1

การวจยและพฒนา

นโยบายกรมปศสตว

ไกพนเมอง

ประเทศไทยมการเลยงไกพนเมองมาตงแตอดตกาล แตเรมมการศกษาอยางจรงจงประมาณ 20 ปทแลว การศกษาสวนใหญมงเนนในเรองของการใชหลกวชาการทกาวหนาเพอเพมประสทธภาพ นกสงเสรมหรอนกวชาการพยายามผลกดนความรทไดรบจากตางประเทศใหแกเกษตรกร ความรดงกลาวเกยวกบการปรบปรงและพฒนาสายพนธ การเลยง การใหอาหาร การสงเสรมไดมงเนนเพอพฒนา ไปสการเปนอาชพหลกของเกษตรกร

กรมปศสตวสนบสนนเกษตรกรและอตสาหกรรมใหอนรกษและใชประโยชนจากไกพนเมอง ทงระยะสนและระยะยาว บทบาทของกรมปศสตวกบไกพนเมองปจจบนกรมปศสตวมฝงไกพน เมองพนธแท จ านวน 4 พนธ ไดแก พนธประดหางด า เลยงและวจยพนธทศนยวจยและบ ารงพนธสตวเชยงใหม , พนธเหลองหางขาว เลยงและวจยพนธทศนยวจยและบ ารงพนธสตวกบนทรบร , พนธไกแดง เลยงและวจยพนธทศนยวจยและบ ารงพนธสตวสราษฎรธาน , พนธไกช เลยงและวจยพนธทศนยวจยและบ ารงพนธสตวทาพระ ซงมก าลงการผลตแตละแหงประมาณ 25,000 ตว/ป รวมประมาณ 100,000 ตว/ป เนองจาก ไกพนเมองพนธแทท าใหลกไกทเกดของแตละพนธมลกษณะภายนอกตรงตามพนธ ไมหลากหลายสขน เชน ลกไกทเกดจากไกพนเมองของไทยทวๆ ไป นโยบายการอนรกษไกพนเมองในระยะสนอก 2-3 ป จะท าใหไกพนเมองทง 4 สายพนธทกรมปศสตวพฒนามา ใหมลกษณะภายนอกนงและมมาตรฐานเพอใหเปนไกพนธแทตามหลกสากลทวไป โดยจะมการกระจายพนธกลบไปสเกษตรกรในหมบาน สวนในระยะยาวจะมการสราง ฝงไกพนเมองพนธอนๆ ของไทย เชน ไกเขยว ไกเทา ไกสาของภาคเหนอ ฯลฯ การใชประโยชนจาก ไกพนเมอง กรมปศสตวไดรวมมอกบ สกว.ด าเนนงานโครงการสรางฝงไกพนเมองในระยะ 2-3 ปทผานมา เรมมการผลตไกพนเมองพนธแทออกอยางตอเนอง รวมทงกรมปศสตวไดด าเนนการโครงการสรางกลมเครอขายเลยงไกพนเมองควบคกนไป โดยสนบสนนใหเกษตรกรตงกลม ทงมการใหความรดานวชาการ และเกษตรกรในกลมจะไดรบการสนบสนนพนธไกพนเมองของกรมปศสตว

การพฒนาไกพนเมองไดมการด าเนนการอยางจรงจงในสองทศวรรษทผานมา โดยรฐบาลไดบรรจโครงการพฒนาสตวปกส าหรบหมบานยากจนในชนบทไวในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมฉบบท 5 (พ.ศ. 2525 - 2529) มเปาหมายทจะลดอตราการตาย เพมอตราการเจรญเตบโตและอตราการไขของไกพนเมอง โดยการใชวคซนปองกนโรคระบาดและหรอใชไกพนเมองผสมขามสายพนธตางประเทศ และไดบรรจโครงการสงเสรมการเลยงไกพนเมองในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 ปญหาของโรคระบาดไกพนเมองทส าคญ อาท โรคนวคาสเซล โรคหลอดลมอกเสบตดตอ และโรคอหวาต เปนสาเหตใหไกตายดวยโรคระบาดในอตราทสงมาก และท าใหสญเสยไกในแตละ ปนบเปนจ านวนหลายสบลานตว รฐบาล มเปาหมายทจะลดอตราการตาย เพมอตราการเจรญเตบโตและอตราการไขของไกพนเมอง โดยการใชวคซนปองกนโรคระบาดและหรอใชไกพนเมองผสมขามสายพนธตางประเทศ

2

ประเภทของไกพนเมอง

สายพนธไกพนเมองในประเทศ Bernhard (1975) ไดกลาววา ไกถกจดอยในสตวปกจ าพวกนก แตเดมนนเปนไกปา ( Red Jungle fowl) มชอวทยาศาสตรวา Callus domesticus โดยมนกเปนตนตระกล นกสตววทยา ไดจดจ าแนกไก ในอาณาจกรสตวใหอยใน Order Galliformes Suborder Galli Family Phasianide Subfamily Phasianinae Tribe Phasianini Genus Gallus

สายพนธไกพนเมองไทย ไดแก พนธไกอ ไกตะเภา ไกแจ (ไทย) ไกกลายพนธ และไกด า ซงสายพนธประเภทนไมมการผสมและคดเลอกพนธอยางเขมงวดอยางไกชน โดยมการบรรยายลกษณะสายพนธ อยางกวาง ๆ ดงน (อภชย 2534)

ไกอ: เปนไกพนธหนก ตวเมยมขนสด าปกคลมทงตว ตวผมลกษณะเปนไกชน มนสยชอบจกตหรอชน มสขนแตกตางกนออกไป เชน มสแดงสลบสเขยว สด า สเทา สเหลองออกขาว หางสด าหรอสลายอน ๆ ต าราการเลยงไกชนทวไปกลาววาเปนตนตระกลของ “ไกชน”

ไกตะเภา : เปนไ กขนาดใหญ สสวย สน าตาลออกเหลอง มขนออนนมละเอยด มขนทหนาแขง เนอนมมรสชาตอรอย สนนษฐานวาเปนไกทมถนฐานก าเนดจากประเทศจน น าเขามาประเทศไทยในชวง ทมการตดตอคาขายระหวางประเทศไทยและประเทศจน โดยการน าไกมากบเรอส าเภา จงเรยกไกพนธนวา ไกตะเภา ปจจบนไกตะเภาสายพนธแท ๆ เกอบไมมแลว เพราะปลอยใหมการผสมพนธกบสายพนธอน ๆ จนสายพนธปะปนกนไปหมด

ไกกลายพนธ : เปนไกทเกดจากการผสมระหวางไกพนเมองหลายชนดดวยกน ในบางครงมลกษณะแปลกไปจากไกพนเมอง เชน ไมมขนทคอ (เรยกวา ไกคอลอน) ไกขนกลบ (ลกษณะทางพนธกรรมชนดหนง) เปนตน

ไกด า : มรปรางคลายไกพนเมองทเลยงกนโดยทวไป มสด าตลอดทงตว เชน ปาก แขง ขา ขน ฯลฯ เนอไกด าปจจบนเปนทนยมบรโภค มราคาแพง เพราะมความเชอวาการรบประทานเนอไกด าท าใหรางกายแขงแรงและมอายยน

ไกประดหางด า : ไกชนพนธประดหางด ามลกษณะเดนๆ พอทจะสงเกตไดดงน ปาก เปนสายพนธไกชนทมปากสด า อมใหญ โดยปากจะคลายปากนกแกว ปากบนมรองน าทงสองขาง ระหวางรองน าจะเปนสนราง ตา ตาสประด หรอแดง อมมวง หรอตาออกสด า หรอสแดง หงอน หงอนหนไมมจกเลย สรอยคอ สรอยคอ สประดยาวประบา ปกใหญยาว สรอยปกสเดยวกบสรอยคอ สรอยหลงสประดยาวระยาประกน ขน ขนล าตวขนปกและหางสด า กะลวยหางด า โคนขาใหญ หนาอก หนาอกกวาง และยาวเนอเตมแนน ขาแขง เลบและเดอย สด า เพศเมยสเดยวกบเพศผแตไมมสรอย ไกประดหางด า ทสมาคมอนรกษและพฒนาไกพนเมอง รบรองพนธม 4 ชนด คอ

3

1. ประดมะขาม ถาสแกเรยกมะขามไหม ลกษณะขนพนตวสด า ขนปก ขนหาง สด า ขนสรอยคอ สรอยปก สรอยหลงสประดแบบเมดมะขามแก ปาก แขง เลบ เดอย สน าตาลไหม(แก) ตาสไพล ขนปดห สประด

2. ประดแสมด ามะขามไหม ลกษณะเหมอนประดมะขามทกอยาง ยกเวน ปาก แขง เลบ เดอย และตาสด า

3. ประดแขงเขยวตาลาย ลกษณะเหมอนประดมะขาม ตางกนตรงปาก แขง เลบ เดอย สเขยวอมด า ตาลายด า

4. ประดแดง ลกษณะเหมอนประดอนทวๆไป ตางกนตรงสรอยคอ สรอยปก สรอยหลงสออกแดง (น าตาลแดง) ปาก แขง เลบ เดอยสน าตาล ตาสแดง

มไกประดหางด าอกชนดหนง ลกษณะประจ าพนธไมแนนอน พนตวสด า ขนหาง ขนปกสด า ขนสรอยคอ สรอยปก สรอยหลงสประดเหมอนทง 4 ตวดงกลาว แตปาก แขง เลบ เดอยสไมแนนอน มสด า สเขยว สน าตาล ปะปนกนอย และตากสไมแนนอน มสด า สสวย สไพล สแดงปะปนกนอย ไกพวกนถอวา ผสมขามพนธมาจากประดทง 4 ชนด ลกออกมาจงผดเพยนไปจากพนธเดม ในวงการประกวด ไกประดหางด าทว ๆ ไป กอนโลมอยในพวกไกประดหางด าแตเลอดไมใชเฉพาะพนธ

ไกประดหางขาว : เปนไกพนธพนเมองทมรปรางสงโปรง ขนาดใหญ ขนล าตวมสด า มขนสขาวแซม ขนปกสด าแซมขนขาวปลายปก ขนพนล าตวและขนปกปกคลมดวยสรอยคอ สรอยหลงและสรอยปกสเหลองหรอสเหลองอมแดง ขนหางเปนพวงสด ามขนสขาวแซม ปากและแขงมสเหลอง ผวหนงสขาวอมเหลอง เปลอกไขสน าตาลออน หงอนถว

ไกแดง : มรปรางสง ทะมดทะแมง ขนพนล าตว หนาคอ หนาทอง ขนใตปก ขนสรอยคอ สรอยปกแดง ขนหางมสด าหรอแดงมขนสขาว แซม ปากและแขงสเหลอง ผวหนงสขาวอมเหลอง เปลอกไขสน าตาลออน หงอนถว

ไกช :มรปรางโปรง ขนล าตว สรอยคอ สรอยหลงและขนหางมสขาว ปากและแขงสเหลองและขาวอมเหลอง ผวหนงสขาวอมเหลอง เปลอกไข สขาวนวล หงอนถว

4

ไกลกผสมพนเมอง : เปนไกเกดจากสายพอเปนไกพนเมอง สายแมเปนไกกงไขกงเนอ ลกทไดจะมลกษณะภายนอกและสขนคลายกบไกพนเมอง ท าใหขายไดราคาสงใกลเคยงกบไกพนเมอง นอกจากนยงมอตราการเจรญเตบโตสงกวาไกพนเมองในชวงอายท 12 สปดาห ไกลกผสมจะมน าหนกตวสงกวาไกพนเมองเกอบ 30% โดยอายท 12 และ 16 สปดาห มน าหนกตวเทากบ 1,396 และ 1,786 กรม ตามล าดบ

ไกเขยวหางด า : เปนไกพนเมองของไทยมาแตโบราณ พฒนา มาจากไกบานพนธ กะตงอ หรอ ไกอ มมาพรอมคนไทยโบราณ สบไดตงแต ตนสมยสโขทย เปนตนมา ไกเขยวหางด า เปนไกพนธหนงมชนเชงดมล าหก ล าโคนด นยมเลยงแพรหลายตงแตชาวบานไปจนถงขนนางชนผใหญ เชน พระยาพชยดาบหก เลยงไกเขยวหางด า ชอ ไกพาล

ไกเขยวหางด า ทนยมเปนพนธแทจะเปนไกอตรดตถ ชลบร (พนสนคม) อยธยา และแถบภาคใตหลายจงหวด ไกเขยวหางด าเปนไกในประวตศาสตร และในวรรณคดไทย เรองพระรถเมร หรอพระรถเสน หรอนางสบสอง ทเกยวของกบประวตศาสตร พระยาพชยดาบหก ไกเขยวหางด ามถนก าเนดทางภาคใต ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคเหนอของไทย ไกเขยวมชอเรยกตางกนไปตามทองถน เชน แถบภาคตะวนออก จงหวดชลบร (พนสนคม) เรยก “เขยวพระรถ” ในภาคเหนอ จงหวดอตรดตถ เรยก “เขยวพาล ” สวนภาคกลาง เรยก “เขยวพระยาพชยดาบหก” และภาคใต เรยก “เขยวมรกต ” และยงมชออนๆ อก เชน เขยวไขกา, เขยวพระอนทร, เขยวนลสารกา ไกพนธเขยวหางด า ปจจบนคอนขางหายาก ก าลงอนรกษและพฒนากนตอไป ประเภท ไกเขยวหางด า เปนไกขนาดกลาง น าหนกโดยเฉลย เพศผหนก 3.00 กโลกรมขนไป เพศเมยประมาณ 2.00 กโลกรมขนไป สของเปลอกไข สน าตาลนวล ลกษณะลกไก หว หนาอก ปกไชนอก สขาวเลกนอยคลายประดหางด า ปาก แขง สเขยวอมด า หรอน าตาลอมด า

ไกเทาด า : เมอพจารณาลกษณะโดยรวมของไกเทาทองหรอไกเทาด า พบวาไกเทาด ามแนวโนมความสงและความยาวล าตวมากกวาไกเทาทอง(Table 1) ลกษณะสขนไกเทาด าโดยทวไปจะมสเทาด าบรเวณสรอยคอ และอาจมขนสด า แดง เหลอง ปะปนมาบาง สวนขนรองหลงพบสประดมากกวา สเทา ขนรอบหางและขนหางหลกจะมสเทาและเทาด าเปนสวนใหญ ส าหรบขนปกจะพบสด ามากกวาสเทา (Fig.1) หงอบพบ 4 ชนดคอ หงอนแจ หงอนตม หงอนหน และหงอนถว (Table 2) นอกจากนพบวาไกเทาด ามสแขงหลายชนดคอ สเหลอง สเทาอมเหลอง สด า และสขาวปนด า (Table 3) ตมหมสแดงและนวเทา 4 นวทกตว สอดคลองกบ อภชย (2541) การส ารวจพบสขนหลายสนอาจเกดจากการเลยงไปแบบปะปนกนหลายพนธของเกษตรกร ท าใหลกษณะของไกเทาด าพนธแทเปลยนแปลงไป และขอมลทเกยวกบไกเทามความขดแยงบางประการ เชน บางต ารากลาววาไกเทาด าเปนชนดเดยวกบไกเทาขควาย ซงการส ารวจทต าบลบานกราง อ าเภอเมอง จงหวดพษณโลก พบวามลกษณะแตกตางกนอยางชดเจน และในการนไมพบไกเทาขาวหรอไกเทาเหลอง

5

ไกเทาทอง : ลกษณะทว ๆ ไปของไกเทาทองทส ารวจไดคอมสเหลองบรเวณสรอยคอและขนรองหลง ขดแยงกบ อภชย (2541) ทกลาววาสบรเวณดงกลาวมสประดปนด า ซง ปรชา (2542) เรยกไกทมลกษณะดงกลาววาไกเทาประด สวนไกเทาทมขนสรอยคอเปนสเหลองจะเรยกไกเทาทอง ซงงานวจยน มความสอดคลองกบปรชา (2542) ส าหรบขนรอบหางและขนหางหลกจะมสคลายไกเทาด าคอมมเทาและ สเทาด า (Fig.2) สอดคลองกบ อภชย (2541) สวนหงอนพบ 2 ชนดคอ หงอนหนและหงอนอ ( Table 2) สวนสแขงพบวาสวนใหญมสเหลองแตกตางจากไกเทาด าทมสแขงหลายส (Table 3)

ไกแดง : ลกษณะโดยทวไปของไกพนบานพนธแดงทส ารวจไดจะมสขนเปนสแดงบรเวณสรอยคอ (Fig.3) และขนรองหลง ขนสวนอน ๆ เชน ขนปก ขนรอบหาง ขนหางหลก และขนทองและอกมสด า เปนสวนใหญ (Table 3) การทไกพนบานพนธไกแดงนมลกษณะสอดคลองกนสวนใหญเชอวานาจะมาจาก ผเลยงมการอนรกษหรอมการคดเลอกและพฒนาพนธ โดยไมน าไปผสมพนธกบไกพนบานพนธอน จงท าใหลกษณะของไกแดงทส ารวจไดมลกษณะทเดนชดกวาไกพนบานพนธอน หรอเนองจากเหตผลอนทางดานพนธกรรม

ไกทองแดง : ไกทองแดง (Fig.4) ทส ารวจไดครงนมลกษณะสวนใหญคลายไกแดง คอมขนสแดงและสด าเปนสหลก ขนบรเวณขนสรอยคอและขนรองหลงพบสแดงมากกวาสทองแดงทพบเพยง 20 เปอรเซนตของไก ทองแดงทส ารวจพบ สวนขนรอบหาง ขนหางหลก และขนปกพบวามสด าแดง ตางจากไกแดง ทเปนสแดงลวน นอกจากนยงพบวาสขนบรเวณทองและอกเปนสด าแดง ขณะทไกแดงมสด าลวน สวนหงอน ทพบเปนหงอนหนและหงอนอ (Table 2) สแขงเปนสออกแดง ( Table 3) ปจจบนไมคอยพบเหนหรอหาไกทองแดงไดยาก คาดวาถาไมมการศกษาคนควาเพอรกษาและพฒนาสายพนธอยางแทจรงแลวอาจเกดการ สญพนธได กลมพนธ ไกดาง : ความหลากหลายของไกดางทพบในการส ารวจม 3 ชนดคอ ไกดาง ไกดางน าดอกไม และไกดางดอกหมาก ลกษณะทวไปจะพบสขนสวนใหญเปนสขาวสลบสด าในขนเสนเดยวกน พบบรเวณสรอยคอ ขนรองหลง มขนหลกเปนสขาว สวนสขนตามล าตวเปนสขาวสลบด าเปนสวนใหญ ความแตกตางของไกดาง ไกดางน าดอกไม และไกดางดอกหมาก คอไกดางน าดอกไมจะมสสรอยคอและขนรองหลงหลายส เชนสขาวแดง สน าตาล หรอสขาวลวน สวนไกดางจะมสขาวสลบด า และไกดางดอกหมากจะมขนสรอยคอและหรอสรอยหลงเปนสดอกหมาก ขนบรเวณล าตวเปนลายขาวสลบด า

ไกดาง : ลกษณะทวทพบคอ สขนสรอยคอ ขนรองหลง และขนปกมสขาวสลบด า ( Fig.5) มากกวา จะเปนสขาวลวน ๆ หงอนพบเปนหงอนจก หรอหงอนแจ หงอนอ และหงอนหน ตมหมสแดง สแขงพบทง สขาว สด า สขาวเหลอง สขาว และสเหลอง (Table 3) ไกดางทส ารวจไดนมลกษณะและสขนเหมอนไกลายขาวตอก ซงตามต าราไกชนถอวาไกลายขาวตอกเปนสานพนธแท ดงนนจงสนนษฐานวาไกดางลายขาวด านอาจจะเปนไกชนดเดยวกบไกลายขาวตอก แตมการเรยกชอแตกตางกนตามความนยมในทองถน

6

ไกดางน าดอกไม : ลกษณะทวไปทส ารวจพบคอ สขนสรอยคอและสขนรองหลงเปนสขาวแดง สน าตาล หรอสขาวลวน (Fig.6) ซงแตกตางจากไกดางทมสขาวสลบด า สวนลกษณะอน ๆ สวนใหญคลายไกดาง สแขงมสด าและสเหลอง หงอน ทพบสวนใหญเปนหงอนจก และหงอนหน ( Table 2) ลกษณะไกดางน าดอกไม จะมสวนคลายไกลาย หรอไกดาง 3 ส หรอ ไกเบญจรงคในบางพนท ซงสนนษฐานวานาจะเปนชนดเดยวกนแตมชอเรยกแตกตางกนตามทองถน

ไกดางดอกหมาก : ผเลยงเรยกวา “ไกดางดอกหมาก” เนองจากขนบรเวณสรอยคอมสเหลองขาว แตขนบรเวณล าตวมสขาวปนด าคลายไกดาง ซง อภชย (2541) บรรยายวาไกดางหรอดางน าดอกไมมสขนสรอยคอเปนสเหลองขาว และหงอนเปนหงอนหน สแขงเปนสเหลอง ซงจากการบรรยายนพบวาจะใกลเคยงกบลกษณะของไกดางดอกหมากในการส ารวจน ดงนน นาจะเปนขอสงเกตวาความเขาใจของนกวชาการเกยวกบไกดางไมสอดคลองกบลกษณะของไกดางตามภมปญญาทองถน โดยภมปญญาทองถนแยกไกดาง ไกดางน าดอกไม และไกดอกหมากเปนคนละชนดกนซงแยกตามความแตกตางของสขน แตอาจเปนไปไดวา ไกดางดอกหมากนเปนลกไกทไมหลงเหลาเกดจากการผสมขามระหวางไกดอกหมากและไกดาง

ระบบการผลตไกพนเมองของเกษตรกร พอแมพนธไกของเกษตรกรนนมการปลอยใหผสมพนธกนเองตามธรรมชาต หาอาหารกนเองตามธรรมชาต การปองกนและควบคมโรคไกพงพาธรรมชาตเปนหลก ไกตวทมลกษณะเดนบางสวน เชน ตวโต ถกน ามาเปนอาหารหรอน าไปขาย บางสวนไดน ามาเปนพอแมพนธ สวนทเหลอถกน าไปเปนอาหารหรอน าไปขาย ดวยเหตนเองท าใหสายพนธไกพนเมองมขนาดของตวทเลกลงเรอย ๆ พรอมกนนนการผสมพนธแบบเลอดชดทเกดขนเองตามธรรมชาตของไกพนเมอง มผลตอการท าใหสายพนธไกพนเมองลดขนาดลงดวย

ไกพนเมองมการเลยงทวไปตามหมบาน ไกพนเมองเหลานถกเลยงไวแบบปลอยหากนเอง คยเขยอาหารตามธรรมชาต จงเปนไกชนดเดยวทสามารถเลยงตวเองไดอยางสมบรณตงแตเกด ลกไกเดนตามแม ออกหาอาหารเอง ไกพนเมองไดปรบตงเองเขากบสภาพแวดลอมจงเปนสตวเลยงทเลยงกนแทบทกครวเรอนโดยเฉพาะในชนบท ระบบการเลยงไกพนเมองจากอดตเปนระบบการเลยงทพงพาธรรมชาตไมไดใชวทยาการสมยใหม เปนระบบการลงทนทต าแตมความยงยนจนถงปจจบน

7

การจดการ การเลยงไกพนเมอง

อาหารและการใหอาหาร อาหารทใชเลยงไกพนเมอง คอปลายขาว ขาวสาร ขาวเปลอก และการปลอยใหไกหาอาหารกนเองตามธรรมชาต โดยทวไปรปแบบการใหอาหารคอ การหวานตามพนดนหรอลานบานเปนการใหอาหารแบบรวมโดยมไกทกรน เขามาคนเขยแยงกนกนอาหาร หากตองการใหลกไกไดรบอาหารเพยงพอ จะแยกลกไกกบแมไกออกจากฝง น าไปเลยงในสม ผเลยงโปรยอาหารลงในสมใหไกกน (สมาล , 2532; ภทรพงษ , 2547)

1. วตถดบอาหารทใชเลยงและสตรอาหารไกพนเมอง อาหารทใชเลยงไกพนเมองมอยหลายชนด แตทนยมใชกน

อยางแพรหลาย คอ ขาวเปลอก ปลาย ขาว และร า ซงเปนอาหารทมอย ในทองถนนอกจากนผทเลยงไกพนเมองอาจใชขาวโพด ใบกระถนบดใหละเอย ดกากถวเหลอง และปลาปน ฯลฯ โดยหลกการแลว ไกพนเมองตองการอาหาร ทดมคณภาพทมพรองทงไขม น คารโบไฮเดรต โปรตน แรธาต และวตามน ซงมพรอมในอาหารส าเรจรป แตการเลยงไกพนเมองในชนบทจะเปนการเลยงเพอรบประทานในครวเรอน โดยปลอยใหไกพนเมองหาอาหารกนเอง ตามธรรมชาต จะมการใหอาหารเสรมบาง เชน ปลายขาวหรอขาวเปลอกโปรยใหกนกอนไกพนเมองเขาโรงเรอน แตส าหรบผเลยงไกพนเมองทตองการให ไกพนเมองเจรญเตบโตเรว ขายไดราคาด ควรใหอาหารทมคณคาครบถวนตามทไกพนเมองตองการ อาจใชหวอาหารผสมกบปลายขาวและร าในอตราสวน 1 : 2 : 2 (หวอาหาร 1 สวน ปลายขาว 2 สวน ร า 2 สวน) หรออาจใชสตรอาหาร ตอไปน

สตรอาหารทใชเลยงลกไกพนเมอง แรกเกด จนถงอาย 2 เดอน สตรอาหารทใชเลยงไกพนเมองอาย 2 เดอนขนไป 1. หวอาหารอดเมดส าหรบไกระยะแรก 8 กโลกรม 2. ร ารวม 8 กโลกรม

3. ปลายขาว 10 กโลกรม 1. ร ารวม 38 กโลกรม 2. ปลายขาว 60 กโลกรม 3. เปลอกหอยปน 2 กโลกรม

2. การฟกไขไกพนเมอง ปกตแลวแมไกพนเมองจะเรมใหไข เมออายประมาณ 6-8 เดอน จะไขเปนชด โดยเฉลยแลวประมาณ

ปละ 4 ชด ชดละ 8-12 ฟอง แมไกพนเมองเมอไขหมดชดแลวจะเรมฟกไขกอนทแมไกพนเมองจะฟกไข ควรฆาไรและเหาเสยกอน โดยจบแมไกพนเมองจมน ายาฆาไรและเหา เพอปองกนไมใหรบกวนในยามฟกไขการฟกไขนนแมไกพนเมองจะกกไขตลอดคอ และออกหาอาหารกนในตอนเชา ตอนกลางวนแมไกพนเมอง จะขนกกไขวนละ 2 ชวโมง แลวออกจากรงไปหากนอาหารสลบกนอยอยางน เมอแมไกพนเมองกกไข ไดประมาณ 5-7 วน ควรเอาไขมาสองดเชอ โดยใชกระดาษแขงมวนเปนรปกระบอก เอาไขไกพนเมองมาชด ทปลายทอดานหนง แลวยกขนสองดกบแสงแดดหรอสองกบหลอดไฟนออนกได ไขทมเชอจะเหนเปนจดสด า

8

อยขางในและมเสนเลอดสแดงกระจายออกไป สวนไขทไมมเชอจะใสมองไมเหนเสนเลอด ตองคดออกและน าไปเปนอาหารได (โดยการตม) การคดไขทไมมเชอออกจะเปนการชวยใหแมไกพนเมองฟกไขทมเชอไดดขนและไดลกไกพนเมองมากขน การสองไขเมอแมไกพนเมองฟกไขได 5-7 วนแลว ถาเปนไปไดควรสองเมอฟกไขได 14 และ 18 วนอกครง เพอคดไขเชอตายหลงจากฟกการสองครงแรกออกมา ในการฟกไขนน แมไกพนเมองจะใชเวลาฟกไขจนออกเปนตวประมาณ 21 วน เมอลกไกพนเมองฟกออกหมดแลว ควรเอาวสด ทรองรงไขรวมทงเปลอกไขเผาทงเสย และท าความสะอาดรงไขไวส าหรบใหแมไกพนเมองไขอกตอไป

3. การเลยงและการดแลลกไกพนเมอง เมอลกไกพนเมองออกจากไขหมดแลว ควรใหแมไกพนเมองเลยงลกเอง โดยยายแมไกพนเมองและลกไกพนเมองลงมาขงในสมหรอในกรงในระยะนควรมถาดอาหารส าหรบใสร า ปลายขาวหรอเศษขาวสก ใหลกไกพนเมองกนและมถวยหรออางน าตน ๆ ใสน าสะอาดใหกนตลอดเวลา เมอลกไกพนเมองอายประมาณ 2 สปดาห ลกไกพนเมองแขงแรงดแลว จงเปดสมหรอกรงใหลกไกพนเมองไปหากนกบแมไกพนเมองไดโดยธรรมชาตแมไกพนเมองจะเลยงลกประมาณ 2 สปดาห หลงจากนนใหแยกลกไกพนเมองออกจากแมไกพนเมอง โดยน าไปเลยงในกรงหรอแยกเลยงตางหาก เพอใหแมไกพนเมองฟกตวเตรยมไขในรงตอไปลกไกพนเมองอาย 2 สปดาหทแยกออกจากแมไกพนเมองใหม ๆ ยงหาอาหารไมเกงและยงปองกนตวเองไมได ดงนนจงตองเลยงตางหากในกรงเพอใหแขงแรงปราดเปรยว และเมอมอายได 1 -2 เดอนจงปลอยเลยง ตามธรรมชาตในระยะนลกไกพนเมองจะมการตายมากทสดผทเลยงควรเอาใจใสดแลอยางใกลชดในเรองน า อาหาร และการปองกนโรค

4. การเลยงไกพนเมองไวกนไข การเลยงไกพนเมองไวกนไข มการจดการงาย ๆ แตผทเลยงไกพนเมองตองเอาใจใสพอสมควร

เรมจากแมไกพนเมองเรมไข ใหผทเลยงไกพนเมองตองเอาใจใสพอสมควร เรมจากแมไกพนเมองเรมไข ใหผทเลยงไกพนเมองสงเกตวาถาแมไกพนเมองไขดก แมไกพนเมองจะชอบไขในตอนเชา พอรงเชาขนกจะไขอก 1 ฟอง ใหผทเลยงไกพนเมองเกบไขฟองเกาออก และใหเกบทก ๆ วนทแมไกพนเมองไข โดยใหเหลออยในรงเพยงฟองเดยว แมไกพนเมองกจะไขไปเรอย ๆ ถาผทเลยงไกพนเมองสงเกตเหนวาแมไกพนเมองจะเรมฟกไขกลาวคอจะกจอาหารนอยลงเพอบงคบตวเองไมใหไขตอไป จะตองรบแยกแมไกพนเมองมาขงไวตางหาก ซงผทเลยงไกควรมทไวส าหรบขงแมไกพนเมองไมใหฟกไขได หลงจากนน หาอาหารทมโปรตน เชน ร า ปลายขาว และปลายปน หรอถาหาอาหารไกไขใหกนไดจะดมาก แลวเอาไกพนเมองตวผเขาไปขงรวมไวดวยประมาณ 4-5 วน แมไกพนเมองจะเรมใหไขอก ซงผเลยงไกพนเมองแบบนจะไดไขไกพนเมองตลอดเวลาและเปนวธการเลยงเพอกนไขโดยเฉพาะ แตถาเลยงไกพนเมองโดยทผเลยงลมปลอยใหแมไกพนเมอง เรมฟกไขไปไดประมาณ 2-3 วน แลวจงแยกแมไกพนเมองออก จะตองเสยเวลาประมาณ 1-2 อาทตย แมไกพนเมองจงจะเรมไขใหม

โรค และการปองกนโรค ปกตโรคระบาดในไกจะเกดอย 2 ชวง คอชวงแรกระหวางเดอน มนาคม - พฤษภาคม โรคมความรนแรงมาก และชวงทสองเกดในชวงเดอน ตลาคม - พฤศจกายน โรคระบาดไกในชวงหลงมกมความรนแรงนอยกวาในชวงแรก โรคไกทเกดขนประจ าทองถนคอ โรคหา หรอทเรยกกนวา “ไกตายหา” ผเลยงถอเปนโรคระบาดตามชวงฤดกาล โดยโรคหาระบาดในชวง “ปลายหนาฝน” (ประมาณเดอนตลาคม) ซงเปนการสงเกตมาตงแตในอดตของผเลยง (สมาล, 2532)

9

จากปญหาโรคระบาดดงกลาวสงผลใหหนวยงานทเกยวของทงหลายตางพยายามหาทางแกไขปญหาน และไดมการก าหนดแผนในการพฒนาและปรบปรงการเลยงไกพนเมองไวในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมฉบบท 5 แตผลการด าเนนงานเทาทผานมายงไมประสบความส าเรจเทาทควร ดงปรากฏในรายงานของ กรมประชาสงเคราะห (กนก ผลารกษ, 2528) จากการศกษาการใชวคซนในการเลยงไกพนเมองของเกษตรกร โดยพมพาพร เทวาหด และคณะ (2532) พบวา สภาพการเลยงไกของเกษตรกรไมเอออ านวยใหการใชวคซนไดผลดเทาทควร และยงมความยงยากในการซอวคซนอกดวย นอกจากน วยทธ จ ารสพนธและส าเรง จนทรสวรรณ (2525) ศกษาทศนคตของเกษตรกรตอโครงการเผยแพรการใชวคซนปองกนโรคใหสตวปก สรปวา เกษตรกรสวนใหญสนใจทจะไปดการสาธตการใชวคซนและเหนวา การใชวคซนมประโยชนตอการปองกนโรค แตมเกษตรกรนอยรายทใชวคซนปองกนโรคสตวปกภายหลงจากดการสาธตแลว โดยมเหตผลตางกนดงนคอ 1) สตวปกทเลยงไวมจ านวนนอยไมคมคากบการไปซอวคซนมาใช 2) การหาซอวคซนยงยากและตองเสยเวลา 3) วคซนไมไดผล และ 4) วตถประสงคในการเลยงเพอบรโภคในครวเรอนจงปลอยใหเปนไปตามธรรมชาต ส าหรบเงอนไขทจะก าหนดการใชวคซนอยางสม าเสมอของเกษตรกรมดงนคอ 1) การมจ านวนสตวปกมาก 2) เจาหนาทมาบรการท าวคซนให ท าใหเกษตรกรมความมนใจมากกวาท าเอง 3) การใชวคซนแลวไดผล 4) การไดรบวคซนแจกฟร และ 5) การมรายไดเพมขนสามารถแบงเงนมาซอวคซน

สรป เกษตรกรสวนใหญยงไมยอมรบการใชวคซน ดวยสาเหตหลายดาน เชนความยงยากในการใช กจกรรมอนในครวเรอนส าคญกวาการเขาถงแหลงวคซน

คณภาพเนอไกของไกพนเมองและไกพนเมองลกผสม หากเปรยบเทยบคณภาพเนอของเนอไกพนเมองและไกพนเมองลกผสมกบไกเนอ คณภาพเนอไกพนเมองและไกพนเมองลกผสมดกวาไกเนอในแงรสชาตและสขภาพของผบรโภค เนองจากเนอมความเหนยวนม เปอรเซนตโปรตนและสดสวนระหวางกรดไขมนไมอมตวตอกรดไขมนอมตวในเนอสงแตมคลอเลสเตอรอลต ากวา ซงเปนผลดตอสขภาพของผบรโภค (เกรยงไกร โชประการ, 2551) การอนรกษไกพนเมองโดยเกษตรกรรายยอย เปนการสนบสนนสงเสรมใหเกษตรกรเลยงไก ตอครวเรอนมากขน และเปนผไดประโยชนจากไกโดยตรง ดงนน จงขนอยกบเราจะหาวธการแบงปนผลประโยชน เพมรายไดใหเกษตรกรไดอยางมประสทธภาพและเหมาะสมไดอยางไร วธหนงทคาดวาไดผล กคอการสนบสนนสงเสรมใหมการจดตงตลาดกลางไกพนเมองขนทกอ าเภอหรอทกต าบล ๆ ละ 1 แหง เพอเปนแหลงซอขายแลกเปลยนพนธ คดพนธ ทดสอบพนธ เผยแพรแลกเปลยนความรขาวสารทงทางดานวชาการและขอมลดานการตลาด ตลอดจนเปนแหลงจ าหนายสนคาเกษตรทเกยวของ จะเปนการน าผลผลตจากการอนรกษไกไปใชประโยชนในดานเศรษฐกจ เพมรายไดใหเกษตรกรผอนรกษและพฒนาโดยตรง คาดวาในแตละปจะมไกพนเมองออกมาสตลาดมากกวาปละ 60 ลานตว เปนมลคาประมาณ 5,000 ลานบาท และจะเพมขนทก ๆ ป เนองจากวาไกพนเมองถาหากมการควบคมจ านวนไกเลก ไกใหญ ไกสาวในแตละฟารมหรอครอบครวของเกษตรกรรายยอยใหเหมาะสมแลว มการจบขาย หรอบรโภคในครวเรอน จะท าใหเกษตรกรไดประโยชนสงสด คอ แมจะมพอแมไกจ านวนคงท แตถาจบขายหรอกนตวทโตเตมทแตไมใช แกเตมท จะท าใหลกไกรนถดมาและลกไกเลกสามารถเตบโตขนมาทดแทน เนองจากมอาหารสมดล กบปรมาณไก ทงน เพราะเกษตรกรจะไมลงทนซออาหารทเลยงไกเนอ หรอไกไข แตจะใหเปนเวลาอาจจะเชาหรอเยน นอกนนกหากนเองตามธรรมชาต เชน ผก หญา เมลดธญพชตาง ๆ แมลง ซงกจะถกก าจดดวยพนทรอบบรเวณบาน ความสมพนธระหวางจ านวนประชากรไกตอครอบครวตอเดอนจะเปนสดสวนโดยตรงกบจ านวนไกทขาย กนหรอตาย

10

ความส าคญของไกพนเมองกบครวเรอน

การวจยและพฒนาสวนหนงเนนไปทางอตสาหกรรม เปนการน าพนธไกพนเมองแทไปผสมกบไกพนธอน ๆ เพอเปนลกผสมพนเมองโตเรว รสชาตด เชนเดยวกบไกพนเมอง แตผลตไดปรมาณมาก เชงอตสาหกรรมดวยตนทนทต า เหมาะทจะเลยงเปนอตสาหกรรม เพอสนองความตองการของผบรโภคและตางประเทศ สนบสนนสงเสรมใหมการจดตงสมาคมชมรม เพอประสานงานการอนรกษและพฒนาเผยแพรขาวสาร ตลอดจนจดทะเบยนและรบรองพนธใหเกษตรกรผซงพฒนาไกของตนเองได

การเลยงไกพนเมองในครวเรอนมงเนนการบรโภคเปนหลก (กนก ผลารกษ และคณะ, 2528 ; โครงการวจยระบบการท าฟารม มหาวทยาลยขอนแกน, 2528) การทเกษตรกรมการเลยงไกพนเมองเนองจากประโยชน 5 ประการ คอ 1) เปนแหลงอาหารโปรตนของชาวบานในชนบททมราคาถก หางายสะดวกทสด 2) เปนรายไดเสรมแบบกระแสรายวนของครอบครวเกษตรกร 3) เนอของไกพนเมองรสชาตด เนอแนนและไขมนนอย ท าใหไกพนเมองมราคาสงกวาไกกระทง 4) ไมตองใชเทคนคสง และมราคาแพง และ 5) สอดคลองกบระบบการเกษตรแบบผสมผสาน หรอแบบไรนาสวนผสม (กรมวชาการเกษตร, 2536) นอกจากทกลาวแลว ไกพนเมองมจดเดนกวาไกพนธอน จงท าใหเกษตรกรนยมเลยง คอความสามารถปรบตวในสภาพชนบทไดด หากนเกง ใชอาหารคณภาพต าไดด มความตานทานความเครยดจากความรอน ( heat stress) มความตานทานตอโรคระบาดทส าคญคอ โรคฝดาษไก อหวาตไกและนวคาสเซล อกทงลกษณะเดนประการหนงของแมไกพนเมองทมพฤตกรรมการเปนแม ( maternal behavior) ซงลกษณะพฤตกรรมน ไดแก การสรางรง การวางไข การฟกไข รวมถงการดแลและพาลกไกหากน (เกรยงไกร โชตประการ และคณะ, 2543)

การบรโภคไกในชวตประจ าวนของเกษตรกรมนอย การบรโภคไกเปนสงทพบเหนไดในโอกาสพเศษเทานน เชน มแขกมาเยอน เลยงแรงงานทมาชวยด านาหรอเกยวขาว (ลงแขก หรอแรงงานท านา) เปนตน แตในปจจบนการบรโภคไกในชวตประจ าวนมมากขน แตมความแตกตางกนในแตละชมชน กลาวคอ ชมชน ทมสงคมกงเมองกงชนบท มการบรโภคไกเฉลย 6 ตวตอครวเรอนตอเดอน แตชมชนทคงมสงคมแบบดงเดม มการบรโภคไกในชวตประจ าวนเฉลย 1 ตวตอครวเรอนตอเดอน

การเลยงไกในครวเรอนอาจกลาวไดวา เปนสงทเตมเตมใหกบการด ารงชวตของครอบครวในชนบท ไดเปนอยางด ไมวาจะเปนการลดคาใชจายดานอาหารและชวยคาใชจายทเรงดวนในครวเรอน ในสวนทรายรบปกตไมเพยงพอกบรายจายเมอจ าเปนตองใชเงนสด ไกหนงตวน ามาเปนอาหารจะใชเปนอาหารได อยางนอยสองมอ และเมอมแขกมาเยยมบาน สามารถใชไกเปนอาหารเลยงแขกได

ในสวนความสมพนธของไกพนเมองกบชมชน เหนไดอยางชดเจนในงานบญประเพณ เกษตรกรใชไกท าเปนอาหารมารวมงานบญประเพณหรอประกอบพธกรรมของชมชน นอกจากนไกพนเมองยงเกยวของ ในกจกรรมการเกษตร โดยเฉพาะคาใชจายดานอาหาร เกษตรกรจะมภาระคาใชจายสงมากหากไมมไก ตวอยางเชน การท านาไมวาจะเปนด านาหรอเกยวขาว ตองใชไกประกอบอาหารเลยงผทมาชวยงาน ท าให ลดภาระการใชทเปนเงนสด (อษา กลนหอม และคณะ, 2548)

11

วตถประสงคในการเลยงไกพนเมอง

แหลงสายพนธไกพนเมอง

สวนใหญเกษตรกรมวตถประสงคของการเลยงไกพนเมองเพอการบรโภคในครวเรอนเปนหลก รองมาเปนการเลยงเพอจ าหนาย เลยงไวดเลนหรอเปนเพอน และเลยงไวประกอบวถชวต/บญประเพณ

สถานทเลยงไก สถานททใชในการเลยงไกของทกพนทสวนใหญจะเลยงไกทบานของตนเอง และมการน าไกไปเลยง ในพนทนา ทเหลอใชเลยงไกทงทบานและทนาของตนเอง

โรงเรอน และสถานทตง ในสวนของโรงเรอนนน สามารถแยกออกเปน 2 กลม คอ กลมทไมมเลา หรอโรงเรอน เกษตรกร กลมนจะปลอยใหไกพนเมองนอนบนตนไม ใหนอนใตถนฉางขาว และอกกลมคอ มโรงเรอน หรอเลาใหไกนอน สถานทสรางเลาไกของเกษตรกรนนสามารถแยกออกเปน 4 คอ

1. ใตถนบาน ในอดตมลกษณะนจ านวนมาก แตปจจบนมจ านวนลดลง สาเหตคอ มแมลงไตขนไป บนบานเรอนรบกวนผอยอาศย และรปแบบบานเรอนมการเปลยนแปลงเปนบาน 2 ชน ชนลางปพนเปนทอยอาศยดวย จงท าใหเลาแบบนลดลง

2. ใตถนฉางขาว 3. มเลาแยกออกจากตวบาน และใตฉางขาว

ไกพนเมองทเกษตรน ามาเลยงสวนใหญไดพนธมาจากบรรพบรษ (พอ แม) และญาตพนองในชมชน และเพอนบาน บางสวนซอมาจากพอคาและมสวนนอยทไดรบจากหนวยงานราชการ ส าหรบพนธไกพนเมองในจงหวดสโขทยสวนใหญมสายพนธ ดงน - พนธประดหางด า - พนธเหลองหางขาว

- สายพนธพมา - ลกผสมสายพนธตาง ๆ

12

ผเพาะพนธเอกชน

ท ฟารม / ซม เจาของ / ผจก. ทอย โทรศพท

1 ศนยอนรกษไกฯพษณโลก

ภเษก บรณเขตต อ.เมองพษณโลก 01-8863272

2 ประทมฟารม ประทม คงค า อ.เมอง จ.พษณโลก 055-311385

3 ซมไกชนเพชรกลาโหม ร.อ. วสนต จนทรเชอ และทมงาน

41/1 หม 5 ตง บานกราง อ.เมอง จ.พษณโลก

089-7056312

4 ซมสงหสองแคว นายประจวบ ทบปะนานนท

หลงสถานรถไฟบางกระทม หรอตดตอผานทางเทศบาลต าบล

บางกระทม

08-5907-5539 0-5539-1100