İNSAN HAKLARI HUKUKUNDA DÜŞÜNCE VE İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ

İNSAN HAKLARI HUKUKUNDA İNSAN HAKLARI HUKUKUNDA DÜŞÜNCE VE İFADE ÖZGÜRLÜĞÜDÜŞÜNCE VE İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ

Prof. Dr. Kamuran REÇBERProf. Dr. Kamuran REÇBER

Uludağ Üniversitesi İİBFUludağ Üniversitesi İİBF

Uluslararası İlişkiler Bölümü Uluslararası İlişkiler Bölümü

Devletler Hukuku Anabilim Dalı Devletler Hukuku Anabilim Dalı Öğretim ÜyesiÖğretim Üyesi

DÜŞÜNCE VE İFADE ÖZGÜRLÜĞÜNÜN TANIMI 1DÜŞÜNCE VE İFADE ÖZGÜRLÜĞÜNÜN TANIMI 1

Düşünme:Düşünme: İnsan beyninin bir etkinliğidir. Düşünme İnsan beyninin bir etkinliğidir. Düşünme işlevi sonucunda ortaya çıkan olgular (kanaatler, işlevi sonucunda ortaya çıkan olgular (kanaatler, fikirler, anlayışlar inançlar vb.) düşünceleri fikirler, anlayışlar inançlar vb.) düşünceleri oluşturmaktadır.oluşturmaktadır.

İfade:İfade: Fikirlerin, bilgilerin ve sanatsal tasvirlerin dille Fikirlerin, bilgilerin ve sanatsal tasvirlerin dille (sözel), resimle veya geleneksel sanat yollarıyla (sözel), resimle veya geleneksel sanat yollarıyla (karikatür, yazı vb.) anlatılması şeklinde genel ve (karikatür, yazı vb.) anlatılması şeklinde genel ve soyut olarak tanımlanabilir.soyut olarak tanımlanabilir.

Genel Tanım:Genel Tanım: Düşünce ve ifade özgürlüğü, insanların Düşünce ve ifade özgürlüğü, insanların sahip olduğu hak ve özgürlüklerin temelini sahip olduğu hak ve özgürlüklerin temelini oluşturan, serbestçe düşünebilme, başkalarıyla oluşturan, serbestçe düşünebilme, başkalarıyla yaptığı görüş alışverişleri sonucu elde ettiği düşünce yaptığı görüş alışverişleri sonucu elde ettiği düşünce ve kanaatlerinden ötürü suçlanamaması, ve kanaatlerinden ötürü suçlanamaması, kınanamaması, bilgilerini/düşüncelerini tek başına kınanamaması, bilgilerini/düşüncelerini tek başına veya diğer kişilerle birlikte söz, yazı, resim gibi veya diğer kişilerle birlikte söz, yazı, resim gibi çeşitli araç veya yöntemlerle açıklayabilmesi, çeşitli araç veya yöntemlerle açıklayabilmesi, başkalarına aktarabilmesi ve yayabilmesidir.başkalarına aktarabilmesi ve yayabilmesidir.

DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ 2DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ 2

Kavramsal Olarak Düşünce Özgürlüğü:Kavramsal Olarak Düşünce Özgürlüğü: Düşünce özgürlüğü, Düşünce özgürlüğü, insan onuru ve insanın insan onuru ve insanın maddi ve manevi varlığını geliştirme temelmaddi ve manevi varlığını geliştirme temel hakkına dayanmakta, özgür bir birey olmanın ve hakkına dayanmakta, özgür bir birey olmanın ve özgür bir topluma sahip olmanın en önemli özgür bir topluma sahip olmanın en önemli öğelerinden birini oluşturmaktadır. öğelerinden birini oluşturmaktadır.

Zira düşüncelerini açıklamaktan yoksun kılınan Zira düşüncelerini açıklamaktan yoksun kılınan bireylerden oluşan bir toplumun bireylerden oluşan bir toplumun sosyal, kültürel, sosyal, kültürel, politik, ekonomik vb.politik, ekonomik vb. alanlarda ilerlemesi çok alanlarda ilerlemesi çok

güçtür.güçtür. Düşüncenin özgürce ifade edilebildiği ortamlarda Düşüncenin özgürce ifade edilebildiği ortamlarda

demokratik kurumlardemokratik kurumlar varlıklarını sürdürebilmekte varlıklarını sürdürebilmekte ve gelişme olanağı bulabilmektedir. ve gelişme olanağı bulabilmektedir.

DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ 3DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ 3 Düşünce özgürlüğüDüşünce özgürlüğü,, uluslararası hukuk belgelerinde ve uluslararası hukuk belgelerinde ve

ulusal anayasalarda kişisel ve siyasal haklar kategorisinde ulusal anayasalarda kişisel ve siyasal haklar kategorisinde (bireyi devlete karşı koruyan haklar/olumsuz haklar) (bireyi devlete karşı koruyan haklar/olumsuz haklar) kategorisinde yer almaktadır.kategorisinde yer almaktadır.

Düşünce özgürlüğününDüşünce özgürlüğünün gerçekleşmesi için sadece gerçekleşmesi için sadece müdahalelerden korunması yetmemekte, aynı zamanda müdahalelerden korunması yetmemekte, aynı zamanda devletin bazı olumlu edimlerde bulunması da devletin bazı olumlu edimlerde bulunması da gerekmektedir. Bu nedenle,gerekmektedir. Bu nedenle, düşünce özgürlüğüdüşünce özgürlüğü hem pozitif hem pozitif hem de negatif özelliklere sahip olmaktadır.hem de negatif özelliklere sahip olmaktadır.

İnsana özgü bir özellik olan düşünmenin tarihsel gelişim İnsana özgü bir özellik olan düşünmenin tarihsel gelişim itibarıyla çeşitli anlamlandırmaları bulunmaktadır. Bu itibarıyla çeşitli anlamlandırmaları bulunmaktadır. Bu anlamda, anlamda, DescartesDescartes, “, “düşünüyorum öyleyse varımdüşünüyorum öyleyse varım” ” tümcesi çok manidardır.tümcesi çok manidardır.

Düşünce özgürlüğüDüşünce özgürlüğü, düşünceyi açıklama özgürlüğünün , düşünceyi açıklama özgürlüğünün (ifade özgürlüğünün) temelini oluşturmaktadır.(ifade özgürlüğünün) temelini oluşturmaktadır.

DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ 4DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ 4

Aristotales’eAristotales’e göre, insanı diğer varlıklardan ayıran göre, insanı diğer varlıklardan ayıran onun düşüncesi ve ve düşüncenin ifadesi olan dilini onun düşüncesi ve ve düşüncenin ifadesi olan dilini kullanma gücü olmaktadırkullanma gücü olmaktadır. .

Bu nedenle düşünce özgürlüğü, Bu nedenle düşünce özgürlüğü, insanlığın insanlığın saygınlığınısaygınlığını gerçekleştiren bir özgürlüktür gerçekleştiren bir özgürlüktür..

Düşünce özgürlüğünün toplum açısından da önemi Düşünce özgürlüğünün toplum açısından da önemi büyüktür. Zira, farklı ve yeni düşüncelerin ortaya büyüktür. Zira, farklı ve yeni düşüncelerin ortaya çıkması ancak düşünmekle mümkündür. çıkması ancak düşünmekle mümkündür.

Düşünmek ise yanlış, yararsız ve çözüm getirmediğine Düşünmek ise yanlış, yararsız ve çözüm getirmediğine inanılan düşüncelerin değiştirilmesini sağlayarak inanılan düşüncelerin değiştirilmesini sağlayarak toplumda kurulu düzenin kusurlarının ortaya toplumda kurulu düzenin kusurlarının ortaya çıkarılmasını, dolayısıyla güvenli ve huzurlu bir toplum çıkarılmasını, dolayısıyla güvenli ve huzurlu bir toplum hayatının oluşması için hayatının oluşması için karşı düşüncelerin karşı düşüncelerin susturulması yerine, açık tartışma imkanlarını susturulması yerine, açık tartışma imkanlarını topluma vermektedirtopluma vermektedir..

DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ 5DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ 5 Bireyin düşüncelerini Bireyin düşüncelerini özgürce oluşturması ve özgürce oluşturması ve

ona sorunsuz ve endişesizce ona sorunsuz ve endişesizce bağlanabilmesi, savunabilmesi, düşünceyi bağlanabilmesi, savunabilmesi, düşünceyi açıklama özgürlüğünün ön şartıaçıklama özgürlüğünün ön şartı olmaktadır. olmaktadır.

Düşünceyi açıklama özgürlüğünün düşünce Düşünceyi açıklama özgürlüğünün düşünce özgürlüğü olmaksızın veya ona müdahale özgürlüğü olmaksızın veya ona müdahale edilmesi durumunda bir anlamı kalmamaktadır. edilmesi durumunda bir anlamı kalmamaktadır.

Düşünceyi açıklama ve yayma özgürlüğü iseDüşünceyi açıklama ve yayma özgürlüğü ise düşüncenin açıklanmasının yanında, ifadeye konu düşüncenin açıklanmasının yanında, ifadeye konu olabilecek tüm unsurların dışsal dünyaya olabilecek tüm unsurların dışsal dünyaya aktarımına ilişkin geniş nitelikli bir özgürlüktür. aktarımına ilişkin geniş nitelikli bir özgürlüktür. Haber aktarımı, duygusal nitelikte açıklamalar, dinsel ve ideolojik kanaatlerin açıklanması gibi hususlar da bu bağlamda da bu bağlamda değerlendirilmelidir.değerlendirilmelidir.

İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ 1İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ 1 İfade özgürlüğüİfade özgürlüğü de birinci kuşak haklar kapsamındadır. de birinci kuşak haklar kapsamındadır. Aslında Aslında ifade özgürlüğünüifade özgürlüğünü düşünce özgürlüğüdüşünce özgürlüğü kapsamında kapsamında

değerlendirmek gerekir. değerlendirmek gerekir. Zira düşünce özgürlüğü olmadan ifade özgürlüğü ya Zira düşünce özgürlüğü olmadan ifade özgürlüğü ya

anlamsız olmakta ya da çok sınırlı kalmaktadır. Bu nedenle anlamsız olmakta ya da çok sınırlı kalmaktadır. Bu nedenle düşünce ve ifade özgürlüğünü tek potada eritmek düşünce ve ifade özgürlüğünü tek potada eritmek mümkündür. mümkündür.

İfade özgürlüğüİfade özgürlüğü, , düşünce özgürlüğünün görünüm düşünce özgürlüğünün görünüm şeklidirşeklidir..

Düşünce özgürlüğünün olmadığı bir yerde düşüncelerin Düşünce özgürlüğünün olmadığı bir yerde düşüncelerin ifade edilmesi son derece güçtür. Çünkü ifade edilmesi son derece güçtür. Çünkü düşüncenin düşüncenin kendisinin bile suç sayıldığıkendisinin bile suç sayıldığı dönemleri yaşayan bir çok dönemleri yaşayan bir çok topluluk, ulus, devlet gibi yapılar olmuştur.topluluk, ulus, devlet gibi yapılar olmuştur.

Düşünce özgürlüğünün olmadığı ortamda insanların Düşünce özgürlüğünün olmadığı ortamda insanların düşüncelerini ifade etme şekli genellikle düşüncelerini ifade etme şekli genellikle işaretlerle veya işaretlerle veya sembollerlesembollerle gerçekleşmektedir. Bu durumda, erkekler gerçekleşmektedir. Bu durumda, erkekler açısından bıyık bırakma ve bıyığın türü, giysi şekli ve açısından bıyık bırakma ve bıyığın türü, giysi şekli ve bayanlar açısından ise saç kesimi, saçların şekle sokulması bayanlar açısından ise saç kesimi, saçların şekle sokulması giysi, konuşma türü gibi unsurlar önem kazanmaktadır. giysi, konuşma türü gibi unsurlar önem kazanmaktadır.

İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ 2İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ 2

İfade özgürlüğüİfade özgürlüğü, , bir düşünce, inanç, kanaat, tutum veya bir düşünce, inanç, kanaat, tutum veya duygunun barışçı yollarla açığa vurulması şeklinde de duygunun barışçı yollarla açığa vurulması şeklinde de tanımlanabilmektedir.tanımlanabilmektedir.

İfade özgürlüğü,İfade özgürlüğü, türü ne olursa olsun, sosyal, siyasi, hukuki, türü ne olursa olsun, sosyal, siyasi, hukuki, ticari, sanatsal vb. her türlü düşüncenin söz, yazı veya ticari, sanatsal vb. her türlü düşüncenin söz, yazı veya başka araçlarla başkalarına aktarabilme, anlatabilme, başka araçlarla başkalarına aktarabilme, anlatabilme, yayabilme (yayabilme (dile getirme, simge/gizli simge, ses dile getirme, simge/gizli simge, ses dalgaları, elektromanyetik dalgalar, çeşitli dalgaları, elektromanyetik dalgalar, çeşitli makineler, savunma, anlatma, tanıtma, ilan etme, makineler, savunma, anlatma, tanıtma, ilan etme, eleştirme, reddetme, çağrıda bulunma, ikna etme, eleştirme, reddetme, çağrıda bulunma, ikna etme, açıklama, yayma, yayımlama, benimsetmeye çalışma, açıklama, yayma, yayımlama, benimsetmeye çalışma, propaganda, bir düşünce için mücadele etme, yazma propaganda, bir düşünce için mücadele etme, yazma konuşma, görüntü, resim, oyun, sinema, tiyatro, konuşma, görüntü, resim, oyun, sinema, tiyatro, miting, örneklememiting, örnekleme vb.) ve onları kendi düşünce ve vb.) ve onları kendi düşünce ve inançlarının doğruluğuna ikna edebilme, inandırabilme, inançlarının doğruluğuna ikna edebilme, inandırabilme, tercihleri doğrultusunda tutum ve davranışlarda tercihleri doğrultusunda tutum ve davranışlarda bulunabilmeyi kapsamaktadırbulunabilmeyi kapsamaktadır..

İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ 3İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ 3 İfade özgürlüğüİfade özgürlüğü, , sadece olağan karşılanan, zararsız veya sadece olağan karşılanan, zararsız veya

önemsiz görülen bilgi ve düşüncelerin açıklanması önemsiz görülen bilgi ve düşüncelerin açıklanması açısından değil, ayrıca devlete ve toplumun belirli bir açısından değil, ayrıca devlete ve toplumun belirli bir bölümüne aykırı gelen, onları rahatsız eden, rahatsız ve bölümüne aykırı gelen, onları rahatsız eden, rahatsız ve endişe verici düşüncelerin açıklanması açısından da geçerli endişe verici düşüncelerin açıklanması açısından da geçerli olmaktadır.olmaktadır.

İfade özgürlüğünüİfade özgürlüğünü bu şekilde yorumlamak, demokratik bu şekilde yorumlamak, demokratik toplumun vazgeçemeyeceği çoğulculuk, hoşgörü ve geniş toplumun vazgeçemeyeceği çoğulculuk, hoşgörü ve geniş düşünceliliğin bir gereği olmaktadırdüşünceliliğin bir gereği olmaktadır. .

Düşünceleri açıklama ve yayma özgürlüğünün Düşünceleri açıklama ve yayma özgürlüğünün sınırlandırılması,sınırlandırılması, diğer birçok özgürlüğün dolaylı olarak diğer birçok özgürlüğün dolaylı olarak sınırlandırılması sonucunusınırlandırılması sonucunu doğurmaktadır. doğurmaktadır.

Bu nedenle ifade özgürlüğü, demokratik bir sistemin ön Bu nedenle ifade özgürlüğü, demokratik bir sistemin ön şartı olmaktadırşartı olmaktadır. Yeni düşünce ve taleplerin dile getirilmesi, . Yeni düşünce ve taleplerin dile getirilmesi, mevcut sistemin kusurlarını ortaya çıkarmakta, mevcut sistemin kusurlarını ortaya çıkarmakta, yanlış yanlış uygulamaların ortadan kaldırılmasını sağlayarakuygulamaların ortadan kaldırılmasını sağlayarak toplumsal gelişmeye katkıda bulunmaktadır. Birbirinden toplumsal gelişmeye katkıda bulunmaktadır. Birbirinden farklı fikirlerin olması ve bunların özgürce tartışılması, farklı fikirlerin olması ve bunların özgürce tartışılması, bireylere farklı düşünceler arasında seçim yapma imkanını bireylere farklı düşünceler arasında seçim yapma imkanını sunmaktadır.sunmaktadır.

İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ 4 İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ 4 Düşüncelerin açıklanabilmesi özgürlüğüDüşüncelerin açıklanabilmesi özgürlüğü, , kişiye kişiye

öncelikle beğenmediği uygulamaları eleştirme, düşünce ve öncelikle beğenmediği uygulamaları eleştirme, düşünce ve inançlarına uygun şekilde davranabilme ve doğru olduğuna inançlarına uygun şekilde davranabilme ve doğru olduğuna inandığı düşünceleri başkalarına kabul ettirme imkanlarını inandığı düşünceleri başkalarına kabul ettirme imkanlarını vermektedirvermektedir..

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin içtihadıAvrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin içtihadı dikkate dikkate alındığında düşünceyi açıklamada kullanılan araç (sözlü alındığında düşünceyi açıklamada kullanılan araç (sözlü veya yazılı basın, radyo, televizyon vb.) ve açıklamanın veya yazılı basın, radyo, televizyon vb.) ve açıklamanın aldığı şekil (söz, yazı vb.) farkı gözetilmeksizin düşüncelerin aldığı şekil (söz, yazı vb.) farkı gözetilmeksizin düşüncelerin açıklanması ve yayma hürriyetinin içindediraçıklanması ve yayma hürriyetinin içindedir..

Bu anlamda ifade özgürlüğü için şu soru Bu anlamda ifade özgürlüğü için şu soru önemli olmaktadır. Düşüncenin kendisi mi önemli olmaktadır. Düşüncenin kendisi mi açıklanış şekli mi suç?açıklanış şekli mi suç?

Prensip olarakPrensip olarak düşüncenin kendisi değil düşüncenin kendisi değil açıklanış şeklinin suç olması gerekmektediraçıklanış şeklinin suç olması gerekmektedir. . Bu konuda iki görüşü belirtmekte yarar vardır:Bu konuda iki görüşü belirtmekte yarar vardır:

Zararlı Eğilim Ölçütü:Zararlı Eğilim Ölçütü: Düşüncenin Düşüncenin kendisinin suç sayılmasıdır;kendisinin suç sayılmasıdır;

Açık ve Mevcut Tehlike Ölçütü:Açık ve Mevcut Tehlike Ölçütü: Düşüncenin açıklanış şeklinin suç sayılmasıdır.Düşüncenin açıklanış şeklinin suç sayılmasıdır.

İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ 5İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ 5

1918 yılında Yargıç Oliver Wendell Holmes, ünlü Schenck, Birleşik Devletler’e karşı davasında açık ve mevcut tehlike ölçütünü açıklamıştır. Mahkemenin verdiği karar, herhangi bir neden olmadan kalabalık bir tiyatro salonunda “yangın var” diye bağırmanın ve bunun sonuçlarından kaçınmak için konuşma özgürlüğü hakkının kullanıldığını iddia etmenin yasadışı olduğuydu.

Yargıç bunu şöyle ifade etti: “Konuşma özgürlüğünün en sıkı şekilde korunması bile, kalabalık bir tiyatro salonunda ‘yangın var’ diye bağıran ve paniğe yol açan bir adamın korunmasını sağlamayacaktır”.

Bu ünlü kararla Yargıç Holmes, açık ve mevcut tehlikenin konuşma özgürlüğünü geri dönülemez bir şekilde sınırlayabileceğini onaylamış oldu.

DÜŞÜNCE VE İFADE ÖZGÜRLÜĞÜNÜN SINIRLANABİLMESİ 1DÜŞÜNCE VE İFADE ÖZGÜRLÜĞÜNÜN SINIRLANABİLMESİ 1

Düşünce hakkı ve özgürlüğü, birçok uluslararası hukuk Düşünce hakkı ve özgürlüğü, birçok uluslararası hukuk işleminde garanti altına alınmıştır. Bu anlamda birinci kuşak işleminde garanti altına alınmıştır. Bu anlamda birinci kuşak haklar kapsamında olan düşünce özgürlüğü hiçbir şekilde haklar kapsamında olan düşünce özgürlüğü hiçbir şekilde sınırlanamaz. Oysa ki bu durumun istisnaları bulunmaktadır. sınırlanamaz. Oysa ki bu durumun istisnaları bulunmaktadır. Bu anlamda;Bu anlamda;

Düşünce özgürlüğü:Düşünce özgürlüğü:1. 1. Ulusal güvenlik.Ulusal güvenlik.2. 2. Kamu düzeni.Kamu düzeni.3. 3. Kamu yararı.Kamu yararı.4. 4. Genel sağlık.Genel sağlık.5. 5. Genel ahlakın korunması;Genel ahlakın korunması;6.6. Suç işlenmesinin önlenmesi; Suç işlenmesinin önlenmesi;7.7. Başkalarının şöhret veya haklarının korunması; Başkalarının şöhret veya haklarının korunması;8.8. Gizli bilgilerin açığa vurulmasının önlenmesi, Gizli bilgilerin açığa vurulmasının önlenmesi,9.9. Yargının tarafsızlığının sağlanması; Yargının tarafsızlığının sağlanması;Gayesiyle sınırlanabilir. Gayesiyle sınırlanabilir. İNSAN HAKLARININ SINIRLANMASI BİR ÇELİŞKİ Mİ, GEREKLİLİK İNSAN HAKLARININ SINIRLANMASI BİR ÇELİŞKİ Mİ, GEREKLİLİK

Mİ?Mİ?


*Gerekçeli, özünde sapmalara izin vermeden *Gerekçeli, özünde sapmalara izin vermeden hukuka uyarlıhukuka uyarlı yöntemlerle ve yöntemlerle ve makul süremakul süre şartına bağlı olmak kaydıyla temel hak ve şartına bağlı olmak kaydıyla temel hak ve özgürlükler sınırlanabilir. özgürlükler sınırlanabilir.

Sorun: Sorun: ÖZGÜRLÜKÖZGÜRLÜK VE VE GÜVENLİK GÜVENLİK İKİLEMİNDE İKİLEMİNDE YOĞUNLAŞIYOR.YOĞUNLAŞIYOR.

**Anayasa tarafından bu hak ve özgürlüklerin Anayasa tarafından bu hak ve özgürlüklerin nasıl korunduğu, yasama erkine yasama nasıl korunduğu, yasama erkine yasama yetkisinin ne kadar verildiği belirlenmiştir.yetkisinin ne kadar verildiği belirlenmiştir.

**Yargı ve yargıç bağımsızlığı son derece Yargı ve yargıç bağımsızlığı son derece önemlidir.önemlidir.

**Uluslararası hukuka uygun sınırlamalar Uluslararası hukuka uygun sınırlamalar yapılmalıdır.yapılmalıdır.

**Kısıtlamalar, ancak yasa ile yapılabilir.Kısıtlamalar, ancak yasa ile yapılabilir.**Hukukun üstünlüğü (demokratik hukuk Hukukun üstünlüğü (demokratik hukuk

kuralları) ilkesi benimsenmelidir.kuralları) ilkesi benimsenmelidir.


*İdarenin yasaya bağlılığı: *İdarenin yasaya bağlılığı: idari eylem idari eylem ve işlemlerde yasanın hakim olması.ve işlemlerde yasanın hakim olması.

**İdareye takdir yetkisi tanıyan İdareye takdir yetkisi tanıyan düzenleyici ve icrai mevzuat düzenleyici ve icrai mevzuat olabildiğince sarih ve objektif olmalı olabildiğince sarih ve objektif olmalı ve idarenin takdir yetkisini ve idarenin takdir yetkisini kullanırken;kullanırken;

1.1.Subjektif veSubjektif ve2.2.Değersel kriterlerle maksat Değersel kriterlerle maksat

saptırmasına izin verilmemelidir.saptırmasına izin verilmemelidir.**İdarenin eylem ve işlemlerinin yargı İdarenin eylem ve işlemlerinin yargı

denetimine tâbi tutulması.denetimine tâbi tutulması.

İNSAN HAKLARI KATEGORİLERİ 1İNSAN HAKLARI KATEGORİLERİ 1*BİRİNCİ KUŞAK HAKLAR-olumsuz haklar/kişiyi Devlete karşı koruyan haklar(sınırlanamz-*BİRİNCİ KUŞAK HAKLAR-olumsuz haklar/kişiyi Devlete karşı koruyan haklar(sınırlanamz-

dokunulamaz):dokunulamaz):**Kişi dokunulmazlığı.Kişi dokunulmazlığı.**Özel hayatın korunması.Özel hayatın korunması.**Seyehat ve yerleşme özgürlüğü.Seyehat ve yerleşme özgürlüğü.**Düşünce hak ve özgürlüğü.Düşünce hak ve özgürlüğü.**İnanç özgürlüğü.İnanç özgürlüğü.**Bilim ve sanat özgürlüğü.Bilim ve sanat özgürlüğü.**Basın ve yayın hakları.Basın ve yayın hakları.**Toplantı hak ve özgürlüğü.Toplantı hak ve özgürlüğü.**Mülkiyet hakkı.Mülkiyet hakkı.*İKİNCİ KUŞAK HAKLAR-Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar-İsteme Hakları/Pozitif Haklar:*İKİNCİ KUŞAK HAKLAR-Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar-İsteme Hakları/Pozitif Haklar:**Eğitim hakkı.Eğitim hakkı.**Meslek edinme hakkı.Meslek edinme hakkı.**Çalışma hakkı.Çalışma hakkı.**Sözleşme yapma hakkı.Sözleşme yapma hakkı.**Sosyal güvenlik hakkı.Sosyal güvenlik hakkı.**Savunma hakkı.Savunma hakkı.**Evlenme hakkı.Evlenme hakkı.**Sağlık ve iş bulma olanaklarında eşitliğin talep edilmesiSağlık ve iş bulma olanaklarında eşitliğin talep edilmesi*ÜÇÜNCÜ GRUP HAKLAR-Aktif Statü Hakları:*ÜÇÜNCÜ GRUP HAKLAR-Aktif Statü Hakları:**Aktif-Pasif seçimlere katılma hakkı.Aktif-Pasif seçimlere katılma hakkı.**Örgütlenme hakkı.Örgütlenme hakkı.**Kamu alanında çalışabilme hakkı.Kamu alanında çalışabilme hakkı.**Siyasi partilerle organik ilişki kurabilme hakkı.Siyasi partilerle organik ilişki kurabilme hakkı.**Dilekçe hakkı.Dilekçe hakkı.DÖRDÜNCÜ GRUP HAKLAR-Çevre, Barış Hakları(Dayanışma Hakları):DÖRDÜNCÜ GRUP HAKLAR-Çevre, Barış Hakları(Dayanışma Hakları):**Barış hakkı.Barış hakkı.**Çevre hakkı.Çevre hakkı.**Gelişme hakkı.Gelişme hakkı.

**İnsanlığın ortak mal varlığına saygı hakkı.İnsanlığın ortak mal varlığına saygı hakkı.

TÜRK CEZA KANUNUTÜRK CEZA KANUNU

Türklüğü, Cumhuriyeti, Devletin kurum ve Türklüğü, Cumhuriyeti, Devletin kurum ve organlarını aşağılamaorganlarını aşağılama

MADDE 301MADDE 301. -. - (1) Türklüğü, Cumhuriyeti veya Türkiye (1) Türklüğü, Cumhuriyeti veya Türkiye Büyük Millet Meclisini alenen aşağılayan kişi, altı aydan üç Büyük Millet Meclisini alenen aşağılayan kişi, altı aydan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

(2) Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetini, Devletin yargı (2) Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetini, Devletin yargı organlarını, askerî veya emniyet teşkilatını alenen organlarını, askerî veya emniyet teşkilatını alenen aşağılayan kişi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile aşağılayan kişi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. cezalandırılır.

(3) Türklüğü aşağılamanın yabancı bir ülkede bir Türk (3) Türklüğü aşağılamanın yabancı bir ülkede bir Türk vatandaşı tarafından işlenmesi hâlinde, verilecek ceza üçte vatandaşı tarafından işlenmesi hâlinde, verilecek ceza üçte bir oranında artırılır.bir oranında artırılır.

(4) Eleştiri amacıyla yapılan düşünce açıklamaları suç (4) Eleştiri amacıyla yapılan düşünce açıklamaları suç oluşturmaz.oluşturmaz.

1982 ANAYASASI1982 ANAYASASI

VII. Düşünce ve kanaat hürriyeti Madde 25 – Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir. Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, düşünce ve kanaatlerini

açıklamaya zorlanamaz; düşünce kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz.

VIII. Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti Madde 26 – Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka

yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir. Bu hürriyet resmi makamların müdahalesi olmaksızın haber veya fikir almak ya da vermek serbestliğini de kapsar. Bu fıkra hükmü, radyo, televizyon, sinema veya benzeri yollarla yapılan yayımların izin sistemine bağlanmasına engel değildir.

Bu hürriyetlerin kullanılması, (Ek ibare: 3/10/2001-4709/9 md.) millî güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği, Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünün korunması, suçların önlenmesi, suçluların cezalandırılması, Devlet sırrı olarak usulünce belirtilmiş bilgilerin açıklanmaması, başkalarının şöhret veya haklarının, özel ve aile hayatlarının yahut kanunun öngördüğü meslek sırlarının korunması veya yargılama görevinin gereğine uygun olarak yerine getirilmesi amaçlarıyla sınırlanabilir.

(Mülga: 3/10/2001-4709/9 md.) Haber ve düşünceleri yayma araçlarının kullanılmasına ilişkin düzenleyici

hükümler, bunların yayımını engellememek kaydıyla, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetinin sınırlanması sayılmaz.

(Ek: 3/10/2001-4709/9 md.) Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunla düzenlenir.

AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİAVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ

Madde 9 Düşünce, vicdan ve din özgürlüğü 1. Herkes düşünce, vicdan ve din özgürlüğüne sahiptir. Bu hak, din veya inanç değiştirme özgürlüğü ile tek başına veya topluca, açıkça veya özel tarzda ibadet, öğretim, uygulama ve ayin yapmak suretiyle dinini veya inancını açıklama özgürlüğünü de içerir. 2. Din veya inancını açıklama özgürlüğü ancak kamu güvenliğinin, kamu düzenin, genel sağlığın veya ahlakın ya da başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması için demokratik bir toplumda zorunlu tedbirlerle ve yasayla sınırlanabilir. Madde 10 İfade özgürlüğü 1. Herkes görüşlerini açıklama ve anlatım özgürlüğüne sahiptir. Bu hak, kanaat özgürlüğü ile kamu otoritelerinin müdahalesi ve ülke sınırları söz konusu olmaksızın haber veya fikir alma ve verme özgürlüğünü de içerir. Bu madde, devletlerin radyo, televizyon ve sinema işletmelerini bir izin rejimine bağlı tutmalarına engel değildir. 2. Görev ve sorumluluk yükleyen bu özgürlüklerin kullanılması, demokratik bir toplumda zorunlu tedbirler niteliğinde olarak, ulusal güvenliğin, toprak bütünlüğünün veya kamu emniyetinin korunması, kamu düzeninin sağlanması ve suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın veya ahlakın, başkalarının şöhret ve haklarının korunması veya yargı gücünün otorite ve tarafsızlığının sağlanması için yasayla öngörülen bazı biçim koşullarına, sınırlamalara ve yaptırımlara bağlanabilir.

İNSAN HAKLARI EVRENSEL BEYANNAMESİİNSAN HAKLARI EVRENSEL BEYANNAMESİ

Madde 19Madde 19Herkesin kanaat ve ifade Herkesin kanaat ve ifade özgürlüğüne hakkı vardır; bu hak, özgürlüğüne hakkı vardır; bu hak, müdahale olmaksızın kanaat taşıma müdahale olmaksızın kanaat taşıma ve herhangi bir yoldan ve ülke ve herhangi bir yoldan ve ülke sınırlarını gözetmeksizin bilgi ve sınırlarını gözetmeksizin bilgi ve fikirlere ulaşmaya çalışma, onları fikirlere ulaşmaya çalışma, onları edinme ve yayma serbestliğini de edinme ve yayma serbestliğini de kapsar.kapsar.

KİŞİSEL VE SİYASAL HAKLAR ULUSLARARASI SÖZLEŞMESİKİŞİSEL VE SİYASAL HAKLAR ULUSLARARASI SÖZLEŞMESİ

19. Madde İfade özgürlüğü 1. Herkesin, bir müdahale ile karşılaşmaksızın fikirlere sahip

olma hakkı vardır. 2. Herkes ifade özgürlüğü hakkına sahiptir; bu hak bir

kimsenin ülke hudutlarıyla sınırlanmaksızın sözlü, yazılı veya basılı veya sanatsal urun şeklinde veya kendi tercih ettiği başka bir iletişim vasıtasıyla her türlü bilgi ve düşünceyi arama, edinme ve ulaştırma özgürlüğünü de içerir.

3. Bu maddenin ikinci fıkrasındaki haklar özel bir ödev ve sorumlulukla kullanılır. Bu nedenle bu hak, sadece hukuken öngörülen ve aşağıdaki sebeplerle gerekli olan sınırlamalara tabi tutulabilir:

a) Başkalarının haklarına ve itibarına saygı; b) Ulusal güvenliği veya kamu düzenini (ordre public), veya sağlık ve ahlakı koruma.

AİHM PAKDEMİRLİ/TÜRKİYE DAVASI (35839/97) KARARI 1AİHM PAKDEMİRLİ/TÜRKİYE DAVASI (35839/97) KARARI 1

Başvurunun yapıldığı dönemde TBMM milletvekili ve ana Başvurunun yapıldığı dönemde TBMM milletvekili ve ana muhalefet partisi ANAP (Anavatan Partisi) Genel Başkan Vekili olan muhalefet partisi ANAP (Anavatan Partisi) Genel Başkan Vekili olan Türk vatandaşı Ekrem Pakdemirli hakkında; 14.04.1995 tarihinde Türk vatandaşı Ekrem Pakdemirli hakkında; 14.04.1995 tarihinde bir otoyol açılışı nedeniyle düzenlenen basın toplantısında, bir otoyol açılışı nedeniyle düzenlenen basın toplantısında, Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’e iftirada bulunduğu ve hakaret Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’e iftirada bulunduğu ve hakaret ettiği gerekçesiyle; Süleyman Demirel tarafından; tazminat davası ettiği gerekçesiyle; Süleyman Demirel tarafından; tazminat davası açılmıştır.açılmıştır.

Ekrem Pakdemirli; tazminat davası sonucunda; gecikme faizleri Ekrem Pakdemirli; tazminat davası sonucunda; gecikme faizleri de dâhil olmak üzere; 7.925.780.000 TL (o dönemde yaklaşık de dâhil olmak üzere; 7.925.780.000 TL (o dönemde yaklaşık 60.000 Euro) tazminat ödemeye mahkûm edilmiştir.60.000 Euro) tazminat ödemeye mahkûm edilmiştir.

Pakdemirli; mahkûm edildiği bedeli ödedikten sonra; AİHS’nin 10. Pakdemirli; mahkûm edildiği bedeli ödedikten sonra; AİHS’nin 10. ve 6/1. maddeleri ile 1 no’lu Ek Protokol’ün 1. maddesinin ihlal ve 6/1. maddeleri ile 1 no’lu Ek Protokol’ün 1. maddesinin ihlal edildiği iddiası ile AİHM’ne başvurmuştur.edildiği iddiası ile AİHM’ne başvurmuştur.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi; 22 Şubat 2005 tarihinde; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi; 22 Şubat 2005 tarihinde; AİHS’NİN 10. MADDE-AİHS’NİN 10. MADDE-

SİNİN İHLAL EDİLDİĞİNE, AİHS’NİN 6/1 MADDESİ VE 1 SİNİN İHLAL EDİLDİĞİNE, AİHS’NİN 6/1 MADDESİ VE 1 NO’LU EK PROTOKOL’ÜN 1. MADDESİNE DAYANAN NO’LU EK PROTOKOL’ÜN 1. MADDESİNE DAYANAN ŞİKÂYETLERİN AYRI AYRI İNCELENMESİNE GEREK ŞİKÂYETLERİN AYRI AYRI İNCELENMESİNE GEREK OLMADIĞINA karar vermiştir. OLMADIĞINA karar vermiştir. Mahkeme ayrıca; Türk Mahkeme ayrıca; Türk Hükümetinin; Ekrem Pakdemirli’ye; manevi tazminat olarak;Hükümetinin; Ekrem Pakdemirli’ye; manevi tazminat olarak; 35.000 (otuz beş bin) Avro, masraf ve harcamalar için 3.000 (üç 35.000 (otuz beş bin) Avro, masraf ve harcamalar için 3.000 (üç bin) Avro ödemesi kararı almıştır.bin) Avro ödemesi kararı almıştır.


21.04.1995 tarihinde Süleyman Demirel, başvurucu 21.04.1995 tarihinde Süleyman Demirel, başvurucu hakkında; şahsına ve Cumhurbaşkanlığı makamına karşı hakkında; şahsına ve Cumhurbaşkanlığı makamına karşı iftira ve hakarette bulunduğu (çankaya’nın şişmanı, dar iftira ve hakarette bulunduğu (çankaya’nın şişmanı, dar kafalı vb.) gerekçesiyle başvurucu hakkında, Borçlar kafalı vb.) gerekçesiyle başvurucu hakkında, Borçlar Kanunu’nun 49/2 maddesi uyarınca tazminat davası Kanunu’nun 49/2 maddesi uyarınca tazminat davası açmıştır. açmıştır.

Başvurucu; yargılama süresince; Cumhurbaşkanı’nın Başvurucu; yargılama süresince; Cumhurbaşkanı’nın manevi kişiliğini değil, birey olarak şahsi kişiliğini hedef manevi kişiliğini değil, birey olarak şahsi kişiliğini hedef aldığını vurgulamış; söyleminin siyaset bilimi bağlamında ve aldığını vurgulamış; söyleminin siyaset bilimi bağlamında ve bütünsel bir şekilde incelenmesi gerektiğini beyan ederek; bütünsel bir şekilde incelenmesi gerektiğini beyan ederek; Borçlar Kanunu’nun 49. maddesinde öngörülen kıstaslar Borçlar Kanunu’nun 49. maddesinde öngörülen kıstaslar uyarınca mahkûm edilmesinin, Anayasa’nın 10. maddesince uyarınca mahkûm edilmesinin, Anayasa’nın 10. maddesince güvence altına alınan kanun önünde eşitlik ilkesine uygun güvence altına alınan kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olmadığını ifade etmiştir.olmadığını ifade etmiştir.

Ankara 11. Asliye Hukuk Mahkemesi; 12.07.1995 tarihinde, Ankara 11. Asliye Hukuk Mahkemesi; 12.07.1995 tarihinde, başvurucuyu beş milyar Türk Lirası (yaklaşık elli beş bin başvurucuyu beş milyar Türk Lirası (yaklaşık elli beş bin Euro) tazminat ödemeye mahkûm ederek; masrafı Euro) tazminat ödemeye mahkûm ederek; masrafı başvurucu tarafından karşılanmak üzere, karar özetinin başvurucu tarafından karşılanmak üzere, karar özetinin yüksek tirajlı bir günlük gazetede yayınlanmasına karar yüksek tirajlı bir günlük gazetede yayınlanmasına karar vermiştir. Bu karar iç hukukta temyiz edilmiş, ancak vermiştir. Bu karar iç hukukta temyiz edilmiş, ancak temyizde (Yargıtayda) başvurucu lehine karar çıkmamıştır.temyizde (Yargıtayda) başvurucu lehine karar çıkmamıştır.


AİHM’ne yapılan başvuru sonrasında, AİHM, AİHM’ne yapılan başvuru sonrasında, AİHM, başvurucunun tazminat cezası ödemeye başvurucunun tazminat cezası ödemeye mahkûm edilmesinin “kanunla mahkûm edilmesinin “kanunla öngörüldüğü” ve AİHS’nin 10/2 maddesi öngörüldüğü” ve AİHS’nin 10/2 maddesi uyarınca “meşru bir amaç” güttüğü uyarınca “meşru bir amaç” güttüğü kanaatine varmıştır. Ancak; AİHM; verilen kanaatine varmıştır. Ancak; AİHM; verilen tazminat cezasının miktarını; bu tür tazminat cezasının miktarını; bu tür davalarda genellikle verilen tutarlarla ve davalarda genellikle verilen tutarlarla ve söz konusu konuşmanın ağırlığıyla söz konusu konuşmanın ağırlığıyla karşılaştırdığında, ulusal yasalarla gözetilen karşılaştırdığında, ulusal yasalarla gözetilen amaç ile tazminat kararı arasında hiçbir amaç ile tazminat kararı arasında hiçbir şekilde makul bir orantılılık ilişkisi şekilde makul bir orantılılık ilişkisi bulunmadığı fikrindedir. AİHM’e göre; bu bulunmadığı fikrindedir. AİHM’e göre; bu kadar büyük bir miktarda tazminat cezası kadar büyük bir miktarda tazminat cezası verilmesinin “demokratik bir toplumda verilmesinin “demokratik bir toplumda gerekli” olduğu kabul edilemez. AİHM bu gerekli” olduğu kabul edilemez. AİHM bu nedenle;nedenle; AİHS’nin 10. maddesinin ihlal AİHS’nin 10. maddesinin ihlal edilmiş olduğu kararını vermiştiredilmiş olduğu kararını vermiştir

Documents

İNSAN HAKLARI HUKUKUNDA DÜŞÜNCE VE İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ