AB, Türkiye Ekonomisinin Dönüşüm Süreci İçin Ne Anlama Gelmektedir?

AB, Türkiye Ekonomisinin Dönüşüm Süreci İçin Ne Anlama Gelmektedir?Güven Sak

TOBB-ETÜ, 22 Nisan 2006

e c o n o m i c p o l i c y r e s e a r c h i n s t i t u t ee k o n o m i p o l i t i k a l a r ı a r a ş t ı r m a e n s t i t ü s ü

AB, Türkiye Ekonomisinin Dönüşüm Süreci İçin Ne Anlama Gelmektedir

Slide 2

Çerçeve Türkiye Nereye Gidiyor?

Neden Türkiye eskisi gibi kalamıyor? Durum Değerlendirmesi Dönüşüm Süreci

Yönetilmesi Gereken Riskler Kaçırılmaması Gereken Fırsatlar Neleri, nasıl yapmalıyız? AB’nin süreçteki yeri.


Slide 3

Türkiye neden eskisi gibi kalamaz? Sürdürülebilirlik Problemi

1990’lı yıllar kaybedildi: fırsatlar kaçırıldı, riskler yönetilemedi

Ekonomik krizler sonucunda herkes mevcut yapıyla mutlu olmanın imkansızlığını gördü

Açıklarımızı kapayabilmek için hız yakalamak ve yakalanan hızı sürdürebilmek en hayati sorun

Diğer ülkelerin durumu ve artan rekabet Dünyaya daha fazla entegre olmak zorundayız ve

hızla oluyoruz Rekabet gücü artık daha fazla döviz demek değil,

hayatta kalabilmek demek Dönüşüm sürecinin yönetimi, Türkiye’nin beka sorunudur.

(Bu süreç için gereken altyapı) Dönüşüm, sancılıdır.


Slide 4

Dönüşüm süreci nasıl zincirlerinden boşaldı?-Kriz ve ertesiMali disiplinin tesisiMerkez Bankası bağımsızlığı,

dalgalı kur rejimi ve sıkı para politikası

Kamu sektörü reformları Bankacılık reformu


Slide 5

Durum Değerlendirmesi (1)Küresel ekonomiye hızlanan intibak: Gümrük Birliği+Makro istikrar Dış ticaret hacmi büyüme

hızları: 1989-2001: %9.5 2002-2005: %27

Ara malı ithalatındaki artış: 1989-2001: %9.5 2002-2005: %30

0

20,000

40,000

60,000

80,000

100,000

1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005

Milyo

n $ İhracat İthalat

Ara malı ithalatı ve ihracatı, 1989-2005, milyar $

Kaynak: TCMB 2005

Küresel Ekonomide artan mal ve hizmet ticareti

hacmi artan doğrudan yabancı

yatırımlar ticaretin teknolojik yapısı


Slide 6

Durum Değerlendirmesi (2)Değişen dinamikler Enflasyonsuz gelen

büyüme Düşen faiz oranları Artan verimlilik Sürdürülebilirlik

problemi?

-60%

-40%

-20%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004

Enflasyon

Nominal Faiz

Reel Faiz

0.00

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00

120.00

140.00

Ocak-99 Ocak-00 Ocak-01 Ocak-02 Ocak-03 Ocak-04 Ocak-05

Sanayi Üretimi

Faiz

Enflasyon

Enflasyonsuz Büyüme (1999-2005)

60.0

70.0

80.0

90.0

100.0

110.0

120.0

130.0

140.0

150.0

160.0

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

İstihdamÜretimİşgücü Verimliliği

economic program

Verimlilik ve İstihdamdaki EğilimlerEnflasyon ve Faiz


Slide 7

Yönetilmesi Gereken Riskler

Cari işlemler açığı İşsizlik Büyümenin sürdürülebilirliği Küresel ekonomiye intibak biçimi


Slide 8

(1) Cari İşlemler Açığı: Korkutucu Seviye?

-10.0

-8.0

-6.0

-4.0

-2.0

0.0

2.0

4.0

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Car

i İşl

emle

r A

çığ

ı/GS

YİH

(%

)

-25

-20

-15

-10

-5

-

5

Car

i İşl

emle

r A

çığ

ı (m

ilyar

$)

Cari İşlemler Açığı / GSYİH

Cari İşlemler Açığı (Milyar $)


Slide 9

“AŞIRI” Değerli Türk Lirası

Reel Kur

Predicted RER(HP Filtered)

Trend*%10

Trend*%5

40

60

80

100

120

140

160

180

200

Sep-88 Mar-91 Aug-93 Feb-96 Jul-98 Jan-01 Jun-03 Dec-05 Jun-08

1994 KRİZİ

2001 KRİZİ

2002’den bu yana YTL reel manada değerlenmektedir. Kurdaki değerlenme, değerlenme sonrası yaşanan

düzeltmenin aldığı süreye kıyasla daha uzun bir süreçte gerçekleşmektedir. (1994 ve 2001 Krizleri)

Para politikası önceki dönemlerden farklıdır. Kuru piyasa dinamikleri belirlemektedir.


Slide 10

Finansal Entegrasyon: cari açığın finansmanı

-1%

0%

1%

2%

3%

4%

5%

6%

2002 2003 2004 2005

GS

YİH

İçeri

sin

deki P

ay

DYY Portföy YatırımlarıDiğer Yatırımlar Merkez Bankası Rezervlerindeki artış

Küresel değer zincirine gerçekleşen entegrasyonun bir sonucu olarak DYY akımında artış ticari kredilerde artışların yaşanan artışları DYY akımlarına

bağlamak mümkündür

Portföy yatırımlarında artış Merkez Bankası rezervlerinde artış

Cari Açığın Finansmanı, Akım (200-2005)


Slide 11

AB’ye entegrasyon sürecinde, tasarruf ve yatırım eğilimleri

Toplam Tasarruf

Toplam Yatırım

0

5

10

15

20

25

30

0 1 2 3 4 5

GSY

İH

İçer

isin

deki

Pay

1986-1990 1991-1995 1996-2000 2001-2004

-20.0

-15.0

-10.0

-5.0

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006

Tasarruf Yatırım Farkı (Özel)

Tasarruf Yatırım Farkı (Kamu)

Tasarruflar azalırken artan yatırımlar cari açığın asıl tetikleyicisi

Özel tasarruf-yatırım farkı azalırken Kamu tasarruf-yatırım farkı artıyor Faiz dışı fazla vermenin önemi

daha da çok hissediliyor AB sermaye piyasalarına artan

erişim


Slide 12

14

5

7

6

11

11

20

8

7

11

ABD

Afrikaİtalya

Diğer ABRusya

Diğer Avrupa

Fransa

Asya Almanya

Dış Ticaretteki en önemli pazarımız AB

Source: Turkish Undersecretariat of Foreign Trade

IthalatToplam 97 milyar USD, 2004, %

olarak

İhracatToplam 63 milyar USD, 2004, %

olarak

8

5

13

83 11

30

914

ABD

Orta Doğu

Afrika

Diğer

İngiltere

Diğer AB

Diğer AvrupaRusya

Almanya

Orta Doğu


Slide 13

AB Sürecinin Önemi (1) Dış kaynağa AB’ye entegrasyon

sürecinde artan ihtiyaç, sürecin beklentiler dahilinde şekillenmesinin önemini arttırmaktadır.

Kişi başına düşen gelirde AB ortalamasına yakınsadıkça cari açıkta iyileşme yaşanacaktır, Blanchard & Giavazzi (2001).


Slide 14

(2) İstihdam Büyüme net istihdam yaratamıyor

İmalat sanayiinde ve hizmetler sektöründe iş yaratılmıştır; ama Türkiye’deki demografik dönüşüm bunu yetersiz kılmaktadır.

Tarımdan kopan nüfus ve hızlı artan çalışma çağındaki nüfus net istihdamın önündeki en büyük engel

Tarım İstihdam

Hizmetler İstihdam

İmalat sanayi İstihdam

Çalışma çağındaki nüfus

Toplam İstihdam

50

70

90

110

130

150

170

190 Türkiye’de İstihdam ve Nüfus Artışı Eğilimleri, 1989-2005


Slide 15

Aynı zamanda, demografik yapı Türkiye’nin önündeki en önemli fırsattır! Büyüme Muhasebesi ne gösteriyor? (Çalışma çağındaki nüfusta

artış+işgücüne katılım oranında artış+işgücü verimliliğinde artış) Türkiye’de çalışabilir nüfusun toplam nüfusa oranı önemli bir artış

trendine girmiştir. Bu oran AB ülkelerinde düşme eğilimindeyken, Türkiye’de hızla

artmaktadır. 2010’da bu oranın TR ve AB’de eşitlenmesi beklenirken, 2010’dan sonra Türkiye’nin lehine artış gösterecektir.

Çalışabilir Nüfusun Toplam Nüfusa Oranı

45

50

55

60

65

70

75

yü

zd

e (

%)

Batı AvrupaTürkiye


Slide 16

Nüfustan kaynaklanan fırsat penceresi: İrlanda örneği Benzer bir fırsat İrlanda’nın önünde bizden 10 sene önce vardı.

Çalışabilir nüfus oranı Batı Avrupa ile 2000 yılında eşitlendi, ve 2000 sonrasında Avrupa’nın önüne geçti.

Bu fırsatı 1985’de gören İrlanda, eğitim harcamalarını üçe katladı. 1985-2002 arasında İrlanda ekonomisi yıllık ortalama %6.7

büyüdü (aynı dönemde Türkiye %3.9 büyüdü). 1985’de 11,871 $ olan kişi başına düşen milli gelir, 2002’de 3 kat

artarak 30,200 $’a yükseldi. (Türkiye’deki ise sadece 1.3 kat arttı.)

52

54

56

58

60

62

64

66

68

70

1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000

Cali

sab

ilir

Nü

fus O

ran

ı

0

50

100

150

200

250

300

Eğ

itim

Harc

am

ala

rı Batı AvrupaCalisabilirNufus

İrlandaCalisabilirNufus

İrlandaeğitimharcamaları


Slide 17

AB Sürecinin Önemi (2) Genç Türkiye’nin eğitime kaynak

ayırma zorunluluğu vardır. Bütçeden eğitime ayrılan kaynak

sınırlıdır Kaynak İhtiyacı: Gerekli kaynağın AB

çerçeve programlarından ve fonlardan sağlanması gerekmektedir


Slide 18

(3) Küresel Ekonomiye Kontrolsüz İntibak

Türk imalat sanayiinin küreselleşmeye entegrasyonunun koordine edilmesindeki araçlardan en önemlisi iyi tasarlanmış bir sanayi politikasıdır.

İyi tasarlanmış bir sanayi politikası ile, imalat sanayi sektörlerinin uluslar arası rekabet gücünün arttırılması ve küresel değer zinciri içine güçlü ve zayıf yanlarının bilincinde olarak yerleşmesi hedeflenmelidir.


Slide 19

Büyüme her sektörde hissedilmiyor Refah artışı ve kriz

sonrası ferahlama maalesef her sektörde aynı değil

Bazı sektörler büyüme ortamından yeterince faydalanamıyorlar

Kaynak: TUIK 2004

Sektörler Ortalama Büyüme

Büro Muhasebe ve Bilgi İşleme Makineleri İmalatı 37%

Taşıt Araçları ve Karoseri İmalatı 34%

Radyo,TV Haberleşme Cihazları İmalatı 27%

Tıbbi, Hassas ve Optik Alet, Saat İmalatı 15%

Kimyasal Madde Ürünleri İmalatı 11%

Deriden İşlenmiş Bavul, Çanta vb. İmalatı 1%

Tekstil Ürünleri İmalatı 0%

Tütün Ürünleri İmalatı 0%

Giyim Eşyası İmalatı -1%


Slide 20

Bazı sektörlerde tehlike çanları mı çalıyor? Son dönemde büyümede zorluk çeken

sektörler, aynı zamanda Asya’dan yükselen rekabet ile karşılaşıyorlar

Türk imalat sanayinin %12’sini oluşturan tekstil sektörünün AB’deki pazar payının artışı yavaşlıyor

Kaynak: Birleşmiş Milletler COMTRADE 2005

1995Pazar Payı

2002Pazar Payı

Pazar PayındakiOrtalama

Artış (1995-2002)

2004 Pazar Payı

Pazar PayındakiOrtalama Artış(2002-2004)

Türkiye %4,6 %6,5 %5,1 %6,9 %3,6

Çin %2,9 %5,3 %9,4 %6,5 %10,9

AB-15 Ülkelerine Yapılan Tekstil ve Hazır Giyim İhracatı


Slide 21

AB’ye iktisadi entegrasyon artıyor AB’de ithalatı en çok artan 20 ürünün, toplam

ihracatımız içindeki payı artıyor. AB’deki eğilimler üretim yapımızı daha çok etkiliyor. (düşey eksen)

Bu ürün gruplarında, pazar payımızdaki artış Polonya ve Çek Cumhuriyeti’nin gerisinde kalıyor. (yatay eksen)

Çek Cumhuriyeti 2004 (5.0)

Polonya 1995 (2.3)

Romanya 1995 (0.7)Çek Cumhuriyeti

1995 (1.4)

Türkiye 1995 (2.1)

Polonya 2004 (7.7)

Romanya 2004 (2.2)Türkiye 2004 (6.2)

5

10

15

20

25

30

35

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4

AB 15'in En Dinamik 20 İmalat Sanayi İthalatı İçindeki Payı (%)

AB

15'in İ

mala

t Sanayi İth

ala

tındaki E

n

Din

am

ik 2

0 S

ektö

ründe Ü

lkenin

Kendi

İhra

catı İ

çin

deki Payı (%

)

NOT: Balonların büyüklükleri AB 15'in imalat sanayi ithalatındaki en dinamik 20 sektörü için ülkelerin ihracat değerini göstermektedir (milyar $)


Slide 22

AB Sürecinin Önemi (3) AB süreci Türkiye’de kamunun davranışlarını

belirleyen bir çerçeve oluşturmaktadır Katılım süreci içinde kamu yönetimi sanayi

politikalarını da doğrudan etkileyen birçok alanda AB kurumlarıyla uyum içine girecektir

AB süreci Türk imalat sanayiinin içinde bulunduğu dışsal çerçeveyi belirlemektedir

örneklerle açıklayalım....


Slide 23

AB sürecinin etkisi ve önemi (örnek 1)

Tekstil sektöründeki son gelişmeler: 2004’de AB tekstil pazarında Türkiye %17 payla

lider, Çin %11’le ikinci 2005 başında kotalar kalkıyor (2001’de DTÖ

Doha zirvesinde belli olmuştu) Çin 2005’in ilk 6 ayında %22’yle liderliğe

yükseliyor, Türkiye ise %19 ile ikinciliğe düşüyor Şu anda ithalat kısıtlamalarının durumu

hararetle tartışılıyor, ama bizim için hayati öneme sahip olmasına rağmen, biz bu sürecin doğrudan içinde değiliz

Kıssadan hisse: AB’nin içinde olmak en önemli pazarımızın karar

mekanizmaları içinde olmak demektir


Slide 24

AB sürecinin etkisi ve önemi (örnek 2)

Elektronik sektöründe yaşanmakta olan gelişmeler: Türkiye’de tüplü renkli televizyon üretimi 2003 itibariyle 2,2

milyar USD hacime ulaştı AB’de %50 pazar payı (bunun %80’i fason üretim, %20’si

kendi markalarımızla) AB pazarı şu anda anti-damping vergileri ile Uzakdoğu

rekabetine karşı korunuyor:• Çin’e %44.6, Tayland’a %30, Malezya’ya %25, Kore’ye %15 • Türkiye %0• AB 2007’de bu vergileri tekrar müzakereye açacak, ve 2008’de

sıfırlanma ihtimali yüksek Fırsatlar ve tehditler:

Karar mekanizmalarının içinde olursak, süreci lehimize çevirebiliriz

AB TV pazarında tüplü TV’lerin payı düşerken, LCD ve plazma TV’lerin payı hızla yükseliyor. Türkiye stratejisini belirleyip, teknoloji atılımlarını gerçekleştirip 2008’e kadar bu segmentlerde kendisini rekabete hazırlayabilir.


Slide 25

(4) Sürdürülmesi Gereken Büyüme Lizbon strateji belgesinde öngörülen

standartları yakalamak için Türkiye’de 2010 yılına kadar 14 milyon ilave iş yaratılması gerekmektedir. (DB)

Bu ancak ve ancak “normal üstü” ekonomik büyüme oranı ile mümkün kılınabilecektir.

Bunun için gereken teknolojik yenilenme, inovasyonlar ve AB çerçeve programlarının önemi.


Slide 26

Büyümenin Önündeki Engeller Yatırım ortamı engelleri

Giriş-çıkış engelleriYanlış tasarlanmış teşvik sistemiİdari engeller

Girdi maliyetleriElektrikUlaştırmaTelekomünikasyon

Algı yanılması


Slide 27

Giriş-Çıkış Engelleri Azaltılmalı

0

5

10

15

20

25

Diğer OSB Diğer OSB Diğer OSB

Ana Telefon Bağlantısı Elektrik Bağlantısı Su Bağlantısı

0

20

40

60

80

100

120

Diğer OSB Diğer OSB Diğer OSB

İnşaat İzni Çalışma İzni Sağlık Sertif ikası

İzin ve Ruhsat Alma Süreleri (gün): OSB ve OSB dışındaki işletmeler

Altyapı Bağlantı Süresi (gün): OSB ve OSB dışındaki işletmeler

Özellikle yerel yönetimlerden kaynaklanan idari izinlerin etkinleştirilmesi

OSB’lerin kamusal yetkilerinin arttırılarak, tek-durak ofis haline gelmeleri

İmarlı arazi üretiminin arttırılması Şirket tasfiyesinin kolaylaştırılması


Slide 28

Yatırım Ortamı Engelleri – Türkiye“Algıda Yanılgı” Dedikleri

0% 20% 40% 60% 80% 100%

TelekomArsa-arazi sorunları

NakliyeElektrik

GümrüklerGüvenlik

Lisanslar ve izinlerİşgücü yetkinliği

Yasal sistemMevzuat belirsizliğiFinansmana erişim

İşgücü mevzuatıFinansman maliyeti

YolsuzlukRekabet dışı faaliyetler

Vergi İdaresiMakro belirsizlik

Vergi oranları

Yatırım Ortamından Kaynaklanan Engeller, 1312 şirket

Kaynak: Yatırım Ortamı Değerlendirme ve Verimlilik Anketi, TEPAV ve Dünya Bankası


Slide 29

2001’den sonraki süreçte, üretim ve verimlilik artışları paralel Verimlilik artışları ise öncelikle işgücü piyasasında intibak

biçiminde, işgücü piyasalarının “esnekliğine” dayalı olarak gerçekleşmiştir.

İstihdam ve reel ücret rakamları bu duruma işaret etmektedir. Bu durum istikrar ortamının sürdürülebilirliğini tehdit etmekte.

İstihdam

Verimlilik

Üretim

40

60

80

100

120

140

160

1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

End

eks D

eğer

i

Verimlilik Kaynaklı Büyüme

İmalat Sektöründe Verimlilik, Üretim, İstihdam (1997=100)


Slide 30

AB ve büyüme Hizmetler sektörünün büyüme süreci için önemi.

Yeni dönem yeni sektörel yapılanmalarFirma iş sürecinin bölünebilir hale gelmesiPerakende sektöründeki verimlilik artışları

Bölgesel dengesizlikler ve teşvik politikası.

Rekabet ortamı-eşit muamele ve altyapı reformları

Bölgesel Kalkınma Ajansları için yeni bir anlayış gereği.


Slide 31

Sonuçlar Gümrük Birliği, Türkiye ekonomisi için son

derece faydalı olmuştur. 2001 Programının sonucu hızlanan

modernleşme ve ekonomik entegrasyon sürecidir

AB başlayan modernleşme sürecinin istikrar içinde devamı için önemlidir.

Ekonomide, sürdürülebilirlik AB sürecinde yapmamız gerekenlerle örtüşmektedir.Devlet yardımları.Rekabet ortamı.Altyapı reformları-enerji-ulaştırma-telekomünikasyon.Kamu ihale kanunu ve servis sektöründe yapılanma.

Documents

AB, Türkiye Ekonomisinin Dönüşüm Süreci İçin Ne Anlama Gelmektedir?