กาพยเหเรอ

ผแตง : เจาฟาธรรมธเบศรไชยเชษฐสรยวงศ (พระราชโอรสสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ)

ความเปนมา : - เหเรอตามเสดจสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศไปนมสการพระพทธบาท

ต านานการเหเรอ

-รบมาจากอนเดย (บชาพระราม) -ของไทย การเหคอ การขบล าน าอยางหนงทมจงหวะ ท านองใชในโอกาสตางๆ เชน เหกลอมพระเจาลกเธอ -เหเรอเปนการเหเพอความเพลดเพลนระหวางเดนทาง -บรรดาฝพายจะไดมความรนเรงใจคลายเหนดเหนอยลง

การเหเรอของไทย แบงเปน ๒ ประเภท ๑. การเหเรอหลวง ๒. การเหเรอเลน

คอ การเหเรอเนองในการพระราชพธทมการจดกระบวนพยหยาตราทางชลมารค

คอ การเหเรอแบบไมเปนพธการของบคคลทวไป เพอความสนกสนานรนเรง และก ากบจงหวะในการพายเรอ ใหพรอมเพรยงกน

ท านองการเหเรอ ๑. ชาละวาเห ๒. มลเห ๓. สวะเห

เหเรว เปนการเหในจงหวะกระชนกระชบ

เหชา เปนท านองทใชเรมตนการเห มจงหวะชาๆ ทวงท านองถอเปนการใหสญญาณเรมตนเคลอนเรอ

เปนการเหเมอใกลจะถงทหมาย

ท านองการเหเรอ กาพยเหเรอ

ลกษณะค าประพนธ

โคลงสสภาพ

กาพยยาน ๑๑

พระเสดจโดยแดนชล ทรงเรอตนงามเฉดฉาย กงแกวแพรวพรรณราย พายออนหยบจบงามงอน

สมมนาภาษา-วรรณกรรมไทย

กาพยเหเรอของเจาฟาธรรมธเบศร แบงเนอหาออกเปน 5 ตอน ดงน 1. ในเวลาเชา พรรณนากระบวนเรอพยหยาตราทางชลมารค 2. ในเวลากลางวน พรรณนาชมปลาตางๆ 3. ในเวลาบาย พรรณนาชมพนธไมตางๆ 4. ในเวลาเยน พรรณนาชมนกตางๆ 5. ในยามค าคน เปนบทจบดวยการเหครวญถงนางผเปนทรก เชา กลางวน

บาย เยน ค า

เรอตน

เรอชย

เรอรปสตว

เรอครฑ เรอสวรรณหงส

เรอสมรรถชย เรอไกรสรมข

ราชสห มา

สงห นาค

มงกร เลยงผา อนทร

เรอเหน าเสดจ คอยกระทงเสาใหสญญาณ

คชสห

เรอรว

พระเสดจโดยแดนชล ทรงเรอตนงามเฉดฉาย กงแกวแพรวพรรณราย พายออนหยบจบงามงอน

เรอครฑยดนาคหว ลวลอยมาพาผนผยอง พลพายกรายพายทอง รองโหเหโอเหมา

เคลอนไหวมทาทเนบชา

สรมขมขสดาน เพยงพมานผานเมฆา มานทองกรองรจนา หลงคาแดงแยงมงกร

ลายกานแยงทมลวดลายเปนรปมงกร

สมรรถชยไกรกาบแกว แสงแวววบจบสาคร เรยบเรยบเคยงคจร ดงรอนฟามาแดนดน

สวรรณหงสทรงพหอย งามชดชอยลอยหลงสนธ เพยงหงสทรงพรหมนทร ลนลาศเลอนเตอนตาชม

เรอชยไววองวง รวดเรวจรงยงอยางลม เสยงเสาเราระดม หมทายเยนเดนคกน

ไมกระทงจงหวะ

คชสหทผาดเผน ดดงเปนเหนขบขน ราชสหทยนยน คนสองคดยงยง

คชสหทผาดเผน ดดงเปนเหนขบขน ราชสหทยนยน คนสองคดยงยง

เรอมาหนามงน า แลนเฉอยฉ าล าระหง เพยงมาอาชาทรง องคพระพายผายผนผยอง

เรอสงหวงเผนโผน โจนตามคลนฝนฝาฟอง ดยงสงหล าพอง เปนแถวทองลองตามกน

นาคาหนาดงเปน ดเขมนเหนขบขน มงกรถอนพายพน ทนแขงหนาวาสกร

นาคาหนาดงเปน ดเขมนเหนขบขน มงกรถอนพายพน ทนแขงหนาวาสกร

เลยงผางาเทาโผน เพยงโจนไปในวาร นาวาหนาอนทร มปกเหมอนเลอนลอยโพยม

เลยงผางาเทาโผน เพยงโจนไปในวาร นาวาหนาอนทร มปกเหมอนเลอนลอยโพยม

คณคาทางวรรณศลป และศลปะโวหารในเหชมเรอ ๑. การใชโวหารภาพพจน อปมา - สรมขมขสดาน เพยงพมานผานเมฆา - เรยบเรยงเคยงคจร ดงรอนฟามาแดนดน - เพยงหงสทรงพรหมนทร ลนลาศเลอนเตอนตาชม - เรอไชยไววองวง รวดเรวจรงยงอยางลม

สทพจน - พลพายกรายพายทอง รองโหเหโอเหมา

บคคลวต - ดยงสงหล าพอง เปนแถวทองลองตามกน

คณคาทางวรรณศลป และศลปะโวหารในเหชมเรอ

๒. การใชค าแสดงจนตภาพ การเคลอนไหว - เรอครฑยดนาคหว ลวลอยมาพาผนผยอง - สวรรณหงสทรงพหอย งามชดชอยลอยหลงสนธ - เรอสงหวงเผนโผน โจนตามคลนฝนฝาฟอง - เรอมาหนามงน า แลนเฉอยฉ าล าระหง

แสง - สมรรถชยไกรกราบแกว แสงแวววบจบสาคร

เสยง - พลพายกรายพายทอง รองโหเหโอเหมา - เสยงเสาเราระดม หมทายเยนเดนคกน - ดนตรมองอล กองกาหลพลแหโหม

คณคาทางวรรณศลป และศลปะโวหารในเหชมเรอ

๓. การเลนเสยงสมผส สมผสเสยงสระ เรอครฑยดนาคหว ลวลอยมาพาผนผยอง พลพายกรายพายทอง รองโหเหโอเหมา

สมผสพยญชนะ - เพยงมาอาชาทรง องคพระพายผายผนผยอง

คณคาทางเนอหา สงคม วฒนธรรม

๑. สะทอนวถชวตความเปนอยทผกพนกบสายน า ‚พระเสดจโดยแดนชล ทรงเรอตนงามเฉดฉาย‛

๑. แสดงวฒนธรรมประเพณการเหเรอ การจดกระบวนพยหยาตราชลมารค - เรอตน /เรอกง - เรอเอกไชย - เรอรปสตว - เรอรวขบวน

คณคาทางเนอหา สงคม วฒนธรรม

๓. ความรเกยวกบสตวในวรรณคด (รปหวเรอ) - ครฑยดนาค : ครฑจบนาคกน (จากการขอพรของนางวนตา แมพญาครฑ) - หงสทรงพรหมนทร : พระพรหม มหงสเปนพาหนะ - ไกรสรมข : ไกรสรราชสห

ครฑยดนาค หรอครฑจบนาค ในหนงสอ ‚สตวหมพานต‛ ของ ส.พลายนอย ใหขอมลวา ‚ตามต านานกลาววาครฑกบนาคเปนพนองกน คอเปนโอรสของพระกศยป แตตางมารดา พญาครฑเปนลกนางวนตา พญานาคเปนลกนางกทร ซงทงสองนไมคอยจะลงรอยกน เหตทบาดหมางกนจนเปนศกสายเลอดกคอ นางวนตาแมพญาครฑรษยานางกทรจงขอพรตอพระกศยปใหลกของตนกนพวกนาคลกนางกทร พระกศยปกหลบหหลบตาใหพรตามทขอ ทงๆ ทรอยวาเปนลกของตนทงสองฝาย ดวยเหตนนครฑกเลยกนนาคเปนอาหาร ลางผลาญกนเอง อาการทครฑกนนาคนน ไมใชครฑจบนาคไดแลวกขม ากลนกนเขาไปทงตว ความจรงครฑเลอกกนเฉพาะมนเหลวงเทานนอยางอนไมปรารถนา เรองนมหลกฐานกลาวไวในเรองภรทตชาดก ตอนหนงวา ‘เมอครฑพานาคไปถงตนงว กจกดวยจะงอยปากฉกทองนาคกนมนเหลว แลวทงรางลงไปในทองมหาสมทร’

เหชมปลา

ปลานวลจนทร

maahalai.com

นวลจนทรเปนนวลจรง เจางามพรงยงนวลปลา

ปลาคางเบอน

คางเบอนเบอนหนามา ไมงามเทาเจาเบอนชาย

ปลาตะเพยนทอง

เพยนทองงามดงทอง ไมเหมอนนองหมตาดพราย

ปลากระแห

กระแหแหนหางชาย ดงสายสวาทคลาดจากสม

ปลาแกมช า

แกมช าช าใครตอง อนแกมนองช าเพราะชม

ปลาทก

ปลาทกทกขอกกรม เหมอนทกขพทจากนาง

ปลาน าเงน

น าเงนคอเงนยวง ขาวพรายชวงสส าอาง ไมเทยบเปรยบโฉมนาง งามเรองเรอเนอสองส

ปลากราย

ปลากรายวายเคยงค เคลากนอยดงามด

ปลาหางไก

หางไกวายแหวกวาย หางไกคลายไมมหงอน

ปลาสรอย

ปลาสรอยลอยลองชล วายเวยนวนปนกนไป เหมอนสรอยทรงทรามวย ไมเหนเจาเศราบวาย

ปลาเนอออน

เนอออนออนแตชอ เนอนองฤๅออนทงกาย ใครตองของจตชาย ไมวายนกตรกตรงทรวง

ปลาเสอ

ปลาเสอเหลอทตา เลอมแหลมกวาปลาทงปวง เหมอนตาสดาดวง ดแหลมล าข าเพราะคม

ปลาแมลงภ

แมลงภคเคยงวาย เหนคลายคลายนาเชยชม คดความยามเมอสม สนทเคลาเจาเอวบาง

ปลาหวเกศ

หวเกศเพศชอปลา คดสดาอาองคนาง หวเกลาเจาสระสาง เสนเกศสวยรวยกลนหอม

ปลาชะแวง

ชะแวงแฝงฝงแนบ ชะวาดแอบแปบปนปลอม เหมอนพแนบแอบถนอม จอมสวาทนาฎบงอร

ปลาชะวาด

ปลาแปบ

คณคาทางวรรณศลป และศลปะโวหารในเหชมปลา

๑. การเลนค า - แกมช าช าใครตอง อนแกมนองช าเพราะชม - นวลจนทรเปนนวลจรง เจางามพรงยงนวลปลา - คางเบอนเบอนหนามา ไมงามเทาเจาเบอนชาย

- ปลาทกทกขอกกรม เหมอนทกขพทจากนาง

๒. การหลากค า (ไวพจน) - เหมอนพแอบแนบถนอม จอมสวาทนาฏบงอร

๓. การใชโวหารภาพพจน อปมา - เพยนทองงามดงทอง ไมเหมอนนองหมตาดพราย

อปลกษณ - น าเงนคอเงนยวง ขาวพรายชวงสส าอาง

คณคาทางวรรณศลป และศลปะโวหารในเหชมปลา

๔. สอดแทรกบทอศจรรยในวรรณคด - กระแหแหหางชาย ดงสายสวาทคลาดจากสม - แมลงภคเคยงวาย เหนคลายคลายนาเชยชม คดความยามเมอสม สนทเคลาเจาเอวบาง

เกดพยบพยหพดอศจรรย สลาตนเปนระลอกกระฉอกฉาน ทะเลลกดงจะลมดวยลมกาฬ กระทบดานกระแทกดงก าลงแรง

ขนแผน VS บวคล

พลาหกเทวบตรกผดพง เปนฝนฟ งฟาแดงดงแสงเสน สขรนทร อสนธรกออนเอน ยอดระเนนแนบน าแทบท าลาย

พระอภยมณ VS นางเงอก

คณคาทางเนอหา สงคม วฒนธรรม - เหชมปลา

๑. สะทอนวฒนธรรมการแตงกายของสตรไทย ‚เพยนทองงามดงทอง ไมเหมอนนองหมตาดพราย‛

๒. แสดงวฒนธรรม บคลกการไวทรงผมของสตร ‚คดอนงคองเอวอร ผมประบาอาเอยมไร‛

ผาตาด

เหชมพรรณไม

ดอกนางแยม

ดอกจ าปา

ดอกประยงค

ดอกจ าปา

ดอกพดจบ

ดอกพกล

ดอกสกรม

ดอกสายหยด

ดอกพทธชาด

ดอกบนนาค

เตง

ดอกแตว

ดอกแกว ดอกกาหลง

ดอกมะลวลย

ดอกจก ดอกจวง

ดอกล าดวน

มะลวลยพนจกจวง ดอกเปนพวงรวงเรณ

หอมมานาเอนด ชชนจตคดวนดา

๑. การสรรค า ๑.๑ การเลอกใชค าไดถกตองตรงตามความหมายทตองการ กวจะกลาวถงผเปนทรก กวจงเลอกเนนเสยงและความหมายใหเหมาะกบสมผสตามขอบงคบของฉนทลกษณนนๆ เชน

คณคาดานวรรณศลป

๑.๒ การใชค าโดยค านงถงเสยง

การเลนเสยงสมผส ท าใหเกดความไพเราะโดยใชสมผสสระ ใหความรสกราบรน ไพเราะ ดงบทประพนธ

พดจบกลบแสลม พกลแกมแซมสกรม หอมชวยรวยตามลม เหมอนกลนนองตองตดใจ

๒.การใชภาพพจน ๒.๑ การใชภาพพจนอปมา

เปนการเปรยบเทยบสงหนงวาเหมอนอกสงหนงโดยใชค าเชอมทแสดงความหมายวาเหมอนกน เชนค าวา เหมอน ดง เพยง เปนตน ดงบทประพนธ

เรอชายชมมงไม รมทาไสวหลากหลายพรรณ เพลดดอกออกแกมกน สงกลนเกลยงเพยงกลนสมร

จากตวอยางเปนการเปรยบเทยบกลนดอกไมทเหมอนกลนของนางอนเปนทรก

สะทอนขนบธรรมเนยมประเพณของไทยจากบทเหชมไม

• การท าเครองหอมจากดอกไมชนดตางๆ (บหงาร าไป) : ปรงดวยเครองหอม แลวบรรจใสถงผาโปรงเลกๆ ท าเปนรปรางตางๆ ใหกลนหอมตดกายและเสอผาของหญงสาว

ล าดวนหวนหอมตรลบ กลนอายอบสบนาสา นกถวลกลนบหงา ร าไปเจาเศราถงนาง

• การกรองดอกไม/ รอยมาลย สตรจะมลกษณะเปนแมบานแมเรอน มฝมอดานการประดษฐ โดยเฉพาะงานดอกไมจะมฝมอในการรอยกรองดอกไมเปนอบะมาลย และใชมาลยแสดงความรกแทนตว

ประยงคทรงพวงหอย ระยายอยหอยพวงกรอง เหมอนอบะนวลละออง เจาแขวนไวใหรยมชม

เหชมนก

นางนวลนวลนารก ไมนวลพกตรเหมอนทรามสงวน แกวพนสดนวล ดงนางฟาหนาใยยอง

นกแกวแจวแจมเสยง จบไมเรยงเคยงคครอง เหมอนพนประคอง รบขวญนองตองมอเบา

ไกฟามาตวเดยว เดนทองเทยวเลยวเหลยมเขา เหมอนพรากจากนงเยาว เปลาใจเปลยวเหลยวหานาง

แขกเตาเคลาคเคยง เรยงจบไมไซปกหาง เรยมคะนงถงเอวบาง เคยแนบขางรางแรมนาน

ดเหวาเจาจบรอง สนนกองซองเสยงหวาน ไพเราะเพราะกงวาน ปานเสยงนองรองสงชาย

โนรสปานชาด เหมอนชางฉลาดวาดแตมลาย ไมเทาเจาโฉมฉาย หมตาดพรายกรายกรมา

เหนฝงยงร าฟอน คดบงอรรอนร ากราย

สรอยทองยองเยองชาย เหมอนสายสวาทนาดนวยจร

สาลกามาตามค ชมกนอยสสมสมร แตพนอาวรณ หอนเหนเจาเศราใจครวญ

การใชโวหารภาพพจน อปมาโวหาร

เรอยเรอยมาเรยงเรยง นกบนเฉยงไปทงหม ตวเดยวมาพลดค เหมอนพอย ผเดยวดาย

ดเหวาเจาจบรอง สนนกองซองเสยงหวาน

ไพเราะเพราะกงวาน ปานเสยงนองรองสงชาย

นางนวลนวลนารก ไมนวลพกตรเหมอนทรามสงวน

แกวพนสดนวล ดงนางฟาหนาใยยอง

การใชค าแสดงจนตภาพ แสง รอนรอนสรยโอ อสดง เรอยเรอยลบเมรลง ค าลง รอนรอนจตจ านง นชพ เพยงแม เรอยเรอยเรยมคอยแกว คลบคลายเรยมเหลยว เรอยเรอยมารอนรอน ทพากรจะตกต า สนธยาจะใกลค า ค านงหนาเจาตาตร

เสยง นกแกวแจวแจมเสยง จบไมเรยงเคยงคสอง เหมอนพนประคอง รบขวญนองตองมอเบา ดเหวาเจาจบรอง สนนกองซองเสยงหวาน ไพเราะเพราะกงวาน ปานเสยงนองรองสงชาย

การเคลอนไหว

เรอยเรอยมาเรยงเรยง นกบนเฉยงไปทงหม

ตวเดยวมาพลดค เหมอนพอย ผเดยวดาย

เหนฝงยงร าฟอน คดบงอรรอนร ากราย

สรอยทองยองเยองชาย เหมอนสายสวาทนาดนวยจร

ไกฟามาตวเดยว เดนทองเทยวเลยวเหลยมเขา เหมอนพรากจากนงเยาว เปลาใจเหลยวหานาง แขกเตาเคลาคเคยง เรยงจบไมไซปกหาง เรยมคะนงถงเอวบาง เคยแนบขางรางแรมนาน โนรสปานชาด เหมอนชางฉลาดวาดแตมลาย ไมเทาเจาโฉยฉาย หมตาดพรายกรายกรมา

สรปการชมความงาม (บทเสาวรจน) เรองกาพยเหเรอ

ชมสรระ

๑. เนอออนออนแตชอ เนอนองฤๅออนทงกาย

๒. น าเงนคอเงนยวง ขาวพรายชวงสส าอาง ไมเทยบเปรยบโฉมนาง งามเรองเรอเนอสองส

๓. จ าปาหนาแนนเนอง คลกลบเหลองเรองอราม

คดคะนงถงนงราม ผวเหลองกวาจ าปาทอง

๔. นางนวลนวลนารก ไมนวลพกตรเหมอนทรามสงวน

แกวพนสดนวล ดงนางฟาหนาใยยอง

ชมสรระ

๕. ปลาเสอเหลอทตา เลอมแหลมกวาปลาทงปวง เหมอนตาสดาดวง ดแหลมล าข าเพราคม

๖. แกมช าช าใครตอง อนแกมนองช าเพราะชม

ปลาทกทกขอกกรม เหมอนทกขพทจากนาง

๗. หางไกวายแหวกวาย หางไกคลายไมมหงอน

คดอนงคองคเอวอร ผมประบาอาเอยมไร

๘. หวเกศเพศชอปลา คดสดาอาองคนาง หวเกลาเจาสระสาง เสนเกศสลวยรวยกลนหอม

ชมคณลกษณะของนาง ๑. ดเหวาเจาจบรอง สนนกองซองเสยงหวาน

ไพเราะเพราะกงวาน ปานเสยงนองรองสงชาย

๒. เพยนทองงามดงทอง ไมเหมอนนองหมตาดพราย

๓. โนรสปาดชาด เหมอนชางฉลาดวาดแตมลาย ไมเทาเจาโฉมฉาย หมตาดพรายกรายกรมา

๔. เตงแตวแกวกาหลง บานบษบงสงกลนอาย หอมอยไมรหาย คลายกลนผาเจาตาตร

ผาตาด

๕. นวลจนทรเปนนวลจรง เจางามพรงยงนวลปลา คางเบอนเบอนหนามา ไมงามเทาเจาเบอนชาย

๖. เหนฝงยงร าฟอน คดบงอรรอนร ากาย

๗. สรอยทองยองเยองชาย เหมอนสายสวาทนาดนวยจร

๘. ชมดวงพวงนางแยม บานแสลมแยมเกสร

คดความยามบงอร แยมโอษฐยมพรมพรายงาม

ชมคณลกษณะของนาง

ลกษณะทางวฒนธรรมเกยวกบเวลาทปรากฏในเรองกาพยเหเรอ

ยามสองฆองยามย า ทกคนค าย าอกเอง

ยามแรก

ยามสอง ยามสาม

ยามส

12

3

6

9

ศพทเกยวกบเวลา

เพรางาย สนธยา