2010CPMASSF1stprize

BAYUSO

Synopsis

Angpagkahakabansamanggadangnagatulodsamadamosamganagakalainlainnga

katalagman.

MayginasugidangmgatigulangnganagapuyosapalibotsangbukidsangBayuso(Banwa

sangSanEnrique,Iloilo)nganahanungodkunosabulawanngausangaaranagapuyosa

putokputukansangbukidkagmanugbantaysangmgabulawannganatagodidto.Apangwalasing

maymakakuhasinikaykalamidadangpagaabutonsangtanansapalibotkonmaymangisogsa

pagkuhasini.

KisanaghandumsiCaloyngamakuhaangbulawansaBayuso.Tungodinisangila

kaimulonngamagiloy.Walaniyaginpatihanangmgasugilanonsangmgatigulang.Nagsakasia

kagkuhaonniyataniangmanggadsangbukid,apangwalaniyaininahimo.Maylayiangbukid

sangBayusokagsilutangbalossaiyangapaglapassalayisiniisakasilutngapatiangiban

madalahigtanikonisiponlamangniyaangkaugalingon,peroginpiliniyangaantusonangsilut

mahilwaylangangiban.

Pahina 1 sang 15

Iniangsilut:kisalangsakadatuigsilapuwedemagkitasangiyailoykagmadulalangang

gahumsangsilutkonmadulamanangkabangdanansangiyapaglapas.Masakitmankontani

apanginianglayikagwalasiyasingmaymahimo.Kag,isakaadlaw,nagabotgidmanngasiya

nahilwaysahigotsangsumpa.

BAYUSO

MatugnawangdapyasanghanginhalinsaaminhannganagahaluksaguyaniNayTrining.

Mahawananglangitluwassapilakamasigarumngagalum.Dawpilakangkasanagsangbulan,

kagangmgabitoonnagapaindisanaykonsinoangpinakamakanawsaila.

Iniangikanapulokagduhangakabilugansangbulanhalinsapinakamalawigngagabi

sangtuig,kagarasianagahulatsaganghaan.Kaysubongngatunganggabimagaabotang

kasugponsangiyatagipusuonangrasonngasianagatinguhangamagkabuhpa.Apangbasiini

naangkatapusannilangapagkita.Basiamnainiangulhingakahigayunanngamahakusniya

angpinalanggangabata,ngaiyamabatyaganangkainitsangmgapaladniya,kagiyamabatian

liwatangpulsosadughanniya.Kaydawnabatyagannaniyangamagalakatnasiasapihaknga

kinabuhibagomagabotliwatangsbongsakahigayunanngainingakisalangsakadatuig.Kay

anopabalayhanangnagahulatsatigulangtuladniyasasiningkalibutan?Anopaangpulossang

kabuhingamasubokagnagaisahanon?

Pahina 2 sang 15

Halnsaugsaranmaynabatiansiangapilkamahinayngatikang.Nagliktinangiya

dughankagbisanmalaboangpanulokandalidalisianganagdalagansugataonniyaanganak

ngaginahigugma.Kagdidto,samtangnagakatulogangmgapispissailapugaran,kagmalinong

angmgamanoksakurong,nagsiyagitangilamgabalatyagonsakalipayngamakitaangisakag

isa.Nagtulolagayangmgaluhahalnsaiyamgamatangadawmgadiamantenganagkalahulogsa

abagasanganak,kagdawanokahugotanghakusniCaloysamaniwangngalawassangiloy.

Walasingbisanisangatinagaangnakabuhisabibigsangtigulang.Ayhanwalabisanano

ngapululungonangmakasugidsangiyangnabatyagan.Walapagsudlanangiyangkalipay,apang

sabinitsangiyanghunahunanahibalanniyangaininghitaboindinamaliwatpa.

Didtokitasasulod,Nay,silingniCaloy.Matugnawnadiri.

Nagsulodsilasailabalayngamayisalamangkahulot.Nagbaliksapanghunahunani

Caloyangsinaunangamgapanahonsanggamaypasia.Sakagabihonngasbongsinididtosila

nagahigdasakatrengakayawan.Pulidoangpaghimosangamngakatrenganagapahanumdum

sangiyangamaynganaunananganagtaliwan.Sadingdingaranasabitangespihokagsatupad

sininatapikanglitratonilangatatlosangginpabunyagansiasaparokyaniSanVicenteFerrersa

Leganes.Kaghalnsabintana,nagalusotangkasanagsangbilgngabulan.

Ginsindihansangtigulanganggaserakagginbutanginisaibabawsanglamesitasatupad

sangkatre.Naglingkodsilasakatrengasasubngnagaigotna,kagginkuhasanganakangisanga

kamutsangiloy.Dawtulannalanginingaginputossangpanit.Ginbutangniyasaibabawsiniang

isakadiotayngasupotngahimosaginlalangadahonsanganahaw.

Pahina 3 sang 15

Pilakonaliwatonsaimongaindikokinahanglanini,Toto.Hustonataningaupdanay

kitbisanwalaangmgaini,silingniNayTriningngamaypagpakitluoyangtingug.

Ginhakusniyaangiloyngaangpanittumankalapsikagtamakahagusangguya,kag

halinmansaiyangmgamatanagpanaogangmgaluha.

Walaakosingmahimo,Nay.Konmayaralangtanipaagingamakaupodkoikawsa

tananngation,himuonko.Huo,maypinaagi,apangmadalahigangiban,Nay.Ginpilikoangpara

saikaayosangtanan.

Sakadaadlawngawalaka,kasulubonangakonupod,kagkahidlawsaimoangsulod

sangakondughan.Samadugaynangatinion,Toto,ngaaindimosaakonpagisugidangimo

nadangatan?

Indimonakinahanglanpangamahibalan,Nay.Pasalamatannalangnatonngamayara

pakitkahigayunanngamagkitabisankisalangsakadatuig.

Kontani,ginaampokosaDios,ngamakaupodkoikawbisansaulihikonga

pagginhawa.

NawadansangisabatsiCaloysapangabaysangtigulang.Nahibalanniyangaang

ginapangayongainiindigidpagpahanugutan.

NagpungkosiCaloysaulunhanngabahinsangkatre.Satupadniyanagahigdanaangiloy.

Nagatapikangilamgakamut.Ginahimutaranniyaangnawongsiningaginpalapsipagidsang

kasanagsangbulan.Ginahaplosniyaangmanipiskagubanonngabuhoksini.Nagapiyongnaang

mgamatasangtigulangapangbugtawpaangpaminsaronsini.

Pahina 4 sang 15

Malaptnaakomagtaliwan,Toto,sungawsangmgapulonghalnsababaniNay

Trining.

Indikamagsugidsina,Nay,mahinayngasabatniCaloy.Magpahuwaykana.

Tumankoikawkapalangga,Toto.Kontani...

Walananiyaginpadayonangluyagtaningaisugidsaanakkaynahibalannamanniyanga

indinamataboangginahandumniya.Kagsapagkahibalongasabuwasmagaisahanonnanaman

sia,ginyanibnalangniyaangiyakatuyuhonsagahumsangmatugnawngakagabihon.

Madalumnaangtlogsangtigulang.Sasidlangannagasidingnaangbanaagsangadlaw.

Tionnangamaglakatsia.

Hinayhinayniyangaginkuhaangpaladhalinsapangapyutsangiloy.Ginpalapitniyaang

babasatalingasinikagnaghutik,Palanggakoikaw,Nay.Hulataangakonliwatngapagduawsa

imo.Kagnagbilinsiasangmahinayngahaluksaagtangsini.

Nagtindogsia.Ginkuhaangsupotkagginbutangsaibabawsanglamesita.Saulihinga

kahigayunanginhimutaranniyaangdagwaysangiloy.Ginhuyupniyaangkalayosangsug,kag

saliwat,nagpanganduhoyangpaglaumsakabuhinilangamagiloy.

***

Angadlawnagapalipudlipudsapilakamgapanganodnganapadpadsaibabawsangkabukiran.

Maaringhotangkaudtuhonkagmaymalakalakangadapyasanghanginangnagapangagdasa

bisanmakadalingatinionsapagpahuway.Tapusnaangtigtalanumsangpalaykagtapusnaman

angpaglusloskagpagpahilamonsamgatubuhan.BisansiToreteangkarbawngaginpasagodsa

Pahina 5 sang 15

iyahamuokangtulogsaidalumsangpaho,kagwalaginasapakangpagpangahigsapalibotniya

sangmgamungakagangpagsiyaksangmgapis.

HamtongnasiCaloy.Pilpalangkaadlawangnagligadsangginselebrarangiyaikabente

ngakaadlawan.Apangbangudsailakaimulon,ahawisakadumalagangamanokangginihaw

kagpilakaibosangginhandaparasaiyasangiloyniya.

Atosianagahigdasaduyankagnagapahuwayhuwaymataposangpaniaganilanga

komorosngakanonkagtambongautanngaginlaktansanguranghalnsasuba.

InditaniaminiangamonkabuhikonwalanapataysiTatay,silingniyasakaugalingon.

WalatanikaminiNanaygapangampokaggapangimpilyarsatawo.Anoayhanngamilagroang

makapabagosangamonsitwasyon?

Walasianakabatyagngasatungasangiyamgapagpanghunahunagindakupsiasang

katuyuhonkagwalaniyanatalipangdannganakatulogsia.

Saiyamahamuokngakatulugon,nadamguhanniyaangiyaLolaSoledad.Sanguna,sa

mgaorasngakasubongsiniokonmaymgapamilasyonokonsamgagabingamasanagang

bulan,ginaistoryasiniangmganaagyannilasangtiempogiyerakagmgasugilanonnahanungodsa

mgamakatilingalangabutangkagmgagintunaansangmganagkalainlainngatinuga.

ApangsaiyadamguhanondawnagakabuhipaangiyaLolanganagasugidnahanungodsa

bulawanngausasabukidsangBayuso,ngasanguna,partepainisangbanwasangPassipero

subongbahinnainisangSanEnrique.Nahibalannaniyaangistoryabahinsausangaarakunosa

kahitaasansangBayusokonsadiinnahamtangangilabalaysaubossiningabukid.Angusa,suno

Pahina 6 sang 15

samgaistoryasangmgatigulang,angtagiyasangmgabulawannganatagosaputokputukansang

bukid.Walakunosangmaymakakuhaomakapangawatsangsadtongamgamanggad.Kaykisa,

maypilkatawoangnagtilawapanghalnsabukidnagdausdosangbahakagwalananasapwan

payadtongmgatawo.Halinsadtowalanasingnangisogpangasumakakagkuhaonangmga

bulawan.

WalapataninataposangsugilanonniLolaSoledadsaiyadamgosangpukawonsiasang

pagpaninghotniTorete.Nagapangagdanainisaharalbankayindinatamakasingkalanginit.

Nagbangonsia.Nagsulodsabalaykagnaghilamos.Nagilissangbayokagginguyodang

karbawsamalapitngaharalban.

Apangindimaghalinsaiyangpaminsaronangnadamguhan.Indiinamatuod,pamilit

niyangapatihaninisangiyakaugalingon.Perobisananhonniyakapamilit,nagaliwatliwatman

gihaponangmgasugilanonsangiyaLolasaiyangpamatian.

Ginalikawanniyataningatulukonangbukidapangwalaniyanapungganangkaugalingon

kagnagbalikidsia.GintulokniyaangmadulumngadagwaysangBayuso.Saibabawniyamaypil

nakabitoonangnagpakita.Sakatundannagabadyanaangkagabihon.Angmgamanok

nagakinalakalanasapagunahanngamakahaponsamgasanga.

Amoiniangkahigayunanko,hutikniyasakaugalingonsamtangnagatuloksabukid.

Konsilanagsal,akoindigiddapat.Kuhaonkoangmgabulawanngaarasaimo,kagmagabago

angdalagansangkabuhinamonniNanay.

Pahina 7 sang 15

Naghuyupanghanginhalinsabukidngadawsanabatiansiniangmgapululungonni

Caloy.Dalidalisianganagpauli.PagabotniyasabalaynakalutonasangpaniaponsiNay

Trining.Kapogangilakanonkagangsudanniladuhakabilogngasinugbangauga.

Indikitmagaantossangpamigadosakatubtuban,Nay,silingniCaloysailoysamtang

ginatulokanghublasngalamesa.

Paanoinamatabo,Toto?Konharusonkotaningamagmaayomanangatonpangabuhi

apangamoiniangatonnadangatan.

Mamanggaranonkita,Nay,sapilakaadlaw.Indikalangmagkabalaka.

Gustokomantani,pero,ginapatundakosaimongaindikamaghimosangbisananonga

malain,Caloy.Bisanimolkita,indikokabubutonngamahamtangkasakatalagman.

Indi,Nay,ginapromesakosaimo,bisanilaboinsabato.

Sangnataposnaangpaniapon,nanibinsiCaloykagnagsulodsahulot.Nagapanghugaspa

sangmgaginkananangiyailoy.Mahinaykagmalinongngaginkuhaniyaangbangkawnga

ginahandataniparasaaswangosamgakawatan.Ginputosniyainisanghabol.Naghidganasiasa

katrekagginpintalansanglawasniyaangbangkaw.

Nagpatulogtulogsiatubtobsangnabatyagankagnasiguradoniyangahamuoknaang

tlogsangiloykagmahinaysianganagbangon.Ginpulotniyaangbangkawkagmalinongnga

nagguwasabalay.

Pahina 8 sang 15

Maykatugnawnaangkagabihon.Hinayhinaysianganaglakatastasaugsaran.Walasia

nadiparahanniPil.Konnakitamansiasini,siguradongaindimaninimagtaghol.Malinongman

angpalibotkagwalanasangmgasugangmgapamalaysataboksangsuba.

Gintabukniyaangkakampohankagwalasianahadloksakatigbawan.Naagyanniyaang

pilkakawayanansangnaghuniangwakwakapangwalasianangurog.Ginlatasniyaangbukid.

Nagakahulogkagnagalinaptaangmgadahonsaiyaalagyantungodsangpagbaskugsanghangin.

Nabatianniyaanguwangsangmgaidokagkaluskossangmgamiro.Walaniyaginapanumdum

angmgadalagkongamanugngabasiarasamgasangaosamgamatagasngahilamon.Isalang

angiyatinutuyo.Isalangangsulodsanghunahunaniya.

SaindimadugaynalabotniyaangputokputukansangBayuso.Malinong.Madulumang

palibotliwansadimalayo,maymatagaskagtigulangngakahoysangmurawonkag

ginapululihaninisangmgaipotipot.Ginkadtuanniyaangkahoykagnagpungkosiasamga

dalagkongagamutsinikagdidtoginhulatniyaangpaglabaysangusa.

Angananganmaynasiplatansiangamasanagngadagwaysalikodsangmgamatagasnga

hilamon.Nagahulagini,apangindiniyamakitaangkabugusansini.Bisanmaypagduhaduha,

ginkuhaniyaangbangkaw,ginhana,kagtumankabaskogngaginpanaangmasanagngadagway.

Nagtiyabawsasakitiningadawtawokagnagginansalangmganagakatulogngakasapatansa

kalasangan.Naglumpatangdagwaykagnakitaniyanganaigosangbangkawangtiilsangusanga

bulawan.

Pahina 9 sang 15

Nagpadayonangusasapagdalaganbisannagaikangikanginipakadtosaisakakuweba.

GinlagasniCaloyangusakagnadiparahanniyangawalamannagadugoangpilassini.Apang

masmadasigangdalagankagpagliktinsangusakagnaunahansia.

Nalabotniyaangbabasangkuweba.Walaangusasasulodkagnagbalikangkalinong

sangpalibot.Angmadasigniyangapagginhawalangangdawnagalanogsamgadingdingsang

kuweba.

Magahalnnatanisiasanggilayonngamaynagbuskadngakasanag.Nagpakitaangisaka

babayikagnagatindoginisaganghaansangkuweba.Makanawangiyanawongkagdawadlaw

kasanagangiyamaputingapanapton.Saindiniyamahibalan,ginkaonsiasangkakugmatsa

presensyasangbabayi,ngadawharusonpangamaglumpatnalangsiasapilasparamakapalagyo.

Apangginlansangsiasangpanulokansangengkantadasalawassangisakadakongakahoy.

Nagbuhatkasangisakadakongakasalananbatoksaakonangmanugapinsangtanan

ngatinukibansasiningbukid,kagangmanugbantaysangmanggadsini.

Walasianaghulagkagangtagsatagsangapulongsangengkantadadawmatugnawnga

lapatnganagputossaiyangkabugusan.

Akonnahibalanangimotinutuyo.Akonnahisayranangimoginapangita.Kay

makakilalaakosangunodsangtagipusuonsangtananngahinimuan,ilabinagidangmgakatulad

nimo.Kagakonnakitasaimokasingkasingangpagkahakaban.

Sabtaangakonpamangkot,kagindikamagtilawmagbinutig:Ano,osino,ang

kabangdanansangimongaginbuhat?

Pahina 10 sang 15

Walamaynagguwabisanisangatinagahalinsababaniya.Dawsananagoangdilaniyasa

kaidudulmansangiyapuwak.Nagparamuypoyangmgalanitsangiyakusog.Nagkururogsa

kahadlukangiyamgatulan.

Sabat!Konindikaluyagngamadunotangdilanimo!Ginhataginasaimosa

pagsugilanon.Sabat!patundasangengkantadangaanglimogmapanghimaluskagnagalanogsa

bilogngakakahuyan.

Wa...Wala!Manguhalangkotanisang...sangkugonparasaamonbubong...pamalibad

niCaloy.

Butigon!Satungasangkagabihonmanguhakasangkugon?Kagngaaindisanggotang

dalamo?Ginabangkawnabalsubngangmgahilamon?Butigon!

Walasingaraisabatangsoltero.

AmatamatnganagpalapitangbabayikayCaloy.Magadalagantanisiapalayoapangdaw

maymgalubidnganaghigotsaiyasalawassangkahoy.

Isugidkosaimoangkabangdanansangpagkarinimodiri.Naibogkasamanggadsang

Bayuso.Kagabimomakuhamoangluyagmosamadalingapamaagi.Apangnagsalka.Kagindi

langina.Angkabangdanansangimonahimoamoangiloynimo!Iniangkamatuoran,indibal?

Nahibalanniyangamatuodgidmanangsilingsangengkantada.Naghandumsianga

makuhaangmanggadsangbukidtungudmakatilawsia,ilabinagidangiyananay,sang

hamungayangakabuhi.Apangsasubngdawginahinulsulanniyaangginhimo.Walanaayhan

Pahina 11 sang 15

singpamaagingamaghupaangkaakigsangengkantada?Ininaayhanangiyakatapusan?Kagkon

amomangidini,iyanganabinagbinagngaindinaniyaliwatmakitaangpinalanggangailoy.

Naghupaangkahadlukniyakagnabayluhaninisangkasulubon.Sasininakabuhiangmga

luhaniyakagnagdausdossaiyaguya.

Ngaanagahibika?

Nagpalapitangengkantadasasoltero.Ginpiloniyaangtuhodkaggintandoganguloni

Caloy.

Nahisayrankongaanabuhatmoini.Angpaghigugmamosaimongailoyamang

nagtulodsaimongahimuonangsbongsini.ApangmayaralayiangbukidsangBayusonga

bisanakoindikomahimongalapason,indikomasaranganngabaguhon.Maynabuhatkanga

kasalananbatoksaamonkagnagakinahanglaninisangsilut.

Batunonkoangtananngaparusa,indilangpaghilabtiangakoniloy,konmaluoyka...

pangampniCaloy.

Indi.Maykaluwasanpasaimo,saimoiloy,kagsatanannganagapuyosapalibotsang

bukid.Apangmagapilika.SantsalayisangsiningbukidsangBayuso,hilwaykangamagbalik

sainyoapangsaimopalangpagtikangpagpanaogkalamidadnaangmaabutansangtanansa

palibotsangbukid.Nahibalanmokonanoangakonginatumod.

Sapihakngabahin,mahimomomakitaangimoiloysaisakagabisakadatuig,saika

napulokagduhangakabilugansangbulanpagkatapossangpinakamalawigngagabisangtuig.

Apangginakinahanglanngamagbalikkadiribagomadulaangbulansakatundankagwalapa

Pahina 12 sang 15

nagabutlakangkasanagsasidlangan.Konmaabtankasangkasanagsangadlawsaubos,

katalagmanangabutonsangimobaryo.Kagilabinagidsatanan,indimomanmakuhaangmga

bulawanngabato.Kagwala,bisansino,angmasarangmongapagadalondiri.

Sangnahangpanniyaangmgapulongsangengkantadanagtulolagayliwatangluhaniya.

Naluoysiasailoyniyangamagahulatgidkagmagapangitasaiya.Apangnadiparahanniyanga

nagabagoangiyamgaluhakonmagtupasaduta.Nagahimoiningamgabulawan.Gintulokniya

angengkantadanganatingala.

Gamhananangpaghigugmakaysasabisananopamanngasalamangka.Samtang

nagapuyosaimotagipusuonangpaghigugma,magahimongabulawanangmgaluhanimoparasa

imoiloy.Pinasahikasaiban,Caloy.Ginpilimoindiangmaayolangparasaimokagsaimoiloy.

Ginpilimongatusunonangsilutmahilwaylangangibanngamgatinuga.

Apangtubtobbalakonagakabuhi,amoiniangakonpagaantuson?pamangkotniCaloy.

Walanapulosangbulawanobisananongamanggadparasaiya.Isanalangkontaniang

ginapangayoniyaangmakaupodangiloysaluyoniya.

Naghipossangmadugayangengkantada.Mahibalanmoangsabatsanagakaigonga

tinion.

***

Maulan.Mabaskuganghanginkagmadanlugangdalan.Tamakadulomangiyaalagyankay

ginatakpansangmgamadamolngagalumangbilogngabulan.Sasupotngabitbitniyaaraang

mgabulawanngaluhangadawmagagmayngamgabato.Apangwalaniyaginsapakangpeligroso

Pahina 13 sang 15

ngadalan,oangkadulum,oangmatugnawngahuyupsanghangin.Walamanangiyapaminsaron

sadalangadulotparasailoy.

Sangulihisilangamagkita,mayginabatnaini.Nagapatimaannaini,iyanga

nadumduman,ngamalapitnasiamagtaliwan.Ayhantungodinisangkatigulangonkagsakasubo

siningaginadalasatagsatagsakaadlaw.

Tani,Nay,arakapanganagahulatsaakon...pangamuyosangiyatagipusuon.

Saindimadugaynakitananiyaangdagwaysangilabalay.Dalidalisianganagdalagan

ngadawmayginalagasngation.

Matagasangmgahilamonsaugsaran.Walabisanmgamanokangnagahaponsamga

sangasangmgakahoysapalibot.Malinongangtananliwansapagigotsangmgahaligisang

balaysamabaskugngahuyupsanghangin.

Nay!Arinaako!panawagniya.

Walasingsabat.Walasingmaynagahulat.Walasingmaynagsugatasaiyasaugsaran

kasubongsangnagligad.Walasingmaynaghalukonaghakussaiya.Sasulodsangbalay,wala

manbisanbayhonsangpinalanggangailoy.

Dawsanahulogangnagapasingitngalangitsaiya.Angkalibutandawnaguntatsa

pagtiyog.Ginputossiasangkasulubonngawalasiasingmaymahimokundiiyanibanglawassa

katresangiloy.Walanasia...silingniyasakaugalingon.Kagwalaniyanatalipangdannga

ginlutossiasangkatuyuhon,kagnagpaganotangmagamongakagabihonastasapagbutlaksang

adlaw.

Pahina 14 sang 15

Ginpukawsiasangmainitngakasanaghalnsamataasnangaadlawnganagalusotsa

bintanasanghulot.Nagbangonsiagilayonkagnadumdumanangpatundasangengkantada.Apang

walamansingnatabongakatalagmansaiyapalibot.

Natalupangdanniyaangsupotsangbulawan.Ginhikapniyainiapangwalanasingunod,

kagtumankabasasasulodsini.

Nataposnaangsilut.Nadulanaangsumpa.

Pahina 15 sang 15