Ab Hukukunda i̇nsan Haklari

8/20/2019 Ab Hukukunda ınsan Haklari

http://slidepdf.com/reader/full/ab-hukukunda-insan-haklari 1/35

hakemli makaleler Hilal SANİOĞLU

77 TBB Dergisi, Sayı 74, 2008

Bİrİncİ Bölüm

AB Hukukunun Temel ÇerÇevesİ veİnsAn HAklArının normATİf kAynAklArı

ı. G oaa İa Haa

A. İa Haa kaa

“Bütün insanlar özgür, onurlu ve eşit haklarla doğarlar”. BirleşmişMilletler (BM) İs Hklrı Evresel Bildirgesi’i 1. mddeside yerl bu ifde, islrı, islık trihi boyuc is olm özellii-

de do temel hklrıı kzm ve korum yöüdeki mücdele-lerii temel dyıı oluşturmktdır.1

İs hklrı, gülük hytt her krşımız çıkbilecek hukukive sosyl bir kvrmdır. Geel kbul göre tım göre, islrı;

douşt kzdıklrı, sırf is olmlrı edeiyle ship olduklrı,dokuulmz, devredilmez ve vzgeçilmez hklrı bütüüe “insan

hakları” demektedir.

İs hklrı; isı içide buluduu somut tehlikelerdekykl bir özgürlük ryışı ve isı ourlu bir vrlık olrk,özgürlük içide yşm isteidir. İslr, gerek toplum içideki vegerekse devlet ile ol ilişkileride sürekli olrk özgürlük llrıı

* Selçuk Üiversitesi Hukuk Fkültesi, LLM.1 Uygu, Okty, “İs Hklrı Kurmı”, İnsan Hakları, Ypı Kredi Yyılrı, İst-

bul 2003, s. 12, 13; İktisdi Klkım Vkfı, Demokrasi ve İnsan Hakları, İstbul 1997,s. 53.

AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKUNDA

İNSAN HAKLARI

Hill SanİOğLU*



Hilal SANİOĞLU hakemli makaleler


geişletme çbsı içide olmuşlrdır. ack bu çb is hklrııkediliide slrk korumsı yeterli olmyıp; is hklrıyı zmd islrı kurumlşmış ve hukuke blyıcı şekiller-

de, keyfi güce ve devleti ve toplumu tehditlerie krşı korumyıd gerektirmektedir.2

İs hklrıı felsefi temelide ess olrk, dol (tbii) hk-

lr lyışı bulumktdır. Doğal haklar, yzılı hukukt öce geleve od üstü ol, isı douşt ship olduu hklrdır. Dolhklr herkes içi eşit iteliktedir ve sosyl düzei bu hklrı gü-

vece ltı lck biçimde olmsı gerekmektedir. Devlet bu hklrı

sldıı ve koruduu ölçüde islrı gözüde meşru olcktır.

B. İa Haa Taih Gişii

İs hklrı kvrmı, trihsel süreç içeriside deerledirildi-ide, is hklrı ilişki temel ilkeleri oluşturulmsı, atikÇ’d itibre her toplum kedie özgü ypısı ve deer yrgılrıçerçeveside ktkıd bulumuştur. atik Ç’d, siysi iktidrı sı-

ırldırılmsı öretisiyle is hklrı kvrmıı güdeme getireÇi’de, bireylerin kanunlar önünde eşitliği ilkesi ve demokrasi kvrm-

lrıı yrt eski Yu şehir devletlerie ve bu kvrmı geliştiripyzılı hukuk sistemie döüştüre Rom’y kdr, islık trihiibelli bşlı uygrlıklrı is hklrı kvrmıı gelişimide öemli roloymıştır.

İs hklrıı korumsı düşücesi, çok eskilere kdr gitmek-

le birlikte, geellikle ilk uygulm öreii İgiltere Krlı Yurtsuz

Joh’u 1215 yılıd il ettii “Magna Charta Libertatum” olduu if-de edilmektedir. ack bu belgei trflrıı krl ile yüksek kiliseve feodlite temsilcileri olmsı edeiyle kişi bkımıd kpsmı çokdr klmıştır ve hür olmy kimseler bu hk ve özgürlüklerde mh-

rum bırkılmıştır.3 Döemi İgiltere krlı Yurtsuz Joh’u iktidrııbelirli ölçüde sıırldır, bu rd brolr bzı hklr vere birferm ol bu metide sor, İgiltere’de sırsıyl 1628 trihli “Pe-

tition of Rights”, 1679 trihli “Habeas Corpus Act”, 1689 trihli “Bill Of

2 Ül, Şeref, Temel Hak ve Özgürlükler ve İnsan Hakları Hukuku, akr 1997, s. 23.3 Erdiç, Thsi, Batı Demokrasilerinde Klasik Kamu Özgürlüklerinin Gelişmesi Alanında

Görülen Sapmalar, İstbul 1998, s. 57.




79TBB Dergisi, Sayı 74, 2008

Rights” ve 1701 trihli “Act Of Settlement” ile birlikte hk ve özgürlük-

leri kpsmıı sürekli geişledii görülmektedir.

İs hklrı kvrmlrıı bugükü lmıyl güdeme geldi-

i; bireyi douşt eşit ve devredilemez hklrl dotılmış olduuyklşımıı ilk kez devleti ysl ve hukuk düzeii bir prçsıolrk lgılmy bşldıı döem, XVII ve XVIII. yüzyıllrdır.

İgiliz belgeleri dh çok uygulmdki ihtiyçlr göre şekille-e ve evresel olrk bütü islrı kpsmy metilerdir. ame-rik ve Frsız is hklrı bildirileri ise bireyleri hk ve özgür-lüklerii belirleye ve bütü olrk il ede ilk resmi is hklrı

belgeleridir. 1776 trihli Virginia Haklar Bildirisi ve 1778 trihli Ameri-kan Bağımsızlık Bildirisi, bütü islrı eşit ve devredilemez hklrlyrtıldııı; yaşama hakkı, özgürlük hakkı mutluluğu arama hakkı olrktımlbilecek bu temel hklrd vzgeçilemeyeceii belirtmiş-tir. 1789 Fransız İhtilali ise; insan haklarının evrenselliğini ve dokunulmazlı- ğını vurgulamış ve bu yöüyle amerik Bımsızlık Bildirgesi’i deöüe geçmiştir. Frsız İs ve Vtdş Hklrı Bildirisi’de yerl ilkeler heme heme bütü avrup ülkelerice beimsemiş ve

pek çok devleti yssıd yerii bulmuştur.XVII. ve IXX. yüzyıllr rsıdki döem, avrup ve Kuzey

amerik’d is hklrıı gelişerek kökleştii bir döem hâliegelmiştir. İs hklrı kvrmı XX.. yüzyıld toplumsl ve ulusl t-

ımlmlrı ötesie geçerek evrensel bir boyut kzmıştır. Yi ishklrı deişik iışlr, deişik kültürler ve deişik lyışlr çer-çeveside deiştirilemeyecek, frklı yorumlmyck, dolyısıylyekesk bir lm kzcktır.

İs hklrıı tüm islr içi geçerli olduu lyışıı tümdevletlerce beimsemesi ve uluslrrsı hukuk kpsmıd deer-ledirilmesi, özellikle II. Düy Svşı sırsıd yş islıkdışı mumelelere ve is hklrı ihlllerie duyul tepkiler soucugerçekleşebilmiştir. aBD Bşkı Frkli D. Roosevelt’i Kogre’yesuduu ülü “Dört Özgürlük” demeci, is hklrı ve özgürlükleri-i uluslrrsı boyut kzmsıd öemli bir fktör olmuştur. Bu

dört özgürlük şunlardır:- Söz ve ltım özgürlüü,- Vicd özgürlüü,





- Yoksullukt kurtulm özgürlüü,- Korkud kurtulm özgürlüü.4

arlrıd Türkiye’i de buluduu 50 devlet trfıd 1945yılıd imzl BM atlşmsı, is hklrı ve temel özgürlükle-

rii ilk kez resmen “uluslararası hukuk” alanına çıkarmış ve olr evre-

sel bir deer kzdırmıştır. 10 arlık 1948 trihide BM İs Hkl-rı Evresel Bildirisi kbul ve il edilmiştir. Bildiride öcelikle kişilikhklrı ve siysl özgürlükler yer lmkt, olrı sosyo-ekoomik vekültürel hklr izlemektedir.

İs Hklrı Evresel Bildirisi hukuki bağlayıcılık niteliği bulunma-

ması ve hklrı korum mekanizmadan yoksun bulunması gibi özelliklererme o döeme kdr düzelee belgeler içide, is hklrıısomut lmd ve geiş bir çerçevede ele lmsı oktsıd oldukçöemlidir. nitekim dh sorki pek çok belgeye de ilhm kyıolmuştur.

So yıllrd yş gelişmeler, is hklrı kvrmıı “etkilibir eylem” olrk küreselleşmesie, is hklrıı korumsı üze-rie çlış uluslrrsı sivil toplum kuruluşlrıı orty çıkmsıve giderek öem kzmsı she olmuştur.5 İs hklrı ihlllerisöz kousu olduud uluslrrsı hukuku hâle bşlıc ilkeleri-

de birisi ol “içişlerine karışmama”ı devre dışı klcı geel kbulgörmektedir.6

İs hklrıı bölgesel korumsıd tılmış e öemli dımise; avrup Koseyi trfıd 1950 yılıd imzl ve 1953 yılıdyürürlüe gire Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS)’dir. aİHS’de,

BM Bildirisi’de olduu gibi is hk ve özgürlüklerii sdece ge-

el ilkeler yoluyl syılmsı ile yetiilmemiş, bulrı mümkü oldu-

uc somut ve yrıtılı bir şekilde tımlmsı ve sıırlrıı belir-lemesi yolu gidilmiştir. aİHS, etkin koruma mekanizması getirmiştir.ack dier bölgesel düzelemeleri hiçbiri aİHS kdr etkili olm-mış ve aİHS kdr etkili bir korum mekizmsı getirememiştir.

4

Gülmez, Mesut, İnsan Hakları ve Demokrasi Eğitimi, akr 2001, s. 4-5.5 Keym, Fut, “avrup Birlii Sürecide Türkiye Ktılımcı Demokrsi ve İsHklrı”, İnsan Hakları Gençlik Araştırması, http://www.hiih.org 2003, s. 91.

6 akl, Bli / Erözde, Oz / akbulut, Olgu / Zeybekolu, Emre, İnsan HaklarınınTarihsel Gelişimi, http://www.hiih.org 2003, s. 21.





ıı. Apa Biii k Ataşaada İa Haa

A. G oaa

aB ayssı 1. mdde, birlii tımı yer vermiştir ve şöyledemektedir: “Sahip oldukları ortak hedeflere ulaşmak amacıyla üye devlet-lerin yetki verdiği bu Anayasa, ortak bir gelecek oluşturacak şekilde, Avru-

pa ülkelerinin ve vatandaşlarının iradesini yansıtarak, AB’yi meydana ge-

tirir”. aB ayssı’ göre aB, sui generis bir birliktir. Bşlgıçtekoomik bir bütüleşme olrk orty çık aB güümüzde siyslkrkteri ö pl çık bir birlik hlie gelmiştir. aB çısıd dtemel hk ve özgürlükler kousu topluluu oluşumud bu y

öemli bir kou olmuştur. ack avrup Topluluu’u kur Romatlşmsı’ı ekoomik bir bütüleşmeyi hedef lmsı sebebiyle te-mel hk ve özgürlükler geri pld klmış; topluluk hukukuu öce-likleri rsıd yer lmmıştır. İlkesel olrk temel hk ve özgürlüklertopluluk çısıd her zm öemli ols d; topluluk hukuku içidekorumsı kousu sıl olrk topluluk bütüleşmesii derileşmesisürecide güdeme gelmiştir.

avrup bütüleşmesi sürecide, temel hk ve özgürlükleri ko-

rumsı kousud ATAD öemli sorumluluklr üstlemiş, det hakve özgürlükler hukuku oluşturmuştur. Bu prlel olrk, temel hkve özgürlükler kousu, avrup Prlmetosu, kosey ve komisyouçblrıyl giderek kurucu tlşmlrd d yer lmy bşlmıştır.ack avrup Birlii Temel Hklr Şrtı’ kdr aB büyeside birtemel hklr ktlogu bulummıştır.

B. k Pai ra Ataşaaavrup Kömür ve Çelik Topluluu (aKÇT)’u kur ve yı

zmd aB’i temelii oluştur Pris atlşmsı; 1952 trihi-

de yürürlüe girmiştir. Bu tlşmd özetle, avrup’d ekoomikve politik işbirlii hedeflemiştir; is hklrı yöelik öemli birdım tılmmıştır. İs hklrı ck deiilip geçilmesii ede-i, o zmlrd ilgi odıı bireyler deil, hlklr olmsıdır.7 avru-

p Ekoomik Topluluu (aET) ve avrup atom Eerjisi Topluluu

(aaET) ise 1957’de Rom’d kbul edilmiştir. Bu tlşm ekonomikbütünleşmenin yı sır para birliğini ve siyasi işbirliğini de mçlmıştır.

7 Duprc, Christie, AT ve İnsan Hakları, akr 1992, s. 11.





aET atlşmsı’d kişileri, hizmetleri ve sermyei serbest do-

lşımı düzelemiş; kdı ve erkekler içi ücretlerde eşitlik ve geelolrk yrımcılık ysı gibi koulr yer verilmiştir. Buul berber

Rom atlşmsı’d “işçilere ve bağımsız çalışanlara tanınan dolaşımserbestisi” ve “milliyet ve cinsiyete dayalı ayrımcılığın yasaklaması” zmiçeriside bu koulrdki birçok öemli mevzutı ve içtihdı teme-lii oluşturmuştur.

c. Apa T sdi

1987’de yürürlüe gire avrup Tek Seedi’de; İs hklrııtopluluk içide korumsı, üye devletleri yslrı ve yslrı ileavrup Koseyi Sözleşmesi’e tıft buluulrk üçücü ülkelerleilişkilerde is hklrıı korumsıd söz edilmiştir. aİHS veavrup Sosyl Şrtı’ göderme ypılmış ve toplulu üye ülkeler-de, özgürlük, eşitlik ve sosyal adaletin gerçekleştirilmesi kousud öemligelişmeler slmıştır.

D. maatiht (Apa Biii) AtaşaÜzeride durulmsı gereke bir dier öemli tlşmd;

Mstricht’tir. 1993’te yürürlüe gire Mstricht atlşmsı’d; ya-

şama hakkı, özel yaşamın korunması hakkı, işkence yasağı, yargılanma hakkı,düşünce ve basın özgürlüğü, toplantı ve gösteri yürüyüşleri hakkı gibi hakve özgürlüklerden bahsedilmiştir. ayrıc Mstricht atlşmsı’ı girişbölümüde özgürlük, demokrsi, is hklrı ve temel özgürlükleresygı ve hukuk devleti ilkelerie blılık vurgulmıştır. atlşm-d topluluk hukuk düzeide temel hklrı iki kyıd bhse-

dilmiştir. Bulr üye devletleri ortak anayasal gelenekleri ve AİHS’dir. aB vtdşlrıı Birlik düzeyide hklrıı ve çıkrlrıı korumküzere “Avrupa Vatandaşlığı” kvrmı d Mstricht atlşmsı’difdesii bulmuştur.

e. Atda Ataşa

1999’d yürürlüe gire amsterdm atlşmsı ile; is hklrı,demokrsi, temel özgürlükler ve hukuku üstülüü ilkelerie veri-le öem vurgulmıştır. ayrıc temel hklrı korumsı hususu-





d aİHS devre dışı bırkılrk topluluğa özgü bir koruma mekanizmasıoluşturulmuştur.

amsterdm atlşmsı ile temel hklr lıd getirile eöemli yeilik, tlşmı 46. mddesi’e eklee bir hükümle av-

rup Topluluu adlet Divı (aTaD)’i birlik kurumlrıı yp-

tıklrı eylem ve düzelemelerde temel hklr uyguluuu deet-lemekle yetkili kılımsıdır.8 ack bu yetki aTaD’ı yetkili olduudurumlr9 içi geçerlidir. Bu kou amsterdm atlşmsı’yl ypıldüzelemei e çok eleştirile yöüdür.10

Birlik düzeyide temel hk ve özgürlükleri korumsıyl ilgili

olrk amsterdm atlşmsı’yl tıl bir dier dım, 6. mdde’deifde edile özgürlük, demokrsi, hukuk devleti, is hklrı ve te-

mel özgürlüklere sygı gibi, birlii temelide yer l ortk ilkeleriüye devletlerce “ağır ve sürekli ihlali” hlide bşvurulck bir yptı-rım mekizmsı getirmesidir. 7. mddei 1. prgrfı göre, devletvey hükümet bşklrı düzeyide topl kosey, üye devletleriüçte birii y d komisyou öerisi ve avrup Prlmetosu’uoyı ile, şikâyet edile üye devleti kouy ilişki rporuu ldıkt

sor, oybirliiyle şikâyet kousu ol üye devleti temel ilkelere y-kırı dvrdııı sptybilir.11

amsterdm atlşmsı’yl temel hk ve özgürlüklere ilişkiöemli gelişmelerde biri de; topluluk hukuku kyklrıd yer lbzı hk ktegorilerii kurucu tlşmlr eklemesi vey kuru-

cu tlşmlrd yer l bzı hk ktegorilerii içerik bkımıdzegileştirilmesi olmuştur.

f. ni Ataşa

aB sürecideki bir dier öemli gelişme de, nice atlşmsı’dır.12 arlık 2000 trihide kbul edilmiş, 1 Şubt 2003 trihide yürür-lüe girmiştir. nice atlşmsı ile; üye devletlerde 1/3’üü y davrup Prlmetosu vey komisyouu teklifi üzerie, prlme-

tou uygu görüşü lıdıkt sor kosey 3/5 çouluk ile krr

8 Avrupa Birliği Ansiklopedisi, s. 32.9 aB ve aT’yi kur tlşmlr uyrıc.10 Avrupa Birliği Ansiklopedisi, s. 33.11 Dh yrıtılı bilgi içi, bkz., Avrupa Birliği Ansiklopedisi, s. 33, 34.





vererek bir üye devlette, aB atlşmsı’ı 6. mddesii 1. prg-

rfıd belirtile ilkeleri ciddi ihllie ilişki bir riski buluduu-

u sptybilir. nice atlşmsı ile sl bir dier gelişme de, 7.

mdde uyrıc kedisie krşı yptırım uygul üye devlete karşı Adalet Divanı’na gitme yolunun çılmış olmsıdır. Üye devlet, ihll tes-pitii ypıldıı trihte itibre bir y içeriside div öüde dvçbilecektir.12 Üye devletleri, prlmetou vey komisyou üçtebirii teklifi üzerie, kosey, kedi üyelerii beşte dörtlük çou-

luuyl hreket ederek ve avrup Prlmetosu’u mutbktıyl,bir üye devleti temel hklrı ciddi bir ihllii işlemesi yöüde çıkbir tehlikei vr olduuu il edebilir ve söz kousu üye devlete

uygu tvsiyelerde bulubilir.

G. Apa Biii Aaaa

Şüphesiz güümüzdeki e öemli gelişme aB ayssı’dır. Bir-lii, temel hklr şrtıd orty koul hk ve özgürlükleri tıdı-ı, aİHS trfıd belirlee temel hklrı birlik hukukuu geelilkelerii oluşturduu ifde edilmektedir. Her e kdr aB’i yrgı-sl mekizmsıı oluştur aTaD (avrup Topluluklrı adlet Di-vı) aİHS ve aİHM krrlrıı destekleyici orm olrk ele ls d,aİHS’i birlik trfıd tımsı çlışmlrı, ypıl tıflrdkirtışlr ve aB ayssı’dki 7. mdde göz öüde buluduruldu-

ud aİHS’i ileride ölçü orm olrk kbul edileceii söylemekyeride olcktır.

ııı. İii D kaaada İa HaaaB hukukuu ikici derece kyklrı topluluk kurumlrıı

tsrruflrıı oluşturur. Bulr; tüzük, yönerge (direktif), karar ve tavsi-yelerden (ve görüşlerden) oluşur, topluluu kuruluşud bugüe k-drki hukuksl birikimii de ifde eder.

12 Özc, Mehmet /Tezc, Ercümet /Yor, Özlem, AB ‘de İnsan Haklarının Gelişi-mi, Derleye, Kr, Muhsi / arık, Hru, AB Ortak Politikaları ve Türkiye, İst-

bul 2003, s. 412.





A. Baa nitii oa Bg

a. Tz kaaa

Tüzükler, topluluk hukukuu tüm üye devletlerde yı şekildeuygulmsıı slr. Tüzük, geel bir geçerlilie shiptir; tüm yö-

leriyle blyıcıdır ve üye devletlerde dorud uygulbilir. aTatlşmsı’d tüzükler geellikle komisyou öerisi üzerie ko-

sey trfıd çıkrtılır. ack komisyo d, kedi girişimiyle veykoseyde ldıı yetkiyle tüzük çıkrtbilir. Tüzüklere örek olrktemel hklr ilişki olrk 1612/68 olu krr gösterilebilir. Bu dü-

zelemede işçileri serbest dolşımı ve sediklşm hkkı gibi hklr

yer lmıştır.13

aKÇT atlşmsı’ı 14. mddesi’e göre krrlr tüm yöleriy-

le blyıcıdır. Krrlr, kişilere şirketlere vey devletlere yöeltilmişolrk, lşm hükümlerii özel durumlrd uygulmsıı s-

lmk içi çıkrılır. aT atlşmsı’d ögörüle tüzüklerle aKÇTatlşmsı’d ögörüle geel krrlr yı ypısl özellikleri gös-terir. Gerek gerçek, gerekse tüzel kişileri ilgiledire krrlr, bu k-

rrlrı ilgili kişilere bildirimi ile birlikte blyıcı itelik kzırlr.14

Tüzük ve geel krrlr;

- Geel ve soyut kurllrı kpsrlr,

- Tüm yöleriyle blyıcıdırlr,

- Üye devletlere dorud uygulırlr,

- Hukuk sujeleri bkımıd hk ve yükümlülükler doururlr.

b. Diti (yg)

aT atlşmsı’ı 189 ve aaET atlşmsı’ı 161. mddeleri-e göre, direktifler (yöergeler) şekil ve yötemler bkımıd yet-kiyi ulusl kurumlr bırkrk, yöeldii devleti vrılck souçlrbkımıd blr. Topluluk hukukuu ulusl hukuk sistemlerieuyumlu hâle getirilmeside, çoulukl buu dolylı olrk gerçek-

leştirilmesi eilimi vrdır. Bu yüzde, direktifler, e çok tercih edile

13 Gemlmz, Esr, aT Hukuku’d İs Hklrı, Yüksek Liss Tezi,İstbul 1990,s. 33.

14 Güuur, Hluk, AT Hukuku, akr 1993, s. 91.





Topluluk ysm şeklidir. Direktifler, bir tür çerçeve ku oluştur-duklrıd etkilerii dourmlrı, olrı ulusl hukuk düzeleriektrılmsı ile mümkü olmktdır.15

Direktife örek olrk koseyi ybcı uyruklu kişileri dolş-msı ve yerleşme özgürlüüe ilişki 64/221 ve 25 Şubt 1964 trihlidirektif gösterilebilir.16

B. Baa nitii oaa Bg: Tai Gş

Kosey ve komisyou, görevlerii yerie getirmek içi tlşm-

ı hükümlerie uygu olrk ldıklrı tvsiye ve görüşleri toplulukhukukuu bir kyı olrk deerledirilip deerledirilemeyeceikousu trtışmlıdır. aT m. 189’ göre, tvsiye ve görüşler blyıcıdeildir. Buul berber, mesleki hstlıkt dolyı pr tlep edebir göçme işçii, bu gibi durumlrd pr ödemesii düzeleyekomisyo tvsiyesii ileri sürmesiyle ilgili ol Grimaldi dvsıdaTaD, ulusl mhkemeleri, özellikle blyıcı aT mevzutı ek-

lemek iyetiyle ypıl y d aT mevzutıı uygulmk üzere kbul

edile ulusl hükümleri yorumlmsı çıklık sly topluluktvsiyelerii, ölerie gele bir dvd krr verirke göz öüe l-mk zorud olduklrı krr vermiştir.17

ıv. Di Dzd İa Haa

A. Bidii

avrup Prlmetosu, kosey ve komisyo 5 nis 1977 trihi-

de ortk bir bildiri yyılmışlrdır. ayrıc, 7-8 nis 1978 trihideKopehg’d topl üye devletler hükümet ve devlet bşklrı d“Demokrasi Bildirisi” yyılmışlrdır. avrup Zirvesi’i 29 Hzir1991’de yyımldıı bildirgede hakların evrenselliği ve bölünmezliği vur - gulanmakta, uluslrrsı izleme mekizmlrıı güçledirilmesiiöcelii belirtilmektedir.18

15

Bozkurt, Ever / Özc, Mehmet / Köktş, arif, AB Hukuku, akr 2001, s. 119.16 Gemlmz, Esr, a. g. e., s. 34.17 Çvuşolu nz, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve AT Hukuku’nda Temel Hak ve

Hürriyetler Üzerine, akr 1994, s. 51.18 Duprc, a. g. e., s. 21.





avrup Prlmetosu, 12 nis 1989 trihide ldıı bir krrlTemel Hk ve Özgürlükler Bildirisi’i kbul etmiştir. Bu belgede, y-

şm hkkı, düşüce özgürlüü, ys öüde eşitlik, is ouruu

dokuulmzlıı, özel yşmı korumsı, ilei korumsı, mülki-yet hkkı, dilekçe hkkı, eitim hkkı, tüketicii korumsı hkkıgibi hk ve özgürlükler düzelemiştir.

B. Şata

adı “şart” olrk belirlee is hklrı belgeleri de bulumk-

tdır. Bulrı bir kısmı hukuksl çıd yükümlülük dour tlş-m iteliii tşırke bir kısmı d siysl mhiyettedir.

a. Apa sa Haa Şat

avrup Sosyl Hklr Şrtı, 1965 trihide yürürlüe girmiştir.Şrtı mçlrıd ilki hiçbir ırk, cisiyet, rek, di, siysi görüş,ulusl soy vey sosyl köke yrımı ypmd bütü islr sos-

yl hklrd yrrlm imkâıı slmsıdır. İkicisi ise gerekliçlışmlrl ket ve kırsl üfusu yşm stdrtıı ve refhııyükseltilmesidir. Şrt, grev hkkıı ilk kez telffuz etmiş olmsı ok-

tsıd d so derece öemlidir. ayrıc sosyl çerçevede is hklrıyrıtılı olrk düzelemiş ck şrtı tümüyle beimsemesi ko-

şulu getirilmemiştir.

b. AB T Haa Şat

2000 trihide kbul ve il edile aB Temel Hklr Şrtı, birlikdüzeyide temel hk ve özgürlüklerle ilgili bir ktlog oluşturmsı-ı öteside, sdece birlik yurttşlrı içi deil, birlikteki tüm yurt-tşlrı kpsy hk ve özgürlükleri de içermesi çısıd öemlidir.aİHS’de esileile şrt, avrup kimliii kzılmsıd öemlibir dyk teşkil etmiştir. Şrtt bölümez ve evresel deerler olrkinsan onuru, özgürlük, eşitlik ve dayanışmadan söz edilmektedir. Bu ortk

deerler ve hklr avrup kimlii olrk tkdim edilmiştir.19

Şrtı

19 arsv, Füsu, Nice Anlaşması Sonrasında Avrupa Birliği’nin Geleceği, akr 2003,s. 7.





içeriie bkıldııd, oldukç kpsmlı bir temel hk ve özgürlüklerlistesi içerdii görülmektedir. Şrtt kişisel (medei), siysi, ekoomik,sosyl ve kültürel hklrd bşk yei hklr olrk dldırıl tek-

oloji, tıp ve biyolojideki gelişmeler çerçeveside orty çık hklrd yer verilmiştir. Şrtt kişiler bkımıd iki tür hk grubu yerverilmiştir. Kişisel temel hk ve özgürlükler ile ekoomik, sosyl vekültürel hklr, Birlik vtdşı olup olmdıı bkılmksızı her-kes bkımıd geçerli ol hklrdır. Vtdşlık hklrı gibi hklrise sdece aB’ye üye devlet vtdşlrıı kullbilecei hk ve öz-gürlüklerdedir. Hklrı bu şekilde yrı ktegorilerde ifde edilmesivtdşlr bkımıd şeffflı slmış, temel hklr ktologuu

içerii oktsıdki krışıklıklrı bertrf etmiştir. Kldı ki; aB TemelHklr Şrtı, aB ayssı’ı bir bölümü olrk düzelemesi e-

deiyle, ays’ı yürürlüe girmeside sor aB’i kurucutlşmlrı deeride bir belge olrk iteledirilebilecektir. acktüm bu olumlu özelliklerie rme hk ve ilkelerle ilgili bir ikilemide berberide getirmiştir. Bu bildirgede medei ve siysi hklr ilesosyl hklr bir rd düzelemiştir. Ekoomik ve sosyl hklrıklsik hklrl yer lmlrı yı hukuki deere ship olduklrı l-

mı gelmemektedir.

. kphag kiti

1993 trihide ypıl Kopehg Zirvesi’de, dylık içi bşvu-

rud bulu ülkeleri tm üyelie kbul edilmede öce krşılmsıgereke kriterleri de belirtmiştir. Bu kriterler siysi, ekoomik ve top-

luluk mevzutıı beimsemesi olrk üç grupt toplmıştır. Bizim

dikktimizi çeke siysi kriterdir. Siyasi kriter olrk, demokrasiyi, huku-kun üstünlüğünü, insan haklarını ve azınlık haklarını güvece ltı lkurumlrı vrlıı rmıştır. Kopehg Kriterleri, birlie üye olmyolud ilerleye ülkeler bkımıd yö gösterici kriterlerdir. Siysikriterlerde “azınlık haklarının korunması ve saygı gösterilmesi”, üzeridee çok kouşul koulrd birisidir. ack burd ylı bir politi-k dikktimizi çekmektedir. aB, zılık hklrıı ilk kez dolylı olrkMstricht’te deimiş, tm lmıyl ise; Kopehg’d ele lmıştır.

Kopehg Kriterleri’i sdece üye olck devletler içi blyıcıolduuu göz öüde buludurursk zılık hklrıı korumsıkvrmı üye olck ülkeler içi bir “olmazsa olmaz” olurke; üye ülke-





leri bu hususu e derece gerçekleştirdikleri dikkte lımycktır.Dolyısıyl üye devletler içeriside de pek çok zılık grup yer lm-

sı rme bulrı blyıcı düzeleme olmmsı edeiyle birlik

devletleri kedilerii sıkıtıy sokmyck ve meyd gelebilecekkrışıklıklrı bertrf etmiş olcklrdır; bu d çıkç ikili oydıı-ı bir göstergesidir.

İkİncİ BölümİnsAn HAklArının AvruPA Bİrlİğı kurumlArı

ÇerÇevesİnDe ele AlınmAsı

aB’i is hklrı politiksı, aB’i yrtmış olduu özgüsistemi, gerek aB içide gerekse globl düzeyde meşruluuu rt-tırmd bir rç olmktdır. Bu edele, aB’de is hklrıı siysikyklrıı demokrtik meşruluuu sly kurumlrı bu kou-

dki çb ve ktkılrıd rmk yrrlı olcktır.

ı. Apa Biii Baaa ki İa Haa

A. G oaa

aB Bklr Koseyi, yöledire, yöete, dış ilişkileri düzele-ye, bütçede öemli yetkileri hiz ol, hukuk koymd e fzl yet-kiye ship bulu, bulr ile aT atlşmsı’ı yürüte üye ülkeleriekoomik politiklrıı koordisyouu sly; ortk dış politi-k ve güvelik koulrı ile cezi hususlrd polise it ve dli koulr-

d politik belirleme gücü bulu; trım, syi, eerji, çevre, tşım,ekoomi ve buu gibi koulrd siysi sorumluluk tşıy bklr-d oluş orgdır.20 Kosey, topluluu şekilledire, yöete ve dışpolitiksıı belirleye orgdır.

Birlik irdesii oluşumuu sly krr orgı olrk kosey,birlik sözleşmelerii de ş koulrd, üye devletleri temsilcileri-

de oluş bir kurum olrk krrlr lır.

Bulr:

20 Tekilp, Gülöre / Tekilp, Ül, AB Hukuku, İstbul 2000,s. 208.





- Her bir ülkede dorud uygulmsı zorulu ve ulusl ysl-

r dek blyıcılıı ol Tüzük,

- Sdece kediside belirlee mçlrı gerçekleştirilmesi ko-

usud üye ülkeleri yükümlü kıl m bu yöelik rcı seçimi-

de olrı serbest bırk Yönerge,

- Üye ülkelere, işletmelere ve kişilere yöelik olbilecek blyıcıhukuk ormu ol Karar,

- Ysl blyıcılıı olmy m siysl ve mevi ırlıı itib-

riyle öemli ol Öneri’lerdir.21

Koulr blı olrk krrlrıı bsit çouluk, itelikli çou-luk y d oybirlii ile lmktdır. Krrlrı büyük bölümüü “nite-

likli çoğunluk” ile lır. Oybirlii şrtı r bzı koulr ise şulrdır:Yei bir ortk politikı uygulmy koulmsı, yei bir üye devletikbulü, yei bir ortk dış politik ve güvelik politiksı geliştirilmesigibi. Kosey, komisyou ysm öerileride oybirliiyle deişiklikypbilir. Merkezi Belçik’ı bşketi Brüksel’dedir, ck bzı top-

ltılrı Lüksemburg’d ypılır.22

aB’i ysm orgı olmsı edeiyle Bklr Koseyi’i yet-kilerii sıl kulldıı, siysl birlik çısıd geel trtışm kou-

su olmuştur. aB atlşmsı ile, ortk politikd lıck ortk tvress teşkil ede presip krrlrıı oybirlii, bu tvrı uygulmsı- yöelik y krrlrı ise itelikli çouluk essı göre lımsıpresibi getirilmiştir. am bir ortk tvr so verilmesi durumude olcı hususud atlşm yeterice çık deildir.23

B. AB Baaa ki’i İa Haa Pitia

Topluluu d temel hklrl blı ve kedie özgü bir temel hkdüzeie ship olduu lyışı, 5 nis 1977 trihli prlmeto, ko-

sey ve komisyou ortk çıklmsı ysımıştır. Ortak Açıklama iletopluluk orglrı, topluluk hukukuu yzısız geel ilkeleri rsı-

21

Trt, Hk, AB ‘de Yasama Faaliyeti ve Sosyal Tarafların Katılımı, akr 2000, s.27.22 Dur, Cih/ atik, Hyriye, Avrupa Birliği, Gümrük Birliği ve Türkiye, akr 2000,

s. 117.23 Trt, a. g. e., s. 28.





d yer l ve üye devletleri ortk ysl geleekleri ile aİHS’dekykl topluluk temel hk lyışı ile blı olduklrıı vurgul-mıştır. Ortk çıklm, topluluu ilk bkışt siysi iteliii ır b-

s esek kurllrd biri gibi gözükse de, normatif değere shiptir.24

a. Dai kaaa İişi Dz

Toplulu üye devletleri dışişleri bklrı, Temmuz 1986 tri-hide is hklrı kousud yptıklrı çıklmd, is hklrı-ı düydki edişe verici durumuu, birey özgürlüklerii çie-

diii, birçok ülkedeki zorblıklrı ve şiddet uygulmlrıı, pek çokisı çlık, hstlık ve imkâsızlıklr edeiyle cı çektiii dikktelrk, is hklrı ihlllerie krşı siysl işbirlii içide dvrmkrrlılıklrıı belirtmişlerdir. aT ile üye devletleri, üçücü ülkelerleilişkilerii geliştirilmeside ve mli yrdımlrı dıtılmsıd te-mel hk ve özgürlükleri durumuu özellikle dikkte lıcııvurguldıı bu çıklmyı tkibe aT’i ve üye devletleri ishklrı politiklrıı deerledirilmesi mcıyl bir çlışm grubuoluşturulmuştur. Bu çerçevede kosey bşklıı, aT’i ve üye dev-

letleri bu ldki fliyetleri ile ilgili olrk her yıl bir rpor hzırl-

yrk prlmetoy gödermektedir.25

İs hklrı ilişki bir dier öemli krr d, is hklrı, de-mokrsi ve klkımy ilişki krrdır. Krrd yrdım l ülkelere,demokrsi ve birey hklrı sygı bkımıd elde ettikleri souçl-

r göre frklı uygulmlr ypılmsı ögörülmekte ve olumlu ykl-

şım gerei vurgulmktdır.

Bklr Koseyi’i Ksım 1994 trihli krrı d is hk-lrı ilişki öemli bir krrdır. Topluluk, Düy İs HklrıKofersı’d (Viy, Hzir 1993) evrensellik, bölünmezlik ve insanhakları, demokrasi ve kalkınmanın karşılıklı bağımlılığı ilkelerini vurgul-mıştır.

24

Oder, Betil Emrh, “avrup Topluluklrıd Temel Hk Korumsı”, Tekilp, /Tekilp, a. g. e.,s. 485.25 Durgöl, Egi, “avrup Topluluklrı Hukuk Sistemide Temel Hk ve Özgür-

lükleri Düzelemesi ve Kısıtlmsı Soruu”, Yüksek Liss Tezi, İstbul 1998,s. 50.





b. ıç yaba Dşa i İgii Dz

İlk kez 1986 yılıı Hzir yıd Irkçılık ve Ybcı Düşmlı-

ı Krşı Bildirge kpsmıd dile getirile ırkçı tvır ve şiddet oly-

lrı yöelik ortk ölemler lımsı yöüdeki yklşım, somutölemler içermemesi ve komisyo trfıd yyıl bir teblilesıırlı klmsı edeiyle etki bir uygulm lı bulmmıştır. Bukoud dh somut dımlr tılmsı gerektiide hreketle 29 Myıs1990 trihli kosey topltısıd “ırkçılık ve yabancı düşmanlığına karşımücadeleye ilişkin bir karar” kbul edilmiştir.26

Söz kousu krrd “ırkçılık ve yabancı düşmanlığı ile mücadelenin,

temel hakların korunmasına ilişkin genel çerçevenin bir parçası olduğu” if-de edilmek suretiyle öemli bir dım tılmış, ırkçılık ve ybcı düş-mlıı krşı eylemleri egellemesi içi çeşitli ölemler üzeridelşm slmıştır. Üye devletleri lbilecekleri ölemler:

1. Irk essı dylı her türlü yrımcılı krşı mücdeleye ktkı-d bulu uluslrrsı belgeleri heüz oylmmış bulu üyedevletleri bu belgeleri oylmsı,

2. İs Hklrıı ve Temel Özgürlükleri Korumsı İlişkiavrup Sözleşmesi’i 25. mddesi ile Her Türlü Irk ayrımcılıııOrtd Kldırılmsı İlişki Uluslrrsı Sözleşme’i 14. mdde-side tıft buluul bireysel bşvuru hklrıı heüz tımmışol üye devletleri bu hkkı tımsı ve gerekliyse Yurttşlık Hklrıve Siysl Hklr İlişki Uluslrrsı Sözleşme’i ihtiyri protoko-

lüü oylmsı,

3. ayrımcılıı ve ybcılr krşı düşmc eylemleri öle-

mesi vey bstırılmsı mcı yöelik yslrı krrlılıkl uygu-lmsı ve heüz bu tür yslrı çıkrmmış ol üye devletleri buyslrı çıkrmsı,

4. Frklı topluluklrı uygu bir biçimde bütüleştirilmesi içiülke ve bölge düzeyi ile yerel düzeyde çlışmlr ypılmsı ve uygudurumlrd, ulusl rcılık usullerii geliştirilmesi,

5. Irkçılık ve ybcı düşmlıı ile mücdeleyle ilgili kuruluşlr,

ilgili üye devleti hukuk sistemi ile bdştıı ölçüde dv çm vedvlr müdhil olrk ktılm hkkıı tımsı,

26 Ül, a. g. e., s. 139.





6. Hklrıı korumk isteyeleri ilgili üye devleti hukuk siste-mii kurllrı uygu olrk yrrlbilecekleri bir hukuki yr-dım mekizmsıı geliştirilmesi,

7. Irkçılık ve ybcı düşmlıı dylı yrımcı eylemleri ço-cuklr üzerideki olsı etkilerii gidermek üzere gerekli ölemleriöemii orty komsı şeklide ifde edilmiştir.

ıı. Apa Biii ki (Zi) İa Haa

A. G oaa

Kurucu tlşmlrd ögörülmeye, ck 1970’leri ikici y-rısıd itibre fiile etkili olmy bşly “Avrupa Zirvesi”, aB’ie üst düzeyde yetkili politik orgıdır. Birlii temel politik ve str-tejik eilimlerii bu zirve belirler. aB Zirvesi ilk kez 1975’te toplmış-tır. Devlet ve hükümet bşklrı ile komisyo bşkıd oluşur.Zirve yıld e z iki kere toplır; bşklık üye devletlerce sırsıylüstleilir ve süresi ltı ydır. Mli koulr dışıd bütü krrlr ço-

ulukl lıır.

aB üzeride trtışıl e öemli koulrd biri de, kosey bş-klııı deişiklii hususudur. Kosey bşklııı, her üye devletltı yd bir üstleir, ck, döem bşklıı olrk dldırıl buyötem, yei ysd kldırılmıştır. ays’y göre, kosey bş-klıı dimi bir bşk getirilecek; bşk üye devlet liderlerideoluş avrup Koseyi trfıd itelikli çoulukl 2.5 yıllııseçilecektir. Özellikle küçük ülkeler, buu, büyük ülkeleri çıkrıolcıı svurk, döüşümlü sistemi deişmesie büyük tepkigöstermiştir.

B. AB ki (Zi)’i İa Haa Pitia

aB ülkelerii, insan haklarına saygılı olmamaları hâlinde, birliibşvurbilecei tedbirler amsterdm atlşmsı ile getirilmiştir. Bumekizmyı hrekete geçirmek içi, komisyo y d üye devletleri

1/3’üde bir teklif gelmesi gerekir. Bir üye devleti is hklrııciddi ve ısrrlı bir şekilde ihll ettii ve bu kouy müeyyide uygu-

lmsı tlebi, devlet bşklrı y d hükümet bşklrı düzeyidetopl kosey trfıd iceleir ve oybirlii ile krr blır.





Krrı lımsı üzerie, bu def bu durum düşe bir devlete hgiyptırımlrı uygulcıı krr blmsı gerekir. İs hk-

lrıı ihll ettii spt devlete krşı hklrıı skıy lm yptırımı

uygulbilir. Bu hklr, koseyde oy kullm hkkı d dhildir.

a. Dai, H üt sa Haaa İişi Dz

Kosey, 8 nis 1978 trihli demokrsi hkkıdki “Kopehgaçıklmsı” ile, temsili demokrasi, hukukun üstünlüğü, sosyal adalet veinsan haklarına saygı prensiplerinin korumsı krrlılııı ifde eder-

ke tüm üye devletlerde prlmeter demokrsi ile is hklrısygıı, toplulu üyelii esslı bir öesii oluşturduuu vurgu-

lmıştır.27

Koseyi avrup Zirvesi Kopehg Topltısı’d çıklmış ol-duu Demokrsi Bildirgesi’de “Avrupa Kimliği’ne İlişkin KopenhagBildirgesi’ne” tıf ypılmış ve yı zmd Ortk Bildirge’ye trfoluduu bey edilmiştir.

avrup Topluluu’u devlet ve hükümet oluşturduu 9 arlık1989 “Strasbourg Zirvesi”de, İgiltere dışıd tüm üye devletlercekbul edile avrup Topluluu Sosyl Şrtı temel hklr soruuddeiilmesi gereke bir belgedir. avrup Topluluu Sosyl Şrtı’ıiçerdii hklr şulrdır: Serbest dolşım hkkı (m. 1, 2, 3), dh iyiyşm ve çlışm koşullrı ship olm hkkı (m. 7, 8, 9), sosyl ko-

rum hkkı (m. 10), örgütleme ve toplu pzrlık hkkı (m. 11, 12,13, 14), mesleki eitim hkkı (m. 15), kdı-erkek yrımcılııı y-

sklmsı (m. 16), işçii bilgi lm, dışm ve ktılım hkkı (m. 17,18), işyeride slık ve güvelik hkkı (m. 19), çocuklrı ve geçlerikorum hkkı (m. 20, 21, 22, 23), yşlılrı korum hkkı (m. 24, 25),özürlü kişileri hklrı (m. 26).28

27 14 arlık 1973 trihli avrup Kimliie İlişki Belge’de “Dokuzlr, blı olduklrıhukuki, siysi ve hlki düzelerie iteliii vere deerlere sygı gösterilmesiislmk ve ulusl kültürleri zegi çeşitliliii muhfz etmek rzusud ol-duklrıı, bireyi ihtiyçlrıı krşılmsı temelie dy bir toplum kurm

krrlılııı temelide yı hyt lyışıı pylştıklrıı belirttikte sor, tem-sili demokrsi, hukuku üstülüü, ekoomik ilerlemei ihi mcı ol sosyldlet ve is hklrı sygı ilkelerii svum zmide olduklrıı ve bu ilke-

leri yı zmd avrup kimliii temel usurlrı olduuu” belirtmiştir.28 Oder, a. g. e., s. 605 vd.





Bir dier öemli düzeleme de Kopehg Zirvesi’dir. Özelliklesiysi kriter üzeride trtışıl e öemli kriterlerde biri olmuştur.Yukrıd yrıtılı olrk ifde ettiimiz içi burd tekrr ele lm-

ycız.

10-11 arlık 1999 trihide Helsiki Zirve Topltısı’d kbuledilerek yyıml “Millenium Bildirisi”de de demokrsi, is hk-

lrı ve temel hürriyetlere tıf ypılrk şu cümlelere yer verilmiştir:“AB’nin temelleri demokrasi ve hukuk devletidir. Birliğin vatandaşları hür -riyet, hoşgörü, eşitlik, dayanışma ve kültürel farklılık ortak değerleriyle bağ-

lıdır.”29 Milleium Bildirisi’e göre; aB demokrsi ve hukuku temel

presipleri çerçeveside kurulmuş ol, vtdşlrı brış, istikrrve refh slmyı mçly bir kurumdur. Helsiki Zirvesi’e göre;avrup vtdşlıı ortk deerlerde eşitlik, hoşgörü, dayanışma ve kül-türel çeşitlilik üzerie kurulcktır.

b. ıç öi Aa madHdai Dz

1990 trihli “Dublin Avrupa Zirvesi - Antisemitizm, Irkçılık ve Yaban-cı Düşmanlığına İlişkin Bildirge”de, bu mücdelei “meşru ve sürekli bir görev” olduu vurgulmıştır.

9-10 arlık 1991 trihide Mstricht Zirvesi sorsıd yyı-

l “Irkçılık ve Yabancı Düşmanlığına İlişkin Bildiri”de de avrup’dgerek aB üyesi ülkelerde gerek üye olmy ülkelerde ırkçılık ve y-

bcı düşmlıı yöüdeki eilimi rtış içide olduu dikkt çe-kilmiştir.

ııı. Apa Biii ki İa Haa

A. G oaa

avrup Komisyou üye devlet vtdşı ol ve komiser olrkdldırıl üye devletleri tdıı üyelerde oluşur. Komisyoubşlıc görevleri tlşmı 155. mddeside syılmıştır. Komisyo-

d, her bir üye devlette e z bir, e fzl iki üye bulumk zoru-

29 Beşe, Ert, “aB ‘de İs Hklrı Hukuki ve Siysi Perspektifler“, aykç, Must-

f/ Prlk, Zeki, Tüm Yönleriyle Türkiye – AB İlişkileri, İstbul 2000,s. 453.





ddır. Komisyo, topluluk yslrıı hzırlmsıd sorumludur. Merkezi Brüksel’dir. Komisyo, tlşmlrı sldıı güç ve kose-yi verdii yetkiler edeiyle öemli bir özerkliğe shiptir.

B. ki’ İa Haa Pitia

Komisyo, temel hklr soruu kousudki yklşımıı ilk kez1975 yılıd, Topluluk için bir temel hak kataloğu hzırlmsı yöüdegörüş bildirerek çıklmıştır.

7 arlık 2000 trihide Frs’ı nice ketideki aB devlet ve

hükümet bşklrı zirveside kbul edile “AB Temel Haklar Bildir - gesi” ilk def komisyou 4 nis 1979 trihli Memordum’u ilegüdeme gelmiştir. Söz kousu memordum, topluluklrı aİHS’yiimzlmsı ilişki olmkl birlikte temel hklrı korumsıdaİHS’ye ktılımı ilk dım olrk görmüştür.

ıv. Apa Biii Paat İa Haa

A. G oaaavrup Prlmetosu, 1957 trihli Rom atlşmsı’d belirti-

le ifdesiyle, avrup Topluluu (aT) trfıd bir ry getiriledevletleri islrıı temsil ede bir kurumdur.

avrup Prlmetosu klsik ve ys hukuku lmıd birprlmeto deildir. Çükü, hukuk koym usulüe istise ortkolrk ktılmsı ve yie bu husust istise koseyle işbirlii yp-

msı dışıd, öerme, ysm ve vergi koym erkie ship bulum-

mktdır.30 avrup Prlmetosu kedi üyeleri rsıd bşk vebşklık divı seçer. Prlmeto, Strasbourg’da toplanır.

B. Paat’ İa Haa ka i İgiiGiişi Çabaa

avrup Prlmetosu, üyelerii geel oyl seçilmesi edeiyle

topluluu demokratik unsuru ve Avrupa halklarının temsilcisi durumu-ddır. Bu edele temel hk ve hürriyetleri korumsı yöelik

30 Tekilp / Tekilp, a. g. e., s. 195.





politiklrı oluşturulmsıd öemli bir kurumdur. Demokrtik birtoplum olmı gerei, siysi kurumlrı temel hk ve özgürlükle-rii korumsıd öcü bir rol oymsıdır. Bu oktd, avrup

Prlmetosu’u ktif bir is hklrı politiksı izlemesi gerekmek-

tedir. avrup Prlmetosu, is hk ve hürriyetleri ile ilgili olrk;üçücü ülkelerle mli ve siysi her türlü ilişkilere yöelik lşmlrgüdeme geldiide, is hklrı uygulm ve ihlllerie dylı r-

porlrı deerledirilmesi, üye ülkelerdeki is hklrıı ilgiledireve ortk yrrlrı ol ırkçılık, ybcı düşmlıı, ölüm cezlrı,yoksulluk, şiddet, yrımcılık, iltic hukuku ve politiksıı uyumlş-tırılmsı gibi koulrd trtışılmsı; dış ziyretlerde is hklrı ko-

ulrı dikkt çekilmesi gibi koulr ırlık vermiştir.31

Birlii siysi kurumlrı içide is hklrı e büyük öemiprlmeto vermektedir. avrup Prlmetosu, is hklrı ve de-

mokrsi kvrmlrıı Birlii temel deerleri rsıd yer lmsıöemli bir ktkıd bulumuştur. Parlamento’nun insan haklarına yakla-

şımı şu ana ilkelere dayanmaktadır:32

- İs hklrıı geiş bir biçimde ele lımsı,

- İs hklrıı bölümezlii: medei ve siysi hklrı, ekoo-

mik, sosyl ve kültürel hklrd yırt edilmezlii,

- İs hklrıı evresellii: İs Hklrı Evresel Bildirgesi’iher türlü ulusl, kültürel vey dii hükümde üstü olduu,

- Demokrtik ilkelerle klkım politiklrıı eşgüdümü.

a. Haa ka i İgii Gşd

kab edi Baa oaa mtiavrup Prlmetosu’u temel hklrı korumsı ile ilgili

girişim ve çblrı, 10 Şubt 1972’ye kdr dyır. Bu trihte kbuledile deklrsyod; üye devletleri yslrıd ve aİHS’dekykllr bşt olmk üzere, temel hklrı korumsı öce-likle öem verdikleri, yetkilerii kullırke ve topluluu hedefleri-i gerçekleştirmeye çlışırke bu hklr sygı gösterecekleri özelliklebelirtilmiştir.

31 Beşe, a. g. e., s. 441.32 Türkme, Füsu, “aB ve İs Hklrı”, Derleye: Dedeolu, Beril, Dünden Bugü-

ne AB, İstbul 2003, s. 51.





avrup Prlmetosu, 11 Temmuz 1990’d aB’ye yöelik olrkkbul ettii krrıd is ouru sygı, yşm hkkı, ys öüdeeşitlik, düşüce ve vicd özgürlüü, özel hytı ve ilei koru-

msı, mülkiyet hkkı, topltı ve derek kurm özgürlüü, meslekiözgürlükler, eitim hkkı ve mhkemelere bşvuru hkkı gibi hkve ilkeleri yer ldıı bir temel hk ve özgürlükler bildirisi ile ırkçı-lık ve ybcı düşmlıı krşı resmi bir bildirgei Mstrichtatlşmsı’ eklemesii istemiştir. Bildirgedeki e öemli okt-

lrd biri, temel hk ve özgürlükleri toplulu krşı korumsı ileilgili şikâyetleri, bütü iç hukuk yollrı tüketildikte sor aTaD’yegötürülmesii ögörülmüş olmsıdır. Krrd yrıc, topluluu

aİHS’ye ktılmsı d istemiştir. Buu üzerie, avrup Prlme-

tosu Kurumlr Komisyou 25 Mrt 1992 trihli krrıd, Mstrichtatlşmsı’d “temel hak ve özgürlüklerin ve yurttaşlığın korunmasınınyeterli bir şekilde ele alınmaması, özellikle de bir hak ve özgürlükler bildirge-

sinin antlaşmaya dâhil edilmemesi” kousudki üzütüsüü dile getir-miştir.33

Kosey, komisyo ve prlmeto rsıdki 5 nis 1977 trihliortak deklarasyonla temel hklrı korumsı kousudki krrlılıkbelgelemiştir. Bu deklrsyo aTaD’i temel hk ve hürriyetle-

re ilişki olrk mevcut içtihtlrıı orty koymuş olduu ilke vepresiplerii bir soucu olmuştur.

b. y rapa

aB’i is hklrı politiksıı oluşum sürecide, avrup

Prlmetosu’u ktkısıı sly dier bir rç d, aB’i ishklrıyl ilgili fliyetleri ve dier ülkelere krşı izledii is hklrıpolitiksı kousud, özellikle 1986’d itibre komisyo trfıdsuul rporlrdır.

. Di Giişi Çabaa

aB’i temel hklr ve is hysiyetie sygıy dy bir

hukuk topluluu olduuu belirte 12 nis 1989 trihli Temel Hak veHürriyetler Bildirgesi’de aTaD’i temel hklrı korum içtihdıı

33 Özc/Tezc/Yor, a. g. e., s. 398.





ve aİHS’i öemi vurgulırke, aİHM’i krrlrı d Sözleşme’ikpsmı içide deerledirilmiştir.

Topluluu sosyl politiksıı orty koy ve 9 arlık 1989 trihliaT İşçilerii Temel Sosyl Hklr Şrtı d avrup Prlmetosu’uTemel Hk ve Hürriyetler Bildirgesii, sosyl hklr lıd tmm-

lyıcı bir girişim olrk so derece öemlidir.34

Bu gelişmelere bkıldııd; aB kurumlrıı is hklrıylilgili öemli girişimlerde buluduu kuşkusuzdur. ack, kurumslypıdki birtkım ksklıklr. Kurumlrı çlışmlrıd demokrsieksiii orty koymuştur. Bu d şüphesiz kurumlrı gerek is

hklrı gerekse dier koulrd ldıı krrlr d ysımıştır. aBkurumlrıı yetki ve sorumluluklrı her tlşmd deişiklik gös-termiştir. Deişiklikler prlmetoyu, komisyo ve Bklr Koseyikrşısıd güçledirmiştir. Birlii politiklrıı uyguly ku-

rum komisyodur. ack meşru bir kurum deildir. Çükü; ldıklrıkrrlrd avrup hlkı krşı herhgi bir sorumluluklrı yoktur.Bklr Koseyi ise e öemli krr orgıdır. aB mevzutlrı B-

klr Koseyi’i oyıd sor yürürlüe girer. Koseyi dolylı

bir meşruluu vrdır. Dolyısıyl tek meşru kurum prlmetodur.Özellikle komisyo üzeride kotrol yetkisi mevcuttur. Kurumlr-d tm lmıyl meşruluu slmmsı, demokrsi ve ishklrı kousud ypıl çlışmlr oktsıd d belli eksikliklerigüdeme getirmiştir. Bu oktd kurumu yetki ve sorumluluklrıyeide gözde geçirilmesi, eksiklikler ortd kldırılmlıdır. a-

ck bu temel deişiklikler ypıldııd, kurumsl ypı tm lmıyloturtulduud dh ktif bir politik izleebilecek, kurumlrı dh

geiş llrd dh iyi krrlr lmlrı ve hyt geçirmeleri sl-bilecektir. Bu yei kurumsl ypıı d ysyl desteklemesigerekmektedir.

34 Beşe, a. g. e., s. 436.





üÇüncü Bölüm

İnsAn HAklArının yArGısAl DüZeyDe korunmAsı

ı. G oaa Apa Tpa Adat Dia yag ytii

aTaD, kurucu tlşmlrı ve ikicil hukuk ormlrı olrk d-

ldırıl tüzük ve yöergelerle lı krrlrı uygulmsıdve yorumlmsıd sorumlu orgdır. aTaD 1952 Pris atlş-msı ile kurulmuştur. Rom atlşmsı, topluluk hukukuu yorumve uygulmsıd do uyuşmzlıklrd tek yetkili org olrkaTaD’yi ögörmüştür.

aTaD bir ys mhkemesi sıftıyl çlışmkt ve toplulukorglrıı yptıklrı işlemleri kurucu tlşmlr uyguluuudeetlemektedir. avrup Birlii ayssı’ göre; birlii yrgı or-gı ol adlet Divı d, avrup adlet Divı, üst derece mhke-mesi ve uzmlşmış mhkemelerde oluşcktır. Div, iptl, ihll,tzmit, hreketsizlik ve persoel dvlrı gibi dvlr bkmkl

görevlidir. adlet Divı işi özelliie göre muhkeme usulü uygu-

lr. Muhkeme yzılı ve sözlü olmk üzere iki şekilde yürütülür.

aTaD’i Topluluk hukukuu gelişmesideki rolü büyüktür.adlet Divı’ı verdii krrlr kesidir. Ulusl mhkemeler içiblyıcıdır. Bu oktd üye devletleri yrgı yerleri de, aTaD’iverdii krrlrı uygulmsıı slmkl yükümlüdür.

ıı. T Haa ka Hda İçtihadi GişiTopluluklrı, tlşmlrıd yer l hedeflerii gerçekleştir-

mek üzere yetkili ve görevli kurumlrıd biri de aTaD’dir (aTatlşmsı m. 4). aTaD, tlşmlrı yorumlmsı ve uygulm-sıd hukuk sygıyı slmkl yetkili ve yükümlüdür.

Div 1960’lrı solrı dek oldukç ihtiytlı bir tutum lmıştır.Buu, bir yd üye devletleri bir lmd ürkütmeme çbsıı,

öte yd ise bu blı olrk, kedi vrlııı slmlştırm çb-

sıı ürüü olduu söyleebilir. am belirtile siyset sdece bir diziice hesplrı soucu olmy d idirgeemez. Bir bşk etke de,uluslrrsı boyutt geel olrk is hklrıı tım, korum ve





geliştirme birikimii ck 1960’lrı solrı doru somutlşm-y bşlmış olmsıdır. aTaD’i bu gelişimde etkilemesi belli birzm lmıştır. Bir dier fktör ise, topluluu ypılştırdıı mek-

izm ve prosedürleri çlışmsıı, kişi hklrı blmıd yrttııetkileri ve sorulrı, ck belli bir birikim ve deeyim soucudçıkç gözleebilmiş olmsıdır. normlrı komsı yetmez, ormlrtopluluk orglrı tsrruflrıyl clılık kzdıkç, kısc ormlryşm geçirildii ord, olrı temel hklrı ilgiledire yöleride kvrbilmektedir. Dördücü bir etke olrk d avrup Koseyive ou yrılmz prçsı ol aİHS sistemi ile topluluk sistemii,belli bir yetkileşme evrimi blmıd, zml dh çok krşılıklı

etkileşime girmesi, giderek bütüleşmesi gerçeidir.35

aTaD içtihtlrı, 1970’lerde itibre is hklrıyl dh ilgilihâle gelmiştir. aTaD, erke döem içtihtlrıd öcelikle aİHS’yeyollm ypmkl yetimiştir.36 aTaD’i özellikle, aİHS ile kurmuşolduu bltı gerek doktride gerekse topluluk düzeyide Toplu-

luu aİHS’ye ktılıp ktılmmsı vey topluluu kedie özgü birtemel hklr şrtıı gerekli olup olmdıı yöüde trtışmlrı or-ty çıkmsı sebep olmuştur.37 aTaD, verdii krrlrd hukukugeel ilkelerii birlik hukukuu kyklrıd olduuu ve ishklrıı d hukuku geel presipleride yrılmycıı vur-gulmıştır.

ııı. ka Ata Aa Haa

A. kişi nititi Haa

aTaD trfıd korum ltı lı hklrd e öemlisi hiçşüphesiz kişisel itelikteki hklrdır. aslıd aB ekoomik mçlrloluşturulmuş bir birliktir. aTaD krrlrı bktıımızd dh çoksosyl ve ekoomik hklrl ilgili düzelemelere rstlmktyız. a-

ck aTaD; verdii krrlrı pek çoud deerledirmelerii y-prke kişisel itelikteki hklr d yollmlr ypmış, bu oktdkiihllleri de göz rdı etmemiştir.

35

Gemlmz, Mehmet Semih, “İs Hklrı Temelledirilmeside Tımlmsı-”, Bahri Savcı’ya Armağan, akr 1988, s. 244-259.36 Tezc, a. g. e., s. 200.37 Döer ayh, İnsan Haklarının Uluslararası Düzeyde Korunması ve Avrupa Sistemi,

akr 2003,s. 121.





aTaD verdii krrlrd;

- İs ouru,

- Eşitlik ilkesi,- adil yrgılm hkkı,- Suçlrı ve cezlrı kuilii ilkesi,- Özel yşmı gizlilii,- Kout dokuulmzlıı,- Mülkiyet hkkı,- Düşüceleri çıklm özgürlüü

gibi birtkım özgürlükler korum ltı lımıştır.

Gravier krrıd, aTaD Belçiklı öreciler içi lımy ei-tim hrcıı, Belçik’d eitim göre Frsız vtdşı bir örecidelımsıı topluluk hukuku ykırı bulmuştur. ayrımcılık ysı-ı d ltı çizilmiştir. Üye devlet vtdşlrıı frklı bir üye devletülkeside kedi vtdşlrı uygul stdrtlrı dışıd biruygulm ypılmmsı gerektiie de vurgu ypılmıştır. Yie Cowan

krrıd d, Frs’y turist olrk gele ve bu sırd sldırıy u-

ry bir üye devlet vtdşı, Frsız mkmlrı krşı Frsız

mhkemeleride çtıı tm yrgı dvsıd, tzmit miktrıı he-splmsıd vtdşlıkt kykl yrımcılı urmmsıvurgulmıştır.

Şüphesiz e çok dikkt çeke dvlrd biri de Grogan dvsıdır.Dubli dvsıı tecvüz soucu hmile kl geç bir kız çocuuudüşürme izi vermemesi ile bşlmıştır. Ktolik İrld ayssı gö-

üllü olrk bebek düşürülmesie izi vermemektedir. aT atlşm-sı bu tür temel hklrı korumktdır.38 İrld ayssı’d kürtj

ysktır. İrld’d üiversite örecilerie hizmet vere üç derek,hmile ol ve kürtj yptırmk isteye kdılr yrdım etmek üzerekomşu ülke Birleşik Krllık’t kürtj yp kliikleri isimleri, yerleri,irtibt yollrıı lt kitpçıklr vey broşürler yyılmıştır. ackhiçbirisi kürtjı svummış ve sdece bilgi vermekle yetimişlerdir.Kürtj krşı ol bir bşk derek, buu üzerie hrekete geçerekbu fliyeti durdurulmsı ve yplrı cezldırılmsı mcıylbir İrld mhkemeside dv çmıştır. Mhkeme dvyı kbul ede-

rek ilk üç derek yetkilileri leyhie krr vermiştir. Soud dv

38 akm, Vedt, Avrupa Topluluğu ve Türkiye Uluslarüstü Andlaşmalar ve EkonomikBirliğin Ötesinde Bir Avrupa, İstbul 1997, s. 24.





İrld Yüksek Mhkemesi’i öüe gelmiştir. Yüksek Mhkeme dekürtjl ilgili bilgi vermei İrld hukuku ykırı olduu yöüdekrr vermiştir. ack dv, dh Yüksek Mhkeme’i öüdeyke

dvlılr, kürtjl ilgili bilgi vermei Topluluk hukuku uygu ol-duuu, İrld hukukuu topluluk hukuku ykırı olduuu ilerisürmüşlerdir.39 Her şeyde öce toplulu üye devletlerde hizmetleriserbest dolşımı söz kousudur. Ve mhkemei yptıı deerledir-me bu ilkeyi zedelemektedir. Yie bu dvd ifde özgürlüüü dezedeledii söyleebilir. Bu dvd derekler bşk bir üye devlette,kürtj uygulmsıı olduu oktsıd, kliikleri isimleri, yerlerihususud trflr bilgi vermekle yetimiştir. Bilgi lıp verilmesi de

ifde özgürlüüü içeriside yer lmktdır. Söz kousu derekle-ri hiçbirisi zte kürtjı svummıştır, ylızc bilgi vermekle ye-timiştir. Dolyısıyl ifde özgürlüüü sıırlrı içide klımıştır.Oys mhkeme bu hususlr so derece ktı bir tutuml yklşrkkrr vermiştir.

Bir dier öemli krr ise Prais krrıdır. Prais krrıd Div,topluluk büyeside çevirmelik içi çıl sıv bşvur ViviePris’i dii içlrı uygu olmdıı içi sıv güüü deişti-rilmesie ilişki istemii topluluk koseyi trfıd reddedilmesiiicelemiştir. Pris’i çtıı dvı kousu, koseyi yei bir sıvgüü belirlemesii reddede krrıı iptli istemidir. Div, yzılısıvı bütü dylr içi yı gü olmsı gerektiii ifde etmiş; d-

vcıı ck gü kesileşmede öce ilgili mkmlrı uyrmsı hâ-lide, bşvurusuu dikkte lırk diî içlrı ykırı olmybir sıv güüü belirleebileceii hükme blmıştır. Pris’i d-vsıı reddi, bu bşvuruyu zmıd ypmmsı edeiyledir.40

aTaD vermiş olduu pek çok krrıyl şüphesiz bir topluluk içti-hdı oluşturmy bşlmıştır. aB bölgesel bir örgüttür. aB’i vroluşmçlrıd biride düy brışıı korumk ve çtışmlrı ölemek-

tir. ack içide buluduumuz yüzyıld düyı çeşitli bölgeleri-

de yş olumsuzluklrı dikkte ldıımızd is hklrı herdefsıd vurgu yp ve üyelik içi ülkelere buu ökoşul olrk d-

39 Güdüz, asl, “aB ‘de İs Hklrıı Yeri Kurumsl Düzeleme ve BireyiHklrı”, Marmara Üniversitesi Avrupa Araştırmaları Dergisi : Orhan Oğuz ‘a Arma- ğan, İstbul 1999, s. 105.

40 Çvuşolu, a. g. e., s. 169.





yt aB’de uygulmlrı çok d iç çıcı olduud söz edilemez.Ykı trihte şhit olduumuz Irk, Filisti, Bos-Hersek gibi ülke-

lerdeki çtışmlr ve bulrı öüe geçilememesi, gerekli tedbirleri

lımmsı d slıd is hklrı politiksıı e kdr gerilerdekldııı orty koymktdır. Bu edele ekoomik ve politik kygı-lrd uzklşılmlı, isi ve vicdi duygulrl hreket edilmeli,çözüm ryışlrıd bu hususlr ö pld tutulmlı ki; etki ishklrı politiklrı oluşturulbilsi ve ihlller öleebilsi.

İs hklrı so derece kpsmlı bir koudur ve her geçe gürt is hklrı ihlllerii de düşüdüümüzde mekizmlr-

dki eksiklikler dh et orty çıkmktdır. Bu oktd dh etkikurumlr oluşturulmlı, kurumsl ypıdki mevcut eksiklikler de ye-ide gözde geçirilerek gerekli düzelemeler ypılmlıdır.

B. ei sa nititi Haa

aİHS’de yer lmy ekoomik ve sosyl itelikli hk ve ilkeleri,Topluluk sistemide yer ldıı ve bulrı etki olrk koruduu

görülür.Sosyl ve ekoomik hklr kpsmıd; eitim-öretim hkkı,

ilei korumsı, sosyl güvelik hkkı, çlışm ve dileme hkkıgibi hklrd bhsetmek mümküdür.

aTaD’ı Morson ve Jhanjan krrı göre, topluluk tüzüüü 10.mddesi’e göre göçme işçilere sl hklr, ile üyelerii deil,işçii sttüsüe blıdır. Bu hklr, üçücü devlet vtdşlrııüye devlet vtdşı ol krblrıyl birlikte bir bşk üye devlet-te yşmlrı imk vermez. Bu gibi durumlrd, üçücü ülke v-tdşı ol krblr göçme işçileri ship olduklrı hklr shipdeildir. Bu krrı kousu, Holld vtdşı ol ve Holld’dçlış çocuklrıı bkımı muhtç ol ve olrl birlikte bu ül-kede yşmk isteye Surim’lı iki edir. Holld kulrıgöre eleri girişie izi verilmeyice, olr d topluluk hukukudyrk bu ülkeye girme ve çocuklrıyl birlikte yşm hkkıship olduklrıı ileri sürmüşlerdir. Buu üzerie aTaD, herhgibir üye devlet vtdşı olmy eleri, bir üye devlette çocukl-

rıyl birlikte yşm hklrıı olmdıı krr vermiştir. Tüzüübu hükümleride yer l “eş” kvrmı, işçiyle evli ol kişi lmı-





gelmekte olup işçii birlikte yşdıı kişiyi kpsmmktdır. Birüye devlet vtdşı ol işçii, üçücü devlet vtdşı ol eşi,birbirleride yrılslr dhi, evlilikleri resme so ericeye kdr o

ülkede oturm hkkı shiptir. Göçme işçii kedisiyle yşmsı- izi verile ile üyeleri üçücü ülke vtdşlrı bile ols, ev shibiülkede ekoomik fliyette bulum, yi bir ücret krşılıı çlışmhkkı shiptir.41

Topluluu üye devlet vtdşlrı içi ögördüü pzr özgür-lükleri (mllrı, hizmetleri, kişileri ve sermyei serbest dolşımı)öcelikle ekoomik iteliktedirler. Gravier Luisi ve Carbone krrıd,

hizmetleri serbest dolşımı; Kraus krrıd, kişileri ve hizmetleriserbest dolşımı; Steinhauser krrıd, yerleşme özgürlüü kullıl-mıştır.

neticede, aTaD, içtihtlrıı oluştururke dvlrdki krrl-rıd hklrı geiş yorumlmış, özellikle pzr özgürlükleri kousu-

d ylızc bu hklrı ekoomik boyutuu ele lmmış, derileme-sie ve çok boyutlu bir iceleme ypmıştır. Dolyısıyl kişisel hklrö pld tutulmuş ve öcelikle bu kpsm dâhil edilebilecek krr

örekleri orty çıkmıştır.

ıv. Haa ka Ççid yaaaa kaaa

A. ü Dti ota Aaaa Gi

adlet Divı bşt itibre, topluluk düzeyide temel hklrıvrlııı ve bulrı korumsı gerektiii ifde etmiştir. Dolyısıyl,temel hklrı korumsı, topluluk hukukuu geel ilkelerii birprçsıdır ve bu iteliiyle, topluluk hukukuu ormlrı hiyerrşi-side biricil itelikli kyklr rsıd yerii lır. adlet Divı’ıbu yödeki yklşımı, 1974’te bu y devm etmektedir. ackadlet Divı ortk ysl geleekleride ziyde, aİHS’ye yöel-mektedir. Çükü, aİHS, Div’ tüm devletleri kbul ettii hk veilkeleri bir rd buludurm ve tek yrgısl orgc yorumlm im-

kıı slmktdır.

41 Köktş, a. g. e.,s. 111.





B. Apa İa Haa szşi’i k

a. AB’i Apa İa Haa szşi i

Ba op oad kTopluluu kurulmsıd öce üye devletler trfıd imz-

l uluslrrsı tlşmlrı topluluklrı blyıp blmdıısorusu, topluluu aİHS ile blı olup olmdıı kousuu güdemegetirmektedir.

aTaD, yetkisii üye devletleri kedisie devrettii egeme-

likte lmktdır. İs hklrı, Birlik hukukud hiyerrşik olrkgeel hukuk ilkeleride dh yüksek bir seviyede deildir. Ylızcbireysel dvlrd ileri sürülebilir ve o çerçevede aTaD trfıd elelıbilir.

adlet Divı, is hklrıyl ilgili uluslrrsı belgelerde y-

rrlmsı gerektiii kbul etmektedir, ck birlii bu sözleşme-lerle blılıı oktsıd herhgi bir görüş bildirmemektedir.

b. AB’i Apa İa Haa szşi’kat k

aİHS, avrup’d is hklrı, temel hk ve hürriyetleri koru-

msı kousud e öemli ysl estrümdır. aB’i aİHS’ye trfolmmsı rme üye ülkeleri hepsii aİHS’ye trf olmsı e-deiyle temel hk ve özgürlükler lıd aB ve aİHS’i ortklşgeliştirdii bir avrup hukukud bhsetmek mümküdür.42

Kurucu tlşmlrd is hklrı ilişki hükümleri bulu-

myışı, topluluk hukukuu öceliiyle ilgili topluluk hukuku iletm örtüşmeye birtkım içtihtlrı kbul edilmesie ede olmuş-tur. adlet Divı, bu yıllrd izledii içtiht politiksıd, aİHS’itemel hklrı korumsı çerçeveside öemli bir esi kyı ol-duuu belirtmiş, topluluk kurumlrı ve üye devletlere toplulukhukukuyl ilgili düzelemelerde temel hklr uymlrı gerektiiivurgulmıştır.

Topluluu AİHS’ye katılma fikrine, avrup Prlmetosu ve Eko-

omik ve Sosyl Komite ktılım olumlu yklşmlrı rme, bu

42 Beşe, a. g. e., s. 456.





koud öcülüü komisyo ypmıştır. aB’i, aİHS’ye trf olmsı,kurucu tlşmlrd ypılck deişikliklere blıdır. ack bu dtek bşı yeterli deildir. aB’i, aİHS’ye ktılımıı gerçekleşmesi,

yı zmd sdece avrup devletlerii üyeliie çık ol avrupKoseyi Sttüsü’de de deişiklik ypılmsıı gerektirmektedir.

c. Apa İa Haa szşi’iDtii n oaa kaa

adlet Divı birçok krrıd aİHS’ye gödermede bulumuş-tur. Div trfıd ypıl bu gödermeler çerçeveside aİHS, top-

luluk ve div çısıd ylızc bir refers olup, herhgi bir hu-

kuksl blyıcılı ship deildir. ayı biçimde, gerek Komisyo’ugerekse de avrup Prlmetosu’u temel hklrı korumsı b-

lmıd sözleşmeye gödermede bulumlrı, hukuksl bir yüküm-

lülükte deil, morl bir yükümlülükte kyklmktdır. adletDivı öceleri, topluluk hukukuu temel hklr çısıd kotroletmeyi reddetmiştir. 4 Şubt 1959 ve 12 Şubt 1960 trihli krrlrl,alm ayssı trfıd temit ltı lı temel hklr çı-sıd, topluluk düzelemelerii geçerliliii kotrol etmeyi kbuletmemiştir. ack adlet Divı, bu tutumuu 12.11.1969 trihli Stau-

der ve 17 arlık 1970 trihli International Handelsgesellschaft krrlrıy-

l deiştirmiş ve temel hklrı, topluluk hukuk düzeii yrılmzbir prçsı olduuu ifde etmiştir. aslıd adlet Divı, bu tutumdeişikliiyle, temel hklrı korumsı kousud topluluk çpıdhzırlck bir sistemi, güçlü bir bütüleşme fktörü ve meşruiyetusuru olbileceie det o trihte dikkt çekmiştir. Div öüde

trflr trfıd çıkç ileri sürülmesie rme, adlet Divı 14Myıs 1974 trihli nold krrıd, aİHS’yi çıkç zikretmekte k-çırk, “üye devletlerin katıldığı ya da taraf olduğu uluslararası düzenle-

meler” biçimide üstü kplı olrk aİHS’ye gödermede bulumuş-tur. Div’ı bu ihtiytıı tek edei, heüz o döemde Frs’ıaİHS’ye ktılmmış olmsıdır. 3 Myıs 1974 trihide Frs’ı söz-

leşmeye kesi olrk trf olmsıd sor Div, aİHS’ye ilk kez 28Ekim 1975 trihli Rutili krrıd çıkç göderme ypmıştır. Div

bu krrıd, sözleşmei 8-11. mddelerie ve 4 no’lu Protokol’ü2. mddesie çıkç gödermede bulumuştur. Div, is hkl-rıı sıırldırılmsı kousud, sıırı sıırıı belirlemede bir de-





erledirme ypmıştır ve yie çok çık bir biçimde aİHS’i ilgilimddelerie tıft bulumuştur. aTaD, hk ve özgürlükleri sıır-ldırılmsıd hukuk uyguluk ölçütleride biri ol “kamu gü-

venliği” ölçütüü sıırıı, hkkı özüü korumsı, demokrtiktoplumd zorululuk, ortılılık, iyi iyet yoksuluu ve ölçülülükilkeleriyle deerledirmiştir. Dvd aTaD, 1612/68 syılı ToplulukTüzüü’ü, üye devletlere ybcılrı deetimi blmıd tıdı-ı yetkileri, aİHS’i çeşitli hükümleride tı ilkelerde dh sı-ırlyıcı olduu soucu vrmıştır. Bu deerledirme, yı zmdtopluluu kmu politiksı ilişki hükümler içere yı koudki64/22L syılı direktif çısıd d geçerlidir. aTaD’ye göre dı ge-

çe belgeler aİHS’i 8., 9. ve 10 mddeleriyle 4 no’lu Protokol’ü 2.mddesideki ilkeleri ihll etmektedir.43 ayı şekilde div, Johnston,Wachauf ve ERT krrlrıd AİHS’ye açıkça göndermede bulunmuştur.44

aTaD, aİHS sistemie kpı rlyrk, topluluk tlşmlrı-

d yer verile üye devletleri dh öceki trf olduklrı uluslrrsısözleşmelerde do yükümlülükleriyle blı olduklrı ormuudyk oktsı ypmıştır. aTaD trfıd hükme bl çok s-yıd uyuşmzlık içeriside, sdece birkç hükümle aİHS, somut ol-rk topluluk hukukuu bir prçsı koumu getirilmiştir. Öreidiv, Hauer dvsıd aİHS 1 no’lu Protokol’de düzelee hk-

kı, topluluk hukuku sıırlmlrı kou olur biçimde kbul ederek,yi bu mddede düzelee mülkiyet hkkıı aİHS’de olduu gibitopluluk hukukud d sıırlmlr tbi olduuu belirterek, toplu-

luk hukukuu içeriside deerledirmiştir.

Buul birlikte, adlet Divı’ı temel hklrı korumsı

blmıd aİHS’yi refers göstererek kbul ettii yorumlr, bzıdurumlrd aİHM’i yorumlrıyl tmme örtüşmemekte, ikimhkeme rsıd dol olrk, topluluk hukukuu iteliidekykl birtkım içtiht frklılıklrı bulumktdır.45

Yukrıdki krr örekleri ve çıklmlr göz öüde bulu-

durulduud; aTaD’i, aİHS’yi ve aİHM krrlrıı destekleyicinorm olrk ele ldıı orty çıkmktdır. aB’i heüz resmî olrk

43 Tgör Burk, “aB’de aİHS”, Gazi Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergi-si, cilt 3, Syı 1, akr 2001, s. 240.

44 Tezc, a. g. e.,s. 216.45 Tezc, a. g. e., s. 219.





aİHS’yi tımmsı ve aTaD-aİHM rsıd içtiht frklılıklrııgörülmesi buu desteklemektedir. ack, devm ede süreçte, biryd aİHS’i birlik trfıd tımsı çlışmlrı hızl devm

ederke, dier yd d aTaD’i aİHS’ye ve aİHM krrlrıyptıı tıflrdki rtış dikkte lıdııd; aİHS’i ykı gelecekteölçü orm olrk d kullılbilecei soucu ulşılmktdır.

sonuÇ

aB oluşum süreci ve tüm bu kurucu tlşmlrı göz öüde bu-

ludurduumuzd; hiç şüphesiz çok öemli dımlr tılmış, büyükmesfeler kt edilmiştir. Buul berber Birlii her dim üzeridedurup vurguldıı, ck vicdi ve isi duygulrd ziyde; si-ysi ve ekoomik mçlrl hreket edilmesi edeiyle her seferidebir dım dh geriye gidildii is hklrı politiksıı, 1980’ler-de, 1990’lrd çok dh geride olduu söyleebilir. aslıd pekçok çrpıcı gelişme de buu gözler öüe sermektedir. aB, çou ül-keyi eleştirip demokrsi dersi verirke kedi içerisideki ksklıklrıgörmezde gelmektedir. Türkiye de, yşdıı sıkıtılı döemler dik-

kte lıırs bu koud e çok muzdrip ol ülkelerde birisidir.Türkiye’i aB üyelik sürecide öüe çık e öemli egel; ishklrı ve zılıklrı koruyucu mekizmlrı zyıııdır. Türkiyeşu d BM’i tüm temel is hklrı sözleşmelerie trftır. nite-

kim aİHS ek protokolüyle kldırıl ölüm cezlrı, 2004 ays de-

işiklikleriyle tmme bertrf edilmiştir. İs hklrı eitim proje-leri bşltılmış, htt bu çlışmlrı ykıd izlemek mcıyl projeizleme grubu oluşturulmuştur. Yie, illerde ve ilçelerde is hklrı

kurullrı kurulmuştur. TBMM büyeside de İs Hklrı İcelemeKomisyou oluşturulmuştur. Tüm bulr öemli gelişmelerdir ck,Türkiye’de her gü yş olylrı göz öüde buludurduumuz-d; bu çlışmlrı e derece etkili olduu kuşkuludur.

aB’i kedi içerisideki çelişkileri şu öreklerle ifde etmek is-tiyorum: Birlik içeriside yer l ülkeler kedi içleride gerçekleşti-remedikleri ktı politiklrı üye olck devletlere uygulm yolu

gitmektedirler. Sözgelimi; Frs 1945’te Cezyir’le ciddi hk ihllleriiddilrı dy olylr yşmıştır. Türkiye’i 1915-1917 yıllrı-

d soykırım yptııd kuşku duylrı suçlu syılmsıı isteyeys tsrısıı güdeme getire Frsız Prlmetosu söz kousu Ce-





zyir olyıd sessiz klmyı tercih etmiştir. Yie, almy’dki bzıeyletlerde birtkım Türkçe kelimeleri kullılmsı ysklmıştır.Soykırım iddilrıı güdemde olduu döemlerde Holld’d

bzı Türk vtdşlrıı pek çok işlemlerii geçiştirildii ifde edil-mektedir. Bu örekleri rttırmk mümküdür. Devletleri yslrı-

d eşitlik ilkesi çıkç düzelemiştir ve bu ilkeye göre dil, di, ırkyrımı ve bezeri yrımcılıklr söz kousu olmksızı herkes hklr-d çık bir şekilde istifde eder. Güümüzde sıkç güdeme getirileetik gruplşmlr, bu ilkeyi zedelemekte bşk bir mc hizmet et-memektedir. İlke yeterice çıktır. Böyle bir gruplşmyı, bu ilkelerimcıd uzklşrk yorumlmk; siysi kygılrl hreket ede

ve bölücülüklere yol çmk isteye gruplrı eylemleridir.aB hukukud is hklrıı korumsı oktsıd, kurumsl,

siysl ve yrgısl ypılmlrd öemli gelişmeler slmıştır. Here kdr aB kurucu tlşmlrıd Pris ve Rom tlşmlrıd,is hklrı kvrmı öemii bulms d, dh sor imzltlşmlr çerçeveside is hklrı ö pld tutulmuş ve geişbir pltformd korum ltı lımıştır. ayı şekilde, Birlii siysimekizmlrıd ol kosey, komisyo ve prlmeto büyesi-

de düzelee belgelerde de is hklrıı öemi vurgulmıştır.

avrup Koseyi’e üye devletleri, 1950’de Rom’d imzldık-

lrı ve 1953’de yürürlüe gire “AİHS”, hiç şüphesiz düyd ishklrı lıd düzelemiş mevcut sözleşmeleri e etkili ve e ge-lişmiş olıdır. ne vr ki aB, aİHS’yi e olduu gibi büyesie dhiletmiştir, e de aİHS’i güvece sistemii uygulmıştır. Yie de ishklrıı ilgiledire sorulrd aİHS’yi kedie refers ypmıştır.

aB’de, temel hklrı korumsı oktsıd geliştirdii içtiht-lrl dikkt çeke e öemli birim, “ATAD”dir. aTaD trfıd ge-liştirile korumy ypıl e büyük eleştiri, bu korumı sistemtikolmdıı, adlet Divı’ı öüe gele dvlr göre bu korumıbir gelişim gösterdii yöüdedir.

Bezer bir eleştiri, temel hklr ilişki topluluk çpıd bir temelhklr ktloguu bulummsıyl ilgili olrk ypılmktdır. Yi,

vtdşlr ship olduklrı hklrı bşlgıçt bilmemektedirler.ayı şekilde, kurumlrd riyet etmekle yükümlü olduklrı hklrıöcede bilememektedirler. Dolyısıyl, bşlgıçt soru çıkmm-sı egelleememekte, ck soru çıktıkt sor, adlet Divı’ı




sord bir müdhlesiyle soru çözülmeye çlışılmktdır. Bu def,temel hklrı korumsı içi her defsıd adlet Divı’ı müd-

hlesi mi gerekli sorusu hklılık kzmktdır.46

Bir dier ciddi eleştiri, topluluk üyesi olmy üçücü ülke v-

tdşlrıyl ilgilidir. Bu kişiler aT atlşmsı’ı 230. mddesidekigeel ifdede hreketle, topluluk orglrıı kedilerii etkileyeişlemlerie krşı iptl dvsı çm hkkı shiptirler. ack birt-

kım kısıtlyıcı usurlr bu hkkı kullılmsıı det imkâsızlş-tırmktdır. Bu kişiler dv çs bile, topluluk yrgı orglrı öüdeçtıklrı dvı soucud memu olmmlrı hâlide, bu krrı

“AİHM” orglrı öüe götürmeleri mümkü deildir. Dolyısıyledei e olurs olsu üçücü ülke vtdşlrı içi de birtkım ek-

siklikleri buluduuu uutmmk gerekir.47

aB, brışı korumsıd, uluslrrsı güvelii pekiştirilme-side, demokrsi ile hukuk devletii ve is hklrı ile temel özgür-lükleri dh d slmlştırılmsıd rol lmktdır. Temel çıkr-lrıı ve bımsızlııı korumy öze gösterirke, avrup’ı trihboyuc ktkıd buluduu iscıl ve evresel deerlerde güç l-

mktdır.46 Tezc, a. g. e., s. 220.47 Özc/Tezc/YOna, a. g. e., s. 420.

Documents

Ab Hukukunda i̇nsan Haklari