SKUPŠTINA OPŠTINE PLJEVLJA AKCIONI PLAN RAZVOJA SOCIJALNE ZAŠTITE STARIH LICA U OPŠTINI PLJEVLJA ZA PERIOD 2008. - 2012.GOD. Ovaj dokumet je sačinjen u okviru partner- skog Projekta: „Podrška učešću civilnog društva u razvoju novog sistema socijalne zaštite starih lica u Crnoj Gori» Ministarstva zdravlja, rada i socijalnog staranja Crne Gore i Centra za razvoj nevladinih organizacija (CRNVO) iz Podgorice, koga je podržala Ev- ropska agencija za rekonstrukciju

Pljevlja, maja 2008. godine

2

1. UVOD Polazeći od sopstvenih odgovornosti i meñunarodnih obaveza, Vlada Crne

Gore je novembra 2007. godine usvojila dva značajna dokumenta kojima precizira

osnovne ciljeve i definiše najvažnije pravce i zadatke u politici razvoja socijalne zaštite u

državi. Riječ je o dokumentima: „Strategija razvoja sistema socijalne i dječije zaštite u

Crnoj Gori“ i „ Strategija razvoja socijalne zaštite starih lica u Crnoj Gori“. U izradi ovih

strateških dokumenata pošlo se od realnih potreba crnogorskog društva za redukcijom

siromaštva i predupreñivanjem pojava marginalizacije i socijalne isključenosti pojedinih

kategorija stanovništva i rješavanje njihovih osnovnih socijalnih problema.

U svemu tome Vlada Crne Gore je posebno naglasila potrebu veće

organizovane društvene brige za probleme starih lica i, s tim u vezi, za neophodnost

cjelovitog i svestranog razvoja socijalne zaštite starih lica, kao i za potrebu

decentralizacije ovih aktivnost putem jačanja uloge i uticaja svih potencijalnih socijalnih

aktera (javni sektor, privatni sektor, organizacije civilnog društva) na svim nivoima

društvene organizacije, posebno u opštini. Vlada je u „Strategiji razvoja socijalne zaštite

starih lica u Crnoj Gori“ na sljedeći način istakla obaveze, ulogu i odgovornost svih

socijalnih aktera, posebno opština u razvoju socijalne zaštite starih lica: „Ostvarivanje

strateških pravaca razvoja socijalne zaštite starih lica podrazumjeva da se u svim

opštinama u Crnoj Gori, u svim institucijama koje se bave socijalnom zaštitom starih lica

i kod svih potencijalnih pokretača pojedinih servisa ovih usluga razrade i preciziraju

sopstvene obaveze i planovi“ i, još konkretnije, u odnosu na sprovoñenje Akcionog

plana, koji je sastavni dio usvojene Strategije, Vlada Crne Gore ističe: „Lokalna

samouprava će svojim Akcionim planom razraditi te aktivnosti za područje opštine“.

Neposrednim angažovanjem resornog Ministarstva i CRNVO-a iz

Podgorice, na osnovu izraženih želja i potreba, ali i neophodnih pretpostavki i objektivnih

kriterija, odlučeno je, izmeñu većeg broja opština, da se za opštinu Pljevlja sačini Akcioni

plan

_______________ /*U pripremi „Strategije razvoja socijalne zaštite starih lica u Crnoj Gori“ neposredno su učestvovali Ministarstvo zadravlja, rada i socijalnog staranja Crne Gore, Centar za razvoj nevladinih organizacija iz Podgorice, Savez udruženja penzionera Crne Gore, predstavnici brojnih nevladinih organizacija, kao i organi, službe i institucije socijalne zaštite u opštini Pljevlja i dr.

3

razvoja socijalne zaštite starih lica za period 2008.- 2012. godina. On je u svojoj radnoj

verziji bio predmet rasprave brojnih socijalnih aktera u opštini koji su doprinijeli

njegovom konačnom uobličavanju.

2. STRATEŠKI CILJ RAZVOJA SOCIJALNE ZAŠTITE STARIH

LICA

Osnovni cilj socijalne zaštite starih lica u opštini Pljevlja jeste očuvanje i

unapreñivanje socijalne sigurnosti starih lica putem razvijanja integralnog, održivog,

efikasnog i dostupnog sistema socijalne zaštite kojim će se poboljšati socijalni i

materijalni položaj ovih lica, podsticati nezavisnost i sposobnost da sami sebi pomognu,

jačati društvena kohezija, razvijati opšta, porodična i komšijska solidarnost,

predupreñivati pojave marginalizacije starih osoba po bilo kom osnovu, uvažavati

njihovi socijalni, zdravstveni i drugi problemi, obezbijediti optimalna mreža usluga u

opštini i funkcionalna povezanost socijalne i zdravstvene zaštite i unaprijediti uslovi i

kvalitet njihovog života. Za ostarivanje ovog cilja neophodno je da se aktiviraju svi

potencijali u opštini, da se razvija pluralizam pružalaca usluga i organizatora oblika

socijalne zaštite, da se stalno unapreñuje kvalitet tih usluga i da se u svemu tome

obezbijede aktivna pozicija starog lica i partnerski odnos javnog, privatnog i civilnog

sektora. Razvojem sistema socijalne zaštite starih lica u opštini Pljevlja želi se postići

efikasan sistem socijalnih transfera i zadovoljavanja najvažnijih socijalno-zaštitnih

potreba starih lica putem razvijanja optimalne mreže usluga i otklanjanja ili ublažavanja

osnovnih rizika kojima su izložena stara lica.

__________________ /* Za njegovu izradu formirana je Radna grupa u sastavu: Remzija Ademović – MZRSS,Avdo Ajanović – podpredsednik opštine Pljevlja, Dragan Paldrmić – sekretar Sekretarijata za društvene djelatnosti, Juso Ajanović – direktor Centra za socijalni rad, Saša Šćekić – Zajednica opština Crne Gore, Dijana Vujović – Gerontološko društvo Crne Gore i predstavnik Udruženja penzionera Pljevlja.

4

3. PRINCIPI I VRIJEDNOSTI NA KOJIMA SE ZASNIVA RAZV OJ SISTEMA SOCIJALNE ZAŠTITE STARIH LICA U OPŠTINI

Unapreñivanje i dalji razvoj sistema socijalne zaštite starih lica u opštini

Pljevlja temeljiće se na sljedećim principima i vrijednostima:

• Najbolji interes korisnika – pružati usluge koje su u skladu sa

potrebama i interesima starih lica i kojima se obezbjeñuje poštovanje

temeljnih ljudskih prava, osnovnih etičkih normi i dostojanstva čovjeka;

• Dostupnost usluga starim licima – razvijati one oblike i usluge

kojima se zadovoljavaju potrebe starih lica i obuhvatiti ovim servisima

što veći broj starih osoba;

• Najmanje restriktivno okruženje – pružati usluge kojima se, ako to

nije neophodno, korisnik ne izmješta iz svoje prirodne sredine;

• Aktivan odnos, participacija, odgovornost i samostalnost psihički

očuvane stare osobe u donošenju odluka u korišćenju usluga socijalne

zaštite;

• Blagovremenost i kontinutet u zbrinjavanju starog lica i mogućnost

izbora usluga i pružaoca usluga socijalne zaštite;

• Senzibilisana sredina i korisnici usluga socijalne zaštite – permantno

edukovati i informisati stara lica, njihove srodnike i grañane o pravima,

mogućnostima i iskustvima socijalne zaštite starih osoba.

4. AKTUELNO STANJE

a)Demografska situacija

Opšta demografska kretanja u svijetu u posljednjih pola vijeka obilježavaju

dvije pojave: eksplozija, odnosno izrazito povećanje broja starih lica u ukupnoj strukturi

stanovništva i povećanje prosječnog ljudskog vijeka. Brojni su razlozi tome, a najvažniji

su unapreñivanje uslova i poboljšanje standarda života stanovništva i razvoj i kvalitet

zdravstvene zaštite, ali i činjenica da stara lica zbog multimorbiditeta trebaju više

profesionalne medicinske pomoći kao što im treba više socijalne pomoći zbog

5

smanjivanja veličine porodice (nekada su to bile porodične zadruge) i odlaska mladih,

posebno sa sela.

Prema popisu stanovništva iz 2003. godine opština Pljevlja ima ukupno

35.806 stanovnika od čega je žena 18.246 ili 50,96% , a muškaraca 17.560 ili 49,04%.

Pljevlja spadaju meñu teritorijalno najveće i po broju naseljenih mjesta najrazuñenije

opštine u Crnoj Gori. Pored grada Pljevlja, u opštini ima još 158 naselja od kojih su četiri

potpuno nenastanjena (Vukšići, Madžari, Paljevine i Stranice). Podaci pokazuju da u

opštini Pljevlja ima 5.651 starih lica sa preko 65 godina života ili 15,78%. Od tog broja

žena je 3.283 ili 58,10% , a muškaraca 2.368 ili 41,10%. Ti podaci, takoñe, ukazuju na

ozbiljniju disproporciju broja starih osoba koja žive na selu ili u gradu. Tako, od ukupnog

broja starih lica u opštini (5.651) u gradu Pljevlja živi 2.197 starih lica sa preko 65 godina

života ili 38.88%, a na seoskom području živi 3.454 ili 61,12% ovih osoba. Ovi podaci

pokazuju da selo u opštini Pljevlja rapidno stari, da više od tri petine stanovnika na selu

spada u kategoriju starih osoba i da su, samim tim, i socijalni problemi ovih lica veoma

izraženi.

Podaci iz popisa stanovništva takoñe pokazuju da, pored četiri nenastanjena

mjesta, u još 4 naselja nema starih lica sa preko 65 godina života (Bjeloševina, Burići,

Jahovići i Kržava), da u 39 naselja ima od 1 do 10 starih osoba, da u 44 naselja ima od 11

do 20 starih lica, da u 27 naselja ima od 21 do 30 starih lica, da se u 19 naselja broj ovih

lica kreće od 31 do 40, da u 7 naselja ovih lica ima izmeñu 41 i 50, da u 6 naselja ima

izmeñu 51 i 70 starih osoba i da u 7 naselja ima ovih lica izmeñu 71 i 107.

Demografski podaci pokazuju i da je prosječna starost stanovnika opštine

Pljevlja vrlo visoka i iznosi 39,2 godine (žene 40,4 a muškarci 37,8 godina) što je znatno

iznad prosječne starosti u Crnoj Gori koja iznosi 35,9, godina (žene 37,0 i muškarci

34,8). Prosječna starost je bitno različita u odnosu na seosko i gradsko stanovništvo

opštine Pljevlja. Prosječna starost stanovnika grada Pljevlja je 35,6 godina (žene 36,4 i

muškarci 34,8) dok je na selu prosječna starost 44,7 godina (žene 46,8 i muškarci 42,6).

Izloženi podaci o popisu stanovništva u opštini Pljevlja pokazuju da je riječ

o demografski starom stanovništvu, da je broj starih lica sa preko 65 godina života,

posebno žena, izrazito visok, pogotovo na seoskom području, da su teritorija opštine i

veliki broj naseljenih mjesta,kao i teški klimatski uslovi u zimskom periodu veoma važni

činioci o kojima se mora voditi računa ne samo u organizovanju društvenog života na

6

ovim područjima nego i u opredjeljivanju za najbolja i najadekvatnija rješenja u

zasnivanju i razvoju različitih oblika i sadržaja socijalne zaštite starih lica.

b)Socijalna zaštita starih lica – sadašnje stanje

Procesi tranzicije društva, a naročito višegodišnja ekonomska kriza, nezapo-

slenost, siromaštvo i neki drugi činioci uslovili su pogoršanje materijalnog i socijalnog

položaja starih lica i na području opštine Pljevlja. Sve se to zbiva i u uslovima kada je

savremena porodica sve manje u stanju da pruži neophodnu podršku, pomoć i zaštitu

svom ostarjelom članu. Na taj način je ozbiljno pogoršan kvalitet života starih osoba.

Naročito su u teškom materijalnom položaju stare osobe bez ikakvih ili sa minimalnim

primanjima, stara lica bez neophodne podrške i pomoći porodice, stara lica bez

kontinuirane zdravstvene zaštite, stara lica bez riješenog stambenog pitanja, samohrana

stara lica, stara lica koja žive u mjestima bez dovoljnih saobraćajnih, ali i drugih

komunikacija i sl.

Prema analizama i drugim saznanjima Centra za socijalni rad i opštinskog

Sekretarijata za društvene djelatnosti najvažniji uzroci teškog socijalnog položaja starih

lica u opštini Pljevlja su siromaštvo koje se u pojedinim slučajevima graniči sa bijedom,

zatim teško zdravstveno stanje (polimorbiditet) starih lica i neadekvatan način

zadovoljavanja ovih potreba, posebno na seoskom području, nepostojanje institucionalnih

vidova socijalne zaštite starih osoba, nerazvijenost vaninstitucionalnih oblika ove zaštite

i brojni psihosocijalni problemi populacije starih lica kao što su usamljenost i samoća,

izolacija, neprihvatanje starih ljudi u širem okruženju i porodici što se u pojedinim

slučajevima graniči sa diskriminacijom. Prema podacima Centra za socijalni rad trenutno

je registrovano 21 staro lice koja su, kao urgentni slučaj, nesposobni za samostalan život

i koja nemaju srodnike, 50 starih lica korisnika MOP-a nije više u stanju da se samostalno

brine o sebi i nema srodnike, za domski smještaj prijavilo se 17 starih lica, a smještaj u

Domu u Risnu je u 2007. godini realizovan za 6 lica.

Za ocjenu materijalnog i socijalnog položaja starih lica važan je i položaj

penzionera.Opština Pljevlja je na kraju 2007. godine imala 5.619 penzionera (2.507 sta-

rosnih, 1.176 invalidskih, 1.876 porodičnih i 60 vojnih). Prosječan mjesečni iznos

7

njihovih penzija je sljedeći: prosječna starosna penzija je iznosila 187,75 eura, invalidska

142,31 eura i porodična 120,73 eura. Od 5.619 penzionera opštine njih 3.542 je primalo

penziju nižu od prosjeka penzije na nivou Crne Gore (165,76 eura), a 1.530 penzionera je

primalo u prosjeku mjesečno ispod 105,00 eura (74 penzionera je primalo ispod 65,00

eura mjesečno). Prema podacima Udruženja, najveći broj penzionera u opštini Pljevlja

živi u svojoj kući/stanu, ali njih oko 350 žive kao podstanari, oko 150 živi u nužnom

smještaju i oko 120 kod članova svoje porodice. Značajan činilac psihosocijalne podrške

i očuvanja vitalnosti i sigurnosti penzionera je postojanje i rad Kluba penzionera u

Pljevljima koji okuplja oko 200 ovih lica.

U opštini Pljevlja se putem Centra za socijalni rad i putem nadležnih opštin-

skih organa uprave, kao i angažovanjem nevladnih organizacija ostvaruju sljedeća prava

i sadržaji socijalne zaštite starih lica:

1.Materijalno obezbjeñenje porodice. Ovo pravo koristi 600 porodica, a

meñu njima je i 170 samohranih starih lica;

2.Pravo na njegu i pomoć drugog lica. Ovo pravo koristi 544 lica od kojih

je oko 150 starih lica;

3.Pravo na invalidninu. Ovo pravo koristi 90 većinom odraslih lica;

4.Pravo na domski smještaj (Dom u Risnu). Ovo pravo koristi 45 starih

lica;

5.Pravo na staračku nadoknadu. Ovo pravo koristi oko 1200 lica, koja

uglavnom žive na selu i koja su bez neophodne podrške porodice;

6.Pravo na penziju. Penziju ostvaruje 5.619 lica od kojih veliki broj koristi

pravo na tuñu njegu i pomoć prema ranijem Zakonu o penzijskom i invalidskom

osiguranju;

7.Materijalno obezbjeñenje boraca NOR-a. Ovo pravo koriste 33 stare

osobe;

8.Pomoć u kući. Ovo pravo, putem realizacije Programa

„Gerontodomaćica“, koristi 79 starih lica. Ove usluge (nabavka životnih namirnica i

kućnih potrepština, održavanje lične higijene i higijene prostorija) pruža 12

gerontodomaćica dva sata nedjeljno. Program „Gerontodomaćica“ zajednički (po 50%)

finansiraju Ministarstvo zdravlja, rada i socijalnog staranja i Skupština opštine Pljevlja;

8

9.Jednokratna pomoć za plaćanje stanarine. Ovo pravo koje se koristi

jednom, a najviše dvaputa u jednoj godini je u 2007. godini koristilo _____ starih lica;

10.Pomoć u rješavanju stambenog problema. Ovu pomoć za adaptaciju i

dogradnju stambenog prostora je u 2007. godini dobilo ______ starih lica

Uprkos brojnim problemima i teškoćama sa kojima su suočena stara lica u

opštini Pljevlja najvažniji problemi socijalne zaštite starih lica, najčešće iznemoglih i

bolesnih, su: nepostojanje institucionalnih i nedovoljan broj vaninstitucionalnih oblika i

sadržaja socijalne zaštite i ukupne društvene brige o ovim osobama (nepostojanje Doma

za smještaj ovih lica, nepostojanje dnevnih centara i kuća za stare, nedovoljno razvijeni

otvoreni oblici, nepokrivenost potreba starih lica sa ruralnog područja i dr.), zatim

materijalna i egzistencijalna ugroženost starih samohranih lica, socijalna izolovanost ne

samo nepokretnih i teško prokretnih nego i još uvek vitalnih, zdravstveno sposobnih

starih osoba u seoskoj sredini, neadekvatna zdravstvena pomoć i podrška ovim osobama,

posebno na ruralnom području i nepostojanje integralnog odnosa i politike prema

ukupnim psihosocijalnim i zdravstvenim potrebama i problemima starosti, starenja i

starih osoba kao dobne grupe.

Utvrñivanje mjera i aktivnosti za razvoj sistema socijalne zaštite starih lica u

opštini Pljevlja mora imati u vidu, pored stručnih, i neke psihosocijalne, kulturološke i

tradicionalno-civilizacijske osobenosti starih osoba - stanovnika ovog područja. Prema

saznanjima Centra za socijalni rad riječ je o sljedećim osobenostima:

• Stara lica ne žele ili veoma teško prihvataju da se njihov problem

aktuelizuje. Više su spremni da trpe uslove u kojima žive nego da ih

mjenjaju, jer svaka promjena unosi nesigurnost, nesnalaženje, promjenu

navika i dotadašnje socijalne komunikacije. Radije prećute i prikriju

nego što su spremni da otvoreno iskažu svoje probleme. Neophodna je

stalna i sistematska informisanost i socijalni rad sa ovim licima kako bi

se prevladali otpori i stvarala povoljnija klima i uslovi za aktivniji

odnos samih starih osoba u traženju najboljih rješenja za svoje probleme

(porodični smještaj – hraniteljstvo, domski smještaj, kuće za stare, razli-

čiti vidovi stanovanja uz podršku, dnevni centar, tzv. sezonski vidovi

smještaja, pomoć i njega u kući, pomoć na daljinu, službe Tele-alarma,

klubovi za stara i odrasla lica i sl.);

9

• Starim osobama izuzetno teško pada odlazak u dom i iz sredine u kojoj

žive, doživljavaju ga konačnim i nepovratnim odlaskom, a ne mali broj

i sramotom, jer, njihovo je uvjerenje da u dom idu samo beskućnici.

Odlazak u instituciju je krajnja mjera. To bi bilo prihvatljivo da su prije

toga toj osobi pružene druge usluge socijalne zaštite i zbrinjavanja pa na

kraju dolazi i mjera domskog smještaja. Ovako je to za njih svojevrsna

kazna. Stara lica su emotivno vezana za kraj i mjesto življenja, za

srodnike, komšije i prijatelje i komunikaciju sa njima ma koliko ona

bila nedovoljna. Teškoće nastaju i nakon pristanka na domski smještaj,

jer je izuzetno teško, zbog nepostojanja dovoljnog broja slobodnih

mjesta u institucijama domskog smještaja, obezbjediti mjesto u njima.

To podrazumjeva da se, pored različitih vidova insticionalnog smještaja

ovih lica, tamo gdje je to neophodno, moraju prioritetno razviti brojni

otvoreni oblici socijalne zaštite ovih lica ili, tamo gdje za to postoje

uslovi, moguće je razviti i kombinovane trajne ili povremene oblike

zbrinjavanja koji odgovaraju potrebama ovih lica;

• Otpor prema domskom smještaju ne potiče samo iz predrasuda nego i iz

činjenice da se stara lica teško adaptiraju na bitno drugačije uslove

života u novoj sredini, čak i onda kada su oni svjesni da se o njima

nema ko brinuti i da su egzistencijalno ugroženi. Zbog toga je, pored

ovih oblika, važno razvijati programe psihosocijalne podrške ovim

osobama i pružati kontinuiranu stručnu pomoć u rješavanju osnovnih

psihosocijalnih problema;

• Poseban problem je obezbjeñivanje socijalne zaštite starih osoba sa

mentalnim poremećajima i problemima (Alchajmerova bolest, razni

stepeni dementnog stanja, hronično duševno oboljela stara lica,

mentalno nedovoljno razvijena stara lica i sl.);

• Neophodno je voditi računa i o predupreñivanju pojava zanemarivanja,

pa i zlostavljanja starih lica od strane njihovih srodnika. Treba

pokrenuti najširu akciju za jačanje porodične solidarnosti u brizi o

starim osobama;

10

• Veliki potencijali efikasnije socijalne zaštite starih lica su u jačanju vo-

lonterskog rada i komšijske solidarnosti, aktiviranju svih potencijala, a

naročito uloge privatnog i civilnog sektora u ovoj oblasti i afirmaciji

tržišnih mehanizama i kriterija u radu ;

• Nedovoljno je i nedovoljno sistematično do sada bilo praćenje socija-

lno-zaštitnih potreba starih lica u opštini, kao što je, zbog brojnih

subjektivnih i objektivnih okolnosti, nedovoljan kvalitet i obuhvaćenost

starih lica u pružanju usluga stručnog socijalnog rada (savjetodavne i

terapijske, preventivno-informativne, usluge podrške i osnaživanja,

usluge medijacije i nezavisnog zastupanja, usluge neodložnih i

urgentnih intervencija i dr.)

c)Uslovi i pretpostavke ostvarivanja Akcionog plana

Analiza kadrovske i materijalno–tehničke opremljenosti i dosadašnjih

iskustava u ostvarivanju pojedinih zadataka (projekata, organizovanja oblika i dr) u ovoj

oblasti pokazuje da postoje prednosti (snage), slabosti, potencijali i prijetnje u

ostvarivanju programa razvoja socijalne zaštite starih lica u opštini Pljevlja. Njih treba da

budu svjesni svi socijalni akteri. Voñenje računa o tim elementima može bitno doprinijeti

uspjehu i većoj efikasnosti u realizaciji zadataka utvrñenih ovim Akcionim planom.

Riječ je o sljedećem elementima:

Prednosti (snage)

- Razumjevanje i podrška lokalne samouprave

- Razvijen rad Centra za socijalni rad

- Spremnost starih osoba za prihvatanje pojedinih

oblika zbog zaoštrenosti socijalnih problema i

ugroženosti starih osoba, posebno na seoskom

području

- Javnost u radu svih socijalnih aktera

- Snažna komšijska i porodična solidarnost

Slabosti

- Nedovoljni kapaciteti NVO

- Nedovoljan broj stručnih kadrova

- Otpor starih osoba, posebno visoka odbojnost prema

pojedinim oblicima socijalne zaštite

- Nedovoljna sredstva za cjelovitiji i svestraniji razvoj

društvene brige o starima

- Očekivanja da se svi ovi programi finansiraju iz

opštinskog budžeta

11 - Spremnost nevladinog i privatnog sektora da se

uključi u realizaciju programa socijalne zaštite

starih lica

- Nedovoljna povezanost institucija u integralnom

rješavanju problema starih lica

- Nedovoljna osposobljenost i nepostojanje

sistematične i planske edukacije svih socijalnih

aktera i svih stručnih profila angažovanih kadrova

- Nedovoljna spremnost i otvorenost za partnerski

odnos i saradnju izmeñu javnog, privatnog i civilnog

sektora

- Nedovoljan je nivo informisanosti javnosti o

pravima iz ove oblasti i mogućnostima njihovog

ostvarivanja

- Nepostojanje oblika za zbrinjavanje nepokretnih

starih lica i starih lica sa posebnim potrebama

(invalidna lica, hronično duševno oboljela,

dementna i mentalno nedovoljno razvijena lica)

- Nepostojanje preciznih normativa i standarda za

organizovanje pojedinih oblika, odnosno servisa

usluga

Potencijali (šanse)

- Postojanje cjelovito definisane politike razvoja

socijalne zaštite starih lica u Crnoj Gori i opštini

- Angažovanje volontera u ovoj oblasti

- Primjeri dobre prakse iz drugih opština u državi,

primjeri dobre prakse zemalja u okruženju i

iskustva evropskih zemalja

- Cjeloviti reformski procesi u društvu

- Rastući potencijali privatnog sektora

- Veće angažovanje nevladinih organizacija

Prijetnje

- Materijalna nemotivisanost kadrova socijalnih

aktera za rad na realizaciji programa socijalne zaštite

- Specifičnosti brdsko-planinskih i seoskih uslova

života, pogotovo u zimskom periodu

- Neizgrañenost sistema i politizacija struke

- Politička nestabilnost

- Nedovoljna normativna ureñenost (Pravilnici o

normativima i standardima, o uslovima osnivanja i

rada pojedinih oblika, odnosno servisa usluga, o

monitoringu, kontroli i evaluaciji pružanja usluga i

dr.)

- Nema standardizacije rada pojedinih institucija i

oblika (ISO standardi)

- Slabosti i neoragnizovanost zdravstvene zaštite na

ruralnom području

- Predrasude starih lica u odnosu na pojedine oblike i

usluge socijalne zaštite

12

5. STRATEŠKI PRAVCI I ZADACI RAZVOJA SOCIJALNE ZAŠT I- TE STARIH LICA U OPŠTINI ZA PERIOD OD 2008. DO 2012. GODINE

Na osnovu uvida u realne socijalne potrebe starih lica, demografsku

situaciju u opštini, a posebno u specifičnosti koje proističu iz veličine teritorije opštine i

velikog broja naseljenih mjesta u kojima stare osobe žive, Radna grupa ukazuje da su

najaktuelniji problemi sa kojima se stara lica danas suočavaju: materijalna ugroženost,

problemi njihove društvene izolovanosti i marginalizovanosti i visok multimorbiditet.

Ovi problemi i težnja starih osoba da što je moguće duže ostanu u svojoj prirodnoj sredini

zahtjevaju da se prioritetno, uz podršku Skupštine opštine Pljevlja i punu angažovanost

svih socijalnih aktera u opštini pokrene akcija za stvaranje uslova, definisanje zadataka,

utvrñivanje rokova i nosilaca odgovornosti za ostvarivanje sljedećih strateških pravaca i

zadataka:

1.Da se angažovanjem Doma zdravlja, Centra za socijalni rad i Sekretarijata

za društvene djelatnosti hitno sačini operativni program integralnog zadovoljavanja

najvažnijih zdravstvenih i socijalnih potreba ostarjelog stanovništva na ruralnom

području putem formiranja više zajedničkih mobilnih timova, preciziranje područja koja

obuhvataju, preduzeti mjere da se ti timovi tehnički, kadrovski i finansijski osposobe i

podrže u realizaciji ovog strateškog pravca i zadatka.

2.Da se kroz saradnju Centra za socijalni rad i Sekretarijata za društvene

djelatnosti sačini i precizno razradi prijedlog za formiranje oblika: Kuća za stare, gdje za

to u gradu i u pojednim većim seoskim naseljima postoji potreba i mogućnosti. Ovaj

oblik zadovoljava samo osnovne potrebe za smještajem, ishranom i higijenom do desetak

psihički očuvanih i pokretnih starih osoba. Ovim oblikom može biti realizovan i tzv.

smještaj sezonskog karaktera (za vrijeme zimskog perioda, godišnjih odmora i sl.), kao

što može, zavisno od potreba, imati i funkciju Dnevnog centra i Kluba za stara i odrasla

lica. U organizaciji funkcionisanja Kuće za stare nije potrebno angažovati veći broj

zapošljenih. To mogu obaviti njegovateljice (gerontodomaćice), odnosno spremačice.

Ovaj oblik mora biti pod stručnom kontrolom Centra za socijalni rad i Sekretarijata za

društvene djelatnosti.

13

3.Dosadašnji Program „Gerontodomaćica“ treba organizaciono i

koncepcijski proširiti na usluge Pomoći i njege u kući, povećati ovim oblikom obuhvat

starih lica u gradu i seoskim naseljima gdje god je to moguće i isplativo, povećati vrijeme

usluga pomoći i njege u kući starim, iznemoglim, bolesnim i invalidnim licima u

njihovim stanovima kako to njihovo zdravstveno stanje i socijalne prilike i indikacije

zahtjevaju, u ove usluge uvesti i usluge njege.U ostvarivanju ovog strateškog pravca i

zadatka moguće je realizovati više projekata, moguće je da se pojavi i veći broj

organizatora ovog oblika u opštini i dr. Bez obzira na to neophodno je u ostvarivanju

ovog zadatka ostvariti saradnju izmeñu Doma zdravlja, Centra za socijalni rad, NVO,

Sekretarijata za društvene djelatnosti, škola, organizatora ovog oblika i sl.. Takoñe je

neophodno precizno normativno regulisanje organizovanja ovih usluga, obezbijediti

kontrolu i definisati osnove za formiranje cijena ovih usluga za šta su nadležni lokalni

organi uprave, kako bi se obezbjedio potreban kvalitet usluga i poštovanje uslova pod

kojima se one realizuju.

4.Potrebno je nastaviti i proširiti realizaciju Programa psihološke podrške

starim i iznemoglim osobama na selu i Projekat proizvodnje i prodaje proizvoda iz

domaće radinosti.

5.U gradu Pljevlja, na osnovu odluke Skupštine opštine, treba započeti

aktivnosti na osnivanju institucije za smještaj starih lica. Institucija za smještaj će svojim

korisnicima pružiti usluge smještaja, ishrane, njege, higijene, primarne zdravstvene

zaštite, fizikalne terapije i rehabilitacije, odgovarajuće radno-okupacione, rekreativne,

informativno-obrazovne i kulturno-zabavne sadržaje i usluge socijalnog rada. S obzirom

da je ostvarivanje ovog zadatka posao za duži period neophodno je precizno vremenski

dinamizirati sve aktivnosti (donijeti odluku o osnivanju, utvrditi lokaciju, pokrenuti

aktivnost na izradi projektne dokumentacije za izgradnju novog ili adaptaciju i

rekonstrukciju starog objekta, sačiniti elaborat za organizaciju rada ustanove i, zavisno od

složenosti funkcija, utvrditi da li je riječ o Domu za stara lica ili Gerontološkom centru,

definisati tehničke i infrastrukturne uslove, odabrati izvoñača radova i za vršenje nadzora

u izgradnji objekta, precizirati potrebnu opremu i sitan inventar i nabaviti ga, izvršiti

planirane radove i dobiti dozvolu za rad, uvesti instituciju u mrežu ustanova socijalne

zaštite u Crnoj Gori, kadrovski ekipirati ustanovu i za sve to obezbijediti potrebna

finansijska sredstva i transparentnost realizacije svih tih aktivnosti. Centar za socijalni rad

14

će identifikovati potrebe i sačiniti registar lica sa teritorije opštine Pljevlja kojima je

neophodan smještaj u ovoj instituciji.

6.U gradu Pljevlja otvoriti Klub za stara i odrasla lica koji će uz postojeći

Klub penzionera čiji osnivač je Udruženje penzionera, omogućiti ovim licima osnovne

usluge socijalnog rada, pravne, kulturno-zabavne, informativno-obrazovne, preventivno-

zdravstvene i rekreativno-sportske sadržaje. Treba procijeniti i da li postoji mogućnost i

potreba da se u nekim većim seoskim sredinama formiraju ovi klubovi, čak i sezonski

kada to starim osobama u tim mjestima najbolje odgovara.

7.Probleme života populacije starih lica u opštini i nastojanja da se oni riješe

u skladu sa utvrñenom politikom razvoja i reforme socijalne zaštite starih lica u Crnoj

Gori treba na konstruktivan i mobilizatorski način kontinuirano pratiti, analizirati i

afirmisati. Posebno su za ostvarivanje ovog zadatka odgovorna lokalna sredstva javnog

informisanja koja su dužna da osmisle i realizuju odgovarajuće emisije i projekte, zatim

Centar za socijalni rad i Sekretarijat za društvene djelatnosti. Odgovornost u

senzibilizaciji javnosti, njenom edukovanju i u promociji društvene brige o starima imaju

svi socijalni akteri.

8.Neposrednim angažovanjem Sekretarijata za društvene djelatnosti opštine

potrebno je definisati Protokol o saradnji izmeñu pružalaca usluga socijalne zaštite iz

javnog, privatnog i civilnog (nevladinog) sektora.

9.Neophodno je precizno definisati i potpisati Protokol o saradnji izmeñu

organizatora pružalaca usluga Pomoći i njege u kući, Doma zdravlja, Centra za socijalni

rad i Sekretarijata za društvene djelatnosti opštine.

10.Skupština opštine Pljevlja će redovno, a najmanje jednom godišnje,

razmatrati izvještaj o realizaciji zadataka koji su ovim Akcionim planom utvrñeni.

6. IMPLEMENTACIJA AKCIONOG PLANA

Procesom implementacije (realizovanja) ovog Akcionog plana upravljaće

sledeći organi i tijela:

• Skupština opštine

15

• Predsjednik opštine

• Sekretarijat za društvene djelatnosti (alternativa je Koordinacioni odbor

koga treba formirati, precizirati mu ulogu, odgovornost, djelokrug i

način rada i dr.)

Službe u Skupštini opštine i organima uprave obezbjeñuju tehničke,

administrativne i druge tekuće uslove za uspješno upravljanje procesom implementacije

Akcionog plana.

Socijalni akteri u realizaciji Akcionog plana su one institucije i organizacije

javnog, privatnog i nevladinog sektora, koje neposredno učestvuju u organizovanju

pojedinih oblika ili servisa socijalne zaštite starih lica ili u realizaciji pojedinih zadataka

utvrñenih ovim Akcionim planom. Opština Pljevlja za ostvarivanje razvoja socijalne

zaštite starih lica trenutno raspolaže sljedećim resursima:

• U javnom sektoru to su: Organi lokalne uprave, Dom zdravlja, Centar

za socijalni rad, Mjesne kancelarije, PIO, Kulturni centar, javni mediji,

obrazovne institucije i dr.

• U privatnom sektoru to su preduzetnici različitog profila i lica koja se

vraćaju sa rada u inostranstvu i koja žele da svoj kapital ulože u oblast

socijalne zaštite starih lica;

• U civilnom, odnosno nevladinom sektoru to su Organizacija Crvenog

krsta, Udruženje penzionera, NVO „Viva Vita“, vjerske organizacije,

volonteri i dr.

Pored protokola o saradnji koje, kao mehanizme za ostarivanje Akcionog

plana, treba institucionalizovati, neophodno je usvojiti i Pravilnik kojima se preciziraju

procedure za naručivanje, finansiranje, praćenje i evaluaciju usluga socijalne zaštite.

Ovim Pravilnikom se obezbjeñuje transparentnost i pluralizam pružalaca ovih usluga,

utvrñuju dinamika i kriteriji za odabir pružalaca usluga, definišu standardi, uslovi i obim

pružanja usluga i dr.

7. MONITORING I EVALUACIJA Osnovni cilj monitoringa i evaluacije realizovanja ovog Akcionog plana je

da se prati i nadgleda proces njegove implementacije i procjenjuju ostvareni rezultati.

16

Svrha ovih aktivnosti je da se tokom implementacije prati napredak i predlažu mjere i

aktivnosti za poboljšanje efikasnosti primjene Akcionog plana. Monitoring će se

sprovoditi tokom cijelog perioda implementacije Akcionog plana. Evaluacija uspješnosti

primjene Akcionog plana će se obaviti najmanje jednom godišnje. Monitoringom i

evaluacijom će se cjelovito sagledavati ostvarivanje misije, planiranih aktivnosti i

utvrñenih zadataka i ciljeva Akcionog plana na sljedeći način:

• Praćenje procesa implementacije

• Praćenje ishoda i rezultata aktivnosti

• Evaluacija napretka u ostvarivanju osnovnog cilja

• Evaluacija uticaja Akcionog plana na život korisnika i sredine

8. FINANSIRANJE REALIZACIJE AKCIONOG PLANA

Opredjeljenje je da se ovaj Akcioni plan realizuje u periodu izmeñu 2008. i

2012. godine. U njegovom finasiranju treba obezbijediti sredstva meñunarodnih donatora,

sredstva iz budžeta Crne Gore i budžeta opštine Pljevlja, sredstva Zavoda za zdravstvenu

zaštitu (finansiranje usluga zdravstvene zaštite), Fonda PIO i sredstva samih korisnika,

odnosno njihovih srodnika.

Ova sredstva su neophodna za izradu projekata, za izgradnju ili

rekonstrukciju i adaptaciju objekata i za njihovo opremanje, za finansiranje usluga i

servisa socijalne zaštite, materijalne troškove i drugo. Za svaki oblik i aktivnost socijalne

zaštite koji se prema ovom Akcionom planu osniva i realizuje, u zavisnosti od tipa

(institucinalni i vaninstitucionalni oblici), veličine (kapacitet) i specifičnosti (klub,

pomoć i njega u kući i dr.) osnivač je dužan da sačini detaljan i precizan finansijski plan

(budžet) iz koga će se finansirati predmetni oblik i da utvrdi vremensku dinamiku

njegove realizacije.

*****

17

OPERATIVNI PROGRAM RAZVOJA SOCIJALNE ZAŠTITE STARIH LICA U

OPŠTINI PLJEVLJA ZA PERIOD 2008. – 2012. GODINA

Pljevlja, maja 2008. godine

18

CILJEVI _____________ 1.Razvoj inte- gralnog siste- ma socijalne zaštite starih lica _____________ 2.Razvoj opti-malne mreže i unapreñivanje kvaliteta usluga

AKTIVNOSTI _______________ 1.Sačiniti opera-tivni program jedinstvenog pre-ventivnog i tera-pijskog zdra- vstvenog i socija-lnog zbrinjavanja starih lica, pose-bno na seoskom području ______________ 1.Formirati potre-ban broj mobilnih timova različitog profila stručnosti za efikasno i ko-ntinuirano realizo-vanje integralnog pružanja usluga socijalne i zdrav-stvene zaštite sta-rim osobama na seoskom podru- čju 2.Izvršiti obuku i trening mobilnih timova _______________ 3.Identifikovati potrebe i mogu- ćnosti i donijeti odgovarajuće odluke o osniva-nju kuća za stare (u nekim većim seoskim sredinama i gradu Pljevlja)

NOSIOCI ______________ Dom zdravlja Centar za soci- jalni rad Sekretarijat za društvene djela-tnosti ______________ Dom zdravlja Centar za socija- lni rad Dom zdravlja Centar za socija-lni rad ______________ Skupština opštine Sekretarijat za društvene djela-tnosti Centar za socija-lni rad

ROKOVI __________ Do 1.IX 2008. __________ IX 2008. IX 2008. __________ Do kraja 2008.

INDIKATORI _____________ Sačinjen opera-tivni program integralne socijalne zaštite starih lica, posebno na seoskom području _____________ Formirani mo-bilni timovi Stepen obuče-nosti i ospo-sobljenosti mo- bilnih timova _____________ Realna procjena potreba sa smještajem u kuće za stare

BUDŽET ________ ________ ________

19

4.Osposobiti kuće za stare (grañe-vinski), opremiti ih i obezbjediti sve druge potre-bne uslove za po-četak njihovog rada _______________ 5.Sačiniti konce-pciju razvoja uslu-ga Pomoći i njege u kući 6.Podstaći dalji razvoj Programa psihosocijalne podrške starim osobama _______________ 7.Podstaći i pro-širiti realizaciju Projekta proi-zvodnje i prodaje proizvoda iz domaće radinosti _______________ 8.Donijeti odluku o osnivanju Doma za stara lica (al-ternativa: Geron-tološkog centra ako pored smještaja organizuje i druge oblike) 9.Sačiniti proje- kat izgradnje no-vog ili adaptacije starog objekta Doma za stare

Skupština opštine Sekretarijat za društvene djelat-nosti Centar za socija-lni rad _______________ Centar za socija-lni rad Dom zdravlja Sekretarijat za društvene djela-tnosti Centar za socija-lni rad NVO ______________ NVO _______________ Skupština opštine Sekretarijat za društvene djela- tnosti

Do kraja 2009. __________ Do X 2008 Do kraja 2008. __________ Trajan i kontinuiran zadatak __________ Do kraja 2008.

Veći obuhvat starih osoba institucionalnim Zbrinajvanjem putem kuća za stare _____________ Definisana celovita politika usluga pomoći i njege u kući Povećati obu-hvat starih lica ovim Programom _____________ Proširen broj lica angažova-nih u Projektu, osmišljeniji rad i povećana prozvodnja u kućnoj radinosti _____________ Donijeta odluka o osnivanju Doma

________ ________ ________

20

_____________ 3.Poboljšati so-cijalni i mate-rijalni položaj i kvalitet života starih lica

10.Izgraditi ili adaptirati objekat Doma za stare _______________ 11.Opremiti obje-kat, kadrovski ekipirati i zapo-četi djelatnost _______________ 12.Formirati Klub za stara i odrasla lica u gradu Pljevlja _______________ 13.Sačiniti Pro-gram kontinuirane senzibilizacije i informisanja ja-vnosti o problemi-ma, potrebama i iskustvima u zbri-njavanju starih osoba _______________ 1.Redovno pratiti socijalne i mate-rijalne potrebe starih lica 2.Maksimalno efikasno ostvariti prava na MOP, njegu i pomoć drugog lica i druga prava iz Zakona i odluka Skupštine opštine kojim se predu-preñuje siroma-štvo i obezbjeñuje potreban nivo socijalne i mate-rijalne sigurnosti starih lica

Skupština opštine Sekretarijat za društvene djela-tnosti _______________ Skupština opštine Sekretarijat za društvene djelat- nosti ______________ Sekretarijat za društvene djelat-nosti Udruženje penzi-onera _______________ Sredstva javnog informisanja Centar za socija-lni rad Dom zdravlja NVO ______________ Centar za socija-lni rad Skupština opštine Sekretarijat za društvene djela- tnosti Fond PIO

Do juna 2009. ___________ Do kraja 2009. __________ Početak 2010. ___________ U 2008. __________ IX 2008. Trajan zadatak

Izgradjen objekat Doma _____________ Opremljen objekat Doma _____________ Formiran Klub _____________ Sačinjen program senzibilizacije javnosti _____________ Poboljšan soci-jalni položaj starih lica Efikasno ostvarivanje prava

________ ________ ________ ________

21

____________ 4.Razvoj poro-dične i komši-jske solidarnosti _____________ 5.Razvoj plura-lizma pružalaca usluga kroz aktitiviranje i partnerski odnos javnog, privatnog i civilnog sektora

3.Razviti posto-jeće i organizo-vati nove za tržište atraktivne programe kućne radinosti kojima će se aktivirati potencijali starih lica _______________ 1.Afirmisati dosa-dašnju praksu po- rodične i komši-jske solidarnosti i stvarati svijest o njenoj presudnoj ulozi i obezbjeñi-vanju socijalne sigurnosti starih lica _______________ 2.Podsticati izra-du i realizaciju različitih projeka-ta unapreñivanja porodične i ko-mšijske solidarnosti _______________ 1.Donošenje Pro-tokola o saradnji socijalnih aktera u organizovanju odgovarajućih servisa i pružanju usluga socijalne zaštite starih lica radi stvaranja uslova za aktivira-nje svih pote-ncijala opštine u ostvarivanju Akcionog plana 2.Donijeti Protokol o

NVO Preduzetnici ______________ Centar za socija- lni rad Organi mjesnih zajednica NVO Dom zdravlja Udruženje penzi- onera ______________ Centar za socija-lni rad Organi mjesnih zajednica NVO Sekeretarijat za društvene djela-tnosti ______________ Sekretarijat za društvene djela- tnosti Sekretarijat za društvene djela-

Trajan zadatak __________ Trajan zadatak __________ Trajan zadatak __________ Trajan zadatak X 2008.

_____________ Razvijena poro-dična i komši-jska solidarnost _____________ Postojanje raznovrsnih projekata unapreñivanja porodične i komšijske solidarnosti _____________ Zaključeni Protokol o saradnji socijalnih aktera Zaključen protokol o

________ ________ ________

22

_____________ 6.Senzibilizacija javnosti za probleme starih lica i za njihovo socijalno zbri-njavanje

saradnji i me-ñusobnim odno-sima u procesu pružanja usluga Pomoći i njege u kući, izmeñu or-ganizatora pruža-nja ovih usluga, Doma zdravlja, Centra za socija-lni rad i Sekreta- rijata za društve-ne djelatnosti ______________ 1.Sačiniti progra-me u stvaranju pozitivne društve-ne klime i za akti- viranje svih faktora društva radi doprinosa efikasnom rješa-vanju problema starih lica i pro-mociji društvene brige o starima

tnosti ______________ Svi socijalni akteri i društveni činioci

__________ Kontinuiran zadatak

saradnji u pružanju usluga pomoći i njege u kući _____________ Raznovrsni i razrañeni programi svih subjekata u društvu na rješavanju problema populacije starih u opštini

________