje midis: JTG, SHA, SHPK, SHK, SHK me aksione, si dhe forma e DOOEL apo tregtar i vetëm.

Një ndërmarrje mund të kryejë një apo më shumë aktivitete nëse është regjistruar dhe nëse ka kushte për t’i kryer. Regjistrimi i çdo ndërmarrje bëhet në Regjistrin Tregtar, i cili është libër publik, ku regjistrohen të dhënat më të rëndësishme për shoqërinë tregtare.


1. Cilët persona mund të jenë themelues të shoqërisë tregtare?

2. Çfarë ndërmarrje kemi sipas numrit të themeluesve?

3. Cilat janë përparësitë dhe dobësitë e ndërmarrjes partnere?

4. Çfarë ndërmarrje kemi sipas formës juridike?

5. Çka paraqet Shoqata aksionare?

6. Me çfarë përgjegjësie të themeluesve është formuar Shpk?

7. Çfarë forme paraqet Shpk?

37

2.3.1. NDËRMARRJET E HOTELERISË DHE TURIZMIT

Në veprimtarinë e hotelerisë dhe turizmit ekzistojnë ndërmarrje të ndryshme, të cilat kryejnë shërbime të shumta të hotelerisë dhe turizmit. Ecuria e veprimtarisë hoteliere dhe e turizmit në vendin tonë, është rregulluar me Ligjin për veprimtari hoteliere dhe me Ligjin për veprimtari turistike të vitit 2004, bashkë me ndryshimet të viti 2008. Me këto ligje janë të rregulluara kushtet dhe mënyra e kryerjes së këtyre veprimtarive, si dhe e shoqërive tregtare dhe e individëve që janë zbatues të këtyre veprimtarive.

Ndonjëherë është vështirë të dallohen ndërmarrjet e hotelerisë dhe të turizmi, megjithatë në varësi nga mysafirët për të cilët bëhen shërbimet, si dhe shërbimet të cilat ato kryhen, këto ndërmarrje mund t’i ndajmë në:

�� ndërmarrje të hotelerisë dhe�� ndërmarrje turistike

Tani më pamë se hoteleria dhe turizmi paraqesin veprimtari dinamike të një tërësie komplekse tregtare, të cilat ndonjëherë është e pamundur të ndahen. Për këtë shkak krijohen vështirësi për të dalluar përkatësinë ekonomike të objekteve dhe ndërmarrjeve të veçanta,se a i përkasin veprimtarisë të hotelerisë apo turistike.

Shembull për këtë janë agjencitë turistike që janë ndërmarrje turistike ekonomike për ndërmjetësim në tregun turistik. Megjithatë në vitet e fundit, shumë agjenci turistike me qëllim që t’i përmirësojnë shërbimet e tyre, si dhe t’i rrisin të ardhurat e veta, hapin hotele personale, restorante dhe objekte të ndryshme për sistemim dhe ushqim (por gjithashtu pajisen me autobusë, anije dhe mjete tjera të transportit). Te agjencitë e tilla turistike krijohen kombinime të shumë shërbimeve me qëllim krijimi të personelit turistik, por përsëri vërehen parime të veçanta të punës. Pra, agjencia turistike punon veçanërisht sipas parimeve të tyre, ndërsa hoteli apo restoranti, punojnë sipas parimeve të tyre të punës, pa marrë parasysh që agjencia turistike është zot i tyre.

Gjithashtu si shembull mund të citohet edhe hoteli, i cili si objekt i përket veprimtarisë së hotelerisë, sepse i përbën, i lidh dhe i bashkon të gjitha llojet e shërbimit të kësaj veprimtarie. Me një strukturë të organizuar funksionale i koordinon dhe i bashkon, fizikisht dhe teknikisht, të gjitha aktivitetet që synojnë krijimin e shërbimit të vetëm të hotelerisë ku në tregun ekonomik paraqitet si një organizëm ekonomik.

Në teori dhe praktikë ende ekzistojnë dyshime të tilla për hoteleri dhe turizëm, por ajo është një provë tjetër se a janë veprimtari shumë të lidhura dhe të pandara. Por, sipas dispozitave ligjore ekzistojnë veç e veç ndërmarrje të hotelerisë dhe ndërmarrje turistike.

38

2.3.1.1. NDËRMARRJET E HOTELERİSË

Shoqëritë tregtare dhe individët kryejnë veprimtari të hotelerisë të shënuar në regjistrin tregtar, për shërbime-prodhime pune të sektorit Z- Shërbime për sistemim dhe shërbime të shërbimit për ushqim.

Për kryerje të veprimtarisë së hotelerisë duhet të plotësohen kushtet minimale-teknike: kushtet sanitare-shëndetësore, mbrojtja gjatë punës, mbrojtja dhe përparimi i mjedisit jetësor, mbrojtja kundër zjarrit dhe shërbimet për mbrojtjen nga zhurma.

Veprimtaria e hotelerisë kryhet në objekte dhe ambiente të punës të cilat janë të pajisura në mënyrë adekuate. Ekzistojnë objekte të ndryshme të hotelerisë të cilat sipas Klasifikimit kombëtar të veprimtarive ndahen në:

1. objekte të hotelerisë për sistemim dhe2. objekte të hotelerisë për ushqim.

Si objekte kryesore hoteliere për sistemim konsiderohen: hotelet, lagjet hoteliere, apart-amentet, motelet, konviktet, rezidencat dhe lagjet turistike.

Objektet komplementare të hotelerisë për sistemim janë: bujtina, gostia, kampi, dhoma private dhe apartamenti, pushimorja për fëmijë, të rijë, punëtorë, si dhe për personat me aftësi të kufizuara, gjithashtu edhe objektet tjera, si shtëpitë e pushimit, shtëpitë malore etj.

Objektet e hotelerisë për ushqim mund të jenë:Restorantet, të cilat mund të hapen si: restorante,

bare, restorante vetëshërbimi, restorante-ekspresë, kioska, restorante të prodhimeve qumështore, kampe verore, qebaptore, piceria, objekte për ushqim të shpejt etj.

Baret, të cilat mund të hapen si: bare, kafe- bare, bare nate, kabare, disko-klub në hapësirë e hapur, bar pijesh, etj. Bar nate, kabare dhe disko-klub, veprim tarinë e hotelerisë e kryejnë në bazë të lejes së veçantë për punë.

Për t’u kryer veprimtaria e hotelerisë, është e nevojshme të përgatiten të gjitha dokumentet dhe lejet që janë të parapara me ligj për shoqëritë tregtare, si dhe të kalohen të gjitha procedurat e nevojshme te autoritetet kompetente, me çka tregohet se ekzistojnë kushtet kryesore për kryerje të kësaj veprimtarie. Veprimtaria e hotelerisë kërkon kushte të caktuara specifike, të cilat i plotësojnë standardet e rreptë higjienike-teknike mbrojtëse, sepse bëhet fj alë për veprimtari e cila përgatit ushqim për njerëzit dhe u mundëson qëndrim dhe sistemim të tyre.

Shpesh herë, para se të fillojnë ato procedura për themelimin e ndërmarrjes së hotelerisë, për-punohet një elaborat ekonomik apo plan biznesi, me të cilën tregohet se ka justifikimi ekonomik që të fillohet kjo lloj veprimtarie.

39

Për t’u krijuar një ndërmarrje e hotelerisë i çfarëdo llojit, nuk është punë e thjeshtë dhe kërkon investim të madh të fondeve, me të cilat duhet të sigurohen kushtet e nevojshme për kryerjen e punës, përkatësisht:

• të ndërtohen apo të marren me qira objekte në vend të favorshëm, që u përshtaten disa standardeve të caktuara për kryerje të veprimtarisë hoteliere,

• të blihen pajisjet e nevojshme, të cilat kanë një vlerë shumë të lart, • të punësohet personeli i edukuar dhe i aftë• të bëhet furnizimi me materialet e nevojshme të lëndëve të para që të fillohet me procesin

e punës• aktivitetet promovimi dhe të tjera.

Pasi të vërtetohet se ekzistojnë potenciale të tashme dhe së ardhshme, objekti hoteliere të punojë me fitim, themeluesit mund të fillojnë aktivitetet përgatitore për krijimin e ndërmarrjes.

Ashtu si për çdo ndërmarrje bëhet një akt themelues apo marrëveshje për krijimin e ndërmarrjes, e cila verifikohet te notari dhe ndërmarrja fiton aftësi ligjore dhe biznesi dhe mund të fillojë veprimin e vet hoteliere.

Shpesh ndërmarrjet e veprimtarisë hoteliere janë themeluar me kapital privat dhe bëjnë pjesë në grupin e ndërmarrjeve të vogla që regjistrohen si DOOEL apo DOO. megjithatë ka edhe shumë ndërmarrje të mëdha të hotelerisë që posedojnë një numër të madh objektesh që hapen në vende të ndryshme të botës, pra bëhet fj alë për korporata.

Shumë shpesh në praktik kryerja e veprimtarisë hoteliere paraqet biznes familjar,që bartet nga brezi në brez, si një model i suksesshëm i ushtrimit të kësaj veprimtarie.

Pavarësisht nga fakti se ndërmarrja është forma e vetme ligjore për kryerjen e veprimtarisë ekonomike, në ekonominë e shumë shteteve duke e përfshirë edhe shtetin tonë, tolerohen edhe disa forma të kryerjes joformale të shërbimeve, të caktuara të hotelerisë. Këtu bëjnë pjesë shërbimet që i kryejnë individët siç është shitja e gjërave të ndryshme të vogla, shitja e luleve nëpër objektet e hotelerisë dhe aktivitetet e ngjashme. Aktiviteti i e tyre duhet te paraqitet te kryetari i komunës.

Menaxhimin e ndërmarrjeve hoteliere e kryejnë themeluesit apo drejtorët, shefat apo

menaxherët që veprojnë sipas planeve apo udhëzimeve të hartuara, si dhe sipas Rregullores për teknik-minimale, rregullave dhe kushteve për punë, të cilat janë të miratuara nga ana e administratës shtetërore.

40


1. Çka paraqet ndërmarrja e hotelerisë?

2. Si ndahen ndërmarrjet e hotelerisë?

3. Cilat persona mund të paraqiten si themelues të ndërmarrjes së hotelerisë?

4. Cilat kushte duhet t’i plotësojë ndërmarrja e hotelerisë?

MBAJ MEND

Veprimtarin e hotelerisë mund ta kryejnë shoqëritë tregtare dhe individë që e regjistrojnë veprimtarinë e tyre si shërbime për sistemim dhe shërbime për përgatitje të ngrënies dhe shërbim të ushqimit dhe pijeve. Regjistrimi kryhet njëjtë si për të gjitha ndërmarrjet tjera sipas Klasifikimit kombëtar të veprimtarive, në regjistrin tregtar.

Pra, objektet e hotelerisë siç janë: hotelet, restorantet, kafenetë, diskotekat, klubet e natës, pansionet dhe objektet tjera të hotelerisë për sistemim, ushqim, pije dhe zbavite, në fakt paraqesin ndërmarrje të hotelerisë.

Që të mund ta kryejnë veprimtarin e vet të hotelerisë, të gjitha këto objekte duhet të plotësojnë ligje të rrepta sipas Rregulloreve për kushte minimale-teknike, të cilat janë të shkruara nga ana e administratës shtetërore.

Ushtrim:

Kur kalon pranë tyre mos harro se çfarë mbishkrimesh janë vendosur mbi hyrjet e: restoranteve, hoteleve, bujtinarëve, diskotekave apo ndonjë objekt tjetër i hotelerisë. Shkruaji në fl etoren tënde emrat e objekteve, shenjat dhe simbolet e tyre mbrojtëse dhe përpiqu vet ta shpjegosh kuptimin e tyre.

41

2.3.1.2. NDËRMARRJET TURISTIKE

Veprimtari turistike mund t’i ushtrojnë shoqëritë tregtare, individët tregtar të cilët janë të regjistruar në Regjistrin tregtar për kryerjen e shërbimeve dhe punëve ndërmjetësuese në tregun turistike.

Kur është fj ala për ndërmarrjet që kryejnë veprimtarin turistike, atëherë duhet t’i kemi parasysh të gjitha ato ndërmarrje që janë pjesë e ekonomisë turistike, që në periudhë të caktuar, një pjesë apo në tërësi, janë vënë në funksion të turizmit. Tashmë kemi parë se këtu bëjnë pjesë ndërmarrje të ndryshme transportuese, komunale, hoteliere, artizanati, që bashkë me agjencitë turistike i kryejnë shërbimet e ndryshme që i kërkojnë turistët për realizimin e udhëtimeve turistike.

Megjithatë, si ndërmarrje tipike turistike janë agjencitë turistike ose të udhëtimeve, ndërsa zyrat turistike dhe shoqatat turistike paraqesin organizata speciale turistike me rëndësi të veçantë për zhvillim të turizmit.

Sipas Ligjit tonë për veprimtari turistike, agjencitë turistike dhe zyrat turistike mund të regjistrohen si shoqëri tregtare, përderisa udhëzuesi dhe shoqëruesi turistik regjistrohen si profesione apo profesione të lira, të cilët kryen veprimtari turistike. Kur bëhet fj alë për individë që kryejnë veprimtari turistike, ai duhet të regjistrohet në regjistrin të cilin e mbanë kryetari i

komunës. Agjencitë turistike apo udhëtuese janë ndërmarrje të

veçanta ekonomike për ndërmjetësim turistik, organizim të udhëtimeve turistike dhe kryerje të shërbimeve të ndryshme për turistët. Agjencitë turistike mund të kenë objekt për biznes jashtë selisë së tyre, i cili do të punojë në pajtueshmëri me licencën që e ka.

Sipas Hunkcier dhe Krapf “Agjencia e udhëti meve

në turizëm paraqet organizatën ndërmjetësuese më të

vjetër dhe më të rëndësishme. Ndërmarrje, e cila gjatë

udhëtimit dhe qëndrimit të të huajve vetëm ndërmjetëson

në shërbime të veçanta në kompanitë e treta, ose ofron

shërbime të reja profesionale të kombinuara.”

Agjenci turistike si ndërmarrje turistike, mund të formojë çdo person fizik apo person juridik nga vendi apo vendet e huaja, për kryerje të shërbimeve vijuese në fitimin turistik, në dhënien e informatave turistike, organizimin e udhëtimeve turistike dhe piknik, shitje të biletave të udhëtimit dhe sigurimin e udhëtarëve dhe turistëve, rezervimet dhe shitjet e kapaciteteve të hoteleve, shitjet e dhuratave dhe biletave për manifestimet sportive, kulturore dhe të tjera, si dhe shërbime tjera të lidhura me nevojat e turistëve.

Të gjitha këto dhe shërbimet tjera, ndërmarrjet i kryejnë me kërkesë dhe në llogari të turistëve, mbi bazën e marrëveshjeve për bashkëpunim me të gjitha ndërmarrjet dhe individët, të cilët paraqiten si ofrues të shërbimeve.

42

Për të kryer punë ndërmjetësuese dhe organizative, agjencitë turistike duhet të plotësojnë një numër të madh të rregullave dhe kushteve, duke u nisur nga posedimi i kushteve hapësinore dhe pajisjen e nevojshme për të kryer punën dhe personeli i punës, i cili është profesional për kryerjen e shërbimeve të ndërmjetësimit turistik dhe punë me të huaj, por duhet të kenë edhe leje dhe licenca të përshtatshme për organizimin dhe zbatimin e ekskursioneve në shtet dhe jashtë vendit, për shitjen e biletave të udhëtimit e të tjera. Në vende të rëndësishme në ambientet e agjencisë duhet të dallohen shërbimet e nevojshme për kryerjen e punëve ndërmjetësuese dhe organizative në turizëm. Kur kryhet regjistrimi i agjencisë turistike në regjistrin ekonomik, duhet të dorëzohen të gjitha ato leje dhe licenca për kryerjen e veprimtarisë turistike.

Hapësira për punë në agjenci duhet të jetë e rregulluar mirë dhe në mënyrë moderne, duhet të sigurojë kushte për punë me të huaj, të ketë me bollëk material informativ në përbërjen e vet, duhet të jetë e veçuar dhe të jetë funksionale për punë.Kohët e fundit shumë agjenci turistike e zgjerojnë punën e tyre nëpërmjet kryerjes së shërbimeve transportuese dhe hoteliere me marrjen me qira të mjeteve personale transportuese apo hotele që i kanë në pronësi personale. Në këtë mënyrë prej ndërmarrjeve të vogla, për shkak

punës së suksesshme, mund të kalojnë në të mesme, por edhe në ndërmarrje të mëdha.

MBAJ MEND

Zhvillimi i turizmit në botë kontribuoi të rritet tregu i turizmit, të rritet numri i madh i agjencive turistike dhe udhëtuese, të cilat kryejnë shërbime të ndryshme ndërmjetësuese dhe organizative për turistët.

Agjencitë turistike janë shoqëri tregtare të cilat regjistrohen për kryerjen e punëve të ndryshme të lidhura me ndërmjetësim dhe organizim të udhëtimeve turistike.

Si rezultat i numrit të madh të udhëtimeve turistike, agjencitë turistike vazhdimisht kanë zhvilluar veprimtarinë e tyre, kanë rritur asortimentin dhe cilësinë e shërbimeve, me qëllim të shtimit të mundësive të tyre për bashkëpunim. Sot ata kryejnë një numër të madh të shërbimeve shtesë në tregun turistik, por edhe në qarkullimin pagesor të shtetit.

Themelimin e një agjencie turistike mund ta bëjë çdo person fizik dhe juridik, i cili ka interes dhe fonde për kryerjen e veprimtarisë turistike.Agjencitë e sotme të udhëtimit punojnë me fonde private që i investojnë themeluesit dhe sipas kësaj, ata kanë edhe të drejt t’i drejtojnë ato.

43

USHTRİM:

Numëroi disa nga agjencitë më të mira udhëtuese që punojnë në qytetin tënd apo më gjerë. Hy në ambientet e agjencisë udhëtuese dhe si klient kërko ndonjë informatë. Përpiqu ta përshkruash punën e punonjësve në agjencinë udhëtuese dhe marrëdhënien e tyre profesionale ndaj punës, në bazë të asaj çfarë keni parë gjatë qëndrimit tuaj.


1. Çka paraqet ndërmarrja turistike?

2. Çfarë është rëndësia dhe kuptimi i ndërmarrjeve turistike në qarkullimin turistik?

3. Cili është motivi kryesor për punën dhe themelimin e ndërmarrjes turistike?

4. Çka paraqet agjencia turistike sipas Hunkciker dhe Krapf?

5. Cilat janë shërbimet më kryesore që i kryejnë agjencitë turistike?

6. Si mund të regjistrohet në shtetin tonë puna e udhëheqësit turistik dhe shoqëruesit turistik?

45

�� :

�� ; �� ; �� ; ��

��;

ТЕМА 3.

OBJEKTET HOTELIERE


arritja e njohurive për objektet e hotelerisë për sistemim dhe ushqim;kuptimi i ndarjes së objekteve hoteliere;

shqyrtimi i funksionit të tyre specifik;

identifikimi i dallimeve mes objekteve të hotelerisë;

njohja e mënyrës së kategorizimit të objekteve të hotelerisë;

përcaktimi i kapacitetit të objekteve të hotelerisë dhe

përcaktimi i faktorëve për lokacion më të mirë për objektet e hotelerisë;

47

3.1. OBJEKTET E HOTELERISË PËR SISTEMIM

Në objektet e hotelerisë për sistemim përfshihen të gjitha llojet e objekteve që ofrojnë shërbime për sistemim, përveç kur shërbimi i tillë është i përcjellë me apo pa ushqim.

Ndarjet e mëtejshme të objekteve për sistemim bëhen sipas shërbimeve të asortimentit, mënyrës dhe periudhës kohore për ofrimin e shërbimeve, sipas pajisjes tekniko-teknologjike, organizimit të punës, numrit të punësuarve, madhësisë dhe vëllimit të mjeteve dhe kështu me radhë.

Megjithatë, veprimtaria kryesore e objekteve të hotelerisë për sistemim është ofrimi i shërbimeve për sistemim, ndërsa shërbimet tjera varen nga lloji dhe qëllimi i objektit.

OBJEKTET E HOTELERISË

PËR SISTEMIM

hoteli kampi

pushimorja

shtëpia, banesa dhe dhoma me qira

shtëpia malore

moteli

pansioni

apartamenti turistik

Skema 3.1. Ndarja e objekteve të hotelerisë -

48

Në Republikën e Maqedonisë, sipas ligjit për veprimtari të hotelerisë, objektet e hotelerisë ndahen në dy grupe:

� objektet kryesore për sistemim:

�� hotelet, �� motelet, �� pansionet, �� apartamentet turistike, �� rezidencat.

� objekte komplementare për sistemim:

�� kampi, �� pushimorja (për fëmijë, të rritur, etj), �� shtëpia, �� banesa dhe dhoma me qira, �� shtëpi banimi, �� shtëpia dhe banesa për pushim, �� shërbime banje dhe klimatike �� objekte tjera komplementare.


1. Cila është veprimtaria kryesore e objekteve të hotelerisë për sistemim?

2. Si grupohen objektet e hotelerisë sipas ligjit për veprimtari hoteliere në Republikën e

Maqedonisë?

3. Cilat janë objektet kryesore për sistemim?

4. Cilat janë objektet komplementare për sistemim?

49

3.1.1. HOTELI

Fjala hotel rrjedh nga fj ala frënge hotel që do të thotë vendtubim, bujtinë që d.m.th vend ku mysafirët vendosen dhe ku iu ofrohet mikpritje.Hoteli paraqet një tërësi të posaçme ndërtuese dhe funksionale me së paku 5 dhoma për sistemim, për hotelet me 1 yll dhe 10 dhoma për sistemim për hotele me 5 yje. Aktivitet kry-

eso r i hotelit

ësh të ofrimi i shërbimeve për sistemim d.m.th. dhënien e dhomave të rregulluara për fj etje dhe pushim, si dhe aktivitete të shumta shërbyese. Hotelet me kategori më të lartë duhet të kenë dhe apartamente.

Me apartament nënkuptojmë tërësinë e hapësirave në të cilat ka paradhomë, dy dhoma dhe banjë.

Hoteli në përbërjen e tij mund të ketë edhe depandanse, objekt ky që ndodhet në afërsi të hotelit dhe ofron shërbime vetëm për sistemim ndërsa shërbimet tjera mysafirët i marrin në hotel (depandansët me kategori të lartë ofrojnë edhe shërbime për ushqim).

Sipas ndarjeve të ndryshme hotelet mund të jenë:

1. Nëse hoteli ofron shërbime të plota apo jo, ekzistojnë:�� hotel i plotë- është hoteli që ofron shërbime për

sistemim, ushqim dhe shërbime tjera,�� hotel garniturë – është hotel që ofron shërbime për

sistemim dhe vetëm mëngjes.

2. Sipas kohës së qëndrimit të mysafirëve hoteli mund të jenë:�� hotel transitor – ku mysafirët shkurt qëndrojnë dhe janë në kalim;�� hotel pansioni - ku mysafirët qëndrojnë një kohë të gjatë (së paku 3 ditë).

3. Sipas kohës së punës mund të jenë:�� hotel i përhershëm- punon dhe ofron shërbime gjatë gjithë vitit;�� hotel sezonal – punon dhe ofron shërbime të kohëpaskohshme sezonale (verë apo

dimër) dhe atë së paku 9 muaj.

4. Sipas vendit ku hoteli është i ndërtuar mund të jetë:�� hotel në qytet (hotel i qytetit);�� hotel buzë ujit (detit, liqenit apo lumit);�� hotel malorë.

50

5. Sipas qëllimit hotelet mund të jenë:�� hotele-shërimi;

�� hotele turistike;

�� përfaqësuese;

�� hotel për sport.

Hoteli ka një emër, që shpesh ka kuptim internacional si: Palas, Interkontinental, Grand, Belvi etj., si dhe emrin e shtetin apo ndonjë shenjë (karakteristik) tradicionale.

Sipas cilësimeve të fundit hotelet kategorizohen (ndahen) në 5 (pesë) kategori të shënuara me yje, nga më e larta me 5 yje deri te kategoritë më të ulëta 4, 3, 2 dhe 1.

Përkatësia e hotelit në kategori të caktuar është një garanci për cilësinë e rregullimit, pajisjen e objekteve, cilësinë e shërbimeve etj.


1. Çka është hotel?

2. Si ndahen hotelet sipas shërbimeve të plota të cilat i ofrojnë?

3. Si ndahen hotelet, sipas kohës së qëndrimit të mysafirëve?

4. Si ndahen hotelet, sipas kohës së punës?

5. Si ndahen hotelet, sipas vendit ku janë të ndërtuara?

6. Si ndahen hotelet, sipas qëllimit të tyre?

7. Specifikoni kategoritë e hoteleve?

8. Çfarë garanci na jep përkatësia e hotelit në kategori të caktuar?

3.1.2. MOTELI

Emri motel është kombinim i rrokjeve të fj alëve motor dhe hotel.Paraqet tërësi ndërtuese dhe funksionale me së paku 5 dhoma, për motel me 1 yll dhe 10 dhoma,për motel me 3 yje. Ai është objekt hoteli që ndodhet afër autostradës apo trafikut kryesor që ofron shërbime për sistemim dhe ushqim.Pasi bëhet fj alë për vizitorë të motorizuar në përbërje të motelit apo në afërsi të tij, duhet të ketë pompë benzine, punëtori makinerie, dyqane, këmbimore parash dhe objekte tjera që janë të nevojshme për turistë të tillë.

51

Sipas qëllimit motelet mund të jenë:

√ motele transite- ku mysafirët janë në kalim dhe qëndrojnë shkurt, ndërsa ndërtohet në rrugë ma gjistrale apo në afërsi të qytetit;

√ motele stacionare- është motel ku turistët qëndrojnë një kohë të gjatë (disa ditë), ndërsa ndërtohet afër vendeve turistike apo monumenteve.

Sipas nivelit të akomodimit këto objekte për sistemim kategorizohen në kategori të parë, të dytë dhe të tretë të shënuara me yje (3, 2 dhe 1 yje). Duhet t’i plotësojnë kushtet e njëjta si dhe hotelet për kategori të caktuar dhe ku moteli i kategorisë së tretë të jetë si hoteli i kategorisë së pestë, motel i kategorisë së dytë si hotel i kategorisë së katërt dhe motel i kategorisë së parë si hotel i kategorisë së tretë.

Motelet gjithashtu duhet të sigurojnë edhe vende për parkim të makinave për një person dhe parkingje të posaçme për makina të rënda dhe të lehta.


1. Çka është motel?

2. Sipas qëllimit motelet mund të jenë?

3. Në sa dhe si kategorizohen këto objekte?

3.1.3. PANSIONI

Emri pansion rrjedh nga fj ala frënge pension, që do të thotë objekt që ofron shërbime për sistemim dhe ushqim.

Pansionet janë objekte të hotelit që ofrojnë shërbime për sistemim, ushqim dhe shërbime tjera për mysafirë që qëndrojnë një periudhë më të gjatë të kohës (qëndrim pansioni).

Këto objekte shpesh ofrojnë këto shërbime pansioni:

pansion i plotë - përfshin shërbime për fj etje, mëngjes, drekë dhe darkë;gjysmë pansion – përfshin shërbime për fj etje, mëngjes dhe një nga ushqimet krye-sore: drekë ose darkë.

Pansionet janë me një kapacitet të vogël të dukshëm nga hotelet dhe motelet dhe zakonisht ndodhen në vende turistike, por mundet edhe në qytet.

Kategorizohen në tri kategori: kategoria e parë me së paku 5 dhoma dhe shërbime të njëjta si dhe hoteli i kategorisë së tretë; kategoria e dytë e pansionit si hotel i kategorisë së katërt dhe pansioni i kategorisë së tretë me së paku 10 dhoma dhe shërbime si hotel i kategorisë së pestë.

52


1. Çka është pansion?

2. Çka përfshin shërbimi i pansionit?

3. Çka përfshin shërbimi i gjysmë i pansionit?

4. Në sa dhe si kategorizohet pansioni?

3.1.4. APARTAMENTET TURISTIKE DHE REZIDENCAT

Emri apartament turistik dhe rezidencë është zëvendësim për terminin lagje turistike nga klasifikimi i vjetër i objekteve të hotelerisë.

Apartamenti turistik është objekt i hotelerisë

për sistemimin e përshtatshëm për qëndrim të gjatë të

vizitorëve, ku përveç shërbimit për sistemim është siguruar hapësira dhe pajisja për përgatitje të pavarur dhe konsumim të ushqimit.Apartamentet turistike mund të jenë në përbërje të një tërësie ndërtuese (ndërtesë dhe blloqe), por edhe objekte të shumta në lokacion të njëjtë (lagje për apartamente).

Rezidenca është apartament turistik me kate gori më të lartë.

Apartamentet turistike dhe rezidenca varësisht nga kategoria, duhet të sigurojnë edhe përmbajtje shtesë si: dyqane për blerje të produkteve të kafshëve, objekte të ndryshme për ofrim të shërbimeve për ushqim dhe pije (restorante, piceri, kafe-bare etj.), butikë, rekreacione-sportive, përmbajtje zbavitëse dhe të tjera.

Hapësira duhet të jetë me hortikulturë dhe e rregulluar me një plan të dukshëm në hyrje. Kushtet tjera në lidhje me rregullimin, pajisjet dhe shërbimet janë të ngjashme si te hotelet e kategorive të ngjashme.


1. Çka është apartamenti turistik?

2. Çka është rezidencë turistike?

53

3.1.5. KAMPI

Kampi paraqet një lloj të veçantë të objektit të hotelerisë për sistemim dhe është bartës i grupit të objekteve komplete për sistemim d.m.th lloj “jo hotelier” i sistemimit.

Me kamp nënkuptohet tërësia e organizuar hapësinore dhe funksionale ku mysafirët

sistemohen me automjet të tyre apo të huazuar (tendë, rimorkio, shtëpi kampi etj.)

Toka e kampit duhet të përpunohet në mënyrë të veçantë, e paralelizuar dhe e renditur. Ka disa kufizime në lokacionet e kampit ku ai nuk mund të vendoset.

�� pranë objekteve industriale të rrezikshme për shëndetin dhe jetën e njerëzve;�� në shtretërit e lumenjve të shterura dhe toka që ka përmbytje të shpeshta dhe rrëke; �� pranë monumenteve dhe komplekseve kulturore – historike (në një distancë prej 500

metra).

Organizimi hapësinor dhe funksional i kampit duhet të sigurojë:�� lidhje rrugore me autostradën, trafikun

magjistral dhe rajonal (e paktën 50 metra);�� qasje të makinave dhe këmbësorëve deri te

njësitë e kampit (hapësirë e shënuar dhe e renditur, minimum 15 m2);

�� vetëm një hyrje kryesore me barrierë hekurudhore (natën e ndriçuar); para hyrjes të theksohet dukshëm emri dhe kategoria e kampit, si dhe plani i kampit;

�� në hyrje të ketë recepcion për pranim dhe çregjistrim të mysafirëve, me çmim të theksuar të shërbimeve dhe rendin shtëpiak e kampit;

�� hyrje me kontrollim dhe dalje nga kampi.

Në lidhje me rregullimin duhet të jetë i rregulluar hortikultura dhe i ndriçuar; plazhe të rregulluara; priza të mjaftueshme të energjisë, dushe, VC-ja për burra dhe gra; vend i rregulluar për përgatitje të ushqimit; frigoriferë-kasetë, një jetë të imagjinuar kulturore-zbavitëse (argëtim sipas moshës dhe mjeteve financiare-çmimit); shërbime tregtare-dyqane; objekte për ushqim dhe dëfrim dhe shërbime tjera.Kampet karakterizohen në kategorinë e parë, dytë dhe të tretë me yje.


1. Çka është kampi?

2. Çfarë mund të jetë sistemimi në kamp?

3. Ku nuk guxon të jetë i vendosur kampi?

4. Çfarë shërbime ofron kampi?

5. Në sa dhe si kategorizohet kampi?

54

3.1.6. PUSHIMORET

Pushimoret janë objekte të tipit të mbyllur, por mundet të jenë edhe të tipit të kombinuar.

Shpesh ofrojnë shërbime për sistemim dhe ushqim të kategorisë së caktuar të vizitorëve

(punëtorë, anëtarë të ndërmarrjeve, organizata që i kanë themeluar). Pushimoret duhet t’i plotësojnë këto kushtet për punë, me përjashtimet e mëposhtme:

�� hapësira për qëndrim ditor mundet njëkohësisht të shërbejë edhe si hapësirë për servisim;

�� në qoftë se nuk ka ujësjellës, në secilën dhomë duhet të ketë pajisje për larje ose të ketë një hapësirë të rregulluar për të gjithë për larje;

� duhet të futë ujë në dhomat pa banja, � nëse pushimorja është me shumë kate duhet të ketë një ashensorë për mysafirët

etj.

Gjithashtu objektet për përgatitje dhe shërbim të ushqimit duhet t’i plotësojnë kushtet e parashikuara në restorant.

Ushqimi nëpër pushimore zakonisht është në formë të pansionit të plotë. Sipas kategorisë së konsumatorëve i dallojmë këto pushimore:

√�për fëmijë,

√�për të rinj,

√�për studentë; punëtorë,

√�pushimore për persona me aftësi të kufizuara, etj.

Në pushimoret për fëmijë, objektet për sistemim shpesh janë me tre ose më shumë krevate, mobilet nuk janë luksoze, ndërsa objekti duhet të ketë lokale të hapura dhe të mbyllura që ofrojnë lloje të ndryshme të argëtimit për fëmijët.

Pushimoret për të rinj, student dhe punëtorë, nga ana e pajisjeve kanë karakteristika të ngjashme si me ato të fëmijëve, ndërsa ndryshojnë në aspektin e llojeve të shërbimeve brenda pansionit që i ofrojnë, që varet nga nevoja dhe interesimi i konsumatorëve.

Pushimoret për personat me aftësi të kufizuara duhet plotësisht t’u përshtaten nevojave dhe kërkesave të vizitorëve. Kjo do të thotë se duhet të kenë hyrje të përshtatshme te të gjitha lokalet e objektit, ndërsa lokalet për sistemim, ushqim dhe zbavitje, të pajisen në pajtim me nevojat e konsumatorëve.


1. Çfarë objektesh hotelerie janë pushimoret?

2. Çfarë shërbime ofrojnë pushimoret?

3. Çfarë pushimore dallojmë?

55

3.1.7. SHTËPIA, APARTAMENTI DHE DHOMA ME QIRA

Shtëpitë, apartamentet dhe dhomat me qira janë objekti në pronësi të personave privat. Janë të ndërtuara për pushim të pronarëve dhe familjet e tyre, por të njëjtat jepen me qira edhe për turistët.

Nga ana e pajisjeve duhet të plotësojnë kushte minimale për objekte hoteliere, përkatësisht kushtet e parashikuara me kategorizim.


1. Në pronësi të kujt janë shtëpitë, apartamentet dhe dhomat me qira?

3.1.8. OBJEKTET E HOTELERISË PËR SISTEMIM NË MJETE TË TRANSPORTIT

Objekte të hotelerisë për sistemim mund të ketë në mjete të transportit edhe atë në:

��TREN - tip dhomë-fj etje (me 2 krevate); karrocë turistike (me 3 krevate) dhe automjet fj etjeje (me 6 krevate)

��ANIJE - sistemimi mund të jetë në kabina, dhomat e gjumit dhe në apartamente.��AVION - ku ulëset janë të rehatshme për fj etje, ndërsa pasagjerët marrin batanije dhe

çarçafë.��AUTOBUS - ulëset shtrihen dhe janë të përshtatshme për fj etje.


1. Në cilat mjete të transportit mund të ketë objekte të hotelerisë për sistemim?

56

MBAJ MEND

��Në objektet e hotelerisë për sistemim përfshihen të gjitha llojet e objekteve ku

ofrohen shërbime për sistemim.

��Në R. e Maqedonisë sipas ligjit për veprimtari të hotelerisë, objektet e hotelerisë

grupohen në dy grupe:

��Objektet kryesore për sistemim përfshijnë: hotelet, motelet, pansionet,

apartamentet turistike dhe rezidentët.

��Objekte komplementare për sistemim, ku përfshihen: kampi, pushimorja (për

fëmijë, të rinj etj.), shtëpitë, apartamenti dhe dhomat me qira, shtëpia malore,

shtëpia dhe apartamenti për pushim, banja shëruese dhe objektet e tjera

komplementare.

��Hoteli paraqet një tërësi të caktuar ndërtuese dhe funksionale me së paku 5 dhoma

për sistemim për hotel me 1 yll dhe 10 dhoma për sistemim për hotel me 5 yje.

��Veprimtari kryesore të hotelit është ofrimi i shërbimeve për sistemim.

��Me apartament nënkuptohet tërësia e hapësirave ku ka paradhomë, dy dhoma

dhe banjë.

��Depandans është objekti i cili ndodhet në afërsi të hotelit dhe ofron shërbime

vetëm për sistemim.

��Sipas ndarjeve të ndryshme hotelet mund të jenë:

��Nëse hoteli ka apo s’ka shërbime të plota dhe hotele garnirë.

��Sipas kohës së qëndrimit të mysafirëve hotelet mund të jenë: hotele transite dhe

hotele për pansion.

��Sipas kohës së punës mund të jenë: hotel i përhershëm dhe hotel sezonal.

��Sipas vendit ku është ndërtuar hoteli mund të jetë: hotel në qytet (hotel në qytet),

hotel buzë ujit (detit, liqenit apo lumit) dhe hotel malor.

��Sipas qëllimit hotelet mund të jenë: hotele për shërim, hotel turistik, reprezentativ,

hotel sportiv.

57

��Sipas rregullave më të reja hotelet karakterizohen (ndahen) në 5 (pesë) kategori të

shënuara me yje, nga më e larta me 5 yje deri në kategoritë më të ulëta 4, 3, 2 dhe 1.

��Moteli paraqet tërësi ndërtuese dhe funksionale me së paku 5 dhoma për motel

me një yll dhe 10 dhoma për motel me 3 yje, të ndodhur afër autostradës apo

komunikacionit kryesor.

��Sipas qëllimit motelet mund të jenë: motele transite dhe motele stacionare.

��Pansionet janë objekte të hotelit që ofrojnë shërbime për sistemim, ushqim dhe

shërbime tjera, të mysafirëve që qëndrojnë një kohë të gjatë (qëndrim pansional).

��Apartamenti turistik është objekt i hotelerisë për sistemim i përshtatshëm për

qëndrim të gjatë të vizitorëve, ku përveç shërbimit për sistemim është siguruar

hapësirë dhe pajisje për vet përgatitjen dhe konsumimin e ushqimit.

��Me kamp nënkuptohet tërësi e organizuar hapësinore dhe funksionale ku mysafirët

sistemohen me auto-kamp të vetin apo nga kampi me pajisje të huazuar (tendë,

rimorkio, shtëpiza- kamp, etj.)

��Pushimoret shpesh ofrojnë shërbime për sistemim dhe ushqim të kategorisë së

caktuar të vizitorëve (punëtorë, anëtarë të ndërmarrjeve, organizata që i kanë

themeluar).

��Shtëpitë, apartamentet dhe dhomat me qira janë objekte në pronësi të qytetarëve,

që janë të ndërtuara për pushim të pronarëve dhe familjeve të tyre dhe jepen me

qira edhe për turistë.

��Objekte të hotelerisë për sistemim mund të ketë në mjetet e transportit edhe atë në:

tren, anije, avion, autobus.

58

3.2 BJEKTET E HOTELERISË PËR USHQIM DHE PIJE

Objektet e hotelerisë për ushqim dhe pije përfaqësojnë objekte të pavarura të organizuar të cilat kryejnë përgatitje, prodhim dhe shërbim të ushqimit dhe pijeve.

Sipas ligjit për veprimtari hoteliere në Maqedoni objektet e hotelerisë për ushqim

dhe pije ndahen në:

�√� restorante dhe objekte tjera për shërbim- janë të gjitha ato objekte ku personeli u shërben mysafirëve;

�√� objekte tjera të hotelerisë – janë ato objekte ku mysafirët vet shërbehen.


1. Çka paraqesin objektet e hotelerisë për ushqim dhe pije?

2. Si ndahen objektet e hotelerisë për ushqim dhe pije sipas ligjit për veprimtari të

hotelerisë në R. e Maqedonisë?

3.2.1. RESTORANTI

Restoranti është objekt i hotelerisë ku përgatitet dhe shërbe het ushqimi dhe pijet.

Oferta e restorantit e cila përfshin ushqime të ftohta dhe të ngrohta, ëmbëlsira, pije alkoolike dhe joalkoolike u prezantohet konsumatorëve nëpërmjet listës së ushqimeve, menysë, kartës së pijeve dhe çmimeve të caktuara.

Restorantet mund të jenë:

Restorante klasike - përgatiten ushqime të ftohta dhe të ngrohta dhe shërbehen pije alkoolike dhe joalkoolike, pije të ftohta dhe të ngrohta dhe mund të jenë të pavarur apo në përbërje të ndonjë objekti tjetër.

Restorante të specializuara – janë restorante që janë të specializuara për përgatitje dhe shërbim të ushqimit i cili është specifik dhe mund të jenë:

��restorante kombëtare - përgatisin dhe shërbejnë ushqime kombëtare karakteristike për kuzhinë të caktuar në objekt të rregulluar në mënyrë autentike, arkitektonike dhe enterike (restorante kineze meksikane, italiane etj);

��restorante të peshkut – përgatisin dhe shërbejnë specia-litete nga peshku dhe përpunime të tyre;

59

��restorante të përgatitjeve të qumësht - përgatisin dhe shërbejnë ushqime të ngrohta dhe të ftohta kryesisht nga qumështi dhe produkteve të qumështit, makarona, vezë, fruta dhe perime, ndërsa shërbehen pije joalkoolike;

� restorante gjuetie - në listën e tyre të ushqimeve ofrohen specialitete nga mishi i gjuetisë dhe përpunime të tyre;

� restorante vegjetarianë – përgatisin dhe shërbejnë ushqim me origjinë bimore;

� restorante diete - përgatisin dhe shërbejnë ushqime me masë më të vogël të kalorisë (për arsye shëndetësore, fetare apo të tjera).

Në objektet tjera të hotelerisë bëjnë pjesë:

√ kafeneja – është objekt ku shërbehen pije dhe ushqime të thjeshta dhe ëmbëlsira; √ bife – është objekt ku shërbehen pije dhe ushqime të ftohta dhe më shpesh ndodhen

në vende të komunikacionit (stacionet e autobusëve, hekurudhore dhe lokacione të ngjashme);

√ birrari – është objekt ku shërbehen kryesisht lloje të ndryshme të birrës dhe përgatiten ushqime të ngrohta dhe të ftohta.

√ restoranti ekspres dhe restoranti për vetë shërbim,

paraqesin objekte ku shërbehen ushqime më parë të përgatitura të ngrohta dhe të nxehta dhe pije.

√ piceri – janë objekte ku përgatiten dhe shërbehen pica, ushqime nga brumi, pije;

√ qebaptore – është objekt për përgatitje të shpejt të ushqimit, janë të pajisura me pulte për shitjen e pijeve ku shërbehen ushqime të përgatitura në skarë dhe ushqime tjera që shpejt përgatiten edhe pije;

√ ëmbëltore – është objekt ku përgatiten dhe shërbehen lloje të ndryshme të ëmbëlsirave dhe akullore, pije joalkoolike.

Një lloj i veçantë i objekteve janë baret. Ata janë kryesisht të orientuara për shërbimin e pijeve. Janë të pajisur me bar- pulte dhe kazanë pijesh. Asortimenti i ofertës është karakteristikë për llojet e caktuara të bareve dhe emrat e tyre.

√ bar aperitiv - mund të jetë pjesë e hotelit apo objektit individual, shërbehen pije alkoolike dhe joalkoolike, si dhe pije të ngrohta dhe të ftohta,

√ kafe bar - zakonisht nuk janë objekte të pavarura dhe janë të vendosura në objekte me qëllime të ndryshme, të rregulluar me bar tërheqës panel, lloje të ndryshme të pijeve dhe ambient të pasur me muzikë;

60

Përmbajtja zbavitëse d.m.th programi dhe skena muzikore janë oferta të rëndësishme të tipave të ndryshme të bareve, si për shembull: bar nate, bar disko, kabare dhe bare të ngjashme.

Sektori i zhvilluar i restoranteve ashtu si në botë, edhe tek ne, ka nevojë për objektet e hotelerisë për ushqime dhe pije të shumta dhe një varg restorantesh për ushqim të shpejtë.


1. Çka është restoranti?

2. Çfarë lloji mund të jenë restorantet?

3. Çfarë shërbime ofron restoranti klasik?

4. Numëroi disa restorante të specializuara?

5. Numëroi cilat objekte bëjnë pjesë në grupin e objekteve tjera të hotelerisë?

6. Numëroi llojet e bareve?

MBAJ MEND

��Objektet e hotelerisë për ushqim dhe pije paraqesin objekte të pavarura të organizuara që kryejnë përgatitje, prodhim dhe shërbim të ushqimit dhe pijeve.

��Sipas ligjit për veprimtarinë e hotelerisë në R. e Maqedonisë objektet e hotelerisë për ushqim dhe pije ndahen në: restorante dhe objekte tjera për shërbim dhe objekte tjera të hotelerisë.

��Restoranti është objekt hoteliere ku përgatitet dhe shërbehet ushqimi dhe pijet.

��Restorantet mund të jenë: klasike dhe të specializuara.

��Restoranti klasik mund të jetë i pavarur ose pjesë e një objekti tjetër.

��Restorante të specializuara- janë restorante të cilët janë të specializuar për përgatitje dhe shërbim të ushqimit e cila është specifike dhe mund të jenë:

��restorante kombëtare, të peshkut, restorante qumështore, të gjuetisë, vegjetarianë, restorante për dietë.

��Në objektet tjera të hotelerisë bëjnë pjesë: kafeneja, birraria, restoranti ekspres dhe restoranti për vetëshërbim, piceria, qebaptorja, ëmbëltorja, bare e të tjera.

61

3.3. KATEGORIZIMI I OBJEKTEVE TË HOTELERISË

Kategorizimi paraqet procesin e klasifikimit të objekteve me lloj të njëjtë sipas cilësisë. Përkatësia e kategorizimit të caktuar garanton cilësi të caktuar të asortimentit dhe mënyrës

së ofrimit të shërbimeve. Kategorizimi më i ulët jep garanci se është i siguruar minimumi i cilësisë së shërbimeve në

kuadër të të njëjtit lloj të objekteve.Çmimi i shërbimeve rritet në pajtueshmëri me kategorizimin e lartë.Kategorizimi iu jep mundësi konsumatorëve të zgjedhin objekte sipas mundësive të tyre. Kriteret bazë që merren gjatë përcaktimit të kategorive janë: madhësia e objektit, sipërfaqja

e dhomave dhe hapësirave tjera, pajisja e dhomave me inventar sanitar, aparate, kondicioner, radio dhe TV e të tjera. Merret parasysh edhe struktura e të punësuarve sipas njohurive të gjuhëve të huaja, niveli i aftësisë profesionale dhe të ngjashme, si dhe zbavitja dhe dëfrimi i ofruar.

Sipas ligjit për veprimtari hoteliere, objektet e hotelerisë karakterizohen me numrin e yjeve edhe atë:

��hotele të kategorisë së parë, dytë, tretë, të katërt dhe të pestë me një, dy, tre, katër dhe pesë yje.

��motele të kategorisë së parë, dytë dhe të tretë me një, dy dhe tre yje.��pansione të kategorisë së parë, dytë dhe të tretë me një, dy dhe tre yje.��apartamente turistike të kategorisë së parë, dytë dhe të tretë me një, dy dhe tre yje.��rezidenca turistike të kategorisë së parë me pesë yje.��kampe të kategorisë së parë, dytë, tretë dhe të katërt me një, dy, tre dhe katër yje.��shtëpi, banesa dhe dhoma me qira të kategorisë së parë, dytë, tretë dhe të katërt me

një, dy, tre dhe katër yje.��restorante dhe objekte tjera për shërbim të kategorisë së parë, dytë, tretë dhe të

katërt me një, dy, tre dhe katër yje.


1. Çka paraqet kategorizimi?

2. Çfarë garanton përkatësia e kategorisë së caktuar?

3. Çfarë mundësie ofron kategorizimi?

4. Cilat kritere kryesore merren gjatë përcaktimit të kategorisë?

5. Si kategorizohen objektet e hotelerisë?

62

3.4. LOKACIONI I OBJEKTEVE HOTELIERE

Lokacioni paraqet pozicion hapësinor të objektit. Vendi- lokacioni i objektit hotelerik ka rëndësi të madhe për punën e tyre të suksesshme. Objekti hotelerik ka lokacion të mirë nëse ndodhet afër tregut për shitje të shërbimeve të tyre.Me lokacion nënkuptohen vendi ku gjendet objekti i hotelerisë.

3.4.1. LLOJET E LOKACIONEVE

Duhet të zgjidhet vendi më i përshtatshëm për ndërtimin e objektit të hotelerisë, në hapësirë më të gjerë apo më të ngushtë (lokacion makro ose mikro).

Lokacioni më i gjerë (makro) e përcakton zonën, rrethin (qytetin, pjesën e qytetit, rrugën) ku ndodhet, punon apo do të ndërtohet objekt i hotelerisë.

Lokacioni më i ngushtë (mikro) paraqet vendin ku ndodhet apo do të ndërtohet objekt i hotelerisë.

3.4.2. FAKTORËT EKONOMIK DHE JOEKONOMIK GJATË

PËRCAKTIMIT TË LOKACIONIT

Në zgjedhjen e lokacionit ndikojnë faktorët ekonomik dhe joekonomik.

Faktorët ekonomik sigurojnë:

zbatimin e parimeve ekonomike të punës (ekonomizëm, produktivitet dhe rentabilitet); pranë tregut për shitje të shërbimeve hoteliere, d.m.th nëse objekti është në afërsi të

konsumatorëve të shërbimeve hoteliere, sa dhe a kërkohen lloje të tilla të shërbimeve; mundësi për sigurim të burimeve të energjisë dhe rregullimeve komunale. Nuk mund të

imagjinohet objekti i hotelerisë pa shërbime energjetike dhe komunale; sigurimin e personelit profesional, nëse ekziston një ofertë e punës profesionale të tregut

dhe të ngjashme. Lokacioni më i mirë jep mundësi për qarkullim më të madh dhe anasjelltas, si dhe çmime

të larta të shitjes për cilësi të njëjtë të shërbimeve.Për shembull, hoteli me kategori me tre yje në Shkup, arrin një normë më të lartë sesa një hotel i njëjtë në Prilep.

63

Faktorët joekonomik e paraqesin interesin e bashkësisë nga objekti i tillë. Gjatë zgjidhjes së lokacionit të objekteve të hotelerisë-turistike duhet të merren parasysh:

interesi i bashkësisë për llojin e objektit të tillë; afërsia e tërheqjeve turistike; infrastruktura komunale; interesi i punës; përfshirja arkitektonike në hapësirën; mbrojtja e rrethit dhe mjedisit është gjithashtu e rëndësishme.

Lokacioni më i mirë është ai ky janë të nevojshme kushtet për punë, ku në kushte më të përshtatshme të punës realizojnë produktivitet dhe racionales.


1. Çfarë nënkupton me nocionin lokacion?

2. Çfarë lloje të lokacioneve ekzistojnë?

3. Cilët faktorë ekonomik ndikojnë gjatë përcaktimit të lokacionit?

4. Cilët faktorë joekonomik ndikojnë gjatë përcaktimit të lokacionit?

5. Cili lokacion është më i mirë?

3.5. KAPACITETI I OBJEKTEVE HOTELIERE

Me kapacitet të objekteve hoteliere nënkuptohet aftësia e tyre prodhuese, përkatësisht aftësia për të prodhuar një numër dhe fitim të caktuar të shërbimeve.Kjo aftësi prodhuese e objektit hotelerik varet nga:

�√ kapaciteti i mjeteve themelore (ndërtesa, rregullime, aparate, makineri, pajisje) dhe�√ numri i të punësuarve në objektet e hotelerisë.

Kur bëhet fj alë për kapacitet të objekteve hoteliere, mendohet për kapacitet për sistemim në objektet për sistemim, ndërsa në objektet për ushqim dhe pije me rëndësi është kapaciteti i vendeve për ulje.

64

3.5.1. LLOJET E KAPACITETEVE

Më shpesh bëhet dallimi mes:

�√ kapacitetit maksimal

�√ kapacitetit real dhe

�√ kapacitetit minimal

Kapaciteti maksimal në hotelerinë paraqet vëllim më të madh të shërbimeve të cilat mund të realizohen me kapacitetin e përhershëm;

Kapaciteti real është ai i cili mund të realizohet në kushte normale të punës (duke i marrë parasysh disa vështirësi gjatë punës, për shkak riparimeve të pajisjeve, nderimeve të mysafirëve etj.), ndërsa

Kapaciteti minimal paraqet kapacitet që mundëson vetëm mbulimin e shpenzi meve të punës.

Përcaktimi i kapacitetit varet nga shumë faktorë: lokacioni, asortimenti dhe mënyra e ofrimit të shërbimeve, kategoria, lloji i objektit (stacionar apo kalimthi), mundësit tregtare për shitje të shërbimeve etj.

Kapaciteti i sistemimit paraqet një bazë fillestare sipas së cilit përcaktohet kapaciteti i përmbajtjeve tjera në hotel (sipërfaqja e sallës së madhe, sipërfaqja dhe kapaciteti dhe sipërfaqja e sallës së restorantit etj.)

Shfrytëzimi i kapaciteteve të objekteve të hotelerisë varet nga:• zgjidhja dhe cilësia e shërbimeve; • njohja e nevojave të tregut;• reklama dhe propaganda e ofertës; • profesionalizmi i personelit; • organizimi i mirë i punës; • ruajtja e drejtë dhe mirëmbajtja e objektit, pajisjet, aparatet e të ngjashme.

Në hotelerinë sezonale konsiderohet si e mjaftueshme kur kapaciteti përdoret nga 100-120 ditë në vit, ndërsa te hoteleria e përhershme shfrytëzimi i kapacitetit duhet të jetë nga 80 % deri 90% në vit.


1. Çfarë nënkuptohet me kapacitet?

2. Çfarë lloje të kapaciteteve ekzistojnë?

3. Nga çka varet përcaktimi i kapacitetit?

4. Nga çka varet përdorimi i kapacitetit?

65

MBAJ MEND

��Kategorizimi paraqet proces të klasifikimit të objekteve nga i njëjti lloj sipas cilësisë.��Përkatësia e kategorizimit garanton cilësi të caktuar të asortimentit dhe mënyrën e

ofrimit të shërbimeve.��Kategorizimi më i ulët jep garanci se është i siguruar minimumi i cilësinë së shërbimeve

në kuadër të llojit të njëjtë të objekteve.��Kategorizimi iu jep mundësi konsumatorëve zgjidhje të objekteve sipas mundësive të

tyre financiare.��Kriteret kryesore që merren gjatë përcaktimit të kategorisë janë: madhësia e objektit,

sipërfaqja e dhomave dhe hapësirave tjera, pajisja e dhomave me rregullime sanitare, aparate, kondicioner, radio dhe TV dhe të tjera.

��Sipas ligjit për veprimtari hoteliere dhe turistike, objektet e hotelerisë kategorizohen me numër të yjeve.

��Lokacioni paraqet pozicion hapësinor të objektit. ��Me lokacion nënkuptohet vendi ku ndodhet objekti i hotelerisë.��Lokacioni (makro) më i gjerë e përcakton krahinën, rrethin (qytetin, pjesën e qytetit,

rrugën) ku ndodhet, punon apo do të ndërtohet objekt i hotelerisë.��Lokacioni (mikro) më i ngushtë paraqet vendin ku ndodhet apo do të ndërtohet objekti

i hotelerisë.��Në zgjedhjen e lokacionit ndikojnë faktorë ekonomikë dhe joekonomikë.��Me kapacitet të objektit të hotelerisë nënkuptohet aftësia e tyre prodhuese, përkatësisht

aftësia për të prodhuar një numër të caktuar të shërbimeve.��Llojet e kapacitetit: kapacitet maksimale, reale dhe minimale.

67

ТЕMA 4.

GJELLËTARIA


kuptimi i detyrave dhe i rëndësisë së gjellëtarisë në konsumimin e drejtë të ushqimit të

njeriut;

njohja e karakteristikave të llojeve të kuzhinave të ndara;

njohja me hapësirat dhe pajisjet në kuzhinë;

njohja dhe dallimi i inventarit me të cilin shërbehen të punësuarit në kuzhinë;

arritja e aftësive për trajtim me inventarin dhe produktet;

identifikimi i vendeve të punës në kuzhinë, detyrimet;

bërja e listës për ushqime dhe meny karta;

emërtimi i shprehjeve nga terminologjia profesionale;

përgatitja e supave, çorbës dhe potazhe; para-haje të nxehta; gjella, garnirë dhe

sallatë;

arritja e përgjegjësisë gjatë punës dhe

arritja e shprehive higjienike gjatë punës me inventar dhe produktet;

69

4.1. HYRJE NË GJELLËTARI

Gjellëtari do të thotë aftësi për t’u gatuar ushqimi, ndërsa në kuptim më të gjerë të fj alës të bëhet zgjedhja e produkteve për ushqimin e njeriut.

Nuk ka dyshim se mënyra e ushqimit të njerëzve primitiv ka pasur një ndikim të madh në formimin e konstruksionit të tyre fizik dhe psikik dhe anasjelltas. Ndjekur nga instinkti për mbijetesë, njeriu primitiv në luftë me rrethinën gjatë gjetjes së ushqimit, i ka përkryer shqisat e tij, mendjen dhe lëvizjen e duarve deri në shkallën e ndarjes së tij nga kafshët tjera.

Me rëndësi të madhe është momenti kur njeriu e zbuloi zjarrin dhe e kuptoi rendësin e tij, si për mbrojtje nga i ftohti, ashtu edhe për ndryshim të vetive fizike të ushqimit me çka ai bëhet më e shijshme dhe më i përshtatshëm gjatë përdorimit për organizmin.

Rëndësia e zjarrit ka edhe kuptim tjetër në jetën e mëtutjeshme të njeriut. Duke mos mundur lehtë ta marr zjarrin nga një vend në tjetrin, njeriu krijon vatra – vende të mbuluara me erë dhe shi (shpella, gropa etj.) rreth të cilave fillon të zhvillohet e tërë jeta e tij.

Përveç vatrave janë zhvilluar rite dhe zakone të ndryshme fetare, ku është përgatitur një lloj i veçantë i ushqimit. Jo rastësisht, sot kur dëshirojmë ta zbulojmë zhvillimin e kulturës njerëzore dhe të shikohet zhvillimi i tij nga arkeologët, kërkohen vendet ku kanë gjurmë nga zjarri.

Krijimi i vatrave çon te ndryshimi kryesor në mënyrën e mëtutjeshme të jetesës dhe të ushqyerit e njerëzve. Nga mënyra nomade, ai fillon të jetojë në vend të caktuar. Zbuste kafshë dhe kultivonte drithëra dhe bimë tjera. Bëhet më pak i varur nga ajo se sa dhe çfarë ushqimi do t’i jap rrethina. Ai fillon ta planifikojë prodhimin e ushqimit.

Ushqimin si produkt për mbajtjen e jetës, njeriu së pari e ka përdorur të papërpunuar ose e ka përgatitur në mënyrë të thjeshtë. Megjithatë, me përparimin e shoqërisë ai fillon ta ndryshojë erën, shijen edhe pamjen e jashtme, duke rritur kënaqësinë gjatë përdorimit të tij.

Me lëvizjet e mëdha të popujve në epoka të caktuara historike, qoftë nëpërmjet luftërave apo më vonë me kolonizime, krijohen mundësi për të njohur, zbatuar dhe për të ndarë shumë aftësi të gatimit nga pjesë të ndryshme të botës dhe ato të transmetohen në shtete tjera. Edhe zhvillimi i tregtisë ka kontribuar me shpërndarje të shpejtë të prodhimeve nga një kontinent në tjetrin.

Zhvillimi i mëtejshëm i gjellëtarisë arrihet në shekullin XVII, kur fillojnë të hapen dhe restorante publike, ku më herët janë përgatitur ushqime nga kuzhina e shtëpisë, ndërsa më vonë janë futur edhe ushqime internacionale. Në shekullin XVII dhe XIX ka një literaturë të pasur për mënyrën e përgatitjes së ushqimeve të ndryshme.

Nuk mund të fl itet për historinë e gjellëtarisë, pa u përmendur edhe emri i Zhorzh Ogis Eskofj e (1847-1935) i cili për shkak të aftësive gjellëtare është quajtur “mbret i kuzhinës”.

Me këmbëngulje ka arrit që gjellëtarinë ta vendosë në baza shkencore. Libri i tij “Doracak gjellësh” dhe sot ka vend në kuzhinën franceze dhe për rëndësinë e madhe qe ka, është përkthyer në shumë gjuhë.

Gjellëtaria merr rëndësi të re pas Luftës së arë botërore, përkatësisht Luftës së dytë botërore.Me përparimin e shkencës dhe teknologjisë janë zgjeruar njohuritë për vlerën e ushqimit

të produkteve dhe për rëndësinë e tyre në ushqim. Kujdesi për ushqim të drejt të popullsisë jep mundësi për jetë më të mirë, për shëndet më të mirë si dhe për rritje të aftësive të punës të njerëzve.

70

Në vitet e fundit, gjellëtaria ka rëndësi të madhe për zhvillimin e turizmit. Bukuritë natyrore të vendit tonë, monumentet e shumta kulturore-historike, prodhimi i produkteve të ndryshme ushqimore si dhe mikpritja e popullit tonë janë sfida të mira, që nëpërmjet kuzhinës shtëpiake, vendi ynë të bëhet edhe më tërheqës për turistët nga e tërë bota.

4.2. NOCIONI, RËNDËSIA DHE DETYRAT E GJELLËTARISË

Fjala gastronomi për herë të parë është paraqitur në Francë, si titull i një poeme e botuar në vitin 1804 nga Zhak Berkru. Përveç popullaritetit të madh që fitoj kjo fj alë, gastronomia ende është vështirë të definohet. Origjina e fj alës nuk është e diskutueshme, në Greqinë e lashtë gastros do të thotë stomak, ndërsa nomos ligj.

Nga njëra anë, gastronomia është zhdërvjelltësi dhe aftësi e lidhur me bukurinë e ushqimit dhe pijeve. Nga ana tjetër, ajo është disiplinë e cila përfshin çdo gjë në lidhje me ushqimin.

Zhvillimi i kulturës, me kalimin e kohës, ka ndikuar të ndryshohet mënyra e gatimit dhe të përshtatet për nevojat e njerëzve.

Gjellëtaria ka rëndësi të madhe për familjen dhe jetën e tyre të lumtur. Ajo kontribuon të fitohen shprehi të shëndetshme të fëmijëve, sepse njohuritë e para për ushqimin e duhur fëmijët e fitojnë në familje me ushqim të shtëpisë. Kjo kontribuon për shëndet më të mirë të popullatës në përgjithësi dhe për komb më të shëndetshëm.

Me rëndësi të veçantë është edhe ushqimi i organizuar dhe i drejt për njeriun punëtor (për të cilën sot pothuajse nuk ka kujdes, e cila do ta përmirësojë produktivitetin), nxënësit në shkolla, fëmijët në entet për fëmijë, pleqtë në shtëpi, në spitale etj.

Gjellëtaria ka rëndësi të madhe edhe në ekonominë e një shteti, në të ardhurat e hotelerisë, por edhe për të ardhurat më të mëdha turistike.

Gjellëtaria dhe hoteleria duhet t’i plotësojnë dhe t’iu mundësojnë mysafirëve ushqim sipas nevojave, dëshirave, shprehive dhe mundësive të tyre

Duhet t’i kushtohet vëmendje moshës, gjinisë, gjendjes shëndetësore dhe karakteristikave tjera individuale të mysafirit.

Përveç kësaj, duhet të mbahet llogari për nevojat higjienike, për pajisjet të cilat i disponon kuzhina, për kohën vjetore, temperaturat ditore, për vlerën klorike të ngrënies e të tjera.Gjellëtaria paraqet bazë të hotelerisë dhe degën e saj kryesore. Sot më nuk objekt hotelier në të cilin nuk përgatitet ushqimi. Nga këto arsye gjellëtarinë duhet ta shohim si parakusht për zhvillimin e hotelerisë në turizëm.


1. Çfarë nënkuptohet me nocionin gjellëtari?

2. Çfarë rëndësie ka gjellëtaria?

3. Cilat janë detyrat e gjellëtarisë?

71

4.3. LLOJET E KUZHINAVE TË HOTELERISË

Kuzhinat në hoteleri ndahen sipas shumë kritereve:

4.3.1. Sipas mënyrës së punës:

а) Restorante

Në kuzhinën e restorantit përgatiten ushqime në bazë të një liste të shkruar të ushqimeve dhe karta të pijeve. Pra, përgatitet më parë asortimenti i parashikuar i ushqimeve dhe pijeve, për një numër të pacaktuar të mysafirëve.

Listat e ushqimeve dhe pijeve duhet të përmbajnë më shumë lloje të ushqimeve dhe pijeve. Duhet pasur aftësi për të përgatitur ushqime me porosi, prandaj kuzhina duhet të ketë më shumë të punësuar.

b) Pansione

Kuzhina e pansionit përgatit ushqime me meny të vërtetuar më herët, me njohje të hershme të numrit të mysafirëve. Këto kuzhine zakonisht ekzistojnë nëpër shtëpi, spitale, hotele sezonale, pushimore, kampe, në automjete të transportit dhe në vende tjera. Zakonisht ofrojnë më shumë lloje të menyve për një ditë.

4.3.2. Sipas numrit të të punësuarve:

Kjo ndarje bëhet sipas kapacitetit (aftësisë) për përgatitjen e ushqimeve dhe numrin i të punësuarve.

а) Kuzhina e vogël e hotelerisë

Është ajo kuzhinë, e cila mund të përgatis deri 100 racione dhe në të janë të punësuar 12 njerëz në 2 ndërrime. Këto kuzhina edhe pse janë të vogla, duhet t’i kenë hapësirat më të nevojshme për punë dhe për zhvillim të pandërprerë të punës, si dhe kushtet e nevojshme higjienike sanitare.

b) Kuzhina e mesme e hotelerisë

Në këtë kuzhinë përfshihen ato kuzhina në të cilat janë të punësuar prej 12 deri 30 persona në dy ndërrime dhe kanë kapacitet të përgatisin prej 100 deri 300 racione (ngrënie). Në kuzhinat e mesme tani më ekzistojnë ndarje e pjesshme e punës, hapësirat zmadhohen me departamente tjera dhe puna në këto kuzhinë është pjesërisht e mekanizuar.

c) Kuzhina e madhe e hotelerisë

Kuzhinat e mëdha janë ato që punësojnë më shumë se 30 persona në dy ndërrime, ndërsa kapaciteti i përgatitjes së racioneve është mbi 300. Në këtë kuzhinë ka shumë departamente të pavarura: kuzhina e nxehtë, kuzhina e ftohtë, kuzhinë kafe, ëmbëltore e të tjera, ku ekziston ndarje e detyrave të punës dhe puna është e mekanizuar.

72

4.3.3. Sipas detyrës që ka në ushqim:

а) Kuzhina klasike

Kjo kuzhinë përgatit ushqim për njerëz të shëndetshëm dhe ushqime të të gjitha llojeve. Kuzhina të këtij lloji kanë objektet e hotelerisë të tipit të hapur dhe të mbyllur. Aty përgatiten ushqime me listë të caktuar të ushqimeve (me zgjedhje të mysafirit) ose me meny të caktuar.

b) Kuzhina diete

Detyrë e kuzhinës së dietës është të përgatisë ushqime me pak kalori me origjinë të bimëve apo të shtazëve. Këtë ushqim e përdorin njerëzit me probleme shëndetësore, fetare apo arsye tjera personale. Tek ne zakonisht është në përbërje të vendeve për shërim, spitale e të ngjashme, apo si pjesë në listën e ushqimeve në ndonjë objekt të hotelerisë.

c) Kuzhina për vegjetarianë

Kjo kuzhinë përgatit ushqime nga produktet ushqimore me origjinë bimore, sepse vegjetarianët nuk hanë produkte me origjinë të kafshëve (vezë, mish, qumësht dhe të ngjashme). Ushqimet përgatiten me yndyra me origjinë bimore. Kuzhina të këtilla më shumë ka në Azi dhe Francë.

4.3.4. Sipas origjinës së ushqimeve:

Kjo ndarje ka ndodhur për shkak se fj ala kuzhinë gjithmonë nuk nënkupton vetëm hapësirë ku përgatitet ushqimi, por fj ala kuzhinë do të thotë edhe mënyrë në të cilën përgatiten ushqimet.

а) Kuzhina e shtëpisë

Në kuzhinën e shtëpisë përfshihen ushqimet që përgatiten dhe janë specifike për krahina të caktuara të shtetit tonë. Për shembull: Troftë në mënyrën e Ohrit; fasule tetovare, troftë e Velesit e të ngjashme.

b) Kuzhina popullore

Në këtë kuzhinë bëjnë pjesë ushqimet që janë karakteristike për të gjitha krahinat e shtetit tonë. Shumë ushqime karakteristike për kuzhinën maqedonase, sot e kanë origjinën nga kuzhina orientale(turke), e cila është karakteristike sipas përdorimit të ushqimeve me miell të kuq, lloje të ndryshme të tavave (tava fasule, tava oriz), musaka dhe të ngjashme, ndërsa prej desertëve, ëmbëlsirat me sherbet (bakllava, kadaifi, tollumbe).

c) Kuzhina internacionale

Kjo kuzhinë i lidh të gjitha ushqimet që janë të njohura dhe të pranuara në shumë shtete. Mënyra e përgatitjes së ushqimeve internacionale në të gjitha shtetet ku përgatitet duhet të jetë e njëjtë. Më të njohura dhe më të shumta janë ushqimet e kuzhinës franceze: Turnedo Rosini, Shatobrijan dhe ashtu me radhë.

73

Kuzhinat e njohura internacionale janë:

Kuzhina franceze

Kjo kuzhinë i ka të gjitha tiparet e kuzhinës moderne dhe bashkëkohore. Mënyra franceze e ushqimit është vënë në shumë vende, ndërsa një numër i madh i ushqimeve janë të emërzuar me fj alë franceze.

Ushqimi për francezët nuk paraqet vetëm konsumim të ushqimit, por edhe kohë për shoqërim dhe relaksim. Dreka përbëhet nga disa ushqime (para haje, supë, ushqim kryesor, djathë, desert).

Kuzhina franceze është karakteristike sipas përdorimit të numrit të madh të djathërave, përpunimeve të mishit, shampanjë, konjak, verë e të tjerë. Gjatë përgatitjes së ushqimeve veçanërisht përgatitet mishi, veçanërisht ai i zierë.

Kuzhinat italiane

Kuzhina italiane është gjithmonë e pasur me ushqim të llojllojshëm, veçanërisht rajonale dhe shijen tradicionale. Ushqimin e përbëjnë disa pjesë.

Përpunimet e mishit (mortadela, përzhuta..) mund të shërbehet vetëm apo me frute të freskëta. Peshku dhe frutat bregdetare janë të njohur në mënyrë të veçantë në krahinat bregdetare. Perimet mund të shërbehen të freskëta, në sallata apo të zier në shumë salca. Domatet janë pjesë përbërëse e salcave për brumëra, sallata, të mbushura apo të pjekura.

Pica ka rrënjë që nga koha e romakëve të lashtë. Çdo rajon në Itali ka tregim të vetin për brumëra. Sot brumërat paraqiten në më shumë se 300 forma dhe janë njëri nga ushqimet më të preferuara. Pjesë përbërëse e brumërave është parmezani (djathi) (prodhohet nga qumështi i lopës), ndërsa tiramisu (që në përkthim do të thotë “më merr”) është pastë me rëndësi tradicionale.

Kuzhina hungareze

Hungarezët janë popull me kulturë dhe mënyrë të jetesës të pasur. Karakteristik kryesore e kësaj kuzhine është përdorimi i piperit në shumë ushqime. Mjaft përdoret vaji i mishit të derrit, erëza të ndryshme, dhjamë, domate.

Ushqimi më i njohur hungarez është jahnia dhe gjithashtu edhe perkelti, tokanji dhe paprikashi. Secila familje në tavolinën e tyre ka jahni djegëse, piperka dhe gjellë peshku.

Nga desertët më të njohura janë tortat, petullat, kremrat dhe petullat. Specialitetet e kuzhinës hungareze shumë mirë përshtaten me verat e njohura hungareze. Çdo krahinë në Hungari ka verë me shije dhe erë specifike, ndërsa për më e mirë konsiderohet vera e Tokait (nga rrethina e qytetit Tokaj), e cila me të drejt është quajtur “mbret i verërave”,.

Kuzhina ruse

Thuhet se, kuzhina franceze është festive, kinezja ekzotike, ndërsa kuzhina ruse është e shëndetshme dhe e shijshme. Brumërat në ushqim kanë traditë të gjatë në ushqimet ruse. Një kohë të gjatë buka ka qene ushqim kryesor kombëtar, ndërsa edhe mysafirët janë pritur me bukë dhe kripë. Pitet gjithmonë kanë qenë pjesë e festimeve, të cilat zakonisht janë mbushur me lloje të ndryshme të mishit, peshkut dhe frutave. Rreth 200 ditë në vit krishterët ortodoks nuk duhej të hanë mish, qumësht dhe prodhime të qumështit dhe për këtë shkak në kuzhinën ruse shumë përdoren perimet, peshqit, frutat dhe kërpudhat, si dhe shumë erëza: majdanoz dhe selino.

74

Kuzhina ruse mund të ndahet në dy grupe të ushqimeve: ushqime të festave dhe ushqime të përditshme. Kuzhina ruse është e pasur me ushqime nga mishi (prej gjedhi,derri, prej dhenve dhe të pulës) dhe përpunimet e tyre. Mishi gjithmonë shërbehet bashkë me perime, brumëra dhe pemë. Ushqimet nga peshku janë nga më të preferuar dhe peshqit i gjen në lumë, liqe dhe dete. Përdoret shumë edhe ikrat e peshqve. Shumë të përfshira janë supat dhe gjellët nga perimet dhe peshku. Karakteristike për këtë kuzhinë është pirja e çajit rus pas ushqimit.

Kuzhina turke

Kuzhina turke është njëra nga dhjetë kuzhinat më atraktive botërore. Bazë e ushqimeve është brumi nga mielli i grurit për bukën e bardhë, pogaçe, simite, kulaç dhe jufka (tëhollime nga brumi). Mjaft përdoret pilafi nga orizi në variante të ndryshme. Karakteristike është byreku dhe qebapi (shprehje që përdoret për ushqimet nga mishi).

Si shtet me katër dete Turqia mjaft përdor peshkun dhe frutat e detit, që shërbehen me perime sezonale dhe sallate.

Nga perimet, rol kryesor ka domatja. Nga erëzat përdorin: kopër, majdanoz, kimë dhe hudhër.

Kuzhina turke ka pasuri ë vërtetë të desertëve. Më të njohura janë llokumi dhe bakllavaja. E pa zëvendësueshme është pirja e kafesë turke dhe çajit turk në bisedë me miqtë.


1. Çfarë mund të jenë kuzhinat sipas mënyrës së punës?

2. Si ndahen kuzhinat sipas detyrës që kanë ushqimet?

3. Si ndahen kuzhinat sipas origjinës së ushqimit?

4. Çfarë është karakteristike për kuzhinën franceze?

5. Çfarë është karakteristike për kuzhinën italiane?

6. Çfarë është karakteristike për kuzhinën hungareze?

7. Çfarë është karakteristike për kuzhinën ruse?

8. Çfarë është karakteristike për kuzhinën turke?

75

MBAJ MEND

��Fjala gastronomi për herë të parë është paraqitur në Francë, si titull i një poeme e botuar në vitin 1804 nga Zhak Berkru.

��Origjina e fj alës nuk mohet, në Greqinë e lashtë gastros kishte kuptimin e stomakut, ndërsa nomos ligj.

��Nga njëra anë, gastronomia është shkathtësi dhe aftësi e lidhur me ushqimin dhe pijet. Nga ana tjetër, ajo është disiplinë e cila përfshin çdo gjë në lidhje me ushqimin.

��Gjellëtaria ka rëndësi të madhe për familjen dhe jetën e tyre të lumtur.

��Kontribuon për shëndetin e mirë të popullsisë së përgjithshme dhe një të kombi të shëndetshëm.

��Gjellëtaria ka rëndësi të madhe edhe në ekonominë e një shteti, në të ardhurat e hotelerisë, por edhe për të ardhura më të mëdha turistike.

��Gjellëtaria paraqet bazën e hotelerisë dhe degën e saj të rëndësishme.

��Kuzhinat në hoteleri ndahen në shumë lloje dhe atë sipas:

• sipas mënyrës së punës mund të jenë: Restorante dhe Pansione; • sipas numrit të të punësuarve mund të jenë: të vogla, të mesme dhe kuzhina të

mëdha hoteliere; • sipas detyrës që e kanë në ushqim mund të jenë: kuzhinë klasike, kuzhinë e dietës dhe

kuzhinë për vegjetarianë; • sipas origjinës së ushqimeve mund të jenë: kuzhina të shtëpisë, kombëtare dhe

internacionale.

��Kuzhinat e njohura internacionale janë: kuzhina franceze, kuzhina italiane, kuzhina hungareze, kuzhina ruse, kuzhina turke e të tjera.

76

4.4. DEPARTAMENTET QË E PËRBËJNË KUZHINËN

Kur të ndërtohet objekti i hotelerisë, duhet të mbahet ku do të vendosen hapësirat e kuzhinës. Ata duhet të sigurojnë punë normale për të punësuarit. Kuzhina duhet të jetë e vendosur në katin përdhes apo në katin më të lartë të objektit të hotelerisë.

Kuzhina duhet të ketë hyrje ekonomike dhe zyrtare. Gjithashtu nuk guxon të jetë afër komunikacionit apo rrugës, sepse dëgjohet zhurmë më e madhe dhe ka pluhur nga automjetet.

Kuzhina duhet të jetë e ndarë nga restoranti që mos të ndihet era, por edhe zhurma. Largësia e kuzhinës nga restoranti nuk duhet të jetë e madhe, që mos të ftohen ushqimet dhe personeli për shërbim mos të bëj shumë lëvizje.

Kuzhina nga restoranti ndahet me ofisin që paraqet zyrë përgatitore të personelit për punë. Kuzhina duhet të ketë ventilim të mirë dhe ndriçim të mjaftueshëm. Departamentet që e përbëjnë bllokun e kuzhinës duhet të jenë me lidhje funksionale dhe t’u përgjigjen standardeve NASSR.

Departamentet që e përbëjnë kuzhinën janë:

��

��

��

��

��

��

��

��

��

departamentet që e

përbëjnë kuzhinën

gardëroba dhe banja

vendi për larjen

e enëve tjera

Shema 4.1. Departamentet që e përbëjnë bllokun e kuzhinës -

kuzhina e ftohtë vendi për pastrimin

e perimeve

vendi për pastrimin

e perimeve

vendi për larjen

e enëve të bardha

vendi për larjen

e enëve tjera

gardëroba dhe banja

kuzhina për kafe

ëmbëltorja

mishtorja

77

KUZHINA E NXEHTË - në këtë kuzhinë përgatiten të gjitha llojet e ushqimeve të nxehta. Ky departament ka në dispozicion inventarin e mëposhtëm: një dhe më shumë furra, tavolina për punë rost-fraj; skarë, koftor; tavolina të nxehta; ben-mari; frigorifer, pajisje universale me më shumë alternativa (bluarje, prerje, për pastë; vegël për matje; stallash për ruajtje të inventarit të imët e të ngjashme.

KUZHINA E FTOHTË - në këtë departament përgatiten të gjitha llojet e ushqimeve të ftohta, para-haje dhe sallate. Disponon me inventarin në vijim: tavolina për punë nga rost-fraj; frigoriferi; vegla për matje; makina për prerje të prodhimeve të mishit; stallash për ruajtje të inventarit; makineri universale me shumë alternativa (bluarje, prerje, qullosje); e të ngjashme.

KUZHINA PËR KAFE – në këtë departament përgatiten kafet dhe pijet e nxehta (kafe të bardhe, çaj, kakao dhe të ngjashme.), ndërsa në hotele përgatitet dhe shërbehet edhe ushqimi për mysafirët. E ka inventarin në vijim: tavolina për punë nga rost-fraj; makina për bluarje të kafes; makinë për kafe ekspresë; çaj dhe kafe të bardhë; frigorifer; aparat për zierje të vezëve; aparat rreshkje; shporet dhe inventar tjetër.

ËMBËLTORE - në këtë departament përgatiten të gjitha llojet e ëmbëlsirave, akullorja dhe komposto. Disponon me inventarin vijues: tavolina punuese nga rost-fraj, nga të cilat njëra nga mermeri; frigorifer për mbajtjen e rregullt dhe të thellë; mikser manual dhe statistikë; shporet; koftor, vegla për matje; makina për akullore, e të tjera.

MISHTORE – në këtë departament përpunohen të gjitha llojet e mishit, ku ka vende të posaçme të cilat janë të ndara për mishin dhe peshkun. Nga inventari ka: tavolina për punë nga rost-fraj; kërcu për prerje të mishit; larje të mishit dhe në mënyrë të veçantë për peshkun; peshore të madhe; e të tjera.

AGAZINË-DORE – është vendi ku ruhen furnizimet e këmbimit që shërbejnë gjatë punës dhe nuk prishjen shpejtë (kripë, sheqer, miell, oriz dhe të ngjashme). Ekzistojnë stallash (rafte) për ruajte të ushqimeve me afat të skaduar dhe duhet të jetë gjithmonë i pastër, pa lagështi, me dritë të mjaftueshme etj.

DEPARTAMENTE PËR PASTRIM TË PERIMEVE

Këto departamente janë të pastra për sistemime të perimeve. Në to ka departamente për larje të perimeve, si dhe peshore, tavolina për punë nga rost-fraj; rafte për ruajtje të perimeve; frigorifer, makina për pastrim të patateve e të tjera.

DEPARTAMENTET PËR LARJE TË ENËVE TË ZEZA - Në këtë departament pastrohen të gjitha llojet e enëve me ngjyrë (tenxhere;

kusi, tepsi, e të ngjashme). Ekzistojnë edhe stallash për ruajtje dhe rregullim të inventarit.

DEPARTAMENTE PËR LARJEN E ENËVE TË BARDHA - Në këtë departament lahen të gjitha llojet e enëve të bardha (vegla të porcelanit dhe gjysmë porcelani, si dhe vegla të metalit) e të tjerë. Ekzistojnë edhe rafte për ruajtjen dhe rregullimin e inventarit, makina për larje të enëve (për inventar të qelqit) dollapë e të tjera.

GARDEROBA DHE BANJA - Këto departamente bëjnë pjesë në bllokun e kuzhinës. Zakonisht gjenden në hapësirat e bodrumit dhe duhet të jenë të ndriçuara. Duhet të ketë gardëroba për secilin punëtor me çelës individual që shërben për ruajtje të gjërave personale dhe kabina të posaçme të dushit.

78

INVENTARI PËR PUNË

Për kryerjen e punëve rreth përgatitjes së ushqimit është e nevojshme të disponohet me inventar të madh dhe të nevojshëm (mjete gatimi).

Në një inventar të madh bëjnë pjesë:

• shporeti, që duhet të jetë i vendosur në mesin e kuzhinës, kështu që do të jetë i përshtatshëm nga të gjitha anët dhe mbi të të jenë të vendosur lecka termik;

• tenxhere të mëdha kuzhine, janë mjaft të përshtatshme, sepse janë hermetikisht të mbyllura, kanë lidhje të drejtpërdrejt të ujit të nxehtë dhe të ftohtë dhe shumë shpejt nxehen;

• skara elektrike, përdoret për pjekje të mishit dhe peshkut në skarë, para se të fillojë të përdoret skara duhet të ngrohet mirë;

• picërrak (salamander) është furrë që ngroh vetëm nga pjesa e lartë dhe përdoret për rreshkje dhe ngrohje të ushqimeve;

• banja e ngrohtë (ben mari) është një enë e madhe me ujë të vluar ku ruhen tenxheret me ushqim për të mos u ftohur;

• makinë për të qëruar patate e cila pastron patate, karota dhe perime tjera dhe mund të jetë me kapacitet të ndryshëm;

• mjete elektrike për akullore e cila vet përgatit akullore;• mjeti universal për kuzhinë, kryen funksione të ndryshme: për

bluarje, për prerje të patateve, për prerje të mishit në trashësi të ndryshme, për bluarje të arrave, mishit e të ngjashme,;

• friteza është një enë e veçantë ku në skajet e të cilës janë të vendosura ngrohje elektrike, për ngrohe të shpejtë dhe me vajin e njëjtë mund të fërgohen produkte të ndryshme;

• mjete pjatalarëse që për 1 orë mund të lajë enë nga 200 shërbyes dhe janë edhe të llojeve të shumta;

• furrë profesionale në të cilën janë të renditura në lartësi disa furra, që mundëson dukshmëri të mirë gjatë pjekjes së produkteve;

• frigoriferë të cilat mund të jenë për mbajtje të vazhdueshme të artikujve ushqimor apo produkteve.

Në inventar të vogël apo mjete për punë numërohen: tenxhere sipas madhësisë të ndryshme, tava, kusi, tepsi, shtrydhëse, lugë franceze, pirunë gatimi, dërrasë për prerje, tëhollurës, forma për dekorim, thika gatimi në madhësi të ndryshme etj.

Mjetet e gatimit duhet të ruhen dhe mirëmbahen. Duhet të jenë të prodhuar nga material që nuk ndryshket-rost fraj.

Të punësuarit në kuzhinë duhet t’i njohin karakteristikat e të gjitha pajisjeve teknike, që të munden t’i përdorin në mënyrë të rregullt.

Gjithashtu, duhet mirë t’i njohin mjetet e pastrimit të inventarit, sepse në të kundërt ata do ta dëmtojnë atë. Sa për inventarin që është i thyer me atë duhet pasur shumë kujdes.

79


1. Ku duhet dhe ku nuk duhet të jenë të vendosura hapësirat e kuzhinës në objektin e

hotelerisë?

2. Cilat departamente e përbëjnë kuzhinën?

3. Përshkruaji departamentet që e përbëjnë kuzhinën?

4. Si ndahet inventari në kuzhinë?

5. Çfarë bën pjesë në inventarin e madh në kuzhinë?

6. Çfarë përfshihet në inventarin për punë?

4.5. KUSHTET HIGJIENIKE-TEKNIKE PËR

PRODHIMIN DHE QARKULLIMIN E PRODUKTEVE DHE LËNDËVE

DHE LËNDËT PËR PËRDORIM TË PËRGJITHSHËM SIPAS NASSR STANDADEVE

Përpunimi i produkteve dhe lëndëve duhet të kryhet në hapësira që mundësojnë zhvillim të pandërprerë të procesit teknologjik në kushtet higjienike.

Hapësirat në të cilat kryhet përpunoheni i produkteve dhe lëndëve duhet në veçanti:�√ të jenë të ndërtuar nga materiali i cili do të sigurojë ngrohje dhe hidrolizë;�√ të kenë sipërfaqe, vëllim dhe lartësi që mundëson kushte higjienike të procesit të

prodhimit;�√ të mos përdoren si depo.Objektet në të cilat kryhet prodhimi i produkteve dhe lëndëve duhet të ndërtohet nga

material i fortë dhe i sigurt (mure, tavane dhe hapësira tjera) që mundësojnë mirëmbajtje të lehtë dhe të suksesshme të higjienës.

Objekti, përkatësisht hapësirat në të cilat kryhet prodhimi i produkteve dhe lëndëve, duhet të jetë i furnizuar me ujë higjienik për pirje, gjithashtu edhe për nevojat sanitare.

Në hapësirat, përkatësisht objektet, duhet të jenë të furnizuar me ujë nga ujësjellësi central. Uji nga ujësjellësi personal, përkatësisht objekt personal, duhet t’i përgjigjet rregullave për ujë për pirje.

Në objektet ku prodhohen produktet dhe lëndët, duhet të ketë kanalizim për ujërat e zeza në pajtueshmëri me rregulloret për mbrojtje të ujërave nga ndotja, si dhe gypa të kanalizimeve me ventile kundërrymës me qëllim të ndalohet hyrja e brejtësve (minjve).

Nëse objekti, përkatësisht hapësirat nuk janë të përfshira në rrjetin e kanalizimeve, atëherë duhet të kenë gropa septike j.

Çdo ditë hiqen mbeturinat e mëdha nga hapësirat ku kryhet procesi i prodhimit të produkteve dhe lëndëve në mënyrë të përshtatshme higjienike.

Në objektin ku kryhet procesi i prodhimeve të produkteve dhe lëndëve, kushtet mikroklimatike duhet të jenë të tilla që të sigurojnë ruajtjen e drejtë të produkteve dhe lëndëve. Objektet, përkatësisht hapësirat duhet të jenë të furnizuara edhe me energji elektrike.

80

Oborri i objektit duhet të jetë pa pluhur, i gjelbëruar dhe i furnizuar me numër të mjaftueshëm të hidrateve dhe lidhjeve për kanalizim. Oborri duhet të jetë i ndarë në dy pjesë: në të pastër dhe të papastër, kështu që era duhet të fryje nga pjesa e pastë kah e papastra.

Varësisht nga lloji dhe vëllimi i procesit teknologjik, objekti përkatësisht hapësirat, duhet të jenë të furnizohen me pajisjet vijuese:

• pajisja për ujë të ngrohtë dhe të ftohtë;• pajisja për sigurim të kushteve mikro-klimatike;• pajisja për ndriçim të hapësirave;• pajisja për mirëmbajtje për higjienë të përgjithshme dhe personale;• pajisja për mirëmbajtje të pastërtisë;• pajisja për furnizim të lëndëve të para dhe gjysmë prodhime deri te makineritë për prodhim;• pajisja për furnizim të prodhimeve të gatshme deri te hapësirat e depos.

Objektet apo hapësirat në të cilat kryhet magazinimi dhe ruajtja e produkteve dhe lëndëve duhet t’i plotësojnë kushtet e parashikuara siç janë:

të jenë në dispozicion; të jenë të ndara nga hapësirat ku kryhet magazinimi dhe ruajtja e lëndëve të para; të jenë të ngritura me dyshemeja që të mundet të pastrohet; pjesët mikroklimatike duhet të jenë të tilla që mund të pastrimi; të jenë të furnizuar me energji elektrike; mënyra e largimit të mbeturinave të mëdha duhet t’i përgjigjet llojit dhe sasisë dhe

vendin e caktuar të magazinimit;të jenë të mbrojtur nga insektet dhe brejtësit; transportimi apo bartja e lëndëve të para dhe produktet e gatshme dhe lëndët të

kryhen me mjete që ruajnë rregullën shëndetësore.

Mjediset (hapësirat) që shërbejnë për qarkullim të produkteve dhe lëndëve duhet të sigurojnë korrektësinë e tyre.Hapësirat duhet të jenë të furnizuara me ujë të ngrohtë dhe të ftohtë higjienike, ndërsa kushtet mikroklimatike në hapësirat duhet të ruajnë sigurinë e shëndetit të produkteve dhe lëndëve.

Hapësirat në të cilat kryhet qarkullimi i produkteve dhe lëndëve, në varësi të llojit dhe sasisë së qarkullimit, duhet të furnizuar me: pajisje për kushte mikroklimatike, pajisje për ruajtje të pastërtisë dhe pajisje dhe mjete të nevojshme për mirëmbajtje të higjienës së përgjithshme dhe personale.

Inventari, raftet, ormanët, stendat, vitrinat etj duhet të jenë të lëmuar që të munden lehtë të mirëmbahen.


1. Shpjego cilat janë kushtet higjienike-teknike që duhet të sigurohen gjatë prodhimit dhe

qarkullimit të ushqimit?

2. Si duhet të ruhen dhe mirëmbahen lëndët dhe hapësirat për punë?

81

��

��

�� , ��

��

��

��

��

��

��

4.6. VENDET E PUNËS DHE DETYRAT E PUNONJËSVE NË KUZHINË

SHEFI I KUZHINËS

Përgatitës i salcave Përgatitës i salcave

Përgatitës i salcave




Përgatitësi për restorante

Përgatitësi për njerëz në dietë

dhe vegjetarianë

Përgatitësi për personelin

Përgatitësi i sallatave

Përgatitësi i ëmbëlsirave

Kasapi

Përgatitësi i peshqve dhe

gaforreve

Përgatitësi për pjekje

Skema 4.2 Sistemi francez apo brigadier i organizatës

Kasapi

Përgatitësi i peshqve

dhe gaforreve

Përgatitësi i gjellëve dhe supave

Përgatitësi për pjekje

82

Shefi i kuzhinës

Shefi i kuzhinës menaxhon organizimin e përgjithshëm të punës dhe të punësuarit në kuzhinë. Ai duhet të jetë profesionist dhe të ketë përvojë pune shumëvjeçare. Duhet të jetë energjik, i drejt, tolerant, përmbushësh i detyrave, të mbajë rendin dhe disiplinën, si dhe të dijë të organizojë punën. Nga aftësia e shefit varen reputacioni i objektit hotelier.

Detyrat e tij janë: të bëjë listën e ushqimeve dhe kartat e menysë (së bashku me shefin e sallës); kryen radhitje të punëve dhe detyrave;

porosit produktet e nevojshme për punë; kryen kontrollim të furnizi meve (sipas sasisë dhe cilësisë); e kontrollon cilësinë e ushqimit; mban përgjegjësi për higjienën e hapësirës, vendet e punës dhe të punësuarit.

Ai vazhdimisht duhet t’i përcjell risit në gjellëtarinë, të përdor literaturë profesionale dhe të vizitojë panaire, ekspozita dhe seminare nga fusha e gastronomisë.


Përgatitësi i salcave duhet të ketë njohuri profesionale dhe përvoje pune shumë vjeçare. Ai është gjithashtu edhe zëvendës i shefit të kuzhinës. I ka detyrat vijuese: merr detyra nga shefi i kuzhinës dhe ua transmeton punëtorëve tjerë; i përgatit salcat për kuzhinën e ftohtë dhe të ngrohtë për atë dit; kujdeset pënevojat për produktet e nevojshme dhe i dorëzon te shefi i kuzhinës.

Kasapi

Kuzhina e madhe ka kasap. Ai duhet të jetë profesionist dhe i aftë në punën e tij. Detyrat e tij janë: ta pranojë mishin; ta rregullojë (presë) në pjesë dhe paketojë në mënyrë të përshtatshme dhe ta mbajë në frigorifer.

Përgatitësi i peshkut dhe gaforres

Përgatitësi i peshqve dhe gaforreve është ai me arsimim profesional dhe jashtëzakonisht i aftë në fushën e tij. I përgatit ushqimet nga peshku dhe gaforrja, mban llogari për shfrytëzim të duhur dhe të drejtë të peshqve dhe kujdeset edhe për ruajtje të drejtë të peshkut.

Përgatitësi i supave gjellëve dhe gjellëve të ziera

Përgatitësi i supave dhe gjellëve duhet të jetë person me arsimim profesional dhe me përvojë shumë vjeçare. Ai mban përgjegjësi për të përgatitur supat, gjellë dhe garnire sipas listës së ushqimeve apo menysë. Duhet të jetë i aftë në fushën e tij.

Përgatitësi i pjekjeve

Përgatitësi i pjekjeve është person me arsimim profesional dhe përgatitësi i mirë në fushën e tij. Detyra e tij është ta pjekë mishin sipas porosive nga lista e ushqimeve apo menyve dhe mban përgjegjësi për higjienën në vendin e punës.

83

Përgatitësi në restorante

Në kuzhinat ku ekziston vendi i punës për përgatitës në restorante, që është personi me arsimim profesional dhe përvojë pune shumëvjeçare. I aftë në punën e tij, i gatshëm t’i përgjigjet shpejt porosive të lista së restorantit për të ofruar ushqimet e menyve.

Përgatitësi për dieta apo vegjetarian

Në kuzhina, në qoftë se ka nevojë për përgatitje të llojit të veçantë të ushqimit, mund të ekzistoj vend punë- përgatitësi për dietës apo vegjetarian. Ai person do të përgatit ushqim të veçantë, sepse ushqimi i tillë kërkon mënyrë të veçantë të përgatitjes.

Përgatitësi i ushqimit për personelin

Në hotelet e mëdha ku ka numër të madh të të punësuarve, është e nevojshme të ketë person të veçantë – kuzhinier, i cili e përgatit ushqimin për të punësuarit.

Ushqimi për të punësuarit duhet të jetë i shijshëm dhe i mjaftueshëm, të punësuarit të jenë të kënaqur dhe kjo do të kontribuojë për punën e tyre më produktive dhe kënaqësi.

Përgatitës sallatash

Përgatitësi i sallatave është person me arsimim të specializuar dhe detyra e tij është t’i përgatit sallatat, t’i rregullojë perimet dhe erëzat.

Përgatitësi i ëmbëlsirave

Përgatitësi i ëmbëlsirave është person me arsim të specializuar i cili i përgatit dhe dekoron ëmbëlsirat – desertët sipas listës së ofruar të ushqimeve apo menyve.Duhet të jetë i aftë në punën e tij, të ketë ndjenjë për estetikë dhe dekorim. Duhet të ketë kujdes gjatë përdorimit të materialeve si dhe ruajtjen e produkteve dhe prodhimeve të gatshme (për shkak se prishen lehtë).


1. Cilat vende të punës ekzistojnë në kuzhinë?

2. Cilat janë detyrat e punëve më të veçanta në kuzhinë?

84

4.7. TERMINOLOGJIA PROFESIONALE

Në gjellëtarin si dhe në profesionet tjera përdoren shprehjet-termet për procedura të caktuara apo procese gjatë punës. Shprehjet në terminologjinë janë kryesisht nga krahinat e të folmes franceze.

Disa terme nga terminologjia e gjellëtarisë:

ALA – me kuptim fj alëpërfj alshëm NË MËNYRË, përdoret kur ndonjë ushqim është e përgatitur në një mënyrë, për shembull: Petulla alla Vodno; Shpageta alla Bolonje, e të ngjashme.AROMA- erë e këndshme e ndonjë produkti apo ushqim të përgatitur.BEN – MARI bërje me ujë të nxehtë për mbajtje të temperaturës konstante të ushqimeve të nxehta të gatshme.BLANZHIM – vlim të produkteve të mishin deri në shkallën e zierjes, zbutjes.DEKORIM – zbukurim, ushqimi të merr një pamje të bukur.DINSTOVIMI – zierje të ushqimit të kafshëve në pak ujë dhe në avull.FILIRIM - ndarje e mishit nga eshtrat te peshqit.GARNIRIM – shtim të supeve në lloje të ndryshme të pjekjeve.GRATINIM – pjekje të ndonjë produkti gjysmë të gatshëm për të marrë një ngjyrë të bukur të rumit.KONKASE - prerje të imta të domateve në kube.LEGIR - përbërje nga të verdhat e vezës dhe kosLEGIRIM - trashje e gjellëve me shtruarje.MARINIMI - vendosja e mishit të qëndrojë në marinat (përbërje nga vaji, uthulla, vera dhe mëlmesat)MESAT - mprehës i thikave.PANIRIM - përzierje e produkteve të shtazëve në miell, vezë, prezël.PASTERIZIM - ngrohjen e produkteve jetësore në temperaturë prej 75-85 OС, pa humbjen e shijes dhe vitaminave.POSHIMI - vlimi i ujit të kripur dhe të ujit të thartuar.PREZËL - bukë e ripjekur, e bluar. SALAMURË – mish i kriposur.SKUQJE – miell të skuqur në yndyrë.STERILIZIM - rrezatim ose vlim i nxehtë në ujë i prodhimeve të gatshme mbi 100 OС (120 OС – 130 OС) me çka vazhdohet kohëzgjatja e produkteve.SHPIKIM - shpim i mishit dhe mbushja me sallam, hudhër, tranguj të tharët, karota.TRANZHIM - ndarje e mishit nga eshtrat.

85

MBAJ MEND

��Departamentet që e përbëjnë bllokun e kuzhinës, duhet të jenë të lidhura në mënyrë funksionale dhe të përgjigjen në standardet e NASSR.

��Departamentet që e përbëjnë kuzhinën janë: KUZHINA E NXEHTË, KUZHINA E FTOHTË, KUZHINA PËR KAFE, ËMBËLTORJA, MISHTORJA, DEPO, DEPARTAMENTE PËR PASTRIMIN E PERIMEVE, DEPARTAMENTE PËR LARJE TË ENËVE TË ZEZA, DEPARTAMENTE PËR LARJE TË ENËVE TË BARDHA, GARDEROBA DHE BANJA

��Në inventar të vogël numërohen: tenxhere të ndryshme sipas madhësisë, tava, tenxhere, tepsi, shtrydhëse, sita, borde për prerje, tëhollës, forma për stolisje, thika gatimi në madhësi të ndryshme e të tjera.

��Gjatë prodhimit dhe shitjes së ushqimit duhet të sigurohen kushtet e nevojshme higjienë-teknike në pajtueshmëri me NASSAR standardet.

��Vende pune në kuzhinë janë: shefi i kuzhinës, Përgatitësi i salcave, kasapi, Përgatitësi i peshqve dhe gaforreve, Përgatitësi i supave, Përgatitësi i pjekjeve, Përgatitësi në restorante, Përgatitësi për dieta apo vegjetarian, Përgatitësi i ushqimit për personelin, Përgatitësi sallatash, Përgatitësi ëmbëlsirash.

��Në gjellëtarin si dhe në profesionet tjera përdoren shprehje-terme profesionale për qasje të caktuara apo procese gjatë kohës së punës.


1. Çfarë nënkuptohet me terminologji profesionale?

2. Sqaroje kuptimin e fj alëve nga terminologjia profesionale?

4.8. KARTA PËR ZGJEDHJE TË USHQIMEVE

4.8.1. LISTA E USHQIMEVE

Lista e ushqimeve nuk është asgjë tjetër, por paraqet, ofertë të shkruar të të gjitha ushqimeve që i përgatit një objekt hotelier.

Jo vetëm tek ne, por edhe në shtetet tjera: Francë, Angli etj, ekziston një huti në lidhje me termet e ushqimeve në listat e ushqimeve dhe menyve.

Shumë shpesh në vend të listave të ushqimit kërkohen meny. Prandaj është e nevojshme të dihet rëndësia e tyre. Është shumë e rëndësishme drejtshkrimi në listën e ushqimeve. Për atë se cilat ushqime do të përfshihen në listën e ushqimeve, shpesh vendos menaxheri në konsultim me shefin e kuzhinës dhe shefin e sallës.

Duhet të shmangen shkurtesat e emrave të ushqimeve apo të rishikohen dhe të përmirësohen emrat apo çmimet.

Pamja e jashtme duhet të jetë e bukur, sepse ajo është me rëndësi të madhe dhe këtu nuk duhet të kursehet.Listat e ushqimeve përbëhen për një periudhë më të gjatë. Ajo duhet të ketë titull që përfshin: emrin e objektit hotelier, vendin dhe numrin e telefonit, datën.

86

��!"

Gjatë shtruarjes të listës së ushqimeve duhet të përfshihen elementet vijuese:�√ emri i plotë i ushqimit (të shmangen termet e huaja dhe të pazakonshme) dhe sasia e tyre,

përbërja e ushqimit (sipas mundësisë edhe imazhi i ushqimit); �√ radhitja e specifikuar e ushqimeve nëpër grupe dhe çmimi për secilin ushqim.

Emrat dhe përbërja e ushqimeve duhet të shkruhen të paktën edhe në një gjuhë të huaj.

Në listën e ushqimeve shkruhen vetëm ato ushqime që i ka objekti i hotelerisë të cilat mund t’i përgatit. Disa objekte të hotelerisë i fusin në listë të gjitha llojet e ushqimeve dhe kur mysafiri porosit, kamerieri i përgjigjet se atë ushqim nuk e kanë, me çka mysafiri me të drejtë reagon.

Gjatë hartimit të listës së ushqimeve duhet të merren parasysh specialitet e shtëpisë, por edhe të mbajë llogari për zakonet dhe shprehitë e mysafirëve.

Hartimi i drejtë i listës së ushqimeve duhet ta ketë renditjen sa vijon:

RENDITJA E LISTËS SË USHQIMEVE

Para-haje të ftohtaSupë, gjellë dhe potazhPara-haje të ngrohtaPeshq dhe gaforreUshqime të gatuaraPjekjeUshqime me porosiGjellë dhe granrite SallatëDjathëDesert AkulloreKompostoFruta

87

#�� Cold Appetizers $�� / Price �� Caviar 500,00 ��. �� Tartar Steak 500,00 ��. �� Parma Ham / Prosciutto 200,00 �� Smoked Salmon 450,00 �� !� �� "!�� Seafood Salad 400,00 ��. �� Sardine 100,00 ��. #�� !� Beef Salad 150,00 ��. �!� �� "�$�� Mushroom Salad 100,00 ��. %�!�� !� Orloff Salad 100,00 ��. ��, %� ��, &��'� Soups - Pottages ��& �� Tomato Pottage 80,00 ��. ��& �� "�$�� Mushroom Pottage 80,00 ��. '!� '�� Small Marmit 80,00 ��. ��(�� ) Egg Bouillon 70,00 ��. #�� " Beef Soup 70,00 ��. *�+�� " Vegetarian Soup 70,00 ��. (�� Hot Appetizers '�� "! -�� Macedonian Appetizer 200,00 ��. ��!�� "�"�� 3� Stuffed peppers with cheese 100,00 ��. ��6��a�� $�� Breaded Zucchini 100,00 ��. ��6�� ! Breaded yellow cheese 100,00 ��. ��$�� "�� Mushrooms sauted with butter 200,00 ��. 9�-�� "� Rissoto with Scampi 350,00 ��. ��!� �� !�� Fusilli with Salmon 350,00 ��. ��"� �� "!�� Seafood spaghetti 350,00 ��. �"+�� ;�!�3�-� Spaghetti Bologneze 240,00 ��. �"+�� '�!�� Spaghetti Milanese 240,00 ��. �� Fish ��&�� " – �!� Grilled “ Krap “ Fish - Palace 1200,00 ��. %�� Gilt – Head Sea Bream 1400,00 ��. �� & Grille Fresh Salmon 1500,00 ��. ��"� � &� Grilled Scampi 500,00 ��. ��"� �� Scampi in tomato sauce 500,00 ��. ��6�� "� Breaded Scampi 500,00 ��. ��"�! �� ! Hot Seafood Cocktail 400,00 ��. �� *�� +�� Vardarsko grne 400,00 ��. ��$� +��$� Tavce gravce 400,00 ��. '�� Makedonska janija 500,00 ��. &�� Roasted meat �� Pork 1000,00 ��. +�� Lamb 1000,00 ��.

SHEMBULL I LISTËS SË USHQIMEVE

Para-haje të ftohta

Havjar Tartare Biftek ProshutaSalmon i nxirëSallata me fruta detiSardeleSallata gjedhiSallata nga kërpudhatSallata Orlov

Supa, Gjella dhe Potazhi

Potazh nga domatePotazh nga kërpudhaMarmit të voglaBuljon me vezëSupa gjedhiSupa vegjetarian

Para-haje të nxehta

Rosticeri maqedonase të nxehtëSpeca të mbushura me djathëKunguj të pjekurDjathë i rreshkurKërpudha në gjalpëRizoto me karkalecaFusile me lososKarkaleca me fruta detiSpageti BollonjezeSpageti Milanezë

Peshq dhe Gaforre

Krap i skuqur – PalasOradLosos të freskëtKarkaleca në prushKarkaleca në salcë domateshKarkaleca të pjekurKoktej i nxehtë i detit

Ushqime të gatuara

Vorbë Vardari Fasule në tavëJani (gjellë) maqedonase

Pjekje

Mish derriMish qengji

Cold Appetizers

KaviarTartar SteakParma Ham / ProsciuttoSmoked SalmonSeafood SaladSardineBeef SaladMushroom SaladOrloff Salad

Soups - Pottages

Tomato PottageMushroom PottageSmall MarmitEgg BouillonBeef SoupVegetarian Soup

Hot Appetizers

Stuff ed peppers ëith cheese Breaded ZucchiniBreaded yelloë cheeseMushrooms sauted ëith butterRissoto ëith ScampiFusilli ëith SalmonSeafood spaghettiSpaghetti BolognezeSpaghetti Milanese

Fish

Grilled “ Krap “ Fish - Palace Gilt – Head Sea BreamGrille Fresh Salmon Grilled Scampi Scampi in tomato sauceBreaded ScampiHot Seafood Cocktail

Vardarsko grneTavce gravceMakedonska janija

Roasted meat

PorkLamb

Çmimi / Price

500,00 den.500,00 den.200,00 den.450,00 den.400,00 den.100,00 den.150,00 den.100,00 den.100,00 den.

80,00 den.80,00 den.80,00 den.70,00 den.70,00 den.70,00 den.

200,00 den100,00 den.100,00 den100,00 den.200,00 den.350,00 den.350,00 den.350,00 den.240,00 den.240,00 den.

1200,00 den1400,00 den.1500,00 den.500,00 den.500,00 den.500,00 den.400,00 den

400,00 den.400,00 den.500,00 den.

1000.00 den.1000.00 den

88

)�� Main Course �� Beefsteak 500,00 ��. ��!� '�3�� Fillet Mignon 500,00 ��.

'�� – �!� Mixed meat - Palace 500,00 ��. '�� )! Macedonian Schnitzel 350,00 ��. ��!�� “ Rural Meat “ 350,00 ��. ��!�� ! Steamed veal meat 400,00 ��. �� !��) Pork knee 400,00 ��. '��(�� "�$�� Medallion with mushrooms 400,00 ��. �� Pepper Steak 500,00 ��. �� +�� Saute Stroganoff 450,00 ��. �� )! Nature Schnitzel 350,00 ��. *�� )! Viennese Schnitzel 350,00 ��. ��!� �� Chicken American 350,00 ��. ��!�� Chicken Steak 300,00 ��. *� �� Side Dishes #��$� ��$� Grand Beans 100,00 ��. �� Fresh Fried Potatoes 60,00 ��. ��!�� "�� Boiled Potatoes 60,00 ��. �� "�� Mashed Potatoes 60,00 ��. %��- Rise 60,00 ��. �"�> "�� Spinach puree 60,00 ��. #�� "�� Peas sautéed in butter 60,00 ��. '�� "�� Carrots sautéed in butter 60,00 ��. �� "�� Green beans sautéed in butter 60,00 ��. �$��, ;��(, ��! Corn, Broccoli, Cauliflower 60,00 ��. '�� Mixed Vegetables 60,00 ��. �� Salads �!� �!� Salad Palace 150,00 ��. '�� !� Macedonian Salad 70,00 ��. ��"�� !� Sopska Salad 100,00 ��. �� !� Tartar Salad 120,00 ��. '�� !� Mixed garden salad 70,00 ��. ��"�� !� Pepper salad 70,00 ��. ��) �!� Cucumber salad 70,00 ��. �� !� Tomato salad 70,00 ��. ?��!� �!� Beet salad 70,00 ��. '�!�� Olives 70,00 ��. �� Cheeses %�$� ;�!� ��3� White feta cheese(sheep’s milk) 90,00 ��. �� ! Kaskaval cheese from “Shara” 90,00 ��. ��!� �!�� Plain yogurt 50,00 ��. 9�� Rokfor 150,00 ��. �� Brie 100,00 ��.

Mish të përzier – PallasShpretkë maqedonaseMish fshatiMuskuj deleshGju të derritMedaljoni me kërpudhaStekë FeferSote Struganoff Shnicëll natyroreShnicëll vjenezePulë AmerikaneStekë pule

Të ziera

Fasule në tavëPatate të skuquraPatate të kripuraPatate pureOrizSpinaqBizele në gjalpëKarota në gjalpëBishtaja në gjalpëMisër, brokull, lulelakërTë ziera të përziera

Sallata

Sallata PallasSallata maqedonaseSallat shopskaSallat taratorSallat e përzierSallat piperSallat kastravecSallat domateSallat panxhar i kuqUllinj

Djathëra

Djathë i bardh i delesDjathë ShareKosRokfordBrie

Mixed meat - PalaceMacedonian Schnitzel“Rural Meat“Steamed veal meatPork kneeMedallion ëith mushroomsPepper SteakSaute Stroganoff Nature SchnitzelViennese SchnitzelChicken AmericanChicken Steak

Side Dishes

Grand BeansFresh Fried Potatoes Boiled PotatoesMashed PotatoesRise Spinach pureePeas sautйed in butter Carrots sautйed in butter Green beans sautйed in butterCorn, Broccoli, Caulifl oëerMixed Vegetables

Salads

Salad PalaceMacedonian SaladSopska SaladTartar SaladMixed garden saladPepper saladCucumber saladTomato saladBeet saladOlives

Cheeses

Ëhite feta cheese(sheep’s milk)Kaskaval cheese from “Shara”Plain yogur Rokfor Brie

500,00 den.350,00 den.350,00 den.400,00 den.400,00 den.400,00 den.500,00 den.450,00 den.350,00 den.350,00 den.350,00 den.300,00 den.

100,00 den.60,00 den.60,00 den.60,00 den.60,00 den.60,00 den.60,00 den.60,00 den.60,00 den.60,00 den.60,00 den.

150,00 den.70,00 den.100,00 den.120,00 den.70,00 den.70,00 den.70,00 den.70,00 den.70,00 den.70,00 den.

90,00 den.90,00 den.50,00 den.

150,00 den.100,00 den

Ushqime sipas porosisë

BiftekFile Minjon

Main Course

BeefsteakFillet Mignon

500,00 den.500,00 den.

89

�� Desserts ��" �!� Cup “ Palace “ 100,00 ��.

�� Tiramisu 70,00 ��. '!�$�� Milk cream 70,00 ��. ��! �� Caramel cream 70,00 ��. �� Bavarian cream 70,00 ��. ��$�� +�; “ Srneci Grb “ 70,00 ��. ��!�� Charlotte cake 70,00 ��. J��!�� Chocolate cake 70,00 ��. ��! �� White cake 70,00 ��, %�� !� Fruit salad 70,00 ��. �� Ice Creams %�� !��!�� Fruit ice cream 80,00 ��. �!��!�� +�� Strawberry ice cream 80,00 ��. �!��!�� ! Vanilla ice cream 80,00 ��. �!��!�� $��!�� Chocolate ice cream 80,00 ��. �� !��!�� Hazelnut ice cream 80,00 ��. �� !��!�� Almond ice cream 80,00 ��. �� !��!�� Kasato ice cream 80,00 ��. �� Parfe 80,00 ��. +�� Compotes ��"�� )�� Cherry compote 50,00 ��. K��"�� Apricot compote 50,00 ��. %�� Fruit mix 50,00 ��. �� je Fruit of the season 90,00 ��.

TiramisuKrem qumështiKrem karameleKrem BavariaShpin kaprolliTorte sharllotTorte çokollateTorte e bardhSallat me fruta

Akullore

Akullore me frutaAkullore me luleshtrydheAkullore me vaniljeAkullore me çokollatëAkullore me lajthiAkullore me bajameAkullore kasatoParfe

Komposto

Komposto nga vishnjaKomposto nga kajsiaMix frutash

Fruta sezonale

TiramisuMilk creamCaramel creamBavarian cream“Srneci Grb“Charlotte cakeChocolate cakeËhite cakeFruit salad

Ice Creams

Fruit ice creamStraëberry ice creamVanilla ice creamChocolate ice creamHazelnut ice creamAlmond ice creamKasato ice creamParfe

Compotes

Cherry compoteApricot compoteFruit mix

Fruit of the season

70,00 den.70,00 den.70,00 den.70,00 den.70,00 den.70,00 den.70,00 den.70,00 den.70,00 den

80,00 den.80,00 den.80,00 den.80,00 den.80,00 den.80,00 den.80,00 den.80,00 den.

50,00 den.50,00 den.50,00 den.

90,00 den

Desertë

Kupa PallasDesserts

Cup “Palace“ 100,00 den.


1. Çka paraqet lista e ushqimeve?

2. Kush e përpilon listën e ushqimeve?

3. Çfarë duhet të merret parasysh gjatë hartimit të listës së ushqimeve?

4. Përshkruani se si duhet të duket lista e ushqimeve?

5. Nga cilat grupe të ushqimeve përbëhet lista e ushqimeve?

90

�� "��>� �� : - �� (�;�$��) �� - �!�&�� - ��$�� ( �� ) �� #�� " 6 6 6 6 '�� 6 6 6 6 ��! ��

� �� & �� "�$�� 6 6 6 6 9�-�� "� 6 6 6 6 ��!�� , ��!�� "�� 6 6 6 6 �� ! 6 6 6 6 ��! �� 6 6 6 6

�

4.8.2. MENYJA

Fjala meny në të folmes dialektore franceze do të thotë ngrënie e plotë, e përbërë nga shumë lloje të ushqimeve.

Me paraqitjen e përgatitësve të parë profesional, filloi të planifikohet se çfarë do të gatuhet në një ditë të caktuar ose në raste të veçanta.

Kështu nga plani i punës së kuzhiniereve u hartua diçka që sot quhet meny listë. Fjala

meny sot ka kuptim internacional dhe do të thotë përcaktim i renditjeve të ushqimeve për

një ngrënie. Zgjedhjen e ushqimeve mund ta bëjë mysafiri (me porosi) apo t’ia ofrojë restoranti. Në disa restorante menyja është shtypur si broshurë apo tabelë me lista të ngrënieve të

mundshme, që mysafiri vet i zgjedh sipas shijes dhe çmimit. Në hartimin e menysë duhet të mbahet llogari për vlerën biologjike dhe duhet të ketë kujdes

për kaloritë e ushqimeve: në renditjen sipas së cilës duhet të shërbehen ushqimet (të vërtetuar në listën e ushqimeve); në përbërjen e ngrënies, në kohën vjetore; asnjë produkt apo qasje e përgatitjes nuk guxon të përsëritet; të njëjtat ngjyra nuk guxojnë të përsëriten.

Ka shumë lloje të menyve:- meny të thjeshtë- meny të përbërë- meny solemne

Meny e thjeshtë

Supë gjedhiх х х х

Jani maqedonaseх х х х

Krem karamele

Meny e përbërë

Potazh nga kërpudhaх х х х

Rizzo nga karkalecх х х х

Mish fshati, patate të kripuraх х х х

Djathë Sharriх х х х

Tortë e bardhëх х х х

Fruta sezonale

91

�� !� �� "!�� 6 6 6 6 ��(�� ) 6 6 6 6 '�� "! -�� 6 6 6 6 '�� - �!� (+��, ��, ;�� "��) 6 6 6 6 9�� 3� 6 6 6 6 ��!�� 6 6 6 6 �!��!�� $��!�� 6 6 6 6 ��-��

& ��

�� .1 ��, ��!, �� 6 6 6 ��!�� , �� -�� !� 6 6 6 J��!�� ?�� : 650 ��.

�� . 2 ` '��

6 6 6 ��!�� , ��!�� "�� 6 6 6 M�� !� 6 6 6 ��

?�� : 800 ��.

Meny e përbërë

Potazh nga kërpudhaх х х х

Rizzo nga karkalecх х х х

Mish fshati, patate të kripuraх х х х

Djathë Sharriх х х х

Tortë e bardhëх х х х

Fruta sezonale

Meny solemne

Sallat me fruta detiх х х х

Buljon me vezëх х х х

Rosticeri maqedonase të nxehtëх х х х

Mish i përzier – Pallas (bizele, karota, bishtaja në gjalpë)

х х х хDjathë Rokford

х х х х ortë sharllot

х х х х Akullore nga çokollata

х х х х Fruta sezonale

Menyja e ditës nr. 1

Petulla, djathë, salcë tartarх х х

Stekë pule, të zier mixSallat sezonale

х х хTortë me çokollatë

Çmimi: 650 den.Menyja e ditës nr. 2

Orduer i përzierх х х

Mish fshati, patate të kripuraх х х

Sallatë maqedonaseх х х

Tortë lajthie

Çmimi: 800 den.

Shembuj të llojeve të menyve

92

Meny nr. 1

Orduer (mish pjekur, djathë, sallatë)х х х

Lazanjaх х х

Qafë të pjekur të derrit me kërpudhaх х хKofsha pule, Sote Stroganov(karota, bizele, misër, patate)

х х хSallatë frutash me akullore

ÇMIMI: 1000.00 denarë

Meny nr. 2

Proshuta dhe pjepërх х х

Pogaçe х х х

Rosticeri e nxehtë (jufka të ziera,kunguj, kërpudha të freskëta në gjalpë, tortë e kripur)

х х хGju i derrit, sote Stroganovkarota, misër, patate, sallata (lakër, karota,domate, kastravecë,)

х х хTortë vllahe

ÇMIMI: 1200,00 den.

MENY SOLEMNE

Dolli e nxehtë (speca të mbushura me djathë, kunguj, palet në mënyrë Vjene)х х х

salcë e zier, patate të kripuraх х х

Rollovan qengji, stekë viçiTë ziera (karota, bizele, misër, patate)

х х хTortë e bardhë

х х хSallatë frutash

ÇMIMI: 1400,00 den.

93


1. Çfarë nënkupton me nocionin meny?

2. Çfarë paraqet menyja?

3. Çfarë duhet të merret parasysh gjatë hartimit të menysë?

4. Sa dhe cilat lloje të menysë ekzistojnë?

USHTRIME: Hartimi i listës së ushqimeve dhe menyve

4.9. PRODUKTE ORIGJINË TË KAFSHËVE DHE TË BIMËVE

4.9.1. PRODUKTE ME ORIGJIN TË KAFSHËVE

Në këtë grup të produkteve me origjinë të kafshëve bëjnë pjesë të gjitha llojet e mishit, peshkut, gaforres, molusqesh e të tjera, si dhe përpunime të tyre. Produktet me origjinë të kafshëve janë ushqim që prishen lehtë, për këtë shkak gjithmonë duhet të jenë të freskëta, para se të përdoren për përgatitje të çfarëdo lloj ushqimi.Mishi me vragë, paraqet garanci për cilësi, inspektuar dhe miratuar nga komisioni për veterinari dhe sanitari. Mishi i pa kontrolluar nuk guxon të përdoret.

Mishi në varësi nga cili lloj i kafshëve janë- do të thotë sipas pamjes së jashtme të kafshëve nga e cila fitohet mishi, ndahet në disa grupe:

а) mish nga kafshët shtëpiak pejzorb) mish nga kafshët me puplac) mish nga kafshët e egra pejzorç) mish nga shpezët e egra me pupla

Në grupin e mishrave nga kafshët pejzor shtëpiak bëjnë pjesë mishi i fituara nga gjedhi (mish gjedhi); qengji (mish qengji); derri (mish derri); delet (mish dele); Cilësinë e mishit të gjedhit e përcaktojnë: ngjyra- duhet të jetë e kuqe;fortësia – duhet të jetë i fortë, i butë, një mish që ngjitet ka shenja sëmundje;aroma- duhet të jetë e freskët dhe e ëmbël, kur nuk ka aromë ose ajo është e keqe, mishi është me cilësi të dobët;përqindja e yndyrës lëviz nga 6 deri 20 %.

94

Mishi i qengjit dallohet nga mishi i lopës nga ngjyra (më i kuq), madhësia e pjesëve, më pak është i fortë dhe më zihet pak se mishi i lopës.

Mishi i derrit ka përdorim të madh në ushqimin e njeriut (përveç tek popujt të cilët nuk e përdorin për arsye fetare). Tretja e tij varet nga përqindja e yndyrave. Ka popuj që nga motivet fetare apo nga kushtet klimatike të zonës nuk e përdorin. Ky lloj i ushqimit në përbërjen e tij ka mjaft yndyra (dhjamë) dhe për këtë shkak edhe tek ne përdoret kryesisht në muajt e dimrit.

Mishi i deles nuk përdoret shumë në gjellëtari, më shumë përdoret individualisht në familje. Cilësi më të mirë ka në periudhën e vjeshtës, ndërsa përdoret në ushqimin e përgjithshëm.

Mishi i qengjit ka përdorim më të madh nga mishi i deleve, sepse është më i mirë. Kapërdorim sezonal nga janari e deri në funt të muajit qershor.

Në mishrat e kafshëve shtëpiake pejzor bëjnë pjesë mishrat e fituara nga;

pula, pata, rosa, gjeldeti dhe pëllumbi.Mish i pulës ndahet në mish pule dhe mish prej zogut të pulës. Ky lloj i mishit në hoteleri është i njohur si mish pule. Mish pule ka gjatë gjithë vitit dhe mjaft përdoret në hotelerinë për ushqime të ndryshme të gatuara, ushqime sipas porosis, në supa, gjellë e të ngjashme.

Në grupin e mishrave nga kafshët e egra me qime bëjnë pjesë: mishra të fituara nga dreri, kaprolli, lepuri dhe derri i egër. Ky lloj i mishit është me karakter sezonal dhe kryesisht përdoret në periudhën e dimrit. Karakteristike për mishrat e egra është ajo se para se të përdoren duhet të qëndrojnë në një lëng (përbërje e verës, uthull, erëza). Shtrirja e mishit të egër në lëngun e përmendur është e nevojshme sepse janë të fortë dhe duke i futur aty fitojnë shije më të mirë, do të thotë humbet aroma e pakëndshme e egërsirës.

Në mishrat nga kafshët e egra me pendla bëjnë pjesë; mishra nga patë e egër, rosë e egër, thëllëzë, fazan, thëllëzë. Këto mishra të egër është e nevojshme të rrinë në lëng të posaçëm. Zakonisht përgatiten në restorante të specializuara.

Peshqit përdoren shumë në ushqimin e njeriut dhe si të tilla mjaft përdoren në hoteleri.

Mishi i peshkut është mjaft i pasur me proteina dhe lehtë tretet në organizmin e njeriut. Është e nevojshme secili kuzhinier të njoh peshqit e freskët. Aji ka luspa të freskëta, sytë i janë të kthjellët dhe nëse mishi shtypet me gisht duhet të mos ngelet vrima në mish. Peshqit mund të jenë të

ujërave të ëmbël; troftë, mustak, belushkë, krap, ngjala, salmon, mlysh,, morenë etj. dhe të detit;

tun, skumbri, sardele, orad, dhëmbok, meruc etj. Gaforret shumë shpesh përdoren në hoteleri. Duhet të sillen të gjalla në kuzhinë, sepse

gaforret e ngordhura mund të jenë të rrezikshme për konsumim. Edhe gaforret, si dhe peshqit ndahen në ujëra të ëmbël dhe të detit.

Në gjellëtarin e hotelerisë mund të gjenden edhe linje, midhje, kërmij, bretkosa, breshka etj.

Në grupin e produkteve të kafshëve me origjinë shtazore që mund të përdoren në gjellëtarin e hotelerisë, bëjnë pjesë edhe prodhimet e produkteve të kafshëve nga origjina shtazore,siç janë: vezët dhe qumështi dhe prodhimet e qumështit.

95

4.9.2. PRODUKTET ME ORIGJINË BIMORE

Në grupin e produkteve të tjera bëjnë pjesë produktet që fitohen nga bimët dhe perimet. Drithërat dhe produktet e tyre janë të rëndësishme dhe si ushqim kryesor për njeriun.

Kanë vlerë të madhe kalorie dhe përdoren në kokrra, të grimcuara, të ziera, të qëruara, t5ë bluara e të kështu me radhë. Në këtë grup bëjnë pjesë; misri, i cili është e pazëvendësueshme në përgatitjen e ushqimit në hoteleri dhe prodhimet e tyre: miell gruri, i cili përdoret më tepër për bukën, përzhitje dhe prodhime brumore; dhe grizi i grurit, që përdoret për përgatitje të para- ngrënieve të ngrohta të ndryshme, si shtesë për supë etj.

Pastaj përdoret thekra, për fitimin e bukës së thekërt, e cila është e shijshme dhe ushqyese, shumë pak përdoret elbi dhe tërshëra dhe atë për qulle të ndryshëm dhe në kuzhinat për ushqime të përgjithshme; misri mund të përdoret si i zier, por nga kokrra e tij fitohet miell, griz dhe nisheste; dhe orizi si prodhim, i cili më së paku përdoret në hoteleri, për përgatitjen e të zierave të ndryshme dhe ushqime të gatuara, gjithashtu përdoret edhe në ëmbëltore.

Te perimet bëjnë pjesë bimët që hahen të tëra apo zgjidhen disa pjesë. Varësisht nga cila pjesë hahet, perimet mund të jenë:

rrënjor: janë ato perime ku rrënja përdoren në ushqim, siç janë: patatja, karota, panxhari i kuq, e të tjera. Nga perimet tranguj është ai nga i cili përdoret trungu në ushqim: qepa dhe hudhra, preshi dhe shpargri; fl etë e perimeve gjithashtu përdoren në ushqim siç janë: spinaq, lakra, lëpjeta, sallata jeshile, etj; Tek perimet lule,të cilave u përdoret fryti bëjnë pjesë: patëllxhani, speci, kastraveci, patëllxhani i zi, kungulli dhe bamjet; në perime të trasha që përdoren në hoteleri bëjnë pjesë: fasulja, bizelja, bishtaja.

Kërpudhat gjithashtu gjejnë përdorim në gjellëtarin e hotelerisë. Është e nevojshme njohuri e duhur për kërpudhat në vende të hapura, sepse mund të jenë të rrezikshme për shëndetin e njerëzve.

Përgatitja e ushqimit nuk mund të paramendohet pa përdorimin e produkteve me origjinë nga bimët, siç janë: sheqeri, glukoza (sheqer rrush), mjaltë, vaji, gjalpi dhe yndyra bimore.

Frutat për pasurinë e tyre me vitamina kanë rol të rëndësishëm në ushqimin e njeriut. Pra, përdoren shumë në gjellëtarin dhe atë të freskëta, të përpunuara (reçel, ëmbëlsirë, lëng, marmelatë e të ngjashme), apo të konservuara.

Në frutat me lëvozhgë bëjnë pjese: arra, bajamet, lajthia, gështenja dhe kikirikë; në fruta luleshtrydhe bëjnë pjesë: luleshtrydhet, mjedhrat, manaferrat, boronica, mollë dhe rrush; në frutat kopshtare bëjnë pjesë; kumbulla, vishnjat, kajsitë, qershitë dhe pjeshkat; në frutat e mollëve bëjnë pjesë: mollët, dardhat, ftonj dhe mushmolla; në fruta jugore bëjnë pjesë: limoni, portokalli, mandarina, shega, banane, fiqtë, hurme, ananas dhe kokos.

Për përmirësim dhe përshtatje të shijes së ushqimeve përdoret bimë me aromë të ndryshme, të cilat quhen erëza.

Erëzat gjatë përgatitjes së ushqimit dhe veçanërisht në gjellëtarin e hotelerisë kanë rëndësi të madhe dhe kanë përdorim të domosdoshëm.

Ato e përmirësojnë shijen e ushqimit, a disa e përmirësojnë edhe tretjen e ushqimit në organizmin e njeriut. Gjatë përdorimit të erëzave nuk duhet të dominoj shija dhe aroma e erëzave, por ta përmirësojnë aromën natyrale të ushqimit. Çdo popull apo zonë përdor erëza të llojeve të ndryshme. Erëza të cilat shpesh përdoren në kuzhinën tonë janë: kripa, piperi, hudhra, bosiloku, majdanozi, labot, mendër, mustardë, piper i kuq, qimnon, kanellë, arrë deti, karafil, vanilje dhe shumë të tjera.

96

MBAJ MEND

��Lista e ushqimeve paraqet ofertë të shkruar të gjitha ushqimeve që i përgatit një objekt i hotelerisë.

��Se cilat ushqime do të jenë të përfshira në listat e ushqimeve, zakonisht vendos menaxheri në konsultim me shefin e kuzhinës dhe shefin e sallës.

��Gjatë hartimit të listës së ushqimeve duhet të përfshihen elementet në vijim: titull i plotë i ushqimit dhe sasia e tyre, përbërja e ushqimit, renditja e caktuar e ushqimeve nëpër grupe dhe çmime për secilin ushqim.

��Hartimi i drejt i listave të ushqimeve duhet ta përcjell rendin e vërtetuar.��Fjala meny në të folmes dialektore franceze do të thotë ngrënie e plotë, e përbërë nga

shumë lloje të ushqimeve. ��Fjala meny sot ka kuptim internacional dhe do të thotë para përcaktim i rendit të

ushqimeve për një ngrënie.��Gjatë hartimit të menysë, duhet të mbahet llogari për vlerën biologjike dhe kalorie të

ushqimeve dhe duhet të kujdesen: në renditjen në të cilën duhet të shërbehen ushqimet (i vërtetuar në listat e ushqimeve); na përbërjen e ngrënies, në sezon të vitit; asnjë produkt apo përgatitje nuk guxon të përsëritet; ngjyra të njëjta nuk guxojnë të përsëriten.

��Ekzistojnë disa lloje të menyve: të thjeshta, të përbëra dhe meny solemne.��Në grupin e produkteve me origjinë të shtazëve bëjnë pjesë të gjitha llojet e mishrave,

peshq, gaforre, molusqe etj., si dhe përpunime të tyre.��Mishrat në varësi se nga cili lloj i kafshëve fitohen, që do të thotë sipas pamjes së jashtme

të kafshëve nga të cilat fitohet mishi, i ndajmë në grupe edhe atë: mishra nga kafshë shtëpiake me qime, mishra nga kafshë shtëpiake me pendla, mishra nga kafshë të egra me qime dhe mishra nga kafshë të egra me pendla.

��Peshqit dhe gaforret zënë përdorim të gjerë në ushqimin e njeriut dhe si të tilla mjaft përdoren në hoteleri.

��Në gjellëtarin e hotelerisë mund të hasen edhe linje molusqe, kërmij, bretkosa, breshka etj.

��Në grupin e produkteve të kafshëve bëjnë pjesë edhe prodhimet të cilat fitohen nga bimët dhe perimet.

��Në gjellëtarin e hotelerisë, me origjinë bimore janë përdorur: drithëra (grurë, thekër, tërshërë, elb, misër, oriz), perime, kërpudha, fruta dhe erëza.


1. Numëroi produktet ushqimore me origjinë shtazore?

2. Si ndahen mishrat në varësi nga lloji i kafshëve, që do të thotë sipas pamjes së jashtme të

kafshëve nga e cila fitohet mishi?

3. Numëroi produktet e kafshëve me origjinë bimore?

97

TEMA 5.

HOSHËRBIMI I HOTELERISË


të kuptuarit e detyrave dhe rëndësia e shërbimit në ofertën e plotë të hotelerisë;

njohja me rregullat për shërbim bashkëkohor;

njohja me objektet dhe inventarin për shërbim;

përfi timi i aftësive për trajtim të inventarit;

identifi kimi i vendeve të punës në restorant dhe obligimet dhe detyrat e tyre;

hartimi i një liste të pijeve;

emërtimi i shprehjeve të terminologjisë profesionale;

nxjerrja e teknikave të thjeshta dhe aftësia gjatë shërbimit;

marrja e përgjegjësisë gjatë punës dhe

përvetësimi i shprehjeve higjienike gjatë punës me inventarin

99

5.1. HYRJE NË SHËRBIM

Puna e shërbimit përbëhet prej përgatitjes dhe kryerjes së shumë detyrave dhe punëve të lidhura me prodhimin dhe dhënien e shërbimeve plotësuese në tregun hotelier.

Qëllimi i punës është që të plotësohen dëshirat dhe kërkesat e konsumuesve dhe gjatë saj të arrihet fitim maksimal. Dija profesionale vjen në shprehje në pak profesione. Kamerieri gjatë shërbimit e demonstron dijen e tij direkt para mysafirit.

Përkrah dijes profesionale, ai duhet të dijë të sillet mirë dhe me edukatë me mysafirët. Do të thotë sjellja e tij e mirë dhe edukata janë të pandara. Të punësuarit kanë mundësi të madhe që gjatë shërbimit të njohin njerëz nga e gjithë bota, tiparet e tyre të mira dhe të këqija, kulturën e tyre.

Që të jetë në shërbim të mysafirëve dhe t’i plotësojë dëshirat e tyre, t’u përmirësojë disponimin, do me thënë duhet të jetë një farë ambasadori në punën e vet.

Njohja e psikologjisë së mysafirëve është punë e rëndësishme gjatë shërbimit, gjithashtu mund të jetë edhe vendimtare për suksesin e emrit të objektit.

5.2. SHËRBIMI PROFESIONAL

Sipas nocionit shërbim në hotelieri nënkuptohet dhënie të shërbimeve të ushqimit dhe pijeve në mënyrë të veçantë hoteliere, përkatësisht shërbim sipas rregullave të dhëna dhe

zbatimi i shkathtësive dhe teknikave gjatë punës.

Personi i cili shërben në restorant duhet t’i plotësojë kërkesat e mysafirëve dhe njëkohësisht ta mbrojë interesin dhe dukjen e restorantit.

Shërbimi kualitativ duhet të jetë profesional, ekonomik dhe kulturor.

Çdo restorant ekspozohet me kualitet dhe zgjedhje të asortimentit të tij të ushqimeve dhe pijeve që t’i plotësojë dëshirat e mysafirëve të vet.

Mënyra ekonomike është njëra nga rregullat bazike të punës, ndërsa arrihet duke shfrytëzuar dituritë dhe inventarin, materialeve dhe kohës, që paraqet kusht të rëndësishëm për suksesin e punës.

Gjithashtu dhe kualiteti i ushqimeve dhe pijeve janë të rëndësishme në ofertë. Në këtë mënyrë arrihet efekti i dyfishtë: kemi mysafirë të kënaqur, të cilët përsëri do të kthehen në objektin tonë dhe të ardhurat janë më të mëdha.


1. Çka nënkuptohet me shërbimin profesional?

2. Si duhet të jetë shërbimi?

100

5.3. SHËRBIMI PËR MYSAFIRË

Të punësuarit edhe përkrah asaj që duhet t’i shërbejnë mysafirët në mënyrë profesionale, duhet që gjatë shërbimit t’i njohin rregullat e sjelljes së mirë, të dinjitetit dhe edukimit. Në përgjithësi është e njohur se nga shkathtësia dhe dituria e tyre, varet edhe renomeja e hotelit.

Për këtë punëtorët janë të përgjegjshëm që të sillen mirë dhe ndaj mysafirëve, por dhe të kanë kujdes gjatë sjelljeve mes vete gjatë punës.

Gjatë shërbimit, kamerierët nuk duhet të fl asin me mysafirët, por t’u përgjigjen shkurt pyetjeve të tyre. Të punësuarit duhet t’i plotësojnë kërkesat e mysafirëve, pa marrë parasysh nacionalitetin e tyre, shkallën e arsimimit, gjininë etj.

Mysafiri kur të hyjë në hotel duhet të ndjehet i rehatshëm dhe i mirëpritur sikur të jetë në shtëpinë e tij.

Gjatë shërbimit, bisedimi mes punëtoreve duhet të bëhet me zë të ulët, me mirëkuptim dhe kontakt të shkurtë.

Gjithashtu dhe përshëndetja e mysafirëve nuk duhet të bëhet me zë dhe prej larg.Përshëndetja bëhet shkurt dhe sjellshëm, si për shembull: mirëmëngjesi, mirëdita,

mirëmbrëma, ditën e mirë, mirupafshim etj.Ndaj të gjithë mysafirëve sillemi mirë dhe me edukatë dhe jo vetëm me ata të cilët na japin

“peshqesh”, ndërsa peshqeshet e mëdha nuk janë të nevojshme!Shefi i sallës, ose personi tjetër i përgjegjshëm (nikoqirja-hostesa), i pret mysafirët dhe

është përgjegjëse që t’iu gjejë vend.. Për të shkuar te vendi i jepet shenjë me dorë, ndërsa pastaj jepet shenjë e vogël e nderimit.

Në mënyrë të duhur t’i ndihmohet mysafirit gjatë zhveshjes së palltos, ndërsa nëse mban ndonjë send në dorë, i marrim t’ia mbajmë, ndërsa nëse ai nuk lejon, atëherë nuk duhet të këmbëngulet. Veshja vendoset në gardërobë, ndërsa mysafirit i jepet verifikim.

Mysafiri kur do të vijë te tavolina, karrigia i largohet që të mund të ulet rehatshëm.Pastaj pyetet: “Me çka mund t’ju shërbejë?” Nëse mysafiri e kërkon listën e hajeve, ajo i

sillet nga ana e djathtë e uljes, shërbehet dhe i lihet në pjesën e dukshme të mysafirit, që kur t’i duhet ta thërret.

Gjatë largimit, karrigia i tërhiqet, i kthehen sendet nga gardëroba, i ndihmohet gjatë veshjes, ia hapë derën dhe e përshëndet me “Mirupafshim, urdhëroni përsëri!”


1. Përshkruaje shërbimin e mysafirëve?

USHTRIME: Pritja e mysafirëve.

101

5.4. KUSHTET BAZË GJATË SHËRBIMIT BASHKËKOHOR

Shërbimi bashkëkohor para vetes shtron shumë kërkesa dhe jo vetëm shërbime për ushqim ose pirje, por duhet të ofrojë dhe mirëpritje. Që të zbatohet e gjithë kjo, duhet të respektohen rregulla të caktuara, edhe atë:

��sjellja

��kujdesi

��sjellja e mirë

��saktësia

��nderi

Sjellja është rregull pa të cilën nuk mund të mendohet shërbimi bashkëkohor. Prej kontaktit të parë me mysafirin, duhet t’u krijojmë disponim të këndshëm. Procedura e sjelljes duhet të jetë e tillë që të mund mysafiri të ndjehet sikurse në shtëpinë e tij të këndshme.

Kujdesi është tipar i cili vlerësohet gjithkund. Të punësuarit në shërbimin çdo ditë kontaktojnë me njerëz të ndryshëm nga kombe, kultura, shkallë të ndryshme të arsimimit, me tradita (zakone) të ndryshme dhe të ngjashme. Për këtë kujdesi duhet të jetë i barabartë për të gjithë mysafirët.

Mirësjellja tek mysafirët është e domosdoshme te personeli shërbyes dhe atëherë kur mysafiri nuk ka sjellje të mirë.

Saktësia fl et për dukjen e objektit hotelier, prandaj të gjithë të punësuarit duhet të jenë të saktë për të përmbushur detyrat. Kjo sjell disponim të mirë te mysafirët dhe largon çfarëdo lloj të nervozes.

Karakteri i veprimtarisë hoteliere është i tillë që kërkon ndershmëri maksimale nga të punësuarit, por edhe nga i gjithë organizimi.

Gjatë punës mund të ndodhin gabime edhe nga ana e mysafirëve edhe nga ana e të punësuarve (gjatë pagesës, harresës ose humbjes së sendeve dhe ngjashëm) dhe në situata të tilla duhet vazhdimisht qenë i ndershëm.


1. Cilat janë rregullat bazë të shërbimit bashkëkohor?

2. Shpjegoi rregullat e shërbimit bashkëkohor?

USHTRİME: Pritja e mysafirëve me përdorimin e rregullave të shërbimit bashkëkohor.

102

MBAJ MEND

��Me nocionin shërbim në hotelieri kuptohet dhënia e shërbimeve të ushqimit dhe pirjes në mënyrë të veçantë hoteliere, përkatësisht shërbimit sipas rregullave të dhëna dhe zbatimin e shkathtësive dhe teknikave gjatë punës.

��Shërbimi kualitativ duhet të jetë profesional, ekonomik dhe kulturor.��Në atë mënyrë arrihet efekti i dyfishtë: kemi mysafir të kënaqur, të cilët përsëri do të

kthehen në objektet tona dhe të ardhura më të mëdha. ��Të punësuarit në shërbim, krahas asaj që duhet t’i shërbejnë në mënyrë profesionale

mysafirët, ata duhet t’i mësojnë dhe rregullat për sjellje të mirë, dinjitoze dhe kulturore.��Në përgjithësi është e njohur se nga sjellja e punëtorëve hotelier, nga shkathtësia dhe

dituria e tyre, varet renomeja e objektit hotelier.��Shërbimi bashkëkohor duhet të respektojë rregulla të caktuara, edhe atë: sjellje, kujdes,

mirësjellje, saktësi, ndershmëri.

5.5. HAPËSIRAT PËR SHËRBIM

Me ligjin e veprimtarisë hoteliere-turistike dhe Rregullores së veçantë për kushtet minimale teknike, si dhe me standardet e reja nga NASSR-ja, janë verifikuar kushtet minimale teknike dhe sanitare, që mund të kryej objekti i veprimtarisë hoteliere.

Në të gjitha lokalet në të cilat qëndrojnë mysafirët, duhet të ketë nxehje dhe ajrosje (ata të cilët punojnë vetëm verës nuk duhet të kenë nxehje).

Veglat e shërbimit dhe ngrënies duhet të ruhen në dollap dhe sirtarë të mbyllur.Në sallën për shërbimin e mysafirëve duhet të sigurohet vend prej 4,80 metra katror për

një tavolinë me katër karrige. Mobilet të jenë në pajtueshmëri me kategorinë e objektit.

Dyshemeja duhet të jetë nga materiali i cili pastrohet lehtë, ndërsa gjatësia e lokalit për shërbim të jetë 3 metra, me sistem për ventilim.

Kuzhina e restorantit sipas madhësisë së vet duhet t’i përgjigjet kapacitetit të lokalit për shërbim.

103

5.5.1. LOKALET NDIHMËSE

Në lokalet ndihmëse hyjnë:

��Reparti përgatitor i të punësuarve në shërbim (Ofis)

Ofisi gjendet në mes të kuzhinës dhe restorantit. Është i vendosur në atë mënyrë për ruajtjen e inventarit të tërë që duhet për kryerjen e shërbimit. Ato janë: çarçafë të restorantit, karroca për shërbim; etj. Në ofis duhet të ketë edhe tavolina ngrohëse dhe të ftohta për nxehje dhe për ftohjen e pjatave, gotave, si dhe për mbajtjen e temperaturës.

��Toçitje të pijeve

Toçitja është lokali nga ku jepen të gjitha llojet e pijeve alkoolike dhe joalkoolike dhe është i vendosur te ofisi. Në të duhet të ketë: aparat për larjen e gotave; makinë për akull; frigoriferë dhe dollapë për ftohje të pijeve; rafte për pije etj.

��Kuzhinë kafeje

Kuzhina e kafesë është e vendosur në të njëjtin repart me mbushjen e pijeve. Ajo duhet të ketë: Tavolinë për ngrohjen e inventarit për lëngje të ngrohta; inventar për ftohje; makina për kafe (kafe ekspres, kafe filtër dhe ngjashëm.)

��Gardëroba dhe banja

Në restorant duhet të ketë gardëroba të veçanta për mysafirët dhe për të punësuarit. Në gardërobat duhet të ketë dhe dush kabina për mbajtjen e higjienës së punëtorëve.

Gjithashtu edhe blloqet sanitare duhet të jenë të veçanta për mysafirët, veçanërisht për personelin.


1. Si duhet të janë të pajisura lokalet e shërbimit?

2. Cilat janë lokalet ndihmëse?

3. Përshkruaji lokalet ndihmëse?

USHTRİME: Vizitë në lokalet e shërbimit.

104

5.6. PAJISJE DHE INVENTAR PËR SHËRBIM

5.6.1 Pajisje për shërbimin

Pajisjen në restorant e përmbajnë mobilet, karriget ndihmëse, tavolina pune, raftet dhe dollapët për ruajtjen e inventarit. Mobilet në restorant varen nga kategorizimi i objektit.

� Lloje të tavolinave

Në restorante gjenden lloje të ndryshme të tavolinave: tavolina të restoranteve; tavolina të ahengjeve; tavolina të kafeterive dhe bareve; tavolina ndihmëse - geridone; tavolina për tarraca dhe bahçe.Sipas formës dallojmë këto tavolina: katërkëndëshe, drejtkëndëshe, rrethore dhe me formë vezake. Në përdorimin më të madh janë tavolinat katërkëndëshe me dimensione 80 ose 90 cm., ndërsa lartësia e tavolinave të restorantit është prej 72 deri në 75 cm.Tavolinat e ahengjeve janë më të gjëra nga ato të restoranteve dhe sillen prej 110 deri në 120 cm., sepse në to duhet të ketë vend për dekorim.Ato të bareve dhe të kafeterive janë prej 60 deri në 65 cm., ndërsa me dimension 60x65 cm.Tavolinat ndihmëse janë tavolina të vogla, të cilat lidhen me ato të restoranteve dhe ndihmojnë gjatë shërbimit në mënyra të llojllojshme.

� Karriget

Shërbejnë për ulje dhe janë në forma dhe madhësi të ndryshme, me mbajtës ose pa to. Mund të jenë të përpunuara nga druri i fortë, si dhe nga konstruksioni i aluminit ose plastikës. Gjatësia e karriges deri te ulësja arrin 45 cm.

5.6.2 Inventari për shërbim

Inventari i plotë me të cilin shërbehen mysafirët quhet inventari për shërbim. Kualiteti i inventarit varet nga kategoria e objektit hotelier.Inventari për shërbim ndahet sipas drejtimit dhe materialit nga i cili është përpunuar, edhe atë në:

1. Inventari i pëlhurës

Në inventarin e pëlhurës hyjnë: çarçafë, copat mbi çarçafë, dorëza dore, palloma dhe peshqirë për fshirje.

Çarçafët mund të jenë të përpunuara nga pëlhura e bardhë, lini dhe pambuku. Çarçafët e bardhë përdoren në restorante, ndërsa në tarrace, bahçe si dhe në sallat e ngrënies përdoren çarçafët me ngjyra pasteli. Ka veç e veç, dyfishe dhe trefishe, me dimensione nga 5 deri në 50 metra (për ahengje).Çarçafët duhet gjithmonë të jenë të pastra dhe të hekurosura. Shërbimi personeli duhet të ketë kujdes si i vendos mbi tavolinat: tegeli i mesëm i çarçafit duhet të jetë në mesin e tavolinës dhe të jetë i ngritur lart. Nga të gjitha anët e tavolinës çarçafi duhet të jetë i barabartë, deri te ulësja e karriges (30 cm).

105

Dimensioni i çarçafit varet nga madhësia e tavolinës. Çarçafët e tavolinave të restoranteve me madhësi standarde arrijnë 80 x 80cm. Duhet të arrijnë 140 x 140cm. Çarçafi i papastër duhet të ndërrohet menjëherë me një të pastër.

� Mbi-çarçafët janë të përpunuara nga materiali i njëjtë sikurse edhe çarçafët. Çdo tavolinë duhet të ketë mbi-çarçaf, madhësia e të cilit varet nga madhësia e tavolinës. Nëse tavolina është 80x80cm, atëherë mbi-çarçafi duhet të jetë me dimensione 80x80 cm. Mbi-çarçafi duhet gjithmonë të jetë i pastër i hekurosur dhe të ndërrohet pas secilit mysafir.

� Pallomat mund të janë të bardha ose me ngjyrë pasteli. Madhësia e pallomave të bardha është 60x60cm., ndërsa pallomat me ngjyrë pasteli janë me dimensione 40x40cm dhe më shpesh përdoren në kafeteri, byfe, në salla për ngrënie dhe ngjashëm.

� Dorëza, personelit i shërben gatë servimit të ushqimit të nxehtë, për mbrojtjen e rrobave dhe duarve nga nxehtësia. Dorëza e dorës gjithmonë mbahet e mbështjellë në dorën e majtë, duhet gjithmonë të jetë e pastër dhe e hekurosur. Dimensioni i dorëzës së dorës është 70x60cm.

� Peshqirët për fshirje shërbejnë për fshirjen e gotave dhe pajisjeve për ushqim. Duhet gjithmonë të jenë të pastër dhe të hekurosur. Peshqirët për fshirje duhet të jenë prej materiali, i cili nuk le qime dhe për çdo inventar është e nevojshme të ketë peshqirë të veçantë për fshirje (me peshqirë të njëjtë nuk mund të fshihen gotat dhe pjatat).

2. Inventar porcelani

Inventari nga porcelani në hotelieri e përbën pajisjen në të cilën hahet dhe pihet dhe inventarin në të cilin servohet dhe shërbehet ushqimi. Inventari gjithmonë duhet të jetë i pastër dhe i dezinfektuar. Përdoret porcelani një ngjyrësh, me fotografi, shenja etj. Kërkohet që në inventar të jetë e vendosur emblema (e dukshme ose jo) e restorantit. Duhet pasur kujdes për porcelanin e krisur dhe të thyer që të mos përdoret për arsye shëndeti. Në hotelieri përdoret inventari vijues nga porcelani: pjatë e rrafshuar, pjatë e thellë, pjatë e cekët, pjatë deserti - për desert; vezakë; filxhanë për kafe dhe lëngje të ngrohta, enë supe; kripëra të ndryshme; çajnik, pjata për pemë etj.

USHTRIME: Njohja me inventarin prej porcelani, polirimi i tij - fshirje, ndarje dhe renditje, si dhe bartje e pjatave në dorë ose karrocë.

3. Inventari prej xhami

Inventari prej xhamit mund të jetë i përpunuar nga xhami i thjeshtë, i kristaltë ose rezistimit të zjarrit. Nga xhami janë të përpunuar të gjitha gotat për raki, konjak, liker, uiski, birrë, limonadë, lëngje pemësh, ujë i tharët, verë e bardhë, verë e kuqe, shampanjë etj; bokall në madhësi të ndryshme; vazo për lule, shpuzore; hedhës për kripë, sheqer, biber të zi; shishe për thartirë dhe vaj (karanfingëll); qirinj etj.

USHTRİME: Njoftimi me inventarin prej xhami, polirimit-fshirjes së inventarit prej xhami.

106

4. Inventari nga argjendi dhe metalet e tjera

Inventar nga argjendi si dhe nga metalet më të shtrenjta të tjera përdorin objektet e hotelerisë të kategorisë më e lartë,. Në përdorim më të shpeshtë është inventari i metalit që nuk ndryshket, i cili nuk është i shtrenjtë, por afati i përdorimit është i gjatë. Në inventarin e argjendit dhe metaleve të tjera hyjnë: pjata për pjekje; pjata për peshk; servisime; kriporet, për çorbë, bokalli për çaj, kafe, qumësht, enë për kaviar, enë për mjaltë; gota për akullore; lugë për çaj, kafe, qumësht, limonadë; pajisje për ngrënie (thikë, pirun, lugë, lugë për desert ose pirun); pajisje për peshk; kapëse për mish, shpageta etj.

5. Inventari ndihmës

Në inventarin ndihmës hynë ajo pajisje e cila i ndihmon personelit shërbyes që ta kryejë detyrën e vet si duhet. Pajisje e tillë janë: ngrohës për ngrënie; ngrohës për kafe; akull-bërës për ftohjen e pijeve, hapës; thika dhe ngjashëm.

6. Inventari i vogël për në tavolinë

Inventari i cili vendoset në tavolinat e restoranteve dhe shërben për të gjithë mysafirët ose është zbukurues i tavolinës, quhet inventar i vogël për në tavolinë. Në këtë inventar hyjnë: vazoja për lule; shpuzorja; numri i tavolinave dhe ngjashëm. Inventar të vogël ka dhe në tavolinën e punës, i cili sipas kërkimit të mysafirit bartet në tavolinë, si: karanfigëll (për uthull dhe vaj); hedhës për kripë, biber, hedhës për sheqer; rrëmoja; brusha për fshirjen e tavolinave; etj..

7. Pajisje teknike

Përdoren dhe mjete të ndryshme teknike dhe pajisje si mjete ndihmëse për shërbim. Në mjetet teknike hyjnë: karrocë e gazit; termos për ushqime të ngrohta, resho gazi; ngrohës për çaj; ngrohës për shkrirjen e gjalpit; karroca për shërbim, bar i vogël lëvizës etj.

Pajisje për ushqim

Pajisja më e përdorur në restorant është piruni, thika dhe luga, luga për desert, piruni për desert dhe thika për desert. Ajo paraqet garniturë për ngrënie e përbërë nga tre numra. Ndërsa në pajisje speciale hyjnë:

��Luga: për lëng të nxehtë, për kafe, për akullore, për limonadë, për bar, për kripë etj.��Piruni: për peshk, për akrepa, për gaforre, për kërmill, për pjepër dhe shalqinj, etj. ��Thika: për peshq, për akrepa, për pemë, për kaviar etj.

107


1. Çka e përbën pajisjen e shërbimit?

2. Si ndahet inventari për shërbim?

3. Çka hynë në inventarin e pëlhurës?

4. Numëro inventar nga porcelani?

5. Numëro inventar nga xhami?

6. Numëro inventar nga argjendi dhe metalet e tjera, si dhe inventar të vogël për tavolina?

7. Çka hynë në inventarin ndihmës dhe pajisjen teknike?

8. Numëroje pajisjen për ushqim?

USHTRİME: Përdorim i drejt i inventarit të shërbimit.

5.7. VENDE PUNE NË SHËRBIM

Vendet e punës në shërbim i përbëjnë personat që e kanë të mbaruar shkollën e mesme profesionale, speciale dhe arsimimin e lartë.

Detyra e tyre themelore është që t’i shërbejnë mysafirët dhe të sillen që mysafirët të ndjehen këndshëm gjatë kohës së qëndrimit në restorant. Puna në shërbim është punë grupore, përkatësisht kupton bashkëpunim mes punëtorëve.Hasen këto vendet vijuese të punës:

SHEFI I SALLËS

Shefi i sallës është një person me shkollë të kryer profesionale-

kamerier, me përvojë pune shumëvjeçare, speciale ose arsimimin e lartë dhe me njohjen e më pak se dy gjuhë të huaja dhe të dijë ta organizojë punën. Ky person ka detyrë për organizimin e tërë shërbimit në restorant.

Ai i pret dhe i përcjell mysafirët, kujdeset që ato të janë të shërbyer profesionalisht dhe me kohë dhe mban kujdes për rendin dhe higjienën në lokalin e shërbimit të lokaleve ndihmëse.

Bashkëpunon me shefin e kuzhinës, merr pjesë në hartimin e listës së ushqimit dhe e kontrollon disiplinën e punës (marrëdhëniet mes punëtorëve dhe mysafirëve dhe marrë dhënieve mes punëtorëve). Kujdeset për përshtatjen më të mirë të punëtorëve të rinj, i drejton në punë, i këshillon dhe u ndihmon në përsosjen e tyre profesionale.

Ai i njeh të gjitha mënyrat e shërbimit, e njeh përmbajtjen e ushqimit dhe të pijeve të cilat i ofron restoranti, është i shkathët në punën e tij, di të përgatit ushqime para mysafirëve, është tolererant, i përgjegjshëm, i drejtë dhe i kompletuar. Vazhdimisht duhet t’i ndjek risitë nga fusha e tij, të vizitojë seminare, panaire dhe ekspozita dhe të përdorë literaturë profesionale.

108

SHEFI I RAJONIT

Shefi i sektorit është person me arsimim profesional-kamerier, me përvojë pune shumëvjeçare si shef ndihmës sektori.

Detyra e tij është ta organizojë shërbimin në sektorin e tij, të udhëheq me personelin shërbyes në sektorin e vet, të kujdeset për rendin, disiplinën dhe higjienën e lokalit në rajonin e tij.

Pranon porosi për ushqim dhe pije, ndërsa me ndihmësin e tij i shërben dhe u bënë pagesën mysafirëve.

Ai është i shkathët në punën e tij, i njeh mënyrat e shërbimit, e njeh përmbajtjen e të gjitha ushqimeve dhe pijeve të cilat ofrohen në restorant, ditë përgatitë ushqime para mysafirëve dhe di gjuhë të huaja.Si person duhet të jetë tolerues, përgjegjës, i sjellshëm, i kulturuar, i kompletuar, i gjindshëm.

NDIHMËS SHEFI I SEKTORIT

Ndihmës shefi i sektorit është kamerier i ri i cili me punën e tij i ndihmon shefit të sektorit.

I kryen të gjitha punët përgatitore për shërbim në sektorin e tij. Gjatë shërbimit e bart ushqimin dhe pijet pas porosisë së

mysafirëve. Duhet ta njoh inventarin dhe pajisjen e shërbimit, si dhe të dijë cili ushqim me cilën pajisje përdoret.

NXËNËS PRAKTIKUES

Nxënësit janë persona të cilët janë arsimuar për t’u marr si kamerier dhe e mbarojnë punën e tyre praktike në restorant.

Nxënësin duhet drejtuar në mënyrë korrekte që ai të fitojë besim në kolegët e tij më të vjetër dhe ta dojë profesionin, për të cilin është përcaktuar. Gjatë kohës së punës së tij në restorant ai duhet të fitojë shprehi të punës, disiplinë dhe përgjegjësi. Duhet ta njoh inventarin dhe ta përgatit për shërbim. Nxënësi i vitit të dytë e kryen punën vet, ndërsa në vitin e tretë kryen punë më të rënda në shërbim.

KAMERIER PËR SHËRBIMIN E USHQIMIT

Kamerieri për shërbimin e ushqimit është i kualifikuar për ta kryer punën në fushën e tij.Duhet t’i dijë të gjitha mënyrat e shërbimit, ta dijë përmbajtjen e ushqimit që ofrohen dhe listën e ushqimeve në restorant, si dhe cilat pije me cilat ushqime shërbehen.

Duhet të dijë të shërbejë në pritje solemne, dreka, darka dhe ahengje.

109

KAMERIER PËR SHËRBIMIN E PIJEVE

Kamerieri për shërbimin e pijeve është i kualifikuar për kryerjen e punëve në fushën e tij. Duhet t’i njoh të gjitha llojet e pijeve alkoolike dhe joalkoolike, lëngjet e nxehta dhe të ftohta, si dhe grupet në të cilat hyjnë.

Gjithashtu, duhet ta dijë përmbajtjen e pijeve të cilat ofrohen në listën e ushqimeve në restorant, si dhe, cilat pije me cilat ushqime shërbehen. Ta dijë burimin e pijes dhe përqindjen e alkoolit.

Duhet të dijë të bëjë pritje solemne, dreka, darka, ahengje dhe ngjashëm.

KAMERIER PËR SHËRBIMIN E VERËS

Në hotelet me kategori më të larta dhe restorante luksoze, të cilat ofrojnë asortiment të madh të verërave, kanë dhe shërbyes të veçanta për verë.

Ai është kamerier me përvojë, i cili e njeh mirë verën që e ofron restoranti në kartën e tij të verës.

Është i veshur me veshje zyrtare, përreth qafës mban zinxhir argjendi në të cilën ka çelës (që asocion në bodrum vere) dhe enë të vogël për degustimin e verës.

Duhet ta njeh burimin e verës dhe nga cila fushë e verës buron, në cilin vit është i prodhuar, sa përqindje të alkoolit përmban, gjatë cilës temperaturë shërbehet dhe në çfarë gote. Detyra e tij është t’i pranojë dhe t’i bartë vetëm porositë për verë.

PËRZIERËSI I PIJEVE (BARMEN)

Përzierësi i pijeve-barmeni është i kualifikuar për kryerjen e punëve në fushën e tij në bar.

Duhet t’i njohë të gjitha llojet e pijeve alkoolike dhe joalkoolike, lëngjet e nxehta dhe të ftohta, si dhe mundësinë për kombinimin e tyre. Ai në të njëjtën kohë mbush dhe përgatitë lloje të ndryshme të pijeve para dhe mbas ushqimit para mysafirëve.

Shërben pije sipas kartës së barit të pijeve me kontaktit direkt dhe tërthorazi me mysafirët.

Prandaj duhet të jetë i kulturuar, i matur në bisedën me mysafirët, i sjellshëm, i buzëqeshur dhe mirë i informuar.

110

KAMERIERI I KATIT

Përveç në restorante, mysafirët mund të jenë të shërbyer me ushqim, pije dhe lëngje edhe në dhoma dhe apartamente.

Në hotelet me kategori të lartë, përkrah personelit shërbyes, në restorant ekziston dhe shërbyes nëpër dhoma (kamerier i katit).

Në çdo kat ka ofis kamerierësh të pajisur me inventar të veçantë për shërbim. Pranon porosi nëpërmjet recepcionit, i porosit në kuzhinë dhe nëpërmjet ashensorit i pranon dhe shërben nëpër dhoma. Gjithashtu, duhet ta dijë përmbajtjen dhe mënyrën e përgatitjes së

ushqimeve dhe pijeve prej listës së ushqimeve.Për shkak se shërben sipas kushteve specifike (në dhoma), gjatë kontaktit indirekt dhe

direkt me mysafirët, ai duhet të jetë i kujdesshëm, i matur në bisedën me mysafirët, i kulturuar, i informuar.

KAMERIER PËR PRERJE – I KATIT

Ky person është kamerier me përvojë punë shumëvjeçare, i kualifikuar për fushën e vet, i vetëm në punën e tij.

Ashtu si çdo vend pune që ekziston në hotelet e kategorive të lartë dhe restorante luksoze edhe detyra e tij është ta përgatit ushqimin para mysafirit, ta përzhis, skuq, ta vë në fl akë.

Ushqimin me mish e sjell para mysafirit në enë specifike me karrocë-geridon, e prezanton, ndërsa pastaj e pret pjese pas pjese, të ashtuquajtur thela.

Për këtë shkak duhet t’i dijë të gjitha pjesët e mishit, gjyveçit dhe zogjve, si dhe recepturave për përzhitje, të dijë ta servojë dhe ta dekorojë ushqimin.


1. Numëro vendet e punës në shërbim?

2. Shpjego detyrat e shefit të sallës?

3. Shpjego detyrat e shefit të sektorit dhe ndihmës shefit të sektorit?

4. Shpjego detyrat e nxënësve në praktikë?

5. Shpjego detyrat e kamerierit për shërbimin e ushqimit dhe pijeve?

6. Shpjego detyrat e kamerierit për shërbimin e verës dhe barmenit?

7. Shpjego detyrat e kamerierit të katit dhe kamerierit të katit?

USHTRİME: Demonstrim të detyrave të punësuarve në shërbim.

111

5.8. MËNYRAT E SHËRBIMIT

Pijet dhe ushqimet e ndryshme shërbehen në mënyra të ndryshme. Në çfarë mënyre do të shërbehet ushqimi i përgatitur, varet nga natyra e përgatitjes, llojet e ushqimit, pamja e ushqimit, numri i mysafirëve etj. Vendi dhe kategoria e restorantit gjithashtu e përcakton mënyrën e shërbimit.

Sipas asaj se në cilën anë shërbehen mysafirët, si dhe sipas individëve të tjerë, në hoteleri ekzistojnë pesë mënyra të shërbimit:

�� frënge

�� angleze

�� ruse

�� amerikane

�� vjeneze

MËNYRA FRENGE

Mënyra frënge e shërbimit ka burimin nga kështjellat e fisnikëve evropian(para se gjithash francezë), ndërsa sot më shumë zbatohen në restorante luksoze.

Karakteristike për mënyrën frënge të shërbimit është ushqimi i cili bartet nga kuzhina me shërbyes të mëdhenj, ndërsa ngrënia të mbaron para mysafirëve (në tavolinë ndihmëse-geridon).

Kur në tavolinë ulen katër persona, kamerieri u sjell vezakun me ushqim të porositur me sallatat dhe i vendos në tavolinat ndihmëse-geridon, pyetet kush është mysafiri kryesor i tavolinës, e merr tepsinë me ushqimin në dorën e majtë (në pallomë të pëlhurës) qëndron nga ana e majtë e mysafirit, shkon një hap me këmbën e majtë, pak ulet për ta afruar tepsinë vezake deri te pjata dhe ia ofroj mysafiri të shërbehet vet me ushqimin kryesor.

Nëse dëshirohet të tregohet shkathtësia e personelit shërbyes, atëherë mund të shërbehen mysafirët në këtë mënyrë: shefi i kuzhinës pjesërisht e përgatitë ushqimin, ndërsa e përfundon shefi i sektorit para mysafirëve.

Shefi i kuzhinës, ushqimin e vendos në vezak të argjend, ndërsa shefi i sektorit e bart, e vendos mbi ngrohësin e tavolinës ndihmëse-geridonit, e pastron të pjekurën ose nëse është peshk e ndan nga kockat, përgatit salcë dhe ia hedh atij.

Kështu këtë ushqimi i studiuar më me detaj, shefi i sektorit e vendos barabartë në pjatë, ndërsa ndihmësi e shërben mysafirin te pritja solemne, më saktë në ahengje, për shkak se dëshirat dhe shijet e mysafirëve janë të ndryshme dhe të panjohura për personelin shërbyes.

Shefi i rajonit e bart vezakun me ushqimin prej kuzhinës, ndalet në anën e majtë të mysafirit, me këmbën e majtë bën një hap përpara, pak ulet, e afron vezakun deri te pjata. Shefi i rajonit e ndan ushqimin kryesor, përderisa ndihmësi e ndan shtesën dhe sallatën në mënyrën e njëjtë. Kjo mënyrë e shërbimit më shumë zbatohet në Francë, ku gjithmonë vlen rregulli: Lëre mysafirin që ngadalë të hajë ushqimin vet dhe të kënaqet në ushqim dhe në shërbim.

112

MËNYRA ANGLEZE

Mënyra angleze e shërbimit rrjedh nga tradita i vjetër angleze, nikoqiri ta shërbejë mysafirin. Vezakët me ushqime dhe pjatat e duhura gjenden në afërsinë e tij në tavolinë ose pranë tavolinës ndihmëse-geridonit, ndërsa ai e servon ushqimin për secilin mysafirë. Shërbimi kryhet me tavolinën ndihmëse-geridon. Për këtë mënyrë të shërbimit nevojitet edhe ngrohësja.

Vezaku me ushqimin vendoset në tavolinën ndihmëse- në anën e djathtë, ndërsa pjatat vendosen në anën e majtë të tavolinës. Çdo ushqim para se të shërbehet i prezantohet mysafirit, pastaj kthehet në tavolinën ndihmëse dhe më pastaj fillohet me shërbimin. Nëse shërbejnë dy veta, shefi i sektorit e ndan ushqimin nëpër pjata, ndërsa ndihmësi i tij i shërben mysafirët me ushqim nga ana e djathtë. Ushqimi në pjatë duhet të jetë në mënyrë profesionale e servuar në mënyrë të rregullt dhe të pastër. Pjata ose vezaku asnjëherë nuk guxojnë të janë të mbushura plotë. Kjo mënyrë e shërbimit gjithsesi është më e shtrenjtë dhe zbatohet në restorante të tipit të kaluar, por mundet dhe në pansione në kategorinë e lartë. Personel duhet të jetë i veshur mirë, me njohje të mirë të gastronomisë dhe shërbimit.

MËNYRA RUSE

Vetë emri tregon se mënyra ruse e shërbimit rrjedhë nga Rusia, ndërsa për herë të parë e takojmë në Evropë, në Perëndim, gjatë kohës së Napolonit dhe sundimit të tij. Deri atëherë është zbatuar mënyra e vjetër dhe e rëndë frënge.

Mënyra ruse e shërbimit për shkak të thjeshtësisë dhe efikasitetit të saj, shpejt i tregoi karakteristikat e veta të mira. Ushqimi bartet në vezak në dorën e majtë në pallomën e pëlhurës. Vezaku me ushqimin vendoset në tavolinën e punës, përderisa pjata vendoset para mysafirit nga ana e djathtë, dora e djathtë.

Pas vendosjes së pjatës, kamerieri kthehet te tavolina e punës, e merr vezakun m e ushqim në dorën e majtë, ndërsa me të djathtën e merr kapësen, me të cilën i shërben mysafirët nga ana e tij e majtë.

Para se të servohet, është e rekomandueshme kjo t’u tregohet mysafirëve. Me atë u mundësohet të shohin se me çka të shërbehen, përkatësisht çka ka përgatitur për

ato shefi i kuzhinës dhe si është e zbukuruar gjithë ajo.Te mënyra ruse e shërbimit është karakteristike se mysafiri mund vet të zgjedh pjesë të

pjekur ose ta kërkojë atë pjesë që e do.

MËNYRA AMERIKANE

Mënyra amerikane e shërbimit në hoteleri nuk është aq i njohur si të tjerat. Kjo mënyrë e shërbimit është e kohës më të re.

Tavolinat e mënyrës amerikane për shërbim vendosen në mënyrën e njëjtë:pjatë e madhe dhe e cekët, pajisje argjendi për ushqim (në varësi të menysë), gotë për ujë dhe gotë për verë të bardhë, të kuqe dhe për desert, ndërsa nëse është e parashikuar në meny vendoset dhe pallomë e bardhë prej pëlhure e restoranti e cila vendoset në pjatën e rrafshët.

Rregulli i përgjithshëm i mënyrës amerikane për shërbim thotë: të gjitha ushqimet e lëngshme – supë, supë në enë të vogël, kafe, çaj shërbehen nga ana e djathtë, përderisa ushqimet e trasha - të pjekur, peshk, gjyveç dhe të ngjashëm shërbehen nga ana e majtë.

113

MËNYRA VIENEZE

Mënyra vjeneze e shërbimit është njëra nga mënyrat më të vjetra të shërbimit.

Gjatë kësaj mënyre të shërbimit ushqimet janë të servuara në pjata në kuzhinë dhe të gatshme barten te njerëzit, me dorën e djathtë dhe nga ana e majtë e mysafirit. Kjo mënyrë e shërbimit është e shpejtë dhe e thjeshtë dhe zbatohet shpesh.

Më herët mysafirët shumë i kanë respektuar këto kamerier, të cilët kanë mundur të bartin numër të madh të pjatave dhe ashtu t’i shërbejnë mysafirët.

Objektet bashkëkohore hotelerie tërësisht e eliminojnë mënyrën e tillë të punës, për arsye higjienike. Shpesh herë ndodh gjatë bartjes së pjatave, ato të ndoten nga pjata tjetër, apo kur të vendoset në tavolinë, fundi i pjatës le papastërti. Përveç asaj, kamerierët në atë mënyrë shpesh i ndotin uniformat e tyre. Në shërbimin e restorantit kjo mënyrë nuk zbatohet.

MBAJ MEND

��Karakteristike për mënyrën frënge të shërbimit është ushqimi i kuzhinë që bartet me shërbyes të mëdhenj, ndërsa ushqimi të mbarohet para mysafirëve (me tavolinë ndihmëse-geridon)

��Në mënyrën frënge të shërbimit gjithmonë vlen rregulli: lëre mysafirin ngadalë ta hajë ushqimin vet dhe të kënaqet në ngrënien dhe në shërbimin

��Mënyra angleze e shërbimit rrjedh nga tradita e vjetër angleze që nikoqiri ta shërbejë mysafirin

��Në mënyrën angleze përdorimi i vezakëve me ushqime dhe pjatat e nevojshme gjenden në afërsi të tavolinës ose tavolinës ndihmëse-geridone, ndërsa kamerieri e servon ushqimin për secilin nga mysafirët. Shërbimi kryhet me tavolinën ndihmëse-geridone.

��Mënyra ruse e shërbimit për shkak të veçantisë dhe efikasitetit të vet, shpejt i ka treguar karakteristikat e saj të mira, ushqimi bartet në vezak me dorën e majtë në pallomë prej pëlhure, pjata bartet në dorën e djathtë, vezaku me ushqimin vendoset në tavolinën e punës, ndërsa pjata vendoset para mysafirit nga ana e djathtë, dora e djathtë.

��Mënyra e përgjithshme amerikane e shërbimit thotë: të gjitha ushqimet e lëngshme- supë, supë në enë të vogël, kafe, çaj shërbehen nga ana e djathtë, përderisa ushqimet e trasha- të pjekur, peshk, gjyveç dhe të ngjashëm shërbehen nga ana e majtë.

��Gjatë mënyrës vjeneze të shërbimit të ushqimit ushqimet servohen në pjata në kuzhinë dhe të gatshme barten te mysafirët, me dorën e djathtë dhe nga ana e majtë e mysafirit. Kjo mënyrë e shërbimit është e shpejtë dhe shpesh zbatohet.


1. Shpjegoje mënyrën frënge të shërbimit?

2. Shpjegoje mënyrën angleze të shërbimit?

3. Shpjegoje mënyrën ruse të shërbimit?

4. Shpjegoje mënyrën amerikane të shërbimit?

5. Shpjegoje mënyrën vjeneze të shërbimit?

USHTRİME: Demonstrim të llojeve të mënyrave të shërbimit

114

5.9. TERMINOLOGJIA NË SHËRBIM

Në shërbim si dhe në profesione të tjera përdoren shprehje profesionale-terma për procedura të caktuara ose procese gjatë zhvillimit të punës.Shprehjet në terminologjinë e shërbimit zakonisht janë nga rajoni i të folmes francezeDisa terma nga terminologjia e shërbimit:

Ala belve – fj alë franceze e cila do të thotë dukje e bukur.Aperitivë –janë lloje të pijeve që e ngacmojnë lukthin për ushqim dhe hapin apetit. Këtu hyjnë të gjitha llojet e rakisë,uiski, vermut, bitërr etj.Apetisane - meze për aperitivë. Përbëhen nga bademe me krip, pomçips, pompai, ullinj etj.Asti sumante – vera me shkumë italiane.Barmikser – person i cili në bar përgatit kokteje dhe pije të tjera të barit. I njohur dhe si barmen ose mikser.Beshamel - artisti i njohur- gurman dhe gatues në kështjellën e Luj XIV, sipas emrit të cilit gastronomët quajnë një lloj salce.Biter – pije alkoolike, e cila bëhet nga bimë të ndryshme ose nga ekstrakti i koreve të pemëve. Shijen e ka të ithët. Shërben si aperitiv, ndërsa zbutet me ujë dhe ujë të tharët.Dekantim – mbushja e kujdesshme e verave të kuqe ‘të shtrira”.Demi sek – vera me shkumë gjysme të ëmbla.Depo – me këtë fj alë nënkuptohet kulloma e ëmbëlsirave të “shënuara” vera të kuqe.Digjestive –pije që pihen pas ngrënies, në të cilën hyn konjaku dhe likeri. Filim –largimi i mishit nga kockat te peshqit.Frapim– ftohje e shpejtë e verave të bardha dhe me shkumë. Frapimi kryhet dhe te gotat.Gastronom - gurman i cili është i dashur i shumë ushqimeve dhe i shkathët për gatimin e ushqimeve nga të gjitha produktet.Gotë napoleoni –gotë për konjak.Graves - emër i përbashkët për vera të bardha dhe të zeza, që prodhohen në Girande-Francë.Grog – lëng i nxehtë nga rumi, sheqeri dhe uji i vluar, me shtesë të limonit, ndërsa mund të bëhet dhe nga uiski, araku, konjaku dhe ngjashëm. Kalvados – raki spanjolle dhe franceze nga molla.Kijantin – vera e kuqe italiane e njohur nga vendi i njëjtë.Kriglla – gotë për birrë.Kuas – lëng i freskët me thartirë, i bërë nga shurupi, mielli dhe uji. Ky lëng është i preferuar në Rusi.Mbiservis – shërbim i përsëritur i mysafirëve me të njëjtin ushqim.Mikszë – gotë e madhe e cila ende quhet zë bar, gotë bari e cila shërben për përgatitjen e koktejeve.Molton - shajaku që vendohet në pllakën e tavolinës para çarçafit që ta mbrojë nga rrëshqitja dhe ta mbajë të nxehtë ushqimin.Porete –emër i një lloji të birrës së rëndë të errët në Angli. Shablis – emër i verës franceze.Shambrim – me këtë fj alë nënkuptohet vera të fitojë temperaturë dhome.Shejker - (mikser),titull anglez për përzierjen e pijeve. Sheri brende - liker qershish.Tost –bukë e pjekur.Tranzhim – largimin e mishit nga kockat.Тumbler – gotë për uiski.Thjeshtë – diçka e rëndomtë

115


1. Çka paraqet terminologjia profesionale?

2. Përmend shprehje nga terminologjia profesionale?

5.10. LISTA PËR ZGJIDHJEN E PIJEVE

Karta e pijeve paraqet ofertë të shkruar të objektit hotelier, në të cilën janë të shkruara të gjitha llojet e pijeve alkoolike dhe joalkoolike me të cilat disponon objekti.

Nëse në objektin hotelier, verat nuk ofrohen me listë të verës, atëherë në e pijeve janë të shkruara dhe lloje të tjera të verave të huaja dhe të vendit të cilat i ofron objektit.

Me rëndësi të madhe është drejtshkrimi në e pijeve.Për atë se cilat pije do të hyjnë në listë, më shpesh vendos menaxheri në konsultim me

shefin e sallës dhe shefin e kuzhinës.Duhet të shmangen shkurtesat në titujt e pijeve ose të fshihen dhe të përmirësohen titujt

dhe çmimet. Lista e pijeve njëkohësisht shërben si ndërmjetësues, reklamues dhe pastaj duhet t’i kushtohet vëmendje e madhe, në përmbajtjen, dukjen, ngjyrën dhe të ngjashëm.

Karta e pijeve bëhet për një periudhë më të gjatë. Ajo duhet të ketë titull i cili përfshinë: emrin e objektit hotelier, vendin dhe numrin e telefonit, datën.Gjatë të shkruarit të listës së pijeve duhet të jenë të përfaqësuara elementet vijuese:

��Emri i tërë i pijes (të shmangen emrat e huaj dhe të rëndomtë) dhe sasia dhe origjina saj;

��Radhitja e caktuar e pijeve në grupe dhe çmimi për çdo pije.Emrat e pijeve duhet të shkruhen dhe në një gjuhë të huaj. Në e pijeve shkruhen vetëm ato pije me të cilat disponon objekti hotelerik dhe të cilat mund t’i shërbejë. Përbërja e rregullt e listës së pijeve duhet ta ketë radhitjen vijuese:

Radhitja e listës së pijeve:

АperativeXhin dhe uiskiKonjak dhe uiskiRakiaBirrëLikerePije joalkoolikeUjë mineralPije dhe lëngje të ngrohtaVera të bardha, rrethoreVera të kuqe, rrethoreVera të bardha në shisheVera të zeza në shisheVera të desertitVera gjysmë-shkumoreVera shkumore

116

1. "&��0(0*0 APERITIVES $�2" / PRICE - '�� Martini 0,500 150,00 ��. - *�� Vermut 0,500 120,00 ��. - U�� ;��- �!�� Istra biter - Slovenija 0,500 120,00 ��. - ��"�� ;��- U�!� Kampari bit - Italija 0,500 120,00 ��. - �� Bakardi (Bel / Crn) 0,500 150,00 ��. 2. 402 0 *0�+0 GIN AND WHISKY - Y�� +�� Gin Gordonis 0,500 130,00 ��. - �!�� 12 Ballantines's12 0,500 400,00 ��. - �� Stock 0,500 400,00 ��. - J�� Chivas 0,500 400,00 ��. 3. +6!"+ 0 *0!"+ COGNAC AND - ��-�� ('�!��) Curvoisier (Milenium) 0,300 800,00 ��. - *�3� ��! Vinjak Badel 0,300 450,00 ��. - 9�� ! Rum Badel 0,500 100,00 ��. - �� !� Smirnoff Blue 0,500 150,00 ��. - ��3� ��! Cognac Badel 0,500 120,00 ��. 4. �"+00 AMBER - ��-�� (;�!/&�!�) GrapeAmber(White/Yelow) 0,500 80,00 ��. - �� &�!� !�-�� Old Yelow Amber 0,500 80,00 ��. - '�� Mastika 0,500 80,00 ��. - *�� - ��! Votka - Badel 0,500 80,00 ��. - '�� 5 Metaxa 5 0,500 100,00 ��. 5. &0*6 BEERS - ��"�� "�� Skopsko 0,330 100,00 ��. - ��! Amstel 0,330 100,00 ��. - ]!�� ; Zlaten Dab 0.330 80,00 ��. - ��;��+ Tuborg 0.330 100,00 ��. - _ �� Heineken 0.330 100,00 ��. 6. #0+��0 LIQUERS - '!�;� Malibu 0,500 120,00 ��. - �� '�� Tia Maria 0,500 120,00 ��.

- ��;�� Brambie 0,500 150,00 ��. - �� Arameto 0,500 150,00 ��. - �� !�� Baileys 0,500 200,00 ��.

SHEMBULL TË LISTËS SË PIJEVE

1. APERATİVE

- Martini- Vermut- Istra biter-Slloveni- Kampari biter-Itali- Bakardi

2. XHİN DHE UİSKİ

- Xhin gordon- Balantajn 12-Shtok- Çivas

APERITIVES

MartiniVermutIstra biter - Slovenija Kampari bit - Italija Bakardi (Bel / Crn)

GIN AND WHISKY

Gin GordonisBallantines’s12StockChivas

ÇMIMI / PRICE

0,500 150,00 den.0,500 120,00 den.0,500 120,00 den.0,500 120,00 den.0,500 150,00 den.

0,500 130,00 den.0,500 400,00 den.0,500 400,00 den.0,500 400,00 den.

3. KONJAK DHE VINJAK

- Kurvoisier (Milenium)- Vinjak Bade Rum Badel- Smirnoff Blu (kaltërt)- Кonjak Badel

4. RAKIJA

- Raki rrushi (e bardh/e verdh)- E verdh e vjetër e rrushit- Mastika- Votka- Badel- Metaksa 5

5. BIRRA

- Birra Skopsko- Amstel- Zlaten Dab- Tuborg- Hajneken

6. LIKERE

- Мalibu

- Тia Maria- Brambi- Arameto- Bejlis

COGNAC AND

Curvoisier (Milenium) Vinjak BadelRum BadelSmirnoff BlueCognac Badel

AMBER

GrapeAmber(White/Yelow)Old Yeloë Amber MastikaVotka - BadelMetaxa 5

BEERS

SkopskoAmstelZlaten DabTuborgHeineken

LIQUERS

Malibu

Tia MariaBrambieArametoBaileys

0,300 800,00 dеn.0,300 450,00 dеn. 0,500 100,00 dеn.0,500 150,00 den.0,500 120,00 den.


0,330 100,00 den.0,330 100,00 den.0.330 80,00 den.0.330 100,00 den.0.330 100,00 den.

0,500 120,00 den.

0,500 120,00 den0,500 150,00 den0,500 150,00 den0,500 200,00 den.

117

1. APERATİVE

- Martini- Vermut- Istra biter-Slloveni- Kampari biter-Itali- Bakardi

2. XHİN DHE UİSKİ

- Xhin gordon- Balantajn 12-Shtok- Çivas

APERITIVES

MartiniVermutIstra biter - Slovenija Kampari bit - Italija Bakardi (Bel / Crn)

GIN AND WHISKY

Gin GordonisBallantines’s12StockChivas

ÇMIMI / PRICE


0,500 130,00 den.0,500 400,00 den.0,500 400,00 den.0,500 400,00 den.

7. ;�<"#+6=6#20 &0)"#6$0 NON-ALCOHOLIC DRINKS - %�� Fruit drinks 0,200 100,00 ��. - �� s�� Bravo 0,200 120,00 ��. - ?�� "��! Squizzed orange 0,200 150,00 ��. - %��&�� Orangina 0,200 100,00 ��. - �� !, ��,�"� � Coca Cola,Fanta,Sprite 0,250 100,00 ��. 8. �02��"#2" *6�" MINERAL WATER - #�� - #-�� Gorska -sparkling 0,250 70,00 ��. - #�� - ��+-�� Gorska 0,250 50,00 ��. - �� - #-�� Perrier - sparkling 0.330 100,00 ��. - �� - ��+-�� Perrier 0,330 100,00 ��. - �� Bonaqua 0,250 70,00 ��. 9. (6&#0 2"&0(6$0 0 2"&0*+0 WARM DRINKS - J Tea 50,00 ��. - �� - �� Coffee - Turkish 50,00 ��. - U�� Irish Coffee 100,00 ��. - �� k�� (��"!�/l!��) Ness Coffe (Warm/Cold) 100,00 ��. 10. ;�#0 *02" (�&�<20 WHITE WINES - �� Smederevka 0,200 50,00 ��. - 9�-� Roze 0,200 50,00 ��. - �� ;�!� Tikvesh wite 0,200 50,00 ��. - �� Kavadarka 0,200 50,00 ��. - �� Kratoshija 0,200 50,00 ��. 11. $�20 *02" (�&�<20 RED WINES - �'+ - �+ T'ga za jug 0,200 70,00 ��. - *��) - �� Vranec-Skovin 0,200 70,00 ��. - �� - ?�� Tron 0,200 70,00 ��. - �� - �� Teran-Skovin 0,200 70,00 ��. - �;��3��-�� CabernetSauvignonPovardari 70,00 ��. 12. ;�#0 *02" *6 J0J0!" WHITE WINES - �!�� Aleksandrija 0,750 250,00 ��. - ��!� Belan 0,750 250,00 ��. - 9 �� 9�-!��+ Heaven Reisling 0,750 350,00 ��. - ��-�� Chardonnay-Tikv 0,750 350,00 ��. - �� Countru White 0,750 400,00 ��. 13. $�20 *02" *6 J0J0!" RED WINES - �!�� Elenov 0,750 300,00 ��. - �� 9��-�� Countru Red Povar 0,750 300,00 ��. - '��!��-�� Merlot Povardarie 0,750 450,00 ��. - �� *�!�� Pinot Noir Veles 0,750 500,00 ��. - ��+��) Burgundy 0,750 450,00 ��.

7. PIJE JOALKOOLIKE

- Lëngje frutash- Lëngje Bravo- Portokall i shtrydhur- Оranzhe - Koka Kola, Fanta,Sprajt

8. UJË MINERAL

- Gorska- e gazuar- Gorska- e pagazuar- Perrier- e gazuar- Perrier- e pagazuar- Bonakva

9. LËNGJE TË NGROHTA DHE LËNGJE

- Çaj- Kafe-Turke- Kafe irlande- Nes kafe (e nxeht/e ftoht)

10. VERA TË BARDHA TRYEZE

- Smederavka - Roze- e bardh e Tikveshit- Кavadarit- Кratovit

11. VERA TË ZEZA TRPEZNI

- T’ga za jug- Vranec-Skovin- Тron- i zi- Теran - Skovin- KabernetSevinjon-Povardar

12. VERA TË BARDHA NË BIDON

- Aleksandria- Belan- Rizling Parajse- Shardone-Tikvesh- Kantri vajt

13. VERA TË ZEZA NË BIDON

- Еlenov- Kantri red Povardaire- Merlot Povardarie- Pinor Noar Veles - Burgundec

NON-ALCOHOLICDRINKS

Fruit drinksBravoSquizzed orangeOranginaCoca Cola,Fanta,Sprite

MINERAL ËATER

Gorska -sparkling GorskaPerrier - sparkling PerrierBonaqua

WARM DRINKS

Tea Coff ee - TurkishIrishNess Coff e (Warm/Cold)

WHITE WINES

Smederevka RozeTikvesh witeKavadarkaKratoshija

RED WINES

T’ga za jug Vranec-Skovin TronTeran-Skovin CabernetSauvignon Povardari

WHITE WINES

Aleksandrija Belan Heaven ReislingChardonnay-TikvCountru Ëhite

RED WINES

ElenovCountru Red PovarMerlot PovardariePinot Noir Veles Burgundy


0,250 70,00 den.0,250 50,00 den.0.330 100,00 den.0,330 100,00 den.0,250 70,00 den.

50,00 den.50,00 den.

100,00 den.100,00 den.


0,200 70,00 den.0,200 70,00 den.0,200 70,00 den.0,200 70,00 den.

70,00 den.



118

14. ��(20 *02" DESERT WINES - ��-%�� $ Prosek – Brac 0,750 650,00 ��. - �� ;�&�� – �� Kosovo bozur 0,750 600,00 ��. - *�� ;��- ��+�� Vardarski biser 0,750 650,00 ��. 15. &6#X&�2#0*0 *02" SEMISPARKLING WINES -��+�� ;��-��" Fruskogor biser Navip 0,750 600,00 ��. -�� ;��–�� Smederevski biser 0,750 600,00 ��. -��;�–��" Astibo–Stip 0,750 600,00 ��. 16. &�2#0*0 *02" SPARKLING WINES - '�!��-��" Champagne-Milion 0,750 700,00 ��. - �;��–*��) Kabinet - Vrshac 0,750 700,00 ��.

<"&6�20

� *� "��!�&��3�� +�� -��3 �� "��;�� $�� -�-� - �� - �� "��"�� !� "��)�� ;��

� �� "� !�)� "�� "�� "�� +��!�� ; ��, �� "�� !��6�!�� ;�-!��6�!�� "� !�)� �� "�!+ �; ��.

� ] �� "� !�)� >� ;�� !�$�� , � $�� !�$�� {�� !�)� � �� ! � �� .��; � �� -;�+�� )� �� -�� "� !�)�� !� � �� "��$�� "�"�� 3� �!� )��

� �� "� !�)� �� !�&� �� !�� , " -�� ; � �� "�� "�+�!�� 3��, �-+!��, ;� � � �!.

� �� "��3�� "� !�)� ��; � �� -��"�� !�� !��:"�!� �-�� "� !�� (� �� -;�+�� ;�$�� -��) � ��+�� !�$�� "��!�, "� �� !�� "� !�)�� "� +��"� � )�� - �� "� !��.

� ��!�� 3� � �� "� !�)� ��; � � "� �� !��

14. VERA PËR DESERT

- Proshek- Ishull Braç- Bozhur Kosove- Kosovë- Biserë Vardari- Negotinë

15. VERA GJYSËMSHKUMORE

-Biser Frushkogor-Navip -Biser Smederev-Аstibo-Shtip

16. VERA SHKUMORE

- Milion-Navip - Kabinet-Vrshac

DESERT WINES

Prosek – Brac Kosovo bozur Vardarski biser

SEMISPARKLING WINES

Fruskogor biser NavipSmederevski biser Astibo–Stip

SPARKLING WINES

Champagne - MilionKabinet - Vrshac

0,750 650,00 den.0,750 600,00 den.0,750 650,00 den.

0,750 600,00 den.0,750 600,00 den.0,750 600,00 den.

0,750 700,00 den.0,750 700,00 den.

MBAJ MEND

��Në shërbim si dhe në profesion përdoren shprehje profesionale- terma për procedura dhe procese të caktuara gjatë zgjatjes së punës

��Lista e pijeve paraqet ofertë shkrimi të objektit hotelier, në të cilën janë të shkruar të gjitha llojet e pijeve alkoolike dhe joalkoolike me të cilin disponon objekti.

��Për atë cilat pije do të hyjnë në listë, shpesh vendos menaxheri në konsultim me shefin e sallës dhe shefin e kuzhinës. Duhet të largohen shkurtesat në titujt e pijeve ose të fshihen dhe të përmirësohen emrat dhe çmimet

��Lista e pijeve njëkohësisht shërben si mjet reklamues, prandaj duhet të kushtohet vëmendje e madhe e përbërjes, dukjes, ngjyrës dhe ngjashëm.

��Gjatë shkrimit të listës së pijeve duhet të jenë të përfaqësuara elementet vijuese: emri i plotë i pijes (të shmangen emrat e huaj dhe të rëndomtë) dhe sasia dhe origjina e tij, pas radhitjes së caktuar të pijeve pas grupeve dhe çmimi për çdo pije.

��Përbërja e rregullt e kartës së pijeve duhet të jetë sipas radhitjes së verifikuar.


1. Çka paraqet lista e pijeve?

2. Kush e përbën e pijeve?

3. Si duhet të jetë e përbërë dhe si duhet të duket lista e pijeve?

USHTRİME: Përbërja e listës së pijeve

119

5.11. PRITJA, SISTEMIMI DHE PËRCJELLJA E MYSAFIRËVE

Pritja e mysafirëve fillon prej atij momenti kur mysafiri do të paraqitet në derën hyrëse e deri kur do të vendoset në restorant. Në restorantet luksoze, pritjen e mysafirëve e kryen shefi i sallës ose personi i caktuar-hostesa.

Detyra e tyre është që te dera hyrëse ta presin mysafirin, ta kuptojnë dëshirën e tyre. Kur nuk ka person të tillë ose shef në sallë, atë detyrë e merr kamerieri i cili gjendet në afërsi të mysafirit, për shkak se mysafiri i kulturuar asnjëherë nuk ulet vet. Kamerier që sillet mirë nuk duhet të lejojë që mysafiri të pret aty, por do t’i afrohet, do ta përshëndesë dhe do ta pyes për dëshirën. Shpesh ndodh që në lokalin tonë të vijë mysafiri, të ndalet në afërsi të derës hyrëse, të pres gjatë kohë, që e çon në mendim se nuk e ka vendin aty dhe të shkojë.

Përshëndetja kryhet, zakonisht në gjuhën amë, ndërsa përderisa shihet se ai është mysafir i huaj, përsëritet në gjuhën e mysafirit. Përcaktimi i tavolinës është punë e rëndë, veçanërisht në pansione, ku mysafirët qëndrojnë dy ose tre javë dhe duan vend afër dritares.

Të gjithë mysafirët duan vend afër dritares me pamje të bukur, për shembull nga ana e liqenit. Për këtë duhet që te mysafiri të lihet shpresë se tjetër herë do t’i mundësohet kjo. Nga pritja deri te vendosja e mysafirit, varet suksesi i punës së mëtutjeshme.

Marrëveshja me mysafirët për zgjedhjen e ushqimit dhe pijes

Kjo pjesë e punës është shumë e vlefshme dhe duhet t’i jepet kujdes i madh.Pranimi i porosisë është një lloj marrëveshje që lidhet mes mysafirit dhe kamerierit. Mysafiri porosit, ndërsa kamerieri shkruan porosi. Do me thënë që, gjatë punës së tërë të shërbimit, nga ardhja e mysafirit në lokal dhe deri te shërbimi mund të zhvillohen shtatë momentet vijuese:

1) Përshëndetja e mysafirit

2) Pyetja për dëshirën e tij

3) Fillimi i bisedës për shitje

4) Propozime dhe rekomandime eventuale

5) Pranimi i porosive

6) Dorëzimi i porosisë në vend të përshtatshëm, kuzhinë, toçitja, kuzhinë kafeje

7) Shërbimi

Pas përshëndetjes dhe vendosjes së mysafirit, në radhë vjen biseda për porosi. Kamerieri më parë do t’ia sjellë e ushqimeve, meny dhe listën e verës, në varësi me karakterin e shërbimit hotelerik.

Lista e ushqimeve i jepet secilit mysafir. Me atë mysafiri do të vendosë më shpejtë, por dhe do ta zgjerojë zgjedhjen e tij. Mes tjerash, mysafirit i ofrohet dhe aperitiv, i cili në masë të madhe e zmadhon apetitin. Nëse mysafiri porosit aperitiv, duhet menjëherë t’ia sillni.

Prej se mysafiri do të jetë i shërbyer, shërbyesi largohet pak më anësh që t’i mundësohet mysafirit, lirisht të kryejë zgjedhjen e ushqimeve.

120

Bisedë gjatë zgjedhjes

Nëse ka më shumë mysafirë në tavolinë, menjëherë shkohet te mysafiri kryesor, i cili zakonisht e kryen porosinë për të gjithë shoqërinë dhe menjëherë pyet a mund t’u rekomandojë specialitetet e shtëpisë, veçanërisht nëse bëhet fj alë për mysafir të huaj.

Kamerieri në asnjë moment nuk guxon të jetë imponues, sepse mysafiri mund të dyshojë në rekomandimin e tij me qëllim të mirë. Ai duhet të ndjej kur mysafiri e kërkon atë. Për shembull, nëse mysafiri nuk do para-ushqimin, t’i rekomandojë supë.

Shumë mysafirë kërkojnë befasi dhe shpesh porosisin ushqim nga lista e ushqimeve, të cilat deri tani nuk i kanë provuar. Atëherë duhet shpjegim i vogël në lidhje me ushqimin. Ndodh që të kërkojnë ushqim, i cili mungon në listën e ushqimeve. Shpeshherë mysafirët kënaqen dhe me ushqim të zakonshëm, por ajo varet më shumë nga shkathtësitë e kamerierit.

Nevojitet profesionalizëm pa gabime i kamerierit, gjatë rekomandimit të verës me çdo ushqim. Verat e mira, sipas të cilave jemi të njohur në botë, mund të qëndrojnë në frigorifer ose në magazinë.

Nëse mysafiri zgjedh verë, kamerieri është përgjegjës t’i rekomandojë verë e cila do të përgjigjej me ushqimin e porositur.

Kur puna përreth rekomandimit do të mbarojë, porosia e zbatuar do të shkruhet mirë që të lexohet në bllok sipas radhitjes së caktuar dhe futet në kompjuter. Nëse mysafiri ka paguar pansion, shkruhet me numrin e dhomës së tij, numrit të tavolinës së tij dhe menysë që e ka zgjedhur.


1. Kush i pret dhe i përcjell mysafirët?

2. Radhitje pas së cilës kryhet oferta dhe zgjedhja e ushqimeve dhe pijeve në restorant?

3. Cilat janë pyetjet më të rëndësishme në bisedë gjatë zgjedhjes së ushqimit dhe pijes?

USHTRİME: Pritje, sistemim dhe përcjellje të mysafirëve

121

5.12. SHËRBIMI I PIJEVE

Shërbimi i rakisë

Alkoolet e verës (konjaku, vinjaku, brendi) distilohen nga verëra të cilat në vende të ndryshme kanë emra të ndryshëm. Shërbehen në sasi të ndryshme: 20, 30, 50 gr. sipas normave të objektit hotelier.

Temperatura e pijeve gjatë shërbimit duhet të jetë e barabartë me temperaturën e hapësirës në të cilën shërbehet. Gota me raki vendoset para tij dhe i shërbehet mysafirit nga ana e djathtë e tij.

Shërbimi i rakisë prej frutave

Rakia prej frutave shërbehet në sasi prej 30 deri 50gr.Temperatura e rakisë duhet të jetë prej 6 C deri 10 oC. Servohet në gotë prej xhami, e cila ngjanë në fuçi ose gotë me bazë të gjerë.Rakia prej frutave, siç është e kumbullës, rakia e rrushit, travaria dhe aperitivët e tjera të shkëlqyera, mund të shërbehen dhe si digjestive.Të gjitha llojet e rakisë të cilat shërbehen pa sodë-uji, akull, tonik dhe ngjashëm shërbehen me ujë të thjeshtë.Gota me rakinë e frutave vendoset para tij dhe mysafiri shërbehet nga ana e djathtë e mysafirit.

Shërbimi i uiskit

Uiski është pije e nxehtë që shërbehet me xhinin dhe atë në dy mënyra. Në disa objekte hotelerike, uiski servohet me sasi prej 30, 40 dhe 50 gr. Nuk është e lejuar që uiski të servohet me akull.

Përderisa mysafiri shpreh dëshirë për pirje të uiskit me akull, atëherë kamerieri është i detyruar t’i sjellë akull në enë të posaçme dhe mysafiri vet, sipas dëshirës së tij të shërbehet (vendos akull në gotë).

Shërbimi i vodkës

Vodka shërbehet e ftohët në sasi prej 30 deri 50 gr. Njëjtë sikurse shërbehet rakia e frutave dhe uiski.

Shërbimi i vermutit

Vermuti është pije speciale aperitiv i cili shërbehet në gotë me bazë të gjerë prej 100 gr. Gota vendoset para tij dhe shërbehet mysafiri nga ana e djathtë.

Me liker shërbehet dhe uji i ftohët, sepse ai është i ëmbël dhe i trashë.

Shërbimi i mastikës

Mastika është pije e nxehtë që shërbehet në gotë me bazë të gjerë për raki prej 50 gr nga ana e djathtë e mysafirit.

Mund të shërbehet dhe në gotë tjetër të veçantë, të zbrazët për përzierjen e mastikës me ujë.

Shërbimi i biterit

Biteri është grup i veçantë e likerit që detyrimisht shërbehet i ftohur me sodë-ujë. Me shtesë të akullit në kuadrate dhe disa pikave të lëngut të limonit.

Shërbimi i birrës

Birra shërbehet ashtu që shishja dhe gota shërbehen në tabaka. Në gotë prej 200 gr, detyrimisht vendosim mbështetës, ndërsa shërbehet mysafiri nga ana e djathtë. Birra shërbehet në gota të ndryshme, por të gjithë nxënë njëjtë.

122

Shërbimi i limonadës natyrore

Limonada është pije e freskët joalkoolike e cila përgatitet me rreth 50 gr. lëng të limonit të cilin e fusim në gotën e zbrazët. Në gotën e njëjtë fusim 2-3 lugë sheqer të imët dhe e përmbushim me sodë-ujin. Gotën me limonadë e vendosim para tij në të cilën lihet luga për përzierje dhe gota e veçantë në të cilën ka 2-3 bishte për pirje dhe shërbehet mysafiri nga ana e djathtë.

Shërbimi i lëngjeve nga perimet

Lëngu më i njohur prej perimeve është lëngu i domateve. Është shumë i vlefshëm te mysafirët amerikan. Shërbehet në të njëjtën mënyrë si lëngjet e frutave. Disa mysafirë në lëngun prej domateve vendosin biber, që kur i shërbejmë mysafirët më lëngun e domateve, duhet që t’u sjellim dhe hedhës të biberit.

5.13. SHËRBIMI I LËNGJEVE TË NXEHTA

Kafe turke

Servohet në servis për kafe. Në servis hynë: shërbyes rrethor metalik, xhezve për kafe, filxhan me bisht, lugë të vogël, kavanozi me sheqer dhe gotë për ujë (sodë) të ftohët. Kafeja turke mund të përgatitet e ëmbël, e mesme dhe e ithët (pa sheqer).

Shërbim të qumështit

Servohen në bokall metalik ose porcelani, ndërsa mysafirët shërbehen nga ana e djathtë. Në tavolinë vendosen filxhanë të ngrohtë para tij, lugë e vogël me copa me sheqer dhe bokalli me ujë të ngrohtë.

Kafe e bardhë

Në shërbyes metalik duhet të vihet filxhani para tij dhe lugë, qese me sheqer, qumësht të ngrohur dhe kafe franceze në tas të veçanta dhe gotë me ujë të ftohur.

Kështu, e servuar vendoset para mysafirit.

Shërbimi i çajit

Çaji, gjithashtu, servohet në bokall prej metali dhe porcelani. Në shërbyes vendoset bokalli me çaj, filxhan i ngrohët me mbështetëse dhe lugë të vogël,qese me sheqer pjata me limon dhe bokall për ujë të ngrohët. Me çajin servohet rumi dhe qumështi, por kjo varet nga dëshira e mysafirit.

Ekspres- kafe

Ekspres-kafeja është e zezë dhe përgatitet në aparate speciale për zierjen e kafes. Vetë fj ala ekspres kafe nënkupton shërbim të shpejtë të mysafirit.

Në ato aparate kafeja zihet, shtrydhet dhe në çdo kohë mysafiri mund të jetë i shërbyer me ekspres kafe. Ajo shërbehet në filxhan, me gotë me ujë të ftohët.

Kapuçino

Ajo është kafe franceze me pak qumësht ose shllig. Shërbehet në filxhan me shërbyes dhe gotë me ujë të ftohët.

Kafe e ftohur (ajskafe)

Ajskafeja është kafe franceze e ftohur me top akulloreje dhe shllig. Shërbehet në gotë të metalit speciale me lugë, fishtë dhe gotë me ujë të ftohët.

123

MBAJ MEND

�� Në restorante luksoze, pritjen e mysafirëve e kryejnë shefi i sallës ose person i caktuar-hostesa.

��Nga pritja dhe vendosja e mysafirëve varet suksesi i punës së mëtutjeshme.��Marrëveshja me mysafirët për zgjedhje të ushqimit dhe pijes është shumë i rëndësishëm

dhe duhet t’i kushtohet vëmendje e madhe.��Gjatë punës së tërë të shërbimit, nga ardhja e mysafirit në lokal, deri te shërbimi mund të

ndahen shtatë momentet vijuese: përshëndetja e mysafirit, pyetja për dëshirën e tij, fillimi i bisedës për shitje, rekomandimet dhe propozimet eventuale, pranimi i porosive, dorëzimi i porosive në vend të përshtatshëm, kuzhinë, toçitje, kuzhinë kafeje, shërbim.

��Alkooli nga vera (konjaku,vinjaku, brendi) shërbehen në sasi të ndryshme: 20,30,50 gr.sipas normës së objektit hotelierik.

��Rakia prej frutave shërbehet në sasi prej 30 deri 50 gr, servohet në gotë prej xhami e cila ngjanë në fuçi ose gotë me bazë të gjerë.

��Uiski është pije e ngrohtë e cila shërbehet si dhe xhini, por nuk është e lejuar që uiski të shërbehet me akull.

��Uotka shërbehet e ftohur në sasi prej 30 deri 50 gr, njëjtë sikurse shërbehet dhe rakia e frutave dhe uiski.

��Vermuti është pije speciale aperitiv i cili shërbehet në gotë me bazë të gjerë prej 100 gr, me likerin shërbehet dhe me ujë të ftohët sepse ai është shumë i ëmbël dhe i trashë.

��Mastika është pije e ngrohët e cila shërbehet në gotë me bazë të gjerë për raki prej 50 gr me ujë.

��Biteri është grup i veçantë i likerit që domosdo shërbehet i ftohur me sodë-ujë, me shtesë të akullit në katrorë dhe disa pika të lëngut të limonit.

��Birra shërbehet ashtu që gota dhe shishja shërbehen në shërbyes në gota të ndryshme, por të gjitha kanë kapje të njëjtë

��Limonada është pije e freskët joalkoolike i cili përgatitet rreth 50 gr. Lëng limoni të cilin e fusim në gotë, fusim 2-3 lugë sheqer të imët dhe e plotësojmë me sodë-ujë.

��Lëngu më i njohur prej perimeve është lëngu prej domateve.��Kafeja turke servohet në servis për kafe (shërbyes metali i rrumbullakët, xhezve për kafe,

filxhan për kafe me (vegë) bisht, lugë të vogël, qese me sheqer) dhe gotë me ujë të ftohur (sodë ujë).

��Shërbimi i qumështit servohet në bokall porcelani ose metalike.��Kafeja e bardhë në servis duhet të vihet në shërbyes metalik filxhan me mbetëse,qese me

sheqer.��Shërbimi i çajit, gjithashtu, servohet në bokall të metalit ose të porcelanit.��Ekspres-kafeja përgatitet në aparate specifike për zierjen e kafesë.��Kapuçino është kafe franceze me pak qumësht ose shllag.��Qumësht i ftohët (ose kafe) është kafe e ftohur franceze me top akullore dhe shllag.

124


1. Si shërbehet rakia, uiski dhe konjaku?

2. A shërbehet uiski me akull?

3. Si shërbehet vodka, vermuti, mastika dhe biteri?

4. Çka është frapimi i gotës?

5. Si servohen lëngjet e perimeve – lëngjet nga domatet?

6. Si servohet dhe shërbehet kafeja, çaji, qumështi, kafeja turke, ekspres kafeja, kapuçino

dhe qumështi i ftohur?

USHTRIME: Shërbimi i pijeve

5.14. SHËRBIMI I VERËS

Për personin i cili do t’i shërbej mysafirët me verë, është e rëndësishme t’i njoh cilësitë e verës. Për shkak se ka shumë lloje të verave kualitative, kualiteti mund që vazhdimisht të ndërrohet nga viti në vit. Për këtë e nevojshme që kamerieri i cili shërben me verë të dijë nga cili rajon i kultivimit të rrushit rrjedh vera dhe për përbërjet e ndryshme të verës siç janë: alkooli, sheqeri, thartira, ekstrakti, ngjyra, shija etj. Të gjitha informatat rreth verës dhe rekomandimi i mysafirit, cila verë do t’i ofrohet, duhet të janë profesionale.Çdo verë, para se t’i bëhet shërbimi, mysafiri duhet ta provojë (degustojë). Degustimi i verës kryhet para mysafirit, përkatësisht mysafirëve.

Ja si bëhet ai: Kamerieri e bartë verën që e ka porositur mysafiri dhe e mban në dorën e

majtë dhe nga ana e majtë i afrohet mysafirit.Etiketa duhet të jetë e kthyer kah mysafiri, që ai të mund të vërtetohet

se me të vërtete është vera që e ka porositur dhe që t’i tregojë që vera është e mbyllur mirë.

Që kur e kemi prezantuar shishen e verës para mysafirit, ajo kthehet në tavolinën ndihmëse, largohet celofani i fytit të shishes, të cilin e fshijmë me pallomë të pëlhurës, që të largohet pluhuri eventual nga qëndrimi dhe ruajtja e

verës në magazinat e depozitimit.Në mesin e çepit – kapaku me kujdes rrotullohet që ta nxjerrë çepin, kujdesshëm që mos

të bjerë në verë.Çepi i nxjerrë duhet të ketë erë dhe ta kontrollomë që të mos

ekzistojë droje nga era e pa këndshme, që është shenjë se vera është e prishur. Kamerieri e fshin grykën e shishes me pallomë të pastër prej pëlhure, e merr shishen me dorë të djathtë, shkon nga ana e djathtë e mysafirit dhe i ven pak verë në gotë (rreth një të tretën) që të bëjë mysafiri degustim të verës. Nëse mysafiri, përkatësisht nikoqiri i cili e ka porositur verën, pajtohet, kamerieri i afrohet mysafirëve dhe fillon me shërbimin.

125

Pasi i ka shërbyer të gjithë mysafirët, kamerieri i afrohet mysafirit, i cili e ka porositur verën dhe ia mbush gotën me verë. Pastaj e kthen shishen në tavolinën ndihmëse, ashtu që etiketa duhet të jetë e kthyer kah mysafiri. Nëse ka vendosur gota për verë të bardhë, ndërsa mysafiri ka porositur të kuqe, atëherë gotat ndërrohen me gota për verë të kuqe.

Ndërsa kur mysafirët porosisin verë të njëjtë atëherë nuk ka nevojë ta prezantojnë, as të kryhen të gjitha “ceremonitë” e degustimit, vera hapet dhe direkt shërbehen mysafirët, përkatësisht e shtiem verën nëpër gota.

Megjithatë, nëse mysafirët vendosin, përkatësisht porosisin tjetër verë, atëherë për tjetër përsëritet e gjithë “ceremonia” rreth prezantimit dhe degustimit.

Te pranimet solemne ‘’ Ahengjet ‘’ nuk kryhet degustimi dhe prezantimi i tavolinave.Barten shishe të hapura me verë, që është e parashikuar dhe në atë rast shefi i servisit

është i detyrueshëm ta degustojë në ofis dhe të vërtetojë nëse vera është kualitative.Mysafirëve me vera të kuqe kualitative të cilat kanë “qëndruar” shërbehen në të njëjtën

mënyrë, vetëm se diferenca është nëse verat e vjetra të kuqe shërbehen në shportë, ndërsa në grykën e shportës duhet të vendoset pallomë e pëlhurës e mbështjellë mirë që do ta thithë çdo pikë vere. Mbushja e verës nga shporta kryhet në mënyrën vijuese:

Kamerieri i afrohet mysafirit nga ana e tij e djathtë, në dorën e djathtë e mbanë shportën me verë të kuqe, ndërsa në dorë e mbanë gotën dhe ngadalë hedh nga vera, për arsye se këto vera përmbajnë fundërrina dhe që mos të bëhet përzierja e verës. Për këtë është më mirë që para shërbimit të verave të vjetra që kanë “qëndruar” para mysafirëve, vera të ndahet nga kulloma në bokall, ashtu që kulloma të mbetet në shishen origjinale. Kjo mbushje quhet dekontim.

Është më mirë që shishja me verën e kuqe të vjetër e cila shërbehet në shportë të shërbehet me pluhur ose me pezhishkë (në varësi ku dhe si është e ruajtur). Fshihen shishet e verave të zeza ose të bardha të cilat shërbehen nga shporta.

Zakonisht, praktikohet që tapat e shisheve të vjetra të verave të vendoset në pjata dhe t’i tregohen mysafirit nga ana e tij e djathtë, që të vërtetohet se verën që e ka porositur është kualitative dhe me rregullsi e ruajtur në magazinë.

5.14.1. ТEMPERATURA TË VERËS

Duhet kujdes i veçantë rreth mirëmbajtjes së rregullt të verave në magazinë, ku ruhen, si dhe ftohjen. Çdo personel i hotelerisë duhet të dijë cila verë në ç’farë gote shërbehet dhe në çfarë temperature shërbehet.

Për shërbimin e rregullt të verave të caktuara si dhe për mbajtjen e cilësisë së tyre, me rëndësi është të mbahet temperatura e verës, gjatë shërbimit, e cila është karakteristike për lloje të caktuara të verave dhe atë:

�� vera të bardha të lehta prej 8 – 10 oС�� lloje të verave kualitative të bardha prej 10 – 12 oС�� vera të kuqe prej 16 – 18 oС�� vera të desertit prej 14 – 18 oС�� vera me aromë prej 8 – 10 oС�� vera me shkumë 5 – 8 oС

Verat e kuqe sipas rregullës asnjëherë nuk ftohen. Ata shërbehen në temperaturë dhome, përkatësisht të bodrumit. Nëse vera është e ftohtë, ajo lihet të ngrohet, nëse mysafirët shprehin dëshirë që vera e bardhë të arrijë temperaturë më të lartë të ftohjes, atëherë kamerieri e frapon verën.

126

Kamerieri duhet për secilën verë të sjellë gota të reja, pa dallim nëse ngjyra e verës është e njëjtë. Gotat, gjithmonë duhet të janë të pastra, mirë të fshira dhe të padëmtuara.

Personeli i cili shërben, duhet t’i njohë verat dhe detajet e tyre si për shembull: si janë, nga cili lloj i verave janë rajonit të kultivimit të rrushit, viti i prodhimit, me cilin ushqim cila verë duhet shërbyer etj.

5.14.2. SHËRBIMI I VERAVE ME SHKUMË

Verat me shkumë hyjnë në grupin e verave speciale, të cilat prodhohen sipas metodës së shampanjizimit. Vendi i vetëm ku prodhohet vera me shkumë-shampanja është Franca.

Prodhimi i shampanjës është i mbrojtur me ligj dhe vendi i vetëm i cili i ka të drejtat e prodhimit është Franca.

Vera me shkumë-shampanja shpesh shërbehet në pritjet solemne, si dhe para ushqimeve ditore në restorantet moderne.

Kamerieri duhet t’i kushtojë vëmendje hapjes së shishes gjatë shërbimit të verës së shkumuar (verë gjysmë shkumore, shampanjë dhe verë shkumore). Gjatë moskujdesit të hapjes së shishes vera mund të rrjedhë dhe ta ndotë mysafirin, i cili është i ulur në karrige. Kamerieri, për këtë shkak duhet që, shishen ta hapë në mënyrë profesionale.

Verat gjysmëshkumore shërbehen të ftohura. Kamerieri, gjatë shërbimit të verës, duhet domosdo të marr enë me akull për mbajtjen e temperaturës së verës gjysmë shkumore. Më parë, verat gjysmë shkumore prezantohen dhe vendosen në tavolinën ndihmëse-geridon, si dhe verat kualitative dhe me kualitet të lartë. Shishja, gjithmonë duhet të mbahet drejtë.

Njëherë duhet të largohet celofani, pastaj me kujdes largohet teli dhe shiriti i metalit që gjendet përreth.

Përderisa punohet me dorë të djathtë, me të majtën mbahet me kujdes kapaku që ai të mos na bjerë nga dora. Kamerieri që t’i shmanget pasojave të padëshiruara, duhet të kthehet kah muri ose kah shtylla dhe jo kah mysafiri. Është e njohur se verat shkumore kanë thartirë.

Gjatë hapjes së pakujdesshme të shishes, vera mund të rrjedhë dhe ta ndotë mysafirin, i cili është i ulur në karrige.

Rregullat, të cilat u thanë për të gjitha verërat, vlejnë dhe për shërbimin e verave shkumore.


1. Si dhe nga cila anë kryhet prezantimi i verës?

2. Kush kryen degustim të verës?

3. Cila verë shërbehet në shportë?

4. Si shërbehen verat me shkumë?

USHTRIME: Shërbime të verës.

127

5.15. SHËRBIMET E RESTORANTIT

Shërbimi i para ushqimit të ftohtë

Në kafiteri shërbehen para ushqimet e njëjta si dhe në restorante. Para ushqimet e ftohura janë ushqime të vogla prej të gjitha llojeve të prodhimeve ushqimore(frute, perime të përzier të ftohur, sallata, vezë, peshqit, mish, sallatë ruse etj.).Të gjitha para ushqimet e ftohura, në varësi të asortimentit dhe mënyrës së përgatitjes, në restorante shërbehen në dy mënyra dhe atë: direkt nga kuzhina (gatuesi e servon ushqimin për secilin mysafir ndaras në pjatën e desertit) dhe mënyra e dytë indirekt (ushqimi është i servuar për më shumë mysafirë).

Shërbimi i supës

Supa shërbehet në disa mënyra dhe atë:�� në pjatë të thellë�� në enë të vogël për shërbimin e supës�� në pjata të porcelanit për çorbë (supore).

Supa gjithmonë shërbehet e nxehtë dhe e ngrohtë.

Shërbimi i para ushqimeve të ngrohta

Në para ushqimet e ngrohura hyjnë ushqimet me mish, perime, prodhime brumëra etj. Mënyra e shërbimit të para ushqimeve të nxehta është e njëjtë si dhe te të ftohtat, gjatë së cilës vlen rregulla se më parë shërbehet para ushqimi i nxehtë peshku, ndërsa pastaj ushqimet e tjera.

Shërbimi i peshkut

Mishi i peshkut mund të jetë i përgatitur në kuzhinë i prerë në pjesë të vogla ose përgatitja e komplet e peshkut. Përderisa përgatitet komplet peshku, kamerieri para se ta përgatit në kuzhinë, duhet ta filiroj para mysafirëve (ta largoj mishin nga kockat), ta shpërndajë ushqimin nëpër pjata dhe t’i shërbej mysafirët. Shërbehet me pajisje speciale për peshq.

Shërbimi i ushqimeve të pjekura

Gjatë shërbimit të ushqimeve të pjekura, gjithmonë duhet të ketë kujdes që të jenë të ngrohta. Restorantet moderne kanë shërbyes metalik me mbulues (me të cilën mbulohet ushqimi që të mos ftohet). Çdo restorant duhet të ketë “ ngrohës “ me pllaka në të cilin vendoset kazani me ushqimin që të mos ftohet. Pjesët e mishit të pjekur janë të radhitura me rregull nga kuzhina. Mishi vendoset në anën e majtë të pjatës, perimet lart-djathtas, ndërsa patatet poshtë-majtas në të njëjtën pjatë. Kjo në parim i kushtohet të gjitha ushqimeve me mish. Për të gjitha llojet e ushqimeve të pjekurave vendoset pjatë e madhe, thikë dhe pirun i madh.

128

Shërbimi i ushqimeve sipas porosisë

Ato janë ushqime që i porosit mysafiri te kamerieri, pastaj përgatiten, ndërsa mysafiri duhet të pres 10-20 minuta. Në ushqimet me porosi hynë: brinjë derri dhe të viçit,, medaljon viçi, mish i përzier në prush, bërxolla viçi, natyrë, bërxolla Parisi dhe Vjene, biftek etj. Në këto ushqime si dhe ushqimet me porositje i radhisim dhe ushqimet të cilat përgatiten në vetë vendin-fl amburë, si për shembull: veshkë të fl ambuara, mish gjedhi tul me kërpudha etj.

Shërbimi ushqimeve të zierave dhe perimeve

Në ushqimet e ziera hyjnë: bizelja dhe karota, orizi, patate të ziera, patatet e skuqura, bishtaja etj. Ushqimet e ziera dhe perimet shërbehen si shtesë e llojeve të caktuara të mishit. Ata mund të servohen direkt në pjatë me ushqimin e pjekur dhe mysafiri shërbehet direkt. Përderisa ushqimi i zierë servohen në vezak, kamerieri shërbimin e mysafirëve mund ta kryejë nga ana e majtë e mysafirëve.

Shërbimi i sallatave

Sallatave nuk duhet t’u futen erëza para kohe, sepse humbin freskinë e tyre. Për këtë në restorantet moderne sallata e gjelbra përgatitet para mysafirit. Në tavolinën-geridonin barten sallata e pastruar mirë në shumë enë xhami ose porcelani dhe pastaj i futen erëza në mënyrë të zakonshme sipas dëshirës së mysafirit.

Sallata për çdo mysafir ndaras servohen në pjata të veçanta, enë porcelani ose xhami me mbështetëse.

Te ne është e zakonshme sallata e thjeshtë të hahet me ushqimin kryesor, përderisa sallatat franceze hahen pas ushqimit kryesor.

Shërbimi i djathit

Djathi shërbehet në fund të ushqimit si meze me verë. Në restorantet luksoze mysafirit i tregohen të gjitha llojet e djathit që disponon objekti i hotelerisë, me shërbyes ose karrocë. Pajisja për djathë përbëhet prej pjatës së desertit ose pajisjes së desertit (thikë dhe pirun). Më djathë shërbehen dhe lloje të ndryshme të bukës, gjalpë e të ngjashëm.

Shërbimi i frutave

Frutat shërbehen në shporta (zhardinjere) të posaçme prej xhami, të cilat vendosen në tavolinë para mysafirëve. Kjo vlen për shërbim në grupe. Nëse duam të shërbejmë mysafir ndaras me fruta, ato shërbehen në pjatë deserti më pajisje deserti, nëse bëhet fj alë për fruta të cilat nuk hahen me gishta (rrush dhe të ngjashëm). Gjithmonë nga ana e majtë e pjatës së desertit vendoset pastruesja (larës i gishtave) për larjen e gishtave. Kjo vlen vetëm për shërbimin e frutave.

129

MBAJ MEND

Për personin i cili i shërben mysafirët me verë, është e rëndësishme që t’i njoh cilësitë dhe kualitetin e verës.��Çdo verë, para se të shërbehet, mysafiri duhet ta provojë (degustojë).��Çdo personel i hotelerisë duhet të dijë cila verë me çfarë gote shërbehet dhe në cilën temperaturë

shërbehet.��Shërbimin e rregullt të verave të caktuara si dhe për mbajtjen e cilësive: kualiteti, ngjyra dhe

shija, shumë me rëndësi është të mbahet temperatura e verës gjatë shërbimit.��Verat shkumore hyjnë në grupin e verave speciale. ��Vera shkumore-shampanja shpesh shërbehet në pranime solemne, si dhe gjatë hajeve ditore në

restorantet moderne. ��Gjatë shërbimit të verave shkumore, kamerieri duhet t’i kushtojë vëmendje të madhe hapjes së

shishes (vera gjysmëshkumore, shampanjë dhe verë shkumore).��Shërbimi i para ushqimeve të ftohura- para ushqimet e ftohura janë haje të vogla nga të gjitha

ushqime (fruta, perime, ngrënia e ftohur e përzier, sallata, vezë, peshk, mish, sallatë ruse etj.).��Shërbimi i supës kryhet në disa mënyra, edhe atë: në pjatë të thellë, nga tas për shërbimin e

supës dhe pjatës prej porcelanit për çorbë (supore)��Shërbimi i para ushqimeve të ngrohta- në para ushqimet e ngrohta hyjnë ushqimet nga mishi,

perimet, brumëra etj dhe servohen si të ftohurat. ��Mishi prej peshku mund të përgatitet në kuzhinë, në pjesë të prera të vogla ose komplet peshk

i përgatitur.��Gjatë shërbimit të ushqimeve të pjekura, pjesët nga mishi i pjekur, domosdo radhitet siç duhet

prej kuzhinës, mishi vendoset në anën e majtë të pjatës, perimet lart-djathtas, ndërsa patatet poshtë-majtas në pjatën e njëjtë.

��Ushqime sipas porositjes, përgatiten për 10-20 minuta, këto ushqime përgatiten në vetë vendin-fl ambur.

��Gjellët e ziera dhe perimet servohen në lloje të caktuara të tavolinave. Ato mund të servohen direkt në pjatë me të pjekurën dhe mysafiri direkt shërbehet.

��Sallatave nuk duhet para kohe t’u hidhen erëza, sepse humbin nga freskia e tyre, për këtë në restorantet luksoze sallata e gjelbër përgatitet-mbarohet para mysafirit.

��Djathi shërbehet në fund të ushqimit si meze e verës��Frutat servohen në zhardinjere të posaçme prej xhami, të cilat vendosen në tavolinë para

mysafirëve.


1. Si servohen para ushqimet e ftohura?

2. Si servohet supa?

3. Si servohen para ushqimet e ngrohura dhe peshku?

4. Si servohen të pjekurat dhe ushqimet me porositje?

5. Si servohen gjellët të zierat, perimet dhe sallatat?

6. Si servohen djathi dhe frutat?

USHTRIME: Ushtrime nga shërbimet në restorant.

131

�� :

��

��; �� ; ��

�� ; �� ; ��

��.;

TEMA 6.

AGJENCITË TURISTIKE


dije për nocionin dhe vendosjen e agjencive turistike;

njohje të detyrave të agjencive turistike;

shikimi i domethënies së agjencive turistike për zhvillimin e turizmit;

njohje dhe definimi i funksioneve të agjencive turistike;

identifikimi i shërbimeve turistike të cilat i kryen agjencia dhe

njohja e karakteristikave të instrumenteve të pagesës pa kesh.

133

6.1. NOCIONI DHE PAMJET E AGJENCIVE TURISTIKE

Me zhvillimin e turizmit, si veprimtari specifike ekonomike, nocioni i agjencisë turistike është ndërruar me kohën.

Kështu, para Luftës së Parë Botërore, për agjencinë e udhëtimit ose agjent udhëtues është konsideruar çdo person fizik ose juridik i cili ka marrë pjesë në ndërmjetësimin e shërbimeve për bartje dhe vendosje.

Falë zhvillimit të përgjithshëm të turizmit dhe agjencive turistike, gjatë periudhës së dy luftërave botërore i kanë definuar si ndërmarrje, të cilat kanë kryer veprimtari për plasman dhe shitje të shërbimeve turistike. Pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore me përmirësimin e shërbimeve sociale dhe shoqëroro-ekonomike, në lëvizjet turistike kanë filluar të hyjnë tavolina të gjëra popullore. Në këtë periudhë, turizmi prej privilegjit rritet në dukuri masive shoqërorë.

Njërën nga definicionet e para e kanë dhënë teorikët gjerman Hynciker dhe Krapf, sipas të cilëve agjencia udhëtuese është ndërmarrje e cila ndërmjetëson gjatë udhëtimit dhe qëndrimit të turistëve ose vetëm ndërmjetëson në dhënien e shërbimeve të veçanta në ndërmarrje të treta ose i ofron në kombinim, shërbime personale të reja.

Ky definicion është i rëndësishëm, për shkak faktit se për herë të parë është bërë përpjekje që të shprehet aktiviteti i agjencive turistike dhe të definohen karakteristikat nocion-përmbajtje të agjencive udhëtuese.

Akademia turistike ndërkombëtare, në Monte Karlo, agjencinë turistike e definon si ndërmarrje tregtare, e cila jep shërbime me transportin, vendosjen dhe llojet e tjera të aktiviteteve turistike dhe organizon udhëtime veç e veç dhe në grupe të cilat kanë çmim paushall, ndërsa organizohen sipas programit rë agjencisë ose sipas dëshirës së mysafirit.

Njëra nga definicionet me përmbajtje për agjencinë udhëtuese e kanë dhënë Vukoniq dhe Bujas. Sipas tyre, agjencia udhëtuese është organizatë specifike ekonomike e cila ndahet në treg sipas funksioneve dhe veprimtarive si ndërmarrje specifike, veprimtari bazike e të cilës përbëhet në organizimin e udhëtimit dhe qëndrimit dhe jep shërbime të tjera për udhëtarët dhe pjesëmarrësit në lëvizjet turistike.

Sipas teorikut më të njohur nga fusha e punës udhëtuese-turistike Maks Byrerit, agjencia udhëtues është ndërmarrja ekonomike, përkatësisht veprimtarisë.

Nga definicionet e nxjerra mund të përmbyllet se autorë të ndryshëm kanë qasje të ndryshme në definim.

Por, agjencia turistike është ndërmarrje ekonomike nga fusha e turizmit, e cila në tregun turistik paraqitet në rol të përfaqësuesit të shërbimeve të personave të tretë ose ofron shërbime personale në dukje të udhëtimeve paushall. Praktikisht, agjencitë kujdesen për futjen e mallrave dhe shërbimeve në ndërmarrje të cilat i përfaqësojnë (gjejnë blerës dhe shitës, përgatisin oferta, e ndjekin konsumimin, i promovojnë shërbimet) dhe kujdesen për interesat e ndërmarrjes të cilën e përfaqësojnë.

134

Nga ana tjetër, agjencitë turistike vetë i kombinojnë shërbimet, të cilat në tregun turistik i japin ofruesit, në prodhim (udhëtimit paushall), të cilin e ofrojnë dhe e shesin si të tyrin.

Lëvizjet emigruese e kanë ndjekur njeriun prej ngritjes së tij. Në fillim është bë fj alë për emigrantë, për shkak të gjetjes së kushteve më të mira për ekzistencë, që më vonë të kalojnë në të ardhura luftarake dhe fituese.

Me kohë, njerëzit kanë filluar të udhëtojnë për shkak të njohjeve të hapësirave të reja, marrjes së diturisë, pushimit dhe rekreacionit.

Udhëtimet janë zhvilluar prej kohës antike, kur më shpesh kanë udhëtuar udhëpërshkrues, poet, tregtarë dhe hulumtues, ndërsa janë vërejtur dhe rrugët e para të ndërtuara të teorisë së Mbretërisë Romake. Në Greqinë antike (të vjetër) intensivisht është udhëtuar për shkak të argëtimit dhe dëfrim, si dhe për shkak të arsyeve shëndetësore.

Në atë kohë vërehen dhe vizitat e vendeve të shenjta: Delfi, Jerusalem dhe të tjera, si dhe vizitat e para të banjave dhe vendeve shëruese.

Me rënien e Mbretërisë Romake ka stagnuar në udhëtime. Deri në shekullin e 15-të, kur kisha përsëri i ka aktualizuar vizitat e vendeve të shenjta. Në shekullin e 17-të janë zhvilluar udhëtime të aristokracisë së pasur, fisnikëve dhe tregtarëve. Në atë periudhë janë vërejtur dhe grupet e udhëtimeve të para nëpër Evropë, të cilat kanë zgjatur disa muaj, të njohur me emrin “Grand Tour”.

Në Francë, Gjermani dhe Itali, në shekullin e 18-të janë formuar byrotë e para ndërmjetësuese të cilat janë marrë me organizimin e udhëtimit, ndërsa kanë dhënë edhe shërbime për vendosje, ushqim dhe pije. Ata kanë organizuar dhe vizita të vendeve të rëndësishme. Atëherë për herë të parë janë paraqitur ndërmjetësues, të cilët kanë organizuar transport prej Evropës deri në Amerikë. Sipas aktivitetit me të cilën janë marrë, mund të thuhet se i paraqesin agjencitë turistike më të hershmit.

Më tutje, me zhvillimin e kushteve shoqëroro-ekonomike përmirësohen dhe kushtet për jetë të njerëzve, zmadhohet nevoja e tyre për udhëtim, ndërsa me atë krijohen dhe kushte për zhvillim të turizmit. Ndryshime të mëdha në dukje të punës së agjencisë janë krijuar, gjithkund në mesin e shekullit të 19-të, me paraqitjen e hekurudhës.

Atëherë krijohen kushte për organizimin e udhëtimit të parë masive nga ana e Tomas Kukut, më 4 korrik të vitit 1841, i cili konsiderohet dhe si themelues i punës së agjencisë dhe pronar i agjencisë së parë për udhëtim në botë.

Si sekretar i shoqërisë kundër alkoolit, Kuku, ka marrë për detyrë të organizojë kuvend vjetor në Lafboro. Për këtë udhëtim janë paraqitur 570 pasagjerë. Duke parë numrin të madh të pasagjerëve, Kuku ka fituar dhe ulje nga hekurudha që konsiderohet si përfitim i parë i transportit. Për udhëtimin

kanë paguar çmim paushall prej një shilingë. Gjatë udhëtimit kanë dëgjuar orkestër të cilin e ka angazhuar Kuku, ndërsa në Lafboro u ka organizuar dhe pirje çaji i. Kur ka parë se me këtë lloj organizimi të udhëtimeve ka fitim, ka vazhduar me organizimin e udhëtimeve në grupe.

Udhëtimet më të rëndësishme të cilat i ka organizuar agjencia Kukov janë:

�√ Udhëtimi me anije ose hekurudhë (tren) prej Anglisë dhe Irlandës (1845);�√ Vizita e ekspozitës botërore në Londër me tren (1851) kur ka shitur 165000 bileta; �√ udhëtimi i parë turistik nëpër Evropë (1865);�√ udhëtim në ekspozitën ndërkombëtare në Paris, për të cilën ka shitur 400000 bileta;

135

Rëndësia e agjencisë së Kukut është se për herë të parë vendosen bazat në punën e agjencisë bashkëkohore. Vepra të tij janë udhëtimet paushall, sjellja e kartave të posaçme për transportin e agjencisë dhe vauçerët. Kuku, gjithashtu, shet kapacitete qëndrimi, përdor udhëheqësh turistik, material të shtypur propagandues dhe sjellë kreditim në udhëtim.

Më tutje, në varësi nga rastet shoqërore dhe ekonomike, agjencitë për udhëtim kanë filluar të hapen gjithkund në Europë dhe në botë. Agjencia e parë turistike, në Gjermani është hapur në vitin 1917 me emrin MER, e cila është marrë me shitjen e biletave hekurudhore. Në Francë, Agjencia e parë turistike ka filluar me punë në vitin 1878, me seli në Lion dhe afër disa qyteteve në Francë. Agjencia e parë turistike në Itali është paraqitur në vitin 1878.

Në vendet lindore evropiane, agjencia e parë është hapur në Hungari në vitin 1902, me emrin “Ibus”, ndërsa më vonë dhe në Çeki në vitin 1920 dhe në SSSR agjencia e parë turistike është hapur në vitin 1929 me emrin “Inturist” i cila ka qenë njëra nga agjencitë më të mëdha turistike në tregun botëror.

Në SHBA, 10 vitjetë pas hapjes së agjencisë së Kukut, në vitin 1850 Henri Vels e hapi agjencinë “ Kompania Ekspres Amerikane” me seli në Nju Jork. Në fillim, është marrë, kryesisht me transportin e pasagjerëve dhe biletave udhëtuese të anijeve. Në punën e vet, kjo agjenci e fut çekun turistik, vauçerin, kartat udhëtuese, ndërsa pak më vonë dhe kartat kreditore.

Veprimtaria e parë e organizuar turistike në Maqedoni, paraqitet në vitin 1927, kur në Shkup është hapur shoqata e parë turistike “Jug”.

Aktivitetin e vet kjo shoqatë e ka filluar në vitin 1930, kur është bërë aksionar në agjencinë për udhëtim “Putnik” dhe e ka fituar të drejtën për filiale dhe biletë në Shkup, ndërsa ka kryer dhe propagandë turistike dhe ka pranuar turistë.

Pas çlirimit, ndërmjetësuesi turistik në Republikën e Maqedonisë, është në kornizat e drejtimit shtetëror, ndërsa përveç “Putnik” formohen dhe agjenci të tjera turistike. “Pallasturist”, “Interimpeks”, “Avioturs”, “Feroturs” dhe “Intermakedonia” nga Shkupi, të cilat kanë për detyrë ta përparojnë turizmin studentor dhe rinor.

Me pavarësimin e Republikës së Maqedonisë, agjencitë privatizohen dhe transformohen në agjenci të vetme turistike, ndërsa paraqiten të reja në tregun turistik.

Disa nga ato punojnë vetë, ndërsa disi regjistrohen në kornizat e ndërmarrjeve të tjera, por mund të thuhet se merren me ndërmjetësim të vërtetë.

Sot, në territorin e R. së Maqedonisë, veprojnë rreth 300 agjenci turistike.

136

MBAJ MEND

� Njërën nga definicionet e para e kanë dhënë teorikët gjerman Hunciker dhe Krapf, sipas të cilëve agjenci turistike është ndërmarrja e cila gjatë udhëtimit dhe qëndrimit të turistëve

ose vetëm ndërmjetëson në dhënien e shërbimeve të ndërmarrjeve të treta ose i ofron

në kombinim, si shërbime personale të reja.

��Autorët të ndryshëm kanë hyrje të ndryshme në definim.� Agjencia është ndërmarrje ekonomike e fushës së turizmit, e cila në tregun turistik paraqitet në rol të përfaqësuesit të shërbimeve të personave të tretë ose ofron shërbime personale në formë të udhëtimeve paushall. � Nga ana tjetër, agjencitë turistike vetë i kombinojnë shërbimet, të cilat tregu turistik i ofron, në prodhim (udhëtim paushall), të cilin e ofrojnë dhe e shesin si të tyrin.� Ndryshime të mëdha në pikëpamje të punës së agjencisë, janë ngritur gjithkund në mesin e shekullit të 19-të me paraqitjen e hekurudhës.� Atëherë, krijohen kushte për organizimin e udhëtimit të parë masiv nga ana e Tomas Kukut, më 4 korrik të vitit 1841, i cili njihet edhe si themelues i punës së agjencisë dhe pronar i agjencisë së parë për udhëtim në botë. �� Rëndësia e agjencisë së Kukut, është se për herë të parë vendosen bazat e punës së agjencisë bashkëkohore. Veprat e tij janë udhëtimet paushall, sjellja e kartave të veçanta për transportin e agjencisë dhe vauçerët.


1. Si është definuar agjencia turistike para Luftës së Parë Botërore?

2. Definoje agjencinë turistike sipas Huncikerit dhe Krafit!

3. Përcakto karakteristikat e agjencisë turistike sipas Vukoniqit dhe Bujasit!

4. Cilën karakteristikë të agjencisë turistike e ka dhënë definicioni i Burerit?

5. Përshkruaje zhvillimin e udhëtimeve në agjenci?

6. Numëroji udhëtimet më të rëndësishme të cilat i ka realizuar agjencia e Kukut!

137

6.2. DETYRAT DHE VLERAT E AGJENCIVE TURISTIKE

Puna e agjencisë turistik është një veprimtari që lëndën e vet të punës gjithmonë e ndërton, duke e ndjekur zhvillimin e turizmit dhe zgjerimin e kërkesave të turistëve.

Pjesë e detyrave dhe aktiviteteve të agjencive turistike të cilat i kryejnë punët e tregut turistike janë:

1. organizimi i udhëtimeve, fl uturimeve dhe ekskursioneve për mysafir të huaj dhe të vendit në vend dhe jashtë vendit;

2. organizimi, pranimi dhe përcjellja e turistëve të cilët qëndrojnë në vendet ku i mbulon agjencia turistike;

3. vizita e organizuar i atraksioneve turistike, përmendoreve kulturore-historike të famshme e të tjera;

4. organizimi i shërbimit udhëheqës dhe shërbimi për dhënien e informatave në lidhje me udhëtimin dhe qëndrimin;

5. shitja e të gjitha llojeve të biletave për transport dhe dokumente të tjera për transport për të gjitha llojet e komunikacionit;

6. sigurimi i shërbimeve për qëndrim, ushqim dhe pije në të gjitha llojet e objekteve hoteliere në vend dhe jashtë vendit;

7. huazimi i automjeteve (rent-a kar shërbime);8. kryerja e punëve të ndryshme dhe shërbimeve të tjera turistike.

Sot, agjencitë turistike, janë njëri nga faktorët kryesorë të tregut turistik dhe në masë të madhe ndikojnë mbi zmadhimin e fitimit turistik. Në Evropë ka rreth 7000 agjenci, ndërsa në SHBA rreth 18000.

Me zmadhimin e numrit të agjencive turistike dhe me zhvillimin e turizmit zmadhohet dhe mundësia e punësimit të kuadrove të reja pune. Vlerësohet se në 18000 agjenci, anëtarë të FUAAV-së, ka të punësuar rreth 500000 persona.

Edhe pse agjencitë turistike kanë rol të rëndësishëm në zmadhimin e numrit të udhëtimeve turistike, përsëri udhëtimet individuale janë në përparësi, për shkak të mundësisë për kënaqjen e çdo kërkese të turistit, që në udhëtimet grupore nuk është e mundur.

Rëndësia dhe roli i agjencive turistike të tregjeve turistike është e ndryshme dhe varet nga shumë faktorë, ndërsa para se gjithash nga madhësia e tregut turistik, fuqia pagesore e banorëve të vendit, faktorëve receptues, atraktivë dhe komunikativ në vendit etj.

Kështu mund të përmbyllet se puna e agjencisë si pjesë e pandarë e veprimtarisë së tërë turistike ka rrol të rëndësishëm në ekonomi, veçanërisht në vendet me aktivitete të mëdha turistike të cilët e kultivojnë dhe zhvillojnë turizmin si veprimtari ekonomike të rëndësishme terciare.


1. Numëro detyrat e agjencive turistike!

2. Bëj hulumtim për detyrat e punës në agjencinë turistike në vendin tënd ku jeton.

138

6.3. FUNSKIONET E AGJENCIVE TURISTIKE

��)�� $�� +��)��

"��$�

�� "��"+��

��+��-�� )��

-"��3� "�� "��3� -"��3� "�� "�� $��

-��)�� - "��3� -��)�� - "�� $�� "�� "��

-��+��-�� -!�$�� "��!�� "��3 �"�� "�� "��+�� !� "� &�!;

- ;�� !�+� - ��!�+� - ��+��3� � "��)�� ;+& - ��3� "�� "��$�� $�� -��+�� !�+�

Funksionet e agjencive turistike

Ndërmjetë-suese

-ndërmjetësimgjatëudhëtimit-ndërmjetësimgjatë qëndrimitnë vendin turistik

-informata dhe këshilla për udhëtim-informata dhekëshilla përqëndrim në vendin turistik gjatë qëndrimit

оrganizon udhëtime tëndryshmepaushall sipasprogramit të verifikuarmë përpara sipas dëshirës

Informative propagandekëshill-dhënëse

organizuese Funksionet tjera

- shërbime bankare-shërbime për sigurimin e pasagjerëve dhe valixheve të tyre - këmbim parash dhe çeçe udhëtimi-shërbime tregtare

Skema 6.1. Ndarja e funksioneve në agjencitë turistike

6.3.1 FUNKSIONI NDËRMJETËSUES I AGJENCISË TURISTIKE

Funksioni ndërmjetësues i agjencisë turistike i takon punës së saj si ndërmjetësues në mes

klientëve dhe shitësve të shërbimeve turistike turistike. Ajo i plason shërbimet dhënësve indirekt të tregut, me çka turistëve u siguron lloje të ndryshme të shërbimeve në një vend dhe ua kursen kohën e lirë që u duhet për furnizimin e tyre.

Për çdo aktivitet të kryer, agjencia turistike, dhënësve indirekt u kalkulon provizion të caktuar ndërmjetësues.

Shërbimet ndërmjetësuese të cilat i kryen agjencia, mund të janë në lidhje me udhëtimin dhe në lidhje me qëndrimin.

a) Ndërmjetësimi në lidhje me udhëtimin:��furnizimin e biletave të transportit për të gjitha

llojet e komunikacionit��rezervime të biletave transportuese��huazimi i automjeteve transportuese��blerja e automjeteve transportuese

139

b) Ndërmjetësimi në lidhje me qëndrimin:��dhënie të shërbimeve për vendosje��vizita në manifestime të ndryshme��ruajtje të valixheve��sigurim të rekuizitave dhe pajisjeve sportive

c) Ndërmjetësime të tjera (dytësore/krahasuese):��sigurimi i pasagjerit dhe valixhes së tij��marrja e lejes për gjah, peshkim dhe ngjashëm

6.3.2. FUNKSIONI ORGANIZATIV NË AGJENCINË TURISTIKE

Funksioni organizativ i agjencisë turistike ka të bëjë me udhëtime të ndryshme, për kënaqjen e nevojave të shfrytëzuesve të shërbimeve turistike.

Duke e kryer këtë funksion, agjencia turistike paraqitet si ndërmarrje e cila krijon dhe shet udhëtime turistike komplet si shërbim kompleks të tyre, në llogari të tyre dhe në rrezik të tyre.Kështu, forma e organizimit të shërbimeve në praktikë haset me emrin udhëtim paushall- aranzhim paushall, pako-aranzhim ose aranzhim turistik.Udhëtimet paushall janë të organizuara në parim të “një çmim për të gjitha shërbimet”, përkatësisht komplet çmimi në pako-aranzhimin i përfshinë çmimet e shërbimeve veç e veç të cilat janë të përmbajtura në të.Me kryerjen e funksionit organizues, agjencia turistik e përforcon vendin e saj në tregun turistik dhe paraqet njërin nga faktorët kryesor për zhvillimin e turizmit.

6.3.3 FUNKSIONI INFORMATIVO-KËSHILLDHËNËS I AGJENCISË TURISTIKE

Funksioni informativ-këshillëdhënës i agjencisë turistike paraqet funksionin më të vjetër të cilën e kryen agjencia turistik. Prej fillimeve të tij, agjencia merret me dhënien e informatave dhe këshillave të pasagjerëve në lidhje me pyetje të ndryshme në lidhje më udhëtimin ose qëndrimin në ndonjë vend turistik.

Ky funksion përbëhet në dhënien e informatave pa pagesë për të gjitha aktivitetet dhe shërbimet, të cilat në çdo mënyrë janë të lidhura me udhëtimin, në funksion të plasmanit ose shitjes së shërbimeve turistike.

Me dhënien e informatave kualitative dhe të sakta, agjencia turistike bënë më të lehtë lëvizjen e turistëve, ndërsa shfrytëzuesi i këtyre informatave shumë shpesh bëhet klient i vërtetë i agjencisë

140

Të gjitha informatat që i jep agjencia turistike, mund të ndahen në tre grupe:

а) informata në lidhje me udhëtimin –për mjetet e transportit, për rëndësinë e transportit, kohën e shkuarjes dhe ardhjes, çmimin e udhëtimit, dispozitat e udhëtimit dhe formularët për udhëtim.

b) informata në lidhje me qëndrimin – për vendet turistike, objektin e vendosjes, ushqimin,përmendoret kulturore-historike në vend, si dhe të gjitha informatat të cilat i takojnë vendit në të cilin do të qëndrojnë turistët.

c) informatat e tjera –rreth sigurimit, mënyrës së pagesës, formalitetet rreth dokumenteve të duhura për udhëtim, dispozitat kufitare etj.

Përveç informatave, agjencia turistike i këshillon turistët potencial për zgjedhjen e vendit turistik, llojit të transportit, objektit për qëndrim, vizitat e rëndësishme kulturore-historike, aktualitetet në vendin turistik, drejtimet e lëvizjeve, dokumentet e duhura për udhëtim etj.

Funksioni propagandues, është aktivitet i domosdoshëm, të cilën e kryen agjencia turistike me qëllim që t’i plasojë dhe t’i shet shërbimet turistike në treg.

Agjencia turistike, njëkohësisht kryen dhe propagandë turistike, për shkak të prezantimit të vlerave turistike në vend, rajon ose shtet të caktuar, prezantimin e veprimtarisë së caktuar turistike-hoteliere, komunikacion dhe të ngjashëm, përkatësisht propagandim me qëllim që të kyçen numër më i madh i turistëve në lëvizjet turistike dhe zhvillimin e turizmit.

Në aktivitetet e veta propaganduese, agjencitë turistike shfrytëzojnë mjete të ndryshme propaganduese dhe media me një qëllim të vetëm- afrimin deri te shfrytëzuesi i fundit i shërbimeve turistike.

6.3.4. FUNKSIONET E TJERA TË AGJENCISË TURISTIKE

а) Funksioni tregtar – shitja e mallit tregtar, e cila është në funksion të aktivitetit turistik.b) Funksioni i këmbimit-mundësia për blerje dhe shitje të valutave të ndryshme si dhe ndërrimi i çeqeve për udhëtimc) Funksioni për përmbajtjet siguruese dhe bankare- aktivitete rreth pagesës së shërbimeve turistike dhe shërbime për sigurimin e pasagjerëve dhe valixheve të tyre


1. Numëro funksionet e agjencisë turistike!

2. Çfarë lloje të ndërmjetësimeve kryen agjencia turistike?

3. Shpjego funksionin turistik të agjencisë turistike!

4. Cilat informata dhe këshilla ua jep turistëve agjencia turistike?

5. Në çka përbëhet funksioni propagandues i agjencisë turistike?

6. Çfarë lloje të propagandës kryen agjencia turistike?

7. Shpjego vlerën e agjencive turistike në zhvillimin e turizmit!

141

6.4. PUNË INICUESE DHE RECEPTIVE E AGJENCIVE TURISTIKE

Puna e inicimit në agjencinë turistike, i përfshinë të gjitha aktivitetet, të cilat i përkasin inicimit (nxitjes) së banorëve të vendit që të udhëtojnë në vend ose jashtë vendit. Thelbi i punës inicuese përbëhet në blerjen e shërbimeve turistike nga dhënësit indirekt dhe kombinimin e tyre në prodhimin turistik personal, i cili plasohet në treg. Prodhimi turistik mund të jetë i krijuar në forma të ndryshme, në fillim si udhëtim stacionar, aksionar, rrethues, special dhe ngjashëm.

Shpesh, të gjitha udhëtimet turistike të cilat i organizon agjencia turistik mund të ndahen në dy grupe: stacionare ose qëndruese dhe aksionare ose grupe.

Udhëtimet stacionare përfshijnë shërbime turistike të cilat realizohen në një vend turistik. Vendosja e turistëve bëhet në një objekt për vendosje, ndërsa shpesh përdoret një lloj transportuesi i shpejtë dhe relacioni më i shkurtër, pa ndalesa të gjata gjatë rrugës. Për shkak se turistët gjatë kohës së qëndrimit nuk e ndërrojnë objektin e qëndrimit, duhet që të organizohen përmbajtje anemike, vizita të rëndësishme kulturore-historike, fl uturime të shkurta dhe ngjashëm, për pasurimin e qëndrimit turistik.

Udhëtimet aksionare paraqesin kombinim të shërbimeve të cilat realizohen në shumë vende turistike. Gjatë kohës së këtyre udhëtimeve, turistët e ndërrojnë objektin e vendosjes dhe të gjitha aktivitetet i kryejnë në lëvizje. Janë të pasur me përmbajtje programore, vizitat, ekskursione dhe shërbimet e tjera turistike. Për realizimin e udhëtimeve aksionare, më shpesh përdoret transport i kombinuar, ndërsa është i rekomanduar shfrytëzimi i transportuesit me karakteristika panorame, i cili do të mundësojë shikimin e rrethinës në lëvizje.

Puna receptive në agjencinë turistike i takon ndërmarrjes së aktiviteteve të shumta të cilat janë të drejtuara kah pranimi i turistëve kanë qenë në vendin turistik dhe organizimin e qëndrimit të tyre.Aktivitetet receptive i takojnë turistëve të vendit dhe atyre të huajve.

Punët receptive në agjencinë turistike mund të ndahen në dy grupe:

1. punë me klient individual;2. punë me aranzhime grupore.

Gjatë punës së klientëve individual, aranzhimi turistik krijohet sipas porosisë së klientit dhe këmbëngul që të kënaqen të gjitha sugjerimet dhe dëshirat e tij.

Shpesh, klienti i drejtohet agjencisë turistik (inicues) në vendin e tij për organizimin e udhëtimit. Pastaj, agjencia inicuese kërkon nga agjencia receptive (paraqitet në rol të parterit afarist), të formon ofertë turistike mbi bazë të dëshirave të nxjerra dhe kërkesave të klientit ose vetëm të jetë ndërmjetësues i aranzhmanit të gatshëm të realizuar turistik (e përpunon agjencinë inicuese).

142

Gjatë punës me aranzhime grupore, agjencia turistike në treg plason aranzhime turistike të krijuara më herët, me itinerar të caktuar të lëvizjeve dhe kohës së realizimit.

Kur bëhet fj alë për punë me aranzhime grupore, është e nevojshme që të dallohen:

�√ grupe të përkohshme- ngjashëm me klientët individual, të cilat në kohë të sezonit udhëtojnë dhe qëndrojnë në një ose më shumë vende turistike sipas programit të caktuar për udhëtim,

�√ udhëtime të vazhdueshme grupore –grup i vazhdueshëm turistësh një kohë të caktuar qëndrojnë më shumë ditë në ndonjë vend turistik.


1. Çka nënkuptohet me nocionin punë inicuese?

2. Radhiti karakteristikat e udhëtimeve stacionare dhe çka janë udhëtimet aksionare?

Bëj krahasim!

3. Çka nënkuptohet me nocionin punë receptuese?

4. Si ndahet puna receptive?

6.5. SHËRBIME TJERA TURISTIKE

Si paraqiten shërbimet turistike nga puna e tërë e agjencisë, si aktivitete plotësuese të cilat i kryen agjencia në suaza të turizmit iniciativ dhe receptues. Ato janë punë të cilat janë të lidhura me udhëtimin, shërbime që duhet të bëhen për turistët potencial (të ardhshëm), ose ato nga të cilat ka nevojë turisti gjatë kohës së udhëtimit të tij.

Agjencitë turistike, efektin ekonomik (fitimin) nga shërbimet turistike e bëjnë në vendin ku veprojnë.

Ai fitim, rrallë kryhet mbi bazë të provizionit, ndërsa shpesh ai është kompensimi i mundit të dhënë. Duke dhënë shërbime turistike agjencitë më mirë i shfrytëzojnë kapacitetet e tyre të punës (fuqia e punës dhe mjetet) dhe pastaj fitojnë të ardhura plotësuese.

Në shërbimet turistike hyjnë: �√ nxjerrja e pasaportave dhe vizave;�√ këmbimi i parave të huaja;�√ deponimi i parave në kufij; �√ ruajtja e sendeve dhe ngjashëm.

Veprimtaria informuese të cilën e kryejnë agjencitë turistike, hyn në shërbime turistike që

jepet pa shpërblim. Shërbimi më i përfaqësuar turistik në punën e agjencisë është kryerja e veprimtarisë

ndërruese. Ajo përfshinë valuta dhe çeqe të huaja në valutën e vendit dhe anasjelltas.

143

Që të mund agjencia turistik ta kryejë këtë veprimtari, duhet të ketë leje nga Banka Popullore, gjatë të cilës respektohen rregullat dhe dispozitat me vlerë.

Banka, u siguron agjencisë formularë të duhur në të cilat kryhet evidentimi i ndërrimit të valutës.

Punët e ndërrimit, gjithashtu përfshijnë edhe ndryshimin dhe blerjen e çeqeve për udhëtim. Gjatë këtij aktiviteti, në agjenci duhet t’i kushtohet vëmendje rregullsisë së çekut dhe ta respektojë procedurën për punën me çeqe për udhëtim.

MBAJ MEND

��Në punën e saj të tregut turistik, agjencia kryen shumë funksione, edhe atë:��Ndërmjetësuese- agjencia turistike ndërmjetëson në plasmanin e shërbimeve për udhëtim

dhe qëndrim;��Organizuese- agjencia turistike organizon udhëtime paushall:�� Informativ-këshillëdhënëse - agjencia i informon dhe i këshillon klientët e saj për të gjitha

llojet e shërbimeve të lidhura me udhëtimin dhe qëndrimin;�� Funksioni propagandues-agjencia kryen propagandë të shërbimeve të saj dhe shërbimeve

të bashkëpunëtorëve të saj��Funksione të tjera: këmbyese, bankare, tregtare.��Nën punën inicuese nënkuptohen të gjitha aktivitetet e agjencisë turistike që i kryen me

qëllim që t’i nxis njerëzit të udhëtojnë. Pastaj, ajo organizon udhëtime me lloje të ndryshme, të cilat mund të jenë stacionare dhe aksionare.

��Me punën receptive nënkuptohen të gjitha aktivitetet të cilat agjencia turistike i kryen me qëllim të pranimit të turistëve të huaj dhe organizimin e qëndrimit të tyre.

��Si pjesë e shërbimeve turistike të cilat i kryen agjencia turistik janë: punë të këmbimit, deponimi i mjeteve me para, shërbime udhëheqëse, informata dhe ngjashëm.


1. Defino nocionin e shërbimeve turistike!

2. Numëro shërbimet turistike të cilat i kryen agjencia turistik!

144

6.6. LLOJE TË AGJENCIVE TURISTIKE

Në tregun turistik ekzistojnë shumë lloje të agjencive turistike, si pasojë e zhvillimit të ofertës dhe konsumimit turistik. Dallimet e tyre dalin nga kushtet e ndryshme në të cilat veprojnë, materialet e ndryshme dhe mundësitë e kuadrove, si dhe nga vetë karakteristikat e tregut nacional turistik.

Agjencitë turistike mund të ndahen mbi bazë të kritereve vijuese:

kritere të ndarjes lloje të agjencive turistike

sfera të ndarjes - еmituese- receptuese- iniciativo-receptive

përfshirja hapësinore e tregut turistik - lokale- rajonale- nacionale- ndërkombëtare

forma dhe karakteri i sendit në punë - grosistike- detajistike- grosistiko-detajistike

vendosje e organizuar e tregut turistike - me rrjet të afaristëve- pa rrjet të afaristëve

pronësia e mjeteve të punës - private- shtetërore

vetë qëndrueshmëria e hyrjes së tregut turistik

- të vetëm- të varur

Skena 6.2. Ndarja e agjencive turistike

145

6.6.1. LLOJE TË AGJENCIVE TURISTIKE SIPAS SFERËS SË VEPRIMIT

Kjo ndarje e agjencive turistike bazohet në faktin se çdo vend turistik në varësi të resurseve personale turistike, mund të ketë karakter të madh emotiv ose receptiv.

Karakteristikat receptive të vendit të caktuar krijojnë mundësi për zhvillimin e turizmit ekzistues, pastaj dhe llojet e tjera të turizmit.

Karakteristika emetuese, më shpesh kanë ato vende me numër të madh të banorëve, të cilët kanë aftësi ekonomike që të hyjnë në shpenzimet turistike.

Sipas sferës së veprimit të agjencisë, agjencitë turistike mund të jenë me karakter të madh emotiv, me karakter të madh receptiv dhe me karakter të kombinuar (emetuese-receptive).

Agjencitë emetuese turistike janë ato agjenci, aktivitetet e të cilëve janë të drejtuar kah inicimi (nxitja) e banorëve vendas, për një kohë ta lëshojnë vendin e jetesës dhe të kyçet në lëvizjet turistike.

Detyrë themelore e tyre është që të organizojnë dhe iniciojnë udhëtime dhe qëndrim për turist individual ose grupe, në destinime me në vend dhe jashtë vendit. Thelbi i këtyre udhëtimeve përbëhet në atë që me blerjen e shërbimeve turistike (hoteliere, transportuese), agjencia turistike formon prodhim personal turistik-aranzhim turistik paushall, në bazë të kritereve personale dhe hulumtimeve personale të tregut.

Suksesi i punës së agjencive emetuese turistike në masë të madhe varet nga numri i turistëve të cilët do të përfshihen në lëvizjet turistike dhe shkallën e kënaqjes së nevojave kërkesave dhe dëshirave të tyre turistike,.

Agjencitë emetuese turistike shpesh janë në vendosur në qendrat e mëdha të qyteteve, ku është i vendosur dhe numri i madh i popullatës, e cila ka mundësi për pagesë që të futen dhe lëvizjet turistike.

Në varësi të organizimit të punës dhe zhvillimit të tregut turistik, agjencitë emetuese turistike mund të janë agjenci nga tipi klasik, operatorë turistik dhe konsorciume.

Agjencitë receptive turistike kryejnë pranim dhe transferim të klientëve nga caktimet e komunikacionit nga hoteli dhe mbrapa, organizojnë vizitën e qytetit, sigurojnë hyrje për manifestimet kulturore, sportive dhe të tjerave, si dhe një numër të madh të aktiviteteve të tjera turistike, sipas kërkesës së klientit ose partnerëve afaristë.

Agjencitë receptive turistike me punën e tyre në masë të madhe ndikojnë mbi zmadhimin e numrit të turistëve të huaj, me çka mundësojnë shtrirjen e mjeteve devizore në vend, ndërsa me atë krijojnë kushte për zhvillimin e turizmit dhe ekonominë e tërë nacionale.

Agjencitë receptive turistike janë karakteristike për vendet me turizëm të zhvilluar receptiv, si për shembull, zonat mediterane në Evropë.

146


1. Çka paraqet agjencia emetuese turistike?

2. Cilat janë karakteristikat e agjencive emetuese turistike?

3. Çka paraqet agjencia receptiv turistik?

4. Cilat janë karakteristikat e agjencisë receptive turistike?

6.6.2. LLOJET E AGJENCIVE SIPAS PËRFSHIRJES HAPËSINORE TË TREGUT TURISTIK

Agjencitë lokale turistike aktivitetin e tyre e realizojnë në nivel lokal, përkatësisht në

kornizat e lokalitetit të caktuar. Bëhet fj alë për agjencitë turistike relativisht të pazhvilluara, të cilat sigurojnë shërbime turistike për turistët të cilët vijnë në lokalitetet e tyre për veprim dhe realizojnë aktivitete lidhur me nevojat turistike në vendbanimin lokal. Agjencitë lokale turistike shpesh kanë funksion ndërmjetësues.

Agjencitë turistike rajonale për dallim nga ato lokalet, aktivitetin e tyre e realizojnë në rajon të caktuar. Ato janë aktivitete turistike, shërbimet e të cilëve janë të drejtuara për banorët, të cilët jetojnë në hapësirën e veprimit (rajonit), si dhe turistët të cilët nevojat e tyre turistike i realizojnë në suaza të asaj pjesë të tregut turistik.

Agjencitë turistike rajonale janë specializuar për dhënien e shërbimeve në hapësirën ku veprojnë. Ato shërbime së pari u përkasin ndërmjetësuesit si funksion të agjencive turistike.

Agjencitë turistike nacionale aktivitetet e tyre i plasojnë në tregun turistik në territorin e një shteti.

Aktivitetet e agjencive nacionale janë të drejtuara kah kënaqësia e nevojave receptive të turistëve të cilët vijnë në vendin e tyre, gjatë të cilës kryejnë organizim dhe realizim të qëndrimit të tyre turistik.

Nga ana tjetër, agjencitë turistike paraqiten dhe si kreatorë dhe organizatorë të aranzhimeve të ndryshme turistike me të cilat i nxisin turistët e vendit të ndërhyjnë në lëvizjet turistike.

Agjencitë turistike ndërkombëtare janë agjenci, të cilat aktivitetet e tyre i drejtojnë kah tregu turistik ndërkombëtar.

Ato janë agjenci të mëdha, të cilët janë materialisht dhe me kuadër të pajisur të mirë dhe të drejtuar kah organizimi i aranzhimit turistik. Shpeshherë kanë dhe rrjet personal të njësive afariste nëpërmjet të cilëve i plasojnë dhe i shesin aranzhimet.

Agjencitë turistike ndërkombëtare ndikojnë në krijimin e politikës turistike në vend dhe janë promotorë më të mëdhenj turistike-nacional.

147


1. Si ndahen agjencitë turistike, sipas përfshirjes hapësinore të tregut turistik?

2. Radhiti karakteristikat e agjencive turistike lokale dhe rajonale!

3. Për cilat agjenci themi se kanë karakter nacional dhe cilat janë aktivitetet e tyre në treg?

4. Definoi agjencitë turistike ndërkombëtare dhe radhiti ato!

6.6.3 LLOJE TË AGJENCIVE TURISTIKE SIPAS FORMËS DHE KARAKTERIT

TË LËNDËS SË PUNËS

Agjencitë turistike të mëdha të tregut turistik paraqiten me emrin “turoperator” ose “shitës me të madhe”.

Karakterizohen me formë të madhe të aktiviteteve të punës dhe funksionit të shprehur organizues. Ata merren me organizimin e udhëtimeve paushall.

Agjencitë të mëdha, programet e tyre për udhëtim nuk i ofrojnë direkt të shfrytëzuesit e shërbimeve, por e kryejnë nëpërmjet agjencive të imta.

Agjencitë turistike të imta aktivitetin e tyre e bazojnë në shitjen e më shumë programeve të organizuara turistike (nga ana e agjencive turistike të mëdha).

Ato në tregun turistik paraqiten në rol të përfaqësuesve të agjencive të mëdha dhe në emër të tyre bëjnë kontrata për udhëtim.

Agjencitë turistike të imta funksionojnë si rrjet me shitje të vogël turistike.

Agjencitë turistike të mëdha- të imta kanë karakter të kombinuar, do me thënë se njëkohësisht merren dhe me organizimin e udhëtimeve paushall dhe shitjes së tyre në tregun turistik.


1. Si ndahen agjencitë sipas formës dhe karakterit të lëndës së punës?

2. Si quhen ndryshe agjencitë turistike të mëdha? Përse?

3. Për cilat agjenci turistike themi se janë të imta?

4. Përshkruaji aktivitetet të cilat i kryejnë agjencitë turistike të imta!

148

6.6.4. LLOJE TË AGJENCIVE TURISTIKE SIPAS VENDOSJES ORGANIZUESENË

TREGUN TURISTIKE

Agjencitë turistike me rrjet të njësive afariste janë agjenci të tilla, organizimi i së cilës përfshin spektër të gjerë në filialet e lidhura ndërmjet veti.

Organizimi i punës me qendrën dhe njësitë afariste u mundëson të mbulojnë pjesë të madha të tregut turistik. Ajo nga njëra anë u ofron mundësi për hyrjen e një numri të madh të turistëve në lëvizjet turistike, ndërsa nga ana tjetër ofertë të plasuar të pasur dhe të ndryshme turistike.

Në qendër organizohen udhëtimet paushall, ndërsa te afaristet kryhet shitja e udhëtimeve.

Agjencitë turistike pa rrjet të njësive afariste paraqesin agjenci, të cilat aktivitetin e tyre të tregut turistik e kanë të vendosur nëpërmjet një afaristi, përkatësisht në tregun turistik veprojnë prej një vendi.

Këto agjenci turistike merren me aktivitete të cilat hyjnë në radhën e shërbimeve më bazike të punës turistike. Ato janë: shërbime për transport, rezervimi i vendosjes, shërbime për ushqim, pije shërbime turistike dhe ngjashëm.


1. Si ndahen agjencitë turistike sipas vendosjes organizuese të tregut turistik?

2. Përshkruaje punën e agjencive turistike me rrjetin e njësive afariste!

3. Në çfarë mënyre është e organizuar puna te agjencitë turistike pa rrjet të afaristëve?

149

6.6.5. LLOJE TË AGJENCIVE TURISTIKE SIPAS PRONËSISË SË

MJETEVE PËR PUNË

Agjencitë turistike në pronësi private janë ato agjenci të cilat punojnë me mjete private. Formë më e shpeshtë është shoqëria aksionare ose individi pronar.

Agjencitë turistike punojnë me mjete për punë në pronësi shtetërore, që janë të pranishme në vendet me pajisje administrativo-shtetërore. Agjencitë turistike shtetërore janë të formuara dhe të drejtuara nga organet.


1. Si ndahen agjencitë turistike sipas pronësisë së mjeteve për punë?

2. Cilat janë dallimet mes agjencive private dhe atyre shtetërore?

6.6.6.LLOJE TË AGJENCIVE TURISTIKE SIPAS VETËQËNDRIMIT NË PJESËMARRJEN

E TREGUT TURISTIKE

Agjencitë turistike të pavarura në treg paraqiten si njësi ekonomike të pavarura, të cilat punojnë nën emër personal dhe në mënyrë të tyre duhet t’i plotësojnë kushtet për punë të parapara me Ligj të veprimtarisë turistike

Agjencitë turistike të varura punojnë në kuadër të ndërmarrjeve ekonomike dhe plotësisht janë të varura nga filluesi themelor i saj (ndërmarrja).

Veprimtaria bazike e ndërmarrjes, në korniza të cilit punon agjencia, nuk duhet të jetë i lidhur me turizmin. Ato shpesh janë ndërmarrjet nga fusha e komunikacionit (kompanitë e autobusëve dhe anijeve), tregtisë, bankareve, industrisë dhe ngjashëm.

150


1. Si ndahen agjencitë turistike sipas vetë qëndrimit të pjesëmarrjes në treg?

2. Cilat janë dallimet mes agjencive turistike të varura dhe atyre të pavarura?

MBAJ MEND

��Agjencitë turistike mund të ndahen sipas kritereve të ndryshme dhe atë sipas:��Sipas sferës se veprimit ndahen në: emetuese, receptive, kombinuese.�Sipas formës dhe lëndës së punës ndahen në: të mëdha, të imta dhe kombinuese.��Sipas përfshirjes hapësinore ndahen në: lokale, rajonale, nacionale dhe ndër kombëtare.��Sipas qëndrimit të organizuar të tregut turistik ndahen në: agjenci turistike me rrjet të njësive afariste dhe agjenci turistike pa rrjet të njësive afariste.��Sipas pronësisë së mjeteve për punë ndahen në: private dhe shtetërore.��Sipas pjesëmarrjes vetë qëndruese të tregut turistik ndahen ne: të pavarura dhe të varura.

151

7. 7.INSTRUMENTE PËR PAGESË PA KESH NË AGJENCITË TURISTIKE

7.1. PAGESË TURISTIKE-VAUÇER

Vauçeri paraqet dokument të shkruar, të cilin ua jep klientëve të tij agjencia, ndërsa në të përmban shërbime të cilat klienti do t’i merr në objektin hoteliere. Shërbimet të cilat janë të cekura në vauçe janë prej më para të kontraktuara mes agjencisë turistike dhe hotelerisë, si pas kërkimit të klientit i cili është përgjegjës që ta paguaj çmimin e tyre turistik.

Pagesa-vauçeri turistik është dokument për pagesë pa kesh, i cili nuk ka formë standarde, që do me thënë se agjencia vet e pranon.

Çdo vauçer duhet t’i përmbajë elementet vijuese:

• emri dhe selia të lëshuesit, agjencia turistik;• emër dhe seli të dhënësit të shërbimit;• emër dhe mbiemër të përdoruesit të shërbimeve;• llojit të shërbimeve;• kohën e fillimit dhe mbarimit të shërbimeve; • numër të vauçerit;• nënshkrimi i personit të autorizuar i cili e ka lëshuar vauçerin, të dhëna për shumën e paguar,

akontacionin e zbatuar dhe ngjashëm

Figura 7.1. Pagesa-vauçeri turistik

Teknika e përdorimit të vauçerit është shumë e thjeshtë. Klienti-porositësi i shërbimeve, prej më parë në agjenci e paguan shumën e saktë të shërbimeve të caktuara, të cilat do të realizohen në kohë saktë të caktuar. Në ndërrim të kësaj, ai merr vauçer ku janë të cekura shërbimet e paguara. Me dorëzimin e vauçerit të dhënësit të shërbimit, në ndërrim i merr shërbimet të cilat më herët i ka porositur dhe i ka paguar.

152


1. Çka paraqet vauçeri?

2. Cilat janë elementet përbërëse të vauçerit?

3. Përshkruaje teknikën e punës me vauçerin!

7.2. КARTELA KREDITORE

Kartela kreditore emitohet në formë plastike dhe thekson vetëm në emër. Kartelat mund të janë të brendshme, në kornizat e vendit të caktuar dhe internacionale. Ajo është dokument mbi bazë të cilës arrihen linjat kreditore të cilat sipas karakterit janë afatshkurta dhe varen na kontrata ndërmjet tyre të bankës dhe përdoruesit.

Kartela kreditore i përmban elementet vijuese:

• numrin e kartelë;• emri i lëshuesit;• mbiemri dhe emri i përdoruesit;;• nënshkrimi origjinal i përdoruesit;• afati i vlerës.

Kartela kreditore paraqet dokument të pa transmetuar me të cilin përdoruesi (pronari) e tregon aftësinë e tij të paguar, ndërsa dhënësi i shërbimit ose tregtari e vërteton vlerën e kartelës dhe kryen identifikim me krahasimin e nënshkrimit, i cili është në kartelë, të cilin pronari e vendos në llogari.


1. Çka paraqet kartela kreditore?

2. Cilat janë elementet përmbajtëse të kartelës kreditore?

3. Përshkruaje teknikën e punës me kartelën kreditore!

153

7.3. ÇEKU PËR UDHËTİM

Si mjet për pagesë në punën agjencive turistike, çeku për udhëtim ka hyrë kah fundi shekullit XIX, ndërsa për herë të parë e ka lëshuar agjencia turistike American Express Company.

Emrin “udhëtues” (angl. Traveller’ cheque) e ka marrë, për shkak se shpesh e përdorin shfrytëzuesit dhe turistët gjatë kyçjes në lëvizjet turistike. Nevoja për përdorimin e tij, del nga ajo që, me përdorimin e këtij çeku shmangen rastet e përdorimit me para në dorë, ndërsa mund ta lëshojë agjencia turistik ose banka.

Çeku për udhëtim paraqet mjet për pagesë, sepse me atë mund të paguhet me kesh gjithkund, (në banka, hotele, ndërmarrje komunikacioni) dhe gjithashtu mund të ndërrohet me kesh.

Çeku për udhëtim theksohet me emër dhe nuk është transferohet prandaj siguron që eventualisht të mos humbet. Çeku përcakton menjëherë kur blihet dhe në momentin kur paguhet me atë. Kështu shmanget mundësia për falsifikimin dhe përdorimin e tij.

Çeku për udhëtim i përmban elementet vijuese:

• shenjën që është çek• udhëzim pa kusht që të paguhet shumë e caktuar nga mbulimi i transaksionit;• emër të transaksionit; • vend ku duhet të paguhet;• shenja e ditës dhe vendit të lëshimit;• nënshkrim i atij që e ka lëshuar çekun.

Në rast se ka mungon ndonjë prej këtyre elementeve të çekut për udhëtim nuk konsiderohet për çek, por për letër me vlerë e cila është më afër çekut.

Agjencitë turistike dhe bankat, interesin e tyre për shitje të çekut turistik e gjejnë në anulimin kohor për pagesën e çekut. Kështu që, agjencia i fiton paratë nga klienti në momentin kur e shet çekun, ndërsa klienti me çekun i paguan shërbimet pas kohës së caktuar. Gjatë asaj kohe, agjencia si shitës i çekut i shfrytëzon paratë pa kamatë.

Figura 7.2. Çek udhëtimi

154

MBAJ MEND

��Vauçeri paraqet dokument shkrimi të cilin e jep agjencia turistik për klientin e vet, ndërsa në të janë të përmbajtura shërbimet, të cilat do t’i fitojë klienti në objektin hotelier. Ai paraqet dokument për pagesë pa para në dorë i cili nuk ka formë standarde, që do me thënë se agjencia vetë e përbën.��Elemente bazike për çdo vauçer, janë emri i objektit hotelier dhe agjencisë e cila e jep, emër dhe mbiemër të përdoruesit, llojit të shërbimeve të cilat do t’i përdorë dhe kohëzgjatjen e përdorimit të tyre.��Kartela kreditore është instrument për pagesë pa para në dorë mbi bazë të së cilës arrihen linjat kreditore me të afat shkurte dhe varen nga kontrata mes bankës dhe përdoruesit.��Kartela ka numër, afat për vlerë, emër, mbiemër dhe nënshkrim të përdoruesit dhe emër të lëshuesit.��Çeku për udhëtim paraqet mjet për pagesë, sepse me të mund të paguhet me kesh gjithkund (në banka, hotele, ndërmarrje komunikacioni), gjithashtu mund të ndërrohet për kesh.


1. Definoje nocionin për çekun e udhëtimit?

2. Cilat elemente i përmban çeku i udhëtimit?

3. Përshkruaje teknikën e punës me kartelën kreditore!

4. Shpjego interesin e agjencisë turistike në punën me çeqe për udhëtim!

155

LITERATURA E SHFRYTËZUAR:

1. Avramovski М., Hoteleria – organizimi dhe teknika e punës, Fakulteti për turizëm dhe shkenca organizative, Ohër 2005;

2. Vukoviq B., Agjencia turistike, Shkollska kniga, Zagreb, 1988;

3. Veljanov �., Shërbimi, Universiteti i punëtorëve, Negotinë;

4. Dimovski Ç. dhe Tërpçevski F., Puna agjencionale dhe hotelerike, Prosvetno dello, Shkup, 1997;

5. Ligji për veprimtari hotelerike

6. Ligji për veprimtari turistike

6. Ligji për shoqata turistike

7. Kosar L. Hoteleria, Shkolla e lartë hotelerike, Beograd, 2002;

9. Kërstevski �., Leksikoni ekonomik, Nasha kniga, Shkup,1993;

10. Martinovski N., Agjencitë turistike si faktor për zhvillimin e hotelerisë dhe turizmit, Ohër 2005;

11. Klasi� kimi nacional i veprimtarive;

12. Panovski, N., Bazat e turizmit, Shkup 1998;

13. Tanushevski I., Skripta 1 – Bazat e hotelerisë, Shkup

14. Tërpçevski F., Kujntaria 1 – Prosvetno dello, Shkup, 1994.;

15. Fiti T., Haxhi-Vasileva Markovska V., Bejtmen M. Ndërmarrësia, Fakulteti ekonomik - Shkup

16. Cuculevski �., Teknika e shërbimit dhe juntarisë, Ohër 2004;

Documents

BAZAT E HOTELERISË DHE TURIZMIT - e-ucebnici na ugostitelstvoto i... · standardet për lëndën mësimore “Bazat e hotelerisë dhe turizmit”, për profi lin e arsimuar teknik