ABC broj 2-3urgentnamedicina.sld.org.rs/dotAsset/57033.pdf5 SADRŽAJ ABC časopis urgentne medicine, vol. XII, godina 2012, broj 2-3 [email protected] ORIGINALNI RADOVI Bogdan

ABC

Vol. X

II, godin

a 2

012

, bro

j 2-3

Sekcija urgentne medicine Srpskog lekarskog društvaAdresa: Džordža Vašingtona 19, 11000 BeogradWeb: www.urgentnamedicina.org E-mail: [email protected]

SRPSKO LEKARSKO DRUŠTVO - SEKCIJA URGENTNE MEDICINE

CIP - Каталогизација у публикацији Народна библиотека Србије, Београд 61 ABC : časopis urgentne medicine = journal of Emergency Medicine / glavni i odgovorni urednik Siniša Saravolac. - God. 1, br. 1 (2001)- . - Beograd : Srpsko lekarsko društvo. Sekcija urgentne medicine, 2001- (Knjaževac : Spasa). - 30 cm ISSN 1451-1053 = ABC. Časopis urgentne medicine COBISS.SR-ID 105333260 CIP - Каталогизација у публикацији Народна библиотека Србије, Београд 61

3 IMPRESSUM ABC časopis urgentne medicine, vol. XII, godina 2012, broj 2-3

ABC – ČASOPIS URGENTNE MEDICINE Volumen XII, ISSN 1451-1053, broj 2-3/2012

Glavni i odgovorni urednik

prim. mr sci. med. dr Siniša Saravolac Pomoćnik glavnog i odgovornog urednika

prim. dr Bogdan Nikolić

Uređivački odbor mr sci. med. dr Božana Dragišić-Dokmanović

mr sci. med. dr Dragan Milojević dr Zagorka Rakonjac

dr Zoran Milanov

prim. dr Snežana Petrović dr Dejan Veličković

dr Mihaela Budimski dr Saša Ignjatijević

Međunarodni Naučni odbor

prof. dr Leon Drobnik, Poljska dr Jana Šeblove, Češka Republika

doc. dr Nada Banjac, BiH

prof. dr Viktor Švigelj, Slovenija doc. dr Milan Novaković, BiH asist. dr Azra Bureković, BiH

NAUČNI ODBOR

Predsednik prof. dr Svetolik Avramov

Članovi

prof. dr Branko Đurović prof. dr Velibor Vasović

prof. dr Miodrag Veličković prof. dr Jovan Bukelić

prof. dr Ana Šijački prof. dr Miroslava Živković prof. dr Milorad Mitković

prof. dr Borislav Lazić prof. dr Jasna Jović-Stošić prof. dr Ivana Stanković

doc. dr Svetlana Apostolović prof. dr Zorana Vasiljević

prof. dr Gordana Panić prof. dr Aleksandar Pavlović

prof. dr Miroslava Pjević prof. dr. Jasna Jevđić

doc. dr Đorđe D. Bajec prim. mr sc. med. dr Siniša Saravolac

prof. dr Mileta Poskurica prim. dr sc. med. dr Slađana Anđelić

prim. dr Milivoje Panić prim. dr sc. med. Vladimir Gajić mr sc. med. dr Dragan Milojević

acc. spec. dr Tatjana Rajković

Lektor za srpski jezik prof. Ljubiša Rajković

Lektor za engleski jezik prof. Nataša Aranđelović

Vlasnik i izdavač

Sekcija urgentne medicine Srpskog lekarskog društva

Džordža Vašingtona 19, Beograd

Prelom teksta dr Miljan Jović

Štampa

SPASA, Knjaževac

Tiraž 300 primeraka

4

IMPRESSUM ABC časopis urgentne medicine, vol. XII, godina 2012, broj 2-3

[email protected]

ABC – JOURNAL OF EMERGENCY MEDICINE Volume XII, ISSN 1451-1053, No 2-3/2012

Editor-in-Chief

Siniša Saravolac, MD, primarius

Associate Editors Bogdan Nikolić, MD, primarius

Editorial Board

Božana Dragišić-Dokmanović, MD, MSc Dragan Milojević, MD, MSc Zagorka Rakonjac, MD Zoran Milanov, MD

Snežana Petrović, MD, primarius Dejan Veličković, MD Mihaela Budimski, MD Saša Ignjatijević, MD

International Editorial Board

prof. Leon Drobnik, MD, Poland Jana Šeblove, MD, Czech Republic Asoc.prof. Nada Banjac, MD, BH

prof. Viktor Švigelj, MD, Slovenia asoc.prof. Milan Novaković, MD, BH ass. Azra Bureković, MD, BH

Scientific Board

President: prof.Svetolik Avramov, MD Members

prof. Branko Đurović, MD prof. Velibor Vasović, MD prof. Miodrag Veličković, MD prof. Jovan Bukelić, MD prof. Ana Šijački, MD prof. Miroslava Živković, MD prof. Milorad Mitković, MD prof. Borislav Lazić, MD prof. Jasna Jović-Stošić, MD prof. Ivana Stanković, MD assoc.prof. Svetlana Apostolović, MD prof. Zorana Vasiljević, MD

prof. Jasna Jevđić, MD prof. Gordana Panić, MD prof. Aleksandar Pavlović, MD prof. Miroslava Pjević, MD assoc. prof. Đorđe D. Bajec, MD prof. Mileta Poskurica, MD Siniša Saravolac, MD, MSc, primarius Slađana Anđelić, MD, PhD, primarius Milivoje Panić, MD Vladimir Gajić, MD, PhD Dragan Milojević MD, MSc Tatjana Rajković, MD

Serbian language editor: prof. Ljubiša Rajković

English language editor: prof. Nataša Aranđelović

Owner and Editor

Serbian Medical Society Section of Emergency Medicine

Džordža Vašingtona 19 11000 Belgrade

Layout and Prepress

Miljan Jović,MD

Printed by SPASA,Knjaževac

Number of copies: 300

5 SADRŽAJ ABC časopis urgentne medicine, vol. XII, godina 2012, broj 2-3

[email protected]

ORIGINALNI RADOVI Bogdan Nikolić, Veljko Veljković, Živić Marija, Snežana Gajić. Nevenka Borković Radunović

PRIMENA TRANSKUTANOG PEJSMEJKERA U KARDIOPULMONALNOJ REANIMACIJI......................................................................................................................................................... Mihaela Budimski, Kornelija Jakšić-Horvat, Nikola Gavrilović, Borislav Davčik

PROCENA KVALITETA KOMPRESIJA SRCA............................................................................................ Bogdan Nikolić, Snežana Holcer Vukelić, Jakša Zeković, Dragan Sretić, Ana Kasap, Veljko Veljković, Ankica Sladaković, Radovan Arnaut

PREDLOG UNIFORMNOG NACIONALNOG REGISTRA KARDIOPULMONALNE REANIMACIJE (KPR) PO "UTSTEIN" PROTOKOLU SA PRIKAZOM DVOGODIŠNJE ANALIZE U SHMP SOMBOR ............................................................................................................ Budimski Mihaela, Kornelija Jakšić Horvat, Nikola Gavrilović, Andrej Šimon

STEMI- NEKAD I SAD ..................................................................................................................................... Jokšić-Mazinjanin Radojka, Delić Branislava, Raffay Violetta, Šaponja Predrag, Jokšić Zelić Milena, Lekin Ivan

OPTEREĆENOST DISPEČERSKOG CENTRA I MOGUĆNOST ODGOVORA U USLOVIMA NEPOSTOJANJA JEDINSTVENOG DISPEČERSKOG PROTOKOLA............................................ Jokšić Zelić Milena, Jokšić-Mazinjanin Radojka, Benarik Eva, Šijačić Siniša, Saravolac Siniša , Lekin Ivan

POVEZANOST NAČINA POVREĐIVANJA, REGIJE TELA KOJA JE POVREĐENA I VRSTE POVREDE............................................................................................................................................. Jokšić Zelić Milena, Jokšić-Mazinjanin Radojka, Saravolac Siniša, Nikolić Dušan, Benarik Eva, Lekin Ivan

ZASTUPLJENOST POVREDA ABDOMENA U UKUPNOJ TRAUMATOLOGIJI......................

MANUELNE VEŠTINE Siniša Saravolac

OTVARANJE KONTINUIRANE VENSKE LINIJE U SLUČAJU KOLABIRANIH PERIFERNIH VENA..............................................................................................................................................

ISTORIJA MEDICINE Gordana Simić

I MI SMO DEO ISTORIJE REANIMACIJE..................................................................................................... Siniša Saravolac

X SIMPOZIJUM URGENTNE MEDICINE SRBIJE SA MEĐUNARODNIM UČEŠĆEM.................

UPUTSTVO SARADNICIMA....................................................................................................................

7

13

21

31

36

48

55

61 69

78

84

6 CONTENTS

ABC časopis urgentne medicine, vol. XII, godina 2012, broj 2-3

[email protected]

ORIGINAL PAPERS

Bogdan Nikolić, Veljko Veljković, Živić Marija, Snežana Gajić. Nevenka Borković Radunović

TRANSCUTANEOUS PACING IN CARDYOPULMONARY RESUSCITATION......................... Mihaela Budimski, Kornelija Jakšić-Horvat, Nikola Gavrilović, Borislav Davčik

QUALITY ASSESSMENT OF HEART COMPRESSION..........................................................................................

Bogdan Nikolić, Snežana Holcer Vukelić, Jakša Zeković, Dragan Sretić, Ana Kasap, Veljko Veljković, Ankica Sladaković, Radovan Arnaut

UNIFORM CARDYOPULMONARY RESUSCITATION DATA COLLECTION ACCORDING TO UTSTEIN PROTOCOL IN EMS SOMBOR.................................................................................. Budimski Mihaela, Kornelija Jakšić Horvat, Nikola Gavrilović, Andrej Šimon

STEMI- ONCE AND NOW …………………………………………….……………………………………………. Jokšić-Mazinjanin Radojka, Delić Branislava, Raffay Violetta, Šaponja Predrag, Jokšić Zelić Milena, Lekin Ivan

A WORKLOAD OF EMERGENCY MEDICAL DISPATCH CENTRE – A POSSIBILITY OF PROMPT RESPONSE WITHOUT UNIQUE DISPATCH PROTOCOL……………....……………… Jokšić Zelić Milena, Jokšić-Mazinjanin Radojka, Benarik Eva, Šijačić Siniša, Saravolac Siniša , Lekin Ivan

CORRELATION BETWEEN MODE OF INJURY, INJURED BODY PART AND THE TYPE OF INJURY………………………………………………………………………………………………………..……… Jokšić Zelić Milena, Jokšić-Mazinjanin Radojka, Saravolac Siniša, Nikolić Dušan, Benarik Eva, Lekin Ivan

DISTRIBUTION OF ABDOMINAL INJURIES IN TOTAL TRAUMATOLOGY…….…..………….

MANUAL SKILL Siniša Saravolac

OPENING OF THE CONTINOUS VENOUS LINES IN CASE OF COLABORAL PERIPHERAL VEINS …………………………………………………………………………………...……………..

HISTORY OF MEDICINE Gordana Simić

WE ARE THE PART OF REANIMATION HISTORY TOO……..……............………………………… Siniša Saravolac

THE 10th SERBIAN SYMPOSIUM OF EMERGENCY MEDICINE WITH INTERNATIONAL PARTICIPATION ………………………………………………………………………........………………………….

INSTRUCTION FOR AUTHORS..........................................................................................................

7

13

21

31

36

48

55

61 69

78

87

7 ORIGINALNI RAD/ORIGINAL PAPERS ABC časopis urgentne medicine, vol. XII, godina 2012, broj 2-3

[email protected]

UDK BROJEVI: 615.816/.817 ; 616-083.98 ISSN 1451-1053, 12 (2012), br.2-3 p 7-12 ID BROJ: 207696908

PRIMENA TRANSKUTANOG PEJSMEJKERA U KARDIOPULMONALNOJ REANIMACIJI TRANSCUTANEOUS PACING IN CARDYOPULMONARY RESUSCITATION Bogdan Nikolić (1), Veljko Veljković (1), Živić Marija (2), Snežana Gajić (3). Nevenka Borković Radunović (4) (1) DOM ZDRAVLJA “Dr ĐORĐE LAZIĆ”, SLUŽBA HITNE MEDICINSKE POMOĆI, SOMBOR, (2) DOM ZDRAVLJA “Dr ĐORĐE LAZIĆ”, AMBULANTA TELEČKA, SOMBOR, (3, 4) OPŠTA BOLNICA “Dr RADIVOJ SIMONOVIĆ”, SOMBOR Sažetak: CILJ RADA: Našim radom želimo da ukažemo na činjenicu da primena transkutanog pejsinga (TCP) može biti spasonosna, i pored obeshrabrujućih rezultata istraživanja o primeni u kardiopulmonalnoj reanimaciji (KPR). MATERIJAL I METODE: U svom radu pregledali smo dokumentaciju KPR u HMP Sombor vođenu prema Utstein protokolima, podatke u memoriji defibrilatora kao i dostupna istraživanja u litetarturi i važeće preporuke Američkog udruženja kardiologa (AHA) i Evropskog saveta za reanimaciju (ERC). REZULTATI: Većina prehospitalnih studija pokazuje da nema preživljavanja u slučajevima asistolije i primene TCP, a neke manje studije navode 4% do 8% preživljavanja kada je rano primenjen. U slučaju bradiasistolijskog srčanog zastoja i primene transkutanog pejsinga preživljavanje se kreće od 50% do 100%. Uspešne reanimacije upotrebom transkutanog pejsinga prikazane su u više slučajeva hipotermije. Transkutani pejsing u KPR, nije često opisivana intervencija. Prema važećim preporukama ERC i AHA , indikovan je kod pacijenata u bradiasistolijskom srčanom zastoju. HMP Sombor poseduje mogućnost primene TCP oko godinu dana i u tom periodu je u KPR ova intervencija pokušana kod 5 pacijenata. Detaljno prikazujemo slučaj srčanog zastoja pacijenta starosti 49 godina, u kojem je TCP primenjen u asistoliji nastaloj nakon nekoliko defibrilacija, što je dovelo do uspostavljanja spontane cirkulacije i disanja. Pacijent je nakon urgentne primene trombolitičke terapije otpušten kući, bez neuroloških posledica. ZAKLJUČAK: Važno je naglasiti da prema našim rezultatima, a to potvrđuju i objavljena istraživanja, primena TCP u asistoliji može dati očekivani ishod samo u slučajevima kratkotrajne asistolije, kada postoji očevidac koji započinje KPR ili kada je asistolija nastala nakon defibrilacije. Treba imati na umu da borba za život pacijenta uvek započinje primenom važećih protokola, ali se time i ne završava. Ključne reči: transkutani pejmejker, kardiopulmonalna reanimacija

KORESPONDENCIJA/CORRESPONDENCE Bogdan Nikolić Kneza Miloša 5, Sombor Tel: 064/18-99-507, E-pošta: [email protected]

8 ORIGINALNI RAD/ORIGINAL PAPERS


[email protected]

UVOD

Primena transkutanog pejsinga u kardiopulmonalnoj reanimaciji (KPR), nije često opisivana intervencija. Različite metode spoljašnje stimulacije srca mogu biti primenjene u toku KPR, od prekordijalnog udarca i kašlja preko transkutane stimulacije do postavljanja elektroda na epikard. Transkutani pejsing je jednostavan, lako i brzo primenljiv, a prati ga veoma mali broj mogućih komplikacija. Današnji aparati u kombinaciji sa defibrilatorima koriste elektrode površine 80 - 100 cm2 i trajanje impulsa od 20 do 40 msec. Preko istih samolepljivih elektroda moguće je izvršiti defibrilaciju kao i transkutani pejsing. Primena transkutanog pejsinga počinje određivanjem frekvence i jačine struje potrebne za izazivanje kontrakcije miokarda koja zavisi od prirode bolesti i otpora torakalnog zida. Uz preporučenu početnu frekvencu od 80 u minutu, povećava se snaga struje od 0 mA do momenta kada se na monitoru vidi da je tzv. “spike” – signal uzrokovan aktiviranjem pejsmejkera, praćen QRS kompleksom koji je širok, ST segmentom i T talasom. Ovo se obično događa pri primeni 50-60 mA. Dobro je uvek utvrditi i mehanički efekat pejsinga, potvrdom da je električni impuls praćen pulsnim talasom. Uz kontrakciju miokarda, primarno komora, pretkomore su aktivirane retrogradno, struja pejsmejkera dovodi do kontrakcija muskulature grudnog koša i dijafragme što dodatno pospešuje cirkulaciju[6]. Prema važećim preporukama Evropskog saveta za reanimaciju (ERC) [7]. i Američkog udruženja kardiologa (AHA)[9], transkutani pejsing ne daje rezultate u pogledu preživljavanja pacijenata sa asistolijom a indikovan je kod pacijenata u bradiasistolijskom srčanom zastoju. Većina prehospitalnih studija pokazuje da nema preživljavanja nakon asistolije i primene transkutanog pejsinga a neke manje studije navode 4% do 8% preživljavanja u slučajevima kada je rano primenjen pejsing. U slučaju bradiasistolijskog srčanog zastoja i primene transkutanog pejsinga preživljavanje se kreće od 50% do 100%. Uspešne reanimacije upotrebom transkutanog pejsinga prikazane su u više slučajeva hipotermije[8].

ISTORIJAT Stimulacija mišića pomoću električne struje poznata je još od eksperimenata Galvanija pre više od 200 godina (1791 god). Krajem 19-og veka, pojavljuje se 1872 izveštaj Duchenne de Boulogne [1], o uspešnoj reanimaciji deteta, postavljanjem jedne elektrode na ekstremitet i ritmičkim dodirivanjem grudnog koša drugom elektrodom a kasnije i VonZiemssen 1882.[2]

objavljuje uspešan “overdrajv” pejsing upotrebom elektroda postavljenih na grudni koš. Gould (1929) objavljuje uspešnu reanimaciju uz pomoć aparata za transkutani pejsing koji je sam konstruisao a Hyman uvodi termin “veštački srčani pejsmejker” i prikazuje dizajn generatora pulsa za primenu na životinjama. Tek pedesetih godina dvadesetog veka, Zoll [3] sa svojim saradnicima uvodi praktičnu primenu transkutanog pejsinga, upotrebom jedne elektrode postavljene na grudni koš dok je kao druga služila igla postavljena subkutano. U svom radu opisuje uspešnu reanimaciju dva pacijenta, od kojih je jedan bio pet dana podvrgnut transkutanoj stimulaciji i otpušten živ. Prvi komercijalni aparat za transkutani pejsing imao je dve metalne elektrode dijametra 3 cm i isporučivao je impulse trajanja 2 msec. [4] Vremenom su se elektrode povećavale u dijametru a trajanje impulsa produžavalo kako bi se smanjile komplikacije i nuspojave u vidu bola, opekotina ili provociranja ventrikularne fibrilacije.

PRIKAZ SLUČAJA

Hitna medicinska pomoć primila je poziv medicinskog osoblja ambulante Telečka, udaljene oko 22 km, u 07:59 h. Navedeno je da je pacijent star 49 god. bez svesti i znakova života te da je rukujući lekar, koji je bio prisutan u momentu srčanog zastoja, započeo kompresije grudnog koša. U 08:12 h ekipa stiže do pacijenta i preuzima mere KPR od rukujućeg lekara uz otvaranje venske linije, ventilaciju preko laringealne maske i monitoring. Kako monitor pokazuje komorsku fibrilaciju, nakon 3 ciklusa kompresija i ventilacije, isporučen je asinhroni DC šok (slika 1).



[email protected]

Slika 1. Pacijent je povremeno spontano disao, zenice su se suzile kao znak efektnih kompresija grudnog koša i ventilacije, ali na monitoru i dalje

perzistira asistolija. Posle oko 10 minuta KPR pacijent je i dalje bio u asistoliji pokazujući povremeno samo P talase na monitoru (slika 2)

Slika 2 U toku KPR dat je Adrenalin 1mg u tri navrata nakon čega ponovo dobijamo sliku komorske fibrilacije. Posle drugog DC šoka monitor pokazuje prvo kratku sekvencu P talasa praćenu odmah slikom kompletnog AV bloka sa

komorskom frekvencom od 34/min i slabim pulsnim talasima (slika 3).

Slika 3.

Postavljene su samolepljive elektrode koje omogućavaju i defibrilaciju i transkutani pejsing. Nastavljene su kompresije grudnog koša zbog

ponovnog gubitka pulsa. Pošto se na monitoru ponovo javila komorska fibrilacija, nakon trećeg



[email protected]

DC šoka, ordiniran Amiodaron amp. 300 mg i nastavljene mere KPR. Nakon pete defibrilacije i perioda asistolije, ordinirana amp. Aminofilin 250 mg, što dovodi do kratkotrajne pojave električne aktivnosti na monitoru, u vidu retkih širokih QRS kompleksa,

praćenih slabim pulsnim talasima, koji ubrzo prestaju i ponovo dolazi do asistolije. Odlučujemo se za pokušaj transkutanog pejsinga u tridesetom minutu po započetoj KPR od strane ekipe HMP. Odabrana je frekvenca od 80/min a impuls je prihvaćen na 60 mA (slika 4).

Slika 4

Proverom karotidnog pulsa potvrđen je i mehanički odgovor a odmah se mogao palpirati i radijalni puls. Pacijent je počeo spontano da diše. U toku transporta do jedinice intenzivne terapije

javljaju se i spontane srčane kontrakcije koje monitor registruje (slika5).

Slika 5 Po prijemu registruju se češće spontane kontrakcije miokarda praćene pulsnim talasima tako da potreba za transkutanim pejsingom prestaje nakon oko 50 minuta od momenta primene. Kompletan ishod: Nakon prijema konsultovan je kardiolog i posle registrovanog 12 kanalnog EKG snimka koji je pokazivao akutni infarkt miokarda donjeg zida i desne komore, ordinirana trombolitička terapija. Posle 24 sata primene arteficijalne ventilacije i medikamentozne terapije, pacijent vraća svest i

odvaja se od aparata za ventilaciju. Uz znake retrogradne amnezije, neurološki oporavak je bio potpun. Pacijent se premešta u koronarnu jedinicu a potom u Institut za kardiovaskularne bolesti gde je nakon koronarografije urađena implantacija dva stenta i otpušten, bez komplikacija, kući.

ZAKLJUČAK

Prema dosadašnjim studijama i protokolima ERC i AHA, asistolija u srčanom zastoju ne spada u klasične indikacije za primenu transkutanog pejsinga, naročito ako se proceni da je period


[email protected]

asistolije dug. U našem slučaju pejsing je primenjen nakon dužeg perioda reanimacije i primene svih metoda navedenih u protokolima. U toku pripreme novih algoritama za 2010 godinu, ILCOR (International Liaison Commity on Resuscitation), nakon detaljne analize objavljenih istraživanja, zaključuje da nema novih saznanja koja bi išla u korist primene transkutanog pejsinga u KPR. U ovoj analizi navedena su i dva prikazana slučaja uspešne KPR primenom transkutanog pejsinga. Nijedna od studija od 2005 godine do danas nije u potpunosti zadovoljavala postavljene kriterijume, što navodi na zaključak da su potrebna dalja istraživanja u ovoj oblasti. Treba naglasiti ključne činioce koji su uticali na preživljavanje i veoma povoljan konačan ishod u našem slučaju: Prisutan očevidac, započeta KPR

kompresijama grudnog koša Brza intervencija ekipe HMP Odluka o primeni transkutanog pejsinga u

momentu kada su ostale mere KPR ostale bez rezultata

Primena trombolitičke terapije i postreanimacionih mera u jedinici intenzivne terapije

Konačno zbrinjavanje u vidu implantacije stenta

Iako retko u praksi dolazimo u situaciju da možemo primeniti transkutani pejsing, dobro je imati na umu ovu spasonosnu intervenciju i pri ruci opremu za njenu primenu, bez obzira da li se radi o prehospitalnim ili bolničkim uslovima. Primena transkutanog pejsinga je jednostavna, ne zahteva visoku stručnu obuku i nema značajnijih komplikacija ukoliko je odluka o primeni ispravno doneta.

LITERATURA

1. Duchenne de Boulogne: De l’Électrisation Localise et son

Application à la pathologique et à la Therapeutique. Paris, Bailliere, 1872.

2. VonZiemssen H: Studien über die Bewegungsvorgänge am menschlichen Herzen, sowie über die mechanische und elektrische Erregbarkeit des Herzens und des Nervus. 1882.

3. Zoll PM: Resuscitation of the heart in ventricular standstill by external electrical stimulation. N Engl J Med 1952; 247:768.

4. Zoll PM, Linenthal AJ, Norman LR, et al: Treatment of unexpected cardiac arrest by external electric stimulation of the heart. N Engl J Med 1956; 254:541.

5. Roberts: Clinical Procedures in Emergency Medicine, 5th ed.

6. Augmentation of Cardiac Output by External Cardiac Pacing: Pacemaker-Induced CPR, DAVID K. MURDOCK 1 1 Section of Cardiology, Loyola University Medical Center, Maywood, Illinois, and Hines Veterans Administration Hospital, Hines, Illinois, Pace, Pacing And Clinical Electrophysiology, Vol. 9 issue 1 (127 – 129), 2006

7. Deakin CD, Nolan JP the European Resuscitation Council: European Resuscitation Council guidelines for resuscitation 2005. Section 3. Electrical therapies: Automated external defibrillators, defibrillation, cardioversion and pacing. Resuscitation 2005; 67(Suppl 1):S25.

8. Successful Transcutaneous Pacing in 2 Severely Hypothermic Patients

Annals of Emergency Medicine - Volume 49, Issue 5 (May 2007)

9. Quan L, Graves JR, Kinder DR, et al: Transcutaneous cardiac pacing in the treatment of out-of-hospital pediatric cardiac arrests. Ann Emerg Med 1992; 21:905.

10. ECC Committee, Subcommittees and Task Forces of the American Heart Association: 2005 American Heart Association guidelines for cardiopulmonary resuscitation and emergency cardiovascular care, Part 5: Electrical therapies: Automated external defibrillators, defibrillation, cardioversion, and pacing. Circulation 2005; 112:IV35.



[email protected]

TRANSCUTANEOUS PACING IN CARDYOPULMONARY RESUSCITATION

Summary: OBJECTIVE: Aim of this casereport is to draw attention to the fact that the use of transcutaneous pacing (TCP) can be life-saving, despite the discouraging results of studies of its application during cardiopulmonary resuscitation (CPR). MATERIALS AND METHODS: In our report we reviewed documentation from CPR records in HMP Sombor guided by the Utstein protocols, data from defibrillator memory and available research literature and current recommendations of the American Society of Cardiology (AHA) and European Resuscitation Council (ERC). RESULTS: Most out of hospital studies shows that there is no survival in cases of asystolia , and application of the TCP , and some studies suggest less 4 % to 8 % survival when administered early . In the case of bradyasystolic cardiac arrest, and transcutaneous pacing implementation, survival ranged from 50 % to 100 % . Successful use of transcutaneous pacing during resuscitation was shown in several cases of hypothermia. Transcutaneous pacing in CPR is not often described intervention. According to the current recommendations of the ERC and AHA, it is indicated in patients with bradyasystolic cardiac arrest. HMP Sombor has the possibility of using TCP for about a year and during that time the KPR this intervention was attempted in 5 patients. We present in detail a case of cardiac arrest patient aged 49, when TCP was applied to the asystolia after defibrillation. This led to the establishment of spontaneous circulation and breathing. After the emergency application of thrombolytic treatment patient was discharged without neurological impairment. CONCLUSION: It is important to emphasize that according to our results, and this is confirmed by published researches, the use of TCP in asystolia can give the expected outcome in cases of short lasting asystolia, when there is a bystander starting CPR or when asystolia occurred after defibrillation. It should be borne in mind that the fight for the life of the patient always starts by applying the actual protocols, but if it does not help, there are more lifesaving interventions we can use. Key words: transcutaneous pacing, cardiopulmonary resuscitation


[email protected]

UDK BROJEVI: 615.821 ; 616-083.98 ; 61:004.4 ISSN 1451-1053, 12 (2012), br.2-3 p 13-20 ID BROJ: 207697932

PROCENA KVALITETA KOMPRESIJA SRCA

QUALITY ASSESSMENT OF HEART COMPRESSION Mihaela Budimski, Kornelija Jakšić-Horvat, Nikola Gavrilović, Borislav Davčik DOM ZDRAVLJA SUBOTICA, SLUŽBA HITNE MEDICINSKE POMOĆI, SUBOTICA Sažetak: CILJ RADA: Praćenja kvalitata kompresija srca zaposlenih u SHMP pomoću trenažera sa softverskim programom. METODOLOGIJA: Obrađivani su rezultati kompresije srca dobijeni iz programa CPR softvera. Rezultati su statistički obađeni ANOVA metodom i t-testom za zavisne uzorke. REZULTATI: Analizirani su rezultati kompresije srca tri grupe ispitanika (doktor, tehničar, vozač). Praćena su četiri parametra: frekvenca masaže, dubina masaže, položaj ruku tokom masaže i naklon tela tokom masaže. Prvo merenje je obavljeno bez vežbe u trajanju od 2 minuta. Nakon izvesnog perioda vežbanja, merenje je ponovljeno u istom vremenskom intervalu od 2 minuta. Dobijeni rezultati pokazuju da nema statistički značajnih razlika između grupa, dok ima statistički značajnih razlika u parametrima unutar grupa, pre i nakon vežbe. Statistička analiza četiri parametra ukazuju da postoji statistički značajna razlika u dubini kompresija, broju plitkih kompresija, kao i naklonu tela (p<0.05) pre i nakon vežbanja kod doktora, lekara i vožača. Pored ovih statističkih značajnosti, kod vožača je statistički značajna razlika, pre i nakon vežbanja, u položaju ruku tokom reanimacije. Nema statistički značajnih razlika prilikom merenja sa metronom i nakon vežbanja bez metronoma, ali je vežba uz metronom omogućila da rezultati nakon vežbe budu dobri. ZAKLJUČAK: U realnim situacijama tokom reanimacije, fokusirani smo na tok i ishod, dok ne razmišljamo o parametrima koji utiču na kvalitet postupaka koje primenljujemo. Softverski program lutke trenažera, omogućava nam detaljnu analizu a učestalo vežbanje poboljšava kvalitet i koriguje sve greške koje nastaju tokom reanimacije. Da bi se greške ispravile, neophodno je sprovoditi kontinuiran trening i češće provere na trenažeru. Ključne reči: praćenje kvaliteta kompresija srca, CPR softver

KORESPONDENCIJA/CORRESPONDENCE Mihaela Budimski SHMP; Petefi Šandor 24, 24000 Subotica Tel: 024 551 373, E-pošta: [email protected]



[email protected]

UVOD

Trening se definiše kao sistematizovana i složena forma fizičko-psihičke aktivnosti čiji je cilj da poveća funkcionalne mogućnosti organizma i kognitivno-konativne kapacitete ličnosti. Trening je reč latinskog porekla, ali današnje značenje potiče iz engleskog jezika i u prevodu znači vaspitanje, obrazovanje, vežbanje. [1] Iz definicije se jasno vidi da trening postavlja granice koje su visoko pomerene, a predstavljaju krajnji cilj povećanje svojih sposobnosti i veština. Sama podela treninga može biti prema različitim normativima. - Sportski - prema vrsti sporta čiji je cilj

zajednički, a to je poboljšanje zdravstvenog stanja

- Profesionalni – postizanje boljih rezultata u poslovnom polju

- Mentalni – bazirani na neke kognitivne i mnestičke funkcije

Treningom se posiže nekoliko bitnih stvari: 1) Obrazovanje i učenje – sa treningom se stiče

opšte i stručno znanje

2) Obučavanje – treningom se postavljaju

osnovni profesionalni protokoli

3) Uvežbavanje - trening u ovoj fazi daje pokriće nekom za naziv ”profesionalac”

Uvežbavanje je najbitnija karika u profesionalnom smislu gde se stiču određene automatske radnje koje pojedinca izdvajaju i grupe, ili ga pak stavljaju u tim gde je sposoban da bude timski igrač, da prati ritam posla, ima samopouzdanje, sigurnost u obavljanju posla kao i razumevanje uloge i značaja posla koji obavlja. U Službi hitne medicinske pomoći (SHMP) pored uigranog timskog rada i protokola koji se mora poštovati kad je ljudski život u pitanju, trening igra veliku ulogu u efikasnosti posla. Trening je jednako važan za sve članove tima. Da bi se ispoštovao protokol kardiopulmonalne reanimacije neophodna je uigranost svih članova tima. Da bi rad tima bio efikasniji i kvalitet pužanja reanimacionih postupaka na profesionalnom nivou, neophodna je vežba i utreniranost ekipa. Upotrebom lutke trenažera svi članovi tima mogu da vežbaju i koriguju nedostatke uz kompjutersku analizu dobijenih podataka. Lutke, trenažeri (manekeni) su u

prirodnoj veličini simulatori venskog spleta ruke, arterijskog sistema ruke, centralnog venskog sistema, trenažeri disajnog puta: neonatusa, tromesečne bebe, deteta i odrasle osobe, simulatori stranog tela u disajnom putu, laringoskopi, defibrilator i dr. Osim manekenana na kojima zdravstveni radnici uvežbaju svoje veštine, ova oprema uključuje primenu savremene kompjuterske tehnologije koja simulira različita klinička stanja i prati da li se trening obavlja ispravno. Pored postojećih rešenja, sofrverski je moguće unapred postaviti klinički problem koji će tokom treninga rešavati sublimacijom teorijskih znanja i savladanih praktičnih veština. [2] Trening na lutkama – tenažerima daje kompletnu sliku rada i o kvalitetu KPR-a. Imamo jasan uvid koja je dubina kompresije, pod kojim uglom se radi kompresija srca, da li je brzina dovoljna, da li je endotrahealni tubus dobro postavljen. Sa tako uvežbanim članovima tima SHMP greške i propusti su minimalni, a to daje naziv ”profesionalno obavljen posao”. U našoj službi trening se na tromesečnom nivou ponavlja, a uključeni su svi doktori, tehničari i vozači.

CILJ RADA

Praćenja kvalitata kompresija srca zaposlenih u SHMP pomoću trenažera sa softverskim ambu programom. METODOLOGIJA Obrađivani su rezultati masaže srca dobijeni iz programa CPR softvera. Rezultati su statistički obađeni ANOVA metodom i t-testom za zavisne uzorke.

REZULTATI SA DISKUSIJOM

Analizirani su rezultati kompresije srca tri grupe ispitanika (doktor, medicinki tehničar, vozač). Grafikon 1.


[email protected]

ispitanici

31%

44%

25%

doktori

tehničari

vozači

Grafikon 1. struktura ispitanika

Praćena su četiri parametra: frekvenca kompresija i broj sporih kompresija, dubina masaže, položaj ruku tokom masaže i naklon tela tokom masaže. Prvo merenje je obavljeno bez vežbe u trajanju od 2 minuta. Nakon izvesnog perioda vežbanja, merenje je ponovljeno u istom vremenskom intervalu od 2 minuta. Primenom analize varijanse, dolazi se do zaključka da nema statistički značajnih razlika između grupa koje su se ispitivale odn. ispitane grupe se ne razlikuju statistički značajno po učinku, kako prije tako i poslije treninga (tabela 2. grafikon 2.). Međutim, primećeno je da su doktori imali najveći raspon minimalnih i maksimalnih vrednosti frekvenci kompresija grudnog koša (78-167) u odnosu na medicinske tehničare (89-155) i vozače (64-145) što znači da vozači nisu opterećeni prethodnom znanjem, brže i bolje prihvataju uputstva trenažera dok kod doktora i delimično kod medicinskih tehničara postoji opterećenost prethodnim medicinskim znanjem te postoji izvesna

napetost prilikom izvođenja manuelnih radnji (tabela 1.) Statistički značajni rezultati (p<0.05) su dobijeni analizom rezultata dobijenih pre i nakon treninga. Kod sve tri grupe ispitanika postoji statistički značajna razlika u tri analizirana parametra (dubina kompresije, broju plitkih kompresija, naklon tela). Nakon treninga poboljšana je dubina kompresije, smanjen broj nepravinih kompresija i postignut dobar položaj tela. (tabela3,4,5.) Pored ovih statističkih značajnosti, kod vozača je statistički značajna razlika (p<0.05) , pre i nakon vežbanja, u položaju ruku tokom reanimacije (tabela 5.). Pre vežbe 8 vozača je imalo pogrešan položaj ruku od 14 koliko ih je učestvovalo u analizi. Nema statistički značajnih razlika prilikom merenja sa metronom i nakon vežbanja bez metronoma, ali je vežba uz metronom omogućila da rezultati nakon vežbe budu dobri.



[email protected]

Tabela 1. Procena kvaliteta kompresija

Descriptives

N Mean Std.

Deviation Std. Error

95% Confidence Interval for Mean

Min. Max. Lower Bound

Upper Bound

Frekvencija pre

d 17 117,6471 21,43870 5,19965 106,6243 128,6698 78,00 167,00

t 24 118,5833 13,72689 2,80199 112,7870 124,3797 89,00 155,00

v 14 119,7857 20,81116 5,56202 107,7697 131,8017 64,00 145,00

Total 55 118,6000 17,92639 2,41719 113,7538 123,4462 64,00 167,00 Frekvencija

posle d 17 113,3529 8,03851 1,94963 109,2199 117,4860 100,00 125,00

t 24 115,2500 5,58141 1,13930 112,8932 117,6068 105,00 125,00

v 14 115,3571 3,93421 1,05146 113,0856 117,6287 110,00 120,00

Total 55 114,6909 6,07933 ,81974 113,0474 116,3344 100,00 125,00

Kompresija pre

d 17 47,8824 4,28489 1,03924 45,6793 50,0854 41,00 55,00

t 24 48,4167 5,85266 1,19467 45,9453 50,8880 32,00 55,00

v 14 48,0714 7,06524 1,88826 43,9921 52,1508 33,00 55,00

Total 55 48,1636 5,66589 ,76399 46,6319 49,6953 32,00 55,00

Kompresija posle

d 17 51,4118 1,80481 ,43773 50,4838 52,3397 50,00 55,00

t 24 52,0417 2,51049 ,51245 50,9816 53,1018 48,00 55,00

v 14 52,7143 2,49395 ,66654 51,2743 54,1542 48,00 56,00

Total 55 52,0182 2,32133 ,31301 51,3906 52,6457 48,00 56,00

Spore pre d 17 ,6039 ,41377 ,10035 ,3911 ,8166 ,00 1,00

t 24 ,4594 ,43026 ,08783 ,2777 ,6411 ,00 1,00

v 14 ,4087 ,46529 ,12435 ,1401 ,6774 ,00 1,00

Total 55 ,4911 ,43349 ,05845 ,3740 ,6083 ,00 1,00

Spore posle

d 17 ,2147 ,21281 ,05162 ,1053 ,3241 ,00 ,58

t 24 ,2832 ,38135 ,07784 ,1222 ,4442 ,00 1,00

v 14 ,1309 ,26424 ,07062 -,0217 ,2834 ,00 ,92

Total 55 ,2233 ,30984 ,04178 ,1395 ,3070 ,00 1,00

Pozicija ruku pre

d 17 ,1151 ,27447 ,06657 -,0261 ,2562 ,00 ,94

t 24 ,0941 ,27243 ,05561 -,0209 ,2092 ,00 1,00

v 14 ,2910 ,41494 ,11090 ,0514 ,5306 ,00 ,99

Total 55 ,1507 ,31986 ,04313 ,0642 ,2372 ,00 1,00

Pozicija ruku posle

d 17 ,0077 ,01959 ,00475 -,0024 ,0178 ,00 ,06

t 24 ,0051 ,02248 ,00459 -,0044 ,0146 ,00 ,11

v 14 ,0238 ,05051 ,01350 -,0054 ,0529 ,00 ,18

Total 55 ,0107 ,03169 ,00427 ,0021 ,0192 ,00 ,18

Nagib pre d 17 ,1509 ,28755 ,06974 ,0031 ,2988 ,00 ,93

t 24 ,3288 ,38485 ,07856 ,1662 ,4913 ,00 ,99

v 14 ,3715 ,41844 ,11183 ,1299 ,6131 ,00 1,00

Total 55 ,2847 ,37173 ,05012 ,1842 ,3852 ,00 1,00

Nagib posle

d 17 ,0174 ,05374 ,01303 -,0103 ,0450 ,00 ,21

t 24 ,0916 ,13993 ,02856 ,0325 ,1507 ,00 ,50

v 14 ,1189 ,19670 ,05257 ,0054 ,2325 ,00 ,51

Total 55 ,0756 ,14205 ,01915 ,0372 ,1140 ,00 ,51


[email protected]

Tabela 2. Analiza varijanse

NOVA

Sum of

Squares df

Mean Square

F Sig.

Frekvencija pre

Between Groups

35,127 2 17,564 ,053 ,949

Within Groups

17318,073 52 333,040

Total 17353,200 54

Frekvencija_posle

Between Groups

44,149 2 22,074 ,588 ,559

Within Groups

1951,597 52 37,531

Total 1995,745 54

Kompresija pre

Between Groups

3,001 2 1,500 ,045 ,956

Within Groups

1730,527 52 33,279

Total 1733,527 54

Kompresija posle

Between Groups

13,049 2 6,524 1,221 ,303

Within Groups

277,933 52 5,345

Total 290,982 54

Spore pre

Between Groups

,335 2 ,168 ,889 ,417

Within Groups

9,812 52 ,189

Total 10,147 54

Spore posle

Between Groups

,207 2 ,104 1,081 ,347

Within Groups

4,977 52 ,096

Total 5,184 54

Pozicija ruku pre

Between Groups

,374 2 ,187 1,888 ,162

Within Groups

5,151 52 ,099

Total 5,525 54

Pozicija ruku_posle

Between Groups

,003 2 ,002 1,688 ,195

Within Groups

,051 52 ,001

Total ,054 54

Nagib pre

Between Groups

,456 2 ,228 1,693 ,194

Within Groups

7,006 52 ,135

Total 7,462 54

Nagib posle

Between Groups

,090 2 ,045 2,343 ,106

Within Groups

1,000 52 ,019

Total 1,090 54



[email protected]

0

20

40

60

80

100

120

140

frekvenca dubina frekvenca dubina

doktori

tehničari

vozači

Grafikon 2. Analiza unutar grupa

Paired Samples Test

Paired Differences t df Sig. (2-tailed)

Mean Std. Deviation

Std. Error Mean

95% Confidence Interval of the Difference

Lower Upper Pair 1

Frekvencija pre Frekvencija_posle

4,29412 14,59779 3,54049 -3,21138 11,79961 1,213 16 ,243

Pair 2

Kompresija_pre Kompresija_posle

3,52941 3,08459 ,74812 -5,11536 -1,94346 -4,718

16 ,000

Pair 3

Spore_pre Spore_posle

,38918 ,30312 ,07352 ,23333 ,54503 5,294 16 ,000

Pair 4

Pozicija ruku pre Pozicija ruku posle

,10735 ,25523 ,06190 -,02388 ,23858 1,734 16 ,102

Pair 5

Nagib_prije Nagib_posle

,13359 ,24215 ,05873 ,00909 ,25809 2,275 16 ,037

Tabela 3. Analiza rezultata pre i nakon treninga- doktori

Paired Samples Test

Paired Differences

t df Sig. (2-tailed) Mean

Std. Deviati

on

Std. Error Mean

95% Confidence Interval of the

Difference Lower Upper

Pair 1 Frekvencija _pre Frekvencija_posle

3,33333 10,32796

2,10819 -1,02778 7,69445 1,581 23 ,128

Pair 2 Kompresija_pre Kompresija_posle

-3,62500 4,35204

,88836 -5,46270 -1,78730 -4,081

23 ,000

Pair 3 Spore_pre Spore_posle

,17617 ,25132 ,05130 ,07004 ,28229 3,434 23 ,002

Pair 4 Pozicija ruku_pre Pozicija ruku_posle

,08904 ,27086 ,05529 -,02533 ,20342 1,610 23 ,121

Pair 5 Nagib_pre - Nagib_posle

,23717 ,30438 ,06213 ,10864 ,36569 3,817 23 ,001

Tabela 4. Analiza rezultata pre i nakon treninga-tehničari

Paired Samples Test


[email protected]

Paired Differences

t df Sig. (2-tailed) Mean

Std. Deviation

Std. Error Mean

95% Confidence Interval of the

Difference

Lower Upper

Pair 1

Frekvencija _pre Frekvencija_posle

4,42857 18,88717 5,04781 -6,47656 15,33370 ,877 13 ,396

Pair 2

Kompresija_pre - Kompresija_posle

-4,64286 6,34407 1,69552 -8,30582 -,97990 -2,738

13 ,017

Pair 3

Spore_prije - Spore_posle

,27786 ,36898 ,09861 ,06481 ,49090 2,818 13 ,015

Pair 4

Pozicija ruku_prije Pozicija uku_posle

,26721 ,37920 ,10135 ,04827 ,48616 2,637 13 ,021

Pair 5

Nagib_prije - Nagib_poslije

,25257 ,28230 ,07545 ,08958 ,41556 3,348 13 ,005

Tabela 5. Analiza rezultata pre i nakon treninga - vozači

ZAKLJUČAK

U realnim situacijama tokom reanimacije, fokusirani smo na tok i ishod, dok ne razmišljamo o parametrima koji utiču na kvalitet postupaka koje primenljujemo. Softverski program lutke trenažera, omogućava nam detaljnu analizu a učestalo vežbanje poboljšava kvalitet i koriguje sve greške koje nastaju tokom

reanimacije. Da bi se greške ispravile, neophodno je sprovoditi kontinuiran trening i češće provere na trenažeru.

LITERATURA

1) http://www.savremenisport.com/trening-osnove-sportskog-treninga.html

2) http://wwwserver.medfak.ni.ac.rs/Predmeti/Urgentna%20medicina/KabinetUrgMed.htm



[email protected]

QUALITY ASSESSMENT OF HEART COMPRESSION

Summary: OBJECTIVE: Monitoring of the quality of heart compressions of those employed in the emergency department using a simulator CPR software. METHODOLOGY: The results of heart compressions obtained from the CPR software were processed. The results were statistically analyzed in ANOVA method and by using t-test for paired samples. RESULTS: We analyzed the results of heart compressions of three groups of respondents (doctor, technician, driver). We followed four parameters: the frequency of the massage, depth of the massage, hand position, and the inclination of the body during the massage. The first measurement was performed without exercise for two minutes. After a period of practice, the measurement was repeated in the same time interval of two minutes. The results show that there is no statistically significant difference between the groups, while there were statistically significant differences in the parameters within groups before and after exercise. A statistical analysis of the four parameters indicates a statistically significant difference in the depth of compression, the number of shallow compressions, as well as the inclination of the body (p<0.05) before and after exercise among the three groups. In addition to this statistical significance, in the case of the driver there was a statistically significant difference before and after exercise in the position of the hand during resuscitation. There were no statistically significant differences in measurements with a metronome and after exercise without a metronome, but the exercise with a metronome enabled the results to be good after exercise. CONCLUSIONS: In real-life situations during CPR, we focus on the course and outcome, and do not think about the parameters that affect the quality of the procedures we apply. The software simulator allows us a detailed analysis, while frequent exercise improves the quality and corrects any errors that occur during CPR. To correct the errors, it is necessary to carry out continuous training and more frequent checks on the trainer. Key words: Monitoring of the quality of heart compressions, CPR software


[email protected]

UDK BROJEVI: 615.816/.817(497.113)"2007/2008" ISSN 1451-1053, 12 (2012), br.2-3 p 21-30 ID BROJ: 207699468

PREDLOG UNIFORMNOG NACIONALNOG REGISTRA KARDIOPULMONALNE REANIMACIJE (KPR) PO „UTSTEIN“ PROTOKOLU SA PRIKAZOM DVOGODIŠNJE ANALIZE U SHMP SOMBOR UNIFORM CARDYOPULMONARY RESUSCITATION DATA COLLECTION ACCORDING TO UTSTEIN PROTOCOL IN EMS SOMBOR Bogdan Nikolić, Snežana Holcer Vukelić, Jakša Zeković, Dragan Sretić, Ana Kasap, Veljko Veljković, Ankica Sladaković, Radovan Arnaut DOM ZDRAVLJA “Dr ĐORĐE LAZIĆ”, SLUŽBA HITNE MEDICINSKE POMOĆI, SOMBOR Sažetak: UVOD: Ovim radom želeli bismo da, uz prikaz svih korisnih parametara dobijenih iz analize po Utstein obrascu u radu HMP Sombor, podstaknemo na razmišljanje o projektu U radu su dati predlozi pojedinačnog i zbirnog obrasca po „Utstein” protokolima sa poslednjim izmenama iz 2002 godine. CILJ RADA:Upotreba ovih obrazaca daje velike mogućnosti analize i pronalaženja eventualnih slabih karika u lancu preživljavanja. MATERIJAL I METODE: Sačinjena je retrospektivna analiza pokušanih reanimacija nakon srčanog zastoja iz protokola Službe hitne medicinske pomoći (SHMP), odeljenja intenzivne nege i koronarne jedinice u Somboru u toku 2007 i 2008 godine. REZULTATI: HMP Sombor pokriva teritoriju grada i naseljenih mesta udaljenih 15 do 35 km sa populacijom od oko 100.000 stanovnika. U toku analiziranog perioda registrovano je 116 potvrđenih srčanih zastoja od kojih u 11 slučajeva nije započeta KPR, a za 19 slučajeva nije mogla biti kompletirana analiza svih parametara po „Utstein” protokolu. Vremenski interval od poziva do započete KPR kretao se od prosečnih 6 minuta u gradu do 18 minuta za intervencije u naseljenim mestima. Ventrikularna fibrilacija (VF) kao inicijalni ritam registrovana je u 41%, asistolija u 39% a električna aktivnost bez pulsa u 20% slučajeva. Od ukupno 49 pacijenata, koji kao početni ritam nisu imali VF, 11 je merama KPR prevedeno u VF i defibrilirano. Spontana cirkulacija uspostavljena je ukupno kod 54% pacijenata ili u 69% slučajeva VF i 41% ostalih. Preživljavanje, što po ovom protokolu znači da je pacijent otpušten živ iz bolnice, podeljeno je prema bitnim parametrima: Ukupno preživelih je bilo 14 od 86 ili 16%. Preživeli kod kojih je očevidac započeo KPR 36%, ili 5 od 14. Kada je kao inicijalni ritam registrovana VF, preživelo je 28% , a u slučaju asistolije i električne aktivnosti bez pulsa 8% ili 4 od 49 pacijenata. Ni jedna žrtva srčanog zastoja u naseljenim mestima nije preživela događaj. ZALJUČAK: Potreba za jedinstvenim nacionalnim protokolom po „Utstein” obrascu je uslov za sve uporedne analize našeg sa pojedinim svetskim sistemima organizacije zbrinjavanja žrtava iznenadnog srčanog zastoja kao i koristan alat za pronalaženje i ispravku slabosti u procesu rada. Na primeru Sombora jasno je da, osim vremena koje je najznačajniji ograničavajući faktor, pomoć očevidaca izostaje a u udaljenim naseljenim mestima postoji potreba za automatskim defibrilatorima. Rezultati potvrđuju da pacijenti zatečeni u VF srčane etiologije i uz pomoć očevidaca imaju značajno veće šanse za preživljavanje. Ključne reči: Utstein, kardiopulmonalna reanimacija, nacionalni registar

KORESPONDENCIJA/CORRESPONDENCE Bogdan Nikolić Kneza Miloša 5, Sombor Tel: 064/18-99-507, E-pošta: [email protected]



[email protected]

UVOD

Utstein obrazac ustanovljen je još 1991 godine kao pokušaj da se ujednače definicije pojmova u reanimaciji i eliminišu različita tumačenja pojedinih faza i postupaka. Ovo je doprinelo da različiti sistemi zbrinjavanja srčanog zastoja mogu, korišćenjem uniformnog obrasca, biti upoređeni a nedostatci efikasno otklonjeni. Vremenom se pokazala potreba za pojednostavljenjem prvobitnih formi obrasca kao i ujednačavanjem bolničkih i vanbolničkih registara kako bi se delovi, u suštini jednog kontinuiranog procesa, spojili. Radna grupa formirana od strane svih organizacija članica zajedničkog komiteta (American Heart Association, European Resuscitation Council, Australian Resuscitation Council, New Zealand Resuscitation Council, Heart and StrokeFoundation of Canada, InterAmerican Heart Foundation, Resuscitation Councils of Southern Africa), nakon izmena u protokolima 2000 godine, unela je novine na sastanku u Melburni 2002 godine, ujednačila bolnički i vanbolnički obrazac i odredila ključne podatke a ostavila mogućnost da se i neki, raniji obavezni podaci, registruju kao opcija. Konsenzusom je stvoren obrazac koji sadrži ključne podatke o reanimaciji, definisani pojedini pojmovi i akcije, dajući takođe mogućnost analize pojedinih segmenata procesa. Na našem primeru može se videti da se izvlačenjem grupa i poređenjem podataka dolazi do detaljne slike sadašnjeg stanja sistema i faktora van uticaja sistema koji utiču na uspeh KPR. Svi podaci dobijeni su iz prikazanih obrazaca. Pojedinačni i zbirni obrazac mogu se prilagoditi elektronskoj formi i tako omogućiti da se formira nacionalna baza podataka – registar koji danas već postoji u mnogim zemljama.

CILJ RADA

Ovim radom želeli bismo da, uz prikaz svih korisnih parametara dobijenih iz analize po Utstein obrascu u radu HMP Sombor, podstaknemo na razmišljanje o projektu nacionalnog registra i zainteresujemo što više naših urgentnih službi da koriste ovaj obrazac.

MATERIJAL I METODE

U radu smo koristili podatke dobijene dvogodišnjom analizom reanimacionih pokušaja registrovanih po Utstein obrascu, podatke odeljenja intenzivne terapije i reanimacije kao i koronarne jedinice Opšte bolnice u Somboru. Neurološkoi ishod nije naveden jer se po otpustu iz bolnice uglavnom gubi kontakt sa pacijentom, tako da se informacija eventualno može dobiti iz otpusne liste, ako je tamo navedena. Pacijenti za koje imamo neka saznanja po otpustu, nemaju neuroloških sekvela. Obrazac koji smo kreirali u našoj službi na osnovu predloga zajedničkog komiteta za reanimaciju u uvodu navedenih organizacija, pokriva sve podatke koji su definisani kao ključni. Naravno u preporukama postoje još uvek i neki podaci koji se vode kao opcija i bilo bi dobro da se u prilagođavanju našim uslovima i načinu nzbrinjavanja srčanog zastoja, uz dogovor, unesu u obrazac. Primer može biti medikamentozna terapija. U radu su grupisani podaci po određenim linijama obrasca, tako da ukazuju na bitne parametre na koje možemo uticati, tako da analiza dovodi do jasnih zaključaka za budući rad na efikasnosti zbrinjavanja žrtava srčanog zastoja. Uporedna analiza sa službama koje pokrivaju sličan broj stanovnika i registrovanih srčanih zastoja, takođe je omogućena upotrebom Utstein obrasca.

REZULTATI I DISKUSIJA

Ekipa SHMP Sombor pokriva teritoriju od 100.000 stanovnika sa naseljenim mestima udaljenim od 15 do 35 km. Vreme od poziva do dolaska ekipe na lice mesta kreće se od prosečnih 6 minuta u gradu do 18 minuta za naseljena mesta u okolini (Grafikon 1). U zavisnosti od gustine saobraćaja i stanja puteva vremenski interval u gradu kreće se od 3 do 10 minuta a u naseljenim mestima i do 30 minuta.


[email protected]

Grafikon 1. Prosečan vremenski interval od poziva do započinjanja KPR

Od 116 potvrđenih slučajeva srčanog zastoja, za 19 nismo uspeli da dobijemo kompletnu dokumentaciju po našem obrascu te ih nismo uveli u analizu. To je takođe jedna od teškoća na koje nailazimo u nedostatku regulative i obaveze da se po jedinstvenim protokolima unose podaci o reanimaciji. Iz ovakvih grešaka nastaju ponekad neverovatna saopštenja o uspešnosti reanimacije kao i pesimistični zaključci o uzaludnosti pokušaja KPR. Slične greške javljaju se i zbog nepoznavanja i nerazumevanja definicija samog srčanog zastoja i ishoda. Povratak spontane cirkulacije po definiciji se odnosi na najmanje 30 sekundi spontane cirkulacije praćene barem jednim pokušajem udaha i palpabilnim pulsom a ne samo pojavom električne aktivnosti na monitoru.

U našoj analizi postoji i 11 slučajeva kada nije ni započeta KPR. Često nam se dešava da zbog okoline, pritiska porodice i javnosti, započnemo reanimaciju znajući da neće dati rezultate. Uticaj ovakvih činjenica može se smanjiti pravilnom organizacijom službe i preporukama kada započeti KPR a kada ne. Grafikon 1 ilustruje ogromnu vremensku razliku pri odlasku u naseljena mesta u kojima živi oko 50% stanovništva opštine u odnosu na grad. Inicijalni ritam je jedan od ključnih podataka i od bitnog je uticaja na ishod pokušaja KPR. Grafikoni 2 i 3 prikazuju kako to izgleda na primeru naše službe. Distribucija zabeleženog inicijalnog ritma prikazana je u grafikonu 2.



[email protected]

Grafikon 2. Distribucija zabeleženog inicijalnog ritma U grafikonu 3 prikazano je preživljavanje u zavisnosti od inicijalnog ritma. Upadljivo je da ima mnogo manje VF nego asistolije i bezpulsne električne aktivnosti (BEA). To je u funkciji

vremena potrebnog za intervenciju i nedostatka pokušaja KPR od strane očevidaca.

Grafikon 3. Preživljavanje u zavisnosti od inicijalnog ritma

Interesantan podatak je i preživljavanje u slučaju započete KPR od strane očevidaca, čije učešće je povećano, doduše minimalno ali daje nadu da će biti značajnije u budućnosti. U 17%

slučajeva ili 14 pacijenata gde je očevidac započeo KPR preživljavanje je značajno veće. U procentualnom odnosu prikazano je na grafikonu 4 i 5.


[email protected]

Grafikon 4.

Grafikon 5. *SC – uspostavljena spontana cirkulacija Sledeća tabela pokazuje uporedne podatke po Utstein obrascu za HMP Sombor i urgentne službe u Dahau, Nemačka.

Broj stanovnika

Broj započetih

reanimacija godišnje

Inicijalni ritam

VF/PEA, asistolija

Preživljavanje VF

Preživljavanje PEA,asistolija

Preživljavanje VF+očevidac+srčana

etiologija

Ukupno preživljavanje

Dachau 135000 89 33%/67% 27,20% 7,70% 32% 11,40% Sombor 100000 53 41%/59% 28% 8% 36% 16%

Zlatni standard po Utstein protokolima (očevidac prisutan, započeo KPR, zastoj srčane etiologije):



[email protected]

Grafikon 6.

Jasno je iz navedenih podataka da se nalazimo na dobrom putu, potrebno je samo imati obrazac na osnovu kojega možemo objektivno i realno sagledati gde smo, gde grešimo i šta i kako možemo popraviti. Treba nam konsenzus oko zajedničkog obrasca i dobra volja da ga upotrebimo. Formiranje odbora ili komisije sekcije Urgentne medicine za praćenje podataka KPR i uspostavljanje Nacionalnog registra omogućilo bi značajan napredak u spasavanju žrtava srčanog zastoja.

ZAKLJUČAK

Ukupno preživljavanje od 16% svih srčanih zastoja je veće nego u prethodnoj analizi koju smo radili i prikazali, kada je bilo 13.5%. Efikasnost ekipa, stalna edukacija i trening, minimalno povećan broj pokušaja reanimacije od strane očevidaca, sigurno su doprineli tome. Ono što moramo da učinimo je dalji rad na podizanju svesti o mogućem preživljavanju srčanog zastoja i naravno energična akcija u distribuciji automatskih defibrilatora u naseljenim mestima kako bi bili dostupni 24 sata i praktično „kupili“ vreme pacijentu do dolaska HMP. Na kraju prikazujemo pojedinačni i zbirni obrazac koji koristimo u HMP Sombor kao predlog uniformnog prikazivanja i registracije pokušaja KPR.

LITERATURA 1. Cummins RO, Chamberlain DA, Abramson NS, Allen M,

Baskett PJ, Becker L, Bossaert L, Delooz HH, Dick WF, Eisenberg MS, et al. Recommended guidelines for uniform reporting of data from out-of-hospital cardiac

arrest: the Utstein Style. A statement for health professionals from a task force of the American Heart Association, the European Resuscitation Council, the Heart and Stroke Foundation of Canada, and the Australian Resuscitation Council. Circulation. 1991;84:960–975.

2. Cummins RO, Chamberlain D, Hazinski MF, Nadkarni V,

Kloeck W, Kramer E, Becker L, Robertson C, Koster R, Zaritsky A, et al. Recommended guidelines for reviewing, reporting, and conducting research on in-hospital resuscitation: the in-hospital ‘Utstein style.’ American Heart Association. Circulation. 1997;95:2213–2239.

3. Fredriksson M, Herlitz J, Nichol G. Variation in outcome

in studies of out-of-hospital cardiac arrest: a review of studies conforming to the Utstein guidelines. Am J Emerg Med. 2003;21:276 –281.

4. American Heart Association, International Liaison

Committee on Resuscitation (ILCOR). Guidelines 2000 for Cardiopulmonary Resuscitation and Emergency Cardiovascular Care—an international consensus on science. Circulation. 2000;102:I-1–I-370.

5. Peberdy MA, Kaye W, Ornato JP, Larkin GL, Nadkarni V,

Mancini ME, BergRA, Nichol G, Lane-Truitt T. Cardiopulmonary resuscitation of adults in the hospital: a report of 14720 cardiac arrests from the National Registry of Cardiopulmonary Resuscitation. Resuscitation. 2003;58:297–308.

6. Larsen MP, Eisenberg MS, Cummins RO, Hallstrom AP.

Predicting survival from out-of-hospital cardiac arrest: a graphic model. Ann Emerg Med. 1993;22:1652–1658.

7. Stiell I, Nichol G, Wells G, De Maio V, Nesbitt L, Blackburn

J, Spaite D; OPALS Study Group. Health-related quality of life is better for cardiac arrest survivors who received citizen cardiopulmonary resuscitation. Circulation.2003;108:1939 –1944.

8. Langhelle A, Tyvold SS, Lexow K, Hapnes SA, Sunde K,

Steen PA.In-hospital factors associated with improved outcome after out-ofhospital cardiac arrest. A comparison between four regions in Norway. Resuscitation. 2003;56:247–263.


[email protected]

9. Newcombe HB, Kennedy JM, Axford SJ, James AP.

Automatic linkage of vital records. Science. 1959;130:954 –959.

10. Lombardi G, Gallagher J, Gennis P. Outcome of out-of-

hospital cardiac arrest in New York City. The Pre-Hospital Arrest Survival Evaluation (PHASE) study. JAMA 1994;271:678 - 83.

11. Outcome after out-of-hospital cardiac arrest in

aphysician-staffed emergency medical system according to the Utstein style Heidi L. Estner, MD,a Christian Gu¨nzel, MD,b Gjin Ndrepepa, MD,a Frederic William, MD,c Dirk Blaumeiser, MD,b Bernd Rupprecht, MD,e Gabriele Hessling, MD,a Isabel Deisenhofer, MD,a Michael A. Weber, MD,dKarl Wilhelm, MD,b Claus Schmitt, MD,a and Albert Scho¨mig, MDa Munich, Dachau, Pfaffenhofen, Amperkliniken AG, and Mu¨nchen Germany, American Heart JournalVolume 153, Number 5

12. Kuisma M, Maatta T. Out-of-hospital cardiac arrests in Helsinki:Utstein style reporting. Heart 1996;76:18 - 23.

13. Tadel S, Horvat M, Noc M. Treatment of out-of-hospital

cardiacarrest in Ljubljana: outcome report according to the ’Utstein’ style.Resuscitation 1998;

14. Fredriksson M, Herlitz J, Engdahl J. Nineteen years’

experience of out-of hospital cardiac arrest in Gothenburg—reported in Utstein style. Resuscitation 2003;58:37 - 47.



[email protected]


[email protected]



[email protected]

UNIFORM CARDYOPULMONARY RESUSCITATION DATA COLLECTION ACCORDING TO UTSTEIN PROTOCOL IN EMS SOMBOR Summary: The paper presents proposals of individual and cumulative form of the " Utstein " protocol with the latest amendments of 2002. The use of these forms gives great opportunities to analyze and identify potential weak links in the chain of survival. As an example, we are presenting retrospective analysis of attempted resuscitation after cardiac arrest from the protocol of emergency medical services (EMS ) , intensive care and coronary units in Sombor in 2007 and 2008. EMS Sombor covers the territory of the city and settlements at distance of 15 to 35 km with a population of about 100,000 people . During the analyzed period there were 116 confirmed cardiac arrests of which 11 cases CPR was not attempted, and 19 cases could not be completed and analyzed because of lack of all the parameters for the " Utstein " protocol. The time interval from call to start the CPR ranged from an average of 6 minutes in urban areas to 18 minutes for intervention in distant villages . Ventricular fibrillation (VF ) as the initial rhythm was registered in 41 % , asystole in 39 %, and pulseless electrical activity in 20 % of cases . Of the total 49 patients , did not present VF as initial rhythm, 11 were converted to VF by the CPR measures and medicaments . Spontaneous circulation was established with a total of 54 % of patients, 69 % having initialy VF and 41 % other rhythms . Survival, by the protocol means that a patient is discharged from the hospital alive. Ptients were divided according to important parameters : Total survival was 14 out of 86 or 16 % . Survival in which the bystander started CPR was 36 % , or 5 out of 14. When initial rhythm of VF was registered , overal survival was 28 %, and in the case of asystole and pulseless electrical activity survival rate was 8 % or 4 out of 49 patients . Neither victim of cardiac arrest in distant villages did not survive the event . The need for a single national protocol according to " Utstein " form is a requirement for all of our comparative analysis with some of the world systems of care for victims of sudden cardiac arrest , as well as a useful tool for finding and correcting weaknesses in the CPR process . For Sombor as an example, it is clear that except for the time that is the most significant limiting factor , help of bystanders is missing and in remote villages there is a need for automatic defibrillators . The results confirm that patients who were in VF cardiac etiology, and with the bystander CPR attempt, have significantly higher chances of survival . Key words: Utstein , cardiopulmonary resuscitation , national registry


[email protected]

UDK BROJEVI: 616.127-005.8-07-083.98 ISSN 1451-1053, 12 (2012), br.2-3 p 31-36 ID BROJ: 207699980

STEMI- NEKAD I SAD STEMI- ONCE AND NOW Mihaela Budimski (1), Kornelija Jakšić Horvat (1), Nikola Gavrilović (1), Andrej Šimon (2) (1) DOM ZDRAVLJA SUBOTICA, SLUŽBA HITNE MEDICINSKE POMOĆI, SUBOTICA, (2) OPŠTA BOLNICA “RADIVOJ SIMONOVIĆ“, SOMBOR

Sažetak: UVOD: Prema važećim preporukama, pacijenti sa STEMI se transportuju u najbližu bolnicu koja može uraditi primarni PCI ukoliko je primarni kontakt sa zdravstvenim radnikom unutar 90 minuta od pojave bola, odn. 120 minuta ukoliko se pacijent javio u bolnicu koja nema salu za PCI. Ukoliko transport pacijenta nije moguć u ovom vremenskom periodu, indikovano je dati fibrinolitičku terapiju. Potpisivanjem trojnog ugovora između Doma zdravlja Subotica, Opšte bolnica Subotica i Instituta za KVB Sremska Kamenica, pacijentima je omogućen transport do Instituta u lekarskoj pratnji iz kućnih uslova. CILJ RADA: Ukazivanje na olakšanu mogućnost primene preporuka koji pružaju pacijentima najsavremenije metode lečenja. METODOLOGIJA RADA: Analizirani su protokoli Službe za hitnu medicinsku pomoć tokom jednogodišnjeg perioda. Obuhvaćeni su slučajevi kojima je na terenu dijagnostikovan STEMI u peridu pre i posle potpisivanja trojnog ugovora. Podaci su obrađeni u programu STATISTIKA. REZULTATI: Obrađeni slučajevi iz protokola hitne medicinske pomoći ukazuju na različite okolnosti i komplikacije sa kojima su se pacijenti suočavali nakon preležanog infarkta miokarda u periodu kada nije bilo mogućnosti da se po dijagnostikovanju STEMI odmah transportuju u najbližu ustanovu koja ima salu za koronarografiju. Transport Službom hitne medicinske pomoći uz lekarsku pratnju i najkritičnijim, vitalno ugroženim pacijentima, život je u sigurnim rukama, što potvrđuje 83% uspešnost reanimacije tokom transporta. ZAKLJUČAK: Područje Severno-bačkog okruga sa svojim demografskim karakteristikama, doprinosi povećanju broja pacijenata sa kardiovaskularnim bolestima. I pored najsavremenijih metoda lečenja, neophodna je kontinuirana edukacija počevši od zdrave populacije, uz preventivne preglede, kako bi se broj pacijenata smanjio a komplikacije na vreme sprečile. Ključne reči: STEMI, hitna medicinska pomoć

KORESPONDENCIJA/CORRESPONDENCE Mihaela Budimski SHMP; Petefi Šandor 24, 24000 Subotica Tel: 060 09 49 444, E-pošta: [email protected]



[email protected]

UVOD

Akutni infarkt može biti prva manifestacija koronarne bolesti i u našoj državi je i dalje vodeći uzrok umiranja u opštoj populaciji. U zemljama u razvoju, učestalost akutnog infarka srca se smanjuje, dok u našoj zemlji raste. Visok procenat smrtnosti bi se smanjio edukacijom stanovništva i ranim prepoznavanjem simptoma bolesti kao i uticajem na efikasniju organizaciju prehospitalnih urgentnih službi kako bi se olakšala mogućnost postupanja prema smernicama a pacijentima omogućio najadekvatniji klinički tretman. Potpisivanjem trojnog ugovora, 08. juna 2012. godine, između Doma zdravlja Subotica, Opšte bolnica Subotica i Instituta za KVB Sremska Kamenica, pacijentima je omogućen direktni sanitetski transport do Instituta u lekarskoj pratnji iz kućnih uslova. Na ovaj način pacijenti

sa akutnim infarktom miokarda sa ST elevacijom dobijaju tretman po najsavremenijim protokolima. Prema ugovoru, ukoliko se pacijent javi našoj Službi u roku od tri sata od početka bola, vozi se na Institut za KVBV, a da se pri tom poštuje vremenski period stizanja od 90 do 120 minuta, bez prethodne hospitalizacije u Opštoj bolnici Subotica. Ukoliko se pacijent ne može dovesti za 90-120 min do Instituta za KVBV, a postoji mogućnost davanja trombolitičke terapije unutar tri sata od pojave bola, tada se pacijent hospitalizuju u Opštoj bolnici Subotica. Ako je terapija trombolizom, moguća tek nakon više od 3h od pojave bolova u grudima, pacijent se transportuje, do 10h od pojave bola, na Institut za KVBV na PCI (treba da stigne na Institut, ako je od grudnog bola do dolaska u Prijemnu ambulantu Instituta prošlo najviše do 11h).

Tabela 1. Reperfuziona terapija kod pacijenata koji imaju infarkt sa ST elevacijom. Patric T. O’Gara, Frederick G. Kushner, Deborah D. Ascheim at al. Guideline for the Management of ST-Elevation Myocardial Infarction: Executive Summary : A Report of the American College of Cardiology Foundation/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines. Circulation. 2013;127:529-555;


[email protected]

Prema važećim preporukama, u prehospitalnim uslovima, pacijenti sa STEMI se transportuju u najbliži centar za primarni PCI ukoliko je prvi kontakt lekara sa pacijentom do naduvavanja balona unutar 90 minuta od pojave bola, odn. 120 minuta ukoliko se pacijent javio u bolnicu koja nema salu za PCI. Ukoliko transport pacijenta nije moguć u ovom vremenskom periodu, indikovano je dati fibrinolitičku terapiju.

CILJ RADA Ukazivanje na olakšanu mogućnost primene preporuka koji pružaju pacijentima najsavremenije metode lečenja.

METODOLOGIJA RADA

Analizirani su protokoli Službe za hitnu medicinsku pomoć tokom jednogodišnjeg perioda. Obuhvaćeni su slučajevi kojima je na terenu dijagnostikovan STEMI u periodu pre i posle potpisivanja trojnog ugovora. Podaci su obrađeni u programu STATISTIKA.

REZULTATI I DISKUSIJA

Obrađeni slučajevi iz protokola hitne medicinske pomoći ukazuju na različite okolnosti i komplikacije sa kojima su se pacijenti suočavali nakon preležanog infarkta miokarda u periodu kada nije bilo mogućnosti da se po dijagnostikovanju STEMI odmah transportuju u najbližu ustanovu koja ima salu za koronarografiju. Pacijentima koji su dobili akutni infarkt miokarda nakon potpisivanja trojnog ugovora ukazan je kompletan medicinski tretman tokom 80 km dugog puta sanitetskog transporta. U jednogodišnjem periodu od juna 2011. do juna 2012. (pre potpisivanja ugovora) Služba hitne medicinske pomoći na terenu je dijagnostikovala 78 pacijenata sa akutnim infarktom miokarda sa ST elevacijom. Svi pacijenti na terenu su zbrinuti po urgentnim protokolima za IM. Pacijentima je ordiniran aspirin 300mg p.o. , clopidogrel 600mg p.o. NTG spray, morfijum ili trodon i.v. i kiseonik tokom transporta. Primarni cilj kod

svih pacijenata je bio postizanje rane reperfuzije, a zbog nemogućnosti primene trombolitičke terapije u prehospitalnim uslovima, usled nedostatka lekova, pacijenti su bez trombolize, voženi u Opštu bolnicu Subotica. Prema podacima iz protokola upućenih pacijenata u tercijalnu ustanovu, kolima Službe hitne medicinske pomoći je voženo 7 (9%) pacijenata nakon 24 sata od hospitalizacije. Ostali pacijenti 25 (32%) su upućivani nakon prosečno 12.8 dana. Za preostale pacijente 46 (59%) naša služba nema podatke odn. ne možemo sa sigurnošću tvrditi da li su uopšte upućivani na PCI. Deo pacijenata je nakon hospitalizacije u Opštoj bolnici Subotica, iziskivao ponovni izlazak lekarskih epipa naše službe zbog pojave simpotoma u vidu: bolova u grudnom košu, gušenja, slabosti, malaksalosti, 20 (26%) a od toga je 17 (21%) zahtevalo hospitalni tretman.

U periodu od 8.06.2012. godine do 01.03.2013. godine (nakon potpisivanja ugovora) 72 pacijenta je imalo infarkt miokarda sa ST elevacijom. Nakon dijagnostikovanja i urgentnog zbrinjavanja pacijenta po protokolu pripreme pacijenta za invazivnu dijagnostiku, koronarografiju, pacijenti su transportovani 80km uz lekarsku pratnju do Instituta u Sremskoj Kamenici. Vreme trajanja transporta je između 65 i 70 minuta. Pacijenti su se u najvećem procentu javljali nakon 1-1.5 sat nakon pojave bola 38 (53%), nakon pola sata od pojave bola se javilo 15 (21%), dok se nakon 2-3 sata od pojave bola javilo 19 (26%).



[email protected]

Naša iskustva pokazuju da za kupiranje bola je bilo potrebno dati veću dozu Mo. Kod velikog broja pacijenata koji su ocenjivali IB 9, bilo je potrebno titrirati Mo bez obzira što su hipotenzivni.

Od ukupnog broja pacijenata, 15 (21%) je bilo hemodinamski stabilno, dok je 57 (79%) hemodinamski nestabilno.

Hemodinamski nestabilni pacijenti su imali izraženu bradikardiju 3 (5%), tahikardiju 9 (16%), hipertenziju 11 (19%), hipotenziju 10 (18%), u kardiogenom šoku je bilo 7 pacijenata (12%), učestale VES 9 (16%), maligni poremećaj ritma praćen gaspingom 5 (9%), niske vrednosti saturacije ispod 90% 3 pacijenta (5%).

Maligni poremećaj srčanog ritma je zabeležen kod pet pacijenata tokom transporta. Kod svih pacijenata se odmah primenio CRP. Nakon prve defibrilacije dolazi do uspostavljanja ROSC-a kod četiri pacijenta. Kod jednog pacijenta je perzistirao maligni poremećaj ritma, te mu je ordinirana antiaritmična terapija. Peti pacijent je reanimiran dvadeset minuta ali je na kraju egzitirao. Transport Službom hitne medicinske pomoći uz lekarsku pratnju i najkritičnijim, vitalno ugroženim pacijentima, život je u sigurnim rukama, što potvrđuje 83% uspešnost reanimacije tokom transporta. Nakon hospitalizacije na Institutu za KVBV, vrlo mali broj pacijenata 5 (7%) se javljao radi ponovnog izlaska ekipa SHMP, najčešće zbog anginoznih tegoba koji su se kupirali analgetskom terapijom. Prema istraživanju koje obuhvata 30 zemalja širom Evrope, primarna PCI je primarna reperfuziona terapija u 16 zemalja (zemlje severne, zapadne i centralne Evrope). Manji je broj zemalja (8) koje još uvek primenjuju trombolitičku terapiju, zbog udaljenosti od bolnica i Instituta koji rade PCI. Transport pacijenata kolima hitne medicinske pomoći, do bolnice u kojoj će se raditi PCI, je različit. Od 85% koliko iznosi u Velikoj Britaniji, do 17% koliko je u Grčkoj. Naša zemlja je na desetom mestu od ukupnog broja zemalja koje rade primarnu PCI. D bi se povećao broj pacijenata koji bi u stručnoj pratnji stigao do adekvatne ustanove, bez lutanja i gubitka vremena na dijagnostikovanju i transportu pacijenta, neophodna je dobra saradnja primarnog, sekundarnog i tercijalnog sistema zaštite, a područje Severno-bačkog okruga je dobar pokazatelj kako se dobra usluga visoko rizičnim pacijentima može lako obezbediti i u praksi sprovoditi.


[email protected]

ZAKLJUČAK Područje Severno-bačkog okruga sa svojim demografskim karakteristikama, doprinosi povećanju broja pacijenata sa kardiovaskularnim bolestima. I pored najsavremenijih metoda lečenja, neophodna je kontinuirana edukacija počevši od zdrave populacije, uz preventivne preglede, kako bi se broj pacijenata smanjio a komplikacije na vreme sprečile. Dobra saradnja primarnog kontakta sa bolnicama i Institutima, obezbediće svim pacijentima sa ST elevacijom, savremen prisup i tretman po najnovijim protokolima.

LITERATURA

1. Patric T. O’Gara, Frederick G. Kushner, Deborah D. Ascheim at al. Guideline for the Management of ST-Elevation Myocardial Infarction: Executive Summary : A Report of the American College of Cardiology Foundation/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines. Circulation. 2013;127:529-555;

2. Reperfusion therapy for ST elevation acute myocardial infarction in Europe: description of the current situation in 30 countries. Eur Heart J. 2010 April; 31(8): 943–957.


ABC časopis urgentne medicine, vol. XII, godina 2012, broj 1

[email protected]

STEMI- ONCE AND NOW Summary: INTRODUCTION: According to current recommendations, patients with STEMI are transported to the nearest PCI-capable hospital if the primary contact with a health care professional occurred within 90 minutes of the pain’s onset, or 120 minutes if the patient reported to a non–PCI-capable hospital. If the patient’s transportation is not possible in that time frame, fibrinolytic therapy is indicated. With the signing of the tripartite agreement between the Health Center Subotica, Subotica General Hospital, and the Institute for Cardiovascular Diseases Sremska Kamenica, patient transportation from household conditions is provided by the Institute under medical supervision. OBJECTIVE: Point out the facilitated possibility of applying recommendations that provide patients with the most advanced treatment methods. METHODOLOGY: The protocols of EMS were analyzed during a one-year period. Included were the cases in which the diagnosis of STEMI was done in the field both in the period before and in the period after the signing of the tripartite agreement. The data was analyzed in a statistics program. RESULTS: The processed cases from the EMS protocols indicated various circumstances and complications that patients encountered after having myocardial infarction in a period when there was no possibility, upon the diagnosis of STEMI, of immediate transport into the nearest hospital with coronary angiography capabilities. The lives of the most critical, vitally compromised patients transported via EMS were in safe hands, as evidenced by the 83% success rate of CPR during transport. CONCLUSION: The territory of the Northern Bačka District with its demographic characteristics contributes to an increasing number of patients with cardiovascular disease. Despite modern treatment methods, it is necessary to continue educating, starting with the healthy population, in addition to providing preventive check-ups to reduce the number of patients and prevent complications in time. Key words: STEMI, emergency medical services


[email protected]

UDK BROJEVI: 616-083.98(497.113)"2009/2010" ISSN 1451-1053, 12 (2012), br.2-3 p 37-47 ID BROJ: 207701004

OPTEREĆENOST DISPEČERSKOG CENTRA I MOGUĆNOST ODGOVORA U USLOVIMA NEPOSTOJANJA JEDINSTVENOG DISPEČERSKOG PROTOKOLA

A WORKLOAD OF EMERGENCY MEDICAL DISPATCH CENTRE – A POSSIBILITY OF PROMPT RESPONSE WITHOUT UNIQUE DISPATCH PROTOCOL Jokšić-Mazinjanin Radojka (1), Delić Branislava (1), Raffay Violetta (1), Šaponja Predrag (1), Jokšić Zelić Milena (2), Lekin Ivan (3) (1) ZAVOD ZA HITNU MEDICINSKU POMOĆ NOVI SAD, (2) DOM ZDRAVLJA BEČEJ, SLUŽBA HITNE MEDICINSKE POMOĆI, BEČEJ, (3) OPŠTA BOLNICA “Dr RADIVOJE SIMONOVIĆ“, RADIOLOŠKA SLUŽBA, SOMBOR Sažetak: UVOD: Značajno mesto u funkcionisanju urgentne službe, u sistemu prepoznavanja i zbrinjavanja urgentnih stanja zauzima dispečerski centar. CILJ RADA: prikaz opterećenosti, načina organizacije i funkcionalnosti dispečerskog centra, kao i adekvatnost odgovora u uslovima nepostojanja jedinstvenog dispečerskog protokola. MATERIJAL I METODE: Istraživanje je retrospektivno i opservaciono. Sprovedeno je u okviru Zavoda za hitnu medicinsku pomoć Novi Sad u periodu od 01.06.2009. do 31.05.2010. godine. REZULTATI: Novi Sad sa okolinom ima 316.972 stanovnika. Postoji jedan dispečerski centar koji objedinjuje prijem poziva za urgentna zdravstvena stanja i za medicinski transport. U dispečerskom centru stalno je prisutan jedan lekar konsultant i jedan medicinski tehničar. U toku 24h prosečan broj ostvarenih kontakata bio je 1718 ±353,53. Broj poziva primljenih zbog medicinskog transporta u toku 24h bio je 74±32,58, a transportne ekipe su prosečno imale 101±42,39 medicinski transport. Nakon razgovora sa pacijentom ili pozivaocem koji prijavljuje potrebu za intervencijom, samo lekar ima pravo da odbije tj. ne pihvati poziv za intervenciju i o tome na kraju razgovara obaveštava pacijenta/pozivaoca. Zbog zdravstvenih tegoba u toku 24h bilo je 329 poziva ±47,02, koji su u proseku trajali 88±72,04 sekundi. Od toga, prosečno 96±12.71 poziva je primljeno i prosleđeno urgentnim ekipama, a ostatak je rešen davanjem saveta. Prosečno vreme odgovora na poziv bilo je 12,82±14,92 sekunde, a vreme odgovora do 10 sekundi ostvareno je kod 51,76% poziva. Broj neodgovorenih poziva u navedenom periodu bio je 8,85%. Senzitivnost na prijemu poziva u 2009. bila je 60,11%. ZAKLJUČAK: Broj urgentnih ekipa na terenu koje su opremljene savremenom opremom je udvostručen poslednjih desetak godina i sada ih je osam u svakoj smeni. Dispečerski centar godinama funkcioniše na isti način, sa istom opremom i brojem zaposlenih. Da bi se unapredio rad urgentne službe potrebna je bolja oprema u dispečerskom centru, ali i veći broj zaposlenih, kao i stalne edukacije. Ključne reči: hitna medicinska pomoć, dispečerski centar, jedinstveni dispečerski protokol.

KORESPONDENCIJA/CORRESPONDENCE Radojka Jokšić-Mazinjanin Novi Sad, Pitagorina 5/9 Tel: 065/80-22-656, E-mail: [email protected]



[email protected]

UVOD

Da bi se poboljšali svi segmenti kvaliteta i rezultati rada hitne medicinske pomoći (HMP), potrebne su savremene tehnologije. Spoj informacionih i telekomunikacionih tehnologija zatvoriće krug toka informacija unutar HMP, ubrzaće njihovu razmenu i samim tim skratiti kritična vremena i povećati procenat preživljavanja u urgetnim stanjima [1,2]. Značajno mesto u funkcionisanju urgentne službe, u sistemu prepoznavanja i zbrinjavanja urgentnih stanja zauzima dispečerski centar (DC) [3]. Pozivanjem telefonskog broja 194, DC se prvi sreće sa događajem koji zahteva intervenciju HMP i od njegovog adekvatnog reagovanja zavisi da li će intervencija započeti pravovremeno. Kvalitet rada DC se može meriti pomoću dva vremena: vreme odgovora i reakciono vreme. Vreme odgovora je vreme od prvog signala poziva do podizanja telefonske slušalice u DC. Reakciono vreme je vreme od podizanja telefonske slušalice u DC do izlaska ekipe HMP na teren [4,5,6]. Dobra organizacija DC sa stručnog stanovišta znači: Vreme odgovora 10 sekundi ili manje Sva vremena odgovora unutar 2 minuta Neodgovoreni pozivi u odnosu na ukupan broj

poziva <0,2% Reakciono vreme do 2 minuta [5,6]. U Srbiji se za kontrolu kvaliteta rada hitne medicinske pomoći koristi trinaest pokazatelja. Za ocenu kvaliteta rada DC značajni su: reakciono vreme I (aktivaciono vreme), senzitivnost i specifičnost na prijemu poziva. Reakciono vreme I je vreme koje protekne od prijema poziva u DC za prvi red hitnosti do predaje poziva urgentnoj ekipi na terenu. Senzitivnost na prijemu poziva pokazuje koji je procenat poziva primljenih u DC i označenih kao treći red hitnosti, a ekipe na terenu su ih označile kao drugi ili prvi red hitnosti. Specifičnost na prijemu poziva označava procenat poziva primljenih kao prvi red hitnosti u DC, a koji su na terenu označeni kao treći red hitnosti [7,8].

CILJ RADA Cilj rada je da se prikaže opterećenost, način organizacije i funkcionalnost DC kao i mogućnost odgovora u uslovima nepostojanja jedinstvenog protokola za rad DC.

MATERIJAL I METODE Istraživanje je retrospektivno i opservaciono. Sprovedeno je u okviru Zavoda za hitnu medicinsku pomoć Novi Sad (ZZHMP Novi Sad) u periodu od 01.06.2009. do 31.05.2010. godine. Podaci su prikupljeni iz baze podataka snimljenih razgovora DC ZZHMP Novi Sad i knjiga dispečera za urgentne ekipe i ekipe medicinskog transporta. Korišćena je metoda prostog slučajnog uzorka za određivanje tri dana u svakom mesecu u navedenom periodu, koja su detaljno analizirana. Prikupljeni su podaci o: vrsti poziva upućenih putem telefona, ali i razgovor dispečera sa ekipama na terenu putem radio veze, dužini trajanja poziva zbog zdravstvenih tegoba, broju medicinskih transporta, broju intervencija urgentnih ekipa, broju poziva upućenih DC putem telefona po satima, dužini trajanja poziva pre javljanja dispečera (vreme odgovora), broju neodgovorenih poziva. Svi kontakti dispečera su podeljeni na: kontakt sa ekipama (kontakt dispečera sa ekipama na terenu), pogrešni pozivi (obuhvataju: pogrešno preusmerene pozive namenjene drugim pravnim i fizičkim licima zbog greške u telekomunikacionoj mreži, pozive upućena preko mobilnih operatera na broj 021 94, a sa teritorija drugih opština, pozive namenjene obmanjivanju dispečera od strane pojedinaca kao i neodgovoreni pozivi), pozivi zbog zdravstvenih tegoba i pozivi za medicinski transport. Prikupljeni podaci su obrađeni upotrebom statističkih paketa SPSS 11 i Statistica 7. Dobijeni rezultati su prikazani tabelarno i grafički.

REZULTATI Prema popisu iz 2002. godine, Novi Sad sa okolinom je imao 308 133 stanovnika. ZZHMP Novi Sad pokriva i teritoriju opštine Sremski Karlovci koja je prema popisu iz iste godine imala 8839 stanovnika. U momentu prikupljanja podataka, postojao je jedan DC koji je objedinjavao prijem poziva za urgentna zdravstvena stanja i za medicinski transport sa pet telefonskih linija i jedan kanal na radio vezi namenjen komunikaciji sa ekipama na terenu. U DC stalno je bio prisutan jedan lekar konsultant i jedan medicinski tehničar. U toku dnevne smene (07-19h) ponekad je bio prisutan još jedan lekar i jedan medicinski tehničar, uglavnom u zimskom periodu i to ne redovno. Nakon razgovora sa pacijentom ili pozivaocem koji


[email protected]

prijavljuje potrebu za intervencijom, samo lekar ima pravo da odbije tj. ne pihvati poziv za intervenciju i o tome na kraju razgovara obaveštava pacijenta/pozivaoca. Ne postoji elektronska baza podataka, već se pozivi snimaju na registrofon, a primljene intervencije upisuju u knjigu dispečera za urgentne ekipe i ekipe medicinskog transporta. Takođe, ne postoji ni jedinstven protokol za rad DC, već svaki dispečer postavlja pitanja na osnovu svog znanja i iskustva. Na terenu je

radilo osam urgentnih ekipa koje su činili lekar, medicinski tehničar i vozač. U dnevnim smenama radnim danom radilo je deset transportnih ekipa sačinjenih od vozača i medicinskih tehničara, a subotom pet. Noću i nedeljom su radile samo dve transportne ekipe. Analizom prikupljenih podataka u navedenom periodu, utvrđeno je da su najveći broj kontakata činili kontakti dispečera sa ekipama na terenu (Tabela 1.).

Prosečna vrednost Average

value

Standardna devijacija Standard deviation

(SD)

Minimum Minimum

(min)

Maksimum Maximum

(max)

Mediana Mediana

(Me)

Svi kontakati All contacts

1718 ±353,53 1163 2523 1622,5

Kontakti sa ekipama Contacts with squads

839 ±274,36 473 1315 766

Pogrešni pozivi False calls

484 ±106,36 326 814 478,5

Pozivi zbog zdravstvenih tegoba Calls related to health condition

329 ±47,02 232 407 325,5

Pozivi za medicinski transport Calls for medical transportation

74 ±32,58 13 118 88

Tabela 1. Prosečan broj kontakata DC po razlozima poziva

Posmatrano po danima u nedelji, najviše kontakata ostvareno je ponedeljkom 1911 (SD±461,64, min=1502, max=2523, Me=1633) kao i pogrešnih poziva 593 (SD±127,38, min=485, max=814, Me=555), najviše kontakata dispečera sa ekipama na terenu petkom 932 (SD±258,16, min=716, max=1285, Me=812), a poziva zbog medicinskog transporta četvrtkom 103 (SD±10,03, min=92, max=118, Me=99). Najviše registrovanih poziva pacijenata koji su se žalili na zdravstvene tegobe bilo je nedeljom 369 (SD±35.42, min=321, max=407, Me=366) (Grafikon 1.). Po mesecima, najveći ukupan broj kontakata ostvaren je u decembru 2258 (SD±39,50, min=2213, max=2288, Me=2272), pogrešnih poziva u novembru 644 (SD±150,45, min=528, max=814, Me=590) kao i i poziva zbog medicinskog transporta 97 (SD±8,74, min=90, max=107, Me=95), a najviše kontakata dispečera sa ekipama na terenu u februaru 1203 (SD±168,10, min=1010, max=1315, Me=1285). Najveći broj poziva zbog zdravstvenih tegoba bilo je u decembru 388 (SD±18,50, min=370, max=407, Me=388) (Grafikon 2.).

Prosečno vreme trajanja poziva zbog zdravstvenih tegoba bilo je 88,14 sekundi (SD±72,04, min=5, max=840, Me=68). Prosečan broj intervencija urgentnih ekipa bio je 96 (SD±12,71, min=76, max=120, Me=96,5), a medicinskih transporta 101 (SD±42,39, min=22, max=166, Me=114). Najveći prosečan broj intervencija urgentnih ekipa bio je nedeljom, 105 (SD±12,83, min=86, max=120, Me=103) (Grafikon 3.). Najviše medicinskih transporta bilo je ponedeljkom 134 (SD±21,66, min=110, max=166, Me=132) (Grafikon 4.). Najveći broj intervencija urgentnih ekipa ostvaren je u decembru 110 (SD±8,72, min=100, max=116, Me=114) (Grafikon 5.). Medicinskih transporta najviše je bilo u septembru 137 (SD±37,24, min=95, max=166, Me=150) (Grafikon 6.). Analizom svih primljenih telefonskih poziva po satima u navedenom periodu uočeno je značajnije povećanje broja poziva između 10 i 13 časova i 18 i 21 čas (Grafikon 7.).



[email protected]

Grafikon 1. Prosečne vrednosti kontakata DC po danima

Grafikon 2. Prosečne vrednosti kontakata DC po mesecima

Grafikon 3. Prosečan broj intervencija urgentnih ekipa po danima u odnosu na broj poziva zbog zdravstvenih tegoba


[email protected]

Grafikon 4. Prosečan broj medicinskih transporta po danima u odnosu na broj poziva za medicinski transport

Grafikon 5. Prosečan broj medicinskih transporta po danima u odnosu na broj poziva za medicinski transport

Grafikon 6. Prosečan broj medicinskih transporta po mesecima u odnosu na broj poziva zbog medicinskog transporta



[email protected]

Grafikon 7. Prosečan broj poziva DC po satu

Analizom prikupljenih podataka dobijeni su njihovi međusobni uticaji (Tabela 2.).

Date Month Day BIUE NEUI

BMT NMT

UBI TNI

UBP TNC

NP OC

PP FC

PMT CMT

PZT CHC

Datum (Date) 1,000 0,159 0,177 0,111 -0,165 -0,181 0,110 0,103 0,171 -0,072 0,149

Mesec (Month) 0,159 1,000 -0,098 -0,075 0,008 -0,002 0,051 -0,137 0,489 0,074 0,142

Dan (Day) 0,177 -0,098 1,000 0,382 -0,594 -0,515 -0,298 -0,174 -0,490 -0,575 0,432

Broj intervencija urgentnih ekipa(BIUE)

Number of emergency unit interventions (NEUI)

0,111 -0,075 0,382 1,000 -0,172 0,101 0,403 0,448 0,019 -0,128 0,689

Broj medicinskih transporta (BMT) Number of med.

transport. (NMT) -0,165 0,008 -0,594 -0,173 1,000 0,941 0,411 0,378 0,251 0,620 -0,268

Ukupan broj intervencija (UBI) Total number of

interventions (TNI) -0,181 -0,002 -0,515 0,101 0,941 1,000 0,519 0,482 0,287 0,592 -0,094

Ukupan broj poziva (UBP) Total number of contacts

(TNC) 0,110 0,051 -0,298 0,403 0,411 0,519 1,000 0,921 0,521 0,410 0,346

Naši pozivi (telefon + radio veza ) (NP) Our contacts

(phone+radio ch) (OC)

0,103 -0,137 -0,174 0,448 0,378 0,482 0,920 1,000 0,243 0,260 0,291

Pogrešni pozivi (PP) False calls (FC)

0,171 0,489 -0,490 -0,019 0,251 0,287 0,521 0,243 1,000 0,314 0,057

Pozivi zog medicinskog transporta (PMT) Calls for

med.transport (CMT) -0,072 0,074 -0,575 -0,127 0,620 0,592 0,410 0,260 0,314 1,000 -0,150

Pozivi zbog zdravstvenih tegoba (PZT)

Calls for health condition (CHC)

0,149 0,142 0,432 0,689 -0,268 -0,094 0,346 0,291 0,057 -0,150 1,00

Tabela 2. Spearmanov koeficijent korelacije između analiziranih podataka (p<0,05)

Prosečno vreme odgovora na poziv bilo je 12,82 sekunde (SD±14,92, min=1,37, max=211,37, Me=1,37). Vreme odgovora do 10 sekundi ostvareno je kod 51,76% poziva, a vreme odgovora do dva minuta ostvareno je kod 99,93% poziva. Broj neodgovorenih poziva u navedenom periodu bio je 8,85%. Reakciono vreme I u 2009. godini iznosilo je 1,25 sekundi

Senzitivnost na prijemu poziva u 2009. bila je 60,11%. Broj poziva označenih kao prvi red hitnosti u dispečerskom centru u 2009. godini bio je 2798, a broj intervencija urgentnih ekipa označenih kao prvi red hitnosti 3885. Ukoliko se podaci o broju poziva po satu ubace u Erlang call centre calculator [9], dobija se broj dispečera koji su bili potrebni u DC u datom


[email protected]

periodu i broj potrebnih telefonskih linija (Tabela 3.).

Call Centre Calculator

Targets and assumptions

Average call duration (s) 88

Average wrap up time (s) 10

Call answering target 80% answered in

10seconds

Trunk blocking target 0.010

Hour Calls Avg. delay Agents Lines

Hour 7-8 35

4

3

5

Hour 8-9 43

8

3

5

Hour 9-10 50

12

3

6

Hour 10-11 60

4

4

6

Hour 11-12 60

4

4

6

Hour 12-13 57

4

4

6

Hour 13-14 53

14

3

6

Hour 14-15 49

11

3

5

Hour 15-16 39

6

3

5

Hour 16-17 44

8

3

5

Hour 17-18 49

11

3

5

Hour 18-19 56

4

4

6

Hour 19-20 59

4

4

6

Hour 20-21 62

5

4

6

Hour 21-22 45

9

3

5

Hour 22-23 46

9

3

5

Hour 23-24 31

3

3

4

Hour 24-1 29

19

2

4

Hour 1-2 19

8

2

4

Hour 2-3 20

8

2

4

Hour 3-4 11

3

2

3

Hour 4-5 14

4

2

3

Hour 5-6 14

4

2

3

Hour 6-7 16

5

2

3

Tabela 3. Erlang-ov kalkulator za dispečerski centar



[email protected]

DISKUSIJA

Savremeno opremljen DC sa edukovanim kadrom i jedinstvenim protokolima znatno ubrzava odgovor hitne medicinske pomoći u životno ugrožavajućim situacijama. Nakon što dispečer odgovori na poziv, nizom unapred definisanih pitanja identifikuje potrebe pacijenta i određuje koji tip medicinske pomoći je potreban. Takođe, utvrđuje i dodeljuje stepen hitnosti primljenom pozivu. U pojedinim situacijama dispečer daje uputstva pozivaocu kako najbolje da pomogne ugroženom do dolaska ekipe hitne medicinske pomoći (instrukcije za sprovođenje kardiopulmonalne reanimacije, zaustavljanja krvarenja i sl.). Dispečer potom prosleđuje izlaz urgentnoj ekipi na terenu [10]. Od momenta prijema poziva do momenta prosleđivanja poziva urgentnoj ekipi za prvi red hitnosti, ne bi trebalo da protekne više od jednog minuta [6,7,8]. Da bi se kod poziva prvog reda hitnosti ubrzao proces od momenta prijema poziva pa do prosleđivanja izlaza urgentnoj ekipi, a da pri tom ne bi morala da se prekine komunikacija sa pozivaocem, u nekim zemljama su odvojeni dispečeri za prijem poziva i dispečeri za prosleđivanje izlaza urgentnim ekipama [10]. Broj kontakata dispečera sa ekipama na terenu zavisi od ukupnog broja intervencija, tj. od broja intervencija urgentnih ekipa i medicinskog transporta, a utiče na ukupan broj kontakata dispečera tokom 24 časa. Skoro polovina svih kontakata DC ZZHMP Novi Sad u analiziranom periodu bila je između dispečara i ekipa na terenu. Za osobu koja istovremeno i prima pozive od potencijalnih korisnika usluga hitne medicinske pomoći, to je veliko opterećenje. Kod prijema poziva prvog reda hitnosti, dispečer mora da prekine komunikaciju sa pozivaocem kako bi podatke prosledio urgentnoj ekipi. Samim tim se odlaže davanje saveta kojim bi pozivaoc mogao da pomogne životno ugroženom do dolaska hitne pomoći, a takođe produžava i reakciono vreme I iznad 1 minute. Broj pogrešnih poziva zavisi od meseca i dana, a utiče na ukupan broj kontakata dispečera što predstavlja veliko opterećenje DC. Uvođenjem savremenog, adekvatnog informacionog sistema za DC koji će pre uspostavljanja veze sa operaterom u DC obavestiti pozivaoca da je dobio DC ZZHMP Novi Sad i da se pozivi snimaju, smanjio bi se broj pogrešnih poziva nastalih kao posledica grešaka u telefonskim komunikacijama, ali i dalje veliki problem bi

predstavljali pozivi upućeni od strane pojedinaca namenjeni obmanjivanju dispečera, koji inače najduže traju. Broj poziva zbog zdravstvenih tegoba zavisi isključivo od dana u nedelji, a utiče na broj intervencija urgentnih ekipa i ukupan broj kontakata dispečera. Broj poziva zbog zdravstvenih tegoba i intervencija urgentnih ekipa se postepeno povećava, dostižući maksimum nedeljom. Razlog je povećan broj tuča, saobraćajnih nesreća i akutnih napitih stanja, ali i nedostupnost izabranog lekara u dane vikenda. Broj se povećava i u zimskim mesecima, a glavni razlog je povećanje broja saobraćajnih nesreća i povreda, ali i poziva i intervencija kod kardioloških pacijenata. Istraživanja urađena u okviru ZZHMP Novi Sad za 2009. godinu su pokazala porast morbiditeta pacijenata od akutnog plućnog edema i akutnog koronarnog sindroma u zimskim mesecima [11,12]. Broj poziva radi medicinskog transporta zavisi od dana u nedelji, a utiče na broj medicinskih transporta i ukupan broj intervencija, kao i na ukupan broj kontakata dispečera u toku 24 sata. Broj medicinskih transporta je veći od broja poziva radi medicinskog transporta, zato što postoje pacijenti koji se dva ili tri puta nedeljno, od ponedeljka do subote, transportuju u bolnicu na hemodijalizu. Oni ne zovu 94 već postoje rasporedi po kojima se određenim danima radi medicinski transport za njih. Porast broja medicinskih ransporta po danima u nedelji nije praćen adekvatnim porastom broja poziva radi medicinskog transporta, zato što se pozivi iz okolnih mesta primaju dan ranije, a pozivi sa teritorije grada isti dan. Smanjenje broja medicinskih transporta u dane vikenda može se objasniti nedostupnošću specijalističkih i funkcionisanjem samo urgentnih službi. Senzitivnost na prijemu poziva u 2009. godini bila je niska, a razlog za to može biti nepostojanje jedinstvenog protokola za rad DC. Studija sprovedena 1996. godine, koja je obuhvatila 200 000 stanovnika ruralnih i delimično ruralnih područja Savezne države Delaver, SAD, pokazala je da korišćenje jedinstvenog protokola za rad DC sa unapred definisanim pitanjima, smanjuje broj izlazaka obučenih urgentnih ekipa sa 55,8% na 44,7% [13]. Dobijeni procenat izlaza obučenih urgentnih ekipa korišćenjem jedinstvenog protokola za rad DC se poklapa sa ranije sprovedenim studijama [14,15,16]. Takođe je i broj poziva označenih kao prvi red hitnosti od strane dispečera u 2009. za 27,98% manji od


[email protected]

broja intervencija urgentnih ekipa prvog reda hitnosti. Ovde se postavlja pitanje da li je samo razlog nedostatak protokola ili i neprijavljivanje poziva prvog reda hitnosti od strane dispečera, pošto je broj poziva primljenih i prosleđenih urgentnim ekipama u prvoj minuti znatno iznad prijavljenog broja. Specifičnost na prijemu poziva nije merena pošto ne postoji jedinstvena baza podataka u elektronskoj formi, već se podaci čuvaju u pisanom obliku. Vreme odgovora kod skoro svih poziva je unutar dva minuta. Prosečno vreme odgovora na sve odgovorene pozive je 12,82 sekunde. Međutim, samo kod polovine ukupnog broja odgovorenih poziva, vreme odgovora je do deset sekundi. Broj neodgovorenih poziva je 44 puta veći od dozvoljenog. Razlog za to bi se mogao naći u nedostatku kadra. U DC ZZHMP Novi Sad, u toku dnevne smene rade dva, eventualno tri dispečera u zavisnosti od raspoloživog kadra, a od 19h uvek su prisutna samo dva dispečera. Upotrebom Erlangovog kalkulatora u odnosu na broj poziva u toku 24 časa, ne računajući komunikaciju dispečera sa ekipama na terenu putem radio veze, dobija se podatak da je potreban rad tri dispečera u periodu od 7-24h. U periodu od 10-13h i 18-21h kada je bio najveći broj poziva, potrebna su čak četiri dispečera i šest telefonskih linija [9]. Poslednjih desetak godina broj savremeno opremljenih urgentnih ekipa na terenu u ZZHMP Novi Sad je udvostručen. DC funkcioniše sa istim brojem zaposlenih i istom opremom. U razvijenim zemljama podjednako se ulaže u opremu i edukaciju kadrova urgentnih ekipa i zaposlenih u DC [17]. Posao u DC je izuzetno stresan. Studija sprovedena u Regionalnom bolničkom centru u Metz, Francuska, koja je obuhvatala osam dispečera u hitnoj medicinskoj pomoći, pokazala je da je nivo kortizona u toku dana kod dispečera za 22,8% veći nego u kontrolnoj grupi sličnih karakteristika [18]. Nekoliko studija ukazuju na postojanje veze između hipersekrecije kortizona i kognitivne disfunkcije, kao i dugoročnih štetnih posledica po zdravlje, ali nijedna jasno ne definiše vrednost kortizona koja izaziva te poremećaje [19,20,21]. Da bi se smanjio stres kod dispečera, potrebno je smanjiti radna opterećenja obezbeđivanjem adekvatnog broja dispečera i uvođenjem odgovarajućeg kompjuterski podržanog dispečerskog sistema [22]. Nedostatak studije je mali uzorak. Za tačnije sagledavanje situacije bilo bi potrebno da analiza traje bar jednu godinu. Kao nedostatak, mogu se

navesti i nepotpune prijave dispečera za prve redove hitnosti.

ZAKLJUČAK

U DC ZZHMP Novi Sad, na osnovu kadrovskih mogućnosti radi jedan lekar konsultant i jedan medicinski tehničar, a izuzetno retko kada organizacione mogućnosti dozvole još po jedan lekar i medicinski tehničar. Prijem i trijaža upućenih poziva za intervencijom vrši se na osnovu postojećeg znanja i iskustva operatera. Nakon razgovora sa pacijentom ili pozivaocem koji prijavljuje potrebu za intervencijom, samo lekar ima pravo da odbije tj. ne pihvati poziv za intervenciju i o tome na kraju razgovara obaveštava pacijenta/pozivaoca. Zbog nepostojanja savremenog, adekvatnog informacionog sistema za DC, koji bi pre uspostavljanja veze sa operaterom u DC obavestio pozivaoca da je dobio DC ZZHMP Novi Sad i da se pozivi snimaju, postoji značajan broj pogrešnih poziva koji opterećuju rad. Upotrebom Erlangovog kalkulatora izračunato je da je potreban broj dispečera tri, a u delovima dana kada je najveći broj poziva, 10-13h i 18-21h, četiri dispečera i šest telefonskih linija, u cilju povećanja efikasnost rada DC. Takođe, nephodno je i uvođenje adekvatnog informacionog sistema, modernizacija telefonske cetrale i kontinuirana obuka lekara i medicinskih tehničara za specifičan rad u DC

LITERATURA

1. Smith SM. Applying Information Technology to the Problem of Acute Myocardial Infarction Access to Care, Diagnosis, and Evaluation: Report of a Symposium. Ann Emerg Med 2001;38(3):286-92.

2. Fink A. Kako skrajšati dostopne čase v Ljubljani. In: Bručan A, Gričar M, editors. Urgentna medicina: Zbornik radova Sedmog medjunarodnog simpozijuma o urgentnoj medicini; 2000 Jun 14-17; Portorož, Slovenija. Ljubljana: Slovensko združenje za urgentno medicine; 2000. p.613-35.

3. Clawson JJ, Dernocoeur KB. Principles of Emergency Medical Dispatch. 3rd ed. Salt Lake City : Priority press; 2006.

4. Fink A. Skraćivanje dostupnog vremena s upotrebom metodologije nadzora statusa sistema, In: Crnič I. Kukić Ž, editors. Hitnoće 2: Zbornik radova 2. Simpozij o urgentnoj medicini i spašavanju s međunarodnim sudjelovanjem; 2003 Oct 1-4; Rijeka, Hrvatska. Zagreb: Sestrinsko vijeće za postupke oživljavanja; 2003. p.13- 21.

5. Larton D. Quality Assurance in the Dispatch Center. 9-1-1 Magazine 1998;Nov-Dec:58.

6. Klinični center Ljubljana; Reševalna postaja. Kazalci kakovosti. Ljubljana (Slovenia): Klinički center Ljubljana; 2000.



[email protected]

7. Pravilnik o pokazateljima kvaliteta zdravstvene zaštite. Broj 110-00-198/07-02 (2007).

8. Pravilnik o pokazateljima kvaliteta zdravstvene zaštite. Broj 110-00-132/2010-02 (2010).

9. Westbay online traffic calculators [homepage on the Internet]. Crawley: Call centre calculator (Ansapoint); c 2009 [updated 2009 Oct 22; cited 2010 Nov 3]. Available from: http://www.erlang.com/calculator/call/.

10. Castrén M, Karlsten R, Lippert F, Christensen EF, Bovim E, Kvam AM, et al. Recommended guidelines for reporting on emergency medical dispatch when conducting research in emergency medicine: The Utstein style. Resuscitation 2008; 79(2):193-7.

11. Cvetićanin B, Jokšić R, Lekin I, Jokšić M, Panić G, Čemerlić-Ađić N. Zbrinjavanje akutnog koronarnog sindroma u okviru Zavoda za hitnu medicinsku pomoć Novi Sad. ABC časopis urgentne medicine 2010;10 (2):80-7.

12. Lekin I, Jokšić R, Cvetićanin B, Jokšić M, Lekin M. Akutni edem pluća- prehospitalne terapijske procedure. ABC časopis urgentne medicine 2010;10(3):162-70.

13. Bailey ED, O'Connor R, Ross RW. The use of emergency medical dispatch protocols to reduce the number of inappropriate scene responses made by advanced life support personnel. Prehospital Emergency Care 2000; 4(2):186-9.

14. Lammers RL, Roth BA, Utecht T. Comparison of ambulance dispatch protocols for nontraumatic abdominal pain. Ann Emerg Med 1995;26(5):579-89.

15. Culley LL, Henwood DK, Clark JJ, Eisenberg MS, Horton C. Increasing the efficiency of emergency medical services by using criteria based dispatch. Ann Emerg Med 1994;24(5):867-72.

16. Palumbo L, Kubincanek J, Emerman C, Jouriles N, Cydulka R, Shade B. Performance of a system to determine EMS dispatch priorities. Am J Emerg Med 1996;14(4):388-90.

17. Tanigawa K, Tanaka K. Emergency medical service systems in Japan: Past, present, and future. Resuscitation 2006; 69(3):365-70.

18. Weibel L, Gabrion I, Aussedat M, Kreutz G. Work-related stress in an emergency medical dispatch center. Ann Emerg Med 2003; 41(4):500-6.

19. Sapolsky RM. Why stress is bad for your brain. Science 1996;273(5276):749-50.

20. Lupien SJ, de Leon M, de Santi S, Convit A, Tarshish C, Nair NPV. et al. Cortisol levels during human aging predict hippocampal atrophy and memory deficits. Nat Neurosci 1998;1(1):69-73.

21. Yehuda R. Stress and glucocorticoid. Science 1997;275(5306):1662-3.

22. Fink A. Informacijski sistem nujne medicinske pomoči v Sloveniji. Infor Med Slov: 2006; 11(2): 24-42.


[email protected]

A WORKLOAD OF EMERGENCY MEDICAL DISPATCH CENTRE – A POSSIBILITY OF PROMPT RESPONSE WITHOUT UNIQUE DISPATCH PROTOCOL

Summary: INTRODUCTION: The Emergency Medical Dispatch Centre (EMDC) occupies a vital place in the functioning of Emergency Medical Service, in the process of early recognition and management of the critically ill patients. AIM OF THE STUDY: to present workload, structure and functionality of the Emergency Medical Dispatch Centre in Novi Sad. MATERIALS AND METHODS: The study is retrospective and observational. It was conducted in the Institute for the Emergency Medical Service (IEMS) in Novi Sad, in the period between 01 June 2009 and 31 May 2010. RESULTS: The EMDC in Novi Sad receives all the calls reporting medical emergencies and demanding non urgent patient transport. A doctor and medical technician work as dispatchers in the EMDC Novi Sad. The average number of calls during 24 hours was 1718 ±353.53. The average number of calls for the non urgent patient transport was during 24 hours was 74±32.58, while each ambulance transportation squad on average had 101±42.39 transportations. A doctor talks to a patient or a person requiring acute medical care on behalf of a patient and only the doctor is entitled to refuse to dispatch the ambulance squad, of which the caller is notified. The average number of calls asking for medical help or consultation during 24 hours was 329±47.02, while the average call duration was 88±72.04 seconds. The ambulance squad was dispathed to 96±12.71 patients who called the EMDC, while all other patients were given a medical advice. On average, patients waited 12.82±14.92 seconds for a call to be answered. 51.76% of phonecalls were answered within 10 seconds. There were 8.85% unanswered calls in the studied period. Sensitivity on receiveing the calls in 2009 was 60.11%. CONCLUSION: The number of urgent ambulance squads with up-to-date medical equipment doubled in the last ten years. However, the EMDC still operates with the same number of staff and without the modern equipment. In order to improve the functioning of the IEMS, a new equipment for the EMDC is necessary, as well as the employment of new personnel and continuous medical education. Key words: emergency medical care, Emergency Medical Dispatch Centre, unique dispatch protocol



[email protected]

UDK BROJEVI: 616-001-083.98(497.113)"2011" ISSN 1451-1053, 12 (2012), br.2-3 p 48-54 ID BROJ: 207702028

POVEZANOST NAČINA POVREĐIVANJA, REGIJE TELA KOJA JE POVREĐENA I VRSTE POVREDE CORRELATION BETWEEN MODE OF INJURY, INJURED BODY PART AND THE TYPE OF INJURY Jokšić Zelić Milena (1), Jokšić-Mazinjanin Radojka (2), Benarik Eva (1), Šijačić Siniša (1), Saravolac Siniša (2), Lekin Ivan (3) (1) DOM ZDRAVLJA BEČEJ, SLUŽBA HITNE MEDICINSKE POMOĆI, BEČEJ, (2) ZAVOD ZA HITNU MEDICINSKU POMOĆ NOVI SADA, NOVI SAD, (3) OPŠTA BOLNICA “Dr RADIVOJE SIMONOVIĆ“, RADIOLOŠKA SLUŽBA, SOMBOR Sažetak: UVOD: Povreda (trauma) predstavlja nasilno oštećenje tela odnosno zdravlja koje je izazvano isključivo dejstvom spoljašnjih faktora, za razliku od oboljenja kao prirodnog oštećenja zdravlja koje se razvija spontano pod uticajem kako spoljašnjih (egzogenih) tako i unutrašnjih (endogenih) činilaca CILJ RADA: utvrditi da li postoji povezanost između načina zadobijanja povrede, regije tela koja je povređena i vrste povrede kod povređenih pacijenata zbrinutih u Službi hitne medicinske pomoći (SHMP) Doma zdravlja Bečej (DZ Bečej) MATERIJAL I METODE: Istraživanje je retrospektivno i opservaciono, sprovedeno u SHMP DZ Bečej u periodu od 1.1.2011. do 31.12.2011. godine. U istraživanje su uključeni pacijenti koji su u navedenom periodu zadobili telesne povrede, a potom zbrinuti u SHMP. REZULTATI: Tokom navedenog perioda pregledano je 9694 pacijenta. Kod 1547(15,96%) pacijenata je postavljena dijagnoza povrede, 986(63,74%) muškaraca i 561(36,26%) žene. Prosečna starosna dob povređenih pacijenata bila je 38,02±22,15 godina. Prilikom pada povredilo se 453(29,28%) pacijenta, u tuči 214(13,83%), saobraćajnoj nesreći 156(10,08%), na radu 96(6,21%), nasilje u porodici je priznalo 25(1,62%) pacijenata, a 603(38,98%) povređena pacijenta pregledana u ambulanti nisu htela da daju podatak na koji način su zadobili telesnu povredu. Gornje ekstremitete je povredilo 542(35,03%) pacijenta, glavu i vrat 402(25,99%), donje ekstremitete 358(23,14%), grudni koš 65(4,20%), abdomen 42(2,71%) i karlicu 19(1,23%) pacijenata. Preostalih 119(7,69%) pacijenata je imalo udružene povrede više regija tela. Kontuzione povrede je zadobilo 634(40,98%) pacijenta, lacerokontuzne rane 536(34,65%), posekotine 106(6,85%), izolovane prelome bez drugih povreda 53(3,43%), a više različitih povreda 218(14,09%) pacijenata. Postoji statistički značajna korelacija između načina povređivanja i regije tela koja je povređena (ρ=0,078; p<0,05), načina povređivanja i vrste povrede (ρ=0,066; p<0,05), kao i regije tela koja je povređena i vrste telesne povrede (ρ=0,155; p<0,05). Na radu su pacijenti najviše povređivali gornje ekstremitete i zadobijali lacerokontuzne rane, u tučama su najčešće zadobijali kontuzione povrede glave, u saobraćajnim nesrećama kontuzije glave ili više regija tela, a prilikom pada kontuzije glave i ekstremiteta. ZAKLJUČAK: Povrede češće zadobijaju muškarci srednje životne dobi. Najčešće nastaju kontuzione povrede ili lacerokontuzne rane ekstremiteta a glave i vrata prilikom pada. Postoji povezanost između načina povređivanja, regije tela koja je povređena i vrste telesne povrede. Ključne reči: način povređivanja, vrsta povered, povređena regija tela.

KORESPONDENCIJA/CORRESPONDENCE Milena Jokšić-Zelić Novi Sad, Jovana Vilovca 6 Tel: 064/66-03-330, E-pošta: [email protected]


[email protected]

UVOD

Povreda (trauma) predstavlja nasilno oštećenje tela odnosno zdravlja koje je izazvano isključivo dejstvom spoljašnjih faktora, za razliku od oboljenja kao prirodnog oštećenja zdravlja koje se razvija spontano pod uticajem kako spoljašnjih (egzogenih) tako i unutrašnjih (endogenih) činilaca [1]. Ako se ljudsko telo sudari sa drugim (humanim, živim ili neživim) telom, kinetička energija sudara može da izazove različite povrede (traume), rane (vulnus) i u najgorem slučaju iznenadnu smrt. Zato se povreda definiše i kao: „telesno oštećenje na organskom nivou, koje nastaje kao posledica akutnog izlaganja energiji (mehaničkoj, toplotnoj, električnoj, hemijskoj ili zračenju) u obimu koji prelazi prag fiziološke tolerancije". U nekim slučajevima ( npr. davljenje, gušenje, smrzavanje) povreda proističe iz insuficijencije vitalnih elemenata [2]. Posebna stanja organizma mogu bitno da utuču na tok i ishod povrede čineći ga osetljivijim na dejstvo raznih povrednih sredstava: 1. Fiziološka stanja- menstruacija, trudnoća, puerperijum. 2. Patološka stanja- razne vrste oboljenja [3]. Politrauma se definiše kao povreda dva ili više organa ili sistema organa od kojih bar jedan neposredno ugrožvava život. Najčešće nastaje kao posledica nesreće. „Nesreće ne očekujemo ali se one dešavaju“[4]. Prvi korak u zbrinjavanju povređenog je procena težine povreda upotrebom dva skoring sistema, GCS ( Glasgov Coma Scale) i TRISS (Trauma and Injury Severity Scale) [5,6].

CILJ RADA

Cilj rada je bio da se utvrdi da li postoji povezanost između načina zadobijanja povrede, regije tela koja je povređena i vrste povrede kod povređenih pacijenata zbrinutih u Službi hitne medicinske pomoći (SHMP) Doma zdravlja Bečej (DZ Bečej)

MATERIJAL I METODE

Istraživanje je retrospektivno i opservaciono. Sprovedeno je u SHMP DZ Bečej u periodu od 1.1.2011. do 31.12.2011. godine. U istraživanje su uključeni pacijenti koji su u navedenom periodu zadobili telesne povrede, a potom zbrinuti u SHMP. Podaci su prikupljeni iz ambulantnih protokola i protokola terenskih

ekipa. Prikupljeni su podaci o: polu, starosti, načinu povređivanja, vrsti povreda i regiji tela koja je povređena. Prikupljeni podaci su kodirani i unošeni u posebno kreiranu bazu podataka na personalnom računaru. Obrađeni su upotrebom statističkih paketa Statistica 7 i SPSS 11. Numerički podaci su prikazani putem srednjih aritmetičkih vrednosti, standardne devijacije (SD), mediane (Me), minimuma (min) i maksimuma (max), značajnost razlika istog parametra primenom t-testa i χ²-testa, a korelacija upotrebom Spearman koeficijenata. Rezultati su prikazani tabelarno i grafički.

REZULTATI

Tokom navedenog perioda u SHMP DZ Bečej pregledano je 9694 pacijenta, 3128 na terenu i 6566 u ambulanti. Kod 1547 (15,96%) pacijenata je postavljena dijagnoza povrede, 986 (63,74%) muškaraca i 561 (36,26%) žene (χ2=116,758; p<0,001). Prosečna starosna dob povređenih pacijenata bila je 38,02 godina (SD±22,15, min 1, max 94, Me 34). Postoji statistički značajna korelacija između polne i starosne distribucije (ρ=0,135; p<0,05). Prosečna životna dob povređenih muškaraca iznosila je 35,37 (SD±20,10, min 1, max 91, Me 32), a žena 42,70 godina (SD±24,69, min 1, max 94, Me 41). Statistički značajno su povređeni muškarci bili mlađi od žena (t=-6,322; p<0,001). Od ukupnog broja povređenih pacijenata skoro trećina nije htela da da podatak na koji način su zadobili povredu. To su uglavnom bili pacijenti koji su nakon povrede došli u ambulantu SHMP na pregled. Ostali pacijenti su povredu uglavnom zadobili prilikom pada (Grafikon 1.) (χ2=969,319; p<0,001). Uglavnom su povređeni pacijenti zadobili izolovanu povredu jedne regije tela i u najvećem broju slučajeva ekstremiteta (Tabela 1.), a manje od desetine povređenih pacijenata zadobilo je udruženu povredu više regija tela (χ2=1186,226; p<0,001). Tri četvrtine pacijenata je zadobilo kontuzione i lacerokontuzione povrede (Tabela 2.) (χ2=879,700; p<0,001). Postoji statistički značajna korelacija između načina povređivanja i regije tela koja je povređena (ρ=0,078; p<0,05), načina povređivanja i vrste povrede (ρ=0,066; p<0,05), kao i regije tela koja je povređena i vrste telesne povrede (ρ=0,155; p<0,05). Povezanost načina povređivanja, regije tela koja jepovređena i vrste zadobijene povrede mogu se videti u tabeli 3



[email protected]

Grafikon 1. Distribucija broja povređenih pacijenata u odnosu na način zadobijanja povrede

povređena regija tela broj povređenih pacijenata (n)

procenat povređenih pacijenata (%)

glava i vrat 402 25,99

grudni koš 65 4,20

trbuh 42 2,71

karlica 19 1,23 gornji ekstremiteti 542 35,03

donji ekstremiteti 358 23,14 politrauma 119 7,69

Tabela 1. Distribucija pacijenata u odnosu na regiju tela koja je povređena

vrsta zadobijene povrede broj povređenih pacijenata (n)

procenat povređenih pacijenata (%)

nagnečenja 634 40,98

lacerokontuzne rane 536 34,65

posekotine 106 6,85

prelomi 53 3,43

više različitih povreda 218 14,09

Tabela 2. Distribucija broja pacijenata u odnosu na vrstu zadobijene povrede

DISKUSIJA

Trauma predstavlja vodeći uzrok morbiditeta, mortaliteta i invaliditeta populacije od 15. do 40. godina starosti u svim zemljama sveta [7,8,9]. Razlog je što povreda dva ili više organa ili organskih sistema ugrožava život bolesnika [5]. Širom sveta oko 5 miliona ljudi umrlo je od posledica povrede u 2000-toj godini sa stopom smrtnosti od 83,7 na 100 000 stanovnika [10]. Jedna trećina svih smrti koje nastaju kao posledica povreda izazvane su motornim vozilima u saobraćajnim nesrećama, druga trećina u različitim nesrećama (najčešće

izazvanim padom sa visine), a treća trećina namernim nasiljem (ubistvo i samoubistvo) [11]. Našom studijom smo dobili podatke da je najveći broj povreda nastao kao posledica pada, potom kao posledica nasilja, a na trećem mestu se nalazi saobraćajni traumatizam. U studiji koja je 1996. godine rađena u Norveškoj u 44% slučajeva pad predstavlja razlog za nastanak povreda [12,13]. „Traumatska epidemija“ u razvijenim zemljama sveta postaje vodeći zdravstveni problem. Predstavlja četvrti po redu uzrok smrti u SAD i zapadnoj Evropi, posle kardiovaskularnih, malignih i cerebrovaskularnih oboljenja. Uglavnom je veća zastupljenost povređivanja


[email protected]

muškaraca nego žena, a najčešće strada najvitalnija populacija, osobe između 25 i 55 godina starosti. U urbanim sredinama oko 70%

smrtnih slučajeva kao posledica traume dešava se kod osoba u trćoj deceniji života [14].

VRSTA POVREDE UKUPNO

NAČIN POVREĐIVANJA

POVREĐENA REGIJA TELA

nagne- čenje

lacero- kontuzna

rana

posekotine

prelomi više

različitih povreda

na radu

glava i vrat 4 6 2 12 grudni koš 1 1

trbuh 2 2 gornji ekstremiteti 9 28 14 4 55 donji ekstremiteti 11 5 2 5 23

politrauma 1 2 3 UKUPNO 28 41 16 11 96

tuča

glava i vrat 66 50 2 1 8 127 grudni koš 11 1 1 2 15

trbuh 4 1 2 7 karlica 2 2

gornji ekstremiteti 12 9 3 4 28 donji ekstremiteti 4 2 1 2 9

politrauma 12 10 1 1 2 26 UKUPNO 111 72 9 2 20 214

saobracajna nesreća

glava i vrat 28 16 1 3 48 grudni koš 11 11

trbuh 11 1 12 karlica 1 1

gornji ekstremiteti 14 4 2 20 donji ekstremiteti 18 5 23

politrauma 19 13 3 6 41 UKUPNO 102 39 4 11 156

nasilje u porodici

glava i vrat 3 2 5 grudni koš 2 2

trbuh 1 1 karlica 2 1 3

gornji ekstremiteti 4 1 5 donji ekstremiteti 1 1 2

politrauma 6 1 7 UKUPNO 19 4 2 25

pad

glava i vrat 45 83 3 131 grudni koš 21 2 3 26

trbuh 12 12 karlica 8 8

gornji ekstremiteti 66 30 7 15 6 124 donji ekstremiteti 78 17 2 17 6 120

politrauma 20 7 1 4 32 UKUPNO 250 139 9 36 19 453

nepoznat

glava i vrat 18 43 9 9 79 grudni koš 7 1 2 10

trbuh 3 5 8 karlica 2 1 2 5

gornji ekstremiteti 55 136 49 4 66 310

donji ekstremiteti 35 60 14 6 66 181

politrauma 4 1 5 10

UKUPNO 124 241 72 11 155 603

Tabela 3. Povezanost načina povređivanja, povređene regije tela i vrste povrede



[email protected]

Povrede padom zauzimaju značajno mesto u okviru svih traumatskih oštećenja zdravlja obzirom na njihovu veliku učestalost. Ove povrede i pored promena u načinu života i tehnološkog napretka društva su zastupljene u velikoj meri i predstavljaju ozbiljan socio-ekonomski problem[14]. Međutim, problem vezan za povrede nastale mehanizmom pada se na našim prostorima retko, nedovoljno i nepotpuno sagledava. Prema podacima naše studije sa povredama je zbrinut veći broj muškaraca nego žena, a takođe postoji i statistički značajna razlika u starosnoj dobi, muškarci su mlađi od žena. Na radu se najčešće zadobijaju lacerokontuzne rane i posekotine gornjih ekstremiteta, u saobraćajnim nesrećama kontuzije i lacerokontuzne rane glave i vrata i više različitih regija tela, a prilikom pada lacerokontuuzne rane i nagnečenja glave i vrata, a potom gornjih i donjih ekstremiteta. U grupi pacijenata koji nisu hteli da daju podatak kako su zadobili telesnu povredu najčešće su lacerokontuzne rane, nagnečenja i posekotine gornjih, a potom i donjih ekstremiteta, tako da se može predpostaviti da se radi o povredama na radu. Postoji statistički značajna povezanost načina zadobijanja povrede, regije tela koja je povređena i vrste zadobijene povrede. Smrt u traumi se pojavljuje u tri vremenska perioda: momentalna, rana i kasna smrt. U SAD više od 150 000 povreda završava se smrtnim ishodom svake godine, a one koje nemaju letalne posledice trajnim invaliditetom sa velikim socijalnim i medicinskim posledicama. Na dva smrtna ishoda od teške traume dolazi jedan teški invaliditet [15]. Troškovi koji nastaju lečenjem traumatizovanih pacijenata su dvostruko veći od onih koji se utroše na lečenje bolesti kardiovaskularnog sistema i malignih bolesti zajedno [16]. U prevenciji, kontroli i tretmanu traume bazična strategija je epidemiološka, što podrazumeva formiranje odgovarajuće baze podataka (National Trauma Data Base- NTDB). Prva NTDB je osnovana u Americi (na predlog The American College of Surgeons) i danas prikuplja podatke iz oko 130 trauma centara širom zemlje [8].

NEDOSTACI STUDIJE

Studijom nisu obuhvaćeni pacijenti kod kojih je nastupila trenutna smrt pod dejstvom traume zato što se kod njih radi obdukcija u tercijernoj zdravstvenoj ustanovi i do podataka se teško dolazi.

Nije razmatran ni konačni ishod lečenja traumatizovanih pacijenata. Lečenje se uglavnom obavlja u sekundarnim i tercijernim zdravstvenim ustanovama i ne postoji adekvatna razmena informacija između SHMP i trauma centara.

ZAKLJUČAK

Na osnovu naše studije možemo zaključiti da najveći broj povreda nastaje kao posledica padova, tuča i saobraćajnih nesreća. Muškarci češće stradaju od žena i oni su prosečno mlađe životne dobi. Povezan je način povređivanja, vrsta zadobijene povrede i regija tela koja se povređuje. Povrede na radu se ne prijavljuju u većini slučajeva. Da bi se smanjio broj povređenih, potrebna je strategija koja bi obuhvatala više različitih nivoa sa opsežnim epidemiološkim bazama podataka za celu zemlju.

LITERATURA

1. 1. Ćeramilac A. Opšta i specijalna patologija mehaničke traume. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 1986.

2. Baker SP, O'Neill B, Karpf RS. The injury fact book. Lexington, MA, Lexington Books, 1984.

3. 3. Michel de Clercq, François Lebigot : "Les traumatismes psychiques" , Editions Masson, 2001.

4. J.F. Waeckerle: Disasterplaning and response. N Engl J Med 1991; Vol. 324: 815-821.

5. Glance GG, Turner MO, Dick AW. Evaulating trauma center quality: Does the choice of the severity – adjustment model make a difference. J Trauma 2005;58:1265-71.

6. JoosseP,Goslings JC, Luitse JSK, Ponsen KJ. M-study; arguments for regional trauma databases. J Trauma 2005;58:1272-6.

7. Sauaia A, Moore FA, Moore EE.Epidemiology of trauma deaths: a ressessment.J Trauma. 1995;38:185-93.

8. 8. Kobayashi K. Challenges for improving trauma care in Japan. J Trauma 2005; 58:1134-9.

9. Krug EG, Sharma GK, Lozano R. The global burden of injuries. Am J Public Health. 2000;90(4):523-6.

10. Peden M, McGee K, Sharma G. The injury chart book: a graphical overview of the global burden of injuries. Geneva, World Health Organization, 2002.

11. International statistical classification of diseases and related health problems, tenth revision. Volume 1: tabular list; Volume 2: instruction manual; Volume 3: index. Geneva, World Health Organization, 1992–1994.

12. Kool B., Ameratunga S., Robinson, Jakson r.Hospitalisation and deaths due to unintentionalfalls at home amongworking-aged New Zealanders Injury, Int. J. Care Injured 2007; 38:570-5.

13. Runyan C., Casteel C., Perkis D., et al. Uninentional injuries in the home in the United States: Part I: Mortality. American Journal of Preventive Medicine, January 2005; 28(1):73-9.


[email protected]

14. Đekić M., Davidović J., Hitna medicinska pomoć kao mobilna klinička delatnost. I jugoslovenski simpozijum urgentnih stanja u medicini. Beograd; 1994:73-9.

15. 15.Oliver Rácz, František Ništiar Oliver Rácz, František Ništiar, Jaroslava Nováková, Iveta

Cimboláková PHYSICAL FACTORS AS CAUSES OF DISEASES AND HEALTHDAMAGE.

16. BTLS.



[email protected]

CORRELATION BETWEEN MODE OF INJURY, INJURED BODY PART AND THE TYPE OF INJURY Summary: AIM:to determine if there is a connection between the mode of injury, injured body part and the type of injury among injured patients treated at the Emergency Department (ED) at Health Care Centre in Becej ( Becej HC). MATERIAL AND METHODS: Observational and retrospective study was conducted at Becej HC ED in the time period from Jan.1st 2011. until Dec.31st 2011. The study involved patients who were in the mentioned period suffered bodily injury, and then taken care of in the ED. RESULTS: During above mentioned period 9694 patients were treated. 1547(15,96%) were diagnosed with injuries. 453(29,28%) patients were injured by falling, 214(13,83%) in a fight, 156(10,08%) in traffic accident, 96(6,21%) were workplace injuries, 26(1,62%) reported familly violence, and 603(38,98%) reffused to give informations. 542(35,03%) patients had injuries of the upper extremities, 402(25,99%) of the head and neck, 358(23,14%) of the lower extremities, 65(4,20%) of the thorax, 42(2,71%) of the abdomen and 19(1,23%) of the pelvis. Remaining 119(7,69%) had multiple body parts injuries. Contusions were noted in 634(40,98%) patients, lacerations and contusions in 536(34,65%), incisions in 106(6,85%), single fractures in 53(3,43%) and multiple injuries in 218(14,09%). There is a statisticaly significant correlation between the mode of injury and injured body part (ρ=0,078;p<0,05), the mode of injury and the type of injury (ρ=0,066;p<0,05), and between the injured body part and the type of injury (ρ=0,155;p<0,05). Workplace injuries were mostly lacerations and contusions and were predominantly located in the upper extremities, in fight-related injuries head contusions were most frequent, in traffic accidents majority of injuries were head contusions or multiple body parts injuries and after falling types of injuries were mostly contusions of the head and extremities. CONCLUSION: Contusions and combined lacerations and contusions of the limbs are most common and same injuries of the head and neck are seen after falling. There is a correlation between the mode of injury, injured body part and the type of injury. Key words: way of injury, type of injury, injured body regions.


[email protected]

UDK BROJEVI: 617.55-001(497.113)"2011" ISSN 1451-1053, 12 (2012), br.2-3 p 55-60 ID BROJ: 207702540

ZASTUPLJENOST POVREDA ABDOMENA U UKUPNOJ TRAUMATOLOGIJI DISTRIBUTION OF ABDOMINAL INJURIES IN TOTAL TRAUMATOLOGY Jokšić Zelić Milena (1), Jokšić-Mazinjanin Radojka (2), , Saravolac Siniša (2), Nikolić Dušan (1) Benarik Eva (1),Lekin Ivan (3) (1) DOM ZDRAVLJA BEČEJ, SLUŽBA HITNE MEDICINSKE POMOĆI, BEČEJ, (2) ZAVOD ZA HITNU MEDICINSKU POMOĆ NOVI SADA, NOVI SAD, (3) OPŠTA BOLNICA “Dr RADIVOJE SIMONOVIĆ“, RADIOLOŠKA SLUŽBA, SOMBOR Sažetak: CILJ RADA: prikazati učestalost povreda abdomena u ukupnoj traumatologiji u radu Službi hitne medicinske pomoći (SHMP) Doma zdravlja Bečej (DZ Bečej), zbrinjavanje pacijenata sa povredama abdomena i dalji tretman pacijenata sa povredom abdomena nakon zbrinjavanja u SHMP MATERIJAL I METODE: U radu je korišćeno retrospektivno, opservaciono istraživanje koje je sprovedeno u SHMP DZ Bečej. Ciljna grupa su bili pacijenti koji su u periodu od 01.01.2011. do 31.12.201. godine zbrinuti i lečeni zbog povreda. Iz ambulantnih protokola i protokola terenskih ekipa prikupljeni su podaci o: polu, starosti, načinu povređivanja, vrsti povreda, regiji tela, terapiji, kao i daljem tretmanu pacijenata. Podaci su obrađeni upotrebom statističkih paketa Statistica 7 i SPSS 11. REZULTATI: Tokom 2011. godine u SHMP DZ Bečej pregledano je 9694 pacijenta (3128 teren, 6566 ambulanta). Kod 1547 (15,96%) pacijenata je postavljena dijagnoza povrede. Izolovane povrede abdomena su bile zastupljene kod 42 (2,71%) pacijenta, a udružene povrede abdomena i galve kod 11 (0,71%), abdomena i grudnog koša kod 7 (0,45%), abdomena i karlice kod 5 (0,32%), abdomena i gornjih ekstremitet kod 2 (0,13%), abdomena i donjih ekstremiteta kod 6 (0,39%) pacijenata. Sa povredama abdomena zbrinuto je 47 (64,38%) muškaraca i 26 (35,62%) žena. Prosečna starosna dob pacijenata bila je 40,60±19,69 godina. Uglavnom su osobe zadobile povrede prilikom pada, 21 (28,77%), u saobraćajnim nesrećama, 20 (27,40%), ili tuči, 17 (23,29%). To su u najvećem broju slučajeva bile kontuzione povrede 47 (64,38%). Svi pacijenti su zbrinuti u SHMP, kod 12 (16,44%) pacijenata je načinjen RTG snimak u DZ Bečej, a potom je 38 pacijenata (52,05%) upućeno u Urgentni centar Vojvodine, 9 (12,33%) u bolnicu u Vrbas, 3 (4,11%) u bolnicu u Sentu, a 23 (31,51%) pacijenta sa lakšim telesnim ozledama lekaru specijalisti u DZ Bečej. ZAKLJUČAK: Povrede abdomena se sreću kod svakog dvadesetog pacijenta koji je zadobio traumu. Češće ih zadobijaju muškarci srednje životne dobi i to uglavnom prilikom pada, u saobeaćajnoj nesreći ili u tuči. Iako su to uglavnom kontuzione povrede, zbog mogućnosti rupture parenhimatoznih organa svi pacijenti zahtevaju opservaciju. Ključne reči: povrede, povrede abdomena, trauma.

KORESPONDENCIJA/CORRESPONDENCE Milena Jokšić-Zelić Novi Sad, Jovana Vilovca 6 Tel: 064/66-03-330, E-pošta: [email protected]



[email protected]

UVOD

Povrede nastaju pod dejstvom fizičke energije ili hemijskih agenasa koja dovode do oštećenja strukture tkiva i fizioloških poremećaja. Politrauma se definiše kao povreda dva ili više organa ili sistema organa od kojih bar jedan neposredno ugrožvava život. Prvi korak u zbrinjavanju povređenog je procena težine povreda upotrebom dva skoring sistema, GCS ( Glasgov Coma Scale) i TRISS (Trauma and Injury Severity Scale) [1,2]. Trbuh (abdomen) je srednji deo trupa, koji se nalazi ispod grudnog koša (torax) a iznad male karlice (pelvis minor) i donjih udova (membrum inferius). Trbuh sačinjavaju: zidovi trbušne duplje i trbušna duplja sa njenim sadržajem [3]. Povrede abdomena možemo podeliti na povrede zida abdomena i povrede organa abdomena, a prema mehanizmu nastanka na penetrantne i nepenetrantne. U slučaju povrede bilo kog organa trbušne duplje javiće se šok i/ili peritonitis. Više od 50% smrtnih slučajeva nastalih usled povreda abdomena uzrokovani su šokom.[4] U radu SHMP povrede abdomena predstavlja prvi red hitnosti. Svaki poziv zahteva brzu intervencijhu medicinske ekipe, stabilizaciju pacijenta i održavanje vitalnih parametara, a zatim transport u najbližu stacionarnu zdravstvenu ustanovu.

CILJ RADA

prikazati učestalost povreda abdomena u

ukupnoj traumatologiji u radu Službi hitne medicinske pomoći (SHMP) Doma zdravlja Bečej (DZ Bečej);

zbrinjavanje pacijenata sa povredama abdomena;

dalji tretman pacijenata sa povredom abdomena nakon zbrinjavanja u SHMP.

MATERIJAL I METOD

U radu je korišćeno retrospektivno, opservaciono istraživanje koje je sprovedeno u Službi hitne medicinske pomoći Doma zdravlja Bečej (SHMP DZ Bečej). Ciljna grupa su bili pacijenti koji su u periodu od 01.01.2011. do 31.12.201. godine zbrinuti i lečeni zbog različitih vrsta povreda, a posebno pacijenti sa povredama abdomena. Podaci su prikupljeni iz ambulantnih protokola i protokola terenskih ekipa. Prikupljeni su podaci o: polu, starosti, načinu povređivanja, vrsti povreda, regiji tela, primenjenoj terapiji na terenu, kao i daljem tretmanu pacijenata nakon inicijalne terapije. Prikupljeni podaci su kodirani i unošeni u posebno kreiranu bazu podataka na personalnom računaru. Obrađeni su upotrebom statističkih paketa Statistica 7 i SPSS 11. Numerički podaci su prikazani putem srednjih aritmetičkih vrednosti, standardne devijacije (SD), mediane (Me), minimuma (min) i maksimuma (max), značajnost razlika istog parametra primenom t-testa i χ²-testa, a korelacija upotrebom Spearman koeficijenata. Rezultati su prikazani tabelarno i grafički.

REZULTATI

Tokom 2011. godine u SHMP DZ Bečej pregledano je 9694 pacijenta, 3128 na terenu i 6566 u ambulanti. Kod 1547 (15,96%) pacijenata je postavljena dijagnoza povrede. Povredu abdomena, izolovanu ili udruženu, zadobila su 73 pacijenta, što čini 4,72% od ukupno povređenih pacijenata. Najveći broj pacijenata zadobio je izolovanu povredu abdomena (Tabela 1.).

povređena regija tela broj povređenih (n) procenat povređenih (%)

abdomen 42 57,53 abdomeni glava 11 15,07 abdomen i grudni koš 5 9,59 abdomen i karlica 2 6,85 abdomen i gornji ekstremiteti 6 2,74 abdomen i donji ekstremiteti 7 8,22

Tabela 1. Zastupljenost pacijenata sa izolovanim i udruženim povredama abdomena

Postoji statistički značajna razlika između regija tela koje su povređene (χ2=91,301, p<0,001). Sa povredom abdomena zbrinuto je 47 (64,38%) muškaraca i 26 (35,62%) žena. Prosečna starosna dob povređenih bila je 40,60 godina

(SD±19,69, min=3, max=82, Me=37), muškaraca 39,87 (SD±20,05, min=3, max=82, Me=37), a žena 41,92 godina (SD±19,34, min=6, max=77, Me=43). Postoji statistički značajna razlika između broja povređenih muškaraca i žena


[email protected]

(χ2=6,041, p=0,014), ali ne postoji statistički značajna razlika između prosečne starosne dobi povređenih muškaraca i žena ( t=-0,424, p=0,673). Pacijenti su uglavnom zadobili povrede prilikom pada, u saobraćajnim nesrećama ili tuči (Tabela 2.) i uglavnom su to bile kontuzione povrede (Tabela 3.). Postoji statistički značajna razlika u načinu zadobijanja povreda (χ2=30,644,

p<0,001) kao i vrsti zadobijene povrede (χ2=158,959, p<0,001). Svi pacijenti su nakon inicijalnog pregleda zbrinuti od strane lekara SHMP DZ Bečej (Tabela 4.). Kod 12 (16,44%) pacijenata je načinjen RTG u DZ Bečej. Nakon zbrinjavanja u SHMP većina pacijenata je upćena u Urgentni centar Kliničkog centra Vojvodine (Grafikon 1.)

način zadobijanja povrede broj povređenih (n) procenat povređenih (%)

povreda na radu 3 4,11 saobraćajna nesreća 20 27,40 tuča 17 23,29 nasilje u porodici 1 1,37 pad 21 28,77 nije dobijen podatak 11 15,07

Tabela 2. Zastupljenost pacijenata u odnosu na načini zadobijanja povreda

vrsta zadobijene povrede broj povređenih (n) procenat povređenih (%) v. scissum 1 1,37 v. lacerocontusum 10 13,70 contusio 47 64,38 v. scissum+contusio 2 2,74 v. punctum 2 2,74 ostalo 11 15,07

Tabela 3. Zastupljenost pacijenata u odnosu na vrstu zadobijene povrede

terapijski postupci broj povređenih (n) procenat povređenih (%) analgetici 28 38,36 imobilizacija 12 16,44 ušivanje 2 2,74 čišćenje i previjanje povrede 17 23,29 ništa 25 34,25

Tabela 4. Preduzete terapijske mere kod povređenih pacijenata

Grafikon 1. Dalji tretman pacijenata sa povredama nakon zbrinjavanja u SHMP



[email protected]

DISKUSIJA

Trauma predstavlja vodeći uzrok morbiditeta i mortaliteta populacije do 40. godina starosti u svim zemljama sveta. Trauma je uzrok mortaliteta kod dece u 60%, a kod tinejdžera u 80% slučajeva. Pod povećanim rizikom su i starije osobe kod kojih više manjih povreda može izazvati smrt [5,6,7]. U SAD svake godine od posledica traume nastrada oko 60 miliona ljudi. Polovina nastradalih zahteva medicinsku pomoć i zbrinjavanje, a oko 12% hospitalizaciju [8]. Slični ili skoro identični statistički podaci važe i za zemlje Evrope i Srbiju [9]. Svetska zdravstvena organizacija navodi podatak da 1,25 miliona ljudi godišnje umire širom sveta od posledica povreda zadobijenih u saobraćajnom traumatizmu. Saobraćajni traumatizam je najčešće izazvan prekomernom brzinom, zloupotrebom alkohola i narkotika. Povrede na radu, padovi sa visine, povrede hladnim i vatrenim oružjem takođe su česti uzroci politrauma i povreda abdomena [10,11]. Dve trećine trauma su izazvane slučajno (saobraćajni traumatizam, padovi, povrede na radnom mestu), a jedna trećina povreda obuhvata samopovređivanje i namerno povređivanje (tuče). Povrede abdomena najčešće nastaju kao posledica saobraćajnih udesa negde oko 50%, dok su ostali uzroci sportske povrede, padovi, tuče i nesreće kod rušenja. Češće su povrede fiksnih nego mobilnih organa trbušne duplje. Učestalost povreda se kreće sledećim redom: jetra, slezina, tanko crevo, debelo crevo, bubrezi, želudac, mokraćna bešika, dijafragma. Proksimalni deo jejunuma i distalni deo ileuma se najčešće povređuju blizu tačaka fiksacije, dok se debelo crevo najčešće povređuje na antimezenteričnoj strani [12]. Povrede često zahvataju više organa i organskih sistema i tada mortalitet raste od 10 do 30%. Šok i peritonealna kontaminacija su letalni činioci koji su najčešće udruženi, dok krvarenje može nastupiti i kasnije. Ovakvo odloženo krvarenje se najčešće pojavljuje kod rupture slezine, mada može nastati i usled povreda jetre, duodenuma, pankreasa i bubrega. Dijagnoza se postavlja na osnovu anamneze, kliničkog pregleda, laboratorije, ultrazvuka i CT-a abdomena [4]. Na svaku smrtnost uzrokovanu traumom dolazi deset pacijenata koji su hospitalizovani i sto onih koji su pregledani u hitnim službama i ambulantama.Troškovi koji nastaju lečenjem traumatizovanih pacijenata su dvostruko veći od

onih koji se utroše na lečenje bolesti kardiovaskularnog sistema i malignih bolesti zajedno[13]. Najveći broj povreda abdomena u našoj studiji je nastao kao posledica dejstva tupe sile (kontuzije abdomena), zatim posekotine i ubodne rane. Najčešće su povrede abdomena bile uzrokovane padom, saobraćajnom nesrećom ili su zadobijene u tuči. Osim izolovanih povreda abdomena koje su bile i najčešće, zabeležene su i udružene povrede abdomena i glave, abdomena i grudnog koša, zatim abdomena i karlice, a nešto ređe i udružene povrede abdomena i ekstremiteta povredama ekstremiteta. Svi pacijenti su bili upućeni u sekundarnu i tercijernu zdravstvenu ustanovu ili ordinirajućim specijalistima u DZ Bečej. Pacijenti koji su upućeni u sekundarnu i tercijernu zdravstvenu ustanovu su preveženi sanitetom u pratnji lekara i tehničara uz ordiniranu terapiju (koloidi, kristaloidi, analgetici).

ZAKLJUČAK

Povrede abdomena se najčešće dešavaju usled pada, saobraćajne nesreće ili tuče. Uglavnom ih zadobijaju osobe muškog pola srednje životne dobi. U većini slučajeva u pitanju su kontuzione povrede koje u zavisnosti od intenziteta sile mogu dovesti do rupture organa trbušne duplje. Lekari SHMP samo na osnovu anamneze i kliničkog pregleda treba da procene težinu povrede. Dostupnost RTG dijagnostike i prenosnog UZ aparata omogućila bi bolju procenu težine stanja povređenog i adekvatnije zbrinjavanje.

LITERATURA 1. Glance GG, Turner MO, Dick AW. Evaulating trauma center quality: Does the choice of the severity – adjustment model make a difference. J Trauma 2005;58:1265-71. 2. JoosseP,Goslings JC, Luitse JSK, Ponsen KJ. M-study; arguments for regional trauma databases. J Trauma 2005;58:1272-6. 3. Draganić V,editor, Anatomija čoveka (Abdomen) , „Savremena administracija“ d.d. Beograd; 1999. p. 1-7. 4. S.Dizdarević, E. Hadžihasanović, A. Hadžimuratović, S. Begić,Z. Zvizdić, K. Karavdić, N.Popović, editor, Vodič za akutni abdomen; Ministarstvo zdravstva kantona Sarajevo 2007; 9-35. 5. Sauaia A, Moore FA, Moore EE.Epidemiology of trauma deaths: a ressessment.J Trauma. 1995;38:185-93. 6. Kobayashi K. Challenges for improving trauma care in Japan. J Trauma 2005; 58:1134-9 7. Krug EG, Sharma GK, Lozano R. The global burden of injuries. Am J Public Health. 2000;90(4):523-6


[email protected]

8.Mock C, Jashipura M, Goosen J. Global strengthening of the care of the injured. Bulletin of the World Health Organization,2004;82-241. 9.American Burn Association. Burn incidence and treatment in the US: 2000 fact sheet. 2000 10. Wigglesworth EC: Do some U.S. states have higher/lower injuri mortality rates than others. J Trauma.2005;58:1144-9.

11. Dowrick A, Gabbe B, Williamson OD. Does the presence of an uššer extremity injury affect outcomes after major trauma. J Trauma. 2005;58:1175-8. 12. Bradić I., editor,Kirurgija, Zagreb, Medicinska naklada, 1992. 13.BTLS.



[email protected]

DISTRIBUTION OF ABDOMINAL INJURIES IN TOTAL TRAUMATOLOGY Summary: AIM:to stage the frequency of abdominal injuries in total trauma in the practis of Emergency Medical Services of Becej’s Health Center ( BHCEMS ). medical care of patients with abdominal injuries and further treatment of abdominal injured patients after medical care in the Emergency Department. MATERIALS AND METHODS: a retrospective , observational study, conducted in the BHCED, was used in the survey. The target group were patients treated for injuries between 1st Jan 2011 and 31st Dec 2011. Data on: gender, age , mechanism of injuries , type of injuries , injured body regions , treatment , and further medical care of patients were collected out of outpatient’s and field team’s protocols. Data were analyzed with Statistica 7 and SPSS 11 statistical packages. RESULTS: During 2011, BHCEMS examined 9694 patients ( 3128 on the field, 6566 in the facilities). In 1547 ( 15.96 % ) patients were diagnosed injury. Isolated abdominal injuries were present in 42 (2.71% ) patients , associated abdominal and head injuries in 11 ( 0.71 % ) , abdominal and chest in 7 ( 0.45 % ) , abdominal and pelvic in 5 (0,32%), abdominal and upper extremities in 2 (0,13%) and abdominal and lower extremities injuries in 6 (0,39%) patients. There were 47 ( 64.38 % ) males and 26 ( 35.62 %) women treated of abdominal injuries. The average age of the patients was 40.60 ± 19.69 years. The most of these patients sustained injuries by falling 21 ( 28.77 % ), in road traffic accidents 20 ( 27.40 % ) , or in a fight 17 ( 23.29 % ). In most cases, those were contusions 47 ( 64.38 % ). All of these patients received medical treatment in BHCEMS and 12 ( 16.44 % ) of these patients were examined by using X-ray imaging, afterward 38 patients ( 52.05 % ) were transported to the Emergency Center of Clinical Center of Vojvodina , 9 ( 12.33 % ) to the Vrbas’s hospital, , 3 (4,11%) to Senta’s hospital, and 23 (31,51%) patients,, with minor injuries to specialists of Becej’s Health Center. CONCLUSION : abdominal injuries were encountered in every twentieth patient who suffered trauma. More often middle-aged men are involved, mostly by falling , during traffic accidents or in a fight. Although injuries are mainly contusiones, because of the possibility of parenchymal organ rupture , all patients require observation. Key words: injuries, abdominal injuries, trauma.

61 MANUELNA VEŠTINA/MANUAL SKILL ABC časopis urgentne medicine, vol. XII, godina 2012, broj 2-3

[email protected]

UDK BROJEVI: 615.032.14 ; 616-083.98 ISSN 1451-1053, 12 (2012), br.2-3 p 61-68 ID BROJ: 207702796

OTVARANJE KONTINUIRANE VENSKE LINIJE U SLUČAJU KOLABIRANIH PERIFERNIH VENA OPENING OF THE CONTINOUS VENOUS LINES IN CASE OF COLABORAL PERIPHERAL VEINS Siniša Saravolac ZAVOD ZA HITNU MEDICINSKU POMOĆ NOVI SAD, NOVI SAD Sažetak: CILJ RADA: ovim radom želim da ukažem na mogućnost otvaranja kontinuirane venske linije punkcijom vene subklavije kada su periferne vene kolabirane a drugi alternativni načini su manje efikasni.Ova tehnika se može koristiti prilikom zbrinjavanja najurgentnijih stanja u slučaju neophodne primene medikamenta i infuzionih rastvora koji moraju na brz i efikasan način da deluju. METODOLOGIJA: u radu je opisana tehnika koja se može pročitati u knjigama iz urgentne medicine, hirurgije i anesteziologije.Tehnika se u praksi pokazala adekvatnom za primenu u terenskim uslovima rada. ZAKLJUČAK: otvaranje kontinuirane venske linije punkcijom vene subklavije je imperativni postupak za sprovođenje doktrine urgentne medicine u trenucima kada su ugrožene vitalne funkcije pacijenta. Ključne reči: vena subclavia, kontinuirana venska linija, kolabirana vena

KORESPONDENCIJA/CORRESPONDENCE Siniša Saravolac Zavod za hitnu medicinsku pomoć Novi Sad, Novi Sad Tel: 063 542 094, E-pošta: [email protected]

62 MANUELNA VEŠTINA/MANUAL SKILL


[email protected]

UVOD

Obezbeđenje kontinuirane venske linije je jedna od osnovnih manuelnih veština. Već kod prvog kontakta sa teško povređenim ili vitalno ugroženim pacijentom, medicinski tehničar treba da pronađe jednu od perifernih vena.Obzirom da kod hipovolemije ili šoka prvo kolabiraju periferne vene, postavlja se pitanje - šta tada treba uraditi?

CILJ RADA

Ovim radom želim da ukažem na mogućnost otvaranja kontinuirane venske linije punkcijom vene subklavije kada su periferne vene kolabirane a drugi alternativni načini su manje efikasni.Ova tehnika se može koristiti prilikom zbrinjavanja najurgentnijih stanja u slučaju neophodne primene medikamenta i infuzionih rastvora koji moraju na brz i efikasan način da deluju.

NAČIN IZVOĐENJA U literaturi se navodi da je vena jugularis interna, vena izbora u takvim situacijama, ali se verovatno zaboravlja da na terenu pacijenti nisu sedirani i uvek spremni na saradnju, pa ni da priručna sredstva i oprema, kao ni ambijent gde se vrši intervencija nisu ravne bolničkim uslovima.Jedan od razloga zbog čega ova vena nije najpogodnija za korišćenje je što se prilikom nastanka saobraćajne traume u 90% slučajeva povređuje i vratni deo kičmenog stuba koji se, prema principima urgentne medicine, mora imobilisati adekvatnim okovratnikom, te pristup i upotreba vene jugularis interne tada nije moguć. U ekstremno urgetnim prilikama, preporučujem da se izvrši punkcija vene subklavije, jer smatram da je ona najpodesnija za terenski rad, kada je pored lekara samo medicinski tehničar sposoban da pruži adekvatnu urgentnu medicinsku pomoć. Krajem osamdesetih godina prošlog veka u Službi hitne medicinske pomoći Doma zdravlja “Novi Sad” radi plasiranja privremenog endovenoznog pejsmekera, ali i u slučaju kolabiranih perifernih vena, u posebno urgentnim slučajevima lekari koji su radili na reanimobilu punktirali su venu subklaviju na terenu. Anatomski gledano, potključna vena je vrlo kratka u svom toku, ali po veličini svog lumena

spada u grupu velikih vena. U literaturi se navodi da je njen lumen oko 1 cm, a dužina oko 5 cm. Ona prolazi ispod klavikule, blizu subklavijalne arterije i vrha pluća. Arterija se nalazi iznad i dublje od vene i zato igla pri perkutanom probijanju prvo prodire u venu. U lateralnom toku arterija i vena se spuštaju kaudalno i ulaze u aksiju a u medijalnom toku se spaja sa venom jugularis internom( Slika 1.). Prednosti ove vene u odnosu na druge vene značajne za punkciju u urgentnim situacijama su što vena subklavija : - spada u grupu velikih vena koja ne kolabira u šoku - ima mogućnost obilne perfuzije - vrh katetera se nalazi blizu srca što omogućava brzo dejstvo ubrizganih medikamenata - lako se punktira od strane dobro obučenog lekara Postoje dva načina punktiranja subklavijalne vene: supraklavikularni i infraklavikularni pristup. Infraklavikularni pristup je najpodesniji za terenski rad. U želji da se podstakne veći broj lekara da upotrebe ovu venu za otvaranje kontinuirane venske linije, kada to nije moguće na perifernim venama, ukratko će biti opisana tehnika punktiranja. Ova tehnika se može pronaći u knjigama iz urgentne medicine, hirurgije i anesteziologije. Da bi se uspešno izvela punkcija subklavijalne vene, od najvećeg značaja je pravilan položaj pacijenta – pacijent treba da leži na ravnoj podlozi sa glavom okrenutom na suprotnu stranu od mesta gde će se izvršiti punkcija vene. Sledeći bitan preduslov je uočavanje orjentacionih tačaka na koži.Da bi se to što pre postiglo, najbolje je ispod lopatice ( na strani tela gde će se izvršiti punkcija vene ) podmetnuti deblje smotanu kompresu, peškir ili odeću, a ako nisu pri ruci treba postaviti flašu od infuzije.Nakon toga, medicinki tehničar treba da potisne rame pacijenta ka podlozi čime se klavikula podiže iznad horizontalne ravni u odnosu na rame.Ovakav položaj ramenog pojasa omogućava nesmetan prostor za manipulaciju sa špricem na kojem je igla.Špric je od 10-20 ml, do pola njegove zapremine treba da je navučen fiziološki rastvor čime se prevenira mogućnost da prilikom manipulacije slučajno u venu ne uđe vazduh.Igla je dužine oko 10 cm i ima na sebi teflonsku kanilu ( Slika 2.).Uobičajenim načinom treba dezinfikovati kožu predela gde će se izvršiti otvaranje kontinuirane veske linije.


[email protected]

Slika 1.

Slika 2. Špric i igla sa teflonskom kanilom za punkciju vene subklavije u odnosu na klasičnu intravensku kanilu



[email protected]

Kako se većina ljudi dominatno služi desnom rukom, pri inervenciji u desnoj ruci se drži špric.Leva šaka se stavlja na levu klavikulu pacijenta. To je pravilo 2L (leva šaka - leva klavikula). Za osobe koje se dominantno služe levom rukom, za njih važi pravilo 2D (desna šaka - desna klavikula pacijenta). Palac leve šake se stavi na spoj srednje i medijalne trećine

klavikule.Tako postavljen palac se jače pritisne

kako bi se pozicionirao između klavikule i prvog rebra ( Slika 3.). Potom se kažiprst postavi u suprasternalnu jamu.Na ovaj, dosta jednostavan i pristupačan način za rad na terenu, lokalizuje se vena subklavija ( prolazi ispod zamišljene linije koja spaja palac i kažiprst ) ( Slika 4.). Mesto punkcije je lateralno od palca ( spoj srednje i medijalne trećine klavikule ) ( Slika 5a.). Za sve vreme ulaženja, vrh igle u početku mora biti u neposrednoj blizini sa prednjom ivicom klavikule ( Slika 5b.), a potom sa donjom stranom klavikule.

Kada dođe ispod klavikula, vrh igle se upravlja ka suprasternalnoj jami tj. ka kažiprstu ( Slika 6.).. Čim se naiđe na venu, a to je na oko 4 cm od mesta uboda, pod prstima ruke koja drži špric oseti se probijanje venskog zida i nakon toga u špric ulazi krv( Slika 7.). Ako nema krvi, a osetilo se smanjenje otpora prilikom guranja igle, tada treba lagano izvlačiti iglu i lagano povlačiti klip šrica u nazad. Kada se u špricu pojavi krv, izvlačenjem igle u veni ostaje teflonska kanila koju treba fiksirati leukoplastom ili sa jednim do dva kožna šava. Kontraindikacije za punkciju vene subklavije su fraktura klavikule ili infekcija na strani gde se želi izvesti punkcija vene. Relativna kontraindikacija je pneumotoraks sa kontralateralne strane u odnosu na stranu tela gde se želi izvršiti punkcija vene. Ovo je kratak opis načina punktiranja vene subklavije za koju na terenu, što je od posebnog značaja pri zbrinjavanju urgentnih stanja, nije potrebno više od dvadesetak sekundi.

Slika 3. Pozicioniranje palca između klavikule i prvog rebra


[email protected]

Slika 4. Postavljanje kažiprsta u suprasternalnu jamu čime je pozicionirana v. subclavia ( nalazi se ispod zamišljene linije koja spaja palac i kažiprst )

Slika 5a. Mesto uboda je lateralno od palca



[email protected]

Slika 5b. Za sve vreme ulaženja, vrh igle mora biti neposredno pored prednje ivice klavikule

Slika 6. Kada dođe ispod klavikula, vrh igle se upravlja ka suprasternalnoj jami tj. ka kažiprstu


[email protected]

Slika 7. Na 4-5 cm od mesta uboda pod prstima ruke koja drži špric oseti se probijanje venskog zida i nakon toga u špric ulazi krv

LITERATURA

1. John Mills, Mary To Ho, Roland D. Trunkey, Urgentna medicina, Savremena administracija, Beograd, 1989. godina 2. Topalov V., Čikoš J., Kardiopulmonalna reanimacija i hitna stanja u kardiologiji, Iinstitut za kardiovaskularne bolesti, S. Kamenica, 1987. godina

3. Konjović P., Principi i praksa urgentne medicine, “Veselin Masleša”, Sarajevo, 1985. godina 4. Simić P., Trauma – lokalni i opšti poremećaji, NIO “Univerzitetska riječ”, Nikšić, 1987. godina 5. Hajduković N., Hitna medicinska pomoć u saobraćajnim nesrećama, Medicinska knjiga, Beograd-Zagreb, 1989. godina



[email protected]

OPENING OF THE CONTINOUS VENOUS LINES IN CASE OF COLABORAL PERIPHERAL VEINS

Summary: OBJECTIVE: the aim of this paper is to point out the possibility of opening continuous venous lines by the puncture of subclavian vein when peripheral veins collapsed and other alternative methods are less efficient. This technique can be used in the case of handling the most urgent cases in the case of necessary application of medication and infusion liquids which have to operate in fast and efficient way. METHODOLOGY: in this paper is described a technique that can be found in the books of emergency medicine, surgery and anesthesiology. Technique has been showed in practice as the adequate one for use in field conditions CONCLUSION: opening of the continuous venous line by the puncture of subclavian vein is the imperative procedure for the implementation of the doctrine of emergency medicine when the vital functions of the patient are threatened. Key words:: vein subclavia, continuous venous line, collapsed vein

69 ISTORIJA MEDICINE/HISTORY OF MEDICINE ABC časopis urgentne medicine, vol. XII, godina 2012, broj 2-3

[email protected]

UDK BROJEVI: 616-083.98(091) ISSN 1451-1053, 12 (2012), br.2-3 p 69-77 ID BROJ: 207703308

I MI SMO DEO ISTORIJE REANIMACIJE

WE ARE THE PART OF RESUSCITATION HISTORY TOO Gordana Simić DOM ZDRAVLJA KRUŠEVAC, SLUŽBA HITNE MEDICINSKE POMOĆI, KRUŠEVAC

Sažetak: "Postoji samo jedan čin od kojeg nije veći ni ravnodušnost sveg mira niti večni šum reka,

to je čin kada čovek otima život od smrti." Borba između života i smrti verovatno datira od samog postojanja Sveta sa beskonačnošću trajanja dok su hieroglifski zapisi plemena Maja i Inka od 3000g pne najstariji istorijski dokumenti preteča savremene reanimacije. Biblijski opis Jelisijevog spasavanja deteta je prvi pisani dokument o uspešnosti reanimacionih postupaka. Bilo je potrebno da prođe mnogo vremena, da svaku epohu obeleže pojedinci svojim pronalascima (ekg, def, aed, laringoskop), da bi sa razvojem civilizacije i značajnom ulogom dr Petera Safera koga smatraju i ocem reanimacije, otpočela savremena era reanimacije. Iz dana u dan traže se modeli, usavršavaju procedure i predlažu protokoli reanimacije sve sa ciljem spasavanja srca koja su isuviše mlada da bi stala. Pitam se a gde smo svi mi? Danas smo ovde sa posebnim razlogom, da kako kolega Mirko Vidović reče "Ma koliko dobro radili i znali KPCR ipak je neznamo dovoljno"i da po ko zna koji put i ubuduće ko zna po koji put ponovimo protokole a našu veštinu vraćanja u život dovedemo do same perfekcije. Pa stoga, nadam se da se samnom slažete da onog trenutka kada smo odlučili da se bavimo medicinom i kada nismo ovoliko znali, nismo ni slutili da ćemo radeći izuzetno naporan, opterećujući i težak posao, spasavajući živote naših ugroženih pacijenata ostaviti valjani trag a objavljujući i razmenjujući naša iskustva obeležiti jedan deo istorije medicine a samim tim i društva u celini. Bez lažne skromnosti, sve neprospavane noći provedene nad knjigom tokom studija ili svakidašnjih smena, nisu protraćene uzaludno već su pretočene u produžene živote mnogobrojnih pacijenata i daju ogroman doprinos razvoju i usavršavanju tehnike reanimacije te i određeni pečat medicine našeg vremena, što ujedno ističe cilj samog rada – značaj KPCR. CILJ RADA: ukazivanje na značaj KPCR. Ključne reči: istorija, život, smrt, veština , reanimacija

KORESPONDENCIJA/CORRESPONDENCE Gordana Simić Dom zdravlja Kruševac, SHMP, Kosovska 16, Kruševac Tel: 062/80-31-374, E-pošta: [email protected]

70 ISTORIJA MEDICINE/HISTORY OF MEDICINE


[email protected]

UVOD

Kardiopulmocerebralna reanimacija podrazumeva skup godinama proveravanih i usavršavanih procedura sa osnovnim ciljem ponovnog vraćanja i održavanje vitalnih funkcija akutno unesrećenog. Kroz dugu istoriju objedinjena su sva naučna saznanja i nekoliko posebnih samostalno razvijanih i primenjivanih veština. I dalje se traže modeli, usavršavaju procedure i predlažu protokoli reanimacije sve sa ciljem spasavanja srca koja su isuviše mlada da bi stala. Spašavanjem života naših pacijenata prestavljamo aktivne učesnike ovog istorijskog vremenskog perioda. CILJ RADA

Ukazivanje na istorijski razvoj i značaj KPCR. Počelo je ovako Hieroglifski zapisi rektalne fumigacije plemena Maja i Inka od 3000g pne najstariji istorijski dokumenti preteča savremene reanimacije. Biblijski opis 896.g pne Jelisijevog spasavanja deteta (II knjiga o kraljevima) je prvi pisani dokument o uspešnosti reanimacionih postupaka. Pojedini narodi shodno njihovom verovanju i znanju za epohu u kojoj su živeli sa manje ili više uspešnosti primenjivali su i opisivali razne postupke i vestine u cilju oživljavanja. Sličan opis reanimacije zapisan je i u 17. poglavlje prve knjige o carevima Starog zaveta. Toplotni metod - Kako je bilo ubedjenje da se život završava hlađenjem tela primenjivala se ova metoda što je podrazumevalo posipanje tela pepelom ili vrućom vodom nebi li se zagrevanjem udahnula živost ( Slika 1.).

Slika 1. Toplotni metod Flagellation metod ističe svu surovost ljudskog uma da vrištanjem na uvo, šibanjem i batinanjem umiruće vrate u život dok su pojedina plemena američkih Indijanaca uvlačila zapaljene cigare u prirodne otvore pokojnika ne bi li ga povratili ( Slika 2.).

Slika 2. Flagellation metod Meh metod - počev od 1530.god punih 300god., kada se malo znalo o anatomiji i fiziologiji disajnog puta, bezuspešno je mehovima za kamin uduvavan topli vazduh u usta unesrećenog, sto je preteča današnjeg pozajmljenog daha i inspiracija mnogih proizvodjača Torbe za ventilaciju(ventil, maska, balon) Resuscitators. Liroj d'Etiolles 1829. opominje na štetnost same metode usled opasnosti od distenzije pluća. Paracelzus - alhemičar i najveći doktor svog vremena, koristeći stare zapise arapske medicinske i sledbenika Avicene, probao je reanimaciju na leševima koristeći kovački meh. Otac moderne anatomije Andreas Vesalius


[email protected]

(1514-1564) opisao je uspešno korišćenj kovačkog meha u svrhu oživljavanja prethodno ugušenih pasa dok su babice u srednjem veku primenjujući ovu metodu oživljavale novorođen-čad. Godine 1740. Francuska akademija nauka preporučuje ovu metodu za oživljavanje utopljenika. Vremenom sve je više pristalica primene ove metoda pa 1670. god. Džon Majou (John Mayow) objašnjavajući širenje mehova ulaskom vazduh a kompresijom istiskivanje vazduha u usta žrtve dovodeći do uvećavnja torakalnu šupljinu zapravo je prvi put prikazan princip veštačke ventilacije - spoljašnja ventilacija negativnim pritiskom što je doprinelo pronalasku čeličnih pluća i drugih modela savremenih respiratora. Sledi period od 100 godina bez značajnih otkrića. Tosah (Tossach) 1744. god. uspešno primenjuje tehniku usta na usta oživevši utopljenika te rudara stradalog usled eksploziji mine u rudniku.

Slika 3. Meh metod 1628. god. dr Wiliam Harvey lekar kralja Jakova I, biolog i prvi fiziolog koji u Exercitatio Anatomica de Motu Cordis et Sanguinis in Animalibus objavio pravilan, detljan i tačan opis ljudskog krvotoka. Metod Fumigacija 1711 uspešno primenjivan od strane severnoameričkih Indijanaca i američkih kolonista podrazumeva uduvavanje duvanskog dima u rektum žrtve te je 1767.god. uveden i u Engleskoj. Napušten je nakon otkrića Benjamina Brody o štetnosti duvana- jedna unca duvana ubija mačku a četiri psa. Inverzan metod – korišćen još u Starom Egiptu pre 3.500 god. podrazumevalo je vezivanje pacijent za noge i podizanje uvis naglavačke, uz pritisak na grudni koš čime se ostvarivao ekspirijum i oslobađanjem od pritiska ostvarivao pasivni inspirijum. Vreme renesanse

je period aktivnog razmišljanja i bavljenja različitim tehnikama oživljavanja što potvrđuje citat državne publikacije izdate 1766. god. u Cirihu: „Iskustvo je pokazalo da davljenici koji su proglašeni mrtvim i proveli neko vreme ispod vode, mogli su da budu oživljeni nekim pravilnim manevrima. Ovi primeri ukazuju da život davljenika nije potpuno ugašen, te postoji nada da se mogu spasti od smrti, ako se brzo izvade iz vode i hitno se primene mere pomoći.” Barrel metod - od 1773. god. u reanimacione postupke uvodi se veliko vinsko bure pa pacijent leži preko bureta a reanimator povlačenjem za noge prevlači unesrećenog napred i nazad preko bureta izazivajući kompresiju grudnog koša i ekspirijum te pasivni inspirijum ( Slika 4.).

Slika 4. Barrel metod

Ovaj period je preteča savremenih metoda oživljavanja vitalno ugroženih te lekari Vilijam Hejs i Tomas Kogan u Londonu osnivaju 1774. god. „Društvo za oživljavanje davljenika”- društvo volontera koji su postavili 5 načela za rad društva: 1. Objavljivanje informacije o tome kako

spasavati davljenike 2. Plaćanje dve gvineje svakome ko pokuša

spasavanje u području Vestminstera u Londonu

3. Plaćanje četiri gvineje svakome ko uspešno vrati nekoga u život

4. Plaćanje jedne gvineje (oko 100 €) svakom vlasniku krčme ako dopusti da se spasavanje odvija u njegovoj kući

5. Opremanje dobrovoljnih medicinskih pomoćnika nekom opremom za spasavanje

Tri meseca po osnivanju društva jedan od članova, apotekar Skvajer, reanimirao je tro-godišnje dete - malenu Catherine Sophie



[email protected]

Greenhill koje je stradala padom sa sprata. Primenio je nekoliko elektrošokova sa portabl električnog generatora unutar dvadesetak minuta i detetu se povratilo disanje i puls do potpunog oporavka i ujedno prva zabeležena defibrilacija te društvo prerasta u „Kraljevsko humano društvo”. 1778. god. Gudvin i Kajt zaključuju da asfiksija dovodi do srčanog zastoja koji bi bio moguć izlečen strujnim udarom da bi 1788. god. Čarlsu Kajtu (Charles Keith), članu ovog društva, bila dodeljena srebrna medalja časti za reanimaciju uduvavanjem vazduha ko-vačkim mehom uz intubaciju pacijenta raznim cevčicama i otkrivanja posebne električne mašine- preteče današnjih modernih defibrilatora. „Kraljevsko humano društvo” (Royal Humane Society) 1782. god,, podržalo je primenu mehova kao najbolji način za inflaciju vazduha kod veštačkog disanja. Podržavan i primenjivan širom Evrope preko 40 godina sve dok Francuz Leroj (Leroy) 1829. god. nije ukazao na nedostatka kontrole prilikom kori-šćenja mehova i preporučivao je tip mehova za različite pacijente u zavisnosti od visine i težine. Rezultat kritika je uz izbacivnja meha i stagnacija na polju veštačke ventilacije. Ruski metod – iz 1803.god. - metod hlađenja žrtve pokrivanjem slojevima snega i leda sa ciljem zamrzavanja metabolizma što odgovara sadešnjem uvođenjem u hipotermiju i veštačku komu ( Slika 5.).

Slika 5. Ruski metod

Trotting konj metod – 1812. god. spasilačkim timovima pridodati su konji vezanih za Lifeguard stanicu. Utopljenik se pebacivao preko sedla a konj gonjen u trk duž plaže što je izazivalo naizmenične kompresije i relaksacije grudnog koša a po tadašnjim shvatanjima sasvim dovoljno ispunjavalo uslove reanimacije.

Zabranjen je širom SAD-a jer su građani želeli "čiste plaže" ( Slika 6.).

Slika 6. Trotting konj metod 1849. god. Frederick Ludvig i Albert Hofa demonstrirali su mogućnos fibrilaciju srca destvom jednog električnog impulse dok 1885. god. radovi Kenig ukazuju na uspešnost oživljavanja kompresijama zatvorenog grudnog koša. Rool metod - 1856. god. u svome delu „Asfiksija, njena racionalnost i njen lek” Maršal Hol (Marshall Hall 1790–1857) metodom okretanja unesrećenog sa stomaka na stranu 16 puta u minuti postiže naizmeničnost kompresija i dekompresija grudnog koša i ističe neophodnost pomeranja žrtvinog jezik iz usta a samim tim i otvorenost disajnog puta i veštačko disanje kao obavezne karike kardiopulmonalne reanimacije. Na značaj prolaznosti disajnog puta i neophodnost kiseonika ukazao je hemičar Antoan Lavoazije pogubljen prvih dana Francuske buržoaske revolucije - 1794 . god. pronalazač kiseonika rekavši najbližim saradnicima da će duže treptati očima (uspeo čitavih 15 sekundi) nakon odrubljivanja glave sečivom giljotine čime je dokazao da mozak ne može da radi bez kiseonika. Silvester metod- čitav vek počev od 1858. god. primenjivala se metoda vestačkog disanja po Engleskom dr Silvester ispružanjem ruku iznad glave unesrećenog što oponaša inspirijum odnosno ekspirijum pritiskom sklopljenih ruku grudnog koša ( Slika 7.).


[email protected]

Slika 7. Silvester-ov metod Izveštajem dr Doa (O.W. Doe) Ginekološkom društvu Bostona o dečjoj reanimacionoj kutiji izuma dr Egona Brauna iz Beča nastavlja se 1889. god. razvoj veštačke ventilacije i utro put nastanku veštačkog respiratora. Nov, značajniji pomak nastaje 1888. god. kada klinički dr Mak Vilijam konstatuje da naprasna srčana smrt nastane usled srčane fibrilacije. Vođeni izveštajima Tafijea i Haliona 1898. god. vodeća tehnika oživljavanja postaje masaža na otvorenom grudnom košu. Profesori Jean Prevost i Frederic Bateli 1899. god.izveštavaju o prekidanju ventrikularne fibrilacije na otvorenom srcu psa primenom naizmenične struje. Metod istezanja – krajem 1892. god. još uvek se primenjuju drastične metode poput istezanja rektuma, trljanje tela, golicanja grla perom, podnošenjem oštrog amonijačnog mirisa pod nos žrtve dok su francuski autori zagovarali nasilno ritmično istezanje jezika unesrećenog. 1900. god. primena CPR na zatvorenom u grudnom košu tokom jedne hiruške oprtacije. 1903.god. uvedena tehnika kombinovanja ventilacije pod pozitivnim pritiskom sa spoljašnjom masažom srca a dr George Crile opisao je sračanu masažu na otvorenom i zatvorenom grudnom košu i istakao važnost adekvatne koronarne perfuzije i vrednost epinefrina u reanimaciji i tako je srčana masaža ušla na velika vrata i postala sastavni deo kardiopulmonalne reanimacije. 1904. god.- srce zaustavljeno u VF, ponovno je pokrenuto upotrebom lekova. 1906. god.- prvi put je upotrebljen adrenalin.

1927. god. dr Cecil Drinker i Ajzenmenger napravili su aparate poput čeličnih pluća odnosno biomotora za kompresiju / dekopresiju čime su prokrčila su put savremenoj veštačkoj ventilaciji i svako na svoj način, pružili ogroman doprinos nauci s obe strane Atlantika. Otkrićem i povećanjem upotrebe električne energije, tokom prve polovine XX poraslo je interesovanje za novi brži i efikasni tretman ventrikularne fibrilacije. Holger Nelson metod – 1932. god.- danski istaknuti sportista osvajač tri zlatne medalje na prvoj olimpijadi u Atini 1896. god. takmičivši se u šest disciplina mačevanja, streljaštva i bacanja diska, oponašao je inspirijum podizanjem savijenih ruku u laktu potrbuške ležeće žrtve a ekspirijum pritiskajući rukama grudni koš ( Slika 8.). .

Slika 8. Holger Nelson metod Istovremeno dr Kuvehoven razvija uređaj - preteču današnjih defibrilatora koji električnim udarom izazva srčanu defibrilaciju te se smatra ocem modernih defibrilatora. Zbog visoke smrtnosti među električarima Kon Edison je podrži razvoj električnog defibrilatora pronalazača Hukera, Kuvenhovena i Lengvortija u bolnici „Džons Hopkins” (Johns Hopkins) u Baltimoru. 1947. god. u Klivlendu hirurg dr Klod Bek izveo je prvu uspešnu defibrilaciju na ljudskom srcu. 1950. god.Crveni krst počinje kampanju edukacije američke javnosti o primeni proceduru usta-na usta masovno primenjene od strane vojnika USA tokom II svetskog rata. 1954. god. dr Džejms Ilam i dr Peter Saffar govore o značaju ventilacije ekspiratornim vazduhom udruženu sa spoljnom masažom srca



[email protected]

te kardiopulmonalna reanimacija doživljava vrtoglavi uspon. 1956. god. dr Paul Zoll izvodi prvu spoljašnju električnu defibrilaciju srca dok su Kuvenhoven i Milnor uspešno defibrilirali psa kroz zatvoreni grudni koš defibrilatorom na baterije. 1957. god. dr Peter Safar serijom eksperimenata na kurarizovanim dobrovoljcima pokazuje da bi metodom trostrukog zahvata - zabačena glava unazad uz otvaranja usta istovremenim povlačenje donje vilice unapred i uvis mogao adekvatno otvorati vazdušni put uz istovremenu primenjenu ventilacije usta-na-usta biti superiornija u odnosu na sve dotad opisane tehnike ( Slika 9.).

Slika 9. Trostruki hvat 1958. god. - na Konferenciji anestezista dr P. Safar predstavlja svoju metodu disanja usta-na usta a sledi i veliki napredak u reanimaciji spoljnom masažom srca dotura kiseonik do mozga što je osnovni cilj – sačuvati najosetljivije tkivo na hipoksiju i istovremeno prevenirati posledičnu invalidnost . Kouwenhoven, Jude, i Knickerbocker publikuju referat o uspešnoj reanimaciji jedne serije pacijenata primenom srčane masaže spoljnim kompresijama toraksa sa proverom arterijskog pulsa nakon toga ( Slika 10.).

Slika 10. Peter Safar 1960. god.- prva demonstracija Laerdala tehnike usta-nausta i trening na lutki resusci Annie a u časopisu JAMA publikovana tehnika KPCR. 1961. god. uspešnost defibrilacije u konverziji ventrikularne tahikardije prvi put opisuju Alek-sander , Klajger i Loun a dr Piter Safar uvodi kombinaciju ventilacije pod pozitivnim pritiskom sa spoljašnjom srčanom masažom. U Ameici reanimatori uvežbali 10.000 ljudi za pružanje bazične životne potpore. 1962. god. u Francuskoj prva primena defibrilatora rezervisana isključivo za medicinsko osoblje. 1963. god. Reding i Pirson uvode adrenalin i druge vazopresorne lekove u reanimaciji. 1966. god. U SAD-u je održana prva nacionalna konferencija o kardiopulmonalnoj reanimaciji, na kojoj je preporučeno da se medicinski kadrovi poduče tehnici KPR u skladu sa standardima koje predlaže Američko kardiološko društvo (AHA). U Irskoj formirana prva mobilna jedinica intenzivne nege. Već 1967. god., u Belfastu Pantridž i Gede objavili su značajan porast vanhospitalnog preživljavanja pacijenata sa srčanim zastojem, osnivanjem mobilne koronarne jedinice opremljene defibrilatorom na baterije. Kasnih šezdesetih dr Mirovski započeo je rad sa implantabilnim defibrilatorima.


[email protected]

1969. god. u Portlandu bez prisustva lekara paramedik izvodi i prvu uspešnu defibrilaciju . 1973. god. na međunarodnoj konferenciji u Vašingtonu Američko kardiloško udruženje (American Heart Association) ovlašćeno je da standardizuje mere osnovne životne potpore (basic life support –BLS) i više životne potpore (advanced life support –ALS) 1974. god. publikovani prvi standardi CPR (Standards for Cardiopulmonary Resuscitation and Emergency Cardiac Care). 1979.god. dr Safar u Pitsburgu osniva Internacionalni centar za istraživanje resuscitacije (International Resuscitation Research Center). 1974.- 1980. god. dr Daiak dr Rulmen i dr Velborn razvili su prototip automatskog eksternog defibrilatora, a 1980. godine pojavljuje se i pace-maker. 1981. god. uveden program vođenja CPR-a instrukcijama sa telefonske centrale dispečerskog centra hitne pomoći u Vašingtonu. 1990. god. Održana su dva simpozijuma u Evropi o vanbolničkom akutnom zastoju srca. Tada su izdate preporuke za praćenje vanbolničkog akutnog zastoja srca "Utstein styl", nazvan po utsteinskom samostanu na Islandu u kojem je sastanak održan. American Heart Association predlaže "Lanac preživljavanja" -rano prepoznavanje srčanog zastoja i pozivanje HMP, rani BLS od strane utreniranog očevica, rana defibrilacija i rana viša životna potpora. 1992. god. organizovan je ILCOR (International LiaisonCommittee on Resuscitation) koji radi u tri radne grupe:

1. BLS – Basic Life Support – grupa za osnovn održavanje života

2. ALS – Advanced Life Support – grupa za uznapredovalo održavanje života

3. PLS–Pediatric Life Support – grupa za uznapredovalo održavanje dece uključujući i novorođenčad.

1999.god. Amerika prvi put postavila automatske defibrilatore u svojim avionima tipa boing 747.

2000. god. izdate prve međunarodne smernice u kardiopulmonalnoj reanimaciji 2001. god. u Utsteinu održan je simpozijum o potrebi edukacije u reanimaciji 2003. god. doneti zaključci o hipotermiji i defibrilaciji kod dece 2005. god. nove smernice u kardiopulmonalnoj reani koje se revidiraju najnovijim saznanjima svakih 3 do 5 godina na međunarodnom nivou. U Americi to radi Američko kardiološko udruženje (American Heart Assosiation), a u Evropi Evropski savet za reanimaciju (European Resuscitation Councuil). 2010. god. revidirane preporuke iz 2005.godine. 2014. god. u isčekivanju možda i epohalnog otkrića. Ovim vremeplovom želja mi je bila da se podsetimo svih zabluda, poteškoća i neverovatnih epohalnih otkrića, da na trenutak u naše doba smestim neumorne istraživače - lekare, fiziologe, biologe što njihovim delom svakako zaslužuju i istaknem značaj bespoštedne borbe za održivost i čak i nemoguće živosti, sigurnog hoda po i tekako tankoj niti sudbine dosadašnjih i sadašnjih entuzijasta i sve ovo samo za taj čin kada čovek otima život od smrti. Zato, nama, sadašnjim, u iščekivanju novih preporuka, pored požrtvovanosti u svakodnevnom radu obavezujuća je i edukativna transmisija akomuliranog znanja i proceduralne umešnosti kako budućim entuzijastima tako i mnogobrojnim laicima.

LITERATURA

1. Safar P. Cariopulmonary Cerebral Resuscitation Saunders Laerdal 1981.

2. Pavlović A. Kardiopulmonalno cerebralna reanimacija.Beoprint. Beograd, 2004.

3. Safar P. History of cardiopulmonary-cerebral resuscitation. In: Kaye W, Bircher N, eds. Cardiopulmonary resuscitation, New York: Churchill Livingston; 1989. p. 1-53.

4. Baker A. Artificial respiration, the history of an idea. Med History.1971;15(4):336-51.

5. Safar P. On the history of modern resuscitation. Crit Care Med, 1996;24(2):S3-S11.

6. Lalević P. Kardiopulmonalna reanimacija Scientia medica Beograd 1995.



[email protected]

7. Lalević P. Anestezijologija Beograd 1999. 8. Lalević P. Kardiopulmonalna reanimacija, Edit print,

Beograd 2008. 9. Andjelić S. Istorijat kardiopulmonalne reanimacije, ABC

– časopis urgentne medicine volumen V, ISSN 1451-1053, broj 1-3/2005

10. Gajić V. Kardiopulmonalna resuscitacija kroz vekove, Medicinski pregled, vol. LXIV,3-4 2011.


[email protected]

WE ARE THE PART OF RESUSCITATION HISTORY TOO Summary: The battle of life and death probably dates back from the beginning of the world. Hieroglyphic writings of Indian tribes, Mayas and Incas, from 3000 B.C are the oldest historical documents and precursor of modern day reanimation. Biblical description of how Elisha saved a child is the first written document about success of reanimation procedure. A lot of time was needed, many individuals had to influent their epochs with their inventions, civilization had to progress and Peter Safer, the father of reanimation, had to do his work in order for the modern era of reanimation to commence. From day to day models are searched for, procedures are perfected and protocols of reanimation are suggested with a goal to save the hearts that are too young to stop. I wonder, where are we? Today, we are here with a special reason, as colleague Mirko Vidovic told: “However well we knew and did the CPR we still don’t know enough” and that we should repeat the process endlessly in order to perfect it. So, I hope that you will agree with me that when we decided to get involved with medicine and when we didn’t know what we know now, we couldn’t even suspect that while working this laborious, onerous and difficult job, saving the lives of our patients, we would leave a trace by publishing and interchanging our experiences and that we would mark a part of history of medicine and even on the society itself. Without false modesty, all the sleepless nights spent over books during studies or shifts, are not spent in vain, but are transformed into prolonged lives of numerous patients and they give a huge contribution to the development and perfecting of the technique of reanimation and they mark the modern medicine, what highlights the objective of the work. – the importance of CPR. Key words : history, life, death, skill, reanimation



[email protected]

X SIMPOZIJUM URGENTNE MEDICINE SRBIJE SA MEĐUNARODNIM UČEŠĆEM THE 10th SERBIAN SYMPOSIUM OF EMERGENCY MEDICINE WITH INTERNATIONAL PARTICIPATION Siniša Saravolac

ZAVOD ZA HITNU MEDICINSKU POMOĆ NOVI SAD, NOVI SAD

X SIMPOZIJUM URGENTNE MEDICINE SRBIJE SA MEĐUNARODNIM UČEŠĆEM održan je od 09. do 12. septembra 2012 godine u Kladovu. Tema Simpozijuma je bila “Urgentni pristup oboljenjima i povredama u abdomenu“. Otvaranje Simpozijuma, je bilo u nedelju, 09.09.2012. godine u Domu kulture u Kladovu ORGANIZACIONI ODBOR SIMPOZIJUMA Predsednik: Prim. dr Kornelija Jakšić Horvat Članovi dr Snežana Holcer Vukelić dr Tatjana Rajković dr Jovanka Koprivica dr Mirko Vidović dr Miša Tošić dr Miljan Jović NAUČNI ODBOR SIMPOZIJUMA Predsednik Naučnog odbora: Prof. dr Ana Šijački Članovi: Prof. dr Miroslava Pjević Prof. dr Svetolik Avramov Prof. dr Milan Pavlović Prof. dr Velibor Vasović Doc. dr Jasna Jevđić Ass. dr Dejan Mitić Prim. dr sci. med. Slađana Anđelić Prim. dr sci. med. Vladimir Gajić Prim. mr sci. med. Siniša Saravolac Prim. dr Milan Božina POČASNI ODBOR SIMPOZIJUMA Prof. dr Slavica Đukić Dejanović, Ministar zdravlja RS

Prof. dr Vesna Kopitović, pokrajinski sekretar za zdravstvo Prof. dr Radoje Čolović, Predsednik SLD Prof. dr Milorad Mitković Prof. dr Ana Šijački Doc. dr Jasna Jevđić Doc. dr Nenad Ivančević dr Goran Stojiljković dr Zoran Štrbac dr Slobodan Kitanović Doc. dr Vladan Popović

PROGRAM SIMPOZIJUMA PREDAVANJE PO POZIVU Ponedeljak, 10.09.2012. Radno predsedništvo: Miroslava Pjević, Milan Pavlović, Kornelija Jakšić-Horvat, Milan Božina Mihaela Budimski Ispod bezazlenih simptoma skriva se ubica Aleksandar Gluhović Diferencijalna dijagnoza bola u trbuhu Milan Pavlović Bol u trbuhu - disekcija grudne aorte Milan Jovanović Bol u trbuhu - ruptura abdominalne aorte Aleksandar Knežević Akutni pankreatitis - znaci, dijagnoza,


[email protected]

tretman Dejan Mitić Akutni abdomen uzrokovan tubom ekstrauterinom Dragan Popović Krvarenje iz GIT-a Miroslava Pjević Opioidni analgetici u zbrinjavanju akutnog bola Predavanja Pro et Contra Mirko Vidović/Zoran Milanov Gastroprotekcija - pro et contra Okrugli sto: Gobl Gabor, Bela Burany, (HUN), Adela Golea (RO), Ana Šijački, Jasna Jevđić,Vladan Popović, Velibor Vasović, Radmilo Janković, Dejan Veličković, Milan Božina, Kornelija Jakšić-Horvat, Siniša Saravolac, Tanja Rajković Specijalizacija urgentne medicine kod nas i u svetu Radionica:1 Postavljanje nazogastrične sonde Vođa radionice:Tanja Rajković Radionica:2 Postavljanje urinarnog katetera Vođa radionice: Snežana Holcer Vukelić Radionica:3 Demonstracija opreme iz sanitetskog vozila Vođe radionice:Saša Ignjatijević, Milan Elenkov PREDAVANJE PO POZIVU Utorak, 11.09.2012. Radno predsedništvo: Ana Šijački, Svetolik Avramov, Tatjana Rajković, Siniša Saravolac P.E. Daskalakis MD (GRE) Blunt Trauma of Hepatobiliary Tract Signs,Diagnoses, Treatment Miroslav Stojanović Povrede slezine Radmilo Janković Inter i intrahospitalni transport kod teške abdominalne traume Biljana Stošić Nadoknada volumena u prehospitalnom tretmanu teške abdominalne traume Ana Šijački Urgentni postupci u abdominalnoj traumi Predrag Avramov Urgentan ultrazvuk u traumi Adela Golea (ROM)

EFAST, Abdominal Parenchima Trauma, Transversal Examination in Politrauma Svetolik Avramov Dijagnostičke dileme i propusti kod povreda trbuha Vesna Turkulov Sepsa-savremena terapija Predavanja Pro et Contra Bogdan Nikolić/Branislav Ničić Analgezija kod bola u trbuhu Utorak, 11. 09. 2012. Ondrej Franek (CS) The Recognition of Cardiac Arrest By EMS Dispatcher Uprava za biomedicinu, Beograd Zakonodavstvo za transplantaciju organa u Srbiji Viktor Švigelj (SLO) The Role of Emergency Medical Service in Transplantation Process Bela Burany, Peter Temesvari (HUN) Rapid Sequence Intubation (Predavanje i demonstracija procedure) Radionica 1: URGENTAN ULTRAZVUK Vođa radionice: Predrag Avramov USMENE PREZENTACIJE Ponedeljak 10.09.2012. NAGRAĐENO PREDAVANJE VII Kongresa 1.Mihaela Budimski Ispod bezazlenih simptoma skriva se ubica 2.Ivana Jovanović Akutni bol u trbuhu kod dece 3.Draginja Manić Akutni apendicitis diferencijalno-dijagnostički problem - prikaz slučaja Utorak, 11.09.2012. 1.Slađana Anđelić Akutni abdomen u trudnoći 2.Marija Milić Krvarenje u dva vremena – dijagnostička zagonetka – prikaz slučaja 3.Miloš Milutinović Trauma abdomena sa rupturom dijafragme POSTER PREZENTACIJE Ponedeljak, 10.09.2012.



[email protected]

1.Renata Hadžić Abdominalne kolike u SHMP Banja Luka 2.Ivan Antić Epidemiološki aspekt akutnog abdomena – naša iskustva 3.Ljubiša Šumarac Akutni abdomen – manifestacija tumora debelog creva – prikaz slučaja 4.Branislava Stanimirov Akutni bol u trbuhu kod dece 5.Jelena Milenković Akutno krvarenje iz GIT-a uzrokovano OAK lekovima - prikaz slučaja 6.Milan R. Radovanović Kardiopulmonalna reanimacija bolesnika sa bolovima u abdomenu, akutnim infarktom miokarda i preegzistentnom aneurizmom abdominalne aorte 7.Ana Milenović Difuzni peritonitis - prikaz slučaja 8.Biserka Obradović Dijareja kod lečenja Helicobacter pylori infekcija 9.Nikola Gavrilović Opravdanost poziva zbog bola u abdomenu? 10.Emilio Miletić Akutni abdomen i opasnost od nastanka šoka – prikaz slučaja 11.Jadranka Trifunov Akutni holecistitis kao urgentno stanje 12.Bojan Pešić Aneurizma abdominalne aorte 13.Bojan Pešić Perforativni apendicitis sa periapendikularnim abscesom 14.Saška Pešić Bilijarni ileus 15.Dragan Ćulibrk Bol u abdomenu kao tempirana bomba u organizmu 16.Nikola T. Kostić Bol u leđima kao simptom disekcije ascedentne aorte - prikaz slučaja 17.Elizabeta Jovanović Bol u trbuhu uzrokovan upalom žučne kese - prikaz slučaja 18.Dragana Ševo Dobra anamneza-prava dijagnoza - prikaz slučaja 19.Aleksandra Stankov Inkarceracija skrotalne kile koja se prezentuje sinkopom i malaksalošću - prikaz slučaja 20.Dragana Mitrović

Kalkuloza bubrega kod devojčice školskog uzrasta - prikaz slučaja 21.Miroslav M.Popović Krvarenja iz GIT-a-urgentno zbrinjavanje u SHMP Šabac od 01.05.2011. do 30.04.2012. 22.Slavica Stojković Mučnina i povraćanje, ne tako retki simptomi kod pacijenta sa akutnim infarktom miokarda inferoposteriornog zida - prikaz slučaja 23.Saška Pešić Perforativni ulkus pilorične regije 24.Tatjana Mićić Prehospitalni pristup trudnici sa bolom u trbuhu 25.Valentina Jovanović Prehospitalna ehosonografija žučne kese - prikaz slučaja 26.Marina Kostić Upala žučne kese prezentovana bolom u čašici koji se širi prema grudima - prikaz slučaja 27.Miroslav Miljković Urgentan pristup bolovima u donjim partijama trbuha 28.Saša Stefanović Najčešća urgentna onkološka stanja prema dijagnozi u radu terenskih ekipa Zavoda za hitnu medicinsku pomoć Crne Gore 29.M.Marković Urgentna relaparoskopija nakon laparoskopske holecistektomije 30.Faruk Pašović Vanmaterična trudnoća kao akutni problem - prikaz slučaja 31.Irena Đorđević Vanmaterična trudnoća 32.Damir Husović Zbrinjavanje akutnog pankreatitisa - prikaz rada hitne medicinske pomoći u Novom Pazaru 33.Azra Tuzinac-Hanuša Zbrinjavanje ileusa u terenskim uslovima – prikaz slučaja 34.Branko Miljački Abdominalni bol u srčanim bolestima 35.Emina Hajdinjak The Role of Point of Care Tests and Bedside Ultrasound in the Prehospital Renal Colic Management 36.Miroslava Mišić Analiza učestalosti netraumatskih oboljenja abdomena u terenskom radu lekara hitne medicinske pomoći Kragujevac


[email protected]

37.Branko Miljački Digitorektalni pregled u proceni težine gastrointestinalnog krvarenja 38.Vuk Niković Dijagnostika i tretman disekantne aneurizme aorte u ambulanti hitne medicinske pomoći 39.Emina Hajdinjak The Clinical Use of Fast Exam in the Management of Suspected Abdominal Trauma in the Prehospital Setting 40.Biljana Radisavljević Akutna gastrointestinalna krvarenja u terenskom radu Zavoda za hitnu medicinsku pomoć Niš 41.Aleksandar Rašković Krvarenja u abdomenu i terapijski pristup u terenskom radu lekara hitne medicinske pomoći Kragujevac 42.Sanela Radisavljević Mioma uteri kao uzrok retencije urina i bola u trbuhu 43.Snežana Mitrović Neinvazivna dijagnostika akutnog bola u abdomenukoliko nam je pomogla u svakodnevnom radu? 44.Vladimir Gajić Perforacije gastroduodenalnog ulkusa i uticaj biometeoroloških uslova u KC Kragujevac 45.Aleksandar Lilić Promašene apendektomije kao deo hitnih stanja u abdominalnoj hirugiji 46.Snežana Joševski Razvoj neprepoznatog akutnog apendicitisa – prikaz slučaja 47.Dejan Grujić Skrivena trudnoća kao urgentno stanje – prikaz slučaja Utorak, 11.09.2012. 1.Andrej Šimon Abdominalna trauma u opštoj bolnici Sombor 2.Saša S. Jovanović Abdominalna trauma i njeno zbrinjavanje u službi urgentne medicine 3.Slavoljub Živanović Glazgov koma skala i revidirani trauma skor kod abdominalnih povreda u radu jedne ekipe hitne pomoći u Beogradu 4.Ivan Matić Povrede pankreasa – prikaz slučaja 5.Nebojša Kavarić

Povrede abdominalnih organa u sportu 6.Slaviša Rabrenović Povrede jetre kod saobraćajnog traumatizma 7.Ivan Matić Hirurško lečenje povreda slezine - naše iskustvo 8.Elvira Lukač-Radončić Prehospitalno zbrinjavanje pacijenta sa penetrantnom povredom abdomena - prikaz slučaja 9.Aleksandar Ćirić Evaluacija i preoperativna priprema pacijenta sa abdominalnom traumom 10.Muhamed Islamović Ruptura slezine pri tupoj abdominalnoj traumi – prikaz slučaja 11.Negovan Vasilijić Povreda tankog creva – prikaz slučaja 12.Miroslav Miljković Izolovane tupe povrede abdomena kao posledica vezivanja pojasa u saobraćajnom traumatizmu 13.Bojana Sibinović Uloga medicinske sestre u prehospitalnom zbrinjavanju pacijenta sa povredom abdomena 14.Slavoljub Živanović Uzroci povređivanja kod abdominalnih povreda u radu jedne ekipe hitne medicinske pomoći u Beogradu 15.Džihan Abazović Prehospitalno i hospitalno zbrinjavanje abdominalne traume kod politaumatizovanog pacijenta 16.Biljana Gavrilović Značaj primene protokola u tupoj traumi abdomena 17.Ana Dimić Pregled pacijenata sa traumom abdomena 18.Ivana Ilić Abdominalna trauma odojčeta i deteta 19.S.Sekulić Hirurški tretman povreda debelog creva 20.Irena Rusimov Karakteristike hitnih stanja i povreda abdomena u negotinskom regionu u toku 2011. godine 21.Dušica Janković Strana tela u abdomenu – "mula" ili "jahač" 22.Milena Jokšić Zastupljenost povreda abdomena u ukupnoj traumatologiji 23.Ranko Majkić



[email protected]

Fokusirani ultrazvučni pregled kod pacijenata sa tupom traumom abdomena 24.Vinka Repac Abscessus orbitae - prikaz slučaja 25.Aladin Husović Zbrinjavanje alergiske reakcije u službi hitne medicinske pomoći u Novom Pazaru 26.Goran Perge Faktori koji utiču na efikasnost rada službe hitne medicinske pomoći 27.Nebojsa Kavarić Inhalaciona bronhodilatatorna terapija u astmatičkoj krizi kao urgentnom stanju, kod radnika u aluminijumskoj industriji (kombinatu aluminijuma Podgorica - KAP-u) u toku procesa rada 28.Dejan Milanović Embolija pluća – dijagnostika i terapija u prehospitalnim uslovima- prikaz slučaja 29.Branka Ilić David EURO-CAPS registar – ko, kada i zašto? 30.Ivan Antić Hipertenzivna kriza 31.Sanja Jevđić Hitni neurološki pregledi u opštoj bolnici Pančevo 32.Velibor Šoškić Izolovana netraumatska lezija abducensa kao prva manifestacija multiple skleroze - prikaz slučaja 33.Tomislav Palibrk Neadekvatan transport amputiranog dela šake 34.Srđan Mijatović Zbrinjavanje povređenih u SHMP Bijeljina 35.Branislav Starčević Složena dislokacija kuka – prikaz slučaja 36.Nenad Veljković Stratifikacija rizika u akutnom koronarnom sindormu bez perzistetnte elevacije ST segmenta 37.Alek J.Racić

Urgentno mikrohirursko zbrinjavanje traume Stenonovog kanala - prikaz slučaja 38.Radmila Furtula Traumatska dijafragmalna hernija 39.Momčilo Bajagić Učestalost i etiologija trovanja prema redu hitnosti u radu terenske službe Zavoda za hitnu medicinsku pomoć u Podogrici 40.Ljiljana Bulovan Učestalost hipoglikemije u radu SHMP Sremska Mitrovica 41.Nikola Đorđević Urgentni pristup povredi - luksacija subtalarnog zgloba 42.Tomislav Tomić Značaj terenskog rada po punktovima u zbrinjavanju abdominalnih povreda - prikaz slučaja 43.Nikola Beljić Bolnički informacioni sistem u službi urgentnog prijema, rana iskustva 44.Saša Milić Postreanimaciona terapijska hipotermija inicirana u prehospitalnim uslovima inđijske urgentne službe - prikaz slučaja 45.Branka Ilić David Katastrofični antifosfolipidni sindrom – kada posumnnjati?! Pregledni članak 46.Ana Mladenović MD CT aortografija u preproceduralnoj evaluaciji aneurizmatski izmenjene aorte 47.Goran Nikolić Nutritivna alergija - pomislite na to! Prikaz slučaja 48.Goran Perge Kombinovanje sredstava za imobilizaciju i transport kod politraume 49.Bilsena Kurtanović Zbrinjavanje febrilnih konvulzija u službi za zdravstvenu zaštitu dece i omladine u Novom Pazaru


[email protected]

Generalni sponzor Simpozijuma

Sponzori Simpozijuma

Prijatelj Simpozijuma

KORESPONDENCIJA/CORRESPONDENCE Siniša Saravolac Zavod za hitnu medicinsku pomoć Novi Sad, Novi Sad Tel: 063 542 094, E-pošta: [email protected]

84 UPUTSTVO SARADNICIMA


[email protected]

UPUTSTVO SARADNICIMA ABC časopis urgentne medicine objavljuje prethodno neobjavljene naučne i stručne radove iz svih oblasti medicine. Za objavljivanje se primaju originalni radovi, prikazi bolesnika, pregledni članci, članci iz istorije medicine i zdravstvene kulture, prikazi knjiga i časopisa, pisma uredništvu i druge medicinske informacije. Autori predlažu kategoriju svog rada. Rukopise treba pripremiti u skladu sa "vankuverskim pravilima" "UNIFORM REQUIREMENTS FOR MANUSCRIPTS SUBMITTED TO BIOMEDICAL JOURNALS", koje je preporučio ICMJE (International Committee of Medical Journal Editors - Ann Intern Med. 1997;126:36-47.), odnosno u skladu sa verzijom na srpskom jeziku "JEDNOBRAZNI ZAHTEVI ZA RUKOPISE KOJI SE PODNOSE BIOMEDICINSKIM ČASOPISIMA", Srpski arhiv za celokupno lekar-stvo, 2002;130(7-8):293. Rukopise u elektronskoj verziji slati na mail adresu: [email protected] Za rukopise koje uredništvo prima podrazumeva se da ne sadrže rezultate koje su autori već objavili u drugom časopisu ili sličnoj publikaciji.. Uz rukopis članka treba priložiti potvrdu o autorstvu eventualno sa elektronskim potpisima svih autora članka Uredništvo daje sve radove na stručnu recenziju (izuzimajući zbornike). U radovima gde može doći do prepoznavanja opisanog bolesnika, treba pažljivo izbeći sve detalje koje ga mogu identifikovati, ili pribaviti pismenu saglasnost za objavljivanje od samog bolesnika ili najbliže rodbine. Kada postoji pristanak, treba ga navesti u članku. Radovi se ne vraćaju i ne honorišu. Uredništvo nije odgovorno za eventualni gubitak rukopisa na pošti. Savetuje se autorima da obavezno sačuvaju jedan primerak rukopisa. TEHNIČKI ZAHTEVI Rukopisi se prilažu isključivo u elektronskoj formi. Elektronska forma rukopisa može se dostaviti elektronskom poštom ili na disku. Fajlove pripremiti po posebnom uputstvu. U elektronski oblik staviti završnu verziju rukopisa.

Celokupni tekst, reference, naslovi tabela i legende slika treba da budu u jednom dokumentu. Paragraf pišite tako da se ravnja samo leva ivica (Alignment left). Ne delite reči na slogove na kraju reda. Ne koristite uvlačenje celog pasusa (Indentation). Koristite praznu liniju pre i na kraju pasusa. Ubacite samo jedno prazno mesto posle znaka interpunkcije. Ostavite da naslovi i podnaslovi budu poravnjani uz levu ivicu. Koristite podebljana (bold) slova, kurziv (italic), sub- i superscript i podvučena slova samo gde je to potrebno. Same tabele, slike i grafikone možete umetnuti u tekst na mestu gde treba da se pojave u radu (preporučujemo da komplikovanije grafikone, slike i fotografije priložite u vidu posebnih fajlova). Najbolje je da tekst fajlovi budu pripremljeni u Microsoft Office Word programu (sa ekstenzijom .doc). Preporučuje se font Times New Roman, veličine 12 p. Prihvatljvi formati za grafikone, ilustracije i fotografije su osim MS Word, još i Adobe Illustrator, Adobe Photoshop, jpeg, gif, PowerPoint, i pdf. Fajlove treba jasno obeležiti. Ukoliko šaljete disk, na nalepnici diska treba napisati prezime i ime prvog autora, kraću verziju naslova rada i imena svih fajlova sa ekstenzijama koji se nalaze na disku. Disk pošaljite na adresu redakcije ABC časopisa urgentne medicine Ukoliko rad šaljete elektronskom poštom, u propratnom pismu navedite naslov rada, prezime i ime prvog autora i imena svih fajlova koje šaljete. Fajlove šaljite u Atach-u. Tako pripremljeno elektronsko pismo pošaljite na adresu [email protected] OBIM RUKOPISA Originalni rad je sistematski obavljeno istraživanje nekog problema prema naučnim kriterijumima i jasnim ciljem istraživanja. Dužina teksta je ograničena na 3500 reči, maksimalno 5 tabela, grafikona ili slika (do 12 stranica teksta). Pregledni članak obuhvata sistematski obrađen određeni medicinski problem, u kome je autor ostvario određeni doprinos, vidljiv na osnovu autocitata. Pregledni članak se obično naručuje od strane uredništva, ali se razmatraju i nenaručeni rukopisi. Kontaktirajte uredništvo

85 UPUTSTVO SARADNICIMA ABC časopis urgentne medicine, vol. XII, godina 2012, broj 2-3

[email protected]

pre pisanja preglednog članka. Dužina teksta može biti do 5000 reči (18 stranica). Prikaz bolesnika rasvetljava pojedinačne slučajeve iz medicinske prakse. Obično opisuju jednog do tri bolesnika ili jednu porodicu. Tekst se ograničava na 2500 reči, najviše 3 tabele ili slike i do 25 referenci (ukupno do 5 stranica teksta). Člancima Iz istorije medicine i zdravstvene kulture rasvetljavaju se određeni aspekti medicinske prakse u prošlosti. Dužina teksta može biti do 3500 reči (12 stranica). Objavljuju se kratki prilozi iz oblasti medicinske prakse (dijagnostika, terapija, primedbe, predlozi i mišljenja o metodološkom problemu itd.), kao i prikazi sa različitih medicinskih sastanaka, simpozijuma i kongresa u zemlji i inostranstvu, prikazi knjiga i prikazi članaka iz stranih časopisa (do 1000 reči, 1-2 tabele ili slike, do 5 referenci (do 3 stranice teksta). Pisma redakciji imaju do 400 reči ili 250 reči ukoliko sadrže komentare objavljenih članaka. Po narudžbini redakcije ili u dogovoru sa redakcijom objavljuju se i radovi didaktičkog karaktera. PRIPREMA RUKOPISA PRVA STRANICA sadrži: potpuni naslov, eventualno podnaslov, kraću verziju naslova (do 70 slovnih mesta); ime i prezime svih autora; naziv, mesto i adresu institucija iz kojih su autori, (brojevima u zagradi povezati sa imenima autora); eventualnu zahvalnost za pomoć u izradi rada; predlog kategorije rukopisa (originalni rad, pregledni članak, prikaz bolesnika i dr); ime i prezime, godinu rođenja autora i svih koautora, punu adresu, broj telefona i fax-a kao i e-mail autora za korespodenciju. DRUGA STRANICA sadrži: sažetak (uključuje naslov rada, imena autora i koautora i imena ustanova iz kojih su autori) se sastoji od najviše 250 reči. Sažetak ne može imati fusnote, tabele, slike niti reference. U sažetku treba izneti važne rezultate i izbeći opšte poznate činjenice. Sažetak treba da sadrži cilj istraživanja, material i metode, rezultate i zaključke rada. U njemu ne smeju biti tvrdnje kojih nema u tekstu članka. Mora biti napisan tako da i obrazovani nestručnjak može iz njega razumeti sadržaj članka. Posle sažetka napisati 3 do 8 ključnih reči na srpskom jeziku.

TREĆA STRANICA sadrži: prošireni sažetak na engleskom jeziku (extended summary) i 3 do 8 ključnih reči na engleskom jeziku (key words) NAREDNE STRANICE: Označite dalje rednim brojem sve preostale stranice rukopisa. Svako poglavlje započnite na posebnom listu. UVOD mora biti kratak, s jasno izloženim ciljem članka i kratkim pregledom literature o tom problemu. MATERIJAL (BOLESNICI) I METODE moraju sadržati dovoljno podataka da bi drugi istraživači mogli ponoviti slično istraživanje bez dodatnih informacija. Imena bolesnika i brojeve istorija bolesti ne treba koristiti, kao ni druge detalje koje bi pomogli identifikaciji bolesnika. Treba navesti imena aparata, softvera i statističkih metoda koje su korišćene. REZULTATE prikažite jasno i sažeto. Ne treba iste podatke prikazivati i u tabelama i na grafikonima. Izuzetno se rezultati i diskusija mogu napisati u istom poglavlju. U DISKUSIJI treba raspravljati o tumačenju rezultata, njihovom značenju u poređenju sa drugim, sličnim istraživanjeima i u skladu sa postavljnim hipotezama istraživanja. Ne treba ponavljati već napisane rezultate. Zaključke treba dati na kraju diskusije ili u posebnom poglavlju PRILOZI UZ TEKST Svaka tabela ili ilustracija mora biti razumljiva sama po sebi, tj. i bez čitanja teksta u rukopsiu. - Tabele: Iznad tabele treba da stoji redni broj i naslov (npr: Tabela 1. Struktura ispitanika). Le-gendu staviti u fusnotu ispod tabele, i tu objasniti sve nestandardne skraćenice. - Ilustracije (slike): Fotografije moraju biti oštre i kontrastne, ne veće od 1024x768 piksela. Broj crteža i slika treba ograničiti na najnužnije (u principu ne više od 4 – 5). Ukoliko se slika preuzima sa interneta ili nekog drugog izvora, potrebno je navesti izvor. Ispod ilustracije treba staviti redni broj iste i naslov, a ispod ovoga legendu, ukoliko postoji Naslove i tekst u tabelama i grafikonima dati i na engleskom jeziku

86 UPUTSTVO SARADNICIMA


[email protected]

LITERATURA Reference se numerišu redosledom pojave u tekstu. Reference u tekstu obeležiti arapskim brojem u uglastoj zagradi [ ... ]. U literaturi se nabraja prvih 6 autora citiranog članka, a potom se piše "et al". Imena časopisa se mogu skraćivati samo kao u Index Medicus-u. Skraćenica časopisa se može naći preko web sajta http://www.nlm.nih.gov/. Ako se ne zna skraćenica, ime časopisa navesti u celini. Literatura se navodi na sledeći način: Članak u časopisu: Vega KJ, Pina I, Krevsky B. Heart transplantation is associated with an increased risk for pancreatobiliary disease. Ann Intern Med 1996;124:980-3. Janković S, Sokić D, Lević M, Šušić V, Drulović J, Stojsavljević N et al. Eponimi i epilepsija. Srp Arh Celok Lek 1996;124:217-221. Shen HM, Zhang QF. Risk assessment of nickel carcinogenicity and occupational lung cancer. Environ Health Perspect 1994;102 Suppl 1:275-82. Knjige i druge monografije: Ringsven MK, Bond D. Gerontology and leadership skills for nurses. 2nd ed. Albany (NY): Delmar Publishers; 1996. Poglavlje iz knjige: Phillips SJ, Whisnant JP. Hypertension and stroke. In: Laragh JH, Brenner BM, editors. Hypertension: pathophysiology, diagnosis, and management. 2nd ed. New York: Raven Press; 1995. p. 465-78. Doktorska disertacija ili magistarski rad: Kaplan SJ. Post-hospital home health care: the elderly's access and utilization [dissertation]. St. Louis (MO): Washington Univ.; 1995. Đorđević M: Izučavanje metabolizma i transporta tireoidnih hormona kod bolesnika na hemodijalizi. Magistarski rad, Medicinski fakultet, Beograd, 1989. Članak objavljen elektronski pre štampane verzije: Yu WM, Hawley TS, Hawley RG, Qu CK. Immortalization of yolk sac-derived precursor cells. Blood. 2002 Nov 15;100(10):3828-31. Epub 2002 Jul 5. CD-ROM: Anderson SC, Poulsen KB. Anderson's electronic atlas of hematology [CD-ROM].

Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2002. Članak u casopisu na internetu: Abood S. Quality improvement initiative in nursing homes: the ANA acts in an advisory role. Am J Nurs [serial on the Internet]. 2002 Jun [cited 2002 Aug 12];102(6):[about 3 p.]. Available from: http://www.nursingworld.org/AJN/2002/june/Wawatch.htm Monografija na internetu: Foley KM, Gelband H, editors. Improving palliative care for cancer [monograph on the Internet]. Washington: National Academy Press; 2001 [cited 2002 Jul 9]. Available from: http://www.nap.edu/books/0309074029/html Web lokacija: Cancer-Pain.org [homepage on the Internet]. New York: Association of Cancer Online Resources, Inc.; c2000-01 [updated 2002 May 16; cited 2002 Jul 9]. Available from: http://www.cancer-pain.org/. Deo web lokacije: American Medical Association [homepage on the Internet]. Chicago: The Association; c1995- 2002 [updated 2001 Aug 23; cited 2002 Aug 12]. AMA Office of Group Practice Liaison; [about 2 screens]. Available from: http://www.ama-assn.org/ama/pub/category/1736.html

Adresa uredništva ABC časopis urgentne medicine Džordža Vašingtona 19 11000 Beograd e-mail: [email protected]

87 GUIDELINES FOR AUTHORS ABC časopis urgentne medicine, vol. XII, godina 2012, broj 2-3

[email protected]

GUIDELINES TO AUTHORS FOR MANUSCRIPT PREPARATION ABC Journal of Emergency Medicine is a magazine of The section of emergency medicine-Serbian Medical Society, Belgrade, registered as a means of public information in 2002. The journal publishes: original papers, announcements, case reviews, scientific literature reviews, medical history works, papers for practical work, clinical practice guides, reports from congresses and scientific professional meetings, latest updates, book reviews and writings for In memoriam and Promemoria columns, as well as comments and letters to the editorial team regarding published works. All manuscripts received are proceded for autonomous scientific proofreading. The authors suggest and the editorship then decides on the category in which the work will be published. Only papers that have not been published previously will be printed. The final decision on accepting a manuscript for publishing is taken by the editor-in-chief. The journal is printed in Serbian language, with abstract translated into English. Foreign authors’ works are printed in English language, with abstracts in both Serbian and English. GENERAL GUIDELINES The text should be typed in Word processing program, in Latin alphabet, with double spacing, only in Times New Roman font and character size 12 points (12 pt). All margins are to be set to 25 mm, page size to A4, left alignment, each paragraph first line indent by 10 mm and no hyphenation. The use of tabulator as well as multiple spacing for text alignement should be avoided; for this purpose please use ruler alignement tools and Toolbars. If the text contains special characters (symbols), Symbol font should be used. The text should be paginated from one onwards commencing with the Title Page within bottom margin. Reference data should be numbered in Arabic numerals in square brackets – e.g. [1, 2] in order of appearance in the text. Manuscript Text. Use short and clear sentences. For medicaments use only generic names. Instruments (equipment) should be referred to by their trade names, producer’s name and place typed in parentheses. If the text contains marks

combining letters and numbers, superscript and index numbers should be typed precisely (i.e. 99Tc, IL-6, O2, B12, CD8). Abbreviations should not be used unless absolutely necessary. Full term should be given in first appearance in the text for each abbreviation used, except for standard units of measurement. Decimal numbers. Coma should be used as a decimal separator in the text, whereas in tables, graphs and other illustrations decimal numbers should be separated by a period (e.g. 12,5±3,8 in text and 12.5±3.8 in a table). Numbers should be rounded to one decimal whenever possible. Units of measurement. Length, hight, weight and volume (meter – m, kilo – kg, litre – l) should be given in standard metric units or their decimal multiples. Temperature should be specified in degrees Celsius (°C), the amount of substance in moles (mol), and blood pressure in millimeters of mercury (mm Hg). All hematologic, clinical and biochemical results should be given in metric units according to SI. MANUSCRIPT PREPARATION A manuscript should consist of 1) Title Page, 2) Abstract with Keywords, 3) Text, 4) Acknowledgements (optional), 5) References. Pages should be numbered consequently in the top or bottom right-hand corner, commencing with the Title Page. 1. Title Page a) The title should be short, clear and informative, should not contain abbreviations and should correspond to the content of the paper. Subtitles should be avoided. b) Full names and surnames of the authors, together with years of birth are to be given c) Official names and places of authors’ institutions, in order corresponding to the indexed numbers of the authors d) Symbols: ¹, ²… etc. idenditify the correlation between the authors and their institutions. e) Name, address and telephone numbers (office, mobile and fax), contact email of the author in charge of correspondence with regard to the manuscript. f) Name and address of the author for of-print requests

88 GUIDELINES FOR AUTHORS


[email protected]

g) Short title of the paper (max 40 characters) at the bottom of the page 2. Abstract and Keywords Page 2 should contain a structured abstract written in both Serbian and English. Abstract should be written in short sentences. It states the aim of the work, basic methods (the choice of examinees or laboratory animals; methods of research and analysis), results (exact data and statistic relevance) and main conclusion. New and important aspects of the study or observations should be emphasized. The abstract has following subtitles: Aim(s), Results and Conclusion. Abstracts of original works should be written in 250 words, whereas abstracts written in English could be as long as 450 words. A structured abstract for casuistry should not exceed 150 words, with following subtitles: Introduction, Case Study and Conclusion. Three to six keywords or short phrases which summarize the content of the paper should be given under „Keywords” below the Abstract. Next page should contain a short 200-300 word summary (Abstract) in English with Keywords, which refers to papers with a compulsory abstract in Serbian. Abstracts in English and Serbian should have the same structure. 3. Article Text. An original work should have the following subtitles: Introduction, Aim, Method, Results, Discussion, Conclusion, References. Patients’ names should not be used, as well as their initials or anamnesis numbers, especially not in illustrations. Scientific literature review includes: Introduction, corresponding subtitle, Conclusion and References. Reviews can only be published by authors who specify at least five auto-citations (references in which they appear either as authors or as co-authors of the work). The volume of the manuscript. Total volume of the manuscript – consisting of Title Page, Abstract, Article text, References, all illustrations including legends (tables, photographs, graphs, schemes, drawings), Title page and Abstract in English – for an original work, announcement, scientific literature review and clinical practice guide should not exceed 5,000 words, or 2,000 words for case studies, 3,000 words for an article in medical history, and up to 1,000 words for articles belonging to other headings. Word

count check can be done in Word application, through submenu Tools-Word Count or File-Properties-Statistics. Introduction A hipothesis (if there is one) and the aims of the work deriving from that hipothesis should be noted. A brief argumentation of the reasons for the study or research should be given. Only strictly relevant literature data should be specified here, without detailed discussions of the subject of the work. Do not disclose the data or the results from the paper. Methods. The choice of methods of observation or experiment methods (cases or laboratory animals, including control groups) should be explained clearly. Identify methods, apparatus (producer’s name and place in parenthesis) as well as procedures, in order to enable other authors to repeat the results. For standard methods, including statistical ones, only reference data should be given. Specify literature data and give short descriptions of published methods which are less common. Describe new or significantly modified methods, state reasons for using them, including their generic names, dosages and administration (im, per os, iv, sc, ip, etc.). Do not use commercial names of drugs and other medicaments. Ethical standards. When reporting on experiments on humans, it should be emphasized if the procedure was done in accordance with the Declaration of Helsinki and Recommendation for Conduct of Clinical Research from 1975, revised in 1983. The compliance of the authorized ethics committee is also obligatory. Names, initials or patients’ card numbers should never be published, especially if the material is illustrated. You should also state if the principles of animal protection according to laws and regulations were followed in experiments. Statistics. A detailed account of statistical methods used should be given in order to enable a well informed reader to check the results. Whenever possible, quantify the results and also state the corresponding statistical flaw index (e.g. SD, SE or credibility borders). Avoid relying only on statistical testing of the hypothesis, such as r value, which does not provide relevant quantitative data. Always discuss the plausibility


[email protected]

of experiment subjects. Give details on randomization (random choice method). Describe the methods used in blind experiments, specify the number of observations. Report on the number of failed observations (such as when patients drop out of clinical research). If and whenever possible, reference literature data for study design and statistical methods should be standard works rather than articles in which these data were first published. The use of standard computer programs should be noted. Statistical methods description should be given under Methods. When summarizing the results under Results, you should also specify which statistical method was used for the analysis. Tables and pictures should be restricted to those necessary for explaining and supporting the hypothesis of the paper. Graphs should be used to replace tables with excess data. Do not repeat data presentation in graphs and tables. Define statistical terminology, abbreviations and most of the symbols. Results Results should be reported in logical sequence throughout the text as well as in tables and illustrations. Do not repeat all the data from the tables or illustrations in the text; emphasize or summarize only significant observations. Discussion New and significant aspects of the study and the conclusions which can be drawn from them should be emphasized. Do not repeat in detail the data or other material previously disclosed in Introduction or Results. Implications of findins and their restrictions, including those of relevance for future research, should be included in Discussion. Observations should be connected to other relevant studies, in particular those done within the last three-year period, and only in special cases older than these. Relate the conclusions to the aims of the paper, avoiding firm statements and conclusions that are not fully supported by research data. Also avoid accentuation of any primacy and allusions to a work that has not been finished yet. Bring out new hypothesis when justified, but clearly label them as new. When appropriate, recommendations can be included. 4. Acknowledgments After Discussion and before Reference, when needed, the following acknowledgments can be added in one or more sentences (a) contribution of an individual who needs to be recognized and

awarded but does not deserve co-authorship, e.g. support of the head of department; (b) acknowledgment for technical support; (c) acknowledgment for financial and material support, underlying type of support etc. 5. References References should be listed in order of appearance in the text. The number of references should not exceed 30, except in reference overview where there could be up to 50. Most of the cited works should not be older than 5 years. Avoid using abstracts as reference. Identify references in text, tables and legends using ordinal numbers in square brackets [1]. All data on cited literature must be correct. Citing works from journals which do not index Current Contents, Index Medicus (Medline) or Excerpta Medica is not recommended. All works, regardless of their original language, are to be cited in English, with reference to the source language in parenthesis after the title (e.g. in Serbian, in Russian, in French, etc.). The style of citing should be the same as in Index Medicus (see the examples below). Citations from abstracts, secondary publications, oral announcements, unpublished papers, certified and classified documents are not accepted. References to papers accepted but not yet published are acceptable, but should be designated as „in press” and with the name of journal. Examples of correct reference forms: Journal articles (1) Standard journal article (name all the

authors, but if their number exceeds six, name six and add et al.

Jurhar-Pavlova M, Petlichkovski A, TrajkovD, Efinska-Mladenovska O, Arsov T, Strezova A, et al. Influence of the elevated ambient temperature on immunoglobulin G and immunoglobulin G subclasses in sera of Wistar rats. Vojnosanit Pregl 2003; 60(6): 657–612. (2) Organization (Institution) as author The Cardiac Society of Australia and New Zealand. Clinical exercise stress testing. Safety and performance guidelines. Med J Aust 1996; 164: 282–4. (3) No author



[email protected]

Cancer in South Africa [editorial]. S Afr Med J 1994; 84: 15. (4) Volume with supplement Tadić V, Ćetković S, Knežević D. Endogenous opioids release: an alternative mechanism of cyanide toxicity? Iugoslav Physiol Pharmacol Acta 1989; 25 Suppl 7: 143–4. (5) Tome with supplement Dimitrijević J, Đukanović Lj, Kovačević Z, Bogdanović R, Maksić Đ, Hrvačević R, et al. Lupis nephritis: histopathologic features, classification and histologic scoring in renal biopsy. Vojnosanit Pregl 2002; 59 (6 Suppl): 21–31. 6) Volume with part (Pt) Ozben T, Nacitarhan S, Tuncer N. Plasma and urine sialic acid in non-insulin dependent diabetes mellitus. Ann Clin Biochem 1995; 32 (Pt 3): 303–6. (7) Tome with part Poole GH, Mills SM. One hundred consecutive cases of flap lacerations of the leg in ageing patients. N Z Med J 1994; 107 (986 Pt 1): 377–8. (8) Tome without volume Turan I, Wredmark T, Fellander-Tsai L. Arthroscopic ankle arthrodesis in rheumatoid arthritis. Clin Orthop 1995; (320): 110–4. (9) No volume and tome Browell DA, Lennard TW. Immunologic status of the cancer patient and the effects of blood transfusion on antitumor responses. Curr Opin Gen Surg 1993: 325–33. (10) Pagination in Roman numerals Fisher GA, Sikic BI. Drug resistance in clinical oncology and hematology. Introduction. Hematol Oncol Clin North Am 1995 Apr; 9 (2): xi–xii. Books and other monographs (11) Single author Ringsven MK, Bond D. Gerontology and leadership skills for nurses. 2nd ed. Albany (NY): Delmar Publishers; 1996. (12) Editor as author Balint B, editor. Transfusiology. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva; 2004 (In Serbian).

(13) Book chapter Mladenović T, Kandolf L, Mijušković ŽP. Lasers in dermatology. In: Karadaglić Đ, editor. Dermatology (In Serbian). Beograd: Vojnoizdavački zavod & Verzal Press; 2000. p. 1437-49. (14) Congress proceedings Kimura J, Shibasaki H, editors. Recent advances in clinical neurophysiology. Proceedings of the 10th International Congress of EMG and Clinical Neurophysiology; 1995 Oct 15–19; Kyoto, Japan. Amsterdam: Elsevier; 1996. (15) Paper from congress proceedings Bengtsson S, Solheim BG. Enforcement of data protection, privacy and security in medical informatics. In: Lun KC, Degoulet P, Piemme TE, Rienhoff O, editors. MEDINFO 92. Proceedings of the 7th World Congress on Medical Informatics; 1992 Sep 6–10; Geneva, Switzerland. Amsterdam: North-Holland; 1992. p. 1561–5. (16) Dissertation Knežević D. The importance of decontamination as an element of complex therapy of poisoning with organophosphorous compounds [dissertation]. Belgrade: School of Veterinary Medicine; 1988 (In Serbian). Other publications (17) Newspaper article Vujadinović J. The inconsistency between federal and republican regulation about pharmacies. In between double standards (In Serbian). Borba 2002 February 28; p. 5. (18) Dictionaries and similar references Kostić AĐ. Multilingual Medical Dictionary. 4th Edition. Beograd: Nolit; 1976. Erythrophobia; p. 173–4. Unpublished work (19) in press Pantović V, Jarebinski M, Pekmezović T, Knežević A, Kisić D. Mortality caused by endometrial cancer in female population of Belgrade. Vojnosanit Pregl 2004; 61 (2): in press. (In Serbian) Electronic references


[email protected]

(20) Article in electronic form Morse SS. Factors in the emergence of infectious disease. Emerg Infect Dis [5serial online] 1995 Jan–Mar. Dostupno na URL: http://www.cdc.gov/ncidod/EID/eid/htm (21) Monograph in electronic form CDI, clinical dermatology illustrated [monograph on CD-ROM]. Reeves JRT, Maibach H. CMEA Multimedia Group, producers. 2nd ed. Version 2.0. San Diego: CMEA; 1995. (22) Electronic database Hemodynamics III: the ups and downs of hemodynamics [computer program]. Version 2.2. Orlando (FL): Computerized Educational Systems; 1993. ILLUSTRATIONS Tables. Tables are marked in Arabic numerals following the order of appearance in the text, with titles in both Serbian and English. Tables should be made only in Word, through Table-Insert-Table menu, by defining the exact number of columns and rows of the table grid. Cells should be merged or split by clicking the right mouse button – using the options Merge Cells and Split Cells. Never make two separate tables for English and Serbian – you should enter both texts into the same cell and within the same table. Use the Times New Roman font, character size 12 pt, with single spacing and without indentation. Abbreviations used within the table should be explained in the legend below the table in both Serbian and English. Each table should be printed on a separate page. Submit one copy of the table with each copy of the text (in total three copies of the table for the manuscript submitted). Photographs. Photographs are numbered in Arabic numerals following the order of appearance in the text, with titles in both Serbian and English. Submit three copies or sets for each photograph, in separate envelopes. Only original photos will be accepted (black and white or colour), in glossy paper (not in matte), preferably 9x13 or 10x15 cm. Each photograph should be labeled on the back side. Write the number of photograph on the label and mark the upper side of it by an up-

arrow. Make sure photos do not get damaged in any way. Digital photos should be submitted on a CD and printed as well, paying attention to the quality (sharpness) and the size of the digital copy. Preferable resolution should be at least 150 dpi, photo format 10x15 cm, and digital format *.JPG. If the authors cannot submit original photos, the originals should be scanned as Grayscale with 300 dpi resolution and in original size and submitted on a CD. Photographs can be published in colour, in which case additional costs of printing are covered by the author. Graphs. Graphs should be made and submitted in Excel, so that all the values throughout cells could be seen. Graphs should then be linked to a Word document, where they are marked in Arabic numerals in order of appearance in the texts, with titles in both Serbian and English. All the data within graphs should be typed in Times New Roman, in Serbian and English. Abbreviations used in graphs should be explained in a legend below it in both languages. Each graph should be printed on a separate page and a copy submitted with each copy of the text (in total three copies for the manuscript submitted). Schemes (drawings). Schemes should be done in Corel Draw or Adobe Illustrator (vector and curve applications). All data within the scheme should be typed in Times New Roman, in both Serbian and English, character size 10 pt. Abbreviations used should be explained in a legend below the scheme in both Serbian and English. Each scheme should be printed on a separate page and one copy submitted with each copy of the text (in total three copies for the manuscript submitted). COVER LETTER The manuscript should be accompanied by a cover letter signed by all the authors of the work. The cover letter should include: a statement that the work has not been published earlier and that it has not been submitted for printing in another journal at the same time, as well as a statement that the manuscript has been read and approved by all the authors who meet the authorship standards. All reproduction and



[email protected]

copyright permits should be included for previously printed material, as well as for the illustrations used and publishing information on acclaimed individuals or naming people who contributed to the work. SUBMISSION OF MANUSCRIPTS The manuscript, together will all illustrations, could be sent by registered mail, by email [[email protected]] or submitted in person in the Editorial office. If the manuscript is sent by mail, the text should be submitted in three copies and on a CD (electronic and paper copies should be identical). NOTE Manuscripts which do not meet the requirements of these guidelines cannot be submitted for review and will be returned to the authors for completion and correction. By following the guidelines for manuscript preparation, you can make the whole procedure until publication in the journal considerably shorter, which will have a positive impact on the journal’s quality and regularity of publication. Editorial office: Serbian Medical Society Džordža Vašington Str. 19 11000 Belgrade, Serbia with a note: ABC Journal of Emergency Medicine Chief editor phone: +381 64 154 57 57 E-mail: [[email protected]] CHECKLIST General guidelins Word Latin alphabet Times New Roman 12 pt All margins 2,5 cm page A4 left alignment paragraph indent 10 mm references in text in square brackets [...] Title page Title, no abbreviations Full names of the authors Official name of the institution(s), place and country Contact address, telephone numbers and email

Separate page Abstract (200-300 words) Original work: Introduction Aim Methods Results Conclusion Keywords (3-6) Case review: Introduction Case review Conclusion Keywords (3-6) Text: Original work (up to 5,000 words): Introduction Aim Methods Results Discussion Conclusion (Acknowledgments) References (Vancouver style) Case study (up to 3,000 words): Introduction Case study Discussion (Acknowledgments) References (Vancouver style) Scientific literature review, announcement, medical history work, manuscript for “The Language of Medicine” (up to 5,000 words): Introduction Relevant subtitles Conclusion (Acknowledgments) References (Vancouver style, five auto-citations) Separate page Summary (200-300 words) Illustrations Tables (Word): Tabela 1. (srpski) Table 1. (English) Graphs (Excel, link to Word): Grafikon 1. (srpski) Graph 1. (English)


[email protected]

Photographs (original, scanned) Slika 1. (srpski) Figure 1 (English) Schemes (CorelDraw or Adobe Illustrator) Shema 1. (srpski) Scheme 1. (English) Other guidelines: Abbreviations in Latin alphabet should be underlined

Decimal numbers in Serbian text separated by coma (,) , in English by period (.) SI units Manuscript submission By registered post in three identical printed copies and an electronic form on CD; email Statements with all authors’ signatures Explanation of contribution of each author Cover letter

Documents

ABC broj 2-3urgentnamedicina.sld.org.rs/dotAsset/57033.pdf5 SADRŽAJ ABC časopis urgentne medicine, vol. XII, godina 2012, broj 2-3 [email protected] ORIGINALNI RADOVI Bogdan