ARCHIVAL PRACTICE 15Publisher:

Arhiv Tuzlanskog kantonaDrutvo arhivskih zaposlenika

Tuzlanskog kantona

For Publisher:dr. Izet aboti

Organisational Board:dr. Izet aboti (president),

Eefa Begovi, Nijaz Brbutovi, dr. Walter Brunner, Marijana Galui, Tunjo ordi,

Omer Zuli, dr. Azem Koar,dr. Peter Pavel Klasinc, dr. Sead Selimovi, dr. Izet aboti.

Editors:Sejdalija Gui, dr. ivana Hebeli, Selma Isi, dr. Azem Koar, dr. Miroslav Novak, dr. Sead

Selimovi, dr. Izet aboti, Omer Zuli, dr. Peter Wiesfl ecker

Editor-in-Chief:dr. Izet aboti

Editor:dr. Azem Koar

Lektor:Hatida Fetahagi

Proff Readers:Eefa Begovi

Nermana HodiSelma Isi

English Translation:Adnan Tinji

Print:OFF-SET

For OFF-SETSadika Muri

Edition:500 copies

Ministry of Education, Culture and Sport of Tuzla Podrinje Canton has given approval No 10/1-452-20-2/98, on May 8.1998. to publish

this magazine.

Sead of the Editorial Board Archives Canton Tuzla,Franjo Leder 1, 75000 Tuzla,Tel/fax + +387 35 252 620e-mail: arhiv.tk@bin.net.ba

ARHIVSKA PRAKSA 15Izdavai:

Arhiv Tuzlanskog kantonaDrutvo arhivskih zaposlenika

Tuzlanskog kantona

Za izdavae:dr. Izet aboti

Organizacioni odbor:dr. Izet aboti (predsjednik), Eefa Begovi, Nijaz

Brbutovi, dr. Walter Brunner, Marijana Galui, Tunjo ordi, Omer Zuli, dr. Azem Koar, dr. Peter Pavel

Klasinc, dr. Sead Selimovi.

Redakcija:Sejdalija Gui, dr. ivana Hebeli, Selma Isi, dr. Azem Koar, dr. Miroslav Novak, dr. Sead

Selimovi, dr. Izet aboti, Omer Zuli, dr. Peter Wiesfl ecker

Odgovorni urednik:dr. Izet aboti

Urednik:dr. Azem Koar

Lektor:Hatida Fetahagi

Korektori:Eefa Begovi

Nermana HodiSelma Isi

Prevod na engleski jezik:Adnan Tinji

tampa:OFF-SET

Za tampariju:Sadika Muri

Tira:500 primjeraka

Saglasnost za izdavanje asopisa dalo je Ministarstvo za obrazovanje, nauku, kulturu i sport Tuzlanskog kantona pod brojem 10/1-452-20-2/98, od 08.05.1998. godine.

Sjedite Redakcije je u Arhivu Tuzlanskog kantona,Franje Ledera 1, 75000 Tuzla,Tel/fax: ++387 35 252 620e-mail: arhiv.tk@bih.net.ba

UDK 930.25 ISSN 1512-5491

ARHIVSKA PRAKSAARCHIVAL PRACTICE

ARHIVSKA PRAKSA, GOD. 15/2012, STR.1-680 TUZLA, 2012.

15

SADRAJ

UMJESTO PREDGOVORA ................................................................................... 1INTRODUCTORY REMARKS .............................................................................. 5

I ARHIVISTIKA I ARHIVSKA STRUKA ............................................... 9

Stanislava BLAEVI Zanimanje arhivist-aktuelnost ili ne! ..................................................................... 11 Almira ALIBAI Obrazovan arhivski kadar kao neophodan preduslov za uspjeh arhivske struke sluaj u Bosni i Hercegovini .............................................................................. 23 Selma ISI Obrazovanje i edukacija arhivista i multidisciplinarna znanja ............................. 31 Omer ZULIUticaj strune osposobljenosti arhivara na ureenost arhivskog poslovanja - primjer organa lokalne samouprave na podruju Tuzlanskog kantona ................. 39 Kristijan KARAJI Djelatnici zadueni za gradivo kategoriziranih stvaratelja - struktura i struna osposobljenost ........................................................................................................ 49

Svetlana PEROVI-IVOVIEdukacija konzervatorsko-restauratorskog kadra u oblasti zatite pisanog kulturnog naslea u Srbiji ........................................................................ 63 Dr. Peter Pavel KLASINC, doc.Master studij arhivistike i dokumentologije (nova i dopunska znanja za arhivski struni rad u profesionalnim arhivima i arhivskim slubama kod stvaralaca arhivske i dokumentarne grae) ............................................................................ 75

Dr. Azem KOARArhivistiko znanje u programima visokog obrazovanjaBosne i Hercegovine .............................................................................................. 87

Dr. sc. Izet ABOTI, doc.Projekat: Arhivska praksa u funkciji edukacije arhivskih kadrova ................. 101

Hatida FETAHAGIStruno-nauni sadraji Drutva arhivskih zaposlenika Tuzlanskog kantona kaovaan podsticaj edukaciji arhivskih kadrova ....................................................... 119 Saneta ADROVIDoprinos godinjih postdejtonskih arhivskih savjetovanja unapreenju arhivske djelatnosti Bosne i Hercegovine ........................................................................... 131 Bojana ARISTOVNIK, Mojca HORVAT, Pedagoka djelatnost u Historijskom arhivu Celje i Pokrajinskom arhivu Maribor............................................................................................................................... 139 Ljiljana RADOVACReforme obrazovnog sistema u Habsburkoj monarhiji za vreme vladavine Marije Terezije (1740. -1780.) ........................................................................................... 161

II

Marija TODOROVI Primarna zatita javne arhivske grae u Republici Srbiji na osnovu predloga zakona o arhivskoj grai i arhivskoj slubi .......................................................... 171

Dr. Aco ANGELOVSKI Stanje i zatita registraturne grae imalaca, koji se nalaze u fazi statusnih promjena (steaj, likvidacija, privatizacija, reorganizacija) ............................... 181

Chiara ARTICO Privatizacija javnih ekonomskih subjekata i njen uticaj na konzervaciju i zatituarhivske grae ...................................................................................................... 191

Ivana POSEDI Problematika vrednovanja arhivskog i registraturnog gradivaizvan arhiva .......................................................................................................... 209

Lenka PAVLKOV, Mria MUNKOV Zatita registraturne grae u sluajevima likvidacije ili bankrota u Republici Slovakoj .............................................................................................................. 217

Dr. Gorazd STARIHAArhivska graa privrednih preduzea u steaju i likvidaciji ............................... 221

Jugoslav VELJKOVSKI Problematika zatite i preuzimanja arhivske grae registratura u steaju (iskustva Istorijskog arhiva Grada Novog Sada) ................................................................ 233 - 25. .............................................................................................................. 243

eljko MARKOVISudbina i status nepreuzete arhivske grae bivih drutveno-politikih organizacija u SFRJ .................................................................................................................. 253

Mag. Gaper MID, arko TRUMBL Evidentiranje arhivske grae u inostranstvu ....................................................... 261

III

Dr. Miroslav NOVAK Metode oblikovanja nivoa popisa, u skladu sa ISAD (g) standardom ................. 269

Sinia DOMAZET Izazovi digitalne prezervacije .............................................................................. 287

Dr. sc. ivana HEBELI, doc. , Nikola MOKROVI, Aleksandar RADNI, Informacijski sustav DOCUMENTE .................................................................... 295

Mr. Leila SMAJLOVI Znaaj informacijskih sistema za razvoj arhivistike ............................................ 305

Adnan TINJI Open Source Software za arhive iskustva Arhiva Tuzlanskog kantona ............. 311

Dr. Alenka AUPERL, van. prof., mag. Zdenka SEMLI-RAJHZnaaj podruja identifi kacije popisnih jedinica i sadrajaprema standardu ISAD (g) u slovenskoj bazi podataka Sira_net ....................... 323

Monika PKOVArhivski standard ISAD(g) i situacija u slovakoj arhivistici .............................. 335

Mag. NADA IBEJ ISO/TR 13028:2010 informatika i dokumentacija upotreba smjernica za digitalizaciju dokumenata .................................................................................... 343

Nina GOSTENNIK Upotreba mree 2.0 u arhivskim institucijama - primjer Pokrajinskog arhiva Maribor ................................................................................................................ 353

Dr. sc. Draen KUEN Vanost intelektualne zatite integriteta arhivskog fonda kod imatelja koji su u fazi statusnih promjena ............................................................................................... 367

Nenad EGULJEV Fotografi ja kao istorijski dokument (Formiranje zbirke fotografi ja u Dokumentacionom centru Nikola Mirkov) ...................................................... 373

Katarina MARKOVI, Svetlana LJUBLJANACIskustvo pri radu na korienju arhivske grae u javne i privatnopravne svrhe ............................................................................................................................... 381

Jovan P. POPOVI Mesto i uloga graanina u procesu koritenja arhivske grae sa posebnim osvrtom na moralna naela, zakonske norme i pravne praznine ....................................... 389

Zoran VUKELI Uloga arhiva u Zakonu o vraanju oduzete imovine i obeteenjuu Republici Srbiji ................................................................................................. 401

Slobodanka CVETKOVI, mr. Ljubinka KODRI, Iskorak u javnost izlobena delatnost arhiva .................................................... 407

Amela BEDAKOVINajvanija sporedna djelatnost Arhiva - rad sa strankama ................................. 425

Danijela BRANKOVI Istorijski i lingvistiki aspekti arhivske grae na njemakom jeziku iz 18. i prve polovine 19. veka .................................................................................................. 429

Nenad PREDOJEVIDoprinos izdavako-izlobene delatnosti popularizaciji arhivskih ustanova i strukovnog udruenja (DARV)u Vojvodini ........................................................... 437

II IZ DRUGIH ASOPISA ....................................................................... 449

Zdenka SEMLI-RAJH,Arhivsko zakonodavstvo kao preduvjet za uspjeno obavljanje arhivske djelatnosti............................................................................................................................... 451

III GRAA ............................................................................................... 463

Dr. Safet BANDOVI, Ratovi i deosmanizacija Balkana (1912.-1913.) .................................................. 465

Mina KUJOVI Incident pred damijom u Gornjoj Tuzli decembra 1880. godine ........................ 499

Dr. sc. Sead SELIMOVI, doc.kolstvo u Bijeljini za vrijeme Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (1918.-1929. godine) ................................................................................................................. 505

Mr. sc. Salkan UIANIN, dr. sc. Adnan VELAGI, doc. Djelatnost hrvatske nacionalne omladine na podruju Bosne i Hercegovine u vrijeme Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca ...................................................... 531

Esaf LEVIRad Sreskog erijatskog suda Tuzla 1938. godine .............................................. 551

Nermana HODIAnalitiki inventar: Srpsko pjevako drutvo NJEGU Tuzla ...................... 559

Eefa BEGOVI,Sumarni inventar: Narodni odbor optine Lukavica (1952.-1958.) ................... 569

Elma DERVIBEGOVIasopis Vatan, kao historijski izvor (1884.- 1897.) ............................................. 575

IV PRIKAZI I OCJENE ........................................................................... 583

Esaf LEVIZbornik radova Tehnini in vsebinski problemi klasinega in elektronskega arhiviranja, Pokrajinski arhiv Maribor, Maribor 2012., str. 661. ........................ 585

Selma ISIAtlanti, 21, Revija za modernu arhivsku teoriju i praksu, Intitut arhivistikih znanosti, Trst-Maribor, Trst 2011., str. 429 .......................................................... 589

Nermana HODI Glasnik arhiva i arhivistikog udruenja Bosne i Hercegovine, XLI/2011., Sarajevo 2011., Str. 306 ...................................................................................... 595

Omer ZULI,ARHIVSKI ZAPISI, asopis za arhivsku teoriju i praksu, godina XVIII, broj 2, Dravni arhiv Crne Gore, Cetinje 2012., str. 273. ............................................... 599

Dr. sc. Izet ABOTI, doc.Muhidin Pai, STARE TUZLANSKE PORODICE, BZK Preporod Opinsko drutvo Tuzla, Tuzla 2012, str. 318. ......................... 603

Eefa BEGOVIVODI KROZ ARHIVSKE FONDOVE I ZBIRKE ARHIVA TUZLANSKOG KANTONA, Izdava JU Arhiv Tuzlanskog kantona i Drutvo arhivskih zaposlenika Tuzlanskog kantona, Tuzla, 2012., 427 str. .......................................................... 615

Nijaz BRBUTOVIMr. Kemal Nurki i Dr.sc. Izet aboti, TAPU ZABIT DEFTERI GRADAAC DEFTER NEKRETNINA GRADAAC IZ 1875. (1292.h.godine), Izdavai: Arhiv Tuzlanskog kantona, Opina Gradaac, Drutvo arhivskih zaposlenika Tuzlanskog kantona, Tuzla 2011, str. 125. .......... 619

Hadija HADIABDI Adnan Jahi, ISLAMSKA ZAJEDNICA U BOSNI I HERCEGOVINI ZA VRIJEME MONARHISTIKE JUGOSLAVIJE (1918-1941), Bonjaka nacionalna zajednica za Grad Zagreb i Zagrebaka upanija, Islamska zajednica u Hrvatskoj, Medlis Islamske zajednice Zagreb, Zagreb 2010., str.664. ............................................. 623

Senad BEGOVI Jan Kempenaers, Spomenik: The end of history, Roma publications, Amsterdam 2010. str. 72. ......................................................................................................... 627

Elvir SELIMOVI Suoavanje s jugoslavenskim kontroverzama: inicijativa naunika. (Priredili: Charles W. Ingrao i Thomas A. Emmert), Sarajevo, Baybook: 2010, 435 str. ....................................................................... 629

V IZVJETAJI .......................................................................................... 633 Adnan TINJI,Kulturno obrazovna djelatnost Arhiva Tuzlanskog kantona u toku 2011. godine............................................................................................................................... 635

Eefa BEGOVI,Zapisnik o toku 24. savjetovanja Arhivska praksa 2011.,Tuzla, 6. i 7. oktobar 2011. godine (Hotel Tuzla) ............................................ 645

Hatida FETAHAGIPromocija publikacija Arhiva Tuzlanskog kantona na 3. meunarodnom sajmu knjiga u Tuzli, 24. i 25. maja 2012. (Mercator Tuzla) ............................... 651

Sejdalija GUIIzvjetaj sa Meunarodne konferencije arhivistikih udruenja Bosne i Hercegovine, Hrvatske i Slovenije, Biha, Bosna i Hercegovina, 10. i 11. 05. 2012. godine ................................................................................................................... 655

Mr. sc. Salkan UIANIN, Zenita FAZLINauni skup Pedagoki i nauni rad prof. dr. Azema Koara,Motel Rudar u Tuzli, 19. 11. 2011. godine ....................................................... 659

Omer ZULIPromocija knjige AHOVII 1924. Kad su vakat kaljali insani autora akademika dr. erbe Rastodera Tuzla, 28. april 2012. godine ............................ 665

1UMJESTO PREDGOVORA

Trajanje jednog asopisa punih petnaest godina je potvrda njegove potrebnosti, kvalitete i istrajnosti na planu unapreenja struke i nauke. asopis Arhivska praksa, punih petnaest godina svojim sadrajima daje doprinos unapreenju raznih aspekata arhivske struke, a posebno njene praktine komponente. U vremenu od petnaest godina asopis je postao prepoznatljiv struni i nauni arhivski sadraj, ne samo u Bosni i Hercegovini, ve i u okruenju. asopis je dio vanog projekta Arhivska praksa, koji u posljednjih petnaest godina prati meunarodno savjetovanje pod istovjetnim nazivom, na kojem se okupljaju arhivski i informatiki strunjaci iz dvadesetak zemalja Evrope. Na stranicama dosadanjih petnaest brojeva asopisa svoja razmiljanja predstavilo je oko 200 vrsnih arhivskih i informatikih strunjaka, na vie od 6000 stranica teksta. Na stranicama asopisa predstavljeni su za arhivsku struku vani i prijeko potrebni sadraji, kojim su se otvarala aktuelna pitanja sa kojima se sretala arhivska struka, s ciljem da se da odgovor na ista, te valjano usmjeri tok arhivske struke u Bosni i Hercegovini, pratei pri tome izazove savremenog doba, koji su uticali na dinaminost razvoja arhivistike.

Jubilarni petnaesti broj asopisa plod je potrebe arhivske struke da se da doprinos unapreenju iste u odreenim njenim segmentima. asopis je u strukturalno konceptualnom pogledu ostao isti kao i prethodnih nekoliko brojeva, prezentujui sadraje kroz pet ustaljenih poglavlja: Arhivistika i arhivska sluba, Iz drugih asopisa, Graa, Prikazi i ocjene i Izvjetaji.

Prvo poglavlje asopisa, je osnovno i ini dvije treine istog, a odnosi se na saopenja prezentovana na 25. meunarodnom savjetovanju Arhivska praksa 2012. Ovo poglavlje shodno dosadanjoj praksi tretira tri vana struna tematska pitanja: Edukacija arhivskih kadrova, Registraturna graa u nastajanju i Aktualna pitanja arhivske teorije i prakse.

Vaan segment uspjenosti svake djelatnosti predstavljaju njegovi kadrovi. Tako je kada je rije i o kadrovima u arhivskoj djelatnosti. U Bosni i Hercegovini ovo pitanje je sloeno, kompleksno, ali i stalno aktualno, reklo bi se, od samog osnivanja arhivske slube pa sve do danas. Iz tog razloga, ono je predmetom stalnog interesovanja struke, pa e u vie navrata biti predmetom strunih rasprava. No, zbog njegove vanosti i ovog puta smo smatrali potrebnim i opravdanim otvaranje ovog pitanja, ponukani injenicom neodgovarajueg stanja u ovoj oblasti u Bosni i Hercegovini i potrebom prevazilaenja istog. Stoga e se u ovom broju asopisa nai nekoliko veoma zanimljivih promiljanja na ovu temu, poput: arhivske kadrovske politike, zanimanje arhivista, programski sadraji obrazovanja arhivista, postdiplomski programski studij arhivistike, profi li arhivskih kadrova u registraturama, edukacija arhivskih kadrova kroz raznovrsne programe, edukacija specijaliziranih arhivskih zanimanja, struna zvanja i dr. Tu su zanimljiva promiljanja o perspektivama obrazovanja arhivskih kadrova kroz redovni obrazovni sistem s ciljem to vee izvjesnosti i uspjenijeg obavljanja arhivske djelatnosti. Ova pitanja

2su fundamentalna i u funkciji su defi nisanja stanja u ovoj oblasti i davanja prijedloga da se isto popravi.

Drugo, u ovom poglavlju, postavljeno pitanje vezano je za zatitu registraturne grae u nastajanju. Isto tretira raznovrsnu strunu problematiku ove provenijencije, pri emu je u fokusu panje bilo nekoliko vanih pitanja, poput: stanja i zatite arhivske grae u nastajanju, problematika zatite i preuzimanja arhivske grae, pitanje vrednovanja registraturne grae u nastajanju, zatita arhivske grae privatiziranih registratura, registraturna graa stvaralaca u steaju i likvidaciji. O ovim pitanjima u asopisu promiljaju arhivski strunjaci iz: Hrvatske, Srbije, Italije, Slovake i Bosne i Hercegovine. Svakako promiljanja data na ovaj nain predstavljaju vaan iskorak ka sveobuhvatnijem i uspjenijem rjeavanju problematike zatite arhivske grae u nastajanju.

Trea tematska grupa pitanja odnosi se na kompleksnu i vanu arhivsku problematiku, kako onu klasine, tako i moderne provenijencije. Svoje mjesto u ovom poglavlju nala su raznovrsna pitanja, kao to su: intelektualna zatita arhivske grae, evidentiranje i zatita arhivske grae van matine drave, izazovi digitalne ere, primjena standarda u arhivskoj djelatnosti, upotreba informacijskih mrea u arhivskoj djelatnosti, kao i niz drugih vanih pitanja arhivske teorije i prakse. Svakako da su ovako odabrani i predstavljeni struni i nauni sadraji znaajan doprinos boljem razumijevanju arhivske struke i poboljanju stanja iste ne samo u Bosni i Hercegovini ve i ire.U rubrici Iz drugih asopisa predstavljen je rad mr. sci. Zdenke Semli Rajh Arhivsko zakonodavstvo kao preduvjet za uspjeno obavljanje arhivske djelatnosti Primjer arhivskog zakonodavstva u Republici Sloveniji, objavljen u Glasniku arhiva i Arhivistikog udruenja BiH, br. 41, Sarajevo 2011. godine.

Rubrika Graa u ovom broju asopisa posebno je bogata i sadrajna. Ista tretira vie vanih historijskih pitanja, te prezentuje zanimljive historijske izvore pohranjene u Arhivu Tuzlanskog kantona. Neka pitanja su posveena vanim historijskim dogaajima kakvi su balkanski ratovi, ali predmetom interesovanja bila je i historijska problematika lokalne i nacionalne provenijencije, poput: razvoja kolstva na irem tuzlanskom podruju, djelatnosti nacionalistikih organizacija na bosanskohercegovakom prostoru izmeu dva svjetska rata, te odreeni dogaaji lokalnog karaktera iz vremena austrougarske uprave. U ovoj rubrici predstavljeni su historijski izvori vanih fondova pravosudne i upravne provenijencije, pohranjenih u Arhivu Tuzlanskog kantona, te ukazano na znaaj odreenih glasila kao historijskih izvora. Ovi sadraji zbog svoje izvornosti predstavljaju znaajan doprinos razvoju bosanskohercegovake historiografi je.

U rubrici Prikazi i ocjene predstavljeno je desetak zanimljivih arhivistikih i historiografskih publikacija, objavljenih u Bosni i Hercegovini i zemljama okruenja u poslednje dvije godine. Iste omoguavaju praenje arhivistikih, informatikih i historiografskih dostignua u ovim vanim naunim oblastima.

3U rubrici Izvjetaji dat je presjek kulturno-izdavakih sadraja Arhiva Tuzlanskog kantona realiziranih u posljednjih godinu dana, te predstavljeni sadraji vezani za 24. meunarodno savjetovanje Arhivska praksa 2011. Osim toga, predstavljeno je prezentovanje izdavakih projekata Arhiva TK na Treem meunarodnom sajmu knjige u Tuzli, te dat izvjetaj o meunarodnoj konferenciji posveenoj sukcesiji arhivske grae, odranoj u Bihau maja 2012. godine.

Jubilarni petnaesti po redu broj asopisa Arhivska praksa uistinu predstavlja zanimljivo i veoma raznovrsno struno i nauno arhivistiko i historiografsko tivo, koje ima zadatak dati doprinos unapreenju arhivistike, informatike i historije, kao znaajnih naunih disciplina. Garancija tome jesu predstavljeni struni i nauni sadraji sa velikim brojem vanih i za arhivsku djelatnost potrebnih injenica, koje mogu biti vaan iskorak u rjeavanju brojnih otvorenih pitanja arhivske teorije i prakse. Ukupnost, kvaliteta, nain i stil predstavljanja problematike je potvrda da je asopis Arhivska praksa za ovih petnaest godina stasao u jedan respektabilan struni asopis, sa zadatkom da svojim sadrajima doprinosi unapreenju arhivske struke. Nadamo se da smo u tome uspjeli, te da e asopis Arhivska praksa i ubudue prezentovati arhivska znanja i umijea neophodna arhivskoj struci i nauci.

Izdavai

5INSTEAD OF THE FOREWORD

Running a magazine for fi fteen years is confi rmation of its necessity, quality and persistence in terms of improving the profession and science. Journal of Archival Practice, a full fi fteen years its facilities give contribution to various aspects of the archival profession, particularly its practical component. In a time of fi fteen years the magazine has become a recognizable professional and scientifi c content, not only in Bosnia and Herzegovina, but also in abroad. The journal is an important part of the project Archival Practice, which in the last fi fteen years took place as the conference, internationally monitored under the identical name, where archivists and IT experts from some twenty countries in Europe gather to exchange their knowledge. At the site of previous fi fteen numbers of the journal about 200 excellent archival and IT professionals wrote more than 6000 pages of text. Issues presented on the pages of the magazine are important and much-needed, which have opened up the current issues of archival profession, with the aim to answer the same, and properly direct the fl ow of the archival profession in Bosnia and Herzegovina, following the fact challenges of modern times who have contributed to the dynamic development of archival science. Fifteenth jubilee issue is also the result of the needs of archival profession to contribute to improving the same in some of its segments. The journal is in conceptual terms remained structurally the same as the previous few issues, presenting the contents of the customary fi ve chapters: Archival science and archival services, from other periodicals, Archival material, Reviews and Reports. The fi rst section of the journal, is the basic and makes two thirds of it, and refers to presentations held at the 25th International Symposium Archival Practice 2012. This section is under the previous practice of treating three important topical professional issues: Education of archival personnel, Current registry material and emerging issues of archival theory and practice. An important segment of the success of any business is its staff. So when it comes to human resources in the archives in Bosnia and Herzegovina, this question is complicated, complex and continuous among the archive service establishment until today. For this reason, it is a subject of permanent interest in the profession, so it will many times be subject to dispute. However, because of its importance, and this time we thought it necessary and justifi ed the opening of the issue, stimulated by the fact inappropriate in this fi eld in Bosnia and Herzegovina and the need to overcome it. Therefore, in this issue found some very interesting thoughts on this subject, such as archival personnel policies, interest archivists, program content of education archivist, archival studies graduate program, profi les of archival staff in agencies, training of archive staff through various programs, specialized training archival profession, professional titles, etc. There are interesting refl ections on the prospects of archival education staff through the regular education system with the aim of greater certainty of successful and archive services. These issues are fundamental

6in the defi nition of the situation in this area and provide suggestions to improve the same. The second chapter in this question is related to the protection of current records in the making. It treats a variety of technical issues of provenance; with the focus of attention were several important issues, such as status and protection of archives in the emerging issues and taking care of archival materials, the issue of valuation of current records in the making, the protection of archives privatized registry, registry structure of the creator in bankruptcy and liquidation. These issues of the journal contain works from archival experts of Croatia, Serbia, Italy, Slovakia and Bosnia-Herzegovina. Certainly considerations given in this manner represent an important step towards more comprehensive and successful resolution of problems of protection of archival material in the making. The third group of subjects, issues related to the complex and important archival issues, such as those of classical and modern provenance. Various issues are presented in this chapter, such as: intellectual protection of archival material, records and protection of archival material outside of the countries, the challenges of the digital era and the application of standards in the archives, the use of information networks in the archives, as well as other important questions archival theory and practice. It is certain this selected and presented to professional and scientifi c activities signifi cant contribution to a better understanding of the archival profession and the improvement of the same not only in Bosnia but also beyond. The Archival material chapter in this issue is particularly rich in content. The same treats a number of important historical questions, and presents interesting historical sources stored in the Archives of Tuzla Canton. Some issues are devoted to important historical events such as the Balkan wars, but the object of interest was the historical issues of local and national provenance, such as the development of education in the wider area of Tuzla, the activities of nationalist organizations in the Bosnian area between the two world wars, and some local events. This section presents the major historical sources of funds, judicial and administrative provenance, stored in the Archives of Tuzla Canton, and points to the importance of certain newspapers as historical sources. These papers because of their origin are a signifi cant contribution to the development of Bosnian history. The Reviews section presents reviews of a dozen interesting historiographical and archival publications, published in Bosnia and Herzegovina and neighboring countries in the last two years. It follows the same track of archival, IT and historiographical achievements in these important fi elds of science. In the Reports there is an overview of cultural and publishing content that the Archives of Tuzla Canton realized in the last year and presented related facilities for 24th International Conference Archival Practice 2011. Besides that, a presentation of publishing projects that the Archives of Tuzla Canton did at the Third International Book Fair in Tuzla as well as a report on the international conference dedicated to the succession of archives held in Biha May 2012. year are also included.

7 Jubilee fi fteenth consecutive issue of Archival Practice really represents a very interesting and diverse professional and scientifi c archival and historiographical reading, which has the task to contribute to the improvement of archival science, computer science, and history, as major scientifi c disciplines. We can guarantee that they represented the professional and scientifi c facilities with a number of important archival activities and the relevant evidence, which may be an important step forward in addressing the many outstanding issues of archival theory and practice. In totality, quality, style and way of presenting issues are a certifi cate to the journal Archival Practice of past fi fteen years, as it grew up in a respectable journal, with a mission to contribute to the improvement of archival profession. We hope that we have succeeded in this mission, and that the journal presents practical and future archival knowledge and skills necessary for the advancement of archival profession and science.

The editors

IARHIVISTIKA I

ARHIVSKA SLUBA

11

Stanislava BLAEVI Arhiv Vojvodine, Novi Sad

ZANIMANJE ARHIVIST-AKTUELNOST ILI NE!

Abstrakt: Poznato je da, usled konstantnih drutvenih i politikih previranja, kako onih relativno skoranjih, tako i onih koji su onemoguavali ozbiljniji sociokulturni kontinuitet Srbije, jo od osvita modernog doba, veoma teko objektivno i u celini sagledati realno stanje arhivistike struke u njoj i na osnovu toga odrediti prioritete razvoja. O ovoj temi u strunoj arhivistikoj literaturi dosta se pisalo i pie, a vode se i este rasprave na skupovima arhivista, kako u nas, tako i u svetu. S tim u vezi i ovaj pisani rad zamiljen je kao pokuaj da se iznesu dosadanja saznanja i neka lina promiljanja o tome kako treba izgledati zanimanje arhivista, kako se za to zanimanje obrazujemo, kakav nam je status odredio zakonodavac, kakav drutvo, a kakav mi sami i ureenje u kome delujemo i kako posao koji radimo obavljati to bolje.

Kljune rei; Arhivistika, arhivska struka, arhivski kadrovi u sadanjosti, arhivisti-intelektualci, identitet arhivista, struka i elektronski dokument.

Uvodne napomene

Otkada postoji pisana re, ovek se osea odgovornim da je uva i prenosi buduim generacijama. U tom smislu, ovek je nastojao i nastoji da kod lanova svoje zajednice razvije svest o vrednosti onoga to je zapisano i svest o odgovornosti za trag i verodostojnost svedoanstva ivota i delovanja same zajednice. Sa druge strane, ukoliko eli zatrti trag drugoga, ovek tokom istorije i danas nastoji otuiti ili unititi njegove pisane tragove. Sve se to posebno odnosi na one dokumente koji imaju posebnu vrednost i dokazanu snagu, bilo za pojedinca, bilo za zajednicu.

Pozitivan stav prema pisanoj rei takvog sadraja, vremenom je oblikovao arhivsku slubu i delatnost, koja se u poslednjih stotinjak godina unapredila kao nauna disciplina i kao struka koja ima odreenu ulogu u ureenom drutvu.

Arhivi i arhivski radnici u kontekstu svoga rada i brige koju preduzimaju, u prolosti i danas, u velikoj su meri stvarni vrednovaoci, odabiraoci i uvari memorije drutva. Tim svojim delovanjem, oni stvaraju temelj za oblikovanje slike o odreenom vremenskom razdoblju, jer selektivnim pristupom odabiraju i uvaju, odnosno izluuju i unitavaju dokumente i informacije o tom vremenu. Oni tako utiu na iroku populaciju, na sveukupnu zajednicu i njen odnos prema istoriji. U tom smislu je njihova odgovornost za sliku drutvene zajednice, a time i za njenu budunost koja se gradi na korenima prolosti i pozornici sadanjosti, itekako velika.

12

Stanislava BLAEVI

No, koja je to problematika kojom se arhivski strunjaci u dananje vreme prvenstveno trebaju baviti? ta je to, to se od njih oekuje i kako to ostvariti u interesu cele zajednice.

Arhivistika kao nauka

Nauka je utvrivanje stanja sadanjosti, radi predvianja budunosti, kao i menjanje stvarnosti prema idealnim uslovima ljudskog razvoja. Polazei upravo od ovog fi lozofskog gledita ta je nauka, a ta nije, i naunih injenica koje upuuju na to da se arhivska delatnost pre svega temelji na nauno-istraivakom radu, sledi da je arhivistika takoe, nauka.

Dok je bila u razvoju, odnosno, dok je arhiv svoju delatnost ograniavao na preuzimanje, smetaj i izdavanje arhivske grae na korienje, arhivistika se smatrala pomonom istorijskom naukom. Znamo da se nauka, od svih oblika svesti, najvie razlikuje po svojim metodama, objektu i predmetu rada.

Objekat rada arhivistike je arhivska graa, kao i registraturski materijal, sve dok iz njega ne bude odabrana arhivska graa. Takoe, je potrebno istai da svaka drutvena nauka ne mora imati posebno svoj metod rada, to se odnosi i na arhivistiku. Ono to arhivistiku ini posebnom jeste sam objekat rada, kao i predmet i zadatak istraivanja.

Predmet i zadatak arhiviste dopunjavan je u skladu sa razvojem potreba drutva koje su uslovljene dinamikom drutvenih promena, kao i potreba same nauke u korienju arhivske grae, kao prvorazrednog izvora saznanja. Ta potreba i stalno poveavanje broja stvaralaca i koliina arhivske grae uslovljavaju razvoj arhivistike kao nauke kako bi uspela odgovoriti na sve vee izazove, koji se pred nju postavljaju. Neki od novih izazova koji proiruju predmet prouavanja arhivistike, su nova vrsta dokumenata, kao i njihove podloge na kojima se zabeleeni i nova tehnika sredstva koja se koriste u njihovom nastanku i korienju. Arhivska graa se izmeu ostalog koristi kao kulturno dobro, ali i kao operativna dokumentacija neophodna za dalji razvoj mnogobrojnih drutvenih delatnosti. Ovo su samo neki osnovni pokazatelji koji govore u prilog tome da se delokrug istraivanja arhivistike kontinuirano proiruje.

Nauno-istraivaki rad u arhivima ima zadatak da arhivsku misao pretoi u arhivsku praksu i obrnuto. Bez istraivanja i teorijsko-praktinih rezultata, arhivistika kao nauka ne bi postojala, ve bi ostala na nivou pomone nauke. Nauno istraivaki karakter savremenog arhiva je veoma uoljiv i predstavlja isprepletenost naunog i strunog rada arhivskih naunih radnika.

Iz navedenih tvrdnji, jasno moemo zakljuiti da nauno-istraivaki rad trai i odgovarajue kadrove, koji pre svega moraju biti struno osposobljeni da bi obavljali tako odgovorne poslove.

Profi l arhivskih radnika u naem drutvu je tema stalnih diskusija u arhivskim krugovima i njihovim javnim skupovima, o kojoj se ni ne moe rei sve potpuno i

Zanimanje arhivist-aktuelnost ili ne!

13

iscrpno. Nije ak ni zahvalna uvek, jer su aspekti za njeno sagledavanje razliiti. Jedni polaze od praktinih potreba prema stanju arhivskih fondova i stepena razvoja pojedinih arhivskih ustanova, a drugi od same potrebe koje namee savremena arhivistika, kako u naim tako i u irim svetskim razmerama.

Zbog toga se ovom pitanju prilazi i sa praktine i sa teoretske osnove. Meutim, ako se praktine potrebe arhivskih ustanova i stanje grae koja se u njima nalazi, usaglase sa potrebama savremenog drutva i zahtevima savremene arhivistike u irim razmerama, teoretska razrada ove teme nee biti apstraktnog karaktera. Naprotiv, ona e biti bliska nama i prihvatljiva za svakog pojedinca, jer moe da se realizuje i dovri u svojim razradama, kako bi se formulisala jasna percepcija i o ovom strunom profi lu, jednom od neophodnih inilaca naeg drutvenog procesa.1

Svakodnevna praksa i susreti u vezi sa razmenom iskustava, ukazuju nam na mnoge propuste, pa nam se nameu ozbiljne obaveze u pogledu izgraivanja arhivskog strunjaka za savremeno drutvo. Ovde nije re samo o naunom radniku i istraivau, mada se i na njega odnosi, kada se postavlja pitanje individualnog rada za svakog radnika koji se bavi poslovima u arhivskoj struci, poev od arhivskog pomonika do arhiviste.

Najvei broj radnika u arhivskim ustanovama radi na poslovima sreivanja i obrade arhivskih fondova i zbirki, a onaj manji, ambiciozniji, okree se naunom i istraivakom radu. Tako se ovaj vei broj radnika smatra operativno-tehnikim licem, a oni to nisu i ne treba da budu. Zastarelo shvatanje u arhivskim krugovima zastupa miljenje da su radnici koji rade na sreivanju, izluivanju i ostalim pripremnim poslovima za nauni rad, operativci. Ovakvo zastarelo shvatanje u velikoj meri, vlada i kod nas, jer veina arhivskih radnika tretira arhivske pomonike kao arhivske tehniare, u bukvalnom smislu rei, a i oni sami, arhivski pomonici, kao da su se povinovali ovakvom stavu, pa ga razvijaju i prihvataju svojim, linim odnosom prema sopstvenom izgraivanju.

Arhivski radnik, mora pre svega da poznaje nau stvarnost, da bude orijentisan prema interesima drutva, da poseduje odreeni stepen strunog obrazovanja i obavezno mora da prati razvoj kulturnih i tehnolokih dostignua. Znanje steeno redovnim kolovanjem bilo kog stepena, struno usavravanje kroz arhivski teaj ili struni arhivistiki ispit, nije dovoljno da se postane dobar arhivski strunjak. Posle teoretskog obrazovanja tek predstoji uenje kroz neposredan praktini rad, uz stalno praenje strune i ire literature, ime bi se dopunjavala i obogaivala, ve usvojena teoretska podloga. Arhivski radnik ne sme da se ogranii samo na jednu ili dve faze strunog rada, ve mora da se upozna sa svim poslovima, da bi bio dobar strunjak.2 Jednostavnije reeno, nie faze arhivistikih poslova nee biti celishodno uraene, ako radnik nema predstavu o poslovima koji predstoje u viim i sloenijim fazama i njihovoj svrsi i namenama. To vai i obrnuto, moraju se poznavati sve nie faze arhivskih poslova da bi se radilo kvalitetno i u viim i sloenijim.

1 Miroslava Simonovi, Arhivski radnik u naem samoupravnom drutvu, Arhivski pregled, 1974.,2 Bogdan Leki, Arhivistika, Beograd 2006. god .

14

Stanislava BLAEVI

Arhivistika ima izuzetno plemenitu i drutveno korisnu ulogu. Njena uloga je u svakom momentu praktiki dokazana, poev od drutvenih potreba, naunih argumenata pa sve do sitnih elementarnih podataka za line i drutvene svrhe. Desetine pa i stotine hiljada ljudi je ostvarilo svoja lina i graanska prava na osnovu podataka iz arhivskih ustanova irom nae zemlje. Saznanje da ova prljava i pranjava hartija, nagomilana na tone, kako u samim registraturama, tako i u arhivskim depoima, slui za korisne i plemenite namene, uslovljava da je arhivski radnik osea kao deo sebe i kao trag svoga postojanja.

Arhivski kadrovi u sadanjosti

Problematika kadrova, njihovo usavravanje i kolovanje, bila je stalno prisutna u praksi rada arhiva. U poetku je njihov broj u arhivima bio skroman, malobrojan, pa i sada je jo nedovoljan, te je sudbina daljeg razvoja arhivske slube usko vezana sa pitanjem na koji nain emo pripremati arhivistike kadrove s obzirom na nova tehnika dostignua, modernizaciju same tehnike nastanka spisa i na nove probleme sa kojima se susreu arhivski radnici u dananjim uslovima.3 Da bi se sagledala sva ozbiljnost ovog problema, moramo konstatovati da u R. Srbiji, ni dan-danas, ne postoje specijalizovane kole za obrazovanje arhivistikog kadra. Bitno je to uvek naglasiti, kako bi se nadlene institucije konano pozabavile ovim pitanjem i u sklopu opteg razvoja profi la naih kola, nale mesto i za ustanove u kojima bi se kolovali budui arhivski kadrovi.

Nesumnjivo je da su arhivi proteklih decenija postigli bitne rezultate u prikupljanju, obradi, sreivanju i publikovanju arhivske grae, ali oni nisu takvi, da bismo dosadanjim razvojem arhivske slube bili u potpunosti zadovoljni, naroito radom i opremljenou lokalnih i regionalnih arhiva, a isto tako i stanjem njihove kadrovske strukture.

Veina arhiva zapoela je svoj rad sa jednocifrenim brojem zaposlenih, da bi se kasnije, vremenom, taj broj poveavao, ali kod veeg broja arhiva ni do danas taj broj nije ni priblino zadovoljavajui. Upravo, zbog oskudice u kadrovima mnogi arhivi su u nemogunosti da svoju unutranju organizaciju poboljaju i uine je efi kasnijom za izvrenje osnovnih funkcija i zadataka. Zbog toga mnogi meuoptinski arhivi jo uvek svoju delatnost obavljaju angaovanjem svih raspoloivih radnika, a ne samo specijalizovanih slubi.4 Problematika kadrova i kadrovske politike bila je i ostala stalan problem arhiva i arhivskih radnika u proteklim godinama. To je razumljivo kada se ima u vidu da je broj kadrova u arhivima bio mali (i jo uvek je takav), te da je postojei broj po strukturi nedovoljan (u nekim sluajevima nezadovoljavajui), da su mnoga kljuna mesta kod pojedinih poslova nezastupljena i da ne postoje posebne

3 ore Stamenkovi, Kadrovi u arhivskoj slubi njihovo kolovanje i struno usavravanje, Arhivski pregled, 1976., 1-2, str.178-183.4 Bogdan Leki, Razvoj arhivske slube u SR Srbiji bez pokrajina, Arhivski pregled, 1976., 1-2, str.37.

Zanimanje arhivist-aktuelnost ili ne!

15

kole koje pripremaju arhivistiki kadar, ve se on regrutuje sa raznih fakulteta, viih i srednjih kola. Jedino se na nekadanjem teaju, a danas polaganjem strunog ispita za arhivske radnike, vri redovna obuka i pripremanje kadrova za rad u arhivskim ustanovama.

Arhivistiki kadrovi u bliskoj budunosti

Jasno je da se problem kadrova ne moe reiti preko noi. Vano je nai pravilnu orijentaciju za to u buduem programu razvoja arhivske slube R. Srbije. Svesni smo da e to biti period prestrojavanja, i da emo tek za deceniju ili dve u naim arhivima iz osnova izmeniti profi l kadrova i saobraziti ga potrebama nove arhivske tehnike i nove tehnologije nastanka spisa.

Shvatanje da arhivistike kadrove treba kolovati i obrazovati samo za rad na ve preuzetim i evidentiranim arhivskim fondovima u depoima, mora se iz temelja revidirati. U sadanjem trenutku razvoja naeg savremenog i demokratskog drutva nastaju spisi sa novim tehnikim osobinama, koji jo nisu stigli u arhive, ali koji ve uveliko kucaju na vrata depoa i trae nove naine sreivanja, kartiranja, obrade, korienja i zatite.

Dakle, mora se na nov nain reavati pitanje kadrovske specijalnosti naih arhivskih radnika. Vie nije potrebno da arhivist moe biti onaj koji sve zna, dakle nee vie biti potrebe za arhivistom sa enciklopedijskim znanjem, ve za arhivistom sa uom specijalnou, koji e kao strunjak u svom delokrugu uestvovati u ekipnom radu na odreenim poslovima.

Razvoj informatiko-digitalne tehnologije doneo je novi pristup gotovo celokupnom drutvenom ivotu, pa tako nije izostavio ni arhive ni arhivistiku praksu. 5

Nove tehnologije nude nova orua i alatke kojima se otvaraju vrata i mogunosti za nesluena unapreenja kvaliteta i efi kasnosti rada u svim segmentima nae struke. Jedna od glavnih funkcija svakog arhiva je da zadovolji tenje i potrebe korisnika i istraivaa koji svakodnevno upravo iz sauvane grae crpe i koriste informacije. Zbog toga arhivi permanentno moraju da tee pronalasku primenljivih reenja za njihovu zatitu od nestanka, jer su oni esto, kao jedina originalna svedoanstva o minulom vremenu, nezamenljivi.

Digitalizacija arhivskih dokumenata zasluuje veliku panju zato to predstavlja jednu od najveih promena u arhivistici, jo od njenih poetaka. Potrebe savremenog drutva postavile su pred arhive zadatak delovanja koji izlazi van okvira tradicionalne uloge uvara arhivske grae, te je arhivima pripala odgovornost da na savremene zahteve odgovaraju savremenim interesima pojedinaca i drutva. Pretpostavlja se da e takvo drutvo promeniti odnos prema arhivima, ali da e i

5 Stevan Makovi, Arhivi i digitalizacija, problemi i perspektive, Arhivski glasnik, decembar 2009., dvobroj 7-8.

16

Stanislava BLAEVI

klasian profi l arhiviste biti izmenjen. Svi se slau da budui moderni arhivi moraju imati tehniki kadar i to svih nivoa obrazovanja. Oni bi bili usmereni na tehniku podrku u pogledu kupovine i odravanja hardvera i dizajniranja softverskih aplikacija. Takoer, neophodna je simbioza tehnikog i arhivistikog kadra. Samo timski rad tehnikog i arhivistikog kadra zaduenog za rad sa korisnicima moe arhivima da obezbedi mesto u umreenom drutvu i da transformie arhive iz klasinih u informativne institucije.

Preka je potreba da se sistematskom kadrovskom politikom ponu menjati nai podzakonski akti o sistematizaciji radnih mesta, u tom smislu, to bi se predvideli novi profi li strunih radnika, koji e se baviti zatitom, preuzimanjem i obradom arhivskih fondova, kakvih do sada u naim arhivima nismo imali. Mora se napomenuti da su dosadanji, iako pozitivni, oblici strunog usavravanja, bili dosta uski i konzervativni i da je potrebno stvoriti nove, savremene oblike obrazovanja i usavravanja. Svako dalje raspravljanje o obrazovanju arhivista, nezaobilazno se povezuje sa pitanjem samog identiteta i profesije arhivista.6

U poslednje vreme esto se pitanje identiteta arhivista postavlja prvenstveno s obzirom na nove tehnologije (elekronske medije) i nove oblike informacija (virtualni arhivi). U takvoj vrsti rasprave sueljavaju se dva osnovna naina gledanja. Prvo je vezano za anglosanksonske arhiviste, koji u prikazivanju uloge arhivista istiu znaenje informatike i novih elekronskih medija ne samo kao izazov arhivskoj slubi, nego ih prikazuju kao temeljno odreenje u obrazovanju arhivista i stvaranju nove uloge u drutvu. Nasuprot tome, evropski arhivisti ne doputaju da se previde osnovna obeleja identiteta arhivista, a to je njihova funkcija da zatite memoriju nekoga naroda i ouvaju arhivsku grau kao deo kulturne batine.

Savremeni identitet arhivista

Problem identiteta arhivista, a time i pitanje profesije arhivista treba sagledati mnogo ire i sveobuhvatnije, u okviru funkcije koju ta sluba ima u svakom razvijenom drutvu, njenog poloaja u drutvu, obrazovanja arhivista i stvaranja odreene sopstvene svesti samih nosioca arhivske profesije. U tom pogledu, savremeni i propulzivni razvoj informacionih nauka i tehnologija, a time i znaenje informacije i njena obrada su u arite postavile i pitanje same arhivske slube. Premda se na naunim skupovima dosta esto govori o krizi identiteta, pre bi se reklo da je u pitanju samo stvaranje identiteta arhivista i arhivistike slube koja ima vekovno naslee, ali joj je moderno, informatiko doba postavilo nove zahteve i novu ulogu.

Ako se samo na kratko osvrnemo na taj problem u R. Srbiji, videemo i to vrlo jasno, da identitet arhivista nije nikada ni stvoren, niti je dovoljno drutveno

6 Magdalene Csevej, Zolte Bodija: The special Media Archivist: A Crisis of Identity. Archivum XXXIX : Actes du 12 Congres internationaldes Usp, Arhives 1994, str. 99-109.

Zanimanje arhivist-aktuelnost ili ne!

17

priznat. Uvek je to nae mesto bilo negde na marginama, nedovoljno vrednovano ni u pravnom niti u obrazovnom smislu. Arhivskoj je slubi, jednostavno reeno, dato samo periferno znaenje.7

U odreenom smislu, moemo tvrditi da se pitanje identiteta arhivista mora posmatrati iz dva ugla, kako se ta sluba vrednuje spolja, kako na nju gleda drutvo i kakvo joj znaenje pridaje, i kako mi sami arhivisti doivljavamo svoju profesiju, pa u skladu sa tim i kako je prezentujemo javnosti tj. buduim korisnicima naih usluga. Na alost i sam odnos prema sopstvenoj struci nije na zavidnom nivou. Pre svega je razlog to se pojam arhivista najee povezuje sa pojmom istoriara, to su oni u ranijim vremenima stvarno i bili, ali i danas se sami arhivisti smatraju vrednijim, ako se bave istorijom. Takav stav je uticao na to da se arhivistima da i odreeno vreme, radni sati koji su bili predvieni za njihovo bavljenje istorijskim istraivanjima. Sa druge strane, kao dodatna negativnost, dogaalo se i to da e arhivista im mu se prui prilika da se bavi istorijskim ili nekim drugim vrstama istraivanja to i vrlo rado uiniti, napustivi tako svoje mesto arhiviste.

Moemo dakle zakljuiti da je ipak uloen odreeni napor na podruju arhivskog zakonodavstva i defi nisanja znaenja arhivske slube i uloge arhivista u stvaranju pisane memorije, ali to nije imalo veeg uticaja na drutveno potvren i od samih arhivista osmiljen identitet vlastite profesije.

Identitet arhivista valja traiti u obavljanju njegove specifi ne uloge, a ona je da se prvenstveno brine za ouvanje, zatitu i obradu pisane, kolektivne memorije, te omoguavanje njene upotrebe. Zadatak arhivista se protee i na vrednovanje arhivske grae, na materijalnu i intelektualnu kontrolu nad tom graom. Arhivist, konano, memoriju svoga naroda mora sauvati u njenom istorijskom kontekstu i na svim vrstama medija to ih stvara savremena tehnologija.

Svi ti zadaci zahtevaju razvoj arhivistike kao zasebne nauke, koja je u nekom smislu osmiljenje celokupne slube i temelj identiteta arhivista. U obavljanju tih funkcija arhivisti su potrebna i druga pomona znanja (istorija, pomone istorijske discipline, informatika), ali arhivist nije i ne treba biti, ni istoriar, ni informatiar, njegov identitet se ostvaruje tako da bude arhivist, to jest, da se u svome radu rukovodi prvenstveno naelima, metodologijom i primenom arhivistike nauke.

U tome treba traiti pomirenje dveju tendencija i dvaju pogleda na arhivistu, onu prolih vremena, kada je on imao obeleje istoriara i savremene tendencije koje bi htele da arhivist bude informatiar. Priroda materijalnoga objekta arhivistike, kao nauke (a to je nosa informacije) i proroda formalnoga objekta te nauke (zatita, obrada i upotreba) odreuju identitet arhivista. Njemu su potrebna znanja i istoriara i informatiara, ali samo kao instrumentarij i pomagala.

Isto tako su mu potrebna i druga znanja (poznavanje jezika, istorijskih institucija, kao osnove za utvrivanje konteksta nastanka obavetenja). Pojednostavljeno reeno, kao to arhivist ne moe sauvati i obraditi stare dokumente bez poznavanja paleografi je i istorijskog konteksta nastanka dokumenta, on ne

7 J. Kolanovi, Identitet arhivista: od zanimanja do profesije, Arhivski vjesnik, god. 40 (1997) str. 7-14

18

Stanislava BLAEVI

moe sauvati ni obraditi savremene dokumente bez poznavanja osnova savremene elektronike paleografi je.

Sve ostalo poznavanje informatike arhivisti je potrebno kao i svakom drugom strunjaku (prenos informacija, nain obrade informacija).

U stvaranju identiteta arhivista potrebno je: potpuna afi rmacija arhivistike, kao zasebne nauke koja e biti temelj

arhivskoga rada i slube arhivista; obrazovanje arhivista kao strunjaka s poznavanjem svih potrebnih

znanja u struci; priznanje i prihvaanje te profesije od strane drutva; vlastito, rekla bih svesno prihvaanje specifi nosti i samostalnosti

struke.Svim nabrojanim se dolazi do jasnog odreenja profesionalizma u arhivskoj slubi.

Arhivista kao profesionalac

Jasnim razdvajanjem identiteta arhivista postavlja se i pitanje profesionalizma u arhivskoj struci. Traiti identitet znai osmisliti i stvarati arhivsku profesiju kao samostalnu, a time i promovisati arhivistiku kao samostalnu nauku. Kao takva struka se onda stavlja u slubu i korisnicima i stvaraocima grae, bez obzira na kojem nosau je ono sauvano. Svaka profesija, pa tako i naa, po sociolokoj defi niciji profesije mora ispunjavati sledee karakteristike:

profesija pokriva odreeno podruje delovanja koje je vano za drutvo profesija ima skup naunih saznanja i zasebno obrazovanje kojima se

prenose ta saznanja pripadnici svake profesije se udruuju svaka profesija ima zajedniku profesionalnu kulturu (terminologiju,

propise, etiku...). Naravno i kad sa toga gledita razmatramo profesiju arhivista, mogue je

utvrditi da se u naelu afi rmiu sve etiri karakteristike. Meunarodno arhivsko vee uspelo je povezati napore arhivista celoga sveta u stvaranju osnova za oblikovanje arhivistike profesije. Ipak, u konkretnim uslovima, ini nam se da je pri afi rmaciji profesije arhivista i njenoj popularizaciji najspornije pitanje sam poloaj arhivistike kao nauke i sistemsko obrazovanje arhivskog kadra. Upravo se nesistemsko i nedefi nisano obrazovanje smatra najveim nedostatkom u izraavanju jasno utvrene uloge arhivista u savremenom drutvu.

Suvremeni arhivist mora imati solidno znanje istorije, ili bolje istorijskih i suvremenih institucija kao osnovnog konteksta u kojem nastaje i u kojem se moe shvatiti arhivska graa. U tome se svi, verujem slaemo. On mora stei i temeljno poznavanje informatikih nauka i pomonih istorijsko-naunih disciplina. Ipak, arhivist ne sme teiti ka tome da bude istoriar ili pak informatiar, on mora u svojoj biti da se transformie i artikulie kao arhivist.

Zanimanje arhivist-aktuelnost ili ne!

19

Struka i elektronski dokumenti

Ako bi u dananjim uslovima tehnolokog i uopte drutvenog i privrednog razvoja, obrazlagali potrebu za irokom primenom informaciono-komunikacionih tehnologija u arhivistici, to bi bilo isto kao kada bismo priali o neophodnosti da se obavljaju osnovni i ve ustaljeni arhivski poslovi, poput fi zikog sreivanja arhivske grae i/ ili njene obrade. Kako se sve vre vezuju i prepliu arhivska delatnost i informatika, ekspanzivnost tehnolokog razvoja, posebno nakon devedesetih godina prolog veka, uvodi nove zadatke i dinamiku u sve segmente arhivskog poslovanja. Promene su na prvom mestu u sferi stvaranja dokumenata, kojih je sve vie u novom, elektronskom formatu. To povlai za sobom prilagoavanje procesa obrade, uvanja, vrednovanja, zatite i korienja novih oblika zapisa. Potom, promene su nametnute i sve rairenijom upotrebom novih ureaja, kako u arhivima, tako i u registraturama, ali i u svakodnevnom ivotu pojedinaca. Imamo sve savrenije raunare, tampae, skenere, digitalne aparate i kamere, ureaje fi ksne i mobilne telefonije.

Njih podravaju sve raznovrsniji kompjuterski programi (softveri). Iz dana u dan svedoci smo poveane primene komunikacionih, mrenih tehnologija - Interneta, posebno njegovih najrairenijih servisa: eletronske pote i World Wide Web-a.

ta u stvari sada imamo? Ve dve decenije postoje dokumenta u tradicionalnom i paralelno u novom, elektronskom formatu, tj. postoje klasini i elektronski nosioci informacija. Imamo i tradicionalna nauno-informativna sredstva uporedo sa kompjuterskim programima za obradu arhivske i registraturske grae. Postoje ve uveliko digitalne kancelarije, imamo e-upravu, e-vladu, e-sudstvo, e-obrazovanje, e-ekonomiju, e-trgovinu, ali i e-arhiv.

Web tehnologija nudi zamenu za klasini arhivski depo, pa nam je sve prihvatljiviji virtualni depo, uz ostalo i zbog toga to prua znatno vei kapacitet za uvanje informacija i to je lako pretraiv. Sasvim sigurno moemo tvrditi da danas ujedno imamo stvarnu (tradicionalnu) i virtualnu arhivsku delatnost.

Novi profi l korisnika arhivske grae, nazovimo digitalni korisnici, kojih je iz dana u dan sve vie, i koji oekuju da arhivi kao institucije koje treba da prue informaciju, funkcioniu i zadovoljavaju njihove potrebe na nain kako to omoguavaju nove tehnologije. Oni oekuju u svakom trenutku i na svakom mestu da dobiju informaciju koja je uspjena kombinacija komunikacije, audio, video, web i GPS tehnologija. Dovoljno je podsetiti da, na primer, kroz razvoj drutvenih mrea (Facebook, MySpace, LinkedIn Twiter itd.), su lini, drutveni i profesionalni ivoti svakog pojedinca, bitno izmjenjeni. Osim novih neogranienih mogunosti komunikacije i zabave, web tehnologija kroz ove mree nudi iroke uslove za pristup raznim informacijama, za nauno istraivanje, za uenje i usavravanje, za obavljanje raznovrsnih strunih poslova, neprestano obogaujui iskustva i saznanja korisnika.

Nakon svega napred izloenog, jasno je da arhivi moraju da se pozicioniraju na mesto vanog i nezaobilaznog faktora u svakoj dravi, u aktuelnim procesima transformacije drutva iz industrijskog u drutvo zasnovano na znanju, tj. u informaciono drutvo. Ovo pozicioniranje bi trebalo da se odvija u pravcu

20

Stanislava BLAEVI

interaktivnog delovanja kako arhivista na jednoj strani, tako i dravnih struktura koje donose odluke i nosilaca implementacije informaciono-komunikacijskih tehnologija.

Svest da se mora vriti stalni nadzor nad elektronskim kancelarijskim poslovanjem i elektronskim zapisima, kao i njihova trajna zatita i da se mora omoguiti slobodan i ravnopravan pristup informacijama koje su tu sadrane, je preduslov za pomenutu transformaciju drutva. Odgovarajuom fi nansijskom i logistikom podrkom treba kompjuterski opismenjavati arhiviste, poveavati njihovo poverenje u elektronske puteve komunikacije i obavetavanja.

Treba ih to pre osposobiti da se ukljuuju u sve razvojne strategije kao njihovi ravnopravni kreatori. Potom, arhiviste treba ukljuiti u edukaciju stvaralaca elektronske grae, ali i korisnika informacija iz arhivske grae. Edukacija treba da se vri u kontinuitetu i doivotno. Usvajanjem i prilagoavanjem arhivskog i drugog zakonodavnog miljea treba poveavati sigurnost u korienju informacija putem Interneta, odnosno web-a. U tom pravcu treba da se nametne arhiv kao garant dokazne vrednosti dokumenta, ali i ustanova koja treba da uspostavi zatitu svih oblika elektronske arhivske grae, pa i web stranica. tavie, vieznanost i slojevitost arhivske grae, ogranienost postojeih softvera u odnosu na raznovrsnost i broj informacija sadranih u arhivskom dokumentu, treba da podstakne arhiviste da budu daleko aktivniji u izgradnji softvera tree generacije Interneta - Semantikog weba.

Zakljuak

Pred arhivima i arhivistima su danas brojni i ozbiljni problemi razvoja arhivske struke u pravcu prilagoavanja zahtevima savremenih tehnologija. Za sada se ti procesi u razliitim zemljama odvijaju nejednakom dinamikom, zavisno od privrednog i drutvenog stadijuma njihovog razvoja. Meutim sutina je da arhivi vie ne mogu da funkciniu van informatikog miljea. Uostalom, arhivi su ve godinama deo razvojnih strategija novog, informatinog drutva; one se kreiraju i usvajaju na svetskom, evropskom, regionalnom i nacionalnom nivou.

No, ako se podsetimo i svih problema iznesenih u ovom radu, koji struku optereuju po svim osnovama, a koji se naroito odnose na marginalizovan poloaj u samoj dravi i do skoro nemanje osnovnog zakona o arhivima, koji bi usaglasio rad arhiva i omoguio mu da se razvija u skladu sa svetskim trendovima i zahtevima savremenog doba (nemogunost sistematskog obrazovanja arhivskog kadra i sl.), pa se na osnovu svega, moemo zapitati, kako i kojom dinamikom emo se mi razvijati i kako struku koju tako sistematski zapostavljamo moemo nazvati aktuelnom!

Smernice za dalje su jasne, ali su isto tako ostvarive samo ako uspostavimo vrst i jasan sistem obrazovanja, jasnu zakonsku regulativu i stvorimo osnovne uslove za popularizaciju arhivstike kao nauke, to je pre svega vie nego neophodno. Isto tako sami arhivisti moraju postati svesni vlastitog identiteta i moi koje poseduju. Da, navela sam izraz - mo! Re koja se ne vezuje za arhivsku struku, mada bi

Zanimanje arhivist-aktuelnost ili ne!

21

trebalo, jer upravo su arhivisti oni koji uvaju pisane tragove civilizacije, a samim procesom odabira odluuju i oblikuju kulturnu i istorijsku batinu jednog naroda pa i ire.

Summary

Archives and archivists are facing numerous, serious problems of the development of archival profession in a way of adjustment to the demands of modern technology. For the time being these processes are developing in an unevenly speed in different countries depending on their economic and social development. However, the essence of these processes lies within the fact that archives can no longer function without the IT background. Besides, archives have been a part of the developing strategies of the new IT society for years now; they are formed and approved on the World, European, regional and national level.

However, if we recall all the problems presented in this paper, that are pressing the archival profession from all sides, such as the marginal position within the country, absence of basic law system on archives which could standardize the work of archives and enable the archival development in accordance with the World trends, lack of system of education of archival personnel and so on, one wonders about the way and level of dynamics this profession can develop. There is also a question how the profession that has systematically been neglected can be considered as up-to-date.

The guidelines for the future are clear, but can be achieved only if the solid and clear system of education is established as well as the legal legislation. It is also highly necessary that we create basis for the popularization of archival profession as a science and that the archivists themselves become aware of their own identity and the power they possess. Yes, I said power! It is a word not so often associated with the archival profession although it should be because the archivists are the ones that keep written tracks on civilisations. By the very process of selection the archivists decide and form cultural and historical heritage of a nation as well as of the entire civilization.

23

Almira ALIBAI JU Historijski arhiv Sarajevo

OBRAZOVAN ARHIVSKI KADAR KAO NEOPHODAN PREDUSLOV ZA USPJEH ARHIVSKE STRUKE SLUAJ U

BOSNI I HERCEGOVINI

Abstrakt: Rad se bavi razmatranjem znaaja akademski obrazovanog arhivskog kadra za uspjeh arhivske struke u Bosni i Hercegovini, kao i znaaja permanentne edukacije usvravanja arhivskih radnika uz obavljanje redovnih djelatnosti u arhivima. Stanje u Bosni i Hercegovini je takvo da gotovo i ne postoje akademski obrazovani arhivski strunjaci u smislu da su obrazovani na visokokolskim ustanovama, na katedrama za arhivistiku, poto takve u naoj zemlji i ne postoje, nego je teite na edukaciji kroz savjetovanja, seminare i strune skupove slinog tipa. Meutim, postavlja se pitanje koliko se pohaanje odreenih edukacionih programa uope prepoznaje u arhivskoj slubi Bosne i Hercegovine i kolika je njihova stvarna svrsishodnost, kako u pogledu stvarnog sticanja strune naobrazbe, tako i u pogledu njihovog vrednovanja za struno usavravanje na skali strunih zvanja.

Kljune rijei: Arhiv, arhivski kadar, obrazovanje, usavravanje, edukacija, modeli obrazovanja, identitet arhivista, batinska struka.

Uvod

Svaka oblast ljudskog djelovanja, pa tako i arhivska napreduje i ostvaruje dobre rezultate uz obrazovan i struan kadar. Obrazovan arhivski kadar je faktor koji se ne treba i ne smije zanemariti kada se razmatra uloga razliitih arhivskih institucija. Nemogue je oekivati uspjenu arhivsku instituciju bez strunih arhivskih radnika koji e svojim radom i strunom osposobljenou stalno nadograivati i obogaivati rad arhivskih institucija. Samo se njihovim strunim zalaganjem i napornim radom, (koji se, usput reeno, ba puno i ne cijeni kada je arhivska struka u pitanju, ne prepoznaje se esto njegov znaaj za cjelokupnu drutvenu zajednicu), doprinosi unapreenju rada arhiva, a takoer se afi rmira i cijela arhivska oblast, kao nauna disciplina.

Brojni su problemi sa kojima se suoavaju arhivi u naoj zemlji kada je u pitanju arhivski kadar, meutim, najvaniji i osnovni problem je nedostatak potrebnog kadra, pa tako i manjak strunog kadra, posebno akademski obrazovanog. Kada se kae akademski obrazovanog, onda se tu prije svega misli, na akademski obrazovane

24

Almira ALIBAI

arhiviste, obrazovane namjenski za ovu oblasti, a ne recimo, akademski obrazovane historiare, pravnike, bibliotekare i slino koji se zapoljavaju u arhivima. Za ovu naunu oblast nije izraen veliki interes, ali arhivska struka mora nastojati da i to promijeni kako bi mogla opstati i dalje se razvijati i nadograivati.

Savremena arhivistika zahtijeva osposobljen kadar

Arhivska struka, kao i svaka druga, djeluje, opstaje i razvija se uz pomo osoblja zaposlenog u ovoj oblasti. Arhivistika je, po svom karakteru, oduvijek bila srodna i usko vezana za druge discipline, kao to su historija, diplomatika, dokumentalistika, paleografi ja, pravo, kao i one praktine discipline kao to su kancelarijsko poslovanje, spisovodstvo, restauracija, konzervacija, mikrofi lmovanje i dr. U dananjem, tehnoloki naprednom, informacionom okruenju arhivistika je sve vie usmjerena na informaciono-komunikacione tehnologije, digitalizacijske procese, mrena (internetska) rjeenja i djelovanja. Meutim, isto tako, arhivistika se, u zadnjih nekoliko decenija, u dobroj mjeri etablirala i afi rmirala kao samostalna nauna disciplina u razvijenom svijetu. To znai da ona razvija svoj vlastiti teorijski korpus znanja koji se izuava i unapreuje na akademskoj razini, uz naravno, i dalje usku povezanost sa ostalim srodnim naunim disciplinama. U savremenom dobu i aktuelnom trenutku prisutno je svrstavanje arhivistike u informacijsku grupu naunih disciplina, zajedno sa bibliotekarstvom i muzeologijom, kao srodnim disciplinama. Arhivi, muzeji i biblioteke sve vie nastupaju i djeluju zajedno kao batinske institucije, institucije koje skrbe nad kulturnom batinom, kulturnim naslijeem zemlje. Takoer, moderne su tendencije digitaliziranja arhivskog, bibliotekog i muzejskog blaga usmjerile ove institucije da djeluju zajedno poto savremene tehnologije to omoguavaju i ine lakim razumijevanje njihove meusobne povezanosti i suodnosa, a bogata graa koju one uvaju postaje dostupna najirem krugu korisnika preko internet portala i elektronskih nosaa informacija.

Dakle, savremena arhivistika je samostalna nauna disciplina, u potpunosti svjesna savremenog informatikog okruenja koja na najbolji nain nastoji da iskoristi to okruenje za svoju sopstvenu prezentaciju i napredak. Ona je komplementarna sa ostalim batinskim granama sa kojima nastoji da djeluje, kad god je to mogue, u harmoninom odnosu nastojei sadanjim generacijama prenijeti vrijednosti prolosti nad kojima straari.

Meutim, pored ovih novih dimenzija koje savremena arhivistika poprima, ona je i dalje oblast koja je najue povezana sa upravnim granama djelatnosti, sa administracijom, nadzorom razvoja sistema upravljanja i voenja spisa, dakle, sa svim onim tradicionalnim aspektima klasine arhivistike. No meutim, i ove oblasti su pretrpjele znatnu modernizaciju, tako da ih arhivistika mora pratiti u razvoju, to ona naravno i ini.

Obrazovan arhivski kadar kao neophodan preduslov za uspjeh arhivske struke sluaj u Bosni i Hercegovini

25

Arhivski uposlenici danas trebaju i moraju biti svjesni svih nabrojanih promjena isto tako kao i sve arhivske institucije. Arhivi moraju biti u toku sa modernim tendencijama u arhivistici, pratiti ih i nastojati primijeniti, svaki u skladu sa svojim mogunostima. Sigurno je da sve ove tendencije zahtijevaju i od arhivskog kadra da bude na visini zadatka. Arhivisti danas, ne samo da trebaju biti upueni u klasine principe arhivske struke, nego je oigledno da se sve vie moraju baviti i informatikim pitanjima i tehnologijama koje svoju primjenu nalaze i u arhivistici. Arhivski radnici, kao profesionalci e se sigurno i u budunosti nastaviti profi lirati sve vie u tom pravcu, poto je ve sada oigledno da je to budunost arhivske djelatnosti.

Obrazovanje arhivskog kadra u svijetu i u Bosni i Hercegovini

Ope je poznato da je arhivska struka u naoj zemlji zapoela svoj institucionalni put 1947. godine, kada je osnovan Arhiv Bosne i Hercegovine, a kasnije i ostali arhivi u zemlji. Od samih poetaka, pored ostalih problema sa kojima se struka suoavala, pitanje arhivskog kadra je bio gorui problem. Nikada ga nije bilo dovoljno, a i oni koji su radili u arhivima nisu bili obrazovani na tom polju, ve se mahom radilo o historiarima, pravnicima, i drugim profi lima sa humanistikim obrazovanjem. No, meutim, i sa ovim i ovakvim strukturama arhivistika je poela da napreduje i postie zapaene rezultate u svom djelovanju, a poto su to bili poeci, najvie se uradilo na polju sakupljanja arhivske grae i njenog sreivanja. Stanje arhivskog kadra u Bosni i Hercegovini nikad nije bilo na zadovoljavajuoj razini, te je uvijek postojao veliki nesrazmjer izmeu onoga to su stvarne potrebe arhiva i onoga kakvo je bilo stvarno stanje. Da ne govorimo o tome koliko je bio osjetan nedostatak strunog kadra, pa su arhivi esto pribjegavali zapoljavanju honorarnih djelatnika, a takoer i diferencijacija poslova u samim arhivima esto nije pratila strunu osposobljenost, jer se u dosta sluajeva radilo o tome da svi rade sve.1 Meutim, na stanje arhivske struke, pa tako i na nivo i nain obrazovanja arhivskih kadrova utie i stupanj razvijenosti jedne zemlje, odnosno njenog administrativno-politikog razvoja i nivoa do kojeg je doao obrazovni sistem. Sam razvoj arhivske slube vezan je za historijski razvoj jedne zemlje. Tako u zemljama koje imaju dugu tradiciju uvanja historijskih izvora arhivska sluba i arhivi su se bre razvijali i bili direktno vezani za izuavanje historije, te je arhivistika etablirana kao pomona historijska nauka. Nain obrazovanja arhivista je bio organiziran ak i kroz posebne kole za to (kao na primjer u Francuskoj, Italiji). S druge strane, u zemljama neoptereenim dugom historijom i arhivistika i arhivska sluba su se vie razvijale kao odvojene discipline od historije (SAD, Australija),2 i bile su vie

1 Andrej Rodinis, Duan Vrina, Propisi o strunim zvanjima i obrazovanje i usavravanje kadra u Bosni i Hercegovini. Tehnini in vsebinski problemi klasinega in elektronskega arhiviranja, 9, Radenci (Maribor) 2010., str. 174.-175.2 Melina Lui, Obrazovanje arhivista i spisovoditelja za novo okruenje: praksa u svijetu i izgledi u Hrvatskoj, Arhivski vjesnik, god. 44, Zagreb 2001., str. 33.-34.

26

Almira ALIBAI

usmjerene ka administraciji, ali bez nekog posebnog statusa, jer arhivistika tamo i nije priznavana kao posebna nauka.3 Meutim, ove zemlje su do danas razvile sisteme obrazovanja arhivista. U svijetu su prisutni razliiti modeli obrazovanja arhivista, kao i teorije i rasprave o tome na koji nain obrazovanje treba da bude organizirano i ta se oekuje od istoga.4 Ni u svijetu nije defi niran korpus arhivskog znanja, koji dosta zavisi od datih drutvenih i kulturnih uvjetovanosti odreene zemlje, odnosno, stanja razvijenosti i svijesti o vanosti takve vrste discipline i djelatnosti kao to je arhivska. Stoga se govori i raspravlja o razliitim modelima obrazovanja arhivista od kojih svaki ima odreene prednosti i nedostatke.

Isto tako, pitanje obrazovanja arhivista se uvijek povezuje sa pitanjem identiteta arhivista, odreivanjem njegove uloge u drutvu, preispitivanjem njegove svjesnosti o samom sebi. Pitanje je kako arhivisti sami sebe doivljavaju i kako ih drutvena zajednica doivljava. Identitet arhiviste se ne prepoznaje dovoljno od strane drutvene zajednice, ali ni oni esto sami sebe ne shvaaju dovoljno ozbiljno. Moderne su tendencije u preispitivanju identiteta arhivista opet bipolarne, odnosno, mogu se uoiti relacije sa novonastalim promjenama u struci gdje se sve vie koriste informatike tehnologije. Tako se opet javljaju dva gledanja: o arhivisti kao informatikom strunjaku koji se kao takav treba i obrazovati i arhivisti koji treba zadrati tradicionalnu ulogu uvara memorije i kulturne batine zemlje.5 Rjeenje za ovu dilemu je pomirenje izmeu dvije krajnosti: arhivist koji e se adekvatno brinuti i biti osposobljen za uvanje kulturno-historijske batine koja se nalazi u arhivima, uz punu svijest o njenoj vanosti i znanja o kontekstu te batine za to mu osnov daju tradicionalna obrazovanja u historijskim, pravnim i drugim naukama, a u isto vrijeme to treba da bude arhivist koje e biti dostatno upuen i u savremene informatike tehnologije kako bi mogao brinuti o dokumentima nastalim u novom okruenju i kako bi one stare mogao predstaviti novim generacijama korisnika. Uz sve ovo, arhivist ne moe i ne treba biti historiar ili informatiar, on treba ostati arhivist i voditi se naelima arhivistike nauke kao samosvojne discipline, koje on mora biti svjestan i ne dozvoliti da se povodi na jednu ili drugu stranu.6 Da bi arhivist mogao formirati svoj identitet kao takav potrebno je da se ispotuju odreeni principi:

potpuna afi rmacija arhivistike kao zasebne znanosti koja e biti temelj arhivskoga rada i slube arhivista,

obrazovanje arhivista kao strunjaka s poznavanjem svih potrebnih znanja u struci,

priznanje i prihvaanje te profesije sa strane drutva, vlastito, odnosno svjesno prihvaanje specifi nosti i samostalnosti struke.7

3 Theo Thomassen, A small country in the world of archival education: the Dutch case, Arhivski vjesnik, god. 40, Zagreb, 1997., str. 97.-98.4 Jozo Ivanovi, Modeli obrazovanja arhivista, Arhivski vjesnik, god. 40, Zagreb, 1997., str. 15.-34.5 Josip Kolanovi, Identitet arhivista: od zanimanja do profesije, Arhivski vjesnik, god. 40, Zagreb, 1997., str. 8.6 Isto, str. 12.7 Isto.

Obrazovan arhivski kadar kao neophodan preduslov za uspjeh arhivske struke sluaj u Bosni i Hercegovini

27

Kada govorimo o obrazovanju arhivista u naoj zemlji moramo biti svjesni brojnih ogranienja u tom pogledu, ali slobodno moemo ustvrditi da ovdje nikada arhivska struka i nauka, pa tako i arhivsko obrazovanje nisu bili adekvatno etablirani. Svakako ovdje treba imati na umu razliku izmeu temeljnog arhivistikog obrazovanja i strunog usavravanja. Temeljno arhivistiko obrazovanje podrazumijeva defi niranje struke i njezinog korpusa znanja, naravno u skladu sa datim okolnostima, ranije spomenutim, koje vae u svakoj zemlji, u svakoj sredini, dok je struno usavravanje obrazovanje uz rad (seminari, edukacije, strune konferencije), te sticanje razliitih specijalistikih znanja i vjetina.8 Situacija u naoj zemlji po pitanju temeljnog arhivistikog obrazovanja nije nimalo sjajna, dok je strunog usavravanja, edukativnih programa bilo i ima i danas, i tano je da su ove edukacije, u nedostatku stvarnog strunog obrazovanja, mnogo pomogle arhivsku struku u Bosni i Hercegovini.9 No, one ne mogu biti i nisu zamjena za ozbiljno akademsko obrazovanje, mada se esto deava. Ranije spomenuta razlika izmeu temeljnog obrazovanja i strunog usavravanja ne smije se izgubiti iz vida ni kada se analizira stanje po tom pitanju kod nas. Evidentno je da se u Bosni i Hercegovini radilo na tom planu, ali to se uglavnom svodilo na strune edukacije, bez ozbiljnijih pokuaja za uvoenjem akademskog arhivskog obrazovanja. Ranije, a i danas u naoj zemlji organiziraju se struni seminari i konferencije na kojima se tretiraju vana arhivska pitanja i problemi, te se postavljaju i odreene smjernice u radu arhivskih ustanova. Postojea arhivska struna udruenja u naoj zemlji organiziraju, kao to su to radila i u prijeratnom periodu, strune skupove na kojima se izlau struni radovi, vrlo esto sa kolegama iz inostranstva, te je to prilika za razmjenu najnovijih saznanja i iskustava u radu. Postojanje strunih arhivistikih asopisa dalje doprinosi edukaciji arhivskih djelatnika, kao i dostupnost i razmjena inostranih strunih izdanja. Zakonska rjeenja iz oblasti arhivske djelatnosti u naoj zemlji naglaavaju vanost strune izobrazbe i usavravanja i daju okvire za sprovedbu istih. Zakonski je regulirano i polaganje strunih arhivistikih ispita, to svakako spada u polje strunog obrazovanja i usavravanja arhivista.10

Pa ipak, iako postoje sluajevi strune edukacije arhivskih djelatnika u naoj zemlji, pa ak i sluajeva da se to usavravanje odvijalo izvan zemlje (na strunim arhivskim kolama, i slino), interesantno je da u Bosni i Hercegovini nikada nije uspostavljen, niti zakonski ozvanien, sistem nekog bodovanja ili vrednovanja odreenih edukacijskih programa. U tom sluaju se postavlja pitanje kakvu svrhu imaju bilo kakva educiranja i usavravanja, ako ona nee na neki nain biti prepoznata i valorizirana od strane bilo arhivske institucije u kojoj odreeni arhivski djelatnik radi, bilo od strane strune arhivske zajednice (nekog od arhivskih strunih udruenja

8 Melina Lui, Navedeni lanak, str. 34.9 Azem Koar, Osobenosti postdejtonske tranzicijske edukacije arhivskih djelatnika Bosne i Hercegovine (1996-2011). Tehnini in vsebinski problemi klasinega in elektronskega arhiviranja, Radenci (Maribor) 2012., str. 171.-180.10 Isto, str. 174.-179.

28

Almira ALIBAI

ili jo uvijek nepostojeeg arhivskog vijea)? Da li je u pitanju nezainteresiranost, neznanje ili potreba da se odri monopol na napredovanje u struci na neki nain, ili je neto drugo u pitanju? Moda je kombinacija svega navedenog, plus politika, koju smo skloni za sve kriviti. Kako god bilo, vjerovatno je najvea odgovornost na nama samima, arhivskim uposlenicima (ako se moemo tako nazvati) za postojee stanje. Da i ne govorimo o tome da se arhivisti jo uvijek akademski ne obrazuju kod nas i da je status arhivistike na naim univerzitetima i fakultetima minoran.

Arhivska djelatnost u naoj zemlji bremenita je brojnim problemima, koji su posljedica objektivnih i subjektivnih prilika. injenica je da arhivska djelatnost, kao i ostale batinske djelatnosti u naoj zemlji prolazi kroz dugotrajan proces tranzicijskih prilagodbi i da ona stalno mora braniti i obrazlagati ak i razloge zbog kojih je uope potrebna ovom drutvu i dravi.11 Meutim, vrijeme je nemilosrdno i sve se danas odvija tako brzo, pa tako i arhivska djelatnost ako eli uhvatiti korak sa savremenim svijetom, mora ozbiljno i odgovorno rjeavati probleme. Arhivska djelatnost danas je svjesna informatikog okruenja u kojem se nalazi, ovdje i u svijetu. Obrazovanje arhivskih kadrova time vie postaje jedan od imperativa struke. Arhivistika kod nas mora da postane dio akademskih programa na fakultetima, jer je samo to nain da se pravilno shvati njen znaaj i obezbijedi dalji napredak, ako ne ak i opstanak. Arhivistika, kao i ostale batinske grane srodne s njom kod nas jo uvijek nemaju razvijen nauni diskurs, nisu etablirane na univerzitetima i nemaju status kakav bi trebale imati. Arhivistika se, na primjer, kod nas jo uvijek izuava kao pomona historijska nauka, i to kao dio tog predmeta na prvoj godini studija historije i nakon toga, prestaje svako bavljenje istom. Da ne govorimo o tome da se ona ne tretira niti u okviru informacijskih nauka, a slabo je prepoznat i njen batinski aspekt.12 Ovdje kao izuzetak moemo navesti Odsijek za historiju Filozofskog fakulteta u Tuzli, gdje se arhivistika izuava kroz tri predmeta: Arhivistiku (osnovni), Arhivsku praksu I i Arhivsku praksu II (izborni predmeti). Postavlja se pitanje: kako onda oekivati, u ovakvim okolnostima, bilo kakav napredak i poboljanje? Kako oekivati sistematski napredak struke kada je nema u obrazovnim programima? A u svijetu se promjene odvijaju nesmanjenom brzinom.

Odgovor bi bio to hitnije djelovanje i nastojanje da se arhivistika: prepozna kao autohtona nauna disciplina, kao batinska disciplina i kao nauka u oblasti informacijskih nauka; nastojanje za ukljuivanjem iste u akademske obrazovne programe, afi rmacija akademskog obrazovanja meu samim arhivskim djelatnicima, uz naravno obavezno i dalje usavravanje uz rad. Arhivistika, kroz djelatnost arhiva, mora postati aktivna i nametnuti se svojom djelatnou iroj zajednici kako bi bila prepoznata i priznata, a na taj nain i sami arhivski djelatnici ostvarie svoj puni identitet i postati svjesni svoje uloge, to e im dati daljeg podsticaja za ozbiljno struno napredovanje i usavravanje.

11 Haris Zaimovi, Obrazovanje i edukacija kao dio strategije razvoja batinskih ustanova u Bosni i Hercegovini. Tehnini in vsebinski problemi klasinega in elektronskega arhiviranja, 10, Radenci (Maribor) 2011., str. 102.12 Isto, str. 108.

Obrazovan arhivski kadar kao neophodan preduslov za uspjeh arhivske struke sluaj u Bosni i Hercegovini

29

Zakljuak

U dananjoj, savremenoj praksi, arhivistika je etablirana kao samostalna nauna disciplina u okviru informacijskih nauka. Jo uvijek nije potpuno razraen njen korpus znanja, ali se na tome konstantno radi. U skladu s tim razvijeni su razliiti modeli akademskog obrazovanja arhivista, obezbijeeni su programi i metode po kojima se arhivistika izuava na fakultetima i visokim kolama. Istovremeno sa promjenama obrazaca u razvoju arhivistike, uslijed ukljuivanja u savremene informatike tokove, mijenjaju se i samosvijest i identitet arhiviste kao strunjaka. I ovdje dolazi do razvoja svijesti o njegovoj izmijenjenoj ulozi, te se esto dogaa da se arhivista sada prepoznaje kao informatiki strunjak i defi nira samo na taj nain, to je pogreno, jer pravi identitet arhiviste ostaje ukorijenjen u tradicionalnim znaajkama, uz prihvatanje novih odrednica nastalih u skladu sa savremenim zbivanjima. Kao to se arhivistika dalje razvija uz pravilne obrazovne procese i izmjene u radu, tako se i identitet arhiviste mijenja u obrazovnim obrascima. U Bosni i Hercegovini akademsko obrazovanje arhivista nije zaivjelo iz brojnih objektivnih i subjektivnih razloga. Struna usavravanja i educiranja su prisutna i treba ih podrati, ali smo miljenja da samo uz akademske i druge institucionalne programe arhivski kadrovi i arhivska struka u naoj zemlji mogu dalje napredovati i razvijati se. Svakako, ne treba stati sa razliitim formama permanentne edukacije uz rad, to dananje savremene tehonologije omoguavaju i na individualnom planu, ali je uspostavljanje akademskih programa i katedri za arhivistiku (bilo samostalno ili sa drugim batinskim granama) neophodan i najbolji preduslov za dalji napredak i opstanak arhivske struke u naoj zemlji.

Summary

In the modern world, archival science is an independent discipline within the fi eld of information science, and is undergoing constant development. Because of this, different educational models have been developed, as well as different programs and methods by which archival studies are taught at colleges and universities. Due to its inclusion in a modern IT environment, the self-concept of archival professionals is changing too. Archivists are now often thought of and defi ned as IT experts, which is incorrect, since the work of the archivist remains rooted in traditional approaches, even if it may employ modern information technology. The education of archivists on Bosnia and Herzegovina in the academic sphere did not develop for a number of reasons. But professional training within the fi eld exists and should be supported, because the archival fi eld can continue to thrive and prosper in our country only with the existence of trained archival staff. Certainly, we should continue to support the kinds of training programs that do exist, both for groups and for individuals, within the fi eld. But the establishment of real academic programs and departments for archival science either alone or with other heritage sectors is an essential prerequisite for the further progress and survival of the archival profession in our country.

31

Selma ISI JU Arhiv Tuzlanskog kantona Tuzla

OBRAZOVANJE I EDUKACIJA ARHIVISTA I MULTIDISCIPLINARNA ZNANJA

Abstrakt: Pitanje obrazovanja i edukacije arhivista je jedno od pitanja koje je posljednjih godina u ii interesovanja moderne arhivske znanosti, kako u svijetu, tako i kod nas. Postojanje odgovarajueg kadra je bitan preduslov obavljanja bilo koje djelatnosti, pa tako i arhivistike. Obrazovanje i edukacije direktno utiu na strukturu arhivskog kadra u arhivskim ustanovama, posebno na arhiviste kao osnovne nosioce strunog djelovanja arhiva. Obrazovanje i edukacija arhivista je sloeno i bitno pitanje sa svaki arhiv i svaku arhivsku slubu od kojih ovisi obavljanje osnovnih poslova i zadataka arhiva - zatita, uvanje, upravljanje i koritenje arhivske grae, ali i ukupna djelatnost i razvoj arhiva kao ustanova. Koja je osnova obrazovanja i edukacije arhivista i uopte arhivskog kadra u arhivskoj djelatnosti i na koji nain ona djeluje na razvoj moderne arhivistike?

Kljune rijei: Arhivisti, arhivski kadrovi, obrazovanje i edukacija, arhivistika i multidisciplinarna znanja.

Uvod

Jedan od bitnijih preduslova za uspjeno i efi kasno obavljanje arhivske djelatnosti je postojanje odgovarajueg kadra, od kojeg zavisi i sama funkcija arhiva kao ustanova. Pitanje edukacije i obrazovanja je u samoj ii interesovanja i jedno je od najaktuelnijih problema moderne arhivske djelatnosti u svijetu. Kako i na koja znanja usmjeriti mlade arhiviste je ono od ega zavisi moderna arhivistika, ali i njena budunost.

Obrazovanje i educiranje jedni su od najvanijih elemenata koji trebaju stvoriti uvjete za unapreenje i za adekvatno poboljano obavljanje arhivske djelatnosti. Pri tome kadrovska politika itekako ima veze s postojeim programima obrazovanja i educiranja. Struno osposobljeni kadrovi jedan su od osnovnih preduvjeta uspjenog planiranja i obavljanja svake djelatnosti, pa i arhivske. Ujedno ona je bitan vid garancije za uspjeno izvravanje svih arhivistikih zadataka.

Kako obrazovati, educirati i na koja struna znanja usmjeriti arhivski kadar zavisi od potreba arhiva i uslovljen je specifi nostima poslova koje arhivi kao ustanove obavljaju. Pored glavnih strunih poslova u arhivima: zatite i evidentiranja registraturne grae u nastajanju, odabiranja, preuzimanja i zatite arhivske grae

32

Selma ISI

u arhivima, obrade i sreivanja i publikovanja arhivske grae, vaan dio poslova arhiva je i kulturno-obrazovna djelatnost, te u moderno doba upotreba informacijskih tehnologija u arhivistici, koja uvodi niz promjena u klasinu arhivistiku, ali i nudi niz mogunosti promocije arhiva i prezentacije a