An Córas Inchríneach

Cuspóirí léann:• Cad is brí le HORMÓIN?• Bí in ann GACH faireog incríneach san choirp a

aithint. (9 cinn)• Ainmnigh 1 hormóin a táltar as gach faireog• Ainmnigh easpacht amháin a baineann le gach

cheann & chun é a socrú.• 2 úsáid a bhainneann daoine as forlíon

hormoineach• (Árd) Cuir síos ar aiscothú diultach d’aon

hormóin.

• Feidhmíonn an córas inchríneach leis an gcóras __________ do comhordú. • 9 fhaireoga a chuireann na hormóin éagsúla ar fáil.

(a) Faireoga inchríneacha- faireoga gan duchta a thálann hormóin díreach isteach sa chóras fola.(b) Faireoga eischríneacha- Bíonn duchtaí acu chun na substaintí a thálann siad a iompar m.s. na faireoga seile.(ní tálann siad hormóin!!!)

Cad iad Hormón?• Teachtaire ceimiceach, a tháltar i bhfaireog, & a

scaoiltear isteach sa chóras fola, taistealaíonn sé go dtí sprioc-orgán, mar a mbíonn éifeacht aige.

Dhá chineál hormóin a bhíonn ann:1. Hormóin próitéineacha a nascann le próitéiní ar

dhromchla an chillscannáin, éifeacht láithreach.2. Hormóin stéaróideacha a théann isteach i

gcíteaplasma na cille, éifeacht ar an núicléas chun próitéiní nua a dhéanamh. (éifeacht mall)

. Gníomhaíocht

HormónachGníomhaíocht Néarach

Spreagtar i: Faireog Gabhdóir

Cineál teachtaireachta:

Ceimiceach Leictreach

Cosán iompair: An córas fola Néaróg

Feidhmíonn i : Sprioc orgán Éifeachtóir e.g. matán

Luas freagartha: Mall Tapaidh

Éifeacht: Forleathan Suíomh amháin

Na Faireoga Inchríneacha (9*)

9.Ubhagán*

1.Phiotútach3.Hipeatalamas

4.Paratíoróideach

2.Pinéalach

5.Tíoróideach

6.Tímeas

7.Aidréineacha8.Paincréas

9.Uiríocha*

1.Fhaireog phiotútach:Suíomh: Suite faoin inchinne. Príomh faireog sa chorp ‘master gland’

• Scaoileann an fhaireog phiotútach hormóin a rialaíonn na faireoga eile*.& hormóin eile m.sh. hormón fáis • ACH rialaionn an hipeatalamus an fhaireog seo mar scaoileann sé hormóin a spreagann é.• Scaoileann an hipeatalamus na hormóin seo de bharr athruithe sa

bhfuil.

Tála: Scaoileann an fhaireog phiotútach hormón tíoróidspreagthach (TSH) rud a spreagann an fhaireog tíoróideach tíorocsaíne a scaoileadh & HGH

The pituitary is often called the ‘master gland’, as many of its hormones trigger other glands to release theirs.

It produces ADH to stimulate water reabsorption in the kidneys, TSH which stimulates the thyroid gland to release thyroxine, and FSH which controls the functions of the reproductive organs.

2.Hipeatalamas:

Suíomh: sa inchinn ar barr f.phiotútachTála: Hormóin Tíoróidscaoileadh (TRH)

• Nasc idir an néarchóras & córas inchríneach.• Rialaíonn sé an fhuil (pH, teocht, leibhéal

hormóin) & scaoileann sé hormóin. M.sh. Hormóin Tíoróidscaoileadh (TRH)

• Téann siad chuig an f. phiotútach, áit ina scaoiltear hormóin eile.

• Rialaíonn an hipeatalamas an fhaireog phiotútach, mar fhreagairt teachtaireachtaí ón inchinn & hormóin eile.

3. Pinéalach:

Suíomh: Faireog an bheag atá suite san inchinn. Tála: Rialaíonn sé déantús hormóin, m.sh. • melatóinín, atá

bainteach le codladh,

ubhsceitheadh.

4. Fhaireog Tíoróideach: Suíomh: sa mhuineál, timpeall an traicé.Tála: Déanann an fhaireog seo an hormón tíorocsaín. Tá iaidín ag teastáil chun an hormón a dhéanamh. amínaigead tíorósín & iaidín = tíorocsaín)

• Rialaíonn sé ráta an cill meitibileacht.

Leibhéal tíorocsaín ard – ráta meitibileacht ard.Leibhéal tíorocsaín íseal – ráta meitibileacht íseal

5. Na Faireoga Paraitíoróideacha

Suíomh: suite taobh thiar den fhaireog thíoróideach.Tála: Cuireann siad hormón paratíoróideach ar fáil.• Méadaíonn an hormón

paratíoróideach leibhéal cailciam na fola,

• (scaoilte ag na cealla _____________ sna cnáimhe.)

6. Tímeas:

Suíomh: Faireog atá suite sa thóracs. Tála: Déanann sé an hormóin tíeamsín. • Éiríonn na fuilcealla bána

aibí & gníomhach nuair atá an hormóin sin i láthair.

• (bainteach sa córas __________ mar sin)

7. Na Faireoga Aidréanacha

Suíomh: Suite ar barr na duán.Tála: 1. Stéaróid m.sh. cortasól cabhrú leis an corp oiriúintí do strus fad téarmach. 2. aidréanailín. Ullmhú an corp le haghaidh am práinne. (hormón na troda nó an teite)Éifeacht Aidréanailín: • Osclaíonn sé na broincíní chun breis aer

a ligint isteach sna scamhóga.• Méadaíonn sé leibhéal glúcós sa fuil.• Méadaíonn ráta cuisle.

8. An Paincréas:Suíomh: Suite faoin goile. Is faireog eischríneach & inchríneach é.1. Feidhm inchríneach – sna insíní langerhans -

tálann se inslin. • Rialaíonn sé leibhéal an t-siúcra san fhuil. (íslíonn

sé méid siúcra & ardaíonn méid glúcós a stóráiltear.)

• Glúcagón –ardaíonn sé leibhéal glúcós trí é a scaoileadh ó glicigin san ae & fíochán sailleach

•

2. Feidhm eiscríneach an paincréas:Tálann sé einsímí mar ***& ceimicáin ar nós:*

9(a) Na Ubhagán:Ubhagán: Suite sa abdóman, i mná.• Hormóin gnéasacha

- éastraigin (déanta sna fiochán saill fresin)& prógaistéarón – a dhéanamh.

• Forbairt na tréithe tánaisteacha gnéis & rialú an timthriall míosta.

Feadáin fallópach

faighin

Ubhagán

Broinn

9 (b) Úiríocha:• Suite sa cadairne, i

bhfir.• Hormóin gnéasacha -

téististéarón – a dhéanamh.

• Forbairt na tréithe tánaisteacha gnéis an fhireannacht. (forbairt matánach)

Na Uiríocha

lamhnán

Vas Deferens

Mí-oird sa Chórs Inchríneach1. An Fhaireog Thíoróideach (over or under active thyroid gland): • Leibhéil tíorocsaíne íseal an ráta meitibileachta=• Sa chás seo tugtar taibléad laethúil ina mbíonn roinnt

tíorocsaíne.• Tugtar forlíonadh hormónach (hormone supplement) ar

seo. • Méadu leibhéal tíorocsaíne=ardu ráta

meitibileachta,cailluint meáchain.• Sa chás seo gearrtar amach cuid den fhaireog chun an méid

tíorocsaíne atá á scaoileadh a laghdú.

2. An Paincréas:

• Ní bhíonn an paincréas i ndaoine áirithe ábalta inslin a thál.

• Is cúis é seo leis an ngalar diabetes mellitus.

• Ní bhíonn glúcós ábalta dul isteach sna cealla & v teipeann ar an ráta meitibileachta.

• Sa chás seo tugtar instealladh laethúil insline (forlíonadh hormónach) chun an leibhéal insline a ardú.

3. Na hUbhagáin:

• Cuireann na hubhagáin éastraigin agus prógaistéarón ar fáil.

• I gcás frithginiúnach béil (contraceptive pill) tógtar peallaire ina mbíonn éastraigin & prógaistearón breise (forlíonadh hormónach) chun toircheas a chosc.

Árd: Meicníocht Aischothú chun hormón a rialú

Cuid go n-oibreodh siad i gceart tá sé tábhachtach go rialaítear leibhéal an hormón sa fhuil.• Rialaíonn hormón ar a dtugtar hormón trófacha

ghníomhachtaí na fhaireog inchríneacha trí an néarchóras & meicníocht aischothú.

Aischothú deimhneach – nuair a ardaíonn an fhreagairt neart an spreagadh. M.sh. Scaoiltear ocsatóicin a cúisíonn crapadh an útarais le linn breith linbh. De bharr an chrapadh sin scaoiltear tuilleadh ocsatóicin rud a cúisíonn tuilleadh crapadh. Aischothú diúltach – laghdaíonn an fhreagairt neart an spreagadh.M.sh. Tíorocsaín. • Scaoileann an hipeatalamas hormóin tíorocsaínscaoileadh (TRH)

nuair atá tíorocsaín ag teastáil sa chorp.• Téann an TRH go dtí an fhaireog phiotútach áit ina spreagann sé

déantús hormón tíoróidspreagthach(TSH).• Spreagann an TSH scaoileadh tíorocsaín ón fhaireog tíoróideach.• Nuair a ardaíonn an leibhéal tíorocsaín íslíonn déantús TRH, & TSH

de bharr sin & Tíorocsáin. • Íslíonn an leibhéal tíorocsáin rud a spreagann an hipeatalamas TRH a

dhéanamh arís agus tarlaíonn an próiseas arís.

Hipeatalamas

TRH

Faireog Phiotútach (thosaigh)

TSH

Faireog Tíoródeach

Tíorocsaín