วารสารเทคโนโลยภาคใต ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2556 97

การกลอมเกลาทางการเมองในสงคมการเมองไทย : ขอสงเกตบางประการจากการศกษาวจยทมอย

ไพบลย โพธหวงประสทธ *

บทคดยอ

การศกษาน มวตถประสงคเพอ 1) ปรทศนตวอยางของผลงานวจยดานการกลอมเกลาทางการเมองทม

อยในประเทศไทย และ 2) เพอเสนอแนะแนวทางของการศกษาวจยดานการกลอมเกลาทางการเมองในประเทศไทยตอไปในอนาคต ผศกษาไดใชวธการศกษาจากเอกสารและทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ ผลการศกษาพบวา การกลอมเกลาทางการเมองในสงคมการเมองไทยยงมขอจ ากดอยอยางมากโดยเฉพาะอยางยง คอ จะมจดสนใจของการศกษาอยเพยงแค ตวแทนของการกลอมเกลาทางการเมองและผลทเกดขนเปนประการส าคญ นอกจากนน ยงมลกษณะทเปนการศกษาในระดบจลภาคเทานน ดงนน ผศกษาจงมขอเสนอแนะส าหรบการศกษาในเรองนในประเทศไทยตอไปในอนาคต อาท ควรจะมงใหความสนใจกบกระบวนการหรอแบบแผนขนตอนของการกลอมเกลาทางการเมอง หรอควรจะศกษากบตวแทนของการกลอมเกลาทางการเมองในประเภทอน ๆ นอกเหนอไปจากโรงเรยนทมการศกษากนเปนจ านวนมากแลว ค าส าคญ : การกลอมเกลาทางการเมอง สงคมการเมองไทย

ขอเสนอแนะส าหรบการศกษาวจยเกยวกบการกลอมเกลาทางการเมอง *อาจารย สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง วทยาเขตชมพร

วารสารเทคโนโลยภาคใต ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2556 98

Political Socialization in Thai Political Society: Some Observations from the Existing Researches

Phaiboon Phowungprasit *

Abstract

The objectives of this study were 1) to review on the examples of existing political

socialization research in Thailand and 2) to suggest ways for a further studying of political socialization in Thailand. A documentary research technique to review some documents and related literatures was performed. Findings of the study were as followed. Researching on political socialization in Thailand was still limited. Especially, most of them focused on only agents of political socialization and resulted from its process. Moreover, there were only some studies on a micro level. Thus, the author had some suggestions for a further studying of political socialization in Thailand, for example, it had to focus on either a process of political socialization or another agents of its process beyond the schools which there were many studies emphasized on this focus. Key words: Political Socialization; Thai Political Society; Suggestions on Political Socialization Research

* Faculty Member, King Mongkut’s Institute of Technology Ladkrabang, Chumphon Campus

วารสารเทคโนโลยภาคใต ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2556 99

บทน า มนกวชาการจ านวนมากไดใหความสนใจศกษาคณลกษณะของสงคมการเมอง วาดวยเรองการพฒนาทางการเมอง (Political Development) ไมวาจะเปน Riggs (1967), Huntington (1968), Almond and Powell (1966), Pye (1966), Dodd (1972), ชยอนนต สมทวณช (2519) และลขต ธรเวคน (2535) ซงในทน จะไดกลาวถงเฉพาะค าจ ากดความของการพฒนาทางการเมอง อนเปนทรจกกนเปนอยางดของนกรฐศาสตร คอ นยามท Pye (1966) ไดน าเสนอไวเปน 10 ประการ ซงหนงในนน กคอ การพฒนาทางการเมอง กคอการพฒนาประชาธปไตยหรอการสรางประชาธปไตย (Political Development as the Building of Democracy) นนเอง

จากนยามขางตนน ท าใหสามารถสรปไดวา สงคมการเมองใด ๆ กตาม ทจะถอไดวา “มการพฒนาทางการเมอง” อนเปนคณลกษณะทพงประสงค กคอ สงคมทมระบอบการปกครองแบบประชาธปไตยเทานน อยางไรกด ในประเดนน แมจะมการวพากษวจารณกนวา “เปนการมงทจะยดเยยดคานยมทางการเมองแบบตะวนตกใหกบประเทศดอยพฒนา (สทธพนธ พทธหน, 2544) กตาม แตก เปนทน าสงเกตไดวา “ระบอบการปกครองแบบประชาธปไตย” กเปนสงทพงปรารถนา เพราะแมแตในประเทศสาธารณรฐประชาชนจน ซงมระบอบการเมองการปกครองแบบคอมมวนสต (Communism) กยงนยมทจะเรยกชอระบอบการเมองของตนเองวา “ประชาธปไตยมวลชน” ในกระบวนการของการพฒนาประชาธปไตยหรอการสรางสรรคประชาธปไตย (Democratization) อยางสมบรณแบบ ใหเกดขนในสงคมการเมองไทย (หรอสงคมการเมองอนๆ ในประเทศโลกทสาม ซงยงคงม คณลกษณะทยงไมมการพฒนาทางการ เมอง - ไมเปนประชาธปไตย ตามนยามความหมายของ Pye น) เพอน าไปสจดมงหมาย คอ เกดการ

พฒนาทางการเมองในทสด นอกจากจะตองมการปฏรปทางการเมองในดานโครงสรางของการปกครองแลว ยงจะตองมการปฏรปในดานวฒนธรรมหรอวถการด าเนนชวตในระบอบประชาธปไตยของพลเมองไปดวยพรอม ๆ กน

อยางไรกด เมอพจารณาทโครงสรางของระบอบการเมองการปกครองแบบประชาธปไตยจะพบวา ประกอบไปดวย 3 สวน คอ ประการทหนงโครงสรางสวนบน อนประกอบไปดวยสถาบนทางการเมอง (Political Institutions) ทส าคญ คอ รฐธรรมนญ พรรคการเมอง การเลอกตง รฐสภา และรฐบาล ประการทสอง โครงสรางสวนกลาง ซงท าหนาทเชอมโยงโครงสรางสวนลางและสวนบนเขาดวยกน อนประกอบไปดวยพรรคการเมอง กลมผลกดนตาง ๆ (หรอกลมผลประโยชน) และสอมวลชน และประการทสาม โครงสรางสวนลาง อนไดแกประชาชนอนเปนพลเมองสวนใหญของประเทศ จะตองมความตนตวทางการเมอง มวฒนธรรมทางการเมองแบบประชาธปไตย มความรบผดชอบ มระเบยบวนย รจกสทธและหนาทของตนเอง รวมทงใหความเคารพสทธของผอน สนใจทจะเขามามสวนรวมทางการเมองดวยการแสดงความคดเหนหรอวพากษวจารณในเรองการเมองการปกครองหรอการบรหารประเทศได (ลขต ธรเวคน, 2550) ซงในประการหลงน กคลายคลงกนกบสงท สนย เศรษฐบญสราง (2555) เรยกวา ธรรมะแหงความเปนพลเมอง (Civic Religion) นนเอง

ดงนน หากสงคมการเมองใด ประกอบไปดวยโครงสรางทางการเมองทง 3 สวนน และโครงสรางนน ๆ สามารถท าหนาทไดอยางสมบรณแบบ ตามกรอบแนวคดแบบโครงสราง -หนาท (Structural-Functional Approach) แลวกสามารถกลาวไดวา สงคมการเมองนนมระบอบประชาธปไตยทมฐานรากทแขงแกรง อนเปนประชาธปไตยทสมบรณแบบตามความหมายของการพฒนาทางการเมอง ดงกลาวมาขางตนน

วารสารเทคโนโลยภาคใต ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2556 100

อยางไรกตาม หนทางแหงความส าเรจของการพฒนาระบอบประชาธปไตยในสงคมการเมองไทย นอกจากการพฒนาโครงสรางทางการเมอง (Political Structures) ไดแก สงทเหนอยางเปนรปธรรม คอ การปฏรปการเมอง (อาท การแกไขกตกาทระบไวในรฐธรรมนญ กระบวนการทางการเมอง และระบบการเลอกตงทบรสทธยตธรรม) แลว การปรบปรงสภาพความเปนอยของประชาชนทางดานเศรษฐกจ กเปนสงทส าคญไมแพไปกวากน เพราะวาสงนจะเปนตวแปรทส าคญทสดของความส าเรจในดานการพฒนาประชาธปไตยในสงคมการเมองไทย ดงนน เพอใหกาวพนจากปญหาทางดานเศรษฐกจของปจเจกบคคลไดอยางเหนผลเปนรปธรรม ระบบทางเศรษฐกจแบบรฐสวสดการอยางเตมรปแบบ ควรจะตองถกน ามาใชกบสงคมการเมองไทยโดยเรว อาท การเกบภาษชนดตาง ๆ ในระบบกาวหนาอยางมาก ๆ ซงอาจจะถงเกอบรอยละ 50 เหมอนกบกลมประเทศในยโรปเหนอ เปนตน หรอในอกดานหนงรฐบาลจะตองก าหนดนโยบายการสงเสรมและการสนบสนนการประกอบอาชพหรอการสรางรายไดของประชาชน (Income Generating) เพอใหกาวพนจากปญหาความยากจน “เปนวาระแหงชาต” ซงสงนควรจะตองถกน ามาใชโดยทนท

นอกจากการปฏรปทางการเมองและระบบเศรษฐกจแบบรฐสวสดการ เพอการแกไขปญหาความยากจนของปจเจกบคคล ดงทไ ดน าเสนอมาขางตนนแลว ระบอบประชาธปไตยในสงคมการเมองไทย คงจะประสบความส าเรจไปไมไดเลย หากขาดผน า (Political Elites) และประชาชน ทม จ ต วญญาณและ ม คว าม ศรทธาตอวถการด าเนนชวตแบบประชาธปไตย (Democracy as a Way of Life)

วถการด าเนนชวตแบบประชาธปไตย กคอ การทปจเจกบคคลมความเปนตวตนทางการเมอง (Political Self) ประกอบไปดวย ความร ความเชอ

ทศนคตหรอความรสก คานยม รวมทงแบบแผนแหงการปฏบ ต ตาง ๆ อนเกยวของกบระบบการเมอง กระบวนการทางการเมอง อ านาจทางการเมอง รวมทงบทบาทตาง ๆ ของบคคลในระบบการเมอง ทสอดคลองกบการปกครองในระบอบประชาธปไตย นนเอง ความเปนตวตนทางการเมองของปจเจกบคคลน จะเกดขนจากการกลอมเกลาทางการเมอง (Political Socialization) ซงนกวชาการบางทาน อาจเรยกวาการ (กลอมเกลา) เรยนรทางการเมอง (Political Learning) ได เชนกน ซง Dawson and Prewitt (1969) ไดใหความหมายของการกลอมเกลาทางการเมองไววา เปนกระบวนการทคนสรางความคดเหนของตนเองเกยวกบการเมอง และยงเปนวธการทคนรนหนง ใชในการสงผานความคดและความเชอในทางการเมองของตนใหกบคนในรนถดไป ในขณะท Almond and Powell (1966) ไดอธบายเพมเตมไวอยางชดเจนวา การกลอมเกลาทางการเมอง จะเปนกระบวนการทน ามาซงวฒนธรรมทางการเมองของประชาชน

ดงนน จงสรปไดวา ผลจากการกลอมเกลาทางการเมองจะท าใหเกดตวตนทางการเมองของปจเจกบคคล จากนนดวยเหตทวามนษยไดรวมตวอยรวมกนในสงคมการเมอง ดงเชนท Aristotle ไดเคยกลาวไววา “Man is a Political Animal” จงมการตดตอสอสาร ความสมพนธ และหลอหลอมรวมเขาดวยกนเปนประชาคมการเมอง (Political Community) ซงในสงคมการเมองสมยใหมเรยกกนวารฐชาต (Nation State) ดงนน ภาพรวมของตวตนทางการเมองของสมาชกทอยรวมกนในสงคมการเมองน กคอสงทเรยกวาวฒนธรรมทางการเมอง (Political Culture) ซง Verba (1965) ไดใหความหมายไววา คอ แบบแผนของความเชอ ความ รสกนกคดทสมาชกในสงคมการเมองหนง ๆ มตอการเมองและสงทเกดขนในโลกทางการเมอง นนเอง

วารสารเทคโนโลยภาคใต ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2556 101

Dawson and Prewitt (1969) ไดน าเสนอกรอบความคดเกยวกบตวแทนหรอตวการทท าหนาทในการกลอมเกลาทางการเมอง (Agents of Political Socialization) ใหกบปจเจกบคคลซงอาศยอยในสงคมการเมอง โดยแบงออกไดเปน 4 กลม คอ ประการทหนง ครอบครวและกลมปฐมภม (The Family and Primary Groups) ประการทสอง กลมเพอนและสงคม (Peer Groups and Society) ประการทสาม สถาบนการศกษา โรงเรยน และการเรยนรในทางการเมอง (Education, the Schools and Political Learning) และประการทส กลมทางสงคม กลมทตยภม การมประสบการณในทางการเมองโดยตรงดวยตนเองและสอสารมวลชน (Social Groupings, Secondary Groups, Political Experiences and Mass Media)

โดยทการกลอมเกลาทางการเมองมลกษณะและกระบวนการทส าคญใน 3 ประการ (Dawson and Prewitt, 1969) คอ ประการทหนง การกลอมเกลาทางการเมองเปนกระบวนการพฒนาทเกดขนอยางตอเนองตลอดชวตของบคคล (Lifelong and Development) ประการทสอง การกลอมเกลาทางการเมองเปนกระบวนการของการเรยนร ทเกดขนตงแตวยเดกและเยาวชน (Childhood and Youth) และประการทสาม การกลอมเกลาทางการเมองเปนกระบวนการเรยนรทางการเมองของวยผใหญ (Adult Political Learning) ดวยเชนกน

นอกจากนน วธการของการกลอมเกลาทางการเมองจะเกดขนกบปจเจกบคคลไดใน 2 กรณ (Dawson and Prewitt, 1969) คอ การกลอมเกลาทางการเมองทางตรง (Direct Forms of Political Socialization) และการกลอมเกลาทางการเมองทางออม ( Indirect Forms of Political Socialization) ซง กนลา ขนทปราบ (2527) ไดขยายความไวเพมเตมวา การกลอมเกลาทางการเมองทางตรง คอ บคคลไดมสมผสโดยตรง

กบขาวสาร คานยม และความเชอเกยวกบการเมองโดยตรง อาท ไดเรยนรเกยวกบวชาหนาทพลเมอง เปนตน ในขณะทการกลอมเกลาทางการเมองทางออม มกเกดขนกบบคคลเมออย ในวยเยาว ซงจะไดรบการอบรมสงสอนและเรยนรเกยวกบการเมองจากบดามารดา คร อาจารย และเพอนสนทเปนสวนใหญ โดยทบคคลตาง ๆ เหลาน จะมสวนส าคญในการพฒนาทศนคตทางการเมองใหกบเดกและเยาวชน ซงจะคงอยตลอดไป เมอมอายเพมขน และนอกจากนน ยงมอทธพลอยางยงตอการพฒนาทศนคตทสอดคลองกบคานยมของสงคมการเมองในขณะนน ทงตอผน าประเทศและสมาชกคนอน ๆ ดวย ดงนน การกลอมเกลาทางการเมองกคอเครองมอของการถายทอดแบบแผนของความคดและความเชอในทางการเมองนนเอง

วตถประสงค 1. เพอปรทศนตวอยางของผลงานวจยดาน

การกลอมเกลาทางการเมองทมอยในประเทศไทย 2. เพอเสนอแนะแนวทางของการศกษาวจย

ดานการกลอมเกลาทางการเมองในประเทศไทยตอไปในอนาคต วธการศกษา การศกษาในครงน เปนการศกษาจากเอกสารและทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ (Documentary Research) โดยผวจยไดเกบรวบรวมเอกสารและตวอยางของผลงานวจยดานการกลอมเกลาทางการเมองทมอยในประเทศไทยปจจบน จากนนจงไดปรทศนเนอหา และสรปโดยจ าแนกออกตามตวแทนของการกลอมเกลาทางการเมองทพบ ไดเปน 3 กลม คอ การกลอมเกลาทางการเมองโดยโรงเรยนหรอสถาบนการศกษา การกลอมเกลาทางการเมองโดยครอบครว และการกลอมเกลาทางการเมองโดยองคกรตาง ๆ ในสงคม

วารสารเทคโนโลยภาคใต ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2556 102

ผลการศกษา ผลจากการปรทศนตวอยางของผลงานวจยดานการกลอมเกลาทางการเมองทมอยในประเทศไทย จ าแนกไดตามตวแทนของการกลอมเกลาทางการเมอง มดงตอไปนคอ 1) การกลอมเกลาทางการเมองโดยโรงเรยนหรอสถาบนการศกษา

ดษณ สทธปรยาศร และวรรณา ปรณโชต (2540) ไดศกษาเรอง “กระบวนการปลกฝงคานยมและวถชวตประชาธปไตยในสถาบนอดมศกษา” ผลการศกษาโดยรวม พบวา นสตนกศกษามคานยมและวถชวตประชาธปไตยในระดบมาก ไดรบการปลกฝงคานยมและวถชวตประชาธปไตยจากสถาบน อดมศกษาในระดบปานกลาง แตในทางตรงกนขามกลบมสวนรวมทางการเมองในระดบนอย

ฉลองโชค ประดษฐสาร (2539) ไดศกษา วจยเรอง “นโยบาย หลกสตรการศกษา และการอบรมกลอมเกลาทางการเมอง : ศกษากรณระดบมธยมศกษา พ.ศ. 2520-2537” ผลการศกษาโดยรวม พบวา แนวทางของการกลอมเกลาทางการเมองในระบอบประชาธปไตย ในระยะเวลาดงกลาว รฐไดใหความส าคญกบความรทางสงคม การเมอง และเศรษฐกจ ตามล าดบ โดยเฉพาะอยางย ง ในดานการปลกฝงความรทางการเมองในระบอบประชาธปไตยใหกบผเรยน รฐกลบใหความส าคญกบรปแบบมากกวาเนอหา

เทพไท ศรค ารณ (2535) ไดศกษาเรอง “การศกษากระบวนการจดการเรยนการสอนเพอปลกฝงความส านกในความเปนคนไทยแกนกเรยนชาวเขาในโรงเรยนประถมศกษาสงกดส านกงานคณะกรรมการการประถมศกษาแหงชาต เขตการศกษา 8” ผลการศกษาโดยรวม พบวา การสอนเนอหาเรองการปกครองใหกบนกเรยนชาวเขา ครจะจดกจกรรมเพอใหนกเรยนไดรวมกนอภปรายแสดง

ความคดเหนและครท าหนาทในการอธบายชแนะเพมเตม นอกจากนน ยงมการพาไปทศนศกษา และก าหนดใหมปายนเทศ ค าขวญ บทความ บทกลอน รวมทงคตขอเตอนใจทเกยวของกบการปฏบตตามสทธและหนาทของพลเมองไทยอกดวย

ปรชา ธรรมวนทร (2532) ไดศกษาเรอง “การกลอมเกลาทางการเมองโดยผานหนงสอเรยน : วเคราะหหนงสอเรยนตามหลกสตรประถมศกษา พทธศกราช 2521” ผลการศกษาโดยรวม พบวา หลกสตรประถมศกษาดงกลาว นอกจากมงทจะสอนความรดานอกขรวธและความรทางดานวทยาการตาง ๆ ใหกบผเรยนแลว ยงมการอบรมสงสอนใหผเรยนไดเกดความจงรกภกดตอสถาบนชาต ศาสนา และพระมหากษตรยอกดวย โดยเฉพาะอยางย ง คอ การมงปลกฝงใหผ เร ยนเกดความจงรกภกดตอชาต ซงเปนเนอหาทไดรบการกลาวถงมากทสด รองลงมาไดแก การมงอบรมสงสอนใหเกดความจงรกภกดตอสถาบนพระมหากษตรยไทย การปลกฝงใหเกดความรกและความศรทธาตอศาสนา ตามล าดบ ในทางตรงกนขาม พบวามเนอหาทม งปลกฝงผเรยนเก ยวกบประชาธปไตย เพยงสวนนอยเทาน น และท ส าคญกคอ ม ไดม การมงเนนถงองคประกอบทส าคญของการปกครองในระบอบประชาธปไตยในเรองของสทธ เสรภาพ การมสวนรวมทางการเมอง และการรวมตวกนทางการเมองของประชาชนในรปแบบตาง ๆ

สมนทร จฑางกร (2528) ไดศกษาเรอง “การกลอมเกลาทางการเมองโดยใชแบบเรยนหลวงเปนสอในสมยรชกาลท 5” ผลการศกษาโดยรวม พบวา เน อหาสาระของแบบเรยนหลวงทน ามาศกษา นอกจากจะม งสอนความร ดานอกขรวธและวทยาการความรในดานตาง ๆ แลว ยงมงทจะปลกฝงในคณคาและอดมการณทางการเมองเพอใหผเรยนไดมคณลกษณะตามความคาดหวงของรฐอกดวย

วารสารเทคโนโลยภาคใต ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2556 103

สายทพย สคตพนธ (2524) ไดศกษาเรอง “การเรยนรทางการเมองของเยาวชนไทย : ศกษาเฉพาะกรณนกเรยนระดบมธยมศกษา ในเขตกรงเทพมหานคร” ผลการศกษาโดยรวม พบวา นกเรยนมธยมในกรงเทพมหานคร มระดบความสนใจทางการเมองทคอนขางต า แตกลบมระดบความรสกมประสทธภาพทางการเมองทคอนขางสง และมระดบความไววางใจทางการเมองปานกลาง

กตต อมตชวน (2522) ไดศกษาวจยเรอง “การเรยนรทางการเมองในลทธประชาธปไตยของนกเรยนชนประถมศกษา : ศกษาทดลองนกเรยนชนประถมศกษาปทส โรงเรยนวดสทธสะอาด” ผลการศกษาโดยรวม พบวา การทดลองในครงนสามารถถายทอดการเรยนรทางการเมองโดยตรงไดเฉพาะการเรยนรดานความรในลทธประชาธปไตยเทานน ในขณะทการเรยนรดานทศนคต (หรอการพฒนาทศนคต) ทางการเมองแบบประชาธปไตย ไมสามารถเปลยนแปลงใหมระดบทเพมขนได 2) การกลอมเกลาทางการเมองโดยครอบครว สรวฒ ปดไธสง (2542) ไดศกษาเรอง “บทบาทครอบครวในการถายทอดทางการเมองใหกบนกเรยนประถมศกษาในกรงเทพมหานคร” ผลการศกษาโดยรวม พบวา นกเรยนทไดรบการอบรมเลยงดแบบประชาธปไตย จะไดรบผลการถายทอดทางการเมองทมากกวานกเรยนทไดรบการอบรมเลยงดแบบประชาธปไตยนอย นอกจากนนยงพบวา นกเรยนทมการสอสารทางการเมองภายในครอบครวสง กจะไดรบผลของการถายทอดทางการเมองทสงกวานกเรยนทมการสอสารทางการเมองภายในครอบครวนอย

เพญศร จลกาญจน (2541) ไดศกษาวจยเรอง “การผลตซ าอดมการณเกยวกบบทบาทและสถานภาพของหญงและชาย” ผลการศกษาโดยรวม พบวา ครอบครวเปนสถาบนแรกทไดสรางความแตกตางระหวางเพศหญงและเพศชาย โดยผทม

อาวโสภายในครอบครว จะท าหนาทถายทอดระบบความคด ความเชอ และคานยมใหกบเดกๆ ดวยการประพฤตตนเปนแบบอยาง การสงสอนโดยตรง หรอการสอดแทรกเนอหาไดอยางกลมกลนไปกบกจกรรมการด าเนนชวตประจ าวนและพธกรรมตาง ๆ ของครอบครว 3) การกลอมเกลาทางการเมองโดยองคกรตาง ๆ ในสงคม ไพบลย โพธหวงประสทธ (2553) ไดศกษาวจยเรอง “การกลอมเกลาทางการเมองโดยผานสถาบนทางศาสนา : ศกษาเฉพาะกรณค าเทศนาของหลวงพอปญญานนทภกข” ผลการศกษาโดยรวม พบวา เนอหาค าเทศนาของหลวงพอปญญานนทภกขโดยสวนใหญ คอ การมงอบรมสงสอนใหพทธศาสนกชนท าความด ละเวนความชว และท าจตใจใหบรสทธ นอกจากนน ยงมเนอหาอกสวนหนง ทสอดแทรกประเดนอนท าหนาทในการกลอมเกลาทางการเมองดวย อาท เนอหาทมงอบรมสงสอนในเรองความจงรกภกดตอ ชาต ศาสนา และพระมหากษตรย เนอหาทมงอบรมสงสอนใหท าหนาทของพลเมองดหรอการท างานรบใชบานเมอง เปนตน

อภชาต ด าด (2549) ไดศกษาเร อง “หลกพระพทธศาสนากบการสงเสรมวถ ชว ตประชาธปไตย” ผลการศกษาโดยรวม พบวา หลกพระพทธศาสนามความสอดคลองตองกนกบหลกประชาธปไตยหลายประการ อาท การใหความส าคญกบปจเจกบคคล การใหสทธเสรภาพกบมนษยโดยควบคไปกบความรบผดชอบตอหนาทมความเชอทวามนษยทกคนมความเสมอภาคกน มการใหความ ส าคญกบการตดสนปญหาโดยใชเสยงขางมาก และการใชกฎหมายในการปกครอง เปนตน

ศกระ กบลกาญจน (2536) ไดศกษา ว จย เร อง “บทบาทของอาสาสมคร เผยแพรประชาธปไตยระดบหมบาน (ผปม.) ในการใหการเรยนรประชาธปไตย” ผลการศกษาโดยรวม พบวา

วารสารเทคโนโลยภาคใต ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2556 104

ปจจยทางดานเศรษฐกจและสงคมของอาสาสมครเผยแพรประชาธปไตยระดบหมบานกบความรความเขาใจในเรองผน าทางการเมอง สทธเสรภาพและบทบาทในทางการเมอง มความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต

สทธพงษ จลเจรญ (2533) ไดศกษาเรอง “บทบาทของปลดอ าเภอกบการอบรมกลอมเกลาทางการเมองในระบอบประชาธปไตย : ศกษาเฉพาะกรณจงหวดล าปาง” ผลการศกษาโดยรวม พบวา ปลดอ าเภอโดยสวนใหญของจงหวดล าปาง มทศนคตทางการเมองในแบบประชาธปไตย โดยมองเหนถงความส าคญของการปกครองในระบอบประชาธปไตยวาเหมาะสมกบประเทศไทยมากทสด และปลดอ าเภอมความสมพนธทดกบประชาชน แตในทางตรงกนขาม ปลดอ าเภอในจงหวดล าปาง ไมสามารถแสดงบทบาทในการกลอมเกลาทางการเมองไดอยางจร งจง เพราะมโอกาสพบกน เมอมการฝกอบรมมวลชน เทานน

วรรโณ ภกด (2530) ไดศกษาเรอง “ความส านกในความเปนคนไทยของชาวเขา” ผลการศกษาโดยรวม พบวา ชาวเขามความส านกในความเปนคนไทยในระดบปานกลางคอนไปทางสง และยงพบวา ชาวเขาทมระดบการศกษา ระดบการรหนงสอ และความแตกตางทางชนเผาของชาวเขา จะท าใหชาวเขามส านกในความเปนคนไทยทแตกตางกนไปดวย ในขณะทตวแปรดานเอกลกษณ พบวา ชาวเขาจะมส านกตอสญลกษณของชาต พระมหากษตรย และวฒนธรรมในระดบทสงกวา ความส านกตอศาสนา การมสวนรวมทางการเมอง และสภาพของการเมองการปกครองของประเทศไทย

สกนธ จนทรกษ (2529) ไดศกษาวจยเรอง “ผลของการเรยนรทางการเมองในระบอบประชาธปไตยของเยาวชน” ผลการศกษาโดยรวม พบวา เยาวชนทผานการฝกอบรมจากศนยเยาวชนต าบล เพศชายมความรเกยวกบประชาธปไตยมากกวาเยาวชนทไมไดเขารบการฝกอบรมในทกดาน ทงความรในดานทเปนอดมการณทางการเมอง ดานรปแบบการปกครอง และดานวถชวต ในทางตรงกนขามกบพบวา ในเพศหญงกลบไมปรากฏวา ผเขารบการฝกอบรมในศนยเยาวชน มความรทางการเมองในดานตาง ๆ มากกวาเยาวชนหญงทไมไดรบการฝกอบรมแตประการใด ในขณะทการเปลยนแปลงทางดานทศนคต พบวา ไมมความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต จงกลาวไดวา การเรยนรทางการเมองทสงผลในดานการพฒนาทศนคตนน เกดขนไดคอนขางยาก

ทองอย แกวไทรฮะ (ม.ป.ป.) ไดศกษาเรอง “เวทประชาคมชมชน : กระบวนการประชาสงคมเพอการพฒนาระบบการเมองการปกครอง กรณ ศกษากระบวนการเรยนรของชมชนบางจะเกรง จงหวดสมทรสงคราม” ผลการศกษาโดยรวม พบวา เวทประชาคมของชมชนบางจะเกรง เปนกระบวนการหน ง ท สอดคลองกบแนวคดการพฒนาประชาธปไตยชมชนในระดบรากหญาของสงคม ซงประกอบไปดวยครอบครว วด โรงเรยน หนวยงานและองคกรทองถ น เพ อการเรยนรและการพฒนาประชาธปไตยในวถชวตประจ าวน อนเปนประชาธปไตยทประชาชนมความเชอมนในพลงอ านาจของตนเองได

วารสารเทคโนโลยภาคใต ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2556 105

ตารางท 1 ตวอยางของผลงานวจยดานการกลอมเกลาทางการเมองในสงคมการเมองไทย

งานวจย ระเบยบวธวจย ตวแทนของการกลอมเกลา

ทางการเมอง ระดบของ

การศกษาวจย ประชากรและกลมตวอยาง

หรอหนวยในการศกษา ปรมาณ คณภาพ โรงเรยน ครอบครว องคกรตางๆ

ในสงคม จลภาค มหภาค

ดษณและคณะ (2540)

√ √ √ เฉพาะนสตนกศกษาและบคลากรท า ง ก า ร ศ ก ษ า จ า ก 22 สถาบนอดมศกษา

ฉลองโชค (2539)

√ √ √ นโยบายและหลกสตรการศกษาระดบมธยมศกษา พ.ศ. 2520-2537

เทพไท (2535)

√ √ √ √ นกเรยนชาวเขา เขตการศกษา 8

ปรชา (2532) √ √ √ ห น ง ส อ เ ร ย น ต า ม ห ล ก ส ต รประถมศกษา พ.ศ. 2521

สมนทร (2528)

√ √ √ แบบเรยนหลวงในสมยรชกาลท 5

สายทพย (2524)

√ √ √ นกเรยนชนมธยมใน กทม.

กตต (2522) √ √ √ นกเรยน ป.4 โรงเรยนวดสทธสะอาด

สรวฒ (2542) √ √ √ นกเรยนชนประถมศกษาใน กทม.

เพญศร (2541)

√ √ √ เอกสารและประชาชนในพนทบานปาสา ต าบลสนทราย อ าเภอสารภ จงหวดเชยงใหม

ไพบลย (2553)

√ √ √ ค าเทศนาของหลวงพอปญญานนทภกข

อภชาต (2549)

√ √ √ หลกธรรมในพระพทธศาสนา

ศกระ (2536) √ √ √ อาสาสมครเผยแพรประชาธปไตยระดบหมบาน (ผปม.)

สทธพงษ (2533)

√ √ √ ปลดอ าเภอในจงหวดล าปาง

วรรโณ (2530)

√ √ √ ชาวเขา ท อ า เภอแม จน จ งหวดเชยงราย

สกนธ (2529) √ √ √ เยาวชนในศนยเยาวชนต าบลบางด และต าบลคลองบาง อ าเภอหวยยอด จงหวดตรง

ทองอย (มปป.)

√ √ √ ชมชนบางจะเกรง

ผลจากการปรทศนตวอยางของผลงานวจย ดานการกลอมเกลาทางการเมองขางตน ท าใหเหนไดวางานว จยดานน มกจะใหความสนใจไปทการศกษาตวแทนของการกลอมเกลาทางการเมอง คอ โรงเรยนหรอสถาบนการศกษาเปนส าคญ และไมมงานใดเลยทมงศกษาไปทกระบวนการหรอแบบแผนขนตอนของการกลอมเกลาทางการเมอง และทส าคญทสดกคอ งานวจยทกชนทกลาวมาน ลวนแลวแตเปนการศกษาในขอบเขตระดบจลภาคทงสน ไมมงานวจยใด ทตอบค าถามในระดบภาพรวมของการกลอมเกลาทางการเมองของประชาชนชาวไทยทงประเทศ ดงเชน ผลงานวจยในระดบมหภาคของ

Richardson (1974) ทเคยศกษาเรองทใกลเคยงกนนในระดบมหาภาค ในประเทศญปนมาแลว

ขอเสนอแนะส าหรบการศกษาวจยเกยวกบ การกลอมเกลาทางการเมองในสงคมการเมองไทย

จากทไดปรทศนตวอยางของผลงานวจยดานการกลอมเกลาทางการเมองในสงคมการเมองไทยมาขางตนน ผศกษามขอสงเกตบางประการ คอ ลกษณะของการศกษาวจยยงมขอจ ากดอยอยางมาก โดยเฉพาะอยางยง คอ จะมจดสนใจของการศกษาอย เพยงแค ประการทหนง ตวแทนของการ

วารสารเทคโนโลยภาคใต ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2556 106

กลอมเกลาทางการเมองโดยเฉพาะโรงเรยน และประการทสอง ผลทเกดขนจากการกลอมเกลาทางการเมองเปนประการส าคญ นอกจากนน ในประการทสาม ยงมลกษณะทเปนการศกษาในระดบจลภาค คอ พนทหรอหนวยของการศกษาอนเปนกลมเปาหมายยอย ๆ เทานน จนกลาวไดวายงไมเคยมการศกษาวจยในภาคสนามใดทไดท าในระดบมหภาค เปนภาพรวมของทงประเทศมากอน

ดงนน ดวยขอจ ากดดงทกลาวถงน ผศกษาจงขอน าเสนอขอเสนอแนะวาดวยแนวทางทจะไดน าไปใชส าหรบการศกษาวจยเรองการกลอมเกลาทางการเมองในสงคมการเมองไทยตอไปในอนาคต ดงตอไปน คอ

ประการทหน ง การศกษาเร องการ กลอมเกลาทางการเมองในสงคมการเมองไทยควรจะมงหนมาสนใจในเรองกระบวนการ หรอแบบแผนขนตอนของการกลอมเกลาทางการเมอง ทงนอาจจะตองอาศยองคความรในเรองจตวทยาการเรยนร (Learning Psychology) และการศกษาผใหญ (Adult Education) มาประกอบกบองคความรในเรองการกลอมเกลาทางการเมองของสาขาวชารฐศาสตรดวย ซงในเบองตน ณ ทน ผศกษาขอน าเสนอกระบวนการหรอแบบแผนขนตอนของการกลอมเกลาทางการเมองวานาจะประกอบไปดวย 3 ขนตอนใหญ ๆ ดงน ขนท 1 คอ ขนความสามารถในการระบและความรสกผกพนทางความรกบสญลกษณทางการเมองและชมชนทางการเมอง ขนท 2 คอ ขนเกดความโนมเอยงทางการเมอง (พยายามตคาและตดสนใจ) ซงความโนมเอยงน สามารถแบงออกไดเปน 6 ประเภท คอ ความโนมเอยงดานความร ทศนคต คานยม ความเชอ ความรสก และแบบแผนของการปฏบต และขนท 3 คอ ขนเกดทศนคตและความนกคดทเฉพาะเจาะจงและชดเจน (ไดตดสนใจเรยบรอยแลว) ตอบคลกภาพทางการเมอง ตอกจกรรมทางการเมอง และตอนโยบายทางการเมองตาง ๆ

ประการทสอง ควรจะมการศกษาถงตวแทนของการกลอมเกลาทางการเมองในประเภทอน ๆ นอกเหนอไปจากตวแทนของการกลอมเกลาทางการเมอง คอ โรงเรยน เทานน แตในโลกแหงความเปนจรงแลว ยงมตวแทนอน ๆ อกมากมาย ทมบทบาทตอความเปนตวตนทางการเมองของปจเจกบคคล หรอวฒนธรรมทางการเมองของกลมคนในประชาคมการเมอง อาท การกลอมเกลาทางการเมองผานบทเพลงเพอชวต บทเพลงพนบาน ประเพณวฒนธรรม และการละเลนพนบาน กฎเกณฑอนเปนบรรทดฐานของสงคม (Norm) หรอวถประชา เปนตน

ประการทสาม ควรจะมการศกษาผลของการกลอมเกลาทางการเมองตอความเปนตวตนทางการเมองของปจเจกบคคลหรอวฒนธรรมทางการเมองของกลมคน ทมคณลกษณะของการศกษาทลมลกและกวางขวางกวาทปรากฏอยในปจจบนน หรออาจจะตองมลกษณะเปนสหวทยาการแหงการวจย (Interdisciplinary) ซงจะท าใหไดค าตอบของปญหาการวจยหรอ แนวทางการแกไขปญหาวาดวยเรองการกลอมเกลาทางการเมองในสงคมการเมองไทยทดกวาทปรากฏเปนองคความรอยในปจจบนน

ประการทส เนองจากปจจบนเปนโลกในยคโลกาภวตน (Globalization) ทกระแสของ การเปลยนแปลงใหมลกษณะเปนประชาธปไตย (Democratization) มผลกระทบอยางเปนพลวตรกบประชาชนในทกประเทศทวโลก รวมทงในสงคมการเมองไทยดวย ดงนน จงควรทจะมการศกษาถงกระแสของโลกาภวตนและโดยเฉพาะอยางยง คอ กระแสของการเปลยนแปลงใหมลกษณะเปนประชาธปไตยดงกลาว ในฐานะทเปนแนวความคดทมอทธพลหรอมบทบาทโดยตรงตอความเปนตวตนทางการเมองและวฒนธรรมทางการเมอง ในฐานะทกระแสดงกลาว ไดท าหนาทในการกลอมเกลาทางการเมองกบปจเจกบคคลและกลมบคคล เพมเตมอกดวย

วารสารเทคโนโลยภาคใต ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2556 107

ประการทหา ควรจะมการศกษาวจยในเร องการกลอมเกลาทางการเม องของ สงคม การเมองไทยในระดบภาพรวมทงประเทศ เพอใหไดภาพทชดเจนมากยงขนในองคความรดานนของการเมองการปกครองของไทยตอไป

อภปรายผลการศกษา ผลจากการปรทศนตวอยางของผลงานวจยดานการกลอมเกลาทางการเมองในสงคมการเมองไทย ทพบวามขอจ ากดบางประการ ดงทไดน าเสนอมาขางตนน ท าใหผศกษามงทจะเสนอ แนะแนวทางของการศกษาในเรองนตอไปในอนาคต ไวเปน 5 ประการขางตน ซงสอดคลองกบความคดเหนของนกวจยหลาย ๆ ทาน กลาวคอ ดานการสนบสนนใหศกษาถงกระบวนการหรอแบบแผนขนตอนของการกลอมเกลาทางการเมอง อาท เทพไท ศรค ารณ (2535) สนบสนนใหศกษาถงกระบวนการการจดการเรยนการสอนเพอปลกฝงความส านกในความเปนคนไทยใหกบนกเรยนชาวเขาในระดบทงประเทศ ปรชา ธรรมวนทร (2532) สนบสนนใหศกษาถงกระบวนการแหงการปฏบตดานการกลอมเกลาทางการเมองของคร ทมตอนกเรยนทงในหองเรยนและนอกหองเรยน ดษณ สทธปรยาศร และวรรณา ปรณโชต (2540) สนบสนนใหศกษากระบวนการปลกฝงคานยมและวถชวตประชาธปไตย โดยครอบคลมตงแตทบาน โรงเรยน ทงในระดบประถมศกษา มธยมศกษา จนถงสถาบนอดมศกษา รวมทงสอสารมวลชนอยางตอเนองและประสานกน เพญศร จลกาญจน (2541) สนบสนนใหศกษาวจยถงวธการหรอขนตอนทจะใหการศกษาเพอปลกจตส านกของผหญงและผชาย ในขณะท ทองอย แกวไทรฮะ (ม.ป.ป.) ไดสนบสนนใหสรางกระบวนการเรยนรและการฝกกระบวนการเรยนรเรองการมสวนรวมของประชาชนในกจกรรมของชมชน ซงกกลาวไดวาเปนการเนนทกระบวนการของการกลอมเกลาทางการเมองเชนเดยวกน เพยงแตเปนการศกษาถงกระบวนการอนเปนการวจยเชงปฏบตการเทานน

ประการตอมา ดานการสนบสนนใหศกษากบตวแทนของการกลอมเกลาทางการเมองอน ๆ นอกเหนอไปจากโรงเรยน อาท ปรชา ธรรมวนทร (2532) ทยอมรบวาโรงเรยนมใชสถาบนทางสงคมเพยงแคสถาบนเดยวทมอทธพลตอการปลกฝงความคดและความเชอใหกบเดกแตยงมสถาบนครอบครว ศาสนา กลมเพอน สอมวลชน ทมบทบาทส าคญตอการกลอมเกลาทางการเมองดานทศนคต ความคด ความเชอ และการแสดงพฤตกรรมของเดก ๆ อกดวย ซงกกลาวไวอยางสอดคลองกนกบ ฉลองโชค ประดษฐสาร (2539) ในขณะท สกนธ จนทรกษ (2529) ไดสนบสนนใหศกษาถงปจจยตาง ๆ ทมอทธพลตอการกลอมเกลาทางการเมองเพมเตมดวย ดานการสนบสนนใหศกษาผลของการกลอมเกลาทางการเมองทมตอความเปนตวตนทางการเมองของบคคลหรอวฒนธรรมทางการเมอง อาท สรวฒ ปดไธสง (2542) ทสนบสนนใหศกษากลมตวแปรทสงผลทางออมกบความสมพนธของตวแปรการอบรมเลยงดแบบประชาธปไตยกบผลของการกลอมเกลาทางการเมอง อยางไรกด ส าหรบการสนบสนนใหศกษาผลของกระแสโลกาภวตนตอความเปนตวตนทางการเมอง และการสนบสนนใหศกษาการกลอมเกลาทางการเมองในระดบมหภาค คอ การกลอมเกลาทางการเมองของประชาชนไทยในภาพรวมทงประเทศ ดงเชนกรณของญปนทไดกลาวถงไวแลว ไมพบวา ม ตวอย างของผลงานว จย ทไ ดปร ทศนมา ไ ดกลาวถงไวเลย ทงน อาจเปนเพราะขอบเขตของการศกษาดงกลาวน ในแนวทางแรก อาจจะกวางขวางมาก และในแนวทางหลง อาจจะตองใชทรพยากรส าหรบการวจยเปนจ านวนมาก เพอเกบรวบรวมขอมลดงกลาว แตผศกษากยงคงยนยนวาการศ กษาดงกลาวมความจ าเปนส าหรบการตอยอดและการพฒนาขององคความรเรองการกลอมเกลาทางการเมองของสงคมการเมองไทย

วารสารเทคโนโลยภาคใต ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2556 108

สรปผลและขอเสนอแนะ การกลอมเกลาทางการเมองเปนวธการส าคญทท าหนาทในการถายทอด การพฒนา หรอการรกษาวฒนธรรมทางการเมองของสงคมการเมองเอาไว นอกจากนนในสงคมการเมองใด ๆ กตามทจะถอไดวามการพฒนาทางการเมองอนเปนคณลกษณะทพงประสงค กจะตองเปนสงคมทมระบอบการปกครองแบบประชาธปไตยเทานน ดงความหมายหนงของการพฒนาทางการเมองทไดกลาวถงมาขางตนแลวน ดงนน การกลอมเกลาทางการเมองนเอง ทจะท าหนาทในโครงสรางของระบบการเมองเพ อสนบสน นการเร ยนร ของสมาชกในประชาคมการเมอง ใหมวฒนธรรมและวถแหงการด าเนนชวตในระบอบประชาธปไตยตามเนอหาสาระทตวแทนของการกลอมเกลาทางการเมองแตละกลมไดน าเสนอ ในบทความน ผศกษาไดพยายามน าเสนอแนวทางส าหรบการศกษาวจยเรองการกลอมเกลาทางการเมองในสงคมการเมองไทยในอนาคต วาควรจะตองประกอบไปดวยขอเสนอใน 5 ประการ ตอไปน คอ ประการทหนง ควรมการศกษาถงกระบวนการหรอแบบแผนขนตอนของการกลอมเกลาทางการเมอง ประการทสอง ควรมการศกษาถงตวแทนของการกลอมเกลาทางการเมองในหลากหลายประเภท นอกเหนอไปจากตวแทนโดยทวไปทมการศกษาอยางมากมายคอ โรงเรยน ประการทสาม การศกษาเรองการกลอมเกลาทางการเมองควรจะเปนการศกษาในลกษณะ สหวทยาการแหงการว จย ประการท ส ควรมการศกษาถงผลกระทบของกระแสโลกาภวตนและกระแสของการเปลยนแปลงใหมลกษณะเปนประชาธปไตย ทมผลกระทบกบประชาชนในมมมองของการกลอมเกลาทางการเมอง และประการสดทาย ควรมการศกษาเรองการกลอมเกลาทางการเมองในภาพรวมระดบประเทศ เพอตอบค าถามวาการกลอมเกลาทางการเมองของประเทศไทยเปนอยางไร

เอกสารอางอง กนลา ขนทปราบ. (2527). แนวทางทใชใน

การศกษาการเมองเปรยบเทยบใน ระบบการเมองเปรยบเทยบ. นนทบร : สาขาวชารฐศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

กตต อมตชวน. (2522). การเรยนรทางการเมอง ในลทธประชาธปไตยของนกเรยนชน ประถมศกษา : ศกษาทดลองนกเรยนชนประถมศกษาปทส โรงเรยนวดสทธสะอาด. วทยานพนธปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการปกครอง คณะรฐศาสตร, จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ฉลองโชค ประดษฐสาร. (2539). นโยบายหลกสตร การศกษาและการอบรมกลอมเกลา ทางการเมอง : ศกษากรณระดบมธยมศกษา พ.ศ. 2520-2537. วทยานพนธ ปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการปกครอง คณะรฐศาสตร, จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ชยอนนต สมทวณช. (2519). ประชาธปไตย สงคมนยม คอมมวนสตกบการเมองไทย. กรงเทพฯ: โรงพมพพฆเณศ.

ดษณ สทธปรยาศร และ วรรณา ปรณโชต. (2540). รายงานการวจยเรอง

กระบวนการปลกฝงคานยมและวถชวต ประชาธปไตยในสถาบนอดมศกษา. กรงเทพฯ : ส านกงานคณะกรรมการ สงเสรมและประสานงานเยาวชนแหงชาต. ทองอย แกวไทรฮะ. (ม.ป.ป.). เวทประชาคม

ชมชน : กระบวนการประชาสงคมเพอ การพฒนาระบบการเมองการปกครอง กรณศกษากระบวนการเรยนรของชมชนบางจะเกรง จงหวดสมทรสงคราม. เอกสารวชาการสวนบคคล หลกสตรการเมองการปกครองระบอบประชาธปไตย ส าหรบนกบรหารระดบสง รนท 4 สถาบนพระปกเกลา.

วารสารเทคโนโลยภาคใต ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2556 109

เทพไท ศรค ารณ. (2535). การศกษากระบวน การจดการเรยนการสอนเพอปลกฝง ความส านกในความเปนคนไทยแกนกเรยน ชาวเขาในโรงเรยนประถมศกษาสงกด ส านกงานคณะกรรมการการประถมศกษา แหงชาต เขตการศกษา 8. วทยานพนธปรญญาครศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประถมศกษา คณะครศาสตร, จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ปรชา ธรรมวนทร. (2532). การกลอมเกลาทาง การเมองโดยผานหนงสอเรยน : วเคราะหหนงสอเรยนตามหลกสตร ประถมศกษา พทธศกราช 2521. สารนพนธปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการปกครอง คณะรฐศาสตร, มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

เพญศร จลกาญจน. (2541). การผลตซ า อดมการณเกยวกบบทบาทและสถานภาพของหญงและชาย. วทยานพนธปรญญาศกษาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการศกษานอกระบบ คณะศกษาศาสตร, มหาวทยาลยเชยงใหม.

ไพบลย โพธหวงประสทธ. (2553). “การกลอมเกลา ทางการเมองโดยผานสถาบนทางศาสนา : ศกษาเฉพาะกรณค าเทศนาของหลวงพอ ปญญานนทภกข.” ไมปรากฏหมายเลขหนา. ในการประชมวชาการ ม.อ. ภเกตวจย ครงท 3. ภเกต : มหาวทยาลย สงขลานครนทร วทยาเขตภเกต.

ลขต ธรเวคน. (2535). ขอบขายและวธการศกษา รฐศาสตร. กรงเทพฯ : คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ลขต ธรเวคน. (2550). ปฏญญาสทธเสรภาพของ ประชาชนไทย. กรงเทพฯ : แมค.

วรรโณ ภกด. (2530). ความส านกในความเปน คนไทยของชาวเขา. วทยานพนธ ปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาการปกครอง คณะรฐศาสตร,จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ศกระ กบลกาญจน. (2536). บทบาทของ อาสาสมครเผยแพรประชาธปไตยระดบ หมบาน (ผปม.) ในการใหการเรยนร ประชาธปไตย. วทยานพนธปรญญา รฐศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการ ปกครอง คณะรฐศาสตร, จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สกนธ จนทรกษ. (2529). ผลของการเรยนรทาง การเมองในระบอบประชาธปไตยของ เยาวชน. วทยานพนธปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการปกครอง คณะรฐศาสตร, จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สายทพย สคตพนธ. (2524). การเรยนรทาง การเมองของเยาวชนไทย : ศกษาเฉพาะ กรณนกเรยนระดบมธยมศกษาในเขต กรงเทพมหานคร. วทยานพนธปรญญา รฐศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการ ปกครอง คณะรฐศาสตร, จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สทธพนธ พทธหน. (2544). ทฤษฎพฒนาการเมอง. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยรามค าแหง.

สทธพงษ จลเจรญ. (2533). บทบาทของ ปลดอ าเภอกบการอบรมกลอมเกลาทาง การเมองในระบอบประชาธปไตย : ศกษาเฉพาะกรณจงหวดล าปาง. วทยานพนธปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการปกครอง คณะรฐศาสตร, จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สนย เศรษฐบญสราง. (2555). ทางสความ ปรองดองของชาต. กรงเทพฯ : แสงดาว.

สมนทร จฑางกร. (2528). การกลอมเกลาทาง การเมองโดยใชแบบเรยนหลวงเปนสอ ในสมยรชกาลท 5. วทยานพนธปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการปกครอง คณะรฐศาสตร, จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วารสารเทคโนโลยภาคใต ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2556 110

สรวฒ ปดไธสง. (2542). รายงานการวจยเรอง บทบาทครอบครวในการถายทอดทาง การเมองใหกบนกเรยนประถมศกษาในกรงเทพมหานคร. กรงเทพฯ : สถาบนวจยพฤตกรรมศาสตร, มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

อภชาต ด าด. (2549). หลกพระพทธศาสนากบการสงเสรมวถชวตประชาธปไตย. เอกสารวชาการสวนบคคล หลกสตร การเมองการปกครองระบอบประชาธปไตย ส าหรบนกบรหารระดบสง รนท 8 สถาบนพระปกเกลา.

Almond, G., &, Powell, B. (1966). Comparative Politics: A Development Approach .Boston: Little, Brown and Company. Dawson, R., & Prewitt, K. (1969). Political

Socialization. Boston : Little, Brown and Company.

Dodd, C. (1972). Political Development. London : The Mac Millan Press.

Huntington, S. (1968). Political Order in Changing Societies. New Haven: Yale University Press.

Pye, L. (1966). Aspects of Political Development. Boston: Little,

Brown and Company. Richardson, B. (1974). The Political Culture of Japan. Berkeley : University of California Press. Riggs, F. (1967). “The Theory of Political

Development,” in Contemporary Political Analysis. New York: The

Free Press. Verba, S. (1965). “Comparative Political

Culture,” in Political Culture and Political Development. Princeton : Princeton University Press.