Applied Animal Nutritionportal5.udru.ac.th/ebook/pdf/upload/189sE89n1U9A3scmShn0.pdf · Applied Animal Nutrition นิราวรรณ༛༛กุนัน ปร.ด.༛(สัตวศาสตรຏ)

เอกสารค าสอน

รายวชาโภชนศาสตรสตวประยกต Applied Animal Nutrition

นราวรรณ กนน

ปร.ด. (สตวศาสตร)

คณะเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน

2560

ค ำน ำ

เอกสารค าสอน รายวชาโภชนศาสตรสตวประยกต รหส AN54410 ไดแบงเนอหาในการเรยนการสอนไว 10 หวขอเรอง แตละหวขอเรองใชเวลาในการสอน 1-2 สปดาห มงเนนใหผเรยนมความรความสามารถในการประยกตใชวตถดบอาหารสตวในการผลตสตว ซงมเนอหาเกยวกบการจ าแนกชนดและประเภทของวตถดบอาหารสตว ขอดและขอเสยของวตถดบอาหารสตวแตละชนด วธการตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวเบองตน วธการปรบปรงคณภาพวตถดบ การใชสารเสรมในอาหารสตว สารพษและวธในการก าจดสารพษในอาหารสตว ระบบการยอยอาหารของสตวแตละประเภท ความตองการอาหารของสตวแตละชนด การค านวณสตรอาหารสตว และกระบวนการผลตอาหารสตว

ผสอนหวงวาเอกสารค าสอนนคงอ านวยประโยชนตอการเรยนการสอนวชาโภชนศาสตรสตวประยกตอยางมาก หากทานทน าไปใชมขอเสนอแนะผเขยนยนดรบฟงและขอบคณในความอนเคราะหนน ณ โอกาสนดวย

นราวรรณ กนน

13 กรกฎาคม 2560

ค

สารบญ

หนา

ค ำน ำ ก

สำรบญ ข

สำรบญตำรำง ช

สำรบญภำพ ญ

แผนบรหำรกำรสอนประจ ำวชำ ฎ

แผนกำรสอนประจ ำบทท 1 1

บทท 1 กำรจ ำแนกประเภทของวตถดบอำหำรสตวและโภชนะ 3

ประเภทของวตถดบอำหำรสตว 3

ประเภทของโภชนะในวตถดบอำหำรสตว 6

สรป 22

แบบฝกหดทำยบทท 1 22

เอกสำรอำงอง 23


บทท 2 แหลงของวตถดบอำหำรสตว 27

วตถดบอำหำรสตวทถกจดเปนแหลงอำหำรหยำบ 27

วตถดบอำหำรสตวทถกจดเปนแหลงใหพลงงำน 37

วตถดบอำหำรสตวทถกจดเปนแหลงใหโปรตน 47

วตถดบอำหำรสตวทถกจดเปนแหลงแรธำตและวตำมน 56

สรป 59




บทท 3 กำรตรวจสอบคณภำพวตถดบอำหำรสตวเบองตน 69

กำรตรวจสอบวตถดบอำหำรสตวแหลงพลงงำน 69

กำรตรวจสอบวตถดบอำหำรสตวแหลงโปรตน 74

กำรตรวจสอบคณภำพวตถดบอำหำรสตวแหลงแรธำต 81

ค

สารบญ (ตอ)

หนา

กำรตรวจสอบคณภำพวตถดบอำหำรสตวแหลงวตำมน 83

สรป 85




บทท 4 กำรปรบปรงคณภำพและแปรรปวตถดบอำหำรสตว 89

กำรแปรรปและปรบปรงคณภำพโดยวธกล 89

กำรแปรรปและปรบปรงคณภำพโดยใชควำมรอน 92

กำรแปรรปและปรบปรงคณภำพโดยวธทำงเคม 99

กำรแปรรปและปรบปรงคณภำพโดยวธทำงชวภำพ 103

สรป 105




บทท 5 สำรเสรมในอำหำรสตวและกำรใชประโยชน 113

นยำมของสำรเสรมในอำหำรสตว 113

สำรเสรมทจดอยในกลมอำหำรหลก 114

สำรเสรมทไมจดเปนสำรอำหำรหลก 117

กำรใชพชสมนไพรเพอเปนสำรเสรมในอำหำรสตว 124

สรป 130




บทท 6 สำรพษและสำรขดขวำงโภชนะในอำหำรสตว 139

กลมของสำรพษและสำรขดขวำงกำรใชโภชนะทเกดจำกภำยนอก 139

กลมของสำรพษและสำรขดขวำงกำรใชโภชนะทอยตำมธรรมชำต 143

สำรพษประเภทอนๆ 150

ง


หนา

สรป 152




บทท 7 ระบบกำรยอยอำหำรของสตว 157

กำรยอยอำหำรของสตว 157

ระบบทำงเดนอำหำรของสตวไมเคยวเออง 159

ระบบทำงเดนอำหำรของสตวเคยวเออง 163

กระบวนกำรยอยอำหำรของสตว 169

กำรดดซมสำรอำหำร 171

สรป 173




บทท 8 ควำมตองกำรอำหำรของสตวแตละชนด 177

ควำมตองกำรอำหำรของสกร 177

ควำมตองกำรอำหำรของสตวปก 183

ควำมตองกำรอำหำรของไกเนอ 187

ควำมตองกำรอำหำรของไกไข 190

ควำมตองกำรอำหำรของไกงวง 192

ควำมตองกำรอำหำรของนกกระทำ 194

ควำมตองกำรอำหำรของแกะ 196

ควำมตองกำรอำหำรของแพะ 199

ควำมตองกำรอำหำรของโคเนอ 200

ควำมตองกำรอำหำรของโคนม 206

สรป 218

จ


หนา




บทท 9 กำรประกอบสตรอำหำรสตว 223

ขอมลทใชในกำรประกอบสตรอำหำรสตว 223

วธกำรประกอบสตรอำหำรสตว 228

ขอควรระวงในกำรใชโปรแกรมค ำนวณสตรอำหำรสตว 233

ปญหำทพบในกำรประกอบสตรอำหำรสตว 234

ค ำแนะน ำในกำรเพมควำมรวดเรวในกำรประกอบสตรอำหำรสตว 234

กำรประกอบสตรอำหำรสตวใหมรำคำถก 235

กำรค ำนวณสวนผสมลวงหนำ 238

สรป 241




บทท 10 กำรเกบและเตรยมตวอยำงอำหำรสตวเพอกำรวเครำะห 245

กำรเกบตวอยำงอำหำรสตวและวตถดบอำหำรสตว 245

เครองมอทใชในกำรเกบตวอยำงอำหำรสตว 246

วธกำรเกบตวอยำงอำหำรสตว 247

วธลดขนำดตวอยำง 250

กำรสงตวอยำงไปยงหองปฏบตกำรเพอตรวจสอบหรอวเครำะหคณภำพ 252

ภำชนะส ำหรบเกบตวอยำงอำหำรสตว 252

กำรบนทกรำยละเอยดของตวอยำง 252

กำรเตรยมตวอยำงอำหำรสตวและวตถดบอำหำรสตวเพอกำรวเครำะห 253

สรป 256


ง


หนา


บรรณำนกรม 259

ฉ

สารบญตาราง

หนา

ตารางท 1.1 กรดอะมโนทจ ำเปนและไมจ ำเปน 7

ตารางท 1.2 ปรมำณไฟเตทในวตถดบอำหำรสตวบำงชนด 15

ตารางท 1.3 ชนดและแหลงของแรธำตทใชในอำหำรสตว 18

ตารางท 1.4 ปรมำณน ำทสตวแตละชนดตองกำร 20

ตารางท 1.5 ระดบทปลอดภยของแรธำตทมในน ำดมส ำหรบใชในกำรผลตสตว 21

ตารางท 2.1 คณคำทำงโภชนะของวตถดบอำหำรสตวทถกจดเปนแหลงอำหำรหยำบ 35

ตารางท 2.2 คณคำทำงโภชนะของวตถดบอำหำรสตวทถกจดเปนแหลงใหพลงงำน 45

ตารางท 2.3 คณคำทำงโภชนะของวตถดบอำหำรสตวทถกจดเปนแหลงใหโปรตน 54

ตารางท 4.1 ผลของขนำดของอำหำรตอกำรกนได กำรยอยไดของโภชนะ และสมรรถภำพในกำรเจรญเตบโตของลกโคนม

91

ตารางท 4.2 คณคำทำงโภชนะของวตถดบอำหำรสตวทปรบปรงดวยยเรย 99

ตารางท 4.3 ผลของลกษณะทำงกำยภำพและกำรหมกยเรยของฟำงขำวตอกำรกนได กำรยอยได และกระบวนกำรหมกในกระเพำะรเมนของโคนมเพศผตอน

100

ตารางท 4.4 สมรรถภำพในกำรผลตโคนมรนเมอไดรบชำนออยหมกโซเดยมไฮดรอกไซดเปนอำหำรหยำบในอำหำรผสมส ำเรจ

101

ตารางท 4.5 ปรมำณกำรกนได กำรยอยได และกระบวนกำรหมกของโคเน อทไดรบชำนออยทปรบปรงคณภำพเปนอำหำรหยำบ

102

ตารางท 4.6 ผลของกำรปรบปรงอำหำรดวยจลนทรยตอประสทธภำพในกำรเจรญเตบโตของสตว

104

ตารางท 5.1 ปรมำณซลเนยมในไขแดงและอลบมน 114

ตารางท 5.2 ผลของกำรใชสำรสกดของ Artemisia sieberi (GEASS) และโมเนนซน ตอปรมำณโอโอซสตของพยำธทท ำใหไกเกดโรคบด

125

ตารางท 5.3 ผลของกำรเสรมบอระเพดสดตอปรมำณ กำรกน ได อตรำกำรเจรญเตบโตตอวนของแพะพนธซำเนน

126

ตารางท 5.4 ผลของกำรเสรมบอระเพดสดตอปรมำณผลผลตน ำนม และองคประกอบของน ำนมของแมแพะพนธซำแนน

129

ซ

สารบญตาราง (ตอ)

หนา

ตารางท 6.1 สำรไบโอจนคอำมนทเกดจำกกำรเปลยนรปของกรดอะมโนชนดตำงๆ 145

ตารางท 6.2 ระดบควำมเปนพษของไฮโดรไซยำนค 149

ตารางท 6.3 ปรมำณสำรไฟเตท ธำตฟอสฟอรส และปรมำณของธำตฟอสฟอรสทใชประโยชนไดของสกรและสตวปกในวตถดบอำหำรสตวชนดตำงๆ

151

ตารางท 7.1 เอนไซมทผลตจำกระบบทำงเดนอำหำรของสตวไมเค ยวเอ อง 163

ตารางท 8.1 ควำมตองกำรโภชนะของสกรระยะก ำลงเจรญเตบโตทใหอำหำรแบบเตมท

180

ตารางท 8.2 ควำมตองกำรโภชนะของสกรระยะผสม-อมทอง 182

ตารางท 8.3 ควำมตองกำรโภชนะของไกเลกฮอรน 186

ตารางท 8.4 ควำมตองกำรโภชนะของไกเน อ 188

ตารางท 8.5 ควำมตองกำรโภชนะของไกไข 190

ตารางท 8.6 ควำมตองกำรโภชนะของไกงวง 192

ตารางท 8.7 ควำมตองกำรโภชนะของนกกระทำ 194

ตารางท 8.8 ควำมตองกำรโภชนะของแกะ 197

ตารางท 8.9 ควำมตองกำรโภชนะของแพะ 199

ตารางท 8.10 ควำมตองกำรโภชนะของโคเน อระยะก ำลงเจรญเตบโต-ระยะขน 202

ตารางท 8.11 ควำมตองกำรโภชนะของพอพนธโคเน อระยะก ำลงเจรญเตบโต 203

ตารางท 8.12 ควำมตองกำรโภชนะของโคเน อระยะต งทอง 205

ตารางท 8.13 ควำมตองกำรโภชนะของโคเน อระยะใหนม 206

ตารางท 8.14 ควำมเขมขนของแรธำตในเลอดของโคทเปนโรคไขน ำนม 208

ตารางท 8.15 ควำมตองกำรโภชนะของลกโคนมทเล ยงดวยนมหรอนมเทยมเพยง อยำงเดยว

210

ตารางท 8.16 ควำมตองกำรโภชนะของลกโคนมทเล ยงดวยนมและอำหำรขนลกโค 211

ตารางท 8.17 ควำมตองกำรโภชนะของโคนมระยะหลงหยำนม 212

ตารางท 8.18 ควำมตองกำรโภชนะของโคนมระยะก ำลงเจรญเตบโต (น ำหนกโตเตมวย =

450 กโลกรม) 214

ฌ

สารบญตาราง (ตอ)

หนา

ตารางท 8.19 ควำมตองกำรโภชนะของโคนมสำว (น ำหนกโตเตมวย = 450 กโลกรม) 215

ตารางท 8.20 ควำมตองกำรโภชนะของโครดนม (ระยะแรกของกำรใหนม, น ำหนกโค =


ตารางท 8.21 ควำมตองกำรโภชนะของโครดนม (ระยะกลำงของกำรใหนม, น ำหนกโค =


ตารางท 9.1 องคประกอบทำงโภชนะของวตถดบสตว 224

ตารางท 9.2 กำรเปรยบเทยบรำคำของวตถดบอำหำรตอหนวยโภชนะ 235

ตารางท 9.3 กำรเปรยบเทยบรำคำตำมคณคำทำงอำหำรของวตถดบอำหำรแตละชนด และกำรค ำนวณคำดชนคณคำ/ รำคำ

237

ตารางท 9.4 กำรประกอบสตรสวนผสมลวงหนำวตำมน 239

ตารางท 9.5 แหลงแรธำตปลกยอยทใชกนในอำหำรสตว 240

สารบญภาพ

หนา

ภาพท 2.1 ตวอยางหญาอาหารสตว 36

ภาพท 2.2 ตวอยางถวอาหารสตว 36

ภาพท 2.3 ตวอยางวตถดบอาหารสตวแหลงพลงงาน 46

ภาพท 2.4 ตวอยางวตถดบอาหารสตวแหลงโปรตน 55

ภาพท 2.5 ตวอยางวตถดบอาหารสตวแหลงวตามนและแรธาต 58

ภาพท 3.1 การทดสอบการปลอมปนแปงในกากถวเหลองดวยทงเจอรไอโอดน 76

ภาพท 3.2 การทดสอบการปลอมปนหนฝนในกากถวเหลองดวยกรดไฮโดรคลอรค 76

ภาพท 4.1 ขนตอนการอดเมดอาหารสตวใชเองภายในฟารมของเกษตรกรรายยอย 97

ภาพท 4.2 ผลของคณภาพของอาหารอดเมดตอนาหนกตวและอตราการแลกเนอของไกเนอระยะกาลงเจรญเตบโต

98

ภาพท 5.1 ผลของการเสรมซลเนยมในอาหารไกไขตอคาฮอกยนตของไขทมอายการเกบรกษายาวนานขน

115

ภาพท 5.2 ผลของการเสรมกรดโฟลกและวตามนบ 12 ตอผลผลตนานมโค 116

ภาพท 5.3 ผลของการเสรมเอนไซมยอยเยอใยในอาหารอตราการแลกเนอของไกเนอ 120

ภาพท 5.4 ผลของการเสรมเอนไซมยอยเยอใยในอาหารผสมสาเรจตอปรมาณการ กนได และผลผลตนานมของโคนม

121

ภาพท 7.1 ระบบทางเดนอาหารของสกร 160

ภาพท 7.2 ระบบทางเดนอาหารของสตวปก 162

ภาพท 7.3 กระเพาะรเมนของสตวเคยวเออง 165

ภาพท 7.4 กระเพาะเรตคลมของสตวเคยวเออง 166

ภาพท 7.5 กระเพาะโอมาซมของสตวเคยวเออง 166

ภาพท 7.6 กระเพาะอะโบมาซมของสตวเคยวเออง 167

ภาพท 10.1 การเกบพชอาหารสตวจากแปลง 249

ภาพท 10.2 วธการสมลดขนาดตวอยาง 251

แผนบรหารการสอนประจ าวชา

รหสวชา AN54410

รายวชา โภชนศาสตรสตวประยกต (3-0-6)

(Applied Animal Nutrition)

ค าอธบายรายวชา การประยกตใชวตถดบอาหารสตว ขอดและขอเสยของวตถดบอาหารสตวแตละชนดทใชเลยงสตว

สารพษในอาหารสตว วธการปรบปรงคณภาพวตถดบ การตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวเบองตน ความตองการอาหารของสตวแตละชนด ความแตกตางของระบบการยอยอาหารของสตว

วตถประสงคทวไป 1. เพอใหนกศกษาเขาใจและสามารถจ าแนกชนดและประเภทของวตถดบอาหารสตวได

2. เพอใหนกศกษาเขาใจและสามารถอธบายขอดและขอเสยของวตถดบอาหารสตวแตละชนดทใชเลยงสตวได

3. เพอใหนกศกษาเขาใจและสามารถอธบายพรอมทงสาธตการตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวเบองตนได

4. เพอใหนกศกษาเขาใจและสามารถปรบปรงคณภาพวตถดบได 5. เพอใหนกศกษาเขาใจและสามารถอธบายการใชสารเสรมในอาหารสตวได 6. เพอใหนกศกษาทราบและสามารถอธบายสารพษในอาหารสตวและวธในการก าจดสารพษ

ในอาหารสตวได 7. เพอใหนกศกษาเขาใจ พรอมทงสามารถอธบายและบอกความแตกตางของระบบการยอย

อาหารของสตวแตละประเภทได 8. เพอใหนกศกษาเขาใจและสามารถอธบายความตองการอาหารของสตวแตละชนดได 9. เพอใหนกศกษาเขาใจและสามารถค านวณสตรอาหารสตวได 10. เพอใหนกศกษาเขาใจและสามารถอธบายการผลตอาหารสตวและกระบวนการผลตอาหารสตวได

เนอหาวชา บทท 1 การจ าแนกประเภทของวตถดบอาหารสตวและโภชนะ 3 ชวโมง

1.1 ประเภทของวตถดบอาหารสตว 1.2 ประเภทของโภชนะในวตถดบอาหารสตว

ฏ

1.3 สรป

แบบฝกหดทายบทท 1

เอกสารอางอง บทท 2 แหลงของวตถดบอาหารสตว 6 ชวโมง

2.1 วตถดบอาหารสตวทถกจดเปนแหลงอาหารหยาบ

2.2 วตถดบอาหารสตวทถกจดเปนแหลงใหพลงงาน

2.3 วตถดบอาหารสตวทถกจดเปนแหลงใหโปรตน

2.4 วตถดบอาหารสตวทถกจดเปนแหลงแรธาตและวตามน

2.5 สรป


เอกสารอางอง บทท 3 การตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวเบองตน 6 ชวโมง

3.1 การตรวจสอบวตถดบอาหารสตวแหลงพลงงาน

3.2 การตรวจสอบวตถดบอาหารสตวแหลงโปรตน

3.3 การตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวแหลงแรธาต 3.4 การตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวแหลงวตามน

3.5 สรป


เอกสารอางอง บทท 4 การปรบปรงคณภาพและแปรรปวตถดบอาหารสตว 3 ชวโมง

4.1 การแปรรปและปรบปรงคณภาพโดยวธกล

4.2 การแปรรปและปรบปรงคณภาพโดยใชความรอน

4.3 การแปรรปและปรบปรงคณภาพโดยวธทางเคม 4.4 การแปรรปและปรบปรงคณภาพโดยวธทางชวภาพ

4.5 สรป

แบบฝกหดทายบทท 4 เอกสารอางอง

บทท 5 สารเสรมในอาหารสตวและการใชประโยชน 3 ชวโมง 5.1 นยามของสารเสรมในอาหารสตว 5.2 สารเสรมทจดอยในกลมอาหารหลก

ฐ

5.3 สารเสรมทไมจดเปนสารอาหารหลก

5.4 การใชพชสมนไพรเพอเปนสารเสรมในอาหารสตว 5.5 สรป


เอกสารอางอง บทท 6 สารพษและสารขดขวางโภชนะในอาหารสตว 3 ชวโมง

6.1 กลมของสารพษและสารขดขวางการใชโภชนะทเกดจากภายนอก 6.2 กลมของสารพษและสารขดขวางการใชโภชนะทอยตามธรรมชาต 6.3 สารพษประเภทอนๆ

6.4 สรป


เอกสารอางอง บทท 7 ระบบการยอยอาหารของสตว 3 ชวโมง

7.1 การยอยอาหารของสตว 7.2 ระบบทางเดนอาหารของสตวไมเคยวเออง 7.3 ระบบทางเดนอาหารของสตวเคยวเออง 7.4 กระบวนการยอยอาหารของสตว 7.5 การดดซมสารอาหาร

7.6 สรป


เอกสารอางอง บทท 8 ความตองการอาหารของสตวแตละชนด 3 ชวโมง

8.1 ความตองการอาหารของสกร

8.2 ความตองการอาหารของสตวปก

8.3 ความตองการอาหารของไกเนอ

8.4 ความตองการอาหารของไกไข 8.5 ความตองการอาหารของไกงวง 8.6 ความตองการอาหารของนกกระทา

8.7 ความตองการอาหารของแกะ

8.8 ความตองการอาหารของแพะ

8.9 ความตองการอาหารของโคเนอ

ฑ

8.10 ความตองการอาหารของโคนม

8.11 สรป


เอกสารอางอง บทท 9 การประกอบสตรอาหารสตว 6 ชวโมง

9.1 ขอมลทใชในการประกอบสตรอาหารสตว 9.2 วธการประกอบสตรอาหารสตว 9.3 ขอควรระวงในการใชโปรแกรมค านวณสตรอาหารสตว 9.4 ปญหาทพบในการประกอบสตรอาหารสตว 9.5 ค าแนะน าในการเพมความรวดเรวในการประกอบสตรอาหารสตว 9.6 การประกอบสตรอาหารสตวใหมราคาถก

9.7 การค านวณสวนผสมลวงหนา

9.8 สรป


เอกสารอางอง บทท 10 การเกบและเตรยมตวอยางอาหารสตวเพอการวเคราะห 6 ชวโมง

1.1 การเกบตวอยางอาหารสตวและวตถดบอาหารสตว 1.2 เครองมอทใชในการเกบตวอยางอาหารสตว 1.3 วธการเกบตวอยางอาหารสตว 1.4 วธลดขนาดตวอยาง 1.5 การสงตวอยางไปยงหองปฏบตการเพอตรวจสอบหรอวเคราะหคณภาพ

1.6 ภาชนะส าหรบเกบตวอยางอาหารสตว 1.7 การบนทกรายละเอยดของตวอยาง 1.8 การเตรยมตวอยางอาหารสตวและวตถดบอาหารสตวเพอการวเคราะห 1.9 สรป


เอกสารอางอง

ฒ

วธการสอนและกจกรรม 1. ศกษาและท าความเขาใจเกยวกบเนอหาจากเอกสารค าสอนรายวชาโภชนศาสตรสตว

ประยกต 2. บรรยายประกอบการฉายภาพสไลด (โปรแกรม power point) วดทศน ตารางขอมล

ขอมลภาพ อปกรณ/ เครองมอดานการศกษาและวเคราะหคณภาพอาหารสตว 3. แบงกลมคนควาเนอหา น าเสนอ และอภปรายในชนเรยน

4. แบงกลมเพอลงมอปฏบตดานการตรวจสอบคณภาพอาหารสตว การปรบปรงคณภาพอาหารสตว การประกอบสตรอาหาร การผสมอาหารสตว อภปราย สรปและน าเสนอ

5. ท าแบบฝกหดทายบท

6. สรปเนอหาประจ าบท

7. ซกถาม แลกเปลยนขอมล และเสนอแนะแนวความคด

สอการเรยนการสอน 1. เอกสารค าสอนรายวชาโภชนศาสตรสตวประยกต 2. ภาพฉายสไลด (โปรแกรม power point) 3. วดทศนทเกยวของ 4. ตารางขอมลทเกยวของ 5. ขอมลภาพทเกยวของ 6. อปกรณ/ เครองมอการศกษาและตรวจสอบคณภาพอาหารสตว การปรบปรงคณภาพ

อาหารสตว และการผสมอาหารสตว 7. วตถดบอาหารสตว 8. อาหารสตว

การวดผลและประเมนผล การวดผล 1. ทดสอบระหวางภาคการศกษา 40 คะแนน

2. ความตงใจศกษา ความสม าเสมอในการเขาเรยน และความ 10 คะแนน

กระตอรอรนในการรวมแลกเปลยนแนวความคด

3. รายงานการคนควาและการน าเสนอ 10 คะแนน

4. ทดสอบจากแบบฝกหดและแบบทดสอบทายบท 10 คะแนน

5. ทดสอบปลายภาคการศกษา 30 คะแนน

ณ

การประเมนผล คะแนนระหวาง 80 – 100 ไดผลการเรยนระดบ A

คะแนนระหวาง 75 – 79 ไดผลการเรยนระดบ B+

คะแนนระหวาง 70 – 74 ไดผลการเรยนระดบ B

คะแนนระหวาง 65 – 69 ไดผลการเรยนระดบ C+

คะแนนระหวาง 60 – 64 ไดผลการเรยนระดบ C

คะแนนระหวาง 55 – 59 ไดผลการเรยนระดบ D+

คะแนนระหวาง 50 – 54 ไดผลการเรยนระดบ D

คะแนนระหวาง 0 – 49 ไดผลการเรยนระดบ F

แผนบรหารการสอนประจ าบทท 1 การจ าแนกประเภทของวตถดบอาหารสตวและโภชนะ

หวขอเนอหา 1. ประเภทของวตถดบอาหารสตว 2. ประเภทของโภชนะในวตถดบอาหารสตว 3. สรปประจ าบท



วตถประสงคเชงพฤตกรรม

เมอเรยนจบบทนแลวผเรยนสามารถ

1. จ าแนกประเภทของวตถดบอาหารสตวได 2. อธบายลกษณะของวตถดบอาหารสตวแตละประเภทได 3. จ าแนกประเภทของโภชนะในวตถอาหารสตวได 4. อธบายลกษณะและความส าคญของโภชนะแตละประเภทได

วธการสอนและกจกรรม

1. ชแจงค าอธบายรายวชา วตถประสงค เนอหา และเกณฑการใหคะแนนรายวชา

2. ผสอนอธบายเนอหาเรอง การจ าแนกประเภทของวตถดบอาหารสตวและโภชนะตามเอกสารค าสอน

3. บรรยายประกอบการฉายภาพสไลด (โปรแกรม power point) 4. ซกถาม และแลกเปลยนแนวคด และเสนอแนะแนวความคด


6. แบงกลมผเรยนเพอศกษาในหวขอทมอบหมาย และสงรายงานทายชวโมงเรยน

7. มอบหมายใหผเรยนท าแบบฝกหดทายบทประจ าบทท 1 การจ าแนกประเภทของวตถดบอาหารสตวและโภชนะเปนการบาน และก าหนดวนสง

8. ชแจงหวขอทจะเรยนในครงตอไป เพอใหผเรยนไปศกษากอนลวงหนา

9. เสรมสรางคณธรรมและจรยธรรมใหกบนกศกษากอนเลกเรยน

2

สอการเรยนการสอน

1. เอกสารค าสอนวชาโภชนศาสตรสตวประยกต เรองการจ าแนกประเภทของวตถดบอาหารสตวและโภชนะ

2. ภาพสไลด (โปรแกรม power point) เรองการจ าแนกประเภทของวตถดบอาหารสตวและโภชนะ

3. ตวอยางวตถดบอาหารสตว 4. แบบฝกหดทายบทประจ าบทท 1 เรองการจ าแนกประเภทของวตถดบอาหารสตวและ

โภชนะ

การวดผลและประเมนผล

1. จากการท ากจกรรมกลมเสรจตามเวลา และถกตอง 2. จากการน าเสนอผลงานกจกรรมกลมในชนเรยน

3. ท าแบบฝกหดมความถกตองไมนอยกวารอยละ 80

3

บทท 1 การจ าแนกประเภทของวตถดบอาหารสตวและโภชนะ

โภชนะหรอสารอาหารทมอย ในวตถดบอาหารสตวแตละชนดประกอบดวย โปรตน คารโบไฮเดรต ไขมน น า วตามน และแรธาต ซงสารอาหารดงกลาวมความส าคญตอความส าเรจในการผลตสตว และสตวแตละชนดกมความตองการสารอาหารทแตกตางกน เชน โค กระบอ แพะ แกะ มความตองการสารอาหารทคอนขางใกลเคยงกน เมอเปรยบเทยบกบสตวไมเคยวเออง เชน สกร และสตวปก ฯลฯ โดยสารอาหารดงกลาวจะมปรมาณแตกตางกนไปตามวตถดบแตละชนด ซงจากคณสมบตนท าใหสามารถจ าแนกประเภทของวตถดบอาหารสตวออกเปน 2 ประเภทใหญๆ คอ อาหารหยาบและอาหารขน โดยพจารณาจากคณลกษณะทวไปของอาหารชนดนนๆ

ประเภทของวตถดบอาหารสตว วตถดบอาหารสตวสามารถจ าแนกตามคณสมบตของสารอาหารทแตกตางกนเปน 2 ประเภทใหญๆ คออาหารหยาบและอาหารขน ซงอาหารสตวแตละประเภทมความส าคญ (พนทพา, 2547) ดงจะกลาวตอไปน 1. อาหารหยาบ (roughage) อาหารหยาบ คอวตถดบอาหารสตวหรออาหารผสมทมเยอใยหยาบ (crude fiber, CF) มากกวา 18 เปอรเซนต หรอมเยอใยทไมละลายในสารฟอกทเปนกลาง (neutral detergent fiber, NDF) มากกวา 30 เปอรเซนต (Wattiau, 2000) ซงเปนสวนทสตวยอยไดยาก โดยเฉพาะในสตวไมเคยวเออง เชน หญา ฟางขาว แกลบ ชานออย ฯลฯ เปนตน อาหารหยาบทใชส าหรบสตวเคยวเอองควรมขนาดความยาวมากกวา 2.5 เซนตเมตร ทงน เพอชวยรกษาสภาพการท างานของกระเพาะรเมนของ สตวเคยวเอองใหเปนปกตโดยกระตนการเคยวเอองและการหลงน าลาย

ลกษณะทวไปของอาหารหยาบ มดงน 1. มความฟามสง (bulky) ลกษณะของการมความฟามในอาหารจะมผลตอการจ ากดปรมาณการกนไดของสตวเคยวเออง แตอยางไรกตามคณสมบตดงกลาวของอาหารหยาบจะกระตนใหสตวมการเคยวเอองและหลงน าลายท าใหกระบวนการหมกของสตวเปนไปอยางปกต 2. มเยอใยสงและพลงงานต า โดยทวไปอาหารหยาบจะมเยอใยหยาบ และเยอใย NDF สง (มากกวา 18 และ 30 เปอรเซนต, ตามล าดบ) ซงพบวาปรมาณเยอใยในอาหารหยาบจะแปรผกผนกบปรมาณพลงงานในอาหาร

4

3. ปรมาณโปรตนผนแปรตามชนดและอายของพช โดยพชอาหารสตวทมอายตดสงจะมคณคาของโปรตนต าเยอใยสงและการยอยไดต า ขณะทหญาและถวอาหารสตวทมคณภาพสงจะเปนพชทมอายการตดนอยและมการยอยไดสง ซงอาหารหยาบสามารถแบงออกเปน 3 กลมหลกๆ ไดแก

1.1 อาหารหยาบสด (green roughage) อาหารหยาบสด คออาหารหยาบซงไดแก ทงหญา หรอหญาอาหารสตว ถวอาหารสตว

และพชอาหารสตวชนดอนๆ ทไดจากการตดสดๆ มาใหสตวกน (พนทพา, 2547) โดยอาหารหยาบสดจะมความหอมและความนากนมากกวาอาหารหยาบแหง

1.2 อาหารหยาบแหง (dry roughage) อาหารหยาบแหง คออาหารหยาบทมความชนเปนองคประกอบอยไมเกน 15 เปอรเซนต

ไดแก ฟางขาว ตอซงพชทเกบผลผลตแลว และเศษเหลอทางการเกษตรอนๆ รวมไปถงอาหารหยาบสดทน ามาผานกระบวนการท าใหแหง เชน การผงแดดเพอวตถประสงคในการถนอมอาหารไวใชในฤดกาลขาดแคลน เชน หญาแหง มนเฮย เปนตน

1.3 พชหมก (silage) พชหมกคอการน าเอาพชสดมาผานกระบวนการถนอมอาหารเพอใชในฤดขาดแคลน โดยกระบวนการหมก พชทสามารถน ามาหมกไดแก หญาอาหารสตว ถวอาหารสตว เศษเหลอทางการเกษตร ผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรม เปนตน

2. อาหารขน (concentrate) อาหารขนเปนอาหารท มการน าเอาวตถดบอาหารสตวท เปนแหลงของโปรตน พลงงาน วตามน และแรธาตมาผสมกนในสดสวนทเหมาะสม และมคณคาทางโภชนะทตองการและเหมาะสมตอการน าไปเลยงสตวในแตละระยะและการใหผลผลต อาหารขนมลกษณะดงน 1) มเยอใยหยาบเปนองคประกอบนอยกวา 18 เปอรเซนต แตมพลงงานสง 2) มโปรตนตามระดบทเหมาะสมตอการน าไปใชในการเลยงสตวในแตละระยะ 3) มกลนหอมและความนากนสง (นราวรรณ, 2557) โดยอาหารขนสามารถแบงตามปรมาณโภชนะทมอยในอาหารได 5 กลม ดงน

2.1 อาหารใหพลงงาน อาหารฐาน หรออาหารหลก (basal diet) หมายถงอาหารทมเยอใยเปนองคประกอบนอยกวา 18 เปอรเซนต และมโปรตนหยาบ

เปนองคประกอบไมเกน 16 เปอรเซนต เปนอาหารทมแหลงโปรตนและแรธาตคอนขางต ากวาความตองการของสตว เปนอาหารทสตวกนเพอใหไดพลงงานหรอเปนแหลงของคารโบไฮเดรต สามารถจ าแนกออกเปน 3 กลม คอ

2.1.1 แหลงพลงงานจากพช ไดแก มนส าปะหลง ขาวโพด ร า มนฝรง เปนตน

5

2.1.2 แหลงพลงงานจากน ามนพชและไขสตว ไดแก น ามนพช ไขสตว เปนตน

2.1.3 แหลงพลงงานจากผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรม เชน กากมนส าปะหลง เปลอกมนส าปะหลง กากน าตาล เศษมนฝรงทอดจากโรงงานมนฝรง เปนตน

2.2 อาหารเสรมโปรตน (protein supplement) หมายถงอาหารขนทมเยอใยเปนองคประกอบนอยกวา 18 เปอรเซนต และมโปรตนหยาบ

เปนองคประกอบมากกวา 16 เปอรเซนต นยมน ามาใชผสมกบอาหารพลงงานเพอเพมปรมาณโปรตนในอาหารพลงงานใหสงขนจนเพยงพอตอความตองการของสตว สามารถจ าแนกออกเปน 3 กลม คอ

2.2.1 แหลงโปรตนจากพช เมลดธญพชตางๆ เชน เมลดถวเหลอง เมลดถวลลง เปนตน และสวนของกากของเมลดพชทไดจากการสกดน ามน เชน กากถวเหลอง กากเมลดฝาย กากเมลดยาพารา กากถวลสง กากเมลดนน กากเมลดทานตะวน เปนตน

2.2.2 แหลงโปรตนจากสตว ไดแก น านมโค หางนมผง ปลาปน เนอปน ขนไกปน เลอดปน เปนตน

2.2.3 แหลงของสารประกอบไนโตรเจนทไมใชโปรตน (non-protein nitrogen, NPN) ซงนยมใชเปนแหลงเสรมไนโตรเจนใหกบสตวเคยวเออง ไดแก ยเรย ไบยเรท ไดแอมโมเนยมฟอสเฟต

เปนตน

2.3 อาหารเสรมแรธาต (mineral supplement) อาหารเสรมแรธาต คออาหารทใหสตวกนเพอเพมแรธาตใหกบสตว ซงสามารถจ าแนก

ออกเปน 2 กลม ดงน 2.3.1 อาหารเสรมแรธาตหลก (macro or major element) หมายถง แรธาตทสตว

ตองการในปรมาณสง เชน เกลอ กระดกปน เปลอกหอยปน เปนตน

2.3.2 อาหารเสรมแรธาตปลกยอย (micro element) หมายถง แรธาตทสตวตองการในปรมาณนอย เชน โคบอลต แมงกานส ซลเนยม เปนตน

2.4 อาหารเสรมวตามน (vitamin supplement) อาหารเสรมวตามนคออาหารทเสรมใหสตวกนเพอใหสตวไดรบวตามนอยางเพยงพอ ซง

สามารถจ าแนกออกเปน 2 กลม ดงน 2.4.1 อาหารเสรมวตามนจากธรรมชาต เชน ยสต น ามนสกด เปนตน

2.4.2 วตามนสงเคราะหหรอสกดจากวตถดบตางๆ

2.5 อาหารเสรมอนๆ

อาหารเสรมอนๆ คออาหารทเสรมใหแกสตวแตไมใหโภชนะแกสตวโดยตรง ไดแก ฮอรโมน ยาปฏชวนะ สารแตงกลน ยาถายพยาธ เอนไซม เปนตน

วตถดบอาหารสตวสามารถจ าแนกออกเปน 2 ประเภทหลกๆ ไดแก อาหารหยาบ และอาหารขน

6

ประเภทของโภชนะในวตถดบอาหารสตว วตถดบอาหารสตวแตละชนดประกอบดวยโภชนะในปรมาณทแตกตางกนตามชนดของ

วตถดบแตละกลม ซงประกอบดวย คารโบไฮเดรต โปรตน ไขมน วตามน แรธาต และน า ซงสารอาหารดงกลาวมความส าคญตอความส าเรจในการผลตสตว และสตวแตละชนดกมความตองการสารอาหารทแตกตางกน โภชนะหรอสารอาหารแตละประเภทมรายละเอยดดงน

1. คารโบไฮเดรต (carbohydrate) คารโบไฮเดรตเปนผลผลตทไดจากกระบวนการสงเคราะหแสง (photosynthesis) ในเนอเยอพชทมคลอโรฟลล โดยอาศยคารบอนไดออกไซดและน าเปนสารตงตน และใชพลงงานจากแสงอาทตย ไดผลผลตเปนน าตาล (Cheeke, 1999) คารโบไฮเดรตเปนสารประกอบอนทรยทประกอบดวยธาตคารบอน (C) ไฮโดรเจน (H) และออกซเจน (O) ในสดสวน 1:2:1 โดยมสตรทวไปคอ (CH2O)n อยางไรกตามพบวาคารโบไฮเดรตบางชนดอาจมธาตอนประกอบอยดวย เชน ฟอสฟอรส ไนโตรเจน และก ามะถน เปนตน (ชยภม และคณะ, 2556) คารโบไฮเดรตมหนาทหลกคอ เปนแหลงใหพลงงานแกสตว โดยพบไดทงในพชและสตว โดยในพชจะมอยเปนจ านวนมากในสวนทเปนราก หว ผล และเมลด รวมท งในล าตนและใบโดยอย ในรปของแปง (starch) ส าหรบในสตวพบวามสวนของคารโบไฮเดรตเปนสวนประกอบนอยกวาพช โดยอยในรปของไกลโคเจน (glycogen) ซงจะสะสมทตบหรอแทรกอยตามกลามเนอเพอใชเปนแหลงของพลงงานเรงดวนส าหรบสตว คารโบไฮเดรตในอาหารสตวสวนใหญเปนสวนของแปง เซลลโลส และเฮมเซลลโลส โดยแปงเปนคารโบไฮเดรตทยอยไดงายซงไดมาจากอาหารพวกเมลดธญพชและพชหว ซงมคารโบไฮเดรตเปนสวนประกอบถง 80 เปอรเซนต เชน มนส าปะหลง มนฝรง ร าขาว ปลายขาว เปนตน ส าหรบเซลลโลส และเฮมเซลลโลสจะเปนสวนประกอบหลกของพช ไดแก อาหารหยาบ และผลพลอยไดทางการเกษตร เชน ตนขาวโพด ฟางขาว เปนตน (Cheeke, 1999)

2. โปรตน (protein) โปรตนเปนสารอนทรยทประกอบดวยธาตคารบอน (C) ไฮโดรเจน (H) ออกซเจน (O) และ

ไนโตรเจน (N) เปนองคประกอบส าคญ นอกจากนนยงมธาตอนๆ เชน S (ก ามะถน) P (ฟอสฟอรส) Fe

(เหลก) Zn (แมงกานส) เปนองคประกอบทงนขนอยกบชนดของโปรตน (ชยภม และคณะ, 2556) โปรตนเปนสารพวกพอลเมอรประกอบดวยกรดอะมโน (amino acid) จ านวนมากและกรดอะมโนมทงหมด 20 ชนด จงท าใหโปรตนมหลายชนดขนอยกบโครงสรางทเปลยนไปตามชนด จ านวน และพนธะของกรดอะมโนทอยในโมเลกลของโปรตนชนดนน ซงมคณภาพและคณสมบตทแตกตางกนออกไป ท าใหแหลงอาหารสตวแตละชนดมคณคาทางโภชนะทไมเหมอนกน ดงนนในการผสมอาหารสตวควรใชแหลงอาหารโปรตนมากกวา 1 แหลงมาใชในการประกอบสตรอาหาร เพอใหสตวไดรบโปรตน

7

คณภาพด กลาวคอสตวไดรบกรดอะมโนครบถวนตามทสตวตองการ เชน กากถวเหลองมกรดอะมโน ไลซนสง แตมกรดอะมโนเมทไธโอนนต า สวนกากงามกรดอะมโนไลซนต า แตมกรดอะมโนเมทไธโอนนสง ดงนนในการผสมอาหารควรเลอกใชกากถวเหลองรวมกบกากงาเปนแหลงของโปรตน ซงจะท าใหไดสตรอาหารทมปรมาณกรดอะมโนไลซนและเมทไธโอนนสงกวาการเลอกใชกากถวเหลองหรอกากงาเพยงอยางเดยว

กรดอะมโนเมอจ าแนกตามความตองการของรางกายสามารถแบงออกเปน 2 กลมคอ กรดอะมโนทจ าเปน (essential amino acids) เปนกรดอะมโนทจ าเปนส าหรบสตวและสตวจะขาดไมได มทงหมด 10 ชนด ซงในสตวไมเคยวเอองจะไมสามารถสงเคราะหกรดอะมโนกลมนขนเองได ขณะทสตวเคยวเอองจะสามารถสงเคราะหเองไดโดยอาศยจลนทรยในระบบทางเดนอาหาร (Cheeke, 1999) แตอยางไรกตามกไมเพยงพอตอความตองการของรางกาย ซงสตวจ าเปนตองไดรบเพมเตมจากอาหาร กรดอะมโนทไมจ าเปน (non-essential amino acids) คอกรดอะมโนทรางกายสงเคราะหขนไดเพยงพอกบความตองการของรางกายไมจ าเปนตองไดรบจากอาหาร กลาวคอรางกายสามารถสงเคราะหกรดอะมโนกลมนจากสารประกอบจ าพวกไนโตรเจนหรอกรดอะมโนทจ าเปนแกรางกาย หรอไขมน หรอคารโบไฮเดรต (พนทพา, 2547) มทงหมด 10 ชนด ดงแสดงในตารางท 1.1

ตารางท 1.1 กรดอะมโนทจ าเปนและไมจ าเปน

กรดอะมโนทจ าเปน กรดอะมโนทไมจ าเปน

อารจนน (arginine) อะลานน (alanine) ฮสตดน (histidine) แอสพาตกแอซด (aspartic acid) ไอโซลวซน (isoleucine) โปรลน (proline) ลวซน (leucine) ซสเทอน (cysteine) ไลซน (lysine) ซสทน (cystine) เมทไธโอนน (methionine) กลตามดแอซด (glutamic acid) ฟนลอะลานน (phenylalanine) ไกลซน (glycine) ทรโอนน (threonine) เซอรน (serine) ทรปโตเฟน (tryptophane) ไทโรซน (tyrosine) วาลน (valine) แอสพาราจน (asparagine)

ทมา: ดดแปลงจาก Cheeke (1999)

8

นอกจากนในการประกอบสตรอาหารยงแบงกรดอะมโนไดอกกลมคอ กรดอะมโนทมจ ากด (limiting amino acid) หมายถงกรดอะมโนทจ าเปนทขาดในอาหารหรอวตถดบบางชนด ท าใหอาหารนนมกรดอะมโนทไมสมดล เชน ในสตวปกพบวามกขาดเมทไธโอนนเปนอนดบแรก ( first limiting

amino acid) และไลซนเปนอนดบสอง (second limiting amino acid) สวนในสกรพบวาไลซนเปน first limiting amino acid ซงกรดอะมโนชนดใดจะถกจดวาเปนกรดอะมโนจ ากดอนดบทเทาไรจงขนกบชนดของวตถดบและชนดของสตว

โปรตนเปนโภชนะทมความส าคญมากตอการผลตสตว ทงนเนองจากโปรตนทหนาททส าคญมากในรางกายสตว ซงโปรตนมหนาทดงน

1) เปนสวนประกอบของเซลลเพอสรางการเจรญเตบโตของกลามเนอ กระดก เนอเยอตางๆ เปนตน

2) ซอมแซมสวนทสกหรอของรางกาย

3) เปนสวนประกอบของฮอรโมนและน ายอยหรอเอนไซม 4) ใชปองกนและตอสกบเชอโรคโดยสรางภมคมกน (แอนตบอด) 5) ใชถอนพษของสารพษตางๆ โดยจบกบสารพษใหมโมเลกลใหญขน ท าใหรางกายดดซมไดยาก

หรอเปลยนโครงสรางของสารพษนนท าใหหมดฤทธของการเปนพษ ซงหากสตวไดรบอาหารทมโปรตนไมเพยงพอจะสงผลใหสตวโตชา ผอม แคระแกรน ออนแอ

ตดโรคงาย ขนยงไมเรยบ ดงนนในการประกอบสตรอาหารสตวควรมขอค านงดงน 1) ค านงถงการขาดกรดอะมโนทจ าเปน ดงนนเพอปองกนการขาดกรดอะมโนควรใชโปรตน

จากพชและสตวรวมกน หลกเลยงการประกอบสตรอาหารทใชโปรตนจากแหลงเดยว หากพบวาสตรอาหารขาดกรดอะมโน ควรเสรมดวยกรดอะมโนสงเคราะหหรอแหลงโปรตทมกรดอะมโนชนดนนอยสง

2) การใชโปรตนใหมประสทธภาพ ควรค านงถงสดสวนทเหมาะสมระหวางพลงงานและโปรตน โดยหากสตรอาหารมพลงงานไมเพยงพอตอความตองการของรางกาย สตวจะดงเอาโปรตนมาใชเปนแหลงพลงงานแทน ท าใหการใชโปรตนของสตวไมมประสทธภาพ

3) สตวทไดรบอาหารทม โปรตนสงเกนความตองการของรางกาย จะมผลท าใหโปรตนสวนเกนถกขบออกจากรางกาย ซงสงผลใหเกดการสญเปลา ท าใหตนทนในการเลยงสตวสงเกนความจ าเปน

4) วตถดบทใชในอาหารสตวแตละชนดจะมผลตอการท าใหสตวขาดกรดอะมโนบางตวหรอไดรบกรดอะมโนบางตวต าเกนไปหากใชวตถดบชนดนนๆในปรมาณสง ดงนนตองระมดระวงในการเลอกใชวตถดบแตละตวในการประกอบสตรอาหารสตว เชน ขาวโพด มกรดอะมโนไลซนต า (ไลซน เปนกรดอะมโนทสตวมกแสดงอาการขาดเปนตวแรกถาใชขาวโพดระดบสง) สตรอาหารทใชขาวโพด

9

ในปรมาณสงจะตองใชแหลงโปรตนทมกรดอะมโนไลซนสงเปนสวนผสม เชน ปลาปน หรอท าการเสรมไลซนสงเคราะห เชนเดยวกนกบกากถวเหลองเปนแหลงโปรตนทมเมทไธโอนนต า (พนทพา, 2547)

3. ไขมน (fat) ไขมนเปนสารอนทรยทประกอบดวยธาตคารบอน (C) ไฮโดรเจน (H) และออกซเจน (O) โดยจะมการรวมตวกนระหวางกรดไขมนและแอลกอฮอล ไขมนเปนโภชนะทมความส าคญตอสตว ซงมรายละเอยดดงน 1) ไขมนเปนแหลงพลงงานเชนเดยวกบคารโบไฮเดรต แตใหพลงงานมากกวาคารโบไฮเดรตถง 2.25 เทา 2) ไขมนเปนแหลงพลงงานทสามารถสะสมไวในรางกายเพอใชในยามขาดอาหารหรอชวงท รางกายตองใชพลงงานมาก รางกายตองอยในสภาวะอากาศหนาว ใชในระหวางการสบพนธ การเจรญเตบโต และการจ าศล

3) เปนตวพาหรอแหลงของวตามนทละลายไดในไขมน ไดแก วตามนเอ ด อ และเค

4) ใหกรดไขมนทจ าเปนแกสตว (essential fatty acid) ซงมอย 3 ตว คอ กรดลโนเลอค (linoleic acid) กรดลโนเลนค (linolenic acid) และกรดอราชโดนค (arachidonic acid)

5) เปนสวนประกอบทส าคญของเซลลโดยเฉพาะเซลลสมอง จงจ าเปนมากตอชวตและการเจรญเตบโตของสตวเลก โดยเฉพาะอยางยงระยะแรกคลอด-หยานม

6) ไขมนชวยเพมความนากนของอาหาร โดยอาหารทมไขมนเปนสวนประกอบต าเกนไปจะมลกษณะแหงเปนฝนและปลวเขาจมกท าใหสตวเปนโรคเกยวกบระบบหายใจงายขน นอกจากนอาหารทมไขมนต าจะมความนากนต า สตวกนไดนอย เชน มนเสน หวมนเทศแหง ดงนนในการเลอกวตถดบดงกลาวมาใชในสตรอาหารสตวควรใชรวมกบอาหารทมไขมนสง ซงโดยทวไปอาหารสตวควรมไขมนเปนองคประกอบไมต ากวา 2 เปอรเซนต แตไมควรใชไขมนในระดบสงมากเกนไปเพราะจะท าใหอาหารจบตวเปนกอนและเสยงายเนองจากการหน อกทงสงผลใหปรมาณการกนไดลดลงในสตวเคยวเออง

Fiorentini et al. (2015) รายงานวาเมอใชน ามนปาลมในสตรอาหารขนในระดบ 4.5 เปอรเซนต สงผลใหโคเนอมการกนไดและการยอยไดลดลง ทงนเนองจากน ามนปาลมซงเปนกรดไขมนอมตวท าใหเยอใยจบตวกนแนน ตลอดทงไขมนจะเปนพษตอแบคทเรยแกรมบวก และโปรโตซว (Soliva et al.,

2004) ซงสงผลท าใหการยอยไดลดลงโดยระดบทเหมาะสมควรมไขมนเปนองคประกอบในอาหารประมาณ 3 เปอรเซนตในสตรอาหาร (Oliveira et al. 2012) ไขมนเปนแหลงพลงงานทส าคญส าหรบสตวดงนนหากสตวไดรบไขมนทจ าเปนไมเพยงพอหรอขาดไขมนสตวจะแสดงอาการเบออาหาร น าหนกตวลด ขนรวง ผวหนงแตก ตกสะเกด เกดแผลเนอตายขนรอบๆ ไหลและคอ สตวสขภาพออนแอ ในสกรจะพบอาการขนทหางรวง สกรเลกจะโตชา

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4647098/#b24-ajas-28-11-1583

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4647098/#b24-ajas-28-11-1583

10

ระบบยอยอาหารไมเปนไปตามปกต ประสทธภาพการเปลยนอาหารเลวลง สตวแสดงอาการเปนหนมเปนสาวชา ตอมไทรอยดผดปกต ไขมนประกอบดวยกรดไขมนชนดอมตว (saturated fatty acid) และกรดไขมนชนดไมอมตว (unsaturated fatty acid) โดยการทไขมนเกดการหนเนองจากวตามนเอ ด อ และเคถกท าลาย ท าใหไขมนขนขนและมกลนหน อาหารจบตวเปนกอน มรสขมท าใหความนากนลดลง หากสตวกนเขาไปจะสงผลใหไขมนทอยในรางกายสตวหนตามไปดวย ซงเปนอนตรายตอสมองโดยเฉพาะสตวเลกท าใหเปนอมพาตได นอกจากนยงท าใหสตวเปนหมนเนองจากวตามนอถกท าลาย ดงนนในการผสมอาหารสตวสามารถเตมสารทปองกนการหน (antioxidant) ไดแก บเอชท (BHT) บเอชเอ (BHA) อทอกซควน (ethoxyquine) โซเดยมโปรปออเนท (sodium propionate) และวตามนอ ซงวตามนอสามารถปองกนไมใหไขมนในรางการหนได ในการผสมอาหารสตวสามารถเลอกใชไขมนไดจากหลายแหลง ไดแก ไขสตว เชน ไขวว และน ามนพชตางๆ เชน น ามนถวเหลอง น ามนทานตะวน น ามนกะบก เปนตน นอกจากนไขมนยงอยในรปทปนมากบวตถดบอาหารสตวอนๆ เชน ร าสด ซงมไขมนเปนองคประกอบอยประมาณ 12 เปอรเซนต หรอแมกระทงเมลดพชน ามนตางๆ ทไมไดท าการสกดน ามนออกกมไขมนเปนองคประกอบอยสง เชน เมลดถวเหลอง เมลดทานตะวน เปนตน ส าหรบการน าไขมนมาใชในอาหารสตวมหลกทตองค านงดงน 1) อาหารทมสวนประกอบของกรดไขมนทไมอมตวอยปรมาณมากจะหนงาย ท าใหอาหารมความนากนลดลง อาหารเสอมคณภาพ และเมอสตวไดรบอาหารดงกลาวในปรมาณมากจะท าใหสตวแสดงอาการขาดวตามนอ ไขมนในรางกายสตวเหลว คณภาพซากต า โดยเฉพาะในสกร วตถดบอาหารสตวทมกรดไขมนทไมอมตวเปนสวนประกอบในปรมาณสงไดแก ร าสด ปลาปนไมอดน ามน กากพชทสกดน ามนออกไมหมด ดงนนไมควรเกบวตถดบดงกลาวไวนานเกนไปเพราะจะท าใหเสอมคณภาพ เชน ร าสด ไมควรเกบไวนานเกน 2 สปดาห และปลาปนไมอดน ามนไมควรเกบไวนานเกน 1 เดอน เปนตน

2) การใชไขมนในปรมาณสงในสตรอาหารจะท าใหอาหารมพลงงานสงขน สตวจะกนอาหารลดลงสงผลใหสตวไดรบโภชนะอนๆ นอยลงไปดวย ดงนนในการประกอบสตรอาหารสตวตองค านงถงปรมาณโภชนะตวอนๆ ดวย

3) ไขมนเปนตวพากลนไมพงประสงคหลายชนด เชน หากใชปลาปนไมอดน ามนเลยงโคนม สกร จะสงผลท าใหน านมและเนอมกลนคาวปลาได 4) การใชไขมนในสตรอาหารในปรมาณทสงมากเกนไปเพราะจะท าใหอาหารจบตวเปนกอนและเสยงายเนองจากการหน อกทงสงผลใหปรมาณการกนไดลดลงในสตวเคยวเออง

11

4. วตามน (vitamin) วตามนเปนสารอาหารทสตวตองการในปรมาณนอยเมอเทยบกบโภชนะตวอนๆ แตการขาดวตามนจะท าใหสตวมกระบวนการยอยและดดซมผดปกต และเกดโรคตางๆ วตามนทจ าเปนตอสตว สามารถจ าแนกออกเปน 2 กลมใหญๆ ไดแก วตามนทละลายในไขมน และวตามนทละลายในน า

4.1 วตามนทละลายในไขมน

วตามนทละลายในไขมนมทงหมด 4 ชนด ไดแก วตามนเอ ด อ และเค ซงวตามนแตละชนดมความส าคญตอสตวดงน

4.1.1 วตามนเอ (vitamin A) วตามนเอเปนวตามนทสะสมในตบ นมน าเหลอง ไขแดง ไขมนในน านม และในพชทมสเขยวและสเหลองโดยจะอยในรปโปรวตามนเอ วตามนเอมความส าคญในการสรางกระดก ชวยรกษาเนอเยอเกยวพนของระบบทางเดนหายใจ ล าไส กระเพาะปสสาวะ และตาใหแขงแรง ถาสตวขาดวตามนเอจะท าใหสตวมองไมเหนเมออยในททมแสงนอย เปนหวด ปวดบวม โพรงจมกอกเสบ ทองรวงงาย แตถาไดรบมากเกนไปจะเกดการสะสมจนเปนอนตรายโดยท าใหสตวมการเจรญเตบโตลดลง

4.1.2 วตามนด (vitamin D) เปนวตามนทพบมากในปลา ไขแดง สตวทไมไดรบแสงเปนเวลานานๆ อาจขาดวตามนด วตามนดมหนาทในการชวยดดซมแคลเซยม และฟอสฟอรสของล าไส ดงนนหากสตวเลกขาดวตามนชนดนจะท าใหเปนโรคกระดกออน และสตวใหญเปนโรคกระดกผ

4.1.3 วตามนอ (vitamin E) เปนวตามนทพบในพชทมสเขยว หญาสด เมลดธญพช วตามนอมหนาทในการปองกนไมใหไขมนเหมนหนทงภายในและนอกรางกาย เปนตวชวยในการหายใจตามปกตของเนอเยอรางกายตางๆ ชวยในการสงเคราะหวตามนซ หากสตวขาดวตามนอจะท าใหการสบพนธไมมประสทธภาพ ระบบหมนเวยนเลอดและระบบหายใจผดปกต อาจท าใหสตวตายได วตามนอเปนวตามนทมความสมพนธกบแรธาตซลเนยมซงสามารถใชแทนกนไดในบางกรณ

4.1.4 วตามนเค (vitamin K) เปนวตามนทพบในพชสด ไขแดง และปลาปน วตามนเคสามารถสงเคราะหไดโดยจลนทรยในระบบทางเดนอาหารของสตว มความส าคญตอการแขงตวของเลอด หากสตวขาดวตามนชนดนจะท าใหเลอดไหลไมหยด

4.2 วตามนทละลายในน า วตามนทละลายในน ามหลายชนด ซงแตละชนดมความส าคญตอสตวดงน

4.2.1 วตามนบรวม (B-complex) เปนวตามนทสตวไมเคยวเอองสามารถสงเคราะหไดแตไมเพยงพอตอความตองการของรางกาย จงตองไดรบจากการกนอาหาร หากสตวขาดวตามนบรวมจะไมสามารถแยกออกไดวาขาดวตามนบชนดไหน

12

4.2.2 วตามนบ 1 (vitamin B1) เปนวตามนทพบในสาเหลา สาเบยร ร าขาว พชสด วตามนชนดนสามารถสลายไดเมอถกความรอน มประโยชนส าหรบชวยในการใชคารโบไฮเดรตในรางกาย ชวยใหเกดความอยากกนอาหาร หากสตวขาดวตามนชนดนจะมอาการเบออาหาร ซบผอม กลามเนอออนแอ แตอยางไรกตามพบวาสตวทวไปมกไมขาด

4.2.3 วตามนบ 2 (vitamin B2) เปนวตามนทพบในยสต ตบ น านม หางเนย พชสด และเมลดธญพช วตามนบ 2 เปนสวนประกอบของเอนไซมในรางกายชวยในการเจรญเตบโต บ ารงตา เยอบบนผวปาก ปาก และลน หากสตวขาดวตามนชนดนจะท าใหการเจรญเตบโตลดลง ประสทธภาพในการใชอาหารเลวลง และอาจแสดงอาการโลหตจาง

4.2.4 นโคตนาไมด (nicotinamind) พบในยสต ตบ ดอกทานตะวน นโคตนาไมดมหนาเกยวกบการยอยและการดดซมอาหาร หากสตวขาดจะท าใหการเจรญเตบโตลดลง เปนโรคล าไสและผวหนงอกเสบ โดยจะแสดงอาการเปนผนคลายรอยไหม

4.2.5 วตามนบ 6 (vitamin B6) พบในยสต ตบ น านม ถว และเมลดธญพช ท าหนาทเกยวกบการมสวนรวมในปฏกรยาทส าคญในรางกายหลายอยาง หากสตวขาดวตามนชนดนจะมการกนไดและอตราการเจรญเตบโตลดลง เปนโรคโลหตจาง แสดงอาการชก ขนหยาบ แตสวนใหญสตวไมคอยแสดงอาการขาดเนองจากวตถดบอาหารสตวสวนใหญมวตามนชนดน

4.2.6 กรดแพนโททนค (pantothenic acid) พบมากในตบ ไขแดง ถวลสง ถวลนเตา ยสต หางน าตาล และเมลดธญพช ถาสตวขาดวตามนชนดนจะท าใหการเจรญเตบโตลดลง ทองรวง ขนหยาบ ผวหนงแหง ตกสะเกด วตามนชนดนสามารถสงเคราะหไดจากจลนทรยทอยในระบบทางเดนอาหารของสตวเคยวเออง โดยเฉพาะในสวนของกระเพาะรเมน (rumen)

4.2.7 กรดโฟลค (folic acid) พบในพชสเขยว ตบ ยสต เมลดธญพช ถวเหลอง ท าหนาทในระบบน ายอย ถาสตวขาดวตามนชนดนจะท าใหการเจรญเตบโตลดลง เปนโรคโลหตจาง

4.2.8 ไบโอตน (biotin) พบในตบ ยสต น านม เมลดธญพช และผก มหนาทในการสงเคราะหสารตางๆ ในรางกาย ถาสตวขาดวตามนชนดนจะท าใหเปนโรคผวหนงและน าหนกลด

4.2.9 โคลน (choline) พบในพชสเขยว ร า ยสต เมลดธญพช มหนาทเกยวกบการเคลอนยายไขมนออกจากตบ ปองกนไมใหไขมนสะสมทตบและรางกายสวนอนมากเกนไป ถาสตวขาดวตามนชนดนจะท าใหการเจรญเตบโตลดลง ตบมขนาดใหญผดปกต และมไขมนสะสมในรางกายมาก

4.2.10 วตามนบ 12 (vitamin B12) เปนวตามนทสงเคราะหโดยจลนทรย สวนใหญจะพบในอาหารทมาจากเนอสตว เชน ตบ และไมพบวตามนชนดนในพช มความส าคญตอการสรางเมทไธโอนน ถาสตวขาดวตามนชนดนจะท าใหการเจรญเตบโตลดลง

4.2.11 วตามนซ (vitamin C) วตามนชนดนพบมากในผลไมพวกสม มะกรด มะนาว พชสเขยว มการสงเคราะหขายทวไป มหนาทส าคญในกระบวนการทางเคมของรางกาย สามารถใช

13

เพอลดความเครยดและปองกนโรคเลอดออกตามไรฟนในสตว รวมทงสามารถชวยปองกนไมใหอาหารเกดการหน หากสตวถาขาดวตามนชนดนจะท าใหเปนโรคเลอดออกตามไรฟน เสนเลอดฝอยเปราะแตกงาย

แมวาสตวจะตองการวตามนในปรมาณนอยเมอเทยบกบโภชนะตวอนๆ แตการขาดวตามนจะสงผลกระทบดานลบแกสตวมากมาย ดงนนในการประกอบสตรอาหารจ าเปนตองมการพจารณาปรมาณวตามนทเหมาะสมตอสตวแตละชนดและแตละระยะของการเจรญเตบโต โดยในการใชวตามนในอาหารสตวมหลกทตองค านงดงน

1) วตามนเปนสารทสลายตวไดงาย ดงนนการเกบรกษาควรหลกเลยงการสมผสกบอากาศชน แสงแดด หรอโลหะโดยตรง ควรเกบในทแหงและเยน

2) ขณะผสมอาหารควรระวงไมใหวตามนสมผสกบแรธาตโดยตรง เพราะวตามนจะถกท าลายไดงาย

3) วตามนสงเคราะหทจ าหนายโดยทวไปจะผานกระบวนการขนสงซงตองใชเวลาในการขนสงนาน และอาจสมผสอากาศรอน ท าใหวตามนมโอกาสถกท าลายไปบางสวน ดงนนในการใชวตามนทผานเสนทางดงกลาวควรพจารณาในการน ามาใช

4) การใชวตามนทละลายในน าในระดบสงเกนความตองการของรางกาย วตามนสวนเกนจะสามารถขบออกนอกรางกายทางปสสาวะได แตอยางไรกตามการใชวตามนในระดบสงจะสงผลกระทบตอสตวคอท าใหไตท างานหนก และท าใหตองใชตนทนในการเลยงสตวเพมขน

5) กรณทใชวตามนทละลายในไขมนในระดบสงเกนความตองการของรางกายจะท าใหเกดโทษตอสตว ทงนเนองจากสตวไมสามารถขบวตามนสวนเกนออกนอกรางกายได และจะเกดการสะสมอยในบรเวณทมไขมนอย เชน หนทไดรบวตามนเอในปรมาณมากเกนไปจะสงผลท าใหการเจรญเตบโตลดลง เปนโรคโลหตจาง กระดกผ หากไดรบวตามนดมากเกนไปจะท าใหเกดการตกตะกอนของเกลอแคลเซยมในเสนเลอดแดง และอวยวะอนๆ ส าหรบวตามนเคหากสตวไดรบในปรมาณมากเกนไปจะสงผลใหการเจรญเตบโตชะงก และเปนโรคโลหตจาง (พนทพา, 2547)

5. แรธาต (mineral) แรธาตมความส าคญส าหรบสตวเนองจากท าหนาทเปนสวนประกอบของโครงสรางและเนอเยอตางๆ รวมทงมความส าคญส าหรบกระบวนการทางชวเคมตางๆ ในรางกาย โดยชวยรกษาสภาพของของเหลวในรางกายใหอยในสภาพแขวนลอยอยเสมอ ชวยรกษาสมดลของกรด -ดางภายในรางกาย เปนสวนประกอบและเปนตวเรงการท างานของเอนไซมตางๆ เมอพจารณาจากความตองการของสตวสามารถจ าแนกแรธาตออกเปน 2 กลม คอ แรธาตหลก (macro minerals) ซงจดเปนแรธาตทจ าเปนตอรางกาย และแรธาตปลกยอย (micro minerals) ซงมบางชนดนบวาเปนแรธาตทจ าเปน

14

บางชนดจดเปนแรธาตทไมจ าเปน และบางชนดเปนพษตอรางกาย เชน ปรอท สารหน แคดเมยม ตะกว (ชยภม และคณะ, 2556)

5.1 แรธาตหลก (macro minerals) แรธาตหลก คอแรธาตทมความจ าเปนตอรางกายสตว ซงแตละชนดมลกษณะและ

ความส าคญตอรางกายสตวแตกตางกน 5.1.1 แคลเซยม (calcium, Ca) แคลเซยมเปนแรธาตทจ าเปนส าหรบการพฒนาของ

โครงราง โดยเปนสวนประกอบทส าคญของกระดกและฟน ท าหนาทในดานรบความรสกตางๆของระบบประสาท รวมไปถงการแขงตวของเลอด โดยสตวตองการวตามนดเพอชวยในการดดซมแคลเซยม สตวสามารถสะสมแคลเซยมทกระดกและสามารถสลายออกมาใชเมอสตวตองการ แหลงของแคลเซยมไดแก น านม พชใบเขยว ถว ปลาปน เนอและกระดกปน หากสตวขาดแคลเซยมจะท าใหเปนโรคกระดกออน และกระดกผ

5.1.2 ฟอสฟอรส (phosphorus, P) ฟอสฟอรสเปนสวนประกอบทส าคญของกระดก ฟอสโฟโปรตน กรดนวคลนค และฟอสโฟไลปด มหนาทส าคญตอกระบวนการใชคารโบไฮเดรต และมความสมพนธกบแคลเซยมมาก ชยภม และคณะ (2556) รายงานวา 60-75 เปอรเซนตของฟอสฟอรสทอยในพช เชน เมลดธญพช และกากพชน ามนจะอยในรปของไฟเตท (phytate) (ตารางท 1.2) ซงสตวกระเพาะเดยวไมสามารถใชปะโยชนได เนองจากไมมเอนไซมไฟเตส (phytase) ในการยอย อกทง ไฟเตทยงจบกบแรธาตและโลหะอน เชน แคลเซยม สงกะส กรดอะมโนบางชนด และน าตาล ท าใหโภชนะอนๆ ใชประโยชนไดนอยลง ดงนนการเสรมเอนไซมไฟเตส ซงผลตจากจลนทรย เชน Aspergillus niger ลงในอาหารสตวจะท าใหฟอสฟอรสในเมลดธญพช และกากพชน ามนใชประโยชนไดสงขน ขณะทสตวเคยวเอองสามารถใชประโยชนจากฟอสฟอรสในพชได ทงนเนองจากจลนทรยในกระเพาะรเมนสามารถผลตเอนไซมไฟเตสได ดงนนสตวเคยวเอองจงสามารถใชประโยชนจากฟอสฟอรสไดดกวาสตวไมเคยวเออง แตอยางไรกตามในกระบวนการผลตอาหารสตว เชน การอดเมดจะท าใหการท างานของเอนไซมไฟเตสลดลง เนองจากความรอนจากการอดเมดอาหารทมอณหภมสงกวา 60 องศาเซลเซยสจะท าลายเอนไซมไฟเตส ซงปจจบนสามารถแกไขปญหาดงกลาวไดโดยการใชเอนไซมไฟเตสททนความรอนไดดขน หากสตวขาดฟอสฟอรสจะท าใหเปนโรคกระดกออน กระดกผ ถาขาดเปนเวลานานจะมอาการเกรง กลามเนอออนแรง สตวมความสมบรณพนธต า

5.1.3 โพแทสเซยม (potassium, K) เปนแรธาตทมสวนเกยวของในการท างานของระบบประสาทและกลามเนอ มหนาทในกระบวนการออสโมซส (osmosis) ของของเหลวในรางกาย หากสตวไดรบฟอสฟอรสในปรมาณทสงเกนความตองการของรางกายจะมการขบออกทางปสสาวะ แตหากสตวขาดโพแทสเซยมจะสงผลท าใหการเจรญเตบโตหยดชะงก ขนหยาบ ซบผอม ออนแอ ชกกระตก ไมสามารถทรงตวได มอตราการเตนของหวใจชาลงและตายในเวลาตอมา

15

ตารางท 1.2 ปรมาณไฟเตทในวตถดบอาหารสตวบางชนด

วตถดบ ฟอสฟอรสทงหมด (%) ไฟเตท (%) ไฟเตทฟอสฟอรสทงหมด (%) ขาว 0.12 0.08 65

ขาวสาล 0.33 0.18 55

ขาวโพด 0.25 0.17 73

ขาวฟาง 0.26 0.17 66

ร าขาวสาล 0.92 0.63 69

เมลดฝาย 0.64 0.49 77

กากถวเหลอง 0.57 0.37 65

กากเมลดฝาย 1.34 0.84 63

กากน ามนปาลม 0.51 0.29 57

กากมะพราว 0.43 0.24 56

กากเบยร 1.22 0.30 24

ทมา: ชยภม และคณะ (2556)

5.1.4 โซเดยม (sodium, Na) เปนแรธาตทมความส าคญตอการปรบสมดลของรางกาย พบมากในเนอปน หรอผลผลตจากสตวทะเล หากสตวขาดโซเดยมจะท าใหการเจรญเตบโตหยดชะงก ความสามารถในการน าโปรตนและพลงงานไปใชประโยชนลดลง และระบบสบพนธมปญหา

5.1.5 คลอรน (chlorine, Cl) ท าหนาทในการกระตนน ายอยในกระเพาะอาหาร โดยอยในรปกรดเกลอ (HCl) หรอเกลอคลอไรด พบมากในปลาและเนอปน แหลงของคลอรนทส าคญคอ เกลอ หากสตวขาดแรธาตชนดนจะท าใหน าหนกตวลด แตถาสตวไดรบเกลอมากเกนไปจะท าใหสตวกระหายน ามาก กลามเนอเปลย และเกดอาการบวมน า (edema)

5.1.6 แมกนเซยม (magnesium, Me) แมกนเซยมท าหนาทเปนตวกระตนการท างานของฟอสเฟต เปนโคแฟคเตอรของเอนไซมหลายชนด และเปนสวนประกอบของกระดก และน านม ในลกสตวจะไดรบแมกนเซยมจากน านมอยางเพยงพอ ชยภม และคณะ (2556) รายงานวาแมกนเซยมในวตถดบอาหารสตวจะถกใชประโยชนเพยง 50-60 เปอรเซนต พบมากในร าขาวสาล ยสตแหง พชทมโปรตนสง โดยเฉพาะกากฝายและกากลนซด หากสตวไดรบแมกนเซยมเกนความตองการของรางกายจะถกขบออกทางปสสาวะและอจจาระ แตถาสตวขาดแมกนเซ ยมจะเกดอาการทางประสาท กลามเนอบดตว เสยสมดลภายในรางกาย ไมสามารถทรงตวได ชกกระตก เกรง และตายในเวลาตอมา

16

5.1.7 ก ามะถน (sulfur, S) ก ามะถนเปนแรธาตทจ าเปนชนดหนง รางกายไดรบก ามะถนจากกรดอะมโนทมก ามะถนเปนองคประกอบ เชน เมทไธโอนน, ซสทน และซสเทอน ซงจ าเปนในการสงเคราะหสารประกอบตางๆ ทมก ามะถนเปนองคประกอบ เชน ทอรน (taurine) กลตาไทโอน (glutathione) กรดลาโปอก (lapoic acid) และคลอโดรทนซลเฟต (chondroitin sulfate) จลนทรยในกระเพาะรเมนของสตวเคยเอองสามารถใชก ามะถนสงเคราะหกรดอะมโนทมก ามะถนเปนองคประกอบ ในขณะทการเสรมก ามะถนในสตวไมเคยวเอองไมพบวาเกดประโยชนใดๆ

5.2 แรธาตปลกยอย

แรธาตปลกยอยสามารถจ าแนกเปนแรธาตทจ าเปน แรธาตทไมจ าเปน และแรธาตทเปนพษตอรางกาย ซงแรธาตแตละชนดมรายละเอยดดงน

5.2.1 เหลก (iron, Fe) เหลกเปนแรธาตทพบในพชใบเขยว โดยเฉพาะถว และพวกเปลอกเมลดพช หากสตวขาดจะท าใหเปนโรคโลหตจาง (พนทพา, 2547) ทงนเนองจากเหลกเปนองคประกอบของฮโมโกลบนเมดเลอดแดง นอกจากนยงพบเหลกในไมโอโกลบน (myoglobin) ของกลามเนอ ทรานซาเฟอรรน (transferring) ในซรม ยเทอโรเฟอรน (uteroferrin) ในรก แลคโตเฟอรน (lactoferrin) ในน านม และพบทตบในรปเฟอรรตน (ferritin) และฮโมซเดอรน (hemosiderin) นอกจากนเหลกยงท าหนาทเปนโคแฟกเตอรของเอนไซมหลายชนด ในสตวแรกเกดมเหลกประมาณ 50

มลลกรม ซงสวนใหญในอยในรปฮโมโกลบล ในลกสกรตองไดรบเหลกประมาณ 21 มลลกรมตอน าหนกตว 1 กโลกรม ดงนนลกสกรจงตองไดรบการฉดธาตเหลก เนองจากการขนสงธาตเหลกผานรกไปสลกมประสทธภาพต า และธาตเหลกในน านมมปรมาณนอยมาก (ชยภม และคณะ, 2556)

5.2.2 ทองแดง (copper, Cu) ทองแดงเปนสวนประกอบทส าคญตอการสงเคราะห ฮโมโกลบลและกระตนการท างานของเอนไซมหลายชนดในกระบวนการเมทาบอลซม พบวาทองแดงทอยในรปสารประกอบเกลอซลเฟตและเกลอคลอไรดจะถกน าไปใชประโยชนไดด สวนทองแดงทอยในรปของสารประกอบซลไฟลและออกไซดสตวจะน าไปใชประโยชนไดต า ทองแดงเปนสวนประกอบทพบทวไปในอาหารสตว ถาสตวขาดทองแดงจะเจรญเตบโตชา เมดเลอดแดงมขนาดเลกลง หวใจและหลอดเลอดผดปกต แตถาสตวไดรบทองแดงมากเกน 250 พพเอมจะเปนพษตอรางกาย

5.2.3 โคบอลต (cobalt, Co) โคบอลตเปนสวนประกอบของวตามนบ 12 จลนทรยในกระเพาะรเมนตองการโคบอลตไปใชในการสงเคราะหวตามนบ 12 กระตนการท างานของเอนไซม นอกจากนพบวาการเสรมโคบอลตยงสามารถทดแทนสงกะสในการท าหนาทเปนโคแฟคเตอรของเอนไซมคารบอกซเปปตเดส (caboxypeptidase) และอลคาไลนฟอสฟาเตส (alkaline phosphatase) เปนแรธาตทพบมากในอาหาร ซงหากสตวไดรบโคบอลตในปรมาณมากจะเปนพษตอรางกาย

17

5.2.4 ไอโอดน (iodine, I) ท าหนาทเปนองคประกอบของฮอรโมนไทรอกซน (thyroxine) ซงเปนฮอรโมนจากตอมไทรอยด (thyroid gland) พบในอาหารทะเล วชพชทะเล ปลาปน หากสตวขาดไอโอดนจะท าใหการผลตไทรอกซนลดลง ตอมไทรอยดขยายใหญ คอพอก และความสมบรณพนธต า

5.2.5 แมงกานส (manganese, Mn) ท าหนาทเปนโคแฟคเตอรของเอนไซมหลายชนด ซงเกยวของกบกระบวนการเมทาบอลซมของคารโบไฮเดรต ไขมน และโปรตน มความส าคญตอ การสบพนธ หากสตวขาดแมงกานสสตวจะเปนหนมเปนสาวชา พบวาในอาหารหยาบจะมแมงกานสในปรมาณสงกวาอาหารขน โดยแหลงแมงกานสทส าคญคอ ร า นอกจากนพบวาระดบความเปนพษของแมงกานสจะสงกวาความตองการของสตวหลายเทา ดงนนจงไมคอยมปญหาเรองการสะสมของแมงกานส แตถามมากจะขดขวางการท างานของเหลก

5.2.6 สงกะส (zinc, Zn) สงกะสเปนองคประกอบทส าคญของเอนไซมในรางกาย มความเกยวของกบการท างานของฮอรโมนอนซลน ( Insulin) เปนสารปองกนโรคเรอน นอกจากนยงเกยวกบกระบวนการเมทาบอลซมของโปรตน คารโบไฮเดรต และไขมน พบมากในยสต ร า และจดงอกของเมลดธญพช หากสตวขาดสงกะสจะท าใหผวหนงหนา เกดภาวะ hyperkeratinization หรอเรยกวา parakeratosis ล าไสดดซมอาหารชาลง สงผลท าใหอตราการเจรญเตบโตลดลง

5.2.7 ซลเนยม (selenium, Se) ซลเนยมเปนสวนประกอบของโปรตนทเรยกวา selenoproteins เชน เอนไซมกลตาไทโอนเปอรออกซเดส (glutathione peroxidase) ซงท าหนาทตานอนมลอสระรวมกบการท างานของวตามนอและวตามนซ นอกจากนซลเนยมยงเปนสวนประกอบของเอนไซม thioredoxin reductase ซงชวยในการแบงตวและปองกนการตาย (apoptosis) ของเซลล และเอนไซม deiodenase ซงชวยในการสรางไทรอยดฮอรโมน หากสตวขาดซลเนยมจะท าใหการท างานของตอมไทรอยดลดลง ภมตานทานต า ความสมบรณพนธลดลง และมภาวะกลามเนอหวใจท างานผดปกต และตายเฉยบพลน (ชยภม และคณะ, 2556) หากไดรบซลเนยมในระดบสงจะเกดการเปนพษ ท าใหเกดโรคเรอรง (กรณทสตวกนพชทมซลเนยมเปนองคประกอบสง) และเปนโรคเฉยบพลน โดยสารหนสามารถน ามาใชในการลดความเปนพษของซลเนยมได (พนทพา, 2547)

5.2.8 โมลบดนม (molybdenum, Mo) ถาสตวไดรบโมลบดนมในปรมาณสงจะมผลในการไปรบกวนการท างานของทองแดง ท าใหรางการสตวขาดทองแดงทงทสตวไดรบอาหารอยางเพยงพอ การแกไขสามารถใชซลเฟตชวยในการลดฤทธของโมลบดนม ท าใหมระดบของโมลบดนมในเลอดลดลง

5.2.9 ฟลออรน (fluorine, F) ฟลออรนเปนสวนประกอบของกระดกและฟน เปนสารทไมใชโภชนะทจ าเปนและมอนตรายหากสตวไดรบมากเกนไป (เกน 20 พพเอม) ทงนเนองจากมการสะสมในรางกาย มผลท าใหการฟนไมเรยบ กรอน ประสาทไวตอความเยน เจรญเตบโต การสบพนธ และการใหน านมลดลง (พนทพา, 2547)

18

ตารางท 1.3 ชนดและแหลงของแรธาตทใชในอาหารสตว

แรธาต แหลงวตถดบ ปรมาณแรธาต (%) แคลเซยม - กระดกปน 26.0

- กระดกทผานการอบไอน า (bone meal steamed)

25.0

- กระดกทเผาจนด าเกรยมแลวปน (bone char) 27.0

- ไดแคลเซยมฟอสเฟต 24.0

- ไตรแคลเซยมฟอสเฟต 13.0

- โมโนแคลเซยมฟอสเฟต 16.0

- หนปนปน 38.4

- แคลเซยมคารบอเนต 40.0

- โซเดยมคารบอเนต 27.0

- เปลอกหอย 36.4

ฟอสฟอรส - กระดกปนและแคลเซยมฟอสเฟต 14.0

- หนฟอสเฟตทเอาฟลออรนออกแลว 18.0

เหลก - เฟอรออกไซด 35.0

- เฟอรสซลเฟต 20.0

- รดวสไอออน 80.0-100.0

- ไอรอนคารบอเนต 43.0

ทองแดง - คอปเปอรคารบอเนต 53.0

- คอปเปอรออกไซด 75.0

- คอปเปอรซลเฟต 34.5

โคบอลต - โคบอลตซลเฟต 34.0

- โคบอลตคารบอเนต 45.0

ไอโอดน - โพแทสเซยมไอโอไดด 76.0

- โซเดยมไอโอไดด 84.0

- โพแทสเซยมไอโอเดท 59.0

แมกนเซยม - แมกนเซยมคารบอเนต 47.0

- แมกนเซยมออกไซด 52.0-62.0

ทมา: ดดแปลงจาก Rostagno et al. (2005); พนทพา (2547)

19

ตารางท 1.3 ชนดและแหลงของแรธาตทใชในอาหารสตว (ตอ)

แรธาต แหลงวตถดบ ปรมาณแรธาต (%) แมกนเซยม - แมกนเซยมซลเฟต 31.0

ซลเนยม - โซเดยมซลไนด 42.0

- โซเดยมซลเนท 45.0

สงกะส - ซงคคารบอเนต 52.0

- ซงคออกไซด 73.0

- ซงคซลเฟต 25.0

ทมา: ดดแปลงจาก Rostagno et al. (2005); พนทพา (2547)

6. น า (water) น าเปนองคประกอบของของเหลวในรางกายสตว ซงมผลตอการท างานทางชวเคมและระบบสรรวทยาของเซลล ปรมาณน าในรางกายขนอยกบอายและองคประกอบของรางกาย พบวาตวออนทผสมตดใหมๆ จะมน าเปนองคประกอบอยมากกวา 90 เปอรเซนต สตวท โตเตมทจะมน าเปนองคประกอบในรางกาย 50 เปอรเซนต และเฉลยแลวสงมชวตทกชนดจะมน าเปนองคประกอบประมาณ 70 เปอรเซนต ดงนนจะเหนวาน าจดเปนโภชนะทมความส าคญอกชนดหนง (พนทพา, 2547) หากสตวสญเสยน าเพยง 2-3 เปอรเซนต ของน าในรางกายทงหมดจะสงผลใหสตวปวย และถาสญเสยน าถง 10 เปอรเซนต ของน าในรางกายกจะสงผลใหสตวปวยหนกและเสยชวตได ซงน ามหนาททส าคญตอสตว ดงน 1) น าเปนสวนประกอบของเซลลทกชนดในรางกาย และชวยใหรางกายสตวคงรปอยได 2) ชวยรกษาอณหภมของรางกายใหคงท

3) ท าหนาทเปนตวละลายสารตางๆ ทรางกายไดรบในความเขมขนทเหมาะสม เชน สารอาหาร หรอสารแปลกปลอม และน าพาสารเหลานไปยงเซลลตางๆ และชวยน าของเสยออกจากรางกาย

4) เปนตวปองกนการกระทบกระเทอนของระบบประสาทและอวยวะภายในรางกาย

5) เปนสวนประกอบทส าคญของสารตางๆ ทขบออกมาภายในรางกาย เชน เอนไซม ฮอรโมน เลอด น าเหลอง สารหลอลนตางๆ เปนตน

6) ผลผลตของสตวทกชนด เชน เนอ น านม และไขมน าเปนองคประกอบมากกวาสารอาหารชนดอน กลาวคอเนอไกมน าเปนองคประกอบไมนอยกวา 55 เปอรเซนต ไขไกมน าเปนองคประกอบ ไมนอยกวา 65 เปอรเซนต และน านมมน าเปนองคประกอบไมนอยกวา 85 เปอรเซนต ดงนนเมอสตวขาดน าจงมผลกระทบตอผลผลตดวยเชนกน

20

ตารางท 1.4 ปรมาณน าทสตวแตละชนดตองการ

ชนดสตว ความตองการน า (ลตร/ วน) โคแรกคลอด 25-32

โคเนอโตเตมท 60

โคนมระยะใหนม 90

โคนมระยะนมแหง 60

มาโตเตมท 40

มาระยะใหนม 50

สกรขนน าหนก 30 กโลกรม 6

สกรขนน าหนก 60-100 กโลกรม 8

สกรระยะนม 14

แกะขน 4

แกะระยะใหนม 6

ไกไข 0.5

ทมา: กรมปศสตว (2559); พนทพา (2547)

ตารางท 1.4 แสดงปรมาณน าทสตวแตละชนดตองการ พบวาสตวแตละชนดตองการน าในปรมาณทแตกตางกนออกไป โดยสตวทมขนาดใหญมความตองการน ามากกวาสตวขนาดเลก สตวทใหผลผลตมากตองการน ามากกวาสตวทไมไดใหผลผลต สตวทใหผลผลตทมน าเปนองคประกอบสง เชน โคนมระยะรดนมจะมความตองการน ามากกวาสตวทไมใหผลผลต นอกจากนยงมปจจยดานสงแวดลอมมาเกยวของ เชน อณหภมของน าและสงแวดลอม ความชนในอากาศ และคณภาพน า เปนตน

นอกจากนในการใชน าเพอเปนน าดมในสตวตองใหความส าคญเรองคณภาพของน า ทงนเนองจากน าทไดจากบางแหลงอาจมสารหรอแรธาตตางๆ เชน ไนเตรท ไนไตรท ละลายปะปนอยในระดบสงเกนความปลอดภยทจะน ามาใชในสตว โดยในตารางท 1.5 ไดแสดงระดบทปลอดภยของแรธาตชนดตางๆ ทมในน าดมส าหรบใชในการผลตสตว ซงระดบของสารดงกลาวในน าใชบงถงปรมาณของจลนทรยทปะปนอยในน า นอกจากนยงเปนสาเหตทท าใหสตวขาดออกซเจนและวตามนเอได ดงนนหากพบวาแหลงน านนมปรมาณจลนทรยอยมากและจ าเปนตองใชน าจากแหลงน นสามารถแกไขไดโดยการเตมคลอรน

21

ตารางท 1.5 ระดบทปลอดภยของแรธาตทมในน าดมส าหรบใชในการผลตสตว

ชนดของแรธาต ระดบสงสดทปลอดภยในน าดม (มลลกรม/ ลตร) สารหน (Ar) 0.20

แคดเมยม (Cd) 0.05

โครเมยม (Cr) 1.00

โคบอลต (Co) 1.00

ทองแดง (Cu) 0.50

ฟลออรน (F) 2.00

ตะกว (Pb) 0.10

ปรอท (Hg) 0.10

นเกล (Ni) 1.00

ไนเตรท-ไนโตรเจน (NO3-N) 100.00

ไนไตรท-ไนโตรเจน (NO3-N) 10.00

วานาเดยม (Va) 0.10

สงกะส (Zn) 25.00

ทมา: ดดแปลงจาก พนทพา (2547)

สตวแตละชนดตอบสนองตอการขาดน าแตกตางกน โดยสตวขนาดใหญและสตวโตเตมเตมวยจะขาดน าไดมากกวาลกสตวและสตวขนาดเลก ซงเมอสตวขาดน าจะกนอาหารลดลง ประสทธภาพการใชอาหารลดลง อตราการเจรญเตบโตลดลง การใหผลผลตลดลง สตวจะแสดงอาการหงดหงด ดราย โดยพบวายงสตวอายนอยจะยงแสดงอาการรนแรง ชพจรเตนถ หายใจถหอบ แสดงอาการออนเพลย และหากสตวขาดน ามากกวา 12 เปอรเซนตของน าหนกตว มกจะเสยชวต ดงนนเมอสตวแสดงอาการขาดน าสามารถแกไขโดยการหาพชสดใหสตวกน พนน ารดตวสตวเพอลดความรอนในรางกาย ใหน าผสมเกลอหรอแรธาต (อเลคโทรไลท) และในกรณทสตวขาดน าอยางรนแรงจะแสดงอาการซม และออนเพลย ซงสามารถแกไขโดยฉดน าเกลอเขาเสนเลอดทนท

22

สรป

อาหารสตวเปนปจจยทมความส าคญทในการเลยงสตว โดยอาหารสตวทดมคณภาพจะประกอบดวยวตถดบอาหารสตวทมคณภาพ และมคณคาทางโภชนะสง เหมาะส าหรบน ามาประกอบสตรอาหารเพอเลยงสตวใหเจรญเตบโต ขยายพนธและใหผลผลตทดมคณภาพ โดยสตวเคยวเอองและสตวไมเคยวเอองจะใชวตถดบอาหารสตวตางชนดกน เชน สตวเคยวเอองกนอาหารหยาบเปนหลก ขณะทสตวไมเคยวเอองใชประโยชนจากอาหารทมเยอใยไดนอย เปนตน นอกจากนสตวแตละชนด แตละระยะการเจรญเตบโต และใหผลผลตกมความตองการโภชนะทแตกตางกน โดยโภชนะดงกลาวจะมปรมาณแตกตางกนไปตามวตถดบอาหารสตวแตละชนด ดงนนเพอใหประสบความส าเรจในการเลยงสตวจงตองมความเขาใจประเภทและลกษณะของวตถดบอาหารสตวและโภชนะชนดตางๆ เพอจะไดน าไปใชในการเลยงสตวใหเหมาะสม และใหผลผลตทดมคณภาพตอไป

แบบฝกหดทายบทท 1 1. จงอธบายลกษณะของวตถดบอาหารสตวแตละประเภทมาอยางละเอยด

2. จงบอกความส าคญและประโยชนของโภชนะแตละประเภทมาอยางละเอยด

3. จงอธบายลกษณะของโภชนะแตละประเภทมาอยางละเอยด

4. จงอธบายอาการของสตวทขาดโภชนะแตละประเภทมาอยางละเอยด

5. จงยกตวอยางประเภทของอาหารหยาบและอาหารขนประเภทละ 5 ชนดพรอมขอจ ากดในการใช 6. จงเปรยบเทยบคณสมบตและการใชประโยชนของวตามนจากธรรมชาตและวตามนสงเคราะห 7. จงใหเหตผลวาเพราะสาเหตใดสตวระยะใหนมจงมความตองการน ามากกวาสตวระยะอนๆ

8. จงจ าแนกชนดพรอมบอกความส าคญของกรดอะมโนทจ าเปนและไมจ าเปนไดอยางถกตอง 9. จงยกตวอยางอาหารเสรมทไมใหโภชนะโดยตรงแกสตวพรอมการใชประโยชนมาอยางนอย 5 ชนด10. จงยกตวอยางวตถดบแหลงพลงงานและโปรตนทไดจากพชและสตวมาอยางนอยประเภทละ 5 ชนด

23


กรมปศสตว. (2559). ความตองการของน า. (ออนไลน) สบคนเมอวนท 10 กมภาพนธ 2559 จาก http://dld.go.th/nutrition.

ชยภม บญชาศกด, สมเกยรต ประสานพานช, ธรวทย เปยค าภา, วรยา ลงใหญ, พงศธร คงมน, เชาววทย ระฆงทอง และชาญวทย แกวตาป. (2556). โภชนศาสตรสตว. แดแนกซอนเตอรคอรปอเรชน, กรงเทพมหานคร. 260 หนา.

นราวรรณ อนนตสข. (2557). เทคโนโลยการผลตโคเนอและกระบอ . เอกสารประกอบการสอน. สาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว คณะเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน. 317 หนา.

พนทพา พงษเพยจนทร. (2547). หลกการอาหารสตว: หลกโภชนศาสตรและการประยกต. พมพครงท 2, โอเดยนสโตร, กรงเทพมหานคร. 611 หนา.

Cheeke, P.R. (1999). Applied animal nutrition: feeds and feeding. 2nd ed. New Jersey.

Prentice-Hall, Inc. 525 p.

Roatagno, H.S., L.F.T. Albino, J.L. Donzele, P.C. Gomes, R.F.D. Oliveira, D.C. Lopes, A.S.

Ferreira and S.L.D.T. Barreto. (2005). Composition of feedstuffs and nutritional

requirements. University of Vicosa, Vicosa.

Wattiaux, M.A. (2000). Essential dairy. [Online]. Available: http://babcock.cals.wisc.edu/

[2016, March 15]. Fiorentini, G., I.P.C. Carvalho, J.D. Messana, R.C. Canesin, P.S. Castagnino, J.F. Lage, P.B.

Arcuri and T.T. Berchielli. (2015). Effect of lipid sources with different fatty acid

profiles on intake, nutrient digestion and ruminal fermentation of feedlot

Nellore steers. Asian-Australasian Journal of Animal Sciences. 28(11): 1583-1591.

Soliva, C.R., L. Meile, A. Cieślak, M. Kreuzer and A. Machmüller. ( 2004) . Rumen

simulation technique study on the interactions of dietary lauric and myristic

acid supplementation in suppressing ruminal methanogenesis. British Journal

of Nutrition. 92: 689-700

Oliveira, M.M., I. Susin, E.M. Ferreira, C.P. Nolli, R.S. Gentil, A.V. Pire and G.B. Mourão.

( 2012) . Intake, nutrient apparent digestibility and ruminal constituents of

sheep fed diets with canola, sunflower or castor oils. Revista Brasileira de

Zootecnia. 41(11): 2350-2356.

http://dld.go.th/

http://babcock.cals.wisc.edu/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Fiorentini%20G%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=26580282

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Carvalho%20IP%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=26580282

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Messana%20JD%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=26580282

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Canesin%20RC%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=26580282

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Castagnino%20PS%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=26580282

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Lage%20JF%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=26580282

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Arcuri%20PB%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=26580282


https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Berchielli%20TT%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=26580282

https://www.ajas.info/

https://www.cambridge.org/core/journals/british-journal-of-nutrition


แผนการสอนประจ าบทท 2 แหลงของวตถดบอาหารสตว

หวขอเนอหา 1. วตถดบอาหารสตวทถกจดเปนแหลงอาหารหยาบ

2. วตถดบอาหารสตวทถกจดเปนแหลงใหพลงงาน

3. วตถดบอาหารสตวทถกจดเปนแหลงใหโปรตน

4. วตถดบอาหารสตวทถกจดเปนแหลงแรธาตและวตามน

5. สรปประจ าบท





1. อธบายประเภทและชนดของวตถดบอาหารของสตวไดอยางถกตอง 2. ยกตวอยางแหลงวตถดบอาหารสตวแตละกลมมาอยางนอยแหลงละ 4 ชนด ไดอยาง

ถกตอง 3. เปรยบเทยบความแตกตางระหวางวตถดบแหลงอาหารหยาบ อาหารพลงงานและอาหาร

โปรตนได


1. ชแจงเนอหาประจ าบท และน าเขาสบทเรยนเรองแหลงของวตถดบอาหารสตว 2. แบงกลมผเรยนเพอศกษาในหวขอทมอบหมาย

3. ผเรยนน าเสนอรายงานในหวขอทมอบหมาย

4. ซกถาม และแลกเปลยนแนวคด และเสนอแนะแนวความคด

5. ผสอนอธบายเนอหาเรอง แหลงของวตถดบอาหารสตวตามเอกสารค าสอน

6. บรรยายประกอบการฉายภาพสไลด (โปรแกรม power point) 7. สรปเนอหาประจ าบท

8. มอบหมายใหผเรยนท าแบบฝกหดทายบทประจ าบทท 2 แหลงของวตถดบอาหารสตวเปนการบาน และก าหนดวนสง

26

9. ชแจงหวขอทจะเรยนในครงตอไป เพอใหผเรยนไปศกษากอนลวงหนา 10. เสรมสรางคณธรรมและจรยธรรมใหกบนกศกษากอนเลกเรยน


1. เอกสารค าสอนเรองแหลงของวตถดบอาหารสตว 2. ภาพสไลด (โปรแกรม power point) เรองแหลงของวตถดบอาหารสตว 3. ตวอยางวตถดบอาหารสตว 4. แบบฝกหดทายบทประจ าบทท 2 เรองแหลงของวตถดบอาหารสตว



3. ท าแบบฝกหดมความถกตองไมนอยกวา 80 เปอรเซนต

27

บทท 2

แหลงของวตถดบอาหารสตว

วตถดบอาหารสตว (feedstuffs) หมายถง สารใดๆ กตามทใหโภชนะทเกดประโยชนแกสตว โดยวตถดบอาหารสตวอาจไดมาจากแหลงธรรมชาต เชน พช สตว ฯลฯ หรออาจไดจากการสงเคราะหทางเคม เชน กรดอะมโน วตามน และแรธาตตางๆ ซงสามารถจ าแนกประเภทของวตถดบอาหารสตวไดหลายกลม ซงวตถดบอาหารสตวแตละกลมจะมลกษณะ ความส าคญ คณคาทางโภชนะ และขอก าจดในการน าไปใชในสตรอาหารทแตกตางกน ซงสตวแตละชนดและแตละชวงอายมความตองการในการน าไปใชประโยชนทแตกตางกน ดงนนเพอใหสามารถน าวตถดบอาหารสตวไปใชเลยงสตวได อยางมประสทธภาพ จงมความจ าเปนทจะตองรจกแหลงของวตถดบอาหารสตวแตละประเภท ตลอดทงเขาใจลกษณะ ความส าคญ และขอจ ากดในการน าไปใชในสตรอาหาร

วตถดบอาหารสตวทถกจดเปนแหลงอาหารหยาบ

อาหารหยาบ คออาหารทมเยอใยหยาบ (crude fiber, CF) มากกวา 18 เปอรเซนต หรอมผนงเซลล (neutral detergent fiber, NDF) มากวา 30 เปอรเซนต (Wattiau, 2000) อาหารหยาบสามารถจ าแนกออกเปน 3 กลม ไดแก อาหารหยาบสด อาหารหยาบแหง และพชหมก ซงกลมวตถดบทเปนแหลงอาหารหยาบมหลายชนด แตละชนดมรายละเอยดดงน

1. หญา หญาและทงหญาเปนอาหารทมความส าคญตอการผลตสตว โดยเฉพาะอยางยงสตวเคยวเอองทกนอาหารหยาบเปนหลก หญาทมคณภาพดจะชวยลดตนทนในการผลตไดมาก ทงนเนองจากมโปรตนสง ส าหรบสตวไมเคยวเอองและสตวปก หญาและผกสดเปนแหลงของวตามนและแรธาตทส าคญ โดยหญาทมคณสมบตในการน ามาใชเปนอาหารสตวควรเปนหญาทปลกงาย โตเรว ใหผลผลตสง สามารถฟนตวไดเรวเมอถกตดหรอถกแทะเลม มคณคาทางโภชนะและความนากนสง ไมมสารพษทเปนพษตอรางกายสตว ซงหญาทน ามาใชเปนอาหารสตวมอยหลายชนด ซงมรายละเอยดดงน

1.1 หญาเนเปยร (Pennisetum purpureum) หญาเนเปยรเปนหญาทมอายหลายป สายพนธทนยมปลก คอ หญาเนเปยรแคระ (P.

purpureum cv. Mott) หญาเนเปยร (ธรรมดา) และหญาเนเปยรลกผสม (P. Purpureum x P.

americanum) ซงม 2 สายพนธ คอ หญาเนเปยรยกษ และหญาบานา หญาเนเปยรแคระสง 1-2

เมตร แตกกอด ใบเยอะ สวนหญาเนเปยรธรรมดา และเนเปยรลกผสมสง 3-4 เมตร พบวาหญาเนเปยรทกสายพนธเจรญเตบโตไดดในดนทมความอดมสมบรณสง เหมาะส าหรบปลกในเขตชลประทาน

28

ผลผลตน าหนกแหง 3-4 ตน/ ไร/ ป มโปรตน เยอใย NDF ADF และพลงงาน TDN เทากบ 10.1,

65.4, 37.2 และ 54.0 เปอรเซนต ตามล าดบ

วธปลก ปลกไดดวยทอนพนธ ระยะปลก 75x75 เซนตเมตร ปลกหลมละ 2 ทอน ใหขออยใตดนลกประมาณ 1-2 นว

การใชประโยชน การตดหญาเนเปยรไปเลยงสตว ควรตดครงแรกเมอหญาอาย 60-70 วนหลงปลก และตดหญาครงตอไปทกๆ 30-45 วน ชวงฤดฝนหญาจะโตเรว อาจตดอายนอยกวา 30 วน โดยตดชดดน หญาเนเปยรเหมาะส าหรบใชเลยงโค กระบอ ในรปหญาสด หรอหญาหมก

1.2 หญาหวาน (Pennisetum purpureum cv. Mahasarakham) หญ า Pennisetum purpureum cv. Mahasarakham เป น หญ าท ม ล กษ ณ ะการ

เจรญเตบโตคลายกบตระกลหญาเนเปยร สนนษฐานวามแหลงก าเนนจากประเทศปากสถานและอสราเอล เปนหญาทเกษตรกรในจงหวดมหาสารคาม กาฬสนธ และจงหวดใกลเคยงนยมปลก เรยกวา หญาหวาน หรอหญามา เปนหญาทสามารถปลกเปนอาหารสตวไดเปนอยางด เชาวฤทธ และเมธา (2560) รายงานวาหญาหวานมโปรตนหยาบ และเยอใย NDF เทากบ 12.5 และ 59.5 เปอรเซนต เมอตดทอาย 45 และเมอตดทอาย 60 วน มคาเทากบ 15.2 และ 61.3 เปอรเซนต ตามล าดบ

1.3 หญากนน (Panicum maximum) หญากนนเปนหญาเมองรอนทนยมปลกกนมากเนองจากใหผลผลตสง เปนหญาทมการ

แตกกอเหมอนตะไคร สามารถใชปลกขมวชพชอนๆ หรอหญาคาไดด เปนหญาทตองปลกในดนทมคณภาพด ทนแลงได แตไมทนตอน าทวม ใหผลผลตน าหนกแหงประมาณ 8-9 ตน/ ไร/ ป มโปรตน เยอใย NDF ADF และพลงงาน TDN เทากบ 7.4, 70.5, 40.9 และ 49.0 เปอรเซนต ตามล าดบ (เกยรตศกด, 2552)

วธปลก ใชเมลดในการปลก โดยมระยะปลกตงแต 50x50 เซนตเมตร ถง 1x1 เมตร การใชประโยชน นยมใชเปนทงหญาและพชตดกนสด โดยตดครงแรกเมอหญาอาย 60-70 วน

หลงปลก และตดหญาครงตอไปทกๆ 30-45 วน

1.4 หญาขน (Paragrass, Brachiaria mutica) หญาขนเปนหญาทมล าตนเลอยทอดปลองไปไดไกล ทนตอน าทวม มความนากน เปนหญา

ทไมทนตอการเหยยบย า และเมอปลกแลวในฤดแลงมกตายเปนหยอมๆ ท าใหหญาเจรญไมเตมพนท นยมใชผลตเปนหญาแหง ใหผลผลตน าหนกสดประมาณ 30 ตน/ ไร/ ป มโปรตน เยอใย NDF ADF

และพลงงาน TDN เทากบ 8.0, 66.8, 37.8 และ 56.0 เปอรเซนต ตามล าดบ (เกยรตศกด, 2552) วธปลก ตดหญาเปนทอนๆ ใชวธปกช าหรอหวานลงในแปลงทมการไถเรยบรอยแลว

จากนนใชพรวนจานลากทบเพอกลบดน เมอฝนตกหญาทปลกไวกจะเรมงอก

29

1.5 หญาบานา (Bana)

หญาบานาเปนหญาเนเปยรลกผสม (P. purpureum x P. americanum hybrid) เมอเจรญเตบโตเตมทหญาจะสง 3-4 เมตร สามารถเจรญเตบโตไดดในดนรวนปนทรายถงดนเหนยว แตตองการดนทระบายน าด มความอดมสมบรณสง ใหผลผลตน าหนกแหงเฉลยประมาณ 3-4 ตน/ ไร/ ป หากตดทอาย 30 วน จะมโปรตนสงประมาณ 10-12 เปอรเซนต ไมทนตอสภาพพนทน าทวมขงและ ไมทนตอการเหยยบย าของสตว

วธปลก ใชทอนพนธปลกเทานน ระยะปลกทเหมาะสมคอ 75x75 เซนตเมตร ปลกหลมละ 2 ทอน โดยใชสวนของโคนปกเอยงลงบนดนและใหสวนของขออยใตพนดนลกประมาณ 1-2 นว

การใชประโยชน ควรตดครงแรกเมอหญาอาย 60-70 วน และตดหญาครงตอไปทกๆ 30-

45 วน สวนในชวงฤดฝนหญาจะเจรญเตบโตเรว อาจตดอายนอยกวา 30 วน โดยตดชดดน เหมาะส าหรบใชท าหญาหมก

1.6 หญาอะตราตม (Paspalum atratum) หญาอะตราตมเปนหญาทมอายหลายป ตนตงเปนกอ กอใหญ ใบกวาง ขอบใบคม ทนตอ

สภาพดนทเปนดนกรด ทนน าทวมขง ทนแลง ผลผลตน าหนกแหง 2.5-3.5 ตน/ ไร/ ป มโปรตน เยอใย NDF ADF และพลงงาน TDN เทากบ 7.1, 66.7, 41.1 และ 54.0 เปอรเซนต ตามล าดบ (เกยรตศกด, 2552)

วธปลก ใชเมลดพนธในอตรา 1-2 กโลกรม/ ไร หวานหรอโรยเมลดเปนแถว โดยมระยะหางระหวางแถวประมาณ 50 เซนตเมตร

การใชประโยชน หญาอะตราตมเจรญเตบโตรวดเรว ถาปลอยไวใหมอายมากใบจะหยาบกระดางและขอบใบคม ควรตดครงแรกเมอหญาอายประมาณ 60 วนหลงปลก และตดครงตอไปทกๆ 30-40 วน โดยตดสงจากพนดนประมาณ 5-10 เซนตเมตร

1.7 หญาโรด (Chioris gayana) หญาโรดเปนหญาทมอายหลายป ทนแลงไดด ทนตอสภาพน าขงไดเปนครงคราว ทนตอ

การแทะเลมไดด ทนตอสภาพดนเคมไดดกวาหญาอนๆ หลายชนด ผลผลตน าหนกแหง 2.0-2.5 ตน/ ไร/ ป มโปรตน เยอใย NDF ADF และพลงงาน TDN เทากบ 7.4, 72.8, 42.8 และ 53.0 เปอรเซนต ตามล าดบ (เกยรตศกด, 2552)

วธปลก ใชเมลดพนธในอตรา 2 กโลกรม/ ไร เมลดพนธหญาโรดมขนและเบามาก กอนปลกแนะน าใหผสมเมลดพนธกบขเลอยหรอทรายกอนหวานหรอโรยเปนแถว โดยแตละแถวหางกนประมาณ 50 เซนตเมตร

30

การใชประโยชน ควรตดครงแรกเมอหญาอาย 60-70 วน โดยตดสงจากพนดน 10-15

เซนตเมตร ส าหรบการปลอยสตวเขาแทะเลม ควรปลอยเขาครงแรกเมอหญาอาย 70-90 วน จากนนจงท าการตด หรอปลอยสตวเขาแทะเลมหมนเวยนทกๆ 30-45 วน

1.8 หญาพลแคทลม (Paspalum plicatulum) หญาพลแคทลมเปนหญาทมอายหลายป ตนตงเปนกอ สามารถเจรญเตบโตไดในดนทราย

ทมความอดมสมบรณต า ทนตอสภาพแหงแลงและน าทวมขง ผลผลตน าหนกแหง 1.5-2.0 ตน/ ไร/ ป มโปรตน เยอใย NDF ADF และพลงงาน TDN เทากบ 6.9, 69.1, 40.3 และ 57.0 เปอรเซนต ตามล าดบ (เกยรตศกด, 2552)

วธปลก ใชเมลดพนธอตรา 2 กโลกรม/ ไร หวานหรอโรยเปนแถว แตละแถวหางกนประมาณ 50 เซนตเมตร

การใชประโยชน การตดหญาพลแคทลมไปใชเลยงสตว ควรตดครงแรกเมอหญาอาย 60-

70 วน โดยตดสงจากพนดน 10-15 เซนตเมตร ส าหรบการปลอยสตวเขาแทะเลมในแปลงหญา ควรปลอยเขาครงแรกเมอหญาอาย 70-90 วน หลงจากนนจงท าการตด หรอปลอยสตวเขาแทะเลมหมนเวยนทกๆ 30-45 วน โดยหญาพลแคทลมเหมาะส าหรบใชเลยงโค กระบอ ในรปหญาสด หญาแหง หรอหญาหมก

1.9 หญาแพงโกลา (Digitaria decumbens) หญาแพงโกลาเปนหญาทล าตนเลอยไปตามพนดน สามารถขยายพนธไดเรว เปนหญาทม

ความออนนม และคณคาทางโภชนะสง นยมน ามาท าหญาแหง มโปรตน เยอใย NDF ADF และพลงงาน TDN เทากบ 10.5, 66.2, 34.5 และ 55.0 เปอรเซนต ตามล าดบ (เกยรตศกด, 2552)

วธปลก ตดหญาเปนทอนๆ แลวหวานลงในแปลงทมการไถเรยบรอยแลว จากนนใชพรวนจานลากทบเพอกลบดน เมอฝนตกหญาทปลกไวกจะเรมงอก

จากประสบการณในการใชหญาแพงโกลาแหงเปนอาหารหยาบส าหรบสตวเคยวเอองขนาดเลก พบวาหญาแพงโกลาแหงมความนากนสง สตวเคยวเอองขนาดเลก เชน แพะ แกะ สามารถใชประโยชนไดหมดทกสวน โดยไมมการเลอกกนสวนใดสวนหนง ทงนเนองจากหญาแพงโกลาเปนหญาทมความออนนม มคณคาทางโภชนะสง

2. ถวอาหารสตว ถวอาหารสตวเปนอาหารหยาบทมคณคาทางโภชนะสงกวาหญาอาหารสตว โดยเฉพาะอยางยงโปรตน แคลเซยม และวตามนเอ นอกจากนพบวาเปอรเซนตโปรตนในถวอาหารสตวจะไมลดลงมากนกเมออายมากขน ซงแตกตางกบหญา ถวอาหารสตวสามารถใชเปนพชบ ารงดน โดยอาศยจลนทรยในปมรากตรงไนโตรเจนจากอากาศ ถวอาหารสตวทใชส าหรบเลยงสตวมหลายชนด ดงน

31

2.1 ถวฮามาตา (Stylosanthes hamata cv. Verano) ถวฮามาตาเปนพชทมอาย 2-3 ป พมเตยตงตรง แตกกงกานแผคลมพนทไดกวาง ทนทาน

ตอสภาพแหงแลงและการเหยยบย าของสตวไดด แตไมทนตอสภาพพนทดนชนแฉะ น าทวมขง ใหผลผลตน าหนกแหง 1.5-2.0 ตน/ ไร/ ป มโปรตน เยอใย NDF ADF และพลงงาน TDN เทากบ 15.9,

50.6, 31.6 และ 62.0 เปอรเซนต ตามล าดบ (เกยรตศกด, 2552) วธปลก ใชเมลดพนธอตรา 1.5-2.0 กโลกรม/ ไร หวานหรอโรยเปนแถว แตละแถวหางกน

ประมาณ 30-50 เซนตเมตร การใชประโยชน ควรตดครงแรกเมอถวอาย 60-75 วนหลงปลก โดยตดสงจากพนดน 10-

15 เซนตเมตร หรอปลอยใหสตวเขาแทะเลมครงแรกเมอถวอาย 70-80 วน ถวฮามาตาเหมาะส าหรบใชเลยงโค กระบอ ทงในรปถวสดและแหง

2.2 ถวทาพระสไตโล (Stylosanthes guianensis CIAT 184) ถวทาพระสไตโลเปนถวทมอาย 2-3 ป พมตง ขนาดตนและทรงพมใหญกวาถวฮามาตา ไมทน

ดนเคมและดนดาง (pH มากกวา 8.5) ไมทนตอการแทะเลมเหยยบย าของสตว หรอตดบอยๆ ผลผลตน าหนกแหง 1.5-2.5 ตน/ ไร/ ป มโปรตน เยอใย NDF ADF และพลงงาน TDN เทากบ 15.9, 50.8,

36.2 และ 56.0 เปอรเซนต ตามล าดบ (เกยรตศกด, 2552) วธปลก ใชเมลดพนธอตรา 2.0 กโลกรม/ ไร หวานหรอโรยเปนแถว แตละแถวหางกน

ประมาณ 30 เซนตเมตร การใชประโยชน ควรตดครงแรกเมอถวอาย 80-90 วน หลงจากนนตดทกๆ 60-75 วน

โดยตดสงจากพนดนประมาณ 15-20 เซนตเมตร 2.3 ถวคาวาเคด (Centrosema pascuorum cv. Cavalcade) ถวคาวาเคดเปนถวทมอายฤดเดยว เปนพชเถาเลอย ใบดก มสดสวนของใบมากกวาล าตน

เหมาะส าหรบใชท าถวแหงอดฟอน ใหผลผลตน าหนกแหง 1 ตน/ ไร/ ป มโปรตน เยอใย NDF ADF

และพลงงาน TDN เทากบ 16.6, 49.8, 32.9 และ 57.0 เปอรเซนต ตามล าดบ (เกยรตศกด, 2552) วธปลก ใชเมลดพนธอตรา 4 กโลกรม/ ไร โรยเปนแถว แตละแถวหางกนประมาณ 25-50

เซนตเมตร การใชประโยชน ควรตดเมอถวมอาย 60-90 วน และตดสงจากพนดน 10-20 เซนตเมตร

สามารถตดถวได 2-3 ครง 2.4 ถวลสงเถา (Arachispintoi cv. Amarillo) ถวลสงเถาเปนถวทมอายหลายป เจรญเตบโตคลมดนไดอยางหนาแนน ดอกมสเหลอง

สวยงาม บางสถานทใชเปนพชประดบ เจรญไดดในดนมความชนสง ทนตอการแทะเลมและเหยยบย า

32

ไดด ขยายพนธดวยเมลดและสวนของล าตน ใหผลผลตน าหนกแหง 1-2 ตน/ ไร/ ป มโปรตนประมาณ 15-21 เปอรเซนต

วธปลก ปลกโดยหยอดเมลดเปนแถวอตรา 2 กโลกรม/ ไร ระยะหางระหวางแถว 30-50

เซนตเมตร หรอใชทอนพนธปลกระยะระหวางตนและระหวางแถวหางกน 50 เซนตเมตร

การใชประโยชน ควรปลอยแทะเลมครงแรกทถวอาย 70-90 วน หลงจากนนใหท าการปลอยสตวเขาแทะเลมทกๆ 30-45 วน

ถงแมวาหญาและถวอาหารสตวจะเปนวตถดบอาหารสตวทมเยอใยเปนองคประกอบอยสง ซงเปนขอจ ากดในการใชประโยชนในสตวไมเคยวเออง แตอยางไรกตามพบวาในรปแบบการเลยงสตวปก เชน ไก ของเกษตรกรรายยอย รวมทงการเลยงไกแบบ free range จะปลอยใหสตวออกหากนไดอยางอสระ โดยไกจะจกกนหญาเปนอาหาร และไกจะไดรบวตามนและแรธาตธรรมชาตจากหญา โดยผานกระบวนการยอยและดดซมสารอาหารไปใชเพอการเจรญเตบโต และใหผลผลตได

3. พชอาหารสตวอนๆ หรอเศษเหลอจากการเกษตร ประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรรม ดงนนเมอถงฤดกาลเกบเกยวผลผลตทางการเกษตร

เพอน าไปแปรรปในโรงงานอตสาหกรรม หรอบรโภค จะมเหลอเหลอหรอผลพลอยไดจากการท าการเกษตรเปนจ านวนมากในแตละป ซงเศษเหลอจากการเกษตรเหลานนลวนมประสทธภาพในการน ามาใชเปนอาหารส าหรบสตว

3.1 ตนขาวโพด (corn) เศษเหลอจากขาวโพดฝกออน และขาวโพดหวานทสามารถน ามาใชเปนอาหารสตว ไดแก

สวนของล าตน เปลอก ฝก และซงขาวโพด โดยเฉพาะอยางยงสวนของล าตนและใบของขาวโพดฝกออนหลงเกบเกยวผลผลตทยงเปนสเขยว จะมคณคาทางโภชนะคอนขางสงใกลเคยงกบหญาสด คอมโปรตน 7-10 เปอรเซนต เยอใย NDF 60-65 เปอรเซนต เยอใย ADF 36-40 เปอรเซนต ไนโตรเจน-

ฟรเอกซแทรกซ (nitrogen free extract, NFE) 55 เปอรเซนต ส าหรบสวนของเปลอก ฝก และไหมของขาวโพดซงเปนผลพลอยไดจากอตสาหกรรมการท าขาวโพดฝกออนกระปอง จะมลกษณะออนนม

รสหวาน มคณคาทางอาหารสตวสง พบวามโปรตนประมาณ 11.5-14.0 เปอรเซนต เยอใย NDF 50-

60 เปอรเซนต เยอใย ADF 25-30 เปอรเซนต นอกจากนล าตนของขาวโพดหวานหลงเกบฝก ซงมลกษณะเปนล าตนสเขยวอยมาก มคณคาทางโภชนะไดแกโปรตนประมาณ 7-9 เปอรเซนต ไขมน 2.6

เปอรเซนต เยอใย NDF 61.2 เปอรเซนต เยอใย ADF 32.8 เปอรเซนต ซงในการตนขาวโพดมาใชเปนอาหารสตวควรสบใหมขนาดประมาณ 2-4 เซนตเมตร เพอปองกนการเลอกกนของโคและกระบอ และเพมปรมาณการกนไดและการยอยไดของสตว

33

3.2 ขาวฟางหวาน (sweet sorghum) ขาวฟางหวานเปนพชทใหผลผลตสงในระยะเวลารวดเรวกวาหญา ทนดนแลงและดนเลว

ไดดกวาขาวโพด เปนพชทมล าตนใหญ ซงสตวเคยวเออง เชน โค กระบอ ในการน ามาใชเลยงสตวควรสบใหมขนาดประมาณ 2-4 เซนตเมตร เพอใหสตวสามารถกนไดทกสวน แตอยางไรกตามขาวฟางมสวนประกอบของกรดไฮโดรไซยานคโดยเฉพาะพชทมอายนอย แตเมอขาวฟางโตขนจะมปรมาณลดลง แตอยางไรกตามกระบวนการในการหมกหรอท าใหแหงจะสามารถท าลายสารพษนไดเกอบทงหมด ในการน าไปใชเลยงสตวควรมการเสรมแหลงโปรตนอนรวมดวย เชน ถวอาหารสตว ทงนเนองจากขาวฟางมโปรตนต า

จากประสบการณของผเขยนในการใชขาวฟางหวานหมกเปนอาหารส าหรบโคเนอ พบวาขาวฟางหมกอาย 28 วน มกลนหอม และมความนากนสง สตวชอบกน และสตวไมแสดงอาการผดปกตใดๆ เมอกนขาวฟางหวานหมกเปนอาหารหยาบเสรม

3.3 ตนถวเหลอง (soybean, Glycine max) ตนถวเหลองเปนผลพลอยไดจากการเกษตรทเหลอจากการเกบผลผลตไปแลว นยมน ามา

ตากแหงกอนน าไปใชเลยงสตว ทงนเนองจากตนถวเหลองมกานแขงเมอน ามาท าเปนพชใหสตวกนจงมความสญเสยนอย โดยสามารถเรมเกบเกยวตงแตเรมตดฝกจนกระทงฝกแก การใชตนถวเหลองแหงเลยงสตวจะสามารถลดการใชอาหารขนไดมาก ทงนเนองจากตนถวเหลองแหงมโปรตนสงประมาณ 6.3 เปอรเซนต ไขมน 0.8 เปอรเซนต เยอใยหยาบ 30.9 เปอรเซนต และพลงงาน TDN 43.0 เปอรเซนต

3.4 ตนถวลสง (peanut groundnut, Arachis hypogea) ถวลสงเปนพชเศรษฐกจอกชนดหนงทนยมปลกมากในประเทศไทย โดยพบวาหลงจาก

ฤดกาล เกบเกยวฝกถวลสงจะมเศษเหลอ ไดแก ใบและล าตนซงยงมสเขยวและคณคาทางโภชนะสง ไดแก โปรตน 11-16 เปอรเซนต เยอใย NDF 44.3 เปอรเซนต เยอใย ADF 36.4 เปอรเซนต ซงถอวาตนถวลสงหลงเกบฝกมศกยภาพในการน ามาใชเปนแหลงโปรตนเสรมรวมกบอาหารหยาบหรอใชเปนแหลงของอาหารหยาบในฤดแลงโดยสามารถใชตนถวลสงเปนอาหารสตวไดทงในรปสด แหง หรอหมก

3.5 ฟางขาว (rice straw) ฟางขาวเปนเศษเหลอจากการผลตขาวของเกษตรกร พบวาเกษตรกร ในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอจะใชฟางขาวเปนอาหารหยาบส ารองไวใชในชวงฤดแลงทขาดแคลนอาหารสตว ซงฟางขาวมคณคาทางโภชนะต าเมอเปรยบเทยบกบหญา คอมปรมาณโปรตนต าประมาณ 2-4 เปอรเซนต มปรมาณ TDN ต าประมาณ 40-50 เปอรเซนต และมเยอใยสง โดยมเยอใยท NDF และ ADF ประมาณ 70-78 และ 50-57 เปอร เซนต ตามล าดบ มส วนประกอบของคารโบไฮเดรตทเปนโครงสรางซงจลนทรยในกระเพาะหมกมศกยภาพในการยอยสลายเพอน าไปใชผลตเปนกรดไขมนทระเหยได (Wanapat, 1999) ดงนนในการน าฟางขาวมาใชประโยชนเพอเปนอาหารสตว

34

ไดอยางมประสทธภาพนนควรมการปรบปรงคณภาพเพอเพมคณคาทางโภชนะและการยอยไดเสยกอน (Wanapat and Devendra, 1992) จากประสบการณในการด าเนนงานวจยเกยวกบการปรบปรงคณภาพของฟางขาวโดยการสบ และ/ หรอหมกดวยยเรย พบวาฟางขาวมปรมาณโปรตนเพมขนจาก 2.4 เปน 7.3 เปอรเซนต เมอหมกดวยยเรย 5 เปอรเซนต และเมอโคนมไดรบฟางขาวสบขนาด 4

เซนตเมตร หมกยเรยเปนอาหารหยาบ จะมปรมาณการกนได การยอยได และผลผลตเพมขน (Gunun

et al., 2013a) นอกจากน Gunun et al. (2013ab) พบวาการสงเคราะหจลนทรยโปรตนของโคนม และโคนมเพศผตอนทไดรบฟางขาวสบขนาด 4 เซนตเมตร มคาสงกวากลมโคทไดรบฟางขาวทไมไดท าการสบ

3.6 ผลพลอยไดและเศษเหลอกจากสบปะรด ผลตภณฑหลกจากสบปะรดทประเทศไทยสงออกไดแก สบปะรดกระปอง น าสบปะรด

สบปะรดแชแขง สบปะรดแหง และเงาะสอดไสสบปะรด เมอน าผลสบปะรดเขาโรงงานจะมผลพลอยไดจากการเกบสบปะรด ไดแก จก ใบ และตน เมอน าเขาแปรรปในโรงงานจะมเศษเหลอจากการท าสบปะรดกระปอง ไดแก เปลอกสบปะรด เศษเหลอของสบปะรดมคณคาทางโภชนะใกลเคยงกบหญาอาหารสตว มเยอใยต ากวาหญา พบวาจกสบปะรดมโปรตน เยอใย NDF ADF และ TDN เทากบ 9.5, 51.2, 27.2 และ 64.0 เปอรเซนต ตามล าดบ ส าหรบเปลอกสบปะรดมโปรตน เยอใย NDF ADF และ TDN เทากบ 5.4, 56.8, 27.9 และ 65.0 เปอรเซนต ตามล าดบ นอกจากนยงพบวาเปลอกสบปะรดเปนสวนทมคารโบไฮเดรตทละลายไดในรปน าตาลสง ซงจลนทรยในกระเพาะรเมนของสตวเคยวเอองสามารถน าไปใชประโยชนเพอเปนแหลงพลงงานในการหมกยอย และใชประโยชนไดอยางรวดเรวและงายในระบบยอยของสตว ดงนนเกษตรกรสามารถน าผลพลอยไดจากการผลตสบปะรดเปนแหลงอาหารหยาบส าหรบสตวเคยวเอองทดแทนหญาได Suksathit et al. (2011) โดยเฉพาะในพนททมการปลกสบปะรดมาก มพนทปลกหญานอยหรอใชทดแทนหญาในชวงฤดแลงได ซงสอดคลองกบ Costa et al. (2007) พบวาสามารถใชเปลอกสบปะรดไดสงสด 100 เปอรเซนต ในโคพนธพนเมอง โดยสงผลกระทบตอปรมาณการกนได การเปลยนแปลงอาหาร และการยอยได นอกจากนเกษตรกรผเลยงไกไขในเขตอ าเภอศรเชยงใหม จงหวดหนองคาย ไดน าเปลอกสบปะรดซงมสวนของเนอสบปะรดตดอยมาใชเลยงไก โดยการเสรมใหไกจกกนเพมเตมจากการใหอาหารผสมเองภายในฟารม พบวาไกสามารถใหผลผลตไขตามปกต ตลอดจนสามารถลดตนทนคาอาหารไดเนองจากเปนการน าวตถดบอาหารสตวทองถนมาใชเปนอาหารสตว ซงเปนแนวทางในการลดตนทนการผลตอาหาร

3.7 ยอดออย ปจจบนออยเปนพชเศรษฐกจทส าคญชนดหนง เกษตรกรจะปลกออยเพอน าเขาโรงงาน

อตสาหกรรมผลตน าตาลในระหวางเดอนธนวาคม-มนาคมของทกป ซงจะมยอดออยและใบออยเปนเศษเหลอทงทางการเกษตร ยอดออยและใบออยจะมโปรตน 4-7 เปอรเซนต เยอใย NDF 65-72

เปอรเซนต เยอใย ADF 37-50 เปอรเซนต ดงนนยอดออยถอวาเปนผลพลอยไดทางการเกษตรท

35

สามารถใชเปนอาหารหยาบ เพอแกปญหาการขาดแคลนแหลงอาหารหยาบส าหรบสตวเคยวเอองโดยเฉพาะในฤดแลงได โดยสามารถใชไดทงรปยอดออยสด และยอดออยหมก สไบพร และพชาด (2558) รายงานวาสามารถใชใบออยเปนแหลงอาหารหยาบในอาหารผสมส าเรจหมกของแกะไดอยางมประสทธภาพ

ตารางท 2.1 คณคาทางโภชนะของวตถดบอาหารสตวทถกจดเปนแหลงอาหารหยาบ

ชนดของอาหารหยาบ DM CP NDF ADF TDN

หญาเนเปยร 18.7 10.1 65.4 37.2 54.0

หญาหวาน - 12.5 59.5 - -

หญากนน 22.5 7.4 70.5 40.9 49.0

หญาขน 22.6 8.0 66.8 37.8 56.0

หญาอะตราตม 21.9 7.1 66.7 41.1 54.0

หญาโรด 27.4 7.4 72.8 42.8 53.0

หญาพลแคทลม 24.9 6.9 69.1 40.3 57.0

หญาแพงโกลา 26.9 10.5 66.2 34.5 55.0

หญารซ 20.2 8.5 65.5 37.6 54.0

ถวฮามาตา 26.5 15.9 50.6 31.6 62.0

ถวทาพระสไตโล 25.4 15.9 50.8 36.2 56.0

ถวคาวาเคด 19.9 16.6 49.8 32.9 57.0

ตนถวเหลอง 85.9 6.3 49.8 36.5 43.0

ตนถวลสง 86.6 11.5 44.3 36.4 48.0

ฟางขาว 87.8 2.0-4.0 70-78 50-57 40-50

จกสบปะรด 19.0 9.5 51.2 27.2 64.0

เปลอกสบปะรด 14.2 5.4 56.8 27.9 65.0

ทมา: เกยรตศกด (2552); เชาวฤทธ และเมธา (2560); ส านกงานพฒนาอาหารสตว (2559)

วตถดบอาหารสตวทเปนแหลงอาหารหยาบสามารถจ าแนกออกเปน 3 กลมใหญๆ ไดแก หญาอาหารสตว ถวอาหารสตว เศษเหลอและผลพลอยไดทางการเกษตร ซงอาหารหยาบเปนอาหารหลกส าหรบสตวเคยวเออง ทงนเนองจากมเยอใยเปนองคประกอบสง โดยพบวาจลนทรยทอยในกระเพาะรเมนของสตวเคยวเอองสามารถยอยและใชประโยชนได ขณะทสตวไมเคยวเอองมความสามารถในการยอย

36

และน าไปใชประโยชนไดนอย แตอยางไรกตามพบวามการใชอาหารหยาบ หรอวตถดบอาหารสตวทมเยอใยสง เชน หญาเนเปยร และตนกลวยมาหมกรวมกบวตถดบอนๆ เพอใชเลยงสตวปก เชน ไกเนอ ไกไข เปนตน และท าใหสตวสามารถเจรญเตบโต และใหผลผลตได

ภาพท 2.1 ตวอยางหญาอาหารสตว ทมา: ผเขยน

ภาพท 2.2 ตวอยางถวอาหารสตว ทมา: ผเขยน

37

วตถดบอาหารสตวทถกจดเปนแหลงใหพลงงาน

วตถดบอาหารสตวทเปนแหลงพลงงาน หมายถงวตถดบอาหารสตวทผสมลงในสตรอาหารเพอยกระดบพลงงานในสตรอาหารใหสงขน พลงงานทไดจากวตถดบเหลานสวนใหญอยในรปแปง น าตาล และไขมน อยางไรกตามวตถดบในกลมนสามารถใหสารอาหารอนๆ เชน โปรตน วตามน และแรธาตดวยเชนกน ยงลกษณ (2556) กลาววาวตถดบทเปนแหลงพลงงานสามารถจ าแนกออกเปน 4

ประเภท ไดแก เมลดธญพช รากและหวพช ไขมน และวตถดบพลงงานชนดอน หรอผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรม ซงแตละประเภทมรายละเอยด ดงน

1. เมลดธญพช

เมลดธญพชทใชเปนแหลงพลงงานในสตรอาหารทวๆ ไป มองคประกอบทางเคมใกลเคยงกน โดยแหลงพลงงานในเมลดธญพชสวนใหญจะอยในรปของเมดแปง ซงองคประกอบทางเคมของแปงในเมลดธญพชแตละชนดจะแตกตางกน ท าใหคณภาพของแปงแตกตางกน เมลดธญพชทนยมใชเปนอาหารสตว มหลายชนดซงมรายละเอยดดงน

1.1 เมลดขาวโพด (corn) เมลดขาวโพดทน ามาใชเปนอาหารสตวม 2 ชนด คอขาวโพดชนดเมลดกลม และขาวโพด

ชนดเมลดบบ

1.1.1 ขาวโพดชนดเมลดกลม (flint corn) เปนขาวโพดทมรปรางของเมลดคอนขางกลม เนองจากมแปงแขงอยรอบนอกของเมลด และมสวนของแปงออนอยตรงกลางของเมลด ท าใหเมลดมลกษณะกลมและแขงทวทงเมลด

1.1.2 ขาวโพดชนดเมลดบบ (dent corn) เปนขาวโพดทมรปรางของเมลดคลายซฟน เนองจากสวนของแปงแขงอยบรเวณดานขางของเมลด แตมสวนของแปงออนอยตรงกลาง และสวนบนของเมลด ท าใหเมลดมลกษณะเปนสเหลยมและตอนบนของเมลดบบลงไป เปนชนดทนยมน ามาใชเลยงสตว ซงในการน ามาใชควรบดใหเมลดขาวโพดแตกออกกอน เพราะเมลดขาวโพดมเปลอกแขงหมอยท าใหยอยยาก อกทงในการเลอกใชเมลดขาวโพดเพอน ามาใชในอาหารสตวมขอควรระวง ดงน

1) เมลดขาวโพดทดไมควรมความชนเกน 13 เปอรเซนต โดยเฉพาะขาวโพดทเกบรกษาเกน 1 เดอน ทงนขาวโพดทมความชนสงจะท าใหโภชนะบางอยางสญเสยไปเพราะเมลดขาวโพดยงสามารถด าเนนกจกรรมตางๆ ของเซลลไดปกต เชน หายใจ ซงเปนการเพมความชนในเมลดท าใหไขมนในเมลดขาวโพดเกดการหน และท าใหจลนทรยตางๆ เจรญเตบโต ซงท าใหคณคาทางโภชนะลดลง และเปนพษตอสตว

2) ตรวจสอบเมลดขาวโพดทไมมคณภาพ เชน เมลดลบ เมลดทถกแมลงเจาะท าลาย เมลดแตกหก เมลดทมเชอรา หรอทเปลยนสภาพไปจากเดม

38

3) ทดสอบการปลอมปนวตถทไมมคณคาทางอาหารวตถอนทไมใชเมลดขาวโพด ลงไป เชน การปลอมปนสวนของล าตน ใบ และซงของขาวโพด เมลดของวชพช หน ดน ทราย เปนตน

จากประสบการณในการลงพนทเกษตรกร พบวาเกษตรกรมเทคนคในการเกบรกษาเมลดขาวโพดเพอใหสามารถใชงานไดนานๆ เพอลดความเสยงในการเกดเชอรา โดยการเกบเมลดขาวโพดไวทงฝกในทแหง อากาศถายเทสะดวก และเมอตองการน ามาใชจงคอยน ามาปนแยกเมลดออกจากซงขาวโพด

1.2 ขาวโพดบด (ground corn, corn meal) ขาวโพดบดคอเมลดขาวโพดทน ามาผานกระบวนการบด ท าใหสามารถยอยและใช

ประโยชนไดดยงขน แตอยางไรกตามพบวาการสงเกตคณภาพของขาวโพดบดจะท าไดยากกวาเมลดขาวโพด อกทงขาวโพดบดจะมการปนเปอนของเชอราไดงายกวาเพราะสวนของแปงถกบดใหแตกออกจากเปลอกหมเมลด ยงลกษณ (2556) อธบายขอควรระวงในการซอขาวโพดบดดงน

1.2.1 การปลอมปนดวยเมลดขาวโพดทมคณภาพต า เชน ขาวโพดเกาทมเชอรา หนอน มอด รวมทงสงอนๆ ทไมใชเมลดขาวโพด เชน ซงและล าตนของขาวโพด โดยน ามาบดผสมลงในขาวโพดบด รวมทงการปลอมปนดวยวตถดบอาหารสตวชนดอนทมคณภาพและราคาดอยกวาขาวโพดบด เชน หนฝน หรอปลอมปนดวยสงทไมมคณคาทางโภชนะ เชน เศษพช ดน ทราย เปนตน

1.2.2 ขาวโพดมความชนสงเกน 13 เปอรเซนต เปนสาเหตทท าใหเกดเชอรา โดยจะสงเกตเหนขาวโพดจบตวเปนกอน มเสนใยและสปอรของเชอราปรากฏใหเหน และมกลนอบ ดงนนควรเลอกซอขาวโพดทมลกษณะรวน กลนหอมไมอบ

1.2.3 ขาวโพดบดควรมโภชนะตางๆ ดงนคอ มโปรตนประมาณ 8.2-8.5 เปอรเซนต ไขมน 3.5 เปอรเซนต เยอใย 3-6 เปอรเซนต และความชนไมเกน 13 เปอรเซนต ดงนนในการพจรณาเลอกซอขาวโพดเกษตรกรรายยอยสามารถตรวจสอบคณภาพขาวโพดจากคณคาทางโภชนะทมากบบรรจภณฑ หรอจากการตรวจสอบคณภาพในหองปฏบตการส าหรบโรงงานอตสาหกรรมการผลตอาหารสตว

1.3 ร าขาวโพด (corn bran) ร าขาวโพดคอสวนทอยนอกสดของเมลดขาวโพด จะถกขดสออกมาเปนสวนแรก ซงเปน

สวนทไมมแปงและตนออน ในประเทศไทยมการใชร าขาวโพดในอาหารสตวนอยมากเมอเทยบกบตางประเทศ

1.4 ซงขาวโพด (ground corn cob) ซงขาวโพดคอสวนของแกนฝกขาวโพดหลงจากน าเปลอกและเมลดออกแลว ซงมเยอใยสง

ความสามารถในการยอยไดต า สามารถน ามาบดใชเปนอาหารสตวเคยวเออง นอกจากนพบวาเกษตรกรผเลยงไกไข อ าเภอศรเชยงใหม จงหวดหนองคาย ใชซงขาวโพดหวานทเปนผลพลอยไดจาก

39

โรงงานอตสาหกรรมผลตขาวโพดบรรจกระปองมาท าการสบใหละเอยดกอนท าการหมกเพอใชเลยง ไกไขรวมกบวตถดบอาหารสตวชนดอนๆ พบวาไกสามารถใหผลผลตไขไดไมแตกตางจากการใหอาหารส าเรจรป ทงนเนองจากซงขาวโพดทน ามาใชจะมสวนของเมลดขาวโพดตดอยจ านวนหนง ประกอบกบขาวโพดทน ามาบรรจกระปองมอายไมมาก ดงนนจะยงมสวนของแปงอยมาก เมอท าการสบใหละเอยดแลวน ามาหมกกอนน าไปใชเลยงไก จะชวยใหเยอใยออนนม และยย สตวสามารถยอยไดและน าไปใชประโยชนไดมาก

1.5 คอรน กลเทน มลล (corn gluten meal) เปนสวนทเหลอจากการสกดเอาแปงขาวโพดไปใชประโยชน ซงประกอบดวยสวนของตนออนหรอสวนอนทผานการหมกแลว

1.6 ขาวเปลอก (ground paddy rice) ขาวเปลอกมโปรตนประมาณ 7-8 เปอรเซนต มเยอใยและเถาสงประมาณ 10 และ 6

เปอรเซนต ตามล าดบ เนองจากมสวนของซลกาหอหมเปลอกขาวอย ท าใหความสามารถในการยอยไดและพลงงานต า โดยมปรมาณโภชนะทยอยไดทงหมดเพยง 48 เปอรเซนต

ในสตวไมเคยวเอองสามารถใชขาวเปลอกทดแทนร าและปลายขาวได โดยในสกรรนและสกรขนสามารถใชขาวเปลอกทดแทนร าไดสงสด 50 เปอรเซนต โดยไมมผลกระทบตอสมรรถภาพการผลต เปดไขระยะโตเตมวยสามารถใชไดสงสด 10 เปอรเซนต โดยไมมผลกระทบตออตราการเจรญเตบโต (ยงลกษณ, 2556) ส าหรบเกษตรกรรายยอยทเลยงไกเนอไวหลงบาน (ไกพนเมอง) สามารถใชขาวเปลอกเปนอาหารรวมกบการใหขาวสก ปลายขาว และอาหารอนๆ แตอยางไรกตามไมควรใชขาวเปลอกในลกไกและไกไข ทงนเนองจากจะท าใหพลงงานทใชประโยชนไดรวมของสตรอาหารต าลง

1.7 ร าขาว (rice bran) ร าขาวทน ามาใช เปนแหลงพลงงานส าหรบสตว สามารถจ าแนกออกเปน 3 ชนด

ประกอบดวย

1.7.1 ร าหยาบ (rough rice bran) เปนร าทมสวนของแกลบบดปะปน อาจมปลายขาว ปนมาดวยเลกนอย จงท าใหมโปรตนต าประมาณ 5-7 เปอรเซนต และมเยอใยสงประมาณ 13

เปอรเซนต พบวาร าทไดจากการสขาวใหมๆ จะมความหอมนากน แตเมอทงไวนานจะหนไดงาย ทงนเนองจากมปรมาณไขมนเปนองคประกอบคอนขางสง

1.7.2 ร าละเอยด (rice bran) บางครงเรยกร าออน หรอร าขาว ซงไดจากขนตอนการขดสขาวกลองใหเปนขาวขาว มโปรตนและไขมนสงคอ โปรตนประมาณ 12 เปอรเซนต เยอใย 11

เปอรเซนต ความชน 12 เปอรเซนต ร าละเอยดเปนแหลงอาหารพลงงานทดแตมความฟามสง เพราะมเยอใยมาก และมฤทธเปนยาระบายออนๆ ไมควรใชในปรมาณมากเกนไปในสตวเลก

40

1.7.3 ร าสกด (extract rice bran) ไดจากกระบวนการสกดน ามนร าขาวดวยสารเคม ร าสกดจะมโปรตนสงประมาณ 14 เปอรเซนต แตมปรมาณไขมนต า ดงนนจงสามารถเกบรกษาไดนาน แตความนากนและการใชประโยชนไดของกรดอะมโนลดลง

1.8 ปลายขาว (broken bran) ปลายขาวเปนสวนทไดจากกระบวนการสขาว ประกอบดวยสวนของเมลดขาวสารทหก

แตอาจมสวนของจมกขาวปะปนมา ปลายขาวมโปรตนประมาณ 8 เปอรเซนต เยอใยต าประมาณ 1

เปอรเซนต สามารถใชเปนวตถดบในสตรอาหารของสตวทกประเภท เนองจากมพลงงานสงและเยอใยต า สตวสามารถใชประโยชนไดงาย แตอยางไรกตามพบวาไมนยมใชในสตรอาหารสตวเคยวเออง ทงนเนองจากมราคาแพง

1.9 แกลบ (hull) แกลบเปนสวนเปลอกนอกของขาว มคณคาทางโภชนะต า มเยอใยสง ไมเหมาะตอการ

น ามาใชเปนอาหารสตว โดยเฉพาะอยางยงลกสตวหรอสตวไมเคยวเออง 1.10 เมลดขาวฟาง (sorghum) เมลดขาวฟางมโปรตนสงประมาณ 7-12 เปอรเซนต แตอยางไรกตามพบวามกรดอะมโน

ไลซน และทรโอนนอยในรบต า ดงนนในการใชขาวฟางในสตรอาหารควรเสรมดวยโปรตนคณภาพด เชน ปลาปน และกากถวเหลอง หรอกรดอะมโนสงเคราะห ซงการเลอกขาวฟางเพอน ามาใชในอาหารสตวมขอควรค านงดงน

1.10.1 ควรเลอกเมลดขาวฟางทมเปลอกหมเมลดตดมาปรมาณนอยทสด ทงนเนองจากเปลอกหมเมลดมความแขง มเยอใยสง ท าใหการยอยไดต า และอาจมปรมาณแทนนนสงขนดวย ซงสามารถแกไขโดยการน าเมลดขาวฟางมาฝดเอาเปลอกหมเมลดออก

1.10.2 ปรมาณสารแทนนนทอยในเมลดขาวฟาง ซงเปนสารทมรสฝาด ขม สตวไมชอบกน มผลท าใหการยอยไดของโปรตน กรดอะมโน และพลงงานทใชประโยชนไดลดลง โดยสตวไมเคยวเอองทไดรบแทนนนในระดบ 0.5-2 เปอรเซนต จะมผลท าใหอตราการเจรญเตบโตลดลง และหากสตวไดรบแทนนนในระดบ 5 เปอรเซนต จะท าใหสตวตายได ดงนนควรมการตรวจสอบระดบของแทนนนกอนน ามาใชเปนอาหารสตวทงนเนองจากขาวฟางมหลากหลายสายพนธซงท าใหคณคาทางโภชนะรวมทงปรมาณแทนนนมความผนแปร

1.10.3 เมลดขาวฟางทมสเขม เชน สน าตาลแดง สน าตาล จะมแทนนนสงกวาเมลดขาวฟางทมสออน

1.10.4 การแยกสารแทนนนออกจกเมลดขาวฟางสามารถท าไดโดยการน าเมลดขาวฟางแชในน าดางทมอณหภม 60 องศาเซลเซยส แลวลางดวยน ารอน พบวาเปลอกหมเมลดของขาวฟางจะหลดออกมา ซงสารแทนนนทตดกบเปลอกหมเมลดของขาวฟางกจะหลดออกมาดวย

41

2. รากและหวพช

วตถดบอาหารสตวกลมนสวนใหญมน าเปนองคประกอบประมาณ 75-90 เปอรเซนต เยอใยประมาณ 5-11 เปอรเซนต โปรตนประมาณ 4-12 เปอรเซนต ซงคณภาพโปรตนของวตถดบกลมนคอนขางต า กลาวคอมกรดอะมโนทจ าเปน เชน ไลซน เมทไธโอนนในระดบต า รวมทงรากและหวพชสดมกมสารทเปนพษตอสตว เชน กรดไฮโดรไซยานค (hydrocyanic acid: HCN) ในหวมนส าปะหลง สารพษโซลานน (solanin) ในหวมนเทศ ซงการน าวตถดบเหลานมาใชเปนอาหารสตวตองผานกระบวนการใหความรอนหรอท าใหสกเพอลดความเปนพษกอน ทงนแหลงวตถดบทเปนแหลงพลงงานทไดจากรากและหวพชมหลายชนด แตละชนดมรายละเอยดดงน

2.1 มนส าปะหลง (cassava) มนส าปะหลงเปนวตถดบอาหารสตวทมความส าคญมาก เนองจากมนส าปะหลงมแปงใน

ปรมาณสงประมาณ 70-80 เปอรเซนต ราคาถกและหาไดงาย แตอยางไรกตามมปรมาณโปรตนและกรดอะมโนต า โดยมโปรตนประมาณ 2.5 เปอรเซนต มไขมน 0.8 เปอรเซนต เยอใย 3.7 เปอรเซนต และวตถแหง 90 เปอรเซนต นอกจากนมสารพษคอกรดไฮโดรไซยานค ซงพบตามใบ ล าตน และเปลอกสด ซงถาสตวไดรบสารพษดงกลาวจะสงผลใหเมดเลอดแดงไมสามารถจบกบออกซเจน และสตวอาจตายไดเมอไดรบสารพษในปรมาณสง ดงนนการน ามนส าปะหลงมาใชไมควรใชในรปหวสด แตอยางไรกตามสารพษดงกลาวสามารถท าลายไดโดยกระบวนการตางๆ ดงน

1) การอบภายใตอณหภม 70-80 องศาเซลเซยส

2) การนงหรอตม

3) การท ามนเสน โดยน ามนส าปะหลงมาสบเปนชนเลกๆ แลวตากใหแหง (มความชนประมาณ 10-13 เปอรเซนต)

4) การหมก โดยท าการสบหวมนส าปะหลงเปนชนเลกๆ แลวหมกในภาชนะหมกเปนเวลาอยางนอย 21 วน

ในการน ามนส าปะหลงมาใชเปนอาหารสตวควรเพมความนากน และลดความเปนฝนโดยการเสรมโปรตนจากแหลงอนรวมกบการเสรมไขมนและกากน าตาล นอกจากนพบวาระดบเยอใยในมนเสนแปรผกผนกบระดบพลงงานทใชประโยชนไดของมนเสน ดงนนในการเลอกซอมนเสนมาใชเพอเปนอาหารสตวควรเลอกทมระดบเยอใยต าทสดเพอจะไดมนเสนทสตวสามารถใชประโยชนไดสงสด

2.2 มนเทศ (sweet potato) หวมนเทศสามารถใชเปนวตถดบแหลงพลงงานได ทงนเนองจากมนเทศเปนวตถดบทให

พลงงานใกลเคยงกบมนส าปะหลง โดยมนเทศมวตถแหงประมาณ 30-40 เปอรเซนต มแปงประมาณ 23-30 เปอรเซนต และโปรตนประมาณ 1.4 เปอรเซนต พบวาสามารถใชมนเทศเปนแหลงพลงงานทดแทนขาวโพดไดประมาณ 35 เปอรเซนต แตอยางไรกตามมนเทศเปนวตถดบทมราคาแพง ดงนน

42

การท ามนเทศในสภาพแหงเพอใชในอาหารสตวอาจไมคมคา รวมทงมนเทศไมเหมาะในการน ามาใชเปนแหลงพลงงานในสตวทมอายนอยและสตวปก (ยงลกษณ, 2556)

3. ไขมนและวตถดบพลงงานชนดอน

วตถดบอาหารสตวแหลงพลงงานนอกจากจะเปนจ าพวกเมลดธญพช รากและพชหวแลว ไขมนหรอน ามน และกากน าตาลนบวาเปนแหลงพลงงานอกกลมหนงทมความส าคญ และนยมน ามาใชยกระดบพลงงานของสตรอาหารสตว ซงไขมนและวตถดบพลงงานชนดอนทน ามาใชเปนอาหารสตวมรายละเอยดดงน

3.1 ไขมนหรอน ามน (lipid) ไขมนหรอน ามนทไดจากทงพชและสตวใหพลงงานเปน 2.25 เทาของคารโบไฮเดรต และ

โปรตน การใชไขมนและน ามนในสตรอาหารมวตถประสงคเพอปรบระดบพลงงานใหเพยงพอกบความตองการของรางกาย นยมใชกบวตถดบทใหพลงงานต า มเยอใยสงและมลกษณะทเปนฝนมาก เชน กากปาลม ใบกระถน นอกจากนการใชไขมนในสตวเคยวเอองยงสามารถชวยปรบเปลยนกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน และลดประชากรของโปรโตซว เพมประสทธภาพในการใชประโยชนของโปรตน และลดการสญเสยไนโตรเจน (Hristov and Jouany, 2005) แตอยางไรกตามการใชไขมนหรอน ามนในปรมาณมากจะท าใหหนงาย ดงนนอาหารทมไขมนเปนสวนประกอบในสตรอาหารไมควรผสมไวคราวละมากๆ หรอเกบไวใชนานๆ นอกจากนการใชไขมนในสตรอาหารมขอก าจดเรองปรมาณการใช โดยไมควรใชเกน 5-7 เปอรเซนตในสตรอาหาร (ยงลกษณ, 2556) ในลกสกรทท าการเสรมไขมนในระดบสงจะสงผลใหมอาหารทองเสย ขณะเดยวกนพบวาการใชไขมนในสตรอาหารของสตวเคยวเอองในระดบสงจะท าใหสตวมประมาณการกนได และการยอยไดลดลง ทงนเนองจากไขมนหรอน ามนในระดบทสงเกนไปจะไปท าลายจลนทรยในกระเพาะรเมน

3.2 กากน าตาล (molasses) กากน าตาลเปนผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรมการผลตน าตาลจากออย ทสามารถ

น ามาใชเปนแหลงพลงงานในอาหารสตว กากน าตาลมลกษณะเหนยวขน มสน าตาล มรสหวาน ท าใหชวยเพมความนากน ลดความเปนฝนของอาหาร อกทงเปนตวประสานทดในการอดเมดอาหาร กากน าตาลมความชนประมาณ 25 เปอรเซนต น าตาลมากกวา 46 เปอรเซนต และพลงงานทใชพลงงานทใชประโยชนได 2.85 เมกะแคลอรตอกโลกรม มโปรตนประมาณ 4 เปอรเซนต แตอาจมโปรตนไดมากถง 8-15 เปอรเซนต ซงจะมโพแทสเซยม แคลเซยม คลอรน และเกลอซลเฟตอยในปรมาณสง

43

4. ผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรม

ในประเทศไทยมอตสาหกรรมการผลตผลตภณฑทใชผลผลตทางการเกษตรเปนตวตงตนจ านวนมาก ซงจากกระบวนการผลตผลตภณฑจะมผลพลอยไดทสามารถน ามาใชเปนวตถดบอาหารสตวไดอยางมประสทธภาพ ซงมรายละเอยดดงน

4.1 เปลอกถวเหลอง (soybean hull) เปลอกถวเหลองเปนผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรมการผลตน ามนถวเหลอง และพบวา

กากถวเหลองมโปรตนประมาณ 9.4 เปอรเซนต โภชนะทยอยไดทงหมด 77 เปอรเซนต ไขมน 2.5

เปอรเซนต คารโบไฮเดรตทยอยงาย 74 เปอรเซนต เยอใยหยาบ 35 เปอรเซนต เยอใย ADF 47

เปอรเซนต และอนทรยวตถ 95 เปอรเซนต (Blasi et al., 2000) พบวาเปลอกกากถวเหลองสามารถใชทดแทนขาวโพด หรอใชเปนแหลงเยอใยทดแทนพชอาหารส าหรบสตวเคยวเอองได โดยสามารถใชทดแทนขาวโพดได 20 เปอรเซนตในสตรอาหาร โดยไมมผลกระทบตอผลผลตน านม และยงสามารถลดตนทนคาอาหารได (Ipharraguerre et al., 2012)

4.2 กากมนส าปะหลง กากมนส าปะหลงเปนผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรมการผลตแปงมนส าปะหลง ซงม

ศกยภาพในการน ามาใชเปนแหลงพลงงานในอาหารสตว ทงนเพราะมแปงสง โดยกากมนส าปะหลงมแปงเปนองคประกอบประมาณ 47.9-68.9 เปอรเซนต โปรตน 2.6 เปอรเซนต ไขมน 0.3 เปอรเซนต เถา 1.7-5.7 เปอรเซนต และเยอใยหยาบ 14.4 เปอรเซนต (ลดดาวลย, 2556) แตอยางไรกตามพบวากากมนส าปะหลงมกรดอะมโนไลซนและเมทไธโอนนต า นอกจากนยงมไฮโดรไซยานคต ากวา 50 พพเอม ซงเปนระดบทไมมพษตอสตว (วภาสร, 2549)

กากมนส าปะหลงสามารถใชเปนแหลงพลงงานในสตรอาหารของทงสตวไมเคยวเอองและสตวเคยวเออง ลดดาวลย (2556) ชใหเหนวากากมนสาปะหลงสามารถใชในสตรอาหารไกไขไดถง 20

เปอรเซนต โดยไมสงผลกระทบตอการยอยไดและการใชประโยชนไดของโภชนะ สมรรถนะการผลต และคณภาพไขไก และสามารถใชไดถง 5-10 เปอรเซนต ในอาหารไกเนอ (ปรดา และคณะ, 2552;

Khempaka et al., 2009) ส าหรบสตวเคยวเอองนยมใชกากมนส าปะหลงเปนแหลงพลงงานทดแทนวตถดบพลงงานอนๆ หรอทดแทนอาหารขน ทงนเนองจากมราคาถก โดยนยมน ามาปรบปรงคณภาพกอนการน าไปใช โดยการหมกดวยยเรย กากน าตาล และยสต เปนตน ศภชย และคณะ (2558) รายงานวาเมอใชกากมนส าปะหลงหมกทดแทนอาหารขน 46.8 เปอรเซนต จะสงผลใหโคเนอมอตราการเจรญเตบโต ลกษณะซาก ชนสวนของเนอหลก และผลตอบแทนสทธ ไมมความแตกตางกบโคกลมทกนหญาหมกและอาหารขนในระดบ 15.4 และ 84.6 เปอรเซนต นอกจากน ศภกจ และคณะ (2556) พบวาสามารถใชกากมนส าปะหลงหลงจากการผลตเอทานอลหมกยสตในระดบ 25 เปอรเซนต ในสตรอาหาร โดยไมมผลตอการกนได การเจรญเตบโต ปรมาณ ผลผลตน านมและองคประกอบของน านมของโคนม

44

4.3 เปลอกมนส าปะหลง เปลอกมนส าปะหลงเปนผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรมการผลตแปงมนส าปะหลง

สามารถน ามาเปนวตถดบอาหารสตวไดโดยใชเปนแหลงพลงงานและเปนสวนผสมในสตรอาหารเพอทดแทนมนเสน (สกญญา และวราพนธ, 2550) พพฒน (2555) รายงานวาเปลอกมนส าปะหลงม วตถแหงเทากบ 92.9 เปอรเซนต โปรตน 4.5 เปอรเซนต และมเยอใย ADF 30.4 เปอรเซนต ขณะท เมฆ (2552) รายงานวาเปลอกมนส าปะหลงมไขมนเทากบ 1.92 เปอรเซนต เยอใย NDF และลกนนเทากบ 70.8 และ 7.2 เปอรเซนต ตามล าดบ นอกจากนพบวาเปลอกมนส าปะหลงยงมสารพษคอ กรดไฮโดรไซยานค ซง Tewe and Lyayi (1989) รายงานวาเปลอกมนส าปะหลงสดมกรดไฮโดรไซยานคเทากบ 364.2-814.7 พพเอม ซงเปนอนตรายตอสตว แตอยางไรกตามสามารถลดพษดงกลาวไดโดยการตากแหง และการหมก ซงเปลอกมนส าปะหลงตากแหงมกรดไฮโดรไซยานคเทากบ 17.3-26.7 พพเอม ซงอย ในระดบทไมเปนอนตรายตอสตว (Sandage and Davis, 1964) เมฆ (2552) รายงานวาสามารถใชเปลอกมนส าปะหลงหมกรวมกบอาหารหยาบไดถง 30 เปอรเซนตในโคนมรดนมโดยไมมผลกระทบตอกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน และจากประสบการณในการใชเปลอกมนส าปะหลงหมกอเอมเปนอาหารส าหรบสตวเคยวเออง พบวาสตวชอบกนเปลอกมนส าปะหลงหมก และสตวไมแสดงอาการผดปกตอนเนองมาจากกรดไฮโดรไซยานค ซงจงแสดงใหเหนวาเปลอกมนส าปะหลงมศกยภาพในการน ามาใหเปนแหลงอาหารหยาบ หรอเยอใยส าหรบสตวเคยวเออง ทงนในการน ามาใชควรท าการปรบปรงคณภาพเพอเพมคณคาทางโภชนะ และความนากนเสยกอน

4.4 กากกะท (copra meal residue) กากกะทคอผลพลอยไดจากการคนเอาน ากะทออกเพอน าไปท าขนม ซงมโปรตน 4.4

เปอรเซนต ไขมน 9.9 เปอรเซนต เยอใย 12.4 เปอรเซนต และอนทรยวตถ 94.0 เปอรเซนต (สายสนย และคณะ, 2547) การใชกากกะทเปนแหลงพลงงานส าหรบสตวเปนแนวทางในการลดตนทนคาอาหาร แตอยางไรกตามการใชกากกะทในระดบสงในสตวปกจะมผลท าใหอตราการเจรญเตบโตลดลง ประสทธภาพการใชอาหารต า และอตราการตายสง ซงสตวปกไมควรใชกากกะทเกน 20

เปอรเซนต และจากประสบการณในการด าเนนงานวจยเกยวกบการใชกากกะทเปนแหลงพลงงานในอาหารของนกกระทาเนอ พบวาสามารถใชกากกะทในสตรอาหารนกกระทาไดถง 10 เปอรเซนต ซงพบวาไมสงผลกระทบอตราการเจรญเตบโต การเปลยนอาหารเปนเนอ อตราการตาย รวมไปถงคณภาพซาก

45

ตารางท 2.2 คณคาทางโภชนะของวตถดบอาหารสตวทถกจดเปนแหลงใหพลงงาน

โภชนะทส าคญ (% ของวตถแหง) DM CP EE CF NDF ADF TDN

เมลดขาวโพด 88.3 9.1 6.9 5.0 21.4 6.0 72.0

เมลดขาวโพดบด 88.3 7.6 3.7 2.3 20.6 4.0 72.0

ซงขาวโพด 25.8 1.3 0.9 8.6 19.6 10.2 59.0

ขาวเปลอก 90.1 7.8 2.0 10.0 - - 65.0

ร าหยาบ 90.3 11.0 2.3 31.9 53.3 39.8 54.0

ร าละเอยด 90.8 12.0 16.30 11.0 18.8 8.6 79.0

ปลายขาว 87.6 8.0 1.3 1.0 - - 71.0

แกลบ 91.9 1.0 0.2 22.2 - - 48.0

เมลดขาวฟาง 88.4 7-12 2.6 1.6 13.6 4.1 79.0

มนเสน 90.0 2.5 0.75 3.7 11.4 6.3 79.0

กากน าตาล 75.0 4.0 3.0 24.4 - - 91.0

เปลอกถวเหลอง 89.3 9.4 2.5 35.0 55.1 47.0 49.0

กากมนส าปะหลง 88.3 2.6 0.3 14.4 24.5 18.3 65.0

เปลอกมนส าปะหลง 92.9 4.5 0.7 17.9 70.8 30.4 60.0

กากกะท 27.2 4.4 9.9 12.4 48.9 32.1 86.0

ทมา: : ยงลกษณ (2556); เกยรตศกด (2552); ส านกงานพฒนาอาหารสตว (2559)

วตถดบอาหารสตวทเปนแหลงพลงงานสามารถจ าแนกออกเปน 4 กลมใหญๆ ไดแก เมลดธญพช

รากและหวพช ไขมนและวตถดบพลงงานชนดอน รวมทงผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรม ซงวตถดบอาหารสตวทเปนแหลงพลงงานแตละกลมมลกษณะ คณสมบต รวมทงขอจ ากดในการน ามาใชในสตวแตละประเภททแตกตางกน ทงนผเลยงสตวจะตองศกษาถงรปแบบ รวมถงระดบทน ามาใชประโยชนในสตวแตละชนดใหเขาใจ ทงนใหพจารณาเรองคณภาพของอาหารสตวทดควบคกบการลดตนทนการผลต โดยสามารถเลอกใชวตถดบอาหารสตวทมในทองถน และเศษเหลอทางการเกษตร และผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรมมาใชในการผลตสตว

46

(ก) (ข) (ค)

(ง) (จ) (ฉ)

(ช) (ซ) (ฌ)

(ญ) (ฎ) (ฏ)

ภาพท 2.3 ตวอยางวตถดบอาหารสตวแหลงพลงงาน

(ก) ขาวโพดเลยงสตว (ข) เมลดขาวโพด (ค) ขาวโพดบด

(ง) ขาวเปลอก (จ) ปลายขาว (ฉ) ร าขาว

(ช) หวมนส าปะหลง (ซ) มนเสน (ฌ) มนเสนบด

(ญ) ตนขาวฟาง (ฎ) ชอเมลดขาวฟาง (ฏ) เมลดขาวฟาง ทมา: ผเขยน

47

วตถดบอาหารสตวทถกจดเปนแหลงใหโปรตน

วตถดบอาหารสตวแหลงโปรตนเปนสวนประกอบทมความส าคญมากในสตรอาหารสตว ทงนเนองจากโปรตนเปนองคประกอบทส าคญของเนอเยอ ฮอรโมน เอนไซม เลอด และระบบภมคมกน เปนตน รางกายสตวไมสามารถสงเคราะหโปรตนเองไดตองไดรบจากอาหารเขาไปเทานน ซงคณภาพของโปรตนประเมนจากการยอยได ปรมาณและสดสวนของกรดอะมโนทจ าเปน สตวทขาดโปรตนจะท าใหการเจรญเตบโตหยดชะงก แคระแกรน ไมใหผลผลต สขภาพออนแอ วตถดบอาหารสตวทเปนแหลงของโปรตนสามารถจ าแนกออกเปน 2 ประเภทหลกๆ คอ โปรตนจากพชและโปรตนจากสตว ซงในการผสมอาหารสตวมกมการใชโปรตนจากแหลงตางๆมาผสมเขาดวยกน เพอปองกนการบกพรองของกรดอะมโนทจ าเปน

1. โปรตนจากพช

วตถดบอาหารสตวแหลงโปรตนทไดจากพชสวนใหญจะเปนกากของพชน ามนทผานกระบวนการแยกน ามนออกไปแลว ซงกระบวนการในการแยกน ามนม 2 วธ คอ กระบวนการอดโดยอาศยเครองจกรบบอดน ามนออกมา กากทไดจะเปนกอนแลวน าไปบด หรอทบใหแตก อกวธหนงคอกระบวนการสกดน ามนโดยใชสารเคม กากทไดจะเปนแผนแบนบางจะมการน าไปบดใหละเอยดกอนน าไปใชเปนอาหารสตว วตถดบอาหารสตวแหลงโปรตนทไดจากพชมหลายชนด ซงแตละชนดมรายละเอยดดงน

1.1 ถวเหลองทงเมลดบด (extrude soybean) ถวเหลองทงเมลดบดคอเมลดถวเหลองทผานการอบหรอควใหสกกอนน ามาบดเพอ

น าไปใชเปนอาหารสตว พบวาไมนยมใชถวเหลองดบมาใชเปนอาหารสตว ทงนเนองจากในถวเหลองดบมสารพษฮมากลทนน (heamaglutinin) ซาโปนน (saponin) ไอโซฟลาโวน (isoflavone) และสารยบยงการท างานของเอนไซมทรปซน (trypsin inhibitor) ซงท าหนาทยอยโปรตน ท าใหการยอยและการน าโปรตนไปใชประโยชนไดลดลง ซงสารนสามารถท าลายไดดวยความรอน ถวเหลองทงเมลดบดมโปรตน

36-38 เปอรเซนต ไขมน 18 เปอรเซนต เยอใย 5 เปอรเซนต และความชน 10 เปอรเซนต 1.2 กากถวเหลอง (soybean meal) กากถวเหลองเปนวตถดบอาหารสตวแหลงโปรตนทดทสด แตอยางไรกตามพบวาเปน

แหลงโปรตนทขาดกรดอะมโนเมทไธโอนน ดงนนในการน ามาใชในสตรอาหารตองใชรวมกบวตถดบทมกรดอะมโนชนดนสง นอกจากนควรมการตรวจสอบคณภาพกอนการรบซอ ทงน เนองจากถวเหลองและกากถวเหลองมราคาแพง จงมกมการปลอมปนดวยวตถดบชนดอน เชน ขาวโพดบด หนฝน เปนตน หรอมกากถวเหลองทดอยคณภาพ ปะปนมา รวมทงควรมการตรวจสอบความสกดบ หรอการไหมของกากถวเหลอง ซงจะท าใหคณภาพของโภชนะลดลง กากถวเหลองทใชเลยงสตวโดยทวไปม 2 ชนดคอ

48

1.2.1 กากถวเหลองอดน ามน กากถวเหลองอดน ามนมโปรตนเปนสวนประกอบ 42-44

เปอรเซนต ไขมน 5-7 เปอรเซนต เยอใย 5-8 เปอรเซนต และความชน 10 เปอรเซนต 1.2.2 กากถวเหลองสกดน ามน กากถวเหลองสกดน ามนมโปรตน 44-46 เปอรเซนต

ไขมน 0.5-2 เปอรเซนต เยอใย 5-8 เปอรเซนต และความชน 10 เปอรเซนต

1.3 กากถวลสง (peanut meal) กากถวลสงเปนสวนทไดจากกระบวนการอดหรอสกดน ามนถวลลง มโปรตนเปนสวนประกอบ

37-45 เปอรเซนต ไขมน 1-6 เปอรเซนต เยอใย 15 เปอรเซนต และความชน 8-10 เปอรเซนต กากถวลสงเปนแหลงโปรตนทใกลเคยงกบกากถวเหลอง แตคณภาพของโปรตนจะดอยกวา กลาวคอกรดอะมโนในกากถวลสงไมสมดล พบวามกรดอะมโนอารจนนสงเกนไป ขณะทขาดกรดอะมโนเมทไธโอนน ทรโอนน ซสตน และไลซน สามารถใชไดดในสตวเคยวเออง แตมขอควรระวงในการใชเรองสารพษ อะฟลาทอกซน และการปลอมปนดวยเปลอกและกากพชชนดอนทมราคาถกสงผลท าใหคณภาพลดลง ทรงศกด (2551) พบวาโคเนอมปรมาณการกนไดลดลงเมอไดรบอาหารทมสวนผสมของกากถวลสงเขาไป และเมอท าการถอดกากถวลสงออกจากสตรอาหาร ท าใหโคเนอกลบมากนอาหารไดตามปกต

1.4 กากเมลดทานตะวน (sunflower seed meal) กากเมลดทานตะวนเปนสวนทไดจากกากสกดน ามนทานตะวน ซงคณคาทางโภชนะจะ

แตกตางกนตามกรรมวธในการผลต กลาวคอกากเมลดทานตะวนชนดสกดน ามนทงเมลดมโปรตนประมาณ 32.2 เปอรเซนต เยอใย 23.7 เปอรเซนต ส าหรบกากเมลดทานตะวนชนดอดน ามนจากเมลดทกะเทาะเปลอกแลวมโปรตนประมาณ 41.1 เปอรเซนต เยอใย 13.3 เปอรเซนต ขณะทกากเมลดทานตะวนชนดสกดน ามนจากเมลดทกะเทาะเปลอกมโปรตน 46.8 เปอรเซนต และเยอใย 13.3

เปอรเซนต

1.5 กากเมลดฝาย (cotton seed meal) กากเมลดฝายเปนผลผลตจากกระบวนการอดหรอสกดน ามนจากเมลดฝาย มโปรตนเปน

องคประกอบประมาณ 46.7 เปอรเซนต ไขมน 5.8 เปอรเซนต และเยอใย 6.8 เปอรเซนต นอกจากนมกรดอะมโนบางชนด เชน เมทไธโอนน ไลซน ซสตน และวตามนบหลายชนดเปนองคประกอบ นอกจากนพบวาในกากเมลดฝายมสารยบยงการใชประโยชนของโภชนะ 2 ชนด คอ กอสซปอล (gossypol) ซงสารนบางสวนจะปะปนกบไขมนท าปฏกรยากบสารบางชนด เชน ไลซน สงผลท าใหสตวไมสามารถใชประโยชนจากไลซนไดโดยเฉพาะในสตวไมเคยวเออง หากสตวไดรบกอสซปอสจะมปรมาณการกนไดลดลง หายใจล าบาก หวใจเตนไมสม าเสมอ ซงพบวาการเตมสารเฟอรรสซลเฟตในอตราสวน 400 กรมตอกากเมลดฝาย 400-450 กโลกรมจะสามารถลดพษดงกลาวได นอกจากนพบวากากเมลดฝายยงมกรดไขมนไซโคลโพรพนอยด (cyclopropenoid) ซงเปนองคประกอบของไขมนของเมลดฝาย กรดไขมนดงกลาวจะท าใหสของไขขาวกลายเปนสชมพ ดงนนการน ากากเมลด

49

ฝายมาใชในสตรอาหารตองเลอกกากเมลดฝายทมไขมนในระดบต า (ยงลกษณ, 2556) นอกจากนผเขยนไดมประสบการณในการด าเนนงานวจยโดยใชกากเมลดฝายเปนแหลงโปรตนในอาหารขนของโคนมเพศผ พบวาสามารถใชกากเมลดฝายไดสงสด 32 เปอรเซนตในสตรอาหาร (Wanapat et al.,

2013) 1.6 กากเมลดนน (Kapok seed meal) กากเมลดนนมโปรตนเปนองคประกอบประมาณ 20-40 เปอรเซนต ไขมน 6.4 เปอรเซนต

เยอใย 22 เปอรเซนต และความชน 12 เปอรเซนต ควรใชไมเกน 10 เปอรเซนตในสตรอาหาร

1.7 กากเนอในเมลดปาลมน ามน (palm kernel meal) กากเนอในเมลดปาลมน ามนเปนผลพลอยไดจากอตสาหกรรมน ามนปาลม มโปรตน 15-

18 เปอรเซนต เยอใย 14-15 เปอรเซนต รชตาภรณ (2559) กลาววาสามารถใชกากเนอในเมลดปาลมในโครดนมไดถง 20 เปอรเซนต โดยไมมผลกระทบตอประสทธภาพในการใหผลผลตน านม ขณะท อจฉรา และคณะ (2553) ไดท าการเสรมกากเนอในเมลดปาลมหมกยสตทดแทนแหลงโปรตนจาก ถวเหลองในแพะทระดบ 5-15 เปอรเซนต พบวาไมสงผลตอปรมาณการกนได และสมประสทธการยอยไดของโภชนะ นอกจากน ปน และคณะ (2551) รายงานวาสามารถใชกากเนอในเมลดปาลมในสตรอาหารแพะไมเกน 15-35 เปอรเซนต ซงพบวาไมสงผลกระทบตอกระบวนการหมก ประชากรของจลนทรยในกระเพาะรเมน และสมดลไนโตรเจน

1.8 กากเมลดยางพารา (rubber seed meal) กากเมลดยางพาราเปนผลพลอยไดจากการบบหรอสกดน ามนในเมลดยางพาราทงชนดท

กะเทาะเปลอกและไมกะเทาะเปลอก โดยกากเมลดยางพาราชนดทไมกะเทาะเปลอกมโปรตน 15-

16 เปอรเซนต เยอใย 40-42 เปอรเซนต สวนชนดกะเทาะเปลอกมโปรตน 26-30 เปอรเซนต เยอใย 28-29 เปอรเซนต เปนแหลงโปรตนทมกรดอะมโนไลซน และฮสทดนสง นอกจากนกากเมลดยางพารายงมสารพษคอกรดไฮโดรไซยานค แตอยางไรกตามสารพษดงกลาวสามารถลดไดโดยการน ามาผานความรอนหรอเกบรกษาไวเปนเวลานานกอนน ามาใช Chanjula et al. (2011) รายงานวาสามารถใชเมลดยางพาราไดถง 20 เปอรเซนต ในสตรอาหารขนของแพะ

1.9 ใบกระถนปน (Leucaena leucocephala leaf meal) ใบกระถนมโปรตนประมาณ 14-30 เปอรเซนต ทงนขนอยกบปรมาณกงหรอกานทปะปน

มา พบวาใบกระถนมไขมนประมาณ 3.5 เปอรเซนต เยอใย 16-25 เปอรเซนต นอกจากนยงมแคลเซยมและสารเบตาแคโรทน ซงเปนสารตงตนของวตามนเอและแซนโทฟลล ในสตวเคยวเอองสามารถใช ใบกระถนเปนแหลงโปรตนไดทงในรปสด หมก และแหง เนองจากเปนพชทมโปรตนสง (Jetana et

al., 2008) นอกจากน นราวรรณ และคณะ (2558ก) พบวาสามารถใชกระถนทดแทนกากถวเหลองในสตรอาหารขนไดสงสดถง 60 เปอรเซนต โดยไมมผลกระทบตอกระบวนการหมกและการยอยสลาย

50

ในหลอดทดลอง แตอยางไรกตาม Jones (1994) รายงานวาการใชใบกระถนเพอเปนอาหารสตวเคยวเอองควรใชไมเกน 30 เปอรเซนต ขณะทสตวปกและสกรควรใชไมเกน 5 และ 10 เปอรเซนตในสตรอาหารตามล าดบ (ยงลกษณ, 2556) ทงนเนองจากใบกระถนมสารพษไมโมซน (mimosine) ซงมผลตอการเจรญเตบโต และสขภาพสตว แตอยางไรกตามพบวาการตากแหงหรอการหมกเปนวธการทจะชวยลดปรมาณสารพษมโมซนได นอกจากนพบวาใบกระถนสามารถน ามาอดเมดเปนอาหารโปรตนคณภาพสงเพอเสรมใหกบสตวเคยวเอองได โดยการเสรมกระถนอดเมดระดบ 450 กรม/ตว/วน สามารถเพมปรมาณการกนได การยอยได และกระบวนการหมกของกระเพาะรเมน (Khy et al.,

2012) รวมทงสามารถเพมปรมาณการกกเกบไนโตรเจน และการสงเคราะหจลนทรยในกระเพาะรเมนของกระบอปลก (Hung et al., 2012) มากไปกวานนใบกระถนยงมสารแทนนนเปนองคประกอบ ซงมประสทธภาพในการปรบปรงกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน โดยการลดผลตแกสเมทเธน โดยพบวาการเสรมกระถนแหงปรมาณ 15 มลลกรม สามารถลดผลผลตแกสเมทเธนในกระเพาะรเมนของสตวเคยวเอองไดถง 47 เปอรเซนต (Tan et al., 2011)

1.10 กระเฉดบก (Neptunia javanica Miq.) กระเฉดบกเปนพชตระกลถวชนดหนงทมศกยภาพในการน ามาใชเปนแหลงโปรตนใน

อาหารสตว ซงจากการศกษาวจยของผเขยนพบวากระเฉดบกมโปรตน ไขมน เยอใย NDF ADF และลกนนเทากบ 25, 2.4, 56.3, 41.7 และ 6.3 เปอรเซนต ตามล าดบ (นราวรรณ และคณะ, 2559) นอกจากนยงมสารประกอบเชงซอนคอนเดนสแทนนนและซาโปนนประมาณ 8.1 และ 10.3 เปอรเซนต ตามล าดบ และเมอผเขยนไดทดลองน ากระเฉดบกมาท าการศกษาในหลอดทดลอง พบวาสามารถใชทดแทนกากถวเหลองในสตรอากหารขนไดถง 30 เปอรเซนต โดยพบวาสามารถปรบปรงผลผลตแกสรวมจลศาสตรผลผลตแกส, การยอยสลายในกระเพาะรเมน, ชวมวลของจลนทรย และความเขมขนของแอมโมเนย-ไนโตรเจน (Anantasook et al. 2014) ซงสอดคลองกบการศกษาของ นราวรรณ และคณะ (2558ก) พบวากระเฉดบกสามารถใชทดแทนกากถวเหลองในสตรอาหารสตวเคยวเอองไดถง 60

เปอรเซนต โดยไมมผลกระทบตอจลศาสตรและผลผลตแกส และการยอยสลายของอาหาร ขณะเดยวกนพบวาการใชกระเฉดบกในสตรอาหารเปรยบเทยบกบการใชกระถนบดไมสงผลกระทบตอการน าไปใชประโยชนของสตวทแตกตางกน

1.11 ใบไมยราบยกษ (Mimosa pigra) ใบไมยราบยกษเปนพชทน ามาใชเปนแหลงโปรตนในสตรอาหารสตว ทงนเนองจากม

โปรตนสงประมาณ 29.19 เปอรเซนต เยอใย NDF 50.02 เปอรเซนต เยอใย ADF 24.47 เปอรเซนต คอนเดนสแทนนน 9.99 เปอรเซนต และซาโปนน 11.62 เปอรเซนต (นราวรรณ และคณะ, 2558ข) ธนากร และคณะ (2555) รายงานวาสามารถใชไมยราบยกษแหงปนทดแทนกากถวเหลองไดถง 14

เปอรเซนต ในสตรอาหารนกกระทาเนอ โดยไมมผลกระทบตอปรมาณการกนได ประสทธภาพการใช

51

อาหาร และคณภาพซาก ขณะท กฤตภาค และ มนตร (2559) รายงานวาการทดแทนกากถวเหลองดวยไมยราบยกษแหงปนสามารถลดตนทนคาอาหารไดโดยทไมสงผลเสยตอลกษณะการเจรญเตบโตของนกกระทาญปนในชวงอาย 22 ถง 49 วน และพบวาระดบการทดแทนทเหมาะสมคอ 4 เปอรเซนต ทงนจะท าใหคณภาพซากดทสด นอกจากจะมการน าไมยราบยกษมาใชในอาหารนกกระทาเนอแลว ยงมการน ามาใชส าหรบนกกระทาไข พบวาการทดแทนกากถวเหลองดวยไมยราบยกษแหงปนทระดบ 66.66 เปอรเซนต มปรมาณคอเลสเตอรอลในไขแดงต าสด และการใชในระดบ 100 เปอรเซนต สงผลใหสของไขแดงมคาสงทสด (จรพฒน, 2556)

1.12 มนเฮย (cassava hay) มนเฮยเปนพชอาหารสตวทน ามาใชเปนแหลงโปรตนส าหรบสตว ทงนเนองจากมคณคา

ทางโภชนะโดยเฉพาะโปรตนสงถง 25 เปอรเซนต Wanapat et al. (2000a) รายงานวาสามารถใชมนเฮยทดแทนการใชอาหารขนในโคนมในระดบ 1.7 กโลกรม/ตว/วน โดยไมมผลกระทบตอผลผลตและองคประกอบทางเคมของน านม และสามารถลดตนทนคาอาหารได นอกจากนพบวามนเฮยยงมสารประกอบเชงซอนจ าพวกแทนนน และซาโปนน ซงมศกยภาพในการน ามาใชประโยชนในการปรบเปลยนกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน ตลอดจนการเพมผลผลตในสตวเคยวเอองไดอยางด (Wanapat et al., 2000b) และการใชมนเฮยเปนสวนผสมในสตรอาหารขน พบวาสามารถใชไดถง 23.7 เปอรเซนต ซงสามารถเพมสดสวนของกรดโพรพออนค ประชากรแบคทเรย เชอรา และลดประชากรโปรโตซว

1.13 เฟลมมงเกย (Flemingia macrophylla) เฟลมมงเกยเปนพชอาหารสตวชนดใหมทน าเขามาปลกในประเทศไทย ณ ศนยวจยและ

พฒนาพชอาหารสตวเขตรอน ภาควชาสตวศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน โดยศาสตราจารย ดร.เมธา วรรณพฒน พบวาสวนใบของเฟลมมงเกยมโปรตนประมาณ 25 เปอรเซนต และมความสามารถในการยอยได 18-40 เปอรเซนต (Asare, 1985) รวมทงมองคประกอบของแทนนนในปรมาณ 5.8 เปอรเซนต ซงเหมาะสมตอการน ามาใชปรบปรงกระบวนการหมกของสตวเคยวเออง โดยเฉพาะอยางยงสามารถลดผลผลตแกสเมทเธนไดอยางมประสทธภาพ (Kang et al., 2016) สอดคลองกบการศกษาของ Phesatcha et al. (2016) พบวาการเสรมเฟลมมงเกยในระดบ 150 กรม/ตว/วน สามารถเพมประสทธภาพในการยอยได, กระบวนการหมก และการสงเคราะหจลนทรยโปรตน ตลอดจนสามารถลดผลผลตแกสเมทเธนในกระเพาะรเมน

1.14 กากมะพราว (coconut meal) กากมะพราวเปนผลพลอยไดจากกระบวนการบบอดหรอสกดน ามนมะพราว ซงมโปรตน

ประมาณ 20-26 เปอรเซนต และเยอใย 10 เปอรเซนต แตอยางไรกตามพบวามกรดอะมโนไลซนและฮสทดนต า ดงนนในการน ามาใชในสตรอาหารควรใชคกบแหลงโปรตนทมกรดอะมโน 2 ชนดนใน

52

ปรมาณสง นอกจากนกากมะพราวจะมปรมาณไขมนทเหลออยในปรมาณสงจงมกมกลนหน และเกดเชอราไดงาย ดงนนจงไมควรเกบไวนานเกนไป ส าหรบปรมาณทใชในสตรอาหารสตวจะขนอยกบชนดของสตว โดยในสตวปกไมควรใชกากมะพราวเกน 15 เปอรเซนต สกรไดใชถง 20 เปอรเซนต

2. โปรตนจากสตว โปรตนจากสตวเปนโปรตนทมคณภาพสง และสตวสามารถน าไปใชประโยชนไดดกวาโปรตนจากพช (พนทพา, 2542) ซงแหลงของโปรตนทไดจากสตวมหลายชนด ซงแตละชนดมคณคาทางโภชนะ และขอจ ากดในการใชทแตกตางกน ดงน

2.1 ปลาปน (fish meal) ปลาปนเปนแหลงโปรตนทมความส าคญตอการเลยงสตว ซงผลตจากปลาชนดตางๆ ทตด

มากบอวนลากของชาวประมง เมอน ามาบดปนและสกดน ามนออกอาจท าใหแหงอาจมวตถอนๆ เชน เปลอกป กง กง ปะปนมาดวย โดยพบวาคณภาพของปลาปนขนอยกบชนดของปลา สงทปะปน ความสดของปลา ตลอดจนกรรมวธในการผลต นอกจากนความชนและไขมนทมอยในปรมาณสงจะท าใหปลาปนเหมนหนและเกดเชอรา ท าใหไมสามารถเกบรกษาปลาปนไวไดนาน ซงชนดของปลาปนสามารถจ าแนกไดดงน

2.1.1 ปลาปนดบ คอปลาดองเกลอและน าไปตากแหง เปนปลาปนทเกษตรกรผลตกนเอง พบวาปลาปนชนดนจะมเกลอเปนองคประกอบสงมาก คอประมาณ 8-15 เปอรเซนต แตจะมโปรตนต าคอประมาณ 40-50 เปอรเซนต มกลนเหมนมาก และสามารถเกบรกษาไวไดไมนาน

2.1.2 ปลาปนกรอย เปนปลาปนทมกรรมวธในการผลตเหมอนปลาปนดบ แตใสเกลอในปรมาณนอยกวา

2.1.3 ปลาปนจดไมอดน ามน คอปลาปนทไดจากโรงงานผลตปลาปน ซงปลาทไดจะถกท าใหสก และท าใหแหง ไมมการคลกเกลอ ซงจะไดปลาปนทไมเคม

2.1.4 ปลาปนจดอดน ามน คอปลาปนทมกรรมวธคลายกบปลาปนจดไมอดน ามน แตจะแตกตางกนตรงทมการอดเอาน ามนออกท าใหปลาปนทไดมโปรตนสงขน ไขมนนอยลง และสามารถเกบรกษาไดนานขน

ปลาปนทมคณภาพสงจะมโปรตนประมาณ 60 เปอรเซนต ขณะทปลาปนทมคณภาพต าจะมโปรตนประมาณ 50 เปอรเซนต สวนโภชนะชนดอนจะมปรมาณใกลเคยงกนคอ ไขมน 5-8

เปอรเซนต เยอใย 1 เปอรเซนต ความชน 8-10 เปอรเซนต แคลเซยม 5-8 เปอรเซนต ฟอสฟอรส 3-

3.8 เปอรเซนต นอกจากนยงมกรดอะมโนในปรมาณคอนขางสง แตอยางไรกตามไมควรใชปลาปนในสตรอาหารเกน 10-15 เปอรเซนต ทงนเนองจากเปนวตถดบทมราคาแพง และอาจจะมกลนของปลาปนตดไปกบผลผลตของสตว เชน น านม เนอ และไข

53

2.2 ขนไกปน (feather meal) ขนไกปนเปนผลพลอยไดจากโรงงานช าแหละไก มโปรตนสงถง 85-87 เปอรเซนต ไขมน

2.5 เปอรเซนต เยอใย 1.5 เปอรเซนต ความชน 10 เปอรเซนต อยางไรกตามขนไกปนมความสามารถในการยอยไดต า ซงโดยปกตสตวจะไมสามารถยอยโปรตนจากขนไกปนได แตในปจจบนมกรรมวธในการผลตใหได ขนไกปนทสตวสามารถยอยได เชน การน าไปไฮโดรไลส หรอยอยดวยกรด หรอน าขนไกเขาหมอนงไอน าความดนสง 50 ปอนด/ ตารางนว อณหภม 148 องศาเซลเซยส เปนเวลามากกวา 30

นาท ซงจะท าใหสตวสามารถยอยขนไกปนทผานกรรมวธดงกลาวไดถง 76-85 เปอรเซนต แตขนไกปนทผลตไดในเมองไทยยอยไดเพยง 57 เปอรเซนตเทานน (ยงลกษณ, 2556) ปรมาณทใชในสตรอาหารขนอยกบชนดของสตว เชน สกรใชไดไมเกน 5 เปอรเซนต และไกกระทงระยะหลงไมเกน 6 เปอรเซนตในสตรอาหาร

2.3 เนอและกระดกปน (meat and bone meal) เปนแหลงโปรตนทประกอบดวยสวนของเนอและกระดกของสตวทไมเหมาะตอการ

น ามาใชเปนอาหารมนษยซงอาจจะมพยาธหรอโรคบางอยาง โดยเนอและกระดกจะผานกระบวนการนง แลวน าไปปนและท าใหแหง เนอและกระดกปนมโปรตนประมาณ 55-60 เปอรเซนต สามารถใชในสตรอาหารไกไดไมเกน 10 เปอรเซนต และอาหารสกรไมเกน 5 เปอรเซนต เนองจากมสวนของเนอเยอเกยวพนซงเปนโปรตนยอยยากอยในปรมาณสง

วตถดบอาหารสตวทเปนแหลงโปรตนมความส าคญตอสตวมาก ทงน เนองจากโปรตนเปนองคประกอบของเนอเยอ ฮอรโมน เอนไซม เลอด และระบบภมคมกน เปนตน หากรางกายสตวขาดโปรตนจะแคระแกรน การเจรญเตบโตหยดชะงก และไมใหผลผลต ดงนนการจดการใหอาหารสตวจะตองค านงถงปรมาณโปรตนทสตวจะตองไดรบอยางเพยงพอ ซงสามารถจ าแนกโปรตนออกเปน 2 กลมใหญๆ ไดแก โปรตนจากพช และโปรตนจากสตว โดยพบวาโปรตนจากสตวเปนโปรตนทมคณภาพสง และสตวสามารถน าไปใชประโยชนไดดกวาโปรตนจากพช ซงแหลงของโปรตนทไดจากพชและสตวมหลายชนด ซงแตละชนดมคณคาทางโภชนะ และขอจ ากดในการใชทแตกตางกน ดงนน ผเลยงสตวจะตองมความรความเขาใจวตถดบแตละชนดทจะน ามาใชเปนสวนผสมในอาหารสตว

54

ตารางท 2.3 คณคาทางโภชนะของวตถดบอาหารสตวทถกจดเปนแหลงใหโปรตน

ชนดของแหลงโปรตน DM CP EE CF NFE TDN

ถวเหลองทงเมลด 90.0 38.0 18.0 5.0 28.8 88.0

กากถวเหลองอดน ามน 90.0 44.0 7.0 8.0 24.9 79.0

กากถวเหลองสกดน ามน 88.5 46.0 2.0 8.0 40.0 72.0

กากถวลสง 90.0 45.0 6.0 15.0 36.3 73.0

กากเมลดทานตะวนสกดน ามน 90.9 32.2 1.7 23.7 35.8 62.0

กากเมลดทานตะวนอดน ามน 91.5 46.8 7.2 13.3 32.0 56.0

กากเมลดฝาย 90.2 46.7 5.8 6.8 32.2 72.0

กากเมลดนน 88.0 20-40 6.4 22.0 29.3 64.0

กากปาลมรวม 92.8 9.8 12.3 25.4 46.3 66.0

กากปาลมเนอใน 91.4 19.2 6.7 11.8 49.7 76.0

กากเมลดยางพารา 90.5 26.0 10.0 9.0 32.9 67.0

ใบกระถนปน 91.6 14-30 3.5 16-25 39.6 73.0

กระเฉดบก 54.8 25.0 2.4 - - 72.0

ไมยราบยกษ 96.4 29.19 - - - -

มนเฮย 86.3 25.0 - - - -

กากงาสกดน ามน 93.2 35.1 11.3 11.0 26.7 8.5

กากงาอดน ามน 94.3 33.7 16.3 8.2 - -

กากเรปซด 90.4 33-44 1.8 12-16 42.8 68.0

กากมะพราว 91.0 17.0 10.3 10.0 48.6 78.0

กากเบยร 92 .0 25-27 6.2 13-15 41.6 74.0

ปลาปน 90 .0 85-87 2.5 1.5 - 89.0

ขนไกปน 90.0 85-87 2.5 1.5 - -

ทมา: ยงลกษณ (2556); เกยรตศกด (2552); นราวรรณ และคณะ (2559); ส านกงานพฒนาอาหารสตว (2559)

55

(ก) (ข) (ค)

(ง) (จ) (ฉ)

(ช) (ซ) (ฌ)

(ญ) (ฎ) (ฏ)

ภาพท 2.4 ตวอยางวตถดบอาหารสตวแหลงโปรตน

(ก) กากถวเหลอง (ข) กากปาลม (ค) กากมะพราว

(ง) ใบกระถน (จ) มนเฮย (ฉ) ใบไมยราบยกษ

(ช) กากถวเขยว (ซ) กากถวลสง (ฌ) กระเฉดบกเฮย (ญ) เมลดทานตะวน (ฎ) กรดอะมโนเมธไทโอนน (ฏ) กรดอะมโนไลซน

ทมา: ผเขยน

56

วตถดบอาหารสตวทถกจดเปนแหลงแรธาตและวตามน

วตถดบอาหารสตวทเปนแหลงแรธาตและวตามนมทงทไดจากสภาพธรรมชาต คอไดจากวตถดบอาหารสตวประเภทตางๆ และทไดจากสารสงเคราะห โดยแรธาตมกมความคงตว ไมสลายตวงาย ขณะทวตามนทพบในวตถดบอาหารสตวมกถกท างายไดงายเมอสมผสกบอากาศ แสงสวาง หรอแสงแดด โดยสวนใหญจะปองกนโดยการเสรมวตามนในรปของพรมกซท เปนผงหรอเคลอบดวย เจลาตน วน น าตาล หรอแปง เพอใหสามารถคงสภาพเกบรกษาไดนานขน

1. วตถดบอาหารสตวแหลงแรธาต แรธาตเปนโภชนะประเภทหนงมความส าคญตอรางกายสตว เพอน าไปเสรมสรางการท างาน

ของระบบตางๆ ภายในรางกายหรอเปนสวนประกอบของอวยวะและกลามเนอตางๆ ทงนแหลงแรธาต ทน ามาใชในอาหารสตวมหลายแหลง ซงแตละแหลงมรายละเอยดดงน

1.1 แรธาตจากดน

แรธาตจากดนนบวาเปนแหลงแรธาตโดยตรงแหลงแรกทสตวปา หรอสตวทเลยงแบบปลอยทงไดรบเมอรางกายตองการแรธาตเนองจากไดรบจากอาหารไมเพยงพอ จากการรายงานของ McDowell (1992) พบวาสตวทเลยงแบบปลอยทงไดรบแรธาตโดยตรงจากการกนดน โดยแกะจะกนดนตลอดชวงฤดหนาวเฉลย 200 กรม/ ตว/ วน ขณะทววกนเฉลย 100-1,500 กรม/ ตว/ วน ซงแรธาตทอยในดนแตละสถานทจะมปรมาณทแตกตางกน

1.2 กระดกสตว (animal bone) กระดกสตวเปนแหลงของแคลเซยมและฟอสฟอรสทส าคญทมรปแบบผลตภณฑท

หลากหลายตามกระบวนการแปรรปตางๆ เชน เถากระดก กระดกปน เปนตน

1.3 เปลอกหอยปน (shell flour) เปลอกหอยปนมแคลเซยมคารบอเนตเปนองคประกอบอยไมนอยกวา 33 เปอรเซนต ซง

ผลตจากเปลอกหอยนางรม หอยกาบ หากใชเปลอกหอยปนในไกไขจะชวยท าใหเปลอกไขแขงแรง ทงนเนองจากเปลอกหอยมขนาดใหญกวาแหลงแคลเซยมอนๆ ซงจะอยในสวนของกระเพาะบด (gizzard) ไดนานตลอดคน และจะคอยๆ ปลดปลอยแคลเซยมออกมาสรางเปลอกไขไดสม าเสมอ

1.4 เกลอแกง (salt) เกลอแกงมโซเดยมคลอไรดเปนองคประกอบอยไมนอยกวา 95 เปอรเซนต แตส าหรบ

เกลอไอโอดนจะมโซเดยมคลอไรดปนอยไมนอยกวา 0.007 เปอรเซนต ซงสามารถใชไดทงสตวเคยวเอองและสตวไมเคยวเออง พบวาหากใชเกลอแกงในสตรอาหารมากเกนไปจะท าใหสตวกนน ามากขน สงผลใหมลมลกษณะเหลว ซงสามารถแกไขไดโดยการใชโซเดยมไบคารบอเนตทดแทนเกลอแกงไมเกน 30

เปอรเซนต จะท าใหมลแหงขน

57

1.5 หนฝนปน (limestone) เปนแหลงของแคลเซยมทอยในรปแคลเซยมคารบอเนต ซงมแคลเซยมเปนองคประกอบ

ไมนอยกวา 33 เปอรเซนต 1.6 ไดแคลเซยมฟอสเฟต (dicalcium phosphate) เปนเกลอของแคลเซยมกบฟอสฟอรคทขจดเอาน าออกแลว สจะออกเปนสขาวเหมอน

หมะ จนถงขาวปนเทา มขนาดตงแตละเอยดปนผง จนถงขนาดใหญกวา 1 มลลเมตร 1.7 โมโนแคลเซยมฟอสเฟต (monocalcium phosphate) มลกษณะเปนเมดกลมๆ เลกๆ มสเขยวอมเทา เมอท าใหแตกจะเปนผงสขาว เปนเกลอ

ของแคลเซยมกบกรดฟอสฟอรค

1.8 แรธาตกอน (mineral block) แรธาตกอนเปนการน าเอาแรธาตหลายๆ ชนดมาผสมกน แลวเตมสอและตวเชอมเพอให

สามารถอดเปนกอนได ซงแรธาตกอนจะตองมคณสมบตทนตออณหภม ไมดดซบความชนไดงาย และไมแขงเกนไปจนสตวเลยกนไมได เชน ผสมซเมนตมากเกนไป อนเปนสาเหตใหสตวขาดแรธาตได การใหแรธาตแบบแรธาตกอนจะเปนการลดปญหาการฟงกระจายของแรธาต ประหยดแรงงาน เวลาในการท างาน และปองกนไมใหสตวกนมากเกนไป (ยงลกษณ, 2556)

2. วตถดบอาหารสตวแหลงวตามน

วตามนเปนโภชนะส าคญทสงมชวตตองการในปรมาณนอย มหนาททางชวเคมหลายประการ เชน ควบคมเมแทบอลซมของแรธาต เปนสารตงตนของโคแฟกเตอรเอนไซม เปนตน ซงบทบาท และแหลงของวตามนแตละชนดมทงทไดจากแหลงธรรมชาต และทสงเคราะหขน ซงรายละเอยดดงน

2.1 วตามนเอ (vitamin A) วตามนเอเปนวตามนทพบมากในพชทมสเขยว สแดง สสม หรอสเหลอง น ามนตบปลา

และตบสตว ฯลฯ นอกจากนวตามนเอยงอยในรปสารสงเคราะห เชน วตามนเอปาลมเตท (vitamin A

palmitate) หรอวตามนแอซเตท (vitamin A acetate) 2.2 วตามนด (vitamin D) เปนวตามนทไดจากสารเออรโกสเตอรอล (ergosterol) ซงพบในพชทสมผสกบรงส

อลตราไวโอเลตในแสงแดด ดงนนวตามนดจงพบในพชทสมผสแสงแดดเกอบทกชนด เชน ฟางขาว และฟางธญพชตางๆ พชอาหารสตวแหง นอกจากนยงพบในยสต และน ามนตบปลา

2.3 วตามนอ (vitamin E) เปนวตามนทพบในพชทมสเขยว หญาสด โดยพบมากในตนออนของเมลดธญพช น ามนพช

นอกจากนยงมวตามนสงเคราะหทใชสารในอาหารคอ แอลฟา-โทโคฟรอล (alphatocopherol)

https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%A3

https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%95

https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%82%E0%B8%84%E0%B9%81%E0%B8%9F%E0%B8%81%E0%B9%80%E0%B8%95%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B9%8C

58

2.4 วตามนเค (vitamin K) เปนวตามนทพบในหญาสเขยวสด หญาแหงคณภาพด ปลาปน วตามนเคสงเคราะหทใชใน

การผลตอาหารสตว ไดแก วตามนเค 3 (menadione) 2.5 วตามนบ (vitamin B) พบในพชสเขยวสด ยสต ปลาปน และกากเมลดพชน ามนเกอบทกชนด

(ก) (ข) (ค)

(ง) (จ) (ฉ)

ภาพท 2.5 ตวอยางวตถดบอาหารสตวแหลงวตามนและแรธาต (ก) พรมกซ (ข) หนฝน (ค) แคลซยมไฮดรอกไซด (ง) เปลอกหอยบด (จ) เปลอกไขบด (ฉ) โซเดยมคลอไรด


แรธาตและวตามนเปนโภชนะทสตวตองการในปรมาณนอย แตมความส าคญตอสตวมาก ทงนเนองจากแรธาตและวตามนมหนาททางชวเคมหลายประการ เชน เสรมสรางการท างานของระบบตางๆ ภายในรางกาย หรอเปนสวนประกอบของอวยวะและกลามเนอตางๆ เปนตน ซงแรธาตและวตามนทใชในอาหารสตวไดจากทงสภาพธรรมชาต และจากสารสงเคราะห ซงโดยทวไปสตวจะไดรบแรธาตและวตามนโดยตรงแหลงแรกจากอาหาร และในกรณสตวไดรบแรธาตและวตามนไมเพยงพอสามารถเสรมดวยสารสงเคราะห

59

สรป

แหลงของวตถดบอาหารสตวสามารถจ าแนกออกเปน 4 กลม ไดแก วตถดบอาหารสตวทถกจด เปนแหลงอาหารหยาบ แหลงใหพลงงาน โปรตน แรธาต และวตามน ซงวตถดบอาหารสตวแตละกลม มความส าคญตอการด ารงชพ และการใหผลผลตของสตว โดยวตถดบอาหารสตวแตละแหลงมคณคาทางโภชนะแตกตางกนตามลกษณะเฉพาะ ตลอดทงกระบวนการผลตของวตถดบเหลานน ดงนนในการพจารณาเลอกแหลงของวตถดบอาหารสตวตางๆ เพอใชในการประกอบสตรอาหารสตวควรพจารณาจากตวสตว เชน ชนด ขนาด ระยะการเจรญเตบโต และความตองการโภชนะของสตว ตลอดจนปรมาณและคณภาพของโภชนะทอยในวตถดบอาหารสตวแตละแหลง โดยตองเปนวตถดบอาหารสตวทมคณคาทางโภชนะสง ราคาถก หาไดงาย และไมมสารพษ หรอสารยบยงการเจรญเตบโตเมอน ามาใชเลยงสตว ตลอดทงผใชจะตองมความรเรองการตรวจสอบการปลอมปนอยางงาย ระดบทเหมาะสมในการน ามาใชในสตรอาหารสตว การก าจดสารพษหรอสารยบยงการเจรญเตบโต และการเกบรกษาวตถดบอาหารแตละชนดเพอใหสามารถใชประโยชนไดอยางมประสทธภาพมากทสด


1. จงอธบายประเภทและชนดของวตถดบอาหารของสตวมาโดยละเอยด

2. จงอธบายความแตกตางระหวางหญาอาหารสตวและถวอาหารสตวมาโดยละเอยด

3. จงยกตวอยางแหลงวตถดบอาหารสตวประเภทอาหารหยาบมาอยางนอย 4 ชนด

4. จงยกตวอยางแหลงวตถดบอาหารสตวแหลงพลงงานมาอยางนอย 4 ชนด

5. จงยกตวอยางแหลงวตถดบอาหารสตวแหลงโปรตนมาอยางนอย 4 ชนด

6. จงยกตวอยางแหลงวตถดบอาหารสตวแหลงแรธาตและวตามนมาอยางนอย 4 ชนด

7. จงอธบายลกษณะการปลอมปนของวตถดบอาหารสตวประเภทโปรตนมาใหเขาใจ

8. จงอธบายลกษณะการปลอมปนของวตถดบอาหารสตวประเภทพลงงานมาใหเขาใจ

9. เปรยบเทยบความแตกตางระหวางแหลงอาหารหยาบวตถดบ อาหารพลงงานและอาหารโปรตนมาโดยละเอยด

10. นกศกษาคดวาในสภาพภมประเทศและสภาพภมอากาศของฟารมสาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว ควรปลกหญาอาหารสตวประเภทใดจงจะเหมาะสมทสด

60


กฤตภาค บรณวทย และมนตร ปญญาทอง. (2559). ผลของการทดแทนกากถวเหลองดวยไมยราบยกษ ตอลกษณะการเจรญเตบโต คณภาพซากและเนอของนกกระทาญปน. วารสารเกษตร 32(3):

391-400. เกยรตศกด กล าเอม. (2552). ตารางคณคาทางโภชนะของวตถดบ. (ออนไลน) สบคนเมอวนท 5 มกราคม

2560 จาก http://km.dld.go.th/th/index.php/th/research-system/knowledge-office/149-

kmproduction-cat/159-2009-12-24-03-18-19. จรพฒน พมคร. (2556). การใชไมยราบยกษทดแทนกากถวเหลองในสตรอาหาร นกกระทาญปนเนอ

และไข. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต (การจดการทรพยากรเกษตร และสงแวดลอม), คณะเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน, อดรธาน.

เชาวฤทธ มาปะโท และเมธา วรรณพฒน. (2560). หญาหวาน (Pennisetum purpureum cv.

Mahasarakham) หญาทางเลอกใหมส าหรบสตวเคยงเออง. วารสารโคนม. 34(2): 57-63

ทรงศกด จ าปาวะด. (2551). โภชนศาสตรโปรตนในสตวเคยวเออง. หจก. โรงพมพคลงนานาวทยา, ขอนแกน. 210 หนา.

ธนากร ยศยง, สรยา ละครพล และวรชย นครภคด. (2555). ผลของการใชไมยราบยกษแหงปนทดแทนโปรตนจากถวเหลองในสตรอาหารนกกระทาเนอ . รายงานปญหาพเศษทางการผลตสตว สาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว คณะเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน.

นราวรรณ อนนตสข, พงศธร กนน, อนสรณ เชดทอง, เมธา วรรณพฒน, วลยลกษณ แกววงษา, จฑามาศ ผมอนทร, ลขต ศรสทธ และสนทร ศรโฮมจนทร. (2558ก). การใชประโยชนจากกระถนและกระเฉดบกบดเปนแหลงโปรตนในสตรอาหารขนตอการยอยสลายและผลผลตแกสในหลอดทดลอง. แกนเกษตร. 43(ฉบบพเศษ 1): 392-397.

นราวรรณ กนน , พงศธร กนน และวลยลกษณ แกววงษา. (2559). ผลของอายการเกบเกยวตอผลผลต และองคประกอบทางเคมของกระเฉดบก (Neptunia javanica Miq.). รายงานการวจยฉบบสมบรณ. สาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว คณะเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน.

นราวรรณ อนนตสข, วลยลกษณ แกววงษา, วสวส แกวชย, พสธร กจสมสาตร และสยามรตน แกวทพย. (2558ข). คณคาทางโภชนะ จลศาสตรและผลผลตแกสของกระถนและไมยราบยกษโดยวธการศกษาในหลอดทดลอง. วารสารสตวศาสตรแหงประเทศไทย. 2(ฉบบพเศษ 1): 423-427.

ปรดา คาศร, ยวเรศ เรองพานช, เสกสม อาตมางกร, อรประพนธ สงเสรม และณฐชนก อมรเทวภทร.

(2552). ผลของระดบกากมนส าปะหลงและรปแบบอาหารตอสมรรถภาพการผลตในไกเนอ.

http://km.dld.go.th/th/index.php/th/research-system/knowledge-office/149-kmproduction-cat/159-2009-12-24-03-18-19



61

ใน: การประชมทางวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตรครงท 47 สาขาสตวศาสตร, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. หนา 132-140.

ปน จนจฬา, อารยวรรณ มแสง, วนวศาข งามผองใส และอภชาต หลอเพชร. 2552. ผลของระดบกากเนอในเมลดปาลมน ามนในสตรอาหารขนตอปรมาณการกนไดและกระบวนการหมกในกระเพาะรเมนในแพะ. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต ภาควชาสตวศาสตร, คณะทรพยากรธรรมชาต มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา.

พนทพา พงษเพยจนทร. (2542). การตรวจสอบวตถดบอาหารสตวดวยกลองจลทรรศน และการควบคมคณภาพ. โอเดยนสโตร, กรงเทพมหานคร.

พพฒน เหลองลาวณย. (2552). การใชประโยชนจากเปลอกมนส าปะหลงเปนแหลงพลงงานในอาหารโคนมตอปรมาณน านม , องคประกอบน านมและคณภาพน านม . มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร, นครราชสมา.

เมฆ ขวญแกว. (2552). การศกษาการใชเปลอกมนส าปะหลงเปนแหลงพลงงานในการผลตอาหารหยาบหมกส าหรบโคนม. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว, มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร, นครราชสมา.

ยงลกษณ มลสาร. (2556). การวเคราะหอาหารสตว. ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย,กรงเทพมหานคร.

รชตาภรณ ลนสน. (2559). ผลการใชกากปาลมรวมในสตรอาหารขนตอการใหผลผลตน านมของ โครดนม. แกนเกษตร. 44(ฉบบพเศษ 1): 395-400.

ลดดาวลย หอกกง. (2556). ผลของการใชกากมนสาปะหลงตอการยอยไดของโภชนะ สมรรถนะการผลต คณภาพไข คอเลสเตอรอลในไขแดง และการเปลยนแปลงประชากรจลนทรยของไกไข. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว, มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร, นครราชสมา.

วภาสร เสภารตนานนท. (2549). การใชมนเสนและใบมนส าปะหลงในอาหารไกไขตอคณภาพและ

ปรมาณโปรตนในไกไข. ใน: การประชมทางวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตรครงท 43

สาขาวชาสตวศาสตร, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. หนา 43-52.

ศภกจ สนาโท , วโรจน ภทรจนดา, พรชย ลอวลย และงามนจ นนทโส . (2556). การใชกากมนส าปะหลงจากการผลตเอทานอลหมกยสตเพอเปนอาหารในโครดนม . แกนเกษตร. 41

(ฉบบพเศษ 1): 87-91.

ศภชย อดชาชน, วรรณา อางทอง, พสย วงศพาณชย และอดม ชยนนท. (2558). ผลของการใชกากมนส าปะหลงหมกยสตทดแทนอาหารขนในสตรอาหาร โคขนพนธกบนทรบรตอสมรรถนะการเจรญเตบโต และลกษณะซาก. แกนเกษตร. 43(ฉบบพเศษ 1): 44-49.

62

สไบพร สรนทร และพชาด เขจรศาสตร. (2558). ผลของการใชใบออยและฟางขาวในอาหารผสมส าเรจหมก (FTMR) ตอการกนได การยอยได และจลนทรยในรเมนของแกะ. แกนเกษตร. 43(ฉบบพเศษ 1): 1-7.

สายสนย ใบณะพฤต และสกญญา ปรดา. 2547. การใชกากมะพราวคนสดในอาหารนกกระทาเนอตอสมรรถภาพการผลต. สาขาวชาเกษตรศาสตร คณะเทคโนโลยการเกษตร สถาบนราชภฏเพชรบร, เพชรบร.

สกญญา จตตพรพงษ และวราพนธ จนตณวชญ. (2550). การใชประโยชนเศษเหลอจากมนส าปะหลง. สถาบนสวรรณวาจกกสกจฯ, นครปฐม.

ส านกงานพฒนาอาหารสตว. (2559). การรวบรวมและจดท าขอมลดานคณคาทางโภชนะของวตถดบอาหารสตว. กรมปศสตว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพมหานคร.

อจฉรา เพงหน และปน จนจฬา. (2553). การผลตและการใชกากเนอในเมลดปาลามน ามนเพมโปรตนดวยการหมกยสตเปนอาหารสตวเคยวเออง. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑตภาควชาสตวศาสตร, คณะทรพยากรธรรมชาต มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา.

Anantasook, N., P. Gunun, M. Wanapat and W. Kaewwongsa. (2014). Replacement of

soybean meal by kased-kok meal Neptunia javanica Miq.) in the diet on gas

production and ruminal degradability by using in vitro gas technique. Khon

Kaen Agriculture Journal. 42(SUPPL. 1): 216-222.

Asare, F.O., Y. Shebu and E.A. Agishi. (1984). Preliminary studies on indigenous species

for dry season grazing in the Northern Guinea Savanna zone of Nigeria.

Tropical Grasslands. 18: 148-152.

Blasi, D.A., J. Drouillard, E.C. Titgemey, S.I. Paisley and M.J. Brouk. (2000) . Soybean

hulls, composition and feeding value for beef and dairy cattle. Kansas

University, USA.

Chanjula, P., Y. Siriwathananukul and A. Lawpetchara. (2011). Effect of feeding rubber

seed kernel and palm kernel cake in combination on nutrient utilization,

rumen fermentation characteristics, and microbial populations in goats fed on

Briachiaria Humidicola hay-based diets. Asian-Australasian Journal of Animal

Sciences. 24(1): 73-81.

Costa, R.G., M.X.C. Correia, J.H.V. Da Silva, A.N. De Medeiros and F.F.R. De Carvalho.

( 2007) . Effect of different levels of dehydrated pineapple by-products on

63

intake, digestibility and performance of growing goats. Small Ruminant

Research. 138-143.

Gunun, P., M. Wanapat and N. Anantasook. (2013a). Rumen fermentation and performance

of lactating dairy cows affected by physical forms and urea treatment of rice

straw. Asian-Australasian Journal of Animal Sciences. 26(9): 1295-1303. Gunun, P., M. Wanapat, and N. Anantasook. (2013b). Effects of physical forms and urea

treatment of rice straw on rumen fermentation, microbial protein synthesis and

nutrient digestibility in dairy steers. Asian-Australasian Journal of Animal

Sciences. 26(12): 1689-1697. Hristov, A.N. and J.P. Jouany. ( 2005) . Factors affecting the efficiency of nitrogen

utilization in the rumen. In: Nitrogen and Phosphorus Nutrition of Cattle and

Environment (Ed. A. N. Hristov and E. Pfeffer). CAB International, Wallingford,

UK. 117-166.

Hung, L.V., M. Wanapat and A. Cherdthong. (2012). Effects of leucaena leaf pellet on

bacterial diversity and microbial protein synthesis in swamp buffalo fed on

rice straw. Livestock Science. 151(2-3): 188-197.

Ipharraguerre, I.R., R.R. Ipharraguerre and J.H. Clark. (2012). Soy hulls as an alternative

feed for lactating dairy cows. [Online]. Available:

http://www.livestocktrail.illinois.edu/dairynet [2016, March 25]. Jetana, T., S. Usawang, S. Thongruay, C. Vongpipatana and S. Sophon. (2008). Effects

of replacement of leucaena (Leucaena leucocephala) with rain tree pod

(Samanea saman) as a protein-rich supplement for cattle production. In:

Proceedings of the 46th Kasetsart University Annual Conference, Kasetsart, 29

January - 1 February, 2008. Subject: Animals and veterinary medicine, 2008,

pp.39-45.

Jones, G.A., T.A. McAllister, A.D. Muir and K.J. Cheng. ( 1994) . Effects of sainfoin

(Onobrychis viciifolia Scop.) condensed tannins on growth and proteolysis by

four strains of ruminal bacterium. Applied and Environmental Microbiology. 60:

1374-1378.

Kang, S., M. Wanapat, K. Phesatcha, T. Norrapoke, S. Foiklang, T. Ampapon and B.

Phesatcha. (2016) . Using krabok (Irvingia malayana) seed oil and Flemingia

http://www.livestocktrail.illinois.edu/

http://aem.asm.org/

64

macrophylla leaf meal as a rumen enhancer in an in vitro gas production

system. Animal Production Science. 57(2): 327-333.

Khempaka, S., W. Molee and M. Guillaume. (2009). Dried cassava pulp as an

alternative feedstuff for broilers: effect on growth performance, carcass traits,

digestive organs, and nutrient digestibility. The Journal of Applied Poultry

Research. 18: 487-493.

Khy, Y., M. Wanapat, T., Haitook and A. Cherdthong. ( 2012) . Effect of Leucaena

Leucocephala pellet (LLP) supplementation on rumen fermentation efficiency

and digestibility of nutrients in swamp buffalo. The Journal of Animal and

Plant Sciences. 22: 564-569.

McDowell, L.R. (1992). Minerals in animal and human nutrition. Academic Press. Inc.

Toronto. 542 p.

Phesatcha, B., M. Wanapat, K. Phesatcha, T. Ampapon and S. Kang. (2016). Supplementation

of Flemingia macrophylla and cassava foliage as a rumen enhancer on

fermentation efficiency and estimated methane production in dairy steers.

Tropical Animal Health and Production. 48(7): 1449-1454.

Sandage, J.L. and V. Davis. (1964). Prussic Acid. Agriculture and Natural Resources.

University of Arkansas. [Online]. Available: http://www.uaex.edu. [2016, March 25]. Suksathit, S., C. Wachirapakorn and Y. Opatpatanakit. ( 2011) . Effects of levels of

ensiled pineapple waste and pangola hay fed as roughage sources on feed

intake, nutrient digestibility and ruminal fermentation of southern Thai native

cattle. Songklanakarin Journal of Science and Technology. 33(3): 281-289.

Tan, H.Y., C.C. Sieo, N, Abdullah, J.B. Liang, X.D. Huang and Y.W. Ho. (2011). Effects of

condensed tannins from leucaena on methane production, rumen

fermentation and populations of methanogens and protozoa in vitro. Animal

Feed Science and Technology. 169: 185-193.

Tewe, O.O. and E.A. Lyayi. (1989). Cyanogenic glycosides. In Toxicants of Plant Origin,

Vol. 2, Glycosides. Ed. Cheeke, P.R. CRS Press, p. 43-60.

Wanapat, M. and C. Devendra. ( 1992) . Feeding and nutrition of dairy cattle and

buffalo in Asia. In: The 6th AAAP Animal Science Congress Vol.II. (Ed. P.

Bunyavejchewin), AHAT, Kasetsart University, Bangkok, Thailand.

https://academic.oup.com/japr


65

Wanapat, M. ( 1999) . Feeding of ruminants in the tropics based on local feed

resources. Khon Kaen Publishing Company Ltd. KhonKaen, Thailand. 236 pp.

Wanapat, M., A. Petlum and O. Pimpa. (2000b) . Supplementation of cassava hay to

replace concentrate use in lactating Holstein Friesian crossbreds. Asian-

Australasian Journal of Animal Sciences. 13: 600-604.

Wanapat, M., N. Anantasook, P. Rowlinson, R. Pilajun and P. Gunun. (2 0 1 3 ) . Effect of

carbohydrate sources and levels of cotton seed meal in concentrate on feed

intake, nutrient digestibility, rumen fermentation and microbial protein

synthesis in young dairy bulls. Asian-Australasian Journal of Animal Sciences.

26(4): 529-536.

Wanapat, M., T. Puramongkon and W. Siphuak. (2000a) . Feeding of cassava hay for

lactating dairy cows. Asian-Australasian Journal of Animal Science. 13: 478-482.


[2016, March 15].



แผนการสอนประจ าบทท 3 การตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวเบองตน

หวขอเนอหา 1. การตรวจสอบวตถดบอาหารสตวแหลงพลงงาน

2. การตรวจสอบวตถดบอาหารสตวแหลงโปรตน

3. การตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวแหลงแรธาต 4. การตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวแหลงวตามน





1. บอกชนดของวตถดบหรอสารทน ามาปลอมปนในวตถดบอาหารสตวชนดตางๆ ได 2. บอกลกษณะทดหรอไมดของวตถดบอาหารสตวชนดตางๆ ได 3. ตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวเบองตนได 4. อธบายหลกการในการตรวจสอบวตถดบอาหารสตวดวยสารทดสอบอยางงายได 5. อธบายปฏกรยาเคมระหวางสารปลอมปนในวตถดบอาหารสตวกบสารทดสอบได


1. ชแจงเนอหาประจ าบท และน าเขาสบทเรยนเรองการตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวเบองตน

2. ผสอนอธบายเนอหาเรอง การตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวเบองตนตามเอกสารค าสอน3. บรรยายประกอบการฉายภาพสไลด (โปรแกรม power point) 4. แบงกลมผเรยนเพอศกษาในหวขอทมอบหมาย

5. ผเรยนน าเสนอผลงานในหวขอทมอบหมาย



68

8. มอบหมายใหผเรยนท าแบบฝกหดทายบทประจ าบทท 3 การตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวเบองตนเปนการบาน และก าหนดวนสง



1. เอกสารค าสอนเรองการตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวเบองตน

2. ภาพสไลด (โปรแกรม power point) เรองการตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวเบองตน

3. แผนภาพแสดงลกษณะของวตถดบอาหารสตวประเภทตางๆ

4. ตวอยางวตถดบอาหารสตวเครองฉายภาพ

5. สารเคม และอปรณในการตรวจสอบวตถดบอาหารสตว 6. แบบฝกหดทายบทประจ าบทท 3 เรองการตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวเบองตน




69

บทท 3

การตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวเบองตน

วตถดบอาหารสตวทน ามาใชประกอบสตรอาหารเพอเลยงสตวจ าเปนตองมมาตรฐานและมคณภาพในระดบทยอมรบได ทงนเพราะคณภาพของอาหารจะสะทอนถงการเลยงสตวทประสบความส าเรจทงในดานปรมาณและคณภาพของผลผลตของสตว ดงนนวตถดบอาหารสตวทจะน ามาใชเลยงสตวตองมการตรวจสอบคณภาพกอน โดยการตรวจสอบคณภาพอาหารสตวมหลายระดบ ซงอาจจะตรวจเพยงเบองตนเพอตรวจดลกษณะทวๆ ไปทางกายภาพ จากลกษณะทเหน และสมผสได การปนเปอน ความหยาบละเอยด ความหนาแนน ส กลน และรสทมความผดปกต ซงตองอาศยการมประสบการณและความช านาญ ตลอดจนมความรและเขาใจถงกระบวนการทใชผลตวตถดบหรออาหารสตวนนๆ รวมทงรจกองคประกอบและลกษณะของชนสวนตางๆ ทมอยในวตถอาหารนน ซงความสามารถดงกลาวอาจมาจากประสบการณในการศกษา จากภาพถาย ตลอดจนการสะสมตวอยางวตถดบชนดนนๆ ไวเปรยบเทยบ แตอาหารสตวสวนใหญเปนผลผลตหรอผลพลอยไดจากสงมชวต ทมความหลากหลายทงจากพชและสตวจงมกเกบไวไดไมนาน ดงนนจงจ าเปนตองอาศยทกษะความช านาญจากการตรวจวเคราะหเปนประจ า รวมทงรจกการสงเกตและจดบนทก ตลอดจนการวาดภาพหรอถายภาพของลกษณะตางๆ ทมผลตอคณภาพทดและเสยของอาหารสตวสะสมเพมเตมไวประกอบการตรวจวเคราะห

การตรวจสอบวตถดบอาหารสตวแหลงพลงงาน

วตถดบอาหารสตวแหลงพลงงานแตละชนดมลกษณะทางกายภาพ องคประกอบทางเคม ทแตกตางกน จงจ าเปนตองใชเทคนคการตรวจสอบทแตกตางกนออกไปอยางเหมาะสม เพอใหปฏบตไดถกตอง รวดเรว ประหยดคาใชจาย (Richardson, 1996; FAO, 2011) โดยมรายละเอยดดงน

1. การตรวจสอบคณภาพของขาวโพดและผลตภณฑ ขาวโพดเปนวตถดบแหลงพลงงานทมการน าเขาจากตางประเทศ และผลตเองบางสวน

ภายในประเทศ ปญหาทมกพบในการใชขาวโพดคอ การปนเปอนของเชอรา สารเคมทใชฆาแมลง หรอเชอราตกคาง โดยการตรวจสอบคณภาพของขาวโพดและผลตภณฑมหลายวธ ซงแตละวธมการตรวจสอบดงน

1.1 การตรวจสอบดวยประสาทสมผส

เมลดขาวโพดทสมบรณจะมขนาดใหญสม าเสมอ มลกษณะตรงตามสายพนธ มเมลดเสยหรอดอยคณภาพปนมานอยทสด ไมมกลนเหมนอบ เหมนเปรยว หรอมเชอรา นอกจากนควรไมมกลน

70

ของยาฆาแมลง สารเคม กลนปสสาวะหน ถาเปนเมลดใหมผวเมลดจะสดใส แตถาเปนเมลดเกาผวจะแหงดานและผวไมสดใส (สกญญา, 2539; นฤมล, 2549)

การตรวจสอบความชนเบองตนสามารถท าไดหลายวธ ดงน 1.1.1 ทดสอบความชนโดยการใชมอก าเมลดขาวโพด ถาก าแลวรสกชน เหนยวมอ

แสดงวาขาวโพดยงไมแหงพอ 1.1.2 ทดสอบความชนโดยการใชเลบหยกบรเวณตนออนตรงกลางเมลด ถาหยกไมเขา

แสดงวาเมลดขาวโพดแหงด 1.1.3 ทดสอบความชนโดยการใชฟนกดเมลด ซงหากขาวโพดมความชนมากบรเวณตนออน

จะนมและตดฟน แตเมลดขาวโพดทแหงจะกรอบและแตกเปนเสยงได 1.1.4 ทดสอบความชนโดยการใชมอสอดเขาไปในกระสอบ ส าหรบขาวโพดทบรรจใน

กระสอบหรอกองรวมกนเปนจ านวนมากใหใชมอสอดเขาไปในกระสอบ หรอกลางกองขาวโพด เมอสอดมอเขาไปแลวหากรสกคอนขางเยนแสดงวาขาวโพดแหงด แตถารสกรอน มความชนมากแสดงวาขาวโพดยงไมแหง นอกจากนการตรวจสอบขาวโพดในกระสอบสามารถใชหลาวแทงผานกระสอบ โดยถาขาวโพดแหงเวลาแทงหลาวครงแรกจะรสกฝด แตเมอผานชนกระสอบเขาไปแลวจะรสกสอดเขาไปไดงาย ขณะทหากเมลดขาวโพดมความชนเมอใชหลาวแทงจะรสกฝดตลอด

1.1.5 ทดสอบความชนโดยการฟงเสยง โดยหยบเมลดขาวโพดโปรยลงกบภาชนะ ถาเสยงทบ หนก แสดงวามความชนสง แตถาเสยงโปรงใส ดงกงวาน แสดงวาเมลดแหง

1.2 การตรวจสอบดวยกลองจลทรรศน เมลดขาวโพดทผานการบดสวนของเยอหมเมลด เปลอกเมลด แปงขาวโพด ขวเมลด และ

ซงขาวโพดจะแตกกระจายออก ท าใหมรปรางและขนาดแตกตางไปจากลกษณะเดมท าใหแยกแยะไดยาก ซงเมอมการตรวจสอบดวยกลองจลทรรศนแตละสวนจะมลกษณะดงน

1.2.1 กลบเลยง มลกษณะเปนแผนบางใสสขาว มเสนใบเปนลายขนานอยภายในแผน มลกษณะบางกวาเปลอกหมเมลด

1.2.2 เปลอกหมเมลดหรอร าขาวโพด เมอท าการสบดเมลดขาวโพด สวนนมกจะหลดออกมาเปนแผนมลายเสนขนาน ลกษณะโปรงใสสะทอนแสง มความหนา แขง และเหนยวมากกวากลบเลยง สวนใหญจะมสขาวแตอาจพบมสชมพออนหรอสเหลองออนได

1.2.3 แปงขาวโพด จะพบสวนของแปงแขงซงมรปรางไมแนนอน มสเหลองใสสะทอนแสง และสวนของแปงออนลกษณะเปนผงนมฟ สคอนขางขาวขน แตสะทองแสงระยบระยบ หรอเปนเมดเลกเกาะบนแปงแขงหรอแยกตวออกมาเกาะกนเองเปนกอนหลวมๆ

1.2.4 ขวเมลด มลกษณะเปนเยอแขงคลายไม เปนรปกรวย ดานในมกมสด า

71

1.2.5 สงปลอมปนอนๆ เชน ซง ฝก เปลอก ฯลฯ โดยลกษณะของซงขาวโพดจะมสเหลองคลายฟางขาวเหนยวและแขง เนอคอนขางพรน ฟามเหมอนฟองน า (ยงลกษณ, 2556)

1.3 การตรวจสอบดวยสารทดสอบอยางงาย

การทดสอบดวยสารเคมหรอสารทดสอบจะอาศยการเปลยนแปลงหรอการเกดปฏกรยาเคม เชน การตรวจสอบการปลอมปนของหน ดน ทราย และการปนเปอนยาฆาแมลง

1.3.1 การตรวจปรมาณหน ดน ทราย ทปนมากบขาวโพด จะอาศยหลกการลอยตวในสารละลายคลอโรฟอรม หรอสารละลายคารบอนเททระคลอไรด โดยขาวโพดซงเปนสารอนทรยจะมความหนาแนนต ากวาสารทดสอบ ดงนนขาวโพดจะลอยตวเมออยในสารละลาย ขณะทหน ดน และทราย ซงเปนสารอนนทรยจะมความหนาแนนสงกวาสารทดสอบ ดงนนสงเหลานจะจมอยดานลาง ซงหากตองการทดสอบตอไปอกวาสารทจมเปนหน ดน และทรายหรอไมนน สามารถใชกรดเกลอหรอกรดไฮโดรคลอรกเจอจางกบน าในอตราสวน 1:1 หยดในสารทจมซงระเหยสารละลายออกหมดแลว หากเปนหน ดน และทรายจะไมเกดปฏกรยาใดๆ แตถาเปนหนฝนจะเกดปฏกรยาระหวางกรดเกลอกบแคลเซยมคารบอเนตเปนฟองฟขนมา

1.3.2 การตรวจสอบสารเคมประเภทยาฆาแมลง มขนตอนดงน 1) ตกตวอยางขาวโพดทตองการตรวจสอบประมาณ 10-15 กรม ลงในขวดรปชมพ

เตมสารละลายคลอโรฟอรม 25 มลลลตร แลวเขยาประมาณ 3 นาท

2) กรองสารละลายดวยกรวยแกวทมส าลรอง 3) เตมผลกของสารควปรกคลอไรดจ านวนเลกนอยลงในสารละลายทกรองไว

จากนนเขยาสารเปนประมาณ 3 นาท

4) หากสารละลายมสเหลองอ าพน หรอสเหลองเขมจนออกสน าตาลแสดงวาวตถดบมาการปนเปอนยาฆาแมลง (นฤมล, 2549)

2. การตรวจสอบคณภาพของขาวและผลตภณฑ ขาวเปนอาหารทมความส าคญของทงมนษยและสตว ในปจจบนขาวและผลตภณฑขาวมราคาสงขน ดงนนอาจพบปญหาการปลอมปนหรอดอยคณภาพ ดงนนการน าขาวและผลตภณฑมาใชเปนอาหารสตวจงจ าเปนตองมการตรวจสอบคณภาพ ซง สกญญา (2539); พนทพา (2542); นฤมล (2549) ไดเสนอแนะรายละเอยดในการตรวจสอบคณภาพของขาวและผลตภณฑไวดงน


การตรวจสอบคณภาพของขาวและผลตภณฑดวยประสาทสมผส เปนการตรวจสอบลกษณะทางกายภาพ การปลอมปน ซงมรายละเอยดดงจะกลาวตอไปน

72

2.1.1 ปลายขาว ปลายขาวทดควรเปนปลายขาวขนาดเลก หรอปลายขาวขนาดจว ทงนเนองจากสตวจะยอยไดงายกวา และไมควรมแกลบหรอดอกหญาปะปนมาก ปลายขาวเจาจะมสคอนขางใส ขณะทปลายขาวเหนยวจะมสขาวขน หรอขาวทบแสง การทดสอบความชนของปลายขาวสามารถท าไดโดยการใชมอก าปลายขาว หากรสกรอนหรอเหนยวแสดงวามความชนสง นอกจากนปลายขาวเกาทเกบไวนานจะมกลนเหมนสาบหรอมมอด

2.1.2 ร าละเอยด ร าละเอยดทดควรมกลนหอม รสหวานเลกนอย มลกษณะรวน ไมจบตวเปนกอน ไมมแมลงหรอมอด ไมมกลนเหมนอบหรอหน ร าละเอยดปกตจะมสนวล ถามสน าตาลเขมอาจจะมการปลอมปนดวยแกลบบด สวนร าละเอยดทมสคอนขางขาวกวาปกตอาจจะมหนฝนปะปนมา

2.1.3 ร าสกดน ามน ควรเปนผงละเอยด แหง เบา ไมจบตวเปนกอน ไมควรมกลนหนหรอเหมนอบ ไมมมอดหรอแมลงตางๆ

2.2 การตรวจสอบดวยกลองจลทรรศน เปนวธการตรวจสอบเพอดลกษณะทางกายภาพ เชน รปทรง ส การปลอมปน

2.2.1 ปลายขาว จะเหนปลายขาวทมลกษณะเปนแทงแปง รปทรงกระบอก กลมร ปลายตดหรอเรยวแหลม ปลายขาวเจาจะมสขาวขน ผวเมลดคอนขางขาวและโปรงแสง สวนเนอในเมลดจะมสขาวขนทบแสง ปลายขาวเหนยวจะมสขาวขนทบทงเมลด โดยทวไปปลายขาวอาจมการปลอมปนดวยแกลบบด และมสวนขวของเมลดตดปนมา ซงท าใหคณภาพปลายขาวลดลง

2.2.2 ร าละเอยด ไดแก ชนของเพอรคารพ รวมกบเทสตาและชนแอลวโรน จะเหนเปนสเหลองออนละเอยดเปนปย มกพบสวนของแกลบ ตนออน และแปงตดมาดวยเลกนอย

2.2.3 ร าสกด คอร าละเอยดทสกดเอาน ามนออกแลวจงมลกษณะแหง ปยของร าสกดจะไมฟเทาร าละเอยด แตจะมความเบา รวน และกระจายตวไดดกวาร าละเอยด เยอหมเมลดจะมลกษณะเปนแผนบางๆ ไมชมไปดวยน ามนเหมอนร าละเอยด

2.2.4 ร าหยาบ จะพบสวนตางคลายกบร าละเอยด แตสวนใหญจะพบแกลบบด สวนของเยอหมเมลดและปลายขาวจะมปรมาณนอยลง


ปกตแลวปลายขาวและร าขาวจะมสวนของแกลบปะปนมาบางเลกนอย เนองจากเปนธรรมชาตของผลตภณฑทไดจากขาว แตหากมตงใจปลอมปนจะสงเกตเหนแกลบในปรมาณมากปะปนอยชดเจน นอกจากนยงมการปลอมปนร าละเอยดดวยหนฝนหรอหนแปง ซงสามารถตรวจสอบไดโดยอาศยหลกการเชนเดยวกนกบการตรวจสอบการปลอมปนหน ดน ทราย ในขาวโพด คอใชกรดเกลอหยดลงในสงทตองการตรวจสอบหากเปนหนฝนหรอหนแปงจะมฟองฟเกดขน

73

3. การตรวจสอบคณภาพของมนส าปะหลงและผลตภณฑ

มนส าปะหลงเปนแหลงพลงงานทดส าหรบสตว ทงนเพราะมนส าปะหลงเปนพชหวทมแปงเปนองคประกอบสงมาก มนส าปะหลงและผลตภณฑอาจะมดนหรอทรายปนมาจากกระบวนการผลต ดงนนกอนน ามาใชประกอบสตรอาหารสตวควรตรวจสอบคณภาพกอน โดยมรายละเอยดดงน


มนส าปะหลงมผวดานนอกคอนขางหยาบ สน าตาล สวนทเปนแปงตรงกลางจะเหนเนอแปงเกาะกนอยอยางหลวมๆ สะทอนแสงแวววาวมาก ทอล าเลยงน าเปนแปงผสมเสนใยสขาว และมรพรนคลายฟองน า มนเสนทมเนอเยอแขงมรอยสเขยวคล าบรเวณใกลๆ กบเปลอก แสดงวายงคงมสารพษกรดไฮโดรไซยานคตกคางอย

3.2 การตรวจสอบดวยกลองจลทรรศน เมอตรวจสอบมนส าปะหลงดวยกลองจลทรรศนจะพบแปงมนส าปะหลงทมสไมขาวจดนก

เนอคอนขางละเอยดมลกษณะเปนฝนมาก แปงจะสะทอนแสงแวววาวเปนประกายคลายเพชร


การตรวจสอบการปลอมปนดน หน ทราย สามารถใชหลกการลอยตวในสารละลายเชนเดยวกบการตรวจสอบในขาวโพด

4. การตรวจสอบคณภาพของขาวฟางและผลตภณฑ

การตรวจสอบคณภาพขาวฟางและผลตภณฑประกอบดวยการตรวจสอบดวยประสาทสมผส การใชกลองจลทรรศน และสารทดสอบ ซง พนทพา (2542); นฤมล (2549) ไดอธบายวธการตรวจสอบคณภาพขาวฟางและผลตภณฑของขาวฟางดงน


ขาวฟางทดควรมเมลดทสมบรณ มเมลดเสยและสงเจอปนนอย รปรางของเมลดมทงเปนรปไขจนถงกลม ตรงปลายสดของคพภะจะมตงเลกๆ (stylet) สน าตาลแดงยนออกมา เปลอกหมเมลดมกจะหนาและมสเขม โดยมสตางกนตงแตสน าตาล น าตาลแดง ขาว เหลอง สอฐ หรอสน าผง

4.2 การตรวจสอบดวยกลองจลทรรศน เมลดขาวฟางมสวนประกอบคลายเมลดขาวโพด แตขนาดเลกกวาเมลดขาวโพด เมลดขาวฟาง

ทบดแลวมกแตกออกเปนชนรปเสยว โดยลกษณะทมองเหนสามารถอธบายไดดงน 4.2.1 เปลอกหมเมลด สวนใหญเปนสด า สมวงเขมเกอบด า ซงจะแตกตางออกไป

ขนอยกบพนธของขาวฟาง มลกษณะทบแสง สวนของเปลอกนอกหรอเพอรคารพและร ามกตดอยดวยกน เนอในเมลดหรอแปง (เอนโดสเปรม) บางสวนจะตดอยกบเปลอกดวย ท าใหมองเหนทงสวนทเปนแปงสขาว และสเขมทบของเปลอก

74

4.2.2 สวนของแปงขาวฟาง หรอเอนโดสเปรม ซงม 2 ชนดคอ แปงแขงเปนสเหลองออน หรอจางไมมส และใส มสของเปลอกสะทอนออกมา สวนแปงออนเปนสขาวคลายแปงออนของขาวโพด แตจะมความขาว สะทอนแสงแวววาวกวา และแหงเปนฝนมากกวาแปงขาวโพด


การตรวจสอบการปลอมปนหน ดน ทราย หรอสารอนทรยอนๆ ในขาวฟางบดสามารถท าไดโดยใชหลกการลอยตวในสารละลายเชนเดยวกบการตรวจสอบในขาวโพดบด

วตถดบอาหารสตวทเปนแหลงพลงงานนบวาเปนวตถดบสวนใหญทใชในสตรอาหารสตว ซงในการประกอบสตรอาหารนอกจากจะค านงถงปรมาณพลงงานในอาหารทเพยงพอแลว ยงตองพจารณาเรองคณภาพ และสารพษทอยในวตถดบอาหาร ดงนนการน าวตถดบแหลงพลงงานมาใชเปนสวนประกอบในสตรอาหารจะตองผานการตรวจสอบคณภาพเสยกอน ซงการตรวจสอบคณภาพอาหารสตวสามารถท าไดหลายวธ ซงผปฏบตงานสามารถเลอกใชวธทสามารถท าไดงายและรวดเรว ไดแก การตรวจสอบโดยใชประสาทสมผส การใชกลองจลทรรศน เชน การดลกษณะทางกายภาพภายนอก การปลอมปน ลกษณะส กลน รส เปนตน รวมทงการทดสอบการปลอมปนโดยใชสารทดสอบอยางงาย

การตรวจสอบวตถดบอาหารสตวแหลงโปรตน

วตถดบอาหารสตวแหลงโปรตนเปนวตถดบทมราคาแพง และใชในปรมาณมากในสตรอาหาร ซงในการน ามาใชประกอบสตรอาหารสตวจะตองมการตรวจสอบคณภาพกอนเสมอ (กรมปศสตว, 2550; Stark and Jones, 2010) ทงนเพอใหอาหารทเราน ามาใชผลตสตวมคณภาพตรงตามความตองการของสตว

1. การตรวจสอบคณภาพของถวเหลองและกากถวเหลอง ถวเหลองและกากถวเหลองเปนแหลงโปรตนทนยมใชในการเลยงสตว ในปจจบนพบปญหา

การปลอมปนดวยวตถอนๆ ในกากถวเหลอง หรอใชกากถวเหลองทมคณภาพไมด เชน กากถวเหลองดบ หรอกากถวเหลองไหม สงผลใหกากถวเหลองมคณภาพไมด ซงมวธการตรวจสอบคณภาพกากถวเหลองดงน


1.1.1 กากถวเหลองอดน ามน เมอสงเกตดวยตาเปลาจะมลกษณะเปนแผนเรยบ ควรมผวเปนมนเงา แตหากมร าปะปนมาความเปนมนเงาของผวจะลดลงหรอผวมลกษณะดานขน แตเมอพจารณาสวนทเปนเนอของกากถวเหลองอดน ามนจะมสเหลองถงสน าตาลเขม โดยสจะคล ากวา กากถวเหลองชนดสกดน ามน เนองจากมไขมนเปนสวนประกอบในปรมาณสง

1.1.2 กากถวเหลองสกดน ามน จะยงคงมรปรางคลายเมลดถวเหลองอย น าหนกเบา และควรมลกษณะเปนกอนขนาดเลกหรอเปนเกลดบางๆ สม าเสมอ ไมเกาะตวกน ถาจบตวเปนกอนแขง

75

ขนาดเลกบางใหญบางแสดงวาผานกรรมวธการผลตทไมด อาจมเชอราเกดขนภายใน เมอใชมอบจะพบวามความแขงและกรอบ แตถามลกษณะรวนแสดงวามการปลอมปน กากถวเหลองสกดน ามนจะมสเหลองทอง (สออนกอนกวากากถวเหลองอดน ามน) แตถามสเหลองเขมแสดงวาผานกรรมวธทใชความรอนสงเกนไป หรอมการปลอมปนดวยถวเหลองดบ และเมอท าการชมจะมกลนเหมนเขยวจากกากถวเหลองดบ หรอมรสขมจากกากถวเหลองทผานความรอนสงเกนไป

1.2 การตรวจสอบโดยใชกลองจลทรรศน ตวอยางกากถวเหลองทจะน ามาตรวจสอบดวยกลองจลทรรศนควรรอนผานตะแกรงเพอ

แยกสวนหยาบและสวนละเอยดออกจากกน จากนนตรวจดลกษณะ และการปลอมปน ซงอาจจะเปนขาวโพด ร าละเอยด หรอกากถวลสงสกดน ามน

1.2.1 ลกษณะของกากถวเหลอง เมอน าตวอยางกากถวเหลองมาตรวจสอบลกษณะทางกายภาพดวยกลองจลทรรศนจะพบลกษณะของสวนประกอบตางๆ ดงน

1) เปลอกถวเหลอง นยมใชเปนแหลงเยอใยในสตวเคยวเออง โดยเปลอกถวเหลองจะมสเหลอง น าตาล เขยวออน และด า เปลอกมลกษณะบางและเปราะสามารถบบใหแตกจากกนได เมอเมลดยงสดเปลอกดานนอกจะมความเปนมนเงา แตดานในสจะซดกวาดานนอก

2) ขวเมลด มลกษณะเปนรปยาวร สเหลอง น าตาล หรอด า และมรองเลกๆ

3) ลกษณะของเนอถวเหลอง มสเหลองจนถงสน าตาลเขม เนอถวคอนขางเรยบ แตถาเปนกากถวเหลองอดน ามนผวจะคอนขางขรขระ เพราะถกแรงบบอดตามกระบวนการอดน ามนออก

1.2.2 การปลอมปนดวยวตถดบอน

1) การปลอมปนดวยขาวโพด สามารถสงเกตไดจากสวนแปงแขงของเมลดขาวโพดทมสเหลองเขม และใสกวาเนอถวเลกนอย และอาจพบสวนเปลอกหรอเยอหมเมลดของเมลดขาวโพดทมลกษณะเปนแผนบางใสปนอยดวย

2) การปลอมปนดวยร าละเอยด หากมร าปะปนมาจะสงเกตเหนสวนของแกลบตดอยในตวอยางกากถวเหลอง

3) การปลอมปนดวยกากถวลสงสกดน ามน จะสงเกตเหนกากถวลสงซงมลกษณะเปนกอนมากกวาเปนแผนแบนเหมอนกากถวเหลอง หรอมสออกแดง หรอชมพเมอปลอมปนดวยกากถวลสง

1.3 การตรวจสอบโดยใชสารทดสอบอยางงาย

1.3.1 การตรวจสอบแปง เปนการตรวจสอบการปลอมปนขาวโพด ร า หรอถวเหลองทงเมลดบด เนองจากวตถดบดงกลาวมสวนของแปงเปนองคประกอบสงประมาณ 60 เปอรเซนต ขณะทกากถวเหลองมไมเกน 30 เปอรเซนต ดงนนจงสามารถใชหลกการเกดปฏกรยาของแปงดวยสารละลายไอโอดน ซงมวธการดงน

76

1) น าตวอยางกากถวเหลองทตองการตรวจสอบประมาณ 1-2 ชอนชา ใสในจานทดสอบ โดยเกลยใหตวอยางกระจายออกสม าเสมอกน

2) หยดสารลายไอโอดนความเขมขน 2.5 เปอรเซนต หรอทงเจอรไอโอดนลงบนตวอยางใหเปยกชม

3) หากตวอยางมการปลอมปนดวยขาวโพด หรอร า จะพบสของวตถดบเปนสด า แตถาปลอมปนดวยกากถวลสงจะไมเหนการเปลยนสของตวอยาง

ภาพท 3.1 การทดสอบการปลอมปนแปงในกากถวเหลองดวยทงเจอรไอโอดน


1.3.2 การตรวจสอบหนฝน เปนการตรวจสอบการปลอมปนหนฝนในกากถวเหลอง เนองจากวตถดบดงกลาวมน าหนกมาก ดงนนจงนยมน ามาปลอมปนเพอเพมน าหนกในกากถวเหลอง ส าหรบการทดสอบการปลอมปนหนฝนจะอาศยหลกการท าปฏกรยาระหวางกรดกบคารบอเนต ซงจะเกดปฏกรยาฟองแกสคารบอนไดออกไซดเกดขน ซงมวธการดงน

1) น าตวอยางกากถวเหลองทตองการตรวจสอบประมาณ 1-2 ชอนชา ใสในจานทดสอบ โดยเกลยใหตวอยางกระจายออกสม าเสมอกน

2) หยดสารลายกรดไฮโดรคลอรคเขมขน 10 เปอรเซนต หรอลงบนตวอยาง 3) หากตวอยางมการปลอมปนดวยหนฝน จะพบฟองแกสคารบอนไดออกไซด

เกดขน แตถาไมมการปลอมปนจะไมเหนการเปลยนสของตวอยาง

ภาพท 3.2 การทดสอบการปลอมปนหนฝนในกากถวเหลองดวยกรดไฮโดรคลอรค


77

2. การตรวจสอบคณภาพของกากเมลดทานตะวน

กากเมลดทานตะวนมทงชนดอดน ามนและสกดน ามน แตชนดอดน ามนสวนใหญเปนสายพนธทมเปลอกฝกสเทาถงด า ซงมสดสวนของเปลอกคอนขางสงเมอเทยบกบสวนเนอเมลด ท าใหมปรมาณโปรตนระดบต า และเยอใยสงกวากากเมลดทานตะวนสเนอ สครม โดยเฉพาะอยางยงกากชนดสกดน ามนดวยสารเคม


เมอมองดวยตาเปลากากเมลดทานตะวนจะมลกษณะหยาบ มสแตกตางกนตงแตเทาขาวจนถงเทาเหลอง ขนกบปรมาณของเปลอกและเนอเมลดทานตะวน

2.2 การตรวจสอบโดยใชกลองจลทรรศน เมอตรวจสอบดวยกลองจลทรรศนจะเหนลายของเปลอกเมลดทานตะวนทมลกษณะ

เฉพาะตว สเปลอกเปนสขาว เทา หรอด า ขนอยกบการแตกของเปลอก สวนของกากเมลดทานตะวนจะมลกษณะเปนกอนสขาว สครม หรอสเหลอง และเปนมนเนองจากมน ามนหลงเหลออย

3. การตรวจสอบคณภาพกากปาลมน ามน

กากปาลมน ามนเปนผลพลอยไดจากโรงงานสกดน ามนปาลม นยมน ามาใชเปนวตถดบส าหรบผลตอาหารสตวเคยวเออง


เมอตรวจสอบดวยตาเปลากากปาลมน ามนจะมสเขมจากน าตาลแกจนถงด า เนอในถกอดตดกบเปลอกเปนสเทา-ด า ถาเปนชนดกะเทาะเปลอกออกแลวจะมองเหนเปนกอนแตหากเปนชนดไมกะเทาะเปลอกจะมลกษณะเปนเสนๆ มากกวาและสจะเขมกวา

4. การตรวจสอบคณภาพของกากเมลดพารา กากเมลดยางพาราเปนผลพลอยไดจากการบบหรอสกดน ามนในเมลดยางพารามทงชนดท

กะเทาะเปลอกและไมกะเทาะเปลอก นยมน ามาใชเปนแหลงโปรตนส าหรบสตวเคยวเออง 4.1 การตรวจสอบดวยประสาทสมผส

เมอตรวจสอบดวยตาเปลากากเมลดยางพาราชนดกะเทาะเปลอกออก จะมลกษณะเปนกอนสเหลองทองคอนไปทางสน าตาลออนๆ บางครงมองดคลายกากถวเหลองชนดอดน ามน แตไมพบลกษณะของเปลอกถวเหลองและไฮลม สวนกากเมลดยางพาราชนดไมกะเทาะเปลอกจะมสน าตาลเขมถงสด า

78

5. การตรวจสอบคณภาพของใบกระถน

ใบกระถนเปนพชตระกลถวทปลกงาย ซงจะพบเหนตนกระถนเจรญเตบโตกระจายอยทวทกพนทในประเทศไทย นบวาเปนพชอาหารสตวทมจ านวนมากในทองถน นยมน ามาเปนอาหารสตว โดยเฉพาะอยางยงสตวเคยวเออง ทงนเนองจากเปนพชทมโปรตนสง นอกจากนยงมแคลเซยมและสารเบตาแคโรทน ซงเปนสารตงตนของวตามนเอและแซนโทฟลล สามารถใชใบกระถนเปนแหลงโปรตนไดทงในรปสด หมก และแหง


5.1.1 ส ใบกระถนปนจะมสแตกตางกน ตงแตสเขยวแก สเหลองจนถงสน าตาล เนองจากระยะเวลาการเกบรกษาทแตกตางกน และสดสวนระหวางใบกบกานทมอยไมเทากน ถามกานนอยใบมากจะมสเขยวปนเหลองออน แตถามกงกานใหญรวมอยมากสของใบกระถนปนจะมสน าตาล

5.1.2 รปรางของใบกระถนปน สวนใบของกระถนปนจะมรปรางเปนแผนสเขยวบางๆ มรปรางแตกตางกนมาก อาจเปนรปหลายเหลยม มมมแหลม ถาบบดจะเปราะและแตกหกงาย แตถาเปนกานใบหรอกงกานจะมลกษณะคลายทอนไม

5.1.3 กลน ใบกระถนทดจะมกลนฉนของใบไมแหง แตหากเกบไวนานกลนฉนของใบไมแหงจะลดลง

6. การตรวจสอบคณภาพของปลาปน

ปลาปนเปนวตถดบแหลงโปรตนทมความส าคญ เพราะเปนแหลงโปรตนทมราคาแพง และนยมใชกนมากโดยเฉพาะอยางยงในสตวไมเคยวเออง การปลอมปนจะท าใหคณภาพของปลาปนลดลง ดงนนจงตอมการตรวจสอบการปลอมปนกอนน ามาใชประกอบสตรอาหารสตว (ส านกงานมาตรฐานสนคา, 2555)


สของปลาปนจะมตงแตสเหลอง สน าตาล สด า ในกรณทมเปลอกหอย กระดองปปะปนอยจะเหนมแผนสขาวๆ ของเปลอกหอย และแผนสสมๆ ของกระดองปกระจายอยทวไป ลกษณะเนอของปลาปนจะเกาะกนอยอยางหลวมๆ ปลาปนทดจะมกลนหอม แตถาท าจากปลาเนาจะมกลนเหมนเนา

นอกจากนปกตปลาปนทดเนอจะฟ นม แตถาเปนปลาปนทมเกลอปะปนอยในปรมาณมากจะพบวาเมอเกบไวระยะหนงแลวมกจบตวเปนกอน สวนปลาปนทมสคอนขางเหลองสมอาจมแกลบกงหรอเปลอกปปะปนมา ส าหรบปลาปนทมสคอนขางคล าอาจจะมขไก ขนไกปน เลอดปน หรอเศษดน และทรายปนอย

6.2 การตรวจสอบโดยใชกลองจลทรรศน 6.2.1 เนอปลา ลกษณะของเนอปลาจะเปนเสนๆ มความนม มสเหลองหรอสน าตาล

79

จนถงด า ขนทบแสง บางครงจะเหนเปนแผนสเหลองซงถาใชคมบใหแตกจะเหนเปนเสนโครงสรางของเนอปลาจะมขอบเรยบ แตถามการปลอมปนดวยขนไกปนจะใสสะทอนแสง เนอขนไกปนจะขรขระ

6.2.2 ตาปลา มลกษณะเปนกอนกลมแขง อาจมสขาวหรอสเหลอง ลกตาปลาทแตกหกจะมรปโคง

6.2.3 เกลดปลา สวนใหญจะเปนแผนบาง โปรงแสงสขาวจนถงใสไมมส มลายเสนละเอยดเปนวงหรอขนานกนอย รปรางไมแนนอน

6.2.4 กางปลา สวนใหญมโครงสรางแบน มสขาวจนถงใสไมมส ยอมใหแสงผาน ถาเปนแกนสนหลงของปลาจะพบวามรอยขอตอกน


6.3.1 การแยกสวนโดยสารละลายเพอตรวจสอบอยางละเอยด อาศยสารละลายแยกสารอนทรย คอ เนอปลา ลกตาปลา เปลอกกง เปลอกป ขนไกปน และส งปลอมปนอนๆ ออกจาก สารอนนทรย คอ เกลดปลา กางปลา กรวดทราย เปลอกหอย ผงเหลก โดยการตรวจสอบขนไกปนสามารถใชสารละลายทมสวนผสมระหวางคลอโรฟอรม 80 มลลลตร กบเฮกเซน 20 มลลลตร ซงขนไกปนทมความเบาจะลอยขนมาดานบนของสารละลาย สวนปลาปนจะจมลงดานลาง

6.3.2 การตรวจสอบการปลอมปนยเรยในปลาปน การปลอมปนในปลาปนนอกจากจะใชวตถดบอาหารสตวชนดอนๆ แลว ยงมการใชสารทมไนโตรเจนหรอโปรตนระดบสง เชน ยเรย ฯลฯ ซงตองมการตรวจสอบดงน

1) เตรยมสารละลายครซอลเรดใหมความเขมขน 0.15 เปอรเซนต โดยน าสารละลายทผสมแลวไปอนเลกนอยเพอใหครซอลเรดละลายไดด

2) น ากระดาษกรอง หรอกระดาษสขาวอนๆ ทมความเหนยวมาชบในสารละลาย ครซอลเรดใหชม แลวผงใหแหงจะไดกระดาษสเหลองสม

3) ตกตวอยางทตองการตรวจสอบประมาณ 1 ชอนชา ลงบนกระดาษ เกลยใหกระจายสม าเสมอ จากนนหยดน ากลนลงบนตวอยางใหเปยกชมทงไวเปนเวลา 5 นาท

4) ถามยเรยปลอมปนในปลาปน ยรเอสจะยอยยเรยไดแอมโมเนย และแอมโมเนยจะท าปฏกรยากบสารครซอลเรดเกดเปนสชมพบานเยนขน

6.3.3 การตรวจสอบการปลอมปนขนไกปนในปลาปน การก าหนดราคาของปลาปนจะพจารณาจากระดบโปรตนในปลาปน ดงนนจงมการน าวตถดบทสามารถเพมโปรตนมาปลอมปน ไดแก ขนไกปน ซงมโปรตนสงประมาณ 80-85 เปอรเซนต แตสตวมความสามารถในการยอยและน าโปรตนของขนไกปนไปใชประโยชนไดนอยเนองจากมเคราตน (keratin) ในปรมาณสง ดงนนจงสามารถใชคณสมบตทางเคมของโปรตนทสามารถท าปฏกรยากบสารเคมบางชนดท าใหเกดสมาใชทดสอบการปลอมปนขนไกปนในปลาปนได โดยมขนตอนการตรวจสอบดงน

80

1) เตรยมสารละลายโซเดยมไฮดรอกไซดความเขมขน 10 เปอรเซนต และสารละลายเลดอะซเตท โดยเลดอะซเตท 5 กรม ละลายในน ากลน 95 มลลลตร จากนนเตมอะซตคแอซด 2

มลลลตร คนใหละลายเขากนแลวเตมสารกลเซอรอล 5 มลลลตร คนใหสารละลายเขากน

2) ตกตวอยางทตองการตรวจสอบประมาณ 1 ชอนชา ลงในจานแกว 2 จาน เกลยตวอยางใหกระจายสม าเสมอทวจาน

3) หยดสารละลายโซเดยมไฮดรอกไซดลงบนตวอยาง ตงทงไวเปนเวลา 10 นาท

4) น าตวอยางปลาปนทหยดสารละลายโซเดยมไฮดรอกไซด จ านวน 1 จาน มาหยดสารละลายเลดอะซเตท จานทเหลอใหหยดดวยน ากลน ตงทงไวทอณหภมหองประมาณ 15 นาท จากนนน าจานแกวทงสองจานไปวางบนกระดาษสขาว ถามขนไกปนปลอมปนอยจะเหนเปนสด า ขณะทถาเปนปลาปนจะมสน าตาล ซงการตรวจสอบนจะใหผลชดเจนกรณมขนไกปนปนมาประมาณ 2

เปอรเซนต แตถามประมาณ 1 เปอรเซนตจะใหผลไมชดเจน

7. การตรวจสอบคณภาพของเนอและกระดกปน

เนอและกระดกปนเปนแหลงโปรตนทนยมน ามาใชในอาหารสตวไมเคยวเออง โดยกอนน าเนอและกระดกปนมาใชในสตรอาหารจะตองมการตรวจสอบคณภาพ และการปลอมปนกอน ซงมรายละเอยดดงน


เนอปนทดควรมสเหลองออกน าตาลเลกนอย หรอสเหลองทอง ไมควรมสน าตาลเขมเกนไปเพราะอาจเกดจากกระบวนการผลตทใชอณหภมสงเกนไป และไมควรมขนสตวตดอยเลย ลกษณะของกลนตองมกลนของไขมนสตวชดเจน

7.2 การตรวจสอบโดยใชกลองจลทรรศน ตวอยางเนอและกระดกปนจะประกอบดวยสวนหยาบและสวนละเอยด โดยสวนหยาบจะ

เปนสวนของกระดกสตว ซงมลกษณะเปนกอนแขงสขาวขนทบ ผวขรขระ มสเหลองของไขมน หรอเศษเนอตดอยบางสวน ส าหรบสวนละเอยดจะเปนสวนของเนอทงหมด แตจะปนเปนกอนเลกๆ และดดซบน ามนมาก อาจมสวนของเอนและเศษเลอดเลกนอย


เนอและกระดกปนมกมการปลอมปนดวยกระดกสตว และเอน ซงสามารถตรวจสอบไดดงน

7.3.1 การตรวจการปลอมปนดวยกระดกสตว สามารถตรวจสอบการปลอมปนโดยใชกรดเกลอทมความเขมขน 50 เปอรเซนต หยดลงบนตวอยางเนอและกระดกปนทบรรจในจานทดสอบ

81

ถามการปลอมปนจะพบฟองอากาศเกดขนชาๆ รอบกระดกสตว และเมอหยดสารละลายแอมโมเนยมโมลบเดตทมความเขมขน 10 เปอรเซนต จะมตะกอนสเหลองเกดขน

7.3.2 การตรวจสอบเอน สามารถท าไดโดยคดแยกชนสวนทสงสยมาทดสอบโดยการหยดดวยกรดอะซตค ซงถาเปนสวนของเอนจะมการออนตวลง และมลกษณะคลายวน

วตถดบอาหารสตวทเปนแหลงโปรตนมความส าคญตอความส าเรจของการเลยงสตวมาก พบวาวตถดบแหลงโปรตนจะมราคาแพงกวาวตถดบประเภทอน ดงนนจงมกมการปลอมปนดวยวตถดบทไมมคณภาพ หรอปลอมปนดวยวตถดบอน ซงสงผลใหคณภาพของโปรตนลดลง ดงนนกอนน าวตถดบอาหารสตวแหลงโปรตนมาใชประกอบสตรอาหารสตวจะตองท าการตรวจสอบคณภาพ ซงในการตรวจสอบคณภาพเบองตนสามารถอาศยหลกการสงเกตลกษณะทางกายภาพภายนอกดวยประสาทสมผส การใชกลองจลทรรศน และการทดสอบโดยสารทดสอบอยางงาย

การตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวแหลงแรธาต วตถดบทเปนแหลงแรธาตมหลายชนด บางชนดมความคลายคลงกน และบางชนดมราคาแพงจนอาจมการปลอมปนดวยวตถดบประเภทเดยวกนแตคณภาพดอยกวา หรอเปนการปลอมปนวตถดบทไมมคณคาทางโภชนะเลย ดงนนกอนการน าวตถดบแหลงแรธาตและวตามนมาใชควรมการตรวจสอบคณภาพกอน โดยมรายละเอยดดงน

1. การตรวจสอบการปลอมปนในกระดกปน

กระดกปนเปนแหลงของแคลเซยมและฟอสฟอรส โดยมแคลเซยมและฟอสฟอรสเปนองคประกอบประมาณ 24 และ 12 เปอรเซนต ตามล าดบ และเนองจากกระดกปนมราคาสงกวาเปลอกหอยมาก จงพบวามการปลอมปนกระดกปนดวยเปลอกหอย ซงเมอน าไปวเคราะหจะพบวามปรมาณของแคลเซยมสงกวาปกต และมฟอสฟอรสลดต าลงมาก นอกจากนยงมการปลอมปนกระดกปนดวยวตถดบอนๆ เชน เปลอกถวลสง แกลบบด ซงขาวโพด

1.1 การตรวจสอบโดยใชประสาทสมผส

ลกษณะของกระดกปนจะมรปรางเปนกอน ผวคอนขางขรขระ ไมเรยบ บางครงพบรพรน สคอนขางขาวขนแตอาจพบวามสเหลองบาง


ตรวจสอบโดยใชกรดเกลอเจอจาง 1:1 หยดลงบนตวอยางกระดกปน ซงจะเกดปฏกรยาเคมเหนมฟองอากาศผดขนมา จากนนท าการหยดสารละลายแอมโมเนยมโมลบเดตตามลงไป 2-3 หยด ถาเปนกระดกปนจะมตะกอนสเหลองทนท แตถาไมใชกระดกปนจะไมมตะกอนสเหลองเกดขน

82

2. การตรวจสอบการปลอมปนในไดแคลเซยมฟอสเฟต

ไดแคลเซยมฟอสเฟตเปนวตถดบอาหารสตวทใหแคลเซยมและฟอสฟอรส ซงมทงชนดทผลตจากกระดกสตวและหน โดยชนดทผลตจากหนจะมราคาถกกวาชนดทผลตจากกระดกสตว พบวา ไดแคลเซยมฟอสเฟตจะมปญหาการปลอมปนดวยหนฝนซงมลกษณะภายนอกและสคลายกบ ไดแคลเซยมฟอสเฟต แตหนฝนจะมเฉพาะแคลเซยม ดงนนจงมผลท าใหไดแคลเซยมฟอสเฟตทมการปลอมปนดวยหนฝนมแคลเซยมสงขนแตมฟอสฟอรสต าลง

2.1 การตรวจสอบโดยใชประสาทสมผส

ไดแคลเซยมฟอสเฟตชนดทผลตจากกระดกสตวจะมลกษณะเปนผงสขาว สวนชนดทท าจากหนจะเปนผงสน าตาลหรอสปนแหง


ตรวจสอบโดยใชกรดเกลอเจอจาง 1:1 หยดลงบนตวอยางทตองการทดสอบ ซงถาเปน ไดแคลเซยมฟอสเฟตทไมมการปลอมปนจะมฟองแกสเกดขน แตลกษณะการเกดฟองจะไมรนแรงเทากบตวอยางทมการปลอมปนดวยหนฝนและเปลอกหอยปน จากนนท าการหยดสารละลายแอมโมเนยมโมลบเดตตามลงไป 2-3 หยด ถามการปลอมปนดวยหนฝนจะมตะกอนสเหลองเกดขนเลกนอย และสของตะกอนจะไมเขมเทาทควร

3. การตรวจสอบเกลอแกง เกลอแกงเปนแหลงของโซเดยมและคลอไรดทถกน ามาผสมในอาหารสตว โดยปกตจะไมพบปญหาการปลอมปน ทงนเนองจากเกลอแกงมราคาถก แตอยางไรกตามกอนน ามาใชในอาหารสตวควรท าการตรวจสอบเพอใหทราบวามการใชเกลอแกงในวตถดบหรออาหารหรอไม และใชในปรมาณมากนอยเพยงใด


ใชสารละลายซลเวอรไนเตรตเขมขน 10 เปอรเซนตหยดลงในวตถดบทสงสยวาเปนเกลอ ซงถาเปนเกลอแกงจะเกดตะกอนขาวขนคลายน านมเปนวงกวางออกทนท

วตถดบทเปนแหลงแรธาตบางชนดมความคลายคลงกนมากจนแทบแยกไมออก บางชนดมราคาถก ขณะทบางชนดมราคาแพง ดงนนจงอาจมการปลอมปนดวยวตถดบประเภทเดยวกนทมคณภาพดอยกวา หรอปลอมปนดวยวตถดบชนดอนๆ ทมคณคาทางโภชนะ ดงนนกอนน าวตถดบแหลงแรธาตไปใชในสตรอาหารจะตองผานการตรวจสอบคณภาพ ซงสามารถตรวจสอบไดโดยการใชประสาทสมผส และการทดสอบดวยสารทดสอบอยางงาย ซงพบวาเปนวธทปฏบตไดงาย และอานผลไดอยางรวดเรว

83

การตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวแหลงวตามน

การตรวจสอบวตามนจะเปนการตรวจสอบเพอยนยนชนดของวตามน และสามารถประเมนระดบของวตามนแบบคราวๆ ซงการตรวจสอบวตามนดวยสารทดสอบอยางงายจะอาศยหลกการเกดส และการเรองแสง โดยกอนการตรวจสอบวตามนในพรมกซควรน าตวอยางมารอนผานตะแกรงขนาด 0.1-0.5 มลลเมตร จากนนน าสวนทผานตะแกรงมาแยกเอาแรธาตออกไป ดวยวธการแยกสวนโดยใชสารละลายคารบอนเททระคลอไรดหรอสารคลอโรฟอรม ส าหรบสวนของวตามนซงมกถกหอหมดวยแปงขาวโพดหรอสารอนทรยอนๆ ตามกระบวนการผลตพมกซจะลอยขนมาดานบน (พนทพา, 2542) จากนนจงน าเอาสวนของวตามนไปตรวจสอบอกครง ซงมรายละเอยดดงน

1. การตรวจสอบวตามนเอ วตามนเอโดยทวไปมกถกหอหมดวยแปงขาวโพด หรอเจลาตน มลกษณะเปนเมดสเหลองออกน าตาล โดยกอนการตรวจสอบตองน าตวอยางมาบดใหละเอยดกอน โดยปรมาณตวอยางทใชตรวจสอบจะขนกบปรมาณของวตามนเอในอาหาร เชน ถาอาหารมความเขมขนของวตามนเอเทากบ 12,000 หนวยสากลตออาหารหนก 1 กโลกรม จะตองใชตวอยางอาหารอยางนอย 1 กรม

1.1 การเตรยมสารเคม ใชผลกของกรดไตรคลอโรอะซตค (trichloroacetic acid) 250 กรม ละลายในน ากลน

25 มลลลตร จะไดสารละลายใสไมมส 1.2 วธการตรวจสอบ

1.2.1 หยดสารละลายทเตรยมไวลงในจานทดสอบประมาณ 5 มลลลตร ใชชอนตกตวอยางทตองการตรวจสอบลงบนสารละลายชาๆ โดยพยายามใหตวอยางกระจายไมเกาะกนหนาเปนกอน

1.2.2 ใชแวนขยายทมก าลง 10 เทา ตรวจสอบอยางรวดเรวกอนทตวอยางจะจมลงไปในสารละลาย โดยหากมวตามนเออยจะเกดสมวงอมฟาเปนรศมลอมรอบเมดวตามนขนอยางรวดเรว และเกดเปนทางยาวสเดยวกนคลายหางนานประมาณ 2-3 นาท ตอมาสจะคล าขนจนเกอบด า สารเคลอบเมดวตามนจะคอยๆ ละลาย และวตามนจะละลายปนกบสารอนๆ ท าใหไมสามารถแยกแยะไดอก

2. การตรวจสอบวตามนบ 1

วตามนบ 1 จะผสมอยในอาหารในรปผงละเอยด ซงสามารถตรวจสอบไดดงน 2.1 การเตรยมสารเคม เตรยมสารละลายโพแทสเซยมเฟอรรกไซยาไนด โดยละลายสารโพแทสเซยมเฟอรรก

ไซยาไนด จ านวน 0.1 กรม และสารโซเดยมไฮดรอกไซดจ านวน 2.5 กรม ในน ากลน และปรบใหไดปรมาตร 100 มลลลตร

84

2.2 วธการตรวจสอบ

ใสตวอยางทตองการตรวจสอบในถวยกระเบองส าหรบระเหยสาร หยดสารสารละลายโพแทสเซยมเฟอรรกไซยาไนดลงบนตวอยาง ซงจะเกดฟองทนทและเมอน าไปสองดวยกลองจลทรรศนจะพบเหนการเรองแสง

3. การตรวจสอบวตามนซ วตามนซในอาหารผสมสามารถท าการตรวจสอบไดโดยการแยกสวนของอาหารดวยสารละลายคารบอนเททระคลอไรด ซงถาอาหารผสมมวตามนซอยในปรมาณทมากกวา 500

มลลกรม/ กโลกรม จะใชตวอยางอาหารเพยง 2-3 กรม แตหากเปนตวอยางทละเอยดทมการรอนผานตะแกรงขนาด 0.10-0.15 มลลเมตร จะใชตวอยางในปรมาณต ากวาน

3.1 การเตรยมสารเคม ใชสารละลายกรดซลเนยส (selenious acid) โดยชงกรดซลนยสจ านวน 2-5 กรม ละลาย

ดวยน ากลน จากนนปรบปรมาตรใหเปน 100 มลลลตร

3.2 วธการตรวจสอบ

3.2.1 น าอาหารผสมปรมาณ 5 กรม ใสลงในบกเกอรทรงสงขนาด 50-100 มลลลตร เตมสารคารบอนเททระคลอไรดลงไปใหทวมตวอยางอาหาร คนตวอยางกบสารละลายใหเขากนและตงทงไวจนกระทงเกดการแยกชน เทเอาสวนทลอยและสารคารบอนเททระคลอไรดออก เหลอไวเฉพาะสวนทจม

3.2.2 ถายเอาสวนทจมใสลงในจานทดสอบและทงไวในตดดควนจนสารละลายระเหยแหงไปจนหมด

3.2.3 หยดสารละลายทเตรยมไวลงในจานทดสอบ จากนนน าไปสองดวยกลองจลทรรศนแบบสเตอรโอทมก าลงขยาย 8-40 เทา จะเกดสแดงถงสแดงออกน าตาล

การตรวจสอบคณภาพของวตามนจะเปนการตรวจหาชนดของวตามน โดยใชสารทดสอบอยางงาย ซงจะอาศยหลกการเกดส และการเรองแสง ทงทสามารถอานผลไดทนทดวยตาเปลา และการสองดวยกลองจลทรรศน ซงมประโยชนในการเรองการยนยนชนดของวตามนกอนจะน ามาใชในการประกอบสตรอาหารสตว

85

สรป

การก าหนดราคาวตถดบอาหารสตวแตละประเภทขนอยกบคณภาพและปรมาณของโภชนะทอยในวตถดบชนดนนๆ เชนวตถดบอาหารสตวแหลงโปรตนทมระดบโปรตนสง มกมราคาซอขายแพงดงนนจงมการปลอมปนเอาวตถดบอาหารสตวประเภทอนๆ ทมราคาถก หรอวตถดบอาหารสตวชนดเดยวกนแตดอยคณภาพมาปลอมปนลงในวตถดบอาหารสตวชนดนนๆ และเมอสตวไดรบอาหารทมสวนผสมของสงปลอมปนจะท าใหแสดงอาการขาดโภชนะ มอตราการเจรญเตบโตและผลผลตลดลง ดงนนกอนน าวตถดบแตละชนดมาใชเลยงสตวตองมการตรวจสอบคณภาพกอน โดยวตถดบแตละชนดมสมบตและวธการตรวจสอบคณภาพทเหมาะสมแตกตางกน ซงมวธการตรวจสอบคณภาพเบองตนทนยม 3 วธ ไดแก การตรวจสอบโดยใชประสาทสมผส การใชกลองจลทรรศน และการใชสารทดสอบหรอสารเคมอยางงาย ซงเปนวธทสะดวกรวดเรว ประหยดงบประมาณ และปลอดภย โดยเฉพาะอยางยงการตรวจสอบดวยวธการใชประสาทสมผส


1. เพราะสาเหตใดการตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวจงมความส าคญ และจ าเปนกอนน าวตถดบนนๆ ไปใชในสตว 2. วตถดบทนยมน ามาปลอมปนในวตถดบอาหารสตวมคณสมบตอยางไร

3. นกศกษาคดวาในการตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวจะตองมการตรวจสอบอะไรบาง 4. จงยกตวอยางชนดของวตถดบหรอสารทน ามาปลอมปนในวตถดบอาหารแหลงพลงงานอยางนอย 3 ชนด

5. จงยกตวอยางชนดของวตถดบหรอสารทน ามาปลอมปนในวตถดบอาหารแหลงโปรตนอยางนอย 3 ชนด

6. จงยกตวอยางชนดของวตถดบหรอสารทน ามาปลอมปนในแรธาตอยางนอย 3 ชนด

7. การตรวจสอบคณภาพวตถดบแหลงวตามนมวตถประสงคเพออะไร และสามารถตรวจสอบไดอยางไร 8. วธการในการตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตวอยางงายมวธใดบาง และวธดงกลาวมจดเดนอยางไร 9. จงยกตวอยางพรอมอธบายหลกการในการตรวจสอบวตถดบอาหารสตวดวยสารทดสอบอยางงายมาอยางนอย 3 ประเภท

10. จงยกตวอยางพรอมอธบายปฏกรยาเคมระหวางสารปลอมปนในวตถดบอาหารสตวกบสารทดสอบมา 3 ชนด

86


กรมปศสตว. (2550). การตรวจสอบคณภาพอาหารสตว. (ออนไลน) สบคนเมอวนท 11 มนาคม 2560 จาก http://gms.oae.go.th/Z_Show.asp?ArticleID=492.

นฤมล อศวเกศมณ. (2549). อาหารและการใหอาหารปลา. มหาวทยาลยราชภฏสงขลา, สงขลา. พนทพา พงษเพยจนทร. (2542). การตรวจสอบวตถดบอาหารสตวดวยกลองจลทรรศน และการ

ควบคมคณภาพ. โอเดยนสโตร, กรงเทพมหานคร. ยงลกษณ มลสาร. (2556). การวเคราะหอาหารสตว. ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย,

กรงเทพมหานคร. สกญญา จตตพรพงษ. (2539). การตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตว. ศนยวจยและฝกอบรม

การเลยงสกรแหงชาต, นครปฐม. ส านกงานมาตรฐานสนคา. (2555). หลกเกณฑและวธการการจดให มการตรวจสอบและ

การตรวจสอบมาตรฐานสนคาปลาปน . (ออนไลน) สบคนเมอวนท 11 มนาคม 2560 จาก http://ocs.dft.go.th/Home/tabid/38/Default.aspx.

FAO. ( 2011) . Quality assurance for animal feed analysis laboratories. FAO Animal

Production and Health Manual No. 14. Rome.

Richardson, C.R. (1996) . Quality control in feed production. Pages 1–5 in Proc. 1996

Mid-South Nutrition Conf., Dallas, TX.

Stark, C.R. and F.T. Jones. (2010). Feed quality control in feed manufacturing. Feed

Stuff. 15: 62-67.

http://ocs.dft.go.th/Home/tabid/38/Default.aspx

แผนการสอนประจ าบทท 4 การแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตว

หวขอเนอหา 1. การแปรรปและปรบปรงคณภาพโดยวธกล

2. การแปรรปและปรบปรงคณภาพโดยใชความรอน

3. การแปรรปและปรบปรงคณภาพโดยวธทางเคม 4. การแปรรปและปรบปรงคณภาพโดยวธทางชวภาพ






1. บอกวธในการแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวได 2. อธบายหลกการและขนตอนในการแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวแตละ

วธได 3. ออกแบบวธและขนตอนในการแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวได 4. วเคราะหจดเดนและขอจ ากดในการแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวแตละ

วธได


1. ชแจงเนอหาประจ าบท และน าเขาสบทเรยนเรองการแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตว

2. ผสอนอธบายเนอหาเรองการแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวตามเอกสารค าสอน

3. บรรยายประกอบการฉายภาพสไลด (โปรแกรม power point) 4. มอบหมายผเรยนใหออกแบบวธ และขนตอนในการแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบ

อาหารสตวในหองเรยน

5. ผเรยนน าเสนอแผนงานในหวขอทมอบหมายหนาชนเรยน


88


8. มอบหมายใหผเรยนด าเนนการแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวตามแผนทเสนอในหองเรยน และก าหนดวนสงงาน และรายงาน

9. มอบหมายใหผเรยนท าแบบฝกหดทายบทประจ าบทท 4 การแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวเปนการบาน และก าหนดวนสง



1. เอกสารค าสอนเรองการแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตว 2. ภาพสไลด (โปรแกรม power point) เรองการแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตว 3. บทความวจยเกยวกบการแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตว 4. ตวอยางวตถดบอาหารสตว 5. อปกรณในการแปรรปและปรบปรงคณภาพอาหารสตว 6. แบบฝกหดทายบทประจ าบทท 4 เรองการแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตว


1. การท ากจกรรมเสรจตามเวลา 2. จากการน าเสนอแผนงานกจกรรมในชนเรยน


89

บทท 4 การแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตว

การแปรรปและการปรบปรงคณภาพอาหารสตวมความส าคญมาก ทงนเนองจากสตวอาจจะไมสามารถใชประโยชนจากวตถดบอาหารสตวบางชนดไดเตมทหากไมผานการแปรรปและปรบปรงคณภาพเสยกอน ซงอาจเปนผลมาจากสมบตทางกายภาพและทางเคมของวตถดบอาหารสตวชนดนนๆ เชน อาหารมขนาดใหญ มความแขง มคณภาพต า และมสารยบยงการใชโภชนะบางอยาง ดงนนหากน าวตถดบอาหารสตวชนดนนๆ มาปรบปรงคณภาพและแปรรปกอนน าไปใชกจะท าใหสตวสามารถใชประโยชนจากอาหารไดมากขน ซงกระบวนการในการแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวสามารถท าไดหลายวธ ซงแตละวธจะมลกษณะและขอเดนทแตกตางกนดงจะกลาวตอไปน

การแปรรปและปรบปรงคณภาพโดยวธกล

เปนการแปรรปและปรบปรงคณภาพอาหารเพอใหอาหารสตวมการเปลยนแปลงคณสมบตโดยวธกล ซงสามารถท าไดหลายวธ ประกอบดวย การส การบด การสบ การบบ การเอกซทรด ซงแตละวธมรายละเอยดดงน 1. การส การส (dehulling) มวตถประสงคในการแยกเปลอกออกจากเมลด ทงนเนองจากสวนของเปลอกทหมเมลดมความแขงมากจนสตวไมสามารถใชประโยชนจากวตถดบนนๆ ได เชน เมลดยางพารา เปนตน นอกจากนในระหวางการสจะเกดการเสยดสจนเกดความรอน ซงสามารถท าลายสารยบยงการใชโภชนะบางอยางได

2. การบดหรอสบ การบด (grinding) หรอสบ (chopping) เปนการลดขนาดของวตถดบอาหารสตวใหมขนาด

เลกลงตามทตองการ พบวาวตถดบอาหารสตวหลายชนดนยมน ามาบดใหละเอยดกอนทจะน าไปผสมในอาหารใหสตวกน เชน สารเสรมธรรมชาต หรอสมนไพร ไดแก เปลอกมงคด สมอไทย กระเทยม เปนตน ทงนเนองจากอาหารทบดจนมขนาดละเอยดสม าเสมอ ซงจะผสมเขากบอาหารไดเปน เนอเดยวกนดกวาอาหารทมขนาดตางกน นอกจากนพบวาการบดและสบวตถดบอาหารสตวสามารถเพมการกนไดและการยอยไดของอาหาร เชน ขาวโพด ขาวเปลอก มนเสน ฯลฯ ส าหรบอาหารหยาบ ไดแก ฟางขาว ตนขาวโพดหลงเกบฝก หญาเนเปยร ฯลฯ จะนยมน ามาสบใหมขนาดชนเลกลงกอนทจะน าไปหมกเพอเพมคณภาพหรอถนอมอาหาร หรอใหสตวกนโดยตรง ซงพบวาการลดขนาดชนอาหารหยาบจะท าใหสตวกนอาหารไดมากขน (Kmicikewycz and Heinrichs, 2015) โดยสตวจะ

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022030214007693#!

90

สามารถกนสวนทเปนล าตนไดเกอบทงหมด ทงนเนองจากการสบจะเปนวธในการลดความฟามของอาหาร และขนาดอาหารทเลกลงจะชวยใหเชอราเขายดเกาะและท าใหผนงของอาหารแตกเปราะไดงายขน (Puggaard et al., 2013) ซงท าใหแบคทเรยเขายอยอาหารไดมประสทธภาพมากขน

ส าหรบขนาดของวตถดบอาหารทบดหรอสบจะตองค านงถงประเภทของสตวทกนอาหาร กลาวคอสตวแตละประเภทมนสยการกนอาหารทมลกษณะตางกน พบวาสตวปกจะชอบอาหารทมขนาดใหญพอเหมาะทจะสามารถจกกนมากกวาอาหารทบดจนละเอยด สกรรน-ขนมความสามารถในการบดเคยวอาหารไดละเอยดกวาสกรเลกและสกรอายมาก ดงนนจงไมตองบดอาหารใหละเอยดมาก ถงแมวาอาหารทบดละเอยดท าใหสกรมปรมาณการกนได และการใชประโยชนจากอาหารไดมากกวาอาหารทบดหยาบ แตอยางไรกตามพบวาอาหารทบดละเอยดจนเปนฝนเมอสมผสกบน าลายจะเกดความเหนยวและอาจตดคอสตวได ส าหรบสตวเคยวเอองพบวาขนาดของอาหารจะแปรผนตรงกบคาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมนโดยหากขนาดของชนอาหารลดลงคาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมนกจะลดลงตามไปดวย ทงนเนองจากจะท าใหระยะเวลาในการเคยวเอองของสตวลดลง ซงสงผลใหการหลงน าลายซงเปนแหลงบฟเฟอรไหลสกระเพาะสตวลดลงไปดวย (Zhao et al., 2009) นอกจากน Montoro et al. (2013) รายงานวาลกโคนมทไดรบหญาแหงสบขนาด 3-4 เซนตเมตร มปรมาณการกนได และการยอยไดสงกวาลกโคนมทไดรบหญาแหงบดละเอยดขนาด 2 มลลเมตร เชนเดยวกนกบโคนมมระยะเวลาในการเคยวเอองลดลงเมอไดรบอาหารผสมส าเรจทมขนาดของอาหารหยาบเทากบ 2 เซนตเมตร ดงแสดงในตารางท 4.1 ซง Yin et al. (2010) รายงานวาอาหารหยาบทมคณสมบตเปนเยอใยทมประสทธภาพ (effective fiber) ควรมขนาด 4-8 เซนตเมตร

3. การแชน า

การน าวตถดบอาหารสตวมาแชน ากอนน าไปใชเลยงสตวมวตถประสงคเพอท าใหอาหารมความชนและมลกษณะออนนม ซงจะท าใหสตวมปรมาณการกนไดและการยอยไดมากขน นอกจากนการแชน ายงสามารถก าจดสารยบยงการใชโภชนะ และโดยเฉพาะอยางยงสารประกอบทไมใชโปรตนทเปนองคประกอบในวตถดบอาหารสตว พบวาแพะทกนกระถนทผานการแชน ามการยอยไดของโภชนะสงกวาแพะทกนกระถนทไมผานการแชน า ทงนเนองจากการแชน าสามารถก าจดสารแทนนนทอยในกระถนได ซงท าใหการยอยไดของโปรตนสงขน (Wina et al., 2005)

91

ตารางท 4.1 ผลของขนาดของอาหารตอการกนได การยอยไดของโภชนะ และสมรรถภาพในการเจรญเตบโตของลกโคนม

ขนาดของอาหารหยาบ SE P-value

3-4 เซนตเมตร 2 มลลเมตร ปรมาณการกนได, กรม/ วน

โปรตน 486.8 466.0 21.25 0.50

เยอใย NDF 587.6 507.6 21.87 0.02

เยอใย ADF 295.1 284.0 11.87 0.52

ความสามารถในการยอยได (เปอรเซนต)

วตถแหง 72.3 69.2 0.68 <0.01

โปรตน 77.4 74.5 0.86 0.03

เยอใย NDF 42.7 35.6 2.11 0.03

เยอใย ADF 40.7 34.0 2.18 0.04

อตราการเจรญเตบโต, กโลกรม/ วน 0.94 0.89 0.03 0.34

ระยะเวลาในการเคยวเออง, 5.88 2.26 0.64 0.94

ทมา: Montoro et al. (2013)

4. การเอกซทรด

การเอกซทรดเปนการท าใหอาหารสกโดยความรอนทเกดจากการอดโดยแรงอดสง และการเสยดสระหวางชนสวนของอาหารเอง หรออาหารกบผนงกระบอกฉดระหวางเคลอนตวออกจากกระบอกอดผานรเปดเลกๆ ซงระบบการเอกซทรดอาหารม 2 ระบบ คอ ระบบเอกซทรดแหง (dry extrusion) คอระบบทไมตองใชไอน าในการปรบสภาพอาหาร ซงความรอนทท าใหอาหารสกเกดจากแรงอดและแรงเสยดสของอาหาร ซงอาจมอณหภมสงถง 140-180 องศาเซลเซยส และระบบเอกซทรดเปยก (wet

extrusion) คอระบบทตองใชไอน าในการปรบสภาพอาหาร โดยระบบนจะอาศยความรอนจากไอน าท าใหอาหารสก และอณหภมของอาหารจะเพมขนประมาณ 103-110 องศาเซลเซยส

อาหารทจะน ามาเอกซทรดจะตองท าการบดใหละเอยดอยางสม าเสมอ ในระบบเอกซทรดแบบแหงอาหารจะถกสงเขากระบอกอดโดยตรง สวนระบบเอกซทรดแบบเปยกอาหารจะเคลอนเขาสกระบอกอดและไดรบการปรบสภาพดวยไอน าทอณหภมประมาณ 95-103 องศาเซลเซยส เปนเวลา 30-40 นาท ซงไอน าจะแทรกซมเขาสอาหารตลอดเวลากอนจะเคลอนเขาสชดอด ซงเมออาหารเคลอนเขาสจานอดดวยแรงดนสงประมาณ 30-40 เทาของแรงดนบรรยากาศ และมอณหภมทเกดจาก

92

แรงเสยดสและแรงอดประมาณ 140-180 องศาเซลเซยส ซงจะท าใหแปงสก และโครงสรางของเซลลในอาหารถกท าลาย และเมออาหารผานรจานอดออกมาความดนและอณหภมจะลดลงอยางรวดเรวท าใหอาหารพองฟขนและอาจมรพรนภายในชนอาหาร และเมออาหารเยนและแขงตวจะมชนตามรปรางตามทออกแบบรอดไว ระยะนอาหารสามารถดดกลบความชนและไขมนทไหลออกมาในชวงอดกลบเขาสเมดของอาหาร อาหารทผานการเอกซทรดพบวาแปงจะสกอยางทวถงกน โปรตนจะสลายตว หรอ denatured เอนไซมไลเปสถกท าลาย ซงสามารถปองกนการยอยไขมนได เยอใยยอยสลายไดมากขน ลดการเกด maillard reaction การท าลายวตามนและกรดอะมโนลดลง การเอกซทรดอาหารจะนยมน ามาใชในการแปรรปอาหารปลา กง แมว สนข และสกรเลก โดยพบวาสกรเลกสามารถใชประโยชนจากอาหารทผานการเอกซทรดไดดกวาอาหารทไมไดเอกซทรด Cheng (2003) รายงานวาสกรทไดรบขาวโพดและกากถวเหลองเอกซทรดมการยอยไดของอนทรยวตถ และไนโตรเจนเพมขน การใชประโยชนของพลงงานทงหมดทอยในอาหารเพมขน และสงผลใหอตราการเจรญเตบโตดขน นอกจากน Peisker (1994) รายงานวาอาหารทผานการเอกซทรดจะชวยใหไขมนมความคงตวมากขน ซงสงผลท าใหสามารถใชไขมนในอาหารไดในระดบทสงขน เพมพลงงานทใชประโยชนได ลดการปนเปอนของจลนทรย และท าใหการยอยไดของเยอใยเพมขน สอดคลองกบ Fancher et al. (1996) ทรายงานวาไกงวงทไดรบอาหารเอกซทรดจะมการเจรญเตบโต และอตราการแลกเนอดขน และไกไขใหผลผลตไขเพมขนเมอไดรบกากถวเหลองเอกซทรด ส าหรบสตวเคยวเอองพบวาการเอกซทรดเปนวธทสามารถเพมประสทธภาพในการใชอาหาร เชน การเอกซทรดเมลดพชทใหน ามน เชน กากถวเหลอง สามารถปรบปรงปรมาณและคณภาพของผลผลตเนอ cattle (Albro et al., 1993) และนม (Scott et al., 1991) แตอยางไรกตามการเอกซทรด ตองจะใชเครองมอทมราคาแพง ดงนนอาจจะศกษาถงความจ าเปนและความคมคาในการผลตสตวประกอบดวย

การแปรรปและปรบปรงคณภาพโดยใชความรอน

การแปรรปโดยใชความรอนสามารถจ าแนกเปนการใชความรอนแหงและความรอนชน ซงมรายละเอยดดงน

1. การท าใหแหง วตถดบอาหารสตวหลายชนด เชน ขาวโพด ขาวฟาง หญาอาหารสตว ถวอาหารสตว เปนตน

จะมปรมาณมากและราคาไมแพงในชวงฤดกาลเกบเกยว ในขณะเดยวกนกมความชนสง ท าใหมระยะเวลาในการเกบรกษาไดไมนาน เพราะจะเกดเชอรา เนาเสยไดงาย ดงนนหากตองการเกบรกษาอาหารสตวไวใชนอกฤดกาลหรอยามขาดแคลนจะตองน ามาผานกระบวนการท าใหแหงเสยกอน ซงวตถดบอาหารสตวทจะสามารถเกบรกษาไดโดยไมเนาเสยจะตองมความชนไมเกน 14 เปอรเซนต

93

(Ensminger et al., 1990) ซงกระบวนการในการลดความชนในวตถตบอาหารสตวสามารถท าไดหลายวธ ซงมรายละเอยดดงน

1.1 การผงแดด การผงแดดเปนวธลดความชนจากวตถดบอาหารสตวทท าไดงายและประหยดทสด แต

อยางไรกตามจะสามารถท าไดดเฉพาะชวงฤดรอนและฤดหนาวเทานน สวนในฤดฝนจะเสยงตอการโดนฝน หรอมระยะเวลาในการผงแดดในชวงสนๆ ท าใหวตถดบอาหารสตวแหงชาและอาจเกดเชอราดงนนในการแกปญหาดงกลาวเกษตรกรสามารถตากในโรงเรอนทสามารถกนฝนไดแลวหมนเกลยกลบวตถดบอาหารสตว จะท าใหแหงเรวขน

1.2 การผงลม

การผงลมเปนการลดความชนในวตถดบอาหารสตวโดยอาศยการระบายอากาศผานวตถดบอาหารสตวอยางทวถง แตวตถดบอาหารทลดความชนดวยวธนจะตองมความชนไมเกน 18-20 เปอรเซนต ดงนนวตถดบอาหารทมความชนสง และลกษณะการเกบอาหารสตวไวเปนกองขนาดใหญจะไมสามารถท าใหแหงโดยวธน

1.3 การอบหรอใหความรอน การลดความชนของวตถดบอาหารสตวโดยวธนจะอาศยหลกการใหความรอนเพอระเหย

ความชนจากวตถดบอาหารสตว พรอมกบการระบายอากาศชนออกจากตอบในอตราทมความสมพนธเหมาะสม กลาวคออตราการลดความชนในวตถดบอาหารสตวจะสมพนธกบอณหภมในตอบและความรอนของการระบายอากาศ ซงเมอเพมอณหภมและการระบายอากาศกจะย งท าใหวตถดบอาหารแหงเรวขน แตอยางไรกตามหากเพมอณหภมในตอบ แตไมเพมการระบายอากาศกจะสงผลใหความชนไมถกระบายออกจากต จะท าใหวตถดบอาหารสตวขนราได นอกจากนการใชอณหภมในการอบทสงเกนไปจะสงผลท าใหคณคาทางโภชนะของอาหารบางอยางสญเสยได โดยเฉพาะอาหารทมความชนสง หากอบโดยใหความรอนทมอณหภมสงเปนระยะเวลานานจะท าใหคณคาทางโภชนะลดลง ดงนนควรอบภายใตอณหภมต าเปนระยะเวลานานจะชวยใหอาหารแหงดและไมสญเสยคณทาทางโภชนะ โดยอณหภมอบแหงทเหมาะสมส าหรบเมลดพนธพชไมเกน 45 องศาเซลเซยส เมลดพชทใชเปนอาหารหรอเพอการคา ไมเกน 50-60 องศาเซลเซยส และเมลดพชเพอใชเปนอาหารส าหรบสตวไมเกน 82 องศาเซลเซยส (สาโรช และเยาวมาลย, 2547) เมอวตถดบอาหารทผานการอบแหงแลวควรมความชนต ากวา 14 เปอรเซนต จะสามารถเกบรกษาไวไดนานโดยไมเสอมคณภาพหรอขนรา แตอยางไรกตามหากความชนสมพทธในอากาศสงกวา 75 เปอรเซนต จะท าใหอาหารดดความชนกลบได ซงเปนสาเหตใหอาหารเสอมคณภาพ ดงนนควรเกบรกษาอาหารทอบแหงดแลวไวในวสดเกบ หรอโรงเกบวตถดบอาหารสตวทสามารถควบคมความชนได

94

2. การตม

การตม (boiling) เปนการแปรรปวตถดบอาหารสตวทเกษตรกรรายยอยนยมปฏบตกนมาก เชน การตมขาว เศษอาหาร เปนตน กอนน ามาใหสกรและโคกน ทงน เ พอชวยในการท าลายเชอจลนทรยทกอโรค และชวยเพมประสทธภาพในการยอยไดของคารโบไฮเดรต และโปรตน แตอยางไรกตามพบวาการแปรรปอาหารดงกลาวจะมการสญเสยโภชนะบางชนด เชน วตามนบ และกรดอะมโนบางตว

และจากประสบการณของผเขยนในการลงพนทเพอด าเนนงานวจยรวมกบกลมวสาหกจชมชนอนรกษและพฒนาควายไทย จงหวดอดรธาน พบวาเกษตรกรจะตมขาวสกทเหลอจากการบรโภคในครวเรอนใหกระบอกนสปดาหละประมาณ 2-3 ครง พบวากระบอทกนขาวตมจะอวนสมบรณ และสขภาพดทกตว

3. การบบหรอการอดแผนอาหารนง เปนการอบอาหารสตวโดยใชความรอนชนจากไอน าทมอณหภมในหมอนงเพมขนถง 95-99

องศาเซลเซยส นานเปนเวลาประมาณ 15-20 นาท โดยแปงทอยในเมลดพชหรอธญพชจะพองตวและสกเปนลกษณะของ gelatinized starch ทอณหภมประมาณ 60-70 องศาเซลเซยส สงผลใหการยอยไดเพมขน จากนนเมลดพชหรอธญพชจะเคลอนยายไปแปรรปตอเนองโดยการบบ (rolled) หรออดใหเปนแผนบาง (flakes) หรอแผนคลน (crimps) ตามทตองการ Yu et al. (1998) รายงานวาโคทไดรบอาหารทประกอบดวยขาวโพดนงอดแผนบางมผลผลตน านมเพมขน และสามารถเพมการยอยไดของโค สงผลใหสมรรถภาพการเจรญเตบโตของโคเพมขน 8-10 เปอรเซนต (González-Vizcarra et al.,

2017)

4. การอบไอน าหรออบภายใตความดน

เปนการแปรรปวตถดบอาหารสตวภายใตความดนสงประมาณ 250 psi เปนเวลาประมาณ 20 วนาท โดยไอน าจะแทรกซมเขาสเมลดธญพชและโครงสรางเยอใยในอาหารอยางสม าเสมอ และเมอเมลดพชถกเคลอนยายออกสบรรยากาศอยางรวดเรว จะท าใหแปงทสกพองและขยายตวเพมขนาดขนอยางรวดเรวจนท าใหเมลดแตก และเปลอกเมลดหลดลอนออก ส าหรบวตถดบอาหารทเปนเยอใยพบวาการอบจะท าใหโครงสรางเยอใยมการแตกตวท าใหจลนทรยสามารถยอยไดงายขน และท าใหการยอยไดของอาหารเพมขน

การแปรรปวตถดบอาหารสตวโดยใชความรอนหากกระท าอยางเหมาะสมทงอณหภม ความชน และชนดของอาหารทแปรรปจะท าใหเกดประโยชนหลายอยาง ไดแก ความรอนท าใหแปงในเมลดธญพชสก ท าใหไขมนแตกตว และโครงสรางเยอใยในอาหารหยาบแตกออกท าใหจลนทรยเขา

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Gonz%26%23x000e1%3Blez-Vizcarra%20VM%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=28728389

95

ยอยไดงาย สงผลใหการยอยไดเพมขน การใชความรอนชวยฆาเชอโรคหรอจลนทรยทอาจท าใหเกดโรคทปนเปอนมากบวตถดบอาหารสตว นอกจากนยงชวยท าลายสารยบยงการใชโภชนะและสารพษบางชนดในอาหาร แตอยางไรกตามถงแมวาการแปรรปอาหารโดยใชความรอนจะชวยใหสตวใชประโยชนจากโภชนะบางชนดไดมากขน แตอยางไรกตามความรอนกสามารถลดการใชประโยชนจากโภชนะบางชนดไดเชนกน ซงการเปลยนแปลงโภชนะในอาหารเมอโดนความรอนมรายละเอยดดงน

คารโบไฮเดรต เมออาหารไดรบความรอนแหงทอณหภมสงมากๆ จะมผลท าใหน าตาลเขารวมปฏกรยาเกดน าตาลไหม (caramelization) ท าใหกลนและรสชาตเปลยนไป และในขณะเดยวกนกเขาท าปฏกรยากบกลมอะมโนอสระของโปรตนโดย maillard reaction ท าใหกรดอะมโนและน าตาลทเขาท าปฏกรยาไมสามารถน าไปใชประโยชนได นอกจากนการใชความรอนเพอแปรรปวตถดบอาหารสตวอาจท าใหแปงแปรสภาพอยในรปทยอยไมได เชน การจดเรยงผลกใหมของอะไมโลส หรอเมดแปงทฝงตวในผนงเซลลซงอยในรปทยอยไมได ดงนนในการแปรรปวตถดบอาหารสตวโดยใชความรอนแหงจะตองระมดระวงการใชอณหภมทสงเกนไป และพบวาการใชความรอนชนจะท าใหเกดคารโบไฮเดรตทยอยไมไดนอยกวาความรอนแหง

โปรตน การใชความรอนทอณหภมสงๆ จะมผลท าใหโปรตน denatured และตกตะกอน ซงสงผลใหอตราการละลายของโปรตนลดลง นอกจากนความรอนยงสามารถท าใหโปรตนซงมฤทธเปนสารยบยงการใชโภชนะสลายตว เชน lectins, trypsin inhibitors และ thiaminase สงผลใหการใชโภชนะทถกยบยงโดยโปรตนเหลานเพมขน พบวาสตวทกนพชตระกลถวทม trypsin inhibitors จะมความตองการกรดอะมโนทมซลเฟอรเปนองคประกอบสงขน แตเมอใหความรอนแกถวจะท าใหการใชประโยชนของกรดอะมโนทมซลเฟอรของสตวมประสทธภาพมากขน

ไขมน การใหความรอนแก ไขมนจะกระตนกระบวนการ chemical oxidation ไดสารประกอบทเปนตวกระตน maillard reaction ท าใหกลนและรสชาตของอาหารเปลยนแปลงไป นอกจากนยงสามารถท าปฏกรยากบโปรตนท าใหโปรตนและไขมนทสตวใชประโยชนไดลดลง อกทงการใชความรอนสงๆ จะท าใหไขมนทไมอมตว isomerise จาก cis เปน trans และ dimerize หรอ polymerize สาย acly ของกรดไขมน (cross-linking) เพมความหนดของอาหาร และกระทบตอการยอย การใชประโยชนไดของโภชนะในอาหาร

ดงนนในการแปรรปวตถดบอาหารสตวจะตองระมดระวงเรองการใชความรอนทมอณหภมสงจนเกนไป และตองคอยควบคมใหเกดความเหมาะสมระหวางการใชอณหภม และความชนส าหรบวตถดบอาหารสตวแตละชนด

96

5. การอดเมด

การอดเมด (pelleting) เปนการแปรรปอาหารโดยการท าใหอาหารเปนกอนหรอเมดแนน โดยการอดผานเขาไปในรของจานอดโดยใชแรงอดทางกายภาพ ซงการอดเมดอาหารมรายละเอยดดงน

5.1 วตถประสงคในการอดเมดอาหาร การอดเมดอาหารสตวมขอดดงน 5.1.1 เพมรสชาตและความนากนของอาหาร 5.1.2 ปองกนการแยกตวของสวนประกอบของอาหาร ท าใหสตวเลอกกนไมได ดงนน

สตวจงไดโภชนะทสมดลในอาหารแตละเมดทกนเขาไป 5.1.3 สามารถจดการงาย เชน การใหอาหารในรางอตโนมตอาหารจะสามารถไหลใน

รางไดสะดวก และสามารถปองการการเกดฝนฟงกระจาย 5.1.4 เพมความหนาแนนของอาหาร ท าใหประหยดพนทในการเกบรกษา 5.1.5 ความรอนและแรงดนขณะอดเมดอาหารสามารถเพมคณคาทางโภชนะของ

วตถดบบางชนด ฆาเชอโรค ท าลายสารยบยงการใชโภชนะ และเพมการยอยไดของโภชนะในอาหาร

5.2 ขนตอนในการอดเมดอาหารสตว การอดเมดอาหารสตวมกรรมวธดงน 5.2.1 การปรบสภาพอาหารกอนอด กอนท าการอดเมดอาหารสวนใหญจะมการปรบ

สภาพดวยไอน ากอน โดยการพนไอน าเขาไปในอาหารพรอมกบการคลกเคลาอาหารตลอดเวลาประมาณ 10-30 วนาท กอนเคลอนเขาสจานอด โดยจะมไอน าเปนแหลงทใหความชนและอณหภมแกอาหาร ในขนตอนนอณหภมจะเพมขนเปน 70-90 องศาเซลเซยส และความชนของอาหารจะเพมขนประมาณ 5 เปอรเซนต

5.2.2 การอดผานรจานอด อาหารจะอดผานรของจานอดโดยแรงอดของลกกลงทมผวเปนรองจบอาหาร (rollers) โดยแรงเสยดสทเกดขนขณะอาหารอดผานรจะท าใหเกดความรอนเพมขน และความชนในอาหารจะชวยใหเกดปฏกรยาทางเคม เชน ท าใหแปงสก ซงจะท าใหมการจบกนเปนเมดของอาหาร ตลอดจนชวยในการหลอลนใหอาหารเคลอนผานรอดไดงายขน และอาหารทผานออกมาจากรทอดเมดจะมอณหภมเพมขนอกประมาณ 5 องศาเซลเซยส ในกรณทมการปรบสภาพอาหารดวยไอน ากอนอด

5.2.3 การปลอยใหอาหารเยนและแหง หลงจากทอาหารผานจานอดออกมาใหมๆ จะยงมความรอน จงตองใชลมเปาใหอาหารเยนลงจนมอณหภมสงกวาอณหภมหองเลกนอย และมความชนสงกวาอาหารกอนการปรบสภาพดวยไอน าเลกนอย หลงจากนนท าการบรรจลงในถงอาหารหลงจากทอาหารอดเมดมอณหภมเยนลงเทากบอณหภมหอง โดยผานตะแกรงรอนเพอแยกผงหรอเมดอาหารทแตกหกกลบไปอดเมดใหมอกรอบ

97

การอดเมดอาหารเปนกรรมวธทตองอาศยเครองมอทมราคาแพง ดงนนเกษตรรายยอยอาจะเขาถงเรองของการอดเมดอาหารสตวเพอใชเองไดยาก แตอยางไรกตามสามารถประยกตหลกการในการอดเมดอาหารมาใชในเครองมอทมการดดแปลงเพอใหสามารถอดเมดอาหารสตวใชเองภายในฟารมได โดยหลกการในการเพมความชนในอาหารสตวสามารถใชตวประสาน เชน กากน าตาล และน า เพอใหอาหารจบตวกนแบบหลวมๆ จากนนจงน าเขาเครองอดเมดอาหารสตว เมออาหารผานจานอดออกมาแลวจะยงคงมความชน ใหน าอาหารไปผงลมใหแหง แลวท าการบรรจลงถงเพอน าไปใชตอไป

(ก) (ข) (ค)

(ง) (จ) (ฉ)

ภาพท 4.1 ขนตอนการอดเมดอาหารสตวใชเองภายในฟารมของเกษตรกรรายยอย

(ก) สวนผสมของอาหารสตวอดเมด

(ข) การผสมอาหารสตวกอนท าการอดเมด

(ค) อาหารผสมเองทพรอมส าหรบน าเขาเครองอดเมด

(ง) การน าอาหารเขาเครองอดเมด

(จ) อาหารอดเมดทผานรอด

(ฉ) อาหารอดเมดทผานการผงลมเรยบรอยเตรยมบรรจถง ทมา: ผเขยน

98

สตวทกนอาหารอดเมดจะไดรบโภชนะทมความสมดลสม าเสมอ ทงนเนองจากสตวไมสามารถเลอกกนได พบวาสตวปกและสกรทกนอาหารอดเมดมอตราการเจรญเตบโตและสมรรถนะในการใหผลผลตสงกวาการกนอาหารผง Dozier et al. (2010) รายงานวาไกเนอทกนอาหารอดเมดมการกนได และน าหนกตว และน าหนกซากสงกวาไกทกนอาหารชนดผง ทงนเนองจากความรอนและแรงอดชวยเพมประสทธภาพในการใชประโยชนของอาหาร นอกจากนพบวาปรมาณเยอใยในอาหารอดเมดลดลงทงนเนองจากอาจจะมการสลายตวจากการอดเมดบางสวน นอกจากน Winowiski (2012) ไดสรปวาเมอใชอาหารอดเมดในระดบสงขนจะสงผลใหการเจรญเตบโตเพมขน ขณะทอตราการแลกเนอลดลง ดงแสดงในภาพท 4.2 ส าหรบสตวเคยวเอองพบวาการอดเมดอาหารสงผลดกบสตวเชนเดยวกบสตวไมเคยวเออง Pi et al. (2005) รายงานวาแพะเนอทไดรบฟางขาวอดเมดในสตรอาหารผสมส าเรจมปรมาณการกนได และการเจรญเตบโตเพมขน รวมทงมประสทธภาพในการใชอาหารและคณภาพซากดขนกวาแพะทกนฟางขาวสบ

ภาพท 4.2 ผลของคณภาพของอาหารอดเมดตอน าหนกตวและอตราการแลกเนอของไกเนอระยะก าลงเจรญเตบโต

ทมา: Winowiski (2012)

https://www.wattagnet.com/authors/1165-tom-winowiski


99

การแปรรปและปรบปรงคณภาพโดยวธทางเคม การแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวโดยวธทางเคมนนสวนใหญมวตถประสงค

เพอลดเยอใย เพมโปรตน และการใชประโยชนของโภชนะในอาหาร ซงนยมในวตถดบอาหารสตวส าหรบสตวเคยวเออง โดยเฉพาะอยางยงแหลงอาหารหยาบ โดยสารเคมทน ามาใชในการปรบปรงคณภาพอาหารมทงในรปของแขง และของเหลว พบวานยมใชแอมโมเนยในการเพมปรมาณโปรตน ซงนยมใชในรปของแขง เชน ยเรย และนยมใชดาง เชน แคลเซยมไฮดรอกไซด โปแทสเซยมไฮดรอกไซด และโซเดยมไฮดรอกไซด ในการลดปรมาณเยอใยในอาหาร

1. การใชแอมโมเนย

การปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวโดยใชแอมโมเนยจะนยมใชในสตวเคยวเออง ซงแอมโมเนยทใชจะอยในรปของแขง เชน ยเรย ซงพบวามการน ายเรยมาประยกตใชเพอปรบปรงคณภาพของวตถดบอาหารสตว โดยน ามาหมกกบอาหารพบวาสามารถเพมคณคาโภชนะไดอยางด โดยเฉพาะอยางยงสามารถเพมโปรตน และลดเยอใย จากตารางท 4.2 แสดงใหเหนวามการศกษาระดบการใชยเรยในระดบตางๆ เพอปรบปรงคณภาพอาหารหยาบหลายชนด

ตารางท 4.2 คณคาทางโภชนะของวตถดบอาหารสตวทปรบปรงดวยยเรย

ทรทเมนต องคประกอบทางเคม, (เปอรเซนตวตถแหง)

อางอง DM CP NDF ADF ADL

กากมน+ยเรย 4% 34.5 9.3 34.9 9.3 - Norrapoke et al. (2017) ชานออย+ยเรย 6% 57.9 10.8 86.7 62.8 4.9 กนยา และคณะ (2555) ชานออย+ยเรย 10% 96.4 10.4 67.6 53.9 10.0 Ahmed et al. (2013) ฟางขาว+ยเรย 3% 51.0 5.4 77.4 54.6 - Gunun et al. (2013) ฟางขาว+ยเรย 5.5% 55.1 7.8 72.0 53.5 - Wanapat et al. (2009) ฟางขาว+ยเรย 5% 52.3 7.6 68.0 41.3 2.8 Polyorach and

Wanapat (2015) ขาวบารเลย+ยเรย 4% 54.8 11.4 - - - Golmahi et al. (2006) เปลอกถวลสง+ยเรย 6% - 10.9 73.6 65.6 23.6 Abdel Hame et al. (2012) ตนขาวโพด+ยเรย 3% 80.5 3.2 69.8 50.6 - Oji et al. (2007) เปลอกขาวโพด+ยเรย 3% 83.7 2.3 58.3 44.7 -

ซงขาวโพด+ยเรย 3% 70.6 4.8 56.1 33.5 -

https://www.researchgate.net/scientific-contributions/2067898423_AA_Abdel_Hame

100

Norrapoke et al. (2017) ศกษาการใชยเรยปรบปรงคณภาพของกากมนส าปะหลง พบวาการหมกกากมนส าปะหลงดวยยเรย 4 เปอรเซนต สามารถเพมโปรตนและลดเยอใยได และเมอศกษาผลผลตแกสในหลอดทดลองพบวากากมนส าปะหลงหมกยเรย 4 เปอรเซนต รวมกบกากน าตาล 4

เปอรเซนต มผลผลตแกส, การยอยสลาย และจ านวนประชากรของแบคทเรยสงทสด นอกจากนยงนยมใชยเรยในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบ Golmahi et al. (2006) พบวายเรยสามารถเพมโปรตนในตนขาวบารเลยจาก 7.7 เปน 11.4 เปอรเซนต และสามารถใชทดแทนตนขาวโพดหมกไดสงถง 50 เปอรเซนต โดยไมสงผลกระทบตอการเจรญเตบโตและสมรรถนะในการใหผลผลตของแกะ

นอกจากน Balgees et al. (2015) พบวาการใชยเรยหมกชานออยสามารถเพมคณคาทางโภชนะ โดยเฉพาะอยางยงสามารถเพมเปอรเซนตโปรตน และยงท าใหการยอยไดของอาหารหยาบเพมขนอกดวย

จากประสบการณในการด าเนนงานวจยในการใชยเรยปรบปรงคณภาพอาหารหยาบส าหรบสตวเคยวเออง โดยใชยเรยหมกฟางในระดบ 3 เปอรเซนต พบวาโปรตนในฟางเพมขนจาก 2.5 เปน 5.4 เปอรเซนต และเมอโคนมเพศผตอนไดรบฟางขาวหมกยเรย 3 เปอรเซนต สงผลใหปรมาณการกนได การยอยได และผลผลตจากกระบวนการหมกมประสทธภาพมากขน ทงนเนองจากการท างานของเอนไซมยรเอสในการยอยยเรยไดผลผลตเปนแอมโมเนย และแอมโมเนยจะมอทธพลตอการเปลยนแปลงของผนงเซลลของอาหาร และเปนการเพมปรมาณไนโตรเจนในอาหาร ท าใหโปรตนในอาหารเพมขนนนเอง ดงแสดงในตารางท 4.3

ตารางท 4.3 ผลของลกษณะทางกายภาพและการหมกยเรยของฟางขาวตอการกนได การยอยได และกระบวนการหมกในกระเพาะรเมนของโคนมเพศผตอน

รายการ ฟางขาว ฟางหมกยเรย

SEM Significance1

ไมสบ สบ ไมสบ สบ U P U*P

การกนไดของฟาง, กโลกรม/ วน 3.6 3.6 4.5 4.6 0.10 ** ns ns

ความสามารถในการยอยได, %

วตถแหง 56.7 56.5 62.4 63.1 1.28 * ns ns

โปรตน 50.9 50.6 67.9 68.4 1.42 ** ns ns

เยอใย NDF 55.8 60.0 65.7 64.7 1.02 * ns ns

เยอใย ADF 51.3 55.6 60.2 60.0 1.26 * ns ns

แอมโมนย-ไนโตรเจน, มล./เดซลตร 14.1 12.4 19.6 22.8 1.50 ** ns ns

กรดโพรพออนค, เปอรเซนต 20.1 20.3 21.5 21.4 0.15 * ns ns

ทมา: Gunun et al. (2013)

101

2. การใชดาง ดางทนยมน ามาใชปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวมหลายชนด ไดแก โซเดยมไฮดรอกไซด

แคลเซยมไฮดรอกไซด เปนตน โดยพบวาอาหารทปรบปรงคณภาพดวยดางจะสามารถลดปรมาณเยอใยในอาหาร ท าใหสตวมปรมาณการกนได และมน าหนกตวเพมขน ทงนเนองจากดางจะท าใหพนธะเอสเทอรในผนงเซลลพช (ลกนน, เฮมเซลลโลส และเซลลโลส) แยกออกจากกน และท าใหโครงสรางของเยอใยขยายตว หรอพองตว (Wanapat et al. 2009) สอดคลองกบรายงานของ Jähn et al. (2002) ทพบวาอาหารทไมไดปรบปรงดวยโซเดยมไฮดรอกไซดจะเหนโครงสรางของเยอใยยดเกาะกนแนนระหวางเพคตน, เฮมเซลลโลส และลกนน ขณะทการอาหารหมกดวยโซเดยมไฮดรอกไซดในระดบ 15-20 เปอรเซนต จะท าใหผลกของเซลลโลสแยกออกมาจากโครงสรางเยอใย ซงท าใหจลนทรยเขาจบยดและยอยไดงายขน (Castañón-Rodríguez et al. 2015) ณฐพงษ และคณะ (2556) รายงานวาชานออยหมกโซเดยมไฮดรอกไซด 4 เปอรเซนต มประสทธภาพในการน ามาใชเปนแหลงอาหารหยาบของโคนมโดยจะท าใหการกนได การยอยได การเจรญเตบโต และประสทธภาพในการใชอาหารดขน ดงแสดงในตารางท 4.4

ตารางท 4.4 สมรรถภาพในการผลตโคนมรนเมอไดรบชานออยหมกโซเดยมไฮดรอกไซดเปน อาหารหยาบในอาหารผสมส าเรจ

ระดบโซเดยมไฮดรอกไซด (เปอรเซนต)

P-value 0 2 4 6

ปรมาณการกนได (กก./ วน) 4.6b 5.0ab 5.3a 4.6b 0.01

อตราการเจรญเตบโต (กก./ วน) 0.46c 0.72b 0.94a 0.82b <0.01

อตราการแลกเนอ 10.1a 6.7b 5.4b 5.6b <0.01

การยอยได, (เปอรเซนต)

วตถแหง 71.5c 73.8c 77.1b 80.9a <0.01

โปรตน 81.1 82.1 83.9 81.9 0.28

เยอใย NDF 68.2b 68.3b 73.2a 72.0a 0.01

เยอใย ADF 65.8b 66.0b 69.3a 71.9a <0.01

หมายเหต: NDF = neutral detergent fiber, ADF = acid detergent fiber

ทมา: ณฐพงษ และคณะ (2556)

102

นอกจากนผเขยนไดมประสบการณในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบส าหรบสตวเคยวเอองโดยการใชยเรยและแคลเซยมไฮดรอกไซด พบวายเรยมประสทธภาพในการเพมโปรตน ขณะทแคลเซยมไฮดรอกไซดมประสทธภาพในการลดเยอใย โดยท าใหผลกของเซลลโลสแยกออกมาจากโครงสรางเยอใย ท าใหสตวมปรมาณการกนได การยอยไดเพมขน ตลอดจนสามารถปรบปรงกระบวนการหมกในกระเพาะรเมนของสตวเคยวเออง (Gunun et al. 2016) ดงแสดงในตารางท 4.5

ตารางท 4.5 ปรมาณการกนได การยอยได และกระบวนการหมกของโคเนอทไดรบชานออยทปรบปรงคณภาพเปนอาหารหยาบ

ทรทเมนต

ฟางขาว ชานออย ชานออย+4%

urea

ชานออย+2% urea

+2% Ca(OH)2 ปรมาณการกนได (กก./ วน) 5.8a 4.1b 5.2a 5.1a

การยอยไดของโภชนะ (เปอรเซนต)

อนทรยวตถ 62.2ab 55.8b 66.5a 63.9ab

โปรตน 53.4b 54.6b 73.2a 62.8ab

เยอใย NDF 48.5b 47.1b 57.4a 65.6a

เยอใย ADF 48.3b 47.8b 59.3a 59.1a

แอมโมนย-ไนโตรเจน, มล./เดซลตร 18.7b 24.6a 26.3a 24.9a

ยเรยในกระแสเลอด, มล./เดซลตร 6.3b 11.3a 15.3a 15.0a

กรดอะซตค, เปอรเซนต 71.3a 71.0a 68.6b 68.6b

กรดโพรพออนค, เปอรเซนต 16.9a 17.6a 19.8b 19.8b

กรดบวทรค, เปอรเซนต 11.4 12.2 11.6 11.6

ประชากรของจลนทรย, เซลล/ มลลลตร

โปรโตซว 3.4 3.6 3.9 3.9

เชอรา 3.1b 3.8b 5.2a 4.8ab

หมายเหต: abอกษรทอยในแถวเดยวกนมความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05) NDF = neutral detergent fiber, ADF = acid detergent fiber

ทมา: Gunun et al. (2016)

103

การแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวโดยวธทางเคมเปนวธทมสามารถน ามาประยกตใชในระบบการเลยงสตวของเกษตรกรรายยอยไดอยางมประสทธภาพ ทงนเนองจากเปนวธทปฏบตไดงายและไมตองใชเครองมอหรออปกรณทมราคาแพง โดยนยมใชยเรยเปนแหลงไนโตรเจน และใชดางในการท าใหผลกของเซลลโลสแยกออกมาจากโครงสรางเยอใย ซงจะชวยใหสตวมปรมาณการกนได การยอยได และใชประโยชนจากอาหารไดเพมขน แตอยางไรกตามการใชสารเคมอาจจะมขอจ ากดในเรองของความกงวลในการตกคางของสารเคมในผลตภณฑสตว

การแปรรปและปรบปรงคณภาพโดยวธทางชวภาพ

ในปจจบนมการน าจลนทรยมาใชในการปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวอยางแพรหลาย ซงจลนทรยทนยมน ามาใช ไดแก ยสต และเชอรา พบวาอาหารทน ามาหมกดวยจลนทรยจะท าใหมโปรตนเพมขน อาหารมความออนนม กลนหอมนากน ท าใหสตวมปรมาณการกนได การยอยไดเพมขน ศภกจ และคณะ (2555) ไดท าการปรบปรงคณภาพกากมนส าปะหลงดวยการหมกยสต (Saccharomyces cerevisiae) เปนเวลา 15 วน พบวาสามารถเพมโปรตนในกากมนส าปะหลงไดถง 25.4 เปอรเซนต และเมอน ากากมนส าปะหลงหมกยสตรวมกบเอนไซมมาทดแทนการใชมนเสนใน สตรอาหารขน ท าใหการกนไดของเยอใย NDF และ ADF เพมขน และไมสงสงผลกระทบในดานลบตอปรมาณการกนได การเจรญเตบโต อตราการแลกเนอ ผลผลตและคณภาพซากของโคเนอพนธลกผสมพนเมอง-แองกส (Pilajun and Wanapat, 2016) นอกจากนพบวาสามารถใชกากมนหมกยสตทดแทนแหลงวตถดบอาหารโปรตน เชน กากถวเหลองไดสงสด 50 เปอรเซนต และทดแทนการใชอาหารขนไดสงสด 46.8 เปอรเซนต ซงท าใหสตวใหผลผลตทดเหมอนกบทเลยงดวยอาหารกลมควบคม (Kampa et al., 2011; ศภชย และคณะ, 2558) นอกจากน Akindahunsi et al. (1999) ไดท าการศกษาการใชเชอรา Rhizopus oryzae มาปรบปรงคณภาพอาหาร พบวาสามารถเพมโปรตนในกากมนส าปะหลงจาก 4.4 เปอรเซนต เปน 8.7 เปอรเซนต สอดคลองกบการศกษาของ Bento et

al. (2014) พบวาการหมกชานออยดวยเชอราสามารถเพมโปรตนหยาบ และลดเยอใยสงผลท าใหปรมาณการยอยไดของอาหารเพมขน เชนเดยวกบ Fazaeli et al. (2009) และ Shrivastava et al. (2012) พบวาการยอยไดของวตถแหง, อนทรยวตถ, โปรตนหยาบ และเยอใยมคาเพมขนในแกะ และแพะทไดรบอาหารหยาบทปรบปรงดวยเชอรา P. Ostreatus ซงผลของการปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวดวยจลนทรยแสดงในตารางท 4.6

104

ตารางท 4.6 ผลของการปรบปรงอาหารดวยจลนทรยตอประสทธภาพในการเจรญเตบโตของสตว

ชนดของจลนทรย การศกษา การกนได การยอยได การเจรญ

เตบโต อางอง

P. Ostreatus

L. edodes

in vitro - -

Bento et al. (2014)

Ganoderma sp. rckk02

goat -

Shrivastava et al. (2012)

Neocallimastix

spp. GR1 and Piromyces spp. WNG-12

20% in TMR

(in vitro) - - Shelke et al. (2009)

L. edodes in vitro - - Okano et al. (2006) A. oryzae, A.

sojae, A. awamori

20% in TMR

(goat) -

Ramli et al. (2005a)

A. sojae ad libitum (goat)

- Ramli et al. (2005b)

S. cerevisiae Dairy cows (25%)

-

ศภกจ และคณะ (2556)

S. cerevisiae Beef cattle (50%) -

Kampa et al.

(2011)

การปรบปรงคณภาพอาหารดวยวธทางชวภาพสามารถเพมประสทธภาพในการใชประโยชนจากอาหารไดอยางด ปลอดภยและเปนมตรแตสงแวดลอม แตอยางไรกตามการประยกตใชวธการปรบปรงคณภาพอาหารดวยวธทางชวภาพในระบบฟารมยงมไมมากนก ทงนเนองจากมขอจ ากดในเรองการควบคมปจจยเรองสงแวดลอม ไดแก การเปลยนแปลงของอณหภม และคาความเปนกรด-ดาง ซงจะท าสงผลกระทบตอกจกรรมของจลนทรย แตอยางไรกตามการศกษาวจยทงในดานชนดของจลนทรย และแนวทางในการน ามาใชในระบบการปฏบตงานจรงในระดบฟารม และอตสาหกรรมการเลยงสตวยงมความจ าเปนอยางมากในการเลยงสตวในอนาคต


105

สรป

การแปรรปและการปรบปรงคณภาพอาหารสตวเปนการปรบเปลยนสมบตทางกายภาพและทางเคมของอาหาร เพอใหอาหารมความนากน และมคณภาพมากขน สงผลใหสตวสามารถใชประโยชนจากอาหารไดดขน สตวมการเจรญเตบโต และใหผลผลตทดมคณภาพตามเปาหมายของ ผเลยงสตว ซงการแปรรปและการปรบปรงคณภาพอาหารสตวสามารถท าไดหลายวธ ไดแก วธกลหรอวธทางกายภาพ เคม และชวภาพ โดยวธทางกายภาพเปนการปรบเปลยนลกษณะทางกายภาพของอาหารโดยการบด สบ การท าใหแหง การเอกทรดซ เปนตน ส าหรบวธทางเคม เปนการทรทอาหารดวยสารเคมชนดตางๆ เพอปรบปรงองคประกอบทางเคมของอาหาร เชน การเพมโปรตนและลดเยอใย ท าใหสตวใชประโยชนจากอาหารไดเพมขน สวนวธทางกายภาพเปนการใชจลนทรย เชน ยสต และเชอรามาปรบปรงคณภาพอาหารท าใหอาหารมคณภาพมากขน แตอยางไรกตามยงมขอจ ากดในการประยกตใชในระบบฟารม การปรบปรงคณภาพของวตถดบอาหารสตวยงตองอาศยการศกษาวจยอยางตอเนองเพอใหไดวธและแนวทางในการปฏบตทงายตอการน าไปใชในระบบฟารมทงเกษตรกรรายยอยและอตสาหกรรมการผลตสตว


1. การแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวสามารถท าไดกวธ มวธอะไรบาง และแตละวธมหลกการอยางไร 2. การแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวโดยวธกลมวธใดบาง 3. จงอธบายขนตอนการแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวโดยวธกลมาอยางนอย 2 วธ 4. การแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวโดยใชความรอนมวธใดบาง 5. จงอธบายขนตอนการแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวโดยใชความรอนมาอยางนอย 2 วธ 6. การแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวโดยวธทางเคมมวธใดบาง 7. จงอธบายขนตอนการแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวโดยวธทางเคมมาอยางนอย 2 วธ 8. การแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวโดยวธทางชวภาพมวธใดบาง 9. จงอธบายขนตอนการแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวโดยวธทางชวภาพมาอยางนอย 2 วธ 10. จงวเคราะหจดเดนและขอจ ากดในการแปรรปและปรบปรงคณภาพวตถดบอาหารสตวในแตละวธ

106


กนยา พลแสน, สทธพงศ อรยะพงศสรรค, วโรจน ภทรจนดา, ภทรภร ทศนพงษ และญาดา พลแสน. (2555). ผลการปรบปรงคณภาพชานออยดวยยเรย และการใชยเรยรวมกบเมลดถวเหลองดบบด ตอคณคาทางโภชนะและการยอยไดโดยวธ in vitro technique. แกนเกษตร. 40

(ฉบบพเศษ 2): 531-535. ณฐพงษ หมอทอง, วโรจน ภทรจนดา, พรชย ลอวลย และศวช สงขศรทวงษ. (2556). การใชโซเดยมไฮ

ดรอกไซดปรบปรงคณภาพชานออยเพอเปนอาหารในโคนมรน. แกนเกษตร. 41(1): 92-95. ศภกจ สนาโท, วโรจน ภทรจนดา, พรชย ลอวลย และงามนจ นนทโส. (2555). การใชกากมน

ส าปะหลงจากการผลตเอทานอลหมกยสต เพอเปนอาหารในโครดนม . แกนเกษตร. 41 (ฉบบพเศษ 1): 87-91.

ศภชย อดชาชน, วรรณา อางทอง, พสย วงศพาณชย และอดม ชยนนท. (2558). ผลของการใชกากมนส าปะหลงหมกยสตทดแทนอาหารขนในสตรอาหาร โคขนพนธกบนทรบรตอสมรรถนะการเจรญเตบโต และลกษณะซาก. แกนเกษตร. 43(ฉบบพเศษ 1): 44-49.

สาโรช คาเจรญ และเยาวมาลย คาเจรญ. (2547). อาหารและการใหอาหารสตวไมเคยวเออง. พมพครงท 2, โรงพมพคลงนานาวทยา, ขอนแกน. 669 หนา.

Abdel Hame, A.A., M.A. Salih and F.E. Seed. ( 2 0 12 ) . Effect of urea treatment on the

chemical composition and rumen degradability of groundnut hull. Pakistan

Journal of Nutrition. 11(12): 1146-1151. Ahmed, M.H. , S.A. Babiker, M.A. Fadel Elseed and A.M. Mohammed. (2013) . Effect of

urea- treatment on nutritive value of sugarcane bagasse. ARPN Journal of

Science and Technology. 3(8): 834-838. Akindahunsi, A.A., G. Oboh and A.A. Oshodi. (1999). Effect of fermenting cassava with

Rhizopusoryzae on the chemical composition of its flour and gari. Rivista Italiana

Delle Sostanze Grasse. 76: 437-440. Albro, J.D., D.W. Weber and T. Delcurto. (1993) . Comparison of whole, raw soybeans,

extruded soybeans, or soybean meal and barley on digestive characteristics and

performance of weaned beef steers consuming mature grass hay. Journal of

Animal Science. 71: 26-32.


https://www.researchgate.net/scientific-contributions/2067922718_MA_Salih

https://www.researchgate.net/scientific-contributions/2067947753_Fedel_EL_Seed

https://www.researchgate.net/journal/1680-5194_Pakistan_Journal_of_Nutrition


https://www.researchgate.net/journal/0035-6808_Rivista_Italiana_Delle_Sostanze_Grasse


107

Balgees, A. , A. Elmnan, A.A. Hemeedan and R. I. Ahmed. (2015). Influence of different

treatments on nutritive values of sugarcane bagasse. Global Journal of Animal

Scientific Research. 2(3): 295. Bento, C.B.P., J.S. da Silva, M.T. Rodrigues, M.C.M. Kasuya and H.C. Mantovani. (2014).

Influence of white- rot fungi on chemical composition and in vitro digestibility

of lignocellulosic agro-industrial residues. African Journal of Microbiology

Research. 8(28): 2724-2732. Castañón-Rodríguez, J.F. , J. Welti-Chanes, A. J. Palacios, B. Torrestiana-Sanchez, J.A.

Ramírez de León, G. Velázquez and M.G. Aguilar-Uscanga. (2015). Influence of

high pressure processing and alkaline treatment on sugarcane bagasse

hydrolysis. Journal of Food. 13(4): 613-620. Cheng, J. (2003) . Extrusion technology and its application in the feed industry. JJih

Annual ASA South-east Asian Feed Technology and Nutrition 'workshop held at

Hanoi, Vietnam from July 281h to August 1", 2003.

Dozier, W.A. III, K.C. Behnke, C.K. Gehring and S.L. Branton. (2010). Effects of feed form

on growth performance and processing yields of broiler chickens during a 42-

day production period. The Journal of Applied Poultry Research. 19(3): 219-226.

Ensminger, M.E., J.E. Oldfield and W.W. Heinemann. (1990). Feeds and nutrition. 2nd ed.

The Ensminger Publ. Co., Clovis, CA. U.S.A. 1544 pp.

Fancher, B., D. Rollins and B. Trimbee. (1996) . Feed processing using the annular gap

expander and its impact on poultry performance. The Journal of Applied

Poultry Research. 5: 386-394.

Fazaeli, H., A. Azizi and M. Amile. (2009). Nutritive value index of treated wheat straw

with Pleurotus fungi fed to sheep. Pakistan Journal of Biological Sciences. 9: 2444-2449.

Golmahi, A., M. Haghighian-Roodsary, A.H. Gholaminia and J. Hill. (2006). The replacement of

maize silage by urea-treated whole crop barley in the diets of Iranian native

sheep. Small Ruminant Research. 64: 67-76.

González-Vizcarra, V.M., A. Plascencia, D. Ramos-Aviña and R.A. Zinn. (2017). Influence

of substituting steam-flaked corn for dry rolled corn on feedlot cattle growth


https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Plascencia%20A%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=28728389

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Ramos-Avi%26%23x000f1%3Ba%20D%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=28728389

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Zinn%20RA%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=28728389

108

performance when cattle are allowed either ad libitum or restricted access to

the finishing diet. Asian-Australasian Journal of Animal Science. Doi: 10.5713/ajas.17.0185.

Gunun, N. , M. Wanapat, P. Gunun, A. Cherdthong, P. Khejornsart and S. Kang. (2016). Effect of treating sugarcane bagasse with urea and calcium hydroxide on feed

intake, digestibility, and rumen fermentation in beef cattle. Tropical Animal

Health and Production. 48: 1123-1128. Gunun, P. , M. Wanapat and N. Anantasook. (2013). Effects of physical forms and urea


nutrient digestibility in dairy steers. Asian-Australasian Journal of Animal Sciences. 26(12): 1689-1697.

Jähn, A. , M. W. Schröder, M. Füting, K. Schenzel and W. Diepenbrock. ( 2002) . Characterization of alkali treated flax fibres by means of FT Raman spectroscopy

and environmental scanning electron microscopy. Spectrochimica Acta Part A. 58: 2271-2279.

Khampa, S. , S. Ittharat and U. Koatdoke. (2011) . Enrichment value of yeast-malate

fermented cassava pulp and cassava hay as protein source replace soybean

meal in concentrate on rumen ecology in crossbred native cattle. Pakistan

Journal of Nutrition. 10(12): 1126-1131. Kmicikewycz, A. D. and A. J. Heinrichs. (2015) . Effect of corn silage particle size and

supplemental hay on rumen pH and feed preference by dairy cows fed high-starch diets. Journal of Dairy Science. 98(1): 373-385.

Montoro, C., E.K. Miller-Cushon, T.J. DeVries and A. Bach. (2013). Effect of physical form

of forage on performance, feeding behavior, and digestibility of Holstein calves.

Journal of Dairy Science. 96(2): 1117-1124.

Norrapoke, T., M. Wanapat, A. Cherdthong, S. Kang, K. Phesatcha and T. Pongjongmit. (2017). Improvement of nutritive value of cassava pulp and in vitro fermentation and

microbial population by urea and molasses supplementation. Journal of

Applied Animal Research. Doi.org/10.1080/09712119.2017.1288630.

Oji, U.I., H.E. Etima and F.C. Okoye. ( 2007) . Effects of urea and aqueous ammonia

treatment on the composition and nutritive value of maize residues. Small

Ruminant Research. 69: 232-236.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5666191/

https://dx.doi.org/10.5713%2Fajas.17.0185

http://ascidatabase.com/author.php?author=Sittisak&last=Khampa

http://ascidatabase.com/author.php?author=Sommas&last=Ittharat

http://ascidatabase.com/author.php?author=Uthai&last=Koatdoke



https://www.sciencedirect.com/science/journal/00220302

https://www.sciencedirect.com/science/journal/00220302/98/1






https://doi.org/10.1080/09712119.2017.1288630

109

Okano, K. , Y. Iida, M. Samusuri, B. Prasetya, T. Usagawa and T. Watanabe. (2006) . Comparison of in vitro digestibility and chemical composition among sugarcane

bagasses treated by four white-rot fungi. Animal Science Journal. 77: 308-313. Peisker, M. (1994). Influence of expansion on feed components. Feed Mix. 2: 26-31.

Pi, Z. K. , Y. M. Wu and J. X. Liu. (2005) . Effect of pretreatment and pelletization on

nutritive value of rice straw-based total mixed ration, and growth performance

and meat quality of growing Boer goats fed on TMR. Small Ruminant Research. 56: 81-88.

Pilajun, R. and M. Wanapat. (2016). Growth performance and carcass characteristics of

feedlot Thai native x Low line Angus crossbred steer fed with fermented cassava

starch residue. Tropical Animal Health and Production. 48: 719-726. Polyorach, S. and M. Wanapat. (2015). Improving the quality of rice straw by urea and

calcium hydroxide on rumen ecology, microbial protein synthesis in beef cattle. Journal of Animal Physiology and Animal Nutrition. 99(3): 449-456.

Puggaard, L. , P. Lund and J. Sehested. (2013) . Effect of feed forage particle size and

dietary urea on excretion of phosphorus in lactating dairy cows. Livestock Science. 158: 50-56.

Ramli, M.N., M. Higashi, Y. Imura, K. Takayama and Y. Nakanishi. (2005b). Growth, feed

efficiency, behaviour, carcass characteristics and meat quality of goats fed

fermented bagasse feed. Asian-Australasian Journal of Animal Sciences. 18 (11): 1594-1599.

Ramli, M.N. , Y. Imura, K. Takayama and Y. Nakanishi. (2005a) . Bioconversion of sugarcane

bagasse with Japanese koji by solid- state fermentation and Its effects on

nutritive value and preference in goats. Asian-Australasian Journal of Animal

Sciences. 18(9): 1279-1284. Scott, T.A., D.K. Combs and R.R. Grummer. (1991) . Effects of roasting, extrusion and

particle size on feeding value of soybeans for dairy cows. Journal of Dairy

Science. 74: 2555-2562.

Shelke, S.K. , A. Chhabra, A.K. Puniya and J.P. Sehgal. (2009) . In vitro degradation of

sugarcane bagasse based ruminant rations using anaerobic fungi. Annals of

Microbiology. 59(3): 415-418.

110

Shrivastava, B. , P. Nandal, A. Sharma, K. K. Jain, Y. P. Khasa, T. K. Das, V. Mani, N. J. Kewalramani, S.S. Kundu and R.C. Kuhad. (2012). Solid state bioconversion of

wheat straw into digestible and nutritive ruminant feed by Ganoderma sp. rckk02. Bioresource Technology. 107: 347-351.

Wanapat, M., S. Polyorach, K. Boonnop, C. Mapato and A. Cherdthong. (2009). Effects

of treating rice straw with urea or urea and calcium hydroxide upon intake,

digestibility, rumen fermentation and milk yield of dairy cows. Livestock Science. 125: 238-243.

Wina, E., B. Tangendjaja and I.W.R. Susana. (2005). Effects of chopping, and soaking in

water, hydrochloric acidic and calcium hydroxide solutions on the nutritional

value of Acacia villosa for goats. Animal Feed Science and Technology 122: 79-92. Winowiski, T. (2012). Selecting the best feed pellet for optimum poultry performance.

[Online]. Available: https://www.wattagnet.com/articles/12251. [September 25,

2016].

Yin, Z., H. Ming, C. ZhiJun and L.S. Li. (2010) . Effects of roughage particle size of TMR

on chewing activity and rumen fermentation in dairy cows. Journal of Dairy

Science. 22(6): 1571-1578.

Yu, P., J.T. Huber, F.A. Santos, J.M. Simas and C.B. Theurer. ( 1 998 ) . Effects of ground,

steam-flaked, and steam-rolled corn grains on performance of lactating cows.


Zhao, X.G. , M. Wang, Z.L. Tan, S.X. Tang, Z.H. Sun, C.S. Zhou and X.F. Han. (2009) . Effects of rice straw particle size on chewing activity, feed intake, rumen

fermentation and digestion in goats. Asian- Australasian Journal of Animal

Sciences. 22: 1256-1266.














https://www.cabdirect.org/cabdirect/search/?q=au%3a%22Zeng+Yin%22

https://www.cabdirect.org/cabdirect/search/?q=au%3a%22He+Ming%22

https://www.cabdirect.org/cabdirect/search/?q=au%3a%22Cao+ZhiJun%22

https://www.cabdirect.org/cabdirect/search/?q=au%3a%22Li+ShengLi%22

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9565881


https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Yu%20P%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=9565881

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Huber%20JT%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=9565881

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Santos%20FA%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=9565881

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Simas%20JM%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=9565881

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Theurer%20CB%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=9565881


แผนการสอนประจ าบทท 5 สารเสรมในอาหารสตวและการใชประโยชน

หวขอเนอหา 1. นยามของสารเสรมในอาหารสตว 2. สารเสรมทจดอยในกลมอาหารหลก

3. สารเสรมทไมจดเปนสารอาหารหลก

4. การใชพชสมนไพรเพอเปนสารเสรมในอาหารสตว 5. สรปประจ าบท





1. บอกความหมายของสารเสรมในอาหารสตวไดอยางถกตอง 2. จ าแนกประเภทของสารเสรมทเตมในอาหารสตวไดอยางถกตอง 3. ยกตวอยางชนดของสารเสรมแตละประเภทพรอมประโยชนไดอยางถกตอง 4. ยกตวอยางสมนไพรพรอมสารออกฤทธทใชเปนสารเสรมในสตวเพอทดแทนยาปฏชวนะได


1. ชแจงเนอหาประจ าบท และน าเขาสบทเรยนเรองสารเสรมในอาหารสตวและการใชประโยชน

2. ผสอนอธบายเนอหาเรอง สารเสรมในอาหารสตวและการใชประโยชนตามเอกสารค าสอน

3. การฉายภาพสไลด (โปรแกรม power point) 4. แบงกลมผเรยนเพอศกษาในหวขอทมอบหมาย




112

8. มอบหมายใหผเรยนท าแบบฝกหดทายบทประจ าบทท 5 เรองสารเสรมในอาหารสตวและการใชประโยชนเปนการบาน และก าหนดวนสง




1. เอกสารค าสอนเรองสารเสรมในอาหารสตวและการใชประโยชน 2. ภาพสไลด (โปรแกรม power point) เรองสารเสรมในอาหารสตวและการใชประโยชน 3. ตวอยางสารเสรมปฏชวนะ

4. ตวอยางสารเสรมสมนไพร

5. บทความวจยเกยวกบการใชสารเสรมในอาหารสตว 6. แบบฝกหดทายบทประจ าบทท 5 เรองสารเสรมในอาหารสตวและการใชประโยชน




113

บทท 5

สารเสรมในอาหารสตวและการใชประโยชน

สารเสรมในอาหารสตวคอสารทเตมลงในอาหารสตวเพอวตถประสงคอยางใดอยางหนง เพอใหเกดประโยชนตอสตว ซงโดยทวไปสารเสรมในอาหารสตวสามารถจ าแนกออกเปน 2 ประเภทใหญๆ คอ สารเสรมทจดอยในกลมอาหารหลก ซงใชเพอปรบปรงคณภาพของผลผลตทไดจากสตว และสารเสรมทไมจดเปนสารอาหารหลก นยมใชเพอวตถประสงคหลายๆ อยาง เชน การตานเชอโรค ถนอมอาหาร ปรงแตงกลนและรสชาตอาหาร เปนตน ซงในการใชสารเสรมแตละชนดในอาหารสตวนน ผเลยงสตวจะตองมความรความเขาใจเกยวกบวธการใช และประโยชนของสารเสรมแตละชนดทงนเพอใหเกดประโยชนสงสดเมอน ามาใชในการผลตสตว

นยามของสารเสรมในอาหารสตว สารเสรมในอาหารสตว หมายถง สารใดๆ ซงอาจเปนสารชนดเดยวกนหรอหลายชนดรวมกน

ทเตมในอาหารสตว เพอวตถประสงคอยางใดอยางหนง โดยสารเสรมในอาหารสตวแบงออกเปน 2

ประเภท ไดแก 1) สารเสรมทจดอยในกลมอาหารหลก เชน กรดอะมโนสงเคราะห แรธาต วตามน เปนตน 2) สารเสรมทไมจดเปนสารอาหารหลก แตใชเพอวตถประสงคเฉพาะ เชน ยาปฏชวนะ ฮอรโมนสงเคราะห เอนไซม ยาถายพยาธ สารประสานอาหารอดเมด สารถนอมคณภาพอาหาร สารปรงแตงกลนและรสชาต สารเคมภณฑตางๆ (AAFCO, 1998)

จากอดตสารเสรมทเปนยาปฏชวนะมการใชอยางแพรหลาย ท งนเนองจากเปนสารเสรมทไดผลดและมประสทธภาพสง แตอยางไรกตามการใชยาปฏชวนะอยางตอเนองจะสงผลตอการดอยา สงผลใหสตวไมสามารถใชยาปฏชวนะนนเพอรกษาอาการปวยของสตวไดอก นอกจากนอาจยงมผล ท าใหสตวเกดอาการแพ และมการตกคางของสารในผลตภณฑสตวตางๆ ซงในปจจบนภาครฐไดจ ากดการใชยาปฏชวนะเพอลดการดอยาของเชอโรค ส าหรบในตางประเทศมการหามใชยาปฏชวนะกลมสารเรงการเจรญเตบโตครงแรกในป ค.ศ. 1986 ในประเทศสวเดน และตอมาในป ค.ศ. 2006 ในสหภาพยโรป ส าหรบในประเทศไทยมการหามใชสารปฏชวนะในไกเนอทเลยงเพอสงออก มการใชเพยงยากนบดและยาถายพยาธในระยะเวลาสนๆ เทานน โดยไดหนมาใชสารทดแทนยาปฏชวนะมากขน เชน สารอนทรย เอนไซม พรไบโอตก สมนไพร เปนตน

สารเสรมในอาหารสตวเปนสารทเตมลงในอาหารเพอวตถประสงคอยางใดอยางหนง ซงสามารถจ าแนกออกเปน 2 ประเภท ไดแก สารเสรมทจดอยในกลมอาหารหลก เปนสารเสรมทเตมลงในอาหารเพอเพมปรมาณสารนนในผลผลตสตว และสารเสรมทไมจดเปนสารอาหารหลก ซ งมวตถประสงคในการใชทแตกตางกนไป เชน เอนไซม ยาถายพยาธ สารกนหน เปนตน

114

สารเสรมทจดอยในกลมอาหารหลก

เปนสารทเตมลงในอาหารสตวเพอวตถประสงคในการปรบปรงคณภาพผลผลตจากสตว โดยจะเปนสารกลมทใหโภชนะทมอยแลวในอาหารสตว ดงนนการใชสารเสรมประเภทดงกลาวในอาหารสตวจงเปนการเพมปรมาณใหอยในระดบทสงกวาความตองการทสตวใหผลผลตสงสด โดยมวตถประสงคเพอเพมคณภาพของผลผลตใหดขน หรอใหมการสะสมของโภชนะในผลตภณฑใหสงขน ซงส ารดงกลาวมทงทเปนแรธาต วตามน และกรดไขมน เปนตน

1. แรธาต สารเสรมทเปนแรธาตนยมเตมลงในอาหารสตวเพอเพมปรมาณแรธาตชนดนนๆ ในผลผลต

สตว เพอตอบสนองความตองการของผบรโภคทนยมบรโภค ซงประกอบดวยแรธาตตอไปน 1.1 โครเมยม โครเมยมเปนแรธาตทมความส าคญตอการพฒนาของรางกายและการเจรญเตบโต เพราะ

เปนโคแฟคเตอรทเกยวกบปฏกรยา (metabolic pathway) ทควบคมการใชน าตาลกลโคส โปรตน และไขมน โดยโครเมยมทเสรมในอาหารจะเปนสารประกอบอนทรย เชน โครเมยมพโคลเนท (chromium picolinate) โดยพบวาการเสรมโครเมยมในอาหารสกรรน-ขนจะท าใหมคณภาพซากด ทงนเนองจากกลามเนอตอบสนองตอฮอรโมนอนซลนมากขน สารอาหารจงเขาสกลามเนอไดดขน

1.2 ซลเนยม ซลเนยมเปนแรธาตทส าคญตอรางกาย โดยรางกายของมนษยมความตองการซลเนยมถง

55 ไมโครกรม/ วน พบวาปกตจะนยมเสรมซลเนยมลงไปในอาหารสตว เพอใหผลผลตของสตว เชน ไข มปรมาณซลเนยมเพมขน Bennett and Cheng (2010) ไดท าเสรมซลเนยมในอาหารไกไขทระดบ 1.0, 2.4 และ 5.1 ไมโครกรม พบวาปรมาณซลเนยมในไขมปรมาณสงขนเมอเพมระดบการเสรมซลเนยมในอาหารมากขน นอกจากน Gajčević et al. (2016) รายงานวาไกไขทไดรบอาหารทเสรมซลเนยมในระดบ 0.4 พพเอม มปรมาณซลเนยมในไขแดงและอลบมนสงขน (ตารางท 5.1) และมอายการเกบรกษายาวนานขนกวาไกทไดรบอาหารทเสรมซลเนยมในระดบ 0.2 พพเอม

ตารางท 5.1 ปรมาณซลเนยมในไขแดงและอลบมน

ซลเนยม 0.2 พพเอม ซลเนยม0.4 พพเอม SEM

จ านวนตวอยาง 6 6

อลบมน, นาโนกรม/ กรม 31.5b 345.0a 17.7

ไขแดง, นาโนกรม/ กรม 584.8b 779.5a 34.2

ทมา: Gajčević et al. (2016)

115

ภาพท 5.1 ผลของการเสรมซลเนยมในอาหารไกไขตอคาฮอกยนตของไขทมอายการเกบรกษายาวนานขน

ทมา: Gajčević et al. (2016)

2. วตามน

สารเสรมทเปนวตามนนยมเตมลงในอาหารสตวเพอวตถประสงคในการเพมปรมาณวตามนชนดนนๆ ในผลผลตสตว เชน เนอ นม เปนตน โดยวตามนทนยมเตมในอาหารสตวมรายละเอยดดงน

2.1 วตามนด การเสรมวตามนดใหสงกวาปกตท าใหระดบแคลเซยมในเนอสงขน เนอมความนมและฉ า

สเขม และท าใหคา drip loss ของเนอลดลง อยางไรกตามการเสรมวตามนดในระดบสงจะท าใหการกนอาหารและผลผลตของสตวลดลงเพราะเกดความเปนพษจากวตามนด จงไมนยมเสรมวตามนดในระดบสง

2.2 วตามนเอและเบตาแคโรทน เปนวตามนทเกยวของกบระบบภมคมกนในตวสตว และเปนสารปองกนการเกดอนมล

อสระ (anti-oxidant) การเสรมวตามนเอ นยมมากในโคขนทตองการเนอคณภาพด เพราะท าใหเนอม marbling สงขน และเนอมสแดงสด โดยพบวาวตามนเอควบคมการแสดงออกของยนทเกยวของกบ growth hormone นอกจากนพบวาการเสรมเบตาแคโรทนทระดบ 400 มลลกรม/ วน สามารถเพมผลผลตน านมโคไดประมาณ 6-11 เปอรเซนต (Aréchiga et al., 1998) อยางไรกตามการเสรมวตามนเอทสงมากเกนไปจะขดขวางการใชประโยชนไดของวตามนอ

116

2.3 วตามนอ วตามนเอเปนสารตานอนมลอสระทมประสทธภาพสง ดงนนวตามนอจงมผลตอคณภาพเนอ

และผลผลตของสตวอยางชดเจนมาก โดยการเสรมวตามนอจะท าใหเนอมสแดงสด เนอมคา drip loss

ลดลง และเนอมอายการเกบยาวนานขน นอกจากนพบวาวตามนอยงมบทบาทในการลดความเสยงในการเกดโรคเตานมอกเสบในโคนม ทงนเนองจากวตามนอเปนสารตานอนมลอสระอนมลอสระและปกปองการเกดปฏกรยาระหวางไขมนกบออกซเจนภายในรางกาย (Yang et al., 2011)

2.4 กรดโฟลก เปนวตามนทละลายไดในน า การน ามาใชในอาหารสตวจะเสรมในรปโฟเลต ปกตนยมเสรมใน

อาหารไกไขเพอใหไขมโฟเลตสงขน ส าหรบสตวเคยวเอองพบวาการเสรมกรดโฟลกในโคนมสงผลใหผลผลตน านม ปรมาณโปรตนในน านม และปรมาณโฟเลตในน านมโคเพมขน (Graulet et al., 2007) ดงแสดงในภาพท 5.2

ภาพท 5.2 ผลของการเสรมกรดโฟลกและวตามนบ12ตอผลผลตน านมโค

เมอ ---x--- คอ ไมเสรมวตามน

x คอ เสรมกรดโฟลก 2.5 กรม/ วน

---▪--- คอ เสรมวตามนบ12 0.5 กรม/ วน

▪ คอ เสรมกรดโฟลก 2.5 กรม/ วน + วตามนบ12 0.5 กรม/ วน

ทมา: Graulet et al. (2007)

117

3. ไขมน

สารเสรมทเปนไขมนนยมเตมลงในอาหารสตวเพอวตถประสงคในการเพมปรมาณไขมนในผลผลตสตว ซงชนดของไขมนทเตมในอาหารมรายละเอยดดงน

3.1 กรดไขมนทไมอมตว

กรดไขมนทไมอมตวมหลายชนดขนกบปจจยตางๆ เชน จ านวนพนธะค จ านวนคารบอน และต าแหนงของพนธะค เปนตน การเสรมกรดไขมนทไมอมตวในอาหารสตวกระเพาะเดยวนยมเสรมกรดไขมนกลมโอเมกา3 ในรปของน ามนตบปลาซงจะท าใหไดไขทมไขมนชนดนเพมขน

3.2 Conjugated linoleic acid (CLA) ซงการเสรม CLA ในรป cis-9, tran-11 มผลดตอรางกายหลายอยาง เชน ลดความเสยง

ของการเกดโรคมะเรง โรคหวใจ ความดนโลหตสง หรอลดไขมนสะสมรางกาย ซงโดยปกตสามารถผลตไดในเซลลของสตวเคยวเออง แตไมสามารถผลตไดดวยเอนไซมในสตวไมเคยวเออง ดงนนการเสรม CLA ในสตวไมเคยวเอองสามารถลดการสะสมไขมนในรางกาย แตอยางไรกตามการเสรม CLA กมผลท าใหปรมาณการกนไดและผลผลตลดลง สารเสรมทจดอยในกลมอาหารหลกเปนสารทนยมเตมลงในอาหารสตวเพอวตถประสงคในการเพมคณภาพผลผลตของสตวใหดขน โดยการเพมปรมาณสารนนใหอยในระดบทสงกวาปรมาณความตองการทสตวใหผลผลตสงสด ซงสารดงกลาวมทงทเปนแรธาต วตามน และกรดไขมน เปนตน

แตอยางไรกตามในการเตมสารเสรมดงกลาวลงในอาหารสตวจะตองระมดระวงไมใหใชในปรมาณสงเกนไป ทงนเนองจากจะสงผลกระทบตอการใชโภชนะประเภทอน และเปนพษตอสตวได

สารเสรมทไมจดเปนสารอาหารหลก

สารเสรมกลมนเปนสารเสรมทเตมในอาหารสตวเพอวตถประสงคเฉพาะหลายๆ อยาง เชน เพอตานเชอโรค เพมประสทธภาพในการใชอาหาร ดดซบสารพษ ถนอมคณภาพอาหาร สารปรงแตงกลนและรสชาต เปนตน ซงมรายละเอยดดงน

1. กรดอนทรย วตถประสงคในการเตมกรดอนทรยในอาหารสตวเพอชวยรกษาคณภาพของอาหารสตว และปองกนการเกดเชอรา ไดแก กรดโพรพออนค กรดเบนโซอก นอกจากนยงมกรดชนดอนๆ ทใชในอาหารสตว เชน กรดซตค กรดแลคตค กรดมาลค กรดฟอรมค เปนตน โดยกรดอนทรยแตละชนดจะมความสามารถในการยบยงการเจรญของเชอจลนทรยทแตกตางกน ดงนนในบางครงจงมการใช กรดอนทรยหลายชนดมาผสมรวมกนเพอใหสามารถออกฤทธตอตานเชอหลายชนดไดดขน นอกจากนพบวากรดอนทรยยงมคณสมบตชวยเพมการยอยของโปรตนในอาหาร ทงนเนองจากกรดไฮโดรคลอรคจากกระเพาะอาหารอาจถกจบกบอาหาร ท าใหไฮโดรเจนไอออน (H+) มไม

118

เพยงพอตอการกระตนการท างานของเปปซโนเจนเพอใหเปลยนเปนเอนไซมเปปซน ดงนนการเตมกรดอนทรยในอาหารโดยเฉพาะอาหารสตวเลกจะชวยปรบสภาพระบบทางเดนอาหารใหเหมาะตอการท างานของเอนไซม และชวยควบคมสมดลของจลนทรยในระบบทางเดนอาหาร โดยกรดอนทรยท าใหล าไสมความเปนกรดออนๆ ซงเหมาะกบกลมของจลนทรยทเปนประโยชน เชน แบคทเรยกลมแลคตค สงผลใหการยอยอาหารมประสทธภาพมากขน นอกจากนความเปนกรดในทางเดนอาหารเนองจากการเตมกรดอนทรยยงท าใหไมเหมาะตอการเจรญของเชอรา ซงปกตจะเจรญไดด ในชวง pH

4.5-5.5

2. พรไบโอตค พรไบโอตคเปนอาหารทมความจ าเพาะตอการเจรญของจลนทรยทเปนประโยชน และลดปรมาณจลนทรยทใหโทษ ซงพรไบโอตคมกเปนคารโบไฮเดรตสายสน หรอโอลโกแซคคาไรด เชน แลคทโลส ฟรกโตโอลโกแซคคาไรด กาแลคโตโอลโกแซคคาไรด แมนโนโอลโกแซคคาไรด เปนตน ฟรกโตโอลโกแซคคาไรดเปนโอลโกแซคคาไรดของน าตาลฟรกโตสทไมถกยอย พบในพชหลายชนด เชน ขาวสาล ขาวบาเลย หอม กระเทยม และแกนตะวน ฟรกโตโอลโกแซคคาไรดมความจ าเพาะตอการเพมจ านวนของจลนทรยทเปนประโยชน ชวยระบายทอง เพมการดดซมของแรธาต ลดการยอยโปรตนทล าไสใหญ ยบยงการสงเคราะหไขมนทตบ ท าใหระดบคอเลสเตอรอลในกระแสเลอดลดลง

แมนโนโอลโกแซคคาไรด เปนโอลโกแซคคาไรดทไดจากผนงเซลลของยสต โดยมน าตาลแมนโนสเปนองคประกอบ มความคงตวสงไมถกยอยดวยกรดหรอดาง แตจะถกยอยโดยเอนไซมจากแบคทเรยแกรมบวก และสามารถถกใชเปนแหลงคารบอนและฟอสเฟตของจลนทรยได คณสมบตของแมนโน -โอลโกแซคคาไรดอาจผนแปรตามสายพนธของยสตทผลต นอกจากนแมนโนโอลโกแซคคาไรดสามารถจบกบแบคทเรยทกอโรค ซงสามารถปองกนการสรางถนฐานทล าไส เพมความสงของวลลสในล าไส ท าใหการดดซมอาหารมประสทธภาพมากขน นอกจากนยงชวยกระตนการท างานของระบบภมคมกน อกทงยงมคณสมบตดดซบสารพษจากเชอราทอยในอาหารไดอกดวย

ซงกลไกการท างานของพรไบโอตคคอจะไปกระตนการเจรญและการท างานของจลนทรยทเปนประโยชนดวยการแกงแยงเพอขจดออก โดยพรไบโอตคเปนแหลงคารบอนทจ าเพาะตอจลนทรยทเปนประโยชน แตจะไมสามารถถกใชโดยจลนทรยกลมทกอโทษได นอกจากนการทพรไบโอตคจบกบเชอจลนทรยทใหโทษจะมผลท าใหจลนทรยดงกลาวไมสามารถยดเกาะกบเยอบผนงล าไส และจะถกขบออกไป สงผลใหจ านวนจลนทรยทเปนโทษลดลง นอกจากนพรไบโอตคยงมคณสมบตในการกระตนภมคมกน โดยการท าปฏกรยากบ protein reception บนผนงเซลลสรางภมคมกนของเยอบผนงล าไส อกทงยงเพมจ านวนของเซลล goblet ซงเปนเซลลสรางเยอเมอกของผนงล าไสเลก จงสามารถชวยปองกนการตดเชอภายในล าไสได

119

3. โปรไบโอตค

โปรไบโอตคเปนผลตภณฑทประกอบดวยจลนทรยทมชวตชนดทไมกอใหเกดโรค เมอสตวไดรบโปรไบโอตคจะสามารถปรบปรงอตราการเจรญเตบโต และประสทธภาพการใชอาหาร ตลอดทงท าใหสตวมสขภาพทดขน ทงนเนองจากเมอสตวไดรบโปรไบโอตคเข าไปจะเปนการเพมจ านวนจลนทรยทเปนประโยชน ซงจลนทรยดงกลาวจะเพมจ านวนและเกาะตวทผนงทางเดนอาหาร ท าใหจลนทรยชนดทท าใหเกดโรคทสตวไดรบภายหลงมการเจรญเตบโตและเกาะทผนงล าไสยากขน

ยกตวอยางเชน กลมของโปรไบโอตคทเปน lactic acid bacteria จะสรางกรดอนทรย เชน lactic

acid, acetic acid และ hydrogen peroxide (H2O2) ซงท าใหคาความเปนกรด-ดางในล าไสลดลง ซงสภาวะดงกลาวจะไมมความเหมาะสมกบการคงตวหรอการเพมจ านวนของจลนทรยทท าใหเกดโรค นอกจากนโปรไบโอตคทเปนแบคทเรยบางชนด เชน Lactobacilli จะสราง lactase และ amylase

สวนโปรไบโอตคทเปนยสตจะสรางเอนไซม amylase, lipase และ protease ท าใหรางกายไดรบเอนไซมมากยงขนท าใหประสทธภาพในการยอยอาหารเพมขน อกทงจลนทรยทเปนโปรไบโอตคบางชนดสามารถสรางวตามนบ ท าใหการเจรญเตบโตขอสตวดขน ทงนเนองจากจะเกยวของกบการสรางกรดอะมโนและโปรตน และมความเกยวของกบการสรางระบบประสาทสวนกลาง แตอยางไรกตามโปรไบโอตคจะมความคงตวต าในสภาวะอณหภมและความดนทเกดขนระหวางกระบวนการผลตอาหาร ดงนนในการน าโปรไบโอตคมาใชในอาหารสตวจะตองพจารณาถงประเดนดงกลาวดวยเชนกน

4. สารแตงกลน

สารแตงกลนเปนสารทเตมลงในอาหารเพอเพมความนากนของอาหาร สารแตงกลนในอาหารมหลายชนด เชน กลนนม กลนวานลลา กลนราสเบอรร เปนตน นอกจากสารแตงกลนแลวยงมสารทใหความหวาน เชน แซคคารน และทาลน เปนตน การใชสารแตงกลนจะท าใหสตวกนอาหารไดมากขน ในสตวไมเคยวเอองทนยมใชสารแตงกลนคอลกสกรหลงหยานม ทมกกนอาหารลดลงเมอเปลยนจากการกนนมแมมาเปนอาหารสกรอนบาล ซงสกรจะเกดความเครยดทถกพรากจากแมมาอย ในสภาพแวดลอมใหม ส าหรบสารแตงกลนทใชในสตวเคยวเอองสวนใหญจะเปนกากน าตาล ซงเปนแหลงพลงงานทใหรสหวาน และหอมกลนน าตาล ท าใหอาหารมความนากน และสามารถลดความเปนฝนของอาหารไดอกดวย

5. สารลดกลนในมล

สารเสรมทใชในการลดกลนสวนใหญจะเปนสารทลดการปลดปลอยแอมโมเนยซงเกดจากเอนไซม urease ซงสารทนยมใชมหลายชนด เชน sarsaponin ซงเปนสารทสามารถยบยงการท างาน

120

ของเอนไซม urease ท าใหการผลตแอมโมเนยลดลง นอกจากนสารกลมโปรไบโอตคกสามารถลดการปลดปลอยแอมโมเนยไดเชนกน และยงพบวามสารกลมอนๆ เชน สารอะลมโนซลเกตซงมความสามารถในการจบแอมโมเนยทเกดจากกระบวนการ deamination ของโปรตนในระหวางการยอยในระบบทางเดนอาหาร และยงสามารถใชดดจบสารพษทปนเปอนมากบวตถดบอาหารสตวไดเชนกน

6. เอนไซม

การเสรมเอนไซมในอาหารมวตถประสงคเพอเพมประสทธภาพในการยอยไดของอาหาร ท าใหสตวใชประโยชนจากอาหารไดมากขน นยมใชในกรณทรางกายสตวมขอจ ากดในการผลตเอนไซม บางชนด เชน ระยะลกสตวทมระบบทางเดนอาหารยงพฒนาไมเตมท หรอการเสรมเอนไซมบางชนดทรางกายไมสามารถผลตได เชน เอนไซมยอยเยอใยในสตวไมเคยวเออง Raza et al. (2009) รายงานวาไกเนอทไดรบการเสรมเอนไซมยอยเยอใยมสมรรถภาพการเจรญเตบโตดกวากลมทไมมการเสรมเอนไซม โดยพบวาไกเนอมปรมาณการกนได น าหนกตว และอตราการเจรญเตบโตเพมขน ขณะทมคาอตราการแลกเนอลดลงเมอไดรบการเสรมเอนไซม (Ghobadi and Karimi, 2012) ดงแสดงในภาพท 5.3 หรอการเสรมเอนไซมบางชนดเพอเพมประสทธภาพในการท างานของเอนไซมทรางกายผลตอยแลว เชน การเสรมเอนไซมยอยเยอใยในสตวเคยวเอองทมการใชอาหารเยอใยในระดบสง เปนตน Peters

et al. (2015) รายงานวาโคนมทไดรบอาหารผสมส าเรจทเสรมเอนไซมยอยเยอใยมปรมาณการกนได และผลผลตนมสงขน เมอเปรยบเทยบกบกลมทไมเสรมเอนไซมยอยเยอใย (ภาพท 5.4) นอกจากน ยงมการเสรมเอนไซมไฟเตสในสตวไมเคยวเออง ซงเปนเอนไซมทสตวสงเคราะหไมได เพอเพมประสทธภาพในการใชประโยชนของฟอสฟอรส และสารอาหารอนๆ ทจบอยกบไฟเตท

ภาพท 5.3 ผลของการเสรมเอนไซมยอยเยอใยในอาหารอตราการแลกเนอของไกเนอ

ทมา: Ghobadi and Karimi (2012)

121

ภาพท 5.4 ผลของการเสรมเอนไซมยอยเยอใยในอาหารผสมส าเรจตอปรมาณการกนได และผลผลตน านมของโคนม

ทมา: Peters et al. (2015)

7. สารกนหน

การหนเปนการเกดปฏกรยาออกซเดชนของกรดไขมนไมอมตว หรอโมเลกลของไตรกลเซอไรด ทอยในลพดกบออกซเจน ไดสารทเรยกวา free radical หรอ peroxide ท าใหอาหารมกลนหน เมอสตวกนอาหารทมกลนหนเขาไปจะเหนยวน าใหไขมนทเปนองคประกอบในรางกายสตวเกดปฏกรยาตอเปนลกโซ (free radical chain reaction) ท าใหเปนอนตรายตอรางกาย โดยปจจยทท าใหเกดการหน ไดแก ความชน อณหภม แสงสวาง และแรธาตตางๆ สารกนหนคอสารทปองกนหรอลดการเกดความหนในอาหารทมการใชกรดไขมนทไมอมตวเปนสวนประกอบ โดยสารกนหนจะเปนตวใหไฮโดรเจนกบอนมลอสระเพอปองกนการเกดการหน แตอยางไรกตามการหนจะไมเกดกบไขมนทอยในวตถดบทคงสภาพทงเมลด เชน เมลดถวเหลอง เมลดขาวโพด เนองจากจะมสารปองกนการหนตามธรรมชาตทอยภายในเมลด แตเมอน าวตถดบอาหารสตวดงกลาวมาผานกระบวนการบด หรอสกดน ามนจะท าใหเกดการหนไดงาย ซงกลไกการเกดการหนจะมอย 3

ขนตอน ดงน ขนท 1 ขนตอนเรมตน (initation) ขนตอนนจะมสารบางชนดเปนตวเรง (catalyst) ใหเกดอนมลอสระ เชน เหลก ทองแดง และนกเกล RH + O2 Free radical (เชน Rº, ROº, ROOº, OHº)

ขนท 2 ขนเพมจ านวนตอเนอง (propagation) เปนขนตอนทออกซเจนเขากบกบอนมลอสระ เกดเปน peroxide และ peroxide มผลท าใหเกดปฏกรยาตอเนองกบกรดไขมนตอไปเรอยๆ

Rº + O2 ROº

ROOº + RH Rº + ROOH

122

ขนท 3 ขนสนสดปฏกรยา (termination) เปนปฏกรยาทอนมลอสระจบกนเอง (polymerized

fatty acid) ไดเปนสารทไมเปนอนมลอสระ (non-radical product) ROOº + ROOº ROOR + O2

Rº + ROOº ROOH

การเสรมสารกนหนลงไปในอาหารจะชวยชะลอการเกดปฏกรยาการหน โดยสารกนหนจะไปจบกบอนมลอสระ (ROOº, ROº, Rº) เพอยบยงการเกดปฏกรยาตอเนอง โดยสารกนหนจะใหไฮโดรเจนอะตอม (H) กบอนมลอสระเกดเปน ROOH, ROH และ RH ดงสมการ

ROOº + AH ROOH + Aº หรอ

ROº + AH ROH + Aº หรอ

Rº + AH RH + Aº

โดย Aº จะมความคงตวและไมท าใหเกดปฏกรยาตอเนอง และ Aº อาจเปลยนเปนสารประกอบ ทคงตว ดงสมการ

Aº + Aº 2A หรอ

ROOº + Aº ROOA

สารกนหนมทงทพบในธรรมชาตและสารสงเคราะห โดยสารกนหนทพบในธรรมชาต ไดแก วตามนอ และซลเนยม สวนสารกนหนสงเคราะห ไดแก B.H.T. (butylhydroxy toluin) B.H.A.

(butylhydroxy anisole) และ etoxiquin ซงตามระเบยบขอบงคบเกยวกบพระราชบญญตควบคมอาหารสตว ป 2525 ก าหนดวาสามารถใช B.H.T. และ B.H.A. ในอาหารสตวไดไมกน 0.05 เปอรเซนต และใช etoxiquin ไดไมเกน 0.015 เปอรเซนต

8. สารเรงเนอแดง สารเรงเนอแดงทใชหลายชนดไมอนญาตใหใชเพราะกงวลตอการตกคางในผลตภณฑ และอาจท าใหอาหารไมมความปลอดภย เชน ß-agonists ซงประกอบดวยกลม ractopamine-HCl,

zilpaterol, cimaterol, clenbuterol และ salbutamol ซงสารเหลานมอทธพลตอการท างานของฮอรโมนตางๆ ในรางกาย โดยมผลตอการสงสญญาณไปทกระบวนเมทาบอลซม ใหเพมการสงเคราะหโปรตนในกลามเนอ แตอยางไรกตามสารดงกลาวมผลกระตนการท างานของระบบทางเดนอาหารและหวใจสงขน ดงนนการใชสารเรงเนอแดงจงมผลกระทบกบสกรเปนอยางมาก เนองจากท าใหสกรเกดความเครยดไดงาย เนอมคณภาพต า หรอตายไดงายระหวางกระบวนการขนสง

123

9. สารส การใชสารสในอาหารนยมเสรมในสตวปก โดยเฉพาะไกไข นกกระทาไข เปนตน เนองจากมงหวงผลทจะท าใหไขแดงมสเหลอง-สม เพอดงดดความสนใจตอผบรโภคไข นอกจากนแลวสวนอนๆของรางกายกสามารถสะสมสารสไดเชนกน เชน ผวหนง แขง เทา และจงอยปาก ซงสารสทใชในอาหารสตวมทงเปนสารสงเคราะห และสารธรรมชาตทมอยในวตถดบอาหารสตว โดยสารสงเคราะหจะมความคงตวมากกวาสารทอยตามธรรมชาต สารสทนยมใชคอ carotenoids ซงเปนสารทไมสามารถละลายน าได แตสามารถละลายในไขมน ประกอบดวย isoprene unit จะใหสารสเหลอง สมวง และสแดง โดยทวไปมอยหลายชนด เชน xanthophyll, zeaxanthin, canthaxanthin และ ß-

apo-carotenoic acid

10. สารจบสารพษ

สารพษจากเชอราสวนใหญเปนสารจ าพวก secondary metabolites ทเรยกวา mycotoxin

ซงจะปนเปอนในวตถดบอาหารสตว โดยเมอสตวไดรบอาหารทมสารพษดงกลาวเขาไปจะแสดงอาการเปนพษแบบเฉยบพลนหรอตองใชระยะเวลาชวงหนงในการแสดงพษออกมา สารพษทพบไดแก alflatoxin, fumonisin, ochratoxin, dexynivalenol, T-2 toxin และ zearalenone โดยสารทน ามาใชจบสารพษมหลายกลม ไดแก silicate products เปนสารทมองคประกอบของซลกอน ออกซเจน และธาตโลหะแบงออกเปน 2 แบบ คอ phyllosilicates มลกษณะเปน silicate sheet

ไดแก clay พวก montmorillonite, bentonite, smectite และ sepiolite และ tectosilicate

โดยสารตางๆ เหลานจะท าหนาทดดซบสารพษเพอขบออกนอกรางกาย และลดอนตรายทเกดขนกบสตว โดยสารจบสารพษจะใชไดผลมากทสดใน alflatoxin ซงมประสทธภาพในการจบสารพษมากถง 90 เปอรเซนต ส าหรบสารพษอนๆ จะมประสทธภาพประมาณ 70-85 เปอรเซนต

สารเสรมทไมจดเปนสารอาหารหลกเปนสารเสรมทนยมเตมในอาหารสตวเพอวตถประสงคเฉพาะหลายๆ ประการ เชน เพอตานเชอโรค เพมประสทธภาพในการใชอาหาร ถนอมคณภาพอาหาร ดดซบสารพษ สารปรงแตงกลนและรสชาต เปนตน ซงเปนสารทไมใหโภชนะตอสตว สารเสรมบางประเภทไดจากแหลงธรรมชาต แตสวนใหญพบวาเปนสารเสรมสงเคราะห ดงนนในการใชสารเสรมประเภทนในสตวจะตองค านงถงขอหาม ปรมาณทใช และสารตกคางในผลตภณฑสตวดวย

124

การใชพชสมนไพรเพอเปนสารเสรมในอาหารสตว การผลตสตวในปจจบนผเลยงสตวนยมเตมสารเคมหรอยาปฏชวนะเพอตานการเพมจ านวนหรอการมชวตของจลชพทจะท าใหเกดโรคขนในรางกายของสตว สามารถปองกนไมใหสตวเลยงปวยเปนโรค และมการเจรญเตบโตทดกวาการเลยงสตวตามสภาพธรรมชาต แตอยางไรกตามพบวาการใชยาปฏชวนะจะสงผลท าใหผลตภณฑจากสตวมการตรวจพบสงตกคางจากยาตานจลชพหรอยาปฏชวนะ ท าใหผบรโภคทรบประทานเนอสตวไดรบสงตกคางและมผลตอสขภาพ โดยพบวาท าอนตรายกบสขภาพรางกาย และกอใหเกดโรค เชน ความดนโลหตสง ตบวาย ไตวาย นอกจากนเปนสาเหตหนงของการเกดมะเรงในมนษย (วศษย, 2550) ปจจบนมการศกษาการใชพชสมนไพร เพอใชทดแทนการใชยาปฏชวนะ เพอแกปญหาการตกคางสารเคมหรอยาในผลตภณฑสตวโดยพบวาพชสมนไพร ทสามารถน ามาใชในการผลตสตวมหลายชนด ซงแบงตามวตถประสงคในการน ามาใชไดดงน

1. การใชสมนไพรเพอก าจดพยาธและจลชพ

ปจจบนมการใชสมนไพรหลากหลายชนดในการก าจดพยาธในทางเดนอาหารของสตว เชน เปลอกสะเดา ใบขเหลก ใบมะละกอ ผลมะเกลอ ใบแกว เปลอกตนทบทม เมดมะขาม เมลดเลบมอนาง และดอกมะเฟอง ฯลฯ ทงนพบวาเปลอกสะเดามสารอะซาดแรดตน (Azadirachtin) ทสามารถใชในการก าจดพยาธตวกลมในระบบทางเดนอาหารของแพะไดอยางมประสทธภาพ (สมนก, 2553) ลกมาน (2558) พบวามะเกลอมสารทออกฤทธในการฆาพยาธคอ diospyroldi glucoside เปนสารในกลม naphthalene ซงมฤทธในการฆาพยาธหลายชนด เชน พยาธปากขอ พยาธตวตด พยาธเสนดาย และพยาธตวกลม แตอยางไรกตาม สดารตน (2557) กลาววามะเกลอมสารทเปนพษตอประสาทตา หากไดรบในปรมาณมากจะท าใหเกดอาการอกเสบของเรตนาไดภายหลงจากการไดรบสารชนดเขาไป 1-2 วน ซงเปนผลใหการมองเหนของไกแยลงจนไมสามารถมองเหน เนองจากประสาทตาอกเสบเปนเวลานานจนท าใหประสาทตาฝอ แตอยางไรกตาม รงสรรค และคณะ (2524) ไดศกษาพษของมะเกลอตอกระตาย โดยท าการเจาะเลอดและท าการน าลกนยนตา ประสาทออพตก สมอง ตบ ไต หวใจ มามและล าไสมาตรวจทางพยาธวทยา พบวาไมมความผดปกตของอวยวะสงตรวจจากพษของมะเกลอ

นอกจากนยงมสารเพคตนและกม ซงท าใหเกดเมอกคลายแปงเปยกมสรรพคณในการขบพยาธไสเดอน และพยาธเสนดาย อกทงพบวาภายในแกนของมะหาดมสาร 2, 4, 3',5' tetrahydroxystilbene ซงออกฤทธเปนยาฆาพยาธตวตดและพยาธไสเดอน นอกจากนยงมการน ามะขามมาใชในการก าจดพยาธในสตว ซงในของเนอมะขามมรสเปรยวเนองจากมสารจ าพวกกรดอนทรยหลายชนด เชน กรดทารค กรดซตรก กรดมาลค เชนเดยวกนกบ อตชาต และคณะ (2556) พบวาเมลดมะขามมประสทธภาพในการก าจดพยาธตวกลมในระบบทางเดนอาหารของแพะ เมอเทยบกบยาถายพยาธ Ivermectin ทงนเนองจากในเมลดมะขามมสาร tannin ซงเปนสารประกอบโพลฟนอลคทมคณสมบตในการยบยงการเจรญเตบโตของพยาธตวกลมในระบบทางเดนอาหารของสตว และมการใชลกหมากทมสาร alkaloid

125

เชน acrecalin, arecaline, guvacin และสารแทนนน มฤทธชวยในการถายพยาธ (พรรณ , 2537) วารณ (2547) ไดศกษาผลของการน าใบฝรง เพอรกษาอาการทองรวงในลกโคนม แทนการใชยาปฎชวนะทงนเนองจากใบฝรงมสารส าคญทมคณสมบตในการรกษาโรคในระบบทางเดนอาหารและตอตาน เชอแบคทเรยหลายชนดเชน Staphylococcus, Shigella, Salmonella, Bacillus, E. coli, Clostridium

และ Pseudomonas ไดด วไลพร และคณะ (2547) ศกษาผลของสารสกดผกคราดหวแหวน มาใชจมหวนมในแมโคหลงรดนมเปรยบเทยบกบการใชน ายาจมหวนมชอการคา พบวาสารสกดผกคราดหวแหวนสามารถท าใหคาโซมาตกเซลลในน านมลดลงเฉลย 2.19 (x105) เซลลตอมลลลตร มากไปกวานน ชยเดช และคณะ (2547) พบวาการน าสารสกดจากเปลอกมงคด สามารถลดการเจรญของเชอแบคทเรยแกรมบวก ทเปนสาเหตของการเกดโรคเตานมอกเสบในโคนมไดอยางมประสทธภาพ

การใชสมนไพรในการก าจดพยาธในสตวกระเพาะเดยวมหลากหลายชนด Anantaphruti et

al. (2009) รายงานวาสมนไพรทไดจากการสกดจากแกนมะหาด สามารถใชเปนยาถายพยาธตวตดไดด Kheirabadi et al. (2014) ไดศกษาผลของสารสกดจาก Artemisia sieberi (GEASS) และโมเนนซน ตอปรมาณโอโอซสตของพยาธทท าใหไกเกดโรคบดพบวาการเสรมสารสกดจาก Artemisia sieberi

(GEASS) และโมเนนซนในไกทไดรบเชอโรคบด สามารถลดจ านวนโอโอซสตของพยาธได อยางมประสทธภาพ ดงแสดงในตารางท 5.2

ตารางท 5.2 ผลของการใชสารสกดของ Artemisia sieberi (GEASS) และโมเนนซนตอปรมาณโอโอซสตของพยาธทท าใหไกเกดโรคบด

วน กลม

ไกทไมมเชอบด GEAS โมนนซน ไกทไดรบเชอบด

5 0a 20,233 ± 1068cd 11,000 ± 3894d 47,000 ± 5759b

6 0a 198,333 ± 30,300cd 316,733 ± 20,330d 232066 ± 10,954b

7 0a 71,466 ± 2829c 39,733 ± 1943d 202,666 ± 7846b

8 0a 20,666 ± 330c 1866 ± 556d 40,933 ± 3363b

9 0a 11,200 ± 1186c 1200 ± 648ad 20,266 ± 2778b

10 0a 2733 ± 499c 333 ± 236ad 5033 ± 425b

11 0a 1150 ± 412c 0ad 2400 ± 848b

ทมา: Kheirabadi et al. (2014)

126

2. การใชสมนไพรเพอปรบปรงการเจรญเตบโตของสตว

จ ารส และคณะ (2551) ศกษาผลของการใชสมนไพรปวกหาดเปรยบเทยบกบการใชยาถายพยาธตอการเจรญเตบโตของไกระยะแรกเกด - 4 สปดาห พบวาไกกลมทไดรบสมนไพรปวกหาดปรมาณ 1

กรม/ น าหนกตวไก 1 กโลกรม มการเจรญเตบโตสงกวากลมทใชยาถายพยาธ นอกจากน Rathinam

et al. (2014) ศกษาผลของการเสรมสมนไพร Sericea Lespedeza SL. ตอประสทธภาพในการผลตไกพบวาการเสรมสมนไพร Sericea Lespedeza SL. สามารถปรบปรงอตราการแลกเนอของไกได มากไปกวานน Kheirabadi et al. (2014) พบวาการเสรมสารสกด Artemisia sieberi และโมเนนซนในไกทมอายระหวาง 21-42 วน สามารถปรบปรงอตราการแลกเปลยนอาหารเปนเนอได นอกจากน วชพงศ (2556) ท าการเสรมใบยอผงในสตรอาหารของโคนมเพอเพมประสทธภาพในการชวยยอยอาหารของโคนม นอกจากน หนงนช (2557) ไดศกษาปรมาณการกนไดของอาหารหยาบของแมแพะพนธซาเนนทมการเสรมบอระเพดในระดบ 100 กรม/ ตว/ วน เปรยบเทยบกบแมแพะกลมทไมไดท าการเสรมบอระเพด (กลมควบคม) พบวาแมแพะกลมทเสรมบอระเพดสดมปรมาณการกนไดสงกวาแมแพะกลมควบคมแตไมมความแตกตางกนทางสถต (P>0.05) ขณะท มนส (2553) รายงานวาบอระเพดเปนสมนไพรทสามารถชวยใหสตวกนอาหารไดเพมขน ทงนเนองจากบอระเพดมสารรสขมคอ Columbin และ Picroretoside ซงมคณสมบตชวยในการขบน ายอย และท าใหมการเจรญอาหาร (จนทนา และคณะ, 2539) ขณะท หนงนช (2558) พบวาแพะทไดรบการเสรมบอระเพดสดในระดบ 50 กรม/ ตว/ วน มอตราการเจรญเตบโตตอวนสงกวาลกแพะกลมทไมไดรบบอระเพดอยางมนยส าคญยงทางสถตท (P<0.01) ดงแสดงในตารางท 5.3

ตารางท 5.3 ผลของการเสรมบอระเพดสดตอปรมาณการกนได อตราการเจรญเตบโตตอวนของแพะพนธซาเนน

กลมควบคม เสรมบอระเพด P-value อางอง ปรมาณการกนไดของอาหารหยาบ, กโลกรม/ วน

4.73 + 0.23 5.70 + 0.25 ns หนงนช (2557)

อตราการเจรญเตบโต, กโลกรม/ วน 0.070 + 0.037 0.162 + 0.052 ** หนงนช (2558)

หมายเหต: กลมควบคม คอ กลมทไมไดรบการเสรมบอระเพด, กลมเสรมบอระเพด คอ กลมทไดรบการเสรมบอระเพดทระดบ 100 กรม/ ตว/ วน ในแมแพะ และระดบ 50 กรม/ ตว/ วน ในลกแพะ ns คอ มความแตกตางอยางไมมนยส าคญทางสถต (P>0.05), ** คอ แตกตางอยางมนยส าคญยงทางสถต (P<0.01)

127

จากประสบการณในการด าเนนงานวจยเกยวกบการใชภมปญญาทองถนในการใชสมนไพรเพอการผลตกระบอปลกโดยการใชบอระเพด พบวาเกษตรกรนยมใชบอระเพดเปนสารเสรมเพอกระตนการกนได โดยการน าบอระเพดมาสบเปนทอนแลวใหสตวกนโดยตรง หรอน ามาทบแลวน าไปแชในน าดมใหสตวกน พบวากระบอจะกนอาหารไดมากขน ไมเลอกกนอาหาร สงผลใหกระบออวน และมรางกายแขงแรงสมบรณ

3. การใชสมนไพรเพอปรบปรงกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน

สมนไพรทใชส าหรบปรบปรงกระบวนการหมกในกระเพาะรเมนสวนใหญจะอาศยการท างานของสารประกอบเชงซอนทมอยในพชนนๆ ซงมหลายชนดและแตละชนดมรายละเอยดดงน

3.1 แทนนน

ปจจบนมการใชสารประกอบทไดจากพชเพอใชในการปรบปรงกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน และลดแกสเมทเธนเปนจ านวนมาก ซงสารประกอบจากพชทมการศกษาวจยไดแก คอนเดนสแทนนน (condensed tannin: CT) โดยจะพบไดในพชตระกลถวในเขตรอน ซงสารประกอบดงกลาวมความสามารถในการยบยงการเจรญเตบโตจลนทรยกลมทสงเคราะหแกสเมทเธน โดยจะมทงผลยงยงโดยตรงตอ methanogens หรอมผลทางออมตอการยบยงการเจรญเตบโตของโปรโตซว

ทงนเนองจาก CT มน าหนกโมเลกลต าและมสายพนธะของไฮโดรเจนมาก ดงนนจงสามารถแทรกซมเขาสเซลลของจลนทรย และเขายบยงการท างานเอนไซมในเซลล การวจยในสตวทดลองโดยใชพชโดยตรงหรอสารสกด CT จากพช เชน Lotus corniculatus, Lotus pedunculatus และ Acacia

mearnsiir พบวาสามารถลดการผลตแกสเมทเธนในแกะหรอแพะมากกวา 30 เปอรเซนต โดยไมมผลกระทบตอการยอยได สวนการเสรม CT จาก Terminalia chebula โดยการสกดดวยเมทานอล

ในการศกษาในขวดทดลอง พบวาสามารถลดการผลตแกสเมทเธนมากถง 90 เปอรเซนต (Patra et

al., 2011) ในขณะท Pellikaan et al. (2011) พบวาการผลตแกสเมทเธนจะลดลงมากทสดเมอม การเสรม CT จาก Valonea และ Myrabolan เปนผลท าใหมไฮโดรเจนอสระส าหรบใชในการสงเคราะหกรดโพรพออนคมากขน จากการศกษาของ Suharti et al. (2011) พบวาการเสรม Sapindus mukorossi ท าใหกรดโพรพออนคพมขน แตอยางไรกตาม Ngamsaeng et al. (2006)

พบวาแทนนนไมมผลตอการเปลยนแปลงของกรดไขมนทระเหยได นอกจากนการเสรม Sapindus

mukorossi ยงมผลท าใหความเขมขนของแอมโมเนยไนโตรเจนมคาลดลง (Kamra et al., 2006)

เนองจากผลของการจบกนของโปรตนและคอนเดนสแทนนน สงผลท าใหมโปรตนไหลผานมากขน

(Makkar, 2003)

128

3.2 ซาโปนน

ซาโปนน (saponin, SP) เปนสารกลม glycosides ทพบในพชเขตรอนหลายชนด เปนสารประกอบเชงซอนมผลโดยตรงตอจลนทรยทสงเคราะหแกสเมทเธน และมผลตอการยบยงการเจรญเตบโตของโปรโตซว นอกจากนยงสามารถลดการยอยสลายโปรตน และเพมการสงเคราะหจลนทรยโปรตนในกระเพาะรเมนของสตวเคยวเออง Anantasook et al. (2013) รายงานวาการเสรม Samanea saman ทมซาโปนนเปนองคประกอบในโครดนมสามารถเพมปรมาณกรดโพรพออนค ขณะเดยวกนท าใหกรดอะซตค สดสวนของอะซตคตอโพรพออนค แกสเมทเธน จ านวนประชากรของโปรโตซว และ methanogens ลดลง สอดคลองกบการศกษาของ Pilajun and Wanapat (2011) ทศกษาผลของการเสรมเปลอกมงคดทมซาโปนนเปนองคประกอบในปรมาณสงท าใหปรมาณกรดไขมนทระเหยไดทงหมดและกรดโพรพออนคมคาเพมขน นอกจากนการศกษาของ Poungchompu et al.

(2009) ทไดท าการเสรมซาโปนนทสกดดวยเอทานอลจากเมลดของมะเกลอ (S. mukorossi) พบวาสามารถทจะลดการผลตแกสเมทเธน ตลอดจนยบยงจ านวนของโปรโตซวได

3.3 น ามนหอมระเหย

น ามนหอมระเหยมความสามารถในการยบยงการท างานของจลนทรย โดยจะมลกษณะเปนการยบยงแบบจ าเพาะเจาะจงตอกลมจลนทรย โดยจะไปมผลตอการขนสงสารเขา-ออกเซลล และจะยบยงการท างานของเอนไซม ซงจะมผลเฉพาะเจาะจงตอแบคทเรยแกรมบวกเทานน สวนแกรมลบจะคงทนมากกวา ทงนเปนผลอนเนองมาจากแบคทเรยแกรมลบจะมผนงเซลลสวน outer membrane

ทหนากวา ตลอดจนมกลไกในการปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมทไมเหมาะสมไดดกวาแกรมบวก

จากการศกษาโดยใชน ามนเมลดทานตะวนพบวาสามารถลดจลนทรยทสงเคราะหแกสเมทเธนได 11.5-22.0 เปอรเซนต (Jordan et al., 2006) สวนการเสรมตระไครผงในระดบ 100 กรม/ วน สามารถเพมจ านวนประชากรของแบคทเรยทงหมด แบคทเรยทยอยสลายแปงและเยอใยเซลลโลส ขณะทท าใหจ านวนประชากรของโปรโตซวลดลง นอกจากนยงชวยเพมประสทธภาพในการสงเคราะหจลนทรยโปรตนในโคเนอ (Wanapat et al., 2008) นอกจากนพบวาการเสรมน ามนหอมระเหยจาก oregano ในระดบ 0.25 กรมตอกโลกรมของการกนไดของวตถแหง ท าใหกรดไขมนทระเหยไดทงหมดมคาเพมขน (Wang et al., 2009) เชนเดยวกนกบ Castillejos et al. (2005) รายงานวาการเสรมน ามนหอมระเหยสามารถปรบปรงกระบวนการหมกโดยเฉพาะท าใหกระไขมนทระเหยไดทงหมดมคาเพมขน

4. การใชสมนไพรเพอเพมผลผลตของสตว

หนงนช (2557) ศกษาผลผลตของน านมในแมแพะพนธซาเนนระหวางกลมทไดรบการเสรมบอระเพดและกลมทไมไดรบการเสรมบอระเพด พบวาปรมาณผลผลตน านมของทง 2 กลมไมมความ

129

แตกตางกน ถงแมวาแพะกลมทไดรบการเสรมบอระเพดจะมปรมาณน านมมากกวาแพะกลมทไมไดรบการเสรมบอระเพด ดงแสดงในตารางท 5.4 สอดคลองกบ พณซอ และคณะ (2550) พบวาคณภาพซากของลกโคเพศผทไดรบการเสรมบอระเพดทระดบ 0.5, 1.0 และ 1.5 กรม/ กโลกรมของน าหนกตว ไมมความแตกตางกน

นอกจากนการเสรมสารประกอบเชงซอนยงมผลในการปรบปรงผลผลตของสตว เชน การเสรมสารประกอบแทนนนส และซาโปนนสทอยใน Lotus corniculatus สามารถเพมผลผลตน านม(Turner et al., 2005)

ตารางท 5.4 ผลของการเสรมบอระเพดสดตอปรมาณผลผลตน านม และองคประกอบของน านมของแมแพะพนธซาแนน

รายการ กลมควบคม กลมเสรมบอระเพด P-value

ปรมาณผลผลตน านมแพะ, (กโลกรม/ วน) 0.65 + 0.10 0.91 + 0.13 ns

องคประกอบน านม, (เปอรเซนต)

ไขมนนม 3.46 + 0.93 3.96 + 0.59 ns

โปรตน 3.12 + 0.87 3.21 + 0.83 ns

แลคโตส 4.16 + 0.39 4.52 + 0.32 ns

ของแขงทไมใชไขมน 8.37 + 0.98 8.60 + 0.63 ns

หมายเหต: กลมควบคม คอ กลมทไมไดรบการเสรมบอระเพด

กลมเสรมบอระเพด คอ กลมทไดรบการเสรมบอระเพดทระดบ 100 กรม/ ตว/ วน

ns คอ มความแตกตางอยางไมมนยส าคญทางสถต (P>0.05) X + คอ คาความคาดเคลอน

ทมา: หนงนช (2557)

การใชสารเสรมสมนไพรในอาหารสตวเปนแนวทางในการลดปรมาณการใชสารเสรมสงเคราะห หรอสารเสรมทเปนยาปฏชวนะ ซงเปนผลท าใหเกดสารตกคางในผลผลตสตว โดยการใชสารเสรมธรรมชาตจากสมนไพรเพอผลตอาหารปลอดสาร อาหารปลอดภยส าหรบผบรโภคทมปรมาณความตองการมากขนเรอยๆ ในปจจบน ซงสารเสรมสมนไพรทสามารถน ามาใชในอาหารสตวมวตถประสงคหลายประการ ไดแก การปรบปรงกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน การถายพยาธ การกระตนการกนอาหาร การเจรญเตบโต และผลผลตสตว เชน น านม เนอ เปนตน

130

สรป

อาหารทใชในการเลยงสตว นอกจากจะมวตถดบอาหารสตวประเภทตางๆ เปนสวนประกอบแลว ยงมการใชสารเสรมเตมในอาหารสตวเพอวตถประสงคตางๆ เชน การปรบปรงการใชประโยชนจากอาหาร การเพมคณภาพผลผลต การตานเชอโรค การรกษาคณภาพอาหารสตว รวมทงการดดซบสารพษในอาหาร เปนตน โดยสารเสรมทใชในอาหารสตวม 2 ประเภทคอ สารเสรมทจดอยในกลมอาหารหลก และสารเสรมทไมจดเปนสารอาหารหลก ซงสารเสรมดงกลาวอาจเปนสารสงเคราะห สารเคม และสารปฏชวนะกได นอกจากนในปจจบนยงมการใชสมนไพรหรอสารประกอบเชงซ อนทเปนองคประกอบในพชมาใชเปนสารเสรมในอาหารสตวเพอทดแทนหรอลดการใชสารเคม หรอสารปฏชวนะเพอแกไขปญหาการตกคางในผลตภณฑสตวไดอยางมประสทธภาพ


1. จงใหความหมายพรอมยกตวอยางของสารเสรมทใชในอาหารสตว 2. จงอธบายวตถประสงคในการใชสารเสรมในอาหารสตวมาใหเขาใจ

3. สารเสรมทใชในอาหารสตวสามารถจ าแนกออกเปนกประเภท อะไรบาง และแตละประเภทมความแตกตางกนอยางไร จงอธบายมาโดยละเอยด

4. จงยกตวอยางสารเสรมทใชในอาหารสตวมาประเภทละ 3 ชนด พรอมอธบายการใชประโยชนมาโดยละเอยด

5. เพราะเหตใดจงมการใชสารเสรมสมนไพรเพอทดแทนการใชสารปฏชวนะในสตว 6. จงยกตวอยางพรอมอธบายกลไกการท างานของสารเสรมสมนไพรทใชในสตวมาใหเขาใจ

7. จงยกตวอยางพรอมอธบายกลไกการท างานของสารเสรมสมนไพรทน ามาใชทดแทนยาปฏชวนะในสตวมาใหเขาใจ

8. นกศกษาคดวาการเตมสารเสรมทจดอยในกลมอาหารหลกมขอควรระมดระวงเรองใด เพราะเหตใด

9. นกศกษาคดวามความจ าเปนในการใชสารเสรมทไมใหโภชนะโดยตรงในอาหารสตวหรอไม เพราะเหตใด จงอธบายเหตผลประกอบ

10. นกศกษาคดวาประเทศไทยมศกยภาพในการใชสารเสรมสมนไพรมากนอยเพยงใด จงอธบายเหตผลประกอบ

131


จนทนา พฒนาเภสช, อรวรรณ กาศสมบรณ และอมภาภรณ ชางขาย. (2539). การเตรยมต ารบยาตานแบคทเรยทาภายนอกจากบอระเพด. เอกสารประกอบปญหาพเศษ ภาควชาเภสชเวท, มหาวทยาลยเชยงใหม.

จ ารส ใจลงกา, อรอนงค พมพค าไหล และจรญ ใจลงกา. (2551). ผลของสมนไพรปวกหาดทมฤทธขบถายพยาธตอการเจรญเตบโตของไกพนเมองท เลยงโดยเกษตรกร . ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต, กรงเทพมหานคร.

ชยเดช อนทรชยศร, กตตศกด อจฉรยะขจร, เลศธดา มเดชา, จฑามาศ ทองปลว และสกมา สามงามนม.

(2547). การศกษาฤทธของสารสกดเปลอกมงคดตอเชอแบคทเรยทเปนสาเหตของเตานมอกเสบในหองปฏบตการ. ใน: การประชมวชาการ: สมนไพรไทย โอกาสและทางเลอกใหมของอตสาหกรรมการผลตสตวครงท 2, วนท 15-16 มกราคม 2547. โรงแรมสยามซต , กรงเทพมหานคร. หนา 131-139.

พรรณ อ านวยสทธ. (2537). ผลของสมนไพรผสมระหวางขมนชน หมากดบสด บอระเพดพงชางและมะเกลอ ตอจ านวนไขพยาธภายในของไกพนเมอง . ใน: การประชมทางวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตรคร งท 32, วนท 3-5 กมภาพนธ 2537. สาขาสตว สตวแพทยศาสตร ประมง มหาวทยาลยเกษตรศาสตรศาสตร, กรงเทพมหานคร. หนา 215-220.

พณซอ กรมรตนาพร, พเชฏฐ เหลองทองค า, ชยพร สรอยค า, อดศกด สงขแกว และบญน าพา ดางเหลา. (2550). ผลของสารสกดบอระเพดตออตราการเจรญเตบโตของลกโคนมเพศผ . วารสารสตวแพทยศาสตร มข. 17(2): 33-43.

มนส ชมทอง. (2553). สมนไพรทใชในสตว . (ออนไลน) สบคนเมอวนท 3 ตลาคม 2558 จาก http://manus11.blogspot.com.

รงสรรค ปญญาธญญะ, มนสว อณหนนท, วนทนา งามวฒน, อไรวรรณ เพมพพฒน, โอรส ลลากลธนต, จรนทรจนทรฉายา และฉลวย ศวสมบรณ. (2524). พษของมะเกอในกระตาย. สารศรราช. 35(7): 633-641.

ลกมาน เจะโอะ. (2558). สมนไพรตานพยาธ. ภาควชาชววทยาประยกต มหาวทยาลยราชภฎยะลา.

วชพงศ ยพการณ. (2556). ผลการเสรมใบยอผงตอการยอยได กระบวนการหมกในกระเพาะหมกและการใหผลผลตน านมในโคนม. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสตวศาสตร บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยขอนแกน, ขอนแกน.

http://manus11.blogspot.com/

132

วารณ กรมนา. (2547). ผลของใบฝรงตอการรกษาโรคทองรวงในลกโคนม . วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต ภาควชาสตวศาสตร, มหาวทยาลยขอนแกน, ขอนแกน.

วไลพร จนทรไชย, มลวรรณ กจชยเจรญ และบณฑต บญศลปไทย. (2547). การทดสอบประสทธภาพของสารสกดผกคราดหวแหวนตอเชอโรคเตานมอกเสบในหองปฏบตการและการใชสารสกดผกคราดหวแหวนจมหวนมหลงรดนมเพอลดการตดเชอครงใหมในเตานม . ใน: การประชมวชาการ: สมนไพรไทยโอกาสและทางเลอกใหมของอตสาหกรรมการผลตสตวครงท 2,

วนท 15-16 มกราคม 2547. โรงแรมสยามซต, กรงเทพมหานคร. หนา 125-130.

วศษย เกตปญญาพงศ. (2550). การใชสมนไพรเพอลดสารตกคางอนตรายในเนอสตว . วารสารมหาวทยาลยราชภฏยะลา. 2(1): 82-94.

สมนก ลมเจรญ. (2553). ผลของการใชน าสกดจากเปลอกสะเดาในการก าาจดพยาธตวกลมในระบบทางเดนอาหารของแพะ. วารสารมหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทร. 2(3): 26-33.

สดารตน หอมหวน. (2557). มะเกลอ. (ออนไลน) สบคนเมอวนท 11 กรกฎาคม 2558 จาก http://frynn.com.

หนงนช สายปน. (2557). ผลของการเสรมบอระเพด (Tinospora crispa) ตอการเพมปรมาณการกนอาหารและใหผลผลตน านมในแมแพะนมพนธซาเนน . รายงานวจยฉบบสมบรณ. สาขาวชาเทคโนโลยการเกษตร คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง, กรงเทพมหานคร.

หนงนช สายปน. (2558). ผลของการเสรมบอระเพด (Tinospora crispa) ตออตราการเจรญเตบโต ในลกแพะพนธซาเนน. รายงานวจยฉบบสมบรณ. สาขาวชาเทคโนโลยการเกษตร คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง, กรงเทพมหานคร.

อตชาต สขสวสด, ศรลกษณ วงสพเชษฐ และมณฑชา พทซาคา. (2556). การเปรยบเทยบการกาจดพยาธตวกลมในระบบทางเดนอาหารของแพะ ดวยเมลดมะขาม ยาฉด Ivermectin 1%

และยาเมดถายพยาธ. การประชมเสนอผลงานวจยระดบบณฑตศกษา มสธ. ครงท 3. ณ อาคารสมมนา 1-2 มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช วนท 3-4 กนยายน 2556. หนา 1-12.

Anantaphruti, M.T., S. Nuamtanong, W. Maipanich, S. Sa-nguankiat, S. Pubampen, K.

Palakul and J. Waikagul. ( 2009) . The killing effects of Thai medicinal plants

against parasitic helminths. The Journal of Tropical Medicine and Parasitology.

32: 45-51.

Anantasook, N., M. Wanapat, A. Cherdthong and P. Gunun. ( 2013 ) . Effect of tannins and

saponins in Samanea saman on rumen environment, milk yield and milk

composition in lactating dairy cows. Journal of Animal Physiology and Animal

Nutrition. 99(2): 335-344.

http://frynn.com/

http://www.scopus.com/source/sourceInfo.url?sourceId=23444&origin=resultslist


133

Aréchiga, C.F., C.R. Staples, L.R. McDowell and P.J. Hansen. (1998). Effects of timed

insemination and supplemental β-carotene on reproduction and milk yield of

dairy cows under heat stress. Journal of Dairy Science. 81(2): 390- 402.

Association of American Feed Control Officials. (1998) . Official Publication. Atlanta,

Georgia.

Bennett, D.C. and K.M. Cheng. ( 2 0 10 ) . Selenium enrichment of table eggs. Poultry

Science. 89 (10): 2166-2172.

Castillejos, L., S. Calsamiglia and A. Ferret. ( 2006) . Effect of essential oil active

compounds on rumen microbial fermentation and nutrient flow in in vitro

systems. Journal of Dairy Science. 89: 2649-2658.

Gajčević, Z., G. Kralik, E. Has-Schön and V. Pavić. ( 2 0 1 6 ) . Effects of organic selenium

supplemented to layer diet on table egg freshness and selenium content.

Doi.org/10.4081/ijas.2009.189.

Ghobadi, Z. and A. Karimi. (2012). Effect of feed processing and enzyme supplementation of

wheat-based diets on performance of broiler chicks. Journal of Applied Animal

Research. 40 (3): 260-266.

Graulet, B., J.J. Matte, A. Desrochers, L. Doepel, M.F. Palin and C.L. Girard. (2007). Effects

of dietary supplements of folic acid and vitamin B12 on metabolism of dairy

cows in early lactation. Journal of Dairy Science. 90: 3442-3455.

Jordan, E., D. K. Lovett, F. J. Monahan, J. Callan, B. Flynn and F. P. O’Mara. (2006). Effect

of refined coconut oil or copra meal on methane output and on intake and

performance of beef Heifers. Journal of Animal Science. 84: 162-170.

Kamra, D.N., N. Agarwal and L.C. Chaudhary. (2006) . Inhibition of ruminal methanogenesis by

tropical plants containing secondary compounds. International Congress Series.

1293: 156-163.

Kheirabadi, K.P., J.K. iKatadj, S.B. Jaime, T.D. Silva, A.D. Samani and M.C. Bashi. (2014) . Comparison of the anticoccidial effect of granulated extract of Artemisia sieberi

with monensin in experimental coccidiosis in broiler chickens. Experimental

Parasitology. 141: 129-133.

https://www.tandfonline.com/author/Gaj%C4%8Devi%C4%87%2C+Zlata

https://www.tandfonline.com/author/Kralik%2C+Gordana

https://www.tandfonline.com/author/Has-Sch%C3%B6n%2C+Elizabeta

https://www.tandfonline.com/author/Pavi%C4%87%2C+Valentina

https://doi.org/10.4081/ijas.2009.189

134

Makkar, H.P.S. (2003) . Effects and fate of tannins in ruminant animals, adaptation to

tannins, and strategies to overcome detrimental effects of feeding tannin rich

feeds. Small Ruminant Research. 49: 241-256.

Ngamsaeng, A., M. Wanapat and S. Khampa. (2006) . Evaluation of local tropical plants

by in vitro rumen fermentation and their effects on fermentation end products.

Pakistan Journal of Nutrition. 5: 414-418.

Patra, A.K. (2011) . Enteric methane mitigation technologies for ruminant livestock: a

synthesis of current research and future directions. Environmental Monitoring

and Assessment. 184(4): 1929-1952.

Pellikaan, W.F., E. Stringano, J. Leenaars, D.J.G.M. Bongers, S. van Laar-van Schuppen, J.

Plant and I. Mueller-Harvey. (2011). Evaluating effects of tannins on extent and

rate of in vitro gas and CH4 production using an automated pressure evaluation

system (APES). Animal Feed Science and Technology. 166: 377-390.

Peters, A., U. Meyer and S. Dänicke. (2015). Effect of exogenous fibrolytic enzymes on

performance and blood profile in early and mid-lactation Holstein cows. Animal

Nutrition. 1: 229-238. Pilajun, R. and M. Wanapat. ( 2011) . Effect of coconut oil and mangosteen peel

supplementation on ruminal fermentation, microbial population, and microbial

protein synthesis in swamp buffaloes. Livestock Science. 141: 148-154.

Poungchompu, O., M. Wanapat, C. Wachirapakorn, S. Wanapat and A. Cherdthong.

( 2009) . Manipulation of ruminal fermentation and methane production by

dietary saponins and tannins from mangosteen peel and soapberry fruit.

Archives of Animal Nutrition. 5: 389-400.

Rathinam, T., U. Gaddeand and H.D. Chapman. (2014). Sericea lespedeza has no anticoccidial

effect when included in the diet of chickens infected with three species of

Eimeria. Veterinary Parasitology. 202: 265-269.

Raza, S., M. Ashraf, T.N. Pasha and F. Latif. (2009). Effect of enzyme supplementation

of broiler diets containing varying level of sunflower meal and crude fiber. Pakistan Journal of Botany. 41(5): 2543-2550.

Suharti, S., D.A. Astuti, E. Wina and T. Toharmat. (2011). Rumen microbial population in

the in vitro fermentation of different ratios of forage and concentrate in the

http://link.springer.com/journal/10661


http://www.tandfonline.com/loi/gaan20

http://www.pakbs.org/

135

presence of whole Lerak (Sapindus rarak) fruit extract. Asian-Australasian

Journal of Animal Sciences. 24: 1086-1091.

Turner, S.A., G.C. Waghorn, S.L. Woodhard and N.A. Thomson. ( 2005) . Condensed

tannins in birds foot trefoil (Lotus corniculatus) affect the detailed composition

of milk from dairy cows. Proceedings of the New Zealand Society of Animal

Production. 65: 283-289.

Wanapat, M., A. Cherdthong, P. Pakdee and S. Wanapat. (2008). Manipulation of rumen

ecology by dietary lemongrass (Cymbopogon citratus Stapf.) powder supplementation.

Journal of Animal Science. 86(12): 3497-3503.

Wang, C.J., S.P. Wang and H. Zhou. (2009) . Influences of flavomycin, ropadiar and

saponin on nutrient digestibility, rumen fermentation and methane emission

from sheep. Animal Feed Science and Technology. 148: 157-166.

Yang, F.L., X.S. Li and B.X. He. (2011). Effects of vitamins and trace-elements supplementation

on milk production in dairy cows: A review. African Journal of Biotechnology.

10(14): 2574-2578.


แผนการสอนประจ าบทท 6 สารพษและสารขดขวางโภชนะในอาหารสตว

หวขอเนอหา 1. กลมของสารพษและสารขดขวางการใชโภชนะทเกดจากภายนอก

2. กลมของสารพษและสารขดขวางการใชโภชนะทอยตามธรรมชาต 3. สารพษประเภทอนๆ





1. จ าแนกกลมของสารพษและสารขดขวางการใชโภชนะในวตถดบอาหารสตวได 2. อธบายผลกระทบของสารพษประเภทตางๆ ตอสตวได 3. อธบายวธการในการท าลายสารพษในวตถดบอาหารสตวไดอยางถกตอง 4. บอกวธการปองกนไมใหสตวไดรบสารพษจากวตถดบอาหารสตวได


1. ชแจงเนอหาประจ าบท และน าเขาสบทเรยนเรองสารพษและสารขดขวางโภชนะในอาหารสตว 2. ผสอนอธบายเนอหาเรอง สารพษและสารขดขวางโภชนะในอาหารสตวตามเอกสารค าสอน

3. การฉายภาพสไลด (โปรแกรม power point) 4. มอบหมายใหผเรยนศกษาในหวขอทมอบหมาย




138

8. มอบหมายใหผเรยนท าแบบฝกหดทายบทประจ าบทท 6 เรองสารพษและสารขดขวางโภชนะในอาหารสตวเปนการบาน และก าหนดวนสง




1. เอกสารค าสอนเรองสารพษและสารขดขวางโภชนะในอาหารสตว 2. ภาพสไลด (โปรแกรม power point) เรองสารพษและสารขดขวางโภชนะในอาหารสตว 3. บทความวจยเกยวกบผลของการใชพชทมสารประกอบเชงซอนบางประเภททมผลตอการ

ใชโภชนะส าหรบสตว

4. ตวอยางวตถดบอาหารสตวทมสารพษและสารขดขวางโภชนะ

5. แบบฝกหดทายบทประจ าบทท 6 เรองสารพษและสารขดขวางโภชนะในอาหารสตว


1. จากการท ากจกรรมเสรจตามเวลา และถกตอง 2. จากการน าเสนอผลงานกจกรรมในชนเรยน


139

บทท 6

สารพษและสารขดขวางโภชนะในอาหารสตว

โดยปกตแลวแหลงของวตถดบอาหารทน ามาใชในการเลยงสตวมกมาจากพชเปนสวนใหญ ทงนเพราะตนพชมความสามารถในการสรางสารอาหารหรอโภชนะตางๆ โดยอาศยกระบวนการสงเคราะหแสง (photosynthesis) แลวสะสมโภชนะไวภายในพชเอง ซงคนและสตวอาศยการกนพชเพอใชประโยชนจากโภชนะทมในพช ดงนนพชจงตองสรางระบบปองกนตวเองคอสารพษ หรอสารขดขวางการใชโภชนะเพอใหถกศตรกดกนจนสญพนธ (อทย คนโธ, 2559) ดงนนจงเหนไดวาอาหารทไดจากพชจะมสารพษตางๆ ตดมาดวย ซงสารพษเหลานคอสารเคมทเกดขนตามธรรมชาต นอกจากนสารพษทอยในอาหารสตวยงรวมถงสารทเกดจากภายนอก เชน เชอรา จลนทรย และยาฆาแมลง อกดวย ดงนนในการน าพชอาหารหรอวตถดบอาหารมาใชเปนอาหารสตวจ าเปนตองมการก าจดสารพษนนๆ ใหหมดไปหรอมระดบต ากอน

กลมของสารพษและสารขดขวางการใชโภชนะทเกดจากภายนอก

สารพษและสารขดขวางการใชโภชนะในกลมนเกดจากการปนเปอนจากเชอรา และจลนทรยตางๆ ซงเปนสาเหตท าใหคณภาพอาหารสตวลดลง และอาจเปนพษตอสตวได

1. สารพษทเกดจากการปนเปอนของเชอรา

เชอราทเกดขนในอาหารสตวสามารถปนเปอนอาหารสตวไดทกขนตอนของการผลต เนองจากเชอราฟงกระจายในอากาศได และเมอปนเปอนในอาหารแลวจะสรางสารพษทเปนอนตรายตอสตว นอกจากนแลวยงมผลท าใหคณคาทางโภชนะลดลงประมาณ 10 เปอรเซนต หรอไมเหลอคณคาทางโภชนะเลย

1.1 ปจจยทท าใหเกดเชอราในอาหารสตว การเกดเชอราในอาหารสตวมปจจยเหนยวน าหลายปจจย ซงมรายละเอยดดงน

1.1.1 อณหภม โดยทวไปเชอราสามารถเจรญไดดในททมอณหภมตงแต 5-7 องศาเซลเซยสขนไป แตอณหภมทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของเชอราทสดคอชวง 24-32 องศาเซลเซยส และเชอราบางชนดมชวงทเหมาะสมส าหรบการสรางพษ เชน เชอราพวก Aspergillus flavas สามารถสรางสารพษอะฟลาทอกซนไดดทอณหภม 12-27 องศาเซลเซยส นอกจากนพบวาเชอราบางชนดสามารถเจรญเตบโตในอณหภมต าคอ 0 องศาเซลเซยส

1.1.2 ความชน ความชนในบรรยากาศและความชนในวตถดบอาหารสตวตางมผลเหนยวน าใหเชอราเจรญเตบโต เชอราจะเจรญไดดในบรรยากาศทมความชนสมพทธประมาณ 80-100 เปอรเซนต โดยความชนในบรรยากาศนจะมผลท าใหความชนในวตถดบอาหารสตวสงตามไปดวย เชน

140

อาหารไกอดเมดเรมเกบทความชนในอาหารเทากบ 10 เปอรเซนต แตเมอเกบไวเปนเวลา 1, 2, 3 และ 4 วนจะมความชนเพมขนเปน 12.8, 14.1, 14.8 และ 15.3 เปอรเซนต ตามล าดบ (พนทพา, 2547)

1.1.3 ปรมาณออกซเจน เชอราและแมลงตางๆ ตองการออกซเจนไปใชเพอการด ารงชวต โดยปรมาณออกซเจนทสงขนจะท าใหเชอราและแมลงเจรญไดรวดเรว

1.1.4 สภาวะความเปนกรด-ดาง พบวาสภาวะความเปนกรด-ดางมผลกระทบตอการเจรญของเชอราตางกน เชน ปกตมกมการถนอมวตถดบอาหารสตวทมความชนสงดวยกรดอนทรย ไดแก กรดอะซตค กรดโพรพออนค ในการเตมกรดโพรพออนคลงในพชแหงเพอปองกนการขนรา พบวาการกระจายตวไมสม าเสมอของกรดโพรพออนคในฟอนพชแหง กลบเปนการกระตนใหชอรา Paecilomyces และ A. glaucus เจรญไดด แลวยงสามารถยอยกรดโพรพออนคไดอกดวย

1.2 ขนตอนการปนเปอนเชอรา วตถดบอาหารสตวมการปนเปอนเชอราไดทกระยะของการผลตตงแตการเกบเกยวผลผลต

การเกบรกษาในโรงเกบ การขนสง เปนตน ซงมรายละเอยดดงน 1.2.1 การปนเปอนในแปลงหรอชวงการเกบเกยว เมลดพชทแตกหกหรอรวงหลนใน

แปลงระหวางการเกบเกยว และเมอมความชนและอณหภมทเหมาะสมจะท าใหเชอราทฟงกระจายในอากาศหรอทอยบนพนดนสามารถเจรญในเมลดได โดยเฉพาะเมลดทแตกหกหรอเปลอกหมเมลดถลอกจนถงเนอในของเมลด (kernel) เชอราจะเจรญไดอยางรวดเรว

1.2.2 การปนเปอนในขณะทอยในโรงเกบ การปนเปอนเชอราในขณะทเกบในโรงเกบวตถดบอาหารสตวมกเปนผลตอเนองจากการปนเปอนในแปลงหรอระหวางการเกบเกยวผลผลต เพราะเมลดทปนเปอนมาในชวงแรกจะเปนสอท าใหเกดการเพมจ านวนเชอราปนเปอนไปยงเมลดอนๆ ตอไป ถาสภาพการเกบวตถดบเหมาะส าหรบการเจรญของเชอรา

1.2.3 การปนเปอนระหวางการขนสง หากภาชนะทบรรจฉกขาดหรอเปยกน าระหวางการขนสง จะท าใหเชอราปนเปอนหรอเพมจ านวนได

1.2.4 การปนเปอนระหวางกระบวนการผลต ในกระบวนการผลตบางครงตองใชวตถดบทเปนน าหรอของเหลวเตมลงในอาหารผสม ท าใหความชนของอาหารเพมขนหากกระบวนการอบแหงท าไดไมดและมความชนเหลออยจะท าใหมเชอราเกดขน

1.3 ชนดของเชอราในอาหารสตว เชอราทตรวจพบในอตสาหกรรมการผลตอาหารสตวมอยประมาณ 26 ชนด แตทพบอย

เปนประจ ามอยประมาณ 11 ชนด คอ

1.3.1 Genus Saprolegnia ไดแก พวก S. parasitica เปนเชอราทเจรญไดดในพวกปลา 1.3.2 Genus Mucor สวนใหญเปนพวก M. racemosus เปนเชอราทท าใหอาหารบดเนา 1.3.3 Genus Zygorrhynchus หรอ soil mode เพราะมกพบในทราย

141

1.3.4 Genus Rhizopus ไดแก พวก R. nigricans หรอราขนมปง เพราะมกขนในขนมปงท าใหอาหารบดเนา

1.3.5 Genus Absida เปนชนดทเหมอนกบ Rhizopus

1.3.6 Genus Aspergillus มอยหลายชนดแพรกระจายไดกวางขวาง มกพบในอาหารเสย เมลดธญพช สามารถสรางพษได เชน A. flavas สรางสารพษทชอวา Alflatoxin

1.3.7 Genus Penicillium เหมอนกบ Genus อนทแพรกระจายไดกวางขวาง พบไดบอยและเปนราส าคญทางอาหาร สามารถผลตสาร Alflatoxin

1.3.8 Genus Neurospora ตวส าคญคอ N. Sitophila ขนไดในอาหารหลายชนด

1.3.9 Genus Trichoderma เปนราทขนในพชทวไป จงพบในพชอาหารสตว 1.3.10 Genus Alternaria มกพบในอาหารบดเนา 1.3.11 Genus Fusarium พบบอยในอาหาร

1.4 วธการท าลายสารพษจากเชอรา

การท าลายสารพษจากเชอรา โดยทวๆ ไปสามารถท าได 3 วธคอ วธทางเคม วธทางฟสกส และวธทางชวภาพ ซงแตละวธมรายละเอยดดงน

1.4.1 วธทางเคม เปนการท าลายสารพษจากเชอราโดยใชสารเคมจ าพวกกรด-ดาง เชน bisulphide, ammonia, methylamine sodium หรอ calciumhydroxide หรอ formaldehyde และการสกดไขมนออกโดยใชสารเคม ซงวธดงกลาวจะไดผลในการลดปรมาณสารพษลงโดยเฉพาะสารพษอะฟลาทอกซน แตอยางไรกตามพบวามขอเสยคอท าใหเกดมลภาวะตอสงแวดลอม และไมสามารถใชก าจดหรอท าลายสารพษไดทกชนด

1.4.2 วธทางฟสกส เปนการท าลายสารพษจากเชอราโดยการคดเมลดทเปนราออก การใชความรอน การเพมความดน การตากแดดหรอการน าไปหมก การแชแขง การทงไวทอณหภมหองระยะเวลานานๆ ซงการท าลายสารพษของราโดยวธดงกลาวจะพบวาสารพษจะยงคงคางอยในเมลดและไมถกท าลาย นอกจากนวธการท าลายเชอราโดยใชความรอนพบวาสารพษบางชนดตองใชความรอนมากกวา 200 องศาเซลเซยส จงจะสามารถท าลายสารพษไปได ซงเปนผลใหสารอาหารตางๆ ในวตถดบอาหารสตวถกท าลายไปดวย รวมทงการท าลายสารพษโดยการหมกพบวาสารพษจะถกท าลายออกมาพรอมน าในเซลล ท าใหโภชนะถกชะลางออกมาดวย

1.4.3 วธทางชวภาพ เปนการท าลายสารพษโดยการใชเอนไซม หรอใชจลนทรยหมก ซงจะคลายกบกระบวนการหมกดองทวไป อาจมการเตมเชอจลนทรยเฉพาะตวลงไป พบวาเปนวธการท าลายสารพษจากเชอราทสามารถรกษาคณคาทางโภชนะในอาหารไดมากทสด

142

2. สารพษทเกดจากการปนเปอนของจลนทรย จลนทรยทปนเปอนในอาหารสตว ไดแก ไวรส แบคทเรย และโปรโตซว จลนทรยเหลานจะขบสารพษเขาสรางกายสตว สงผลใหสตวปวยเปนโรคตางๆ ท าใหการเจรญเตบโตและผลผลตลดลง สตวรางกายออนแอและตายในเวลาตอมา

2.1 ปจจยทท าใหเกดจลนทรยในอาหารสตว ปจจยทมผลตอการปนเปอนเชอจลนทรย ไดแก ความรอน ความชนทเหมาะสม ตลอดทง

สภาพของการมและไมมของออกซเจน

2.2 ชนดของจลนทรยในอาหารสตว จลนทรยทปนเปอนในอาหารสตว ประกอบดวย ไวรส แบคทเรย และโปรโตซว ซงม

รายละเอยดดงน 2.2.1 ไวรส เชอไวรสเปนเชอทท าใหเกดโรคหลายๆ ชนด เชน foot and mouth disease,

swine fever, swine vesicular, Newcastle, BVD และโรคหวดตางๆ ซงเชอไวรสจะมการตดไปกบอาหาร โดยมสตวเปนตวน าพา เชน นก หน อาจจะถายมลลงในรางน า รางอาหาร หรอสวนทฟงกระจายในอากาศ และมสวนทตดอยกบสตวทปวย

2.2.2 แบคทเรย เชอแบคทเรยเปนเชอทท าใหสตวปวยเปนโรคทางเดนอาหารมากทสด โดยมอาหารเปนแหลงน าพาทส าคญ เชน กระดก ขน เนอ ขณะทสตวทตายดวยโรคจะเปนแหลงทกระจายเชอไดเปนอยางด แมจะผานกระบวนการทท าใหสกแลว ดงนนซากสตวทตายดวยโรคควรท าการฝง รวมทงชวงทมการระบาดของโรคบคคลทเลยงสตวตองไมน าเนอสตวจากภายนอกมาบรโภค และการใชวตถดบอาหารสตวทเปนแหลงน าพาเชอโรคมาใช เชน กระดกปน ปลาปน ฯลฯ ตองมการตรวจสอบการปนเปอนกอนเสมอ

2.2.3 โปรโตซว เชอโปรโตซวเปนเชอโรคทมกท าใหสตวทองรวงหรอเปนโรคล าไสอกเสบ เชน E. eroa ternella ฯลฯ

2.3 วธการปองกนและควบคมเชอจลนทรยในอาหาร

การปองกนและควบคมเชอจลนทรยในอาหารสามารถท าไดหลายวธ ซงแตละวธมรายละเอยดดงน

2.3.1 การใชความรอน เชน กระบวนการนง คว หรอการอบอาหารใหแหง การอดเมดหรอการ pasteurize แตวธการเหลานไมสามารถท าใหอาหารสตวปลอดเชอได 100 เปอรเซนต

2.3.2 การฉายรงส สามารถก าจดเชอซลโมเนลลาในอาหารได แตเปนวธทไมสะดวกและใชตนทนสง และเปนวธทไมไดรบประกนการกลบมาปนเปอนเชอโรคไดอก

2.3.3 การเตมสารเคม เชน การใชยาตานแบคทเรย การเตมยาปฏชวนะในอาหารสตว

143

สารพษและสารขดขวางการใชโภชนะทเกดจากภายนอกเกดจากการปนเปอนจากเชอรา และจลนทรยตางๆ ไดแก ไวรส แบคทเรย และโปรโตซว ซงเปนสาเหตท าใหคณภาพอาหารสตวลดลง และหากสตวไดรบสารพษจากอาหารจะท าใหเปนพษตอสตว โดยถาไมไดรบการแกไขจะท าใหสตวมการเจรญเตบโตหยดชะงก และใหผลผลตลดลง ดงนนในการปองกนความเปนพษจากการปนเปอนเชอราและจลนทรยในอาหาร สามารถท าไดโดยการใชความรอน การฉายรงส และการเตมสารเคมบางประเภท แตอยางไรกตามวธการลดสารพษบางวธกอาจสงผลกระทบตอสงแวดลอมหรอขดตอความตองการบรโภคอาหารปลอดสารเคม ดงนนผปฏบตการสามารถเลอกใชวธทเหมาะสมส าหรบการผลตสตวของตนเอง

กลมของสารพษและสารขดขวางการใชโภชนะทอยตามธรรมชาต สารพษและสารขดขวางการใชโภชนะทอยในวตถดบอาหารสตวเปนสารประกอบทางชวเคม

ซงสามารถแบงออกเปนหลายประเภทดงนคอ

1. เยอใย

เยอใยเปนองคประกอบทพบในวตถดบอาหารสตวทวไป โดยเฉพาะอยางยงในพชอาหารสตว ซงโดยปกตแลวสตวเคยวเอองสามารถยอยและใชประโยชนจากอาหารทมเยอใยสงไดด ในทางตรงกนขามสตวเคยวเอองไมสามารถยอยและใชประโยชนสวนของเยอใยในอาหารไดด นอกจากนเยอใยในอาหารยงมผลดดซบน ายอยในทางเดนอาหาร ท าใหอาหารถกยอยไดนอยลง อาหารทมเยอใยสงจะมความฟาม สตวกนไดไมสะดวก สตวตองกนน ามาก เปนผลใหสตวกนอาหารลดลง ท าใหการเจรญเตบโตลดลง ดงนนเยอใยจงเปนสารขดขวางการใชโภชนะทส าคญของสตวไมเคยวเออง ดงนนวตถดบอาหารสตวทน ามาใชส าหรบเลยงสตวไมเคยวเอองควรมเยอใยไมเกน 20 เปอรเซนต (อทย, 2559)

2. สารประเภทโปรตนและกรดอะมโน

สารพษและสารขดขวางการใชโภชนะทเปนสารประเภทโปรตนและกรดอะมโน ไดแก สารยบยงการท างานของเอนไซมทยอยโปรตน (protease inhibitor) สารฮมแอกกลมนน (haemagglutinin) หรอสารเลคตน (lectin) สารแพหรอสารอลเลอเจน (allergens) ซงเปนสารทพบในพชตระกลถวตางๆ เชน ถวเหลอง ถวฟาบา เปนตน โดยสารพษดงกลาวจะมผลไปรบกวนการกนอาหาร การยอยอาหาร และการท างานของรางกายสตว ท าใหสตวเกดความเครยด มการเจรญเตบโตและใหผลผลตลดลง

2.1 สารยบยงการท างานของเอนไซมทยอยโปรตน (protease inhibitor) เปนสารประเภทโปรตนทมฤทธในการไปจบกบเอนไซมยอยโปรตนในทางเดนอาหาร คอ

เอนไซมทรปซนและเอนไซมไคโมทรปซน ท าใหเอนไซมดงกลาวไมสามารถท างานได ดงนนสารยบยง

144

เอนไซมโปรตนอาจเรยกอกชอหนงวา สารยบยงเอนไซมทรปซน หรอสารยบยงทรปซน (trysin inhibitor) พบมากในพชหลายชนด โดยเฉพาะเมลดของพชตระกลถว เชน ถวลสง ถวเหลอง ถวแดง ฯลฯ

สารยบยงทรปซนม 2 ชนค คอ สารยบยงทรปซนเพยงอยางเดยว (kunitz inhibitor) ซงเปนโปรตนทมขนาดโมเลกลประมาณ 20,000 ดลตน ออกฤทธในการยบยงเอนไซมทรปซนเพยงอยางเดยว และอกชนดหนงคอสารยบยงทรปซนและไคโมทรปซน (Bowman-Birk inhibitor) เปนโปรตนทมขนาดโมเลกลประมาณ 80,000 ดลตน สามารถยบยงไดทงเอนไซมทรปซนและเอนไซมไคโมทรปซน โดยสารยบยงทรปซนจะเขาจบกบเอนไซมทรปซนและไคโมทรปซนทผลตจากตบออนเขาสล าไสเลกท าใหเกดสารเชงซอน (complex) ซงมผลท าใหเอนไซมทรปซนหมดฤทธและไมสามารถท างานได สงผลใหการยอยโปรตนลดลง และสงผลใหการยอยโปรตนดวยเอนไซมชนดอนๆ ลดลงไปดวย ท าใหสตวไดรบโปรตนและกรดอะมโนไมครบตามความตองการของรางกาย ท าใหส ตวเจรญเตบโตและใหผลผลตลดลง นอกจากนสตวยงแสดงอาการปวยโดยตบออนขยายใหญ เกดแผลและมะเรงขนทตบออน หลงน ายอยมากกวาปกต มการสญเสยโปรตนในรปเอนไซมออกไปกบมลมาก และการเจรญเตบโตหยดชะงก (อทย, 2559)

การท าลายสารพษทยบยงการท างานของเอนไซมทรปซน พบวาการใหความรอนประมาณ 110 องศาเซลเซยส เปนเวลา 3 นาท จะท าใหสารยบยงทรปซนลดลง แตในขณะเดยวกนกมสวนท าลายสารอาหารในพชดวยเชนกน โดยการใหความรอนสามารถท าไดหลายวธ เชน การอบแหง การตม การคว การใชรงสคลนสน การฉายดวยรงสแกมมา การฉายดวยรงสอนฟราเรดไมครอนไนเซซน กระบวนการ extrusion นอกจากนการหมกภายใตสภาวะความเปนกรดทม pH 4.2 กสามารถท าลายสารยบยงทรปซน

2.2 สารเลคตน (lectin) เปนสารยบยงการท างานของเอนไซมยอยโปรตนอกชนดหนง พบในพชตระกลถว โดยการ

ยบยงเอนไซมยอยโปรตนของเลคตนเกดจาก binding site ของสารเลคตนไปจบกบผนงของล าไสบรเวณ brush border ท าใหเซลลท brush border ถกท าลาย ท าใหไมสามารถหลงเอนไซมและ mucin ทบรเวณผวของ brush border เพอท าการยอยสารอาหาร และสารอาหารไมสามารถเกาะกบผนงของ brush border ได เนองจาก binding site ถกแยงเกาะไปแลว สารเลคตนจะท าใหสตวไดรบอาหารไมเพยงพอ ท าใหสตวมการเจรญเตบโตและใหผลผลตลดลง

2.3 สารไมโมซน (mimosine) เปนสารพษประเภทกรดอะมโน พบมากในพชตระกลไมโมซา เชน กระถน (Leucaena

leucocephala) โดยสารไมโมซนเปนกรดอะมโนทสามารถเปลยนเปน 3, 4-dihydroxypyridine ได โดยจลนทรยในกระเพาะรเมน โดยสาร 3, 4-dihydroxypyridine จะท าหนาทคลาย goitrogen คอไปยบยงการสรางฮอรโมน thyroxine ท าใหตอม thyroid ขยายใหญ (จะเหนไดชดในสตวเคยวเออง)

145

ท าใหสตวกนอาหารลดลง การเจรญเตบโตลดลง และขนรวง ส าหรบในสตวไมเคยวเอองอาการตอม thyroid ขยายใหญจะเหนไดไมชด ทงนเนองจากการเปลยนไมโมซนไปเปน 3, 4-dihydroxypyridine มนอยหรอไมมเลย แตพบวาจะมอาการขนรวง

การท าลายสารพษไมโมซนสามารถท าไดหลายวธ เชน การอบทอณหภม 70 องศาเซลเซยส เปนเวลา 12 ชวโมง พบวาสามารถลดสารพษดงกลาวไดถง 50 เปอรเซนต นอกจากนพบวาการหมกยงสามารถชวยลดสารพษดงกลาวได (พนทพา, 2547)

2.4 สารพษไบโอจนคอามน (biogenic amine, BA) เปนสารพษทเกดจากการเปลยนรปของกรดอะมโนชนดตางๆ ไปเปนสารอามน (amines)

โดยจลนทรยทมเอนไซมดคารบอกซเลต (decarboxylase) ซงมพษตอรางกายคนและสตวดงแสดงในตารางท 6.1 สารพษไบโอจนคอามนมกเกดขนในอาหารทผานกระบวนการหมกทมจลนทรยสรางสารพษไบโอจนคอามนปนเปอนอย วตถดบอาหารสตวทมสารพษดงกลาวปนเปอนอยมาก ไดแก ปลาปน ดงนนหากมการใชปลาปนทมคณภาพต าซงมปรมาณสารพษไบโอจนคอามนอยในระดบสงมาผสมในอาหารสตวจะสงผลกระทบตอตวสตว โดย Barnes et al. (2001) รายงานวาไกเนอทไดรบสารฮสตามนในระดบ 0.05 เปอรเซนตในสตรอาหาร มผลท าใหการเจรญเตบโตและประสทธภาพในการใชอาหารลดลง นอกจากนสารพษฮสตามนและคาดาเวอรนยงมผลในการกดกรอนกระเพาะบด (gizzard) ท าใหกระเพาะบดของสตวปกเปนแผล

ตารางท 6.1 สารไบโอจนคอามนทเกดจากการเปลยนรปของกรดอะมโนชนดตางๆ

กรดอะมโน สารไบโอจนคอามน

ฮสตดน (histidine) ฮสตามน (histamine) ไทโรซน (tyrosine) ไทรามน (tyramine) ไฮดรอกซทรปโตเฟน (hydroxytryptophan) เซอโรโตนน (serotonine) ทรปโตเฟน (tryptophan) ทรปตามน (tryptamine) ไลซน (lysine) คาดาเวอรน (cadaverine) ออรนทน (ornithine) พเตรสซน (putrescine) อารจนน (arginine) สเปอรมน (spermine) อารจนน (arginine) สเปอรมดน (spermidine) ทมา: Silla (1996)

146

3. สารประเภทฟนอลค

เปนสารทมสารฟนอล (phenol) เปนองคประกอบโมเลกล เปนสารขดขวางโภชนะทพบมากในพชอาหารสตว เชน สารแทนนน สารกอสซปอล เปนตน

3.1 สารแทนนน

สารแทนนนจดเปนสารประเภทฟนอลคพบในพชทวไปโดยเฉพาะในใบพช สารแทนนนจะมรสฝาด มคณสมบตในการจบตวกบโปรตนในระบบทางเดนอาหาร ไดแก โปรตนทเปนเยอบระบบทางเดนอาหาร รวมทงโปรตนทเปนเอนไซมตางๆ มผลท าใหเซลลเยอบระบบทางเดนอาหารถกท าลาย เอนไซมตางๆ ในทางเดนอาหารท างานไมเตมท เชน เอนไซม trypsin, ß-amylase และ lipase ซงมผลท าใหการยอยไดของอาหารลดลง โดยสารแทนนนในวตถดบอาหารสตวม 2 กลม คอ hydrolysable

tannins สารแทนนนชนดนสามารถยอยสลายดวยกรดในกระเพาะอาหารและแตกตวไดกรดแกลค หรอเมตา-ไดแกลลค แอซดออกมา ซงสารดงกลาวสามารถดดซมเขาไปในรางกายได นอกจากนพบวายงมแทนนนอกกลมหนงคอ condensed tannins ซงเปนสารประกอบพวกฟลาโวนอยด สารแทนนน กลมนไมสามารถกยอยสลายในระบบทางเดนอาหารของสตว และมความสามารถในการจบตวกบโปรตนในบรเวณชองปากและโปรตนในระบบทางเดนอาหารไดด ดงนนสตวจงรสกวาอาหารมรสฝาดและปากชาท าใหสตวกนอาหารนอยลง และท าใหการยอยโปรตนลดลงดวย ท าใหสตวมอาการทองอด มอาการระคายเคองของระบบทางเดนอาหาร ปรมาณไขมนในตบสงขน เกดอาการตบโต ส าหรบในไกพบวาเมอไกไดรบแทนนนในระดบมากกวา 5 เปอรเซนตในสตรอาหาร จะท าใหไกตายถง 70 เปอรเซนต (พนทพา, 2547; อทย, 2559)

การลดสารพษแทนนนในวตถดบอาหารสตวสามารถท าไดหลายวธ เชน การแชในน า เปนเวลา 9 วน สามารถลดแทนนนไดมากถง 90 เปอรเซนต ขณะทการแชสารละลายโซเดยมไฮดรอกไซด 0.05

โมลาร ทอณหภม 100 องศาเซลเซยส เปนเวลา 20 นาท สามารถลดปรมาณแทนนนไดถง 75-85 เปอรเซนต (อทย, 2559) รวมไปถงการอบแหงหรอการตากแดดกเปนวธทสามารถลดปรมาณแทนนนไดอยางมประสทธภาพเชนกน

แตอยางไรกตามการใชแทนนนในระดบไมเกน 5 เปอรเซนต ส าหรบสตวเคยวเอองจะสงผลดตอการเลยงสตว พบวาการเสรมถว Phaseolus calcaratus ซงเปนถวเขตรอน และมแทนนนเปนองคประกอบเทากบ 2.8 เปอรเซนต สงผลท าใหในกระบอมปรมาณการกนได และการยอยได รวมทงการดดซมและสะสมไนโตรเจน และประสทธภาพในการสงเคราะหจลนทรยโปรตนเพมขน (Chanthakhoun et al., 2011)

3.2 สารซาโปนน

ซาโปนนเปน colloidal glycosides ใชเปน emulsifying agent สามารถท าเปน detergent

แทนสบได มรสเผด กลนฉน เปนสารทพบไดในพช และอาหารสตว ซาโปนนท าใหผนงเซลลเมดเลอดแดง

147

ตบ และไตถกท าลาย ท าใหการเจรญเตบโตหยดชะงก รางกายใชประโยชนจากอาหารไดนอยเนองจากการท างานหลายตวถกยบยง ท าใหประสทธภาพในการเปลยนอาหารเปนเนอเลวลง

การลดสารพษซาโปนนในวตถดบอาหารสามารถท าไดโดยการอบ การตากแหง และการน าไปแชน า รวมถงการสกดออกกอนน าวตถดบไปใชเลยงสตว แตอยางไรกตามวธดงกลาวตองใชวสดอปกรณคอนขางซบซอนจงไมเหมาะในทางปฏบต

ส าหรบสตวเคยวเออง การเสรมพชอาหารสตวทมซาโปนนในระดบต า สามารถปรบปรงกระบวนการหมกในกระเพาะรเมนของสตวเคยวเออง โดยสามารถเพมผลผลตกรดไขมนทระเหยได โดยเฉพาะอยางยงกรดโพรพออนค และลดจ านวนประชากรของโปรโตซว และผลผลตแกสเมทเธน

โดยจากประสบการในการด าเนนวจยเกยวกบการใชสารแทนนนและซาโปนนในสมอไทยในสตวเคยวเออง พบวาการเสรมสมอไทยในระดบ 12 มลลกรม สามารถปรบปรงกระบวนการหมกและลดผลผลตแกสเมทเธนไดอยางมประสทธภาพ (Anantasook et al., 2016)

3.3 สารกอสซปอล

กอสซปอลเปนสารพษทอยในสวนของน ามนของเมลดฝาย โดยจะอยในรปอสระ ( free

gossypol) ซงจะมความเปนพษสง และอยในรปทจบกบสารอนๆ (bound gossypol) ซงเปนชนดท ไมเปนพษ เมลดฝายทเกบมาใหมมกอสซปอลในรปอสระสงจงมความเปนพษสง แตเมอผานกระบวนการอดน ามนแลว ปรมาณกอสซปอลในรปอสระในกากเมลดฝายจะลดลง กอสซปอลจะมผลไปตอตานเอนไซมทเกยวของกบกระบวนการดไฮโดรจเนชน จงมผลกระทบกบกระบวนการเมทาบอลซมของรางกาย นอกจากนกอสซปอลยงสามารถจบกบธาตเหลกในกระแสเลอดท าใหปรมาณธาตเหลกทจะน าไปใชประโยชนลดลง และมผลในการยบยงการปลดปลอยออกซเจนจากเมดเลอดแดงสงผลท าใหเมดเลอดแดงแตก สงผลตออวยวะทเกยวของกบระบบหายใจ และระบบหมนเวยนโลหต โดยสตวทกนอาหารทมกอสซปอลอสระมากกวา 0.01 เปอรเซนต จะมการเจรญเตบโตลดลง และสตวจะแสดงอาการออนเพลย กระสบกระสาย ซม หอบ และตาย ในสกรหากไดรบกอสซปอลอสระเกน 100 พพเอม จะท าใหกนอาหารนอยลง การเจรญเตบโตลดลง หายใจขด ออนเพลย กระสบกระสาย ซม และตาย สวนในไกไขพบวาหากไดรบอาหารทมระดบสารกอสซปอลโดยรวมเกน 0.005 เปอรเซนต ในสตรอาหารจะท าใหสของไขแดงเปลยนเปนสเขยวมะกอก (olive yolk) เพราะโปรตนในไขแดงขบประจธาตเหลกออกมา และจะไปรวมกบสารกอสซปอลซงเปนสารสและเหลกเองกมสอยในตวท าใหมสเขยวเกดขนในไขแดง นอกจากนยงพบวาไขขาวจะมลกษณะขนเหนยวคลายวน ขณะทสตวเคยวเอองจะไดรบผลกระทบจากสารพษกอสซปอลคอนขางนอย โดยในโคนมทไดรบสารกอสซปอลในระดบ 24 กรม/ วน ตดตอกนพบวามเซลลเมดเลดแดงลดลง และระดบโปรตนในน าเลอดเพมขน (อทย, 2559)

148

4. สารประเภทไกลโคไซด คณสมบตของสารไกลโคไซดจะประกอบดวยโมเลกลของน าตาลกลโคสจบตวกบหนวยของโมเลกลทจะท าใหเกดพษแกตวสตว โดยการเปนพษเกดจากหนวยโมเลกลทเปนพษจะแตกตวออกจากน าตาลกลโคสและเกดการเปนพษแกรางกายสตว สารพษประเภทไกลโคไซด ไดแก สารไซยาโนเจนค ไกลโคไซด (cyanogenic glycosides) ซงเมอสลายตวจะเปนหนวยทเปนพษคอ กรดไฮโดรไซยานค (hydrocyanic acid หรอ HCN) หรอไซยาไนด เปนสารพษทพบในมนส าปะหลง เมลดยางพารา รวมทงขาวฟาง

4.1 สารไซยาโนเจนคไกลโคไซด เปนสารไกลโคไซดทเมอถกยอยแลวสามารถปลดปลอย prussic acid หรอกรดไฮโดรไซยานค

(hydrocyanic acid หรอ HCN) หรอไซยาไนดออกมา สารไซยาโนเจนคไกลโคไซดทมอยในพชจะมโครงสรางทางเคมแตกตางกน เชน ขาวฟางมสารพษไซยาโนเจนคไกลโคไซดทชอวา dhurrin มพษของ HCN รนแรง สวนในมนส าปะหลงและเมลดยางพาราจะมสารไซยาโนเจนคไกลโคไซดทส าคญคอ linamarin หรอเรยกอกชอวา phaseolunatin สวน lotanstralin มความส าคญรองลงไปเนองจากมปรมาณทนอยกวา แตทง 2 ชนด อยปะปนกน โดย linamarin พบไดในมนส าปะหลงถง 97 เปอรเซนต ถกยอยดวยเอนไซมซงเรยกรวมๆ วา linamarase มอย 2 ตว คอ ß-glucosidase และ oxynitrilase

ซงเอนไซม 2 ชนดนจะพบในพช และจะขบกรดไฮโดรไซยานคออกมาเมอวตถดบถกแชน าหรอขณะเคยวอยในปาก (พนทพา, 2547)

ความเปนพษของกรดไฮโดรไซยานค พบวาในสตวเคยวเอองจะไดรบสารพษนไวกวา สตวไมเคยวเออง ทงนเนองจากจลนทรย และ pH ในกระเพาะรเมนมสวนในการเรงใหสารไกลโคไซดสลายตวไดเรวขน โดยความเปนพษหากสตวไดรบพษในปรมาณมากและรวดเรวจะเกดอาการเกรงกลามเนอหดตวอยางรนแรง เกดอาการเจบปวด และตายในเวลาไมกนาทตอมา แตถาไดรบสารพษในปรมาณนอยเปนเวลานาน จะคอยๆ แสดงอาการปวยออกมาใหเหน เรมจากมน าลายเปนฟองทมมปาก อตราการหายใจเรวขนภายใน 10-15 นาท ชพจรเตนเรว และออนลง กลามเนอชกกระตก เดนโซเซกอนจะลมลง เยอเมอกชม (mucous membrane) บรเวณตางๆ เชน ในปาก ทวารหนก จะมสแดงสด และเมอใกลตายจะมสคล า อาการหายใจเรมขด มเลอดคงบรเวณจมกและปาก และเกดอาการเกรงกอนตาย โดยอาการตางๆ เหลานจะเกดขนอยางรวดเรวในเวลา 30-45 นาท ซงอาการเหลานเปนผลมาจากเกดการกระตนของกรดไฮโดรไซยานคดวยสารโลหะ เชน ทองแดง เหลก โดยไซยาไนดจะรวมตวกบฮโมโกลบน (hemoglobin) ซงจะเกดเปนสารประกอบไซยาโนฮโมโกลบน (cyanohemoglobin)

ท าใหการขนสงออกซเจนต าลง ในทางกลบกนถาไซยาไนดจบกบทองแดงของไซโตรโครมออกซเดส (cytochromoxidase) จะมผลยบยงเอนไซมทเกยวของกบการออกซเดชน (oxidation) การขนสงอเลคตรอน (electron transport) ซงเปนสาเหตของการชกกระตกของกลามเนอ ท าใหระบบการ

149

หายใจบกพรองและท าใหตายได (Tewe and Lyayi, 1989) ซงตารางท 6.2 ไดแสดงระดบเปนพษของไฮโดรไซยานค

ตารางท 6.2 ระดบความเปนพษของไฮโดรไซยานค

ไฮโดไซยานค (พพเอม) ระดบความเปนพษ

0-250 ความเปนพษอยในระดบต ามาก

250-500 ความเปนพษอยในระดบต า 500-750 ความเปนพษอยในระดบกลาง สตวยงไมแสดงอาการ

750-1000 ระดบความเปนพษสง เปนอนตราย

>1000 ระดบความเปนพษสงมาก เปนอนตรายอยางมาก

ทมา: Sandage and Davis (1964), อางถงโดย เมฆ ขวญแกว (2552)

ส าหรบในไกทไดรบสารพษจะแสดงอาการ 3 ลกษณะคอ 1) ไกทมอาย 4 สปดาห จะมอาการหงอย ซม งวงนอน โดยจะมอาการปวย 12-16 ชวโมงกอนตาย 2) ไกทมอาย 5 สปดาห เมอไดรบพษจะตายอยางรวดเรว โดยไมแสดงอากาปวย ลกษณะของซากจะมจดเลอดออกระหวางชนของกลามเนอ และ 3) ไกทมอาย 6-7 สปดาห จะมอาการทางประสาท และปวย 10-14 วนกอนตาย แตอยางไรกตามการรกษาสตวทไดรบสารพษสามารถท าไดโดยการฉดสวนผสมของ sodium nitrite และ sodiumthiosulfate เขาเสนเลอดอตรา 3 กรม และ 15 กรม ในน ากลน 200 ลกบาศกเซนตเมตร ในวว สวนในแกะใชในอตรา 1 กรม และ 2.5 กรม และ 50 กรม ในน ากลน 200 ลกบาศกเซนตเมตร

การลดความเปนพษของกรดไฮโดรไซยานค สามารถท าไดการน าพชมาผานความรอนโดยการตากแดด อบ หรอหมก เชน การลดปรมาณกรดไฮโดรไซยานคในหวมนส าปะหลงสามารถท าไดโดยการแปรรปมนส าปะหลงโดยการฝานหวมนใหเปนชนเลกๆ แลวผงแดด อบ คว ตม หรอหมก ซงสามารถลดปรมาณไฮโดรไซยานคได เพราะอณหภมของแสงแดด (ต ากวา 70 องศาเซยส) อากาศจะไมท าลายเอนไซมเหมอนกบการอบ ทงนการตมทอณหภมสงเอนไซมจะสามารถท าปฏกรยากบไกลโคไซด นานกวา และปลดปลอยไฮโดรไซยานคออกมาไดมากกวาการอบหรอตม การตากมนส าปะหลงทท าการฝานบนลานตากใหคอยๆ แหงอยางชาๆ จะชวยปลดปลอยไฮโดรไซยานคออกไปไดมากกวา ท าใหมไฮโดรไซยานคในมนส าปะหลงแหงต ากวาการตากแดดใหแหงเรว (สาโรช, 2547)

สารพษและสารขดขวางการใชโภชนะทอยตามธรรมชาตคอสารประกอบทางชวเคม บางประเภททอยในวตถดบอาหารสตวแลวมผลขดขวางการใชโภชนะ หรอเปนสารพษส าหรบสตว ซงสารกลมนมหลายชนด ประกอบดวยเยอใย, สารประเภทโปรตนและกรดอะมโน, สารประเภทฟนอลค,

150

สารประเภทไกลโคไซด เปนตน โดยหากสตวไดรบสารดงกลาวเขาไปในปรมาณมากจนท าใหเกดพษ และไมไดรบการชวยเหลอ อาจสงผลท าใหสตวตายได แตอยางไรกตามพบวามหลากหลายวธทสามารถลดหรอก าจดสารพษตางๆ ทมอยในอาหารสตวใหอยในระดบต าจนไมแสดงอาการเปนพษ เชน การน ามาตากแดด อบ นง และหมก เปนตน ดงนนผเลยงสตวจะตองมความรความเขาใจถงเรองสารพษ ระดบของสารพษ อาการสตวเมอมอาการผดปกตเนองจากไดรบสารพษ หรอสารขดขวางการใชโภชนะ และวธการลดหรอก าจดสารพษในวตถดบอาหารสตวกอนน ามาใชในสตว

สารพษประเภทอนๆ

สารพษในกลมนเปนสารพษประเภทอนๆ ทมผลขดขวางการใชประโยชนของโภชนะ ซงมรายละเอยดดงน

1. สารไฟเตท

สารไฟเตท (phytate) หรอกรดไฟตค (phytic acid) เปนสารขดขวางโภชนะทพบมากในวตถดบอาหารสตวทมเยอใยสงและวตถดบอาหารทมาจากสวนของเมลดธญพช เชน ร าสกดน ามน

ร าละเอยด ร าขาวสาล ฯลฯ ดงแสดงในตารางท 6.3 ไฟเตทเกดจากการรวมตวของหมฟอสเฟตจ านวน 6 หม กบสารไมโอ-อนนอซตอล (myo-inositol) ท าใหธาตฟอสฟอรสทเปนองคประกอบของหมฟอสเฟตในไฟเตทไมสามารถถกยอย และใชประโยชนโดยเอนไซมในตวสตว ไฟเตทเปนสารประจลบอยางรนแรงภายในระบบทางเดนอาหารจงมความสามารถในการดดจบกบแรธาตทเปนประจบวกในทางเดนอาหาร ไดแก แคลเซยม ธาตเหลก ทองแดง สงกะส แมงกานส แมกนเซยม ท าใหการดดซมและใชประโยชนของแรธาตเหลานในอาหารลดลง สตวแสดงอาการขาดแรธาตเหลานทงๆทในอาหารมแรธาตเหลานเพยงพอ นอกจากนไฟเตทยงมผลในการรบกวนการท างานของเอนไซมตางๆ ในรางกาย โดยจะจบกบเอนไซมยอยโปรตน แปง และไขมน ท าใหประสทธภาพในการท างานของเอนไซมเหลานลดลง

ในรางกายสตวและในวตถดบอาหารสตวจะมน ายอยสารไฟเตทหรอเอนไซมไฟเตส (phytase) เพอยอยสารไฟเตทใหแตกตวไดธาตฟอสฟอรสอสระออกมาและรางสตวสามารถใชประโยชนได พบวาจลนทรยในระบบทางเดนอาหารของสกรและสตวปกสามารถสรางเอนไซมไฟเตสได แตอยางไรกตามพบวายงไมเพยงพอจงท าใหไมสามารถใชประโยชนธาตฟอสฟอรสในรปสารไฟเตทไดทงหมด ซงโดยทวไปจะใชไดเพยง 30 เปอรเซนต เทานน ท าใหมปรมาณของฟอสฟอรสถกขบออกทางมลในปรมาณมาก

151

ตารางท 6.3 ปรมาณสารไฟเตท ธาตฟอสฟอรส และปรมาณของธาตฟอสฟอรสทใชประโยชนไดของสกรและสตวปกในวตถดบอาหารสตวชนดตางๆ

วตถดบ ปรมาณไฟเตท-ฟอสฟอรส ฟอสฟอรสทใชประโยชนได

เปอรเซนตวตถแหง เปอรเซนตฟอสฟอรส สกร สตวปก

ขาวโพด 0.19 68 16 19

ขาวฟาง 0.19 70 19 25

ขาวโอต 0.21 59 23 -

ขาวสาล 0.22 67 45 49

ร าละเอยด 1.1 64 25 18

ร าสกด 0.79 42 - -

ร าขาวสาล 0.97 84 35 23

กากมะพราว 0.18 34 - - กากถวลสง 0.32 47 - - กากเรปซด 0.4 36 - - กากถวเหลอง 0.35 53 - - กากทานตะวน 0.44 55 - - กากเนอในปาลม 0.39 66 - - ทมา: Eeckhout and Paepe (1994)

2. สารพษกซเซอโรซน

เปนสารพษทพบในปลาปน โดยเกดจากกระบวนการผลตปลาปนทมการใชความรอนสง กลาวคอการอบแหงปลาปนทอณหภมสงถง 120 องศาเซลเซยส เปนเวลา 2-4 ชวโมง จะสงผลท าใหกรดอะมโนไลซนท าปฏกรยากบกรดอะมโนฮสตดนหรอสารฮสตามนไดเปนสารพษกซเซอโรซน (2-

amino-9-(4-imidazolyl)-7-azanonaoic acid) ซงมฤทธในการกดกรอนกระเพาะบดของสตวปก นอกจากนยงมผลไปกระตนการหลงกรดในกระเพาะแทของสตวปกใหมปรมาณมากขนกวาปกต 10-

300 เทา จงท าใหกระเพาะมความเปนกรดมากขน ท าใหเกดการกดกรอนของกระเพาะ และสงผลใหกระเพาะอาหารเปนแผล สงผลใหสตวกนอาหารลดลง การเจรญเตบโตและประสทธภาพในการใชอาหารดวยลง และท าใหสตวตายในเวลาตอมา ดงนนการใชปลาปนในสตรอาหารจงควรเลอกใชปลาปนทผานกระบวนการผลตทใชอณหภมต า และเลอกปลาปนทมความสดใหม เพอลดสารพษกซเซอโรซน

152

3. สารแพหรอสารอลเลอเจน

เปนสารประเภทโปรตนพบมากในพชตระกลถว โดยเฉพาะในถวเหลองทใชเปนอาหารคนและอาหารสตว สารแพทพบในถวเหลองมหลายชนด ไดแก อลฟา-คอนไกลซนน (-conglycinin), โปรตนไกลซนน (glycinin), เบตา-คอนไกลซนน (-conglycinin), และเดลตา-คอนไกลซนน (-conglycinin) โดยเมอรางกายไดรบสารแพเขาไปแลวรางกายจะตองมการสรางโปรตนทเปนภมตานทานขนมาจบกบโมเลกลสารแพ ท าใหรางกายมความตองการโปรตนมากขน แตถาสตวไดรบโปรตนในระดบเทาเดมจะท าใหสตวไดรบโปรตนไมเพยงพอตอการน าไปใชเพอการเจรญเตบโต นอกจากนยงท าใหระบบทางเดนอาหารระคายเคอง การดดซมและการใชประโยชนไดของโปรตนในอาหารลดลง

พบวาในสตววยออนการกระตนใหเกดภมตานทานตอสารแพท าไดนอย ดงนนสารแพจงมฤทธท าให ไมโครวลไลมสภาพดอยลงหรอสขภาพไมด การยอยและการดดซมสารอาหารลดลง ท าใหสตวมอาการทองเสย แตเมอสตวอายมากขนการสรางภมตานทานของรางกายตอสารแพจะมประสทธภาพมากขน ในการท าลายพษของสารแพสามารถท าไดโดยการใชความรอนในระดบสง เชน กระบวนการเอกซทรด ซงเปนกระบวนการทใชความรอนสงมากจนสามารถท าลายพษของสารแพจนหมด

สรป

สารพษหรอสารขดขวางโภชนะในอาหารสตวแบงออกเปน 2 กลมใหญๆ คอกลมของสารพษและสารขดขวางการใชโภชนะทเกดจากภายนอก และกลมของสารพษและสารขดขวางการใชโภชนะทอยตามธรรมชาต ซงสารพษแตละชนดจะมความเปนพษและปรมาณสารพษทแตกตางกน ซงเมอสตวไดรบสารพษเขาสรางกายจะมผลกระทบตอการเจรญเตบโต การใหผลผลตลดลง สขภาพรางกายทออนแอ และอาจท าใหสตวตายไดเมอไดรบสารพษในระดบสงหรอเปนเวลาตอเนองยาวนาน ดงนนในการน าพชอาหารหรอวตถดบอาหารมาใชเปนอาหารสตวจ าเปนตองมการก าจดสารพษนนๆ ใหหมดไปหรอมระดบต ากอน ซงการก าจดสารพษในวตถดบอาหารสตวสามารถท าไดหลายวธ เชน การท าใหแหง เชน การตากแดด การอบ การนง หรอการหมก การใชสารเคมบางชนด แตอยางไรกตามวธการก าจดสารพษบางวธอาจจะสงผลท าใหเกดสารตกคางในผลผลตสตว ดงนนผเลยงสตวสามารถเลอกใชวธทเหมาะสมส าหรบตนเองได

153


1. สารพษและสารขดขวางการใชโภชนะคออะไร และสามารถจ าแนกออกเปนกกลม จงอธบาย

2. จงบอกความแตกตางของกลมของสารพษและสารขดขวางการใชโภชนะทเกดจากภายนอกและทอยตามธรรมชาต 3. ปจจยทท าใหเกดเชอราในอาหารสตวมอะไรบาง 4. จลนทรยทพบวามการปนเปอนในอาหารสตวมอะไรบาง 5. จงบอกระดบทสงสดของสารพษชนดตางๆ อยางนอย 3 ชนด ทไมมผลกระทบสตว 6. จงอธบายผลกระทบของสารพษทเกดขนกบสตวอยางนอย 3 ชนด มาโดยละเอยด

7. จงบอกวธในการท าลายสารพษในวตถดบอาหารสตวอยางนอย 3 ชนด มาโดยละเอยด

8. หากพบวาสตวมอาการผดปกตเนองจากไดรบสารพษหรอสารขดขวางการใชโภชนะ จะมวธในการแกไขอยางไร (ยกกรณสารพษทจะอธบายไดอยางอสระ) 9. นกศกษาคดวาผเลยงสตวจะตองมความรความเขาใจ หรอมขอควรระวงเรองใดทจะไมท าใหสตวไดรบสารพษหรอสารขดขวางการใชโภชนะ

10. นกศกษาคดวาสตวเคยวเอองและสตวไมเคยวเอองมการตอบสนองตอสารพษแตกตางกนหรอไม อยางไร จงอธบาย

154



เมฆ ขวญแกว. (2552). การศกษาการใชเปลอกมนส าปะหลงเปนแหลงพลงงานในการผลตอาหารหยาบหมกส าหรบโคนม. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว , มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร, นครราชสมา.

สาโรช คาเจรญ. (2547). อาหารและการใหอาหารสตวไมเคยวเออง. พมพครงท 2, หางหนสวนจ ากด โรงพมพคลงนานาวทยา, ขอนแกน. 669 หนา.

อทย คนโธ. (2559) . อาหารสกรและสตวปกเชงประยกต . บรษท บ พเค พรนต ง จ ากด , กรงเทพมหานคร. 703 หนา.

Anantasook, N., M. Wanapat, P. Gunun and A. Cherdthong. ( 2016) . Reducing methane

production by supplementation of Terminalia chebula RETZ. containing tannins

and saponins. Animal Science Journal. 87: 783-790.

Barnes, D.M., Y.K. Kirby and K.G. Oliver. (2001) . Effect of biogenetic amines on growth

and the incidence of proventricular lesions in broiler chickens. Poultry Science.

80: 906-911.

Chanthakhoun, V., M. Wanapat, C. Wachirapakorn and S. Wanapat. ( 2 0 11 ) . Effect of

legume (Phaseolus calcaratus) hay supplementation on rumen microorganisms,

fermentation and nutrient digestibility in swamp buffalo. Livestock Science. 140:

17-23.

Eeckhout, W. and M. De Paepe. (1994). Total phosphorus, phytate-phosphorus and phytate

activity in plant feedstuff. Animal feed Science and Technology. 47: 19-29.


University of Arkansas. [Online]. Available: http://www.uaex.edu. [2016, March 25]. Silla Santos, M.H. (1996). Biogenic amines: their important in food: International Journal

of Food Microbiology. 29: 213-231.

Tewe, O.O. and E.A. Lyayi. (1989) . Cyanogenic glycosides. In Toxicants of Plant Origin,

Vol. 2, Glycosides. Ed.Cheeke,P.R. CRS Press, p. 43-60.


แผนการสอนประจ าบทท 7 ระบบการยอยอาหารของสตว

หวขอเนอหา

1. การยอยอาหารของสตว 2. ระบบทางเดนอาหารของสตวระเพาะเดยว

3. ระบบทางเดนอาหารของสตวของสตวเคยวเออง 4. กระบวนการยอยอาหารของสตว 5. การดดซมสารอาหาร 6. สรปประจ าบท





1. อธบายระบบทางเดนอาหารของสตวไมเคยวเอองไดอยางถกตอง 2. อธบายระบบทางเดนอาหารของสตวเคยวเอองไดอยางถกตอง 3. บอกความแตกตางของระบบทางเดนอาหารของสตวไมเคยวเอองและสตวเคยวเอองได

อยางถกตอง 4. อธบายกระบวนการยอยอาหารของสตวแตละประเภทไดอยางถกตอง 5. บอกชนด แหลงทผลต และหนาทของเอนไซมไดอยางถกตอง 6. อธบายขนตอนและรปแบบในการดดซมสารอาหารแตละชนดไดอยางถกตอง


1. ชแจงเนอหาประจ าบท และน าเขาสบทเรยนเรองระบบการยอยอาหารของสตว 2. ผสอนอธบายเนอหาเรอง ระบบการยอยอาหารของสตวตามเอกสารค าสอน

3. การฉายภาพสไลด (โปรแกรม power point) 4. มอบหมายใหผเรยนศกษาในหวขอทมอบหมาย


156



8. มอบหมายใหผเรยนท าแบบฝกหดทายบทประจ าบทท 7 เรองระบบการยอยอาหารของสตวเปนการบาน และก าหนดวนสง




1. เอกสารค าสอนเรองระบบการยอยอาหารของสตว 2. ภาพสไลด (โปรแกรม power point) เรองระบบการยอยอาหารของสตว 3. แบบฝกหดทายบทประจ าบทท 7 เรองระบบการยอยอาหารของสตว


1. จากการท ากจกรรมเสรจตามเวลา และถกตอง 2. จากการน าเสนอผลงานกจกรรมในชนเรยน


157

บทท 7 ระบบการยอยอาหารของสตว

สตวทกชนดจะตองกนอาหารเพอใหไดโภชนะตางๆ เพยงพอตอการด ารงชพ การเจรญเตบโต การสบพนธ และการใหผลผลต โดยอาหารทสตวกนเขาไปเปนวตถดบทไดจากทงพชสตวและสารสงเคราะห และโภชนะหรอสารอาหารทอยในวตถดบเหลานนอยในสภาพทมโมเลกลใหญเกนกวาทสตวจะดดซมไปใชประโยชนไดทนท ดงนนระบบยอยอาหารจงเปนระบบทมความส าคญตอการยอยวตถดบใหมโมเลกลขนาดเลกและสามารถดดซมสารอาหารเขาสรางกายเพอใชส าหรบด ารงชพและใหผลผลต โดยกระบวนการยอยอาหารจะมความสมพนธกบการท างานของเอนไซมและสรรวทยาของระบบทางเดนอาหาร นอกจากนสตวแตละชนดและแตละระยะการเจรญเตบโตกมความสามารถในการใชประโยชนของวตถดบแตกตางกน หรอวตถดบแตละชนดกสงผลตอการท างานของระบบยอยอาหารแตกตางกน

การยอยอาหารของสตว การยอยอาหารเปนกระบวนทท าใหอนภาคของอาหารมขนาดเลกลง การยอยม 3 แบบคอ การยอยเชงกล การยอยเชงเคม และการยอยโดยอาศยกจกรรมของจลนทรย ซงมรายละเอยดดงน

1. การยอยเชงกล การยอยเชงกลเปนการยอยทเกดจากการกด การขบ การเคยวในปาก รวมทงการบบอดของกลามเนอภายในทอทางเดนอาหารสตวเพอใหอาหารมอนภาคเลกลง

2. การยอยเชงเคม

เปนกระบวนการยอยทอาศยเอนไซมทผลตจากทอทางเดนอาหารเพอสลายสารอาหารจนเสรจสมบรณ และรางกายสามารถดดซมสารอาหารไปใชประโยชนในรางกาย ซงเอนไซมทหลงออกมาเพอท าหนาทยอยอาหารประกอบดวยสวนทเปนเอนไซม และสวนทไมใชเอนไซม

2.1 เอนไซม เอนไซมเปนสายของโปรตนทรางกายผลตออกมาเพอใชในการยอยอาหารไดเปน

สารอาหารหรอโภชนะทมหนวยยอยและรางกายสามารถดดซมไปใชประโยชนได 2.2 สวนทไมใชเอนไซม คอสารทมหนาทส าคญในการชวยใหกระบวนการยอยเกดขนอยางสมบรณ สารกลมน

ไดแก กรดไฮโดรคลอรค และน าด เปนตน

158

3. การยอยโดยอาศยกจกรรมของจลนทรย เปนกระบวนการหมกยอยโดยจลนทรยในระบบทางเดนอาหาร ท าใหไดผลผลตสดทายเปนกรดไขมนทระเหยได วตามน แรธาต และสารอาหาร ซงรางกายสตวสามารถดดซมไปใชประโยชนไดในรางกาย โดยเฉพาะอยางยงสตวเคยวเออง โดยกระบวนการยอยอาหารของสตวจะเรมตนขนทปากซงเปนการยอยเชงกล โดยอาศยการท างานของฟนทชวยในการบดเคยว ซงโดยทวไปฟนของสตวสามารถจ าแนกออกเปน 4 ชนด คอ 1) ฟนหนา (incisor) ท าหนาทตดหรอกดอาหารใหขาด 2) ฟนเขยว (canine) ท าหนาทฉกอาหาร 3) ฟนขางแกม (premolar) และ 4) ฟนกราม ซงท าหนาทบดเคยวอาหารใหละเอยด นอกจากนมน าลายทหลงออกมาจากตอมน าลายเพอหลอลนอาหาร ซงมลนชวยในการคลกเคลาและปนอาหารใหเปนกอนทเรยกวา bolus กอนกลนเขาสหลอดอาหารตอไป

ส าหรบลนจะมตอมรบรสส าหรบรบรสชาตอยบนผวลน โดยสตวแตละชนดจะมจ านวนแตกตางกน เชน ไกมตอมรบรสจ านวน 24 ตอม แมวม 800 ตอม สนขม 1,700 ตอม คนม 9,000

ตอม สกรม 15,000 ตอม และโคม 25,000 ตอม (ชยภม และคณะ, 2556) ซงการรบรสชาตจะท างานสมพนธกบการรบกลน ดงนนสตวบางชนดจะมความสามารถในการรบกลนและรสชาตทด เชน สกร ซงนยมเตมสารแตงกลนและแตงรสชาตลงไปในอาหาร เพอดงดดและกระตนการกนอาหารใหเพมขน

เมออาหารลงสหลอดอาหารจะมการบบไลแบบคลน (peristalsis movement) ท าใหอาหารเคลอนทลงไปยงสวนของกระเพาะอาหาร บรเวณกระเพาะอาหารจะมการบบอดอาหารใหมขนาดอนภาคเลกและมเซลลทส าคญ 2 ชนด คอ 1) chief cell ท าหนาทสรางและหลง pepsinogen ซงอยในรปทยงไมสามารถท างานได (inactive) และ 2) pariental cell สรางและหลงกรดไฮโดรคลอรค (HCl) ซงท าหนาทในการกระตนให pepsinogen กลายเปน pepsin ซงอยในรปทสามารถท างานได (active) ท าหนาทในการยอยโปรตนและมผลท าใหอาหารมลกษณะกงแขงกงเหลว เรยกวา chime

บรเวณล าไสเลกสวนตน (duodenum) จะมทอเปดจากถงน าด (bile duct) หลงน าดออกมาท าใหไขมนเกดการแตกตว (emulsion) ซงน าดจะถกสงเคราะหทตบ และล าเลยงมาเกบไวทถงน าด นอกจากนล าไสเลกสวนตนยงมทอเปดจากตบออน ซงหลงน ายอยโดยประกอบดวยเอนไซมและสารตางๆ หลายชนด อยางไรกตามบรเวณผนงของล าไสเลกกมการสง เคราะหและหลงน าดเชนเดยวกน โดยมเซลลทส าคญ 2 ชนด คอ 1) Brunner’s grand หรอ duodenum gland ท าหนาทหลงไบคารบอเนต (HCO3) และสารเมอก (ไมพบตอมนในสตวปก) ทท าหนาทชวยปองกนล าไสจากน ายอยและกรดจากกระเพาะอาหาร อกทงยงชวยปรบความเปนกรด-ดางใหเหมาะสมกบการท างานของเอนไซมทล าไสเลก และ 2) Crypts of Lieberkuhn หรอ intestinal gland ซงจะพบตลอดล าไสเลก ท าหนาทขบสารทเรยกวา succus entericus ซงประกอบไปดวยเอนไซมทส าคญหลายชนดส าหรบยอยโปรตนและคารโบไฮเดรต

159

บรเวณล าไสเลกสวนกลาง (jejunum) จะมการดดซมอาหารกลมโปรตน คารโบไฮเดรต ไขมน วตามน และแรธาต ล าไสเลกสวนปลาย ( ileum) จะมการดดซมเฉพาะวตามน แรธาตและน าดบางสวน นอกจากนบรเวณดงกลาวอาจพบสารทเกดจากกระบวนการหมกโดยจลนทรย ส าหรบล าไสใหญจะแบงออกเปน 3 สวน คอ 1) ไสตง (caecum) 2) โคลอน (colon) 3) ไสตรง (rectum) โดยบรเวณล าไสใหญจะไมมการผลตและหลงเอนไซม แตจะมกจกรรมการหมกยอยของจลนทรยท าใหไดวตามนและแรธาต รวมทงกรดไขมนทระเหยได จากบรเวณล าไสใหญจะมการดดกลบสารตางๆ เหลานรวมทงน า สวนกากอาหารทไมถกยอยจะถกขบออกนอกรางกายผานไสตรง

ระบบทางเดนอาหารของสตวไมเคยวเออง ระบบทางเดนอาหารของสตวไมเคยวเออง หมายถง สตวทมระบบทางเดนอาหารทมหนาทในการยอยสลายโภชนะตางๆ ในอาหารใหมขนาดเลกจนรางกายสามารถดดซมผานระบบทางเดนอาหารเขาไปในรางกายไดเปนหลก โดยอาหารทกนเขาไปไมคอยมการเปลยนแปลงเพอใหคณคาทางอาหารสงขน ดงนนระบบทางเดนอาหารของสตวไมเคยวเอองจงไมคอยมความซบซอนเหมอนสตวเคยวเออง

1. ระบบทางเดนอาหารของสกร ระบบทางเดนอาหารของสกรประกอบดวยสวนตางๆ ดงแสดงในภาพท 7.1 และแตละสวนมรายละเอยดดงน

1.1 ปาก (month) ปากของสกรมการพฒนาสวนของรมฝปากบนเชอมรวมกบจมก เรยกวา snout โดยจะท างานรวมกนกบรมฝปากและขากรรไกรลางในการน าอาหารเขาสปาก (ชยภม และคณะ, 2556) ปากท าหนาทเคยวอาหารใหมขนาดเลกลง ขณะเดยวกนมการหลงน าลายออกมาหลอลนอาหาร โดยมลนชวยในการคลกเคลาและปนอาหารใหเปนกอนและกลนลงสหลอดอาหาร นอกจากนในน าลายมเอนไซมอะไมเลสท าหนาทในการยอยแปงในอาหารบางสวนใหไดน าตาล ท าใหอาหารมรสหวานเพอกระตนใหสตวกนอาหารเพมมากขน (อทย, 2559)

1.2 หลอดอาหาร (esophagus) เปนทอเชอมตอปากกบกระเพาะอาหารเปนกลามเนอรปวงแหวนส าหรบบบรดอาหารลงสกระเพาะ

1.3 กระเพาะอาหาร (stomach) กระเพาะอาหารมสภาพเปนกรด ซงท าใหโปรตนตกตะกอน ไมละลายน า และเคลอนทในระบบทางเดนอาหารชาลงและถกยอยไดหมดในกระเพาะอาหาร โดยอาศยเอนไซมเปปซน

1.4 ล าไสเลก (small intestine) มน ายอยจากตบออน ไดแก เอนไซมยอยโปรตน ไขมนแปง น าตาล และกรดนวคลอค โดยท าหนาทยอยสลายอาหารและโภชนะตางๆ ตอจากกระเพาะอาหารเพอใหมโมเลกลเลกลงและถกดดซมในกระแสเลอดในรางกาย

160

1.5 ไสตง (caecum) อาหารทไมถกยอยและดดซมในล าไสเลกสวนใหญจะเปนอาหารทเปนเยอใยซงจะไหลผานเขามายงสวนของไสตง และล าไสใหญ โดยอาหารทเปนแปงและเยอใยจะถกหมกโดยกจกรรมของจลนทรยท าใหไดกรดไขมนทระเหยไดทสามารถดดซมเขาไปในรางกายและใชเปนแหลงพลงงานในตวสตวได นอกจากนยงถกใชเปนแหลงพลงงานของเยอบทางเดนอาหารและรกษาสขภาพทางเดนอาหารของสตวดวย ในขณะทโปรตนและสวนของสารประกอบไนโตรเจนจะถกใชเพอสรางเปนโปรตนในตวของจลนทรยทอยในสวนทายของระบบทางเดนอาหารน แตโปรตนทเกดขนนจะไมถกยอยและใชประโยชนตอรางกายสตวไดโดยตรง เนองจากไมมเอนไซมยอยโปรตนในทางเดนอาหารสวนน ดงนนโปรตนทเกดขนจะถกขบถายออกมานอกรางกายพรอมมล

1.6 ล าไสใหญ (large intestine) ท าหนาทรบกากอาหารทเหลอจากการดดซมแลว เพอขบออกทางทวารหนก นอกจากนล าไสใหญจะมหนาทดดซมน าไดบางเลกนอย

1.7 ทวารหนก (anus) ท าหนาทเปนทางออกของอาหารทยอยและใชประโยชนไมไดจรงๆ หรอสวนของกากอาหารทยอยไมหมดในระบบทางเดนอาหารออกนอกรางกายสตว

ภาพท 7.1 ระบบทางเดนอาหารของสกร

ทมา: Herren (1998)

2. ระบบทางเดนอาหารของสตวปก

ระบบทางเดนอาหารของสตวปก ซงไดแก ไก เปด นก ฯลฯ มรายละเอยดตางๆ ดงน 2.1 ปาก (beak) ในสวนของปากของไกจะไมมฟน แตจะมสวนของจงอยปากทท าหนาท

จกอาหารเขาสปากและระบบทางเดนอาหาร อาหารทมขนาดใหญจะถกไกใชจงอยปากกดและฉกใหมขนาดเลกลง แตอาหารทมขนาดเลกอยแลวจะถกกลนเขาไปในระบบทางเดนอาหารไดเลย

161

2.2 หลอดอาหาร (esophagus) ภายในหลอดอาหารจะม mucous gland ท าหนาทสรางเมอกเพอหลอลนอาหารจากหลอดอาหารลงสกระเพาะพก (crop)

2.3 กระเพาะพก (crop) เปนสวนของหลอดอาหารทโปงออกเปนกระเปาะหรอถงบรเวณตอนกลางของหลอดอาหาร ท าหนาทเกบหรอพกอาหารกอนเขากระเพาะแท ซงในสวนของกระเพาะพกอาจมการหมกของอาหารเกดขนเพอท าใหอาหารมความนมและยย ท าใหอาหารถกยอยไดงายขน

2.4 กระเพาะแท (proventiculus) ผนงของกระเพาะแทจะบดวยเนอเยอ glandular

mucosa ท าหนาทผลตน าเมอกเพอหลอลนอาหารและปองกนการยอยผนงของกระเพาะ นอกจากนภายในกระเพาะแทยงม proventricular glands หรอ gastric secretory glands อยในชน mucosa

และ submucosa จ านวนมาก ภายใน proventricular glands จะม oxynticopeptic cells ท าหนาทสงเคราะห pepsinogen และ HCl

2.5 กระเพาะบด (gizzard) บางครงเรยกวา กน ท าหนาทคลายฟนในสตวเลยงลกดวยนมหรอสกร คอท าหนาทในการบดยอยอาหาร โดยอาศยการบบตวของผนงกลามเนอทหนา ซงในกระเพาะสวนนจะมวสดพวกกอนกรวด (grit) หรอหนอยดวยเพอเพมประสทธภาพในการบดยอยอาหาร บรเวณกระเพาะบดจะไมมการสรางน ายอย การยอยทเกดขนเปนผลมาจากเอนไซม pepsin ทตดมากบอาหารจากสวนของกระเพาะแท นอกจากนบนผนงของกระเพาะบดจะมชนของ Koilin

layer ซงมลกษณะคลายแผนเคราตน ท าหนาทปองกนไมใหเกดความเสยหายขณะทท าการบบอด และปองกนกรดและน ายอยทตดมากบอาหารจากกระเพาะแท

2.6 ล าไสเลก (small intestine) อาหารจากกระเพาะบดจะเคลอนลงสล าไสเลกสวน duodenum ซงเปนสวนทมลกษณะโคงเปนหวงเรยกวา duodenal loop และมตบออนตดอย โดยจะมทอเปดจากตบออนและถงน าดมาเปดออกบรเวณรอยตอกระเพาะบดและล าไสเลกสวนตน และมตอมเมอกจ านวนมากท าหนาทสรางเมอกเพอลดความเปนกรดทตดมากบอาหารจากระเพาะบด (ชยภม และคณะ, 2556) ท าหนาทยอยอาหารใหเสรจสมบรณ โดยอาศยเอนไซมทผลตจากตบออน โดยโภชนะในอาหารจะถกยอยใหมขาดเลกลงจนสามารถถกดดซมเขาไปในกระแสเลอดเพอน าไปใชประโยชนในรางกาย พบวาในสตวปกจะไมม duodenal gland นอกจากนล าไสเลกในสวนของ jejunum และ ileum จะมบทบาทส าคญในการดดซมสารอาหารเชนเดยวกบในสกร

2.7 ไสตง (caecum) ลกษณะเปนทอปลายตน (blind-ended tube) จ านวน 1 ค อยทงดานซายและขวาตรงรอยตอระหวางล าไสเลกและล าไสใหญ มหนาทเชนเดยวกบล าไสใหญและไสตงของสกร กลาวคอท าหนาทในการหมกอาหารสวนทยอยไมหมดจากล าไสเลกโดยอาศยจลนทรยไดผลผลตกรดไขมนทระเหยได และดดซมไปใชเปนแหลงพลงงานในรางกายสตว รวมทงเปนอาหารของเซลลและเนอเยอบทางเดนอาหารสตวสวนนนดวย ส าหรบโปรตนและสารประกอบไนโตรเจนจะถก

162

เปลยนเปนโปรตนในตวจลนทรย และสวนทเหลอจะถกขบออกนอกรางกายมาพรอมกบมล แตอยางไรกตามกจกรรมทเกดขนจะมไมมากนกเมอเทยบกบสกร

2.8 ล าไสใหญ (large intestine) ท าหนาทดดน าในระบบทางเดนอาหารกลบเขาสรางกาย

2.9 ทวารหนก (vent) ทวารหนกมหนาทปลอยอาหารทไมสามารถยอยและใชประโยชนไดหมดในรปของมลกบปสสาวะปนกนออกนอกรางกาย (ภาพท 7.2)

ภาพท 7.2 ระบบทางเดนอาหารของสตวปก

ทมา: บญเสรม และบญลอม (2542)

3. เอนไซมในสตวไมเคยวเออง การยอยสารอาหารกลมคารโบไฮเดรต โปรตนและไขมนจะใชเอนไซมทมความจ าเพาะแตกตางกนออกไป เพอใหไดสารอาหารทรางกายสามารถดดซมไปใชประโยชนได โดยแตละสวนของทอทางเดนอาหารจะผลตเอนไซมทแตกตางกนดงแสดงในตารางท 7.1

163

ตารางท 7.1 เอนไซมทผลตจากระบบทางเดนอาหารของสตวไมเคยวเออง

ชนดสตว ปาก กระเพาะอาหาร ตบออน ล าไสเลก

สกร --amylase - pepsin

- HCl

- trypsin

- chymotrypsin

- carboxypeptidase

- lipase

- -amylase

- nucrease

- aminopeptidase

- dipeptidase

- enterokinase

- maltase

- isomaltase

- lactase

- sucrase

สตวปก - ไมม - pepsin

- HCl

- trypsin

- chymotrypsin

- carboxypeptidase

- lipase

- -amylase

- nucrease

- aminopeptidase

- dipeptidase

- enterokinase

- maltase

- isomaltase

- sucrase

ทมา: ดดแปลงจาก ชยภม และคณะ (2556)

ระบบทางเดนอาหารของสตวเคยวเออง สตวเคยวเอองเปนสตวทกนอาหารหยาบ (อาหารทมเยอใยสง) เปนอาหารหลก ซง ระบบ

ทางเดนอาหารสวนลางไมมเอนไซมยอย การใชประโยชนจากอาหารสวนใหญมาจากกจกรรมของจลนทรย ดงนนทางเดนอาหารของสตวเคยวเอองโดยเฉพาะอยางยงในสวนของกระเพาะอาหารจงมลกษณะทแตกตางจากกระเพาะอาหารของสตวไมเคยวเอองอยางชดเจน ซงระบบทางเดนอาหารของสตวเคยวเอองมสวนประกอบทส าคญดงน

1. ปาก

ปาก (mouth) เปนจดเรมตนของระบบทางเดนอาหารประกอบดวยรมฝปาก (lips), ลน

(tongue), ฟน (teeth) และตอมน าลาย (salivary gland) เปนตน พบวาสตวเคยวเอองอาศยสวนของรมฝปากและลนตวดเพอชวยในการน าอาหารเขาสปาก สวนฟนตดดานลางและแผนแขงท าหนาทตดอาหารหรอหญาใหขาดจากกน เมอสตวใชลนตวดอาหารเขาสภายในปากจะเคยวอาหาร และปากจะมตอมน าลาย (saliva gland) ซงจะผลตน าลายออกมาคลกเคลาอาหารท าใหอาหารออนนมและมลกษณะเปนกอนสะดวกในการกลน ในน าลายจะเปนแหลงของบฟเฟอรซงท าหนาทรกษาระดบความ

164

เปนกรด-ดางในกระเพาะรเมนใหอยในระดบ 6.5-7.5 ท าใหจลนทรยสามรถยอยสลายอาหารเพอผลตกรดไขมนทระเหยไดไดอยางมประสทธภาพ (เมธา, 2533; เมธา, 2553)

2. หลอดอาหาร หลอดอาหาร (esophagus) เปนสวนทประกอบดวยเนอเยอชนดตางๆ เชนเนอเยอเกยวพน

กลามเนอชนใตเยอเมอกและชนเยอเมอก ท าหนาทเปนทางผานของอาหารจากปากเขาสกระเพาะ

และเปนชองทางทอาหารจากกระเพาะอาหารสวนหนาขยอกออกมาทปากเพอเคยวใหละเอยดอกครง ซงเรยกกระบวนการนวา การเคยวเออง (rumination) (อนนต, 2554)

3. กระเพาะอาหาร กระเพาะอาหาร (stomach) ของสตวเคยวเอองถกพฒนาขนมาเพอใหมความสามารถพเศษใน

การใชอาหารหยาบโดยอาศยกจกรรมของของจลนทรยทท าหนาทในการยอยอาหาร กระเพาะอาหารของโคเนอและกระบอทโตเตมทมความจถง 20-40 แกลลอน (เมธา, 2533) แพะมความจประมาณ 4.5-7.8 แกลลอน (Correa, 2016) ขณะทแกะความจประมาณ 7.3-13.8 แกลลอน โดยกระเพาะอาหารของสตวเหลานแบงออกเปน 4 สวน คอ รเมนหรอผาขรว เรตคลมหรอรงผง โอมาซมหรอสามสบกลบ และอะโบมาซมหรอกระเพาะแท กระเพาะ 3 สวนแรกอาจเรยกรวมกนวากระเพาะสวนหนา (fore

stomach) สวนของเยอบผวของกระเพาะสวนหนาจะไมมตอมมทอทท าหนาทสรางน ายอยหรอเอนไซม ในขณะทลกโคแรกเกดทกนน านม น านมทกนเขาไปจะผานทอน าอาหารเหลว (esophageal

groove หรอ reticular groove) ทเกดจากการหดตวของสนหรอขอบของกระเพาะรงผง แลวไหลตรงเขาไปในกระเพาะแทโดยไมผานเขาไปเกดการหมกในกระเพาะรเมน ซงกระเพาะอาหารสวนตางๆจะมรายละเอยดดงน

3.1 กระเพาะรเมนหรอผาขรว (rumen) กระเพาะสวนนจะมขนาดใหญทสดเมอเปรยบเทยบกบกระเพาะสวนอนๆ ซงเมอสตวโตเตมวย

จะมความจประมาณ 80 เปอรเซนต ของความจกระเพาะทงหมด (ภาพท 7.3) ลกษณะภายในของกระเพาะรเมนจะบดวยเนอเยอและมลกษณะเปนตมขนเลกๆเรยกวา แพบฟลล (papillae) กระจายอยทวไปในกระเพาะรเมน ท าใหผนงดานในมลกษณะคลายผาขนหน ท าหนาทเกยวของกบการคลกเคลาอาหารทอยในกระเพาะโดยการพดโบกของแพบฟลลท าใหอาหารทอยในกระเพาะกบอาหารทกนเขาไปใหมคลกเคลากนไดด การเคลอนบบตวของกระเพาะรเมน นอกจากนยงเกยวของกบการดดซมโภชนะทเกดจากการหมกคอกรดไขมนทระเหยไดและเปนทอยอาศยของจลนทรยหลายชนด (นรตน และคณะ, 2555)

165

ภาพท 7.3 กระเพาะรเมนของสตวเคยวเออง (ก) ผนงภายในกระเพาะรเมน

(ข) เนอเยอบผวในกระเพาะรเมน ทมา: Jerbi and Pérez (2013); Kuzinski et al. (2012)

กระเพาะรเมนมลกษณะคลายถงหมกขนาดใหญ ซงถงหมกดงกลาวสามารถแบงออกเปน

3 สวน คอสวนลางจะเปนสวนของของเหลวทมอาหารทถกยอยละเอยดแลวแขวนลอยอย สวนทสองเปนสวนของอาหารทมขนาดใหญแขวนลอยอยซงอาหารสวนนจะตองถกขยอกกลบไปเคยวเออง และสวนบนสดจะเปนสวนของกาซทเกดจากการหมกยอยอาหารโดยจลนทรย เชน กาซคารบอนไดออกไซด (CO2), กาซเมทเธน (CH4), กาซไนโตรเจน (N2) และกาซไฮโดรเจน (H2) เปนตน โดยกาซทเกดขนจากการหมกอาหารสวนใหญจะถกขบออกจากกระเพาะโดยการเรอ (eructation) การขยอกอาหารขนมาเคยวเอองใหมในปาก

3.2 กระเพาะเรตคลมหรอรงผง (reticulum) เปนสวนของกระเพาะอาหารทมลกษณะรปรางคอนขางกลม เปนถงขนาดเลกซงมทางเปด

สวนปลาย เปนกระเพาะทมขนาดเลกทสดโดยมปรมาตรความจประมาณ 5 เปอรเซนต ของปรมาตรความจทงหมดของกระเพาะอาหาร (เมธา, 2533) ผนงดานในของกระเพาะรงผงมลกษณะเปนรปหกเหลยมคลายรงผง (honey comb) พนทผวมลกษณะเปนตมเลกๆเรยกวา honey papillae (อนนต, 2554) ดงแสดงในภาพท 7.4 กระเพาะสวนนมจลนทรยอาศยอยคลายกบกระเพาะรเมน ท าหนาทรวมกบกระเพาะรเมนในการหมกอาหาร ควบคมการขยอกอาหารเพอน าไปเคยวเอองในปาก และยงเกยวของกบการปนกอนอาหารและควบคมการสงผานอาหารทถกยอยแลวไปยงกระเพาะสามสบกลบตอไป

(ก) (ข)

166

ภาพท 7.4 กระเพาะเรตคลมของสตวเคยวเออง ทมา: Jerbi and Pérez (2013)

3.3 กระเพาะโอมาซมหรอสามสบกลบ (omasum) เปนกระเพาะทมความจประมาณ 7-8 เปอรเซนตของปรมาตรความจของกระเพาะทงหมด

ผนงดานในมเนอเยอแผนบางๆ ประมาณ 90-190 แผน (omasal leaves หรอ lamina) จดเรยงซอนเปนชนๆ กนมากมาย ท าใหมพนทผวในการดดน าและแรธาตเพมขน (เมธา, 2533) ดงแสดงในภาพท 7.5

ภาพท 7.5 กระเพาะโอมาซมของสตวเคยวเออง ทมา: Jerbi and Pérez (2013)

อาหารทผานเขาในกระเพาะนจะมลกษณะกงเหลว เพราะเปนอาหารทมาจากสวนลางของกระเพาะรเมนทมอาหารทเปนชนละเอยดแขวนลอยอย เมออาหารเขามาในกระเพาะสามสบกลบ กลามเนอของ

167

กระเพาะจะบบตว ท าใหน าทปนมากบอาหารถกบบออกมาจากอาหาร (ประมาณ 30-60 เปอรเซนต ของน าในอาหาร) อาหารสวนทถกบบน าออกแลวจะมลกษณะแขงขน และจะคงอยระหวางเยอบางๆ

แตละกลบ น าทถกบบออกจากอาหารและไอออนของแรธาตบางชนด รวมทงกรดไขมนทระเหยไดทมากบอาหารสามารถถกดดซมผานผนงกระเพาะไปใชประโยชนได

3.4 อะโบมาซมหรอกระเพาะแท (abomasum) กระเพาะแทในสตวเคยวเอองเปรยบไดกบสวนของกระเพาะอาหารในสตวไมเคยวเออง ม

ความจประมาณ 7-8 เปอรเซนตของปรมาตรความจของกระเพาะทงหมด เนองจากผนงดานในของกระเพาะมตอมมทอทท าหนาทผลตน ายอย (gastric juice) หรอเอนไซมส าหรบยอยอาหาร น ายอยทผลตจากกระเพาะแทมลกษณะเปนของเหลวใส ไมมส มฤทธเปนกรด มสวนประกอบคอ น า กรดเกลอ

(HCl) สารมวคสหรอเมอก ไอออนตางๆ ของสารอนนทรย และเอนไซมทยอยโปรตนคอเอนไซมเปปซน

(pepsin) และเอนไซมเรนนน (rennin) รวมถงเอนไซมทยอยไขมน (lipase) และไกลโคโปรตนบางชนดทเกยวของกบการดดซมวตามนบ12 อาหารทมสภาพเปนกลางหรอดางเลกนอยจากสวนกระเพาะสามสบกลบ เมอเขามาในกระเพาะนจะถกกรดเกลอทผลตจากเซลลเยอบผว (paretial cell)

ในสวน fundic region ท าใหมสภาพเปนกรด (มคา pH 1.5-2) (นรตน และคณะ, 2555) การผลตเอนไซมทยอยอาหารจากเซลลของตอมมทอทผนงกระเพาะแทจะเปนเอนไซมทยงไมสามารถท างานได (inactive form) เชน เอนไซมเปปซโนเจน (pepsinogen) และเอนไซมโปรเรนนน (prorennin) เมอสภาพภายในกระเพาะเปนกรด เปปซโนเจนจงถกเปลยนเปนเปปซน สวนโปรเรนนนจะเปลยนเปน เรนนนทอยในสภาพทสามารถท างานได (active form) เอนไซมเปปซนจะยอยโปรตนในอาหารทพนธะเปปไทด (peptide bond) ไดเปนสารเปปโตน (peptone) และโพลเปปไทด (polypeptide)

สวนเอนไซมเรนนนเปนเอนไซมทยอยโปรตนเคซน (casein) ในน านม

ภาพท 7.6 กระเพาะอะโบมาซมของสตวเคยวเออง ทมา: Jerbi and Pérez (2013)

168

4. ล าไสเลก

ล าไสเลกของโคมเสนผานศนยกลางประมาณ 5-6 เซนตเมตร และมความยาวประมาณ 40-

50 เมตร สามารถแบงออกไดเปน 3 สวนคอ ล าไสเลกสวนตน (duodenum) ล าไสเลกสวนกลาง (jejunum) และล าไสเลกสวนปลาย (ileum) ล าไสเลกท าหนาทยอยอาหารทออกมาจากสวน abomasum ทยงยอยไมสมบรณ โดยลกษณะของอาหารทเขามาในล าไสเลกเปนอาหารทมลกษณะกงเหลวหรอเปนของเหลว มสภาพความเปนกรดสง มสวนประกอบคอสารอนทรยและสารอนนทรยชนดตางๆ เชนเซลลของจลนทรย ไขมน แรธาต น า และกรดเกลอ ในล าไสเลกโภชนะทถกยอยสลายไดแก โปรตน คารโบไฮเดรต ไขมน แรธาต และไวตามนเปนตน การยอยอาหารทล าไสเลกอาศยเอนไซมจากตบออนและผนงล าไสเลก และมน าดจากตบชวยในการยอยไขมน และมสวนส าคญในการดดซมไขมนทผนงล าไส (นรตน และคณะ, 2555)

5. ล าไสใหญ ล าไสใหญเปนสวนทมความยาวประมาณ 10 เมตร ประกอบดวยสวนทส าคญคอ ไสตงหรอ

ไสตน (caecum), โคลอน (colon) และไสตรง (rectum) ไสตงของโคและกระบอมลกษณะเปนถงตน

2 ถง ภายในมจลนทรยจ าพวกใชอากาศและไมใชอากาศ เชน Lactobacillus, Streptococcus,

Coliform, Clostidium และยสตอาศยอย อาหารทผานเขามาในล าไสใหญจงถกยอยโดยเอนไซมจากจลนทรยเทานน โดยอาหารทเขามาในสวนของล าไสใหญสวนใหญจะเปนกากอาหารทยอยไมได เชน ลกนน เซลลโลส เฮมเซลลโลส โปรตนและคารโบไฮเดรตทถกหอหมดวยลกนน สวนของอาหารทสามารถถกยอยไดเชนโปรตนและคารโบไฮเดรตทไมถกยอยในล าไสเลกจะถกยอยโดยเอนไซมจากจลนทรย ผลผลตทไดจากการหมกยอยโดยจลนทรยคอกรดไขมนทระเหยได สารอนโดล (indol)

สารสเคทโตล (sketole) สารฟนอล (phenol) เอมน (amine) แอมโมเนย แกสคารบอนไดออกไซด เมทเธน และไฮโดรเจนซลไฟด หรอกาซไขเนา (H2S) เปนตน กรดไขมนทระเหยไดสามารถดดซมไปใชประโยชนไดบาง นอกจากนผลพลอยไดจากการหมกทส าคญ ไดแก ไวตามนเค ไวตามนบรวม ไบโอตน เปนตน กสามารถถกน าไปใชประโยชนในรางกายไดบางสวนเชนกน

6. ทวารหนก

ทวารหนกเปนสวนสดทายของระบบทางเดนอาหาร มสวนของกลามเนอหรด (internal anal

sphinter) ท าหนาทเปดปดเพอการขบถายมลซงเปนของเสยออกจากรางกาย

169

กระบวนการยอยอาหารของสตว กระบวนการยอยอาหารของสตวสามารถจ าแนกออกเปน 3 ลกษณะคอ การยอยอาหารของ

สตวไมเคยวเออง และการยอยของอาหารของสตวเคยวเอองโดยอาศยจลนทรยในระบบทางเดนอาหาร ซงมรายละเอยดดงน

1. การยอยสารอาหารตางๆ ในระบบทางเดนอาหารของสตวไมเคยวเออง กระบวนการยอยสารอาหารแตละชนดในระบบทางเดนอาหารของสตวไมเคยวเอองม

รายละเอยดดงน 1.1 คารโบไฮเดรต

ตอมน าลายและตบออนจะผลตเอนไซม -amylase เพอยอยแปงทมน าตาลจบกนดวยพนธะ -1,4-glycosidic linkage และ -1,6-glycosidic linkage ท าใหได limited dextrin, maltose

และ isomaltose ดงสมการ -amylase

แปง limited dextrin, maltose, isomaltose

บรเวณผนงของล าไสเลกจะผลตเอนไซมตางๆ เพอยอยใหเปนน าตาลโมเลกลเดยวตอไป

Maltase, Isomaltase

Maltose, Isomaltose Glucose + Glucose

Sucrase

Sucrose Glucose + Fructose

Lactase

Lactose Glucose + Galactose

1.2 โปรตน

การยอยโปรตนของสตวไมเคยวเอองเกดขนครงแรกทกระเพาะอาหารโดยการท างานของเอนไซม pepsin และ HCl ซงจะไดผลผลตเปน proteose, peptone หรอ polypeptide เปนตน

Pepsin และ HCl

Protein Proteose, Peptone, Polypeptide

จากนนตบออนจะหลงเอนไซมทมความจ าเพาะส าหรบยอยกรดอะมโนชนดตางๆ ดงน

170

Trypsin

Proteose, Peptone, Polypeptide Arginine หรอ Lysine C-terminal

Chymotrypsin

Proteose, Peptone, Polypeptide Aromatic C-terminal

Elastase

Proteose, Peptone, Polypeptide Alphatic C-terminal

1.3 ไขมน

การยอยไขมนสวนใหญเกดขนทล าไสเลกโดยเอนไซม lipase ทผลตจากตบออน รวมกบการท าหนาทของน าดในการท าใหไขมนแตกตวเรยกวา emulsifying function เพอให lipase เขายอยไดงายขน เพอใหไดผลผลตเปน glycerol และ fatty acids

2. การหมกยอยของอาหารโดยจลนทรยในระบบทางเดนอาหารของสตวเคยวเออง การยอยอาหารของสตวเคยวเอองจะอาศยกจกรรมของจลนทรยทอยในกระเพาะรเมน ซงมรายละเอยดดงน

2.1 การหมกยอยคารโบไฮเดรต

การหมกยอยอาหารกลมคารโบไฮเดรตและเยอใยโดยอาศยกจกรรมของจลนทรยจะไดผลผลตสดทายเปนกรดไขมนทระเหยได ซงจะดดซมผานผนงของกระเพาะรเมนเพอเขาสกระบวนการเมทาบอลซมตอไป

2.2 การหมกยอยโปรตน

โปรตนจะถกยอยโดยจลนทรยไดผลผลตเปกรดอะมโน และกรดอะมโนบางชนดจะถกยอยตอไดเปนกรดไขมนทระเหยได แอมโมเนย-ไนโตรเจน และคารบอนไดออกไซด นอกจากนจลนทรยยงสามารถน าแอมโมเนย-ไนโตรเจน และกรดอะมโนอสระไปสรางเปนเซลลโปรตนของตวเอง ซงอตราการเกดจะมากหรอนอยขนอยกบสดสวนของโปรตนทยอยสลายเรว (rapidly degradable protein) และโปรตนทยอยสลายชา (slowly degradable protein) โดยแอมโมเนย-ไนโตรเจนทเกดจากการสลายโปรตนนนรางกายจะดดซมผานผนงกระเพาะรเมนเขาสกระแสเลอดและล าเลยงไปยงตบเพอเปลยนแอมโมเนยเปนยเรยแลวขบออกทางปสสาวะ โดยบางสวนจะถกสงไปยงตอมน าลายและบางสวนขบออกมายงกระเพาะรเมนเพอใหเปนแหลง non-protein nitrogen ตอไป

2.3 การหมกยอยไขมน

จลนทรยในกระเพาะรเมนของสตวเคยวเอองจะเปลยนแปลงโครงสรางของไขมนโดยจะท าการ hydrolyse ไขมนไดเปนกลเซอรอลและกรดไขมน ท าการเปลยนต าแหนงของพนธะคของ

171

ไขมนชนดไมอมตว หรอท าการเปลยนแปลงโครงสรางแบบ cis ใหเปน trans และกระบวนการ hydrogenation คอการเตมไฮโดรเจนเขาไปในพนธะคของไขมนชนดไมอมตวใหกลายเปนชนดอมตว

การดดซมสารอาหาร สารอาหารทไดจากกระบวนการยอยอาหารจะถกดดซมเขาสรางกายผานทอทางเดนอาหารทแตกตางกน โดยการดดซมสารอาหารเขาสเซลลจะล าเลยงเขาสรางกายผาน 2 ระบบ ไดแก 1) hepatic portal vein สารอาหารจะดดซมผาน capillary เขาส portal vein ไปยงตบ แลวผานเขาส hepatic vein เขาหวใจหองบนขวา เพอล าเลยงไปยงสวนตางๆ ของรางกาย 2) lymphatic system

สารอาหารจะสงผานทาง central lacteal ไปยง thoracic lymph duct แลวรวมเขาเสนเลอดด าใหญ เขาหวใจหองบนขวา โดยไมผานตบ สารอาหารทล าเลยงดวยระบบน ไดแก กรดไขมนสายยาว คอเลสเตอรอล และแอนตบอดทอยในนมน าเหลองของแม การดดซมสารอาหารชนดตางๆ มรายละเอยด ดงน

1. คารโบไฮเดรต

การดดซมคารโบไฮเดรตสวนใหญจะอยในรป monosaccharide ส าหรบ disaccharide สามารถดดซมไดเชนกนแตจะเกดขนไดชากวา ซงการดดซม monosaccharide จะม 2 แบบ คอ

1.1 Sodium-dependent glucose transporter (SGLT) เปนการดดซมสารอาหารทตองอาศยการท างานของ Na+ ดวย

1.2 Sodium-independent glucose transporter หรอ facilitative glucose transporter

(GLUT) การดดซมแบบดงกลาวเปนการดดซมสารอาหารทไมตองอาศยการท างานของ Na+ ดวย

โดยการดดซมสวนใหญจะเปนแบบ active transport โดยมความเกยวของกบองคประกอบตางๆ โดยตองอาศย carrier protein ท าหนาทขนสงน าตาลทตองการดดซมซงเรยกวาเปน transporter molecule นอกจากนตองม Na+ ท าหนาทเปน co-transporter molecule ชวยในการดดซม glucose เรยกการดดซมแบบนวา co-transporter ซงกระบวนการดงกลาวเกดขนทบรเวณไมโครวลไล (microvilli) เมอถกดดซมแลวน าตาลจะเคลอนยายออกจาก mucosal cell เขาส interstitial fluid โดยวธ facillitated diffusion (passive transport) เขาสกระแสเลอดตอไป

2. โปรตน

โปรตนจะดดซมในรปของกรดอะมโนแบบ active transport เชนเดยวกบการดดซมกลโคส และมสวนนอยทดดซมแบบ passive transport โดยการดดซมจะเกดทบรเวณล าไสเลกสวนกลาง

172

(jejunum) นอกจากนแลวยงพบวามการดดซม whole protein โดยวธ pinocytosis และน าออกจากเซลลอกดานหนงโดยวธ exocytosis

3. ไขมน

ไขมนสวนใหญจะถกดดซมในรปของ fatty acids และ monoglyceride โดยมเพยงเลกนอยทสามารถดดซมในรป diglyceride และ triglyceride ในบางกรณผนงล าไสเลกอาจดดซมไขมนในรป fat droplets ทมขนาดใหญ โดยวธ pinocytosis ซงประกอบดวย endocytosis เขาทางดานหนง และน าออกจากเซลลอกดานหนงโดยวธ exocytosis โดยการดดซมไขมนมกระบวนการดงตอไปน

3.1 การยอยโดยเอนไซมไลเปส

การยอยไขมนดวยเอนไซมไลเปสจะไดเปน fatty acids และ monoglyceride โดยสารเหลานจะรวมตวกบน าดเพอสรางเปนสารประกอบทเรยกวา micelles เพอใหสามารถเคลอนผานสภาพแวดลอมทเปนน าไปยง mucosal epithelium และดดซมไขมน เมอ micelles เคลอนตวไปถง mucosal epithelium แลวจะมการแตกตวเพอปลอย fatty acids, monoglyceride และไขมนชนดอนๆ ใหเปนอสระ

3.2 การดดซม

ไขมนชนดตางๆ จะเคลอนตวผานเยอหมเซลลดาน microvilli เขาสภายใน epithelial

cell ทบชน mucosa ของล าไส โดยการ diffusion โดยภายใน epithelium จะเกดการขนสงดงน 3.2.1 ไขมนบางสวนคงตวในรป free fatty acids ซงไดแก fatty acids ทมขนาด

โมเลกลเลก (C<10-12 ตว) 3.2.2 ไขมนอกบางสวนไดแก fatty acids ทมขนาดโมเลกลใหญ (C>10-12 ตว) เชน

monoglyceride และ diglyceride จะถกสงเคราะหใหเปน triglyceride ใหมอกครงภายใน smooth

endoplasmic reticulum ของเซลล enterocyte และ triglyceride ทถกสงเคราะหนจะรวมตวกบไขมนชนดอนๆ โดยจะมสารประกอบโปรตนเคลอบอยดานนอกไดสารประกอบท เรยกวา chylomicron ซงมลกษณะเปน fat droplets ขนาดเลกมาก

3.2.3 การปลดปลอยไขมนออกจาก mucosal epithelium เขาส interstitial fluid

และเขาสกระแสเลอดหรอทอน าเหลอง ซงมรายละเอยดดงน 1) ไขมนทมขนาดโมเลกลเลก (C<10-12 ตว) ทเปน fatty acids จะ diffuse ผาน

เยอหมเซลลเขาส interstitial fluid และเขาส blood circulation โดยตรง ซงสตวเลยงลกดวยนมจะดดซมในรปแบบนประมาณ 10-20 เปอรเซนต

173

2) ไขมนทมขนาดโมเลกลใหญ (C>10-12 ตว) ทฟอรมเปน chylomicron จะล าเลยงเขาส central lacteal และเขาระบบหมนเวยนเลอดตอไป สตวเลยงลกดวยนมจะดดซมในรปแบบนประมาณ 80-90 เปอรเซนต

การดดซมไขมนในสตวปกซง central lacteal ไมเจรญนน ไขมนจะถกล าเลยงเขาส hepatic portal vein โดยตรง ในรปทเรยกวา portomicron ซงเกดจากการฟอรมของ triglyceride

กบไขมนชนดอนๆ (ชยภม และคณะ, 2556)

สรป

ระบบการยอยอาหารของสตวเปนระบบทมความส าคญซงท าหนาทยอยวตถดบทมโมเลกลขนาดใหญใหมขนาดโมเลกลเลกลงเพอใหสามารถดดซมสารอาหารเขาสรางกาย เพอใชส าหรบด ารงชพ การเจรญเตบโต การสบพนธ และการใหผลผลต ซงสตวแตละประเภทจะมระบบการยอยทแตกตางกน คอสตวไมเคยวเอองจะมระบบทางเดนอาหารทไมสลบซบซอน กระบวนการยอยจะอาศยเอนไซมทผลตจากตอมในระบบทางเดนอาหารเปนหลก ขณะทระบบทางเดนอาหารของสตวเคยวเอองจะมความซบซอนมากกวา การยอยอาหารจะอาศยกจกรรมของจลนทรยในกระเพาะรเมนเปนหลก นอกจากนสารอาหารแตละประเภทกมกระบวนการในการดดซมเขาสเซลลทแตกตางกนคอการดดซมเขาสกระแสเลอดโดยตรง และการดดซมเขาสทอน าเหลอง


1. จงอธบายระบบทางเดนอาหารของสตวไมเคยวเอองมาโดยละเอยด

2. จงอธบายระบบทางเดนอาหารของสตวเคยวเอองมาโดยละเอยด

3. จงบอกความแตกตางของระบบทางเดนอาหารของสตวไมเคยวเอองและสตวเคยวเอองมาโดยละเอยด

4. จงอธบายกระบวนการยอยอาหารของสตวไมเคยวเอองมาพอสงเขป

5. จงอธบายกระบวนการยอยอาหารของสตวเคยวเอองมาพอสงเขป

6. จงบอกความแตกตางของกระบวนการยอยอาหารของสตวไมเคยวเอองและสตวเคยวเออง 7. จงบอกชนด แหลงทผลต และการท างานของเอนไซมแตละชนดไดโดยละเอยด

8. เพราะเหตใดเอนไซมยอยโปรตนในกระเพาะอาหารจงหลงออกมาในรปทไมพรอมท างาน

9. จงอธบายขนตอนและรปแบบในการดดซมสารอาหารแตละชนดมาโดยละเอยด

10. สารอาหารแตละประเภทสามารถดดซมในรปของอะไร

174



นรตน กองรตนานนท, จ าเรญ เทยงธรรม, ชยวฒน บญแกววรรณ, ชาญวทย แกวตาป, กนกพร เพชรด และอจฉรา ขยน. (2555). สรรวทยาของสตวเลยง . แดแนกซอนเตอรคอรปอเรชน , กรงเทพมหานคร. 345 หนา.

บญเสรม ชวะอสระกล และบญลอม ชวะอสระกล. (2542). พนฐานสตวศาสตร. ภาควชาสตวบาล คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

เมธา วรรณพฒน . (2533) . โภชนศาสตรสตวเคยวเ ออง . โรงพมพ หจก. ฟนน พบลชช ง , กรงเทพมหานคร.

เมธา วรรณพฒน. (2553). การผลตโคเนอและกระบอในเขตรอน . ภาควชาสตวศาสตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. 208 หนา.

อนนต เพชรล า. (2554). เทคโนโลยการผลตโคนม . สาขาวชาเทคโนโลยการผลตโคนม คณะเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน. 185 หนา.

อทย คนโธ. (2559) . อาหารสกรและสตวปกเชงประยกต . บรษท บ พเค พรนต ง จ ากด , กรงเทพมหานคร. 703 หนา.

Correa, J.E. (2016). Digestive system of goats. Alabama A&M University. [Online]. Available:

http://www.aces.edu/pubs/docs/U/UNP-0060/ [2017, January 19]. Herren, R.V. (1998). The science of animal agriculture. (2nd ed.). New York : Deimar.

Jerbi, H. and W. Pérez. (2013) . Gross anatomy of the stomach of the Cervus elaphus

barbarous. International Journal of Morphology. 31: 388-391. Kuzinski, J., R. Zitnan, E. Albrecht, T. Viergutz and M.S. Rontgen. (2012). Modulation of

vH+ -ATPase is part of the functional adaptation of sheep rumen epithelium to

high-energy diet. American Journal of Physiology-Regulatory, Integrative and

Comparative Physiology. 303: R909-R920.

แผนการสอนประจ าบทท 8 ความตองการอาหารของสตวแตละชนด

หวขอเนอหา

1. ความตองการอาหารของสกร

2. ความตองการอาหารของสตวปก

3. ความตองการอาหารของไกเนอ

4. ความตองการอาหารของไกไข 5. ความตองการอาหารของไกงวง

6. ความตองการอาหารของนกกระทา

7. ความตองการอาหารของแกะ

8. ความตองการอาหารของแพะ

9. ความตองการอาหารของโคเนอ

10. ความตองการอาหารของโคนม






1. บอกปจจยทมอทธพลตอความตองการอาหารของสตวไดอยางถกตอง 2. อธบายประเภทของอาหารทสตวแตละชนดตองการไดอยางถกตอง 3. บอกความแตกตางของความตองการอาหารระหวางสตว ไมเคยวเออง สตวปก รวมทง

สตวเคยวเอองไดอยางถกตอง 4. สามารถยกตวอยางอาการปวยของสตวทไดรบโภชนะบางชนดในปรมาณทไมเพยงพอ

5. สามารถยกตวอยางอาการปวยของสตวทไดรบโภชนะบางชนดในปรมาณทเกนความตองการของรางกาย

176


1. ชแจงเนอหาประจ าบท และน าเขาสบทเรยนเรองความตองการอาหารของสตวแตละชนด 2. แบงกลมผเรยนเพอศกษาในหวขอทมอบหมาย


4. ผสอนอธบายเนอหาเรอง ความตองการอาหารของสตวแตละชนดตามเอกสารค าสอน

5. การฉายภาพสไลด (โปรแกรม power point) 6. อภปรายและแลกเปลยนความรซงกนและกน 7. ซกถาม และเสนอแนะแนวความคด


9. มอบหมายใหผเรยนท าแบบฝกหดทายบทประจ าบทท 8 เรองความตองการอาหารของสตวแตละชนดเปนการบาน และก าหนดวนสง



1. เอกสารค าสอนเรองความตองการอาหารของสตวแตละชนด

2. ภาพสไลด (โปรแกรม power point) เรองความตองการอาหารของสตวแตละชนด

3. หนงสอ และสอการสอนเรองความตองการโภชนะของสตว 4. แบบฝกหดทายบทประจ าบทท 8 เรองความตองการอาหารของสตวแตละชนด




177

บทท 8

ความตองการอาหารของสตวแตละชนด

การจดการใหอาหารสตวนนสงทผเลยงสตวจะตองใหความส าคญเปนล าดบตนๆ คอการใหอาหารทเพยงพอตอความตองการของสตวในแตละชวงการเจรญเตบโต และการใหผลผลต ทงนเพอใหสตวมการเจรญเตบโต และใหผลผลตสงสดตามศกยภาพของสายพนธนนๆ ซงผเลยงสตวจะตองมความรความเขาใจในเรองความตองการอาหารและโภชนะของสตวแตละชนด เพอจะไดน ามาใชในการจดการการใหอาหารสตว โดยอาหารหรอโภชนะทสตวแตละชนดตองการประกอบดวย พลงงาน โปรตน วตามน แรธาต และน า ซงสตวแตละชนดกมปรมาณความตองการอาหารหรอโภชนะเหลานในปรมาณทแตกตางกน

ความตองการอาหารของสกร

การเลยงสกรในสมยกอนจะมการปลอยเลยงสกรในทงหญาแลวเสรมดวยอาหารขน ซงสกรจะไดรบเยอใยจากการกนหญาหลากหลายชนด และไดรบโปรตนจากการกนสตวเลกๆ และแมลงทอยในดน ตลอดจนไดรบวตามนดจากแสงแดดขณะกนอาหารในทงหญา แตการเลยงสกรในปจจบนจะมระบบการเลยงแบบอตสาหกรรมมากขน โดยสกรจะเลยงในคอกทจ ากดพนทแลวใหอาหารขนเปนหลก ซงสกรจะไดรบสารอาหารหรอโภชนะจากอาหารขนทผเลยงใหทางเดยวเทานน การประกอบสตรอาหารของสกรจะใหความส าคญกบปรมาณของพลงงาน กรดอะมโนทจ าเปน แคลเซยม ฟอสฟอรส แรธาตปลกยอย และวตามนในอาหาร ซงจะนยมใชอาหารขนพลงงานสง ทงนเนองจากความตองการโภชนะจะขนอยกบอายและชวงในการใหผลผลต โดยสตวแรกคลอดจะตองการโภชนะสงทสด และจะคอยๆ ลดปรมาณลงเมออายเพมมากขน และขณะสตวอมทองกจะตองการโภชนะทมคณภาพและมปรมาณมากขน ขณะทสตวชวงโตเตมวยจะตองการโภชนะเพอการด ารงชพ ซงมรายละเอยดดงน

1. ความตองการพลงงาน

ความตองการพลงงานของสกรจะวดในหนวยพลงงานทยอยได (digestible energy, DE) หรอพลงงานทใชประโยชนได (metabolizable energy, ME) แหลงอาหารพลงงานส าหรบสกรจะใชแปงจากเมลดธญพช ยกเวนลกสกรระยะกอนหยานม แปงจะถกยอยโดยสมบรณในล าไสเลก ลกสกรอายนอยกวา 3 สปดาหมการหลงเอนไซมอะไมเลสจากตบออนไดไมเตมทส าหรบการยอยแปง อาหารสกรทผลตในประเทศอตสาหกรรมจะมพลงงานสงและเยอใยต า ซงแหลงพลงงานสวนใหญจะใชเมลดธญพช โดยจะใชเมลดขาวโพดเปนหลก และในชวงทไมมขาวโพดจะใชธญพชอนๆ ไดแก ขาวฟาง ขาวบาเลย และขาวสาล มการใชเอนไซมทางการคาเพอเพมประสทธภาพในการใชประโยชนของขาวบาเลยและขาวโอต ในประเทศเขตรอนจะมการใชหวมนส าปะหลงและมนเทศเปนแหลงพลงงานส าหรบอาหารสกร

178

ในประเทศทก าลงพฒนาหลายๆ ประเทศจะมการน าหญา วชพช และแหลงเยอใยอนๆ ทเปนเศษเหลอทางการเกษตรมาใชเลยงสกร โดยอาศยจลนทรยทอยในระบบทางเดนอาหารสวนทายของสกรยอยเยอใยไดอยางมประสทธภาพ แตอยางไรกตามหากเยอใยหยาบในอาหารมากกวา 10-15 เปอรเซนต จะท าใหปรมาณพลงงานทไดรบมคาลดลงทงนเนองจากมความฟามมากขนและมความนากนลดลง ซงโดยทวไปสกรและสตวไมเคยวเอองชนดอนจะไดพลงงานตามทรางกายตองการจนกระทงอาหารเตมกระเพาะ วตถดบอาหารสตวบางชนด เชน ถวอลฟาฟา จะมความนากนนอยท าใหสกรกนอาหารไดไมมาก ทงนเนองจากถวอลฟาฟาจะมรสขมเลกนอยเนองจากมซาโปนนเปนองคประกอบ ถวอลฟาฟาและอาหารเยอใยชนดอนๆ จะถกหมกโดยจลนทรยในล าใสสวนทายไดผลผลตสดทายเปนกรดไขมนทระเหยได ซงสามารถใหพลงงานไดถง 30 เปอรเซนตของพลงงานทตองการ

2. ความตองการโปรตนและกรดอะมโน

ปรมาณความตองการโปรตนและกรดอะมโนของสกรระยะก าลงเจรญเตบโตแสดงในตารางท 8.1 และ 8.2 ตามล าดบ ในสถานการณปกตกรดอะมโนไลซน, เมทไธโอนน, ทรปโตเฟน และทรโอนนเปนกรดอะมโนชนดหลกทตองใหความส าคญและระวงไมใหขาด และพบวาแหลงโปรตนทส าคญของสกรคอกากถวเหลอง นอกจากนยงมแหลงโปรตนอนๆ อกหลายชนด เชน กากคาโนลา, กากเมลดฝาย และกากถวลสงทสามารถเลอกใชใหตนทนคาอาหารต าสด ส าหรบแหลงโปรตนทไดจากสตว ไดแก เนอและกระดกปน กนยมใชเปนแหลงโปรตนอยางแพรหลาย ทงนสวนใหญแหลงโปรตนเปนวตถดบอาหารสตวทมราคาแพง ดงนนในการเลอกใชแหลงของโปรตนในอาหารสกรจะตองค านงถงคณภาพและราคาทไมสง

3. ความตองการแรธาต แคลเซยมและฟอสฟอรสเปนแรธาตทมความส าคญตอการเจรญและพฒนาระบบโครงราง

ของรางกาย ปองกนการเกดขาออนแอ และความผดปกตของกระดก วตถดบอาหารสตวทใชส าหรบประกอบสตรอาหารของสกรสวนใหญจะมแคลเซยมเปนองคประกอบอยคอนขางต า ดงนนจ าเปนตองมการเสรมเขามา เชน หนฝน และไดแคลเซยมฟอสเฟต ปรมาณความตองการเกลอสามารถเสรมโซเดยมคลอไรดในระดบ 0.20-0.25 เปอรเซนต ส าหรบปรมาณความตองการแรธาตปลกยอยสามารถเสรมดวยพรมกซ นอกจากนพบวาในกรณทมการใชแหลงโปรตนจากพช เชน กากถวเหลองจะตองมการเสรมสงกะส (Zn) ซลเนยม และวตามนอ ซงมความส าคญตอระบบสบพนธ และท าใหการเจรญพฒนาของตวออนดขน

เหลกเปนแรธาตทถกขนสงผานนมไดในปรมาณทนอยมาก ดงนนลกสกรจงมปรมาณความตองการเหลกสงมากทงนเพราะสกรในระยะนมอตราการเจรญเตบโตเรว มอตราการสงเคราะห

179

ฮโมโกลบนสง และมปรมาณธาตเหลกในน านมต ามาก ดงนนจงมความจ าเปนทจะตองรกษาระดบของธาตเหลกในลกสกรโดยการเสรมธาตเหลกในแมสกรตงครรภและระยะใหนม และผเลยงสกรสามารถท าไดโดยการฉดธาตเหลกใหกบลกสกร

4. ความตองการวตามน

โดยทวไปการใชวตามนทางการคากสามารถปองกนการขาดวตามนในสกรได แตถาไมมการใชแหลงโปรตนจากสตวในการประกอบสตรอาหารสกร จ าเปนจะตองเสรมวตามนบ12 ในอาหารดวย

กรดโฟลคเปนวตามนทมความส าคญกบสกรแมพนธ ซงโฟเลทจะท าหนาทเปนโคเอนไซมในการสงเคราะหกรดนวคลอค ซงปรมาณความตองการกรดโฟลคจะสงทสดในระยะทมการแบงเซลลอยางรวดเรวโดยเฉพาะระยะทมการเจรญของฟตส

180

ตารางท 8.1 ความตองการโภชนะของสกรระยะก าลงเจรญเตบโตทใหอาหารแบบเตมท

น าหนกของสกร (กโลกรม)

1-5 5-10 10-20 20-50 50-110

น าหนกตวทเพมขน, (กรม/ วน) 200 250 450 700 820

ปรมาณการกนได, (กรม/ วน) 250 460 950 1,900 3,110

อตราแลกเนอ 1.25 1.84 2.11 2.71 3.79

พลงงานทยอยได, (กโลแคลอร/ วน) 850 1,560 3,230 6,460 10,570

พลงงานทใชประโยชนได , (กโลแคลอร/ วน)

805 1,490 3,090 6,200 10,185

พลงาน, (kcalME/ กโลกรม) 3,220 3,240 3,250 3,260 3,275

โปรตน, (เปอรเซนต) 24 20 18 15 13

ความตองการโภชนะ, (เปอรเซนต) 1-5 5-10 10-20 20-50 50-110

กรดอะมโน, (เปอรเซนต)

อารจนน 0.60 0.50 0.40 0.25 0.10

ฮสตดน 0.36 0.31 0.25 0.22 0.18

ไอโซลวซน 0.76 0.65 0.53 0.46 0.38

ลวซน 1.00 0.85 0.70 0.60 0.50

ไลซน 1.40 1.15 0.95 0.75 0.60

เมทไธโอนน+ซสทน 0.68 0.58 0.48 0.41 0.34

ฟนลอะลานน+ไทโรซน 1.10 0.94 0.77 0.66 0.55

ทรโอนน 0.80 0.68 0.56 0.48 0.40

ทรปโตเฟน 0.20 0.17 0.14 0.12 0.10

วาลน 0.80 0.68 0.56 0.48 0.40

แรธาต

แคลเซยม, (เปอรเซนต) 0.90 0.80 0.70 0.60 0.50

ฟอสฟอรส, (เปอรเซนต) 0.70 0.65 0.60 0.50 0.40

โซเดยม, (เปอรเซนต) 0.10 0.10 0.10 0.10 0.10

ทมา: NRC (1988)

181

ตารางท 8.1 ความตองการโภชนะของสกรระยะก าลงเจรญเตบโตทใหอาหารแบบเตมท (ตอ)

ความตองการโภชนะ, (เปอรเซนต) 1-5 5-10 10-20 20-50 50-110

แรธาต, (ตอ)

คลอรน, (เปอรเซนต) 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08

แมกนเซยม, (เปอรเซนต) 0.04 0.04 0.04 0.04 0.04

โพแทสเซยม, (เปอรเซนต) 0.30 0.28 0.26 0.23 0.17

ทองแดง, (มลลกรม) 6.00 6.00 5.00 4.00 3.00

ไอโอดน, (มลลกรม) 0.14 0.14 0.14 0.14 0.14

เหลก, (มลลกรม) 100 100 80 60 40

แมงกานส, (มลลกรม) 4.00 4.00 3.00 2.00 2.00

ซลเนยม, (มลลกรม) 0.30 0.30 0.25 0.15 0.10

สงกะส, (มลลกรม) 100 100 80 60 50

วตามน

วตามนเอ, (IU) 2,200 2,200 1,750 1,300 1,300

วตามนด, (IU) 220 220 200 150 150

วตามนอ, (IU) 16 16 11 11 11

วตามนเค, (มลลกรม) 0.50 0.50 0.50 0.50 0.50

ไบโอตน, (มลลกรม) 0.08 0.05 0.05 0.05 0.05

โคลน, (มลลกรม) 0.6 0.5 0.4 0.3 0.3

โฟลาซน, (มลลกรม) 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3

ไนอะซน, (มลลกรม) 20.0 15.0 12.5 10.0 7.0

แพนโทเทนก, (มลลกรม) 12.0 10.0 9.0 8.0 7.0

ไรโบฟลาวน, (มลลกรม) 4.0 3.5 3.0 2.5 2.0

ไทอะมน, (มลลกรม) 1.5 1.0 1.0 1.0 1.0

วตามนบ6, (มลลกรม) 2.0 1.5 1.5 1.0 1.0

วตามนบ12, (ไมโครกรม) 20.0 17.5 15.0 10.0 5.0


182

ตารางท 8.2 ความตองการโภชนะของสกรระยะผสม-อมทอง

ความตองการโภชนะ, (เปอรเซนต)

สกรสาว, แมสกรและพอพนธ แมสกรและสกรสาวระยะใหนม

ปรมาณการกนได, (กโลกรม/ วน) 1.9 5.3

พลงงานทยอยได, (กโลแคลอร) 3,340 3,340

พลงงานทใชประโยชนได, (กโลแคลอร) 3,210 3,210

โปรตน, (เปอรเซนต) 12 13


อารจนน 0.00 0.40

ฮสตดน 0.15 0.25

ไอโซลวซน 0.30 0.39

ลวซน 0.30 0.48

ไลซน 0.43 0.60

เมทไธโอนน+ซสทน 0.23 0.36

ฟนลอะลานน+ไทโรซน 0.45 0.70

ทรโอนน 0.30 0.43

ทรปโตเฟน 0.09 0.12

วาลน 0.32 0.60

แรธาต

แคลเซยม, (เปอรเซนต) 0.75 0.75

ฟอสฟอรส, (เปอรเซนต) 0.60 0.60

โซเดยม, (เปอรเซนต) 0.15 0.20

คลอรน, (เปอรเซนต) 0.12 0.16

แมกนเซยม, (เปอรเซนต) 0.04 0.04

โพแทสเซยม, (เปอรเซนต) 0.20 0.20

ทองแดง, (มลลกรม) 5.00 5.00

ไอโอดน, (มลลกรม) 0.14 0.14

เหลก, (มลลกรม) 80.00 80.00

แมงกานส, (มลลกรม) 10.00 10.00


183

ตารางท 8.2 ความตองการโภชนะของสกรระยะผสม-อมทอง (ตอ)

ความตองการโภชนะ, (เปอรเซนต)

สกรสาว, แมสกรและพอพนธ แมสกรและสกรสาวระยะใหนม

แรธาต

ซลเนยม, (มลลกรม) 0.15 0.15

สงกะส, (มลลกรม) 50.00 50.00

วตามน

วตามนเอ, (IU) 4,000 2,000

วตามนด, (IU) 200 200

วตามนอ, (IU) 22 22

วตามนเค, (มลลกรม) 0.50 0.50

ไบโอตน, (มลลกรม) 0.20 0.20

โคลน, (มลลกรม) 1.25 1.25

โฟลาซน, (มลลกรม) 0.30 0.30

ไนอะซน, (มลลกรม) 10.00 10.00

แพนโทเทนก, (มลลกรม) 12.00 12.00

ไรโบฟลาวน, (มลลกรม) 3.75 3.75

ไทอะมน, (มลลกรม) 1.00 1.00

วตามนบ6, (มลลกรม) 1.00 1.00

วตามนบ12, (ไมโครกรม) 15.00 15.00


ความตองการอาหารของสตวปก

อาหารทใชในการระบบการเลยงสตวปกทางการคาในประเทศอตสาหกรรมมความซบซอนมาก โดยสตรอาหารจะตองมรายการความตองการโภชนะทแนนอน อาหารพลงงานสงจะสงผลใหมประสทธภาพในการเปลยนอาหารทด พบวามบรษททเลยงสตวปกจ านวนไมนอยทใชอาหารพลงงานต าตองการอาหารปรมาณมาก มการใชแรงงาน การขนสง สถานทจดเกบอาหาร และอปกรณในการจายอาหารจ านวนมาก ดงนนการลดปรมาณการใชอาหารทมพลงงานต าจะชวยท าใหบรษทมก าไรมากขน ทงนเนองจากการใชอาหารพลงงานสงจะสามารถเพมประสทธภาพในการใชอาหาร และมอตราการแลกเนอดขน

184


ความตองการพลงงานของสตวปกจะนยมใชในหนวยพลงงานทใชประโยชนได ซงจะใชในหนวยของพลงงานทใชประโยชนไดจรง (true metabolizable energy, TME) โดยวตถดบอาหารพลงงานทใหพลงงานสงทนยมใชในอาหารสตวป ก ไดแก เมลดธญพช (ขาวโพดและขาวฟาง) นอกจากนมการเสรมไขมนในระดบ 3-8 เปอรเซนต เพอเพมระดบไขมนในอาหาร

2. ความตองการโปรตนและกรดอะมโน

ปรมาณความตองการกรดอะมโนของสตวปกคอนขางแตกตางกบความตองการกรดอะมโนของสกร โดยพบวาสามารถใชกรดอะมโนไกลซนและเซอรนสลบกนได สวนกรดอะมโนอารจนนนนพบวาสตวปกมความตองการมากกวาสกร ซงความแตกตางทงสองสวนนจะสมพนธกบกลไกและกระบวนการเมทาบอลซมของไนโตรเจน โดยสตวปกจะไมมเอนไซมทใชในวฏจกรยเรยทเกยวกบการสงเคราะหยเรย ท าใหมการขบกรดยรคซงเปนผลผลตสดทายจากการเมทาบอลซมของโปรตน ในสตวเลยงลกดวยนมพบวาการขบออกของยเรยจะเกดขนโดยกระบวนการทตบ ซงในขนตอนสดทายของวฏจกรยเรยจะมการสรางยเรยและอารจนน ในทางตรงกนขามพบวาสตวปกมความตองการกรดอะมโนไกลซนเนองจากเปนสวนประกอบของกรดยรค และสตวปกไมสามารถสงเคราะหกรดอะมโนอารจนน

สตวปกมปรมาณความตองการโปรตนและกรดอะมโนสงกวาสกร พบวากากถวเหลองเปนแหลงโปรตนจากพชทส าคญทน าใชในอาหารสตวปก นอกจากนยงมแหลงโปรตนจากสตวทนยมใชในอาหารสตวปก ไดแก ปลาปน ในสตวปกพบวาเมทไธโอนนเปนกรดอะมโนล าดบแรก ( first-limiting

amino acid) ซงนยมเสรมกรดอะมโนเมทไธโอนนในรป ดแอล-เมทไธโอนน หรอ เมทไธโอนนไฮดรอกซ- อนาลอค

3. ความตองการแรธาต สตวปกมความตองการแรธาตในปรมาณสง ในกรณไกเนอทอยในชวงทมการเจรญเตบโต

อยางรวดเรวจะมความตองการแรธาตมากขน ไกเนอทมการพฒนาสายพนธใหมปรมาณเนอมากๆ จะตองใหความส าคญเรองความแขงแรงของขา ซงพบวาการใหอาหารทมระดบของแรธาตหลายๆ ชนดทเหมาะสม ประกอบดวย แคลเซยม ฟอสฟอรส สงกะส ทองแดง แมงกานส โพแทสเซยม โซเดยม และคลอไรด จะชวยปองกนอาการผดปกตของขา

ความตองการแคลเซยมของแมไกไขมปรมาณสงมาก (3.4 เปอรเซนต) เพอใชในการสรางเปลอกไข (ตารางท 8.3) ซงคณภาพของเปลอกไขทดจะมความส าคญมากส าหรบผเลยงไกไข ทงนเนองจากก าไรของการขายไขจะลดลงและสญเสยไปมากหากเปลอกไขแตกหรอราว แตอยางไรกตาม

185

ระดบแคลเซยมในอาหารทมากเกนไปจะสงผลท าใหเกดการขาดแรธาตชนดอนๆ โดยเฉพาะอยางยงแมงกานส และสงกะส นอกจากนพบวาธญพชและแหลงโปรตนจากพชทน ามาใชในการประกอบสตรอาหารของสตวปกโดยเฉพาะไกมฟอสฟอรสเปนองคประกอบอยในระดบต า ดงนนจะตองมการเสรมแคลเซยมและฟอสฟอรสเพมในอาหารเพอใหสตวไดรบแรธาตในระดบทเพยงพอตอความตองการของรางกาย แตอยางไรกตามพบวาแหลงของฟอสฟอรสมราคาแพงและบางครงกหาไดยาก เนองจากฟอสฟอรสจะอยในเหมองซงพบไดไมมากนก ฟอสฟอรสทอยในหนทยงไมผานกระบวนการใหความรอนจะมสวนของสารพษเปนองคประกอบคอนขางสง แตหากน ามาผานกระบวนการใหความรอนกจะมความปลอดภยมากขน


เนองจากระบบทางเดนอาหารของสตวปกไมมความซบซอน และอาหารมระยะเวลาในการไหลผานคอนขางเรว ท าใหการสงเคราะหวตามนบ-คอมเพลกซในล าไสเกดขนนอยมาก สตวปกจะใชประโยชนจากวตามนด2 ไดอยางไมคอยมประสทธภาพเทาทควร ดงนนควรมการเสรมวตามนด3 ใหกบสตวปก ความตองการวตามนดของสตวปกจะรายงานในหนวย international chick units

(UCI) ซงวตามนด3 ปรมาณ 1 UCI มคาเทากบ 0.025 ไมโครกรม วตามนอ พบวาสตวปกทขาดวตามนอจะท าใหกลามเนอเสอม ซงปรมาณความตองการ

วตามนอในสตวตางสปชสจะขนอยกบระดบของซลเนยมในอาหาร และการสงเคราะห anti-oxidant

และอาหารทมปรมาณกรดไขมนไมอมตวในระดบสง จะมความตองการวตามนอเพมมากขน

วตามนเค เปนวตามนทมความส าคญส าหรบสตวปก ทงนเนองจากสตวปกมจลนทรยทสามารถสงเคราะหวตามนเคในล าไสปรมาณนอย หากสตวปกขาดวตามนเคจะท าใหมปญหาเรองการแขงตวของเลอด หากขาดวตามนเคในระดบต าๆ จะท าใหเกดการตกเลอดในล าไสเลก สงผลท าใหเกดจดช าเลอดในซาก

ความตองการวตามนของสตวปกทผลตไขทจะน าเขาฟกจะมปรมาณสงกวาการผลตไขเพอบรโภค ดงนนแมไกทผลตไขส าหรบน าเขาฟกจะตองไดรบอาหารทมระดบของวตามนสงกวาแมไกทผลตไขเพอจ าหนายทางการคา

แซนโทฟลเปนสารสทองคประกอบทางเคมทคลายคลงกบเบตา-แคโรทน ซงมความส าคญตออาหารไกไข โดยแซนโทฟลแตละชนดจะใหสทแตกตางกน เชน ลทนทพบในถวอลฟาฟาจะใหสาร สเหลอง ซแซนทนทพบในขาวโพดจะใหสารสสม-แดง ดอกดาวเรองแหงปนในดอกไมทมแซนโทฟลทสามารถน ามาเสรมใหไกไขได แตอยางไรกตามในการใชวตถดบทใหสารสจะตองไมมการปนเปอนของอะฟลาทอกซน ทงนเนองจากอะฟลาทอกซนทปนเปอนในอาหารจะท าใหความสามารถในการดดซมแซนโทฟลลดลง (Schaeffer and Hamilton, 1990)

186

ตารางท 8.3 ความตองการโภชนะของไกเลกฮอรน

ระยะก าลงเจรญเตบโต, (สปดาห) ระยะใหไข พอแมพนธ

0-6 6-14 14-20

พลงงาน, (kcalME/ kg) 2,900 2,900 2,900 2,900 2,900

โปรตน, (เปอรเซนต) 18 15 12 14.5 14.5


อารจนน 1.00 0.83 0.67 0.68 0.68

ไกลซน+เซอรน 0.70 0.58 0.47 0.50 0.50

ฮสตดน 0.26 0.22 0.17 0.16 0.16

ไอโซลวซน 0.60 0.50 0.40 0.50 0.50

ลวซน 1.00 0.83 0.67 0.73 0.73

ไลซน 0.85 0.60 0.45 0.64 0.64

เมทไธโอนน+ซสทน 0.60 0.50 0.40 0.55 0.55

เมทไธโอนน 0.30 0.25 0.20 0.32 0.32

ฟนลอะลานน+ไทโรซน 1.00 0.83 0.67 0.80 0.80

ฟนลอะลานน 0.54 0.45 0.36 0.40 0.40

ทรโอนน 0.68 0.57 0.37 0.45 0.45

ทรปโตเฟน 0.17 0.14 0.11 0.14 0.14

วาลน 0.62 0.52 0.41 0.55 0.55

แรธาต

แคลเซยม, (เปอรเซนต) 0.80 0.70 0.60 3.40 3.40

ฟอสฟอรส, (เปอรเซนต) 0.40 0.35 0.30 0.32 0.32

โพแทสเซยม, (เปอรเซนต) 0.40 0.30 0.25 0.15 0.15

โซเดยม, (เปอรเซนต) 0.15 0.15 0.15 0.15 0.15

คลอรน, (เปอรเซนต) 0.15 0.12 0.12 0.15 0.15

แมกนเซยม, ((มลลกรม) 600 500 400 500 500

แมงกานส, (มลลกรม) 60 30 30 30 60

สงกะส, (มลลกรม) 40 35 35 50 65

เหลก, (มลลกรม) 80 60 60 50 60

ทมา: NRC (1984b)

187

ตารางท 8.3 ความตองการโภชนะของไกเลกฮอรน (ตอ)

ระยะก าลงเจรญเตบโต, (สปดาห) ระยะใหไข พอแมพนธ

0-6 6-14 14-20

แรธาต

ทองแดง, (มลลกรม) 8 6 6 6 8

ไอโอดน, (มลลกรม) 0.35 0.35 0.35 0.30 0.30

ซลเนยม, (มลลกรม) 0.15 0.10 0.10 0.10 0.10

วตามน

วตามนเอ, (IU) 1,500 1,500 1,500 4,000 4,000

วตามนด, (ICU) 200 200 200 500 500

วตามนอ, (IU) 10 5 5 5 10

วตามนเค, (มลลกรม) 0.50 0.50 0.50 0.50 0.50

ไรโบฟลาวน, (มลลกรม) 3.60 1.80 1.80 2.20 3.80

แพนโทเทนก, (มลลกรม) 10.0 10.0 10.0 2.20 10.0

ไนอะซน, (มลลกรม) 27.0 11.0 11.0 10.0 10.0

วตามนบ12, (มลลกรม) 0.009 0.003 0.003 0.004 0.004

โคลน, (มลลกรม) 1,300 900 500 - -

ไบโอตน, (มลลกรม) 0.15 0.10 0.10 0.10 0.15

โฟลาซน, (มลลกรม) 0.55 0.25 0.25 0.25 0.35

ไทอะมน, (มลลกรม) 1.8 1.3 1.3 0.80 0.80

ไพรดอกซน, (มลลกรม) 3.0 3.0 3.0 3.0 4.50


ความตองการอาหารของไกเนอ

ไกเนอมการเจรญเตบโตอยางรวดเรวในชวงระยะการเลยงทสน อตสาหกรรมการผลตไกเนอมความคาดหวงทซบซอนเพอใหไดไกเนอทมคณภาพดในระยะเวลาทรวดเรว ท าใหปรมาณการบรโภคเนอไกเพมขนเรอยๆ ท าใหมการพฒนาสายพนธเพอใหไดไกเนอทมการเจรญเตบโตอยางรวดเรวในเวลาอนสน ดงนนการผลตไกเนอสายพนธดงกลาวจะตองไดรบอาหารทมคณคาทางโภชนะสงเพอใหไกมการเจรญเตบโตอยางรวดเรว

188

อาหารทใชเลยงไกเนอจะมหลายสตรตามระยะการเจรญเตบโตของสตว โดยอาหารขนทใชเลยงไกระยะแรกจนถง 3 สปดาห จะตองมโปรตน 23-24 เปอรเซนต ไกระยะ 3-6 สปดาห จะไดรบอาหารส าหรบไกทอยในชวงก าลงเจรญเตบโต และไกทมอายมากกวา 6 สปดาหจะไดรบอาหารระยะสดทายกอนปลด ไกเนอจะถกเลยงโดยใหกนอาหารแบบเตมทเพอใหสตวสามารถเจรญเตบโตอยางรวดเรว และในอาหารไกจะมการผสมยากนบดซงเปนสารปฏชวนะ

พอแมพนธไกเนอทเลยงดวยอาหารทมพลงงานสงจะมขนาดตวใหญและมการสะสมของไขมนมากท าใหเกดปญหาเรองขา และใหผลผลตไขต า ไกพอแมพนธจะตองกนอาหารไดปรมาณอยางนอย 80 เปอรเซนต ของสตวทสามารถกนไดเตมท ปรมาณความตองการโภชนะของไกเนอแสดงในตารางท 8.4

ตารางท 8.4 ความตองการโภชนะของไกเนอ

อายไกเนอ

0-3 สปดาห 3-6 สปดาห 6-8 สปดาห พลงงาน, (kcal ME/ kg) 3,200 3,200 3,200

โปรตน, (เปอรเซนต) 23.0 20.0 18.0


อารจนน 1.44 1.20 1.00

ไกลซน+เซอรน 1.50 1.00 0.70

ฮสตดน 0.35 0.30 0.26

ไอโซลวซน 0.80 0.70 0.60

ลวซน 1.35 1.18 1.00

ไลซน 1.20 1.00 0.85

เมทไธโอนน+ซสทน 0.93 0.72 0.60

เมทไธโอนน 0.50 0.38 0.32

ฟนลอะลานน+ไทโรซน 1.34 1.17 1.00

ฟนลอะลานน 0.72 0.63 0.54

ทรโอนน 0.80 0.74 0.68

ทรปโตเฟน 0.23 0.18 0.17

วาลน 0.82 0.72 0.62


189

ตารางท 8.4 ความตองการโภชนะของไกเนอ (ตอ)

อายไกเนอ

0-3 สปดาห 3-6 สปดาห 6-8 สปดาห แรธาต

แคลเซยม, (เปอรเซนต) 1.00 0.90 0.80

ฟอสฟอรส, (เปอรเซนต) 0.45 0.40 0.35

โพแทสเซยม, (เปอรเซนต) 0.40 0.35 0.30

โซเดยม, (เปอรเซนต) 0.15 0.15 0.15

คลอรน, (เปอรเซนต) 0.15 0.15 0.15

แมกนเซยม, ((มลลกรม) 600 600 600

แมงกานส, (มลลกรม) 60.0 60.0 60.0

สงกะส, (มลลกรม) 40.0 40.0 40.0

เหลก, (มลลกรม) 80.0 80.0 80.0

ทองแดง, (มลลกรม) 8.0 8.0 8.0

ไอโอดน, (มลลกรม) 0.35 0.35 0.35

ซลเนยม, (มลลกรม) 0.15 0.15 0.15

วตามน

วตามนเอ, (IU) 1,500 1,500 1,500

วตามนด, (ICU) 200 200 200

วตามนอ, (IU) 10 10 10

วตามนเค, (มลลกรม) 0.50 0.50 0.50

ไรโบฟลาวน, (มลลกรม) 3.6 3.6 3.6

แพนโทเทนก, (มลลกรม) 10.0 10.0 10.0

ไนอะซน, (มลลกรม) 27.0 27.0 11.0

วตามนบ12, (มลลกรม) 0.009 0.009 0.003

โคลน, (มลลกรม) 1,300 850 500

ไบโอตน, (มลลกรม) 0.15 0.15 0.10

โฟลาซน, (มลลกรม) 0.55 0.55 0.25

ไทอะมน, (มลลกรม) 1.80 1.80 1.80


190

ความตองการอาหารของไกไข ไกไขเลยงไวเพอผลตไข ซงจะมขนาดรางกายเลก และมอตราการเจรญเตบโตชากวาสายพนธไกเนอ ดงนนไกไขระยะการเจรญเตบโตชวงแรกจะมปรมาณความตองการโภชนะต ากวาไกเนอ แตไกไขระยะทใหผลผลตไขจะตองการอาหารทมคณคาทางโภชนะสงมาก โดยเฉพาะอยางยงพลงงานและแคลเซยม ทงนเนองจากผลผลตไขประกอบดวยสารอาหารสง และไกใหผลผลตไขสงเชนเดยวกน โดยควรมการจ ากดอาหารไกไขในระยะทก าลงเจรญเตบโตเพอยดระยะในการเจรญพฒนาของระบบสบพนธ ทงนเพอลดจ านวนไกทใหผลผลตไขทมขนาดเลกกอนระยะทไกใหผลผลตไข ไกไขมปรมาณความตองการแคลเซยมสงส าหรบการสรางเปลอกไข แมพนธไกไขควรไดรบอาหารทมระดบของ แรธาตและวตามนอยางเพยงพอตอความตองการของรางกาย ทงนเนองจากหากแมไกไดรบแรธาตและวตามนทไมเพยงพอจะท าใหประสทธภาพในการสบพนธและการฟกไขลดลง ปรมาณความตองการอาหารส าหรบไกไขและแมพนธไกไขแสดงดงตารางท 8.5

ตารางท 8.5 ความตองการโภชนะของไกไข

อาหารทกน,

(กรม/ ตว/ วน)

ความตองการของไกไขพนธ ความตองการ/ ตว/ วน

เปลอกสขาว เปลอกสขาว เปลอกสน าตาล

แมพนธ ไกไข ไกไข 80 100 120 100 100 110

โปรตนและกรดอะมโน, (เปอรเซนต) โปรตนและกรดอะมโน, (กรม) โปรตนหยาบ 18.8 15.0 12.5 15,000 15,000 16,500 อารจนน 0.88 0.70 0.58 700 700 770

ฮสตดน 0.21 0.71 0.14 170 170 190

ไอโซลวซน 0.81 0.65 0.54 650 650 715

ลวซน 1.03 0.82 0.68 820 820 900

ไลซน 0.86 0.69 0.58 690 690 760

เมทไธโอนน 0.38 0.30 0.25 300 300 330

เมทไธโอนน+ซสทน 0.73 0.58 0.48 580 580 645

ฟนลอะลานน 0.59 0.47 0.39 470 470 520

ฟนลอะลานน+ไทโรซน 1.04 0.83 0.69 830 830 910

ทรโอนน 0.59 0.47 0.39 470 470 520


191

ตารางท 8.5 ความตองการโภชนะของไกไข (ตอ)

อาหารทกน,

(กรม/ตว/วน)

ความตองการของไกไขพนธ ความตองการตอตวตอวน

เปลอกสขาว เปลอกสขาว เปลอกสน าตาล

แมพนธ ไกไข ไกไข 80 100 120 100 100 110

แรธาต

แคลเซยม, (เปอรเซนต) 4.06 3.25 2.71 3,250 3,250 3,600

คลอไรด, (เปอรเซนต) 0.16 0.13 0.11 130 130 145

แมกนเซยม, (มลลกรม) 625 500 420 50 50 55

โพแทสเซยม, (เปอรเซนต) 0.19 0.15 0.13 150 150 165

โซเดยม, (เปอรเซนต) 0.19 0.15 0.13 150 150 165

ไอโอดน, (มลลกรม) 0.044 0.035 0.029 0.010 0.004 0.004

เหลก, (มลลกรม) 56 45 38 6.0 4.5 5.0

แมงกานส, (มลลกรม) 25 20 17 2.0 2.0 2.2

ซลเนยม, (มลลกรม) 0.08 0.06 0.05 0.006 0.006 0.006

สงกะส, (มลลกรม) 44 35 29 4.5 3.5 3.9

วตามน

วตามนเอ, (IU) 3,750 3,000 2,500 300 300 330

วตามนด, (IU) 375 300 250 30 30 33

วตามนอ, (IU) 6 5 4 1.0 0.5 0.55

วตามนเค, (มลลกรม) 0.6 0.5 0.4 0.1 0.05 0.055

วตามนบ12, (มลลกรม) 0.004 0.004 0.004 0.008 0.0004 0.0004

ไบโอตน, (มลลกรม) 0.13 0.10 0.08 0.01 0.01 0.011

โคลน, (มลลกรม) 1,310 1,050 875 105 105 115

โฟลาซน, (มลลกรม) 0.31 0.25 0.21 0.035 0.025 0.028

ไนอะซน, (มลลกรม) 12.5 10.0 8.3 1.0 1.0 1.1

แพนโทเทนก, (มลลกรม) 2.5 2.0 1.7 0.7 0.20 0.22

ไพรดอกซน, (มลลกรม) 3.1 2.5 2.1 0.45 0.25 0.28

ไรโบฟลาวน, (มลลกรม) 3.1 2.5 2.1 0.36 0.25 0.28


192

ความตองการอาหารของไกงวง ไกงวงเลยงไวเพอบรโภคเนอ ซงปจจบนมการปรบปรงสายพนธใหมการเจรญเตบโตอยางรวดเรว ในตางประเทศจะนยมบรโภคไกงวงในเทศกาลครสมาสต และนอกจากนนมการน าเนอไกงวงมาแปรรปเปนแฮม และในประเทศไทยมการน าไกงวงไปประกอบอาหารเพอบรโภคหลากหลายเมน ไกงวงเลกจะมปรมาณความตองการโปรตนมากกวาไก โดยไกงวงอาย 0-4 สปดาห ควรไดรบอาหารทมโปรตน 28 เปอรเซนต และท าการลดปรมาณโปรตนในอาหารลง 2 เปอรเซนต ในทกๆ 4 สปดาห จนถงอายทสามารถสงตลาดไดคออาย 20 สปดาห นอกจากนการเลยงไกงวงสามารถเลยงในสภาวะโรงเรอนแบบเปด โดยไกงวงจะกนหญา และแมลง ปรมาณความตองการโภชนะของไกงวงแสดงในตารางท 8.6

ตารางท 8.6 ความตองการโภชนะของไกงวง

อายไกงวง, (สปดาห) พอแมพนธ เพศผ 0-4 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24

เพศเมย 0-4 4-8 8-11 11-14 14-17 17-20

พลงงาน, (kcalME/kg) 2,800 2,900 3,000 3,100 3,200 3,300 2,900

โปรตน, (เปอรเซนต) 28 26 22 19 16.5 14 14


อารจนน 1.6 1.5 1.25 1.2 0.95 0.8 0.6 ไกลซน+เซอรน 1.0 0.9 0.8 0.7 0.6 0.5 0.5 ฮสตดน 0.58 0.54 0.46 0.39 0.35 0.29 0.3 ไอโซลวซน 1.1 1.0 0.85 0.75 0.65 0.55 0.5 ลวซน 1.9 1.75 1.5 1.3 1.1 0.95 0.5 ไลซน 1.6 1.5 1.3 1.0 0.8 0.65 0.6 เมทไธโอนน+ซสทน 1.05 0.9 0.75 0.65 0.55 0.45 0.4 เมทไธโอนน 0.53 0.45 0.38 0.33 0.28 0.23 0.2 ฟนลอะลานน+ไทโรซน 1.8 1.65 1.4 1.2 1.05 0.9 1.0 ฟนลอะลานน 1.0 0.9 0.8 0.7 0.6 0.5 0.55 ทรโอนน 1.0 0.93 0.79 0.68 0.59 0.5 0.45 ทรปโตเฟน 0.26 0.24 0.2 0.18 0.15 0.13 0.13


193

ตารางท 8.6 ความตองการโภชนะของไกงวง (ตอ)

อายไกงวง, (สปดาห) พอแมพนธ เพศผ 0-4 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24

เพศเมย 0-4 4-8 8-11 11-14 14-17 17-20

แรธาต

แคลเซยม, (เปอรเซนต) 1.2 1.0 0.85 0.75 0.65 0.55 2.25

ฟอสฟอรส, (เปอรเซนต) 0.6 0.5 0.42 0.38 0.32 0.28 0.35

โพแทสเซยม, (เปอรเซนต) 0.7 0.6 0.5 0.5 0.4 0.4 0.6

โซเดยม, (เปอรเซนต) 0.17 0.15 0.12 0.12 0.12 0.12 0.15

คลอรน, (เปอรเซนต) 0.15 0.14 0.14 0.12 0.12 0.12 0.12

แมกนเซยม, ((มลลกรม) 600 600 600 600 600 600 600

แมงกานส, (มลลกรม) 60 60 60 60 60 60 60

สงกะส, (มลลกรม) 75 65 50 40 40 40 65

เหลก, (มลลกรม) 80 60 60 60 50 50 60

ทองแดง, (มลลกรม) 8 8 6 6 6 6 8

ไอโอดน, (มลลกรม) 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4

ซลเนยม, (มลลกรม) 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2

วตามน

วตามนเอ, (IU) 4,000 4,000 4,000 4,000 4,000 4,000 4,000 วตามนด, (ICU) 900 900 900 900 900 900 900 วตามนอ, (IU) 12 12 10 10 10 10 25 วตามนเค, (มลลกรม) 1.0 1.0 0.8 0.8 0.8 0.8 1.0 ไรโบฟลาวน, (มลลกรม) 3.6 3.6 3.0 3.0 2.5 2.5 4.0 แพนโทเทนก, (มลลกรม) 11.0 11.0 9.0 9.0 9.0 9.0 16.0 ไนอะซน, (มลลกรม) 70.0 70.0 50.0 50.0 40.0 40.0 30.0 วตามนบ12, (มลลกรม) 0.003 0.003 0.003 0.003 0.003 0.003 0.003 ไบโอตน, (มลลกรม) 0.2 0.2 0.15 0.125 0.100 0.100 0.15 โฟลาซน, (มลลกรม) 1.0 1.0 0.8 0.8 0.7 0.7 1.0 ไทอะมน, (มลลกรม) 2.0 2.0 2.0 2.0 2.0 2.0 2.0


194

ความตองการอาหารของนกกระทา

นกกระทาญปน (Japanese quail) เปนสตวเศรษฐกจทเลยงในประเทศไทยมาเปนเวลายาวนาน แตอยางไรกตามอตสาหกรรมการผลตนกกระทาเนอและนกกระทาไขยงไมมการขยายตวมากนกเมอเทยบกบไกเนอและไกไข แตอยางไรกตามการเลยงนกกระทาใชตนทนนอย จงเหมาะส าหรบเกษตรกรรายยอยทสนใจอยากมรายไดจากการผลตสตว ทงนการจดการเลยงดและใหอาหารนกกระทาจะคลายคลงกบการเลยงไกเนอและไกไข ซงในการจดการนกกระทาเลกจะใหอาหารแบบเตมทจนมอาย 5 สปดาห โดยจะท าการแยกเพศ โดยเพศผจะเลยงโดยใหอาหารแบบเตมทเพอเปน นกกระทาเนอเพอสงตลาดเมอมอาย 8-10 สปดาห ส าหรบเพศเมยจะเลยงเพอผลตไขเพอรบประทานหรอผลตไขเพอน าเขาฟกเพอผลตเปนลกนกกระทาเพอจ าหนายตอไป โดยนกกระทาในแตละระยะมความตองการโภชนะดงแสดงในตารางท 8.7

ตารางท 8.7 ความตองการโภชนะของนกกระทา

ชวงอายนกกระทา

เลก-รน พอ-แมพนธ พลงงาน, (kcalME/kg) 2,900 2,900

โปรตน, (เปอรเซนต) 24.0 20.0


อารจนน 1.25 1.26

ไกลซน+เซอรน 1.15 1.17

ฮสตดน 0.36 0.42

ไอโซลวซน 0.98 0.90

ลวซน 1.69 1.42

ไลซน 1.30 1.00

เมทไธโอนน 0.50 0.45

เมทไธโอนน+ซสทน 0.75 0.70

ฟนลอะลานน 0.96 0.78

ฟนลอะลานน+ไทโรซน 1.80 1.40

ทรโอนน 1.02 0.74

ทรปโตเฟน 0.22 0.19


195

ตารางท 8.7 ความตองการโภชนะของนกกระทา (ตอ)

ชวงอายนกกระทา

เลก-รน พอ-แมพนธ แรธาต

แคลเซยม, (เปอรเซนต) 0.8 2.5

คลอรน, (เปอรเซนต) 0.14 0.14

แมกนเซยม, ((มลลกรม) 300 500

ฟอสฟอรส, (เปอรเซนต) 0.30 0.35

โพแทสเซยม, (เปอรเซนต) 0.4 0.4

โซเดยม, (เปอรเซนต) 0.15 0.15

ทองแดง, (มลลกรม) 5 5

ไอโอดน, (มลลกรม) 0.3 0.3

เหลก, (มลลกรม) 120 60

แมงกานส, (มลลกรม) 60 60

ซลเนยม, (มลลกรม) 0.2 0.2

สงกะส, (มลลกรม) 25 50

วตามน วตามนเอ, (IU) 1,650 3,300 วตามนด, (ICU) 750 900 วตามนอ, (IU) 12 25 วตามนเค, (มลลกรม) 1 1 วตามนบ12, (มลลกรม) 0.003 0.003 ไบโอตน, (มลลกรม) 0.3 0.15 โคลน (มลลกรม) 2,000 1,500 โฟลาซน, (มลลกรม) 1 1 ไนอะซน, (มลลกรม) 40 20 แพนโทเทนก, (มลลกรม) 10 15 ไพรดอกซน, (มลลกรม) 3 3 ไรโบฟลาวน, (มลลกรม) 4 4


196

ความตองการอาหารของแกะ

การใหอาหารแกะจะเนนใหอาหารหยาบทมคณภาพในระดบสง และมการเสรมอาหารขนในระดบต า โดยเฉพาะการเลยงในระบบฟารมของเกษตรกร โดยการเลยงแบบปลอยใหแทะเลมในทงหญา โดยในการใหอาหารจะตองค านงถงปรมาณความตองการโภชนะของแกะ ซงมรายละเอยดดงน

1. ความตองการพลงงานและโปรตน

ปรมาณความตองการพลงงานและโปรตนของแกะแสดงในตารางท 8.8 ซงมปรมาณใกลเคยงกบความตองการของโคเนอ ทงนเนองจากพฤตกรรมในการแทะเลมของแกะจะเลอกกนอาหารเพอใหไดโภชนะตามทรางกายตองการ ซงแพะและแกะจะใชประโยชนจากอาหารหยาบทแทะเลมในทงหญาไดมากกวาโค แตอยางไรกตามกไมไดหมายความวาแพะและแกะจะมปรมาณความตองการโภชนะนอยกวาโคและสามารถด ารงชพอยในสภาพการเลยงดวยอาหารคณภาพต า แตในทางตรงกนขามพบวาสตวเคยวเอองขนาดเลกมความตองการโภชนะสงกวา และตองการอาหารทมคณภาพสงกวาโค

แกะเพศเมยระยะกอนผสมพนธควรไดรบอาหารทมคณภาพมากขน โดยควรใหอาหารขนประมาณ 230 กรม/ วน ในชวง 2 สปดาหกอนระยะผสมพนธ และระยะหลงผสมพนธ 1 สปดาห หลงจากนนแกะควรไดรบอาหารทมระดบโภชนะเพอการด ารงชพ โดยใหหญาสดหรอหญาแหงคณภาพดเปนเวลาประมาณ 3 เดอนครง และในระยะสดทายของการตงครรภซงเปนระยะทมการเจรญเตบโตของฟตสอยางรวดเรว และปรมาณกระเพาะรเมนลดลง แกะจะมปรมาณความตองการโภชนะเพมขน แกะควรไดรบอาหารหยาบคณภาพด และเสรมดวยอาหารขนในระดบ 230-900 กรม/ วน

2. ความตองการแรธาตและวตามน

ปรมาณความตองการและกระบวนการเมทาบอลซมของแรธาตและวตามนของแกะมความคลายคลงกบโคเนอ พบวาแกะทอยในระยะปลายของการตงครรภและระยะแรกของการใหผลผลตน านมมความสามารถในการดดซมแคลเซยมไดไมเพยงพอส าหรบการใหผลผลตน านมในปรมาณมาก สงผลใหสมดลของแคลเซยมเปนลบ ดงนนการเสรมแคลเซยมใหแกะในระยะกลางและปลายของการใหผลผลตน านมจะชวยรกษาระดบแคลเซยมในรางกายได ดงนนแกะทอยในระยะตงครรภและใหผลผลตน านมจะตองไดรบอาหารทมระดบของแคลเซยมและฟอสฟอรสทเพยงพอ นอกจากนแลวในการใหอาหารแกะจะตองค านงถงระดบของซลเนยม ทงนเนองจากแกะมการตอบสนองตอการขาดซลเนยมมากกวาโค โดยเรยกวา white muscle disease ซงจะท าใหแกะออนแอและตายได สามารถปองกนอาการขาดซลเนยมในแกะไดโดยการฉดซลเนยมในแมแกะกอนคลอด หรอน าเกลอซลไนซใหแกะเลยกนไดตลอดเวลา นอกจากนพบวาแกะเปนสตวทออนแอเนองจากพษของทองแดงมากทสด โดยแกะทกนอาหารทมทองแดงหรอแทะเลมหญาทใสมลสกรหรอไกทกนอาหารทมทองแดงในระดบสงจะท าใหเกดการเปนพษเนองจากทองแดง ซงทองแดงจะไปสะสมในตบ จนกระทงเซลลตบม

197

ปรมาณแรธาตอยสงมากจนท าใหเกดกระบวนการออกซเดชนจนท าใหเซลลตบเกดความเสยหาย และมทองแดงอยในกระแสเลอด ท าใหเกดภาวะเมดเลอดแดงแตกตว ท าใหสตวตายในเวลา 2-4 วน โดยอาการทองแดงเปนพษในแกะจะพบปรมาณทองแดงในกระแสเลอดมากกวา 10 พพเอม

ตารางท 8.8 ความตองการโภชนะของแกะ

น าหนกตว

(กโลกรม) น าหนกตวท

เพมขน (กรม) โปรตน

(%) พลงงาน TDN

(%) แคลเซยม

(%) ฟอสฟอรส

(%) ระยะแรกเกด-หยานม: ศกยภาพในการเจรญเตบโตระดบกลาง

10 200 34.5 81.8 73 36

20 250 16.8 81.8 55 23

30 300 14.5 75.8 52 24

40 340 13.3 78.8 52 24

50 300 12.1 78.8 45 24

ระยะแรกเกด-หยานม: ศกยภาพในการเจรญเตบโตระดบสง 10 250 27.0 84.6 85 38

20 300 17.3 76.9 54 23

30 330 15.5 77.4 52 23

40 400 15.4 75.8 58 27

50 430 14.3 75.7 57 30

ระยะขน: อาย 4-7 เดอน

30 300 14.5 72.4 48 24

40 270 11.7 77.1 40 20

45 200 10.0 77.1 34 20

ระยะโตเตมวย: ความตองการโภชนะเพอการด ารงชพ

50 10 9.5 54.5 0.18 0.18

60 10 9.5 54.2 0.21 0.21

70 10 9.6 57.7 0.19 0.19

80 10 9.3 55.2 0.21 0.21

90 10 9.3 54.8 0.21 0.21

ทมา: ดดแปลงจาก Gimenez (1994)

198

ตารางท 8.8 ความตองการโภชนะของแกะ (ตอ)



เพมขน (กรม) โปรตน

(%) พลงงาน TDN



(%) ระยะตงทอง: 0-15 สปดาหแรกของการตงทอง

50 30 9.6 57.7 30 9.6

60 30 9.3 55.2 30 9.3

70 30 9.3 54.8 30 9.3

80 30 9.4 54.5 30 9.4

90 30 9.4 54.3 30 9.4

ระยะตงทอง: 4 สปดาหสดทายของการตงทอง 50 180 10.9 60.0 0.37 0.29

60 180 10.8 59.5 0.35 0.30

70 180 10.5 57.5 0.35 0.30

80 180 10.5 57.1 0.33 0.31

90 180 10.7 56.8 0.32 0.32

ระยะใหนม: 6-8 สปดาหแรกของระยะการใหนม

10 -27 14.6 65.2 0.43 0.28

20 -27 13.7 64.7 0.39 0.27

30 -27 13.3 65.5 0.36 0.27

40 -27 13.3 64.9 0.37 0.28

50 -27 13.2 64.4 0.36 0.29

ระยะใหนม: 4-6 สปดาหสดทายของระยะการใหนม

10 45 10.9 60.0 0.37 0.29

20 45 10.8 59.5 0.35 0.30

30 45 10.5 57.5 0.35 0.30

40 45 10.5 57.1 0.33 0.31

50 45 10.7 56.8 0.32 0.32

ทมา: ดดแปลงจาก Gimenez (1994)

199

ความตองการอาหารของแพะ

ในประเทศทก าลงพฒนา แพะเปนสตวทเลยงไวเพอบรโภคเนอและนมเปนหลกเชนเดยวกบแกะ ซงแพะเปนสตวเคยวเอองขนาดเลกทเลอกกนหญาและใบไมเปนอาหาร ( intermediate types) ซงจะเลอกกนอาหารและหญาทมคณภาพด โดยจะชอบกนใบไมทขนอยตามทงหญาและพชตระกลถวตางๆ เชน ใบกระถน แคไทย และถวฮามาตา เปนตน ดงนนในการใหอาหารแพะจะเนนเรองการใหอาหารหยาบคณภาพด โดยสามารถปลอยใหแทะเลมในแปลงหญา และเสรมดวยพชทใหใบ และพชตระกลถว รวมกบการเสรมอาหารขน ซงปรมาณความตองการโภชนะของแพะแสดงในตารางท 8.9

ตารางท 8.9 ความตองการโภชนะของแพะ


(กโลกรม) โปรตน

(กรม) พลงงาน TDN

(กรม) แคลเซยม

(กรม) ฟอสฟอรส

(กรม) วตามนเอ

(IU) วตามนด

(IU) ความตองการโภชนะเพอการด ารงชพ

10 22 159 1 0.7 400 84

20 38 267 1 0.7 700 144

30 51 362 2 1.4 900 195

40 63 448 2 1.4 1,200 243

50 75 530 3 2.1 1,400 285

60 86 608 3 2.1 1,600 327

70 96 682 4 2.8 1,800 369

80 106 754 4 2.8 2,000 408

ความตองการโภชนะเพอการผลตนม

%ไขมนนม

2.5 42 333 2 1.4 3,800 760

3.0 45 337 2 1.4 3,800 760

3.5 48 342 2 1.4 3,800 760

4.0 51 346 3 2.1 3,800 760

4.5 54 351 3 2.1 3,800 760

5.0 57 356 3 2.1 3,800 760

5.5 60 360 3 2.1 3,800 760

ทมา: ดดแปลงจาก Gimenez (1994); NRC (1981)

200

ความตองการอาหารของโคเนอ

ในประเทศทพฒนาแลวจะใหอาหารโคเนอโดยใชอาหารทมธญพชในระดบสง พบวาการเลยงโคขนในประเทศสหรฐอเมรกาจะใชอาหารขนในระดบสงและอาหารหยาบในระดบต า ทงนเนองจากสายพนธโคเนอในเขตอบอนจะตอบสนองตออาหารทมระดบธญพชสงไดด ท าใหมอตราการเจรญเตบโตสง และไดโคทมน าหนกตามทตลาดตองการเรวกวาการเลยงดวยอาหารหยาบ โดยพบวาในการขนโคเพอใหไดน าหนกตามทตลาดตองการมระยะเวลาประมาณ 1 ป ส าหรบโคท เลยงขนดวยอาหารขน แตส าหรบโคทเลยงดวยอาหารหยาบจะใชเวลามากกวา 1 ป ดงนนจะเหนวาการเลยงโคเนอดวยอาหารขนจะท าใหไดผลตอบแทนทคมคากวาทงดานระยะเวลาในการจดการเลยงด และแรงงาน แตอยางไรกตามในการเลยงโคเนอดวยอาหารขนเปนหลกในประเทศทก าลงพฒนา ซงมเกษตรกรรายยอยเปนสวนมากอาจจะไมใชแนวทางในการเลยงโคเนออยางยงยน ดงนนในการใหอาหารโคเนอจะตองพจารณาถงวตถประสงคในการเลยงและระยะการเจรญเตบโตของโคเนอ เชน การเลยงขน การเลยงโคพอ-แมพนธ โคระยะแรกคลอด-หยานม โคสาว เปนตน ซงการจดการใหอาหารโคเนอส าหรบเกษตรกรรายยอยสามารถใชพชอาหารสตวทองถน เศษเหลอทางการเกษตร และผลพลอยไดจากอตสาหกรรมการเกษตรมาใชประกอบสตรอาหารสตว เพอลดตนทนการผลตได ซงความตองการโภชนะของโคเนอมรายละเอยดดงน 1. ความตองการพลงงาน

ความตองการพลงงาน และปรมาณพลงงานในอาหารของสตวเคยวเอองมความซบซอนมากกวาสกรและสตวปก ทงนเนองจากกระเพาะรเมนจะหมกยอยอาหารแลวไดกรดไขมนทระเหยไดเปนผลผลตสดทาย และกรดไขมนทระเหยไดจะเกดกระบวนการเมทาบอลซมตอเพอใชเปนแหลงพลงงานในรางกายสตว ซงความตองการพลงงานของโคเนอจะมอทธพลมาจากปจจยหลายๆ อยาง ประกอบดวย อาย สายพนธ ขนทปกคลมรางกาย ระยะของการเจรญเตบโตและใหผลผลต ระยะเวลาในการปรบตวของสตว และอาหาร นอกจากนพบวาพลงงานทโคไดรบเปนปจจยทมผลตอประสทธภาพในการสบพนธ ซงจะสมพนธกบวงรอบในการเปนสดและเกยวของกบการตงทอง และหลงจากแมโคใหลกแลวควรไดรบการผสมใหมอกครงภายใน 60-90 วน ซงโคระยะหลงคลอดนจะมปรมาณความตองการพลงงานสงเพอใชในการใหผลผลตน านม แตหากโคระยะนไดรบพลงงานไมเพยงพอตอความตองการของรางกายจะท าใหวงรอบการเปนสดเลอนระยะเวลาออกไป พบวาโคทปลอยแทะเลมใน ทงหญาเพยงอยางเดยวจะไมสามารถกนหญาเพอใหไดรบพลงงานไดตามปรมาณพลงงานทรางกายตองการ จงสงผลใหชวงเวลาในการใหลกตวถดไปยดระยะเวลาออกไปอก ดงนนจงมความจ าเปนตองเสรมอาหารขนใหโคเพอใหไดรบพลงงานทเพยงพอตอความตองการของรางกาย

201

2. ความตองการโปรตน

สตวเคยวเอองตองการไนโตรเจนเพอใชในการเจรญเตบโตของจลนทรยในกระเพาะรเมน และการสงเคราะหจลนทรยโปรตน โดยความเขมขนต าสดของแอมโมเนย-ไนโตรเจนในกระเพาะรเมนทเหมาะสมส าหรบการเจรญเตบโตของจลนทรย และกระบวนการหมกในกระเพาะรเมนของโคเนอมคาประมาณ 20 มลลกรม/ 100 มลลลตร (NRC, 1984a) การใชสารประกอบไนโตรเจนทไมใชโปรตนในอาหารจะมประสทธภาพเมอความเขมขนของแอมโมเนย-ไนโตรเจนในกระเพาะรเมนต ากวาระดบดงกลาว นอกจากนระดบของโปรตนในอาหารจะมอทธพลตอประสทธภาพในการสบพนธ พบวาโคระยะหลงคลอดทไดรบโปรตนในระดบต าจะสงผลใหระยะเวลาในการเปนสดครงแรกยาวนานออกไป

3. ความตองการแรธาต แคลเซยมและฟอสฟอรสเปนแรธาตทโคเนอมปรมาณความตองการมากทสด ถวอาหารสตวเปนแหลงทอดมไปดวยแคลเซยม และมฟอสฟอรสในระดบปานกลาง ขณะทธญพชมฟอสฟอรสในปรมาณสงแตมแคลเซยมต ามาก ส าหรบหญาพบวามแคลเซยมและฟอสฟอรสในระดบปานกลาง -ต า โคระยะใหนมทเลยงดวยหญาสดหรอหญาแหงมความจ าเปนทจะตองเสรมแคลเซยมในอาหาร ขณะทฟอสฟอรสมความจ าเปนตอโคระยะหลงคลอด สวนโคทเลยงโดยการปลอยใหแทะเลมในแปลงหญาควรไดรบการเสรมแรธาตรวมซงประกอบดวย แคลเซยม ฟอสฟอรส เกลอ และแรธาตปลกยอย


โดยทวไปโคจะสามารถสงเคราะหวตามนบคอมเพลกซและวตามนเคขนไดในกระเพาะรเมน และไดรบวตามนดจากแสงแดด ดงนนการใหอาหารสตวเคยวเอองจงควรเอาใจใสเรองปรมาณวตามนเอและอในอาหาร พบวาโคทเลยงดวยอาหารขนในระดบสง, หญาหรอพชอาหารทตากแหง หรออาหารทผานการเกบรกษาไวเปนระยะเวลานานมกจะขาดวตามนเอ ดงนนจงควรมการเสรมวตามนในอาหารส าหรบโคทเลยงดวยอาหารดงกลาว ซงโดยทวไปวตามนเอมกจะเปนสวนผสมในแรธาตรวม ถงแมวาแรธาตบางชนด เชน ทองแดงจะท าใหโครงสรางของวตามนเสยหาย ดงนนการเสรมวตามนในรป retinyl acetate หรอ palmitate จะชวยลดปญหาดงกลาวได นอกจากนในปจจบนจะมการใชวตามนอในระดบสงในโคเนอเพอเพมอายในการเกบรกษาเนอ (Liu et al., 1995) โดยวตามนอเปนสารตานอนมลอสระซงจะยดระยะเวลาในการออกซเดชนระหวางไขมนและฮมโกลบนในเนอ ท าใหเนอมสแดงเปนระยะเวลานาน ซงเมอเสรมวตามนอในอาหารโคเนอทระดบ 500 IU/ วน เปนระยะเวลา 120 วน จะท าใหความเขมขนของวตามนอในเนอเพมขน และท าใหอายในการเกบรกษาเนอเพมขน (Liu et al., 1995; Faustman et al., 1998) ส าหรบปรมาณความตองการโภชนะของโคเนอในระยะตางๆ ไดแสดงในตารางท 8.10-8.13

202

ตารางท 8.10 ความตองการโภชนะของโคเนอระยะก าลงเจรญเตบโต-ระยะขน


(กโลกรม) น าหนกตวทเพมขน (กรม)

การกนได (กโลกรม)

พลงงาน TDN (%)

โปรตน



(%) 300 320 7.9 50 7.4 0.22 0.13

890 8.4 60 10.0 0.35 0.18

1,360 8.2 70 12.6 0.48 0.24

1,690 7.7 80 14.4 0.60 0.29

1,900 7.1 90 16.6 0.71 0.34

325 320 8.4 50 7.4 0.21 0.13

890 8.9 60 10.0 0.33 0.18

1,360 8.7 70 12.6 0.45 0.22

1,690 8.2 80 14.4 0.55 0.27

1,900 7.6 90 16.6 0.65 0.31

350 320 8.9 50 7.4 0.20 0.13

890 9.4 60 10.0 0.31 0.17

1,360 9.2 70 12.6 0.42 0.21

1,690 8.7 80 14.4 0.51 0.25

1,900 8.0 90 16.6 0.60 0.29

375 320 9.4 50 7.4 0.20 0.13

890 9.9 60 10.0 0.30 0.16

1,360 9.7 70 12.6 0.39 0.20

1,690 9.1 80 14.4 0.48 0.24

1,900 8.4 90 16.6 0.56 0.28

400 320 9.8 50 7.4 0.19 0.12

890 10.4 60 10.0 0.28 0.16

1,360 10.2 70 12.6 0.37 0.19

1,690 9.6 80 14.4 0.44 0.23

1,900 8.8 90 16.6 0.52 0.26

ทมา: ดดแปลงจาก NRC (2000)

203

ตารางท 8.10 ความตองการโภชนะของโคเนอระยะก าลงเจรญเตบโต-ระยะขน (ตอ)



การกนได (กโลกรม)


โปรตน



(%) 425 320 10.3 50 7.4 0.19 0.12

890 10.9 60 10.0 0.27 0.15

1,360 10.6 70 12.6 0.35 0.19

1,690 10.0 80 14.4 0.42 0.22

1,900 9.3 90 16.6 0.48 0.25


ตารางท 8.11 ความตองการโภชนะของพอพนธโคเนอระยะก าลงเจรญเตบโต



เพมขน (กรม) การกนได

(กโลกรม) พลงงาน

TDN (%) โปรตน



(%) 300 220 7.9 50 8.2 0.18 0.12

1,020 8.3 65 10.9 0.39 0.20

1,230 8.2 70 12.0 0.45 0.23

1,410 8.0 75 13.4 0.51 0.25

1,560 7.7 80 13.8 0.56 0.27

325 220 8.4 50 8.2 0.18 0.12

1,020 8.8 65 10.9 0.36 0.19

1,230 8.7 70 12.0 0.42 0.21

1,410 8.5 75 13.4 0.47 0.24

1,560 8.2 80 13.8 0.52 0.26

350 220 8.9 50 8.2 0.18 0.12

1,020 9.4 65 10.9 0.34 0.18

1,230 9.2 70 12.0 0.39 0.20

1,410 9.0 75 13.4 0.44 0.22

1,560 8.7 80 13.8 0.48 0.24


204

ตารางท 8.11 ความตองการโภชนะของพอพนธโคเนอระยะก าลงเจรญเตบโต (ตอ)



เพมขน (กรม) การกนได

(กโลกรม) พลงงาน

TDN (%) โปรตน



(%) 375 220 9.4 50 8.2 0.18 0.12

1,020 9.8 65 10.9 0.32 0.17

1,230 9.7 70 12.0 0.37 0.19

1,410 9.4 75 13.4 0.41 0.21

1,560 9.1 80 13.8 0.45 0.23

400 320 9.8 50 8.2 0.17 0.12

890 10.3 65 10.9 0.31 0.17

1,360 10.2 70 12.0 0.35 0.19

1,690 9.9 75 13.4 0.39 0.20

1,900 9.6 80 13.8 0.42 0.22

425 320 10.3 50 8.2 0.17 0.12

890 10.8 65 10.9 0.29 0.16

1,360 10.6 70 12.0 0.33 0.18

1,690 10.4 75 13.4 0.36 0.19

1,900 10.0 80 13.8 0.40 0.21


205

ตารางท 8.12 ความตองการโภชนะของโคเนอระยะตงทอง

อายการตงทอง (เดอน) 1 2 3 4 5 6 7 8 9

พลงงาน 50 %TDN และโปรตน 8.2 %

ปรมาณการกนได (กโลกรม)

8.5 8.8 9.0 9.2 9.4 9.7 9.9 10.1 10.3

แคลเซยม (%) 0.22 0.21 0.21 0.20 0.19 0.18 0.28 0.25 0.25

ฟอสฟอรส (%) 0.17 0.17 0.16 0.16 0.15 0.14 0.19 0.16 0.16



9.0 9.3 9.5 9.7 10.0 10.2 10.7 10.4 10.9

แคลเซยม (%) 0.36 0.35 0.33 0.32 0.31 0.29 0.38 0.34 0.29

ฟอสฟอรส (%) 0.27 0.27 0.26 0.26 0.25 0.23 0.27 0.24 0.20



8.8 9.1 9.3 9.5 9.8 10.0 10.2 10.4 10.7

แคลเซยม (%) 0.48 0.47 0.45 0.43 0.41 0.39 0.48 0.43 0.38

ฟอสฟอรส (%) 0.37 0.36 0.35 0.35 0.33 0.31 0.35 0.32 0.28

หมายเหต: TDN = total digestible nutrient


206

ตารางท 8.13 ความตองการโภชนะของโคเนอระยะใหนม

หลงคลอดลก (เดอน) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ผลผลตน านม, (กโลกรม) 6.7 8.0 7.2 5.8 4.3 3.1 0.0 0.0 0.0 0.0



11.14 11.40 12.12 11.83 11.54 11.30 10.68 10.68 10.68 10.68

แคลเซยม (%) 0.65 0.70 0.62 0.57 0.52 0.47 0.34 0.34 0.34 0.59

ฟอสฟอรส (%) 0.20 0.21 0.19 0.18 0.16 0.15 0.12 0.12 0.12 0.17



11.96 12.23 12.72 12.43 12.14 11.90 11.28 11.28 11.28 11.28

แคลเซยม (%) 0.27 0.30 0.27 0.25 0.22 0.20 0.15 0.15 0.15 0.25

ฟอสฟอรส (%) 0.19 0.20 0.18 0.17 0.16 0.14 0.11 0.11 0.11 0.16



13.16 13.42 13.79 13.50 13.21 12.97 12.35 12.35 12.35 12.35

แคลเซยม (%) 0.25 0.27 0.25 0.23 0.20 0.19 0.13 0.13 0.13 0.23

ฟอสฟอรส (%) 0.17 0.18 0.17 0.15 0.14 0.13 0.10 0.10 0.10 0.14


ความตองการอาหารของโคนม

การเลยงโคนมมการพฒนาเพอเพมผลผลตน านมใหมปรมาณสงโดยการพฒนาสายพนธ โค,

อาหาร, การจดการ, การควบคมโรค และการจดการดานการสบพนธ ส าหรบการจดการดานอาหารโคนมทใหผลผลตสงๆ นนจะมความสลบซบซอนมากกวาสตวชนดอนๆ โดยโคจะตองไดรบทงอาหารขนและอาหารหยาบในระดบทเหมาะสมตอการใหผลผลตน านม ซงโคจะตองมปรมาณการกนไดสง มปรมาณกรดไขมนทระเหยไดทเกดจากกระบวนการหมกในระดบทเหมาะสม มสดสวนของโปรตนไหลผานทเหมาะสม และจะตองไมมอาการปวยหรอปญหาดานสขภาพ เชน ไขน านม, คโตซส, ไขมนในน านมต า รกคาง เปนตน ซงในการจดการดานอาหารส าหรบโคนมในประเทศทก าลงพฒนาเพอใหไดผลผลตทดพบวาสามารถใชพชอาหารสตวในทองถน โดยการใชแอมโมเนยปรบปรงคณภาพอาหารหยาบทม

207

คณภาพต า การเสรมวตถดบอาหารสตวทเปนโปรตนไหลผาน และใชเศษเหลอทางการเกษตรทใหพลงงานสง เชน กากน าตาล, ชานออย, กลวย และมนส าปะหลง เปนตน ซงความตองการอาหารแตละประเภทของโคนมมรายละเอยดดงน


อาหารขนมความส าคญอยางยงตอปรมาณความตองการพลงงานของโคระยะใหผลผลตน านม ซงผลผลตน านมโคทเพมขนจะยงท าใหเกดความยากในการจดการอาหารเพอใหโคไดรบพลงงานทเพยงพอตอความตองการของรางกาย ซงในการจดการอาหารเพอใหโคไดรบพลงงานเพมขนสามารถเสรมไขมน และใชเมลดพชไขมนเตมในสตรอาหาร

ปรมาณความตองการพลงงานส าหรบโคนมจะใชหนวยพลงงานสทธส าหรบใหผลผลตน านม (net energy of lactation, NEL) โดยปจจยส าคญทจะท าใหโคไดรบพลงงานในปรมาณทเพยงพอนนคอปรมาณการกนไดของอาหาร ซงเปนเรองททาทายมากทจะใหโคทใหผลผลตน านมสงๆ กนอาหารเพอใหไดพลงงานทเพยงพอส าหรบการสงเคราะหนม โดยทวไปโคจะมสมดลของพลงงานเปนลบในระยะแรกของการใหผลผลตน านม ทงนเนองจากในระยะนโคจะใหผลผลตน านมสงทสด ในขณะทโคมปรมาณการกนไดต า ดงนนโคจงสลายพลงงานจากไขมนทสะสมในรางกายในระยะแหงนม (dry

period) มาใชในการผลตน านมสงผลใหน าหนกโคลดลง และสงผลเสยหายตอระบบสบพนธ โดยท าใหอตราการผสมตดต า

ในการจดการการใหอาหารโคนม พบวาโคควรไดรบอาหารหยาบอยางนอย 30 เปอรเซนต เพอรกษากระบวนการหมกในกระเพาะรเมน และปองกนการลดลงของไขมนนม โคจะมปรมาณการกนไดสงสดเมออาหารมปรมาณการยอยไดของวตถแหงเทากบ 65-70 เปอรเซนต หากอาหารมการยอยไดต ากวาระดบนจะท าใหเกดกลไกการควบคมการกนอาหารโดยความจของกระเพาะ แตถาการยอยไดของวตถแหงมากกวาระดบนจะท าใหเกดกลไกการควบคมการกนอาหารโดยความหนาแนนของพลงาน ซงการควบคมการกนอาหารโดยความจของกระเพาะจะมผลตอปรมาณการกนอาหารเพอใหไดพลงงานทเพยงพอตอการสงเคราะหน านม ดงนนโคทใหผลผลตสงจะตองมปรมาณการกนไดสง และไดรบพลงงานทเพยงพอตอการใหผลผลตน านม ควรมกลไกการควบคมการกนอาหารโดยความหนาแนนของพลงงานในอาหารมากกวาความจของกระเพาะรเมน

2. ความตองการโปรตน

ความตองการโปรตนส าหรบโคนมสามารถแบงออก 2 สวนคอ กระบวนการหมกไนโตรเจนในกระเพาะรเมน และการดดซมกรดอะมโน พบวาเมอโคใหผลผลตน านมเพมขนจะมปรมาณความตองการโปรตนเพมขน ซงในการจดการอาหารส าหรบโคนมจะตองค านงถงความสมดลระหวางโปรตนทยอยสลายในกระเพาะรเมน และโปรตนไหลผาน

208

ระดบโปรตนในอาหารทมากเกนไปจะสงผลกระทบตอระบบสบพนธของโคนม พบวายเรยในกระแสเลอดทสงเกนไปจะมผลในการยบยงการท างานของระบบตอไรทอ และท าใหอณหภมในระบบสบพนธเพมขน ซงสงผลท าใหการเคลอนไหวและจ านวนมชวตของอสจลดลง (Jordan and Swanson,

1979) ผเลยงสตวสามารถสงเกตระดบของยเรย-ไนโตรเจนในกระแสเลอด และน านมเพอเฝาระวงความผดปกตของระบบสบพนธอนเนองมาจากโคไดรบอาหารโปรตนในปรมาณทมากเกนความจ าเปน

3. ความตองการแรธาต แคลเซยมเปนแรธาตทมความส าคญส าหรบโคนม ทงนเนองจากในผลผลตน านมจะม

แคลเซยมเปนองคประกอบอยสง และจะมความเกยวของกบการเกดโรคไขน านม ซงเปนอาการผดปกตทเกดจากกระบวนการเมทาบอลซมในโคนม ซงโคทเปนโรคไขน านมจะแสดงอาการ 3 ระยะดงน

ระยะท 1 สตวจะมอาการตนเตน กระสบกระสาย กลามเนอสน ไมอยากเคลอนไหว ไมกนอาหาร หวสน ลนจกปาก เคยวฟน ขาหลงแขง

ระยะท 2 สตวจะลมลงนอนบนหนาอก ความรสกจะชาลง ซม คอบดหนหวไปทางสวาป ไมสามารถลกยนได ปลายหและปลายเทาเยน อณหภมของรางกายอาจต ากวาปกต

ระยะท 3 สตวปวยจะนอนตะแคง ไมสามารถลกขนยนได หวใจเตนเรว อณหภมของรางกายต า สตวจะคอยๆ หมดความรสก และตายในทสด

ซงอาการดงกลาวมสาเหตมาจากระดบของแคลเซยมและฟอสฟอรสในเลอดลดลง ขณะทระดบของแมกนเซยมเพมขน ซงระดบแรธาตทง 3 ชนดในเลอดของแมโคทปกตและแสดงอาการโรคไขน านมแสดงในตารางท 8.14

ตารางท 8.14 ความเขมขนของแรธาตในเลอดของโคทเปนโรคไขน านม

ระดบแรธาตในเลอด (มลลกรม/ เดซลตร)

แคลเซยม ฟอสฟอรส แมกนเซยม

โคปกต 9.4 4.6 1.7

โคคลอดลกทปกต 7.7 3.9 3.0

โคทเปนโรคไขน านม

ระยะท 1 6.2 2.4 3.2

ระยะท 2 4.5 1.8 3.1

ระยะท 3 4.6 1.6 3.3

ทมา: Schultz (1988)

209

ส าหรบโคทเปนโรคไขน านมสามารถรกษาไดโดยการฉดแคลเซยมโบโรกลโคเนต (ประกอบดวยแคลเซยม 8.5-11.5 กรม/ 500 มลลลตร) ทางเสนเลอดด า นอกจากนสามารถปองกนการเกดโรคไขน านมในโคนมระยะหลงคลอดโดยการใหโคกอนคลอดไดรบแสงแดดยามเชา เพอใหโคสรางวตามนดทผวหนง และวตามนดจะชวยเพมการดดซมแคลเซยมของล าไส นอกจากนสามารถท าการเสรมวตามนดในอาหาร หรอฉดวตามนดใหสตวในระยะ 10-14 วนกอนคลอด ตลอดจนการใหอาหารทมแคลเซยมต ากบโคในระยะกอนคลอดเพอกระตนการหลงฮอรโมนพาราไทรอยดของโคระยะหลงคลอด (Goff, 2008)


วตามนชนดทละลายในไขมนเปนชนดทจะตองใหความส าคญในอาหารส าหรบโคนม วตามนดมความส าคญตอการเกดโรคไขน านมในโคระยะหลงคลอด พบวาการเสรม 1, 25-ไดไฮดรอกซวตามนด (1, 25-dihydroxyvitamin D) จะมประสทธภาพในการปองกนไขน านมไดดแมเสรมในระดบต า โดยการเสรมวตามนดจะเพมการดดซมแคลเซยมในล าไส และการสลายแคลเซยมจากกระดก ท าใหสามารถปองกนการเกดไขน านมไดอยางมประสทธภาพ นอกจากนพบวาการเสรมวตามนอรวมกบซลเนยมจะชวยลดความเสยงในการเกดรกคาง และลดการเกดเตานมอกเสบแบบแสดงอาการในแมโค นอกจากนพบวาโคทใหผลผลตน านมสงๆ จะมปรมาณความตองการโคลนในระดบสง Sharma and

Erdman (1989) รายงานวาการเสรมโคลนในระดบ 40 กรม/ วน ท าใหผลผลตน านมเพมขน 1.6 กโลกรม/ วน ซงปรมาณความตองการโภชนะของโคนมในระยะตางๆ แสดงดงตารางท 8.15-8.21

210

ตารางท 8.15 ความตองการโภชนะของลกโคนมทเลยงดวยนมหรอนมเทยมเพยงอยางเดยว



เพมขน (กรม) ปรมาณการกนได

(กโลกรม) พลงงาน TDN



(IU) 25 0 0.24 0.584 20 2,750

200 0.32 0.779 70 2,750

400 0.42 1.039 121 2,750

30 0 0.27 0.669 23 3,300

200 0.36 0.879 73 3,300

400 0.47 1.154 124 3,300

40 0 0.34 0.829 28 4,400

200 0.43 1.064 79 4,400

400 0.55 1.369 129 4,400

600 0.69 1.703 180 4,400

45 0 0.37 0.904 30 4,950

200 0.46 1.149 81 4,950

400 0.59 1.469 132 4,950

600 0.74 1.818 183 4,950

50 0 0.40 0.979 33 5,500

200 0.45 1.234 84 5,500

400 0.63 1.563 135 5,500

600 0.78 1.928 185 5,500


211

ตารางท 8.16 ความตองการโภชนะของลกโคนมทเลยงดวยนมและอาหารขนลกโค







(IU) 30 0 0.32 0.714 26 3,300

200 0.42 0.944 84 3,300

400 0.56 1.244 141 3,300

35 0 0.36 0.804 29 3,850

200 0.47 1.044 87 3,850

400 0.61 1.364 145 3,850

40 0 0.40 0.889 33 4,400

200 0.51 1.144 90 4,400

400 0.66 1.474 148 4,400

600 0.83 1.838 205 4,400

45 0 0.44 0.969 36 4,950

200 0.56 1.234 93 4,950

400 0.71 1.578 151 4,950

600 0.88 1.963 209 4,950

50 0 0.47 1.049 38 5,500

200 0.60 1.324 96 5,500

400 0.76 1.683 154 5,500

600 0.94 2.083 212 5,500

800 1.13 2.507 270 5,500

55 0 0.51 1.124 41 6,050

200 0.63 1.414 99 6,050

400 0.80 1.783 157 6,050

600 0.99 2.193 215 6,050

800 1.18 2.632 273 6,050


212

ตารางท 8.16 ความตองการโภชนะของลกโคนมทเลยงดวยนมและอาหารขนลกโค (ตอ)







(IU) 60 0 0.54 1.204 44 6,600

200 0.67 1.499 102 6,600

400 0.84 1.878 159 6,600

600 1.04 2.303 217 6,600

800 1.24 2.757 275 6,600


ตารางท 8.17 ความตองการโภชนะของโคนมระยะหลงหยานม







(IU) 50 0 0.7 1.264 53 5,500

400 1.13 1.958 201 5,500

500 1.27 2.173 238 5,500

600 1.86 2.383 276 5,500

60 0 0.8 1.444 61 6,600

400 1.26 2.163 209 6,600

500 1.41 2.383 246 6,600

600 1.56 2.612 284 6,600

700 1.71 2.847 322 6,600

70 0 0.9 1.593 68 7,700

400 1.39 2.353 217 7,700

500 1.54 2.582 254 7,700

600 1.7 2.827 292 7,700

700 1.86 3.077 330 7,700


213

ตารางท 8.17 ความตองการโภชนะของโคนมระยะหลงหยานม (ตอ)







(IU) 80 0 0.99 1.738 75 8,800

400 1.51 2.532 224 8,800

500 1.66 2.777 262 8,800

600 1.83 3.032 300 8,800

700 2 3.292 337 8,800

800 2.18 3.561 375 8,800

90 0 1.16 1.878 82 9,900

600 2.09 3.227 309 9,900

700 2.28 3.497 346 9,900

800 2.48 3.781 385 9,900

900 2.68 4.071 423 9,900

100 0 1.25 2.018 90 1,100

600 2.22 3.412 316 1,100

700 2.42 3.696 354 1,100

800 2.63 3.991 392 1,100

900 2.84 4.291 430 1,100


214

ตารางท 8.18 ความตองการโภชนะของโคนมระยะก าลงเจรญเตบโต (น าหนกโตเตมวย = 450 กโลกรม) น าหนกตว




โปรตน

(%) แคลเซยม(กรม/ วน)

ฟอสฟอรส

(กรม/ วน) 100 300 3.0 56.5 12.4 14 7

400 3.0 58.6 13.7 18 8

500 3.1 60.7 15.0 21 10

600 3.1 62.9 16.3 25 11

150 300 4.0 56.5 11.0 15 8

400 4.1 58.6 12.0 19 10

500 4.1 60.7 12.9 22 11

600 4.2 62.9 13.9 25 12

200 300 5.0 56.5 10.3 17 10

400 5.1 58.6 11.1 20 11

500 5.1 60.7 11.8 23 12

600 5.2 62.9 12.6 26 13

700 5.2 65.3 13.4 29 14

250 300 5.9 56.5 9.8 19 11

400 6.0 58.6 10.5 21 12

500 6.1 60.7 11.1 24 13

600 6.1 62.9 11.8 27 14

700 6.2 65.3 12.5 30 15

800 6.2 67.7 13.2 32 16

300 300 6.7 56.5 9.5 20 12

400 6.9 58.6 10.1 23 13

500 7.0 60.7 10.7 26 14

600 7.0 62.9 11.3 28 15

700 7.1 65.3 11.9 31 16

800 7.1 67.7 12.5 34 17


215

ตารางท 8.19 ความตองการโภชนะของโคนมสาว (น าหนกโตเตมวย = 450 กโลกรม) น าหนกตว




โปรตน

(%) แคลเซยม(กรม/ วน)

ฟอสฟอรส

(กรม/ วน) 300 300 7.7 56.5 12.4 36 19

400 7.7 58.6 13.0 39 20

500 7.7 60.8 13.5 41 21

600 7.7 63.1 14.1 44 22

700 7.7 65.5 14.7 47 23

800 7.7 68.1 15.4 49 24

350 300 8.6 56.2 11.9 38 20

400 8.7 58.3 12.4 40 21

500 8.7 60.5 12.9 43 22

600 8.7 62.8 13.4 46 23

700 8.7 65.3 14.0 48 24

800 8.6 67.8 14.5 51 25

400 300 9.5 56.0 11.5 40 21

400 9.6 58.1 11.9 42 22

500 9.6 60.3 12.4 45 23

600 9.6 62.6 12.9 47 24

700 9.6 65.0 13.4 50 25

800 9.5 67.6 13.9 52 26

900 9.4 70.3 14.5 55 26

450 300 10.4 55.8 11.2 41 22

400 10.5 57.9 11.6 44 23

500 10.5 60.1 12.1 46 24

600 10.5 62.4 12.5 49 25

700 10.5 64.8 13.0 51 26

800 10.4 67.4 13.5 54 27

900 10.3 70.1 14.0 56 28


216

ตารางท 8.20 ความตองการโภชนะของโครดนม (ระยะแรกของการใหนม, น าหนกโค = 454 กโลกรม)

ผลผลตนม

(กโลกรม) การกนได

(กโลกรม)1

การเปลยนแปลงน าหนกตว (กรม)

พลงงาน NEL (Mcal)

RDP

(%) RUP

(%) โปรตน

(%) 15 9.4 -300 19.0 11.3 5.3 16.6

15 9.4 -300 19.4 11.3 6.7 18.0

15 9.4 -400 19.8 11.3 8.1 19.4

15 9.7 -300 19.7 11.2 5.1 16.3

15 9.7 -400 20.1 11.2 6.4 17.6

15 9.7 -500 20.5 11.2 7.7 18.9

15 9.9 -400 20.4 11.2 4.8 16.0

15 9.9 -500 20.8 11.2 6.2 17.4

15 9.9 -500 21.2 11.2 7.5 18.7

30 12.9 -1,400 30.1 10.9 9.1 20.0

30 12.9 -1,600 30.9 10.9 11.1 22.0

30 12.9 -1,700 31.8 10.9 13.1 24.0

30 13.5 -1,500 31.5 10.8 8.5 19.3

30 13.5 -1,700 32.3 10.8 10.4 21.2

30 13.5 -1,900 33.2 10.8 12.4 23.2

30 14.0 -1,600 32.8 10.8 8.1 18.9

30 14.0 -1,800 33.7 10.8 10.0 20.8

30 14.0 -2,000 34.6 10.8 11.9 22.7

หมายเหต: 1วดปรมาณการกนได เมอจ านวนวนใหนมเทากบ 11 วน และพลงงานในอาหารเทากบ 7 8 % TDN) , NEL = net energy for lactation, RDP = rumen degradable

protein, RUP = rumen undegradable protein


217

ตารางท 8.21 ความตองการโภชนะของโครดนม (ระยะกลางของการใหนม, น าหนกโค = 454 กโลกรม)

ผลผลตนม

(กโลกรม) ปรมาณการกนได

(กโลกรม)1 การเปลยนแปลงน าหนกตว (กรม)

พลงงาน NEL

(Mcal) RDP

(%) RUP

(%) โปรตน

(%) 20 16.0 1,000 22.7 10.5 3.5 14.0

20 16.0 800 23.2 10.5 4.6 15.1

20 16.0 700 23.8 10.5 5.7 16.2

20 16.5 900 23.6 10.5 3.3 13.8

20 16.5 800 24.2 10.5 4.4 14.9

20 16.5 700 24.8 10.5 5.5 16.0

20 17.0 900 24.5 10.4 3.2 13.6

20 17.0 600 25.7 10.4 5.2 15.6

30 19.5 400 30.1 10.2 5.2 15.4

30 19.5 200 30.9 10.2 6.5 16.7

30 19.5 0 31.8 10.2 7.8 18.0

30 20.3 300 31.5 10.0 4.9 14.9

30 20.3 100 32.3 10.0 6.2 16.2

30 20.3 -100 33.2 10.0 7.4 17.4

30 21.1 200 32.8 10.0 4.6 14.6

30 21.1 0 33.7 10.0 5.9 15.9

30 21. 1 -200 34.6 10.0 7.1 17.1

40 23.1 -300 37.5 9.7 6.4 16.1

40 23.1 -600 38.6 9.7 7.9 17.6

40 23.1 -800 39.8 9.7 9.4 19.1

40 24.2 -500 39.3 9.5 6.0 15.5

40 24.2 -700 40.5 9.5 7.4 16.9

40 24.2 -1,000 41.7 9.5 8.9 18.4

40 25.2 -700 41.2 9.5 5.8 15.3

40 25.2 -900 42.3 9.5 7.1 16.6

40 25.2 -1,100 43.5 9.5 8.5 18.0


218

สรป

อาหารสตวเปนปจจยทมความส าคญตอความส าเรจของการเลยงสตว ซงการจดการใหอาหารเพอใหสตวมการเจรญเตบโต มการสบพนธ และใหผลผลตทดมคณภาพตามวตถประสงคของผเลยงสตวนน จะตองค านงถงปรมาณความตองการอาหารหรอโภชนะในแตละระยะของการเจรญเตบโตและการใหผลผลต ซงสตวแตละชนดจะมปรมาณความตองการอาหารสตวทแตกตางกน นอกจากนพบวาสตวชนดเดยวกนกมปรมาณความตองการอาหารทแตกตางกนซงขนอยกบปจจยหลายอยาง ไดแก อายสตว น าหนกตวสตว ชวงของการเจรญเตบโต การตงทอง การใหผลผลตของสตว เชน ระยะขน และระยะใหผลผลตน านม รวมทงสภาพภมอากาศ ไดแก อณหภม เปนตน ดงนนผเลยงสตวจงตองมความรความเขาใจถงความตองการอาหารหรอโภชนะของสตวแตละระยะกอนใหอาหารส าหรบสตว


1. ประเภทของอาหารทสตวแตละชนดตองการเพอใชในการด ารงชพ เจรญเตบโต สบพนธ และใหผลผลตมอะไรบาง 2. จงยกตวอยางวตถดบอาหารสตวทใหโภชนะแตละประเภททสตว ไมเคยวเออง สตวปก และสตวเคยวเอองตองการมาประเภทละอยางนอย 3 ชนด

3. ปจจยทมอทธพลตอความตองการอาหารของสตวแตละชนดมอะไรบาง และปจจยแตละอยางมผลตอความตองการอาหารของสตวอยางไร จงอธบาย

4. จงอธบายความแตกตางของความตองการอาหารระหวางสตวไมเคยวเออง สตวปก และสตวเคยวเออง 5. เพราะสาเหตใดจงตองมการฉดธาตเหลกใหกบสกรแรกคลอด และถามการฉดธาตเหลกในแมสกรกอนคลอดจะสามารถงดฉดธาตเหลกใหกบลกสกรไดหรอไม เพราะเหตใด จงอภปราย

6. เพราะเหตใดสตวระยะแรกคลอดจงมความตองการโปรตนสงกวาสตวในระยะอนๆ

7. หากสตวปกระยะใหผลผลตไข ไดรบแคลเซยมในปรมาณทไมพยงพอตอความตองการของรางกายจะสงผลกระทบตอการใหผลผลต และผลตอบแทนทางเศรษฐกจอยางไร

8. แพะเปนสตวเคยวเอองทมลกษณะนสยการกนทแตกตางจากสตวเคยวเอองชนดอนอยางไร และนกศกษาจะแนะน าใหมการจดการอาหารส าหรบแพะอยางไร

9. จงยกตวอยางพรอมอธบายสาเหตของอาการปวยของสตวทไดรบโภชนะบางชนดในปรมาณท ไมเพยงพอ มาอยางนอย 3 กรณ 10. จงยกตวอยางพรอมอธบายสาเหตของอาการปวยของสตวทไดรบโภชนะบางชนดในปรมาณทเกนความตองการของรางกายมาอยางนอย 3 กรณ

219


Faustman, C., W.K.M. Chan, D.M. Schaefer and A. Havens. (1998). Beef color update: The role

for vitamin E. Journal of Animal Science. 76: 1019-1026.

Gimenez, D.M. (1994) . Nutrient requirements of sheep and goats. Alabama A&M and

Auburn University.

Goff, J. P. and R. L. Horst. ( 1990) . Effect of subcutaneously released 24F- 1,25-dihydroxyvitamin D3 on incidence of parturient paresis in dairy cows. Journal of

Dairy Science. 73: 406-412. Jordan, E.R. and L.V. Swanson. (1979). Effect of crude protein in reproductive efficiency,

serum total protein and albumin in the high producing dairy cow. Journal of

Dairy Science. 62: 58-62.

Liu, Q., M.C. Lanari and D.M. Schaefer. (1995). A review of dietary vitamin E supplementation

for improvement of beef quality. Journal of Animal Science. 73: 3131-3140.

National Research Council. (1981) . Nutrient requirements of goats: Angora, dairy and

meat goats in temperature and tropical countries. Washington, DC: National

Academy Press.

National Research Council. (1984a) . Nutrient requirement of beef cattle. Washington,

DC: National Academy Press.

National Research Council. (1984b) . Nutrient requirement of poultry. Washington, DC:

National Academy Press.

National Research Council. (1988) . Nutrient requirement of swine. Washington, DC:


National Research Council. (1994). Nutrient requirements of domestic animals. Nutrient

requirements of poultry. 9th rev. ed., National Academy Press. National Academy

Sciences. Washington, D.C., U.S.A. 155 pp.

National Research Council. (2000) . Nutrient requirements of beef cattle, 7th ed., The

National Academy of Sciences, Washington D.C., USA. National Research Council. (2001) . Nutrient Requirements of Dairy Cattle, 7th ed., The

National Academy of Sciences, Washington D.C., USA.

220

Schaeffer, J.L. and P.B. Hamilton. (1990) . Effect of dietary lipid on lutein metabolism

during aflatoxicosis in young broiler chickens. Poultry Science. 69: 53-59.

Schultz, L.H. ( 1 9 88 ) . Milk fever, ketosis and the fat cow syndrome. In The Ruminant

Animal, D.C. Church, ed. pp. 493-511. Englewood Cliffs, Nj: Prentice-Hall.

Sharma, B.K. and R.A. Erdman. (1989). Effects of dietary and abomasally infused choline

on milk production responses of lactating dairy cows. Journal of Nutrition. 119:

248-254.

แผนการสอนประจ าบทท 9 การประกอบสตรอาหารสตว

หวขอเนอหา 1. ขอมลทใชในการประกอบสตรอาหารสตว 2. วธการประกอบสตรอาหารสตว 3. ขอควรระวงในการใชโปรแกรมค านวณสตรอาหารสตว 4. ปญหาทพบในการประกอบสตรอาหารสตว 5. ค าแนะน าในการเพมความรวดเรวในการประกอบสตรอาหารสตว 6. การประกอบสตรอาหารสตวใหมราคาถก

7. การค านวณสวนผสมลวงหนา






1. บอกขอมลทใชในการประกอบสตรอาหารสตวได 2. อธบายขนตอนในการประกอบสตรอาหารสตวไดอยางถกตอง 3. แสดงวธการประกอบสตรอาหารสตวใหมราคาถกได 4. อภปรายปญหาทพบในการค านวณสตรอาหารได


1. ชแจงเนอหาประจ าบท และน าเขาสบทเรยนเรองการประกอบสตรอาหารสตว 2. ผสอนอธบายเนอหาเรองการประกอบสตรอาหารสตวตามเอกสารค าสอน

3. การฉายภาพสไลด (โปรแกรม power point) 4. มอบหมายงานใหนกศกษาเรยนรภาคปฏบตการประกอบสตรอาหารสตว 5. ซกถาม และเสนอแนะแนวความคด


222

7. มอบหมายใหผเรยนท าแบบฝกหดทายบทประจ าบทท 9 เรองการประกอบสตรอาหารสตว เปนการบาน และก าหนดวนสง



1. เอกสารค าสอนเรองการประกอบสตรอาหารสตว 2. ภาพสไลด (โปรแกรม power point) เรองการประกอบสตรอาหารสตว 3. ใบงานเรองการประกอบสตรอาหารสตว 4. แบบฝกหดทายบทประจ าบทท 9 เรองการประกอบสตรอาหารสตว


1. จากการท างานทมอบหมายเสรจตามเวลา และถกตอง 2. จากการน าเสนอผลงานทไดรบมอบหมายในชนเรยน


223

บทท 9

การประกอบสตรอาหารสตว

การเลยงสตวเพอใหสตวสามารถด ารงชวตอยได และใหผลผลตทดตามวตถประสงค สตวจะตองไดรบอาหารทมคณคาทางโภชนะทเหมาะสมกบการเจรญเตบโต และการใหผลผลต โดยการผสมอาหารนนตองอาศยความรพนฐานดานโภชนศาสตร และการใหอาหารสตวแตละชนด แตละชวงอาย หรอชวงการใหผลผลต อกทงตองมความเขาใจเรองคณสมบตทางกายภาพ และโภชนะของวตถดบอาหารสตว ปฏกรยาระหวางวตถดบอาหารสตวแตละชนด ขอจ ากดในการน ามาใช ตลอดทงการใชสารเสรมตางๆ ในสตรอาหาร

ขอมลทใชในการประกอบสตรอาหารสตว การประกอบสตรอาหารสตวนนสามารถท าไดหลายวธ ซงแตละวธจะมรายละเอยดและ

ขนตอนในการค านวณแตกตางกน ทงนนกโภชนศาสตรสตวหรอผปฏบตงานจะเลอกใชวธในการประกอบสตรอาหารสตวใดนนขนอยกบความถนดและความพรอมของแตละบคคล โดยในการประกอบสตรอาหารสตวนนจ าเปนตองพจารณาขอมลตอไปนประกอบ

1. ความตองการโภชนะของสตว

ระดบความตองการของโภชนะทสตวใชประโยชนไดควรเพยงพอตอสตวในแตละเพศ ชวงการเจรญเตบโต และการใหผลผลต ความตองการโภชนะของสตวประกอบดวยโปรตน คารโบไฮเดรต ไขมน แรธาต และวตามน (ชยภม และคณะ, 2556) โดยสามารถเทยบจากตารางมาตรฐานการใหอาหารของ NRC (NRC, 1984; NRC, 2000) หรอ ARC ซงจะมรายละเอยดเกยวกบความตองการโปรตน และพลงงาน ซงจะแสดงในรปพลงงานสทธ (net energy) พลงงานทใชประโยชนได (metabolizable

energy, ME) และโภชนะทยอยไดทงหมด (total digestible nutrient, TDN) รวมทงความตองการของไขมน แรธาตและวตามน (นราวรรณ, 2557)

2. วตถดบอาหารสตว ในการประกอบสตรอาหารสตวนกโภชนศาสตรสตวจะตองมความรความเขาใจเกยวกบวตถดบอาหารสตวในเรองตางๆ ดงน

2.1 สวนประกอบทางโภชนะของวตถดบอาหารสตว โดยตองทราบวาวตถดบอาหารสตวทเลอกมาใชในการประกอบสตรอาหารสตวนนเปน

แหลงของโปรตน พลงงาน ไขมน หรอวตามนแรธาต รวมทงในการประกอบสตรอาหารสตวตองทราบสวนประกอบทางโภชนะของวตถดบอาหารสตวนนๆ ซงสามารถวเคราะหไดจากหองปฏบตการ หรอ

224

การทดลองในตวสตว หรอสามารถสบคนไดจากเอกสารตางๆ ทรายงานองคประกอบทางเคมหรอคณคาทางโภชนะของวตถดบแตละชนด (ตารางท 9.1)

ตารางท 9.1 องคประกอบทางโภชนะของวตถดบสตว

โภชนะ, (เปอรเซนต) มนส าปะหลง ร าละเอยด ปลายขาว ขาวโพด ขาวโพด AID

วตถแหง 92.00 90.80 88.0 87.5 -

โปรตนหยาบ 2.30 12.89 7.6 8.0 -

ไขมน 0.50 16.30 1.2 3.6 -

เยอใยหยาบ 3.5 - 1.0 2.5 -

เยอใย NDF 11.40 18.80 - -

เยอใย ADF 6.30 8.57 - - -

พลงงาน TDN 79.00 79.00 - - -

ไลซน 0.10 - 0.27 0.24 -

เมทไธโอนน 0.03 - 0.20 0.18 0.15

ทรโอนน 0.07 - 0.28 0.30 0.22

วาลน 0.15 - 0.45 0.41 0.33

ไอโซลวซน 0.08 - 0.31 0.30 0.25

อารจนน 0.11 - 0.63 0.38 0.32

ทรปโตเฟน 0.02 - 0.09 0.05 0.03

แคลเซยม 0.30 0.08 0.03 0.03 -

ฟอสฟอรส 0.10 1.70 0.18 0.25 -

โซเดยม 0.04 - - - -

หมายเหต: AID=Apparent lleal digestibility basis

ทมา: นราวรรณ (2557); ชยภม และคณะ (2556)

225

ตารางท 9.1 องคประกอบทางโภชนะของวตถดบสตว (ตอ)

โภชนะ, (เปอรเซนต) กากเมลดฝายไขมนเตม กากเบยร จามจร กระถน กระเฉดบก

วตถแหง 90.60 91.02 98.60 50.40 47.50

โปรตนหยาบ 21.20 19.56 18.10 23.50 25.00

ไขมน 19.10 5.70 1.40 8.80 2.40

เยอใยหยาบ 23.40 - - - -

เยอใย NDF - 39.85 29.20 34.40 56.3

เยอใย ADF - 32.05 24.60 24.20 41.7

พลงงาน TDN - 74.00 63.00 73.00 72.00

ไลซน 0.95 - - - -

เมทไธโอนน 0.36 - - - -

ทรโอนน 0.75 - - - -

วาลน 0.81 - - - -

ไอโซลวซน 0.59 - - - -

อารจนน 1.91 - - - -

ทรปโตเฟน 0.28 - - - -

แคลเซยม 0.16 0.30 - 0.54 -

ฟอสฟอรส 0.50 0.47 - 0.30 -

โซเดยม 0.01 - - - -

ทมา: นราวรรณ และคณะ (2559); นราวรรณ (2557); ชยภม และคณะ (2556)

226


โภชนะ,

(เปอรเซนต) กากปาลม

ถวเหลองไขมนเตม

กากถวเหลอง ปลาปน ยเรย กากเรปซด

วตถแหง 92.49 90.60 88.0 92.0 100.00 88.70

โปรตนหยาบ 15.00 21.20 44.0 58.0 282.00 33.70

ไขมน 4.28 19.10 1.70 9.00 - 2.30

เยอใยหยาบ 17.9 23.40 6.10 1.00 - 12.40

เยอใย NDF 40.00 - 29.20 - - -

เยอใย ADF 30.00 - 24.60 - - -

พลงงาน TDN 70.00 - 72.00 - - -

ไลซน 0.40 0.95 2.66 4.12 - 1.80

เมทไธโอนน 0.26 0.36 0.62 1.53 - 0.69

ทรโอนน 0.45 0.75 1.70 2.30 - 1.45

วาลน 0.74 0.81 2.08 2.90 - 1.70

ไอโซลวซน 0.51 0.59 1.99 2.30 - 1.36

อารจนน 1.65 1.91 3.20 3.50 - 2.03

ทรปโตเฟน 0.10 0.28 0.56 0.40 - 0.41

แคลเซยม 0.29 0.16 0.30 6.50 - 0.65

ฟอสฟอรส 0.72 0.50 0.65 2.80 - 1.00

โซเดยม 0.40 0.01 - 2.00 - 0.04


227


โภชนะ, (เปอรเซนต) กากทานตะวน ขาวฟาง หางเนยผง หางนมผง กากน าตาล

วตถแหง 90.00 86.50 98.00 94.00 73.00

โปรตนหยาบ 33.40 9.40 9.70 34.00 2.80

ไขมน 1.70 2.90 2.10 1.60 1.10

เยอใยหยาบ 21.20 2.40 - - -

พลงงาน TDN - - - - 91.00

ไลซน 1.18 0.22 0.72 2.68 0.01

เมทไธโอนน 1.34 0.15 0.15 0.97 0.02

ทรโอนน 1.20 0.31 0.54 1.49 0.06

วาลน 1.64 0.51 0.48 2.10 0.12

ไอโซลวซน 1.36 0.40 0.52 1.86 0.03

อารจนน 2.74 0.38 0.21 1.25 0.02

ทรปโตเฟน 0.41 0.10 0.12 0.44 0.01

แคลเซยม 0.28 0.03 0.90 1.25 0.60

ฟอสฟอรส 0.46 2.80 0.81 1.00 0.03

โซเดยม 0.01 2.00 1.20 0.57 2.50


2.2 ขอจ ากดของการใชวตถดบอาหารสตว วตถดบอาหารสตวแตละชนดจะมขอจ ากดในการใชทแตกตางกน ทงนขนอยกบหลาย

ปจจย เชน การมโภชนะบางอยางทไมสมดล มความนากนต า มเยอใยสง มราคาแพง หรอมสารพษหรอสารยบยงการใชประโยชนของโภชนะ

2.2.1 วตถดบทมสดสวนหรอองคประกอบของโภชนะทไมเหมาะสม เชน การมสารอาหารชนดใดชนดหนงมากเกนไป ซงเมอน ามาใชในสตรอาหารอาจเปนอนตรายตอสตวได เชน อาหารทมเยอใยสง ตองมปรมาณทเหมาะสมตอการน ามาใชในสตรอาหารส าหรบสตวไมเคยวเออง เชน ปลายขาว ขาวโพดบดหยาบ เปนตน หากน ามาใชในปรมาณมากในอาหารสกร อาจมผลท าใหอจจาระของสกรมลกษณะทผดปกต หรอการใชหญาเนเปยรในระดบสงส าหรบอาหารไกไขกจะสงผลใหผลผลตไขออกชา และไมสม าเสมอ เปนตน

228

2.2.2 วตถดบมคาการใชประโยชนไดทางชววทยาต า เนองจากมความสามารถในการยอยไดนอย เชน พชทมอายการเกบเกยวมากๆ หรอพชทมแรธาตอยในรปเกลอไฟเตทสง สตวจะน าไปใชประโยชนไดนอยหรอน าไปใชไมไดเลย

2.2.3 วตถดบมสารพษหรอสารยบยงการใชประโยชนของโภชนะ เชน พษจากกรดไฮโดรไซยานค แทนนน กอสซปอล เปนตน ดงนนกอนน าวตถดบอาหารสตวแตละชนดมาใชตองมการลดสารพษดงกลาวใหอยในระดบทไมกอใหเกดอนตรายตอสตว

2.2.4 ราคาของวตถดบอาหารสตว ราคาเปนขอจ ากดทตองค านงถงความคมคาของการน าสตรอาหารนนๆ มาใช โดยตองพจารณาวาสตรอาหารดงกลาวมคณภาพสงราคาแพงแตใชในปรมาณนอย อาจคมคากวาสตรอาหารทมราคาถกแตตองใชในปรมาณมากและสตวไดรบสารอาหารนอย เปนตน

2.2.5 ความนากน วตถดบบางชนดมสารอาหารสงแตไมมความนากน เพราะมลกษณะเปนฝนฝดคอ หรอมรสฝาดขม มกลนฉน (พนทพา, 2547)

กอนทจะท าการประกอบสตรอาหารสตวเพอใชเลยงสตวใหเจรญเตบโตและใหผลผลตตามเปาหมายนน จะตองค านงถงขอมลเรองความตองการโภชนะของสตว ท งนหากสตวไดรบอาหารทมโภชนะตรงตามความตองการของรางกายจะท าใหสตวเจรญเตบโตไดตามปกต ตลอดจนตองทราบขอมลเรององคประกอบทางโภชนะ และขอจ ากดของการใชวตถดบอาหารสตวทมอยในวตถดบแตละชนด เพอเปนการปองกนการเกดพษ และความบกพรองเรองการใชประโยชนของโภชนะของสตว

วธการประกอบสตรอาหารสตว การประกอบสตรอาหารสตวทจะกลาวในเนอหาในบทนคอการประกอบสตรอาหารสตวเบองตน โดยในการประกอบสรอาหารสตวเบองตนนเปนการหาอตราสวนของวตถดบอาหารสตว ซงสามารถท าไดหลายวธ ซงโดยสวนใหญจะค านวณปรมาณการใชวตถดบอาหารสตวแหลงโปรตนกอน ทงนเนองจากโปรตนเปนวตถดบทมราคาแพง โดยเมอไดปรมาณโปรตนทจะใชแลวคอยค านวณหาระดบพลงงาน และแรธาต โดยจะตองค านวณปรมาณฟอสฟอรสกอน จากนนคอยค านวณปรมาณแคลเซยม สวนการค านวณระดบของกรดอะมโนทจ าเปนจะกระท าเปนล าดบสดทาย ส าหรบเกลอ วตามนและแรธาตมกก าหนดปรมาณการใชทคอนขางคงท เมอค านวณปรมาณโภชนะอนๆ ไดตามความตองการแลว ปรมาณวตถดบทใชทงหมดในสตรอาหารจะตองเทากบ 100 เพอใหสามารถเทยบสดสวนโภชนะตางๆ ในรปของเปอรเซนตได การประกอบสตรอาหารสตวเบองตนสามารถท าไดหลายวธ ดงน

229

1. การประกอบสตรอาหารโดยวธใชรปสเหลยม หรอเพยรสนสแควร (Pearson’s square)

การประกอบสตรอาหารโดยวธใชรปสเหลยมจะเรมจากการค านวณระดบโปรตนกอน โดยใชวตถดบอาหารสตว 2 ชนด คอ วตถดบแหลงพลงงานทมโปรตนต าและวตถดบประเภททใหโปรตนสง โดยเขยนเปอรเซนตโปรตนของวตถดบทมโปรตนสงไวมมซายบน และเปอรเซนตโปรตนของวตถดบทมโปรตนต าไวมมซายลาง (สมชาย, 2540, ชยภม และคณะ, 2556)

ตวอยาง โคน าหนก 250 กโลกรม ตองการเพมการเจรญเตบโต 600 กรม/ วน มความตองการโปรตน 12 เปอรเซนต

1.1 เขยนตารางสเหลยมไว และใสระดบโปรตนในอาหารทตองการลงตรงกลางของสเหลยม

1.2 เขยนเปอรเซนตโปรตนของวตถดบทมโปรตนสงไวมมซายบนของสเหลยม และเปอรเซนตโปรตนของวตถดบทมโปรตนต าไวมมซายลาง ในกรณนใชมนเสน (2.3 เปอรเซนตโปรตน) และฝกจามจร (18.1 เปอรเซนตโปรตน)

ดงนน ใชมนเสน 6.1 กโลกรม ใชฝกจามจร 9.7 กโลกรม

รวม 15.8 กโลกรม

จงจะไดสตรอาหารขนทมคาโปรตน 12 เปอรเซนต ถาตองการทราบปรมาณของปรมาณวตถดบทง 2 ชนด สามารถค านวณได ดงน

มนเสน (6.1/15.8) × 100 = 38.6 เปอรเซนต ฝกจามจร (9.7/15.8) × 100 = 61.4 เปอรเซนต

12

12

ฝกจามจร 18.1%

มนเสน 2.3%

12-2.3 = 9.7

18.1-12 = 6.1

230

1.3 การตรวจสอบความถกตองในการค านวณสตรอาหารขน หากตองการทราบวาปรมาณวตถดบทใชในสตรอาหารขนมปรมาณโปรตน 12 เปอรเซนต จรงหรอไม สามารถตรวจสอบได ดงน

มนเสน ใชในปรมาณ 38.6 เปอรเซนต มโปรตน 2.3 เปอรเซนต เทากบ (38.6 × 2.3)/100 = 0.9 เปอรเซนต ฝกจามจร ใชในปรมาณ 61.4 เปอรเซนต มโปรตน 18.1 เปอรเซนต

เทากบ (61.4 × 18.1)/100 = 11.1 เปอรเซนต จากการค านวณสตรอาหารขนในครงนไดเปอรเซนตโปรตน เทากบ (0.9 + 11.1) = 12.0

เปอรเซนต ดดแปลงจาก (นราวรรณ, 2557)

2. วธลองผดลองถก วธการประกอบสตรอาหารสตวโดยวธดงกลาวเปนวธทสามารถค านวณโดยใชวตถดบไดมากกวา 2 วตถดบ เปนการสมปรมาณวตถดบพลงงาน และโปรตน จากนนจงทดลองค านวณผลรวมของพลงงานและโภชนะตางๆ วาไดตามทตองการหรอไม ซงถาไมเปนทพอใจกใหปรบเพม-ลดวตถดบพลงงานและโปรตน จะไดปรมาณโภชนะตางๆ ตามทตองการ ทงนผลรวมของวตถดบทงหมดตองเทากบ 100 หนวย

ตวอยาง การค านวณสตรอาหารส าหรบโคเพศผตอน น าหนก 250 กโลกรม ตองการเพมการเจรญเตบโต 1,200 กรมตอวน มความตองการโปรตน 12 เปอรเซนต

2.1 น าปรมาณของอาหารแตละชนดคณกบเปอรเซนตของโปรตน แลวจงรวมปรมาณโปรตนทงหมดเขาดวยกน

วตถดบ %CP สดสวน ค านวณ โปรตนทได (kg)

มนเสน 2.3 60 = (60 × 2.3)/100 1.38

ร าละเอยด 12.9 13 = (13 × 12.9)/100 1.68

กากถวเหลอง 44.0 10 = (10 × 44)/100 4.40

กากเบยร 19.6 15 = (15 × 19.6)/100 2.94

เกลอ 0 0.5 = (0.5 × 0)/100 0

ได-แคลเซยมฟอสเฟต

0 0.5 = (0.5 × 0)/100 0

พรมกซ 0 1 = (1 × 0)/100 0

รวม 100 10.40

231

โปรตนรวมครงท 1 ได 10.40 เปอรเซนต แสดงวาขาดโปรตนไป 12.00 - 10.40 = 1.60

เปอรเซนต 2.2 เมอตองการโปรตน 12 เปอรเซนต แตค านวณครงแรกได 10.40 เปอรเซนต ซงจะได

โปรตนต ากวาความตองการ ดงนนจงตองเพมปรมาณของแหลงโปรตน ลดปรมาณของแหลงพลงงาน

ในทนคอ เพมกากถวเหลอง ลดมนเสน

เพมกากถวเหลอง 100 กโลกรม ลดมนเสน 100 กโลกรม โปรตนเพม

เทากบ 44.0 – 2.3 = 41.7 เปอรเซนต ตองการใหโปรตนเพม 41.7 เปอรเซนต จะตองแทนกน อยางละ 100 กโลกรม

ถาตองการใหโปรตนเพม 1.60 เปอรเซนต จะตองแทนกนอยางละ

เทากบ (100 × 1.60)/41.7 = 3.84 กโลกรม

ดงนน มนเสน จากเดม 60.0 – 3.84 ลดเหลอ 56.16 กโลกรม

กากถวเหลอง จากเดม 10 + 3.84 เพมเปน 13.84 กโลกรม

วตถดบ %CP สดสวน ค านวณ โปรตนทได (kg)

มนเสน 2.3 56.16 = (56.16 × 2.3)/100 1.29

ร าละเอยด 12.9 13.00 = (13 × 12.9)/100 1.68

กากถวเหลอง 44.0 13.84 = (13.84 × 44)/100 6.09

กากเบยร 19.6 15 = (15 × 19.6)/100 2.94

เกลอ 0 0.50 = (0.5 × 0)/100 0

ได-แคลเซยมฟอสเฟต 0 0.50 = (0.5 × 0)/100 0

พรมกซ 0 1.00 = (1 × 0)/100 0

รวม 100 12.00

วธการทยกกลาวมาขางตนจะยกตวอยางการค านวณสตรอาหารทปรบระดบของโปรตนเทานน ส าหรบโภชนะอนๆ เชน พลงงาน แคลเซยม ฟอสฟอรส วตามน กสามารถใชหลกการค านวณเหมอนกน แตการค านวณโภชนะหลายชนดจะมความยงยากมากขน และใชเวลานานในการค านวณจนกวาจะไดโภชนะตามความตองการของสตวในระยะนนๆ ซงจ าเปนจะตองฝกค านวณอยางสม าเสมอจนกระทงมความช านาญ

232

3. การประกอบสตรอาหารสตวโดยวธการพชคณต

การประกอบสตรอาหารสตวดวยวธการพชคณตเปนการหาสวนผสมของวตถดบอาหารประเภทแปงหรอพลงงานกบวตถดบอาหารทมโปรตนสง โดยใชวธทางพชคณตเขาชวย

ตวอยาง การประกอบสตรอาหารส าหรบสกรระยะเลก น าหนก 25-50 กโลกรม มความตองการโปรตน 20 เปอรเซนต

3.1 ก าหนดชนดของวตถดบอาหารสตวท เปนแหลงพลงงานและโปรตนทจะใชใน สตรอาหาร ซงในทนก าหนดใหใชปลายขาวและกากถวเหลอง

3.2 หาขอมลปรมาณโปรตนทอยในปลายขาวและกากถวเหลอง ซงมคาเทากบ 9 และ 45.6 เปอรเซนต ตามล าดบ

3.3 หาสดสวนผสมระหวางปลายขาวและและกากถวเหลองใหอาหารผสมมโปรตน 20

เปอรเซนต โดยสมมตใหปรมาณปลายขาวและกากถวเหลองทใชในสตรอาหารเทากบ X และ Y

ตามล าดบ ดงนนเงอนไขการผสมสตรอาหารจงมดงน 1) ปลายขาว + กากถวเหลอง รวมกนแลวมน าหนก = 100 กโลกรม

หรอ = 100 (1) 2) ปรมาณโปรตนในปลายขาว + กากถวเหลอง = 20 กโลกรม

(9/100)*X + (45.6/100)*Y = 20 (2) จากนนจงท าการแกสมการดงกลาว ซงอาจท าไดโดย

จาก (1) X = 100 – Y

จาก (2) 0.09 (100 - Y) + 0.456Y = 20

9 – 0.09 Y + 0.456Y = 20

0.366Y = 11

Y = 30.05 กโลกรม

X = 100 – 30.05 กโลกรม

= 69.95 กโลกรม

หรอสตรอาหารทตองการจะประกอบดวยปลายขาว 69.95 กโลกรม + กากถวเหลอง 30.05 กโลกรม ซงกจะไดอาหารทมโปรตน 20 เปอรเซนต เชนกน (อทย, 2559)

4. การประกอบสตรอาหารสตวโดยใชเครองคอมพวเตอร การประกอบสตรอาหารสตวดวยวธการลองผดลองถกจะเสยเวลามากและอาจผดพลาดได

โดยเฉพาะอยางยงเมอเราใชวตถดบหลายอยางในการค านวณ ตลอดจนราคาของวตถดบมเปลยนแปลงอยเสมอขนอยกบฤดกาล ดงนนเพอเปนการแกไขปญหาดงกลาวจงไดมการน าเอา

233

เครองคอมพวเตอรมาชวยในการประกอบสตรอาหารสตวกนอยางกวางขวาง เพอใหไดสตรอาหารทมคณคาทางโภชนะครบถวนตามความตองการของสตวและเปนสตรอาหารทมราคาถกทสด รวมทงท าไดงาย สะดวก และรวดเรวขน

ในปจจบนนกวชาการจากมหาวทยาลยหรอสถาบนตางๆ ไดมการท าโปรแกรมส าเรจรป ส าหรบประกอบสตรอาหารสตวกนใหเพยงพอกบความตองการของโภชนะของสตวในระยะตางๆ และตนทนของสตรอาหารนน ๆ แตอยางไรกตามเราสามารถประกอบสตรอาหารสตวอยางงายๆ โดยใชโปรแกรม excel โดยมวธการ ดงน

4.1 เลอกวตถดบอาหารสตวทตองการใชในสตรอาหารลงไปในโปรแกรม excel ไดแก แหลงของคารโบไฮเดรต โปรตน ไขมน วตามน แรธาต เปนตน

4.2 เตมคณคาทางโภชนะของวตถดบอาหารสตวแตละชนดทตองการใชในสตรอาหาร

เชน ระดบของพลงงาน ปรมาณโปรตน ไขมน เยอใย NDF, ADF วตามน และแรธาต เปนตน

4.3 ใสปรมาณวตถดบอาหารสตวแตละชนดทตองการใชในสตรอาหารทกชนดโดยปรมาณสทธจะตองได 100 เปอรเซนตของวตถแหง และไดสตรอาหารทมรายการวตถดบตางๆ ทเลอกและมคณคาทางโภชนะตรงตามทก าหนด

4.4 สตรอาหารทค านวณไดครงแรกไดตามโภชนะของสตวในระยะนนๆ ทเราตองการหรอไม หากไมไดกลองปรบจนกวาจะไดตามทตองการ

4.5 ตรวจสอบราคาของสตรอาหารทค านวณวามราคาสงเกนไปหรอไม โดยทวไปเราตองการใหสตรอาหารมราคาถกทสดเพอตองการลดตนทนการผลต

ขอควรระวงในการใชโปรแกรมค านวณสตรอาหารสตว การใชโปรแกรมค านวณสตรอาหารสตวควรค านงถงมาตรฐานการประกอบสตรอาหารทเหมาะสมกบชนดและอายของสตว ในการค านวณตองก าหนดปรมาณอาหารทจะผสมตามสตรอาหารทประกอบ และระบปรมาณวตถดบทไมใชโภชนะและจ าเปนตองใช เชน พรมกซ พรไบโอตก เปนตน ใสลงไปในโภชนะทก าหนดในการค านวณตองเปนโภชนะทรวมกนได เชน โปรตนจากถวเหลอง รวมกนไดจากโปรตนจากร าละเอยด และมนส าปะหลง เปนตน

ปรมาณทรวมกนไมไดโดยตรง เชน ฟอสฟอรสอนทรย และอนนทรย ผใชโปรแกรมตองก าหนดในสวนของขอมลทน ามาค านวณใหถกตอง เพอปองกนการค านวณทผดพลาด สวนโภชนะทสามารถเปลยนไปมาได เชน เมทไธโอนนกบซสทน ผประกอบสตรอาหารจะตองระบปรมาณโภชนะลงในโปรแกรมอยางถกตอง นอกจากนขอมลจากการวเคราะหหาสวนประกอบทางโภชนะของวตถดบอาหารสตวจะตองมคาทถกตองแมนย า โปรแกรมค านวณสตรอาหารสตวจงจะค านวณไดอยางถกตองแมนย า

234

ในการก าหนดขอจ ากดทางโภชนะตองระมดระวงและค านงถงความเปนไปไดในการค านวณ เชน จะค านวณสตรอาหารทมโปรตน 16 เปอรเซนต แตวตถดบทใชลวนมโปรตนมากกวา 16

เปอรเซนต จงท าใหไมสามารถค านวณได เพราะฉะนนขอจ ากดทตงขนจะตองมคาทสามารถน าเอาวตถดบชนดนนๆ มาค านวณได ตองก าหนดขดขนสงสดของวตถดบอาหารสตวบางชนดทอนญาตใหใชไดในสตรอาหาร เพราะเมอโปรแกรมค านวณ อาจไดวตถดบอาหารทมราคาถก และมคณภาพต าเกนไป จนสตวไมยอมกนอาหารหรอกนอาหารไดแตไมสามารถน าไปใชประโยชนได

ปญหาทพบในการประกอบสตรอาหารสตว การประกอบสตรอาหารสตวยงไมสามารถด าเนนการไดอยางมประสทธภาพเพอใหสตวไดคณคาทางโภชนะทครบถวนนน อาจมสาเหตดงน

1. คณคาทางโภชนะของวตถดบอาหารสตวมการเปลยนแปลงอยเสมอ ทงนขนอยกบแหลงทมา ภมภาค ระยะการเกบเกยว วธการเกบเกยว วธการผลตของวตถดบนนๆ ท าใหคณคาทางโภชนะมความผนแปร เชน ฝกจามจรบดมโปรตนอยระหวาง 18-23 เปอรเซนต หรอใบกระถนตากแหงมโปรตนอยระหวาง 18-25 เปอรเซนต เปนตน

2. ขาดขอมลความตองการทางโภชนะของโคเนอและกระบอในประเทศไทย โดยทวไปนกวชาการใชขอมลความตองการทางโภชนะของ NRC ของตางประเทศ เนองจากสภาพแวดลอมและความตองการในการด ารงชพและใหผลผลตแตกตางกนของสตวในเขตรอนและเขตหนาว ซงท าใหสตวไดรบโภชนะไมตรงตามความตองการ หรอไมเพยงพอตอความตองการของสตวในระยะตางๆ

3. ราคาวตถดบไมแนนอน มการแปรปรวนมากและรวดเรวจนไมอาจจะก าหนดใหเปนคาเดยวในชวงระยะเวลานน ๆ ได (นราวรรณ, 2557)

ค าแนะน าในการเพมความรวดเรวในการประกอบสตรอาหารสตว 1. โดยทวไปแลวสตรอาหารสตวมกมการเสรมไดแคลเซยมฟอสเฟต/ หรอเปลอกหอยเสมอ

เนองจากวตถดบอาหารทใชในสตรอาหารโดยทวไปมกจะใหแคลเซยมและฟอสฟอรสไมเพยงพอ ดงนนการเตมไดแคลเซยมฟอสเฟต หรอเปลอกหอยในชดวตถดบทใชเปนองคประกอบสตรอาหารตงแตเรมตนการค านวณอาหารสตวจะชวยท าใหการปรบสตรอาหารในระยะตอมาท าไดงายมากยงขน และมองคประกอบโภชนะใกลเคยงกบความตองการมากขน

2. สตรอาหารเมอค านวณออกมาแลวอาจจะตองมการปรบปรงเพมเตมอกเลกนอย เชน สตรอาหารมระดบเยอใยมากเกนไป อาจตองตองค านวณใหมดวยการลดปรมาณการใชวตถดบอาหารทมเยอใยสงใหนอยลง

235

3. การทดลองใชสตรอาหารราคาถกบางชนดเปนองคระกอบในสตรอาหาร จะเปนผลท าใหสตรอาหารมราคาถกลง ในขณะทอาหารยงมองคประกอบโภชนะเพยงพอกบความตองการของสตว สตรอาหารทมราคาถกทสดและยงใหโภชนะเพยงพอตอความตองการของสตว อกทงยงมรสชาตและความนากนเปนทยอมรบของตวสตว คอสตรอาหารทเหมาะส าหรบใชในเชงการคา

การประกอบสตรอาหารสตวใหมราคาถก

การประกอบสตรอาหารสตวนนสงส าคญทตองค านงถงคอการไดสตรอาหารทมราคาต าทสด และสตรอาหารดงกลาวจะตองมคณคาทางโภชนะทเพยงพอตอความตองการของรางกายสตว อกทงตองมรสชาตและความนากน และสตวตอบสนองตอสตรอาหารสตวดงกลาวไดด กลาวคอสตวสามารถใหสมรรถภาพการผลตตางๆ เชน การเจรญเตบโต ปรมาณการกนอาหาร ประสทธภาพการใชอาหาร และผลตเนอ นม ไข เปนปกต ซงจะสงผลใหตนทนในการเลยงสตวมตนทนต าสด ซง ในการประกอบสตรอาหารสตวราคาถกมหลกการในการพจารณาราคาของวตถดบอาหารดงน

1. การพจารณาตนทนราคาตอหนวยโภชนะในวตถดบอาหารสตว เปนการพจารณาวาโภชนะในแตละชนดในวตถดบอาหาร เชน โปรตน พลงงาน มราคาตอ

หนวยเทาไร

ตวอยาง การเปรยบเทยบราคาของวตถดบอาหารแหลงพลงงาน

ตารางท 9.2 การเปรยบเทยบราคาของวตถดบอาหารตอหนวยโภชนะ

วตถดบอาหาร ราคา

บาท/กโลกรม

ราคาตอพลงงานทใชประโยชนได กโลแคลอร/กโลกรม บาท/กโลแคลอร

ปลายขาว 12.0 3,490 0.003438

ขาวโพด 9.5 3,332 0.002851

ขาวฟาง 8.5 3,315 0.002564

มนส าปะหลง 7.5 3,350 0.002239

ร าละเอยด 10.0 2,840 0.003521

ทมา: ดดแปลงจาก อทย คนโธ (2559)

ซงจากตารางการเปรยบเทยบราคาของวตถดบอาหารตอหนวยโภชนะจะเหนวามนส าปะหลงเปนวตถดบแหลงพลงงานทมราคาตอหนวยพลงงานทใชประโยชนได (บาท/ กโลแคลอร) ต าทสด ดงนนจงควรเลอกใชมนส าปะหลงเปนแหลงพลงงานในสตรอาหารสตว

236

แตอยางไรกตามวธการประเมนคณคาวตถดบอาหารสตวดวยการเปรยบเทยบราคาตอหนวยโภชนะชนดใดชนดหนงอาจไมถกตองมากนก ทงนเนองจากวตถดบอาหารทกชนดมกมโภชนะตางๆ ทกประเภทเปนองคประกอบ และโภชนะทกประเภทกลวนมคาและราคาทแตกตางกน การประเมนคณคาวตถดบอาหารดวยวธดงกลาวจงเปนการประเมนเบองตนเทานน

2. การประเมนดชนคณคา/ ราคาของวตถดบอาหารทใชประกอบสตรอาหาร

การประเมนคาดชนคณคา/ ราคาซอขายจรงของวตถดบอาหารทใชประกอบสตรอาหารนน คาดชนคณคา/ ราคา ค านวณไดจากราคาวตถดบอาหารสตวนนทคดตามคณคาทางอาหารทวตถดบอาหารสตวนนมอย แลวหารดวยราคาทซอขายจรง (บาท/ กโลกรม) ของวตถดบนน โดยวตถดบทมสดสวนคณคา/ราคาสง หมายความวามราคาจรงตามคณคาสงกวาเมอเทยบกบราคาซอขาย ยอมมสวนท าใหสตรอาหารมราคาถกลง ในทางตรงกนขามถาวตถดบอาหารมสดสวนคณคา/ ราคาต า หมายความวาวตถดบอาหารสตวนนมราคาจรงตามคณคานอยกวาเมอเทยบกบราคาซอขาย ยอมท าใหสตรอาหารมราคาสงขน โดยมขนตอนการค านวณดงน

2.1 การก าหนดวตถดบอาหารทจะใชเปนตวเลอกในการประกอบสตรอาหารสตว 2.2 การเทยบราคาโภชนะแตละชนดจากกลมวตถดบอาหารแตละชนด

2.3 การเลอกราคาต าสดของโภชนะแตละชนดจากกลมวตถดบอาหารสตว 2.4 การค านวณราคาตามคณคาทางอาหารจรงของวตถดบอาหารแตละชนด

2.5 การค านวณคาดชนคณคา/ ราคาของวตถดบอาหารแตละชนด

โดยจากตารางท 9.3 พบวาในกรณทมการใชวตถดบอาหารสตวทมราคาตางๆ ในการประกอบสตรอาหารสตว วตถดบประเภทพลงงานทแนะน าใหใชเรยงตามล าดบกอนหลงคอ ขาวฟาง ร าละเอยด ขาวโพด ปลายขาว และมนส าปะหลง เพอใหไดตนทนคาอาหารต าสด ในขณะเดยวกนวตถดบประเภทโปรตนทแนะน าใหใชเรยงล าดบกอนหลงคอ กากเมลดทานตะวน กากคาโนลา กากถวเหลอง กากเอทานอล แอล-ไลซน และดแอล-เมทไธโอนน เพอใหไดอาหารทมสตรอาหารต าสดเชนกน ทงนปรมาณการใชวตถดบอาหารทแนะน าขางตนในสตรอาหารตองค านงถงขดจ ากดในการใชของวตถดบแตละชนดดวยเชนกน

237

ตารางท 9.3 การเปรยบเทยบราคาตามคณคาทางอาหารของวตถดบอาหารแตละชนด และการค านวณคาดชนคณคา/ ราคา

วตถดบ ราคา

บาท/ กก.

โปรตน พลงงานทใชประโยชนได ไลซน เมทไธโอนน +

ซสเตอน

ทรปโตเฟน ทรโอนน ราคาตามคณคา

คาดชน

% บาท/% กค./กก. บาท/กค. % บาท/% % บาท/% % บาท/% % บาท/% บาท/กก. คณคา/ราคา

ปลายขาว 12.0 9.0 1.333 3,490 0.003438 0.37 32.432 0.25 48.000 0.08 150.00 0.35 34.286 15.451 1.2884

ขาวโพด 9.5 8.4 1.131 3,332 0.002851 0.25 38.000 0.26 36.538 0.08 118.75 0.30 31.667 14.478 1.5243

ขาวฟาง 8.5 10.5 0.810 3,315 0.002564 0.26 32.692 0.36 23.611 0.12 70.833 0.32 26.563 16.238 1.9101

มนส าปะหลง 7.5 2.5 3.000 3,350 0.002200 0.01 750.00 0.06 125.00 0.02 375.00 0.07 107.143 8.727 1.1645

ร าละเอยด 10.0 11.4 0.877 2,840 0.003521 0.50 20.000 0.31 32.258 0.25 40.000 0.42 23.810 19.079 1.9082

กากถวเหลอง 17.0 45.6 0.373 3,255 0.005223 2.78 6.1150 0.98 17.347 0.55 30.909 1.78 9.551 49.282 2.8995

กากถวลสง 13.0 49.8 0.261 3,127 0.004157 1.29 10.078 0.57 22.807 0.45 28.889 1.19 10.924 41.226 3.1713

กากเมลดทานตะวน 8.0 28.8 0.278 2,000 0.004000 1.00 8.0000 0.90 8.889 0.37 21.622 1.04 7.692 30.837 3.8551

กากเอทานอล 12.0 26.0 0.462 3,291 0.003646 0.78 15.385 0.78 15.385 0.21 57.143 0.96 12.50 28.470 2.3736

กากคาโนลา 12.0 35.0 0.343 2,732 0.004392 1.96 6.1220 1.05 11.429 0.42 28.571 1.47 8.163 39.618 3.3012

แอล-ไลซน 65.0 78.0 0.833 - - 78.0 0.8330 - - - - - - 85.382 1.3148

ดแอล-เมทไธโอนน 220.0 99.0 2.222 - - - - 99.0 2.222 - - - - 245.869 1.1189

ราคาต าสดของโภชนะ 0.261 0.0022 0.8333 2.222 21.622 7.692

ทมา: ดดแปลงจาก อทย (2559) 237

238

ขนตอนการค านวณ

1. หาตนทนราคาของโภชนะตางๆ (บาท/ % หรอ บาท/ กก.) ในวตถดบอาหารทตองการใชในสตรอาหาร โดยตนทนราคาของโภชนะแตละชนด = ราคาซอขาย/ % โภชนะชนดนนๆ ในวตถดบอาหาร

2. เลอกตนทนราคาต าสดของโภชนะชนดนนๆ

3. ค านวณราคาตามคณคาทางอาหารของวตถดบแตละชนด โดยคณตนทนราคาต าสดของโภชนะแตละชนดกบปรมาณโภชนะชนดนนๆ ทมในวตถดบอาหาร

4. ค านวณคาดชนคณคา/ ราคา = ราคาตามคณคา/ ราคาซอขาย

การค านวณสวนผสมลวงหนา

สารผสมลวงหนา (premix) เปนสวนผสมของแหลงจลโภชนะหลายชนดกบวตถเจอจาง (carriers) เพอเพมปรมาตรของจลโภชนะใหมมากขน และกระจายจลโภชนะทมปรมาณนอยๆ ใหผสมเขากบอาหารสวนอนไดทวถง สารผสมลวงหนาทใชอยตามปกตไดแก

1. สวนผสมลวงหนาวตามน (vitamin premix) สวนผสมลวงหนาวตามนประกอบดวยวตามนทกชนด ยกเวน choline และ chloride ซงเปนสารกดกรอนหากอยในรปเขมขน 70 เปอรเซนต ดงนนจงนยมผสมกบสวนประกอบอน และเมอจะผสมอาหารจงคอยเตมลงในอาหารโดยตรง สวนวตามนอนๆ ผสมกนลวงหนาและเพมปรมาตรใหมากขนโดยใชวตถดบเจอจาง ซงวตถดบทใชในการเจอจางสวนผสมลวงหนานวตามนมหลายชนด เชน กากถวเหลอง ธญพชตางๆ ไดแก ปลายขาวบด ขาวโพดบดรอน รวมทงผลพลอยไดของธญพช เชน ร าขาว ปลายขาว หรอแปงตางๆ ตวอยางการประกอบสตรอาหารวตามนพรมกซ ความตองการ: ใหใชวตามนเขมขนทก าหนดประกอบสตรวตามนพรมกซส าหรบผสมอาหารปรมาณ 1 ตน โดยเมอเตมวตามนพรมกซทไดในระดบ 0.5 เปอรเซนต ของอาหารแลว สตวจะตองไดรบวตามนทก าหนดดงแสดงในตารางท 9.4

239

ตารางท 9.4 การประกอบสตรสวนผสมลวงหนาวตามน

วตามน

ขอมลทให การค านวณ

แหลง ความตองการ/ กก.ของอาหาร

วตามนในอาหาร 1 ตน = × 1,000

ปรมาณวตามนเขมขนทตองใช

สตรพรมกซ

A AD3 500/100 1,000 IU 106 IU (106/5×105) =2 ก.

2 ก.

D 200 IU 2×105 IU (2×105/1×105) =2 ก.

(ไดจากการเตม AD3 แลว)

Ribo. บรสทธ 3 มก. 3,000 มก. 3,000 มก. =2 ก.

3 ก.

Panto. บรสทธ 5 มก. 5,000 มก. 5,000 มก. =5 ก.

5 ก.

Niacin บรสทธ 13 มก. 13,000 มก. 13,000 มก. =13 ก.

13 ก.

B12 500 มก./กก. 50 มคก. 50 มก. 50 มก.×1,000 ก. =100 ก

500 มก.

100 ก.

รวมน าหนกวตามนบรสทธ 123 ก. ดงนนใชตวเจอจาง (กากถวเหลอง)=(นน.สวนผสมลวงหนา–นน.วตามน)=5,000-123 ก. = 4,877 ก. รวมสวนผสมลวงหนา 500 ก. 5,000 ก. 5,000 ก. ทมา: สาโรช (2547)

2. สวนผสมลวงหนาแรธาตปลกยอย (trace mineral premix) ในการประกอบสตรแรธาตปลกยอยน แหลงแรธาตปลกยอยบางตวอาจมเฉพาะแรธาตน แตบางตวอาจมแรธาตทตองการตวอนตดมาดวย แหลงทใหแรธาตปลกยอยสวนใหญจะเปนเกลอเคมซงอาจอยในรปผลก ดงนนในการประกอบสตรแรธาตปลกยอยจงจ าเปนทผประกอบสตร จะตองรจกแหลงโภชนะเหลานใหดวามแรธาตทตองการอยเทาไร การใชสตรอณและน าหนกอะตอมของสารมา

240

ค านวณกชวยไดมาก โดยวตถทใชเจอจางโภชนะในพรมกซแรธาตปลกยอย ไดแก หนปนบด กระดกปน ซงสามารถเตมวตถเจอจางลงในพรมกซไมเกน 0.5 เปอรเซนตของอาหาร ซงหากใชเกนระดบนอาจท าใหอาหารมเถามากเกนตองการ และอาจท าใหเสยสมดลของแรธาตในอาหารได โดยแรธาตสวนใหญทใชกนอยเปนเกลออนนทรยของแรธาตนนๆ ทนยมใชแสดงดงตารางท 9.5 ส าหรบการค านวณสตรพรมกซด าเนนการเชนเดยวกบวตามน ซงไมนยมน าวตามนและแรธาตมาผสมกนเปนพรมกซเดยวกนทงนเนองจากวตามนบางตวอาจสลายตวเมอสมผสกบแรธาต

ตารางท 9.5 แหลงแรธาตปลกยอยทใชกนในอาหารสตว

แหลงของแรธาต น าหนกแรธาต

MnSO4.H2O 29.50 Mn

CuSO4.5H2O 25.20 Cu

Na2SeO4.10H2O 21.40 Se

FeSO4.H2O 30.00 Fe

FeSO4.7H2O 20.0 Fe

ZnSO4.H2O 35.50 Zn

KI 68.80 I


241

สรป

การประกอบสตรอาหารสตวมหลกทตองค านงถงอยหลายประการ ไดแก สตรอาหารทไดจะตองมคณคาทางโภชนะทเพยงพอตอความตองการของรางกายสตว มรสชาตด มความนากน มราคาถก และสตวสามารถใชประโยชนจากอาหารไดอยางมประสทธภาพ และสตวมการเจรญเตบโต และใหผลผลตด โดยการประกอบสตรอาหารมหลายวธ ไดแก วธเพยรสนสแควร (Pearson’s square) วธลองผดลองถก วธการพชคณต และการค านวณโดยใชเครองคอมพวเตอร ซงแตละวธจะมขนตอนในการค านวณแตกตางกน แตจะอาศยหลกการในการเตรยมการในการค านวณสตรอาหารเหมอนกน ทงนการทผปฏบตจะเลอกวธการค านวณใดนนจะขนอยกบความถนดและความพรอม

แบบฝกหดทายบทท 9 1. ในการประกอบสตรอาหารสตวจะตองใชขอมลอะไรบางมาใชประกอบ จงอธบาย

2. จงอธบายขนตอนในการประกอบสตรอาหารไดมาโดยละเอยด

3. จงแสดงวธการประกอบสตรอาหารสตวราคาถกโดยใชวธใดกได 1 วธ 4. นกศกษาคดวามกพบปญหาใดบางในการค านวณสตรอาหาร

5. การค านวณสตรอาหารสตวโดยใชโปรแกรมมขอควรระวงอยางไรบาง 6. ในการประกอบสตรอาหารสตวมขอจ ากดของการใชวตถดบอาหารสตวอยางไรบาง

7. การเพมความรวดเรวในการประกอบสตรอาหารสตวมขอแนะน าอยางไรบาง 8. ในการประกอบสตรอาหารสตวใหมราคาถกมหลกการปฏบตอยางไร

9. จงยกตวอยางวตถดบทใชในการเจอจางสวนผสมลวงหนาวตามนในสตรอาหารมา 4 ชนด

10. จงอธบายหลกการในการผสมสารผสมลวงหนาแรธาต

242



นราวรรณ กนน, พงศธร กนน และวลยลกษณ แกววงษา. (2559). ผลของอายการเกบเกยวตอผลผลต และองคประกอบทางเคมของกระเฉดบก (Neptunia javanica Miq.). รายงานฉบบสมบรณงานวจย. สาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว คณะเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน.

นราวรรณ อนนตสข. (2557). เทคโนโลยการผลตโคเนอและกระบอ. เอกสารประกอบการสอน. สาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว คณะเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน. 317 หนา.


สมชาย จนทรผองแสง. (2540). การเลยงโคนม. โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพมหานคร.

311 หนา. สาโรช คาเจรญ. (2547). อาหารและการใหอาหารสตวไมเคยวเออง . พมพครงท 2, หางหนสวน

จ ากด โรงพมพคลงนานาวทยา, ขอนแกน. 669 หนา. อทย คนโธ. (2559). อาหารสกรและสตวปกเชงประยกต . บรษท บพเค พรนตง จ ากด ,

กรงเทพมหานคร. 703 หนา. National Research Council. (1984) . Nutrient Requirements of Beef Cattle. 6th rev. ed.

Natl. Sci., Washington, DC. 90 p.

National Research Council. (1998). Nutrient Requirements of Domestic Animals. Nutrient

Requirements of swine. 10th rev. ed. National Academy Press, Washington, D.C.,

U.S.A. 189 pp.

National Research Council. (2000) . Nutrient requirements of beef cattle. 7th rev. ed.

Natl. Sci., Washington, DC. 232 p.

แผนการสอนประจ าบทท 10

การเกบและเตรยมตวอยางอาหารสตวเพอการวเคราะห

หวขอเนอหา 1. เครองมอทใชในการเกบตวอยางอาหารสตว 2. วธการเกบตวอยางอาหารสตว 3. วธลดขนาดตวอยาง 4. การสงตวอยางไปยงหองปฏบตการเพอตรวจสอบหรอวเคราะหคณภาพ

5. ภาชนะส าหรบเกบตวอยางอาหารสตว 6. การบนทกรายละเอยดของตวอยาง 7. การเตรยมตวอยางอาหารสตวและวตถดบอาหารสตวเพอการวเคราะห






1. อธบายประเภทและลกษณะของเครองมอทใชในการเกบตวอยางอาหารสตวได 2. บอกหลกการและวธการสมตวอยางวตถดบอาหารสตวแตละประเภทได 3. อธบายวธการสมลดขนาดตวอยางได 4. อธบายวธการเตรยมตวอยางอาหารสตวและวตถดบอาหารสตวเพอการวเคราะหได


1. ชแจงเนอหาประจ าบท และน าเขาสบทเรยนเรองการเกบและเตรยมตวอยางอาหารสตวเพอการวเคราะห

2. ผสอนอธบายเนอหาเรอง การเกบและเตรยมตวอยางอาหารสตวเพอการวเคราะหตามเอกสารค าสอน

3. การฉายภาพสไลด (โปรแกรม power point)

244

4. มอบหมายใหผเรยนศกษาในหวขอทมอบหมาย




8. มอบหมายใหผเรยนท าแบบฝกหดทายบทประจ าบทท 10 เรองการเกบและเตรยมตวอยางอาหารสตวเพอการวเคราะหเปนการบาน และก าหนดวนสง

9. สรปเนอหารายวชาในภาพรวม



1. เอกสารค าสอนเรองการเกบและเตรยมตวอยางอาหารสตวเพอการวเคราะห 2. ภาพสไลด (โปรแกรม power point) เรองการเกบและเตรยมตวอยางอาหารสตวเพอการ

วเคราะห 3. ตวอยางวตถดบอาหารสตวแตละประเภท

4. วสดอปกรณในการสมและเกบตวอยางวตถดบอาหารสตว 5. แบบฝกหดทายบทประจ าบทท 10 เรองการเกบและเตรยมตวอยางอาหารสตวเพอการ

วเคราะห


1. จากการท ากจกรรมทมอบหมายเสรจตามเวลา และถกตอง 2. จากการน าเสนอผลงานกจกรรมในชนเรยน


245

บทท 10

การเกบและเตรยมตวอยางอาหารสตวเพอการวเคราะห

ในการวเคราะหคณภาพอาหารสตวใหมประสทธภาพนนสงแรกทตองค านงถงคอการเกบตวอยางวตถดบอาหารสตวอยางถกตอง และการเตรยมวตถดบอาหารสตวอยางถกวธเพอรอรบการวเคราะห ทงนเนองจากในการวเคราะหคณภาพอาหารสตวและวตถดบอาหารสตวไมสามารถน าตวอยางอาหารทงหมดมาท าการตรวจวเคราะหได ดงนนจงตองมการสมเกบตวอยางบางสวนเพอใชเปนตวแทนของอาหารสตวทงหมดมาตรวจวเคราะหในหองปฏบตการ ดงนนการเกบตวอยางจงมความส าคญตอการวเคราะหคณภาพอาหารสตว ซงผลการวเคราะหจะถกตองแมนย าและใชประโยชนไดมากนอยเพยงใดนนขนอยกบเทคนคในการเกบตวอยาง และการเตรยมตวอยางใหเหมาะสมตอการวเคราะหแบบตางๆ เพอความสะดวกรวดเรวและแมนย ายงขน

การเกบตวอยางอาหารสตวและวตถดบอาหารสตว การวเคราะหคณภาพอาหารสตวเพอใหมความถกตองแมนย านนนบวาการเกบตวอยาง

อาหารสตวมความส าคญมาก ทงนเนองจากการเกบตวอยางอาหารและวตถดบอาหารสตวทดจะท าใหผลการวเคราะหถกตองและสามารถใชเปนตวแทนของอาหารสตวทงชดไดอยางแทจรง (Tisch,

2005; FAO, 2011) โดยการเกบตวอยางอาหารสตวทดนนมหลกการในการปฏบตดงน 1. เกบตวอยางอาหารจากจดตางๆ หลายจด กลาวคอควรท าการสมเกบตวอยางอาหารสตวในจดตางๆ หลายๆ จด ไมควรเกบเพยงจดใด

จดหนงเทานน ทงนเพอใหอาหารทเกบมามความสม าเสมอ และสามารถน ามาใชเปนตวแทนตวอยางอาหารทงหมดได ซงจะท าใหไดผลการวเคราะหในหองปฏบตการทเปนความจรงมากทสด

2. ตวอยางอาหารตองมความสม าเสมอกน

โดยกอนท าการเกบตวอยางอาหารสตวมาวเคราะหในหองปฏบตการ จะตองพจารณากอนวาตวอยางอาหารทจะเกบมความสม าเสมอกนทงหมดหรอไม โดยควรท าการเกบตวอยางเมออาหารมสภาพทสม าเสมอกนทงหมด หรอเปนเนอเดยวกนเทานน

3. จ านวนตวอยางอาหารสตวทท าการสมตวอยาง ในการเกบตวอยางวตถดบอาหารสตวเพอการวเคราะหควรมจ านวนมากพอ ทงนเนองจาก

จะตองมการเกบส ารองวตถดบอาหารสตวไวสวนหนง นอกเหนอจากทสงวเคราะหในหองปฏบตการ

246

เพอปองกนในกรณทเกดความเสยหาย และตวอยางเสอมคณภาพ เปนตน นอกจากนตวอยางอาหารสตวทสมเกบจะตองไดสดสวนทเหมาะสมกบจ านวนจรงทมอย หลกการในการสมเกบตวอยางอาหารสตวและวตถดบอาหารสตวมหลายประการทจะตองระมดระวง และค านง ไดแก ตองมการเกบตวอยางทมความสม าเสมอกน เกบตวอยางในหลายๆ จด และปรมาณตวอยางทเกบจะตองมากพอสมควร ซงจะเหนไดวาการสมเกบตวอยางอาหารสตวมความส าคญ เนองจากจะใชเปนตวแทนของอาหารสตวทงหมดในการน าไปวเคราะหในหองปฏบตการ ดงนนผทท าการเกบตวอยางอาหารสตวจะตองใสใจในขอควรระวงดงกลาว

เครองมอทใชในการเกบตวอยางอาหารสตว การเกบตวอยางอาหาร และวตถดบอาหารสตวทมประสทธภาพนนจะตองอาศยเครองมอหลายประเภท ทงนในการเลอกใชเครองมอแตละชนดจะตองเลอกใชให เหมาะสมกบชนดของอาหารและวตถดบอาหารสตวทจะสมเกบ ซงเครองมอทใชในการเกบตวอยางแตละชนดมรายละเอยดดงน

1. หลอดเกบตวอยาง (thief) หลอดเกบตวอยางเปนอปกรณทใชส าหรบการเกบตวอยางทเปนของเหลว โดยมลกษณะเปน

หลอดยาง กลวงยาว ตอนปลายของหลอดมชองใหของเหลว เชน น ามน ไหลเขาไปได การใชใหจมสวนปลายของหลอดเกบตวอยางลงในตวอยางทเปนของเหลว รอใหของเหลวในหลอดเกบตวอยางมระดบเทาของเหลวภายนอก จากนนใหใชนวอดตอนบนแลวยกขนแลวถายตวอยางใสในภาชนะ เชน ขวด หรอถงใหเรยบรอย

2. ทอเกบตวอยาง (sampling tube) ทอเกบตวอยาง หรอเรยกอกอยางหนงวา หลาว (probe) ซงเปนอปกรณทนยมใชกนทวไป

ซงเปนทอโลหะกลวง ไมเปนสนม มหลายขนาด ความยาวประมาณ 1-3.5 ฟต เสนผาศนยกลางประมาณ 0.5-1.25 นว ปลายดานทใชแทงเกบตวอยางเปนรปตดเฉยง ปลายแหลม อาจเปนทอโลหะชนเดยวหรอสองชนกได และทอเกบตวอยางแบบปดซงมหลายขนาดโดยสามารถเลอกใชใหเหมาะสมตามขนาดของวตถดบอาหารสตวทเกบ โดยการใชจะใชเกบตวอยางทบรรจในกระสอบหรอถง โดยแทงทอเกบตวอยางในแนวนอนเขาไปในกระสอบหรอถงใหลกพอสมควรตามจดตางๆ ตวอยางจะไหลเขาไปอยในทอโลหะ

3. เครองเจาะ (drill หรอ auger) เปนอปกรณทมลกษณะคลายสวาน ซงการท างานอาจจะหมนดวยมอหรอมอเตอร ใชส าหรบ

เกบตวอยางทแขง เหนยว เชน หญาแหง ฟางอดฟอน และอนๆ

247

4. อปกรณและเครองมออนๆ หมายถงอปกรณตางๆ ทใชส าหรบตก ตวง เกยว หรอชงตวอยางอาหารสตว เชน การเกบ

ตวอยางหญาสดจะใชเคยวเกยวหญา และตาชงส าหรบชงน าหนกหญาสด โดยทงนอปกรณทกชนจะตองไมมสนม

5. ถงส าหรบใสตวอยาง ถงทใชส าหรบเกบตวอยางควรใชถงพลาสตก ยกเวนบางกรณอาจใชถงกระดาษได เชน

วตถดบทมความแหงมากๆ โดยควรใชเชอกหรอยางรดปากถงใหแนน ไมควรใชลวดเยบกระดาษเยบเพราะอาจท าใหตวอยางอาหารหกและยงท าใหความชนผานเขาไปยงตวอยางทเกบได หากตองการเกบตวอยางไวนานๆ หรอใชเปนวตถดบอางองควรบรรจในภาชนะททบแสง และปองกนความชนได เชน ขวดแกว หรอขวดพลาสตก

วธการเกบตวอยางอาหารสตว การเกบตวอยางอาหารสตวใหถกตองและมประสทธภาพนนจ าเปนตองเลอกใชอปกรณทเหมาะสมกบอาหารและวตถดบอาหารสตวแตละประเภท ทงนเนองจากอาหารแตละประเภทตางกมลกษณะทางกายภาพทแตกตางกน (สกญญา, 2539) โดยอาหารแตละประเภทมวธในการเกบทแตกตางกนดงน

1. ตวอยางอาหารทเปนของเหลว

ตวอยางอาหารทเปนของเหลว ไดแก กากน าตาล น ามน ฯลฯ โดยวธการเกบตวอยางอาหารดงกลาวจะตองสงเกตวาของเหลวนนมลกษณะเปนเนอเดยวกนหรอไม ซงถาไมเปนเนอเดยวกนหรอมสวนทเปนตะกอนอยควรท าการกวน คน เขยา หรอเทผสมใหเปนเนอเดยวกนเสยกอนแลวจงใชเครองมอ เชน หลอดเกบตวอยาง ปเปต ถวยตวง และอนๆ เกบโดยหยอนหลอดเกบตวอยางลงบรเวณทตองการเกบ รอจนตวอยางเตมหลอดแลวน าขนมา และตวอยางชนดเดยวกนทเกบไดใหน ามารวมกนใหไดปรมาณมากพอ และไดสดสวนกบจ านวนทงหมดทม เกบในภาชนะทปดมดชด พรอมแจงรายละเอยดน าสงหองปฏบตการวเคราะห

2. ตวอยางทเปนของแขง การเกบตวอยางอาหารสตวทเปนของแขงซงโดยทวไปมการบรรจในกระสอบหรอรถบรรทก จะตองมการเกบจากหลายๆ ต าแหนงใหทวถง ซงมรายละเอยดดงน

248

2.1 การสมจากกองอาหารสตว การเกบตวอยางอาหารสตวทกองอยสามารถเกบโดยการใชหลาวสมรอบๆ กอง อยางนอย

กองละ 5 จด โดยใหท าการเกบลกเขาไปในกองอยางนอย 1 เมตร 3 จด โดยใชหลาวทมความยาวอยางนอย 3 ใน 4 เทากบความลกของกองวตถดบ ทงนถาวตถดบมปรมาณมากอาจตองสมเกบตวอยางอยางนอย 20 ครง แลวน ามารวมกนชนดละ 1 ตวอยาง

2.2 การสมจากกระสอบหรอถง การสมตวอยางอาหารสตวจากกระสอบหรอถงใหใชหลาวแทงเขาไปตามแนวทแยงหรอ

แนวขวางของกระสอบ โดยใหลกพอสมควรเกอบถงดานตรงขาม หรอลกประมาณ 0.5 เมตร โดยท าการสมเกบตวอยางหลายๆ จด อยางไรกตามใหเกบจากจดกลางของกระสอบทมความหนาและน าหนกกดลงมากทสดดวย โดยจ านวนตวอยางทเกบขนอยกบจ านวนกระสอบของอาหารทซอ หากเปนอาหารชนดเดยวกนตงแต 1-5 กระสอบ ใหเกบตวอยางจากแตละกระสอบรวมไมต ากวา 5 จด หากม 6-10 กระสอบใหท าการสมตวอยางทกกระสอบ กระสอบละ 1 จด แตถามมากกวา 10

กระสอบขนไปใหเกบมาเพยง 10 จด โดยสมจากกระสอบตางๆ 10 กระสอบ แตละกระสอบเกบเพยง 1 ครง

2.3 การสมจากสถานทบรรจขนาดใหญ ในการสมตวอยางอาหารสตวจากสถานทบรรจขนาดใหญ เชน ตคอนเทนเนอร กระบะ

ของรถสบลอ หรอหองบรรทกนน จะตองท าการพจารณาองคประกอบอนๆ รวมดวย เชน สภาพของรถบรรทก หองบรรทก กลนหรออณหภมภายในหองบรรทก การจดเรยงของภาชนะบรรจ รองรอยการเขาท าลายของสตวทเปนพาหะน าโรค ซงแสดงถงการเกบรกษาระหวางท าการขนสง โดยจะสามารถบอกถงคณภาพ ตลอดจนการปลอมปนของอาหารและวตถดบอาหารสตว (ประสงค, 2547)

โดยการเกบตวอยางวตถดบอาหารสตวจะขนกบปรมาณของตวอยางทบรรจอย กลาวคอ น าหนก 1-500 กโลกรม ใหท าการสมตวอยาง อยางนอย 5 จด หรอสมทกๆ 50 กโลกรม

น าหนก 501-3,000 กโลกรม ใหท าการสมตวอยาง อยางนอยทกๆ 300 กโลกรม

น าหนก 3,001-20,000 กโลกรม ใหท าการสมตวอยาง อยางนอยทกๆ 500 กโลกรม (ยงลกษณ, 2556)

3. ตวอยางทเปนพชอาหารสตวสด

การเกบตวอยางพชอาหารสตวเพอน ามาวเคราะหคณคาทางอาหารควรเกบในระยะทใชเปนอาหารสตวจรงๆ โดยเลอกเกบตวอยางอาหารทมอายการเกบเกยวไลเลยกน และควรอยในระยะการเจรญเตบโตทเหมาะสม กลาวคอไมออนหรอแกจนเกนไป (ยงไมออกดอกหรอดอกยงไมบาน) ทงนเนองจากธาตอาหารในพชจะเปลยนแปลงไปตามอายหรอสวนตางๆ ของพช ซงปรมาณธาตในอาหาร

249

จะลดลงเมอพชมอายมากขน ซงโดยทวไปหญาอาหารสตวจะมการแนะน าใหตดครงแรกเมออาย 60 วน หลงปลก จากนนท าการตดทกๆ 40-45 วน หลงจากตดครงแรก ส าหรบถวอาหารสตวจะแตกตางกนตามชนดของถว เชน ถวทาพระสไตโล ถวฮามาตา จะตดครงแรกเมออาย 60-80 วน หลงปลก จากนนท าการตดทกๆ 40-45 วน หลงจากตดครงแรก ขณะทถวคาวาเคดจะตดครงแรกเมออาย 60-90 วน หลงปลก โดยการเกบตองเกบสวนทสตวกนไดทกสวน และตองไมมเศษดนหรอพชอนตดมา (บญลอม, 2543) การเกบตวอยางพชอาหารสตวในแปลง ควรเกบประมาณ 1 กโลกรม โดยอาจเดนสมเปนแนวทแยงมมเพอท าการสมเปนชวง ซงการสมตวอยางตองท าการก าหนดระยะหางของแตละจดทจะท าการสมเสยกอน จากนนท าการสมตวอยางพชอาหารสตวมาจดละ 1 ตารางฟต หรอ 1 ตารางเมตร ขนกบขนาดของแปลง โดยตองเวนระยะการสมตวอยางจากบรเวณนอกสดของขอบแปลงประมาณ 50 เซนตเมตร และไมท าการเกบตวอยางในบรเวณทท าการปลกซอม มโรค และถกแมลงหรอสตวและเครองจกรท าลาย และไมเกบตวอยางใบพชทแหงตายรวมมากบตวอยาง ยกเวนตวอยางทเปนฟางขาว เมอท าการเกบตวอยางจนครบทกจดแลวใหน าตวอยางพชทงหมดมารวมกนแลวบรรจในผาดบ การบนทกน าหนกสด แลวน าไปอบใหแหงในตอบทมพดลมระบายอากาศทอณหภม 60 องศาเซลเซยส นาน 72 ชวโมง จนกระทงน าหนกคงท จากนนท าการบนทกน าหนกตวอยางหลงอบแลวท าการค านวณหาวตถแหง ตวอยางทแหงแลวใหน าไปบดใหละเอยด จากนนเกบตวอยางลงในขวดแกวทล างสะอาดหรอถงพลาสตกเพอน าสงไปวเคราะหยงหองปฏบตการ

ภาพท 10.1 การเกบพชอาหารสตวจากแปลง ทมา: ผเขยน

250

4. ตวอยางหญาแหง การเกบตวอยางหญาแหงใหใชหลาวทมความยาวประมาณ 50 เซนตเมตร และเสนผาศนยกลาง 3 เซนตเมตร แทงเจาะฟอนหญาแหง โดยถามตวอยางหญาแหง 1-10 ฟอน ใหท าการเจาะทกฟอน แตถามมากกวา 11 ฟอนขนไปใหสมตวอยาง อยางนอย 10 ฟอน ส าหรบกรณทเปนกองหญาใหเจาะประมาณ 10 จด แตถาไมมหลาวส าหรบเจาะเกบตวอยาง ใหเกบตวอยางหญาหนาประมาณ 7-12

เซนตเมตร จากฟอนหญาแตละฟอน แลวน าตวอยางมารวมกนกอนน าไปบดใหละเอยดเพอวเคราะหในหองปฏบตการ

5. ตวอยางพชหมก

ในการเกบตวอยางพชหมกใหท าการเกบตวอยางทนททเปดหลมหรอภาชนะหมก ทงนเนองจากปองกนการสญเสยกรดไขมนทระเหยได โดยการสมตวอยางพชหมกใหสมตวอยางจากสวนบนลกลงไปไมนอยกวา 8 นว และเกบตวอยางในถงพลาสตกชนดเยนโดยใหรดอากาศออกจากถงใหหมดแลวรบปดปากถงใหสนท แลวน าถงเกบในภาชนะแชน าแขงพรอมบนทกรายละเ อยดของตวอยางกอนน าสงไปวเคราะหในหองปฏบตการ นอกจากนการท าตวอยาง พชหมกใหแหงไมควรใชความรอนโดยการอบแหงหรอตากแดด แตควรท าใหแหงโดยใชความเยนจด ( freeze drying

method) แทน เพอปองกนการสญเสยกรดไขมนทระเหยได

วธลดขนาดตวอยาง ในการสมตวอยางหลงจากทเกบตวอยางมาไดแลวใหน ามาคลกคลาผสมใหเขากน ซงหากตวอยางมปรมาณมากเกนความตองการ ตองท าการลดขนาดตวอยาง โดยวธการแบงตวอยางออกเปน 4 สวนๆ ละเทาๆ กน กลาวคอ น าตวอยางทสมมากองรวมกนแลวพนขนใหเปนกองรปกรวย จากนนใหตบปลายกรวยใหราบลง ตดกรวยทแยงมมเปน 4 สวน เทาๆ กน เกบสวนทอยตรงกนขาม 2 สวนไปวเคราะหในหองปฏบตการ ส าหรบ 2 สวนทเหลอใหเกบคนไป ถายงมปรมาณตวอยางมากเกนความตองการใหด าเนนการเชนเดยวกนจนไดตวอยางทมน าหนกประมาณ 500 กรม (Timothy,

1997) ส าหรบตวอยางทเปนของเหลวใหน าตวอยางทเกบมาผสมใหเขากนแลวท าการสมแบง

ตวอยางอาหารออกเปน 2 ใน 4 สวน (ครงหนงของปรมาตรทมทงหมด) ซงถายงมปรมาตรตวอยางมากเกนความตองการใหด าเนนการเชนเดยวกนจนไดตวอยางทมปรมาตรตามทตองการส าหรบน าไปวเคราะห

251

(ก) (ข) (ค)

ภาพท 10.2 วธการสมลดขนาดตวอยาง (ก) เกลยตวอยางอาหารใหเตมถาด

(ข) แบงตวอยางอาหารออกเปน 4 สวน เทาๆ กน

(ค) สมเกบตวอยางอาหาร 2 สวนจากถาดในแนวทแยงมม


เมอท าการสมเกบตวอยางเรยบรอยแลวตองมการเกบรกษาตวอยางอยางถกตอง ทงนหากเกบตวอยางไมเหมาะสมจะท าใหตวอยางเปลยนสภาพไปจากเดม อาจท าใหผลการวเคราะหคลาดเคลอนจากความเปนจรง ซง บญลอม (2543) อธบายการเกบรกษาตวอยางอาหารสตววา ในกรณอาหารสตวทมความชนไมเกน 15 เปอรเซนต ควรเกบไวในทแหงและเยน จะท าใหเกบตวอยางไดนานกวาการเกบในอณหภมหองปกต และส าหรบกรณตวอยางเปนวตถดบทมความชนสง พชหมกหรอตวอยางทเปนของเหลวตองเกบในชองแชแขงของตเยนใหเรวทสดหลงจากทท าการสมตวอยาง เพราะตวอยางประเภทนจะเสอมคณภาพไดอยางรวดเรวในอณหภมปกต แตอยางไรกตามอายการเกบรกษาขนกบชนดและสภาพของวตถดบ โดยตวอยางทเกบในทแหงและเยนอาจเกบไวไดนานถง 6 เดอน โดยตวอยางทท าการตรวจสอบแลวไมควรรบทงทนท ควรเกบส ารองไวเพอสามารถน ามาตรวจซ าไดเมอมปญหาภายหลง

252

การสงตวอยางไปยงหองปฏบตการเพอตรวจสอบหรอวเคราะหคณภาพ

เมอท าการสมเกบตวอยางและลดขนาดตวอยางเรยบรอยแลวใหบรรจตวอยางลงในถงพลาสตกทมความหนา หรอใชถงซอนกน 2 ชน จ านวน 2 ชด กอนปดปากถงใหสนทใหไลอากาศออกจากถงใหเหลอนอยทสด เขยนชอและรายละเอยดทจ าเปนของตวอยางไวทถง น าตวอยางชดทหนงสงไปวเคราะหยงหองปฏบตการ อกชดหนงใหเกบส ารองไว กรณตวอยางพชอาหารสตว หากสถานทเกบตวอยางอยไกลจากหองปฏบตการใหท าการชงน าหนกและอบตวอยางใหแหงเสยกอน และในกรณทจ าเปนตองมการสงตวอยางทางไปรษณย ใหท าการบรรจตวอยางลงกลองไปรษณยอกชนหนงใหเรยบรอยกอนน าสง ทงนเพอปองกนความเสยหายทอาจเกดขนระหวางการขนสง (ยงลกษณ, 2556)

ภาชนะส าหรบเกบตวอยางอาหารสตว ภาชนะทเหมาะสมส าหรบเกบตวอยางอาหารสตวจะตองมขนาดทพอเหมาะ สะดวกตอการผสมคลกคลาใหตวอยางเขากนกอนน าไปวเคราะหในหองปฏบตการ ทงนเนองจากตวอยางอาหารสตวทบดไวจะเกดการตกเปนชนแยกออกจากกน ดงนนตองคลกเคลาใหตวอยางเปนเนอเดยวกนเสยกอน ทงนตองแสดงรายละเอยดของตวอยางตดไวทภาชนะดวย ภาชนะทบรรจตวอยางอาจเปนขวดแกว ขวดพลาสตกทมฝาปด ถงพลาสตกชนดหนาทสามารถปดปากถงใหสนทได นอกจากนยงสามารถใชถงพลาสตกธรรมดาแลวใชเชอกหรอยางรดปากถง แตไมควรใชลวดเยบกระดาษเยบถงเพราะอาจท าใหตวอยางอาหารหกหลนได อกทงยงท าใหอากาศผานเขาออกไดท าใหตวอยางอาหารเปลยนสภาพไปจากเดม ซงมผลกระทบตอการวเคราะหคณภาพอาหารสตว (บญลอม, 2543; ยงลกษณ, 2556)

การบนทกรายละเอยดของตวอยาง การเกบตวอยางอาหารสตวเพอวเคราะหคณภาพจ าเปนตองบนทกรายละเอยดตางๆ ทเกยวกบตวอยางอาหารสตวนนทกครง เพอใชเปนขอมลในการพจารณาหลงจากทราบผลการวเคราะหแลว โดยอาจเขยนรายละเอยดทงหมดไวขางถง หรอภาชนะทบรรจตวอยาง หรออาจเขยนเฉพาะรหสไวทฉลากขางภาชนะบรรจตวอยางแลวบนทกรายละเอยดทงหมดไวในสมดบนทกแยกไว โดยรายละเอยดทควรบนทกไดแก ชอวตถดบหรออาหารสตว ล าดบหรอรหสตวอยาง วนเดอนปทเกบตวอยาง ชอผเกบตวอยาง (สกญญา, 2543)

253

การเตรยมตวอยางอาหารสตวและวตถดบอาหารสตวเพอการวเคราะห

การเตรยมตวอยางมความส าคญตอความส าเรจในการวเคราะหอาหารสตว ทงนเนองจากจะท าใหไดตวอยางทมความเหมาะสม สะดวก และงายตอการน าไปวเคราะหคณภาพโดยวธการตางๆ โดยการเตรยมตวอยางอาหารสตวจะมความแตกตางกนตามรปแบบของตวอยางนนๆ (Richardson, 1996; Stark and Jones, 2010) ซงมรายละเอยดดงน

1. การเตรยมตวอยางส าหรบการวเคราะหทางกายภาพ

การเตรยมตวอยางส าหรบการวเคราะหทางกายภาพ หรอการตรวจดวยกลองจลทรรศนซงเปนการตรวจคณภาพทผตรวจตองสามารถสงเกตขนาดและลกษณะตางๆ ของตวอยางไดอยางชดเจน

และถกตองมากทสด ซงวธการเตรยมตวอยางส าหรบการตรวจสอบคณภาพดงกลาวมรายละเอยดดงน 1.1 การรอนผานตะแกรง เปนการแยกตวอยางทมขนาดแตกตางกนออกจากกน ซงชวยใหวเคราะหไดงายขน ทงน

เนองจากตวอยางทมอนภาคขนาดเลกจะไมไปเกาะอยกบตวอยางอนภาคขนาดใหญ ชวยใหผวเคราะหตรวจสอบลกษณะตางๆ ของตวอยางไดดยงขน

1.1.1 ตวอยางวตถดบอาหารสตวทมาจากพช ไดแก กากถวเหลอง กากปาลม กากเบยร ร า ฯลฯ มกจะผานกระบวนการแปรรปตางๆ เชน การอดน ามน หรอสกดน ามน ซงท าใหตวอยางวตถดบอาหารสตวเหลานมลกษณะทแตกตางกนออกไป โดยมวธในการเตรยมตวอยางดงน

1) หากตวอยางมลกษณะเปนแผน หรอเปนอาหารอดเมด มลกษณะเปนกอน หรอเปนเกลดใหท าการบดตวอยางใหแตกออกโดยใชโกรงบด ส าหรบตวอยางทมลกษณะเปนผงหรอละเอยดอยแลวไมตองผานกระบวนการบดใหคงสภาพตวอยางไวเชนเดม

2) ชงตวอยางประมาณ 5 กรม รอนผานตะแกรงรอน ซงมหลายขนาด เชน 10, 12,

18, 30, 35 และ 60 เมซ (mesh) (รตะแกรงทมตวเลขนอยจะมรขนาดใหญ) ซงเมอรอนตวอยางแลวจะไดตวอยาง 2 สวน คอ สวนหยาบและสวนละเอยด

3) น าตวอยางทแยกไดในแตละชนมาท าการตรวจวเคราะหลกษณะทางกายภาพดวยกลองจลทรรศน แตถาแยกตวอยางทรอนไดยงไมชดเจน สามารถรอนซ าไดโดยใชตะแกรงทมขนาดตางออกไป

1.1.2 ตวอยางวตถดบอาหารสตวทมาจากสตว ไดแก ปลาปน เนอและกระดกปน ฯลฯ วตถดบอาหารสตวเหลานมองคประกอบทเปนสารอนทรย และสารอนนทรยอยดวยกน การแยกองคประกอบสองสวนดงกลาวออกจากกนจะท าใหการสงเกตดวยกลองจลทรรศนงาย และสะดวกขน ซงมการเตรยมตวอยางดงน

1) ท าการเตรยมตวอยางโดยใชเทคนคการลอยตว ( flotation technique) ในสารละลาย

254

2) น าตวอยางแตละสวนทไดจากการแยกโดยใชเทคนคการลอยตว มารอนผานตะแกรงขนาด 18 และ 35 เมซ เพอแยกตวอยางสวนหยาบและสวนละเอยดออกจากกน

3) น าแตละสวนทแยกผานตะแกรงมาศกษาลกษณะตางๆ ดวยกลองจลทรรศน 1.2 การแยกสวนตางๆ ของตวอยางโดยใชเทคนคการลอยตวในสารละลาย

วตถดบอาหารสตวแตละชนดจะมน าหนกและความหนาแนนตางกน สารอนทรยทมาจากทงพชและสตวสวนใหญมความหนาแนนอยระหวาง 1.2-1.5 สวนความหนาแนนของสารอนนทรยจะมความหนาแนนมากกวา 2 ขนไป ถาใสตวอยางลงในสารละลายทมความหนาแนนในชวง 1.2-1.5

สารอนทรยจะลอยตวขนมาบรเวณผวหนาของสารละลาย สวนสารอนนทรยทมความหนาแนนมากกวาจะตกตะกอนอยขางลาง ดงนนจงสามารถแยกสวนของสารอนทรยออกจากสารอนนทรยได ท าใหสามารถตรวจสอบตวอยางไดงาย รวดเรว และมความแมนย ามากยงขน โดยสารละลายทใชในการแยกสวนจะตองมคณสมบตพเศษคอ ระเหยไดด ตวอยางทแยกไดจงแหงเรว และชวยละลายไขมนซงเคลอบวตถดบไวท าใหมการสะทอนแสงมากกวาทควร เมอท าการตรวจสอบดวยตาหรอกลองจลทรรศนจะไดผลแมนย าขน ซงสารละลายทใชในการแยกสวน ไดแก สารละลายคลอโรฟอรม ซงมความหนาแนน 1.48 และคารบอนเตตระคลอไรดความหนาแนน 1.595

1.2.1 วธการในการแยกสวนโดยใชสารละลาย

1) ชงตวอยางวตถดบทผสมเขากนดแลวประมาณ 5 กรม ใสลงในบกเกอรหรอหลอดทดลอง

2) เตมสารละลายคลอโรฟอรม หรอคารบอนเตตระคลอไรดใหทวมสงจากตวอยางประมาณ 1-2 นว

3) ใชแทงแกว ไม หรอชอน คนตวอยางใหผสมเขากนแลวทงไวประมาณ 1-2 นาทใหสารละลายใส หรอสงเกตวาตวอยางมการแยกชนดแลว โดยสวนเนอจะลอย สวนกระดกและสารอนนทรยอนๆ จะตกตะกอนลงในกนหลอด

4) ใชชอนตกแยกสวนทเปนสารอนทรยไวในจานทดลอง และท าการแยกสวนทเปน สารอนนทรยตางๆ โดยกรองผานกระดาษกรอง แลวเทใสอกจานหนงทงใหแหงทอณหภมหองหรอน าไปอบใหแหง แลวน าไปตรวจสอบตอไป

1.2.2 ขอควรระวงในการแยกสวนโดยใชสารละลาย

1) ไมควรใชหลอดทดลองหรอภาชนะทเปยกน าใสตวอยาง เนองจากตวอยางจะตดทกนหลอด เมอใสสารละลายแลวตวอยางจะไมมการแยกสวนใหเหน

2) ถาใชเวลาในการแยกตวนานเกนไป แปงซงมความหนาแนนประมาณ 1.5

ใกลเคยงความหนาแนนของสารละลายทใชแยกสวนกจะตกตะกอนจมลงขางลาง และท าใหการแยกสวนเกดความคลาดเคลอนได จงไมควรใหตวอยางแชอยในสารละลายนานเกน 3 นาท

255

3) สารละลายคลอโรฟอรม และคารบอนเตตระคลอไรด เปนสารทระเหยงายและไอของสารทงสองชนดเปนอนตรายตอระบบทางเดนหายใจ ผใชตองระวงอยาสดดมหรอหายใจเอาไอของสารเขาไปโดยตรงและระวงอยาใหสมผสกบผวหนง นอกจากนสารเหลานยงเปนสารละลายท ตดไฟงาย จงไมควรน าตวอยางทไดจากการแยกสวนทยงไมแหงมาตรวจดวยกลองจลทรรศน เนองจากความรอนจากหลอดไฟจากกลองจลทรรศนจะท าใหสารระเหยเขาสผทดสอบหรอตดไฟได

1.2.3 ประโยชนของการแยกสวนโดยใชสารละลาย

1) ลดปรมาณวตถดบทจะทดสอบลง ท าใหตรวจสอบงาย รวดเรว และแมนย าขน

2) สารละลายคลอโรฟอรม และคารบอนเตตระคลอไรดมสมบตในการละลายไขมนซงเคลอบวตถดบไว ท าใหมการสะทอนแสงมากกวาทควรจะเปนออกไป ท าใหการตรวจสอบแมนย าขน

3) การแยกสวนโดยใชสารละลาย สามารถตรวจสอบการปลอมปนดวยดนทราย เปลอกหอยไดแมนย ามากขน เพราะสงเหลานเปนสารอนนทรยซงมน าหนกมากจงจมลงดานลางภาชนะเสมอ

2. การเตรยมตวอยางส าหรบการวเคราะหทางเคม

การเตรยมตวอยางส าหรบการวเคราะหทางเคมจะเนนการเตรยมตวอยางอาหารใหเปน เนอเดยวกน มความสม าเสมอ เหมาะสมส าหรบการวเคราะห โดยการเตรยมตวอยางมรายละเอยดดงน

2.1 การท าใหแหง การท าตวอยางอาหารสตวใหแหงสนทจะชวยใหสามารถเกบตวอยางไวไดยาวนานขน โดย

การท าใหตวอยางวตถดบอาหารสตวอยในสภาพแหงคอการท าใหตวอยางมความชนนอยกวา 15

เปอรเซนต หรอกลาวอกนยหนงคอมวตถแหงมากกวา 85 เปอรเซนต โดยตวอยางทมความชนสงหรอประกอบดวยสารทระเหยไดงายควรอบทอณหภม 60 องศาเซลเซยสจนแหงสนท หรอการใชความเยนจด

ซงในกระบวนการท าใหแหงนนจะตองบนทกน าหนกตวอยางกอนและหลงเสมอ

2.2 การบดตวอยาง หลงจากท าการจดบนทกน าหนกแหงแลว ควรน าตวอยางไปบดใหละเอยดกอนน าไป

วเคราะห โดยวตถดบอาหารสตวทละเอยดจะยงชวยใหการยอยสลายทางเคมเกดไดเรวยงขน ซงในกรณตวอยางทมเยอใยสงๆ เชน ฟางขาว อาจจะตองท าการบด 2 ครง โดยครงแรกบดโดยใชตะแกรงทมขนาดใหญกอน จากนนคอยบดโดยใชตะแกรงทมขนาดเลก น าตวอยางวตถดบอาหารสตวทบดละเอยดแลวผสมเขากนดแลวเกบใสภาชนะทมฝาปดมดชดเพอน าไปวเคราะหทางเคมตอไป (บญลอม, 2543; ยงลกษณ, 2556)

256

สรป

การสมเกบตวอยางและการเตรยมตวอยางวตถดบอาหารเปนขนตอนทมความส าคญมากในการวเคราะหคณภาพอาหารสตว ทงนเนองจากตวอยางทท าการสมมาท าการวเคราะหจะตองสามารถใชเปนตวแทนทดของอาหารชดนนๆ และการเตรยมตวอยางทถกตองเหมาะสมจะท าใหสามารถตรวจวเคราะหไดสะดวก รวดเรว และทส าคญจะท าใหไดผลการวเคราะหทถกตอง แมนย า และสามารถใชอางองไดจรง ซงวตถดบอาหารและอาหารสตวแตละชนดจะมเทคนคในการสมเกบตวอยางและวธการเตรยมตวอยางทแตกตางกน ตลอดทงการจดการตวอยางทถกตอง เชน การบนทกรายละเอยด การเกบรกษาตวอยาง ฯลฯ ลวนเปนสวนทส าคญตอการวเคราะหอาหารสตว ดงนนผทท าหนาทในการสมเกบตวอยางและเตรยมตวอยางวตถดบอาหารส าหรบการวเคราะหจะตองมความรความเขาใจกอนปฏบตงานจรง


1. การเกบตวอยางอาหารสตวมความส าคญอยางไรตอการน าไปวเคราะหคณภาพ

2. เครองมอทใชในการเกบตวอยางอาหารสตวมกประเภท อะไรบาง และแตละประเภทมลกษณะอยางไร 3. จงอธบายวธการสมตวอยางวตถดบอาหารสตวทเปนของเหลวมาโดยละเอยด

4. จงอธบายวธการสมตวอยางวตถดบอาหารสตวจากกระสอบหรอถงมาโดยละเอยด

5. จงอธบายวธการสมตวอยางวตถดบอาหารสตวจากกระบะรถสบลอมาโดยละเอยด

6. จงอธบายวธการสมตวอยางพชอาหารสตวจากแปลงมาโดยละเอยด

7. จงอธบายวธการสมตวอยางพชหมกในถงหมกมาโดยละเอยด

8. จงอธบายขนตอนในการสมลดขนาดตวอยาง 9. การเตรยมตวอยางอาหารสตวและวตถดบอาหารสตวเพอการวเคราะหทางกายภาพมกวธ อะไรบาง จงอธบาย

10. จงอธบายวธการเตรยมตวอยางอาหารสตวและวตถดบอาหารสตวเพอการวเคราะหทางเคม

257


บญลอม ชวะอสระกล. (2543). การสมและเตรยมตวอยางอาหารเพอการตรวจสอบ . เอกสารการสอนชดวชาหลกโภชศาสตรและอาหารสตว, มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, นนทบร.

ประสงคสม ปณยอปพทธ. (2547). การตรวจสอบอาหารและ/ หรอวตถดบอาหารทถกน าสง . วารสารเกษตรพระจอมเกลา. 21(1-2): 77-89.

ยงลกษณ มลสาร. (2556). การวเคราะหอาหารสตว. ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย,กรงเทพมหานคร.

สกญญา จตตพรพงษ. (2539). การตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตว. ศนยวจยและฝกอบรมการเลยงสกรแหงชาต, นครปฐม.





Stark, C.R. and F.T. Jones. (2010) . Feed quality control in feed manufacturing. Feed

stuff. 15: 62-67.

Timothy, J.H. (1997). Feed quality assurance. Singapore: American Soybean Association.

Tisch, D.A. (2005) . Animal feed, feeding and nutrition, and ration evaluation with CD-

ROM. USA: Thomson Delmar Learning.

บรรณานกรม

กรมปศสตว. (2550). การตรวจสอบคณภาพอาหารสตว. (ออนไลน) สบคนเมอวนท 11 มนาคม 2560 จาก http://gms.oae.go.th/Z_Show.asp?ArticleID=492.

กรมปศสตว. (2559). ความตองการของน า . (ออนไลน) สบคนเมอวนท 10 กมภาพนธ 2559 จาก http://dld.go.th/nutrition.

กฤตภาค บรณวทย และมนตร ปญญาทอง. (2559). ผลของการทดแทนกากถวเหลองดวยไมยราบยกษ ตอลกษณะการเจรญเตบโต คณภาพซากและเน อของนกกระทาญปน. วารสารเกษตร 32(3):

391-400. กนยา พลแสน, สทธพงศ อรยะพงศสรรค, วโรจน ภทรจนดา, ภทรภร ทศนพงษ และญาดา พลแสน.

(2555). ผลการปรบปรงคณภาพชานออยดวยยเรย และการใชยเรยรวมกบเมลดถวเหลองดบบด ตอคณคาทางโภชนะและการยอยไดโดยวธ in vitro technique. แกนเกษตร. 40

(ฉบบพเศษ 2): 531-535. เกยรตศกด กลาเอม. (2552). ตารางคณคาทางโภชนะของวตถดบ. (ออนไลน) สบคนเมอวนท 5 มกราคม

2560 จาก http://km.dld.go.th/th/index.php/th/research-system/knowledge-office/149-kmproduction-cat/159-2009-12-24-03-18-19.

จนทนา พฒนาเภสช, อรวรรณ กาศสมบรณ และอมภาภรณ ชางขาย. (2539). การเตรยมตารบยาตานแบคทเรยทาภายนอกจากบอระเพด. เอกสารประกอบปญหาพเศษ ภาควชาเภสชเวท, มหาวทยาลยเชยงใหม.

จารส ใจลงกา, อรอนงค พมพคาไหล และจรญ ใจลงกา. (2551). ผลของสมนไพรปวกหาดทมฤทธขบถายพยาธตอการเจรญเตบโตของไกพ นเมองท เล ยงโดยเกษตรกร . สานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต, กรงเทพมหานคร.

จรพฒน พมคร. (2556). การใชไมยราบยกษทดแทนกากถวเหลองในสตรอาหาร นกกระทาญปนเน อและไข. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต (การจดการทรพยากรเกษตร และสงแวดลอม), คณะเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน, อดรธาน.

ชยเดช อนทรชยศร, กตตศกด อจฉรยะขจร, เลศธดา มเดชา, จฑามาศ ทองปลว และสกมา สามงามนม.

(2547). การศกษาฤทธของสารสกดเปลอกมงคดตอเช อแบคทเรยทเปนสาเหตของเตานมอกเสบในหองปฏบตการ. ใน: การประชมวชาการ: สมนไพรไทย โอกาสและทางเลอกใหมของอตสาหกรรมการผลตสตวครงท 2, วนท 15-16 มกราคม 2547. โรงแรมสยามซต , กรงเทพมหานคร. หนา 131-139.

http://dld.go.th/




260

ชยภม บญชาศกด, สมเกยรต ประสานพานช, ธรวทย เปยคาภา, วรยา ลงใหญ, พงศธร คงมน, เชาววทย ระฆงทอง และชาญวทย แกวตาป. (2556). โภชนศาสตรสตว. แดแนกซอนเตอรคอรปอเรชน, กรงเทพมหานคร. 260 หนา.

เชาวฤทธ มาปะโท และเมธา วรรณพฒน. (2560). หญาหวาน (Pennisetum purpureum cv.

Mahasarakham) หญาทางเลอกใหมสาหรบสตวเค ยงเอ อง. วารสารโคนม. 34(2): 57-63

ณฐพงษ หมอทอง, วโรจน ภทรจนดา, พรชย ลอวลย และศวช สงขศรทวงษ. (2556). การใชโซเดยมไฮดรอกไซดปรบปรงคณภาพชานออยเพอเปนอาหารในโคนมรน. แกนเกษตร. 41(1): 92-95.

ทรงศกด จาปาวะด. (2551). โภชนศาสตรโปรตนในสตวเค ยวเอ อง. หจก. โรงพมพคลงนานาวทยา, ขอนแกน. 210 หนา.

ธนากร ยศยง, สรยา ละครพล และวรชย นครภคด. (2555). ผลของการใชไมยราบยกษแหงปนทดแทนโปรตนจากถวเหลองในสตรอาหารนกกระทาเน อ . รายงานปญหาพเศษทางการผลตสตว สาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว คณะเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน.

นฤมล อศวเกศมณ. (2549). อาหารและการใหอาหารปลา. มหาวทยาลยราชภฏสงขลา, สงขลา. นรตน กองรตนานนท, จาเรญ เทยงธรรม, ชยวฒน บญแกววรรณ, ชาญวทย แกวตาป, กนกพร เพชรด

และอจฉรา ขยน. (2555). สรรวทยาของสตวเล ยง . แดแนกซอนเตอรคอรปอเรชน , กรงเทพมหานคร. 345 หนา.

นราวรรณ อนนตสข, พงศธร กนน, อนสรณ เชดทอง, เมธา วรรณพฒน, วลยลกษณ แกววงษา, จฑามาศ ผมอนทร, ลขต ศรสทธ และสนทร ศรโฮมจนทร. (2558ก). การใชประโยชนจากกระถนและกระเฉดบกบดเปนแหลงโปรตนในสตรอาหารขนตอการยอยสลายและผลผลตแกสในหลอดทดลอง. แกนเกษตร. 43(ฉบบพเศษ 1): 392-397.

นราวรรณ กนน, พงศธร กนน และวลยลกษณ แกววงษา. (2559). ผลของอายการเกบเกยวตอผลผลต และองคประกอบทางเคมของกระเฉดบก (Neptunia javanica Miq.). รายงานฉบบสมบรณงานวจย. สาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว คณะเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน.

นราวรรณ อนนตสข, วลยลกษณ แกววงษา, วสวส แกวชย, พสธร กจสมสาตร และสยามรตน แกวทพย. (2558ข). คณคาทางโภชนะ จลศาสตรและผลผลตแกสของกระถนและไมยราบยกษโดยวธการศกษาในหลอดทดลอง. วารสารสตวศาสตรแหงประเทศไทย. 2(ฉบบพเศษ 1): 423-427.

นราวรรณ อนนตสข. (2557). เทคโนโลยการผลตโคเน อและกระบอ. เอกสารประกอบการสอน. สาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว คณะเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน. 317 หนา.

บญลอม ชวะอสระกล. (2543). การสมและเตรยมตวอยางอาหารเพอการตรวจสอบ. เอกสารการสอนชดวชาหลกโภชศาสตรและอาหารสตว, มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, นนทบร.

261

บญเสรม ชวะอสระกล และบญลอม ชวะอสระกล. (2542). พ นฐานสตวศาสตร. ภาควชาสตวบาล คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

ประสงคสม ปณยอปพทธ. (2547). การตรวจสอบอาหารและ/ หรอวตถดบอาหารทถกนาสง . วารสารเกษตรพระจอมเกลา. 21(1-2): 77-89.

ปรดา คาศร, ยวเรศ เรองพานช, เสกสม อาตมางกร, อรประพนธ สงเสรม และณฐชนก อมรเทวภทร.

(2552). ผลของระดบกากมนสาปะหลงและรปแบบอาหารตอสมรรถภาพการผลตในไกเน อ.

ใน: การประชมทางวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตรครงท 47 สาขาสตวศาสตร, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. หนา 132-140.

ปน จนจฬา, อารยวรรณ มแสง, วนวศาข งามผองใส และอภชาต หลอเพชร. 2552. ผลของระดบกากเน อในเมลดปาลมน ามนในสตรอาหารขนตอปรมาณการกนไดและกระบวนการหมกในกระเพาะรเมนในแพะ. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต ภาควชาสตวศาสตร , คณะทรพยากรธรรมชาต มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา.

พรรณ อานวยสทธ. (2537). ผลของสมนไพรผสมระหวางขม นชน หมากดบสด บอระเพดพงชางและมะเกลอ ตอจานวนไขพยาธภายในของไกพ นเมอง . ใน: การประชมทางวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตรคร งท 32, วนท 3-5 กมภาพนธ 2537. สาขาสตว สตวแพทยศาสตร ประมง มหาวทยาลยเกษตรศาสตรศาสตร, กรงเทพมหานคร. หนา 215-220.

พนทพา พงษเพยจนทร. (2542). การตรวจสอบวตถดบอาหารสตวดวยกลองจลทรรศน และการควบคมคณภาพ. โอเดยนสโตร, กรงเทพมหานคร.


พณซอ กรมรตนาพร, พเชฏฐ เหลองทองคา, ชยพร สรอยคา, อดศกด สงขแกว และบญนาพา ดางเหลา. (2550). ผลของสารสกดบอระเพดตออตราการเจรญเตบโตของลกโคนมเพศผ . วารสารสตวแพทยศาสตร มข. 17(2): 33-43.

พพฒน เหลองลาวณย. (2552). การใชประโยชนจากเปลอกมนสาปะหลงเปนแหลงพลงงานในอาหารโคนมตอปรมาณน านม, องคประกอบน านมและคณภาพน านม . มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร, นครราชสมา.

มนส ชมทอง. (2553). สมนไพรทใชในสตว . (ออนไลน) สบคนเมอวนท 3 ตลาคม 2558 จาก http://manus11.blogspot.com.

เมฆ ขวญแกว. (2552). การศกษาการใชเปลอกมนสาปะหลงเปนแหลงพลงงานในการผลตอาหารหยาบหมกสาหรบโคนม. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว, มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร, นครราชสมา.

http://manus11.blogspot.com/

262

เมธา วรรณพฒน . (2533) . โภชนศาสตรสตวเค ยวเ อ อง . โรงพมพ หจก. ฟนน พบลชช ง , กรงเทพมหานคร.

เมธา วรรณพฒน. (2553). การผลตโคเน อและกระบอในเขตรอน . ภาควชาสตวศาสตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. 208 หนา.

ยงลกษณ มลสาร. (2556). การวเคราะหอาหารสตว. สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย,กรงเทพมหานคร.

รงสรรค ปญญาธญญะ, มนสว อณหนนท, วนทนา งามวฒน, อไรวรรณ เพมพพฒน, โอรส ลลากลธนต, จรนทรจนทรฉายา และฉลวย ศวสมบรณ. (2524). พษของมะเกอในกระตาย. สารศรราช. 35(7): 633-641.

รชตาภรณ ลนสน. (2559). ผลการใชกากปาลมรวมในสตรอาหารขนตอการใหผลผลตน านมของ โครดนม. แกนเกษตร. 44(ฉบบพเศษ 1): 395-400.

ลดดาวลย หอกกง. (2556). ผลของการใชกากมนสาปะหลงตอการยอยไดของโภชนะ สมรรถนะการผลต คณภาพไข คอเลสเตอรอลในไขแดง และการเปลยนแปลงประชากรจลนทรยของไกไข. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว, มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร, นครราชสมา.

ลกมาน เจะโอะ. (2558). สมนไพรตานพยาธ. ภาควชาชววทยาประยกต มหาวทยาลยราชภฎยะลา.

วชพงศ ยพการณ. (2556). ผลการเสรมใบยอผงตอการยอยได กระบวนการหมกในกระเพาะหมกและการใหผลผลตน านมในโคนม. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสตวศาสตร บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยขอนแกน, ขอนแกน.

วารณ กรมนา. (2547). ผลของใบฝรงตอการรกษาโรคทองรวงในลกโคนม. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต ภาควชาสตวศาสตร, มหาวทยาลยขอนแกน, ขอนแกน.

วภาสร เสภารตนานนท. (2549). การใชมนเสนและใบมนสาปะหลงในอาหารไกไขตอคณภาพและ

ปรมาณโปรตนในไกไข. ใน: การประชมทางวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตรครงท 43

สาขาวชาสตวศาสตร, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. หนา 43-52.

วไลพร จนทรไชย, มลวรรณ กจชยเจรญ และบณฑต บญศลปไทย. (2547). การทดสอบประสทธภาพของสารสกดผกคราดหวแหวนตอเช อโรคเตานมอกเสบในหองปฏบตการและการใชสารสกดผกคราดหวแหวนจมหวนมหลงรดนมเพอลดการตดเช อคร งใหมในเตานม . ใน: การประชมวชาการ: สมนไพรไทยโอกาสและทางเลอกใหมของอตสาหกรรมการผลตสตวครงท 2,

วนท 15-16 มกราคม 2547. โรงแรมสยามซต, กรงเทพมหานคร. หนา 125-130.

วศษย เกตปญญาพงศ. (2550). การใชสมนไพรเพอลดสารตกคางอนตรายในเน อสตว . วารสารมหาวทยาลยราชภฏยะลา. 2(1): 82-94.

263

ศภกจ สนาโท, วโรจน ภทรจนดา , พรชย ลอวลย และงามนจ นนทโส . (2556). การใชกากมนสาปะหลงจากการผลตเอทานอลหมกยสตเพอเปนอาหารในโครดนม . แกนเกษตร. 41

(ฉบบพเศษ 1): 87-91.

ศภชย อดชาชน, วรรณา อางทอง, พสย วงศพาณชย และอดม ชยนนท. (2558). ผลของการใชกากมนสาปะหลงหมกยสตทดแทนอาหารขนในสตรอาหาร โคขนพนธกบนทรบรตอสมรรถนะการเจรญเตบโต และลกษณะซาก. แกนเกษตร. 43(ฉบบพเศษ 1): 44-49.

สไบพร สรนทร และพชาด เขจรศาสตร. (2558). ผลของการใชใบออยและฟางขาวในอาหารผสมสาเรจหมก (FTMR) ตอการกนได การยอยได และจลนทรยในรเมนของแกะ. แกนเกษตร. 43(ฉบบพเศษ 1): 1-7.

สมชาย จนทรผองแสง. (2540). การเล ยงโคนม. โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพมหานคร.

311 หนา. สมนก ลมเจรญ. (2553). ผลของการใชน าสกดจากเปลอกสะเดาในการกาาจดพยาธตวกลมใน

ระบบทางเดนอาหารของแพะ. วารสารมหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทร. 2(3): 26-33.

สายสนย ใบณะพฤต และสกญญา ปรดา. 2547. การใชกากมะพราวค นสดในอาหารนกกระทาเน อตอสมรรถภาพการผลต. สาขาวชาเกษตรศาสตร คณะเทคโนโลยการเกษตร สถาบนราชภฏเพชรบร, เพชรบร.

สาโรช คาเจรญ และเยาวมาลย คาเจรญ. (2547). อาหารและการใหอาหารสตวไมเค ยวเอ อง. พมพครงท 2, โรงพมพคลงนานาวทยา, ขอนแกน. 669 หนา.

สาโรช คาเจรญ. (2547). อาหารและการใหอาหารสตวไมเค ยวเอ อง . พมพครงท 2, หางหนสวนจากด โรงพมพคลงนานาวทยา, ขอนแกน. 669 หนา.

สานกงานพฒนาอาหารสตว. (2559). การรวบรวมและจดทาขอมลดานคณคาทางโภชนะของวตถดบอาหารสตว. กรมปศสตว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพมหานคร.

สานกงานมาตรฐานสนคา. (2555) . หลกเกณฑและวธการการจดใหมการตรวจสอบและ การตรวจสอบมาตรฐานสนคาปลาปน . (ออนไลน) สบคนเมอวนท 11 มนาคม 2560 จาก http://ocs.dft.go.th/Home/tabid/38/Default.aspx.

สกญญา จตตพรพงษ และวราพนธ จนตณวชญ. (2550). การใชประโยชนเศษเหลอจากมนสาปะหลง. สถาบนสวรรณวาจกกสกจฯ, นครปฐม.

สกญญา จตตพรพงษ. (2539). การตรวจสอบคณภาพวตถดบอาหารสตว. ศนยวจยและฝกอบรมการเลยงสกรแหงชาต, นครปฐม.

สดารตน หอมหวน. (2557). มะเกลอ. (ออนไลน) สบคนเมอวนท 11 กรกฎาคม 2558 จาก http://frynn.com.

http://ocs.dft.go.th/Home/tabid/38/Default.aspx

http://frynn.com/

264

หนงนช สายปน. (2557). ผลของการเสรมบอระเพด (Tinospora crispa) ตอการเพมปรมาณการกนอาหารและใหผลผลตน านมในแมแพะนมพนธซาเนน . รายงานวจยฉบบสมบรณ. สาขาวชาเทคโนโลยการเกษตร คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยรามคาแหง, กรงเทพมหานคร.

หนงนช สายปน. (2558). ผลของการเสรมบอระเพด (Tinospora crispa) ตออตราการเจรญเตบโต ในลกแพะพนธซาเนน. รายงานวจยฉบบสมบรณ. สาขาวชาเทคโนโลยการเกษตร คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยรามคาแหง, กรงเทพมหานคร.

อตชาต สขสวสด, ศรลกษณ วงสพเชษฐ และมณฑชา พทซาคา. (2556). การเปรยบเทยบการกาจดพยาธตวกลมในระบบทางเดนอาหารของแพะ ดวยเมลดมะขาม ยาฉด Ivermectin 1%

และยาเมดถายพยาธ. การประชมเสนอผลงานวจยระดบบณฑตศกษา มสธ. ครงท 3. ณ อาคารสมมนา 1-2 มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช วนท 3-4 กนยายน 2556. หนา 1-12.

อนนต เพชรลา. (2554). เทคโนโลยการผลตโคนม . สาขาวชาเทคโนโลยการผลตโคนม คณะเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน. 185 หนา.

อจฉรา เพงหน และปน จนจฬา. (2553). การผลตและการใชกากเน อในเมลดปาลามน ามนเพมโปรตนดวยการหมกยสตเปนอาหารสตวเค ยวเอ อง . วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑตภาควชาสตวศาสตร, คณะทรพยากรธรรมชาต มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา.

อทย คนโธ. (2559). อาหารสกรและสตวปกเชงประยกต . บรษท บพเค พรนตง จากด , กรงเทพมหานคร. 703 หนา.

Abdel Hame, A.A., M.A. Salih and F.E. Seed. ( 2 0 12 ) . Effect of urea treatment on the

chemical composition and rumen degradability of groundnut hull. Pakistan

Journal of Nutrition. 11(12): 1146-1151. Ahmed, M.H. , S.A. Babiker, M.A. Fadel Elseed and A.M. Mohammed. (2013) . Effect of

urea- treatment on nutritive value of sugarcane bagasse. ARPN Journal of

Science and Technology. 3(8): 834-838. Akindahunsi, A.A., G. Oboh and A.A. Oshodi. (1999). Effect of fermenting cassava with

Rhizopusoryzae on the chemical composition of its flour and gari. Rivista

Italiana Delle Sostanze Grasse. 76: 437-440. Albro, J.D., D.W. Weber and T. Delcurto. (1993) . Comparison of whole, raw soybeans,

extruded soybeans, or soybean meal and barley on digestive characteristics and

performance of weaned beef steers consuming mature grass hay. Journal of

Animal Science. 71: 26-32.


https://www.researchgate.net/scientific-contributions/2067922718_MA_Salih

https://www.researchgate.net/scientific-contributions/2067947753_Fedel_EL_Seed





265

Anantaphruti, M.T., S. Nuamtanong, W. Maipanich, S. Sa-nguankiat, S. Pubampen, K.

Palakul and J. Waikagul. ( 2009) . The killing effects of Thai medicinal plants

against parasitic helminths. The Journal of Tropical Medicine and Parasitology. 32:

45-51.

Anantasook, N., M. Wanapat, A. Cherdthong and P. Gunun. ( 2013 ) . Effect of tannins and

saponins in Samanea saman on rumen environment, milk yield and milk

composition in lactating dairy cows. Journal of Animal Physiology and Animal

Nutrition. 99(2): 335-344.

Anantasook, N., M. Wanapat, P. Gunun and A. Cherdthong. ( 2016) . Reducing methane

production by supplementation of Terminalia chebula RETZ. containing tannins

and saponins. Animal Science Journal. 87: 783-790.

Anantasook, N., P. Gunun, M. Wanapat and W. Kaewwongsa. ( 2 0 14 ) . Replacement of

soybean meal by kased-kok meal Neptunia javanica Miq.) in the diet on gas

production and ruminal degradability by using in vitro gas technique. Khon Kaen

Agriculture Journal. 42(SUPPL. 1): 216-222.

Aréchiga, C.F., C.R. Staples, L.R. McDowell and P.J. Hansen. (1998). Effects of timed

insemination and supplemental β-carotene on reproduction and milk yield of

dairy cows under heat stress. Journal of Dairy Science. 81(2): 390- 402.

Asare, F.O., Y. Shebu and E.A. Agishi. (1984) . Preliminary studies on indigenous species

for dry season grazing in the Northern Guinea Savanna zone of Nigeria. Tropical

Grasslands. 18: 148-152.

Association of American Feed Control Officials. (1998) . Official Publication. Atlanta,

Georgia.

Balgees, A. , A. Elmnan, A.A. Hemeedan and R. I. Ahmed. (2015). Influence of different

treatments on nutritive values of sugarcane bagasse. Global Journal of Animal

Scientific Research. 2(3): 295. Barnes, D.M., Y.K. Kirby and K.G. Oliver. (2001) . Effect of biogenetic amines on growth

and the incidence of proventricular lesions in broiler chickens. Poultry Science.

80: 906-911.

Bennett, D.C. and K.M. Cheng. ( 2 0 10 ) . Selenium enrichment of table eggs. Poultry

Science. 89 (10): 2166-2172.




266

Bento, C.B.P., J.S. da Silva, M.T. Rodrigues, M.C.M. Kasuya and H.C. Mantovani. (2014). Influence of white- rot fungi on chemical composition and in vitro digestibility

of lignocellulosic agro-industrial residues. African Journal of Microbiology

Research. 8(28): 2724-2732. Blasi, D.A., J. Drouillard, E.C. Titgemey, S.I. Paisley and M.J. Brouk. (2000). Soybean hulls,

composition and feeding value for beef and dairy cattle. Kansas University, USA.

Castañón-Rodríguez, J.F. , J. Welti-Chanes, A. J. Palacios, B. Torrestiana-Sanchez, J.A. Ramírez de León, G. Velázquez and M.G. Aguilar-Uscanga. (2015). Influence of

high pressure processing and alkaline treatment on sugarcane bagasse

hydrolysis. Journal of Food. 13(4): 613-620. Castillejos, L., S. Calsamiglia and A. Ferret. ( 2006) . Effect of essential oil active

compounds on rumen microbial fermentation and nutrient flow in in vitro

systems. Journal of Dairy Science. 89: 2649-2658.

Chanjula, P., Y. Siriwathananukul and A. Lawpetchara. (2011) . Effect of feeding rubber

seed kernel and palm kernel cake in combination on nutrient utilization, rumen

fermentation characteristics, and microbial populations in goats fed on

Briachiaria Humidicola hay-based diets. Asian-Australasian Journal of Animal

Sciences. 24(1): 73-81.

Chanthakhoun, V., M. Wanapat, C. Wachirapakorn and S. Wanapat. ( 2 0 11 ) . Effect of

legume (Phaseolus calcaratus) hay supplementation on rumen microorganisms,

fermentation and nutrient digestibility in swamp buffalo. Livestock Science. 140:

17-23.

Cheeke, P.R. (1999) . Applied animal nutrition: feeds and feeding. 2nd ed. New Jersey.

Prentice-Hall, Inc. 525 p.

Cheng, J. (2003) . Extrusion technology and its application in the feed industry. JJih

Annual ASA South-east Asian Feed Technology and Nutrition 'workshop held at

Hanoi, Vietnam from July 281h to August 1", 2003.

Correa, J.E. (2016). Digestive system of goats. Alabama A&M University. [Online]. Available:

http://www.aces.edu/pubs/docs/U/UNP-0060/ [2017, January 19]. Costa, R.G., M.X.C. Correia, J.H.V. Da Silva, A.N. De Medeiros and F.F.R. De Carvalho.

(2007). Effect of different levels of dehydrated pineapple by-products on intake,

267

digestibility and performance of growing goats. Small Ruminant Research. 138-

143.

Dozier, W.A. III, K.C. Behnke, C.K. Gehring and S.L. Branton. (2010). Effects of feed form

on growth performance and processing yields of broiler chickens during a 42-

day production period. The Journal of Applied Poultry Research. 19(3): 219-226.

Eeckhout, W. and M. De Paepe. (1994). Total phosphorus, phytate-phosphorus and phytate

activity in plant feedstuff. Animal feed Science and Technology. 47: 19-29.

Ensminger, M.E., J.E. Oldfield and W.W. Heinemann. (1990). Feeds and nutrition. 2nd ed.

The Ensminger Publ. Co., Clovis, CA. U.S.A. 1544 pp.

Fancher, B., D. Rollins and B. Trimbee. (1996) . Feed processing using the annular gap

expander and its impact on poultry performance. The Journal of Applied

Poultry Research. 5: 386-394.



Faustman, C., W.K.M. Chan, D.M. Schaefer and A. Havens. (1998). Beef color update: The role

for vitamin E. Journal of Animal Science. 76: 1019-1026.

Fazaeli, H., A. Azizi and M. Amile. (2009). Nutritive value index of treated wheat straw

with Pleurotus fungi fed to sheep. Pakistan Journal of Biological Sciences. 9: 2444-2449.

Fiorentini, G., I.P.C. Carvalho, J.D. Messana, R.C. Canesin, P.S. Castagnino, J.F. Lage, P.B.

Arcuri and T.T. Berchielli. (2015). Effect of lipid sources with different fatty acid

profiles on intake, nutrient digestion and ruminal fermentation of feedlot

Nellore steers. Asian-Australasian Journal of Animal Sciences. 28(11): 1583-1591.

Gajčević, Z., G. Kralik, E. Has-Schön and V. Pavić. ( 2 0 1 6 ) . Effects of organic selenium

supplemented to layer diet on table egg freshness and selenium content.

Doi.org/10.4081/ijas.2009.189.

Ghobadi, Z. and A. Karimi. (2012). Effect of feed processing and enzyme supplementation of

wheat-based diets on performance of broiler chicks. Journal of Applied Animal

Research. 40 (3): 260-266.

Gimenez, D.M. (1994) . Nutrient requirements of sheep and goats. Alabama A&M and

Auburn University.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Fiorentini%20G%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=26580282

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Carvalho%20IP%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=26580282

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Messana%20JD%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=26580282

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Canesin%20RC%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=26580282

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Castagnino%20PS%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=26580282

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Lage%20JF%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=26580282



https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Berchielli%20TT%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=26580282


https://www.tandfonline.com/author/Gaj%C4%8Devi%C4%87%2C+Zlata

https://www.tandfonline.com/author/Kralik%2C+Gordana

https://www.tandfonline.com/author/Has-Sch%C3%B6n%2C+Elizabeta

https://www.tandfonline.com/author/Pavi%C4%87%2C+Valentina

https://doi.org/10.4081/ijas.2009.189

268

Goff, J. P. and R. L. Horst. ( 1990) . Effect of subcutaneously released 24F- 1,25-dihydroxyvitamin D3 on incidence of parturient paresis in dairy cows. Journal of

Dairy Science. 73: 406-412. Golmahi, A., M. Haghighian-Roodsary, A.H. Gholaminia and J. Hill. (2006). The replacement of

maize silage by urea-treated whole crop barley in the diets of Iranian native

sheep. Small Ruminant Research. 64: 67-76.

González-Vizcarra, V.M., A. Plascencia, D. Ramos-Aviña and R.A. Zinn. (2017). Influence

of substituting steam-flaked corn for dry rolled corn on feedlot cattle growth

performance when cattle are allowed either ad libitum or restricted access to

the finishing diet. Asian-Australasian Journal of Animal Science. Doi: 10.5713/ajas.17.0185.

Graulet, B., J.J. Matte, A. Desrochers, L. Doepel, M.F. Palin and C.L. Girard. (2007). Effects

of dietary supplements of folic acid and vitamin B12 on metabolism of dairy

cows in early lactation. Journal of Dairy Science. 90: 3442-3455.

Gunun, N. , M. Wanapat, P. Gunun, A. Cherdthong, P. Khejornsart and S. Kang. (2016). Effect of treating sugarcane bagasse with urea and calcium hydroxide on feed

intake, digestibility, and rumen fermentation in beef cattle. Tropical Animal

Health and Production. 48: 1123-1128. Gunun, P., M. Wanapat and N. Anantasook. (2013a). Rumen fermentation and performance

of lactating dairy cows affected by physical forms and urea treatment of rice

straw. Asian-Australasian Journal of Animal Sciences. 26(9): 1295-1303. Gunun, P., M. Wanapat, and N. Anantasook. (2013b). Effects of physical forms and urea


nutrient digestibility in dairy steers. Asian-Australasian Journal of Animal Sciences. 26(12): 1689-1697.

Herren, R.V. (1998). The science of animal agriculture. (2nd ed.). New York : Deimar.

Hristov, A.N. and J.P. Jouany. ( 2005) . Factors affecting the efficiency of nitrogen

utilization in the rumen. In: Nitrogen and Phosphorus Nutrition of Cattle and

Environment (Ed. A. N. Hristov and E. Pfeffer). CAB International, Wallingford, UK.

117-166.


https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Plascencia%20A%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=28728389

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Ramos-Avi%26%23x000f1%3Ba%20D%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=28728389

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Zinn%20RA%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=28728389

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5666191/

https://dx.doi.org/10.5713%2Fajas.17.0185

269

Hung, L.V., M. Wanapat and A. Cherdthong. (2012) . Effects of leucaena leaf pellet on

bacterial diversity and microbial protein synthesis in swamp buffalo fed on rice

straw. Livestock Science. 151(2-3): 188-197.

Ipharraguerre, I.R., R.R. Ipharraguerre and J.H. Clark. (2012). Soy hulls as an alternative

feed for lactating dairy cows. [Online]. Available:

http://www.livestocktrail.illinois.edu/dairynet [2016, March 25]. Jähn, A. , M. W. Schröder, M. Füting, K. Schenzel and W. Diepenbrock. ( 2002) .

Characterization of alkali treated flax fibres by means of FT Raman spectroscopy

and environmental scanning electron microscopy. Spectrochimica Acta Part A. 58: 2271-2279.

Jerbi, H. and W. Pérez. (2013) . Gross anatomy of the stomach of the Cervus elaphus

barbarous. International Journal of Morphology. 31: 388-391. Jetana, T., S. Usawang, S. Thongruay, C. Vongpipatana and S. Sophon. (2008). Effects of

replacement of leucaena (Leucaena leucocephala) with rain tree pod

(Samanea saman) as a protein-rich supplement for cattle production. In:

Proceedings of the 46th Kasetsart University Annual Conference, Kasetsart, 29

January - 1 February, 2008. Subject: Animals and veterinary medicine, 2008,

pp.39-45.

Jones, G.A., T.A. McAllister, A.D. Muir and K.J. Cheng. ( 1994) . Effects of sainfoin

(Onobrychis viciifolia Scop.) condensed tannins on growth and proteolysis by

four strains of ruminal bacterium. Applied and Environmental Microbiology. 60:

1374-1378.

Jordan, E., D. K. Lovett, F. J. Monahan, J. Callan, B. Flynn and F. P. O’Mara. (2006). Effect

of refined coconut oil or copra meal on methane output and on intake and

performance of beef Heifers. Journal of Animal Science. 84: 162-170.

Jordan, E.R. and L.V. Swanson. (1979). Effect of crude protein in reproductive efficiency,

serum total protein and albumin in the high producing dairy cow. Journal of

Dairy Science. 62: 58-62.

Kamra, D.N., N. Agarwal and L.C. Chaudhary. (2006) . Inhibition of ruminal methanogenesis by

tropical plants containing secondary compounds. International Congress Series.

1293: 156-163.

http://www.livestocktrail.illinois.edu/

http://aem.asm.org/

270

Kang, S., M. Wanapat, K. Phesatcha, T. Norrapoke, S. Foiklang, T. Ampapon and B.

Phesatcha. ( 2016) . Using krabok (Irvingia malayana) seed oil and Flemingia

macrophylla leaf meal as a rumen enhancer in an in vitro gas production

system. Animal Production Science. 57(2): 327-333.

Khampa, S. , S. Ittharat and U. Koatdoke. (2011) . Enrichment value of yeast-malate

fermented cassava pulp and cassava hay as protein source replace soybean

meal in concentrate on rumen ecology in crossbred native cattle. Pakistan

Journal of Nutrition. 10(12): 1126-1131. Kheirabadi, K.P., J.K. iKatadj, S.B. Jaime, T.D. Silva, A.D. Samani and M.C. Bashi. (2014) .

Comparison of the anticoccidial effect of granulated extract of Artemisia sieberi

with monensin in experimental coccidiosis in broiler chickens. Experimental

Parasitology. 141: 129-133.

Khempaka, S., W. Molee and M. Guillaume. (2009). Dried cassava pulp as an alternative

feedstuff for broilers: effect on growth performance, carcass traits, digestive

organs, and nutrient digestibility. The Journal of Applied Poultry Research. 18:

487-493.

Khy, Y., M. Wanapat, T., Haitook and A. Cherdthong. ( 2012) . Effect of Leucaena

Leucocephala pellet (LLP) supplementation on rumen fermentation efficiency

and digestibility of nutrients in swamp buffalo. The Journal of Animal and Plant

Sciences. 22: 564-569.

Kmicikewycz, A. D. and A. J. Heinrichs. (2015) . Effect of corn silage particle size and

supplemental hay on rumen pH and feed preference by dairy cows fed high-starch diets. Journal of Dairy Science. 98(1): 373-385.

Kuzinski, J., R. Zitnan, E. Albrecht, T. Viergutz and M.S. Rontgen. (2012). Modulation of

vH+ -ATPase is part of the functional adaptation of sheep rumen epithelium to

high-energy diet. American Journal of Physiology-Regulatory, Integrative and

Comparative Physiology. 303: R909-R920. Liu, Q., M.C. Lanari and D.M. Schaefer. (1995). A review of dietary vitamin E supplementation

for improvement of beef quality. Journal of Animal Science. 73: 3131-3140.

http://ascidatabase.com/author.php?author=Sittisak&last=Khampa

http://ascidatabase.com/author.php?author=Sommas&last=Ittharat

http://ascidatabase.com/author.php?author=Uthai&last=Koatdoke





https://www.sciencedirect.com/science/journal/00220302/98/1

271

Makkar, H.P.S. (2003) . Effects and fate of tannins in ruminant animals, adaptation to

tannins, and strategies to overcome detrimental effects of feeding tannin rich

feeds. Small Ruminant Research. 49: 241-256.

McDowell, L.R. (1992) . Minerals in animal and human nutrition. Academic Press. Inc.

Toronto. 542 p.

Montoro, C., E.K. Miller-Cushon, T.J. DeVries and A. Bach. (2013). Effect of physical form

of forage on performance, feeding behavior, and digestibility of Holstein calves.


National Research Council. (1981) . Nutrient requirements of goats: Angora, dairy and

meat goats in temperature and tropical countries. Washington, DC: National

Academy Press.

National Research Council. (1984a) . Nutrient requirement of beef cattle. Washington,

DC: National Academy Press.

National Research Council. (1984b) . Nutrient requirement of poultry. Washington, DC:


National Research Council. (1988) . Nutrient requirement of swine. Washington, DC:


National Research Council. (1994). Nutrient requirements of domestic animals. Nutrient

requirements of poultry. 9th rev. ed., National Academy Press. National Academy

Sciences. Washington, D.C., U.S.A. 155 pp.

National Research Council. (1998). Nutrient Requirements of Domestic Animals. Nutrient

Requirements of swine. 10th rev. ed. National Academy Press, Washington, D.C.,

U.S.A. 189 pp.

National Research Council. (2000) . Nutrient requirements of beef cattle, 7th ed., The

National Academy of Sciences, Washington D.C., USA. National Research Council. (2001) . Nutrient Requirements of Dairy Cattle, 7th ed., The

National Academy of Sciences, Washington D.C., USA. Ngamsaeng, A., M. Wanapat and S. Khampa. (2006) . Evaluation of local tropical plants

by in vitro rumen fermentation and their effects on fermentation end products.

Pakistan Journal of Nutrition. 5: 414-418.






272

Norrapoke, T., M. Wanapat, A. Cherdthong, S. Kang, K. Phesatcha and T. Pongjongmit. (2017). Improvement of nutritive value of cassava pulp and in vitro fermentation and

microbial population by urea and molasses supplementation. Journal of

Applied Animal Research. Doi.org/10.1080/09712119.2017.1288630.

Oji, U.I., H.E. Etima and F.C. Okoye. ( 2007) . Effects of urea and aqueous ammonia

treatment on the composition and nutritive value of maize residues. Small

Ruminant Research. 69: 232-236.

Okano, K. , Y. Iida, M. Samusuri, B. Prasetya, T. Usagawa and T. Watanabe. (2006) . Comparison of in vitro digestibility and chemical composition among sugarcane

bagasses treated by four white-rot fungi. Animal Science Journal. 77: 308-313. Oliveira, M.M., I. Susin, E.M. Ferreira, C.P. Nolli, R.S. Gentil, A.V. Pire and G.B. Mourão.

(2012). Intake, nutrient apparent digestibility and ruminal constituents of sheep

fed diets with canola, sunflower or castor oils. Revista Brasileira de Zootecnia.

41(11): 2350-2356.

Patra, A.K. (2011) . Enteric methane mitigation technologies for ruminant livestock: a

synthesis of current research and future directions. Environmental Monitoring

and Assessment. 184(4): 1929-1952.

Peisker, M. (1994). Influence of expansion on feed components. Feed Mix. 2: 26-31.

Pellikaan, W.F., E. Stringano, J. Leenaars, D.J.G.M. Bongers, S. van Laar-van Schuppen, J.

Plant and I. Mueller-Harvey. (2011). Evaluating effects of tannins on extent and

rate of in vitro gas and CH4 production using an automated pressure evaluation

system (APES). Animal Feed Science and Technology. 166: 377-390.

Peters, A., U. Meyer and S. Dänicke. (2015). Effect of exogenous fibrolytic enzymes on

performance and blood profile in early and mid-lactation Holstein cows. Animal

Nutrition. 1: 229-238. Phesatcha, B., M. Wanapat, K. Phesatcha, T. Ampapon and S. Kang. (2016) . Supplementation

of Flemingia macrophylla and cassava foliage as a rumen enhancer on

fermentation efficiency and estimated methane production in dairy steers.

Tropical Animal Health and Production. 48(7): 1449-1454.

Pi, Z. K. , Y. M. Wu and J. X. Liu. (2005) . Effect of pretreatment and pelletization on

nutritive value of rice straw-based total mixed ration, and growth performance

https://doi.org/10.1080/09712119.2017.1288630



273

and meat quality of growing Boer goats fed on TMR. Small Ruminant Research. 56: 81-88.

Pilajun, R. and M. Wanapat. ( 2011) . Effect of coconut oil and mangosteen peel

supplementation on ruminal fermentation, microbial population, and microbial

protein synthesis in swamp buffaloes. Livestock Science. 141: 148-154.

Pilajun, R. and M. Wanapat. (2016). Growth performance and carcass characteristics of

feedlot Thai native x Low line Angus crossbred steer fed with fermented cassava

starch residue. Tropical Animal Health and Production. 48: 719-726. Polyorach, S. and M. Wanapat. (2015). Improving the quality of rice straw by urea and

calcium hydroxide on rumen ecology, microbial protein synthesis in beef cattle. Journal of Animal Physiology and Animal Nutrition. 99(3): 449-456.

Poungchompu, O., M. Wanapat, C. Wachirapakorn, S. Wanapat and A. Cherdthong.

( 2009) . Manipulation of ruminal fermentation and methane production by

dietary saponins and tannins from mangosteen peel and soapberry fruit.

Archives of Animal Nutrition. 5: 389-400.

Puggaard, L. , P. Lund and J. Sehested. (2013) . Effect of feed forage particle size and

dietary urea on excretion of phosphorus in lactating dairy cows. Livestock Science. 158: 50-56.

Ramli, M.N., M. Higashi, Y. Imura, K. Takayama and Y. Nakanishi. (2005b). Growth, feed

efficiency, behaviour, carcass characteristics and meat quality of goats fed

fermented bagasse feed. Asian-Australasian Journal of Animal Sciences. 18 (11): 1594-1599.

Ramli, M.N. , Y. Imura, K. Takayama and Y. Nakanishi. (2005a) . Bioconversion of sugarcane

bagasse with Japanese koji by solid- state fermentation and Its effects on

nutritive value and preference in goats. Asian-Australasian Journal of Animal

Sciences. 18(9): 1279-1284. Rathinam, T., U. Gaddeand and H.D. Chapman. (2014). Sericea lespedeza has no anticoccidial

effect when included in the diet of chickens infected with three species of

Eimeria. Veterinary Parasitology. 202: 265-269.

http://www.tandfonline.com/loi/gaan20

274

Raza, S., M. Ashraf, T.N. Pasha and F. Latif. (2009). Effect of enzyme supplementation

of broiler diets containing varying level of sunflower meal and crude fiber. Pakistan Journal of Botany. 41(5): 2543-2550.



Roatagno, H.S., L.F.T. Albino, J.L. Donzele, P.C. Gomes, R.F.D. Oliveira, D.C. Lopes, A.S.

Ferreira and S.L.D.T. Barreto. (2005) . Composition of feedstuffs and nutritional

requirements. University of Vicosa, Vicosa.


University of Arkansas. [Online]. Available: http://www.uaex.edu. [2016, March 25]. Schaeffer, J.L. and P.B. Hamilton. (1990) . Effect of dietary lipid on lutein metabolism

during aflatoxicosis in young broiler chickens. Poultry Science. 69: 53-59.

Schultz, L.H. ( 1 9 88 ) . Milk fever, ketosis and the fat cow syndrome. In The Ruminant

Animal, D.C. Church, ed. pp. 493-511. Englewood Cliffs, Nj: Prentice-Hall.

Scott, T.A., D.K. Combs and R.R. Grummer. (1991) . Effects of roasting, extrusion and

particle size on feeding value of soybeans for dairy cows. Journal of Dairy

Science. 74: 2555-2562.

Sharma, B.K. and R.A. Erdman. (1989). Effects of dietary and abomasally infused choline

on milk production responses of lactating dairy cows. Journal of Nutrition. 119:

248-254.

Shelke, S.K. , A. Chhabra, A.K. Puniya and J.P. Sehgal. (2009) . In vitro degradation of

sugarcane bagasse based ruminant rations using anaerobic fungi. Annals of

Microbiology. 59(3): 415-418. Shrivastava, B. , P. Nandal, A. Sharma, K. K. Jain, Y. P. Khasa, T. K. Das, V. Mani, N. J.

Kewalramani, S.S. Kundu and R.C. Kuhad. (2012). Solid state bioconversion of

wheat straw into digestible and nutritive ruminant feed by Ganoderma sp. rckk02. Bioresource Technology. 107: 347-351.

Silla Santos, M.H. (1996). Biogenic amines: their important in food: International Journal

of Food Microbiology. 29: 213-231.

http://www.pakbs.org/













275

Soliva, C.R., L. Meile, A. Cieślak, M. Kreuzer and A. Machmüller. ( 2004) . Rumen

simulation technique study on the interactions of dietary lauric and myristic

acid supplementation in suppressing ruminal methanogenesis. British Journal of

Nutrition. 92: 689-700

Stark, C.R. and F.T. Jones. (2010) . Feed quality control in feed manufacturing. Feed

Stuff. 15: 62-67.

Suharti, S., D.A. Astuti, E. Wina and T. Toharmat. (2011). Rumen microbial population in

the in vitro fermentation of different ratios of forage and concentrate in the

presence of whole Lerak (Sapindus rarak) fruit extract. Asian-Australasian

Journal of Animal Sciences. 24: 1086-1091.

Suksathit, S., C. Wachirapakorn and Y. Opatpatanakit. (2011). Effects of levels of ensiled

pineapple waste and pangola hay fed as roughage sources on feed intake,

nutrient digestibility and ruminal fermentation of southern Thai native cattle.

Songklanakarin Journal of Science and Technology. 33(3): 281-289.

Tan, H.Y., C.C. Sieo, N, Abdullah, J.B. Liang, X.D. Huang and Y.W. Ho. (2011) . Effects of

condensed tannins from leucaena on methane production, rumen fermentation

and populations of methanogens and protozoa in vitro. Animal Feed Science

and Technology. 169: 185-193.

Tewe, O.O. and E.A. Lyayi. (1989) . Cyanogenic glycosides. In Toxicants of Plant Origin,

Vol. 2, Glycosides. Ed. Cheeke, P.R. CRS Press, p. 43-60.

Timothy, J.H. (1997). Feed quality assurance. Singapore: American Soybean Association.

Tisch, D.A. (2005) . Animal feed, feeding and nutrition, and ration evaluation with CD-

ROM. USA: Thomson Delmar Learning.

Turner, S.A., G.C. Waghorn, S.L. Woodhard and N.A. Thomson. ( 2005) . Condensed

tannins in birds foot trefoil (Lotus corniculatus) affect the detailed

composition of milk from dairy cows. Proceedings of the New Zealand Society

of Animal Production. 65: 283-289.

Wanapat, M. and C. Devendra. (1992). Feeding and nutrition of dairy cattle and buffalo

in Asia. In: The 6th AAAP Animal Science Congress Vol.II. (Ed. P. Bunyavejchewin),

AHAT, Kasetsart University, Bangkok, Thailand.



276

Wanapat, M. (1999). Feeding of ruminants in the tropics based on local feed resources.

Khon Kaen Publishing Company Ltd. KhonKaen, Thailand. 236 pp.

Wanapat, M., A. Cherdthong, P. Pakdee and S. Wanapat. (2008). Manipulation of rumen

ecology by dietary lemongrass (Cymbopogon citratus Stapf.) powder supplementation.

Journal of Animal Science. 86(12): 3497-3503.

Wanapat, M., A. Petlum and O. Pimpa. (2000b) . Supplementation of cassava hay to

replace concentrate use in lactating Holstein Friesian crossbreds. Asian-

Australasian Journal of Animal Sciences. 13: 600-604.

Wanapat, M., N. Anantasook, P. Rowlinson, R. Pilajun and P. Gunun. ( 2013 ) . Effect of

carbohydrate sources and levels of cotton seed meal in concentrate on feed

intake, nutrient digestibility, rumen fermentation and microbial protein synthesis

in young dairy bulls. Asian-Australasian Journal of Animal Sciences. 26(4) : 529-

536.

Wanapat, M., S. Polyorach, K. Boonnop, C. Mapato and A. Cherdthong. (2009). Effects

of treating rice straw with urea or urea and calcium hydroxide upon intake,

digestibility, rumen fermentation and milk yield of dairy cows. Livestock Science. 125: 238-243.

Wanapat, M., T. Puramongkon and W. Siphuak. (2000a) . Feeding of cassava hay for

lactating dairy cows. Asian-Australasian Journal of Animal Science. 13: 478-482.

Wang, C.J., S.P. Wang and H. Zhou. (2009) . Influences of flavomycin, ropadiar and

saponin on nutrient digestibility, rumen fermentation and methane emission

from sheep. Animal Feed Science and Technology. 148: 157-166.


[2016, March 15]. Wina, E., B. Tangendjaja and I.W.R. Susana. (2005). Effects of chopping, and soaking in

water, hydrochloric acidic and calcium hydroxide solutions on the nutritional

value of Acacia villosa for goats. Animal Feed Science and Technology 122: 79-92. Winowiski, T. (2012). Selecting the best feed pellet for optimum poultry performance.

[Online]. Available: https://www.wattagnet.com/articles/12251. [September 25,

2016].





277

Yang, F.L., X.S. Li and B.X. He. (2011). Effects of vitamins and trace-elements supplementation

on milk production in dairy cows: A review. African Journal of Biotechnology.

10(14): 2574-2578.

Yin, Z., H. Ming, C. ZhiJun and L.S. Li. (2010) . Effects of roughage particle size of TMR

on chewing activity and rumen fermentation in dairy cows. Journal of Dairy

Science. 22(6): 1571-1578.

Yu, P., J.T. Huber, F.A. Santos, J.M. Simas and C.B. Theurer. ( 1 998 ) . Effects of ground,

steam-flaked, and steam-rolled corn grains on performance of lactating cows.


Zhao, X.G. , M. Wang, Z.L. Tan, S.X. Tang, Z.H. Sun, C.S. Zhou and X.F. Han. (2009) . Effects of rice straw particle size on chewing activity, feed intake, rumen

fermentation and digestion in goats. Asian- Australasian Journal of Animal

Sciences. 22: 1256-1266.

https://www.cabdirect.org/cabdirect/search/?q=au%3a%22Zeng+Yin%22

https://www.cabdirect.org/cabdirect/search/?q=au%3a%22He+Ming%22

https://www.cabdirect.org/cabdirect/search/?q=au%3a%22Cao+ZhiJun%22

https://www.cabdirect.org/cabdirect/search/?q=au%3a%22Li+ShengLi%22



https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Yu%20P%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=9565881

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Huber%20JT%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=9565881

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Santos%20FA%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=9565881

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Simas%20JM%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=9565881

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Theurer%20CB%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=9565881


Documents

Applied Animal Nutritionportal5.udru.ac.th/ebook/pdf/upload/189sE89n1U9A3scmShn0.pdf · Applied Animal Nutrition นิราวรรณ༛༛กุนัน ปร.ด.༛(สัตวศาสตรຏ)