แผนยทธศาสตรความมนคงของมนษย พ.ศ. 2556-2566

สานกงานปลดกระทรวง กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย

ศนยศกษาสนตภาพและความขดแยง จฬาลงกรณมหาวทยาลย

สานกงานโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (ยเอนดพ)

2  

คานา

ความมนคงของมนษยเปนเรองของความมนคงของปจเจกบคคลและชมชน มความหมายถง สภาวะทพนไปจากความตองการพนฐาน (Freedom from want) และความหวาดกลว (Freedom from fear) แนวคดความมนคงของมนษยใหความสาคญกบสทธมนษยชน การปลอดจากความขดแยง ความยตธรรม และการขาดเสถยรภาพทงในทางเศรษฐกจและสงคม เมอผนวกกบความเปลยนแปลงทเกดขนในโลกลวนแลวแตชใหเหนถงความจาเปนในการทบทวนธรรมชาต ขอบเขตและความหมายของความมนคงของมนษยในภาวะปจจบนรวมถงการสรางมาตรการจดการกบความไมมนคงของมนษยทไมใชเปนเพยงฝายสนอง และไมเกยวของกบภาวะฉกเฉนในการจดการกบภาวะตนตระหนกหรอความออนไหวหลกๆ ทเกดขนทวไป จงเปนเรองจาเปนทจะตองมแนวทางการทางานดานความมนคงของมนษยในเชงรกใหมากขนเพอจะเปนแนวทางใหภาครฐและภาคในสงคมไดประสานการทางานเพอจะเสรมศกยภาพในการจดการกบความเสยง

“ยทธศาสตรความมนคงของมนษย พ.ศ. 2556-2566” ฉบบสมบรณนเกดขนจากการศกษาใน 4 สวนคอ 1) การวเคราะหกลไกเชงสถาบน 2) การสนทนากลม 5 กลมเปาหมายทเปนกลมเสยง 3) ยทธศาสตรเชอมโยง และ 4) เวทรบฟงความคดเหนตอรางยทธศาสตร วนท 30 ตลาคม พ.ศ. 2556 โดยมกลมเสยงทถอวามความเปราะบางทเกยวของจานวน 5 กลมคอ กลมผสงอาย กลมเกษตรกร กลมแรงงงานนอกระบบและแรงงานขามชาต กลมชาตพนธและชนเผา และกลมประชากรในสามจงหวดชายแดนภาคใต การจดทาแผนยทธศาสตรฉบบนเพอมงหวงใหยทธศาสตรนเปนเครองชนาการขบเคลอนและผลกดนใหเกดความมนคงของมนษย โดยอาศยความรวมมอของภาคระดบตางๆ อยางกวางขวางทงภาครฐ ภาคเอกชน ภาควชาการ และภาคประชาชน เพอใหเกดการบรณาการในการจดการอยางมประสทธภาพ

คณะวจย พฤศจกายน 2556

ยทธศาสตรความมนคงของมนษย (พ.ศ. 2556-2566)

หลกการและเหตผล ความมนคงของมนษยเปนแนวคดขององคการสหประชาชาตทใชหลก “เสรภาพจากความตองการพนฐาน”

(freedom from want) และ “เสรภาพจากความหวาดกลว” (freedom from fear) ประเทศไทยใหความสาคญกบแนวคด “ความมนคงของมนษย” โดยยดหลกพนฐานศกดศรของความเปนมนษย และไดมการดาเนนงานดานสทธมนษยชน การจดบรการใหเกดความเสมอภาค เปนธรรมแกประชาชน การลดความเหลอมลาในสงคม

สาหรบความหมายของความมนคงของมนษย ตามคาจากดความของโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (UNDP) อธบายวา หมายถงการทประชาชนสามารถแสดงออกในทางเลอกของตนอยางปลอดภยและเปนอสระ ประชาชนควรจะมศกยภาพและไดรบอานาจมากพอทจะดแลรบผดชอบตวเอง มโอกาสทจะแสวงหาความตองการของตนเองและรายไดทเพยงพอในการดารงชวต

ความหมายของ “ความมนคงของมนษย” ตามคาจากดความของแผนพฒนางานสวสดการสงคมและสงคมสงเคราะหแหงชาต ฉบบท 4 (พ.ศ.2545-2549) หมายถง การทประชาชนไดรบหลกประกนดานสทธความปลอดภย การตอบสนองตอความจาเปนขนพนฐาน สามารถดารงชวตในสงคมไดอยางมศกดศร ไมประสบปญหาความยากจน ไมสนหวง และมความสข ตลอดจนไดรบโอกาสอยางเทาเทยมกนในการพฒนาศกยภาพของตนเอง

ในทศวรรษทผานมา คน ชมชน และสงคมไทยไดรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม การเมอง และสงแวดลอมอยางกวางขวาง และผลกระทบมระดบรนแรงมากขน ตวอยางเชน วกฤตเศรษฐกจการเงน ความขดแยงและเหตจลาจลทางการเมอง ภยพบตสนาม อทกภย และภยแลง ภยเหลานมแนวโนมจะมความถและความรนแรงมากขน แนวคดเรอง “ความมนคงของมนษย” จงมความสาคญตอการเตรยมความพรอมใหแกคน ชมชน และสงคมใหมภมคมกนตอการเปลยนแปลงไดอยางเหมาะสม สามารถพฒนาประเทศใหกาวหนาตอไปเพอประโยชนสขทยงยนของสงคมไทย

กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย ในฐานะเจาภาพเรองความมนคงของมนษย ไดผลกดนการเสรมสรางความตระหนกในเรองความมนคงของมนษย โดยไดพฒนามาตรฐานและตวชวดความมนคงของมนษยทสอดคลองกบสถานการณทางสงคมในปจจบนและแนวโนมในอนาคต การดาเนนการดงกลาวเปนเพยงเครองมอหนงในการดาเนนงานดานความมนคงของมนษย ซงยงไมสามารถขบเคลอนและผลกดน รวมทงสรางความรวมมอใหเกดความมนคงของมนษย ดงนน กระทรวงฯ จงใหจดทา “ยทธศาสตรความมนคงของมนษย พ.ศ. 2556-2566” เพอเปนเครองชนาการขบเคลอนและผลกดนใหเกดความมนคงของมนษย โดยอาศยความรวมมอของภาคระดบตางๆ อยางกวางขวางทงภาครฐ ภาคเอกชน ภาควชาการ และภาคประชาชน เพอใหเกดการบรณาการในการจดการอยางมประสทธภาพ

2  

แนวคดในการจดทายทธศาสตรความมนคงของมนษยในสงคมไทย ความมนคงของมนษยเปนเรองทมขอบเขตกวางขวาง ดงทโครงการพฒนาแหงสหประชาชาตไดระบองคประกอบไว 7 มต ไดแก ความมนคงทางอาหาร ความมนคงทางสขภาพ ความมนคงสวนบคคล ความมนคงทางเศรษฐกจ ความมนคงทางสงแวดลอม ความมนคงทางชมชน และความมนคงทางการเมอง

สวนกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยไดระบมตตางๆ ของความมนคงของมนษยไว 12 มต และไดจดทาตวชวดและเกณฑมาตรฐานสาหรบแตละมต ไดแก ทอยอาศย สขภาพ อาหาร การศกษา การมงานและมรายได ครอบครว ชมชนและการสนบสนนทางสงคม ศาสนาและวฒนธรรม ความปลอดภยในชวตและทรพยสน สทธและความเปนธรรม การเมอง และสงแวดลอมทรพยากร/พลงงาน

เมอพจารณามตตางๆ เหลาน จะพบวาความมนคงของมนษยจงไมใชเรองทหนวยงานหนงหนวยงานใดจะสามารถดาเนนการไดโดยลาพง และการจดการทจะมผลตอการยกระดบความมนคงของมนษย อาท เรองสขภาพ การศกษา การมงานทา ฯลฯ อยในความรบผดชอบของหนวยงานจานวนมาก กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยในฐานะหนวยงานหลกทรบผดชอบการขบเคลอนความมนคงของมนษยจงควรกาหนดยทธศาสตรความมนคงของมนษยในลกษณะ “ยทธศาสตรความรวมมอ” หรอ “ยทธศาสตรเชอมโยง” เพอแสวงหาและพฒนาความรวมมอระหวางหนวยงานองคกรทกภาคสวน

ทงน การพฒนายทธศาสตรความมนคงของมนษยในลกษณะยทธศาสตรความรวมมอจะสอดคลองกบลกษณะภารกจของกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย กลาวคอ กระทรวงฯ มภารกจ และเปาหมายการดาเนนงานในเชง “กลมประชากร” เชน ผหญง เดกและเยาวชน ผสงอาย ผพการ ผดอยโอกาส ฯลฯ ซงแตกตางจากกระทรวงอนๆ ทมภารกจและเปาหมายการดาเนนงานในเชง “ประเดน” เชน การศกษา สงแวดลอม พลงงาน ฯลฯ การพฒนาในประเดนเหลานยอมสงผลกระทบทงในเชงบวกและลบตอความมนคงในบางมตของกลมประชากรตางๆ แตกตางกน แตหนวยงานทเกยวของอาจมไดมแนวคดหรอมมมองในประเดนน ความรวมมอระหวางหนวยงานเหลานกบกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยซงมภารกจหลกและมมมองเชงกลมประชากร โดยเฉพาะอยางยงประชากรทมความสามารถจากดในการรบมอกบการเปลยนแปลงตางๆ จะชวยใหเกดการบรณาการงานพฒนาเพออดชองวาง และใชโอกาสทเกดขนจากความรวมมอระหวางหนวยงานตางๆ และองคกรภาคประชาสงคม ชมชนทองถน เสรมพลงการดาเนนงานของหนวยงานองคกรตางๆ และการขบเคลอนใหการพฒนาเกดผลในทางบวก และลดผลกระทบทางลบตอความมนคงของมนษย โดยภายในระยะเวลาสบปขางหนาการขบเคลอนเพอยกระดบความมนคงของมนษยควรเนนการดาเนนงานในประเดนทาทายสาคญทเปนความเสยงสาคญ และพฒนาเครอขายความรวมมอระหวางหนวยงานตางๆ ทมภารกจและบทบาทสาคญในประเดนเหลาน

3  

อนง ยทธศาสตรความรวมมอจะสงผลใหการเสรมสรางความมนคงของมนษยขยายขอบเขตจากการดาเนนงานเชงรบ ไดแก การอดหนน เยยวยา บาบด ฟนฟ มาสการดาเนนงานเชงรก เพอปองกนและลดความเสยงในกลมประชากรทมความเสยงสง และมความสามารถจากดในการรบมอกบความเสยงดงกลาว

นอกจากนน การศกษายงคานงวาเงอนไขความสาเรจทสาคญของยทธศาสตรความรวมมอคอสมรรถนะในการประสานงานของหนวยงานทมความรบผดชอบหลกในการขบเคลอนยทธศาสตร ซงในกรณน ไดแก กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย แตบคลากรกระทรวงฯ ยงประสบการณจากดทงในดานทกษะและรปแบบการดาเนนงานในระยะแรก จงไมควรกาหนดขอบเขตการพฒนาความรวมมอใหครอบคลมทกหนวยงาน แตควรครอบคลมหนวยงานทมภารกจและบทบาทสาคญตอการยกระดบความมนคงของกลมเสยงสาคญ และควรกาหนดประเดนความรวมมอทมความเชอมโยงกบงานทกระทรวงฯ ดาเนนการอยในปจจบน เพอใหบคลากรของกระทรวงฯ ม “ตนทน” ความรและประสบการณทจะนาไปแลกเปลยนและตอยอดกบงานของหนวยงานอนๆ และสงผลใหมจานวนหนวยงานและประเดนความรวมมอทเหมาะสมกบสมรรถนะของบคลากรของกระทรวงฯ ทจะประสานงานการขบเคลอนไดอยางมประสทธภาพ ทงนความสาเรจในการพฒนาความรวมมอทงในระดบนโยบายและปฏบตการในระยะแรกเปนปจจยสาคญทจะทาใหหนวยงานตางๆ รวมทงกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยมความมนใจและความตองการทจะสานตอและขยายความรวมมอในระยะยาว

การวเคราะหแนวโนมความเสยงของสงคมไทย

แนวคดสาคญเกยวกบความมนคงของมนษยทแตกตางจากการพฒนาทวไปคอเรอง “ความเสยง” และ “กลมเสยง” โดยความเสยงดงกลาวจะตองเปนความเสยงทจะกระทบตอสทธมนษยชนขนพนฐาน และเปนความเสยงทมโอกาสจะเกดขนไดสง1 กลมประชากรทจะตองใหความสนใจมากทสดคอ กลมทมโอกาสทจะรบผลกระทบสงกวากลมอนๆ หรอมความสามารถในการรบมอกบผลกระทบตากวากลมอนๆ

การวเคราะหดงกลาวมวตถประสงคเพอระบสถานการณและแนวโนมความเสยงสาคญทจะสงผลตอความมนคงของมนษยในสบปขางหนา และเพอระบกลมเสยงทควรไดรบความสนใจเปนพเศษ วธการศกษาทใชในทนคอ

1) ศกษาเอกสารเกยวกบแนวโนมการพฒนาของสงคมโลกและสงคมไทยทหลายหนวยงานไดจดทาไวในระยะเวลาไมนานน อาท สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต สานกงานคณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรมแหงชาต2

                                                            1 UNDP, Human Development Report 1994: New Dimensions of Human Security (New York: Oxford University Press, 1994). 2 สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, วสยทศนประเทศไทย...สป 2570 เอกสารประกอบการประชมประจาป 2551 ของ สศช. 15 สงหาคม 2551; สานกงานคณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมแหงชาต, นโยบายและแผนวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมแหงชาต ฉบบท 1 (พ.ศ. 2555-2564) (กรงเทพฯ: สานกงานคณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมแหงชาต, มปป).

4  

2) จดการประชมกลมยอยผเชยวชาญดานตางๆ เพอวเคราะหกลมเสยง

ผลการศกษานาไปสการสรปแนวโนมความเสยง และกลมเสยงทสาคญ ดงน

1. ความผนผวนทางเศรษฐกจภายใตระบบโลกาภวตน

การขยายตวของเศรษฐกจไทยในระยะ 20 ปขางหนามแนวโนมจะชะลอตวลงจากการลดลงของกาลงแรงงาน ซงทาใหอตราการออมลดลง และสงผลกระทบตอขดความสามารถในการลงทน ในขณะเดยวกนเศรษฐกจไทยจะมระดบการพงพงมากขนทงดานการสงออกและการผลตทจะขบเคลอนโดยการผลตสนคาทนเขมขนและเทคโนโลยเขมขน ในขณะทสดสวนของภาคการเกษตรมแนวโนมลดลงอยางตอเนอง นอกจากนนการเพมขนของประสทธภาพการผลตโดยรวมในภาคอตสาหกรรมทนและเทคโนโลยเขมขนสวนหนงยงตองอาศยความกาวหนาทางเทคโนโลยในการผลตจากตางประเทศ

ทงน ประเทศไทยมความเสยงทางเศรษฐกจทเกดจาก 1) การชะลอตวทางเศรษฐกจทเกดจากการชะลอตวของการลงทน 2) ความไมสมดลทเกดจากโครงสรางทางเศรษฐกจซงมแนวโนมพงพงตางประเทศมากขนในทกดาน 3) ความไมสมดลของพลวตการขบเคลอนทางเศรษฐกจทอาจกอใหเกดความแตกตางทางดานรายได และระดบการพฒนาระหวางพนทมากขน

แนวโนมทสาคญอกประการหนงคอ ความผนผวนของระบบการเงนโลกซงจะสงผลอยางรวดเรวและเชอมโยงกนทงโลก โดยแรงผลกของความกาวหนาทางเทคโนโลยสารสนเทศ และความรวมมอทางการคา การลงทน และการเงน ซงจะกระตนใหมการเคลอนยายเงนทนระหวางประเทศเพอเกงกาไรและลงทนในกจกรรมทางเศรษฐกจในประเทศทมโอกาสในการสรางกาไรทด

ประเทศไทยมระบบเศรษฐกจแบบเปด พงพาการคาและการลงทนจากตางประเทศสง จะไดรบผลกระทบสงจากความผนผวนของระบบการเงนโลก ซงจะสงผลกระทบตามมาตอประชากรแทบทกกลมในสงคมไทย แตกลมทมความพรอมทจะรบมอความผนผวนนนอยทสดคอกลมคนยากจน และกลมทขาดความมนคงในดานการทางานและรายได โดยเฉพาะอยางยง แรงงานนอกระบบ

2. การกาวสประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (Asian Economic Community: AEC)

ภายในปพ.ศ. 2558 ประเทศสมาชกอาเซยนรวม 10 ประเทศ ไดแก ไทย พมา มาเลเซย อนโดนเซย ฟลปปนส สงคโปร เวยดนาม ลาว กมพชา และบรไน จะกาวเขาสการเปนประชาคมอาเซยน ซงครอบคลมดานการเมองและความมนคง ดานสงคมและวฒนธรรม และดานเศรษฐกจ ซงประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (AEC) ไดรบความสนใจมากทสด เพราะมเปาหมายทจะใหประเทศอาเซยนมการเคลอนยายสนคา บรการ การลงทน และแรงงานทมฝมออยางเสร นอกจากนนการเปดเสรนยงมโอกาสจะเปนอาเซยน+3 โดยขยายวงไปถงประเทศจน เกาหลใต ญปน และอาเซยน+6 ซงรวมออสเตรเลย นวซแลนด และอนเดยในอนดบตอไป

5  

ในมมมองดานบวก การรวมกลมของภมภาคเอเชยจะสงใหเอเชยเปนตลาดทมศกยภาพสง และสาหรบประเทศไทยกเปนโอกาสในการพฒนาเศรษฐกจและสงคม ทงการคา การลงทน แตในขณะเดยวกนประชากรหลายกลม โดยเฉพาะอยางยงกลมเกษตรกร มประสบการณในทางลบจากการเปดเสรทเกดขนตลอดทศวรรษทผานมาจากการทาขอตกลงเปดเสรทางการคาทไทยทาผานขอตกลงแบบทวภาค และผานกลมประเทศอาเซยนกบประเทศออสเตรเลย นวซแลนด ญปน อนเดย เปร เกาหลใต และจน จงมขอหวงใยวาประชาคมเศรษฐกจอาเซยนจะขยายวงผลกระทบทางลบเพมเตมตอกลมเสยงทสาคญ โดยเฉพาะผผลตรายยอย และแรงงานไรฝมอทงในและนอกระบบ

3. การกาวสสงคมผสงอาย

ในชวงระยะเวลา 25 ปหลงของศตวรรษท 20 ประชากรสงอายในประเทศไทยขยายตวรอยละ 3.7 ตอป ซงเปนอตราสงทสดในภมภาคเอเชยตะวนออกและเอเชยตะวนออกเฉยงใต ในป พ.ศ. 2543 ประเทศไทยมประชากรสงอายรอยละ 9.6 ซงนบวามากทสดในเอเชยตะวนออกเฉยงใต สดสวนนเพมสงขนเปนรอยละ 11.5 ในป พ.ศ. 25533 เมอเทยบเคยงจากการกาหนดของสหประชาชาต4 นบวาประเทศไทยกาวเขาสสงคมสงวยในขนตนแลว ทงนมประมาณการวาสดสวนผสงอายจะเพมขนเปนรอยละ 19.1 ในป พ.ศ. 2568 และรอยละ 26.4 ในป พ.ศ. 25935 อตราเพมของประชากรสงอายนนบวาเรวกวาทเคยเกดขนในประเทศตะวนตกหลายเทา

ในขณะทผสงอายเพมจานวนขน เดกและคนวยแรงงานจะมจานวนลดลง สดสวนกาลงแรงงาน (อาย 15-59 ป) ในประชากรทงหมดจะลดลงจากรอยละ 67.6 ในป พ.ศ. 2553 เปนรอยละ 65.9 และ 61.4 ในป พ.ศ. 2563 และ พ.ศ. 2573 ตามลาดบ ในขณะทสดสวนผสงอาย (อาย 60 ปขนไป) จะเพมขนจากรอยละ 11.9 เปนรอยละ 17.5 และ 25.1 ในระยะเวลาเดยวกน ทาใหคนวยแรงงานจะตองรบภาระการดแลผสงอายมากขน6 ในป พ.ศ. 2550 แรงงาน 6 คน มภาระดแลผสงอาย 1 คน แตคาดวาในป พ.ศ. 2570 แรงงาน 3 คน จะตองรบภาระดแลผสงอาย 1 คน

นอกจากปญหาผลตภาพการผลตทจะลดลงแลว การเปลยนแปลงทางประชากรศาสตรเปนแรงกดดนทจะทาใหผสงอายไทยเปนกลมเสยงทสาคญ นอกจากความเสยงดานสขภาพทสรางขอจากดในการดารงชวตประจาวนแลว ผสงอายไทยยงมความเสยงดานเศรษฐกจ เพราะไมมหลกประกนรายได และมรายไดไมพอเลยงชพ และมสดสวนสงทตกอยใตเสนความยากจน ในอนาคตการดแลผสงอายโดยลกหลานซงเปนสวนหนงของวฒนธรรมไทย

                                                            3 UNFPA, ICPD at 15 Progress and Challenges in Implementing the Programme of Action in Thailand (Nonthaburi: Ministry of Public Health, 2010), 9. 4 มประชากรทอายมากกวา 60 ป กวารอยละ10 หรอมประชากรอายมากกวา 65 ป กวารอยละ 7 5 United Nations Population Division, World Population Prospects: The 2008 Revision (New York: UN, 2009). 6 สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, การคาดประมาณประชากรของประเทศไทย พ.ศ. 2543-2573, ตลาคม 2550.

6  

อาจทาไดยากขนอนเนองมาจากอตราพงพงทสงขน และการเปลยนแปลงสภาพสงคม เชน การเปลยนแปลงทางลกษณะครอบครวและทอยอาศย ผสงอายบางสวนมความเสยงจะถกทอดทง

ในอกดานหนง งานวจยพบวาผสงอายทมอาย 80 ปขนไปจงจะอยในภาวะพงพง ชวยเหลอตวเองไมได ขณะทผสงอายในชวง 60-79 ปยงมศกยภาพพอทจะทางานได การปรบเปลยนมโนทศนเกยวกบผสงอายจงจะมสวนสาคญตอการเตรยมรบมอกบสถานการณสงคมสงอาย

4. ความไมแนนอนทางการเมองและแนวโนมความขดแยงทยดเยอรนแรง

ในหลายทศวรรษทผานมา แมประเทศไทยจะมความไมแนนอนทางการเมอง แตกมพฒนาการประชาธปไตยมาโดยลาดบ แตในทศวรรษทผานมา การเมองไทยกลบประสบภาวะชะงกงน และมปญหาความขดแยงทรนแรงและยดเยออยางนอย 2 ประเดนสาคญ ไดแก 1) ความขดแยงทางการเมองซงนาไปสการรฐประหาร การยบพรรคการเมอง ตลอดจนสถานการณจลาจลในปพ.ศ. 2553 ซงมผเสยชวตเกอบรอยคน และการแบงฝกฝายของคนในสงคมในทกกลมประชากรและสถานภาพทางเศรษฐกจและสงคม และ 2) ความขดแยงในจงหวดชายแดนภาคใต ซงมรากเหงาจากประเดนทางการเมอง เศรษฐกจ และวฒนธรรม ในกรณน ประชากรทกกลมในพนทความขดแยงรนแรงไดรบผลกระทบ และนบตงแตปพ.ศ. 2547 จนถงสนเดอนมถนายน พ.ศ. 2556 ระยะเวลารวม 114 เดอน มเหตการณความไมสงบเกดขนรวม 13,434 เหตการณ เปนผลทาใหมผบาดเจบและเสยชวตรวมกนทงสน 15,956 คน โดยแยกออกไดเปนผเสยชวต 5,755 ราย และบาดเจบ 10,201 ราย7 กลมเสยงทสาคญไดแกหญงหมายทประสบภาวะยากลาบากในการดแลครอบครว เยาวชนทประสบปญหาการเขาถงการศกษาทมคณภาพ ผสงอายและผพการทเขาถงบรการสขภาพไดยากขน

ความขดแยงทงสองประเดนนยงไมมแนวโนมจะยตในระยะเวลาอนใกล และมสวนสาคญททาใหการเมองไทยมแนวโนมความไมแนนอนเพมขน และสงคมไทยยงขาดการเรยนรทจะจดการความขดแยงอยางสนตวธ สถานการณเหลานบนทอนความมนคง เสถยรภาพทางการเมองและประชาธปไตยแบบมสวนรวม ซงสงผลกระทบตอประชากรทกกลมในสงคม

5. การเปลยนแปลงของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม: วกฤตนา อาหารและพลงงาน

ในชวง 20 ปทผานมาโลกเผชญความเปลยนแปลงดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางมาก และแนวโนมในอก 20 ปขางหนากจะวกฤตมากขน หากไมเปลยนแปลงการใช และบรหารจดการอยางยงยนใหสอดคลองกบระบบนเวศ

                                                            7 ศรสมภพ จตรภรมยศร และรอมฎอน ปนจอร, “ไฟใตกบการรเรมสนตภาพแหงเดอนรอมฎอน 2556: ความรนแรงทยดเยอจะตองถวงดลดวยพลงแหงสนตภาพเทานน,” ศนยเฝาระวงสถานการณภาคใต, 1 สงหาคม 2556, http://www.deepsouthwatch.org/node/4570 (เขาถงเมอ 23 ตลาคม 2556).

7  

การเพมขนของจานวนประชากร และการเตบโตทางเศรษฐกจ สงผลตอทรพยากรหลายดาน ประเทศทวโลกรวมทงประเทศไทยกาลงประสบปญหาพนทปาไมลดลง แหลงประมงถกทาลาย จานวนปลาในธรรมชาตลดลงในขณะทความตองการบรโภคปลาเพมขน ทรพยากรดนเสอมโทรมลงจากการตดไมทาลายปา การใชสารเคม และภยธรรมชาต

การจดการทรพยากรนากาลงเปนปญหาวกฤตสาหรบประเทศไทยดวยเชนกน นอกจากปญหาภยแลงและอทกภยแลว ปจจบนสามารถตอบสนองความตองการใชนาไดเพยงรอยละ 71 ของความตองการ จดทเปนปญหาสาคญคอพนทเกษตรนอกระบบชลประทาน และคาดวาในปพ.ศ. 2569 ประเทศไทยจะขาดแคลนนาอยางนอย 21,047 ลานลบ.ม./ป ดงนนในระยะ 20 ปขางหนา หากขาดการบรหารจดการทด อาจสงผลใหมการแยงชงทรพยากรนากนระหวางเกษตร ชมชน และอตสาหกรรม

การเหลอมลาในการใชประโยชนและเขาถงทดนเปนอกหนงปญหาทสาคญ และมแนวโนมทจะทวความรนแรงมากขน โดยเฉพาะเมอรฐบาลไดสงเสรมใหปลกพชพลงงาน ทาใหสดสวนทดนเพอปลกพชอาหารลดลง เมอพจารณารวมกบการขาดแคลนนา จะพบวาประชากรบางกลมอาจมปญหาการเขาถงอาหาร ขณะเดยวกนเกษตรกรจะเปนกลมทมความเสยงสงในดานความมนคงของอาชพและรายได

การสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ ทะเลชายฝงเสอมโทรม และการขาดการจดการทดเรองมลพษ ขยะและสารเคมอนตราย ทาใหภาพรวมของสถานการณดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของไทยยงคงนาเปนหวง

พลงงานจะเปนความทาทายทสาคญ เพราะเศรษฐกจไทยพงพาพลงงานสง และแหลงพลงงานภายในประเทศมจากด ตองนาเขาจากตางประเทศถงประมาณรอยละ 50 ของการจดหาพลงงานทงหมด พลงงานนาเขาประมาณรอยละ 70 เปนนามนดบ (สวนใหญจากตะวนออกกลาง) รอยละ 17 ถานหน และรอยละ 14 กาซธรรมชาต สงผลใหคาใชจายพลงงานของไทยสงกวา 1.6 ลานลานบาท นอกจากนนความมนคงทางพลงงานมความเปราะบางสงเนองจากไทยนาเขากาซธรรมชาตจากสาธารณรฐแหงสหภาพพมาถงหนงในสามของกาซทใชทงหมด และในอนาคตอาจจะตองนาเขากาซธรรมชาตเหลว (LNG) จากตะวนออกกลาง ซงทงสองแหลงมปญหาทางภมศาสตรการเมองทอาจกระทบตอความมนคงดานการจดหาพลงงาน

6. ภาวะโลกรอน และการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ การปลอยกาซเรอนกระจกซงกวารอยละ 70 มาจากกจกรรมการใชเชอเพลงฟอสซลและการตดไมทาลาย

ปาของมนษย ทาใหอณหภมโลกสงขนโดยเฉลย 0.2 องศาเซลเซยสตอทศวรรษ สงทตามมาคอสภาพอากาศแปรปรวน และการเปลยนแปลงของระบบนเวศ ซงจะสงผลตอความอยรอดของมนษย สภาพภมอากาศแปรปรวนกวาปกต ภยพบตทางธรรมชาตจะเกดมากขน จนสรางความเสยหายตอเศรษฐกจ สงแวดลอม และคณภาพชวตของประชาชนทวโลก

ประเทศไทยกาลงเผชญปญหาภาวะโลกรอนและการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศเฉกเชนเดยวกบประเทศอนๆ ทวโลก และเปนประเทศทปลอยกาซเรอนกระจกเปนอนดบ 31 ของโลก และเปนอนดบ 4 ของ

8  

อาเซยน หรอรอยละ 0.75 ของปรมาณการปลอยทวโลก ในป พ.ศ. 2543 ประเทศไทยปลอยกาซเรอนกระจก ประมาณ 230 ลานตนตอป และในป พ.ศ. 2546 เพมเปน 344.2 ลานตน ซงรอยละ 56.1 หรอ 193.2 ลานตน มาจากภาคพลงงาน ขณะทภาคการเกษตร ของเสย (ขยะ) การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน และอตสาหกรรม ปลอยกาซรอยละ 24.1, 7.8, 6.6 และ 5.4 ตามลาดบ โดยคาดวาในปพ.ศ. 2563 ปรมาณการปลอยกาซเรอนกระจกของประเทศจะเพมเปน 534.7 ลานตน

แมภาวะโลกรอนจะสงผลกระทบประชากรทกกลม แตเกษตรกรและประชากรทมวถชวตทพงพงฤดกาลและธรรมชาตเปนกลมเสยงทจะรบผลกระทบจากภาวะโลกรอนมากทสด

นอกจากกลมเสยงเหลาน ยงมกลมแรงงานขามชาต และกลมชาตพนธและชนเผาทเปนประชากรชายขอบ มขอจากดดานสทธและสถานะ ทาใหมความเสยงรอบดานในการดารงชวตมาเปนระยะเวลายาวนาน แมในทศวรรษทผานมารฐบาลและหนวยงานตางๆ ใหความสนใจ และกาหนดนโยบายและมาตรการเพอสนบสนนสงเสรมใหมความมนคงมากขนในบางดาน แตกพบปญหาในทางปฏบตอกมาก และคาดวาจะยงเปนกลมทมความมนคงนอยทสดในสบปขางหนา

การทบทวนโครงสรางเชงสถาบนทเกยวของกบประเดนปญหาสาคญของกลมเสยงความมนคงของมนษย

การทบทวนฯ มทมาจากความตระหนกวาการเสรมสรางความมนคงของมนษยเปนภารกจทกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยไมสามารถดาเนนการไดโดยลาพง เนองจากเปนเรองทมขอบเขตกวางขวาง มหลากหลายมต และหลายหนวยงานมภารกจทเกยวของ ทาใหเกดความซาซอน ชองวาง หรอการเสยโอกาสทจะเสรมหนนการทางานซงกนและกน

การทบทวนฯ มวตถประสงคเพอระบหนวยงานองคกรหลกและการดาเนนงานทมหรอมศกยภาพทจะมบทบาทสาคญตอการรบมอกบประเดนปญหาและความเสยงทสาคญของกลมเสยงตางๆ รวมทงประเมนขอจากดในการดาเนนงานและโอกาสความรวมมอระหวางหนวยงาน

ผลการศกษาแนวโนมความเสยงของสงคมไทยในระยะเวลาสบปขางหนาแสดงใหเหนวากลมประชากรทมความเสยงสงในดานความมนคงของมนษยไดแก ผสงอาย เกษตรกร แรงงานนอกระบบ แรงงานขามชาต กลมชาตพนธและชนเผา และประชากรในสามจงหวดชายแดนภาคใต

กลมเสยงบางกลมมใชกลมเปาหมายตามภารกจของกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย แตมบทบาทสาคญตอความเปนอยและความมนคงในการดารงชพของกลมเปาหมายตามภารกจของกระทรวงฯ และบางกลมกเปนกลมเปาหมายการดาเนนงานของหนวยงานอน ยทธศาสตรความมนคงของมนษยในลกษณะเชอมโยงมวตถประสงคทจะพฒนาความรวมมอระหวางหนวยงาน และองคกรอนๆ เพอใหเกดผลเชงรกทกวางขวางและยงยน

9  

อนง กลมเสยงบางกลม ไดแก แรงงานขามชาต และกลมชาตพนธและชนเผา เปนกลมทมไดมการระบไวในการวเคราะหแนวโนมความเสยง แตเปนกลมทมความมนคงของมนษยตากวากลมประชากรอนๆ มาโดยตลอดอนเนองมาจากขอจากดดานสทธพนฐานดานสถานะบคคล ประชากรกลมนจงเปนชองวางดานขอมลและมกจะไมปรากฏตวตนในการวเคราะหแนวโนมและสถานการณตางๆ แตเปนกลมเปาหมายทยทธศาสตรความมนคงของมนษยจาเปนตองใหความสาคญ

10  

โครงสรางเชงสถาบนทเกยวกบประเดนปญหาสาคญความมนคงของมนษย จาแนกตาม “กลมเสยง”

กลมผสงอาย

ประเดนปญหาทเกยวของกบกลมผสงอาย เปนประเดนทมความสาคญเนองจากปจจบนโลกกาลงกาวเขาสสงคมสงวย (Ageing society) ไมเวนแมแตประเทศไทยทกาลงกาวเขาสสงคมสงวยขนตน เมอเทยบเคยงจากการกาหนดของสหประชาชาต8 และอตราการเพมขนของประชากรสงอายในประเทศไทยนบวาเรวกวาทเคยเกดขนในประเทศตะวนตกหลายเทา จากรอยละ11.5 ใน พ.ศ. 25539 เปน รอยละ 19.1 ในป พ.ศ. 2568 และรอยละ 26.4 ในป พ.ศ. 259310 การกาวเขาสสงคมสงวยเปนความทาทายตอผสงอายและตอหนวยงานทเกยวของในการรองรบสงทจะเกดขน ไมวาจะเปนการวางระบบการออมสาหรบวยเกษยณ การประกนรายไดใหกบผสงอาย(เบยยงชพ) และระบบการดแลสขภาพสาหรบผสงอาย เปนตน

กลมผสงอายจงเปนกลมเปราะบางทมขนาดใหญขนเรอยๆ ในสงคมจากความไมพรอมและไมเตรยมการเขาสสงคมสงวย ซงสงผลตอเสถยรภาพทางการคลงของประเทศทตองเขามาดแลทงในดานการดารงชพ สวสดการ และการรกษาพยาบาล นอกจากนยงมกลมผสงอายอกจานวนไมนอยทไมไดรบความคมครองจากนโยบายของภาครฐ หรอไดรบแตไมเพยงพอ เชน กลมแรงงานนอกระบบทเปนผสงอาย เปนตน ดงนน ประเดนปญหาของกลมผสงอาย เมอพจารณาควบคไปกบแนวโนมความมนคงมนษยในอกสบปขางหนา จงควรมงความสนใจในประเดน ดงตอไปน

1) ความเสยงตอความมนคงทางเศรษฐกจ จากขอมลแหลงตางๆพบวาผสงอายมกจะเปนกลมทตองเผชญกบความเสยงตอความมนคงทางเศรษฐกจ

มากทสด ทงความเสยงในดานรายได ความเสยงจากปญหาความยากจน และขาดหลกประกนทางสงคมทเพยงพอ ในสวนของรายได ผสงอายราว 2 ลานคน ดารงชวตดวยรายไดระหวาง 400-3,300 บาทตอเดอน11 เหตทเปนเชนนเนองดวยกวารอยละ 90 ของผสงอายทยงคงทางานอย (2.9 ลานคน) เปนแรงงานนอกระบบ และในจานวนนราวรอยละ 70 ทางานในภาคการเกษตร12 ซงมระดบรายไดทคอนขางตากวาภาคการผลตอนๆ ขณะเดยวกนม

                                                            8 มประชากรทอายมากกวา 60 ป ราวรอยละ10 และมประชากรอายมากกวา 65 ปราวรอยละ 7 9 UNFPA. ICPD at 15, 9. 10 United Nations Population Division, World Population Prospects. 11 Voicelabor.org, “มารจกกฎหมายกองทนการออมแหงชาต,” 20 มกราคม 2556, voicelabor.org/มารจกกฎหมายกองทนกา/ (เขาถงเมอ 23 ตลาคม 2556). 12 สานกงานสถตแหงชาต, สรปผลทสาคญ การทางานของผสงอายในประเทศไทย พ.ศ. 2554 (กรงเทพฯ: สานกงานสถตแหงชาต, 2555). หนา Iii-v.

11  

ผสงอายถงกวารอยละ 85 ทมการศกษาแคระดบประถมศกษาหรอตากวา13 จากระดบรายไดทคอนขางตาทาใหเมอพจารณาจากขอมลความยากจนของไทยในปพ.ศ. 2554 พบวาสดสวนของผสงอายยากจนตอประชากรผสงอายทงหมด มคาทสงกวาคาเฉลยของประเทศ นนคอมสดสวนราวรอยละ 16 ขณะทสดสวนของคนจนตอประชากรทงประเทศอยทรอยละ 1314 แมวานโยบายเบยยงชพผสงอายจะชวยจนเจอรายไดและกลายเปนแหลงรายไดหลกสาหรบครวเรอนกวา 1.67 ลานครวเรอน และสงผลทาใหสดสวนผสงอายยากจนลดลงอยางมากจากเดมในปพ.ศ. 2550 ทเคยสงถงรอยละ 27 แตในภาพรวมแลวหลกประกนจากเบยยงชพผสงอายยงคงไมเพยงพอจะสรางความมนคงทางเศรษฐกจใหกบกลมผสงอาย ซงตองมภาระคาใชจาย โดยเฉพาะอยางยงคาใชจายดานสขภาพในสดสวนทสงกวาชวงวยอนๆ

2) ความเสยงดานสขภาพและความเปนอย ผสงอายเปนชวงวยทตองเผชญกบความเสอมถอยทางกายภาพของรางกาย ซงสงผลตามมาทาใหตอง

เผชญกบคาใชจายดานสขภาพทสง และจาเปนอยางยงทจะตองมผดแล โดยเฉพาะการดแลจากบตรหลาน อยางไรกตาม จากแนวโนมในระยะสบกวาปทผานมาพบวาสดสวนของผสงอายทตองอาศยอยคนเดยว และอยอาศยโดยลาพงกบคสมรสเพมขนอยางตอเนองจากเดมในปพ.ศ. 2537 สดสวนอยทรอยละ 3.6 และ 11.6 ตามลาดบ ในปพ.ศ. 2554 เพมเปนรอยละ 8.6 และ 17.6 ตามลาดบ15 แนวโนมทนาเปนหวงอกประการหนงคอแนวโนมการหยา และแยกกนอย โดยเฉพาะในผสงอายวยตน (60-69 ป) ทสงขนจากเดมในปพ.ศ. 2537 สดสวนอยทรอยละ 2.5 ในปพ.ศ. 2554 เพมเปนรอยละ 3.416 การอยลาพงของผสงอายจะสงผลตอการดารงชวตหลายประการ เชน การดแลตวเองทางการเงน การชวยเหลอตวเองในการทากจกรรมตางๆ ในชวตประจาวน ทลดลงตามความเสอมถอยของรางกาย (รอยละ 15 ของผมอายมากกวา 80 ปขนไปจะอยในภาวะทพพลภาพ) นอกจากนกลมผสงอายทอยลาพงทอยอาศยในสถานสงเคราะหตางๆ เปนอกกลมหนงทจะกลายเปนกลมเสยงของสงคม เพราะกลมผสงอายทอาศยอยในสถานสงเคราะหนนจะมจานวนมากขน ในขณะทสถานสงเคราะหโดยเฉพาะของรฐไมมการเพมจานวนมากขน

การดาเนนการในภาครฐเกยวกบผสงอายทผานมา แมจะมจดแขงทมการออก พ.ร.บ. ผสงอาย พ.ศ. 2546 แผนผสงอายแหงชาต 2 ฉบบ และเกดคณะกรรมการผสงอายแหงชาต ททางานดานนโดยเฉพาะกตาม แตในความเปนจรงแลว การบรณาการการทางานยงพบขอจากดบางประการ และแมจะมความพยายามถายโอนภารกจบางอยางใหองคกรปกครองสวนทองถนเขามาดแลผสงอาย เชน การจายเบยยงชพ และการจดการสถานสงเคราะหคนชรา แตกยงไมประสบความสาเรจมากนก สาหรบระบบการสงเสรมสนบสนนผสงอายในดานสขภาพนน แมวาจะมพฒนาการการเตรยมความพรอมในการรองรบมากทสด แตกยงประสบกบปญหาดานงบประมาณ

                                                            13 วพรรณ ประจวบเหมาะ และชลธชา อศวนรนดร, “การเปลยนแปลงทางประชากร และขอมลสถตทสาคญเกยวกบผสงอาย,” ใน รายงานประจาปสถานการณผสงอายไทย พ.ศ. 2554, บก. วพรรณ ประจวบเหมาะ (กรงเทพฯ: วทยาลยประชากรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย และมลนธสถาบนวจยและพฒนาผสงอายไทย, 2555) หนา 14. 14 สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, รายงานการวเคราะหสถานการณความยากจนและเหลอมลาของประเทศไทยป 2554 (กรงเทพฯ: สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2556) หนา 2-16. 15 วพรรณ ประจวบเหมาะ และชลธชา อศวนรนดร, “การเปลยนแปลงทางประชากร และขอมลสถตทสาคญเกยวกบผสงอาย,” หนา 17. 16 เรองเดยวกน, หนา 16.

12  

รายจายทสงมากสาหรบผสงอายและมแนวโนมทจะสงมากขนเรอยๆ17 ในสวนระบบหลกประกนเศรษฐกจสาหรบผสงอาย แมจะสามารถรองรบผมงานทาในวยเกษยณสาหรบขาราชการ และผประกนตนสามารถรองรบผสงอายไดจานวนหนง แตไมสามารถรองรบผสงอายทอยในแรงงานนอกระบบไดอยางแทจรง และแมวาในมาตรา 40 ของพ.ร.บ.ประกนสงคม จะมการขยายหลกประกนรายไดใหครอบคลมประชากรสงอายทงประเทศ ซงมแนวโนมวาจะมจานวนผสงอายเขาโครงการจานวนมาก แตปญหาในอนาคตคอการบรหารจดการทางการคลงใหมความยงยนทามกลางภาระดานงบประมาณทจะสงขนอยางมาก18 ในดานระบบบรการทางสงคมนนไดสนบสนนใหภาคเอกชนเขามามสวนรวมในการดแลผสงอาย ใหบรการสงคมและสวสดการสงคมมากขน ในระบบและกลไกของรฐดงกลาวขางตนแสดงใหเหนวา รฐบาลไดมความพยายามทจะแสดงและสนบสนนบทบาทหนวยงานทจะเออใหเกดการสงเสรมความมนคงของกลมผสงอายมาโดยตลอด แตปญหาสาคญทรฐตองเผชญในอนาคตคอปญหาดานงบประมาณในการดแลสขภาพและสวสดการผสงอายทงในและนอกระบบแรงงาน

หนวยงานและองคกรทมภารกจเกยวของและมบทบาทสาคญตอการสนบสนน เสรมสรางใหเกดความมนคงมนษยในประเดนกลมผสงอาย ไดแก

o กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย -- สานกงานสงเสรมและพทกษผสงอาย

o กระทรวงสาธารณสข -- โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพประจาตาบล

o กระทรวงการคลง -- สานกงานเศรษฐกจการคลง (กองทนการออมแหงชาต)

o กองทนผสงอาย

o กองทนบาเหนจบานาญขาราชการ

o สานกงานประกนสงคม/ กองทนประกนสงคม

o คณะกรรมการผสงอายแหงชาต

o องคกรปกครองสวนทองถน o สภาผสงอาย

o หนวยงานเอกชนทใหบรการดานทพกพง เชน มลนธธารานเคราะห

                                                            17 ประชาไท, “บอรด สปสช.เผย คาใชจายผสงอายเพมเปน 30% ตงอนพฒนาระบบรองรบอนาคต,” 11 มนาคม 2556, http://prachatai.com/journal/2013/03/45703 (เขาถงเมอ 19 มถนายน 2556). 18 สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. ภาวะสงคมไทยไตรมาสหนง ป 2556. ปท 10 ฉบบท 2 เดอนพฤษภาคม 2556.

13  

กลมเกษตรกร เกษตรกรเปนประชากรกลมใหญในประเทศ19 ทมบทบาทสาคญในการสรางความมนคงทางอาหาร แตใน

ปจจบนเกษตรกรกลบเปนกลมทตองประสบกบปญหาไมมนคงของมนษยในลกษณะตางๆ ยงเมอพจารณาจากแนวโนมในอกสบปขางหนา ไมวาจะเปน สภาพภมอากาศทเปลยนแปลง วกฤตนา อาหารและพลงงาน ความผนผวนทางเศรษฐกจโลกาภวตน การเขาสประชาคมเศรษฐกจอาเซยนและสงคมผสงอาย จะพบวากลมเกษตรกรยงคงตองเผชญกบความเสยงในอกหลายลกษณะไดแก

1) ความยากจนและภาวะหนสนซาซากของเกษตรกร อนเนองมาจากการไมสามารถควบคมปจจยการผลต กลไกตลาด ตลอดจนนโยบายเกษตรได

ครวเรอนเกษตรนบวาเปนกลมประชากรทยากจนทสด จากขอมลในปพ.ศ. 2554 ครวเรอนในภาคเกษตรถอวามสดสวนคนจนสงกวาสดสวนคนจนในภาพรวมของประเทศ20 ขอมลตงแตปพ.ศ. 2547 เปนตนมา พบวา แมสดสวนคนจนทวประเทศจะมแนวโนมลดลง แตสดสวนคนจนในภาคเกษตร ยงคงมสดสวนทสงเปนลาดบตนๆ นอกจากน เกษตรกร 750,000 ครวเรอน หรอรอยละ 18.4 ของครวเรอนเกษตรกรทงหมดประสบปญหาไรทดนทากน21 และมครวเรอนอกประมาณรอยละ 23.9 ของครวเรอนเกษตรกรทงหมด มทดนทากนไมถง 10 ไร ซงเกษตรกรกลมน ถอเปนผทสมเสยงกบภาวะยากจนมากทสด

เมอเกษตรกรไมสามารถควบคมปจจยการผลต รวมทงไมสามารถกาหนดราคาผลผลตของตนเองได สงผลใหเกษตรกรจานวนมากประสบภาวะขาดทน และประสบปญหาหนสน โดยปญหาหนสนซงมแนวโนมจะทวความรนแรงขน ในจานวนครวเรอนเกษตรทวประเทศจานวน 5,871,048 ครวเรอน มครวเรอนทตองประสบภาวะหนสนถงรอยละ 78.0922 หากเกษตรกรไมสามารถปลดหนสนได และหนสนนเพมสงขน ในขณะทเกษตรกรมอาย

                                                            19 ในปพ.ศ. 2554 ประชากรภาคเกษตรมอยรอยละ 37.64 ของประชากรทงหมด คดเปนสดสวนรอยละ 54.77 ของแรงงานทงหมด รายละเอยดด ศนยสารสนเทศกรมสงเสรมการเกษตร, จานวนประชากรภาคเกษตร 2550-2554, สงหาคม 2555, http://www.agriinfo.doae.go.th/5year/general/50-54/pop50-54.pdf (เขาถงเมอ 15 สงหาคม 2556). 20 สานกพฒนาฐานขอมลและตวชวดภาวะสงคม สศช., สดสวนคนจนและจานวนคนจนเมอวดดานรายจายเพอการอปโภคบรโภค จาแนกตามสถานภาพเศรษฐกจสงคมของครวเรอน ป พ.ศ. 2547-2554, http://social.nesdb.go.th/SocialStat/StatReport_Final.aspx?reportid=457&template=1R2C&yeartype=M&subcatid=64 (เขาถงเมอ 15 สงหาคม 2556).

21โสภณ ชมชาญ, “ความเหลอมลาและความไมเปนธรรมดานทดนและปาไม”, ใน ความเหลอมลาและความไมเปนธรรมในการเขาถงทรพยากรและบรการพนฐานของประเทศไทย, บก. อภวฒน รตนวราหะ (กรงเทพฯ: ภาควชาการวางแผนภาคและเมอง คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2556), หนา 64.

22สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, ภาวะเศรษฐกจสงคมครวเรอนและแรงงานเกษตร สรประดบประเทศ ปเพาะปลก 2553/54, http://www.oae.go.th/ewt_news.php?nid=15084 (เขาถงเมอ 15 สงหาคม 2556).

14  

มากขน มความสามารถในการหารายไดนอยลงภายใตสถานการณทมการแขงขนสงขน ครวเรอนเกษตรเหลานมความเสยงสงมากจะเปนกลมคนจนดกดาน และคนดอยโอกาสในสงคม

สาเหตหนงของปญหาความยากจนของครวเรอนเกษตรกรคอ การทครวเรอนเกษตรกรมกจะมขนาดใหญกวาคาเฉลยของครวเรอนนอกภาคเกษตร และมภาวะพงพงสง (รอยละ 5 ตองดแลสมาชกครอบครวทพการ รอยละ 25 ตองดแลผสงอาย และมากกวารอยละ 30 ตองเลยงดเดกและเยาวชน) ขณะเดยวกนหวหนาครอบครวมกจะมระดบการศกษาคอนขางตา (ระดบประถมศกษา) ทงยงมอายเฉลยสงกวากลมอาชพอนๆ (สวนใหญอาย 40 ปขนไป) ในภาวะเชนนเกษตรกรสงวย จาเปนตองทางานเพอยงชพและเลยงครอบครว เพราะไมมเงนออม และไมสามารถเลยงชพไดดวยเบยยงชพทไดรบจากรฐบาล แนวโนมสงคมสงอาย จงสงผลกระทบตอครวเรอนเกษตรกอนกลมอนๆ ยงไปกวานนในทามกลางความเสยงเหลาน นอกจากการประกนสขภาพถวนหนาแลว23 ครวเรอนเกษตรสวนใหญไมไดรบการคมครองทางสงคม ไมมหลกประกนรายไดเมอไมมงานทา เมอเขาสวยชรา ทาใหผสงอาย เดกและเยาวชนในครวเรอนเกษตรมความเสยงสงทจะประสบภาวะยากลาบาก และจะกลายเปนกลมดอยโอกาส หากไมไดรบการดแลทเหมาะสม

2) แนวโนมการเปลยนแปลงเขาสเกษตรพนธสญญาทเกษตรกรกลายเปนฝายเสยเปรยบ ภายใตกระแสโลกาภวตนทอทธพลของบรรษทขามชาตในธรกจเกษตรมมาก ขณะเดยวกนนโยบายของ

ภาครฐทมงทาความตกลงการคาเสรแบบทวภาคกบประเทศตางๆ และสรางพนธกรณใหตองปฏบตตามกฎหมายสทธบตรอยางเครงครดมากขน ยงทาใหอทธพลของบรรษทขามชาตตอการควบคมปจจยการผลต ไมวาจะเปนเมลดพนธ ปยเคม และยาฆาแมลง มมากขนเปนลาดบ เหนไดจากแนวโนมการนาเขาปจจยการผลตเหลานทมมลคาสงขนเรอยๆ24 ทามกลางสภาวการณดงกลาว เกษตรกรจานวนหนงไดใชวธลดความเสยงดวยการหนไปผลตในระบบเกษตรพนธสญญา (Contract farming)25 มากขนเรอยๆ26 ภายใตระบบน แมวาเกษตรกรไมตองลงทน

                                                            23 จากขอมลของสานกงานสถตแหงชาตยงพบวา มเกษตรกรจานวนหนงทไมมหลกประกนดานสขภาพอกดวย โดยกลมใหญทสดเปนคนงานภาคเกษตร (รอยละ 6.2). 24 แนวโนมในชวงปพ.ศ. 2551-2555 มลคาการนาเขาเมลดพนธพชมากขนเรอยๆ รายละเอยดด สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, ตารางปรมาณและมลคาการนาเขาปยเคมสตรทสาคญ ป 2551-2555, (2556); ปรมาณและมลคาการนาเขาเมลดพนธควบคมเพอการคาป 2551-2555, (2556); ปรมาณและการนาเขาสารกาจดศตรพชป 2551-2555, (2556) http://www.oae.go.th (เขาถงเมอ 25 มถนายน 2556). 25 เกษตรพนธสญญา (contract farming) เปนระบบการผลตทางการเกษตรทมการจดการรวมกนระหวางผประกอบการหรอ “ผซอ” ซงสวนใหญจะอยในรปของบรรษททจะใหการสนบสนนเรองของทน พนธพช ตวออน ปย ยารกษาในชวงทเกดโรคระบาด รวมไปถงนกวชาการทปรกษา และเทคโนโลยในการผลต (ซงอาจอยในรปของสนเชอ ทบรษทจะนาไปหกออกจากผลตอบแทนทเกษตรกรจะไดรบจากบรรษทในภายหลง) กบอกฝายหนงคอ “ผผลต” ซงกคอเกษตรกร ทมปจจยการผลตบางประเภทอยในครอบครอง เชน ทดน ทน แรงงาน ฯลฯ โดยทง 2 ฝายเจรจาตกลงทาสญญาระหวางกนไวลวงหนา (จะเปนลายลกษณอกษรหรอไมกได) ถงปรมาณ คณภาพ ราคาและชวงเวลาทจะรบซอ รายละเอยดดใน มลนธพฒนาศกยภาพชมชน, เกษตรพนธสญญา (2555) http://northnetthailand.org/เกษตรพนธสญญา/ (เขาถงเมอ 25 มถนายน 2556).

15  

ปจจยการผลต แตตองแบกรบภาระความเสยงในกรณทไดผลผลตไมตรงตามเปาหมาย ทงยงถกควบคมอยางซบซอนผานระบบความสมพนธทางการผลต ซงบรษทคสญญาใชในการควบคมเกษตรกรผานเงอนไขทางเศรษฐกจ สงคม และวถชวตความเปนอยของเกษตรกร27 ความเสยงของเกษตรกรในระบบเกษตรพนธสญญาดจะมมากขนจากขอเทจจรงทวา ขณะทภาครฐกมนโยบายสงเสรมการผลตแบบพนธสญญา28 แตกลบไมมมาตรการรองรบปญหาดงกลาว ดวยเหตนแทนทจะเปนการลดความเสยง เกษตรกรจงกลบยงตองเผชญความเสยงในรปแบบใหม ทงยงตองตกอยในสภาพเสยเปรยบ ขาดอานาจตอรองจากสญญาทไมเปนธรรม เกษตรกรจานวนมากตองตดกบอยในวงจรของการเปนหนซาซาก และขาดความมนคงทางเศรษฐกจมากยงขน

ประเดนปญหาทงสองประการขางตน มความเชอมโยงอยางใกลชด และมแนวโนมจะรนแรงขนเมอประเทศไทยกาวสประชาคมเศรษฐกจอาเซยน ซงจะทาใหความสามารถในการแขงขนของเกษตรกรไทยตาลง อยางไรกด เปนทนาสงเกตวา ในปจจบน ขอมลเกษตรกรทตกอยในความเสยง ทงกลมเกษตรกรไรทดน และเกษตรกรในระบบพนธสญญายงไมมการเกบรวบรวมไวอยางเปนระบบ ภาครฐจงยงไมสามารถสนบสนนหรอชวยเหลอเกษตรกรเหลานไดอยางมประสทธภาพ นอกจากน แมวาจะมนโยบายสงเสรมการรวมกลมเกษตรกรและการสงเสรมเกษตรทางเลอกทงจากภาครฐและภาคประชาสงคม แตกลมเกษตรกรกยงขาดความเขมแขง ไมสามารถมอทธพลตอการกาหนดนโยบายในภาคเกษตรไดมากนก ประกอบกบการขาดกลไกนโยบายในการคมครองการผลตในภาคเกษตร ไมวาจะเปนเรองทดน การคมครองเมลดพนธ การคมครองเกษตรกรในระบบพนธสญญา และแมแตสวสดการสงคมในภาคเกษตร

3) ภาวะการเปลยนแปลงทางภมอากาศและภาวะภยพบต เนองจากวถชวตเกษตรกรตองพงพาภมอากาศสง ภาวะนาทวม นาแลง ททวความรนแรงขนในทศวรรษท

ผานมาเปนเครองชใหเหนถงแนวโนมปญหาทจะทวความรนแรงขน โดยในชวงป พ.ศ. 2551 - 2555 มภยธรรมชาตเกดขนทาใหเกดความเสยหายแกพนทการเกษตรของเกษตรกรเพมขนเรอยๆ29 เฉพาะในปงบประมาณ 2556 ทผานมา มเกษตรกรทประสบอทกภย ภยศตรพชระบาด ภยแลง วาตภย ภยฝนทงชวงและภยอากาศ

                                                                                                                                                                                                26 ขอมลในปพ.ศ. 2548 มเกษตรกรมากกวา 500,000 ราย อยในระบบเกษตรพนธสญญาในกลมสนคาผก ขาวโพดหวาน ออย ไก สกร และขาว นอกจากน ยงพบวา ระบบเกษตรพนธสญญาถอเปนรปแบบหลกในการทาธรกรรมในสนคาเกษตรหลายชนด ซงมแนวโนมทจะมความสาคญมากขนเรอยๆ รายละเอยดดใน Sukhpal Singh, “Contract Farming System in Thailand”, Economic and Political Weekly, December 31, 2005. อางถงในนนท นชหมอน, เกษตรพนธสญญา: ภาพรวมและบทสารวจประเดนปญหาในประเทศไทย (กรงเทพฯ: เปนไทย, 2556). 27 เพญศร พนพา, เกษตรพนธะสญญา: กรณศกษากลมเกษตรกรในจงหวดลาปาง, (2544) http://www.cislampang.com/wp-content/uploads/2012/05/บทความวจย-อ.หนง.pdf (เขาถงเมอ 25 มถนายน 2556). 28 รายละเอยดดในยทธศาสตรท 3.2.4 กรมสงเสรมการเกษตร, (ราง) แผนยทธศาสตรกรมสงเสรมการเกษตร พ.ศ.2555-2559, http://www.doae.go.th/uploads/admin-20130211-104513.pdf (เขาถงเมอ 25 มถนายน 2556). 29 สารสนเทศสงเสรมการเกษตร, กรมสงเสรมการเกษตร, การเกดภยธรรมชาต ป 2551-2555. http://www.agriinfo.doae.go.th/5year/diaster/diaster51-55.pdf (เขาถงเมอ 25 มถนายน 2556).

16  

แปรปรวน ทไดรบเงนชวยเหลอจากรฐบาลมจานวนรวม 143,079 ราย รอยละ 89.96 เปนเกษตรกรผประสบภยดานพช30และแนวโนมดงกลาวดจะสงขนเรอยๆ ในสภาวะภมอากาศทกาลงเปลยนแปลงในโลก

อยางไรกด แมวาภาครฐจะตระหนกถงความเสยงในมตความมนคงของมนษยทกลมเกษตรกรตองเผชญอย แตดเหมอนวาความพยายามในการดาเนนงานเพอความมนคงของเกษตรกรสวนใหญจะยงแยกสวน บางเรองมการซาซอน และบางเรองอาจสงผลใหเกดความไมมนคงของภาคเกษตรยงขนไปอก แตละหนวยงานดาเนนงานบนฐานพนธกจของตนเอง ยงขาดความเชอมโยงกน เชน ในเรองสวสดการภาคเกษตร ทผานมามความพยายามในการรางพระราชบญญตกองทนสวสดการชาวนา ซงจดกระบวนการรบความความคดเหนทงหมด 4 ครงเมอป 2553 แตการจดสวสดการดงกลาวกยงจากดอยเฉพาะในกลมชาวนา ไมครอบคลมถงเกษตรกรประเภทอนๆ31 ในเรองภยพบต ทแมวารฐบาลจะใหความสาคญอยางมาก แตการดาเนนงานยงแยกสวน โดยภารกจในการปองกนอทกภยเปนของสานกงานนโยบายและบรหารจดการนาและอทกภยแหงชาต (สบอช.) แตการชดเชยเยยวยาเกษตรกรทประสบภยพบตเปนความรบผดชอบของกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย กระทรวงมหาดไทย ในสวนของการพฒนาคณภาพชวตของเกษตรกร ภารกจสวนใหญเปนของกรมสงเสรมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ32 โดยมกรมการพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย มบทบาทเสรม33 ในขณะทธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธกส.) ซงเปนธนาคารของรฐ ภายใตการกากบดแลของกระทรวงการคลง ทาหนาทปฏบตตามนโยบายการเงนการคลงของรฐบาล โดยเฉพาะนโยบายการพกชาระหน และสวนสดทายกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยใหความสาคญกบภารกจดานสงคมสงเคราะหประชากรกลมเสยงในภาคเกษตร (ผสงอาย ผพการ) ผานองคกรปกครองสวนทองถน ขณะทสานกงานพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ใหความสาคญกบการสนบสนนและใหการชวยเหลอแกองคกรชมชนและเครอขายองคกรชมชนเกยวกบการประกอบอาชพ การเพมรายได การพฒนาทอยอาศยและสงแวดลอมและการพฒนาชวตความเปนอยของสมาชกในชมชน ทงในเมองและชนบท ซงครอบคลมครวเรอนเกษตรกรดวยเชนกน

                                                            30 ประชาชาตธรกจออนไลน, 28 พฤษภาคม 2556, http://www.prachachat.net/news_detail.php?newsid=1369738134 (เขาถงเมอ 25 มถนายน 2556). 31 กรมการขาว, การรบฟงความคดเหนรางพระราชบญญตกองทนสวสดการชาวนา, http://www.ricethailand.go.th/home/index.php?option=com_content&view=article&id=146&Itemid=26 ( เ ข า ถ ง เ ม อ 25 มถนายน 2556) 32ในรางแผนยทธศาสตรกรมสงเสรมการเกษตร พ.ศ. 2556-2559 กาหนดยทธศาสตรไว 4 ประเดน ไดแก (1) การตอบสนองตอนโยบายสาคญของรฐบาล (2) การบรณาการสงเสรมการเกษตรเชงพนท (3) การมงเนนผลสาเรจการดาเนนงานสงเสรมการเกษตรและ (4) การพฒนาศกยภาพการสงเสรมการเกษตร รายละเอยดด กรมสงเสรมการเกษตร, อางแลว. 33ในแผนยทธศาสตรกรมการพฒนาชมชน กาหนดยทธศาสตรการพฒนาไว 5 ประเดน ไดแก สรางสรรคชมชนอยเยนเปนสข เสรมสรางขดความสามารถการบรหารชมชน สงเสรมเศรษฐกจสรางสรรค เสรมสรางธรรมาภบาลและความมนคงของกองทนชมชน และเสรมสรางองคกรใหมขดสมรรถนะสง รายละเอยดด กรมการพฒนาชมชน, แผนยทธศาสตรกรมการพฒนาชมชน พ.ศ.2555-2559, (2554) http://www.cdd.go.th/download/540914_SCDD.pdf (เขาถงเมอ 25 มถนายน 2556).

17  

โดยสรป ในปจจบนมหนวยงานและองคกรทมภารกจเกยวของและจะมบทบาทสาคญตอการเสรมสรางความมนคงของมนษยในกลมเกษตรกร ไดแก

o สานกงานนโยบายและบรหารจดการนาและอทกภยแหงชาต (สบอช.) o กระทรวงเกษตรและสหกรณ – กรมสงเสรมการเกษตร กรมการขาว สานกงานเศรษฐกจ

การเกษตร สานกงานสงเสรมการปฏรประบบเพอคณภาพชวตเกษตรกร ชมชนและสงคม (สปกช.)

o สภาเกษตรกรแหงชาต o ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธกส.) o กระทรวงมหาดไทย -- กรมการพฒนาชมชน กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย o องคกรภาคประชาสงคม -- มลนธเกษตรกรรมยงยน(ประเทศไทย) มลนธชววถเครอขาย

เกษตรกรพนธสญญา

กลมแรงงานนอกระบบ

ประเดนปญหาสาคญตอความมนคงของมนษยสาหรบกลมแรงงานนอกระบบในทนจะมงเนนทกลมผรบงานไปทาทบาน ซงจากผลสารวจในปพ.ศ. 2550 พบวามจานวนราว 4.4 แสนคน ในจานวนนเปนแรงงานเพศหญงถงราวสามในส (รอยละ 76.7) และกลมแรงงานสตรนเองทอาจกลาวไดวาเปน “กลมออนไหว” ทสดจนกระทงอาจกลาวไดวาเปน “แรงงานชายขอบของสงคมไทย” เนองจากมกจะไดรบรายไดทตากวา (รายไดของแรงงานหญงนอยกวาแรงงานชายถงกวาสองเทาและนอยกวาแรงงานนอกระบบกลมอนๆถงกวาสองเทา) มระดบการศกษาทไมสงมากนก (รอยละ 80 จบการศกษาระดบประถมศกษาหรอตากวา) มอานาจตอรองกบผจางทคอนขางนอยเนองจากขาดการรวมกลมระหวางกน อกทงยงตองรบภาระความรบผดชอบในระดบทสง เนองจากตองทาหนาทในหลายบทบาททงการดแลบาน ครอบครว รวมทงแสวงหารายไดจากแหลงอนๆ34 จากสภาพปญหาดงกลาวทาใหทผานมามการขบเคลอนเพอใหการคมครองทางสงคมกบแรงงานกลมน โดยไดมการออก พ.ร.บ.คมครองผรบงานไปทาทบาน พ.ศ. 2553 รวมทงมการตงกองทนเพอผรบงานไปทาทบาน

อยางไรกตาม หากพจารณาจากแนวโนมความเสยงของความมนคงมนษยในระยะสบปขางหนาจะเหนไดวายงคงมประเดนปญหาความมนคงของมนษยทเกยวโยงกบกลมผรบงานไปทาทบาน ทควรไดรบความสนใจและดาเนนการ ไดแก

                                                            34 ดรศรนทร เกรย, อมาภรณ ภทรวานชย และอภชาต จารสฤทธรงค, “ผรบงานไปทาทบาน แรงงานชายขอบของสงคมไทย ใครกาหนด?,” เอกสารประกอบการประชมวชาการระดบชาตครงท 8 “ประชากรชายขอบและความเปนธรรมในสงคมไทย,” กรกฎาคม 2555, หนา 255.

18  

1) ความเสยงจากการขาดการคมครองสทธ และการรบรองสวสดการพนฐานทแรงงานพงม โดยทวไปแลวการจางงานเพอไปทาทบานมกจะไมมการดาเนนการทาสญญาเปนลายลกษณอกษร และใน

หลายกรณผรบงานไปทาทบานไมไดรบตรงจากบรษททเปนผจาง แตรบงานผานนายหนา ซงอาจรบงานผานตวแทนมาอกหลายทอด คณลกษณะดงกลาวนอกจากทาใหผรบงานไปทาทบานขาดหลกฐานการจางงานซงจะสามารถใชประโยชนในทางกฎหมายไดแลว ยงทาใหผรบงานไปทาทบานไมอยในสถานะทจะสามารถตอรองกบผจาง หรอนายหนา แมวาภายใต พ.ร.บ.คมครองผรบงานไปทาทบาน พ.ศ. 2553 จะพยายามเขาไปคมครองใหความชวยเหลอ แตการเขาถงแรงงานกลมนยงมปญหาในทางปฏบต35 เนองจากหลายกรณผรบงานไปทาทบานยงคงลงเลทจะแจงชอ “ผจางงาน” หรอ “นายหนา” เนองจากเกรงวาอาจทาใหตองเปนเหตใหสญเสยงาน ผลจากการทขาดหลกฐานสญญาทางกฎหมายทเปนลายลกษณอกษร และการขาดอานาจตอรอง ประกอบกบศกยภาพในการรวมกลมตอรองยงคอนขางจากด ทาใหแรงงานกลมนตองเผชญกบสภาพปญหาเกยวกบการทางานในลกษณะตางๆไมวาจะเปนความไมปลอดภยจากการทางาน คาตอบแทนทอยในระดบตา ความไมตอเนองของงาน และชวโมงการทางานทสง36 โดยทบรษทผจางงานแทบไมตองรบภาระความเสยงทเกยวเนองกบสวสดการแรงงาน หรอความรบผดชอบจากความไมปลอดภยจากการทางานแตอยางใด

2) ความเสยงจากการผนผวนไมมนคงของการจางงาน จากลกษณะของงานประเภท “เหมาชวง” ซงซงบรษทผผลตมกจะใชวธการดงกลาวเพอลดคาใชจาย และ

ตนทนการผลต ดวยการจางเหมาแทนทจะเปดสายการผลตในบรษท นอกจากการจางเหมาชวงจะชวยลดตนทนของบรษทแลว ยงทาใหบรษทมความยดหยนในการบรหารจดการสายการผลต ลดตนทนจมทเกดจากการลงทนสรางโรงงาน ทงยงทาใหบรษทสามารถโยกยายปรบเปลยนการจางเหมาชวงไปยงแหลงหรอประเทศทมตนทนทตาทสดอกดวย อยางไรกตาม วธการดงกลาวแมวาจะชวยลดความเสยงของบรษท แตกลบกลายเปนสรางความเสยงใหกบแรงงานทรบจางเหมาชวงทอาจขาดความมนคงของการรบงาน โดยเฉพาะเมอพจารณาจากแนวโนมของการรวมกลมทางเศรษฐกจระดบภมภาค ทนนยมโลกาภวตน และทศทางคาแรงของไทยทเพมสงขนอยางตอเนอง ทอาจยงสงผลทาใหบรษทผจางยายฐานการจางงานไปยงประเทศเพอนบานมากขน หากพจารณาจากทศทางการเปลยนแปลงในกลมผรบงานไปทาทบานในรอบสบปทผานมาไดแสดงใหเหนถงความเสยงในลกษณะดงกลาวอยาง

                                                            35 ปญหาดงกลาวเกดจากคณลกษณะเชงซอนของการจางงาน กลาวคอแรงงานทรบงานไปทาทบานมกจะทางานหลากหลายอาชพ แตกตางกนในแตละชวงเวลา ซงสภาพความซบซอนดงกลาวอาจไมสอดคลองกบการใหนยามหรอมมมองแรงงานกลมนตามกฎหมาย ในทานองเดยวกนหากพจารณาในสวนของผจางงาน จะพบลกษณะเชงซอนดงกลาวทการจางงานจะมหลากหลายระดบตงแตจางชนตนจากโรงงาน การจางชวง รวมทงการรบเหมาชวงปลาย กอนทงานจะไปถงแรงงานทรบงานไปทาทบาน ทงนในหลายกรณผเหมางานกอนทจะไปถงแรงงานทรบงานไปทาทบานมกจะมกระจายงานบนฐานของความสมพนธกบผรบงาน ดวยเหตนจงเปนอกเหตผลหนงททาใหงานในลกษณะดงกลาวไมมการจางงานเปนลายลกษณอกษร และผรบงานไปทาทบานหลกเลยงทจะแจงชอผจางงาน ขอสงเกตดงกลาวไดจากการประชมรบฟงความคดเหนจากผมสวนไดสวนเสยทงวนท 21 และ 30 ตลาคม 2556 36 เรองเดยวกน, หนา 256.

19  

เหนไดชด โดยผลการสารวจของสานกงานสถตแหงชาตในป พ.ศ. 2550 แรงงานกลมนมจานวนประมาณ 4.4 แสนคน ลดลงจากการสารวจในป พ.ศ. 2545 ทมจานวนกวา 6 แสนคน37

ประเดนปญหาทงสองประการนมความเชอมโยงกน และเปนกลมปญหาทสงผลตอความมนคงของมนษยสาหรบกลมแรงงานทรบงานไปทาทบานทงในระยะสนและระยะยาว

การดาเนนงานของภาครฐในประเดนเหลานมจดแขงทมกรอบกฎหมายทใหอานาจหนวยงานภาครฐอยางชดเจน มการตงกองทนสนบสนนการดาเนนการ รวมทงการวางกลไกการประสานงานระหวางหนวยงานตางๆ ทงระดบนโยบายและปฏบตการ (ในกรอบใหญสดมคณะกรรมการบรหารจดการแรงงานนอกระบบแหงชาต ทครอบคลม 9 กระทรวง 21 หนวยงานเขารวม) อยางไรกด ยงมขอจากดในทางปฏบต โดยเฉพาะอยางยงในเรองการนยามกลมเปาหมาย ทงปญหานยามทแตกตางกนในแตละหนวยงาน และปญหานยามตามกฎหมายทสงผลทาใหหลายกลมทประสบปญหาไมสามารถเขาถงการคมครองหรอเขารบการสงเสรมสนบสนนจากภาครฐได ขณะเดยวกนยงคอนขางขาดการประชาสมพนธของภาครฐทเกยวเนองกบกฎหมายสงผลทาใหกลมเปาหมายยงขาดความตระหนกรในสทธของตน และไมสามารถเขาถงการใชประโยชนจากกลไกภาครฐทมอย ขณะเดยวกนหากพจารณาในกรอบกวางจะพบวากลไกภาครฐทมอยหลากหลายกลไกทอาจสรางความเชอมโยงเพอรวมกนแกปญหาใหกบกลมเปาหมายได เชน กองทนพฒนาบทบาทสตร แตกลไกเหลานกลบมขอจากดเรองการเขาถง อนเนองมาจากทงเหตผลทางการเมองและขอกาหนดของกองทน

หนวยงานและองคกรทมภารกจเกยวของและจะมบทบาทสาคญตอการเสรมสรางความมนคงของมนษยในประเดนปญหาเหลานทสาคญ ไดแก

o คณะกรรมการบรหารจดการแรงงานนอกระบบแหงชาต (9 กระทรวง 21 หนวยงาน) o กระทรวงแรงงาน -- กองสงเสรมการมงานทา o สานกงานประกนสงคม o สถาบนพฒนาองคกรชมชน o สานกงานสถตแหงชาต o กระทรวงการคลง -- สานกงานเศรษฐกจการคลง (กองทนการออมแหงชาต) o กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย -- กรมพฒนาสงคมและสวสดการ พฒนา

สงคมและความมนคงของมนษยจงหวด (พสจ.) o กองทนพฒนาบทบาทสตร o องคกรพฒนาเอกชน -- คณะกรรมการสมานฉนทแรงงานไทย, ศนยประสานงานแรงงานนอก

ระบบ, มลนธเพอการพฒนาแรงงานและอาชพ

                                                            37 สานกงานสถตแหงชาต, สารวจการรบงานมาทาทบานพ.ศ. 2550 (กรงเทพฯ: สานกงานสถตแหงชาต, 2550).

20  

กลมแรงงานขามชาต ประเดนปญหาทเกยวของกบกลมแรงงานขามชาต38 นบไดวามความสาคญ และไดรบความสนใจจากฝาย

ตางๆอยางมาก จากความสาคญของแรงงานขามชาตทมตอระบบเศรษฐกจของไทยทาใหทผานมามการ “ผอนผน” ใหแรงงานขามชาตเขามาประกอบอาชพในไทยอยางตอเนอง แมวาหนวยงานภาครฐหลายหนวยงาน โดยเฉพาะหนวยงานดานความมนคงจะคอนขางกงวลวาการเขามาดงกลาวจะสงผลตอความมนคงของรฐกตาม ในการจดการกบกลมแรงงานขามชาตทผานมาไดพยายามใชวธการ “จดระบบ” ผานการจดทะเบยน พสจนสญชาต รวมทงการทาบนทกขอตกลงความรวมมอแบบทวภาคกบประเทศเพอนบานโดยตรง แตจานวนแรงงานขามชาต “ในระบบ” ทงสามกลมนยงคดเปนสดสวนเพยงราวหนงในสามของแรงงานขามชาตทงหมด ยงมแรงงานขามชาตกวา 2 ลานคนทยงคงอย “นอกระบบ” หรอกลาวอกนยหนงคอเปนแรงงาน “กลมใตดน” นนเอง39 และแรงงานกลมนเองทมความออนไหวและเปนประเดนปญหาทสรางความทาทายสาคญในเรองความมนคงมนษย ดงจะเหนไดจากการทประเทศไทยถกจดอยในกลมประเทศทตองจบตามองในรายงานการคามนษยของสหรฐอเมรกาเปนระยะเวลาสปตดตอกน (ตงแตปพ.ศ. 2553-2556)40 ทงนในกลมแรงงานขามชาต “ใตดน” เอง ยงมกลมยอยอกกลมหนงทอาจกลาวไดวาเปนความทาทายทสาคญทสดตอปญหาความมนคงมนษยนนคอกลมบตรหลานแรงงานขามชาตทมจานวนกวา 2.5 แสนคน41นนเอง

สาหรบสภาพปญหาของกลมบตรหลานแรงงานขามชาต เมอพจารณาควบคกบแนวโนมความเสยงของความมนคงมนษยในระยะสบปขางหนาจะเหนไดวายงคงมประเดนปญหาความมนคงของมนษย ทควรไดรบความสนใจและดาเนนการ ดงตอไปน

1) ความเสยงจากการขาดการคมครองสทธ และสถานะทางกฎหมายทเดกพงม กลมบตรหลานแรงงานขามชาต ทประมาณกนวามประมาณ 2.5 แสนคน เดกกลมนสวนมากเปนเดกท

เกดขนในแผนดนไทยจากบดามารดาทเปนแรงงานขามชาตทงแรงงานทจดทะเบยน และแรงงานทไมไดจดทะเบยน หากบดามารดาของเดกทเกดขนไดผานการจดทะเบยนหรออยในระบบอยางเปนทางการ เดกกลมน                                                             38 ทงนคณะทางานรางยทธศาสตรตระหนกดวาปญหาแรงงานขามชาตไมไดจากดเฉพาะแรงงานจากตางชาตทเขามาทางานในประเทศไทยเทานน หากแตยงรวมถงแรงงานไทยทไปทางานในตางประเทศอกดวย ตามทไดมการเสนอในทประชมรบฟงความคดเหนในวนท 30 ตลาคม 2556 อยางไรกตาม จดมงเนนของการทายทธศาสตรในครงนจะมงไปทแรงงานขามชาตทเขามาทางานในประเทศไทยเปนหลก สาหรบการคมครองแรงงานไทยทไปทางานในตางประเทศ ในระยะตอไปอาจดาเนนการผานชองทางเชงสถาบนหรอเครอขายความรวมมอทจะเออตอการนาเสนอประเดนของกลมเสยงใหมๆ 39 ขอมลแรงงานขามชาตในทนมาจากกฤตยา อาชวนจกล, “การจาแนกประเภทแรงงานขามชาตจากพมา กมพชา และลาว,” จดหมายขาวประชากรและการพฒนา, ปท 33 ฉบบท 1 ต.ค.-พ.ย. 2555. หนา 1-2, และสถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล, สขภาพคนไทย 2556: ปฏรปประเทศไทย ปฏรปโครงสรางอานาจเพมพลงพลเมอง (นครปฐม: สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล, 2556), หนา 139. 40 ดรายละเอยดไดใน http://thai.bangkok.usembassy.gov/resources/reports--fact-sheets.html (เขาถงเมอ 5 สงหาคม 2556). 41 สานกงานสงเสรมสงคมแหงการเรยนร และคณภาพเยาวชน, “สถานการณเดก เยาวชน และผดอยโอกาสทางสงคม”, http://www.qlf.or.th/Home/Details?contentId=147 (เขาถงเมอ 5 สงหาคม 2556).

21  

(ซงจากขอมลของกระทรวงมหาดไทยพบวามจานวนทงหมดราว 3 หมนคน) จะไดรบสทธในระดบหนง ไมวาจะเปนการรกษาพยาบาล (ผานการซอบตรประกนสขภาพวนละหนงบาท) และการเขาเรยนในสถานศกษา ทงการศกษาขนพนฐาน และการศกษานอกระบบ แตหากในกรณเดกทเกดกบบดามารดาทเปนแรงงานขามชาตทไมไดจดทะเบยน หรอกลาวอกนยหนงคอเปนแรงงานขามชาต “กลมใตดน” ทมราว 2 ลานคน เดกกลมนจะไมไดรบการรบรองสทธเหลาน หรอแมวาปจจบนหนวยงานราชการดงเชน กระทรวงสาธารณสขทใหบรการสขภาพแกทกกลมแมกระทงกลมทเขาเมองผดกฎหมาย หรอกระทรวงศกษาธการอาจอนโลมใหเดกกลมนเขารบการศกษา แตหนวยงานเหลานยงคงประสบปญหาดานทรพยากรและงบประมาณทยงไมเพยงพอ (เชนในแมสอดมโรงเรยนเพยง 43 แหง แตตองรองรบเดกตางชาตมากกวาหนงหมนคน และงบประมาณอาหารกลางวน ทครอบคลมเฉพาะเดกไทยเทานน)42

นอกจากนยงมบตรหลานแรงงานขามชาตจานวนมากทยงเขาไมถงบรการพนฐานไมวาจะเปนบรการทางสาธารณสข และการศกษา เนองจากความหวาดกลวทจะตองถกสงตวกลบหากพบกบเจาหนาท43 ดงนนภาระหลกในการใหการดแลบตรหลานแรงงานขามชาตมกจะอยกบองคกรปกครองสวนทองถน สถานพยาบาลและสถานศกษาในพนท รวมทงองคกรในภาคประชาสงคมทมบทบาทเรองแรงงาน ทพยายามสรางศนยการเรยนรเพอดแลคนกลมน อยางไรกตาม องคกรเหลานยงคงมขอจากดในการใหบรการโดยเฉพาะอยางยงขอจากดดานงบประมาณ และทรพยากร จากขอจากดดงกลาวประกอบกบแนวโนมในอนาคตทแมวาประเทศเพอนบานของไทยจะมระดบการพฒนาสงขน แตดวยฐานคาจางแรงงานในไทยทยงคงอยในระดบทมากกวาประเทศเพอนบานยงนาจะสรางแรงจงใจใหเกดการอพยพเขามาขายแรงงานในไทย ทาใหสภาพปญหาของความไมมนคงมนษยในลกษณะดงกลาวนาจะไมเปลยนแปลงมากนก

2) ความเสยงจากการตกเปนเหยอการคามนษย จากการขาดสถานภาพและการคมครองทางกฎหมายของแรงงานขามชาตกลมใตดน และบตรหลานของ

แรงงานขามชาตกลมน ทาใหกลมเหลานมความเปราะบางอยางมากทจะตกเปนเหยอของการคามนษยในลกษณะใดลกษณะหนง การตกเปนเหยอของการแสวงหาประโยชนนมแนวโนมทจะเกดขนตงแตในประเทศตนทาง ทอาจมการหลอกลวงจากนายหนาเพอชกนาใหเขามาในประเทศไทย หรอกระทงการหลอกลวงใหทางานในสภาพ “ถกบงคบ” หรอ “กงถกบงคบ” เชนในอตสาหกรรมประมง หรอกระทงในอตสาหกรรมการคาบรการทางเพศ เปนตน ในทานองเดยวกนสาหรบบตรหลานของแรงงานขามชาตมกจะเปนเรองงายทจะตกเปนเหยอของการคามนษยในรปแบบตางๆ โดยเฉพาะอยางยงการบงคบใชแรงงาน หรอกระทงการถกลกพาตวเพอนาไปใชแรงงานในงานบาง

                                                            42 เครอขายองคกรดานประชากรขามชาต, “ความจาเปนในการออกกฎหมายรองรบศนยการเรยนรสาหรบเดกทไมมสญชาตไทย”, http://www.mwgthailand.org/autopagev4/show_page.php?topic_id=125&auto_id=8&TopicPk (เขาถงเมอ 6 สงหาคม 2556) 43 มการตงขอสงเกตจากการรบฟงความคดเหนในวนท 21 และ 30 ตลาคม 2554 วาในการทางานของเจาหนาท แมกระทงในหนวยงานดานสวสดการหรอคมครองความมนคงมนษยยงคงยดกฎหมายดานความมนคง (เชนกฎหมายคนเขาเมอง) เปนตวตง ทาใหแมวาจะปฏบตภารกจดานสวสดการ แตในทายทสดตองสงตวแรงงานขามชาตกลบประเทศตามกฎหมายเขาเมอง

22  

ประเภท เชน ขอทาน เปนตน แมวาคนกลมนจะตระหนกในปญหา แตดวยการขาดสถานภาพทางกฎหมายทาใหมกจะหลกเลยงทจะเขาสกระบวนการยตธรรม

ประเดนปญหาทงสองประการนมความเชอมโยงกน และเปนกลมปญหาทสงผลตอความมนคงของมนษยสาหรบกลมแรงงานขามชาตใตดนทงในระยะสนและระยะยาว

การดาเนนงานของภาครฐในประเดนเหลานมจดแขงทมการบรณาการการทางานระหวางหนวยงานตางๆอยางเปนระบบภายใตคณะกรรมการบรหารแรงงานตางดาวหลบหนเขาเมอง (กบร.) รวมทงคณะกรรมการปองกนและปราบปรามการคามนษย รวมทงการเปดชองเพอใหหนวยงานของรฐเขามบทบาทเฉพาะดาน เชน กระทรวงศกษาธการมบทบาทจดการศกษาสาหรบบตรหลานแรงงานขามชาตนอกระบบทะเบยน หรอกระทรวงสาธารณสขมบทบาทในการใหบรการดานสขภาพกบแรงงานขามชาตนอกระบบทะเบยน เปนตน อยางไรกตาม ยงพบขอจากดในทางปฏบต โดยเฉพาะอยางยงขอจากดในเรองการเกบขอมลเพอรบทราบปญหาทแทจรงของกลมแรงงานขามชาตทเขาเมองอยางผดกฎหมาย รวมทงขอจากดในเรองการใหบรการ ทงในแงของงบประมาณ และทรพยากร รวมทงการเขาไมถงบรการเนองจากขอจากดในเรองสถานภาพทางกฎหมาย กระนนกดภายใตขอจากดเหลานอาจมชองทางทสรางความเชอมโยงเพออดชองวางของปญหาเหลานได อาท การสนบสนนบทบาทของกลไกรฐ รวมทงตวแสดงในภาคประชาสงคมททางานในประเดนดงกลาวอยแลวในระดบพนท เปนตน

หนวยงานและองคกรทมภารกจเกยวของและจะมบทบาทสาคญตอการเสรมสรางความมนคงของมนษยในประเดนปญหาเหลานทสาคญ ไดแก

o คณะกรรมการบรหารแรงงานตางดาวหลบหนเขาเมอง o คณะกรรมการปองกนและปราบปรามการคามนษย o กระทรวงแรงงาน -- สานกบรหารแรงงานตางดาว กรมการจดหางาน o กระทรวงมหาดไทย -- สานกบรหารการทะเบยน กรมการปกครอง o สานกงานตารวจแหงชาต -- สานกปราบปรามการคาหญงและเดก o สานกงานประกนสงคม o กระทรวงศกษาธการ -- สานกงานการศกษาขนพนฐาน, สานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบ

และการศกษาตามอธยาศย (กศน.) o กระทรวงสาธารณสข -- กรมควบคมโรค o กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย -- ศนยปฏบตการปองกนและปราบปราม

การคามนษย o องคกรพฒนาเอกชน -- คณะกรรมการสมานฉนทแรงงานไทย, ศนยประสานงานแรงงานนอก

ระบบ, มลนธเพอการพฒนาแรงงานและอาชพ

23  

กลมชาตพนธและชนเผา กลมชาตพนธและชนเผาเปนกลมทถกกระบวนการทางสงคมผลกดนใหตกอยในสถานะบคคลชายขอบ

ของสงคมนบจากอดตจวบจนปจจบน กลมชาตพนธและชนเผาและชนเผามกถกลดรอนสทธความเปนมนษย สทธความเปนพลเมอง และสทธทางวฒนธรรม ดวยเหตปจจยดงกลาว “กลมชาตพนธและชนเผาและชนเผา” จงมความเปราะบาง สมเสยงตอความไมมนคงในชวต และจตใจในระดบรนแรง และมรายละเอยดแตกตางจากกลมเสยงอน ในปจจบนประเทศไทยมกลมชาตพนธและชนเผาและชนเผาไมนอยกวา 60 กลมชาตพนธและชนเผาและชนเผา และมประชากรกวาหกลานคน44

เมอคานงถงแนวโนมการเปลยนแปลงทกระทบตอความมนคงของมนษยใน 10 ปขางหนาทสาคญ โดยเฉพาะอยางยงความทาทายจากระบบทนนยมโลกาภวตน การกาวสประชาคมเศรษฐกจอาเซยน และการเปลยนแปลงของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และภาวะโลกรอน ภายใตบรบทน กลมชาตพนธและชนเผา ซงเปนชนกลมนอย และมกถกละเมดสทธในความเปนมนษย สทธในการเปนพลเมอง และสทธทางวฒนธรรม จะมความสามารถในการรบมอกบการเปลยนแปลงขางตนนอยกวาประชากรสวนใหญของประเทศ ผนวกกบบรบทระบบทนนยมโลกาภวตนและการเขาสประชาคมเศรษฐกจอาเซยน ซงรฐบาลไดเตรยมการทจะบรหารจดการโครงสรางระบบตางๆ เพอรองรบการเปลยนแปลงหลายดาน มขอหวงใยวากลมชาตพนธและชนเผาและชนเผาซงเปนคนกลมนอย เปนคนชายขอบทงดานสถานภาพและกายภาพ อยระหวางรอยตอของประเทศ หางไกลจากศนยกลางความเจรญ ศนยกลางอานาจการปกครอง ยงไมไดรบการปฏบตในฐานะ “ผมสวนไดเสย” ในการรวมคดกาหนดอนาคตของตนเองในประเดนสาคญตอการดารงชวต เชน การจดการทดน มรดกทางวฒนธรรม การศกษา และโครงขายเทคโนโลยสารสนเทศ

แนวโนมความไมมนคงมนษยในอนาคต 10 ปขางหนาทเชอมโยงกบปญหาของกลมชาตพนธและชนเผาและชนเผาทควรพจารณาประกอบดวย

1) ความเสยงในฐานะกลมชาตพนธและชนเผาและชนเผาทไมมสถานะทางกฎหมาย

การไมไดรบสถานะของกลมชาตพนธและชนเผาและชนเผาทางกฎหมาย หรอเรยกอกอยางหนงวา “คนไรรฐทางทะเบยน” เกดจากการตกหลนทางทะเบยนตงแตอดตใน 4 กลมคอ 1) กลมชาตพนธและชนเผาชนกลมนอย 2) คนไรรากเหงา หรอคนทไมมสถานะทางทะเบยนราษฎร 3) แรงงานขามชาตจากสามประเทศเพอนบาน (พมา กมพชา ลาว) และ 4) ผอพยพลภยจากประเทศพมา นอกจากการตกหลนทางทะเบยนแลว แมวาบางสวนจะไดรบการขนทะเบยนบคคล ไดรบเลข 13 หลก แตกขนตนดวยตวเลขทแสดงวาเปนบคคลไรรฐทางทะเบยน ซงไม

                                                            44 ด เอกสาร (ราง) ยทธศาสตรเพอการพฒนาชาตพนธและชนเผาพนเมองแหงประเทศไทย เพอประกอบการสมมนา “การมสวนรวมจดทาแผนยทธศาสตรและแผนแมบทเพอการพฒนากลมชาตพนธและชนเผาพนเมองแหงประเทศไทย” วนท 12-14 มถนายน 2556 ณ ศนยสมมนาและฝกอบรม มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ถนนแจงวฒนะ นนทบร โดยสานกกจการชาตพนธ กรมพฒนาสงคมและสวสดการ กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย. หนา 4-6.

24  

มสทธในความเปนพลเมองไทย เชน กลมชาตพนธและชนเผาชนกลมนอยขนตนดวยเลข 6 และ 7 กลมคนไรรากเหงา หรอคนทไมมสถานะทางทะเบยนราษฎร ขนตนดวยเลข 0 แรงงานขามชาตจากสามประเทศเพอนบาน ขนตนดวยเลข 00 และผอพยพลภยจากประเทศพมา ขนตนดวยเลข 000 จานวนคนไรรฐทางทะเบยนทง 4 กลมนมจานวนทงสน 3,103,471 คน45 ความเสยงในแงมมของความมนคงมนษยของคนกลมน นอกจากจะมลกษณะของความเสยงทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม อนมทมาจากการไมไดรบการรบสทธพนฐานของพลเมอง เฉกเชนพลเมองไทยทวไปแลว ในเบองลกคนกลมนยงตองเผชญกบความเสยงทเกดมาจากความไมมนคงทงดานสถานภาพและจตใจอกดวย46

2) ความเสยงจากการขาดสทธทางวฒนธรรม และอคตทางชาตพนธ ความเสยงเรองการขาดสทธทางวฒนธรรมนบเปนความเสยงรวมกนของกลมชาตพนธและชนเผาตางๆ

ทงทอยบนพนทราบ และทอยบนพนทเขตอนรกษ ดงเชนอทยานแหงชาต ความเสยงในลกษณะนเกดขนมาจากกระบวนการสรางชาตของรฐไทยตงแตอดตทผานมา ซงพยายามสราง “อตลกษณความเปนไทยจากสวนกลาง” รวมทงพยายามสวมทบอตลกษณดงกลาวใหกบกลมคนตางๆ ในประเทศไทย รวมทงกลมชาตพนธและชนเผา ในทานองเดยวกนผลขางเคยงทสาคญอกประการหนงจากกระบวนการสรางชาตของรฐไทยคอการปลกฝงอคตทางชาตพนธ ทคนไทยสวนกลางมตอกลมชาตพนธและชนเผาตางๆ รากเหงาของอคตในลกษณะนสะทอนไดเปนอยางดจากระบบการศกษาจากสวนกลางทขาดการตระหนก เรยนร และเคารพในวฒนธรรมและความหลากหลายทางชาตพนธของไทย อคตดงกลาวเหลานยงไดรบการผลตซาอยบอยครงจากการนาเสนอของสอสารมวลชนทไมตระหนกในความออนไหวทางวฒนธรรม และสมเสยงตอการละเมดสทธมนษยชนของกลมชาตพนธและชนเผา47 สภาพปญหาในเรองสทธทางวฒนธรรมของกลมชาตพนธและชนเผาในระยะหลงมความเปนพลวตมากยงขนอนเนองมาจากการขยายตวของการทองเทยว ซงในดานหนงแมวาจะทาใหภาครฐหนมาใหความสนใจวฒนธรรมยอยของกลมชาตพนธและชนเผามากขน แตในอกดานหนงแนวทางในการสนบสนนวฒนธรรมของกลมชาตพนธและชนเผาของภาครฐมกจะมลกษณะของ “การทาวฒนธรรมใหเปนสนคา” ซงมงเนนแตการแสวงหากาไร และขาดการใหความเคารพในสทธทางวฒนธรรมของกลมชาตพนธและชนเผา

3) ความเสยงจากการขาดสทธในทรพยากร และความไมมนคงทางเศรษฐกจ

ความเสยงจากการขาดสทธในทรพยากร และความไมมนคงทางเศรษฐกจมกจะเกดขนกบกลมชาตพนธและชนเผาทอยในเขตพนทอนรกษ เนองจากทดนดงเดมทกลมชาตพนธและชนเผาอยอาศยและทากนมกจะอยใน

                                                            45 กฤตยา อาชวนจกล, “การจดระบบคนไรรฐในบรบทประเทศไทย”, ใน ประชากรและสงคม 2554: จดเปลยนประชากร จดเปลยนสงคมไทย, บก. สรยพร พนพง และมาล สนภวรรณ. (นครปฐม: สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล, 2554). 46 พนธทพย กาญจนะจตรา สายสนทร, “ใครเปนใครในแมอาย: ใครอาศยอยในแมอายและสถานะบคคลตามกฎหมายเปนอยางไร,” ใน คนไรรฐไรสญชาตในแมอาย, บก. บงกช นภาอมพร (กรงเทพฯ: โรงพมพเดอนตลา, 2552). หนา 63. 47 ไทยเอนจโอ, “วฒนธรรมอาขากบการละเมดสทธ”. http://www.thaingo.org/writer/view.php?id=455 (เขาถงเมอ 8 กรกฎาคม 2556).

25  

เขตพนทอนรกษ ดงเชนอทยานแหงชาต ทรฐบาลออกกฎหมายประกาศในภายหลง ดวยเหตนทาใหกลมชาตพนธและชนเผาไมสามารถไดรบเอกสารสทธในทดนของตนเองได แมวาจะมมตคณะรฐมนตร เรองแนวนโยบายในการฟนฟวถชวตชาวกะเหรยง หรอเรองแนวนโยบายในการฟนฟวถชวตชาวเล ทใหยตการจบกมและใหความคมครองกบชมชนในพนทขอพพาทททากน แตกยงไมไดมการปฏบตทเปนรปธรรม นอกจากความเสยงในเรองทดนและทรพยากรแลว อทธพลจากการเกษตรกรรมเชงพาณชยทลกลามเขามายงพนทของกลมชาตพนธและชนเผายงสงผลทาใหกลมชาตพนธและชนเผาจานวนมากตองประสบกบภาวะหนสนจากการทตองพงพาวตถดบทมาราคาสง ไมวาจะเปนปย ยาฆาแมลง เมลดพนธจากนายทน ขณะเดยวกนยงไมสามารถกาหนดราคาสนคาเกษตรทขายได อกทงมกตองเผชญกบความเสยงจากภยธรรมชาตทสงผลทาใหการเกบเกยวไมเปนผล ดวยเหตนจงมกประสบกบวฏจกรหนสน

การดาเนนการในภาครฐเกยวกบกลมชาตพนธและชนเผาทผานมาแมวาจะมกฎหมายหลายฉบบทสงเสรมความมนคงมนษยในกลมชาตพนธและชนเผา แตการดาเนนการเหลานมกจะประสบกบขอจากด เชน 1) รฐธรรมนญ พ.ศ. 2550 จะใหการสงเสรมและคมครองสทธมนษยชนของประชาชน เชน ในมาตรา 66 และ 67 แตก ยงพบวามกฎหมายหลายฉบบทม ไดปรบปรงใหสอดคลองกบรฐธรรมนญ เชน กฎหมายวาดวยทรพยากรธรรมชาตทยงคงมไดสรางการมสวนรวมทแทจรง เปนตน 2) นโยบายและแผนการพฒนาชมชนบนพนทสงตงแตพ.ศ. 2502 ททาใหเกดโครงการพฒนาขนาดใหญจานวนมาก 3) มตคณะรฐมนตร วนท 2 มถนายน พ.ศ. 2553 เรองแนวนโยบายในการฟนฟวถชวตชาวเล พรอมกบไดมการแตงตงคณะกรรมการอานวยการบรณาการเพอฟนฟวถชวตชาวเล โดยมรฐมนตรกระทรวงวฒนธรรมเปนประธาน และมตคณะรฐมนตร วนท 3 สงหาคม พ.ศ. 2553 เรองแนวนโยบายในการฟนฟวถชวตชาวกะเหรยง และไดแตงตงคณะกรรมการอานวยการบรณาการเพอฟนฟวถชวตชาวกะเหรยง โดยมรฐมนตรกระทรวงวฒนธรรมเปนประธาน 4) การจดตงสานกกจการชาตพนธในสงกดกรมพฒนาสงคมและสวสดการใหมอานาจหนาทจดการองคความรและพฒนาสารสนเทศดานชาตพนธ พฒนานโยบายและจดทาขอเสนอแนะเชงนโยบาย รวมกบอนสญญาตางๆ ทไทยลงนาม เชน อนสญญาระหวางประเทศวาดวยการขจดการเลอกปฏบตทางเชอชาตทกรปแบบ แตในแงของการปฏบตกลบพบวา อานาจของหนวยงานเฉพาะยงไมสามารถทาหนาทไดอยางแทจรงเนองจากเปนหนวยงานภายใน ทาไดเพยงการประสานงานกบหนวยงานทเกยวของเทานน

หนวยงานและองคกรทมภารกจเกยวของและมบทบาทสาคญตอการสนบสนนและเสรมสรางใหเกดความมนคงของมนษยในประเดนกลมชาตพนธและชนเผา ไดแก

o กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย -- สานกกจการชาตพนธ ศนยประชาบดสานกสงเสรมประชาสงคมเพอการพฒนา

o กระทรวงมหาดไทย -- สานกบรหารการทะเบยน กรมการปกครอง o กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม -- กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช

26  

o กระทรวงศกษาธการ -- สานกงานการศกษาขนพนฐาน (สพฐ.) o สภาความมนคงแหงชาต o เครอขายชาตพนธและชนเผาพนเมองแหงประเทศไทย o องคการบรหารสวนทองถน o หนวยงาน/องคกร ภาคประชาชนทเกดจากการรวมตวกนขนภายในแตละกลมชาตพนธและชน

เผา เชน สมาคมตระกลหรอแซ

กลมประชากรในสามจงหวดชายแดนภาคใต ประเดนปญหาสาคญตอความมนคงของมนษยสาหรบประชากรในสามจงหวดชายแดนภาคใตยอมไดแก

สถานการณความรนแรงซงปะทขนมาตงแตป พ.ศ. 2547 และไดขยายวงกวางและยกระดบความรนแรงจนเรยกไดวากลายเปนสถานการณความมนคงแหงรฐ ทผานมาหนวยงานทเกยวของไดพยายามเพมประสทธภาพในการจดการกบปญหา และแกไขเยยวยาผรบผลกระทบดวยการบรณาการการดาเนนงานภายใตโครงสรางของศนยอานวยการบรหารจงหวดชายแดนภาคใต (ศอ.บต.)

ประเดนปญหาความมนคงของมนษยทนบวามความเชอมโยงกบสถานการณความรนแรง ทควรไดรบความสนใจและดาเนนการในระยะสบปขางหนา ไดแก

1) การเสรมสรางศกยภาพและความมนคงในอาชพของผหญงทตองปรบตวมารบบทบาทหวหนาครอบครวเมอสญเสยผนาจากสถานการณความรนแรง

ตงแตปพ.ศ. 2547 – 31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555 จงหวดชายแดนภาคใต 4 จงหวด ไดแก ปตตาน ยะลา นราธวาส และสงขลา มเดกกาพราจากเหตการณความรนแรง 4,883 คน เปนเดกกาพราบดาสงถงรอยละ 94.43 มผหญงเปนหมายสะสม จานวน 2,480 คน48 ผหญงหมายเหลานตองประกอบอาชพแสวงหารายไดเพอดแลเดกกาพรา ผพการ และสมาชกอนๆ ในครวเรอน แมวาหนวยงานภาครฐจะพยายามใหความชวยเหลอ แตการเยยวยาของรฐยงมปญหาในการจดการ และกอใหเกดปญหาความขดแยงในระยะยาว บางสวนไดนอย ไดมาก หรอไมไดเลย49 อยางไรกตาม การเยยวยาเปนการแกปญหาเฉพาะหนาเทานน

หญงหมายสวนใหญมขดความสามารถในการหารายไดจากด อาชพสาคญไดแก การกรดยาง ทานา บางตองทงลกเพอไปหางานทา ซงนาไปสปญหาเดกและเยาวชน ปจจบน กอ.รมน. และศอ.บต. ไดสงเสรมการรวมกลมอาชพเพอชวยเหลอผหญงทครอบครวไดรบผลกระทบใหทาการปลกผก เลยงเปดไก ทาขนม50 อยางไรก

                                                            48 กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย ศนยเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร, สถานการณความรนแรงชายแดนภาคใต, 2555. http://www.m-society.go.th/document/statistic/statistic_7996.pdf (เขาถงเมอ 11 มถนายน 2556). 49ศ น ย เ ฝ า ร ะ ว ง ส ถ าน กา รณ ภ าค ใ ต , 100 ป สต ร ส ากล : ชะตาก รรม อน โ ดด เ ด ย วขอ ง ผ ห ญ ง ช ายแดน ใ ต , 2554, http://www.deepsouthwatch.org/node/1530 (เขาถงเมอ 11 มถนายน 2555). 50 Nikhasnah Kuno, เสยงจากผหญงชายแดนใต ตอนท 13 – 16, 2554, http://www.youtube.com (เขาถงเมอ 11 มถนายน 2555).

27  

ตาม ผทประกอบอาชพเกษตรกรรมสวนใหญยงทาการเกษตรกรรมแบบดงเดม และขาดทกษะการพฒนาการประกอบอาชพและการใชเทคโนโลยการ เกษตรททนสมย ผหญงกลมนตองการการสนบสนนสงเสรมดานการประกอบอาชพใหสามารถดแลครอบครวไดดวยตนเองในระยะยาว

2) การเขาถงการศกษาของเดกและเยาวชน เดกและเยาวชนในจงหวดชายแดนภาคใตไมไดรบการศกษาทมประสทธภาพทจะชวยใหเขาสตลาดแรงงาน ซงเปนเหตปจจยหนงทบมเพาะสถานการณความรนแรง เดกทจบชวงชนท 1 หรอระดบประถมศกษาปท 3 ในสามจงหวดชายแดนภาคใตทอานไมออกและเขยนไมไดคดเปนรอยละ 33.72 คะแนนสอบวดผลทางการศกษาแหงชาตขนพนฐานระดบชนมธยมศกษาปท 6 ใน 5 วชาหลกปการศกษา 2554 พบวานกเรยนจากโรงเรยนทงของรฐและเอกชนในสามจงหวดชายแดนภาคใตมคะแนนตากวาเกณฑเฉลยของทงประเทศทกวชา แมจะมโควตาพเศษสาหรบนกศกษาจากพนท 3 จงหวดชายแดนภาคใตใหเขารบการศกษาจากมหาวทยาลยทวประเทศ 1,496 ทนง และมผมาสมครทงหมด 1,500 คน แตสวนใหญคะแนนไมถงเกณฑ นอกจากนนตงแตป พ.ศ. 2551 - 2554 มนกศกษาทตองถกออกกลางคนสงกวา 4,000 คน51

ปญหาการจดการศกษา52 ในพนทสามจงหวดชายแดนภาคใต คอ คานยมของการศกษาศาสนาในพนท ทจะตองเรยนอยางจรงจง เสมอนเรยน 2 หลกสตรในเวลาเดยวกน ทาใหเดกตองเรยนหนกมากเกนไปและสงผลใหผลการเรยนตกตา53 สถานการณความรนแรงตลอดทศวรรษทผานมากเปนอกเหตปจจยหนงทสงผลตอการจดการเรยนการสอนเชนกน

3) การแพรระบาดของยาเสพตด ยาเสพตดเปนเหตปจจยสาคญทบนทอนความอบอนในครอบครวและความสงบสขในชมชนอยางสาคญ

และอาจมสวนเกยวของกบสถานการณความรนแรง ในชวงป พ.ศ. 2549 - 2553 จงหวดยะลามคดยาเสพตดเพมขนจาก 739 คดเปน 1,557 คด จงหวดปตตานจานวนคดยาเสพตดเพมขนจาก 699 คดเปน 1,595 คด จงหวดนราธวาสจานวนคดยาเสพตดเพมขนจาก 1,152 คด เปน 1,595 คด และจงหวดสงขลาจานวนคดยาเสพตดเพมขนจาก 1,909 เปน 2,515 คด หากพจารณาจานวนผเสพยา พบวาในพนทจงหวดชายแดนใตมผตดยาเสพ

                                                            51 กองบรรณาธการ โรงเรยนนกขาวชายแดนใต, เปด 4 ขอเสยงสนตจากหมบาน เผยเดกชายแดนใตอาการหนก, 2555, http://www.deepsouthwatch.org/dsj/3223 (เขาถงเมอ 22 มถนายน 2556). 52 ศนยเฝาระวงสถานการณภาคใต , ศบชต. รกแกปญหาการศกษา ยกระดบคณภาพเดกชายแดนใต, 2555, http://www.deepsouthwatch.org/dsj/3212 (เขาถงเมอ 11 มถนายน 2556). 53 สมภาษณ นาย อนศกด อายวฒนะ, ผอานวยการสานกพฒนาการศกษาในเขตพฒนาพเศษเฉพาะกจจงหวดชายแดนภาคใต, 26 มถนายน 2556.

28  

ตดถงรอยละ 14 - 15 ซงสงกวาคาเฉลยของผเสพยาทงประเทศทรอยละ 4-554 ในดานการบาบดรกษา มแนวโนมของเยาวชนเขารบการบาบดจากยาเสพตดมากขนในจงหวดปตตานและยะลา โดยผเขารบการบาบดอายนอยลง

ปญหายาเสพตดเปนหนงในประเดนททงประชาชนและเจาหนาทฝายความมนคงใหความสนใจมากทสด แตทงสองฝายจะมมมมองตอปญหานแตกตางกน เจาหนาทรฐฝายความมนคงใหความสาคญกบปญหานในแงทอาจเชอมโยงกบปญหาการกอความไมสงบในพนท สวนประชาชนในพนทมความกงวลเกยวกบผลกระทบตอคณภาพของเยาวชนและชมชน

ประเดนปญหาทงสามนมความเชอมโยงกน และเปนกลมปญหาทสงผลตอความมนคงของมนษยและสถานการณความรนแรงในพนททงในระยะสนและระยะยาว

การดาเนนงานของภาครฐในประเดนเหลานมจดแขงทมกลไกการประสานงานระหวางหนวยงานตางๆ ทงระดบนโยบายและปฏบต และมงบประมาณสนบสนนจานวนมาก หนวยงานตางๆ บรณาการการดาเนนงานภายใตการประสานงานของ ศอ.บต. และ กอ.รมน.ภาค 4 สน. เพอดาเนนการยทธศาสตรหลก 5 ดาน คอ การรกษาความปลอดภย การแกไขปญหาภยแทรกซอน การพฒนาคณภาพชวต และโครงสรางพนฐาน การสรางความเปนธรรม การดาเนนการในเรองสทธมนษยชน

อยางไรกด ยงมขอจากดในทางปฏบต อาท เรองขอมลทไมชดเจน การปกปดขอมล การไมเผยแพรและแลกเปลยนขอมล ฯลฯ ทาใหหลายหนวยงานประสบปญหาในการวางแผนและกาหนดมาตรการทเหมาะสม หลายหนวยงานพบวากลไกการอานวยการยงไมตอบสนองตอการปฏบตงาน และขาดการประสานงานในพนทระหวางหนวยงานตางๆ

หนวยงานและองคกรทมภารกจเกยวของและจะมบทบาทสาคญตอการเสรมสรางความมนคงของมนษยในประเดนปญหาเหลาน ไดแก

o ศนยอานวยการบรหารจงหวดชายแดนภาคใต (ศอ.บต.) กองอานวยการรกษาความมนคงภายในภาค 4 สวนหนา (กอ.รมน. ภาค4 สน.) และศนยปฏบตการคณะกรรมการขบเคลอนนโยบายและยทธศาสตรการแกไขปญหาจงหวดชายแดนภาคใต (ศปก.กปต.)

o กระทรวงมหาดไทย - กรมการพฒนาชมชนกระทรวงมหาดไทย (พช.) o กระทรวงศกษาธการ - สานกพฒนาการศกษาเขตพฒนาพเศษเฉพาะกจจงหวดชายแดนภาคใต

(สพก.จชต.) o สานกงานคณะกรรมการปองกนและปราบปรามยาเสพตด (ป.ป.ส.) - ศนยปองกนและแกไข

ปญหายาเสพตดในพนทจงหวดชายแดนภาคใต (ศปส.จชต.) o กระทรวงสาธารณสข - สถาบนธญญารกษ (บาบด ฟนฟผปวยยาเสพตด) สาธารณสขจงหวด

                                                            54อารดา สาเมา, แพทยชชายแดนใตยาเสพตดชก ผลกอตราเสยงเอดสสง, 2554, http://www.deepsouthwatch.org/dsj/3230 (เขาถงเมอ 12 มถนายน 2556).

29  

o กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย – กรมพฒนาสงคมและสวสดการ พฒนาสงคมและความมนคงของมนษยจงหวด (พสจ.)

o องคกรศาสนา o สภาเดกและเยาวชนประจาจงหวด

อนง ความขดแยงในพนทชายแดนใตทยดเยอและยาวนานน สงผลใหเกดความเสยงแบบใหมๆททาใหประชากรทงหมดมความไมมนคง ไมไววางใจตอกน ในภายภาคหนา การพจารณาถงวธการพฒนาความเคารพกนระหวางประชาชน โดยเนนเรองความคด ทศนคต และความเชอในการอยรวมกน อนจะเปนประโยชนตอการกระจายอานาจในอนาคตถอเปนสงสาคญ

30  

การกาหนดยทธศาสตรความมนคงของมนษย (พ.ศ. 2556-2566)

ผลการวเคราะหแนวโนมความเสยงและกลมเสยงทสาคญในระยะสบปขางหนา และโครงสรางเชงสถาบนทเกยวของแสดงใหเหนประเดนปญหาและชองวางในการดาเนนงานทมลกษณะรวมและเปนอปสรรคตอการยกระดบความมนคงของมนษยในประชากรกลมเสยง หรอเปนโอกาสทจะเสรมสรางความรวมมอระหวางหนวยงานองคกรตางๆ ทนาไปสการกาหนดยทธศาสตรความมนคงของมนษย (พ.ศ. 2556-2566) ดงตอไปน

วสยทศน: ความมนคงมนษยเปนวาระหลกของรฐและสงคมไทย

พนธกจ:

1. พฒนาคน ชมชน และสงคมใหมขดความสามารถในการรบมอกบการเปลยนแปลงการบรหารราชการแผนดนและของสงคมไทย

2. ขยายเครอขายความรวมมอเพอใหทกภาคสวนมสวนรวมในการเสรมสรางความมนคงของมนษย 3. พฒนากลไกเชงสถาบนทเอออานวยตอการเสรมสรางความมนคงของมนษย

ยทธศาสตร:

1. ยทธศาสตรความร 2. ยทธศาสตรนโยบายและกฎหมาย 3. ยทธศาสตรการบรณาการและระบบงาน 4. ยทธศาสตรการมสวนรวม 5. ยทธศาสตรการตดตามประเมนผล

อนง แนวทางสาคญของการขบเคลอนยทธศาสตรคอการพฒนาความรวมมอระหวางหนวยงานและภาคสวนตางๆ ใหเปนระบบและเขมแขงในการเชอมโยงและตอยอดงานทแตละฝายดาเนนงานอย อนจะเปนการขยายผลกระทบทางบวกและลดผลกระทบทางลบตอความมนคงของมนษย

1. ยทธศาสตรความร เปาประสงค: หนวยงานองคกรและประชากรกลมเสยงมความรความเขาใจเกยวกบความมนคงของ

มนษย สามารถกาหนดทางเลอกการพฒนาบนฐานการมสวนรวม และมระบบขอมลสนบสนน

ตวชวด: จานวนหนวยงานและองคกรภาคประชาชนทมความรความเขาใจเรองความเสยง และแนวทางการรบมอกบความเสยงประเภทตางๆ

จานวนฐานขอมลจานวนและสถานการณกลมเสยงทพฒนาจากการทางานรวมกนระหวางหนวยงาน และระหวางภาครฐและภาคประชาสงคม

31  

กลยทธ 1.1 พฒนาความรความเขาใจเกยวกบความมนคงของมนษย

“ความมนคงของมนษย” เปนแนวคดทมการพฒนาและเผยแพรในบรบทการพฒนาทเรงรดมากขนในระยะเวลาประมาณสองทศวรรษ และเกยวโยงกบแนวคดการพฒนาทสาคญ อาท สทธมนษยชน การพฒนาคน ฯลฯ ซงหนวยงานตางๆ และสงคมไทยมความรบรและเขาใจมากกวา อกทงการกาหนดชอกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยมสวนทาใหหนวยงานอนๆ เหนวาความมนคงของมนษยเปนภารกจเฉพาะของกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยเทานน

การขาดความรความเขาใจเกยวกบแนวคดน และการขาดความตระหนกวาความมนคงของมนษยมความสาคญมากในโลกยคโลกาภวตนทประชาชนตองเผชญความเสยงหลากหลายประเภทนบเปนปญหาและอปสรรคของการยกระดบการพฒนาและนวตกรรม ตลอดจนการกาหนดแนวทางการสอสารและประสานความรวมมอระหวางหนวยงานตางๆ

การกาหนดใหยทธศาสตรความมนคงของมนษยมลกษณะยทธศาสตรความรวมมอเปนสวนหนงของความพยายามทจะปรบทศนคตดงกลาว แตยงจาเปนตองสรางกระบวนทศน ความรและความเขาใจรวมกนอยางตอเนอง ทงในหมเจาหนาทภาครฐในและนอกสงกดกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย นกวชาการ และภาคประชาสงคม

“กลมเสยง”

การเปลยนแปลงในยคโลกาภวตนปจจบนทาใหเกดการเชอมโยงกนในมตและระดบตางๆ อยางไมเคยมมากอน การพฒนามพลสตสงรวมทงนามาซงโอกาสและความเสยงใหมๆ “กลมเสยง” ในทนมความหมายทเชอมโยงกบบรบท “ความเสยง” กลาวคอ เปนกลมประชากรทมโอกาสสงทจะรบผลกระทบทางลบจากความเสยงประเภทหนง และมความสามารถจากดในการรบมอกบผลกระทบดงกลาว กลมประชากรดงกลาวอาจมใชกลมเสยงสาหรบความเสยงอกประเภทหนง ตวอยางเชน คนยากจนในเขตเมองเปนกลมเสยงตอการถกไลรอทพกอาศย แตไมใชกลมเสยงตอภยแลง ในขณะทคนยากจนในชนบทเปนกลมเสยงตอภยแลง แตไมใชกลมเสยงตอการถกไลรอทพกอาศย

ความหมายของ “กลมเสยง” และ “ความเสยง” จงมความเปนพลวต และสลบซบซอนอยางมาก สงคมไทยอาจมความเสยงตอภยประเภทหนงในชวงเวลาหนง แตในอกหาหรอสบปตอมาภยดงกลาวอาจลดความสาคญลง ประชากรกลมหนงอาจเปนกลมเสยงตอภยประเภทหนง แตเมอภยประเภทนนมแนวโนมลดลง หรอประชากรกลมดงกลาวมความสามารถในการรบมอมากขน ประชากรกลมนนกมใชกลมเสยงอกตอไป

32  

นอกจากแนวคดเรองความมนคงของมนษยแลว ความรความเขาใจทจาเปนตอการยกระดบความมนคงของมนษยไดแกความรเกยวกบสถานการณความมนคงของมนษย แนวโนมความเสยง กลมเสยง และผลกระทบจากความเสยง ทงนเพอใหหนวยงานทเกยวของและกลมเสยงตางๆ มความเทาทนกบการเปลยนแปลง มการเฝาระวง และกาหนดทางเลอกและพฒนาสมรรถนะในการรบมอทเหมาะสม

การพฒนาความรความเขาใจรวมกนดงกลาวควรเกดจากกระบวนการสอสารสองทางทภาคสวนตางๆ มสวนรวม เปนกระบวนการทตอเนอง เปดกวางในเชงความคด และเปดโอกาสให “กลมเสยง” ตางๆ ไดแสดงมมมองเกยวกบ “ความเสยง” แหลงทมาของความเสยงและแนวทางการรบมอกบความเสยง รวมทงใหความสาคญกบการกาหนดทางเลอกในการดาเนนการทหลากหลาย

การเสรมสรางความรความเขาใจโดยอาศยมมมองจากฐานลาง ระดบบน ประกอบกบแนวคดและประสบการณตางประเทศจะนาไปสความรความเขาใจทงเชงวชาการและทางเลอกการปฏบตการทเหมาะสมกบกลมประชากร สถานการณ และพนทตางๆ ในสงคมไทย

กลยทธ 1.2 พฒนาขอมลและระบบขอมลประชากรกลมเสยง

นอกจากความรความเขาใจเกยวกบแนวคด “ความมนคงของมนษย” แลวขอมลเพอการสนบสนนการวางแผนและกาหนดมาตรการตางๆ ยอมเปนองคประกอบสาคญ ขอมลทมความสาคญตอการดาเนนงานดงกลาวไดแก ขอมลจานวนและสถานการณการพฒนาของประชากรกลมเสยง ปจจบนประเทศไทยยงมขอมลเกยวกบประชากรกลมเสยงตางๆ นอยมาก มกเปนขอมลทไมครอบคลม ไมทนสมย สวนใหญเปนขอมลจากการประมาณการ ซงไมสอดคลองกนระหวางหนวยงานตางๆ และมความจาเปนตองไดรบการพฒนาอยางเรงดวน ตวอยางเชน ขอมลเกยวกบจานวนและสถานการณของกลมชาตพนธและชนเผา ขอมลเกยวกบจานวนและสถานการณของแรงงานขามชาต เปนตน

อนง ขอมลประชากรกลมเสยงเปนขอมลทจดเกบไดยากลาบากกวาประชากรทวไป เพราะมกเขาถงยาก อนเนองจากลกษณะหรอปญหาพเศษ อาท กลมชาตพนธและชนเผาในพนทหางไกล คนไรบาน เดกเรรอน ทไมมอยอาศยเปนหลกแหลง แรงงานขามชาตทไมไดจดทะเบยน การพฒนาขอมลโดยระบบปกตทมหนวยงานใดหนวยงานหนงรบผดชอบเพยงหนวยงานเดยว เชน สานกงานสถตแหงชาต อาจไมใชแนวทางการดาเนนงานทมประสทธภาพ จาเปนตองมการประสานงานระหวางหนวยงานตางๆ ทมภารกจเกยวของกบประชากรกลมดงกลาว เพอพฒนาระบบการแลกเปลยนขอมล และพฒนาระบบขอมลใหสามารถเชอมโยง ปรบปรงขอมลอยางตอเนอง และใหหนวยงานตางๆ สามารถใชขอมลรวมกนได

ในบางกรณมการพฒนาระบบขอมลแลว แตหนวยงานตางๆ ยงไมมนโยบายทชดเจนเกยวกบการเชอมโยงและเผยแพรแลกเปลยนขอมลกน ทาใหหนวยงานบางแหงไมไดขอมลทสาคญจาเปนตอการดาเนนงาน ตวอยางเชน ขอมลเกยวกบผรบผลกระทบจากสถานการณความรนแรงในสามจงหวดชายแดนภายใต ซงควรไดรบ

33  

การกาหนดใหเปนกลมเสยงสาคญทหนวยงานเครอขายความรวมมอความมนคงของมนษยตองใหความสาคญในการเชอมโยงแลกเปลยนขอมลกน

2. ยทธศาสตรนโยบายและกฎหมาย เปาประสงค: กฎหมายทมความสาคญตอการเสรมสรางความมนคงของมนษยไดรบการพฒนา/ทบทวน

และมการบงคบใชอยางมประสทธภาพมากขน

ตวชวด: จานวนนโยบายและกฎหมายทมการผลกดนใหมการพฒนาและทบทวนแกไขเพอเสรมสรางความมนคงของมนษย

จานวนอาสาสมครพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยและเครอขายภาคประชาสงคมทมสวนรวมในการสนบสนนการบงคบใชกฎหมาย

กลยทธ 2.1 พฒนานโยบายและกฎหมาย

ในระยะเวลาหาปทผานมา มความกาวหนาในการพฒนานโยบายและกฎหมายทเออตอการเสรมสรางความมนคงของมนษย อาท พ.ร.บ. ปองกนและปราบปรามการคามนษย พ.ศ. 2551 แผนยทธศาสตรการบรหารจดการแรงงานนอกระบบ พ.ศ. 2556-2559 มการกาหนดนโยบายแรงงานขามชาตทสอดคลองกบความเปนจรงและสอดคลองกบสทธมนษยชนมากขน มการกาหนดใหเบยยงชพผสงอายเปนสทธสาหรบผมอาย 60 ปขนไป การออกมต ครม.เพอคมครองวถชวตของกลมชาตพนธและชนเผาบางกลม หรอคาสงสานกนายกรฐมนตรวาดวย นโยบายเสรมสรางสนตสขในพนทจงหวดชายแดนภาคใต ฉบบท 206/2549 ซงปจจบนอยภายใตฉบบแกไขเพมเตมโดยมกาหนดระยะเวลาตงแตปพ.ศ. 2550-2554 เพอใชในการกาหนดยทธศาสตรภาพรวม และการออก พ.ร.บ.การบรหารราชการจงหวดชายแดนภาคใต พ.ศ. 2553 เพอปรบปรงโครงสรางองคกรบรหารพนทจงหวดชายแดนใต เปนตน

อยางไรกด ยงมนโยบายและกฎหมายบางสวนทเปนอปสรรคตอการเสรมสรางความมนคงของมนษย และมความจาเปนตองพฒนา/ทบทวนและปรบปรง กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยในฐานะหนวยงานหลกดานความมนคงของมนษยควรประสานงานกบหนวยงานองคกรตางๆ เพอจดทาแผนพฒนานโยบายและกฎหมายทมนยสาคญตอความมนคงของมนษย และประสานงานกบภาคสวนตางๆ ในสงคมเพอขบเคลอนการพฒนานโยบายและกฎหมายดงกลาวตามโอกาสและลาดบความสาคญ ทงนกระทรวงฯ สามารถรวมมอกบคณะกรรมการปฏรปกฎหมาย (คปก.) ซงกาลงศกษาแนวทางการปรบปรงกฎหมายเกยวกบสวสดการสงคมและความมนคงของมนษยกวา 70 ฉบบ

อนง นโยบายและกฎหมายทมความสาคญตอการเสรมสรางความมนคงของกลมเสยงทสาคญในระยะสบปขางหนา อาท 1) นโยบายและกฎหมายทเปดชองทางใหกบการสนบสนนงบประมาณ/กองทนใหองคกรภาคประชาสงคมดาเนนงานแทนภาครฐในกจกรรมตางๆ เชน การดแลผสงอาย และการดแลบตรหลานแรงงานขามชาต เปนตน

34  

2) นโยบายรบรองสทธความเปนพลเมองของกลมชาตพนธและชนเผา รวมทงขยายขอบเขตแนวนโยบายคมครองวถชวตชาวเล และชาวกะเหรยงตามมตครม.ใหครอบคลมทกกลมชาตพนธและชนเผา 3) กฎหมายปาชมชน เพอใหชมชนมสวนในการใชประโยชนและปกปองรกษาทรพยากร 4) นโยบายคมครองการผลตภาคเกษตร โดยเฉพาะอยางยงในเรองพนธพช พนธสตว 5) นโยบายคมครองเกษตรกรภายใตระบบเกษตรพนธสญญา 6) นโยบายวาดวยการกระจายอานาจภายใตขอบเขตของรฐธรรมนญ ทอาจพฒนารปแบบเฉพาะสาหรบบางพนทเชน 3 จงหวดชายแดนภาคใต 7) นโยบายดานการศกษาทเออตอการพฒนาทกษะในการอยรวมกนในสงคมพหวฒนธรรม พหศาสนา พหภาษา เปนตน

กลยทธ 2.2 บงคบใชกฎหมาย

การบงคบใชกฎหมายเปนจดออนทสาคญของสงคมไทย แมวาจะมกฎหมายเดมและกฎหมายใหมทเออประโยชนแกการเสรมสรางความมนคงของมนษยอยไมนอย แตกฎหมายเหลานยอมไรผลหากปราศจากการบงคบใชอยางมประสทธภาพ ในทางกลบกน การบงคบใชกฎหมายและการบรหารจดการงานยตธรรมโดยไมคานงถงมตความมนคงของมนษยกเปนปญหาดวยเชนกน

ประเดนสาคญททกฝายควรตระหนกกคอการบงคบใชกฎหมายไมใชภารกจของหนวยงานทเกยวของเทานน แตเปนเรองททกฝายสามารถมสวนรวมและสงเสรม โดยทาหนาทเฝาระวง แจงเหต และใหการสนบสนนผทไมไดรบเปนธรรมใหเขาถงความยตธรรม

กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยในฐานะหนวยงานหลกดานความมนคงของมนษยควรประสานงานกบหนวยงานองคกรตางๆ โดยเฉพาะอยางยงหนวยงานทมภารกจในการอานวยความยตธรรม เพอวเคราะหขอจากดดานการบงคบใชกฎหมายทสาคญตอการเสรมสรางความมนคงของมนษย พรอมทงเผยแพรความรเกยวกบกฎหมายและขอจากดดงกลาวแกอาสาสมครพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย และเครอขายภาคประชาสงคม เพอสนบสนนใหเครอขายดงกลาวมสวนรวมในการเฝาระวง แจงเหต และสนบสนนการบงคบใชกฎหมายอยางเปนธรรม เพอเปนการถวงดลกบหนวยงานดานความมนคงของรฐ

อนง การบงคบใชกฎหมายทมความสาคญตอการเสรมสรางความมนคงของกลมเสยงทสาคญในระยะสบปขางหนา อาท พ.ร.บ.ประกนสงคม เพมเตมมาตรา 40 เพอการคมครองแรงงานนอกระบบในยามชราภาพซงจะเปนกลไกสาคญทสรางความมนคงใหกบชวตสาหรบกลมแรงงานนอกระบบ รวมทงรองรบตอแนวโนมสงคมผสงอาย พ.ร.บ. คมครองผรบงานไปทาทบาน พ.ศ. 2553 ซงเปนเครองมอหลกทจะชวยคมครองสทธ รวมทงสนบสนนกลมผรบงานไปทาทบาน มตครม.เรองแนวนโยบายฟนฟวถชวตชาวเล (2 มถนายน พ.ศ. 2553) และชาวกะเหรยง (3 สงหาคม พ.ศ. 2553) ซงชวยรบรองสถานภาพการทากน รวมทงสทธทางวฒนธรรมใหกบกลมชาตพนธและชนเผา

35  

3. ยทธศาสตรการบรณาการและระบบงาน เปาประสงค: มการบรณาการและระบบงานเพอสนบสนนความรวมมอระหวางหนวยงานตางๆ ในการ

เสรมสรางความมนคงของมนษยทมประสทธภาพ ตวชวด: จานวนเครอขาย/โครงการความรวมมอ

จานวนหนวยงานทรวมในเครอขาย/โครงการความรวมมอ

กลยทธ 3.1 แตงตงคณะกรรมการเสรมสรางความมนคงของมนษย จดออนของระบบราชการไทย คอ ขาดการประสานงานระหวางหนวยงานตางๆ ในประเดนงานทเชอมโยง

กน และแมวาระบบคณะกรรมการในระบบราชการจะมขอจากดไมนอย แตกเปนเงอนไขทจาเปนตอการพฒนาความรวมมอระหวางหนวยงานจานวนมาก ทาใหเกดเวทปรกษาหารอ และโครงสรางกลไกการประสานงานทมความตอเนอง

เนองจากความรวมมอและความเชอมโยงระหวางหนวยงานองคกรตางๆ เปนจดเนนของยทธศาสตรความมนคงของมนษย จงมความจาเปนทจะตองแตงตงคณะกรรมการเสรมสรางความมนคงของมนษยทมนายกรฐมนตรหรอผทนายกรฐมนตรมอบหมายเปนประธาน และมองคประกอบจากหนวยงานตางๆ ทมบทบาทสาคญตอการเสรมสรางความมนคงของมนษย และผทรงคณวฒ คณะกรรมการฯ มภารกจในการกากบทศทางการดาเนนงาน การตดตามประเมนผล และใหคาปรกษารฐบาลและหนวยงานตางๆ เกยวกบการเสรมสรางความมนคงของมนษย

กลยทธ 3.2 พฒนาเครอขายและโครงการความรวมมอระหวางหนวยงาน กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยในฐานะหนวยงานหลกดานความมนคงของมนษย

ควรวเคราะหโอกาสความรวมมอทเกยวกบประเดนความเสยงและกลมเสยงทสาคญเพอใหเกดความเชอมโยงตอยอดงานซงกนและกน โดยในระยะแรกอาจเรมจากการพฒนาความรวมมอระหวางหนวยงานในสงกดดวยกนเอง และระหวางหนวยงานในสงกดกบหนวยงานในสงกดกระทรวงอน ในระยะตอไปจงขยายเครอขายความรวมมอโดยทาหนาทเปนตวกลางในการ สนบสนนใหหนวยงานอนๆ พฒนาความรวมมอในลกษณะดงกลาว

ความรวมมอดงกลาวอาจเปนความรวมมอแบบทวภาค พหภาค ฯลฯ ตามความเหมาะสม และในการทาความตกลงหรอโครงการความรวมมอระหวางหนวยงาน ควรสนบสนนใหแตละหนวยงานชกชวนภาคเครอขายภาคประชาสงคมหรอองคกรชมชนทเกยวของมารวมงานดวย ความรวมมอในระยะแรกควรดาเนนการในประเดนงานเลกๆ ทไมยงยาก และมโอกาสเกดผลทเปนรปธรรมในระยะเวลาอนสน เพอใหทกฝายมความมนใจทจะขยายความรวมมอไปสประเดนงานทใหญและยากขน มหนวยงานรวมดาเนนการจานวนมากขน

อนง การพฒนาเครอขายและโครงการความรวมมอระหวางหนวยงานในระยะแรกควรใหความสาคญกบประเดนงานทมนยสาคญตอการเสรมสรางความมนคงในกลมเสยงและประเดนความเสยงทสาคญ ตวอยางเชน

36  

ประเดนปญหา/ประเดนงาน โอกาสความรวมมอ หนวยงานทเกยวของ การขาดฐานขอมลเกยวกบลกษณะประชากรทชดเจน และมความทนสมย อาท โครงสรางประชากรชาย-หญง, ผสงอาย-เยาวชน, ผพ ก ารท เ ก ย วข อ งกบการไ ด รบบรการจากรฐ ฐานขอมลผ ได รบผลกระทบจากสถานการณความรนแรงใน จชต . และฐานขอมลชมชนทเกยวของกบความสมพนธทางสงคม

ประสานงานการจดเกบขอมล รวมทงแลกเปลยนขอมลใหเปนระบบเพอปองกนปญหาการเขาไมถงบรการและการเยยวยาของรฐ

- สานกงานสถตแหงชาต - ศน ย อ านวยการบรหาร จงห วด

ชายแดนภาคใต - พฒนาสงคมและความมนคงของ

มนษยจงหวด - สาธารณสขจงหวด - กรมพฒนาสขภาพจตท 15 - ศนยเฝาระวงสถานการณชายแดน

ใต - สถาบนวจยสขภาพภาคใต มอ .

หาดใหญ - ศนยฟาใส (เปนกลมรวบรวมขอมลแ ล ะ ใ ห ค ว า ม ช ว ย เ ห ล อ ผ ไ ด ร บผลกระทบทไมไดรบรองจากหนวยงานของรฐ) - เครอขายผนาชมชน อาสาสมครชมชน โครงการบณฑตอาสาพฒนาชมชน

ภาวะหนสนและความยากจนและการขาดสวสดการในภาคเกษตร

เ ส ร ม ส ร า งค ว าม เ ข มแข ง ใ ห ก บครวเรอนในภาคเกษตร และสงเสรมกลมสวสดการในครวเรอนเกษตรกร

- กรมสงเสรมการเกษตร

- สานกงานเศรษฐกจการเกษตร

- กรมการขาว

- กรมการพฒนาชมชน

- สานกงานพฒนาองคกรชมชน

- สภาเกษตรกรแหงชาต

- ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร

การรบมอกบภยพบตในภาวะโลกรอนและภมอากาศทเปลยนแปลง

สรางความเชอมโยงระหวางระบบชดเชยเยยวยาเฉพาะหนา และพฒนาระบบการฟนฟ/เยยวยาในระยะยาว

- กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย - กรมสงเสรมการเกษตร - สานกงานเศรษฐกจการเกษตร

- กรมการพฒนาชมชน - กรมพฒนาสงคมและสวสดการ

37  

ประเดนปญหา/ประเดนงาน โอกาสความรวมมอ หนวยงานทเกยวของ การขาดฐานขอมลทครอบคลมและสอดคลองกนเกยวกบแรงงานนอกระบบ และแรงงานทรบงานไปทาทบาน

ประสานงานการจดเกบขอมล รวมทงแลกเปลยนขอมลใหเปนระบบ

- กรมพฒนาสงคมและสวสดการ - พฒนาสงคมและความมนคงของ

มนษยจงหวด - สานกงานสถตแหงชาต - กรมการจดหางาน - คณะกรรมการสมานฉนทแรงงาน

ไทย - มลนธเพอการพฒนาแรงงานและ

อาชพ การเขาไ มถ งการสนบสนนจากภาครฐสาหรบกลมแรงงานสตรทรบงานไปทาทบาน

ขยายขอบเขตการใชประโยชนจากทรพยากรและกองทนทเกยวของ

- กองทนพฒนาบทบาทสตร - สถาบนพฒนาองคกรชมชน - กองทนเพอผรบงานไปทาทบาน - มลนธเพอการพฒนาแรงงานและ

อาชพ - สานกงานกจการสตรและสถาบน

ครอบครว การไมไดรบบรการทางการศกษาและสาธารณสขอยางเพยงพอและเหมาะสมสาหรบบตรหลานแรงงานขามชาตทไมไดจดทะเบยน

ประสานและสนบสนนการดาเนนงานของหนวยงานทมบทบาทในเรองนอยแลวในระดบพนท

- สานกงานการศกษาขนพนฐาน - สานกงานการศกษานอกระบบและ

การศกษาตามอธยาศย - กรมควบคมโรค - องคกรปกครองสวนทองถน - คณะกรรมการสมานฉนทแรงงาน

ไทย - มลนธเพอการพฒนาแรงงานและ

อาชพ การขาดฐานขอมลทครอบคลมและสอดคลองกนเกยวกบแรงงานขามชาตทไมไดจดทะเบยน และบตรหลานของแรงงานกลมน

ประสานงานการจดเกบขอมล รวมทงแลกเปลยนขอมลใหเปนระบบ

- กรมการจดหางาน - กรมการปกครอง - สานกงานสถตแหงชาต - องคกรปกครองสวนทองถนกรม

ควบคมโรค - สานกงานการศกษานอกระบบและ

การศกษาตามอธยาศย - สานกงานการศกษาขนพนฐาน - คณะกรรมการสมานฉนทแรงงาน

ไทย

38  

ประเดนปญหา/ประเดนงาน โอกาสความรวมมอ หนวยงานทเกยวของ การขาดสถานะทางกฎหมายของกลมชาตพนธและชนเผา

- ประสานงานการสารวจขอมลกลมชาตพนธและชนเผาในไทย - ประสานความเขาใจในแนวทางปฏบตทสอดคลองกนทกหนวยงาน รวมทงรวมกนสรางมาตรการรองรบเรองสทธพลเมองของกลมชาตพนธและชนเผา

- สภาความมนคงแหงชาต - กรมการปกครอง - สานกสงเสรมประชาสงคมเพอการ

พฒนา - ศนยประชาบด - สานกกจการชาตพนธ

การขาดสทธทางวฒนธรรม การรกคบของการทองเทยวสวถชวตกลมชาตพนธและชนเผา

- สงเสรมและสนบสนนใหเกดการจดการดานสทธอยางมสวนรวมตามมตคณะรฐมนตร และกฎหมายทเกยวของ - ประสานหนวยงานทเกยวของในการรณรงคใหเกดความเขาใจอยางถองแทในประเดนเรองความออนไหวทางวฒนธรรม

- กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช - สานกกจการชาตพนธ - องคกรปกครองสวนทองถน - สอมวลชน - เ ค รอข า ยชาต พ น ธ และชน เผ า

พนเมองแหงประเทศไทย - การทองเทยวแหงประเทศไทย - กรมการทองเทยว กระทรวงการ

ทองเทยวและกฬา การขาดสทธในทรพยากรในกลมชาตพนธและชนเผา

- สงเสรมและสนบสนนใหเกดการจดการดานสทธอยางมสวนรวมตามมตคณะรฐมนตร และกฎหมายทเกยวของ และขยายสทธดงกลาวในครอบคลมทกกลมชาตพนธและชนเผา

- กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช - สานกกจการชาตพนธ - องคกรปกครองสวนทองถน - เ ค รอข า ยชาต พ น ธ และชน เผ า

พนเมองแหงประเทศไทย ปญหาการสอสารทางสงคมททาใหเกดอคตและความไมเขาใจระหวางประชาชนตางชาตพนธ ศาสนา และวฒนธรรม (ทงกรณ 3 จงหวดชายแดนภาคใต กลมชาตพนธและชนเผา และแรงงานขามชาต)

- ประสานงานกบหนวยงานดานการศกษา สอมวลชน องคกรปกครองสวนทองถน และภาคประชาชนในการฝาขามอคตของความแตกตางทางช า ต พ น ธ ศ า ส น า ภ า ษ า แ ล ะวฒนธรรม

- ประสานใหมการปรบปรงระบบการศกษาระบบการศกษาระดบชาต เพอสรางความตระหนก รวมทงใหเกดการเรยนรของการอยรวมกนระหวางกลมคนทแตกตางหลากหลาย

- ประสานใหมการออกแบบระบบ

- สานกงานการศกษาขนพนฐาน - สภาการศกษา - องคกรปกครองสวนทองถน - สอมวลชน - สานกกจการชาตพนธ - หนวยงานเฉพาะในพนท เชนศนย

อานวยการบรหารจงหวดชายแดนภาคใต (ศอ.บต.) กองอานวยการรกษาความมนคงภายในภาค 4 สวนหนา (กอ.รมน. ภาค4 สน.)

- องคกรภาคประชาสงคม

39  

ประเดนปญหา/ประเดนงาน โอกาสความรวมมอ หนวยงานทเกยวของ การศกษาในพนทเฉพาะ ทสรางความสมดลระหวางการผลตคนทเออตอตลาดแรงงาน และการสรางความตระหนกในอตลกษณของวฒนธรรมยอยของกลมชาตพนธและชนเผา

การขาดการประสานงานในการใหความชวยเหลอชดเชยเยยวยาผไดรบผลกระทบจากสถานการณความรนแรง จชต. และขาดมาตรการในการตดตาม ตรวจสอบการใหความชวยเหลอเยยวยา

- ประสานความรวมมอในการจดทาฐานขอ มลผ ได รบผลกระทบจากภาค ร ฐและภาคประชาส ง คม - ประสานความรวมมอภาครฐในการพฒนากฎเกณฑกลางในการใหความชวยเหลอ และสนบสนน

- การใหความชวยเหลอเยยวยาดวยมาตรการอนๆ เชน ความชวยเหลอต า ม ก ร ะ บ ว น ก า ร ย ต ธ ร ร ม นอกเหนอจากการใหเงนเยยวยา

- ศน ย อ านวยการบ รหารจ งห วดชายแดนใต

- พฒนาสงคมและความมนคงของมนษยจงหวด

- ปองกนและบรรเทาสาธารณภยจงหวด

- สานกงานเขตพนทการศกษา - สาธารณสขจงหวด - ภาคประชาสงคมทเกยวของ เชน

เครอขายผหญงยตความรนแรงแสวงสนตภาพ 3 จชต., กลมลกเหรยง

ปญหาสขภาวะผหญง เดก และเยาวชนในพนท ปญหาการประกอบอาชพเพอเลยงดครอบครวของสตร

- ประสานงานใหหนวยงานทมภารกจและความเชยวชาญสนบสนนความรดานการผลตและการตลาดเพอพฒนาการศกษาและการประกอบอาชพของสตร

- ประสานงานกบผ นาชมชน ผ นาศาสนาในการสรางความเขมแขงในชมชน เพอใหการชวยเหลอผหญง สนบสนนใหผหญงพฒนาศกยภาพเพอเขาไปมสวนรวมในกระบวนการตดสนใจในเรองชวตความเปนอยในชมชน และใหความรเกยวกบสขภาวะในชมชน

- กรมการพฒนาชมชน - ศนยปองกนและแกไขปญหายาเสพ

ตดในพนทจงหวดชายแดนภาคใต - สถาบนธญญารกษ - กรมพฒนาสงคมและสวสดการ - สานกงานกจการสตรและสถาบน

ครอบครว - พฒนาสงคมและความมนคงของ

มนษยจงหวดชายแดนภาคใต - ศน ย อ านวยการบรหาร จงห วด

ชายแดนใต - องคกรปกครองสวนทองถน - ผนาชมชน ผนาศาสนาในทองถน - เครอขายภาคประชาสงคม - อาสาสมครสาธารณะสขชมชน

บณฑตอาสา จชต. ปญหาการจดการศกษาททวถงและมประสทธภาพ ใหแกเดกและเยาวชน ปญหาขาดพนทกลางในการเรยนรทกษะในการอยรวมใน

- ประสานงานกบภาครฐ นกวชาการศกษาในพนท และประชาชนในชมชนในการฝาขามอคตเกยวกบการพฒนาระบบการศกษาของทองถน และการ

- สานกพฒนาการศกษาเขตพฒนาพเศษเฉพาะกจจงหวดชายแดนภาคใต

- พฒนาสงคมและความมนคงของ

40  

ประเดนปญหา/ประเดนงาน โอกาสความรวมมอ หนวยงานทเกยวของ สงคมพหวฒนธรรม และขาดเวทใหเยาวชนแสดงบทบาทในทางสรางสรรคสงคม

แสดงออกใน เ ช งส รางสรร คของเยาวชนในพนท

- ประสานงานใหสภาเดกและเยาวชนในพนทมบทบาทสาคญในการสรางความไ ววาง ใจและความรวมมอระหวางฝายตางๆ เพอเสรมสรางความปลอดภยในการจดการศกษา

- ประสานงานกบหนวยงานรฐดานการศกษาเพอเสนอโครงการพฒนาบคลากรทางการศกษา เชน จดการฝกอบรม เตรยมความพรอมของครเพอเตรยมสประชาคมอาเซยน

- ประสานงานกบหนวยงานภาครฐภาคเอกชน และภาคประชาสงคมในการแสวงหาแนวทางในการพฒนาระบบการศกษาเ พอรองรบความตองการของตลาด และสดสวนการสอนศาสนา ภาษามลายทสอดคลองกบความตองการของสงคม

มนษยจงหวดชายแดนภาคใต - สภาเดกและเยาวชนในพนทจงหวด

ชายแดนภาคใต - สภาการศกษา - ศน ย อ านวยการบรหาร จงห วด

ชายแดนใต - เครอขายสถาบนการศกษาในพนท

สถา บนตา ด กา ปอ เนาะ และโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลาม มหาวทยาลยในพนท

- กลมภาคประชาสงคม ผนาศาสนา และประชาชนในชมชน

ความรวมมออกรปแบบหนงทนาสนใจ ไดแก ความรวมมอระหวางกระทรวงการพฒนาสงคมและความ

มนคงของมนษยกบหนวยงานตางๆ ในประเดนการวเคราะหผลกระทบทางสงคม (Social Impact Assessment) ซงเปนสวนหนงของระบบการวเคราะหผลกระทบโครงการพฒนาตางๆ ปจจบนยงไมมหนวยงานภาครฐสายสงคมทสนบสนนและประสานงานดานน ในขณะทการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมมกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และการวเคราะหผลกระทบทางสขภาพมกระทรวงสาธารณสขและสานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาตดแลรบผดชอบ ประเดนงานผลกระทบทางสงคมมความเกยวของกบความมนคงของมนษยหลายดาน มทงมตเชงรกและเชงรบ และเปนโอกาสในการทางานบนฐานความรวมมอระหวางหนวยงานตางๆ แมวาในระยะแรก กระทรวงฯ อาจขาดบคลากรทมความรและประสบการณดานน แตสามารถสนบสนนและทางานรวมกบเครอขายนกวชาการทเกยวของ

41  

4. ยทธศาสตรการมสวนรวม เปาประสงค: องคกรชมชน และองคกรภาคประชาสงคมมสวนรวมในการเสรมสรางความมนคงของ

มนษย

ตวชวด: กฎหมายสนบสนนการดาเนนงานขององคกรภาคประชาสงคมในการเสรมสรางความมนคงของมนษย

งบประมาณ/เงนกองทนทสนบสนนการดาเนนงานขององคกรภาคประชาสงคมในการเสรมสรางความมนคงของมนษย

จานวนองคกรภาคประชาสงคมทรวมดาเนนงานเพอเสรมสรางความมนคงของมนษย

กลยทธ 4.1 พฒนาโครงสรางเชงสถาบนเพอสนบสนนการมสวนรวมของภาคสวนตางๆ ภารกจดานการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยนบเปนภารกจทมความซบซอน และเกยวของกบ

ภาคสวนตางๆ ของสงคมจานวนมาก ดวยเหตนการจะขบเคลอนประเดนความมนคงมนษยใหเปนวาระเชงนโยบายหลกของสงคมไทยจาเปนตองอาศยพลงจากภาคและภาคสวนตางๆ นอกเหนอจากกลไกของภาครฐ ในการนการออกแบบโครงสรางเชงสถาบนทเหมาะสมสาหรบการดง และสรางเสรมพลงใหกบองคกรในภาคประชาสงคมใหเขามามสวนรวมในการขบเคลอนภารกจดานความมนคงของมนษยจงเปนสงจาเปนอยางยง

แนวทางหนงทหลากหลายประเทศมกจะใชในการสรางกลไกการมสวนรวมคอการออกกฎหมายสงเสรมองคกรในภาคประชาสงคม เพอเขารวมดาเนนภารกจตางๆในดานการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย ไมวาจะเปนการดแลสภาพแวดลอมของชมชน การดแลเดก เยาวชน และผสงอาย หรองานในเชงสวสดการชมชนและสงคม เปนตน ทงนจากบทเรยนของประเทศตางๆ พบวาขอดของการพฒนาโครงสรางเชงสถาบนในลกษณะดงกลาว นอกจากจะทาใหสามารถตอบสนองภารกจบางประการทภาครฐอาจมขอจากดเรองการเขาถงปญหาและทรพยากรผานทางกลไกขององคกรในภาคประชาสงคมทคลกคลกบปญหา และสามารถเขาถงกลมเสยงไดดกวาแลว ในระยะยาวโครงสรางดงกลาวจะเปนการเสรมสรางพลง และความเขมแขงในระดบฐานรากของสงคมอกดวย

กลยทธ 4.2 พฒนาเครอขายความรวมมอภาครฐ-ประชาสงคม ในยคโลกาภวตนทแนวโนมของความเสยงเตมไปดวยความหลากหลายซบซอน มความเปนพลวตอยางสง

สงผลทาใหการกาหนดนโยบายจากสวนกลางของภาครฐยากทจะตอบสนองตอปญหาหรอความเสยงใหมๆทเกดขนตลอดเวลา ไดอยางเทาทน การจะสามารถรบมอกบความเสยงทามกลางบรบทดงกลาวไดอยางมประสทธภาพและประสทธผล ภาครฐจงตองพฒนาเครอขายทจะสามารถเขาถงกลมคนทเผชญกบความเสยง ซงมกจะอยในพนทชายขอบของสงคมไทย เครอขายในลกษณะดงกลาว นอกจากจะตองสามารถเปดพนทใหกบกลมคนตางๆทกาลงเผชญกบความเสยงในรปแบบตางๆ ไดนาเสนอปญหาและมมมองตอความเสยงแลว ยงตองเออใหเกดการเสรมพลงใหกบชมชนหรอกลมคนทเผชญกบความเสยงใหสามารถรบมอกบสภาพปญหา ผานกลไกความรวมมอในลกษณะเครอขาย อาท เครอขายระหวางกลมเสยง ชมชน องคกรในภาคประชาสงคม องคกรปกครองสวนทองถน และหนวยงานจากภาครฐสวนกลาง

42  

ในระยะยาวเครอขายความรวมมอระหวางภาครฐ-ประชาสงคม จะเออใหเกดการพฒนาทศทางยทธศาสตรแบบลางขนบน ซงจะชวยเสรมกบการกาหนดยทธศาสตรของภาครฐในปจจบน นอกจากนเครอขายดงกลาวยงสามารถมบทบาทสาคญในขนตอนอนๆของกระบวนการนโยบายสาธารณะ รวมทงการนานโยบายไปปฏบต และการตดตามประเมนผลนโยบาย ในทายทสดกระบวนการเหลานจะเปนการ “เสรมพลง” ไมเฉพาะกบกลมเสยงเทานน แตรวมถงชมชนและสงคมในภาพรวมอกดวย

5. ยทธศาสตรการตดตามประเมนผล เปาประสงค: ทกภาคสวนสามารถตดตามความกาวหนาและปญหาอปสรรคของการเสรมสรางความ

มนคงของมนษยเพอทบทวนและปรบยทธศาสตรและการดาเนนงานอยางตอเนอง

ตวชวด: จานวนหนวยงานทมการแลกเปลยนขอมลเพอการตดตามประเมนผล

จานวนองคกรทมสวนรวมในกระบวนการตดตามประเมนผล

กลยทธ 5.1 จดทาระบบการตดตามความกาวหนาในการดาเนนงานการเสรมสรางความมนคงของมนษย

การตดตามประเมนผลการดาเนนงานเพอเสรมสรางความมนคงของมนษยเปนเงอนไขสาคญของความสาเรจของการขบเคลอนยทธศาสตร ในการนจาเปนตองพฒนาระบบขอมลเพอสนบสนนการประเมนผลทสามารถบงชความสาเรจตามยทธศาสตร ปญหาและขอจากดของการดาเนนงาน สถานการณทเปลยนแปลงไป ซงจะนาไปสการทบทวนและปรบยทธศาสตรใหสอดคลองกบบรบทและสถานการณใหม

ขอบเขตการตดตามประเมนผลควรครอบคลมการดาเนนงานตามยทธศาสตร และการดาเนนงานอนๆ ของภาคสวนตางๆ ทอาจมไดกาหนดไวภายใตยทธศาสตร แตมนยสาคญตอความมนคงของมนษย

ขอมลทสาคญจาเปนตอการตดตามประเมนผล ไดแก ขอมลเกยวกบสถานการณและแนวโนมความมนคงของมนษย โดยเฉพาะอยางยงขอมลเกยวกบความเสยงและกลมเสยง ขอมลเกยวกบผลการดาเนนงาน ทงในดานกระบวนการ ผลผลต ผลลพธ และผลกระทบ โดยควรมขอมลทงในเชงปรมาณ และคณภาพ

ตวชวดเพอการตดตามประเมนผลควรสะทอนกระบวนการพฒนา คอครอบคลมตวชวดเหตปจจยแหงความเสยง สถานการณความเสยง การดาเนนงานเพอปองกนความเสยงหรอลดผลกระทบตอกลมเสยง และผลลพธทเกดขนตอกลมเสยง อาท การรทนความเสยง คณภาพชวต ฯลฯ นอกจากนนควรรวมตวชวดเชงกระบวนการทชใหเหนความรวมมอระหวางหนวยงานและภาคสวนตางๆ

ระบบขอมลเพอการตดตามประเมนผลไมควรเปนระบบรวมศนย โดยกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยควรประสานงานกบหนวยงานตางๆ ในเครอขายความรวมมอเพอพฒนาระบบขอมลสาหรบงานภายใตยทธศาสตรฯ โดยแตละหนวยงานอาจรวบรวมขอมลและบรหารจดการการตดตามประเมนผลเองและนาขอมลและผลการประเมนมาแลกเปลยนเรยนรกนตามระยะเวลาทกาหนด ในสวนงานทมไดอยภายใตยทธศาสตรฯ กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยควรขอความรวมมอกบหนวยงานองคกรทเกยวของเพอขอขอมลและแลกเปลยนเรยนรเกยวกบการดาเนนงานทมนยสาคญตอความมนคงของมนษย

43  

ระบบการตดตามประเมนผลควรครอบคลมทงการประเมนภายในโดยหนวยงานองคกรทเกยวของ และการประเมนภายนอก และใหความสาคญกบการเปดชองทางและจดกระบวนการใหภาคสวนตางๆ มสวนรวมในการแลกเปลยนขอมลความคดเหนอยางกวางขวาง

ทงนกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยควรสรางเครอขายนกวชาการทจะสามารถสนบสนนการดาเนนงานดงกลาว

ผลการตดตามประเมนผล คอ ไดขอมล ความร และบทเรยนทจะนาไปสการปรบปรงการดาเนนงาน การทบทวนแนวคดและทศทาง ยทธศาสตร และกลยทธในการดาเนนงานใหสอดคลองกบการเปลยนแปลงของสงคม กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยควรนาขอมลจากการตดตามประเมนผลมาทบทวนยทธศาสตรความมนคงของมนษยเปนระยะๆ อยางชาทสดเมอดาเนนงานตามยทธศาสตรฯ นครบหาป

กลยทธ 5.2 จดทารายงานสถานการณความมนคงของมนษย รายงานสถานการณความมนคงของมนษยมาจากการสงเคราะหภาพใหญของสถานการณความมนคงของ

มนษยในสงคมไทย รายงานฯ จะเปนเครองมอสาคญในการสอสารกบผบรหารระดบสงและสาธารณชนเกยวกบแนวคดเรองความมนคงของมนษย สถานการณปญหา แนวโนมความเสยง และกลมเสยงสาคญ ตลอดจนการดาเนนงานของหนวยงานและภาคสวนตางๆ ทมผลตอการเสรมสรางหรอบนทอนความมนคงของมนษย โดยอาจจดทาเปนรายสองปเพอใหมระยะเวลาเพยงพอสาหรบกระบวนการจดทารายงานทจะเปนประโยชนสงสด

กระบวนการจดทารายงานเปนโอกาสในการแลกเปลยนแนวคดเกยวกบความมนคงของมนษย ขยายภาคเครอขาย และสงเสรมการมสวนรวมของทกภาคสวน โดยควรจดใหมเวทวเคราะหสถานการณและประเมนความกาวหนาและปญหาอปสรรคของการเสรมสรางความมนคงของมนษยในระดบพนทและระดบชาต โดยอาศยขอมลสวนหนงจากการตดตามประเมนผล และควรสนบสนนใหมการแลกเปลยนแนวคดและประสบการณอยางกวางขวาง เพอใหเวทดงกลาวเปนเวทเรยนรรวมกนของทกภาคสวน