วฒนะ บญจบ *

* นกอกษรศาสตรช�านาญการพเศษ ส�านกวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร.

การใชราชาศพทเนองดวยสมเดจพระสงฆราช

ถาม : ตามหลกของการใช ภาษาไทย

ราชาศพทใชกบพระสงฆราชหรอไม เพราะเคย

เขาใจมาตลอดวา พระมศพทใชเปนการเฉพาะ เชน

เมอพระตายกจะใชวามรณภาพ แตเหตใดในขาว

จงใชวา สนพระชนม

ตอบ : ค�าวา “ราชาศพท” หากแปลตาม

ศพท แมจะแปลวาถอยค�าทใชกบพระมหากษตรย

แตแททจรงแลวในปจจบน ค�าราชาศพท หมายถง

ถามมา - ตอบไป

ถอยค�าสภาพ ไพเราะทใชใหเหมาะกบฐานะของ

บคคลในสภาพสงคมไทย ซงผทตองใชค�าราชาศพท

ดวยมตงแตพระมหากษตรย พระบรมวงศานวงศ

พระภกษ ขนนางขาราชการ ตลอดไปจนถง

สภาพชน ดงนน จากค�าถามดงกลาว คงตอบให

เขาใจในชนตนเสยกอนวา ศพทเฉพาะของพระ

ทวานนกนบเปนราชาศพทดวย

คราวนกมาถ ง เร อ งของการใช ค� าว า

“สนพระชนม” กบสมเดจพระสงฆราช แทนทจะใช

“มรณภาพ” เหมอนทเหนใชกบพระภกษโดยทวไป

กอนอนคงตองท�าความเขาใจเสยกอนวา

ลกษณะเดนเปนพเศษประการหนงของภาษาไทยคอ

มค�าหลายรป หลายเสยง ใชในความหมายเดยวกน

ซ งลกษณะท ว าน มมมองหน งก เหนว า เป น

อจฉรยลกษณอนสะทอนใหเหนถงความร�ารวย

หรอความละเอยดออนของภาษาไทย ในขณะท

บางมมมองกเหนวาเปนความยงยากซบซอนในการ

ทจะใชภาษาใหถกตองเหมาะสม ซงค�าราชาศพท

กจดเขาอยในกลมของการใชภาษาไทยทมลกษณะ

เดนดงกลาว

หากจะใหจ�าไดงายวาควรจะแปลงค�าใน

ความหมายทตองการเปนราชาศพทอยางไรนน

ควรค�านงถงการใชวาใชกบใครกอน จงควรแบง

บคคลเปนกลม คอ กลมท ๑ ไดแก พระบาทสมเดจ

พระเจ าอย หวและสมเดจพระบรมราชนนาถ

กลมท ๒ ไดแก พระบรมวงศานวงศ กลมท ๓ ไดแก

พระภกษสงฆ สามเณร กลมท ๔ ไดแก ขนนาง

ขาราชการ และ กลมท ๕ ไดแก สภาพชน

คราวนกมาถงการใชศพท ใหจ�าวา บคคล

ในกลมท ๑ และ ๒ จะใชราชาศพทชดเดยวกน

เพยงแตมรายละเอยดแยกยอยเกยวกบล�าดบชน

เพมเตม คอ ล�าดบ ๑ พระบาทสมเดจพระเจาอยหว

สมเดจพระบรมราชนนาถ ล�าดบ ๒ สมเดจ

พระราชน สมเดจพระราชชนก สมเดจพระราช

ชนน สมเดจพระยพราช สมเดจพระบรมราชกมาร

สมเดจพระบรมราชกมาร ล�าดบ ๓ สมเดจเจาฟา

ล�าดบ ๔ พระเจาบรมวงศเธอ พระองคเจา (ชนเอก)

ซงเปนพระราชโอรส พระราชธดา ในพระเจาอยหว

ทกรชกาล รวมถงสมเดจพระสงฆราช ล�าดบ ๕

พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจา (ชนโท ตร) ทงท

ทรงกรมและไมทรงกรม ล�าดบ ๖ พระวรวงศเธอ

พระองคเจา ทไมทรงกรม ล�าดบ ๗ หมอมเจา

สวนบคคลในกลมท ๔ และ ๕ กใชค�าราชาศพท

ในชดเดยวกน และเปนค�าราชาศพททเราใชอย

เปนประจ�า เพอใหเกยรตแกบคคลทเปนหวหนา

ชมชน หรอผทชมชนเคารพ นบถอ ซงราชาศพท

กลมนจะมชอเรยกอกชอหนงวา “ค�าสภาพ”

ทแปลกออกไปอยางชดเจน คอ ราชาศพท

ในกลมของภกษสงฆ ทตองค�านงถงทงรปศพท

เฉพาะและสมณศกด ดงนน กอนจะใชราชาศพท

ในกลมน จ�าเปนตองทราบราชทนนาม เรยกวา พระ

ภกษผทรงสมณศกด ซงเรยงตามล�าดบจากสงสด

ลงไป คอ ๑. สมเดจพระสงฆราช ๒. สมเดจพระ

ราชาคณะ หรอ ชนสพรรณบฏ คอ พระภกษทม

ราชทนนามน�าหนาด วยค�าว า “สมเดจพระ”

๓. พระราชาคณะชนรอง ๔. พระราชาคณะชนธรรม

๕. พระราชาคณะชนเทพ ๖. พระราชาคณะชนราช

๗. พระราชาคณะชนสามญ ๘. พระครสญญาบตร

พระครชนประทวน พระครฐานานกรม ๙. พระเปรยญ

ตงแต ๓ - ๙

115นตยสารศลปากร ปท ๕๖ ฉบบท ๖

ปจจยทสงผลใหมการใชค�าพดกบพระภกษ

ทรงสมณศกดผดกนมาก คอชนสมเดจพระราชาคณะ

ทงนอาจจะเปนเพราะเหนมค�าวา “สมเดจ” น�าหนา

จงเขาใจวาตองใชค�าราชาศพท ซงแททจรงแลว

พระภกษทรงสมณศกดทตองใชราชาศพท มเฉพาะ

สมเดจพระสงฆราชเพยงรปเดยวเทานน เวนเสยแตวา

พระภกษรปนนจะมฐานนดรศกดทางพระราชวงศ

อยกอนแลว

ล�าดบการใชราชาศพทของกลมภกษสงฆ

ทสมพนธกบกลมท ๑ - ๒ คอ พระภกษทเปน

พระราชวงศ ใชราชาศพทตามล�าดบชนแหง

พระราชวงศ ส�าหรบสมเดจพระสงฆราชเจา (สมเดจ

พระสงฆราชทเปนพระราชวงศ) สวน สมเดจพระ

สงฆราช ซงด�ารงต�าแหนงสกลมหาสงฆปรณายก

ใชราชาศพทเสมอพระเจาวรวงศเธอ (ทมไดทรง

กรม)

จากขอมลทยกมาอางขางตน จงสรปเปน

ค�าตอบในประเดนการใชค�าวา “สนพระชนม” ไดวา

หากสมเดจพระสงฆราช เปนสามญชน จะทรง

ฉตรขาว ๓ ชนประกอบพระเกยรตยศ ซงเทยบเทา

พระองคเจา หรอเทยบการใชราชาศพทระดบ

เดยวกบพระเจาวรวงศเธอ พระองคเจา คอเมอ

ตาย จะใชว า “สนพระชนม” หากวาสมเดจ

พระสงฆราชเจา เปนเชอพระวงศชนหมอมเจา

และหมอมราชวงศ จะทรงฉตรตาดเหลอง ๕ ชน

ประกอบพระเกยรตยศ หรอเทยบเทาพระองคเจา

ตางกรม ชนกรมหลวง หรอเทยบการใชราชาศพท

ระดบพระเจาบรมวงศเธอ พระองคเจา คอเมอตาย

จะใชวา “สนพระชนม” เชนเดยวกน

อนงมค�าถามอกวา หากจะเขยนค�าถวาย

สกการะอยางเปนทางการ กรณการสนพระชนม

ของสมเดจพระสงฆราช จะใช ค�าว า เสดจส

สวรรคาลย หรอนพพาน

ตอบ : ค�าวา “สวรรคาลย” เปนค�ากรยา

หมายความวา ตาย ซงใชกบเจานายชนสง นบเปน

ค�าทเหนกนอยางคนตาในงานพระศพของเจานาย

หลายพระองคทผานมา โดยเฉพาะในค�าประพนธ

รอยกรองจะนยมใชกนมาก และหลายตอหลายคน

ไปแปลความตรงตามรปศพท ท�าใหเขาใจผดวาศพท

ค�าน แปลวา การสงเสดจไปสสวรรค ซงเปนการสอ

ความหมายไมถกตอง

โดยแทจรงแลวค�าวา “สวรรคาลย” มาจาก

ค�าวา “สวรรค” (สะ-หวน-คะ) และ “อาลย” ซง

ค�าวา “สวรรค, สวรรค” เปนค�านาม หมายถง โลก

ของเทวดา, เมองฟา สวนค�าวา “อาลย” ทเปน

ค�านาม มความหมายวา ทอย, ทพก ดงนน วล

“สสวรรคาลย” จงหมายถง สทอยในสวรรค, สทพก

ในสวรรค ความหมายรวม ๆ กคอสสวรรค ซงการ

ททานจะไปสสวรรคไดกเพราะทานตายไปนนเอง

116 นตยสารศลปากร ปท ๕๖ ฉบบท ๖

สวนค�าวา “นพพาน” ดจะเหมาะสมมากกวา

ในกรณทวาดหวงใหพระผจากไปไดถงฝงของการ

หลดพนในอนาคตกาลหรอในสถานทอนเหมาะควร

แตถงกระนนกยงมผ เหนแยงอาจจะดวยเหตผล

เกยวกบกเลสอกเชนกน ถงแมจะเปนกศลกเลส

กตาม ดงส�านกเลขานการสมเดจพระสงฆราชได

เสนอขอความระบวา พระศากยวงศวสทธ ผชวย

เลขานการสมเดจพระสงฆราช ไดแนะน�าใหใชค�าวา

“ขอถวายอภสมมานสกการะ สมเดจพระญาณสงวร

สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก

ดวยเศยรเกลา” แทน

วล “เสดจไปส สวรรคาลย” จะใช สอ

ความหมายตามนยทวา (พระองค) เสดจกลบคน

สวรรค หรอ (พระองค) เสดจสสรวงสวรรค เพราะ

มความเชอวาเจานายเปนสมมตเทพทมาเกดใน

เมองมนษย เมอสดวาระแหงการใชชวตในโลกน

ทานกจะกลบคนสสวรรคททานเคยอยมากอน ดงนน

การทภกษสงฆซงเปนผหวงละกเลสและออกจาก

การเวยนวายตายเกดในสงสารวฏถงแกกาลละสงขาร

จงไมควรทจะใช “เสดจสสวรรคาลย” ซงไมใช

จดหมายของสมณะ

117นตยสารศลปากร ปท ๕๖ ฉบบท ๖