Ang Pasalitang Pagpapahayag

Masining na PagpapahayagWed

1:00 – 4:00

Fonolohiya

• Ang pag-aaral at pag-uuri-uri sa iba’t-ibang tunog na ginagamit sa pagsasalita ay tinatawag ng Fonolohiya, at ang makahulugang tunog ng isang salita ay tinatawag na fonema.

• Ang mga tunog ng patinig ay tinatawag natin ng fonemang patinig at ang mga tunod ng katinig ay tinatawag nating mga fonemang katinig. May 25 fonema sa wikang Filipino.

• Malayang nagkakapalit sa ilang mga salita ang mga patinig o at u, gayundin ang e at i.

Halimbawa: babae – babai totoo – tutoo lalake – lalaki kunsumi - kunsume

Tsart ng mga Patinig

Harap (Front)

Panggitna (Sentral)

Likod (Back)

Mataas i uGitna e oMababa a

Sa fonemang patinig ang tunog ay nabubuo sa pamamagitan ng ayos at ng galaw ng dila.

Fonolohiya

• Kapag naganap naman ang pagpapalit at nagbabago ang kahulugan ng salita, ang e at i at ang o at u ay dalawang magkahiwalay na ponema.

Halimbawa:uso – osobola – bulamesa - misa

Fonolohiya

• Ang fonemang katinig at fonemang patinig ay maaring pagsamahin upang makabuo ng isang tunog – b+a = ba; k+o = ko. Ang tawag dito ay fonemang segmental.

• Kapag ang isinudlong ang alin man sa fonemang patinig sa unahan ng malapatinig na fonema w at y – a+w = aw; o+y = oy; i+w = iw – ang mabubuong tunog ay tinatawag na diptonggo na karaniwang nasa huling pantig ng salita.

Halimbawa: kahoy, aliw, aray, atbp.• Ang mga diptonggo ng Filipino ay iw, iy, ey, ay, aw, at uy.

Ngunit kapag ang y o w ay napapagitan ng dalawang patinig, ito’y hindi na maituturing na diptonggo.

Hal. awit, ngiwi, tiyak, luya, atbp.

Ang mga Klaster o Kambal Katinig

• Ang klaster o kambal katinig ay ang magkakabit na dalawang magkaibang katinig sa isang pantig.

Halimbawa: tsaa, trak, braso, nars, atbp.

Pagpapantig• Ang pantig ay isang salita o bahagi ng isang salita na binibigkas sa

pamamagitan ng isang walang antalang bugso ng tinig.Mga Kayarian ng Pantig:1. P – (a-so; u-pa; o-so; i-ba; e-wan)2. KP – (ma-li; la-ta; bu-la)3. PK – (is-da; ok-ra; ak-lat)4. KPK – (han-da; ban-da; tak-bo)5. KKP – (bra-so; kla-se; dra-ma)6. PKK – (eks-per-to)7. KKPK – (trak; plan-tsa)8. KPKK – (kard; keyk; nars)9. KKPKK – (trans-por-ta-syon)10. KKPKKK – (shorts)

Pagpapantig

• Ang pagpapantig ay paraan ng paghati ng salita sa mga pantig.

Hal. a-a-lis, ma-a-ga pin-to, sob-re trans-krip-syon ma-i-i-wan u-me-eks-tra pa-plan-tsa-hin

Ang Diin

• Ang diin ay nagpapabagu-bago ng binibigyang empasis sa pangungusap.

Hal. Ang saya ni Adela ng manalo siya sa timpalak.

Ang saya ni Adela ay galing pa Antique.• Ang paglalagay ng tuldik ( ‘ )ay nakakatulong

sa pag-unawa sa isang salitang dapat bigyan ng diin.

Pagsasanay

• Sabihin kung ilang pantig at kilalanin ang kayarian.1. asikasuhin2. bulubundukin3. transportasyon4. pagpapakilala5. ekstra6. aktor7. traktora8. chefs9. fax10. hanapbuhay

Pagsasanay

• Piliin ang mga salitang may diptonggo.tunay gulay gawainkasoy aliwan hikawpalay beysbol tunayinawit kawayan sayawankaliwa bitiwan arawbaboy kulay

Pagsasanay

• Sabihin kung magkapareho o magkaiba ng kahulugan ang mga sumusunod na salita.

1. ire – iri 2. peke – piki3. gayun – gayon 4. pesa – pisa5. boto – buto 6. bobo – bubo7. bola - bula 8. petsa – pitsa9. polo – pulo 10. sampo - sampu

Pagsasanay

• Lagyan ng tuldik (‘) upang umakma ang mga salita sa pangungusap.

1. Pito ang anak ni Aling Yolly.Lakasan mo ang pag-ihip sa pito.

2. Mga piling panauhin lang ang makakadalo sa pagdiriwang.Sa piling mo lamang siya liligaya.

3. Buhay mo iyan, ayokong makialam. Nakahuli ako ng buhay na ahas.

Pagsasanay

4. Ang saya na suot ni Lalaine ay yari sa mga “imported” na materyales.Ang saya ng bakasyon namin sa H.K.

5. Kumuha ka ng buko upang makainom ang ating bisita.Buko ka na, e, ayaw mo pang umamin.

Pares Minimal

• Ang pares-minimal ay mga pares na salita na magkatulad ang bigkas maliban sa isang ponema, at dahil ditoay nagbabago ang kahulugan.

Hal. pala – bala lapat – lapad titik – titig bukas - butas

Morfema

• Ang salita ay binubuo ng morfema. Ang morfema ay ang pinakamaliit ng yunit na bumubuo sa salita. Maaring ito ay kataga o salitang ugat.

• Ang pag-aaral ng mga morfema ay tinatawag na morfolohiya, ang palabuuan ng salita.

• Ang kataga ay isang morfema na karaniwang iisahing pantig lamang at ito’y walang kahulugan kapag nag-iisa maliban na lamang kung sinasangkap sa pangungusap.

Hal. ba, pa, na, nga, din, man, atbp.

Morfema• Ang iba’t-ibang uri ng mga panlapi ay mga morfema

rin.Hal. um, mag, nag, ma, pag, atbp.• Ang salitang ugat ,na itinuturing na pinaka-ina ng mga

salita ay nagtataglay na ng kahulugang leksikal na karaniwang binubuo ng dadalawahing pantig ay isa ring morfema.

Hal. lakad, takbo, yaman, sipag, atbp.• Ang salitang –ugat at kataga ay pwedeng pagsamahin

upong makabuo ng panibagong salita.Hal. ma+sipag = masipag ibig+in = ibigin

Morfema

• Ang isang morfemang salitang-ugat na naiiba-iba ang kahulugan dahil sa bigkas ay tinatawag na homofonus.

Hal. baga (lungs) baga (ember) sala (sin) sala (living room) paso (flower pot) paso (out model) araw (sun) araw (days)

Pagbuo ng mga Salita

• Inuulit (Ganap na pag-uulit)Hal. Sama-sama ukay-ukay

araw-araw bahay-bahayAng salitang ugat na nagtatapos sa o, kapag inulit ay pinapalitan

ng u.Hal. halu-halo baku-bako

luku-lukoKapag nagtatapos sa e, pinapalitan ng I at dinadagdagan ng

pang-angkop kapag inuulit.Hal. Lalake – lalaking-lalaki

Salbahe – salbahing - salbahe

Pagbuo ng mga Salita

• Inuulit (Di-Ganap na Pag-uulit)Hal. ikot – iikot sisiga-sigarilyo

takbo – tatakbo• Tambalan – kalimitang dalawang pinagsama.

Minsan ay may kani-kaniyang kahulugan at minsan ay bumubuo ng bagong kahulugan.

Hal. panhik-panaog lulubog-lilitawdaang-bakal bungang-arawhanapbuhay

Pagbuo ng Salita

• Maylapi – nilalagyan ng mga panlapiUnlapi – sa unahan (umawit, inibig)Gitlapi – sa gitna (tinuka, sumama)Hulapi – sa huli (isipin, tamaan, puntahan)Kabilaan – sa una at huli (magtulungan, ipagsigawan)Laguhan – sa una, gitna at huli(magginataan, ipagsumigawan)

Mga Pagbabagong Morfofonemiko

• Maykaltas – kung may nawawalang fonemaHal. damhin (damahin) tupadin - tupdin

takpan (takipan)• Maypungos – kung may fonemang nawawala sa unahan

ng salitaHal. ipagawa (pagawa)

magpadala (padala)• Maykatulad – kung may nawawala naman sa hulihan ng

salita at napapalitan ng iba.Hal. Buksan – buksi tingnan - tingni

Mga Pagbabagong Morfofonemiko

• Maylipat – bukod sa may nakakaltas ay may nalilipat pang titik sa ibang lugar sa loob ng salita.

Hal. taniman=tamnan siliran – sidlan• Maypalit – kung may napapalitang titik sa salitaHal. halikan – hagkan

iklian – igsian• Maysudlong – bukod sa hulapi, ang salita ay

hinuhulapian pa.Hal. antabay – antabayan (antabayanan)

panambit – panambitan (panambitanan)

Mga Pagbabagong Morfofonemiko

• Maypaningit – kapag may titik N na nasisingit sa loob ng salita.

Hal. bahaginan – bahaginhan• May-angkop – kapag ang dalawang salitang

magkasunod ay pinag-iisa na lamang.Hal. wika niya –aniya

tayo na – tenahintay ka – tekatingnan mo - tamo