BALIKESİR İLİ KIRSAL ALANLARBalıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı 4 A. GİRİŞ Ulus – üstü ve ulusal ölçekli politika gelişmeleri, yazın taraması

Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı

1

BALIKESİR İLİ KIRSAL ALANLAR

I. ETAP ALT BÖLGE GELİŞME

PLANI

PLAN AÇIKLAMA RAPORU


2

İÇİNDEKİLER

A. GİRİŞ ................................................................................................................... 4

B. STRATEJİ EKSENİ 1 – YETERLİ GIDA ARZININ GÜVENCE ALTINA ALINMASI

5

1. STRATEJİK AMAÇ 1 – BİTKİSEL VE HAYVANSAL ÜRETİM YAPAN TARIM

İŞLETMELERİNİN REKABET GÜÇLERİNİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI ..... 8

1.1. STRATEJİK HEDEF 1 – TARIM İŞLETMELERİNİN ETKİNLİĞİNİN

ARTTIRILARAK REKABET GÜCÜNÜN YENİDEN YAPILANDIRILMASI VE

TARLA GELİRLERİNİN ARTTIRILMASI .............................................................. 8

1.2. STRATEJİK HEDEF 2 – TARIM DIŞ TİCARET POTANSİYELİNİN

ARTIRILMASI .................................................................................................... 13

1.3. STRATEJİK HEDEF 3 – TARLA İÇİ VE TARLA DIŞI GELİRLERİN

ÇEŞİTLENDİRİLMESİ ........................................................................................ 16

1.4. STRATEJİK HEDEF 4 - ÖRGÜTLENME DÜZEYİNİN ARTTIRILARAK VE

ALTYAPI EKSİKLİKLERİ GİDERİLEREK PAZARLIK GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI

19

1.5. STRATEJİK HEDEF 5 – ETKİN RİSK YÖNETİM SİSTEMİNİN

OLUŞTURULMASI ............................................................................................. 22

2. STRATEJİK AMAÇ 2 - YEŞİL BÜYÜME YAKLAŞIMININ BENİMSENEREK

DOĞAL KAYNAKLARIN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİNİN SAĞLANMASINA KATKI

SAĞLANMASI ...................................................................................................... 25

2.1. STRATEJİK HEDEF 1 – TOPRAK KAYNAKLARININ ETKİN

YÖNETİLEREK KORUNMASI ........................................................................... 25

2.2. STRATEJİK HEDEF 2 – SU KAYNAKLARININ ETKİN YÖNETİLEREK

KORUNMASI ..................................................................................................... 28

2.3. STRATEJİK HEDEF 3 – BİYO – ÇETLİLİĞİN KORUNMASI ................... 30

C. STRATEJİ EKSENİ 2 – KALİTELİ VE GÜVENİLİR GIDAYA UCUZ VE KOLAY

ERİŞİMİN SAĞLANMASI ......................................................................................... 32

1. STRATEJİK AMAÇ 1 – GIDAYA FİZİKİ ERİŞİLEBİLİRLİĞİN ARTIRILMASI 34


3

1.1. STRATEJİK HEDEF 1 - TOPTAN VE PERAKENDE GIDA TİCARETİ

YAPISININ GELİŞTİRİLMESİ ............................................................................ 34

1.2. STRATEJİK HEDEF 2 - EYLEM PLANLAMALARININ YAPILARAK

DOĞAL AFET ANLARINDA KIRSAL YERLEŞİK NÜFUSUN GIDAYA FİZİKİ

ERİŞİLEBİLİRLİĞİN GÜVENCE ALTINA ALINMASI ......................................... 36

2. STRATEJİK AMAÇ 2 – GIDAYA UCUZ ERİŞİMİN SAĞLANMASI .............. 37

2.1. STRATEJİK HEDEF 1 - GIDA FİYATLARININ DENETLENMESİ VE

DÜŞÜRÜLMESİNE YÖNELİK MÜDAHALE STRATEJİLERİNİN BELİRLENEREK

GIDAYA İKTİSADİ ERİŞİLEBİLİRLİĞİN ARTTIRILMASI ................................... 37

3. STRATEJİK AMAÇ 3 – GIDA GÜVENİLİRLİĞİNİN ARTIRILMASI ........... 39

3.1. STRATEJİK HEDEF 1 – GIDA GÜVENİLİRLİĞİNİN ARTTIRILARAK

TOPLUM SAĞLIĞININ GÜVENCE ALTINA ALINMASI ..................................... 39

4. STRATEJİK AMAÇ 4 – GIDA KALİTESİNİN YÜKSELTİLMESİ ................... 41

4.1. STRATEJİK HEDEF 1 - GIDA KALİTESİNİN ARTTIRILARAK TÜKETİCİ

REFAHININ YÜKSELTİLMESİ ........................................................................... 41


4

A. GİRİŞ

Ulus – üstü ve ulusal ölçekli politika gelişmeleri, yazın taraması ve bölge

gereksinimleri doğrultusunda, sektörel vizyonun ‘gıda güvenliği’, ‘rekabet gücü’,

‘iktisadi etkinlik’ ve ‘yeşil büyüme’ kavramları doğrultusunda geliştirilmesine karar

verilmiştir. Bu bağlamda Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişim Planı

tarım gelişim vizyonu, ‘çok işlevli ve aktörlü tarım politikası yaklaşımının

benimsenmesi ile yapısal etkinliği ve rekabet gücü yeniden yapılandırılmış, bölgesel

gıda güvenliğini çok boyutlu güvence altına alan tarım sektörü’ olarak belirlenmiştir.

Gıda ve Tarım Örgütü tarafından geliştirilen gıda güvenliğinin dört boyutu – yeterli

gıda arzı, gıdaya iktisadi ve fiziki erişilebilirlik, gıda güvenilirliği, gıda kalitesi-

doğrultusunda, Alt Bölge Gelişim Planı kapsamında iki ‘strateji ekseni’

tanımlanmaktadır. Birinci olarak gıda güvenliğinin gıdanın fiziki bulunabilirlik boyutu

doğrultusunda, ‘yeterli gıda arzının güvence altına alınması’ ana strateji

eksenlerinden biri olarak tanımlanmaktadır. İkinci strateji ekseni ise ‘kaliteli ve

güvenilir gıdanın fiziki ve iktisadi erişilebilirliğinin arttırılması’ şeklinde

belirlenmektedir. Çalışmanın devamında her bir eksen için ‘stratejik amaçlar’

belirlenmektedir. Bu doğrultuda iki ana strateji ekseni için toplam altı adet stratejik

amaç tanımlanmaktadır. Tanımlı amaçlara erişilebilmesi ‘stratejik hedefler’

belirlenmekte, devamında ise uygulama bölgelerinde yürütülecek etkinliklere ilişkin

olarak ‘strateji alanları’ ve ‘stratejiler’ oluşturulmaktadır.


5

B. STRATEJİ EKSENİ 1 – YETERLİ GIDA ARZININ GÜVENCE ALTINA

ALINMASI

Tarımsal üretim süreçlerinin birincil işlevi, bireylerin sağlıklı biçimde yaşayabilmek için

tüketmeleri gerekli olan gıdanın üretilmesi olarak tanımlanmaktadır. Söz konusu

yaşamsal önem, tarım sektörüne stratejik nitelikler kazandırmaktadır. Bu doğrultuda,

yeterli gıda arzının güvence altına alınmasını sağlayacak müdahalelerin geliştirilmesi

gerekmektedir. Anılan müdahaleler bölgesel tarım sektörünün karşı karşıya

bulunduğu kısıtlar ve tehditler doğrultusunda şekillendirilmektedir.

Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yapılan nüfus projeksiyonlarına göre, Türkiye

nüfusunun 2023 yılında 85 milyona yaklaşması beklenmektedir. Söz konusu durum

ise gıda talebinin de doğru orantıda artması anlamına gelmektedir. Diğer yandan ise

Birleşmiş Milletler Binyıl Kalkınma Hedefleri, yoksul kitlelerin gıdaya erişimine önemli

göndermelerde bulunmaktadır. Yeterli gıda arzının sağlanabilmesi sürecinde tarım

sektörünün karşı karşıya bulunduğu başlıca kısıt ve tehditler aşağıda

sıralanmaktadır;

Türkiye’deki tarım toprakları marjinal sınırlarına ulaşmış bulunmaktadır. Bir başka

deyişle, tarımsal üretime konu olabilecek topraklar büyük ölçüde tükenmiştir. Bu

doğrultuda artan gıda talebinin de önemli bir kısmının mevcut kaynakların

kullanılması ile karşılanması zorunlu hale gelmektedir.

Gıda talebindeki artışın tek nedeni nüfus artışı olarak tanımlanamamaktadır. Aynı

zamanda makro – iktisadi istikrar koşullarına bağlı olarak artan gelir de gıda talebini

etkilemektedir. Bunun yanı sıra kadınların işgücüne katılımda gösterdiği artış da hazır

gıdaya olan talebi arttırmaktadır. Gıda talebi aynı zamanda artan kalite ve güvenilirlik

doğrultusunda da etkilenmektedir. Bütün bu gelişmeler, gıda arzının arttırılması ve

çeşitlendirilmesi zorunluluğunu doğurmaktadır.

Tarım sektörünün karşı karşıya bulunduğu başlıca tehditlerden biri de, enerji

sektöründen yaşanan gelişmelere bağlı olarak şekillenmektedir. Başta mısır olmak

üzere biyo – enerji piyasası bazı tahıl ürünlerinden hammadde olarak

faydalanmaktadır. Söz konusu duruma bağlı olarak üretilen gıda miktarı

azalmaktadır. Buna ek olarak tarımsal hammaddelerin enerji üretimine kayması ile

beraber gıda fiyatlarında ciddi krizler yaşanmaktadır. Yapılan pek çok çalışma, 2007


6

yılında beri gıda fiyatlarında gözlemlenen aşırı oynaklığı, biyo – enerji piyasasının

etkileri ile açıklamaktadır. Söz konusu oynaklığa ve artışa bağlı olarak, girdi

maliyetleri de artmakta, diğer yandan da sektör ciddi bir belirsizlik ortamı ile karşı

karşıya kalmaktadır. Bu koşullar tarım işletmelerinin rekabet gücünü olumsuz yönde

etkilemektedir.

Başlıca gıda ürünlerinin verimliliği incelendiğinde, Türkiye’nin çoğu temel tüketim

kaleminde gelişmiş ülkelerin gerisinde kaldığı, buna ek olarak 2000 yılından bu yana

da verim artış hızının oldukça düştüğü, hatta bazı kalemlerde gerilediği

görülmektedir. Ancak tarım topraklarının marjinal sınırlarına ulaşması, söz konusu

durumu ciddi bir tehdit olarak ortaya çıkarmaktadır.

Tarımsal üretim süreçlerini etkileyen başka bir olgu ise iklim değişikliğidir. İklim

değişikliğine bağlı olarak öngörülen sıcaklık artışları zaman zaman kuraklık biçimini

alabilmekte, bu da üretim süreçlerini doğrudan etkileyebilmektedir. Bunun yanı sıra,

iklim değişikliğinin su kaynaklarının azalması, nemlilik oranı, toprak kalitesi gibi

alanlardaki etkilerine bağlı olarak önemli üretim ve verim düşüşleri öngörülmektedir.

Söz konusu durumlara bağlı olarak geliştirilmesi gereken müdahalelerin önünde

Türkiye’deki tarım işletmelerinin yapısal özelliklerine bağlı olarak da bazı sorunlar

bulunmaktadır.

Türkiye’deki ürün verimliliğinin arttırılmasındaki temel araç kullanılan girdi miktarı

arttırılması şeklindeki alışkanlık kazanmıştır. Ancak söz konusu alışkanlığa bağlı

olarak iki ana sorun ortaya çıkmaktadır. Birinci olarak girdi kullanımının arttırılmasına

bağlı olarak yaşanabilecek verim artışlarının büyük oranda nihai sınırına ulaşılmıştır.

Buna ek olarak, verili koşulların aynı olduğu ülkelerdeki artış oranı ve hızı ile

karşılaştırıldığında, yöntemin çok başarılı olduğunu iddia etmek de olanaklı

durmamaktadır. Diğer yandan da söz konusu alışkanlık, alternatif yöntemlerin

oluşturulmasını engellemekte, oluşturulan yöntemler ise üretici tarafından kabul

görmemektedir. İkinci olarak ise kullanılan girdi miktarının arttırılması, küresel iklim ve

çevre değişikliğinin olumsuz sonuçlarının daha erken ve şiddetli yaşanmasına neden

olabilecektir. Bir yandan su kaynaklarını azalma eğilimi ivme kazanacak, diğer

yandan ise zirai ilaç ve gübrelere bağlı toprak bozulmaları şiddetlenecektir.


7

Türkiye’deki etkinlik gösteren tarım işletmelerinin rekabet koşulları ile ilgili bazı

sorunlar bulunmaktadır. Türkiye’de küresel piyasalarda da gözlemlenen gıda fiyat

oynaklığına yönelik etkin izleme ve kestirim mekanizmaları bulunmamaktadır. Bu

doğrultuda tarım işletmeleri, piyasa belirsizliklerinin olumsuz etkilerini daha şiddetli

hissetmektedir. İkinci olarak ise perakende sektöründeki tekelleşme eğilimine bağlı

olarak pazarlık asimetrileri oluşmakta, tüketici ve üretici fiyatları arasındaki makas

açılmaktadır. Diğer yandan ise üretim ile perakende sektörü arasındaki arz zinciri çok

aktörden oluşmakta, oluşan toplam hasılanın önemli bölümü üreticilere

aktarılamamaktadır.

Son dönem dış ticaret gelişmeleri, tarım ticaretinde yeni aktörlerin ortaya çıktığını

göstermektedir. Hindistan, Brezilya, Çin gibi ülkelerin küresel tarım ticaretindeki

etkileri artmaktadır. Söz konusu duruma karşı, Türkiye’nin geleneksel ihraç pazarı

durumunda olan piyasaların gözetilerek önlem alınması gerekliliği ile

karşılaşılmaktadır.

Türkiye tarım işletmelerinin başlıca yapısal sorunlarında biri ölçek küçüklüğü ve

toprak parçalılığı olarak ortaya çıkmaktadır. Söz konusu durum başta birim

maliyetlerine yükselmesine neden olarak işletmelerin rekabet gücünü olumsuz

etkilemektedir. Üreticiler söz konusu duruma bağlı ortaya çıkan risk düzeyini

azaltmak için tarla içi üretim çeşitliliği yolunu tercih etmekte, söz konusu tercih ise

ihtisaslaşma düzeyini azaltmakta ve/veya gelişimini engellemektedir.

Sektörün karşı karşıya bulunduğu kısıt ve tehditler ile buna yönelik geliştirilecek olan

müdahalelerin önündeki yapısal engeller, tarım sektörüne geliştirilecek olan stratejik

yaklaşımların temel belirleyicileri konum undadır. Söz konusu belirleyiciler bazı

yaklaşımların oluşmasını sağlamaktadır. Bu doğrultuda birinci olarak, yeterli gıda

arzının sağlanabilmesi için tarım işletmelerinin sektörden tasfiyesine neden

olabilecek gelişmelerin önüne geçilmesi gerekmektedir. Bunun için alınması gereken

birinci önlem, tarım işletmelerinin rekabet gücünün yeniden yapılandırılmasıdır. Tarım

işletmelerinin rekabet gücünün yeniden yapılandırılması, Bölge Planı uygulama

sürecine yönelik geliştirilecek olan müdahale araçlarının birinci başlıktır. İkinci olarak

ise gerek çevre ve iklim değişikliği, gerekse başta girdi kullanımı olmak üzere

bölgesel üretim alışkanlıkları, doğal kaynakların etkin yönetimine özel göndermeler

yapılmasını zorunlu kılmaktadır. Bu doğrultuda, rekabet gücünün ‘yeşil büyüme’


8

yaklaşımı doğrultusunda yapılandırılması, plan uygulama sürecine yönelik

müdahalelerin yer aldığı diğer başlıktır. Yukarıda tanımlanan çözümlemeler

doğrultusunda, bölgesel tarım sektörüne yönelik olarak geliştirilen stratejik amaçlar,

stratejik hedefler, strateji alanları ve stratejiler aşağıda yer almaktadır.

1. STRATEJİK AMAÇ 1 – BİTKİSEL VE HAYVANSAL ÜRETİM YAPAN TARIM

İŞLETMELERİNİN REKABET GÜÇLERİNİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI

Balıkesir’de etkinlik gösteren tarım işletmelerinin rekabet güçlerinin yeniden

yapılandırılmasına yönelik olarak geliştirilen müdahaleler, Bölge Planı’na hazırlık

sürecinde yürütülen çeşitli çalışmalar tarafından belirlenmektedir. Bu doğrultuda

yapılan çalışmalar, öncelikli olarak tarımsal işletmelerin etkinliğini arttıracak

müdahalelerin geliştirilmesi gerektiğini ortaya çıkarmaktadır. Tarım işletmelerinin

rekabet güçlerinin arttırılabilmesi için, üretici gelirlerinin çeşitlendirilmesi

gerekmektedir. Kısa vadede tarla içi, orta ve uzun vadede ise tarla içi ve dışı gelir

çeşitliliğinin arttırılması temel müdahale alanlarından biri olarak tanımlanmaktadır.

Gerek perakende sektöründeki tekelleşme eğilimi, gerek arz zincirindeki aracı

fazlalığı, gerekse üreticilerin örgütlülük düzeyi ile nakliye, depolama gibi alanlardaki

altyapı yetersizlikleri, işletmelerin pazarlık gücünü olumsuz yönde etkilemektedir.

Rekabet gücünün yapılandırılması sürecinin temel bileşenlerinden birini, pazarlık

gücünün arttırılması oluşturmaktadır. Gerek iklim ve çevre değişikliği ile daha sık

yaşanması olası doğal afetler, gereksek gıda piyasalarındaki aşırı fiyat oynaklığı

eğilimi, sektördeki belirsizlik ortamını arttırmaktadır. Bu doğrultuda, işletmelerin

piyasa belirsizlikleri karşısındaki kırılganlık düzeyinin azaltılabilmesi için etkin bir risk

yönetim sisteminin geliştirilmesi gerekliliği ile karşılaşılmaktadır.

1.1. STRATEJİK HEDEF 1 – TARIM İŞLETMELERİNİN ETKİNLİĞİNİN

ARTTIRILARAK REKABET GÜCÜNÜN YENİDEN YAPILANDIRILMASI

VE TARLA GELİRLERİNİN ARTTIRILMASI

Verimlilik tanımlanan herhangi bir birim için ölçülen çıktı miktarı şeklinde

tanımlanmaktadır. Etkinlik ise üretim sürecinde kullanılan girdilerin çıktı üretme

becerisini ölçmektedir. Bu doğrultuda, üretim kabiliyeti, miktarın önüne geçmektedir.

Türkiye’de geçmiş dönemlerde uygulanan tarım politikaları, politika başarısını büyük

ölçüde üretim miktarı ve verimliliği doğrultusunda değerlendirmiştir. Söz konusu

başlıklar önemli olmak ile beraber, sürecin tamamına yönelik politika tasarımları

geliştirilmesini engellemektedir. Tarım işletmelerinin etkinliğini arttırmaya yönelik


9

müdahaleler ise ekimden hasada ve devamında pazarlama sürecine yönelik

tedbirlerin alınması anlamına gelmektedir. Bu doğrultuda Alt Bölgr Gelişim Planı

üretim etmenlerinin tanımlı hale getirilerek, söz konusu etmenlere yönelik

çalışmaların yürütülerek işletme etkinliğinin arttırılması hedeflemektedir.

İşletme etkinliğinin arttırılabilmesi için temel üretim etmenlerinin belirlenmesi ve

belirlenen temel üretim etmenlerine yönelik müdahalelerin geliştirilmesi

gerekmektedir. Bu doğrultuda Alt Bölge Gelişim Planı kapsamında ilgili stratejilerin

yürütülmesine yönelik beş ana üretim etmeni tanımlanmaktadır; i. Tarım işgücü, ii.

İşletme ölçeği, iii. Girdi kullanımı, iv. Tarım destekleri, v. Tarım kredileri. Üretim

etmenlerine bağlı olarak tarım işletmelerinin etkinliğinin arttırılarak rekabet gücünün

yeniden yapılandırılması ve tarla gelirlerinin arttırılması doğrultusunda tanımlanan

strateji alanları ve geliştirilen stratejiler aşağıda yer almaktadır.

Strateji Alanı 1- İşgücü kullanımının etkinleştirilmesi

1- Kalkınma Ajansı tarafından verilecek teknik desteklerin yapılacak gereksinim

çözümlemeleri doğrultusunda yürütülmesi

2- İşgücü eğitim seviyesinin yükseltilmesi

3- Nitelikli ara eleman açığının (makine operatörü, tabancı, saka vb.)

kapanmasına yönelik teknik desteklerin desteklenmesi

4- Teknik desteklerin (danışmanlık ve yayım) prosedürlerinin ve içeriklerinin

basitleştirilerek yaygınlaştırılması

5- Teknik destekten sorumlu destek personeline yönelik uygulamalı eğitim

sayısının arttırılması,

6- Düzenli işgücü gereksinim araştırmaları yapılması

7- Kırsal alanda tarım – dışı istihdam olanaklarının arttırılması

8- Sözleşmeli üretimin teşviki

Strateji Alanı 2 – İşletme ölçeğinin büyütülmesi


10

1- Tarım topraklarının bölünmesinin engellenebilmesi için 5403 sayılı Toprak

Koruma Kanunu’nun etkin kullanımına ve izlenmesine yönelik, bilinçlendirme başta

olmak üzere destek etkinliklerinin yürütülmesi

2- Toprak parçalılığının giderilmesi için yürütülen arazi toplulaştırma

çalışmalarının hızlandırılmasına yönelik, başta envanter ve altlık çalışmaları olmak

üzere destek etkinliklerinin yürütülmesi

3- Tarım örgütlerinin arttırılması, var olanların yapılarının güçlendirilmesi

4- Tarım şirketlerinin teşviki

5- İhtisaslaşma düzeyinin arttırılması yolu ile işletme ölçeğinin dolaylı olarak

büyütülmesi

6- İşletme ölçeği, örgütlülük ve şirketleşme konularında bilinçlendirme

etkinliklerinin yürütülmesi

Strateji Alanı 3 – Girdi kullanımının ve girdi piyasasının etkinleştirilmesi

1- Kamu ve özel sektöre ait toprak analiz laboratuvarların denetimlerinin

etkinleştirilerek, toprak analiz sisteminin toplumsal güvenilirliğinin arttırılması

2- Toprak analiz laboratuvarlarının sayısının arttırılmasına yönelik, gereksinim

çözümlemeleri ve planlama başta olmak üzere destek etkinliklerinin yürütülmesi

3- Toprak analiz sisteminin etkinleştirilmesine yönelik, bilinçlendirme ve yayın

çalışmaları başta olmak üzere, destek etkinliklerinin yürütülmesi

4- Modern girdi kullanım teknikleri ile ilgili pilot projelerin arttırılması, yürütülenler

hakkında düzenli bilgilendirme çalışmalarının yapılması

5- Modern sulama yöntemlerinin teşvik edilmesi

6- Girdi alımı, nakliyesi ve depolamasına yönelik yerel örgütlenme modellerinin

geliştirilmesi


11

7- Alternatif enerji yöntemlerinin geliştirilmesi ve girdi miktarının azaltılmasına

yönelik çalışmalar başta olmak üzere AR – GE çalışmalarının yürütülmesi ve

desteklenmesi

8- Küresel iklim değişikliği, toprak ve su kaynaklarının korunması, biyo –

çeşitliliğin güvence altına alınması konularında bilinçlendirme faaliyetlerinin

yürütülmesi

9- Kaliteli yem kullanımının teşvikine yönelik destek etkinliklerinin yürütülmesi

10- Girdi piyasasındaki rekabet ortamının arttırılması, piyasaya yeni girişlerin

teşvik edilmesi

Strateji Alanı 4 – Tarım desteklerinin etkinleştirilmesi

1- Toprak analiz desteği konusunda bilinçlendirme çalışmalarının yürütülmesi

2- Sertifikalı tohum ve fidan desteği konusunda bilinçlendirme çalışmalarının

yürütülmesi

3- Çiftlik Muhasebe Veri Ağı uygulaması ve buna yönelik destekler konusunda

bilinçlendirme çalışmalarının yürütülmesi

4- İyi tarım uygulamalarına verilen destekler konusunda bilinçlendirme

çalışmalarının yürütülmesi

5- Organik tarım destekleri konusunda bilinçlendirme çalışmalarının yürütülmesi

6- AR – GE destekleri konusunda bilinçlendirme çalışmalarının yürütülmesi

7- Tarımsal yayım ve danışmanlık desteği konusunda bilinçlendirme


8- Kalkınma Ajansı tarafında tarım sektörüne yönelik verilen doğrudan ve dolaylı

desteklerin dağıtımında işletme yapısının etkinleştirilmesi ilkesine göre hareket

edilmesi

9- Proje desteklerine yönelik olarak izleme – değerlendirme platformları

oluşturularak düzenli etki çözümlemeleri yapılması


12

10- Kalkınma Ajansı’nın desteklerinin amaçlarını ve tanınırlığı arttıracak

bilinçlendirme çalışmalarının yürütülmesi

11- Diğer kamu kurum ve kuruluşları ile üniversiteler ve sivil toplum örgütleri

tarafından sağlanan desteklerin amaçlarını ve tanınırlığı arttıracak bilinçlendirme


12- Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı’na bağlı taşra teşkilatı tarafından

dağıtımı yapılan tarım desteklerinin etki çözümlemelerinin yapılması

13- Destek sağlayıcı konumda bulunan farklı kurumların aynı çalışma konularına

mükerrer destek vermesini engellemek için kurumlar arası entegre proje veri

tabanının oluşturulması

14- Alternatif proje desteklerine erişebilmek için ulusal, uluslararası ve ulus – üstü

işbirliklerinin geliştirilmesi

Strateji Alanı 5 – Kredi kullanımının ve kredi piyasasının etkinleştirilmesi

1- Başta yeni Türk Ticaret Kanunu olmak geliştirilen yeni uygulamalara bağlı

sorunlar olmak üzere kredi kullanım sürecinde yaşanan sorunlar hakkında çözüm

önerileri geliştirilmesi

2- Alternatif finans kaynaklarına erişebilmek için ulusal, uluslararası ve ulus –

üstü işbirliklerinin geliştirilmesi

3- Piyasada yeni ve/veya tanınırlığı az kredi sağlayıcıları hakkında bilgilendirme


4- Yeni kredi uygulamaları hakkında bilgilendirme çalışmalarının yürütülmesi

5- Gıda tedarik zinciri finansmanına yönelik olarak fizibilite ve planlama



13

1.2. STRATEJİK HEDEF 2 – TARIM DIŞ TİCARET POTANSİYELİNİN

ARTIRILMASI

Alt Bölge Gelişim Planı kapsamında, tarım kesimi ile dış ticaret arasındaki ilişki dört

olgu tarafından şekillendirilmektedir;

i. İl ölçeğinde tarım işletmeleri tarafından gerçekleştirilen ihracatın arttırılması,

tarım işletmelerinin pazarlama kanallarının daha etkin hale getirilmesi anlamına

gelmektedir. Bu doğrultuda pazarlama kanallarının daha etkin hale getirilmesi ve

çeşitlendirilmesi ile tarım kesiminin karşı karşıya bulunduğu belirsizlik ortamına bağlı

şekillenen risk düzeyinin azaltılması; böylece tarım işletmelerinin iktisadi

sürdürülebilirliklerine katkıda bulunarak yeterli gıda arzının güvence altına alınması

amaçlanmaktadır.

ii. TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri Veri Tabanı’nda yer alan istatistikler

incelendiğinde, TR22 Bölgesi ihracatının yaklaşık % 80’ini işlenmiş ve işlenmemiş

tarım ürünlerinin oluşturduğu ile karşılaşılmaktadır. Bu doğrultuda tarım kesimi ile dış

ticaret arasındaki ilişkinin yeniden yapılandırılması, bölgesel dış ticaretin etkinliğinin

arttırılması anlamında önem kazanmaktadır.

iii. Son yıllarda görüşmelerin kesintiye uğramasına karşın, tarım kesimini

doğrudan ilgilendiren Dünya Ticaret Örgütü Doha Müzakereleri’nin yakın gelecekte

yeniden başlaması beklenmektedir. Kesin sonuçları kestirilememekle birlikte,

müzakere gündeminin ana başlıklarından olan tarım işletmelerine verilen ihracat

desteği ile iç pazara yönelik uygulanan koruma destekleri başlıklarındaki

düzenlemelerin yeniden yapılandırılması beklenmektedir. Tarım kesiminin TRC2

bölgesel dış ticaretindeki önemi göz önüne alındığında, söz konusu gelişmelere

yönelik hazırlık sürecinin tasarlanması da önem kazanmaktadır.

iv. Tarım işletmelerine verilen dış ticaret desteği ile iç pazara yönelik uygulanan

koruma politikaları sadece Dünya Ticaret Örgütü Doha Müzakereleri kapsamında

değil, aynı zamanda Avrupa Birliği ile yürütülen tam üyelik görüşmelerinde de ön

plana çıkmaktadır. Avrupa Birliği ile imzalanan Gümrük Birliği Anlaşması, tarım

ürünleri dış ticaretini kapsamamaktadır. Ancak Türkiye Cumhuriyeti’nin tam üyelik

durumunda ya da Gümrük Birliği Anlaşması’nın tarım ürünlerini kapsayacak şekilde

genişletilmesi halinde, bölgesel tarım dış ticareti de anılan gelişmelerden olumlu


14

ve/veya olumsuz biçimde doğrudan etkilenecektir. Bu doğrultuda, DTÖ ile yürütülen

müzakerelerin yanı sıra AB üyelik sürecinin bölgesel tarım dış ticaretine olası

etkilerine yönelik etkileri ile ilgili önlemlerin ve eylemlerin tasarlanması gerekliliği ile

karşılaşılmaktadır.

Tarım sektörünün dış ticaret potansiyelinin daha etkin kullanılabilmesi için plan

döneminde orta ve uzun vadeli çalışmalar yapılması gerekmektedir. Öncelikli olarak

tarım sektörünün diğer sektörlerle ve TR22 Bölgesi tarımsal üretiminin diğer tarım ve

tarım – dışı ticaret odakları ile ticaret bağlarının çözümlendiği, bunların yanı sıra

hedef pazarlardaki taleplerin incelendiği ve tanımlandığı çerçevelerin geliştirilmesi

önem kazanmaktadır. Söz konusu çerçevelerin ayrıca para politikalarının bölgesel

dış ticarete etkisini de göz önünde bulundurarak, para politikalarındaki olası gelişim

ve değişimler ile ilgili kestirimlerde bulunmasının önemli açılımlar sunması

beklenmektedir. İkinci olarak ise Dünya Ticaret Örgütü Doha Müzakereleri ile Avrupa

Birliği tam üyelik sürecine yönelik kestirimlerin geliştirilerek etki çözümlemelerinin

yapılmaları ve yapısal önlemlerin tasarlanması gerekliliği ile karşılaşılmaktadır.

Strateji Alanı 1 – Etki Çözümlemelerinin Geliştirilmesi ve Alınacak Piyasa

Tedbirlerinin Belirlenmesi

1- Dünya Ticaret Örgütü müzakerelerine yönelik senaryo çalışmalarının ve etki

çözümlemelerinin yapılarak alınacak piyasa tedbirlerinin belirlenmesi

2- Gümrük Birliği Antlaşması’nın tarım ürünlerini kapsayacak şekilde genişlemesi

veya tam üyelik durumunda gidilmesi zorunlu hale gelecek tarife indirimlerine yönelik

etki çözümlerinin yapılarak alınacak piyasa tedbirlerinin belirlenmesi

3- Avrupa Birliği’ne tam üyelik durumunda uyulması zorunlu hale gelecek olan

Ortak Tarım Politikası doğrultusunda değişecek olan tarım desteklerinin etki

çözümlemelerinin yapılarak alınacak piyasa tedbirlerinin belirlenmesi

Strateji Alanı 2 – Yabancı Pazarlara Erişimi Arttıracak Çalışmaların Yürütülmesi

1- Dış pazarlar için farklı gelir gruplarına yönelik gıda talebi araştırmalarının

yapılması


15

2- Dış pazarlar için farklı yaş gruplarına yönelik gıda talebi araştırmalarının

yapılması

3- Dış pazarlar için cinsiyet temelli gıda talebi araştırmalarının yapılması

4- Dış pazarlar için farklı eğitim durumuna sahip gruplara yönelik pazarları başta

olmak üzere, farklı meslek gruplarına yönelik gıda talebi araştırmalarının yapılması

5- Dış pazarlar için işgücüne katılım temelinde gıda talebi araştırmalarının

yapılması

6- Yapılan araştırmaların bütüncül şekilde değerlendirilmesi, bölgesel tarım ve

gıda ürünleri dış ticaretin karşı karşıya bulunduğu temel kısıt ve olanakların

tanımlanması, müdahale stratejilerinin belirlenmesi ve bu çalışmalar doğrultusunda,

Balıkesir Planlama Bölgesi Tarım ve Gıda Ürünleri Dış Ticaret Master Planı’nın

tamamlanması

7- Dış Ticaret Master Planı’nda belirtilen önceliklere yönelik ürün gelişimi ve

çeşitliliği konulu AR – GE projelerinin ve yatırımlarının desteklenmesi

Strateji Alanı 3 – Tanıtım Etkinliklerinin Yürütülmesi

1- Daha önce bölge, il ve ilçe ölçeğinde yapılan markalaşma çalışmalarının

bütüncül değerlendirilmesinin yapılarak, tanıtım etkinliklerine konu olacak marka

değerlerinin belirlenmesi

2- Coğrafi işaretleme ve patent çalışmalarının desteklenmesi

3- Tarım ve gıda ürünleri tanıtım kataloglarının oluşturulması

4- Dış ticaret mevzuatı ile ilgili bilgilendirme broşürlerinin oluşturulması

5- Fuar katılımlarının desteklenmesi

6- Web portal uygulamalarının desteklenmesi


16

1.3. STRATEJİK HEDEF 3 – TARLA İÇİ VE TARLA DIŞI GELİRLERİN

ÇEŞİTLENDİRİLMESİ

Tarım, ekonominin diğer sektörleri ile kıyaslandığında, kırılganlığı daha yüksek bir

sektör olarak tanımlanmaktadır. Dönemsel fiyat dalgalanmalarının etkileri, sanayi

başta olmak üzere diğer sektörel gelişmeler, kamu politikalarındaki değişimler, iklim

ve çevre değişiklikleri, tarımsal üretim ve üretim sonrası satış/pazarlama süreçlerini

doğrudan ve/veya dolaylı biçimde etkileyebilmektedir. Bu doğrultuda iç ve dış

etmenlerdeki değişimlere bağlı olarak yüksek ya da düşük belirsizlik ortamı ile karşı

karşıya kalmaktadır. Türkiye tarım üreticilerinin söz konusu duruma karşı

geliştirdikleri başlıca strateji, tarla içi çeşitliliğin arttırılması biçiminde

tanımlanmaktadır. TÜİK tarafından 2006 yılında yürütülen Tarımsal Yapı

Araştırması’na göre, Türkiye’deki tarım işletmelerinin % 62,30’u bitkisel ve hayvansal

üretim yapmaktadır. Kısa vadedeki çeşitli kazanımlara karşın, tarla içi etkinliklerin

çeşitlendirilmesi ile gelir kaynaklarının çeşitlendirilmesi ile yetinilmesi, orta vadede

bazı sorunlara yol açabilmektedir.

Türkiye’de tarım işletmelerine dair en detaylı bilgiler, Genel Tarım Sayımları aracılığı

ile derlenmektedir. En son 2001 yılında yürütülen Genel Tarım Sayımı verilerine göre

Türkiye’de ortalama tarım işletme büyüklüğü 6 hektar civarındadır. Yine tarım

işletmelerinin % 70’i 10 hektardan az topraklarda iktisadi etkinliklerini sürdürmektedir.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2006 yılı verilerine dayanarak yayınladığı Tarımsal

İşletme Yapı Araştırması sonuçlarına göre, Türkiye’deki tarım işletmelerinin % 62,3’ü

hem bitkisel, hem hayvansal üretim yapmaktadır. Büyükbaş hayvansal üretim yapan

işletmelerin % 59,7’sinin ise tasarrufu altında 1 – 4 hayvan bulunmaktadır. İşletme

ölçeğinin küçük oluşu, tarım işletmelerinin rekabet gücünü iki yönde olumsuz biçimde

etkilemektedir. Öncelikle ölçek düşüklüğüne bağlı olarak birim maliyetler ve yeni

yatırım maliyetleri yükselmektedir. İkinci olarak ise küçük ölçekli işletmeler, gıda

fiyatlarındaki oynaklık, girdi maliyetlerindeki düzenli artış, dış ticaret piyasalarındaki

değişiklikler ve iklim değişikliğine bağlı olarak artan belirsizlik durumuna karşı daha

kırılgan bir yapı sergilemektedir. Tarım işletmelerinin belirsizlik ve kırılganlığa karşı

geliştirdikleri başlıca yöntem, tarla içi üretim etkinliklerinin ve bu doğrultuda tarla

gelirlerinin çeşitlendirilmesidir. Kısa vadede gelir çeşitliliğini sağlamasına karşın, tarla

içi çeşitlilik iki bağlamda orta ve uzun vadede önemli sorunlar yaratmaktadır. Birinci

olarak, karışık üretim örüntüsüne bağlı olarak genel uzmanlaşma düzeyi


17

arttırılamamaktadır. İkinci olarak ise mevcutta zaten küçük olan işletme ölçeği, fiili

olarak daha da küçük hale getirilmektedir.

Yukarıda tanımlı etmenlere bağlı olarak Sektörel Gelişim Planı kapsamında tarım

işletmelerin kırılganlıklarının azaltılabilmesi için tarla içi gelir çeşitliliğinin arttırılması

teşvik edilmekte, ancak söz konusu stratejinin aynı zamanda kırsal kesimde tarla dışı

gelirlerin arttırılması ile eş zamanlı olarak yürütülmesi hedeflenmektedir.

Tanımlanan hedeflere erişilebilmesi için yukarıdaki etmenlere bağlı olarak iki strateji

alanı tanımlanmaktadır. Tanımlanan strateji alanları ve geliştirilen ana stratejiler

aşağıda yer almaktadır.

Strateji Alanı 1 – Yerel Kalkınma Kapasitesinin Arttırılması

1- Alan bazlı yerel kalkınma stratejisi oluşturacak işbirliği platformlarının

oluşturulması

2- Proje desteklerinin tasarımında ve dağıtımında tabandan tavana deneyim

aktarımı geliştiren yaklaşımların gözetilmesi

3- Çiftçiler, kadınlar, gençler, Sivil Toplum Örgütleri ile toplumsal örgüt ve

kimliklerin her türlü politika tasarım ve proje uygulama süreçlerine doğrudan

katılımının sağlanması

4- Kırsal alanlarda kamu – özel sektör – sivil toplum proje ortaklıklarının

güçlendirilmesi

5- Tematik yerel eylem gruplarının oluşturulması

6- Proje yazma ve uygulama kapasitesinin arttırılması

7- Yerel eylem grubu işbirliği ağlarının kurulmasının sağlanması

Strateji Alanı 2- Kısa Vadede Tarla – İçi, Orta ve Uzun Vadede Tarla – İçi ve Tarla –

Dışı Gelirlerin Çeşitlendirilmesi ve Arttırılması

1- Bal üretiminin teşvik edilmesi

2- Tıbbî ve aromatik bitki üretiminin teşvik edilmesi


18

3- Süs bitkileri üretiminin teşvik edilmesi

4- Kanatlı hayvan üretiminin teşvik edilmesi

5- Olta balıkçılığının teşvik edilmesi

6- Yerel gıda çeşitlerine yönelik AR–GE çalışmalarının yürütülmesi ve

desteklenmesi

7- Kırsal turizmin desteklenmesi


19

1.4. STRATEJİK HEDEF 4 - ÖRGÜTLENME DÜZEYİNİN ARTTIRILARAK VE

ALTYAPI EKSİKLİKLERİ GİDERİLEREK PAZARLIK GÜCÜNÜN

ARTTIRILMASI

Türkiye’de etkinlik gösteren tarımsal örgütler mesleki örgütler ve iktisadi örgütler

olarak ikiye ayrılmaktadır. Mesleki örgütlerin başında Türkiye Odalar ve Borsalar

Birliği’ne ve Türkiye Ziraat Odaları Birliği’ne bağlı bulunan Ziraat Odaları gelmektedir.

Ziraat Odaları büyük ölçüde destek miktarının belirlenmesi, destek alanlarının

çeşitlendirilmesi gibi mesleki çıkar alanlarında etkinlik göstermektedir. Üretici

Birlikleri, Sulama Birlikleri gibi iktisadi örgütler ise ekimden hasada ve devamında

pazarlama süreçlerine yönelik iktisadi çıkar örgütlemek üzere oluşturulmaktadır.

Türkiye’deki tarımsal örgütlülük düzeyi çeşitli sebeplere bağlı olarak düşük

durumdadır. Bu nedenlerin başında, işletme ölçeklerinin çok küçük ve parçalı olması,

üreticiler arası ortak çalışma kültürünün zayıflığı, bazı örgütlerin yöneticileri

tarafından amaç dışı kullanılması gibi olgular gelmektedir. Bunun haricinde tarımsal

örgütler ile ilgili on ayrı yasal düzenleme bulunmakta, tarımsal örgütler arasında yetki

karmaşası ve çatışması yaşanmaktadır. Tarımsal örgütlülüğün düşük oluşunun

yarattığı sorunların başında, birim maliyetlerin düşürülememesi ve pazarlık gücünün

arttırılamaması gelmektedir.

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından, 2013 – 2017 dönemine yönelik

olarak hazırlanan Stratejik Plan doğrultusunda da tarımsal örgütlere yönelik

müdahale geliştirilmesi zorunluluğu ile karşılaşılmaktadır. Alt Bölge Gelişim Planı

hazırlık sürecinde yapılan çalışmalar sürecinde ilgili paydaşlar, Çiftçi Kayıt Sistemi ve

de destekleme ödemelerinin aldığı zamanın Tarım İl ve İlçe Müdürlükleri’nde görevli

teknik personelin asli görevlerini yapmasına engel olduğunu belirtmektedir. Gıda,

Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından hazırlanan Stratejik Planı’nda anılan

yaklaşımı benimsediği anlaşılmaktadır. Stratejik Plan kapsamında geliştirilen ana

stratejilerden biri, desteklemelerin yerel üretici örgütleri eli ile dağıtılması biçiminde

tanımlanmaktadır. Anılan gelişme doğrultusunda müdahale çerçevelerinin geliştirilme

zorunluluğu ile karşılaşılmaktadır.

Üreticilerin sanayi ve ticaret kesimleri karşısındaki pazarlık gücünün olumsuz yönde

etkileyen başka bir olgu ise altyapı eksikleridir. Depolama olanaklarının yetersizliği,


20

ortak hareket edilmemesi nedeni ile nakliye birim maliyetlerinin yüksekliği, örgütlülük

düzeyinin düşük oluşu nedeni ile toplu pazarlık süreçlerinin yürütülememesi gibi

nedenlere bağlı olarak pazarlık gücü ve bu bağlamda rekabet gücü olumsuz yönde

etkilenmektedir.

Tanımlı hedeflere erişilebilmesi için yukarıdaki etmenlere de bağlı olarak iki strateji

alanı tanımlanmaktadır. Tanımlanan strateji alanları ile geliştirilen ana stratejiler

aşağıda yer almaktadır.

Strateji Alanı 1 – Tarımsal Örgütlülüğün ve Örgüt Altyapı Niteliğinin Arttırılması

1- Tarım örgütlerinin etki çözümlemelerinin yapılması

2- Mesleki ve iktisadi tarım örgütleri arası eşgüdümün arttırılması

3- Tarım örgütlerinde profesyonel yönetim anlayışının yerleştirilmesi

4- Ortak çalışma kültürü ve örgütlülük hakkında bilinçlendirme çalışmalarının

yürütülmesi

5- Çalışma ve yetki konuları ile alanları kesişen tarım örgütlerinin belirlenerek

yerel işbirliği platformlarının oluşturulması

6- Tarım örgütlerinin amaç dışı kullanımlarının önlenmesi

7- Agro – ekolojik alt bölgeler ölçeğinde yerel örgüt ağlarının geliştirilmesi

8- Tarım örgütlerinin girdi alımı, nakliyesi ve depolaması, toplu pazarlık süreci

gibi alanlardaki etkinliğinin arttırılması

9- Yerel tarım örgütlerine destekleme sürecine yönelik olarak teknik destek

programlarının uygulanması

Strateji Alanı 2 – Tarım Kesiminin Pazarlık Gücünün Arttırılması

1- Gıda arz zincirindeki aracı sayısının azaltılması

2- Depo envanterinin çıkarılması

3- Lisanslı depoculuğun teşvik edilmesi


21

4- Uzmanlaşmış ürün borsalarının oluşturulmasına destek verilmesi

5- Pazarlama sürecine yönelik yerel örgüt modellerinin geliştirilmesi

6- Toplu pazarlık süreçlerinin oluşturulması

7- Kırsal kesimin bilişim olanaklarına erişiminin kuvvetlendirilmesi

8- E – ticaret uygulamalarının teşvik edilmesi


22

1.5. STRATEJİK HEDEF 5 – ETKİN RİSK YÖNETİM SİSTEMİNİN

OLUŞTURULMASI

Alt Bölge Gelişim Planı kapsamında, tarım kesiminin karşı karşıya bulunduğu riskler

iki müdahale alanı doğrultusunda incelenmektedir. Bunlardan birincisi ‘doğal risk

alanları’ olarak tanımlanmakta ve iki alt başlıktan oluşmaktadır. Öncelikli olarak

küresek ısınmaya bağlı çevre ile iklim değişikliklerinin, toprak ve su kaynaklarına olan

etkileri doğrultusunda tarım kesimine yönelik olası sakıncalar ile karşılaşılmaktadır.

Balıkesir Planlama Bölgesi’ne yönelik olarak iklim ve çevre değişikliğine yönelik

bütüncül ve kapsamlı bir etki çözümlemesi ile mücadele ve müdahale senaryoları

bulunmamaktadır. Bu doğrultuda tarım kesiminin karşı karşıya kalması olası risklere

yönelik stratejilerin geliştirilmesi, plan döneminin orta ve uzun vadeli stratejileri

arasında yer almaktadır. ‘Deprem’, ‘yangın’, ‘kuraklık’, ‘sel’, ‘don’ ve benzeri doğal

afetler, tarım kesiminin karşı karşıya kaldığı doğal risk alanlarının ikincisini

oluşturmaktadır. Olası gelir kayıplarının yanı sıra tarım alanlarındaki doğal afetlere

bağlı olarak bölgeye yönelik yeterli gıda arzının güvence altına alınamaması

sakıncası ile karşılaşılmaktadır. Her iki risk alanına bağlı olarak orta ve uzun vadede

tarım kesimine yönelik olarak olası gelir kayıplarını tazmini, yeniden yapılanma

sürecinin planlanması, alternatif gıda pazarlarına erişim yolları gibi temaları içeren

sakınım planlama yaklaşımının geliştirilmesi önem kazanmaktadır.

T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı (AFAD), ‘illerin afetselliği’

başlığında illerin karşı karşıya bulunduğu risk alanlarına ilişkin nicel çözümlemeler

geliştirmektedir. Buna göre AFAD, Balıkesir ilinde ‘deprem’, ‘su baskınları’, ‘heyelan’

ve ‘kaya düşmesi’ başlıklarında olası risklere bağlı bilgiler aktarmaktadır. Bu

doğrultuda, kentsel ve kırsal yerleşik nüfusun gıdaya erişim kanallarını olumsuz

yönde etkilemesi olası başlıca doğal afet biçimleri olan ‘deprem’ ve ‘su baskını’

hallerine karşılık gerekli müdahale stratejilerinin geliştirilmesi hedeflenmektedir.

Tarım işletmelerinin karşı karşıya bulunduğu ikinci risk alanı ise piyasa belirsizlikleri

doğrultusunda şekillenmektedir. Son yıllarda sadece Türkiye’de değil ulusal ve

uluslararası piyasaların hemen tümünde eşine az rastlanır bir fiyat istikrarsızlığı ve

oynaklığı ile karşılaşılmaktadır. İlgili kaynaklar anılan istikrarsızlığı ve oynaklığı, biyo–

enerji piyasalarının kestirilemeyen tahıl talebi başta olmak üzere çeşitli etmenler

doğrultusunda açıklamaktadır. İlgili fiyat istikrarsızlığı ve oynaklığı üreticilerin


23

tercihleri ile ilgili belirsizlik ortamını arttırmakta ve önemli gelir kayıplarına yol

açabilmektedir. Bu Alt Bölge Gelişim Planı kapsamında piyasa risklerinin

tanımlanmasına ve takip edilmesine yönelik olarak kısa vadeli strateji ile eylemler için

uygulama bölgeleri tanımlanmaktadır.

Strateji Alanı 5.1 – Doğal Risk Alanları İle Mücadele Edilmesi

1- İklim ve çevre değişikliği etki senaryolarının oluşturularak, mücadele ve uyum

stratejilerinin geliştirilmesi

2- Oluşturulan etki senaryolarına göre üretim, verim ve gelir kaybı yaşanacağı

öngörülen bölgelere yönelik telafi edici stratejilerin geliştirilmesi

3- İklim değişikliği kapsamındaki gelişmelere yönelik AR – GE projelerinin ve

yatırımlarının desteklenmesi

4- Çevre dostu tarım tekniklerinin yaygınlaştırılması için bilinçlendirme etkinlerinin

yürütülmesi

5- Gerekli çalışmaların yürütülerek taşkın, yangın, kuraklık, don, sel gibi tematik

başlıklarda risk haritalarının üretilmesi ve müdahale stratejileri ile eylemlerin

tanımlanması

6- Girdi kullanımının azaltılmasına yönelik bilinçlendirme etkinliklerinin

yürütülmesi.

Strateji Alanı 2 – Piyasa Risk Alanları İle Mücadele Edilmesi

1- Belirlenecek olan stratejik ürünler ve ulusal ve uluslararası pazarlar

doğrultusunda, işlenmiş ve işlenmemiş gıda fiyatlarına yönelik takip sistemi

oluşturulması

2- Fiyat oluşumuna etki eden etmenlerin belirlenmesi ve bunların takibinin takip

sistemine dahil edilmesi

3- Oluşturulan takip sistemi kapsamında derlenen veriler ve belirlenen eğilim

üzerinde kısa, orta ve uzun vadeli fiyat kestirimleri yapabilen çok disiplinli araştırma

işbirliklerinin oluşturulması


24

4- Yapılan çalışmaların tarım örgütlerine düzenli biçimde aktarılması.


25

2. STRATEJİK AMAÇ 2 - YEŞİL BÜYÜME YAKLAŞIMININ

BENİMSENEREK DOĞAL KAYNAKLARIN

SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİNİN SAĞLANMASINA KATKI SAĞLANMASI

Tarımsal üretim süreçleri ile doğal kaynaklar arasındaki karşılıklı ilişkiler

bulunmaktadır. Birinci olarak doğal kaynakların niteliği – su ve toprak kalitesi, biyo –

çeşitlilik vb.- tarımsal ürün verimliliğini ve kalitesini doğrudan etkilemektedir. Bu

doğrultuda tarım işletmeleri, orta ve uzun vadeli çıkarları için çevre duyarlı teknikleri

kullanmak ve bunları yaygınlaştırmak durumunda bulunmaktadır. İkinci olarak ise

tarımsal üretim süreçlerinin doğal kaynaklar ve bunların sürdürülebilirliği üzerinde

etkileri bilinmektedir. Küresel iklim değişikliğinin başlıca nedenlerinden olan sera

gazlarının bir kısmı tarımsal üretim süreçlerine bağlı olarak atmosfere karışmaktadır.

Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, 2011 yılında ölçümü yapılan sera gazı

emisyonlarının % 36’sı tarımsal etkinliklere bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Diğer

yandan ise tarım topraklarının tarım – dışı amcalara açılması da, iklim ve çevre

değişikliğinin olumsuz etkilerini hızlandırmakta ve şiddetlendirmektedir.

İklim değişikliği ile mücadele çok aktörlü, çok sektörlü ve çok disiplinli yaklaşımların

geliştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Bu doğrultuda, Alt Bölge Planı kapsamında

geliştirilen bölgesel tarım stratejilerinin, üç başlıkta iklim değişikliğine uyum ve süreçle

mücadeleye katkı koyması beklenmektedir. Bunlardan birincisi toprak kaynaklarının,

ikincisi su kaynaklarının, üçüncüsü biyolojik çeşitliliğin etkin korunması şeklinde

tanımlanmaktadır.

2.1. STRATEJİK HEDEF 1 – TOPRAK KAYNAKLARININ ETKİN

YÖNETİLEREK KORUNMASI

Alt Bölge Gelişim Planı kapsamında tarım topraklarının etkin yönetimine ilişkin

yaklaşımlar büyük ölçüde tarım topraklarındaki azalış eğiliminin düzenli bir hal alması

doğrultusunda şekillendirilmektedir. Söz konusu eğilim ile ilgili etmenler ve mücadele

ile müdahale yetersizlikleri tanımlanmakta; bağlı olarak da kısa, orta ve uzun vadeli

eylem ve stratejiler tanımlanmaktadır.

Türkiye’de tarım toprakları düzenli azalma eğilimi göstermektedir. Söz konusu

durumun Balıkesir için de geçerli olduğu ile karşılaşılmaktadır. 2007 – 2016 yıllarını

kapsayan on yıllık dönemde tarım toprakları yaklaşık üç milyon hektar azalarak %

16’sını kaybetmiştir. Tarım topraklarının azalmasına neden olan üç olgu ile


26

karşılaşılmaktadır. Bunlardan birincisi, tarım topraklarının gün geçtikçe artan biçimde

tarım – dışı kullanımlara açılmasıdır. Son dönemde yeniden yapılandırılan Petrol

çeşitli mevzuatlar gerek yetki karmaşasına yol açması, gerekse içerikleri itibariyle

tarım toprakları üzerindeki baskıyı arttırmaktadır. İkinci olarak ise, veraset hukukuna

bağlı olarak tarım toprakları sürekli olarak bölünmektedir. Buna bağlı olarak işletme

ölçeği küçülmekte, birim maliyetlere bağlı olarak işletmelerin rekabet güçleri

düşmekte ve sektör dışına çıkmak zorunda kalabilmektedir. 2007 yılında çıkarılan

Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu da tarım topraklarının küçülmesini

önleyememektedir. Üçüncü sorun ise uzun yıllar süren yanlış tarım uygulamalarına

bağlı olarak toprak kullanılamaz hale gelmekte ve iktisadi değerini kaybetmektedir.

Bunlara ek olarak, güncel veri tabanı ve dinamik izleme sisteminin yokluğu ile imar

planlama kurumunun tarım topraklarını toprak kabiliyeti doğrultusunda yetersiz ele

alışı da çeşitli sorunlar ortaya çıkarmaktadır.

Yukarıda tanımlı etmenlere bağlı olarak, tanımlı hedeflere erişilebilmesi için iki strateji

alanı kapsamında toplam on ana strateji tanımlanmaktadır. İlgili strateji alanları ve

stratejiler aşağıda yer almaktadır.

Strateji Alanı 1 – Toprak Kaynaklarının Etkin Yönetimi

1- Toprak veri tabanının güncellenmesi

2- Tarım topraklarının bölünmesinin engellenebilmesi için 5403 sayılı Toprak

Koruma Kanunu’nun etkin kullanımına ve izlenmesine yönelik, bilinçlendirme başta

olmak üzere destek etkinliklerinin yürütülmesi

3- Toprak parçalılığının giderilmesi için yürütülen arazi toplulaştırma

çalışmalarının hızlandırılmasına yönelik, başta envanter ve altlık çalışmaları olmak

üzere destek etkinliklerinin yürütülmesi

4- Tarım topraklarının azalış nedenlerini ilçeler ölçeğinde inceleyen bütüncül, çok

disiplinli araştırmaların yürütülerek etki modellemelerinin geliştirilmesi

5- Tarım topraklarının etkin yönetimine yönelik Stratejik Mekansal Planların

hazırlanması

Strateji Alanı 2 – Toprak Kaynaklarının Korunması


27

1- Toprak kaynaklarının kalitesinin korunmasına, alternatif enerji yöntemlerine ve

girdi kullanımının azaltılmasına yönelik AR – GE proje ve yatırımlarının

desteklenmesi

2- Anız yakımı ile etkin mücadele edilmesi

3- Girdi kullanımına yönelik bilinçlendirme etkinliklerinin yürütülmesi

4- Çevre duyarlı tarım tekniklerinin yaygınlaştırılması

5- İyi tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması


28

2.2. STRATEJİK HEDEF 2 – SU KAYNAKLARININ ETKİN YÖNETİLEREK

KORUNMASI

Alt Bölge Gelişim Planı kapsamında su kaynakları ile tarım kesimi arasındaki ilişki üç

bağlamda şekillendirilmektedir. Bu doğrultuda ilk bağlam iklim ve çevre değişikliğine

bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. İklim ve çevre değişikliğine bağlı olarak orta ve uzun

vadede su kaynaklarında önemli azalmalar yaşanması beklenmektedir. Tarım kesimi

hem bu süreci doğrudan etkilemekte; hem de süreçten doğrudan etkilenmektedir.

Tarım kesimi su kaynaklarının birincil tüketici konumunda bulunmaktadır. Devlet Su

İşleri verilerine göre Türkiye’de toplam su tüketiminin % 73’ü tarım sektörü tarafından

gerçekleştirilmektedir. Bunun yanı sıra sulama da hâlâ büyük ölçüde geleneksel

sulama yöntemlerinin kullanılması da tüketilen su miktarını etkilemektedir. Devlet Su

İşleri tarafından açılan kanallar aracılığı ile yapılan sulamaların % 14’ünde

yağmurlama, % 5’sinde ise damla sulama yöntemi kullanılmaktadır. Geri kalan %

81’lik oran ise yüzeysel sulama yöntemi ile kullanılmaktadır. Bu doğrultuda tarımda

yeni sulama yöntemlerinin – yağmurlama ve damlama- kullanımının

etkinleştirilememesi durumunda, tarım kesimi anılan süreci hızlandırıcı biçimde

etkileyecektir. Diğer yandan ise iklim ve çevre değişikliği ile ilgili gerekli tedbir ve

eylemlerin alınamaması durumunda, tarım kesiminin yeterli su arzına erişememe

sakıncası bulunmaktadır. İkinci olarak ise su kullanımının fiyatlandırıldığı durumlarda

geleneksel sulama yöntemleri ortaya çıkardığı maliyetlere bağlı olarak tarım

işletmelerinin rekabet gücünü olumsuz yönde etkilemektedir. Son olarak ise fazla

sulamaya bağlı olarak orta ve uzun vadede tarım topraklarında tuzlanma ve benzeri

sorunlarla karşılaşılabilmektedir.

Strateji Alanı 1- Sulama Sistemlerinin Etkinleştirilmesi

1- Sulama tesis envanterinin çıkarılması

2- Büyük ölçekli Devlet Su İşleri yatırımları konusundaki tarım örgütlerine düzenli

olarak bilgi aktarılması

3- Yağmurlama ve damla sulama tekniklerinin teşvik edilmesi

4- Su kullanımı ile ilgili bilinçlendirme etkinliklerinin yürütülmesi

5- Gece sulamalarının teşvik edilmesi


29

6- Atık su toplama ve arıtma sistemlerinin desteklenmesi

7- Kamu eli ile sulama sistemlerinin etkinleştirilmesine yönelik uygulama

alanlarının oluşturulması

Strateji Alanı 2 – Su Kaynaklarının Etkin Korunması

1- Su kaynaklarının etkin kullanımına yönelik Su Master Planı’nın hazırlanması

2- Nehir Havzaları Koruma Eylem Planları’na yönelik destek etkinliklerinin

sürdürülmesi

3- Havza Yönetim Planları’na yönelik destek etkinliklerinin sürdürülmesi

4- Bölgesel havza yönetim bilgi sisteminin oluşturulması

5- Su kaynağı alanlarında var olan doğal yaşama ilişkin envanter çalışmalarının

güncellenmesi

6- Su kaynaklarının koruma–kullanma dengesi içerisinde ele alınması, başta

turizm etkinlikleri olmak üzere kıyı alanlarındaki yapılaşma baskısının azaltılması

7- İklim ve çevre değişikliğinin su kaynakları üzerindeki olası etkilerine yönelik

etki modellemelerinin yapılması


30

2.3. STRATEJİK HEDEF 3 – BİYO – ÇETLİLİĞİN KORUNMASI

Biyolojik çeşitlilik, bir bölgedeki genlerin, türlerin, ekosistemlerin ve ekolojik olayların

oluşturduğu bir bütündür. Başka bir deyişle biyolojik çeşitlilik, bir bölgedeki genlerin,

bu genleri taşıyan türlerin, bu türleri barındıran ekosistemlerin ve bunları birbirine

bağlayan olayların (süreçlerin) tamamını kapsar. Bu durumda bir ekosistemdeki

biyolojik çeşitlilik, dört ana bölümden oluşmaktadır: i. Genetik çeşitlilik, ii. Tür

çeşitliliği, iii. Ekosistem çeşitliliği ve iv. Ekolojik olaylar çeşitliliği. Biyolojik çeşitlilik

gerek iklim ve çevre değişikliği, gerekse yanlış tarım uygulamaları doğrultusunda

tehdit altındadır.

Belirlenen amaç ve hedeflere erişilebilmesi için tanımlanan strateji alanları ve

geliştirilen ana stratejiler aşağıdaki şekildedir;

Strateji Alanı 1 – Endemik Ve Tehlike Altındaki Türlerin Yitiminin Engellenmesi

1- Endemik ve risk altındaki tür envanterinin ve haritasının güncellenmesi

2- Mevcut ve olası risklerin tanımlanması, risk nedenlerinin belirlenmesi ve etki

çözümlerinin yapılarak geleceğin yönelik kestirimlerin oluşturulması

3- Yukarıda tanımlı çalışmalara bağlı olarak, kamu kurum ve kuruluşlarının görev

alanlarını, tarımsal işletmelerin etki alanlarını ve toplumsal etkinlikleri yönlendirici ve

bağlayıcı Planlama Bölgesi Risk Altındaki Endemik Türlerin Korunması Acil Eylem

Planı’nın oluşturulması

Strateji Alanı 2 –Alt Bölge Koruma Planlarının Oluşturulması

1- Relik ve nadir habitat alanları, biyolojik çeşitlilik gen kaynağı alanları,

endemizm merkezleri, milli parklar, yaban hayatı koruma ve geliştirme bölgeleri,

sulak alanlar, önemli doğa alanları, önemli bitki alanları ve önemli kuş alanlarının

bütüncül biçimde değerlendirilerek, yukarıda tanımlı nitelikler doğrultusunda biyolojik

çeşitlilik koruma alt bölgelerinin oluşturulması

2- Söz konusu bölgelere yönelik olarak tarımsal işletme ve toplumsal etkinlerin

etki çözümlemelerinin geliştirilmesi


31

3- Koruma alt bölgelerine yönelik koruma ve imar mevzuatının bütüncül

değerlendirilmesi

4- Koruma amaçlı imar planlarını ve imar planlarını yönlendirecek biçimde, çok

disiplinli yürütülen ‘Alt Bölge Koruma Planlarının’ hazırlanması

Strateji Alanı 3 – Kültür Irkı Hayvancılığın Geliştirilmesi

1- Suni tohumlama laboratuarlarının oluşturularak suni tohumlama çalışmalarının

yürütülmesi

2- Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından verilen hayvancılık destekleri

hakkında bilgilendirme etkinlerinin yürütülmesi


32

C. STRATEJİ EKSENİ 2 – KALİTELİ VE GÜVENİLİR GIDAYA UCUZ VE KOLAY

ERİŞİMİN SAĞLANMASI

Gıda güvenliği kavramının 2. Dünya Savaşı’nın devamında tarım politikalarının

tasarım ve uygulama sürecinde etkili olduğu görülmektedir. O dönemde büyük ölçüde

savaş koşullarını etkisi ile gelişen kavram, ana ilgi odağını yeterli gıda arzının

güvence altına alınması üzerine kurmaktadır. Bu doğrultuda yaklaşım, tarım

politikalarını belirli bir tarımsal üretim seviyesini güvence altına almak ve bunu

arttıracak müdahalelerin yapılması bağlamında etkilemiştir. Kendi kendine yeterlilik

kavramı ise genel yaklaşım mantığı olarak güncelliğini sürdürmüştür. Devamındaki

yirmi beş yılda ise önemli bir değişikliğe uğramadan literatürdeki yerini korumuştur.

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün 2006 tarihli bir çalışması, gıda güvenliği

kavramına olan yaklaşımların bugüne kadar olan gelişimindeki satırbaşlarını

özetlemektedir (FAO, 2006). Buna göre anılan yaklaşımın farklılaşmasına yönelik ilk

yaklaşımın 1974 yılında toplanan Dünya Gıda Konferansı’nda geliştirildiği ile

karşılaşılmaktadır. Söz konusu konferansta ilk kez gıda sektörünün tüketici boyu

gündeme getirilmekte ve fiyat istikrarsızlığı ile dalgalanmalarının tüketici refahı

üzerindeki etkilerine gönderme yapılmaktadır. 1983 tarihli Gıda ve Tarım Örgütü

çalışmasında ise tüketici vurgusu gıdaya iktisadi ve fiziki erişim yönünde

geliştirilmektedir. 1986 tarihli Dünya Bankası raporu ise gıda güvencesizliğinin kronik

yoksulluk, doğal afet ya da iktisadi kriz gibi dönemsel olabilen nedenlerine dikkat

çekerek çok boyutlu yönetim gereğine dikkat çekmektedir. 1996 tarihli Dünya Gıda

Zirvesi’nde ise büyük ölçüde bugünkü yaklaşımın geliştirildiği görülmektedir. Gıda ve

Tarım Örgütü’ne son dönemde göre gıda güvenliği ile ilgili kurumsal çalışmalar, gıda

güvenliğinin etik ve insan hakları boyutu ile bunların yasal mevzuat içerisindeki

yerinin genişletilmesi üzerinde yoğunlaşmaktadır (FAO, 2006).

European Intelligence Unit (EUI) tarafından geliştirilen ‘küresel gıda güvenliği dizini’

2012 yılında yayımlanmıştır. Söz konusu dizin kapsamında ülke durumları ilk üç

boyut kapsamında geliştirilen ölçütler bağlamında incelenmektedir. Bu doğrultuda

‘gıdanın erişilebilirliği’ bileşeni kapsamında ise tüketicilerin gıdaya erişimi bağlamında

makro – iktisadi politikaların gıda güvenliği ile olan ilişkisi ön plana çıkmaktadır.

Bileşen kapsamındaki ölçümlerin beş ölçüte göre yapıldığı ile karşılaşılmaktadır;

‘gıda harcamalarının toplam hane halkı harcamaları içerisindeki oranı’, ‘küresel açlık


33

sınırı altında yaşayan nüfusun toplum nüfusa oranı’, ‘kişi başı ‘Gayri Safi Yurtiçi

Hasıla’, ‘tarımsal ithalat tarifeleri’ ve ‘gıda güvenlik ağı programlarının varlığı’ söz

konusu beş başlığı oluşturmaktadır. Tüketici ve yoksulluk odaklı yaklaşım, ana

ağırlığını fiyat oluşumu ve gelir dağılımı ile sosyal politikalar alanında geliştirmektedir.

‘Gıda kullanımı (kalite ve güvenilirliği)’ bileşeni kapsamında ise ‘beslenme çeşitliliği’,

‘hijyen standartları’, ‘mikro besin bulunabilirliği’, ‘protein kalitesi’ ve ‘gıda güvenilirliği’

ölçütlerine bağlı olarak ülke konumları ortaya çıkmaktadır. Bu doğrultuda bir yandan

besin kalitesini arttıracak olan AR–GE ve diğer bilimsel çalışmalar ön plana çıkmakta;

diğer yandan ise gıda güvenilirliği ile piyasalarda düzenleme ve denetime gidilmesi

gerekmektedir.

Türkiye’nin gıda pazarlama yapısı incelendiğinde, başlıca yapısal sorunun gıda

ürünlerde üreticinin eline geçen fiyatlar ile tüketici fiyatları arasındaki makasın sürekli

açılması eğilimi olduğu gözlemlenmektedir. Basit bir örnek vermek gerekirse, 2011

yılı için çiftçilerin eline süt satışından kilo başına 0,80 TL geçerken, aynı yıl için sütün

yıllık ortalama satış fiyatı 1,95 TL olarak hesaplanmaktadır (TÜİK, 2013(a), TÜİK,

2013(b)). Söz konusu durum hem üretici, hem de tüketici refahını etkilemektedir.

2011 yılı göz ardı edildiğinde, 2005 – 2010 yılları arasında gıda ve alkolsüz içkiler

kaleminin toplam hane halkı harcaması içerisindeki oranının arttığı ile

karşılaşılmaktadır (TÜİK, 2013 (a)). Gıda ve Tarım Örgütü veri tabanından derlenen

istatistikler ülkelerin tüketim kompozisyonları ile ilgili bilgiler vermektedir. Örneğin

2009 yılı hesaplamalarına göre, Türkiye’de kişi başına et ve süt tüketim miktarı

günlük sırasıyla 69 ve 483 gramdır. Söz konusu miktar et ve süt sırasıyla Kanada için

272 ve 689, Avustralya için 313 ve 272, ABD için ise 330 ve 755 gram olarak

hesaplanmaktadır. Dikkat çekici nokta ise Türkiye’deki tahıl tüketiminin diğer gelişmiş

ülkelere kıyasla oldukça yüksek oluşudur. Söz konusu durum gıda bulunabilirliği ile

gıda erişilebilirliği arasındaki farkı ortaya koymaktadır. TÜİK verilerine göre, et ve süt

üretiminde düzenli bir artış ile karşılaşılmaktadır. Buna ek olarak, Gıda ve Tarım

Örgütü verilerine göre de Türkiye dünyadaki önemli süt üreticileri arasındadır. Ancak

yukarıdaki istatistikler, gıdanın bulunabilirliğinin, tüketicinin gıdaya iktisadi ve fiziki

erişimini doğrudan güvence altına alamayabileceğini göstermektedir.


34

1. STRATEJİK AMAÇ 1 – GIDAYA FİZİKİ ERİŞİLEBİLİRLİĞİN ARTIRILMASI

Yeterli gıda arzını sağlayacak olan tarım politikalarının uygulanması, gıdanın fiziki

bulunabilirliğini güvence altına almaktadır. Ancak fiziki bulunabilirliğin güvence altına

alınması, gıdayı fiziki olarak erişilebilirliğin de istemsiz olarak güvence altına alınması

anlamına gelmemektedir. Bu doğrultuda gıdanın fiziki erişilebilirliğinin önündeki ana

ve de olası kısıtların tanımlanması ve mücadele ile müdahale stratejilerinin

belirlenmesi gerekmektedir. Bu doğrultuda gıdanın fiziki erişilebilirliğinin önünde iki

temel ve olası kısıt bulunduğu tespit edilmektedir. Birinci olarak, toptan ve perakende

ticaret ile pazarlama sisteminin yeterince gelişmemesi, gıdanın fiziki erişilebilirliğini

olumsuz yönde doğrudan etkilemektedir. İkincisi ise doğal afet durumlarında, gıdaya

olan fiziki erişilebilirlik kısıtlanmaktadır.

1.1. STRATEJİK HEDEF 1 - TOPTAN VE PERAKENDE GIDA TİCARETİ

YAPISININ GELİŞTİRİLMESİ

Gıdaya fiziki erişilebilirliğin arttırılabilmesi için toptan ve perakende gıda ticareti

yapılarının kuvvetlendirilerek, arz edilen ürün miktarının ve çeşitliliğinin arttırılması

gerekmektedir. Bu doğrultuda, gıda ticareti yapısının önündeki kısıtların

tanımlanması zorunluluğu ile karşılaşılmaktadır. Alt Bölge Gelişim uygulama

sürecinde müdahale alanı olarak iki ana kısıt tanımlanmaktadır. Bunlardan birincisi,

gıda ticareti yapan işletmelerin etkinlik düzeyleridir. İkinci olarak ise, gıda ticaretinin

mekansal etkinliği müdahale alanlarından biri olarak tanımlanmaktadır.

Tanımlı hedeflere erişilebilmesi için iki strateji alanı tanımlanmaktadır. Tanımlı alanlar

ve geliştirilen ana stratejiler aşağıda yer almaktadır.

Strateji Alanı 1 – İşletme Tedbirlerinin Geliştirilmesi

1- Gıda tedarik zinciri envanterinin çıkarılması

2- Gıda tedarik zincirinin kuvvetlendirilmesine ve etkinliğinin arttırılmasına yönelik

çalışmalar yürütülmesi ve desteklenmesi

3- Gıda ticareti alanında etkinlik gösteren işletmelere yönelik dönemsel yapı

araştırmalarının yapılması ve belirlenen yapısal sorunlara yönelik müdahale

stratejilerinin geliştirilmesi


35

4- Gıda ürünlerine ve çeşitliliğine yönelik farklı tüketici grupları temelinde talep

araştırmaları yapılması

5- Yapılan talep araştırmalarının sonucunda arz sıkıntısı gözlemlenen gıda

ürünleri ve çeşitleri hakkında planlama çalışmaları yürütülerek işletmelere bilgi

aktarılması

6- İşletme kapasitelerini arttıran projelerin geliştirilmesi ve desteklenmesi

Strateji Alanı 2 – Mekansal Yapının Etkinleştirilmesi

1- Perakende ticaret birimlerine erişilebilirliği arttıracak mekansal planların ve

düzenlemelerin yapılması

2- Küçük ve orta ölçekli perakende işletmeciliğinin teşvik edilmesi ile yerleşik

alanlarda mekansal yayılmanın sağlanması


36

1.2. STRATEJİK HEDEF 2 - EYLEM PLANLAMALARININ YAPILARAK

DOĞAL AFET ANLARINDA KIRSAL YERLEŞİK NÜFUSUN GIDAYA FİZİKİ

ERİŞİLEBİLİRLİĞİN GÜVENCE ALTINA ALINMASI

T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı (AFAD), ‘illerin afetselliği’

başlığında illerin karşı karşıya bulunduğu risk alanlarına ilişkin nicel çözümlemeler

geliştirmektedir. Buna göre AFAD, Balıkesir ilinde ‘deprem’, ‘su baskınları’, ‘heyelan’

ve ‘kaya düşmesi’ başlıklarında olası risklere bağlı bilgiler aktarmaktadır. Bu

doğrultuda, kentsel ve kırsal yerleşik nüfusun gıdaya erişim kanallarını olumsuz

yönde etkilemesi olası başlıca doğal afet biçimleri olan ‘deprem’ ve ‘su baskını’

hallerine karşılık gerekli müdahale stratejilerinin geliştirilmesi hedeflenmektedir.

Yukarıda tanımlı hedeflere erişilebilmesi iki strateji alanı tanımlanmaktadır. Tanımlı

alanlar ve geliştirilen stratejiler aşağıda yer almaktadır.

Strateji Alanı 1– Kentsel Alanlarda Yaşanması Olası Doğal Afetlere Yönelik Tedbirler

1- Bölgenin yapısal özelliklerine bağlı olarak kentsel alanlarda yaşanması olası

doğal afetlerin önceliklendirilmesi ve risk haritalarının oluşturulması

2- Doğal afetlere yönelik müdahale ve mücadele stratejilerinin geliştirilmesi

3- Önlenemeyen doğal afet hallerine yönelik olarak gıda tedarik planlamasının

yapılması

Strateji Alanı 2 – Kırsal Alanlarda Yaşanması Olası Doğal Afetlere Yönelik Tedbirler

1- Bölgenin yapısal özelliklerine bağlı olarak kırsal alanlarda yaşanması olası

doğal afetlerin önceliklendirilmesi ve risk haritalarının oluşturulması

2- Doğal afetlere yönelik müdahale ve mücadele stratejilerinin geliştirilmesi

3- Deprem ve sel başta olmak üzere gıda tedarikinin iktisadi ve mekansal olarak

planlandığı Acil Eylem Planları’nın oluşturulması


37

2. STRATEJİK AMAÇ 2 – GIDAYA UCUZ ERİŞİMİN SAĞLANMASI

Gıdanın fiziki olarak bulunabilir ve/veya fiziki olarak erişilebilir olması, tüketicilerin

gıdaya iktisadi olarak rahat erişebilmelerini istemsiz olarak güvence altına

almamaktadır. Daha önce de kaydedildiği gibi Türkiye küresel ölçekte önemli süt

üreticilerinden biri olmasına karşın kişine başına düşen günlük süt tüketim miktarı,

gelişmiş birçok ülkenin gerisinde kalmaktadır. Diğer yandan ise üretici ve tüketici

fiyatları arasındaki makas sürekli olarak açılmakta ve gıda fiyatları düzenli artış

eğilimi göstermektedir. Gıdaya fiziki erişilebilirliğin arttırılmasına yönelik alınabilecek

önlemlerin önemli bir kısmı, bölgesel tarım politikalarının ilgi ve yetki alanının dışında

kalmaktadır. Gelir dağılımı, yoksulluk politikaları, hane halkı gelirlerinin arttırılması,

anılan alanların başında gelen politika başlıklarındadır. Bölgesel tarım politikalarının

gıdaya iktisadi erişilebilirliğin arttırılması yönündeki temel müdahale yaklaşım, gıda

fiyatlarını denetleyebilecek ve düşürülmesi yönünde müdahaleler geliştirilebilecek

mekanizmaların tasarlanması şeklinde tanımlanmaktadır.

2.1. STRATEJİK HEDEF 1 - GIDA FİYATLARININ DENETLENMESİ VE

DÜŞÜRÜLMESİNE YÖNELİK MÜDAHALE STRATEJİLERİNİN

BELİRLENEREK GIDAYA İKTİSADİ ERİŞİLEBİLİRLİĞİN ARTTIRILMASI

Gıdaya iktisadi erişilebilirliğin arttırılabilmesi için iki temel müdahale alanı

belirlenmektedir. Bunlardan birinci tarım işletmelerinin etkinliklerinin arttırılarak

işletme maliyetlerinin düşürülmesi, bu doğrultuda gelirlerinde bir düşüş yaşamadan

satış fiyatlarının düşürülebilmesi biçiminde tanımlanmaktadır. İkinci olarak ise gıda

tedarik zincirindeki aracı sayısının azaltılarak gıdaya iktisadi erişilebilirliğin

arttırılabilmesi hedeflenmektedir.

Tanımlı hedeflere erişilebilmesi için ana stratejiler toplam üç strateji alanında

geliştirilmekte ve aşağıda sunulmaktadır.

Strateji Alanı 1 – Fiyat Oluşum Etmenlerine Yönelik Alınan Tedbirler

1- Gıda tedarik zinciri envanterinin çıkarılması

2- Gıda tedarik zincirinin kuvvetlendirilmesine ve etkinliğinin arttırılmasına yönelik

çalışmalar yürütülmesi ve desteklenmesi


38

3- Gıda tedarik zincirinde yer alan aracıların ölçeğinin büyütülmesi ve aracı

fazlalığının azaltılması

4- Fiyat oluşum süreçlerine yönelik araştırmalar yapılması ve ayrıntılı strateji ve

eylemlerin bu doğrultuda belirlenmesi

5- Gıda fiyatları takip sisteminin oluşturulması

6- Toptan ve perakende gıda ticareti yapısının rekabetçiliğinin arttırılması,

piyasaya yeni girişlerin teşvik edilmesi

Strateji Alanı 2 – Gıda Sanayiine Yönelik Alınan Tedbirler

1- Gıda sanayiinde etkinlik gösteren işletmelerin işletme ölçeklerinin büyütülerek

birim maliyetlerin düşürülmesi

2- Gıda sanayiinde etkinlik gösteren işletmelere yönelik yeni uygulama teknikleri

ve maliyet düşürücü uygulamalar geliştiren AR – GE proje ve yatırım tekniklerinin

geliştirilmesi

3- Gıda sanayiinden etkinlik gösteren işletmelerin makine parkı altyapısının

yenilenerek ve etkinleştirilerek birim maliyetlerin düşürülmesi

4- Gıda sanayiinde etkinlik gösteren işletmelerde istihdam edilen işgücüne

yönelik teknik eğitimler uygulanarak ve desteklenerek işgücü verimliliğinin arttırılması

ve işletme etkinliğinde artış sağlanması

Strateji Alanı 3 – Tüketici Örgütlülüğü

1- Tüketici örgütlülüğünün geliştirilerek tüketici pazarlık gücünün arttırılması


39

3. STRATEJİK AMAÇ 3 – GIDA GÜVENİLİRLİĞİNİN ARTIRILMASI

Gıda güvenilirliği ile toplum sağlığı arasındaki bağlantı konusundaki farkındalık ve

duyarlılık her geçen gün artmaktadır. Özellikle genç nüfusun güvenilir gıdaya erişim

koşullarının sağlanması ve güvence altına alınması, toplum geleceği bakımından

büyük önem taşımaktadır.

3.1. STRATEJİK HEDEF 1 – GIDA GÜVENİLİRLİĞİNİN ARTTIRILARAK

TOPLUM SAĞLIĞININ GÜVENCE ALTINA ALINMASI

Gıda güvenilirliğinin arttırılması doğrultusunda iki alan ön plana çıkmaktadır. Birinci

olarak gıda sanayii ve gıda ticareti alanında etkinlik gösteren firmalara yönelik

tedbirler önem kazanmaktadır. İkinci sırada ise gıda güvenilirliğine ilişkin toplumsal

farkındalık ve duyarlılık oluşturacak toplumsal tedbirler bulunmaktadır.

Müdahale Alanı 1 – İşletme ve Piyasa Tedbirleri

1- Başta süt ürünleri olmak üzere yerel ürünlerin standartlaşmasını sağlayacak

imalat birimlerinin ve yatırımlarının desteklenmesi

2- Gıda ürünlerinin imalat ve satış koşullarının iyileştirilmesinin desteklenmesi

3- Uyarı, bilgilendirme, sınırda ret ve haber bildirimleri bileşenlerinden oluşan

bölgesel ölçekli gıda ve yem hızlı alarm desteği sistemlerinin oluşturulması ve

desteklenmesi

4- Pestisit ve atık depolama tesislerinin yaygınlaştırılması ve etkinliklerinin

arttırılmasının desteklenmesi

5- Gıda güvenilirliğine yönelik geliştirilen AR – GE proje ve yatırımlarının

desteklenmesi

6- İmalat ve ticaret birimlerine yönelik denetimlerin sıklaştırılması ve

etkinleştirilmesi

7- Gıda kontrol laboratuarlarının sayılarının ve etkinlik alanlarının arttırılması

Müdahale Alanı 2 – Toplumsal Tedbirler


40

1- Gıda güvenilirliği ile ilgili dönemsel tüketici talep araştırmalarının düzenli olarak

yürütülmesi

2- Gıda güvenilirliği konusunda duyarlılık ve farkındalık yaratacak eğitim ve

bilinçlendirme etkinliklerinin yürütülmesi ve desteklenmesi

3- İyi hijyen kılavuzlarının iyileştirilmesi

4- ALO GIDA 174 sisteminin daha etkin kullanılmasına yönelik bilinçlendirme

etkinlerinin yürütülmesi ve desteklenmesi


41

4. STRATEJİK AMAÇ 4 – GIDA KALİTESİNİN YÜKSELTİLMESİ

Gıda kalitesi ile ilgili temel toplumsal beklentiler, makro – iktisadi istikrar süreçlerine

bağlı olarak şekillenmektedir. Makro – iktisadi istikrar süreçlerine bağlı olarak

ekonomi büyümekte ve gelir artmakta, bu durum gıda talebinin niteliğini

etkilemektedir. Çalışan kentli nüfusun artması ile beraber gıda kalitesine yönelik

tüketici taleplerinde de artış gözlemlenmektedir.

4.1. STRATEJİK HEDEF 1 - GIDA KALİTESİNİN ARTTIRILARAK TÜKETİCİ

REFAHININ YÜKSELTİLMESİ

Gıda kalitesinin arttırılması ile ilgili olarak, gıda güvenilirliği ile aynı biçimde iki

müdahale alanı ön plana çıkmaktadır. Bunlar sırası ile işletme ve piyasa tedbirleri ile

toplumsal tedbirlerdir.

Tanımlı hedeflere erişilebilmesi için iki strateji alanı ve söz konusu alanlarda

geliştirilen ana stratejiler aşağıda yer almaktadır.

Strateji Alanı 1 – İşletme ve Piyasa Tedbirleri

1- Kaliteli gıda üretiminin teşvik edilmesi

2- Gıda kalitesinin arttırılmasına yönelik AR – GE proje ve yatırımlarının

desteklenmesi

Strateji Alanı 2 – Toplumsal Tedbirler

1- Gıda kalitesi konusunda toplumsal beklentilerin ölçülmesi amacı ile farklı

tüketici gruplarına yönelik dönemsel talep araştırmalarının düzenli biçimde

yürütülmesi

Documents

BALIKESİR İLİ KIRSAL ALANLARBalıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı 4 A. GİRİŞ Ulus – üstü ve ulusal ölçekli politika gelişmeleri, yazın taraması