Univerzitet u SarajevuPrirodno – matematički fakultet

Odsjek za geografijuRPP

Kratki pregled kroz Tematsku kartografiju

Mentor: prof.dr.Snježana Musa Student: Avdić Aida

Sarajevo, maj, 2013.

Tematska kartografija, tematske karte, definicija:

Tematska kartografija je kartografska disciplina koja je našla najveću primjenu u mnogim geografskim istraživanjima, ali i u drugim naukama i praksi, odnosno tamo gdje je neophodno prikazivanje prostornog razmještaja objekata, pojava i procesa koji se istražuju. Najveći dio tematskih karata koristi geografske objekte, pojave i procese kao sadržaj koji se na grafički način prezentuju na karti.

Tematska kartografija se smatra „drugim jezikom kartografije“ ili grafičkom geografijom.

Tematske karte razlikuju se međusobno po sadržaju. Na njima može biti predstavljena samo jedna pojava, koja je dio sadržaja općegeografskih karata (reljef, naselja i dr.), zatim, pojava koja je prisutna na teritoriji i nije predmet općegeografskih karata, ali čini dio geografske sredine (stanovništvo, privreda i sl.) ili pojava u geoprostoru koja se ne mogu osjetiti čulima, već su predmet mjerenja i istraživanja (geosezmičke, klimatološke i sl.).

Slika 1. Primjer tematske karte, geološka karta Evrope

Ako je na karti predstavljena jedna pojava to je monotematska karta, a ako je kombinacija dvije ili više pojava to je politematska karta. Slika 1. je primjer monotematske karte, jer je prikaza jedna tema, odnosno u ovom slučaju geologija. Ove karte predstavljaju sintezu kartiranja dvije ili više pojava, pa se i nazivaju sintezne karte.

VRSTE TEMATSKIH KARATA:

Sadržaj tematskih karata je različit i dijele se prema: karakteru, tematici, vremenskom razdoblju i namjeni

Podjela tematskih karata prema sadržaju:

- zasniva se na tome da li je kartirana jedna pojava ili jedno njeno obilježje (temperature vazduha, natalitet stanovništva) – ANALITIČKA KARTA, ili je na osnovu dvije ili više analitičkih karata izvedena nova karta – SINTEZNA KARTA. Izvođenjem zajedničkih pokazatelja, ali tematskih povezanih pojava (klimatskih, privrednih, demografskih i dr.) dobijaju se KOMPLEKSNE KARTE.

Primjer 1: analitička karta

Slika 2. Karta gustoće naseljenosti Hrvatske.

Karta 2 predstavlja primjer analitičke karte, koja se koristi u specijalističkim istraživanjimajer omogućava prostorni prikaz pojedinačnih pojava ili samo jednog obilježja (zračnog pritiska), za jedan vremenski presjek (broj stanovnika po popisu iz 1991.). Rezultat su konkretnih terenskih istraživanja i predstavljaju autorske analitičke originale, koji služe za dalja istraživanja.

Primjer 2: Sintezna karta

Slika br.3. Karta kretanja stanovništva Svijeta

Sintezne karte rezultat su obrade istraženih pojava, provjere tačnosti i mjerenja analiza, na osnovu dvije ili više analitičkih karata. One prikazuju određenu zakonitost vezanu za datu pojavu ili obilježje (prosječne temperature, kretanje stanovništva, pogodnosti podloge za izgradnju i dr.)

Primjer 3: Kompleksne karte

Slika 4. Karta ekoloških zona Svijeta

Kompleksne karte predstavljaju kompleks pojava čime se utvrđuje generalni pregled stanja određene geografske sredine. Objedinjuju prikaz sadržaja niza analitičkih i izvedenih karata. To su karte: ekosistema određene teritorije, zaštićene prirodne baštine, stanja životne sredine, ekonomskih rejona, poljoprivrednih regiona itd.

PODJELA TEMATSKIH KARATA PREMA TEMATICI SADRŽAJA

Tematske karte predstavljaju raznovrsne sadržaje, različitih tematika, pa se klasifikacija po tematici vrši saglasno sistemu nauka.

1. Karte prirodnih pojava, sistema i prirodne sredine

a) Geološke karte:

Geološka karta je grafički način prikaza geološke građe, starosti stijena, njihovog sastava i međusobnih odnosa, kao i ostalih važnih geoloških pojava nekog terena na topografskoj karti (podlozi). Proces njene izrade, od prikupljanja podataka ranijih istraživanja, analize postojeće dokumentacije, terenskog rada, analize prikupljenih podataka, izrade geološke karte, presjeka i prateće tehničke dokumentacije naziva se geološko kartiranje. List geološke karte sadrži:

kartu

legendu kartiranih jedinica

legendu standardnih oznaka

geološki stup i

geološki profil.

Primjeri:

Slika 5. Geološka karta Zapadnih Karpata

Geološka karta je topografska karta u koju su unešeni geološki podaci. Na geološkoj karti su ucrtane:

- geološke granice- položaj slojeva- strukturne oznake- odgovarajući simboli- nalazišta fosila i mineralnih sirovina

Mora sadržavati legendu ili tumač oznaka kartiranih jedinica i oznaka koje su ucrtane na njoj.

Legenda – kartirane jedinice poredane vertikalno po starosti.

Slovno – brojčane oznake za pojedina geološka razdoblja u kombinaciji s bojama, te oznake strukturnih elemenata.

U pripadajućem tumaču geološke karte mora stajati opis geološke građe i svih zabilježenih geoloških elemenata kao i povijest nastanka terena.

Slika 6. Geološka razdoblja i boje koje ih predstavljaju

Specijalne ili namjenske geološke karte – na geološkoj osnovi interpretiraju različitu, ali geološku problematiku, primjerice hidrogeološku, inžinjersko – geološku, paleografsku, ekološku i sl.

Slika 7. Hidrogeološka karta Bolivije.

Na slici 7 je predstavljena specijalna geološka karta, odnosno hidrogeološka karta, koja sadrži sve sastavne elemente i opširnu legendu koju jedna geološka karta treba da posjeduje.

b) Geomorfološke karte:

Geomorfologija se definiše kao nauka koja proučava reljefne oblike. Ona se bavi proučavanjem terena, njegovog porijekla, evolucije i oblika, te je njeno razumijevanje bitno za fizičku geografiju. Geomorfolozi nastoje da objasne promjene reljefnih oblika kroz povijest i njihovu dinamiku kroz eksperimentalna i terenska mjerenja.

Geomorfološko kartiranje – započinje sa identifikacijom temeljnih jedinica koje čine krajolik. Uspostava prirode i karaktera tih jedinica je presudno za uspjeh za bilo kakva geomorfološka istraživanja. Međutim, ne postoji niti jedna dogovorena jedinica koja zadovoljava sve vrste i sve vrijednosti i nivoe za istraživanja i kartiranja.

Geomorfološke jedinice su posebne genetski homogene landforme.

Simboli na geomorfološkim kartama:

- morfografija- procesi i- oblici reljefa

Legenda na geomorfološkoj karti: morfometrija, materijali, fluvijalno oblikovanje, nagibi, glacijalni oblici i antropogeni oblici reljefa.

U geomorfološke karte spadaju:

- karte nagiba reljefa- karte ekspozicija- karte erozije zemljišta- karte krša- glaciološke karte.

U nastavku bit će prikazani primjeri geomorfoloških karata.

Slika 8 Ručni način izrade karte nagiba

Na slici 8 prikazan je ručni način izrade karte nagiba reljefa pomoću izohipsa, i kao takva, spada u grupu geomorfoloških karata, jer prikazuje izgled, tačnije nagib terena određenog područja. U legendi su prikazane kategorije nagiba (svijetlija boja za manji nagib), od 0 pa sve do 55 stepeni.

Slika 9. Karta krša, za područje Apalača

Na karti 9 je prikazan primjer karte krša, koja je urađena za područje Apalačkih planina, i njen tačan naziv je : Karta potencijalnih krških karbonatnih stijena u srednjim i južnim apalačkim državama. Tekst na karti predstavlja opis svih krških stijena na područjima država u kojim se nalaze Apalačke planine.

Na slijedećoj karti će biti prikazan primjer glaciološke karte, tačnije karte lednika u Aljaskoj. Na osnovu tog primjera može se vidjeti način predstavljanja svih geomorfoloških osobenosti takvog područja.

Slika 10 Black Rapids lednik u Aljaskoj

c) Hidrološke karte:

Karte koje prikazuju distribuciju vode na Zemljinoj površini opisujući režime voda i prikazivajući vodene resurse pojedinih područja nazivaju se hidrološkim kartama. Tu spadaju karte riječne mreže, pomorske karte, karte izdani i izvora, karte poplava itd. pored toga hidrološke karte mogu prikazivati karakteristične pojave kao što su isušivanje, poplave i područja zamrzavanja vodenih površina. Osnovne hidrološke karte prikazuju oticanje voda (prosjek, maksimum i minimum). Svrha i značaj ovih karata može varirati ovisno o zemlji svog porijekla. Neke karte, kao dodatak sadrže pismeni dio, koji opisuje detaljno hidrološke karakteristike datog teritorija, dok neke daju samo kratak opis u vidu kratkog teksta.

U slijedećim primjerima bit će predstavljene hidrološke karte, različitih namjena i područja.

Slika 11. Karta jezera Mendota

Karta 11 prikazuje hidrografske karakteristike jezera Mendote (SAD – Madison )

Slika 12 Karta porječja rijeke Mississipi

Posebne hidrološke karte su nautičke karte. Nautička karta je grafički prikaz pomorskih područja i susjedne priobalne regije. Ovisno o skali grafikona, ona može prikazivati dubine vode i visine kopna (topografska karta), prirodne značajke morskog dna, detalje obalne linije, navigacijske rizike, lokacije prirodnih i umjetnih objekata sigurnosti plovidbe, informacije o morskih mijena i struja, lokalne podatke o Zemljinom magnetskom polju, i umjetnih struktura kao što su luke, zgrade i mostove. Nautičke karte su bitan alat za morske plovidbe; u mnogim zemljama zahtijevaju, osobito trgovačke brodove, da ih koriste.

Slika 12 Nautička karta Tršćanskog zaljeva

d) Klimatološke karte

Karte koje odražavaju teritorijalnu raspodjelu klimatskih uslova u pojedinim dijelovima Zemlje, na temelju dugoročnih posmatranja su klimatološke karte. Mogu se sastavljati za pojedine klimatske faktore kao što su temperature, padavine, vlaga. Klimatske karte se uglavnom odnose na pojedine mjesece ili za godinu u cjelini. Tu spadaju :

- karte julskih i januarskih temperatura- karte vjetrova- karte padavina- karte trajanja sunčeve radijacije- karte oblačnosti- karte klimatskih zona

U nastavku će biti predstavljeni primjeri za određene klimatološke karte.

Primjer 1 : karta klasifikacije klima u Australiji:

Slika 13. Klimatska karta Australije

Primjer 2. Karta jaunarskih temperatura, gdje su temperature predstavljene izotermama (linije koje spajaju tačke istih temperatura)

Slika 14. Karta prosječnih januarskih temperatura Svijeta,

Primjer 3: Karta prosječnih količina padavina u Indiji, Slika 15

e) Pedološke karte:

Poseban vid geografskih (GIS) karata sa ucrtanim pedološkim osobinama.

Pedologija proučava:

- genezu i klasifikaciju zemljišta- kartografiju zemljišta- bontiranje zemljišta- degradirana i oštećena zemljišta.

Za izradu ovih karata bitna su ispitivanja tla, pomoću kvantitativnih i kvalitativnih analiza, a tu spadaju: Vlažnost; granulometrijski sastav; hemisjki sastav; mineralni sastav; koloidni sistemi; organske analize; analiza humusne strukture; pH; redoks potencijal; rastvorene materije; električne osobine; teški metali; otrovne materije.

U pedološke karte spadaju:

- karte tipova zemljišta- karte plodnosti zemljišta

Faze pedološkog kartiranja (kartiranje spada u terensku fazu, dakle radi se an terenu):

- izrada legende- izvlačenje granica između pojedinih tipova tla- ucrtavanje lokacija profila- kontrola kvalitete

U nastavku će biti prikazani primjeri pedoloških karata. One se prave na principu da se određeno tlo prikaže jednom bojom.

Slika 16. Pedološka karta Evrope

U nastavku će biti prikazana pedološka karta svijeta, koja je izdata od strane FAO organizacije (Food and Agriculture Organization). U legendi su bojama predstavljena različita tla, i od prethodne karte se razlikuje samo po tome što ima više vrsta tala, a samim time i više boja.

Slika 17. Pedološka karta svijeta

Slijedeću skupinu karata čine karte društvenih pojava i stvorenih dobara. Tu spadaju demografske karte, etničke karte,karte naselja, političke i geopolitičke karte, gospodarske karte, karte prostorne rasčlanjenosti, vojne karte itd.

Demografske karte

- prikazuju sadržaje vezane za stanovništvo, dakle to mogu biti razne odrednice populacije, kao što je: prirodni rast stanovništva, gustoća stanovništva, udio gradskog i seoskog stanovništva, etničke grupe itd.

- primjer jedne demografske karte, bila bi karta svjetskog udjela seoskog i gradskog stanovništva

Slika 18 Udio gradskog stanovništva u Svijetu

Na karti su različitom bojom prikazani dijelovi svijeta sa manjim i većim udjelom urbanizacije. Na osnovu ove karte možemo zaključiti koji su dijelovi svijeta zahvaćeni urbanizacijom, koji su posturbanizovani dijelovi, a naravno i oni koji su fazi rane urbanizacije. Primjer slijedeće demografske karte je karta prirodnog kretanja stanovništva, odnosno karta nataliteta na svjetskom nivou.

Slika 19. Karta nataliteta u promilima

Ova karta je relevantan pokazatelj koji govori gdje je u svijetu izražen visok, gdje srednji, a gdje niski natalitet.

Etničke karte

Ove karte pokazuju etničke grupe stanovništva na određenom teritoriji. Podaci za ovakve karte se dobivaju iz izvora podataka o stanovništvu, gdje je najrelevantniji pokazatelj popis stanovništva. Ove karte se koriste u razne svrhe, u planiranju, populacionoj politici itd.

Za primjer je uzeta karta etničkih grupa u Pakistanu:

Tu su prisutni : Iranci, Indijci i mnoge druge etničke grupe, koje se mogu vidjeti na karti, pa se s pravom može reći da je etnička slika ove zemlje veoma složena.

Slika 20. Etničke grupe Pakistana

Ekonomske karte

Tu spadaju:

- poljoprivredne karte- karte industrije- karte saobraćaja- karte trgovine- turističke karte i dr.

To su karte koje prikazuju vrstu prirodnih resursa ili ekonomsku aktivnost koja dominira površinom. Primjeri su slijedeći:

1. Karta ekonomskih aktivnosti na El Salvadoru:

Slika 21. Karta ekonomskih aktivnosti na El Salvadoru

2. Karta ekonomskih aktivnosti u Bosni i Hercegovini

Slika 22. Karta ekonomskih aktivnosti u BiH

Karte izgrađenih materijalnih dobara

Tu spadaju:

- karte i planovi naselja- karte mreže naselja- karte infrastrukturnog sadržaja- karte kulturnohistorijskih spomenika- historijske karte

Primjeri su slijedeći:

1. Historijska karta Australije

Slika 23 Historijska karta Australije

2. Primjer plana naselja, Grad Poreč

Slika 24. Plan grada Poreča

Karte specijalne namjene:

- vojne karte- karte zaštite- karte hazarda…

Primjer je vojna karta Bitke kod Saigona – Vijetnamski rat

Slika 25 Bitka kod Saigon - a