Embed Size (px)
Citation preview
วารสารมหาวทยาลยศลปากร ฉบบภาษาไทย
ปท 34(3) : 65-83, 2557
ศลปกรรมแบบเขมรในพระราชประสงครชกาลท 41
Khmer-Style Artistic Works under King Mongkut’s Royal Intention
พสวสร เปรมกลนนท2
Patsaweesiri Premkulanan
บทคดยอ
พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวโปรดเกลาฯ ใหสรางศลปกรรมท
เกยวของกบศลปะแบบเขมรหลายประการเชนการสรางพระปรางคแดงทพระนครคร
จ.เพชรบรโดยมมลเหตจากพระบรมราชโองการทมพระราชประสงคใหรอปราสาทแบบ
เขมรแลวมาสรางไวทพระนครครแตไมเปนผลส�าเรจซงนกวชาการบางทานเขาใจวา
หมายถงปราสาทนครวดแตหากพจารณาจากหลกฐานอนเพมเตมพบวาปราสาททม
พระราชประสงคใหรอนาจะหมายถงปราสาทบนทายฉมารแตเมอพบวามขนาดใหญ
เกนไปจงโปรดเกลาฯใหรอปราสาทไผทตาพรหมซงนาจะหมายถงปราสาทหลงใดหลง
หนงในกลมปราสาทตาพรหม ภายหลงไดงดการรอปราสาทเหลานนเนองจากเกด
เหตการณความไมสงบขนแตไดโปรดเกลาฯใหสรางพระปรางคแดงขนแทนโดยมรป
แบบทคลายคลงกบปราสาทแบบเขมร
นอกจากนยงโปรดเกลาฯใหจ�าลองปราสาทนครวดมาไวทวดพระศรรตนศาสดาราม
และใหสรางประตมากรรมรปสงโตอยางเขมรเพอประดบทอฒจนทรพระทนงอนนตสมาคม
ในหมพระอภเนาวนเวศนซงแสดงใหเหนถงความสนพระราชหฤทยในโบราณสถานและ
โบราณวตถแบบเขมรขณะเดยวกนอาจเปนสงทสะทอนถงการแสดงออกของรชกาลท
4ในฐานะเจาอธราชเหนอกมพชาผานงานศลปกรรมซงเปนความพยายามทจะตอสกบ
ชาตมหาอ�านาจตะวนตกทก�าลงแผขยายอทธพลและอางสทธเหนอดนแดนประเทศราช
ทอยในพระราชอ�านาจ
ค�าส�าคญ:1.ศลปะแบบเขมร.2.รชกาลท4.3.พระปรางคแดง.5.นครวด.
6.สงโต.
1บทความนปรบปรงเนอหาบางสวนจากวทยานพนธเรอง “ศลปกรรมในพระราชประสงค
พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว” ตามหลกสตรปรญญาปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชา
ประวตศาสตรศลปะไทยภาควชาประวตศาสตรศลปะบณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร. 2 อาจารยประจ�าภาควชาประวตศาสตรศลปะคณะโบราณคดมหาวทยาลยศลปากรอเมล
ศลปกรรมแบบเขมรในพระราชประสงครชกาลท 4
66
พสวสรเปรมกลนนท
Abstract
KingMongkutcommisionedtherenditionofmanyartisticworksinthe
Khmerstyle,suchasRedPranginPhraNakornKhiri,PetchaburiProvince.The
initiationof thisprojectwasattributed to the failureof transferringaKhmer
monasteryfromCambodiatoPhraNakornKhiri.Somescholarsproposedthe
ideasthatthemonasterywhichKingMongkutchosetotransferwasAngorWat.
However,additionalevidenceindicatedthatKingMongkutprobablychoseBantaey
Chhmarinthefirstplacebut,consideringitsgiganticsize,helaterchosePhatai
Taprohm,whichwasbelievedtobeoneofthetowersinTaProhmmonastery.
However,owingtotheunrestinCambodia,hecommissionedRedPranginstead,
thestyleofwhichwassimilartoKhmertowers.
Furthermore,thekingcommissionedtheminiatureofAngkorWatinthe
TempleoftheEmeraldBuddha,andKhmer-stylelionsculpturestoembellishthe
entranceofAnantasamakomHall,oneofthebuildingsinsidePhraAphinaonivet.
Alloftheseprojectsindicatedtheking’sinterestintheancientKhmerarchitecture
andsculpture.Also,theyreflectedtheintentionofKingRamaIVtousethese
artisticworkstoexpresshispoweroverCambodia.Thiswasoneofhisendeavors
toresistthewesterncountriesthatwereexpandingtheirinfluenceandclaiming
theirpoweroverKingMongkut’scolonies.
Keywords:1.KhmerStyle.2.KingMongkut.3.RedPrang.4.AngkorWat.5.Lion.
67
ปท 34 ฉบบท 3 พ.ศ. 2557วารสารมหาวทยาลยศลปากร ฉบบภาษาไทย
บทน�า
งานศลปกรรมในพระราชประสงคของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว
มบางประเดนทมความเกยวของกบศลปกรรมแบบเขมรซงแสดงใหเหนถงความสน
พระราชหฤทยในศลปวฒนธรรมและโบราณสถานแบบเขมรขณะเดยวกนอาจเปนสงท
สะทอนถงการแสดงออกของรชกาลท4ในฐานะเจาอธราชเหนอดนแดนในภมภาคนอน
เปนความพยายามทจะตอสกบชาตมหาอ�านาจทขยายอทธพลและอางสทธเหนอดนแดน
ประเทศราชทอยในพระราชอ�านาจ งานศลปกรรมในพระราชประสงคทเกยวของกบ
ศลปะเขมรจงเกดขนโดยมทงพระราชด�ารทใหรอ เคลอนยาย จ�าลอง รวมทงสราง
ศลปกรรมทเลยนแบบศลปะเขมรไวในเขตพระราชฐานทส�าคญ
การ “รอ” ปราสาทเขมรมาสรางทเขามหาสวรรค
เมอพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเสดจประพาสเมองเพชรบรเพอ
ทอดพระเนตรการบรณะพระพทธรปณถ�าเขาหลวงและทอดพระเนตรการกอสราง
พระนครคร เมอพ.ศ.2402ทรงเหนวาบรเวณยอดเขามหาสวรรคมพนทเปนลานกวาง
พอทจะสรางปราสาทศลาไดและพระองคโปรดปราสาทศลาแบบทเมองพทไธสมนใน
ประเทศเขมรเมอเสดจฯกลบจากเพชรบรแลวจงมพระราชหตถเลขาไปถงพระสพรรณพศาล
ความวา“...มพระบรมราชโองการตรสเหนอเกลาฯ สงวา ณ เดอน 12 ขน 3 ค�า ปมะแม
เอกศก เสดจพระราชด�าเนนออกไปเมองเพชรบร ทอดพระเนตรบนยอดเขามหาสวรรค
ทท�าเลกวางขวางพอจะสรางปราสาทศลาได จะตองพระราชประสงคปราสาทศลาเมอง
พทไธสมนทรปทรงแลลวดลายสลกงามซกปราสาทหนง จะไดสงต�าโตเลกประมาณ
เทาใดพอจะขนเขามาได ใหขนชาญวชากบพระสพนนพสารเลอกวดชนสทสงต�าใหญ
เลกเขยนตวอยางรปเขยนรปวดก�าหนดศอกนวกบมหนงสอบอกเขาใหถถวนแนนอน จะ
ไดวดดกบพนบนบวกใหพอจะตง (ตง?-ผเขยน) ได จะไดมตราออกมาใหรบขนปราสาท
เขาไปใหถงกรงเทพฯ โดยเรว...”(“สารตราถงขนชาญวชาฯลฯเรองท�าประสาทสลาบน
ยอดเขามหาสวรรค”จดหมายเหตรชกาลท4จ.ศ.1221หนงสอสมดไทยด�า.อกษรไทย.
ภาษาไทย.เสนดนสอ.เลขท70.หอสมดแหงชาต)
พระราชประสงคในเรองนยงปรากฏความในพระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร
รชกาลท4ของเจาพระยาทพากรวงศมหาโกษาธบดซงไดบนทกเหตการณนทเกดขน
ในพ.ศ.2402ความวา“ทรงพระราชด�ารวา ปราสาทศลาเมองเขมรมมากนก ถาปราสาท
ยอมๆ รอมาท�าไวทเขามหาสวรรคปราสาท 1 วดปทมวน ปราสาท 1 กจะเปน
เกยรตยศไปภายหนา จงโปรดฯ ใหพระสพรรณพศาล ขนชาตวชาออกไปเทยวดทเมอง
หลวงพระนครธม พระนครวด เมองพทไธสมน ขนชาตวชากลบเขามากราบทลวา
ศลปกรรมแบบเขมรในพระราชประสงครชกาลท 4
68
พสวสรเปรมกลนนท
ไดไปดหลายแหงทวทกต�าบลแลว ทเมองอนๆ มอยแตปราสาทใหญทงนน จะรอเอาเขา
มาเหนจะไมได ปราสาทผไทตาพรหมอยทเมองนครเสยมราฐ มอย 2 ปราสาท สง
6 วา พอจะรอเอามาได จงโปรดใหมตราออกไปเกณฑคนเมองพระตะบอง เมองนคร
เสยมราบ เมองพนมศก ใหพระสพรรณพศาลไปรอปราสาทไผทตาพรหม แบงเปน 4
ผลดๆ ละ 500 คน ใหแบงเปนกองชกลากบาง กองสงบาง”(เจาพระยาทพากรวงศมหา-
โกษาธบด(ข�าบนนาค),2548:148)
ในเวลาตอมาเมอพ.ศ.2410รชกาลท4ไดโปรดเกลาฯใหพระสามภพพาย
เดนทางไปถายแบบเพอจ�าลองปราสาทนครวดมาไวทวดพระศรรตนศาสดารามโดยใน
พระราชพงศาวดารรชกาลท4ไดกลาวถงเหตการณรวมทงเหตผลตามพระราชประสงค
ททรงตองการใหจ�าลองปราสาทนครวดไววา
“...แลเมอ ณ เดอน 3 แรม 13 ค�า ปขาล อฐศก (วนศกรท 21 กมภาพนธ พ.ศ.
2410) โปรดเกลาโปรดกระหมอมใหพระสามภพพายเดนทางไปถายแบบปราสาทท
พระนครวด จะจ�าลองท�าขนไวในวดพระศรรตนศาสดาราม เพอจะใหคนทงหลายเหน
วาเปนของอศจรรย ท�าดวยศลาทงสน ไมมสงไรปน พระสามภพพายกลบมาถง
กรงเทพมหานคร ณ เดอน 7 ขน 9 ค�า (วนองคารท 11 มถนายน พ.ศ.2410) กราบทลวา
ไดถายแบบเขยนรปปราสาทแลพระระเบยงเขามา...”(เจาพระยาทพากรวงศมหาโกษาธบด
(ข�าบนนาค),2548:237)
ในครงนนพระสามภพพายผไปถายแบบปราสาทนครวดไดบรรยายองคประกอบ
ทางสถาปตยกรรมจากการเดนทางไปส�ารวจไวอยางละเอยดดงปรากฏหลกฐานใน
พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทรรชกาลท4
แตพระราชประสงคทจะใหจ�าลองปราสาทนครวดเกดขนในปลายรชกาลท4
กอนหนาทจะเสดจสวรรคตเพยงปเศษจงไมอาจส�าเรจสมดงพระราชประสงคแตมาแลว
เสรจในสมยรชกาลท5เมอคราวฉลองพระนครครบ100ปเมอพ.ศ.2425โดยหมอมเจา
ประวชชมสายเปนผท�ารปพระนครวดจ�าลองหลอดวยปน(ภาพท1)
รชกาลท 4 ไมไดสงใหรอปราสาทนครวด
จากขอมลดงกลาวท�าใหนกวชาการบางทานเขาใจวาพระบาทสมเดจพระจอมเกลา-
เจาอยหวมพระราชประสงคใหไป “รอปราสาทนครวด” เพอเขามาสรางไวในพระราช
อาณาจกรตวอยางขอคดเหนทเขาใจวารชกาลท4โปรดเกลาฯใหรอปราสาทนครวด
เชนบทความเรอง“เกรดประวตศาสตร-การรอปราสาทขอมสมยรชกาลท4”(ชาญวทย
เกษตรศร,2552:54-55)และบทความเรอง“สยามทไมทนไดเหนภาพสมยรชกาล
ท4ช“ปลน”องกอร“คน”พพธภณฑปารส“พบ”ของกลางเพยบ”(ไกรฤกษนานา,
69
ปท 34 ฉบบท 3 พ.ศ. 2557วารสารมหาวทยาลยศลปากร ฉบบภาษาไทย
ภาพท 1ปราสาทนครวดจ�าลองทวดพระศรรตนศาสดาราม
ภาพถายโดย อ.กวฎ ตงจรสวงศ
2547:26-138)เปนตนโดยความเขาใจดงกลาวอาจเกดจากการตความจากพระราช
พงศาวดารบางสวนทกลาววา“..ใหพระสพรรณพศาล ขนชาตวชาออกไปเทยวดทเมอง
หลวงพระนครธม พระนครวด เมองพทไธสมน ขนชาตวชากลบเขามากราบทลวา ได
ไปดหลายแหงทวทกต�าบลแลว ทเมองอนๆ มอยแตปราสาทใหญทงนน จะรอ
เอาเขามาเหนจะไมได...” โดยอาจเขาใจวาปราสาทหลงใหญทรอมาไมไดนนคอ
ปราสาทนครวดและน�าไปเชอมโยงกบการทรชกาลท4โปรดเกลาฯใหจ�าลองปราสาท
นครวดเมอพ.ศ.2410แลวใหตงไวทวดพระศรรตนศาสดารามโดยเขาใจวาการจ�าลอง
ปราสาทนครวดนนเปนผลจากการสงใหรอปราสาทนครวดแตไมเปนผลส�าเรจจงใหจ�าลอง
ขนแทน
อยางไรกตามจากขอมลหลกฐานทางเอกสารทเกยวกบเรองนไมพบวารชกาล
ท4มพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯเจาะจงใหไปรอปราสาทนครวดแตอยางใดเปน
แตเพยงการใหไปส�ารวจดเมองพระนครธมพระนครวด เมองพทไธสมนเพอแสวงหา
ปราสาทแบบเขมรตามพระราชประสงคเทานน และแตเดมคงตองพระราชประสงค
“ปราสาทศลาเมองพทธไธสมน”ตามทปรากฏในพระราชหตถเลขาเมอคราวเสดจทอด
พระเนตรการกอสรางพระนครครเมอพ.ศ.2402แตจากการส�ารวจเมองเขมรและเหตผล
ของพระสพรรณพศาลพรอมคณะเกยวกบอปสรรคในการรอถอนและขนยายกอนหนท
มน�าหนกมากเปนจ�านวนมากจงท�าใหตองตดสนใจรอปราสาทไผทตาพรหมมาแทนซง
เหตผลดงกลาวกมไดหมายความจ�าเพาะเจาะจงวาปราสาทใหญทไมสามารถรอมาได
นนคอปราสาทนครวด
ศลปกรรมแบบเขมรในพระราชประสงครชกาลท 4
70
พสวสรเปรมกลนนท
พระราชประสงค “ปราสาทศลาเมองพทไธสมน” คอ ปราสาทบนทายฉมาร?
จากรายชอเมองทมพระราชประสงคใหพระสพรรณพศาลไปส�ารวจปราสาท
แบบเขมรมชอเมองซงเปนชอปราสาทหรอโบราณสถานทส�าคญในกมพชาทรจกและ
คนเคยกนในปจจบนเชนพระนครธมพระนครวดแตอกชอหนงทไมคอยเปนทรจกกน
คอ เมองพทไธสมน ซงชอนไดปรากฏในพระราชหตถเลขาวา “...จะตองพระราช
ประสงคปราสาทศลาเมองพทไธสมนทรปทรงแลลวดลายสลกงามซกปราสาทหนง...”
เพอมาสรางทเขามหาสวรรคหรอพระนครครจงนาสนใจวาเมองพทไธสมนคอทใด
ขอมลจากจารกท�าเนยบหวเมองและผครองเมองทศตะวนออกแผนท6ซง
พบทวดพระเชตพนวมลมงคลารามอนเปนจารกในสมยรชกาลท3ไดกลาวถงชอเมอง
พทไธสมนวาอยในประเทศกมพชาและเปนหวเมองขนของกรงเทพมหานคร (นยะดา
เหลาสนทร,2544:275-284)ซงเชอวานาจะยงใชชอนสบเนองมาจนถงสมยรชกาลท4
นอกจากนยงพบขอมลเกยวกบชอพทไธสมนในแผนทการเดนทางในสมย
รชกาลท3ซงมภาพต�าแหนงของ“วดพทไธสมน”ซงตงอยในบรเวณภาคเหนอของเขต
กมพชาหรอเขมรอนเปนประเทศราชในขณะนน โดยอยใกลกบชายแดนไทยบรเวณ
บรรมยและสรนทร(NarisaChakrabongse...etal.,2006:30-31)(ภาพท2)
ดงนนท�าใหสนนษฐานไดวาในชวงตนกรงรตนโกสนทรชนชนผปกครองนาจะ
รจกกนโดยทวไปวา “พทไธสมน” เปนชอเรยกเมองหรอชมชนขนาดใหญในเขมรตอน
เหนอทใกลกบชายแดนอสานตอนลางชวงจงหวดบรรมยและสรนทรรวมทงยงใชชอน
เรยกศาสนสถานทส�าคญของเมองนดวย
ภาพท 2ภาพจากแผนทสมยรชกาลท3แสดงต�าแหนงของวดพทไธสมน(ในวงกลม)
ซงอยทางเหนอของเขมรใกลกบสรนทรและบรรมย
ทมาภาพ : Narisa Chakrabongse…et all., 2006 : 30-31
71
ปท 34 ฉบบท 3 พ.ศ. 2557วารสารมหาวทยาลยศลปากร ฉบบภาษาไทย
ศานตภกดค�าผเชยวชาญทางภาษาเขมรโบราณภาควชาภาษาไทยและภาษา
ตะวนออกคณะมนษยศาสตรมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒใหความเหนวาค�าวา
พทไธสมนเปนค�าเดยวกนกบค�าวาบนทายฉมารซงขอมลทางดานภาษานยงสอดคลอง
กนมากขนเพราะเมอน�าแผนทการเดนทางในสมยรชกาลท 3 มาเปรยบเทยบกบ
ต�าแหนงทต งในปจจบน(ภาพท3)จะพบวาต�าแหนงของ“วดพทไธสมน”ทปรากฏใน
แผนทโบราณนนใกลเคยงกบต�าแหนงของปราสาทบนทายฉมารเปนอยางมากซงท�าให
นาเชอวาวดพทไธสมนทปรากฏในแผนทโบราณกคอปราสาทบนทายฉมารซงเปน
ศาสนสถานทส�าคญของเมองพทไธสมนหรอเมองบนทายฉมารดวยและยอมเปนทรจก
ของผคนโดยเฉพาะชนชนปกครองในสมยรชกาลท3-4
ภาพท 3ภาพถายทางอากาศแสดงต�าแหนงทต งปราสาทบนทายฉมารในกมพชา(ในวงร)
ทมาภาพ : Google Earth สบคนเมอ 3 กมภาพนธ 2557
ทงนปราสาทบนทายฉมารเปนสถาปตยกรรมทสรางขนในรชกาลพระเจา-
ชยวรมนท7และเปนศาสนสถานเนองในพทธศาสนามหายานทมขนาดใหญซงสะทอน
ถงบทบาทของเมองนทนาจะเปนเมองทเคยมความส�าคญในอดตและดวยเหตทเปน
ศาสนสถานในพทธศาสนามหายานจงท�าใหปรากฏชอเรยกในแผนทโบราณในสมยรชกาล
ท3วา“วดพทไธสมน”
ดงนนจากขอความในพระราชหตถเลขาของรชกาลท4ทมพระราชประสงค
“ปราสาทศลาเมองพทไธสมน”มาสรางไวทเขามหาสวรรคท�าใหนาคดวาปราสาททตอง
พระราชประสงคและโปรดเกลาฯใหไปรอเพอมาสรางใหมทแทจรงอาจหมายถงปราสาท
บนทายฉมารหรอปราสาทอนทอยใกลเคยงมใชปราสาทนครวดตามทเขาใจกนแตเมอพบวา
เปนปราสาทขนาดใหญไมสามารถรอมาไดจงโปรดเกลาฯใหรอปราสาทไผทตาพรหมแทน
ศลปกรรมแบบเขมรในพระราชประสงครชกาลท 4
72
พสวสรเปรมกลนนท
รอปราสาทไผทตาพรหม คอ ปราสาทตาพรหม?
การเรมรอปราสาทผไทตาพรหมไดปรากฏเหตการณนในพระราชพงศาวดาร
วา“...ปราสาทผไทตาพรหมอยทเมองนครเสยมราฐ มอย 2 ปราสาท สง 6 วา พอ
จะรอเอามาได จงโปรดใหมตราออกไปเกณฑคนเมองพระตะบอง เมองนครเสยมราบ
เมองพนมศก ใหพระสพรรณพศาลไปรอปราสาทไผทตาพรหม แบงเปน 4 ผลดๆ ละ
500 คน ใหแบงเปนกองชกลากบาง กองสงบาง...”ซงนาสนใจวาปราสาทไผทตาพรหม
ควรหมายถงปราสาทแหงใดในกมพชา
ในประเดนนบางทานกลาววาปราสาท2หลงดงกลาวคอปราสาทตาพรหม
และปราสาทพระขรรคแตไมไดใหเหตผลไววาเหตใดจงคาดวาเปนทงสองแหงน(ไกรฤกษ
นานา,2547:126-138) ในขณะทบางทานเชอวาปราสาท2หลงนนอาจหมายถง
ปราสาทตาพรหมซงพระเจาชยวรมนท7สรางอทศถวายพระราชมารดาและปราสาท
ตาพรหมเกลซงเปนอโรคยศาลาขนาดเลกอยทางทศตะวนตกเฉยงเหนอของปราสาท
นครวด(ศานตภกดค�า,2545:184-185)แตกอาจเปนไดวาปราสาทไผทตาพรหมทง
2หลงทกลาวถงในพระราชพงศาวดารนนอาจหมายถงปราสาทหลงใดหลงหนงในกลม
ปราสาทตาพรหมทสรางขนในรชกาลพระเจาชยวรมนท7กไดเนองจากชอปราสาทม
ความพองกนรวมทงยงตงอยทเมองเสยบเรยบหรอเสยมราฐตามทปรากฏในพระราช
พงศาวดารปราสาทตาพรหมแหงนจงนาจะเปนปราสาททถกรอตามพระบรมราชโองการ
มากกวาทจะเปนปราสาทนครวดอยางทนกวชาการบางทานเขาใจกน(ภาพท4)
ภาพท 4สวนหนงของปราสาทตาพรหมภาพถายโดย ผศ.ดร.รงโรจน ธรรมรงเรอง
73
ปท 34 ฉบบท 3 พ.ศ. 2557วารสารมหาวทยาลยศลปากร ฉบบภาษาไทย
อนงยงพบวาภายในระเบยงคดของปราสาทตาพรหมมกองหนซงมลวดลาย
การแกะสลกแลววางกองอยอยางเปนระเบยบจ�านวนมากซงนาสนใจวาอาจจะเปนชน
สวนของปราสาทตาพรหมทถกรอลงมากองไวเพอรอการขนยายในคราวนนตาม
พระบรมราชโองการของรชกาลท4โดยประเดนนเปนขอสงเกตของหมอมเจาสภทรดศ
ดศกลทไดประทานแกคณภภพพลจนทรวฒนกลผเคยตดตามการเสดจไปยงประเทศ
กมพชา(ภาพท5)
ภาพท 5 กองหนทอาจถกรอลงและรอการขนยายท
ปราสาทตาพรหม
ภาพถายโดย อ.กวฎ ตงจรสวงศ
อยางไรกตามพระราชด�ารในการรอปราสาทแบบเขมรในครงนนไมเปนผล
ส�าเรจเนองจากมเหตทชาวเขมรประมาณ300คนออกมาจากปาและฆาตกรรม
พระสพรรณพศาลและพรรคพวกเสยชวตและบาดเจบไปหลายคนท�าใหเหลาเสนาบด
ทรบผดชอบเรองนตอมาไดเขาชอกนเพอขอพระราชทานใหงดการรอปราสาทตอมา
เนองจากปราสาทเหลานนท�าจากกอนหนทมน�าหนกมากเปนการเกนก�าลงและเกรงวา
หากรอลงและไมอาจน�ามาสรางไดส�าเรจดงเดมจะเปนการเสอมเสยพระเกยรตยศ(เจาพระยา
ทพากรวงศมหาโกษาธบด(ข�าบนนาค),2548:150)
ดงนนจงไดยตการรอปราสาทเขมรเมอพ.ศ.2403จงไมปรากฏปราสาทแบบ
เขมรทร อจากกมพชาและมาสรางขนในบรเวณพระนครครรวมทงทวดปทมวนหรอวด
ปทมวนารามหากแตกระแสพระราชด�ารดงกลาวยงคงเปนหลกฐานส�าคญทแสดง
พระราชประสงคทมมาแตเดม
เมอรอไมส�าเรจจงสรางพระปรางคแดงแทนปราสาทเขมร?
แมจะไมมปราสาทแบบเขมรมาสรางขนบนเยอดเขามหาสวรรคสมดงพระราชประสงค
ศลปกรรมแบบเขมรในพระราชประสงครชกาลท 4
74
พสวสรเปรมกลนนท
แตกนาสงเกตวาบนยอดเขามหาสวรรคนนมสถาปตยกรรมหลงหนงซงมรปแบบทนาจะ
ไดรบแรงบนดาลใจจากปราสาทแบบเขมรเรยกกนวาพระปรางคแดงซงเปนชอทเรยก
กนในภายหลงบางกเรยกวาพระเจดยแดงเนองจากสถาปตยกรรมแหงนทาดวยสแดง
ทงหลงจงอาจเปนไปไดวาเมอการรอปราสาทเขมรมาสรางทเขามหาสวรรคไมเปนผล
ส�าเรจจงโปรดเกลาฯใหสรางพระปรางคแดงขนแทน
สถาปตยกรรมแหงนเปนผลงานของพระเจาบรมวงศเธอกรมขนราชสหวกรม
นายชางส�าคญในสมยรชกาลท 4ตงอยบรเวณยอดเขาทศตะวนออกซงเปนยอดเขา
เดยวกนกบทต งวดพระแกวนอยซงเปนเขตพทธาวาสของพระนครครหากแตพระปรางคแดง
อยในบรเวณพนทลดชนต�าลงมา(ภาพท6)
ภาพท 6เขามหาสวรรคหรอพระนครครเปนทต งวดพระแกวนอย(ดานขวา)และพระปรางคแดง(ดานซาย)
พระปรางคแดงเปนทประดษฐานพระไพรพนาศมลกษณะเปนอาคารจตรมข
ยอดทรงปราสาท กออฐถอปนทาสแดงทงองคมทางเขาจากมขหนาสวนมขทเหลอ
เปนชองหนาตางหนาบนซอนชนของมขทง4ทศประดบลวดลายปนป นเลยนแบบเครอง
ล�ายองของงานเครองไมรองรบดวยบวหวเสาและเสาตดผนงปนป นทคลคลายจากงาน
เครองไมเชนกน
องคประกอบของพระปรางคแดงทนาจะเกยวของกบปราสาทเขมร ไดแก
แผนผงอาคารทมลกษณะเปนจตรมขและมการท�าหนาบนซอนชนทง4มข ซงหาก
เปรยบเทยบกบปราสาทบางหลงทยงคงสภาพดซงอยในกลมปราสาทตาพรหมตามท
มผสนนษฐานไววาอาจเปนปราสาททพระสพรรณพศาลพรอมคณะเดนทางมาส�ารวจ
ในเขมรนน กจะพบวามรปแบบทใกลเคยงกน หากแตทพระปรางคแดงไดถก
ดดแปลงใหเปนอาคารจตรมขทท�าหนาบนซอนชนเลยนแบบเครองล�ายองอยางท
75
ปท 34 ฉบบท 3 พ.ศ. 2557วารสารมหาวทยาลยศลปากร ฉบบภาษาไทย
คนเคยในสถาปตยกรรมไทย(ภาพท7)
ภาพท 7พระปรางคแดงทพระนครคร
องคประกอบทส�าคญอกประการหนงทนาจะไดรบแรงบนดาลใจจากปราสาท
แบบเขมรคอสวนยอดทมปรมาตรคอนขางอวบอวนโดยยงคงใชระเบยบของเรอนซอนชน
ซงมทงหมด5ชนลกษณะสอบขนไปสสวนยอดบนสดใชระบบการยอมมทมมทง4
ของสวนยอดกงกลางของชนซอนแตละชนท�าเปนชองวมานซงมเสาและกรอบซม
วงโคงวางทบแตกตางจากยอดปรางคในศลปะรตนโกสนทรทท�ากลบขนนแนบชดกบ
เรอนชนซอนและไมนยมท�าชองวมาน สวนยอดของพระปรางคแดงจงเปนระเบยบท
คลายกบการท�าสวนยอดทเปนชนซอนของปราสาทแบบเขมรซงเปนการจ�าลองสวน
ของเรอนธาตใหมขนาดเลกลงและซอนชนกนตามคตความเชอเรองปราสาทอนเปนอาคาร
ฐานนดรสงแตกตางกนทรายละเอยดของการประดบตกแตงชนซอนเทานน
ขอนาสงเกตประการหนงคอ สวนยอดของพระปรางคแดงไมไดประดบ
ประตมากรรมอนไดแกบรรพแถลงหรอกลบขนนทบรเวณชนซอนตามแบบทปราสาท
แบบเขมรนยมท�า มแตเพยงโครงสรางของการท�าเรอนซอนชนและชองวมานเทานน
ในประเดนนอาจเปนไปไดวาเปนการสรางขนตามรปแบบทพระสพรรณพศาลและคณะ
ทเดนทางไปส�ารวจปราสาทในเขมรไดเขยนรปตวอยางสงเขามาถวายเพอทอดพระเนตร
ตามทมพระบรมราชโองการเมอครงสรางพระนครครเมอ พ.ศ.2402 ซงการทยอด
ปราสาทไมไดประดบดวยบรรพแถลงอาจเปนรปแบบทเขยนขนตามความเปนจรงจาก
การส�ารวจเนองจากปราสาทเขมรในชวงเวลานนตงอยทามกลางปารกชฏจงอาจอยใน
สภาพช�ารดท�าใหบรรพแถลงหกพงและอาจเหลอเพยงโครงสรางทแสดงการซอนชน
หลงคาและชองวมานเทานนและหากปราสาททพระสพรรณพศาลไปส�ารวจคอปราสาท
ศลปกรรมแบบเขมรในพระราชประสงครชกาลท 4
76
พสวสรเปรมกลนนท
ตาพรหมตามทมผสนนษฐานกจะสงเกตไดวาแมในปจจบนสวนยอดของกลมปราสาท
ตาพรหมกหลงเหลอเพยงการจ�าลองเรอนธาตซอนชน5ชนโดยปราศจากบรรพแถลง
ประดบเชนกน(ภาพท8)ซงคงเปนสภาพทช�ารดและหกพงไปตามกาลเวลาโดยอาจคง
สภาพในลกษณะเชนนมาเนนนานแลวเนองจากปราสาทแหงนไมไดผานการปฏสงขรณ
จากชาวฝรงเศสในชวงการลาอาณานคม
ภาพท 8ปราสาทหลงหนงในกลมปราสาทตาพรหม
ภาพถายโดย ผศ.ดร.รงโรจน ธรรมรงเรอง
อยางไรกตามแมวารปแบบของพระปรางคแดงจะมความสมพนธกบปราสาท
แบบเขมรดงทไดกลาวแลว แตกพบวาเทคนคการกอสรางบางประการนนนาจะไดรบ
อทธพลตะวนตกซงเปนลกษณะทพบไดทวไปในงานศลปกรรมในพระราชประสงครชกาล
ท4สงเกตไดจากการใชผนงวงโคงชวยรองรบน�าหนกของเครองหลงคาซงเปนเทคนค
การกอสรางทพบในสถาปตยกรรมตะวนตกการท�าชองวมานทช นซอนของสวนยอด
ซงมซมเปนวงโคงอยางตะวนตกรวมทงการกอสวนยอดซงแททจรงเปนการกออฐฉาบปน
ภายในมลกษณะโปรงสามารถมองทะลถงสวนยอดไดในขณะทภายนอกเปนการกออฐ
และฉาบปนใหแลดเสมอนวาเปนการซอนชนหลงคาเลยนแบบสถาปตยกรรมแบบเขมร
เทานน ซงคงท�าใหสวนยอดมน�าหนกเบาแมวาจะมปรมาตรมากแตกตางจากการกอ
77
ปท 34 ฉบบท 3 พ.ศ. 2557วารสารมหาวทยาลยศลปากร ฉบบภาษาไทย
สวนยอดดวยหนอยางปราสาทแบบเขมร(ภาพท9)
ภาพท 9ภายในสวนยอดของพระปรางคแดง
จากรปแบบของพระปรางคแดงทมความสมพนธบางประการกบปราสาทแบบ
เขมรนเองจงอาจเปนไปไดวาเมอไมสามารถรอและขนยายปราสาทจากเขมรมาไวทเขา
มหาสวรรคไดตามพระราชประสงครชกาลท4จงโปรดเกลาฯใหสรางพระปรางคแดง
ขนแทนโดยอาจไดแบบอยางจากการส�ารวจของคณะขาราชการทออกเดนทางไปส�ารวจ
ปราสาทเขมรตามพระราชประสงค
การทโปรดเกลาฯใหมการรอและสรางปราสาทแบบเขมรบนพระนครครนน
อาจเปนไปเพอความพยายามในการแสดงออกถงพระบรมเดชานภาพแหงความเปน
เจาอธราชเหนอประเทศกมพชา ซงยงคงเปนประเทศราชของสยามในขณะนนและ
ก�าลงอยในสภาวการณทเสยงตอการถกรกรานจากฝรงเศสซงในขณะนนฝรงเศสกได
สงนกโบราณคดออกส�ารวจโบราณสถานของกมพชาอยางเรงดวนเชนกนซงสอดคลองกบ
การแสดงพระบรมเดชานภาพของพระองคผานพระราชหตถเลขาทมไปยงชาตมหาอ�านาจ
ตางๆในตะวนตกวาพระองคคอผเปนใหญแหงประเทศราชตางๆในภมภาคนซงรวม
ทงกมพชาดวยนอกจากนการททรงเลอกใหสรางปราสาทแบบเขมรไวยงพระนครครก
อาจเปนไปเพอแสดงถงพระราชอ�านาจและพระบารมของพระองคเนองจากพระนครคร
เปนทประทบเมอเสดจแปรพระราชฐานในตางจงหวดเชนเดยวกบการสรางพระราชวง
ทประทบแหงอนๆตามความนยมในราชส�านกยโรปขณะเดยวกนยงเปนเขต
พระราชฐานทโปรดเกลาฯใหใชรบรองพระราชอาคนตกะตางชาตทส�าคญดวย
ประตมากรรม “สงโตเลยนแบบเขมร” ในพระบรมมหาราชวง
รองรอยหลกฐานทแสดงใหเหนวาพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรง
ศลปกรรมแบบเขมรในพระราชประสงครชกาลท 4
78
พสวสรเปรมกลนนท
สนพระราชหฤทยในงานศลปกรรมแบบเขมรยงปรากฏเมอครงทโปรดเกลาฯใหสราง
หมพระอภเนาวนเวศนขนเพอเปนทประทบในพระบรมมหาราชวงซงไดมพระบรมราชโองการ
ไปยงพระเจาบรมวงศเธอ กรมขนราชสหวกรมถงพระราชประสงคทจะใหสราง
ประตมากรรมรปสงโตเพอประดบไวทพระทนงอนนตสมาคมในหมพระอภเนาวนเวศน
ความวา
“...สงนนคอวาสงโต ทสองขางวฒจนท (อฒจนทร?- ผเขยน) อนนตสมาคม
ถานรองกประดบศลาแลว แทนรองกเปนศลาแลว แตตวสงโตนนเปนปนป นไมสด กจะ
ท�าสงโตหลอมาวางโรงหลอกไมท�าแลวลงได เปลองวนเปลองคนไป กของทท�าไวแลว
ลองท�าอยางใหมดเลน จะเปนอยางไรใหลองดเทาน ไมภอทจะมาแทรกสร ท�าใหงายไป
กวาการทบงคบใหท�า บงคบนนคอดงน ปนผวทจนถอไว ใหขดออกเสยใหหมด เพราะ
ปนนนผวขาวเปนปน แลทรายนอยเกลยงนกไปไมเหมอนศลา ละลายดวยน�าทา ไมม
น� าออย โดนเขานอยกล เมอมอมไปเอาปนมาฉาบ ไมเหนงามอยางไร จดนกแลวเลก
เสยเถด สงโต 4 ตวน อยาท�าอยางนนเลย ใหจายเลขมา 4 คน ฤา 6 คน ใหเอาปนเอา
ทรายเอาน�าออยหรอน�าออยเขยวนนเปนของเนาของบดแลว เอาน�าออยหบน�าออยสด
กบเปลอกกลวยน�า กบปนกบทรายต�าไปดวยกน จนเหนยวเปนปนป น เขาทรายใหมาก
แลวผสมเขมาดวยดนแดงดวย ใหสกร�ากรน หรอถาจะไมเหนยวปนดนเดยวเขาบางเลก
นอยกได แตแรงโขลกแรงต�านนใหท�าใหมาก ผสมสใหเหมอนกนทกครก แลวเอาปนป น
นนมาถอ เปนผวใหหนากวาเสนตอกตะแคง คอกงนวหรอยอมกงนว ก�าลงปนยงไมแหง
เอาน�าออยสดฉาบใหชน แลวเอาทรายเลอยดโรยขางบนผว แลวเอาปลายเกลยงเหลก
กวดกดใหทรายจบปน เปนคลายกบเนอศลาทเอามาแตเมองเขมร การทส งใหท�า
นนคอสงดงน จะเอาอยางน...” (“พระบรมราชโองการเรองท�าอฐปลอม”จดหมายเหต
รชกาลท 4. ไมปรากฏจ.ศ.หนงสอสมดไทยด�า.อกษรไทย. เสนหรดาล. เลขท 6.
หอสมดแหงชาต.)
จากพระบรมราชโองการนสะทอนถงพระราชประสงคของรชกาลท 4ททรง
ตองการใหสรางประตมากรรมรปสงโตเลยนแบบศลปะเขมรรวมทงยงทรงอธบายถง
เทคนควธการท�าทจะท�าใหสงโตทเปนปนป นมลกษณะทแลดคลายกบวาท�าดวยหนซง
เปนวสดทศลปะเขมรนยมใชสรางงานประตมากรรมและนาสงเกตวาประตมากรรมรป
สงโตนเมอเสรจสมบรณแลวจะโปรดเกลาฯใหไปตงไวทอฒจนทรของพระทนงอนนตสมาคม
ซงเปนพระทนงส�าคญในหมพระอภเนาวเวศนส�าหรบเสดจออกรบราชทตจากประเทศ
ตางๆดงนนการท�าสงโต2คนขนอาจเปนไปเพอการอวดโฉมงานศลปกรรมตอสายตา
ชาวตางชาตทมาเขาเฝาฯดวย
แตเปนทนาเสยดายวาสงโตแบบเขมรทง4ตวทสรางขนตามพระราชประสงค
79
ปท 34 ฉบบท 3 พ.ศ. 2557วารสารมหาวทยาลยศลปากร ฉบบภาษาไทย
นนไมทราบวาอยทใดในปจจบนเพราะหมพระอภเนาวนเวศนอนเปนทต งของพระทนง
อนนตสมาคมไดถกรอลงในสมยรชกาลท5และไมมหลกฐานวาสงโตทประดบบรเวณ
อฒจนทรนนไดรบการเคลอนยายไปไวทใด
อยางไรกตามมผศกษาประตมากรรมรปสงโตทประดบในพระบรมมหาราชวง
และวดพระศรรตนศาสดารามพบวา เกอบทงหมดเปนสงโตศลาตามรปแบบศลปะจน
(กรตเอยมดารา,2552:23)และมจ�านวน12ตวทมรปแบบคลายกบศลปะเขมรแบบ
นครวดหลอดวยโลหะตงอยทบนไดทางขนลงรอบพระอโบสถวดพระศรรตนศาสดาราราม
หากแตในบรเวณวดพระศรรตนศาสดารามยงมสงโตแบบเขมรอก4ตวซงแลดคลาย
ท�าดวยหนแตหากพจารณาอยางละเอยดจะพบวาท�าดวยปนป นซงสงโตทง4ตวน
ไมปรากฏทมาในการกอสรางและเคลอนยาย
สงโตทง4ตวนท�าดวยปนป นซงผานการซอมแซมดวยการฉาบปนทบในบาง
แหงและมรองรอยปนแตกราวอนเนองจากอากาศรอนเพราะตงอยกลางแจงรปแบบ
ศลปะของสงโตทง4มลกษณะคลายกบสงโตในศลปะเขมรแบบนครวด-บายนกลาวคอ
สงโตอยในทานงงอขาหลงขาคหนาเหยยดตรงเลบเทาเรยงชดกนล�าตวดานหนายด
ตรงแผนหลงออนโคงมแนวหางทอดยาวตลอดหลงทคอและหนาอกเปนลวดลายปน
ป นแทนขนแผงคอในกรอบสามเหลยมหนาสงโตมองตรงแสยะปากมแผงคอโอบลอม
ทดานหลง(ภาพท10-13)
ภาพท 10สงโตแบบเขมรดานทศเหนอทางเขาวดภาพท 11 สงโตแบบเขมรดานทศใตทางเขาวด
พระศรรตนศาสดารามทางทศตะวนออก พระศรรตนศาสดารามทางทศตะวนออก
ศลปกรรมแบบเขมรในพระราชประสงครชกาลท 4
80
พสวสรเปรมกลนนท
ภาพท 12สงโตแบบเขมรดานทศเหนอหนาซมภาพท 13สงโตแบบเขมรดานทศใตหนาซม
ประตยอดทรงมงกฎ ประตยอดทรงมงกฎ
นอกจากนยงนาสงเกตวาต�าแหนงทต งของสงโตทง2คนกนบวามความส�าคญ
เนองจากอยทางดานทศตะวนออกของวดพระศรรตนศาสดารามโดยตงอยทดานหนา
ตรงกบพระอโบสถคหนง(ภาพท14)และททางเขาดานหนาซมประตยอดทรงมงกฎท
ระเบยงคดของวดพระศรรตนศาสดารามอกคหนง (ภาพท 15)ซงระเบยงคดและซม
ประตยอดทรงมงกฎนเปนสวนทไดรบการขยายและตอเตมโดยพระราชประสงครชกาล
ท4ดงปรากฏพระบรมราชสญลกษณของรชกาลท4ทเปนรปพระมหามงกฎอยทหนา
บนของพลบพลาซงขนาบอยท งสองขางของซมประตทางเขาทมยอดเปนทรงมงกฎ
ทงนอาจเปนผลจากการใหความส�าคญกบการวางผงและการใชงานอาคารดาน
ทศตะวนออกของพระบรมมหาราชวงและวดพระศรรตนศาสดารามมากขนในสมยรชกาล
ท4ดงจะเหนไดจากการสรางหมพระอภเนาวนเวศนซงเปนทประทบสวนพระองคแหง
ใหมทางดานตะวนออกของพระบรมมหาราชวง(พสวสรเปรมกลนนท,2555:86-87)
ดงนนจงอาจเปนไดวาเมอมการรอหมพระอภเนาวนเวศนลงแลวอาจมการเคลอนยาย
สงโตทง2คนนไปตงอยในทแหงอนซงกคอบรเวณซมประต2แหงนเพอเปนอนสรณ
ถงรชกาลท4ผโปรดเกลาฯใหสรางขน
จากรปแบบทใกลเคยงกบสงโตในศลปะเขมรแบบนครวด-บายนรวมทงวสด
ทเปนปนป นแตท�าใหแลดคลายหนและต�าแหนงทต งของสงโตทง2คนเองจงเปนไป
ไดวาสงโตทง4ตวนอาจเปนสงโตปนป นตามทมพระราชประสงคใหสรางขนโดยใช
81
ปท 34 ฉบบท 3 พ.ศ. 2557วารสารมหาวทยาลยศลปากร ฉบบภาษาไทย
เทคนคการผสมและฉาบผวปนซงท�าให “...เปนคลายกบเนอศลาทเอาแตเมอง
เขมร...”แตอยางไรกตามควรตองมการศกษาเพมเตมเกยวกบประวตความเปนมาของ
สงโตทง2คนตอไป
ภาพท 14ทางเขาวดพระศรรตนศาสดาราม ภาพท 15ซมประตยอดทรงมงกฎระเบยงคด
ทศตะวนออกวดพระศรรตนศาสดาราม
ทศตะวนออก
ความสนพระราชหฤทยเกยวกบศลปกรรมแบบเขมรของรชกาลท4ทมมาแตตน
รชกาลนนอาจเปนผลจากพระราชกรณยกจหลายประการทมความเกยวพนกบประเทศ
กมพชาเปนอยางมากทงนสบเนองจากสายสมพนธอนดททรงมตอเจานายกมพชาทเคย
ประทบในราชส�านกมาตงแตตนกรงรตนโกสนทรซงท�าใหรชกาลท4ทรงมความคนเคย
และหวงใยฉนญาตมตรดงทปรากฏความในพระราชหตถเลขาหลายฉบบททรงแสดงถง
ความหวงใยตอสถานการณความเปนไปในดานการเมองการปกครองภายในราชส�านก
กมพชา รวมทงยงมความสมพนธในฐานะเจาอธราชเหนอดนแดนเขมรอนเปน
ประเทศราชท�าใหยอมตองทรงตระหนกถงความเคลอนไหวของชาตมหาอ�านาจอยาง
ฝรงเศสทรกคบผานมาทางญวนและใกลเขมรเขามาทกขณะซงยอมจะสงผลกระทบตอ
สยามดวย
ความเคลอนไหวส�าคญทางการเมองระหวางฝรงเศสกมพชาและสยามได
ผนวกรวมเรองของงานศลปกรรมเขาไวดวย เนองจากในการรวบรดถอครองดนแดน
เขมรของฝรงเศสนนภารกจหนงทมความส�าคญคอการส�ารวจปราสาทตางๆในเขมร
ศลปกรรมแบบเขมรในพระราชประสงครชกาลท 4
82
พสวสรเปรมกลนนท
รวมทงมการขนยายโบราณวตถจากปราสาทตางๆจ�านวนมากไปไวยงฝรงเศสแมวา
ในขณะนนเขมรยงคงเปนดนแดนทข นอยกบสยามซงเหตการณเหลานเกดขนในชวง
ประมาณพ.ศ.2402ทมการคนพบปราสาทนครวดโดยชาวฝรงเศสเปนตนมา(ไกรฤกษ
นานา,2547:126-138)และเปนปเดยวกนกบการทรชกาลท4มพระราชประสงคให
รอปราสาทแบบเขมรมาไวทเพชรบรและกรงเทพฯในชวงระยะเวลาไลเลยกนยงเปน
ชวงเวลาทเกดเหตการณส�าคญอนๆอกหลายประการอนเกยวพนกบการเมองการปกครอง
ระหวางสยาม เขมรและฝรงเศสไมวาจะเปนการทสยามสงราชทตไปยงฝรงเศสเมอ
พ.ศ.2403การทราชส�านกสยามสงองคพระนโรดมใหไปปกครองเขมรในพ.ศ.2405จน
น�าไปสการท�าสนธสญญาระหวางพระนโรดมกบฝรงเศสเพอขอใหเขมรอยในอ�านาจ
ฝรงเศสเมอพ.ศ.2406ซงท�าใหเกดความวนวานทางการเมองตามมาอกมากกระทงใน
ทายทสดไดมการปกปนเขตแดนเขมรระหวางสยามกบฝรงเศสเมอพ.ศ.2410ซงถอ
เปนการเสยดนแดนเขมรครงแรกของสยาม(เจาพระยาทพากรวงศมหาโกษาธบด(ข�า
บนนาค),2548:150)อนเปนปเดยวกนกบทรชกาลท4โปรดเกลาฯใหไปถายแบบ
ปราสาทนครวดแลวจ�าลองมาไวทวดพระศรรตนศาสดาราม
จะเหนไดวาชวงเวลาทเกดความเคลอนไหวทเกยวของกบศลปกรรมแบบเขมร
ในพระราชประสงคของรชกาลท4นนนาจะเกยวของกบเหตการณทางการเมองทเกด
ขนในเวลานนดวยซงการทมพระราชประสงคใหรอปราสาทแบบเขมรมาสรางไวใน
พระราชอาณาจกรและการสรางประตมากรรมแบบเขมรไวในพระทนงองคส�าคญนน
อาจเปนการแสดงออกถงพระราชสถานะของรชกาลท4ผเปนใหญในแผนดนสยามและ
เมองใกลเคยงอยางเขมรหรอกมพชาใหเปนทประจกษตอสายตาชาวตางชาตแตเมอไม
อาจส�าเรจลลวงไดดงพระราชประสงคจงท�าไดแตเพยงการสรางสถาปตยกรรมทคลาย
กบปราสาทแบบเขมรขนแทนดงเชนการสรางพระปรางคแดงทพระนครครรวมทงเมอ
ไมอาจทดทานชาตมหาอ�านาจในการเขาครอบครองดนแดนเขมรไดจงท�าไดแตเพยง
การจ�าลองปราสาทนครวดมาไวเพอใหเปนทระลกถงความยงใหญแหงสถาปตยกรรมท
เคยอยในดนแดนภายใตการปกครองของสยามเทานน
83
ปท 34 ฉบบท 3 พ.ศ. 2557วารสารมหาวทยาลยศลปากร ฉบบภาษาไทย
บรรณานกรม
ภาษาไทย
กรตเอยมดารา.(2552).สงหศลาจนในพระบรมมหาราชวง.วทยานพนธศลปศาสตร-
มหาบณฑตสาขาโบราณคดสมยประวตศาสตรบณฑตวทยาลยมหาวทยาลย
ศลปากร.
ไกรฤกษนานา.(2547).สยามทไมทนไดเหนภาพสมยรชกาลท4ช“ปลน”องกอร
“คน”พพธภณฑปารส“พบ”ของกลางเพยบ.ศลปวฒนธรรม25(11):126-
138.
ชาญวทยเกษตรศร.(2552).เกรดประวตศาสตร-การรอปราสาทขอมสมยรชกาลท4.
ศลปวฒนธรรม30(6):54-55.
ทพากรวงศมหาโกษาธบด(ข�าบนนาค),เจาพระยา.(2548).พระราชพงศาวดาร
กรงรตนโกสนทร รชกาลท 4.พมพครงท6.กรงเทพฯ:บรษทอมรนทรพรนตง
แอนดพบลชชงจ�ากด(มหาชน).
นยะดาเหลาสนทร(บรรณาธการ).(2544).ประชมจารกวดพระเชตพน.กรงเทพฯ:
อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชงจ�ากด(มหาชน).
พสวสรเปรมกลนนท.(2555).พระเจาบรมวงศเธอ กรมขนราชสหวกรม กบงาน
ชางหลวงสมยรชกาลท 4.นครปฐม:โรงพมพมหาวทยาลยศลปากร.
ศานตภกดค�า.(2545).รชกาลท4ถายแบบปราสาทนครวดจ�าลองไวทวดพระแกว.
ในนครวด ทศนะเขมร.กรงเทพฯ:มตชน.
เอกสารโบราณ
สารตราถงขนชาญวชาฯลฯเรองท�าประสาทสลาบนยอดเขามหาสวรรคจดหมายเหต
รชกาลท4จ.ศ.1221.(2402).หอสมดแหงชาต.(หนงสอสมดไทยด�าอกษร
ไทยภาษาไทยเสนดนสอเลขท70.)
พระบรมราชโองการเรองท�าอฐปลอมจดหมายเหตรชกาลท4ไมปรากฏจ.ศ.(ม.ป.ป.).
หอสมดแหงชาต.(หนงสอสมดไทยด�าอกษรไทยเสนหรดาลเลขท6.)
ภาษาองกฤษ
Chakrabongse,N.,Ginsburk,H.,PhasukS.,andRooney,D.F.(2006).Siam in
Trade and War: Royal Maps of The Nineteenth Century.Bangkok:
RiverBook.
