Atık Yönetimi Eylem Planı - TurkeyComposts.orgturkeycomposts.org/dosya/.../COB_Atik_Yonetimi_Eylem_Plani_2008-20… · Çevre ve Orman Bakan ... Bu eylem planında, Ulusal Mevzuatımız,

T.C.

ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI

ÇEVRE YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012)

MAYIS - 2008 ANKARA

ÖNSÖZ Tabii kaynaklar insanoğlu için yeterli olmasına rağmen sınırsız değildir ve tabiatın kendini yenileme kabiliyeti sınırlıdır. Bozulan ekolojik dengenin yeniden teşekkülü zordur, bazen de imkânsızdır. Bu itibarla çevre koruma-kullanma dengesinin sağlanması ancak toplumların bütün kesimlerinin katılımıyla ve insanların ihtiyacı olanından fazlasını tüketmemesiyle mümkündür. Dengeli ve sürekli kalkınma, gelecek nesillerin sahip olacağı imkânları tehlikeye sokmadan bugünkü neslin ihtiyaçlarını hedef alan bir kalkınma tarzıdır. Bu kalkınmayı çevre değerlerini tahrip etmeden gerçekleştirmek ise ancak şuurlu insan, şuurlu toplum ile mümkün olabilir. Çevre sorunlarının milli ve milletlerarası boyutlarının yanı sıra, mahalli ölçekte de çevre sorunlarına kalıcı, uzun vadeli katılımlarının sağlanması ve çevre bilincinin geliştirilmesi sürdürülebilir kalkınmada öncelikli konuların başında gelmektedir. Teknolojik gelişmelere paralel olarak artan çevre meseleleri dolayısıyla kamuoyunda doğa korumacılığının güçlenmesi “çevre yönetimi” olgusunu mahalli idarelerin ayrılmaz bir parçası haline getirmiştir. Belediyelerimizin çevre yatırımlarına gereken önemi vermeleri öncelikle insan sağlığı açısından büyük önem taşımaktadır. Ancak, yerel yönetimlerin mali kaynaklarının sınırlı olması, yeterli ve deneyimli personellerinin bulunmaması belediyelerin, çevre konularında başarıya ulaşmalarında zorluklarla karşı karşıya kalmalarına neden olmaktadır. İnsanların ticaret ve üretim faaliyetleri sonucunda hammadde, su, enerji ve besin maddeleri tüketimi artmakta, bu tüketim sonucu ortaya çıkan katı, sıvı ve gaz atıklar çevreyi olumsuz yönde etkilemektedir. Ülkemizde de hızlı ekonomik büyüme, kentleşme, nüfus atışı ve refah seviyesinin yükselmesi giderek artan miktarda atık üretimine yol açmaktadır. Artan atık miktarı ise; atıksız veya olabildiğince az atıklı üretimi, atıkların geri kazanılmasını ve nihayet atıkların ekonomi ve çevre açısından en uygun şekilde bertarafını gerektirmektedir. Katı atık yönetimi; kıt olan enerji, hammadde gibi tabii kaynakların maksimum verimi sağlayacak şekilde kullanılmasını, az atıklı üretimin desteklenmesini, atıkların geri kazanımını ve yeniden kullanımını, hava, su, toprak ve canlılara zarar vermeden bertarafının gerçekleştirilmesini amaçlayan toplama, taşıma, geri kazanım ve bertaraf işlemlerinin tümüdür. Bu; teknik, ekonomik ve sosyal disiplinler ile çok yönlü ilişkiler içerisinde olan önemli bir faaliyet dalıdır. Bakanlığım atık yönetimi konusundaki çalışmalarını belediye atıkları, ambalaj atıkları, tehlikeli atıklar, tehlikesiz atıklar ve özel atıklar olmak üzere beş ana başlık altında yürütmektedir. Bu atıklardan evsel atıklar ile tıbbi atıkların yönetimiyle ilgili yükümlülükler belediyeler tarafından yerine getirilirken, aralarında ambalaj atıkları, atık yağlar, pil ve aküler ile kullanım ömrü dolmuş

.

lastiklerin bulunduğu atık gruplarının toplanması, geri kazanılması ve bertarafları ile ilgili yükümlülüklerin üretici sorumluluğu ilkesi kapsamında yerine getirilmesi gerekmektedir. Katı atık yönetim hizmetlerinde yaşanan en önemli meselelerden biri kendi temizlik işlerini yürüten veya katı atık yönetim işletmeleri olan çok sayıda küçük belediyenin bulunmasıdır. Bu durum, etkili ve ekonomik olmadığı gibi, maliyetlerin karşılanamaması, yeterli kaynakların ve uygun teknolojilerin bulunamaması ve genellikle de uygun katı atık yönetim uygulamalarının hayata geçirilememesi gibi meselelere yol açmaktadır. Ayrıca belediyeler, atıkların bertarafı açısından yeterli teknik ve idari alt yapıya sahip değillerdir. Bu nedenle, atıkların bertarafı için daha büyük yönetim birimlerinin (belediyeler birliği, mahalli idareler birliği gibi) kurulmasını teşvik etmek önem taşımaktadır. Böylece atık yönetiminde maksimum fayda sağlanabilir ve büyük ölçekli işletmeler ile büyük tesisler ortaklaşa kurularak daha fazla verim elde edilebilir. Nitekim Anayasa’nın 127. maddesi bu konuya destek için güçlü hukuki bir çerçeve ve dayanak oluşturmuştur. Mahalli İdare Birlikleri Kanunu ile bu konunun idari ve teknik esasları belirlenmiştir. Çevre Kanunu ile de belediyelerin mahalli idare birlikleri kurmaları durumunda Bakanlığımdan teknik ve mali yardım almalarına imkân sağlanmıştır. Bu noktada Bakanlığımca hazırlanan “Atık Yönetimi Eylem Planı”, Ülkemizin atık yönetimi konusundaki mevcut durumunu ortaya koyduğu gibi, gelecek projeksiyonlarına da yer vererek önümüzdeki dönemde yapılması gereken çalışmalara bir yol haritası çizmektedir. Bu eylem planında hem ilke ölçeğinde, hem de il bazında yapılması planlanan çalışmalar tafsilatlı olarak açıklanmaktadır. Bu yol haritası sayesinde 2012 yılı sonu itibari ile özellikle belediyeler tarafından verilen atık yönetim hizmetlerinin hissedilir şekilde iyileştirilmesi ve mevzuatın gerektirdiği teknik şartlara haiz atık geri kazanım ve bertaraf tesislerinin işletmeye alınması hedeflenmektedir. Böylece atık yönetimi açısından hem üyelik sürecinde olduğumuz Avrupa Birliği standartlarına ulaşma söz konusu olacak, hem de vatandaşlarımıza daha sağlıklı ve temiz bir çevrede yaşama imkânı sağlanabilecektir. Bu bağlamda “Atık Yönetimi Eylem Planı’nın hazırlanmasında emeği geçen Bakanlığım Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü ve Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı çalışanlarına teşekkürlerimi bildirir, Eylem Planının ilgili tüm taraflara ve Ülkemize hayırlı olmasını temenni ederim.

Prof. Dr. Veysel EROĞLU Çevre ve Orman Bakanı

.

Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012)

T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı

Söğütözü Cad. 14/E 06560 Ankara Telefon 0312 2075000 • Faks 0312 2076446 http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr

http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/

i

Giriş

Önemi her geçen gün artan çevresel değerlerimiz karşısında toplumsal hassasiyetimizin de

artması memnuniyet vericidir.

Günümüzde karşı karşıya olduğumuz çevre sorunları kaynak ve gelişimleri itibarıyla farklılıklar

göstermektedir. Nedenlerin farklılığının yanında sorunların artmasına etki eden faktörler de

değişiklik göstermektedir. Bunlar genel olarak çarpık kentleşme, kırsal kesimden büyük

kentlere devam eden göçler ve düzensiz sanayileşme gibi temel sebeplerin yanı sıra, her

bölgeye göre değişen özel etkenlerin oluşturduğu sebeple olarak sıralanabilir.

Evsel atıklar, hayat standartlarının yükselmesi ve teknolojideki gelişmeler sonucu miktar ve

çeşit olarak artmaktadır.

Sanayiden kaynaklanan ve evsel katı atıklar insan ve çevre sağlığı açısından potansiyel tehlike

oluştururlar. Katı atıklar tekniğine uygun bir şekilde bertaraf edilmezler ise; toprağın, yüzey ve

yeraltı sularının kirlenmesine, depolama sahalarında oluşan gaz ise içindeki yüksek metan

oranı sebebiyle hava kirliliğine yol açmaktadır.

AB’ ye aday birçok ülkede olduğu gibi, Türkiye’de de; belediyeler tarafından üretilen katı

atıklar önemli bir çevre sorunu oluşturmaktadır.

Atıkların çevreye zarar vermeden bertaraf edilmesi başta çevre ve insan sağlığı olmak üzere

ekonomiyi de yakından ilgilendirmektedir.

Katı atık yönetim hizmetlerinde yaşanan en önemli problemlerden biri kendi temizlik işleri

veya katı atık yönetim işletmeleri olan çok sayıda küçük belediyelerin bulunmasıdır. Bu sistem,

etkili ve ekonomik olmadığı gibi, maliyetlerin karşılanamaması, yeterli kaynak ve uygun

teknolojinin bulunamaması ve genellikle de uygun katı atık yönetim pratiklerinin hayata

geçirilmesinde ilerleme kaydedilememesi gibi problemlere yol açmaktadır.

Benzer çevre sorunlarına sahip belediyeler tarafından ortaklaşa kurulan “Yerel Yönetim

Birlikleri”nin uygulamaları; zaman ve kaynakların daha verimli kullanımı açısından önem

taşımaktadır. Ayrıca, bölgesel kalkınma politikaları kapsamında, bölgesel ölçekli çevre

sorunlarının çözülmesinde de “Hizmet Birliği Modeli”nin kullanılması öngörülmektedir.

Söz konusu yapılanma çerçevesinde, Türkiye genelinde katı atık yönetimi ile ilgili mevzuatta

öngörülen şekilde, düzenli depolama tesislerinin kurulması, katı atık miktarının azaltılması, geri

kazanımın sağlanması, katı atık taşıma giderlerinin düşürülmesi ve gerektiğinde uygun

teknolojiye sahip aktarma merkezlerinin kullanılmasına yönelik olarak Katı Atık Yönetim

ii

Sistemin oluşturulması hedeflenmektedir, Bu ihtiyaca cevap verebilmek için katı atık eylem

planı hazırlanmasını gerektirmiştir.

Dünyadaki birçok ülkenin başlıca sorunu olan sanayi menşeli atıklar, Ülkemizin de en önemli

çevresel problemleri arasında yer almaktadır. Özellikle Ülkemizin batı ve güney bölgelerinde

yoğunlaşmış olan sanayi faaliyetleri giderek artmakta, dolayısıyla bu bölgelerde sanayi

atıklarının, özellikle de sanayi menşeli atıkların bertarafından kaynaklanan problemler acil

çözüm beklemektedir.

Atık yönetimine ilişkin gerek mevcut yönetmeliklerin uygulanmasında gerekse Avrupa Birliğine

uyum sürecinde ulusal mevzuatın uyumlaştırılması çalışmaları doğrultusunda hazırlanan yeni

yönetmeliklerde yaşanan veya yaşanması muhtemel olarak görülen sorunların giderilmesi

gayesiyle tehlikeli atıklar için “Eylem Planı” hazırlanmasına ihtiyaç duyulmuştur.

Bu hedefe yönelik olarak; refah düzeyinin iyileştirilmesi, sürdürülebilir nitelikte ekonomik,

toplumsal ve kültürel gelişme sağlanması, çevre bilinci ve hassasiyetinin duyarlılığının

geliştirilmesiyle çevre yönetiminin iyileştirilmesi hedeflenmiştir. Bu hedefler, eylem planının

şekillendirilmesinin çerçevesini oluşturmuştur.

Eylem planının etkin uygulanması, ülkemizin çevre yönetimindeki başarı düzeyini

etkileyecektir. Planın, dolaylı ve direkt etkileri orta ve uzun dönem içinde tüm sektörlere

yansıyacak ve ekonomiye olan katkısı hissedilir duruma gelecektir.

Bu eylem planında, Ulusal Mevzuatımız, AB Mevzuatına uyum çalışmaları, mevcut uygulamalar

ile yaşanılan sıkıntılar ele alınmış olup yukarıda bahsedilen hedeflere ulaşılabilmesi için

uygulanması gerekenler planda yer almıştır.

iii

İçindekiler

Giriş i

Atık Yönetimi 1

I Mevzuat 2

Katı Atık Eylem Planı 7

I Mevcut Durum 7

II Ambalaj Atıkları 17

III Tıbbi Atıklar 31

IV Bitkisel Atık Yağlar 41

V Atık Pil ve Akümülatörler 44

VII Hedefler 56

Tehlikeli Atık Eylem Planı 69

I Tehlikeli Atık Mevzuatı 69

II Mevcut Durum 77

III Atık Envanteri Oluşturulması 86

IV Bertaraf Planı 95

V Planlar Çerçevesinde Yürütülen

Çalışmalar 98

VI 2008-2012 Hedefleri 100

İllere Göre Katı Atık Eylem Planları 111

Adana 112

Adıyaman 115

Afyonkarahisar 117

Ağrı 119

Amasya 121

Ankara 123

Antalya 127

Artvin 130

Aydın 132

Balıkesir 135

Bilecik 137

Bingöl 139

Bitlis 141

Bolu 143

Burdur 145

Bursa 147

Çanakkale 149

Çankırı 152

Çorum 154

Denizli 156

Diyarbakır 158

Edirne 160

Elazığ 162

Erzincan 164

Erzurum 166

Eskişehir 168

Gaziantep 170

Giresun 172

Gümüşhane 174

Hakkari 176

Hatay 178

Isparta 180

İçel 182

İstanbul 185

İzmir 188

Kars 191

Kastamonu 193

Kayseri 195

Kırklareli 197

Kırşehir 199

Kocaeli 201

Konya 203

Kütahya 206

Malatya 208

Manisa 210

Kahramanmaraş 212

Mardin 214

Muğla 216

Muş 220

Nevşehir 222

Niğde 224

Ordu 226

Rize 228

Sakarya 230

Samsun 232

iv

Siirt 235

Sinop 237

Sivas 239

Tekirdağ 241

Tokat 244

Trabzon 246

Tunceli 248

Şanlıurfa 250

Uşak 252

Van 254

Yozgat 256

Zonguldak 258

Aksaray 260

Bayburt 262

Karaman 264

Kırıkkale 266

Batman 268

Şırnak 270

Bartın 272

Ardahan 274

Iğdır 276

Yalova 278

Karabük 280

Kilis 282

Osmaniye 284

Düzce 286

A T I K Y Ö N E T İ M İ E Y L E M P L A N I ( 2 0 0 8 - 2 0 1 2 )

1

Atık Yönetimi

Atık Yönetimi, evsel, tıbbi ve tehlikeli ve tehlikesiz atıkların minimizasyonu, kaynağında ayrı toplanması, ara depolanması, gerekli olduğu durumda atıklar için aktarma merkezleri oluşturulması, atıkların taşınması, geri kazanılması, bertarafı, geri kazanım ve bertaraf tesislerinin işletilmesi ile kapatma, kapatma sonrası bakım, izleme-kontrol süreçlerini içeren bir yönetim biçimidir.

evre üzerinde büyük bir baskı oluşturan ve gün geçtikçe artan atık sorununun tamamıyla çözümü için tek bir yaklaşım yeterli değildir. Ancak tüm yöntemlerin kombinasyonu ile etkin bir atık yönetimi sağlanabilir. Uluslar arası düzeyde kabul

gören bu yaklaşım, “Entegre Atık Yönetimi” anlayışının benimsenmesine yol açmıştır.

Entegre atık yönetiminde, atık yönetiminin tüm unsurları bir bütün olarak değerlendirilerek hem çevresel hem de ekonomik açıdan sürdürebilirliğin sağlanması hedeflenir. Bu çerçevede, entegre atık yönetiminin yalnızca tek bir atık türüne veya tek bir kaynağa yönelik olması beklenemez.

Verimli ve entegre bir atık yönetim sistemi başlıca aşağıdaki özellikleri taşımalıdır.

Bütüncül bir sistem olmalıdır: Entegre atık yönetimi bir yerleşim merkezinde oluşan atığın bileşimini oluşturan bütün maddeleri ve üretim kaynaklarını ihtiva edecek şekilde planlanmalıdır.

Ekonomik değer oluşturabilmeli: Katı atık sisteminden sağlanabilecek ekonomik değerler, geri kazanılabilir malzeme, kompost ve elde edilebilecek biyogaz (düzenli depolama ve anaerobik kompost) ve benzeri kaynaklı girdilerdir. Bunlardan temin edilecek gelir, piyasa şartları ve yapılacak yatırımın maliyeti ile yakından ilgilidir. Bu sebeple planlama

aşamasında ekonomik analizin çok iyi yapılması gereklidir.

Bölüm

1

Ç

ATIK YÖNETİMİNDE ÖNCELİK SIRASI

Önleme

Kaynakta Azaltma Yeniden Kullanım

Geri Kazanım/Geri Dönüşüm Ön İşlem (Yakma dahil) Bertaraf


2

Esnek olmalı: Entegre atık yönetim sistemi, çevresel, mekânsal ve atık özelliklerinde zamana bağlı olarak meydana gelebilecek çeşitli değişikliklere uyum sağlayabilecek esneklikte olmalıdır.

Bölgesel planlama yapılmalıdır: Planlamanın verimli olması, toplanacak atık miktarına bağlıdır. Atık oluşum miktarı ise öncelikle nüfusa bağlıdır. Bu sebeple Büyükşehirler dışındaki yerleşim alanlarında bölgesel planlamalar yapılmalıdır. Bazı araştırmacılar entegre bir yönetime bağlı nüfusun 500.000 kişiden az olmamasını tavsiye etmektedir.

Ulusal çevre sektörü oluşmalıdır: Yukarıda açıklanan süreç ile eş zamanlı olarak, mahalli idareler, kamu ve özel sektörün tüm birikimlerinin sinerjisiyle, geometrik büyüyen dinamik bir çevre sektörü oluşturulmalıdır. Çevre koruma konusunda her türlü makine ekipman, mühendislik-müşavirlik ve taahhüt hizmetlerinin kurumsallaşması önem arz etmektedir. Bu meyanda orta vadede uluslar arası ölçekte bir açılım beklenmektedir.

I Mevzuat

KANUN

2872 sayılı Çevre Kanunu

8. Madde - “Her türlü atık ve artığı doğrudan ve dolaylı biçimde alıcı ortama vermek,

depolamak ve benzeri faaliyetlerde bulunmak yasaktır.”

5491 sayılı Çevre Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun

11. Maddede Değişiklik - “Büyükşehir belediyeleri ve belediyeler evsel katı atık bertaraf

tesislerini kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmekle yükümlüdürler.

Bu hizmetten yararlanan ve/veya yararlanacaklar, sorumlu yönetimlerin yapacağı

yatırım, işletme, bakım, onarım ve ıslah harcamalarına katılmakla yükümlüdür.

Bu hizmetten yararlananlardan, belediye meclisince belirlenecek tarifeye göre katı atık

toplama, taşıma ve bertaraf ücreti alınır.

Bu fıkra uyarınca tahsil edilen ücretler, katı atıkla ilgili hizmetler dışında kullanılamaz”


3

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu

7. Madde - “...katı atık yönetim planını yapmak, yaptırmak; katı atıkların kaynakta

toplanması ve aktarma istasyonuna kadar taşınması hariç katı atıkların ve hafriyatın

yeniden değerlendirilmesi, depolanması ve bertaraf edilmesine ilişkin hizmetleri yerine

getirmek bu amaçla tesisler kurmak kurdurmak...”

5393 sayılı Belediye Kanunu

14.ve 15 Maddeleri - “...katı atıkların toplanması, taşınması, ayrıştırılması, geri

kazanımı,ortadan kaldırılması ve depolanması ile ilgili bütün hizmetleri yapmak,

yaptırmak...”

2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu (ÇTV)

97. Madde - “Kirleten öder prensibiyle atık üreticilerinin atık yönetimi hizmetlerine

katılımı sağlanmaktadır.”

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu

181. ve 182. maddelerle, çevrenin kasten ve taksirle kirlenmesine ilişkin cezalar

düzenlenmiş olup, sorumlulara hapis cezasına varacak şekilde cezai yaptırım

öngörülmüştür.

YÖNETMELİK

Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik (05.07.2008-26927)

Bu yönetmelikle atıkların oluşumundan bertaraflarına kadar çevre ve insan sağlığına

zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik genel esasların belirlenmesi

amaçlanmıştır. Bu kapsamda kirletme ve ithalat yasağı, atık yönetim planların

oluşturulması, lisans alma yükümlülüğü, mali sorumluluk sigortası yaptırılması, bertaraf

maliyetlerinin karşılanması maddeleri yönetmeliğin belli başlı hükümlerini oluşturmakta

olup, yönetmelik ekinde tehlikeli ve tehlikesiz atıkları belirleyen ve Avrupa Birliliği ile

uyumlu atık listesi yer maktadır.


4

Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (14.3.1991-20814)

Meskun bölgelerde evlerden atılan evsel katı atıkların, park, bahçe ve yeşil alanlardan

atılan bitki atıklarının, iri katı atıkların, zararlı atık olmamakla birlikte evsel katı atık

özelliklerine sahip sanayi ve ticarethane atıklarının, evsel atık su arıtma tesislerinden

elde edilen (atılan) arıtma çamurlarının ve zararlı atık sınıfına girmeyen sanayi arıtma

tesisi çamurlarının, toplanması, taşınması, geri kazanılması, değerlendirilmesi, bertaraf

edilmesi ve zararsız hale getirilmesine ilişkin esasları kapsamaktadır.

Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (14.03.2005-25755)

Tehlikeli atıkların üretiminden nihai bertarafına kadar çevreyle uyumlu yönetiminin

sağlanması amaçlanmaktadır.

Tehlikeli atıkların toplanması, tesis içinde geçici depolanması, ara depolanması,

taşınması, geri kazanılması, nihai bertarafı ile ithalat ve ihracatına ilişkin yasak sınırlama

ve yükümlülükleri, alınacak önlemleri yapılacak denetimleri, tabi olunacak hukuki teknik

sorumlulukları kapsamaktadır.

Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (22.07.2005-25883)

Sağlık kuruluşlarının faaliyetleri sonucu oluşan tıbbi atıklar ile bu atıkların üretildikleri

yerlerde ayrı toplanması, geçici depolanması, taşınması ve bertaraf edilmesine ilişkin

esasları kapsamaktadır.

Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği (24.06. 2007-26562)

Evsel, endüstriyel, ticari ve işyeri olmasına bakılmaksızın yurt içinde piyasaya sürülen

plastik, metal, cam, kağıt-karton, kompozit ve benzeri malzemelerden yapılmış bütün

ambalajları ve bu ambalajların atıklarını kapsamaktadır.

Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği (30.07.2008-26952)

Atık yağların üretiminden nihai bertarafına kadar çevreyle uyumlu yönetiminin

sağlanmasıdır.

Bu Yönetmelik, EK-1’de belirtilen I., II. ve III. kategori atık yağların üretimi, geçici depolanması,

toplanması, taşınması, işlenmesi, bertarafı, ithalat ve ihracatı ile transit geçişine ilişkin yasak,

sınırlama ve yükümlülükleri, alınacak önlemleri, yapılacak denetimleri kapsar.


5

Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği (31.08.2004-25569)

Pil ve akümülatör ürünlerinin etiketlenmesi ve işaretlenmesi, üretilmesinde zararlı madde

miktarının azaltılması, kullanıldıktan sonra atıklarının evsel ve diğer atıklardan ayrı

olarak toplanması, taşınması, bertarafı ile ithalat, transit geçiş ve ihracatına ilişkin

yasak, sınırlama ve yükümlülükleri, alınacak önlemleri, yapılacak denetimleri, tabi

olunacak sorumlulukları düzenlemektedir.

Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği (19.04.2005-25791)

Bitkisel atık yağların toplanması, geçici depolanması, taşınması, geri kazanılması,

bertarafı, ticareti, ithalat ve ihracatı ile transit geçişine ilişkin yasak, sınırlama ve

yükümlülükleri, alınacak önlemleri, yapılacak denetimleri, tabi olunacak hukuki ve cezai

sorumlulukları düzenlemektedir.

Yönetmelikler

Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği

Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği

Poliklorlu Bifenil ve Poliklorlu Terfenillerin Kontrolü Hakkında Yönetmelik

Elektrikli ve Elektronik Eşyalarda Bazı Zararlı Maddelerin Kullanımının Sınırlandırılmasına Dair Yönetmelik

Tebliğler

Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanılmasında Uyulacak Genel Kurallar Hakkında Tebliğ

Pil ve Akümülatörlerin İthalat Denetimlerine Dair Dış Ticarette Standardizasyon

Tebliği (2008/15)

Çevrenin Korunması Yönünden Kontrol Altında Tutulan Atıkların İthalatına Dair Dış

Ticarette Standardizasyon Tebliği (2008/3)

DİĞER MEVZUAT

Uluslararası Anlaşmalar

Basel Sözleşmesi


6

Avrupa Birliği Atık Mevzuatı ve Uyum Süreci

Avrupa Birliğinin atık mevzuatının temelini Atık Direktifi (2006/12/EC) ve Tehlikeli Atık Direktifi

(91/689/EC) oluşturmaktadır. Bunların dışındakiler bertaraf yöntemlerine ilişkin direktifler

(99/31 Düzenli Depolama Direktifi ve 2000/76 Yakma Direktifi), özel atıkların yönetimine ilişkin

direktifler (Atık Yağların Bertarafına İlişkin Direktif (75/439/EC), PCB/PCT’lerin Bertarafına İlişkin

Direktif (96/59/EC), Kullanılmış Pil ve Akümülatörlere İlişkin Direktif (91/157/EEC and

98/101/EC), Hurda Araçlara İlişkin Direktif (2000/53/EC), Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalara

ilişkin Direktif (2002/96/EC), Ambalaj ve Ambalaj Atığı Direktifi (94/62/EC)) ve Atıkların Taşımına

İlişkin Tüzük (1013/2006/EC) yer almaktadır. Söz konusu AB Atık Mevzuatına uyum süreci Tablo

1.1’de özetlenmektedir.

Tablo 1.1 Avrupa Birliği Atık Mevzuatına Uyum Tablosu

Taslak Mevzuat

Planlanan Yürürlüğe

Giriş Tarihi

yıl/çeyrek

Düzenli Depolama Yönetmeliği 2008/4

Yakma Yönetmeliği 2008/4

Atıkların Taşınımı Yönetmeliği 2008/4

Hurda Araçlara İlişkin Yönetmelik 2008/4

Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalara İlişkin Yönetmelik 2008/4

Maden Atıklarına İlişkin Yönetmelik 2008/4

Yönetmelik Bölümünde yer alan bilgiler Temmuz 2008 tarihine kadar olan

değişiklikleri içermektedir.


7

Katı Atık Eylem Planı

I Mevcut Durum

lkemizde halen atıkların büyük bir kısmı mevzuata uygun şekilde bertaraf

edilmemektedir. Bu duruma yol açan pek çok idari, mali ve teknik sebep vardır.

Öncelikle atık depolama alanları için yer seçimi önemli sorunlardan biri olarak

göze çarpmaktadır. Aynı bölgede çok sayıda yerel yönetim biriminin bulunması diğer

altyapı hizmetlerinde olduğu gibi katı atık hizmetlerinde de işbirliği ve eşgüdümü zorunlu

kılmaktadır. Yeni yasal düzenlemelerle teşvik edilen mahalli idare birlik modeli

uygulamaları, yerel düzeydeki çevresel hizmetlerin gerçekleştirilmesini kolaylaştırıcı bir

yapı olarak dikkat çekmektedir. Benzer çevre sorunlarıyla karşı karşıya bulunan

belediyelerin ortaklaşa kurdukları birliklerin uygulamaları, zamanı ve finansman

kaynaklarını daha verimli kullanmak açısından önemli olmaktadır. Bu çerçevede, mahalli

idare birlikleri tarafından yürütülen katı atık projelerinin arttığı görülmektedir. Ayrıca,

bölgesel kalkınma politikaları kapsamında, bölgesel ölçekli çevre sorunlarının

çözülmesinde de hizmet birlikleri modellerinin kullanılması öngörülmektedir. Nitekim

AB destekli bölgesel kalkınma projelerinde hizmet birliklerinin kurulması tavsiye edilen

bir konudur.

Türkiye’de katı atık yönetiminin mevcut durumunun belirlenmesi 2005 yılında

uluslararası bir konsorsiyum tarafından hazırlanmış olan Türkiye için Yüksek Maliyetli

Çevre Yatırımlarının Planlaması (YMÇYP) AB Projesi’nde ele alınmıştır. Bu proje

kapsamında Türkiye’nin katı atık sektörü alanında mevcut durumu belirlenmiş ve AB

Düzenli Depolama Direktifi ile Ambalaj ve Ambalaj Atıkları Direktifi’ne uyum için

finansman ihtiyacı analizi yapılmıştır. YMÇYP Projesi’ne göre Türkiye’de yaygın olarak

kullanılan atık toplama metodu, kaldırım kenarına bırakılan plastik torbalar ve çok katlı

binalarda yaşayan nüfusa hizmet veren büyük atık konteynırlarından oluşmaktadır.

Türkiye’de atık toplama sıklığının şehirlerde her gün iken küçük yerleşimlerde haftada 1-

3 sefere kadar değiştiği belirtilmiştir. Türkiye genelinde toplama araçlarının hacmi

genellikle 7 m3 ile 13 m3 arasında değişmektedir. Nüfusu 2000 kişinin altındaki

Bölüm

2

Ü


8

yerleşimlerde yaşayan kırsal nüfus haricinde, belediyenin hizmet alanında yer alan

nüfusun yaklaşık olarak tümü düzenli atık toplama hizmetlerinden yararlanabilmektedir.

Türkiye’de atıklar genellikle kontrolsüz bir şekilde düzensiz depolama alanlarına

dökülmekle beraber hızla düzenli depolama alanları inşa edilmekte ve işletmeye

alınmaktadır. Halen toplam 2000 küçük ölçekli ve 50 büyük ölçekli düzensiz depolama

sahası bulunmaktadır.

Tıbbi atıkların yönetimi ile ilgili ilk yönetmelik 1993 yılında yürürlüğe girmekle birlikte

yönetmeliğin uygulanmasında özellikle belediyelerden kaynaklanan bazı eksiklikler söz

konusudur. Tıbbi atıkların kaynağında, diğer atıklardan ayrı toplanması, taşınması ve

geçici depolanmaları konularında sağlık kuruluşlarında tıbbi atıkların uygun şekilde

bertarafından sorumlu olan belediyelerde önemli gelişmeler yaşanmaktadır. Ancak bir

çok ilçe belediyesinde bugüne kadar yeterli sayıda ve teknik kapasitede bertaraf tesisi

kurulamamıştır.

5491 sayılı “2872 sayılı Çevre Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”a, “Katı

Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”ne; 5216 sayılı “Büyükşehir Belediyesi Kanunu”na ve

5393 sayılı “Belediye Kanunu”na göre; Belediye ve mücavir alan sınırları içinde

belediyeler, bu alanlar dışında ise mahallin en büyük mülki amiri; evsel ve evsel nitelikli

endüstriyel katı atıkların çevreye zarar vermeden bertarafını sağlamak, çevre kirliliğini

azaltmak, katı atık depo sahalarından azami istifade etmek ve ekonomiye katkıda

bulunmak amacıyla, evsel katı atıklar içindeki değerlendirilebilir katı atıkları

sınıflandırarak ayrı toplamak ve bunlarla ilgili tedbirleri almakla yükümlüdürler.

Tablo 2.1 Ülkemizdeki 2007 yılı nüfus dağılımını göstermektedir.

2007 Yılı Nüfusu Hizmet Edilen Nüfus *

Toplam Şehir Kırsal

70.586.256 49.747.859 20.838.397 67.460.496

**Hizmet Edilen Nüfus = Şehir Nüfusu + (0,85 * Kırsal Nüfus)+

2007 yılı nüfus verilerine göre ülkemizde 58.538.501 kişi belediye sınırları içerisinde

yaşamaktadır. Bu oran, toplam nüfusun yaklaşık olarak %83’üne tekabül etmektedir.

(Şekil 2.1). Ancak bu rakama, büyükşehir belediye sınırları içine yeni giren köylerin dahil

olmadığı göz önünde bulundurulmalıdır.


9

Şekil 2.1 Belediye nüfusunun genel nüfus içindeki oranı

22.03.2008 tarih ve 26824 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçerisinde İlçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile Kanun ekinde listelenen belediyeler ilk Genel Mahalli İdareler seçiminden geçerli olmak üzere kaldırılarak köye dönüştürülecek olup, yeni kurulan belediyelerin organlarının seçimi, ilk genel mahalli idareler seçimiyle birlikte yapılacaktır. Bu çerçevede Ülkemizde, 16 adet büyükşehir belediyesi de dahil olmak üzere 2105 adet belediye teşkilatı bulunacaktır. Belediyelerin dağılımları Şekil 2.2’de görülmektedir.

Şekil 2.2 Belediyelerin dağılımı


10

Şekil 2.3 Büyükşehirlerin toplam belediye nüfusu içindeki payı

Farklı özelliklere sahip çok sayıda belediye olmasından dolayı, belirli bir atık yönetim

modelinin geliştirilmesi ve uygulanması çok zordur. Bu sorunu çözmek amacıyla Türkiye

için Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlaması (YMÇYP) Projesi’nde iller, benzer

demografik ve sosyo-ekonomik özellikleri temsil eden alt bölgelerde gruplandırılmıştır.

(Tablo 2.2)

Bu gruplandırma yapılırken illerin nüfus, nüfus yoğunluğu, ortalama kişi başı GSYİH ve

ortalama hane büyüklüğü verileri dikkate alınmıştır. Sonuç olarak ülkemiz 3 bölge ve 11

alt bölgeye ayrılmıştır.

Tablo 2.2 Türkiye’deki karakteristik belediye gruplarının tanımlaması

No Bölge Alt Bölge

1a Marmara / Ege

Bölgesi

İstanbul, İzmir (Büyükşehirler)

1b Diğer Büyükşehir Belediyeleri

1c Diğer Belediyeler (orta/küçük)

2a

Akdeniz / Karadeniz /

İç Anadolu Bölgesi

Ankara (Büyükşehir)

2b Antalya / İçel (Turizm şehirleri)

2c Diğer Büyükşehir Belediyeleri

2d Diğer Belediyeler, Karadeniz (orta/küçük)

2e Diğer Belediyeler, Akdeniz /

İç Anadolu (orta/küçük)

3a Doğu Anadolu /

Güneydoğu Anadolu

Bölgesi

Gaziantep (Büyükşehir)

3b Diğer Büyükşehir Belediyeleri

3c Diğer Belediyeler (orta/küçük)


11

Ana bölgelerden ilki Türkiye’nin batısında yer alan Marmara ve Ege Bölgelerinden,

ikincisi Türkiye’nin orta kesiminde yer alan Karadeniz, Akdeniz ve İç Anadolu

Bölgelerinden ve sonuncusu doğuda yer alan Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu

Bölgelerinden oluşmaktadır. Şekil üzerinde kırmızı yuvarlak ile işaret edilen iller

Büyükşehirlerdir. Atık yönetimi bakımından özel önem arz eden Büyükşehirler olan

İstanbul, Ankara, İzmir, Antalya, Mersin ve Gaziantep ise kırmızı kare ile işaretlenmiştir

(Şekil 2.4).

Şekil 2.4 Model grupları (ana bölgeler ve büyükşehir belediyeleri)

Türkiye için Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlaması (YMÇYP) Projesi’nin

çıktılarını baz alarak yapılan çalışmaları bir adım daha ileriye götürmek amacıyla 2006

yılında Bakanlığımız ve DPT Müsteşarlığı koordinasyonunda “Katı Atık Ana Planı Projesi”

gerçekleştirilmiştir. Bu proje ile katı atık bertarafı için Türkiye genelinde belediyeler arası

bölgesel yönetim birliklerinin oluşturulması, ekonomik olarak sürdürülebilir kapasitede

Bölgesel Katı Atık Tesisi Projeleri geliştirilmesi ve projelerin bir plan dahilinde

uygulanmasının sağlanması amacıyla ilgili mevzuatta öngörülen şekilde, düzenli

depolama tesislerinin kurulması, katı atık miktarının azaltılması, geri kazanımın

sağlanması, katı atık taşıma giderlerinin düşürülmesi ve gerekli olduğu hallerde uygun

teknolojiye sahip transfer istasyonlarının kullanılmasına yönelik planlar oluşturulmuş, bu

kapsamda belediyelere rehberlik edecek 16 adet Tip Proje geliştirilmiştir.

Katı Atık Ana Planı kapsamında Türkiye’nin benzer nitelikler taşıyan coğrafi bölgeleri

yukarıda da açıklandığı üzere gruplanarak model bölgeleri oluşturulmuştur. Çalışmada,

YMÇYP Projesi’nin çıktılarından biri olan bölge ve ana bölgeler baz alınmaktadır.

Marmara ve Ege Bölgeleri; 1. Bölge; Karadeniz, Akdeniz ve İç Anadolu Bölgeleri; 2. Bölge,

Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri; 3. Bölge olarak tanımlanmaktadır. Her

bir model bölgesi için 200.000, 400.000 ve 600.000; sadece 3. Bölge için 800.000;

Türkiye geneli için ise 100.000 ve 1.000.000’luk olmak üzere toplam 6 nüfus grubu


12

belirlenmiştir. Seçilen nüfus grupları, temsil ettikleri nüfus aralıkları ve dâhil oldukları

model bölgeleri Tablo 2.3’de gösterilmektedir. Bu model bölgeleri (bölge ve alt bölgeler)

için proje kapsamında kişi başı atık miktarı belirlenmiştir (Tablo 2.4). Buna göre yıllık atık

miktarı 28,7 milyon tondur.

Tablo 2.3 Tip projelerde esas alınan nüfus grupları

Nüfus Grubu Nüfus Aralığı Model Bölgesi

100.000 50.000-100.000 Türkiye geneli

200.000 100.000-300.000 1. Bölge, 2. Bölge, 3. Bölge



800.000 700.000-900.000 3. Bölge

1.000.000 700.000-1.200.000 Türkiye geneli

Tablo 2.4 Model bölgeleri için kişi başı katı atık miktarı

Model Bölgeleri

2006 yılı birim katı atık

oluşumu

(kg/kişi-gün)

1a 1,15 1,28*

1b 1,12 1,24*

1c 1,1 1,16*

2a 1,15 1,28*

2b 0,9 1*

2c 0,85 0,94*

2d 0,85 0,9*

2e 0,85 0,9*

3a 0,85 0,94*

3b 0,9 1*

3c 0,75 0,8*

Ortalama 0,95 1,06*

*Atıkların belediye tarafından toplanmadan önce, gayri resmi kişiler tarafından ayrıştırıldığı

gerçeğinden yola çıkılarak, günlük kişi başına oluşan atık miktarına Büyükşehir belediyelerinde

%10, diğer belediyelerde %5 oranında ambalaj atığından dolayı ilave bir artış yapılmıştır.


13

Atık kompozisyonu ile ilgili olarak da bölgesel ya da belediye bazında olmakla beraber

yapılmış pek çok çalışma bulunmaktadır.

Tablo 2.5 Katı atık bileşenlerinin yerleşimlere göre dağılımı (2006 yaz)

Katı atık bileşenleri

(%)

Ala

nya

Erzi

nca

n

Isp

arta

Keş

an

Kır

ıkka

le

Şan

lıurf

a

Zon

guld

ak

Dü

zce

OR

TALA

MA

Biyobozunur atık 68,9 64,6 76,9 68,8 66,4 70,9 71,7 67,0 69,4

Geri kazanılabilir atık 24,7 25,8 15,1 9,2 38,7 10,3 27,7 29,0 22,6

Ambalaj atığı 14,6 20,7 8,4 5,4 26,9 5,5 16,4 17,0 14,4

Diğer 21,8 18,9 17,9 27,6 11,1 22,8 15,0 17,9 19,1

Tablo 2.5’te biyobozunur atık bileşenine; mutfak atıkları, kağıt, karton, hacimli karton,

park ve bahçe atıkları, diğer yanabilenler ve diğer yanabilir hacimli atıklar dahildir. Geri

dönüştürülebilir atık ise; kağıt, karton, plastik, hacimli karton, cam, metal ve hacimli

metal bileşenlerinden oluşmaktadır. Ambalaj atıkları ise geri dönüştürülebilir atıkları

oluşturan bileşenlerle aynıdır. Ancak, geri dönüştürülebilir atığın belli bir kısmı ambalaj

atığıdır. Örneğin cam şişe hem geri dönüştürülebilir atık hem de ambalaj atığı iken gözlük

camı sadece geri dönüştürülebilir atıktır. Bu sebeple her bir geri dönüştürülebilir atık

bileşeni belli bir oranla çarpılarak ambalaj atığı oranlarına ulaşılmıştır. Diğer

yanmayanlar, diğer yanmayan hacimli atıklar, elektrikli ve elektronik ekipman atıkları ile

tehlikeli atıklar diğer atıklar grubuna girmektedir.

Görüldüğü gibi bazı katı atık bileşenleri birden fazla kategoriye dahil edilmiştir. Örneğin

ambalaj kağıdı, hem biyolojik olarak ayrışabilir atık, hem geri dönüştürülebilir atık, hem

de ambalaj atığı olarak 3 defa sayılmıştır. Bu nedenle Tablo 2.6’daki kesişim kümesi

oluşturan bileşenlerin toplamı %100’den fazladır.

Tablo 2.6 İstanbul ve Antalya Büyükşehir Belediyeleri katı atık bileşenlerinin dağılımı

Katı atık bileşenleri (%) İstanbul* Antalya** ORTALAMA

Biyobozunur atık 69,1 67,9 68,5

Geri kazanılabilir atık 24,7 15,4 20,05

Ambalaj atığı 15,3 9,4 12,35

Diğer 20,0 24,3 22,15

*MİMKO,2006, **İSTAÇ, 2005


14

Katı Atık Ana Planı Projesi kapsamında yapılan katı atık kompozisyon belirleme

çalışmasının sonucu aşağıdaki Şekil 2.5’de verilmektedir.

Şekil 2.5 KAAP Projesi Atık Kompozisyonu belirleme çalışması sonucu (2006)

Ülkemizde bir yılda oluşan atıkların yaklaşık olarak

12.419.195 tonu düzenli depolama sahalarında

depolanmakta, 299.250 ton ise kompost tesislerinde

işlenmektedir.

İşletilmekte olan düzenli depolama sahaları ve kompost tesislerinin yerleri, hizmet

verdikleri nüfus ve bertaraf ettikleri atık miktarı Tablo 2.7 ve Tablo 2.8’de verilmektedir.

Tablo 2.7 Ülkemizdeki kompost tesisleri

İLLER Kapasite

(ton/yıl)

İşlenen Atık

Miktarı

(ton/yıl)

1 İZMİR 182.000 91.250

2 İSTANBUL 360.000 162.000

3 ANTALYA-Kemer 54.750 45.000

4 DENİZLİ 3.000 1.000

TOPLAM 599.750 299.250

KATI ATIK BERTARAF TESİSLERİ

32 adet Düzenli Depolama

Tesisi

4 adet Kompost Tesisi


15

Tablo 2.8 Ülkemizde faaliyet göstermekte olan düzenli depolama sahaları

İLLER HİZMET NÜFUSU ATIK MİKTARI (ton/yıl)

1 AKSARAY 324.150 106.500

2 ANKARA 3.832.000 1.777.000

3 ANTALYA 1.043.800 380.900

4 AYDIN 323.900 137.150

5 BOLU 150.000 49.275

6 BURSA 2.174.260 984.070

7 CİHANBEYLİ 182.180 62.500

8 DATÇA 13.950 5.900

9 DENİZLİ 390.000 180.000

10 DİDİM 180.000 76.200

11 ERZURUM 364.644 126.525

12 FETHİYE 157.353 66.623

13 FOÇA 30.549 14.272

14 GAZİANTEP 1.228.500 421.500

15 GÖCEK 15.000 6.350

16 HATAY 350.000 115.000

17 ISPARTA-BURDUR 389.207 127.855

18 İSTANBUL-1 7.819.633 3.653.333

19 İSTANBUL-2 3.480.646 1.626.158

20 İZMİR 2.776.556 1.297.188

21 KOCAELİ 485.892 219.915

22 KOCAELİ-Dilovası 587.255 265.791

23 MANAVGAT 151.000 55.100

24 MARMARİS 66.668 28.277

25 ORTACA 65.750 27.830

26 PATARA 33.000 12.500

27 SAKARYA 476.517 215.672

28 SAMSUN 498.566 171.58

29 SİNOP 78.978 25.944

30 ŞEREFLİKOÇHİSAR 51.387 16.900

31 TRABZON-RİZE 761.544 250.167

32 YOZGAT 264.148 86.800

TOPLAM 28.747.033 12.419.195


16

TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu), 1994’ten 2004 yılına kadar belediye teşkilatı kurmuş

olan tüm belediyelerdeki katı atık hizmeti ve katı atık bertaraf tesislerinin mevcut

durumu ile ilgili verileri derlemiştir. 2005 yılından itibaren ise yalnızca katı atık bertaraf

tesisleri olan belediyelerin verileri ele alınmaktadır. Elde edilen verilere göre 2004

yılında katı atık hizmeti veren belediyelerce 24,2 milyon ton katı atık toplanmıştır.

Toplanan atıkların bertaraf yöntemi Şekil 2.6’da görülmektedir.

Şekil 2.6 TÜİK’in 2004 yılı verilerine göre atık bertaraf yöntemleri

2007 yılı verilerine göre evsel katı atıkların yüzde 45’i ilgili mevzuata göre düzenli

depolama ve kompostlaştırma gibi yöntemlerle bertaraf edilmektedir. 2008 yılı itibarı ile,

düzenli depolama tesislerinden faydalanan nüfusun hizmet alan nüfusa oranı % 43’e

ulaşmıştır (Şekil 2.7).

Şekil 2.7 Atık bertaraf yöntemi (2008)


17

II Ambalaj Atıkları

Değişen tüketim alışkanlıkları, nüfus artışı, yükselen hayat standardı, ambalajlı ürün

satışındaki artış ile birlikte katı atık kompozisyonu da değişmektedir. Katı atıkların

ağırlıkça % 30’unu, hacimce % 50’sini ambalaj atıkları oluşturmaktadır1. Atık

kompozisyonundaki değişim daha çok atığın içindeki kağıt, karton, cam, plastik, metal

gibi ambalaj atıklarının artması ile sonuçlanmıştır. Satın alınan pek çok ürünün kağıt,

metal, cam ve plastik ambalaj malzemesi içinde sunulduğu dikkate alındığında, katı

atıkların kaynağında ayrı toplanarak bu malzemelerin ekonomiye tekrar kazandırılması

katı atık yönetiminde önemli bir adım oluşturmaktadır. Sağlıklı ve sürdürülebilir bir atık

yönetim sistemi, ambalaj atıklarının diğer atıklarla karışmadan kaynağında ayrı

toplanması ve organize bir yapı içerisinde geri kazanım sürecinin gerçekleştirilmesini

gerektirmektedir. Geri kazanım çalışması ile tabii kaynakların korunması, kaynak israfının

önlenmesi ve bertaraf edilmesi gereken katı atık miktarının azaltılması mümkün

olmaktadır. Bu nedenle, geri kazanım çalışmalarının ilk adımını kaynakta ayrı toplama

oluşturmaktadır.

MEVZUAT

Türkiye’de ambalaj atıklarının yönetimine ilişkin yetki ve sorumlulukları düzenleyen

kanun ve yönetmelikler Tablo 2.9’da hiyerarşik sıralamaya göre verilmektedir. 1983

yılında çıkartılan 2872 sayılı Çevre Kanununda, 2006 yılında yapılan değişiklik ile ambalaj

atıklarının kaynakta ayrı toplanmasının zorunluluğu getirilmiştir. Kanunun 11 nci

maddesinde; atıkların geri kazanılması ve geri kazanılabilen atıkların kaynağında ayrı

toplanmasının esas olduğu kabul edilmektedir. Ambalaj atıklarının toplanması

konusundaki sorumluluklar ise 2004 yılında çıkartılan 5216 sayılı Büyükşehir Belediye

Kanunu ile 2005 yılında çıkartılan 5393 sayılı Belediye Kanununda paylaştırılmıştır. Buna

göre; belediyeler atıkların toplanmasından ve bertarafından sorumlu olan kurumlardır.

Ancak, yapılan mevzuat çerçevesinde büyükşehir belediyelerinde atıkların toplanması

konusunda ilçe ve ilk kademe belediyeleri sorumlu iken, bertarafı büyükşehir

belediyelerinin sorumluluğuna bırakılmıştır.

1 BMU, 1990


18

Tablo 2.9 Ambalaj Atıklarının Yönetiminde Mevzuat

YILI KANUN/YÖNETMELİK

1983 2872 sayılı Çevre Kanunu

2004 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu

2005 5393 sayılı Belediye Kanunu

1991 Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği

2004 Ambalaj ve Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği

2007 Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği

Ambalaj atıklarının yönetimi konusu 1991, 2004 ve 2007 yıllarında Bakanlığımız

tarafından çıkartılan yönetmeliklerle ele alınmıştır. İlk olarak ambalaj atıklarına 1991

yılında Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde yer verilmiştir. Yönetmelik kapsamında

sadece 17 kalem gıda ve temizlik ürününe ait, kompozit içecek kutuları, plastik, metal ve

cam ambalajlar yer almıştır. Bu ambalajların, kota oranları doğrultusunda toplatılması ve

geri kazanılması, bazı ambalajlarda bu ürünleri piyasaya sürenler, bazı ambalajlarda ise

üreticiler tarafından yapılması öngörülmüştür. Tablo 2.10’da bu yönetmelik

doğrultusunda yapılan çalışmalar değerlendirilmiştir. Şekil 2.8’de piyasaya sürülen

ambalaj miktarı, toplanması gereken ambalaj miktarı ve geri kazanılabilir ambalaj atığı

miktarının yıllara göre değişimini göstermektedir. Buna göre 1992 yılında piyasaya

128.483 ton ambalaj sürülmüş, bunun 60.634’ü geri kazanılmıştır. 1992’den 2004 yılına

kadar toplam olarak 1.220.228 ton ambalaj atığı toplanılarak geri kazanımı sağlanılmıştır.

Tablo 2.10 1992-2007 Yılları Arasında Gerçekleşen Geri Kazanım Miktarları

YILLAR Piyasaya Sürülen Ambalaj

Miktarı (Ton) Hedef (Ton)

Geri Kazanılan Amb. At.

Mikt. (Ton)

1992 128.482 30.969 60.634

1993 143.192 47.628 72.704

1994 174.571 75.620 58.799

1995 187.654 80.846 55.818

1996 223.015 89.931 71.221

1997 251.444 92.777 98.525

1998 287.405 94.334 91.232

1999 328.070 106.136 92.409

2000 335.231 107.488 110.558

2001 347.382 100.061 117.943

2002 366.875 106.005 130.525

2003 401.646 123.284 123.740

2004 440.826 137.192 136.120

2005 1.496.316 198.804 718.392

2006 1.474.829 219.206 1.378.412

2007 1.712.585 532.776 2.472.325


19

0

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

3.000.000

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

*20

0620

07

Yıllar

Ton

Piyasaya sürülen ambalaj miktarı (ton)

Hedef (Ton)

Geri kazanılan ambalaj atığı mikt. (Ton)

*2005 Yılında tüm ambalaj ve ambalaj atıklarını kapsayan Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği yürürlüğe

girmiştir.

Şekil 2.8 1992-2004 Yılları Arasında Piyasaya Sürülen Ambalaj Miktarı ve Geri Kazanılan

Ambalaj Atığı

*2005 Yılında tüm ambalaj ve ambalaj atıklarını kapsayan Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği yürürlüğe

girmiştir.

Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı/Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü/Atık Yönetimi

Dairesi/Ambalaj Atıkları Şube Müdürlüğü

Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ambalaj atıklarının yönetimine ilişkin usul ve

esasları belirlemektedir. Yönetmeliğin amacı; belirli özelliklere sahip ambalajların

üretimi, ambalaj atıklarının çevreye vereceği zararın önlenmesi, ambalaj atıklarının

oluşumunun önlenmesi, önlenemeyen ambalaj atıklarının tekrar kullanım, geri dönüşüm

ve geri kazanım yolu ile bertaraf edilecek miktarının azaltılması ve ambalaj atıklarının

belirli bir sistem içinde kaynağında ayrı toplanması, taşınması, ayrıştırılması konularında

teknik ve idari standartların oluşturulması için gerekli prensip, politika ve programlar ile

hukuki, idari ve teknik esasların belirlenmesidir.


20

AMBALAJ ATIKLARININ BİRİKTİRİLMESİ

Ambalaj atıklarının biriktirilmesinde iki yöntem

kullanılmaktadır. Bunlardan birincisi poşetle yapılan

biriktirme yöntemi diğeri ise kumbara veya konteynerlerde

yapılan biriktirmedir.

Biriktirme yönteminin belirlenmesinde; güvenlik, tüketici

alışkanlıkları, konut yapıları, ekonomik yapı, yerleşim planı,

ambalaj miktarı, yol durumu gibi ölçütler dikkate

alınmaktadır. Yerleşim bölgesinde yapılacak ayrı toplama

çalışmalarında her iki yöntem birlikte veya ayrı ayrı

kullanılabilmektedir. Yerleşim bölgesi için hazırlanacak

ambalaj atığı yönetim planında bu yöntemlere ait bilgilere yer verilmelidir. O yerleşim

bölgesinde bulunan ambalaj atığı üreticilerinin tamamı, oluşturdukları ambalaj atıklarını

ambalaj atığı yönetim planında belirtildiği şekilde biriktirmek zorundadır. Ambalaj atığı

üreticisi; konut, hastane, fabrika, lokanta, büfe, resmi kurum, market, alış veriş merkezi,

satış noktası gibi ambalaj atığı oluşturan noktalardır.

Yönetmeliğe göre; kullanılacak poşetin (Şekil 2.9) veya

kumbara/konteynerin renkleri mavi renk olmalı,

üzerlerinde de ambalaj atıklarına ilişkin resimler ve

yazılar bulundurulmalıdır. Tüm ambalaj atıkları için

benimsenen renk Yönetmelikte mavi olmakla birlikte,

cam ambalaj atıklarının biriktirilmesi amacıyla

yerleştirilecek kumbaraların rengi yeşil/beyaz (Şekil

2.10) olabilmektedir.

AMBALAJ ATIKLARININ TOPLANMASI VE TAŞINMASI

Poşetlerde biriktirilen ambalaj atıkları kapıdan kapıya toplama yöntemi ile kumbaralarda

biriktirilen ambalaj atıkları ise bırakma merkezli toplama yöntemi ile toplanmaktadır. Bir

yerleşim bölgesinde bu yöntemlerden sadece birisi kullanılabildiği gibi, ikisi birden de

kullanılabilmektedir. Bu seçim o bölgedeki ambalaj atığı yönetim planına göre

yapılmaktadır.

Şekil 2.9 Ambalaj Atığı Torbası

Şekil 2.10 Cam Ambalaj Atığı Kumbarası


21

Kapıdan kapıya toplama yöntemi; ağırlıklı

olarak toplayıcının rol oynadığı, tüketicinin

pasif kaldığı ve tüketici tarafından diğer evsel

katı atıklardan ayrı bir poşette biriktirilen

ambalaj atıklarının belirli dönemlerle

toplanması şeklinde uygulanan bir yöntemdir.

Bırakma merkezli toplama yöntemi; ağırlıklı

olarak tüketicinin rol oynadığı, toplayıcının

pasif kaldığı ve tüketicinin ayırdığı malzemeleri

belirli bir mesafe kat ederek kumbara ya da

konteynerlere bırakması şeklinde uygulanan

bir yöntemdir (Şekil 2.11).

Yönetmeliğe göre ambalaj atıklarının toplanmasında

ambalaj atığı toplama araçlarının kullanılması

gerekmektedir. Bu araçlar mavi renkli olmalı ve

üzerlerinde ambalaj atığı toplama aracı ifadesinin yanı

sıra ambalaj atıklarına ilişkin resim ve yazılara yer

verilmesi gerekmektedir (Şekil 2.12). Yerleşim

bölgesinde oluşan ambalaj atığı toplama sisteminin

detayları hazırlanacak ambalaj atığı yönetim planında

belirtilmelidir. O yerleşim bölgesindeki ambalaj atığı

üreticilerinden kaynaklanan ambalaj atıkları, plan

doğrultusunda belirlenen sisteme uygun olarak hazır

edilmek ve teslim edilmek zorundadır.

Yönetmelikte 200 m²’den büyük kapalı alana sahip

marketler satış noktası olarak tanımlanmaktadır. Satış

noktaları, yüksek miktarlarda dış ambalaj atığının

oluşması ve her gün binlerce tüketicinin girip çıkması

nedeniyle ambalaj atıklarının toplanmasında önemli bir

role sahiptirler. Bu önemli rolleri itibariyle

yönetmelikle bazı sorumluluklar verilmiştir.

Sorumluluklardan bir tanesi, ambalaj atığı toplama

noktaları oluşturulmasıdır (Şekil 2.13).

Bu tür yerler tüketicilerin rahatlıkla görebileceği, üzerinde o yerleşim bölgesindeki

ambalaj atığı yönetim planına ait bilgilerin yer aldığı tüketicileri bilgilendirici görsel

ifadelerin bulunduğu toplama noktaları oluşturmakla yükümlüdürler. Satış noktaları, bu

Şekil 2.11 Ambalaj Atığı Kumbaraları

Şekil 2.12 Ambalaj Atığı Toplama Aracı

Şekil 2.13 Ambalaj Atığı Toplama Noktasına Bir Örnek


22

noktalarda toplanan ambalaj atıklarını ve ürünlerin dış ambalaj atıklarını planda

belirtilen lisanslı işletmeye vermek zorundadırlar.

5216 ve 5393 sayılı Belediye Kanunlarında; atıkların toplanmasından, taşınmasından ve

bertarafından sorumlu olan kuruluşun belediye olduğu belirtilmiştir. Bu doğrultuda

Yönetmeliğe göre, ambalaj atıklarının kaynakta ayrı olarak toplanmasından da birinci

derecede belediyeler sorumludur. Büyükşehir belediyelerinde ise ilçe ve ilk kademe

belediyeleri sorumludurlar.

2007 yılında yaklaşık 100 belediyede kaynakta ayrı toplama çalışması yürütülmektedir.

Yürütülen çalışmalar kapsamında bulunan konutlarda yaşayan nüfus 3.489.044 kişi

olmuştur. Bu nüfus toplam şehir nüfusunun yaklaşık % 7’sine tekabül etmektedir. İlk

bakışta oran olarak çok düşük görünse de toplanan ambalaj atığı miktarı itibariyle

yüksektir. Bunun yanı sıra kaynakta ayrı toplama çalışmalarının yürütüldüğü bölgelerde

bulunan sanayi nüfusu ve buralardan kaynaklanan ambalaj atığı miktarı

bilinmemektedir.

Türkiye genelinde kaynağında ayrı toplama çalışmaları 21 ilde, ambalaj atıkları

Yönetmeliğin tanımladığı şekilde yürütülmektedir. Ancak, yürütülen bu çalışmalar bazı

nedenlerden dolayı il genelinde yaygınlaştırılamamıştır.

Ülke ve il genelinde yaygınlaşamamanın başlıca nedenleri arasında; belediyelerin

kaynakta ayrı toplamaya gösterdikleri direnç, piyasaya sürenlerin tamamının kayıt altına

alınamamaları, ambalaj atığını toplayan işletmeler ile ayırma tesisi işletmecilerinin ayrı

toplamaya taraf olmamaları gelmektedir. Diğer bir neden ise lisanslı toplama, ayırma

tesislerinin kapasitelerinin düşük olmasıdır. Mevcut işletmelerin tek başına, bir ilde

oluşan ambalaj atığını toplayacak ve ayıracak idari, mali ve teknik kapasiteye sahip

olmaması da oldukça önemlidir.

AMBALAJ ATIKLARININ AYRIŞTIRILMASI

Ambalaj atıklarını geri kazanmak isteyen gerçek ve tüzel

kişiler Bakanlıktan lisans almak zorundadırlar. Maksat,

ambalaj atıklarını toplayan, ayıran ve geri dönüştüren

tesislerin belirli bir disiplin altında çalışmalarını

sağlamaktır.

Lisans, toplama-ayırma tesisi lisansı ve geri dönüşüm

tesisi lisansı olmak üzere iki şekilde verilmektedir. Bu

uygulamanın, önümüzdeki yıllarda toplama, ayırma ve

geri dönüşüm olmak üzere üç ayrı süreçte

Şekil 2.14 Ayırma Tesisi


23

değerlendirilmesi planlanmaktadır. Toplama ile ayırma mevcut uygulamada birbirine

bağlı olarak yürütülmektedir. Bu uygulamanın ilk etapta bu şekilde yapılamayışının

nedeni, ambalaj sektörünün altyapı kapasitesinin henüz istenen seviyeye gelmemiş

olmasıdır. Şekil 2.14 ve Şekil 2.15 ayırma tesislerine örnektir.

Lisans uygulaması ilk olarak 2003 yılında başlatılmıştır.

2003’ten 2007’ye kadar olan dört yıllık süreçte

Bakanlığımızca lisanslandırılan ayırma tesislerinin

yıllara göre artışı Şekil 2.16’da gösterilmiştir. Buna

göre, 2003 yılında 15 olan ayırma tesisinin sayısı, 2007

yılı itibariyle 81’e yükselmiştir.

AMBALAJ ATIKLARININ GERİ DÖNÜŞTÜRÜLMESİ

Toplanan, ayrıştırılan ambalaj atıklarının geri dönüşüm tesislerine gönderilerek

ekonomiye tekrar kazandırılması sağlanmaktadır. Geri dönüşüm tesisleri de

Bakanlığımızdan lisans almak zorundadırlar. Geri dönüşüm tesisi lisansı için; Yönetmelik

ekinde yer alan formlara uygun olarak hazırlanan dosya ile tesisin bulunduğu il çevre ve

orman müdürlüğüne başvuruda bulunulması

gerekmektedir.

Çoğunlukla su, meşrubat, sıvı yağ, sirke gibi sıvı

gıdaların piyasaya sürülmesi amacıyla kullanılan

PET ambalajından geri dönüşüm tesislerinde

elyaf elde edilmekte ve bu ürün bir çok sanayi

dalında kullanılmaktadır (Şekil 2.17).

Şekil 2.17 PET Ambalaj Atığından Elde Edilen Elyaf

Şekil 2.15 Ayırma Tesisi

20032004

20052006

2007

TAT

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

LİS

AN

SL

I T

OP

LA

MA

-AY

IRM

A T

ES

İSİ

SAYISI

YIL

TAT

20032004

20052006

2007

TAT

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

LİS

AN

SL

I T

OP

LA

MA

-AY

IRM

A T

ES

İSİ

SAYISI

YIL

TAT

Şekil 2.16 Lisanslı Ayırma Tesislerinin Sayısı


24

Süt, bakliyat, ketçap, mayonez, yoğurt, deterjan,

şampuan gibi ürünler için kullanılan PE ambalajlardan

geri dönüşüm tesislerinde granül yapılmakta ve bu

ikincil ürün bir çok sektöre hammadde olarak girdi

sağlamaktadır (Şekil 2.18).

Bira, meşrubat, salça, konserve, sıvı yağ gibi

ürünlerde kullanılan metal ambalajlar, geri

dönüşüm tesislerinde ergitme işlemine tabi

tutularak tekrar üretim sürecine alınmaktadır

(Şekil 2.19).

Ambalaj üretiminde ilk sırayı alan kağıt,

karton ambalaj atıkları kağıt geri

dönüşüm tesislerinde işlemden

geçirilmek suretiyle yeniden kağıt elde

edilmektedir. Bu işlem sonucunda

ekonomiye ciddi oranda girdi

sağlanmaktadır (Şekil 2.20).

2003 yılında başlatılan lisans uygulamasının dört yıllık sürecinde Bakanlığımızca

lisanslandırılan geri dönüşüm tesisi sayısı Şekil 2.21’de gösterilmiştir. Buna göre 2003

yılında 13 olan geri dönüşüm tesisi sayısı, 2007 yılı itibariyle 56’ya yükselmiştir.

Şekil 2.18 PE Ambalaj Atıklarından Elde Edilen Granül

Şekil 2.19 Metal Ambalaj Atığından Elde Edilen Külçeler

Şekil 2.20 Kağıt Ambalaj Atığından Elde Edilen Kağıt

20032004

20052006

2007

S1

0

10

20

30

40

50

60

LİS

AN

SL

I G

ER

İ D

ÖN

ÜŞ

ÜM

TE

SİS

İ S

AY

ISI

YIL

Şekil 2.21 2003'ten 2007'ye Lisanslı Geri Dönüşüm Tesisi Sayısı


25

Bu tesislerin 18’i kağıt geri dönüşüm tesisi, 6’sı cam geri dönüşüm tesisi, 55’i plastik geri

dönüşüm tesisi, 3’ü metal geri dönüşüm tesisi ve 2’si de kompozit geri dönüşüm

tesisidir. Şekil 2.22’de malzeme türlerine göre tesislerin sayısal dağılımları

gösterilmektedir.

Şekil 2.22’de görüldüğü üzere sayısal olarak ilk sırayı plastik geri dönüşüm tesisi

almaktadır. Bu, plastik ambalajın malzeme türünün PET, PE, PP, PS olmak üzere çok

çeşitli olmasından ve mevcut tesislerin de irili ufaklı küçük kapasiteli olmasından

kaynaklanmaktadır.

Lisanslı geri dönüşüm

tesislerinin kapasitelerine

göre dağılımları da Şekil

23’de gösterilmektedir.

Şekil 22’de sayısal olarak

ilk sırayı plastik geri

dönüşüm tesisleri alırken,

Şekil 2.23’de ilk sırayı

kağıt geri dönüşüm

tesisleri kapasite olarak

almaktadır. Lisanslı geri

dönüşüm tesisleri daha

çok Marmara, Ege,

Akdeniz ve kısmen de İç

Anadolu Bölgelerinde bulunmaktadır.

6

18

2355

Cam

Kağıt-Karton

Kompozit

Metal

Plastik

Şekil 2.22 Lisanslı Geri Dönüşüm Tesislerinin Malzeme Türlerine Göre Sayısal Dağılımları

90.268

1.717.562

1.127.787

46.2359.636

Cam

Kağıt-Karton

Kompozit

Metal

Plastik

Şekil 2.23 Lisanslı Geri Dönüşüm Tesislerinin Malzeme

Türlerine Göre Kapasitelerinin Dağılımı


26

EKONOMİK ARAÇLARIN BELİRLENMESİ

Yönetmelikte, ambalaj atıklarının kaynağında ayrı olarak toplanmasından esas olarak

belediyeler sorumlu tutulmakla birlikte, bu çalışmaların maliyetlerinin de piyasaya

sürenler tarafından karşılanmak zorunda olduğu belirtilmektedir. Kirleten öder

prensibine göre bu atığın sahibi onu piyasaya sürendir, dolayısıyla mali sorumluluk

ambalajlı ürünleri piyasaya sürenlere verilmiştir. Bir başka ifadeyle maliyetler marka

sahipleri tarafından karşılanmalıdır. Bunun için bazı hedefler getirilmiştir. Bu hedefler

Yönetmelikte de belirtildiği üzere, Tablo 2.11’de yıllar itibariyle verilmiştir.

Tablo 2.11 Ambalaj Atığı Geri Kazanım Oranları

Malzemeye göre yıllık geri kazanım hedefleri (%)

Yıllar Cam Plastik Metal Kağıt/Karton

2005 32 32 30 20

2006 33 35 33 30

2007 35 35 35 35

2008 35 35 35 35

2009 36 36 36 36

2010 37 37 37 37

2011 38 38 38 38

2012 40 40 40 40

Marka sahipleri; piyasaya sürdükleri ürünlerin, kullanım sonucu oluşan ambalaj atıklarını

yukarıda verilen hedefler doğrultusunda toplanmasını ve geri kazanılmasını sağlamakla

ve bunlarla ilgili masrafları da karşılamakla yükümlüdürler. Masraf; piyasaya sürmüş

oldukları ambalaj atıklarının kaynakta ayrı toplanmasını, uygulanan sistemler hakkında

tüketicilerin bilgilendirilmesini, eğitim çalışmalarının yürütülmesini yani ambalaj atığı

yönetim planının desteklenmesini ifade etmektedir. Ambalaj atığı yönetim planının

sürdürülebilir bir şekilde uygulanabilmesi için belediye (ki bunun taşeronu uygulamada

lisanslı toplama ayırma tesisi olmaktadır), tüketici ve piyasaya süren üçgeninin ayakları

yere sağlam olarak basmalıdır. Lisanslı işletme plana uygun toplama yapmalı, ambalaj

atığı üreticileri bu plana uygun olarak atıklarını biriktirip sisteme vermelidir. Sistem mali

boyuttan bakılınca kendi kendini döndürememektedir. O zaman tanımlanan bu sistemin

sürdürülebilmesi için piyasaya sürenin bunun bedelini ödemesi gerekmektedir.

Yönetmelikte de bu şekilde tanımlanmış piyasaya sürenlere bazı yükümlülükler

verilmiştir. Piyasaya sürenlerden, bir belgeleme dosyası hazırlanarak, bu dosyanın

kendileri tarafından her yıl Bakanlığa gönderilmesi istenmektedir. Bu belgeme

dosyasında o yıl ambalaj atıklarının toplanması için gerçekleştirdikleri eğitim faaliyeti,

kaynakta ayrı toplama faaliyeti ve bunlara ilişkin belgeler yer almaktadır.


27

Söz konusu piyasaya süren işletmelerin, bu faaliyetleri bireysel olarak yerine

getirmelerinin zor olacağı dikkate alınarak, diğer ülke uygulamalarında olduğu gibi, bir

endüstri kuruluşunun oluşumuna da Yönetmelikte yer verilmiştir. Piyasaya sürenlerin,

yükümlülüklerini daha etkin bir şekilde yerine getirebilmeleri amacıyla, bir araya gelerek

kâr amacı taşımayan tüzel kişiliğe haiz bir yapı oluşturabilmelerine imkan tanınmıştır.

Türkiye’de de buna benzer bir organizasyon kurulmuştur. Bu organizasyon,

Bakanlığımızdan yetki alan ÇEVKO (Çevre Koruma ve Ambalaj Atıklarını Değerlendirme

Vakfı İktisadi İşletmesi)’dir.

FİNANSMAN İHTİYACI

Ambalaj atıklarının yönetiminde, 1991 yılından günümüze kadar devam eden süreç

özellikle son üç yılda büyük bir ivme kazanarak gelişim göstermiştir. Tesislerin

işletmeciliği, lisans uygulaması ile birlikte amatör çalışmadan profesyonel çalışmaya

doğru yönlendirilmiş, Çevre Mühendisi çalıştırır duruma gelmiş, tesise giriş çıkışları kayıt

altına alınmış, alt yapı iyileştirilmiş, toplama ve taşıma ekipmanları arttırılmıştır. Bu

suretle Türkiye de yeni bir sektörün oluşması sağlanmıştır.

2003 yılına kadar tesislerin nerede oldukları kapasiteleri bilinmez iken, 2003’te 15 olan

ayırma tesisi, 2007 yılı itibariyle 81’e yükselmiştir. Ancak ülke nüfusu ve oluşan ambalaj

atığı miktarı dikkate alındığında bu sayının hızla artması beklenmektedir. Yine aynı

şekilde geri dönüşüm tesisleri 2003 yılında 13 iken, 2007 yılı itibariyle 56’ya yükselmiştir.

Mevcut haliyle yeter görünen tesisler, ülke geneli dikkate alındığında yetersiz olacaktır.

Bu değerlendirmeler ışığında, ambalaj atıklarının kaynakta ayrı toplaması ve toplanan

atıkların geri dönüşümü için ciddi oranda altyapı yatırımına ihtiyaç duyulacağı açıktır.

“Yüksek Maliyetli Çevre Yatırım Projeleri” raporunda ambalaj atıklarının kaynakta ayrı

toplanması için, 2008 yılından itibaren her yıl ülke olarak 41 milyon avro’luk bir altyapı

yatırımı gerektiği ortaya konulmuştur. Bu bedelin, özel sektör, piyasaya sürenler ve

belediyeler tarafından karşılanması gerekmektedir.

RAPORLAMA VE VERİ KAYIT SİSTEMİ

Ambalaj atıklarının sürdürülebilir yönetimini sağlamak için, sağlam temelli bir veri kayıt

sisteminin de oluşturulması gerekmektedir. Bu maksatla web tabanlı bir bilgisayar

programı kullanılmaktadır. Programın kullanıcıları; Bakanlık, piyasaya sürenler, ambalaj

üreticileri, lisanslı işletmelerden oluşmaktadır. 2008 yılında program 81 il çevre ve

orman müdürlüklerinin kullanımına da açılacaktır. Böylece uygulamanın daha etkin, hızlı


28

ve yerinden yönetimi sağlanmış olacak, il müdürlükleri de uygulamaya aktif olarak dahil

olacaktır.

Ambalaj üreticilerinden, üretilen ambalaj, ithal edilen ve ihraç edilen ambalaj miktarına

ilişkin malzeme türüne göre yıllık veriler ve bu ambalajların hangi firmalara verildiği

istenmektedir. Piyasaya sürenlerden, ürünlerin piyasaya sunumu sırasında kullanılan

ambalaj, ithal edilen ve ihraç edilen ambalaj miktarına ilişkin malzeme türüne göre yıllık

veriler istenmektedir. 2005 yılından itibaren, ambalaj üreticilerinden, ambalajlı ürünleri

piyasaya sürenlerden ve lisanslı işletmelerden ambalaj üretim, satış ve geri dönüşüm

miktarları gibi tüm veriler bu programda kayıt altına alınmaya başlanmıştır.

Yönetmelikte ambalaj üreticisi ile piyasaya sürenlere ekonomik işletme ifadesi

kullanılmaktadır. Bakanlığımızca kayıt altına alınan ekonomik işletmelerin sayısal artışı

Şekil 2.24’de gösterilmiştir. Buna göre Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği

çerçevesinde 2005 yılında Bakanlığımıza kayıtlı olan ekonomik işletme sayısı 926 iken

2006’da yaklaşık 2.500’e, 2007 yılında 3.600’e, 2008 yılında 3.900’e yükselmiştir.

2005 yılında programa yapılan girişler, tamamen Bakanlık tarafından yapılmıştır. Ancak

2006 yılından itibaren ambalaj üreticilerine ve piyasaya sürenler Bakanlık tarafından

verilen kullanıcı kodu ve şifre ile kendilerinin girmeleri sağlanmıştır.

Programın bir diğer kullanıcısı olan; lisanslı toplama ayırma tesisleri ve geri dönüşüm

tesisleri her ay Bakanlığımız veri kayıt sistemine, tesislerine gelen, ayrıştırılan, işlenen ve

satılan ambalaj atıklarına ait bilgileri göndermektedirler.

Şekil 2.24 Bakanlığımıza Kayıtlı Ekonomik İşletme Sayısı


29

2005 ile 2007 yılları arasında üretilen, piyasaya sürülen ve geri kazanılan ambalaj ve

ambalaj atıklarına ilişkin veriler Şekil 2.25’de gösterilmektedir. Bakanlığımız tarafından

2008 yılında, ilk defa bir uygulama gerçekleştirilecektir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)

ile yapılan görüşmeler sonucunda ambalaj ve ambalaj

atıklarına ait veriler artık Bakanlığımız tarafından yıllık bültenler halinde

resmi olarak yayınlanmaktadır. İlk olarak, 2008 yılının Şubat ayının son günü,

2005 yılına ait veriler resmi olarak yayınlanmıştır. Bu istatistiklere

www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/ambalaj adresinden ulaşılabilmektedir. 2009

yılında; 2006 yılının resmi verileri, 2010 yılında ise 2007 yılının verileri yayınlanacak ve

bu yıldan itibaren de mevcut veriler iki yıl arayla yayınlanacaktır.

BELİRLENEN HEDEFLERE ULAŞABİLMEK İÇİN YAPILMASI GEREKENLER

2008 ile 2012 yılları kapsayan Atık Yönetimi Eylem Planında, ambalaj atıklarına ilişkin il

bazında hedefler belirlenirken; yukarıda verilen 2005 ile 2007 arasındaki veriler temel

olarak alınmış ve ileriye dönük tahminler yapılmıştır. Büyükşehir belediyelerinde oluşan

ambalaj atığının, % 40 – 45’inin kaynakta ayrı olarak toplanacağı hesaplanmıştır.

0

1.000.000

2.000.000

3.000.000

4.000.000

5.000.000

6.000.000

7.000.000

2005 2006 2007

YIL

TO

PL

AM

AM

BA

LA

J A

TIK

LA

RI

MİK

TA

RI

(TO

N)

Üretilen Amb.Mik.(Ton)

Piyasaya Sürülen

Amb.Mik.(Ton)

Geri Kazanılan Amb.Atık. Mik.

(Ton)

Şekil 2.25 Toplam Ambalaj ve Ambalaj Atığı Verileri

http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/ambalaj


30

Şekil 2.26 Yıllara göre oluşması beklenen ambalaj atığı miktarı

Sanayiden kaynaklaşan ambalaj atığı miktarı ile konutlardan kaynaklanan ambalaj atığı

miktarı tam olarak bilinmemektedir. Ancak ilerleyen yıllarda mevcut veri kayıt sistemi,

bu ayrımı yapabilecek şekilde revize edilecektir.

İl bazındaki hedeflerin tutturulabilesi için bu yatırımların sorumlu taraflarca yapılması

gerekmektedir.

Satış noktaları, reyonlarınla çok çeşitli ürünleri satmaları itibariyle piyasaya süren

işletmelerin kayıt altına alınmaları konusunda da büyük bir role sahiptirler. Bu önemli

rolleri itibariyle yönetmelikle satış noktalarına bazı sorumluluklar verilmiştir Satış

noktaları sisteme kayıtlı olmayan firmaların ürünlerini reyonlarında satmamak gibi bir

uygulama ile sorumlu tutulmaktadırlar Bu sorumluluk, satış noktaları aracılığıyla satılan

markaların Yönetmelik kapsamında sorumluluklarını yerine getirip getirmedikleri

konusunda bir tür piyasa denetimi yapmaları şeklindedir. Bu denetimle haksız rekabetin

önlenmesi ve sorumlu işletmelerin hepsinin kayıt altına alınması amaçlanmaktadır. 2008

yılında il çevre ve orman müdürlükleri aracılığıyla piyasaya sürenlerin kayıt altına

alınmaları sağlanacaktır.


31

III Tıbbi Atıklar

Sağlık kuruluşlarından kaynaklanan atıklar, evsel katı atıkların dışında havada, suda ve

toprakta kalıcı özellik gösteren ve ekolojik dengeyi bozan atıklar olduğundan tehlikeli ve

zararlı atık sınıfına girmekte ve bu tür atıkların üretim, taşıma, depolama ve bertarafına

ilişkin özel önlemler alınması gerekmektedir.

Diğer bütün kuruluşlarda olduğu gibi sağlık kuruluşlarında da her geçen gün atık miktarı

verdikleri hizmet ölçüsünde hızla artmaktadır. Bu artışın neden olabileceği tehlike

risklerinin ortadan kaldırılması için gerekli önlemlerin alınarak toplamadan bertarafa

kadar yönetim aşamalarının belirlenmesi gerekmektedir.

Türkiye’de tıbbi atıkların güvenli yönetimiyle ilgili esaslar, Bakanlığımız tarafından

hazırlanan ve 22 Temmuz 2005 tarih ve 25883 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak

yürürlüğe giren “Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” ile belirlenmiştir.

Yönetmeliğe göre genel olarak atıkların kaynağında ayrı toplanması ve geçici

depolanması sorumluluğu sağlık kuruluşlarının, atıkların geçici atık depolarından alınarak

taşınması, sterilizasyon işlemine tabi tutulması ve bertaraf edilmesi konularındaki

sorumluluklar ise belediyelere aittir.

TIBBİ ATIK MİKTARI

Türkiye’deki devlet ve özel hastanelerden kaynaklanan çöpün fiziksel kompozisyonunu

belirlemek amacıyla Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından 1995 yılında “Hastane Çöp

Kompozisyon Araştırması” yapılmıştır.

Devlet ve özel hastanelerden çıkan toplam katı atık miktarı, fiziksel kompozisyon dağılımı

açısından incelendiğinde, devlet hastanelerinde yatak başı günlük 1,92 kg. tıbbi, 0,38 kg.

evsel katı atık ve 0,09 kg geri kazanılabilir madde olmak üzere toplam 2,39 kg atık

oluşurken, özel hastanelerde 2,01 kg. tıbbi, 1,35 kg. evsel katı atık ve 0,98 kg. geri

kazanılabilir madde olmak üzere toplam 4,34 kg atık oluştuğu belirlenmiştir.

Poliklinik başı günlük tıbbi katı atık miktarı ise devlet hastanelerinde 0,05 kg, özel

hastanelerde 0,18 bulunmuştur.

Bakanlığımız tarafından Ülkemizde hem toplam, hem de il bazında oluşan tıbbi atık

miktarının belirlenmesi için Devlet İstatistik Enstitüsü ve Sağlık Bakanlığının da verileri


32

kullanılarak bir çalışma yapılmıştır. Tıbbi atık miktarı belirlenirken yataklı tedavi

kurumları ile yataksız tedavi kurumlarında oluşan tıbbi atık miktarları ayrı ayrı

hesaplanmıştır.

Şekil 2.27 Yataklı Tedavi Kurumlarının Kuruluşlara Göre Dağılımı

(Yataklı Tedavi Kurumları İstatistik Yıllığı, Sağlık Bakanlığı, 2005)

Şekil 2.28 Yatak Kapasitesinin Kurum/Kuruluşlara Göre Dağılımı

(Yataklı Tedavi Kurumları İstatistik Yıllığı, Sağlık Bakanlığı, 2005)

113.764

29.014 14.729

8.787 1.225

Sağlık Bakanlığı

Üniversite Özel MSB Diğer Kamu

795

53

293

42 15

Sağlık Bakanlığı

Üniversite Özel MSB Diğer Kamu


33

Sağlık Bakanlığı’nın 2005 yılı verilerine (Sağlık Bakanlığı, Yataklı Tedavi Kurumları

İstatistik Yıllığı, 2005) göre Ülkemizdeki toplam hastane sayısı 1198, bu hastanelerdeki

toplam fiili yatak sayısı ise 167.519’dur. 2005 yılı verilerine göre yataklı tedavi

kurumlarının kuruluşlara ve hastanelerin yatak kapasitelerine göre dağılımı Şekil 2.27 ve

2.28’de gösterilmektedir. İllere göre yatak doluluk oranları dikkate alınarak yapılan

hesaplamalar sonucu yataklı tedavi kurumları ile ayakta tedavi hizmeti veren sağlık

kuruluşlarından günde 238,26 ton yılda ise 86.968,3 ton. tıbbi atık oluşmaktadır (Tablo

2.12).

Tablo 2.12 2007 yılında yataklı ve ayakta tedavi hizmeti veren sağlık kuruluşlarında

oluşan tıbbi atık miktarı

Tıbbi Atık Miktarı

(ton/gün)

Tıbbi Atık Miktarı

(ton/yıl)

Yataklı Tedavi Kurumları 212,58 77593,21

Ayakta Tedavi Hizmetleri 25,68 9375,09

TOPLAM 238,26 86968,3

TIBBİ ATIK MİKTARI PROJEKSİYONU

Tıbbi atık miktarının, Sağlık Bakanlığı tarafından yapılması planlanan yeni yatak

yatırımlarına paralel olarak 2012 yılında 113.274 tona ulaşacağı tahmin edilmektedir.

Bakanlığımız tarafından önümüzdeki yıllarda Ülkemizde oluşması tahmin edilen tıbbi atık

miktarının belirlenmesine yönelik olarak bir çalışma yapılmıştır. Bu noktada 2012 yılına

kadar yıllar itibari ile oluşması tahmin edilen tıbbi atık miktarları aşağıda grafik olarak

gösterilmektedir.

Yıllara Göre Tıbbi Atık Oluşumu (ton/yıl)

83261,8 86968,392090,3 96981,2

104011,5 108481113274,2

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Yıllar

Miktar

Şekil 2.29 2006-2013 yılları arası tıbbi atık projeksiyonu


34

Tıbbi atık projeksiyonunda, Sağlık Bakanlığı tarafından önümüzdeki yıllarda yapılması

planlanan ilave yatak yatırımları esas alınmıştır. Devlet Planlama Teşkilatı tarafından

hazırlanan ve 2007-2013 yılları arasını kapsayan 9. Kalkınma Planı’nın “Sağlık

Hizmetlerinde Hedefler” başlıklı 6.15 nolu tablosunda 2013 yılına kadar toplam 39.430

adet ilave yatak yatırımının yapılmasının planlandığı belirtilmektedir (Tablo 2.13).

Tablo 2.13 2007-2013 arası yapılması planlanan ilave yatak sayıları

Yıllar Yatak Sayısı (Adet)

2008 5328

2009 10862

2010-2012 14616

2013 8624

Toplam 39430

Tıbbi atık projeksiyonunun yapılmasında ilave yatak sayılarının yanı sıra, ortalama yatak

doluluk oranı % 65, poliklinik hizmetlerindeki yıllık artış oranı ise % 15 olarak kabul

edilmiştir.

TIBBİ ATIKLARIN TOPLANMASI

Sağlık kuruluşlarında oluşan atıklar, tıbbi atıklar, tehlikeli atıklar, evsel nitelikli atıklar ve

ambalaj atıkları olarak sınıflandırılmakta ve birbirleri ile karışmadan kaynağında ayrı

olarak özel torba ve kutular ile toplanmaktadır.

Yönetmeliğe göre; tıbbi atıklar kaynağında kırmızı renkli, üzerlerinde “Uluslararası

Biyotehlike” amblemi ile “DİKKAT TIBBİ ATIK” ibaresi bulunan özel plastik torbalarda ayrı

biriktirilirler. Tıbbi atıkların bir alt grubu olan kesici ve delici atıklar ise diğer tıbbi

atıklardan ayrı olarak özel plastik veya lamine kartondan yapılmış, üzerlerinde aynı uyarı

işaretleri bulunan özel kutular içinde toplanmaktadır.


35

TIBBİ ATIKLARIN GEÇİCİ DEPOLANMASI

Sağlık kuruluşlarında toplanan atıklar, belediye tarafından alınıncaya kadar geçici atık

deposu veya konteynırlar içinde geçici olarak depolanmalıdır. Atıklar bu depolarda veya

konteynırlarda en fazla 48 saat bekletilebilir. Geçici atık deposu içindeki sıcaklığın

4oC’nin altında olması durumunda bekleme süresi bir haftaya kadar uzayabilecektir.

TIBBİ ATIKLARIN TAŞINMASI

Tıbbi atıkların geçici atık depoları ve konteynırlar ile küçük kaynaklardan alınarak

bertaraf tesisine taşınmasından büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, diğer yerlerde

ise belediyeler ile yetkilerini devrettiği kişi ve kuruluşlar sorumludur.

Tıbbi atıkların taşınmasının özel olarak dizayn

ve imal edilmiş araçlarla yapılması

gerekmektedir. Tıbbi atık taşıma araçları için

ilgili valilikten taşıma lisansı alınması

gerekmektedir. Bu kapsamda il çevre ve orman

müdürlüklerimiz tarafından 31.12.2007 tarihi

itibari ile 45 ilde 84 belediye ve firmaya ait 140

adet araca tıbbi atık taşıma lisansı verilmiştir.

TIBBİ ATIKLARIN BERTARAF EDİLMESİ

Gerek 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, gerekse de Tıbbi Atıkların Kontrolü

Yönetmeliği gereğince tıbbi atıkların bertaraf edilmesi ile ilgili yükümlülükler

büyükşehirlerde büyükşehir belediyelerine, büyükşehir belediyesi olmayan yerlerde ise

belediyelere verilmiştir. Söz konusu hizmetler doğrudan belediyeler tarafından

verilebildiği gibi, gerek hizmet alımı, gerek uzun süreli ihaleler, gerekse de yap-işlet

modeliyle belediyelerin gözetiminde özel sektör tarafından da yapılabilmektedir.

Tıbbi atıklar düzenli depolanarak veya yakılarak bertaraf edilmekte veya sterilizasyon

işlemine tabi tutularak zararsız hale getirilmektedir.


36

TIBBİ ATIKLARIN DÜZENLİ DEPOLANMASI

Tıbbi atıklar, depo tabanı Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’ne uygun olarak inşa

edilmiş depolama sahalarında düzenli depolanarak bertaraf edilebilirler. Ancak

Ülkemizde bu özelliklere haiz tıbbi atık düzenli depolama sahası sayısı sınırlıdır.

Bakanlığımız verilerine göre Ankara, Bursa, İzmir, Gaziantep, Denizli, Malatya ve Erzincan

illerinde yılda toplam 21.646 ton tıbbi atık mevzuata uygun olarak düzenli depolanmak

suretiyle bertaraf edilmektedir (Tablo 2.14). Bu rakam Ülkemizde oluşan toplam tıbbi

atığın yaklaşık %25’ine karşılık gelmektedir.

Tablo 2.14 Tıbbi Atıklarını Düzenli Depolayarak Bertaraf Eden İller

SIRA

NO İL

TIBBİ ATIK MİKTARI BERTARAF

YÖNTEMİ TESİS SAHİBİ

kg / gün kg / yıl

1 ANKARA 24.945,04 9.104.939,40 Düzenli

Depolama

Ankara Büyükşehir

Belediyesi

2 BURSA 8.320,94 3.037.144,85 Düzenli

Depolama

Bursa Büyükşehir

Belediyesi

3 İZMİR 14.464,19 5.279.430,32 Düzenli

Depolama

İzmir Büyükşehir

Belediyesi

4 GAZİANTEP 4.949,62 1.806.611,45 Düzenli

Depolama

Gaziantep

Büyükşehir

Belediyesi

5 DENİZLİ 2.954,79 1.078.498,81 Düzenli

Depolama Denizli Belediyesi

6 MALATYA 2.891,64 1.055.448,41 Düzenli

Depolama Malatya Belediyesi

7 ERZİNCAN 778,32 284.085,29 Düzenli

Depolama Erzincan Belediyesi

TOPLAM 59.304,54 21.646.158,53


37

Bunun dışında kalan 47.866 ton tıbbi atık ise (toplam tıbbi atığın %55’i) evsel atık

depolama sahalarının ayrı bir yerinde açılan çukurlarda üzerleri sönmemiş kireç ile

kaplanmak suretiyle gömülmektedir.

TIBBİ ATIKLARIN YAKILMASI

Yakma, tıbbi atıkların bertarafında en güvenli yöntem olmakla birlikte, Ülkemizde şu

anda İzmit Büyükşehir Belediyesi İzmit Atık ve Artıkları Arıtma ve Yakma Değerlendirme

A.Ş. (İZAYDAŞ) ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi İstanbul Çevre Koruma ve Atık Mad.

Değ. San. ve Tic. A.Ş. (İSTAÇ A.Ş.) Tıbbi Atık Yakma Tesisleri tıbbi at�

Documents

Atık Yönetimi Eylem Planı - TurkeyComposts.orgturkeycomposts.org/dosya/.../COB_Atik_Yonetimi_Eylem_Plani_2008-20… · Çevre ve Orman Bakan ... Bu eylem planında, Ulusal Mevzuatımız,