BI KIM TRA GIA K bi: Thng qua mt s t bo tiu biu, phn tch mi quan h tc ng gia chnh tr v bo ch cho s ra i v pht trin ca bo ch quc ng 1865-1945? Bi lm: Bo ch l loi hnh hot ng thng tin chnh tr- x hi, lun nng ng trong vic phn nh hin thc chnh tr- x hi cch a dng, sinh ng v di nhiu gc cnh. V u tranh chnh tr- x hi cng l mt trong nhng thin chc c bn ca bo ch. Chnh v th, gia bo ch v chnh trx hi lun c mi quan h hu c vi nhau, tc ng qua li ln nhau. Thc tin lch s bo ch Vit Nam cng chng minh rt r cho quan im ny, c bit trong giai on 1865- 1945. y l mi quan h ht sc phc tp v kh h thng, bi bn thn 2 lnh vc chnh tr-x hi v bo ch cng mang nhiu mu sc a dng. Nhng chng ta c th hiu mi quan h ny thng qua hai kha cnh c bn sau y: 1. Chnh tr tc ng n bo ch. Kha cnh th nht ny ch r s nh hng, tc ng v cch m chnh tr- x hi lm nn nhng b mt ca nn bo ch nc ta. i sng chnh tr- x hi to thnh nhng a dng, mun mt nh th no th bo ch cng a dng, mun mu nh th. Tt c nhng s kin chnh tr- x hi, nhng con ngi, nhng chnh sch, quy nh trong x hi u c bo ch th hin cch y t ni dung, cch th hin bi bo, n cc nh bo, cc chnh sch, lut bo ch

1

Bo ch Vit Nam trong giai on 1865- 1919 mang y nhng c im th hin s tc ng ca chnh tr- x hi vi bo ch. Bi giai on ny, nc ta cn chu l thuc v n dch rt ln t Php, t chnh sch bo ch m Php t ra. Bo ch cha c ting ni ring, v bo ch ng nht vi chnh tr. D i lc bo ch th hin s u tranh ca chng ta, nhng ch rt tha tht, yu v nh l, m ni dung ch yu l chuyn ti chnh sch Php. C th ni, s tc ng ny l kh r rng v mang nhiu bn sc ca thc dn xm lc vi Vit Nam l Php, c th vi 4 lun im ln sau: (1). Bo ch phc v mc ch chnh tr xm lc v ng ha nc ta ca Php. T khi ra i, bo ch nc ta v c bn nm trong vng kim sot ca thc dn Php. Lc ny, s lng t bo vn ht sc t i, tp trung ch yu Si Gn, vi t cch l cng c ca chnh quyn thc dn p bc v n dch nhn dn ta, phc v cho chinh sch khai ha ca chng, chng li cc phong tro yu nc v cch mng ca nhn dn Vit Nam. C th khng nh rng: bo ch ra i trc ht do nhu cu thng tr v xm lc ca thc dn Php. Nh bo ch, Php c th thc hin mt cuc cng nghip ha cng bc v p t vn minh phng Ty cng ch vo Vit Nam. ng thi, qua cc trang bo, Php ng cc ngh nh, chnh sch cai tr, cc thng t, sc lnh ca chng. Chng xem bo ch l cng c tuyn truyn trong khun kh ng li, chnh sch bo ch thc dn m tiu biu l ca A.Saraut vch ra. Bo ch hu nh l thuc rt nhiu vo Php. D bo t nhn hay ca chnh quyn Php, d tp trung phn nh vn kinh t, chnh tr hay vn ha x hi, tt c u thuc Php, do Php qun l v iu hnh. Chnh v th, bo ch Vit Nam giai on ny c gi l bo ch thuc a.2

Nhng minh chng c th cho lun im ny, ta c th k n mt s t bo tiu biu nh: Gia nh bo, ng Dng tp ch, Nam Phong tp ch Gia nh bo l t bo Quc ng u tin ca Vit nam, xut bn s u tin vo 15/4/1865. T bo ny ban u gm 2 phn: cng v v tp v. Bc u, Gia nh bo c mc ch ch yu l cng c thng tin ca thc dn Php ng Dng vi t cch l mt t cng bo chuyn ng cc cng vn, ngh nh, thng t, o d ca chnh quyn thc dn. Sau ny, khi Trng Vnh K chnh thc lm gim c, t bo mi c pht trin mc bin kho, th vn, lch s... T , bo khng ch lm mt t cng bo n thun na. Phn cng v tr thnh mnh t r rng nht ca Php thc hin mu chnh tr ca mnh. Phn ny chuyn v lnh vc chnh tr, php l v cng quyn, ng ti cc sc lnh, ngh nh, thng t, o lnh, ch, d... ca Chnh quyn Bo h Php v Triu nh Nguyn; nhng thng tin v cp bng, thng chc, h chc, bi chc, thuyn chuyn cng tc, hot ng qun s, bin bn cc cuc hp ca Hi ng Qun ht; nhng tin 'dy thp' ca hng Hanas. Ni chung, Gia nh bo ch l mt loi cng bo, ch yu ng cc vn bn chnh thc ca nh cm quyn, c mt t tin tc lt vt. Nhng nm sau, t bo m thm mc nh c tnh cht vn hc v s hc, nhng khng mang tnh cht nghin cu, m ch lm cho t bo bt kh khan hn, nhng khng ngoi nhm mc ch ca ngi thc dn Php v nhng chnh sch cai tr ca chng. ng Dng tp ch cng l mt t bo vi mc ch ban u l phc v li ch ca thc dn Php. Tp ch ny pht hnh s 1 ngy 15/5/1913,3

ch yu tuyn truyn cho sc mnh ca Php, xy dng tinh thn phc Php, thn Php hng lm ngui lnh nhng phong tro u tranh v trang; ng thi gy lng t ti an phn, coi s p bc nn ca thc dn Php l l d nhin. thc hin iu , trn cc trang bo Php tch cc tuyn truyn rng ri v vn ha v vn minh phng ty. S u t Nam Phong ra ngy 1-7-1917. Mc ch ca t Nam Phong ch l cng c ca b my tuyn truyn ca chnh ph Php. Mc ch ca n l tn trng, ca ngi ngi Php, chng li s bu xu ca c qua cc sch bo Trung Hoa Vit Nam. (2). Php a ra nhng lut bo ch, bt buc dn thuc a phi tun theo. Php xem nhng iu lut ny l kim ch nam cho mi hot ng ca bo ch thuc a. Nhng iu lut ny va gip Php c th thc hin tt nht mc ch thng tr ca mnh, va c th km hm c mi t tng tin b v phong tro yu nc ca nhn dn ta. C th, o lut v t do bo ch ca Quc hi Php thng qua ngy 29/7/1881 c ban hnh Nam K, theo Ngh nh ca ton quyn ng Dng ngy 12/9/1881. o lut ny tuy cn bc l nhng hn ch nhng vn cn gi c tnh cht tin b nht nh. Trong mt s iu ng ch nh, iu 1: mi n lot v m hiu sch u c t do. iu 5: mi bo ch v xut bn phm nh k u khng cn xin php trc, v khng phi np tin k qu ng l th sau ngy 12/9/1881, cc t bo xut bn Nam K bng ting Vit u c t do theo lut bo ch ny ca Quc hi Php. Nhng bn thc dn khng thi hnh nh vy, bc b hiu lc php l ca n,4

buc mi t bo ting Vit u phi lm n xin php. Ch khi no c Ton quyn cho php, chng ta mi c ra bo. Hn na, trong qu trnh bin tp, chng ta cn phi chu ch kim duyt ct b nhng on hay nhng bi khng c li cho s thng tr ca thc dn. Khi cn thit, chng ra lnh thu hi giy php, ng ca ta son bo. n nm 1898, mi hnh ng ca thc dn Php chng li t do bo ch ng Dng c c th ha bng mt vn bn, l sc lnh ra ngy 30/12/1898, ban hnh ng Dng ngy 30/6/1899. Theo ngh ca ton quyn ng Dng, y ban t vn t tng ca Hi qun v thuc a quyt nh, o lut v v t do bo ch 1881 khng p dng cc x thuc a nh Bc k, Trung k, bi b vic thc hin t do bo ch Nam k. Sc lnh 1898 c mt s iu ng ch sau: iu 1- vic lu hnh ng Dng cc t bo va n phm nh k cng b nc ngoi bng bt c mt th ting no u c th b cm. iu 3- vic by bn hay phn phi nhng bo ch hay cc n phm nh k c c tnh vi phm iu cm theo iu 1 s b trng pht theo iu 14 o lut 1881. iu 4- vic cng b ng Dng tt c cc bo ch hay n phm nh k bng ting Vit, ting Trung Quc hay bt c mt th ting nc ngoi khc, khng c php hay sau khi b thu hi giy php, s p dng theo iu ny. Ngoi ra, ban hnh cc iu lut bo ch bt nhn dn thuc i phi tun theo v h tr cho b my cai tr ca Php ng Dng, chnh ph Php ban hnh sc lnh bo ch ngy 4/10/1927, trong c mt s iu ng ch sau: iu 3- mi n phm c cng b, tr nhng tp san v bu c, chuyn san giao dch trong bun bn v nhng danh thip, nhn thuc,5

qung co hng ha, ngi in u phi np lu chiu 2 bn v cc n phm nu khng s b pht tin t 16 n 300 frng. Bn lu chiu phi c tn nh in v s lng xut bn. iu 5- mi bo ch hoc vn bn nh k, ton b hay mt phn c vit bng th ting khc ting Php s phi c cho php trc ton quyn v y ban thng trc ca Hi ng chnh ph. iu 16- tt c mi t bo hay n phm nh k vi phm lut bo ch th c nhn ch nhn, gim c, qun l, bin tp hoc c tc gi bi bo u phi kt n tiu hnh, s b t hoc b pht n 100 frng. Chng p dng tt c iu lut ny khng ngoi mc ch chnh tr v s dng cng c bo ch lm cnh tay c lc cho mu thng tr ca thc dn. Nhng nm sau , chng cn ch trng b ch kim duyt bo ch. Thc cht y khng phi l m rng hot ng cho bo ch, m tng cng vic ra lnh thu hi giy php i vi nhng t bo no m chng thy khng a, c cng kch chnh sch thc dn, ph phn bn quan trng su mt, tn nhn, thi nt Nh vy, mu chnh tr ca thc dn Php trn cc iu lut bo ch nh hng khng nh n nn bo ch nc ta giai on ny, bt buc bo ch nc ta phi i theo con ng m Php nh sn. Tt c iu ny chng minh rng chnh tr tc ng mnh m ln bo ch. (3). Ch bt ca cc t bo u thn Php, ngi sng lp nm trong chnh quyn v b my cai tr ca Php. Hu ht cc t bo giai on ny u do chnh quyn Php ch trng lp nn v cho i vo hot ng vi hng lot nhng con ngi do thc dn la chn v b nhim.

6

Cc ch bt cho d u c tinh thn dn tc, nhng nhng mc khc khc nhau, vi thi v hot ng mang bn sc ca mi ngi. H c th l con dn t Vit , nhng chu nhiu nh hng bi s hc tp v o to vn ha, vn minh phng Ty. H l nhng nh tri thc cp tin v thng thi, am hiu r thnh tu khoa hc hin i v s pht trin ca Ty phng. V th, phn no- cho d nh, h lm bo phc v li ch ca thc dn Php. Ta c th k ra hng lot cc ch nhn, cc nh sng lp ra cc t bo Vit nam giai on ny. Gia nh bo c thnh lp do Etnest Poteau, mt thng ngn ca Soi ph Nam k. Nng C Mn m, t bo xut bn u tin vo thng 8/1901, do mt ngi Php l Canavaggio, y vin Hi ng Qun ht lm Gim c ch o. Bn cnh , t bo c th coi l mang quy m ln nht, c uy tn nht Nam K trong giai on ny- Lc tnh tn vn, th ch nhn ca n cung l mt ngi Php- Francois Henri Schneider. ng cng l ch nhn ca mt t bo khc na l tp ch ng Dng. Ngoi ra, ta c th k thm mt s ch nhn khc ca mt s t bo nh: Nam Phong tp ch: Marty, gim c phng an ninh chnh tr ng Dng; N gii chung: Henri Blaquiere; Nam K a phn- T bo Thin Cha Gio ca L.m.Mossard... Qua y, ta c th thy rng, Ngi Php t chc v ng ra ch o cc bo ch xut bn bng ting Php l bnh thng, nhng c iu k quc l tn thc dn khng bit hay ch bit bp b i cu ting Vit li l sng lp vin, l gim c, hay ch nhim nhng t bo xut bn bng ting Vit. Tt c ch phc v cho li ch chnh tr ca chng. Ch bt ca cc t bo ny l nhng ngi Vit nam am hiu, v thng thi vn ha, ngn ng phng Ty. Gia nh bo do ng Trng Vnh K lm ch bt. ng c Thng c Nam K Ohier giao cho trong7

nom ton b t bo ny vo nm 1869, bi ng l mt ngi thng minh, theo o Thin Cha, tng tn vn minh phng Ty, bit rt nhiu ngoi ng v quan trng hn l c th gip Php c th thc hin c mc ch ca mnh trn t bo ca chng. Mt s ch bt khc, nh Trn Chnh Chiu- t Lc Tnh Tn Vn, Lng Khc Ninh- ch bt u tin ca t Nng c mn m, Nguyn Vn Vnh- t ng Dng tp ch, Phm Qunht Nam phong tp chu l nhng ngi thn Php, c chnh quyn thc dn u i, quan tm. (4). Ni dung ca cc tc phm bo ch, d mc khc nhau nhng u tuyn truyn chnh sch ca thc dn xm lc vo thuc a. Ngay t khi cho xut bn nhng t bo u tin Nam K, cng vi vic t nn mng cho ch thuc a, thc dn Php cng khai bc l nh a v kh li hi ny ca vn minh phng Ty vo nc ta, vi mc ch ph bin, tuyn truyn cho chnh sch khai thc, ph bin ch Quc ng, qua chinh phc nhng con ngi thuc a, m trc ht l gii tr thc, quan li bn x. Tt c cc mc ch chnh tr ca Php u c bo ch phn nh r nt. Dn dn, nhng mc tiu t ra vi gii bo ch cn c th v thm c hn, c bit l t khi A. Sarraut sang lm ton quyn ng Dng. 2. Bo ch tc ng ngc tr li ti chnh tr- x hi. Kha cnh th hai cho ta thy sc nh hng v tc ng ht sc ln lao ca bo ch i vi nn chnh tr- x hi. Nh c bo ch, i sng chnh tr- x hi mang nhiu nt mi, a dng v phc tp hn, phc v li ch ca nhng con ngi s dng bo ch, to nhng con ngi mi, nhng khuynh hng mi vi nhiu bn sc.8

Bo ch Vit nam giai on 1919- 1945 l nn bo ch th hin nhng c im cho ta thy r nhng tc ng ca bo ch vi chnh tr- x hi. Bi sau 2 cuc khai thc thuc a ca Php, cng vi s chm dt v nh hng ca Th chin th nht, x hi Vit nam c nhiu thay i trong c cu x hi, trong t chc qun chng. C th ni, x hi Vit nam tr mnh, chuyn i, v ko theo nhiu yu t khc cng thay i theo. Mt trong nhng yu t y, chnh l bo ch. Bo ch gi y khng cn ng nht vi chnh tr, khng cn b chnh tr v chnh sch khai thc ca Php nh hng qu nng n. nn bo ch c c bn sc ca mnh. iu ny c th hin qua 4 lun im sau: (1). Bo ch lm xut hin nhiu dng t tng, khuynh hng mi. Bo ch lm phn ha, thay i r rt i sng chnh tr- x hi vi nhiu con ng, nhiu ng r ring, t to ra cc dng t tng thu ht mt s tng lp nhn dn tham gia. Chnh nh vn ha, nh bo Phm Qunh cung tng ni:Lm nc nh nc Php, nc Anh, d lun (do nh bo khi xng) tht l gi quyn cha t trong nc, chi phi c cuc sinh hot quc dn v chnh tr, x hi, kinh t, Nc Nam ta sau ny hay hay d, cc nh bo cng c phn vo y. Qu thc, bo ch vi kh nng tc ng su rng ca n n cc tng lp trong x hi l mt li kh tip lc cho nhng t tng thm nhp vo thc tin i sng. Khng t nhng t bo ng vai tr nh l trung tm ca s din tin t tng x hi. Vi nhng bin i v kinh t sau hai cuc khai thc thuc a ca Php ti Vit Nam ko theo n nhng thay i cn bn trong cu trc x hi nc ta. Mt minh chng tiu biu: ti thi im ny, khng ch tn ti cc tng lp c trc kia, nh a ch phong kin, nng dn, nh Nho, k9

s, m ngi ta cn buc phi ghi nhn s xut hin ca tng lp trung lu thnh th, nhng t sn tri thc cp tin, t sn dn tc, t sn mi bn vi mt s lng v vai tr vn ha ngy mt chim mt t l quan trng. Cng chnh trong mi trng nh th, ch trong mi trng nh th (vi s tr gip c bit ca ch quc ng, cho d vn tn ti mt dng bo ch bng ch Hn v c bit l Php ng) m bo ch xut hin. Ni chnh xc hn th y l mt quan h tng h: bo ch thc y t tng dn ch pht trin v ngc li nhng yu t dn ch trong x hi khin bo ch pht trin nhanh chng v c mt v tr c bit trong i sng tinh thn ca x hi. S hnh thnh v pht trin ca tng lp t sn tri thc cp tin c xem l v d tiu biu cho s tc ng ca bo ch vi chnh tr. H c th l nhng nh Nho hoc, Hn hc, nhng cng c th l nhng nh Ty hoc. Nm 1925-1926, Phong tro yu nc dn ch cng khai din ra di s ch o ca tng lp ny. H lp ra nhiu t chc chnh tr nh: Vit Nam Ngha on, Phc Vit (1925), Hng Nam, Thanh nin cao vng (1926). C nhiu phong tro u tranh chnh tr gy ting vang kh ln nh u tranh i th Phan Bi Chu (1925), l truy iu v tang Phan Chu Trinh, u tranh i th nh yu nc Nguyn An Ninh (1926) Cng vi phong tro u tranh chnh tr, cc nh t sn tri thc cp tin Vit Nam cn tin hnh nhng cuc vn ng vn ha tin b, tuyn truyn rng ri nhng t tng t do dn ch. V thc hin c iu , ni ln ting ni ca mnh, cng nh c ng cho phong tro yu nc, phong tro u tranh ginh c lp dn tc, di s p bc v thng tr ca thc dn Php, h thnh lp nhiu nh xut bn nh Nam ng th x (H Ni), Cng hc th x (Si Gn), Quan hi tng th (Hu); ng thi ra nhiu t bo tin b nh Ting

10

Chung r (La Cloche fle), Ngi nh qu (Le Nhaque), An Nam tr (La jeune Annam), Ting dn Ting chung r ca Nguyn An Ninh l mt trong nhng t bo tiu biu nht cho phong tro u tranh mnh m ca tng lp tri thc cp tin, nh thng vo b my cai tr cu Php. Ch nhn ca t bo ny l mt trong nhng ngi tiu biu nht ca lp tr thc "Ty hc" u tin, dng cm dn thn, x thn, em ht ti nng, dng kh v tnh mng cng hin cho s nghip gii phng dn tc khi ch p bc ca ch ngha thc dn.. ku gi tinh thn yu nc ca dn chng v i ci cch chnh tr. D c Php coi trng, dy d, c, cng nh chu nh hng rt mnh m ca nn tri thc Ty hc, ng l phi phc v Php, cng nh l cch tay c lc ca Php ni di nhng t tng xm lc ca chng, nhng Nguyn An Ninh cng vi cc cng s ca mnh kin cng, hin ngang ph b lut nh ca Php, dm ng ra cng khai thnh lp bo ch, tuyn truyn cho t tng chng Php xm lc. Nh vy, t ch chu lp v hon ton trc bo ch Php, trc chnh sch cai tr ca Php trn t nc ta, gi y, tng lp t sn tri thc cp tin, m i din tiu biu l Nguyn An Ninh cng vi t bo Ting chung r ca mnh, gy nh hng, gy ln sng phn i mnh m trc chnh quyn Php, i li nhiu li ch cho dn tc cng nh bo ch. Thc t, chnh nh c nhng t bo u tin ny, nh Ting chung r, lm nn chnh tr ca Php dn suy yu, v chng ta dn ni ln c ting ni ca mnh. Nguyn An Ninh dng rt tt bo ch lm cng c ca mnh. V bo ch phn no phn no th hin c

11

thin chc ca mnh, l u tranh cho ch quyn dn tc, xy dng v tp hp c lc lng nhng t sn tri thc tin b. Bn cnh tng lp trn, bo ch cng tc ng ti chnh tr- x hi thng qua s hnh thnh v pht trin ca tng lp t sn dn tc. Vo nhng nm 20 ca th k XX, bn cnh nhng t bo do chnh quyn thc dn t chc xut bn hoc bo tr nhm phc v chnh sch cai tr ca mnh: Quan bo, Hc bo, Nam Phong..., th y cng l thi k xut hin ca nhiu t bo tin b, cch mng, khng nh quan im chnh tr, lp trng t tng v ting ni u tranh ca giai cp t sn dn tc: Khai ha nht bo, Thc nghip dn bo... Thc nghip dn bo l t bo ngy, i din cho giai cp t sn cn non tr Bc K, ng ti cc thng tin v kinh t, thng mi, k ngh v nng nghip, c thnh lp theo s ph chun ca Ton quyn ng Dng M.Lng (Maurice Long) ngy 6-6-1920. Tuy th, vi thc dn tc, cng c lc bo cp n chnh tr nh i th Phan Bi Chu, truy iu Phan Chu Trinh ng ra thnh lp t bo l mt s nh t sn ln: Nguyn Hu Thu (tc Sen), Ch xng ng tu v thu khon Hi Phng; Bi nh T, Ch nhim ng ch hi; Bi Huy Tn, thu khon H Ni Cng vi t Khai ha (ca Bch Thi Bi, ra nm 1921), Thc nghip dn bo c coi l ting ni ca gii t sn, in ch Bc K ang vn ln sau chin tranh. Qua cc t bo, giai cp t sn dn tc c c hi, iu kin th hin c ch trng, vai tr ca mnh trong cng cuc gii phng v i quyn li cho dn tc. Nh vy, a s cc t bo phn nh c nguyn vng dn tc, dn ch ca dn chng nhng mc khc nhau, gp phn to ra mi trng chnh tr- x hi si ng t sau chin tranh th gii I. Bo ch

12

khng ch l phng tin thng tin, m cn l mi trng to thm tnh cm cng ng, phi hp u tranh gia mi tng lp trong x hi. (2). Bo ch lm xut hin ngh mi trong x hi, lm phong ph thm trong nn chnh tr nc ta. S ra i ca bo ch, l t nhin, lm xut hin mt chn dung mi: k gi, hay nh bo. Nhng danh xng ny, trong ngn ng ng i thin v ngha ngh nghip thun ty nhng vo thi im cui th k XIX u th k XX li c nt ngha ch mt nhm c vai tr u ng trong x hi (status group). Vi quc dn, h l i din cho lun l v tri thc, c chc phn dn dt, hng o. Trong mt x hi vn c truyn thng trng quan tc, k gi thm ch c lit vo tng lp quan li cao cp. Danh xng k gi thi k y thm ch cn danh gi hn c n tri huyn. y l l do khin Tn , nm 1916, khc t li mi vo hc c cch ca Gim c trng Hu B la chn con ng tr thnh mt k gi, mt nh bo (ch khng phi l mt nh vn theo ngha hin i nh vn thng c quan nim). Nu nh ng quan lun b rng buc bi n ma mc, bng lc t thin t v v th khng th gi mt vai tr phn bin cho trt t x hi hin hnh th nh bo c im ta t cng chng i din vi b my quyn lc. Ngi tr thc n y thot khi thn phn k sinh vo tn ti ca ng quan gii phng nng lc t duy c lp, kh nng bn nhy trong vic nhn din v phn bin v nhng tn ti ca th ch x hi ng thi. Qua chn dung ca nh bo vi nhng phc ha s lc trn c th thy bo ch nh l mi trng v l mt trong nhng nguyn nhn quan trong nht cho s xut hin ca mt mu hnh mi: ngi tr thc- nh bo13

trong x hi lc ny. Ngoi nhng tc nghip ngh nghip h ch yu tc ng n i sng cng ng bng cch nu gng t chnh nhng ng x ca mnh trong cuc sng, cng c khi h ng vai tr to lp v hng o cho d lun i u vi quan li khi nhng bc cha m dn ny khng thc hin ng chc trch ca mnh. Kh nng tc ng ca h n thc tin, trong trng hp ny, c th thng xuyn hn, a dng hn nhng v mt v th thp hn trn bng thang th bc x hi nn phm vi, v tnh cht tc ng cng khim tn hn; tuy lin tc trong thi gian nhng khng thot khi tnh cht nh l. Phn ln nhng t bo ch Quc ng u tin nc ta u c ch bt l nhng ngi Cng gio: Hunh Tinh Ca, Trng Vnh K, Trn Chnh Chiu, Nguyn Chnh ChiuNgoi ra, ta c th k ra mt s cy bt u tin v c vai tr ln trong lch s bo ch Vit Nam: Nguyn B Trc, Nguyn n Phc, Tn , Ng c K, Hunh Thc Khng, Nguyn Vn Vnh, Nguyn An Ninh, Phm Qunh, Phan Khi, Nguyn Th Hc Bo ch em li mt khng gian mi cng nh mt kh nng mi trong tc ng n thc tin ca nh bo vi t cch mt nhn vt vn ha v t m ng cho mt m hnh nhn cch vi nhng thuc tnh ca ngi tr thc trong x hi. V i sng chnh tr- x hi c cc nh bo u tin ca Vit Nam phn nh qua ngi bt ca mnh l nh vy. (3). Bo ch lm xut hin hng lot danh t, khi nim, nh ngha mang tnh cht chnh tr- x hi mi l. Khi ch Quc ng c sng to, c th ni, lnh vc chnh tr- x hi l mt lnh vc kh v tng i phc tp. V th, trong phm vi th hin14

ca mnh, ch Quc ng vn cn nhiu thiu st v cha th hin ht c cc ni dung. Th nhng, sau khi bo ch ra i v pht trin, n tr thnh mnh t mu m ny sinh, tn to ra nhiu khi nim, thut ng mi. l: ng bo, ng ch, T quc, dn chng, ng, Nghip on, Hi on biu tnh, hip hi, on th, ng vin,cch mng, cng sn, bi cng, Tn vn, Vn minh, khoa hc, lgicNhng thut ng ny c th phn no dn dt t tng v ng li chnh tr ca nhn dn. Nh th, qua kha cnh nh ny, bo ch phn no th hin c vai tr quan trng ca mnh trong lnh vc chnh tr- x hi. (4). S tc ng ca bo ch n chnh tr cn c th hin thc s r nt qua s hnh thnh v pht trin nhanh chng ca bo ch Cch mng v s nghip cch mng dn tc. Qu trnh u tranh chnh tr, u tranh x hi qua bo ch cc giai on trc cng c phn nh, nhng qu trnh y ch t c mc su sc, mnh m v chn nht trong dng bo ch cch mng. K t sau khi lnh t Nguyn i Quc khai sinh ra t bo Thanh nin (21-6-1925) Qung Chu, n Cch mng Thng Tm 1945, dng bo ch cch mng theo khuynh hng dn tc x hi ch ngha hnh thnh v pht trin mnh m. T nhng t bo n s nc ngoi, nhng t bo xut bn ln lt cc nh t quc, vi nhng iu kin hot ng trong v vn kh khn, th dng bo ch ny c nng t bo ln, vi ni dung a dng, xut bn cng khai v rng ri, khng ch trong nc m cn trn th gii.

15

Bn cnh h thng bo ch ca Mt trn Vit minh, ta c th k tn mt s t bo ni ting v ng vai tr quan trng trong dng bo ch ny, nh Thanh nin (1925 1932), Lao ng (1929), Tranh u (1930), Tp ch , Tp ch Cng sn (1930), Tin tc (1938), Dn chng (1938-1939), Vit nam c lp (1941- 1945), C gii phng (1942-1945), Cu quc (1942), S tht (1945) Bo ch cch mng l phng tin, l v kh tuyn truyn trong cng tc ph bin tri thc cch mng, ch o thc hin nhng nhim v cch mng, nhim v chnh tr trong qu trnh u tranh ginh c lp, l hnh thc t chc ni kt ng v qun chng nhn dn. Bo ch cch mng ra i do nhu cu cp bch v tt yu ca Cch mng, ca thc t chnh tr nc ta. Lch s bo ch cch mng gn b hu c, thc s l mt b phn khng th tch ri i sng chnh tr- x hi. Bo ch cch mng c th chia ra lm 4 giai on nh: Giai on 1: t 1925 n trc khi thnh lp ng (1930). Bo ch giai on ny ra i v hot ng trong hon cnh rt kh khn, do chnh sch cai tr khc nghit ca thc dn. Th nhng, nhng t chc cch mng nc ngoi xut bn nhiu t bo, nh: Thanh nin, , Cng nng, Lnh cch mnh, ng thanh, Thn i Trong khi , trong nc, trong iu kin nguy him vi s kim sot gt gao ca ch, nhiu t bo ca cc t chc cch mng vn c xut bn v b mt lu hnh: Ba lim, C cng sn, Nhn loi, M than, Tia sng Nhng t bo ny mang n cho mt b phn qun chng cch mng nhng hiu bit c bn v ch ngha Mc- lnin, v con ng gii phng dn tc, mang n cho nhng ngi dn n l mt nim tin, s ng vin to ln la chn,16

dn thn vo con ng cch mng, com ng gii phng. Nh vy, bo ch thc s tc ng rt su vo i sng chnh tr- x hi, lm thay i quan im, cch nhn ca nhiu tng lp. Giai on 2: t sau khi ng c thnh lp n 1936. Sau khi ng ta c thnh lp, bo ch cch mng c ngi lnh o, hot ng bo ch c ngi ch hng. Bo ch cch mng nh mng li an xen cc c s, c tc dng rt ln trong vic kin nh lp trng, t tng ng v nhn dn ta tip tc chin u. Cc ng vin cng sn b bt t y, nhng vi tinh thn, ch u tranh, mc d trong t trm b kh khn nhng vn xut bn bo ch. c bit t sau nm 1936, Phong tro mt trn dn ch pht trin cc nc thuc a, nn ng ch trng mt s t bo ra hot ng cng khai, nhm to nn sc mnh cho d lun x hi, cho phong tro mt trn dn ch. V th, nhiu t bo trc y hot ng b mt di nhiu hnh thc, nay ra hot ng cch cng khai. Nh vy, bo ch giai on ny theo st ch trng, chnh sch ca ng cn no tr, thc hin ng mc ch chnh tr ca nc ta, l u tranh chng thc dn, i li quyn c lp cho dn tc. Giai on 3: t nm 1936-1939. Trong giai on ny, cuc u tranh trn lnh vc t tng, vn ha chim mt v tr quan trng. Bo ch giai on ny cng theo st nhim v chnh tr ca mnh, l phng tin truyn b t tng, nng cao trnh vn ha v chnh tr ca nhn dn. Bo ch l cnh tay c lc ca ng cng sn ng Dng, gip ng c th tuyn truyn ng li, u tranh cch mng, tp hp, hng dn phong tro trong qun chng nhn dn.17

giai on ny, bo ch cch mng Vit nam ghi nhn s ng gp ht sc to ln ca mt t bo gy nh hng mnh m, i vi c Vit nam ln thc dn, l t Dn chng. y l t bo nh du s chuyn bin mnh m, nhng bc pht trin nhy vt ca bo ch cch mng v cht lng, s lng v phng thc hot ng. S pht trin ca bo ch giai on ny, m i din tiu biu l t Dn chng, pht huy sc mnh ca mnh v bt buc Php phi c nhng iu chnh, thay i ph hp. Bo Dn Chng ra i vo nm 1938. Lc tnh hnh chnh tr pht trin rt c li cho ng Cng sn ng Dng. Mt trn bnh dn trong c ng Cng sn Php lm nng ct thng th v ln nm quyn Php. Do vy chnh sch ca Chnh ph Php i vi thuc a c s thay i. ng Cng sn ng Dng nhn c hi cho ra mt s bo tuyn truyn ng li ca mnh. Trc t Dn Chng, ng c thu mn mt s t bo ng bi ca mnh v c ra t Le Peuple bng ting Php. My t bo ch c tnh cht a phng, t Le Peuple th khng c iu kin ph bin rng trong cc tng lp nhn dn. /c Nguyn Vn C - Tng B th Trung ng ng Cng sn ng Dng cng /c H Huy Tp cho ra i bo Dn Chng. Ngy 22/7/1938, bo Dn Chng ra s bo u tin. Bo c pht khng cho qun chng nhn dn. Nh vy, Dn chng c xem l s pht trin ca bo ch nc ta, khng phi thu mn, khng phi ln lt. y l s kin ht sc quan trng i vi i sng tinh thn ca nhn dn Si Gn. Mi ngi chuyn tay nhau c bo Dn Chng. Bo Dn Chng ra s u khng c giy php ca nh cm quyn thc dn. Mt thng sau khi t bo Dn Chng ra mt qun chng nhn dn thnh ph Si Gn, bn thc dn Php hong s lp tc k lnh "lut bo ch" chp nhn quyn t do bo ch18

cho Nam K vo 30/8/1938. c th ni rng, lut bo ch ny l minh chng tiu biu cho s tc ng ca bo ch ln chnh tr. T s 15 ra ngy 10/9/1938, bo Dn Chng mi c nh cm quyn tha nhn tnh cht hp php ca n. Bo Dn Chng hot ng c hn mt nm, nhng bi vit ca bo ngy cng kch gay gt hn vo bn thc dn quc. V th, ngy 7/9/1939, nh cm quyn Php ra lnh ng ca bo Dn Chng, tch thu ton b ti sn, a mt thm truy lng bt b nhng ngi cng tc vi bo v ban bin tp. Ni dung chnh ca bo Dn Chng l: - Tuyn truyn l lun, ng li quan im chnh sch ca ng; - C ng v t chc qun chng u tranh thc hin cc khu hiu dn ch v chng chin tranh pht xt; - u tranh chng T rt kt; - C v cho mt trn dn ch ng Dng, ng h mt trn dn ch cc nc u tranh chng pht xt, c bit l Ty Ban Nha, Trung Quc, ng h mt trn bnh dn Php, chng s hu khuynh ca Chnh ph Php, ng h Lin bang X Vit. Bo Dn Chng l t bo ra c nhiu s, ng th 3 trong lch s bo ch trc thng 8 nm 1945, l t bo in c s lng cao nht, c nhiu bn c nht trn t ng Dng trong c qu trnh lch s trc Cch Mng thng 8 nm 1945, m ca t ph nh vo ch bo ch ca Php. V quan trng hn, Dn chng thc s gip bo ch Vit nam c ch ng trc chnh quyn thc dn, m ra mt thi k mi, l bo ch xut bn cng khai, khng cn xin php, c th ni ln ting ni i quyn li v s19

bnh ng trong bo ch cng nh phong tro cch mng ho hng ca dn tc. S ra i ca bo Dn Chng l nt son quan trng trong trang s truyn thng bo ch Vit Nam. Chnh nhng iu ny cho ta thy r, s tc ng, can thip su sc nh th no ca bo ch vi chnh tr. Giai on 4: t nm 1939-1945. Bo ch cch mng 1939-1945 c th chia lm 3 giai on nh: (*) k t khi chin tranh th gii bt u, n khi Php u hng pht xt c, Nht vo ng Dng, 9/1940. Giai on ny bo ch tp trung tuyn truyn, vch ti c ca quc Php trong cuc chin tranh gia cc nc quc, lm cho nhn dn ta iu ng, cht chc,v ku gi tng lp nhn dn ng ln chng quc, gii phng dn tc. Bo ch vch mt bn Vit gian bn nc, chia r dn tc, ng thi tuyn truyn cho s on kt ca cc dn tc ng Dng vi cc dn tc b p bc trn th gii, c v lng tin vo tin cch mng. (*). Php, Nht cng p bc nhn dn ta, cho n cuc o chnh Nht lt Php (9/1940- 9/3/1945). Giai on ny bo ch tp trung tuyn truyn chng k th c th l quc pht xt Php- Nht v loi tay sai ca chng, khi dy tinh thn yu nc, gio dc t chc lc lng cch mng, tch cc chun b khi ngha lt ch ngha quc. (*). Nht nm quyn ton ng Dng trong th tht bi lin tip, dn n u hng qun ng minh v iu kin, cch mng ng dng pht trin, tin n tng khi ngha thng tm. Bo ch lc ny c ng cho vic thnh lp chnh quyn nhn dn cc vng gii phng, khu cn c; gii thiu kinh nghim ca cc cuc khi ngha ginh chnh quyn, ku gi ng bo mau gia nhp vo cc on th20

cu quc, ht sc cnh gic, nhn r b mt phn cch mng ca cc ng phi. Bo ch 1939-1945 qun trit cc ngh quyt ca ng v ch trng ca tng b Vit Minh, bm st tng bc pht trin ca cch mng, ng mt vai tr c bit trong vic chun b, tin ti Tng khi ngha thng li. mng li bo ch ca Trung ng, cng vi hng lot t bo ca a phng, p ng tng i kp thi nhng yu cu cu cn b, ng vin, v cc hip hi cu quc Kt lun: Gia bo ch v chnh tr- x hi thc s th hin c mi quan h gn b, mt thit. c bit trong giai on lch s 1865- 1945, mi quan h ny cng c th hin mnh m v su sc. Chnh tr hnh thnh nn mng li bo ch, thay i r rt phong cch, ni dung v cch thc hot ng ca bo ch. Qua cc mc ch chnh tr ca Php, cng nh qu trnh u tranh ca nhn dn ta, bo ch th hin c b mt ca mnh. Ngc li, bo ch phn nh li bc tranh a chiu ca i sng chnh tr, hnh thnh nn nhng khuynh hng, tng lp, giai cp mi do bo ch c ng, tp hp, to nn trong x hi nhiu phng din phn nh d lun v mc ch chnh tr ca nhng lp ngi. C th ni rng, mi quan h ny l an xen, b sung cho nhau, v mi tn ti cng vi s tn ti v pht trin ca 2 lnh vc ny. Mt khi bo ch v nn chnh tr- x hi cn xut hin, th khi y, mi quan h tng tc ny cng lun i km.

21

22