บทท 2

การประเมนศกยภาพอาสาสมครสาธารณสข

(อสม.) กบบทบาททกำาลงเปลยนแปลง

วตถประสงค :

เปนการศกษาเชงปรมาณ เพอวเคราะหและประเมนสถานการณในเรอง1. ประเมนศกยภาพของอสม. ไดแก

ความร ท กษะ ความสามารถ บทบาทของอสม . กระบวนการทำางาน วธคดการทำางาน และขดความสามารถในงานทควรพฒนา

2. วเคราะหกลไกและกระบวนการสนบสนนการทำางานของอสม.ของเจาหนาทรฐ/ผนำาชมชน/อบต.

3. ทบทวนระบบสวสดการ การสรางขวญและกำาลงใจทเหมาะสมใหกบ อสม.

13

4. ประเมน คณคาของอสมในการพฒนางานดานสขภาพของชมชน

5. ประมวลปญหาอปสรรคทสงผลความสำาเรจของการทำางาน อสม.

ทงนเพอนำาผลการศกษาน ำา เ ส น อ ต อ ส ถ า บ น ว จ ย ร ะ บ บสาธารณสข ในการวางแนวทางการพฒนาศกยภาพอสม. ในแผนพฒนาฉบบท 10 คำานยามปฏบตการ

ศกยภาพ หมายถง พลง หรอความสามารถทแฝงอย และสามารถทจะท ำา ใหปรากฏได ตาม กรอบงานท กระทรวงสาธารณสขกำาหน กบกรอบงานทางสงคมและสขภาพใหม ๆ ท เปลยนแปลง โดยเน นการวเคราะห ศกยภาพใน 6 ดาน คอ ความร ทกษะ

14

ควา มส า มา รถ บทบ า ทขอ ง อ ส ม . กระบวนการทำางาน วธคดการทำางาน และขดความสามารถในงานท ควรพฒนา

ระเบยบวธวจย

เปนการศกษาเชงปรมาณ โดยเกบขอมลจากแบบสมภาษณ ในกลม เปาหมาย 4 กลม คอ อสม. ผนำาชมชน (กำานนหรอผใหญบาน) องคกรปกครองสวนท องถ น (นายกอบต . หรอ ประธานสภาอบต. หรอ สมาชกอบต.) และ เจาหนาทสาธารณสขตำาบล

กรอบแนวคดการศกษา

15

พนทเปาหมายการวจย

16

ความร

ทกษะ ความ สามารถ

บทบาทของ อสม.

กระบวนการทำางาน

วธคดการ

INPUT(ปจจยนำาเขา)

ศกยภาพ

ของอกระบวนการคด

การสนบสนนความร การสนบสน

ระบบสวสด การ และการสราง

คณคาการเปน

ดาน-สขภาพ

ปญหา

อปสรรค

OUTPUT(ผลการ

กำาหนดการสมตวอยางโดยการจ ด ก ล ม Cluster sampling แ บ งเปน 4 ภาค ไดแก ภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต จำาแนกภาคละ 3 จงหวด ยกเวนภาคเหนอ แบงเป น 2 จงหวดวธการคดเล อกจงหวดโดยใชการส มต วอยางอ ย า ง ง า ย (Simple Random Sampling) ไดดงน

1. ภาคเหนอ : เหนอตอนบน (ลำาปาง) และเหนอตอนลาง (นครสวรรค)

2. ภาคกลาง : กลางตะวนออก (กาญจนบร ) กลางตะวนตก (ระยอง) และกลางตอน กลาง (นนทบร)

3. ภ า ค อ ส า น : ต อ น บ น (ขอนแกน) ตอนกลาง (ยโสธ

17

ร) และตอนลาง (สรนทร)4. ภาคใต : แบงเปน

- ภาคใตฝ งอ าวไทย (นครศรธรรมราช)

- ภาคใตฝงอนดามน (กระบ)

- สวนของ 3 จงหวดชายแดนภาคใต

(ปตตาน)ขนาดและจำานวนกลมตวอยาง

การคำานวณกลมตวอยาง ในแตละกลม มดงน

1)อสม. จำานวนตวอยาง คำานวณตามสตรของ Taro Yamane

18

n = N 1+ N(e)2

กำาหนดใหฐานประชากรของอสม.ทงประเทศเทากบ 800,000 คน ผลการคำานวณจำานวนตวอยางในก า ร เ ป น ต ว แ ท น ข อ ง ป ร ะ ช า ก ร อสม .ท งหมดค อ 399.8 คน ท ค าความคลาดเคลอนท ยอมรบได (e) เทากบ (0.05) นนคอ ตองเกบอยางนอยจำานวน 400 คน และกำาหนดใหอสม.มาจากเขตชนบท และเทศบาล ดงน

- เขตเทศบาล จำานวนอยางนอย 30 คนขนไป

- เขตชนบท จำานวนอยางนอย 370 คนขนไป

โดยแตละหมบาน/ชมชน มาจาก ประธานอสม.ของหมบาน/ ชมชน 1 คน

2) อ บ ต . ม ต ำา แ ห น ง เ ป นประธานสภาอบต. หรอนายกอบต. หรอ

19

สมาชกอบต. ตำาบลละ 1 คน จำานวนตวอยาง อยางนอย 44 คน

3) ผนำาชมชน เปนกำานน หรอ ผ ใหญบ าน ต ำาบลละ 1 คน จ ำานวนตวอยาง อยางนอย 44 คน

4) เ จ า ห น า ท ส ถ า น อ น า ม ยตำาบล ตำาบลละ 1 คน จำานวนตวอยาง อยางนอย 44 คน

วธการสมตวอยาง

สมตวอยางจงหวดละ 2 อำาเภอ โดยใชหลกเกณฑระยะทางใกล - ไกลเมองใหญในแตละจงหวด เนองจากมผลตอการเขาถงบรการสาธารณสขของรฐ รวม 22 อำาเภอ เลอกอำาเภอละ 2 ตำาบล โดยใชหลกเกณฑเดยวกน รวม 44 ตำาบล การคดเลอกหมบาน ตำาบล

20

ละ 3 หมบาน โดยใชการสมตวอยางแบบงายรวม 132 หมบาน

ระยะเวลาการศกษา ระหวางเดอน เมษายน - มถนายน 2549เครองมอการวจย

ประกอบดวยแบบสมภาษณ 3 ชด ไดแก

ชดท 1 : แบบสมภาษณ อสม. ชดท 2 : แบบสมภาษณ อบต.

/ผนำาชมชน ชดท 3 : แบบสมภาษณ เจา

หนาท สอ.

ผลการศกษา

แบงเปน 7 ประเดน คอ

21

1. ขอมลทวไปของกลมตวอยาง อสม.

2. ผลการประเมนศกยภาพของอสม. 6 ดาน

3. กลไกและการสนบสนนการทำางาน อสม.ของเจาหนาท ผนำาชมชน และอบต.

4. ระบบสวสดการ การสรางขวญและกำาลงใจใหกบอสม.

5. ประเมนคณค าของอสม .ในการพฒนาสขภาพชมชน

6. ประมวลปญหาอปสรรคทสงผลความสำาเรจการทำางานของ อสม.

7. สรป อภปรายผลและขอเสนอแนะ

ผลการศกษาสวนท 1 :

22

ขอมลทวไปของกลมตวอยาง อสม.

จำานวน 412 คน จำาแนกตามพนทศกษา ดงน

จงหวด จำานวน

รอยละ

ภาคเหนอลำาปาง: เกาะคา (18) งาว (18)

36 8.7

นครสวรรค:เมอง(19) ไพศาล (18)

37 9.0

ภาคกลางน น ท บ ร : เมอง(18)ปากเกรด (19)

37 9.0

ก า ญ จ น บ ร : เมอง(18)ทองผาภม (18)

36 8.7

ระยอง: เมอง (20) วงจนทร (19)

39 9.5

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอขอนแกน: บานแฮด(20) 40 9

23

สชมพ (20) .7สรนทร : เมอง (19) บวเชด (18)

37 9.0

ยโสธร: เมอง (12) ปาตว (12)

24 5.8

ภาคใต น ค ร ศ ร ธ ร ร ม ร า ช : เมอง(19) บางขน(24)

43 10.4

กระบ: เมอง (20) ลำาทบ (24)

44 10.7

ป ต ต า น : เ ม อ ง (21) ทงยางแดง (18)

39 9.5

วเคราะหลกษณะทางประชากรของกลมตวอยาง

ชาย 79 คน (19.2 %) หญง 333 คน (80.8 %)

อายเฉลย 43.8 ป (SD 9.8) ตำาสด 21 ป สงสด 75 ป

24

สถานภาพสมรส : สมรส (อยรวมกน) มากทสด จ ำานวน 322 คน 78.1 % รอ งลง มา โสด 11.4%, หมาย/ราง 6.1% สมรส (แยกกนอย) 2.7% และ หยา 1.7% ตามลำาดบ

ภาระทตองเลยงดบตรทยงเรยนและไมไดทำางาน 61.4 % โดยมจำานวนบตรทตองเลยงด 2 คน 38.7 % รองลงมามบตร 1 คน 36.8 % นนค อ มบตรตำาสด 1 สงสด 8 คน คามธยฐาน 2 คน

อ า ช พ ห ล ก ค อ เกษตรกรรม 44.4 % รองลงมาคอ รบจาง 25.4% และ คาขาย 14.6 %

25

ระด บการศกษาสงสด คอ ประถมศกษา 53.6 % รองลงมา คอ มธยมศกษาตอนตน 19.2 %มธยมศกษาตอนปลาย 17.2% ป ว ช ./ป ว ส . 7.3% ไมไดเรยน 1.7% และ ปรญญาตร 1.0 %

อ ส ม .ส ว น ให ญ ไ ม ไ ด ศกษาตอเนอง 86.9 % ศกษาตอในระดบมธยมศกษาตอนตนและตอนปลาย 5.7 % และสายอาชพ 4.8 %

ระยะเวลาการเปนอสม. ตำาสด 1 เดอน สงสด 27 ป ระยะเวลา เฉลยการเปนอสม. 9.71 ป (SD =7.0 )

บทบาททางการ มจ ำานวน 302 ค น 73.3% โ ด ย เ ป น

26

กรรมการในกลมแมบาน 57.9% รองลงมาคอ กรรมการกองทน 37.1% ก ร ร ม ก า ร ห ม บ า น 31.5% และอพม. 14.2 %

พบวาลกษณะทางประชากรในกลมตวอยางอสม. โดยเฉพาะสดสวนอสม.เพศชายตออสม.เพศหญง อายเฉลย ไมมความแตกตางจากขอมลล กษณะประชากรในกล มอสม .ท งประเทศ แตระยะเวลาเฉลยการเปนอสม. ในกลมตวอยาง จะสงกวา ระยะเวลาเฉลยของอสม.ทงประเทศ

ผลการศกษาสวนท 2 : ผลการประเมนศกยภาพของอสม. 6 ดาน

27

การประเมนผลศกยภาพของอสม แบงเปน 6 ดาน ไดแก

1. ความร2. ทกษะความสามารถ 3. บทบาทการทำางานของอสม.4. กระบวนการทำางาน 5. วธคดการทำางาน 6. ขดความสามารถในงานทควร

พฒนา

( 2.1) ความรของอสม .

ในการศกษาครงน แบงความร เปน 2 สวน รวม 20 ขอ คอ

1. ความรพนฐานดานการดแลสขภาพ และการปองกนโรค 12 ขอ (คำาถามทมสญลกษณ * )

28

2. ความรดานสาเหต อาการโรค และการรกษาพยาบาล 8 ขอ (คำาถามทมสญลกษณ ** )

รายละเอยดคะแนนทไดรบ ในแตละขอคำาถาม รวม 20 ขอ ตามตารางท 6ตารางท 6 แสดงรอยละของกลมตวอยางอสม.ทตอบถกและตอบผดเรยงตามคำาถามความร

คำาถามความร%ตอบถก

%ตอบ ผด

1.* วคซนทสำาคญทตองฉดในเดก 0-1 ป ครบ 3 เขม มเพยง 2 ชนด คอ คอตบ/ไอกรน(ผด)

85.7

14.3

2.* วคซนทเดกแรกเกดตองไดรบ คอ วคซนปองกนโปลโอ (ผด)

31.3

68.7

29

3.* ชวงอายครรภทหญงตงครรภตองไปฝากครรภคอตงแตรวาตนตงครรภ (ถก)

94.9

5.1

4.* หญงแมลกออนตองเลยงลกดวยนมแมอยางเดยว ตงแตแรกเกดจนถง 6 เดอน (ถก)

87.6

12.4

5.** อาการมไขสงของการเปนไขเลอด ออก จะมไขสงเกน 38.5 องศาเซลเซยส (ถก)

89.8

10.2

6.** ในเดกทมอาการไขสงไมควรใหยาลดไขแอสไพรนเพราะทำาใหเลอดออกงายขน (ถก)

80.1

19.9

7.* โรคเอดส เกดจากเชอไวรส ทอาศยอยในเลอด และสารคดหลงเชนนำามกนำาลายของผตดเชอ(ถก)

52.7

47.3

ตารางท 6 (ตอ)

30

คำาถาม %ถก

%ผด

8. ** ผปวยเอดสไมสามารถฟ นฟสขภาพได และตองเสยชวตภายใน 1 ป (ผด)

85.7

14.3

9.* การสบบหรททำาเองจากใบยาสบมวน ดวยกระ ดาษนน เวลาสบจะปลอดภย ไมมสารกอมะเรง (ผด)

83.7

16.3

10.* การตรวจมะเรงปากมดลกในหญง ไทย เรมเมออาย 45 ปขนไป (ผด)

63.8

36.2

11.* การตรวจมะเรงเตานมไมสามารถตรวจพบ ดวยตนเองไดควรใหแพทยผเชยวชาญเปนผตรวจให(ผด)

76.5

23.5

12.** โรคเลปโตสไปโรซส(โรคฉหน) เปนโรค ตดตอ

42.2

57.8

31

จากปสสาวะของหนอยางเดยว (ผด)13.** อาการทนาสงสยวาเปนโรคเลปโตสไปโรซส คอ มไขเฉยบพลน ปวดศรษะ ปวดกลามเนอ และรวมกบอาการใดอาการหนง ไดแก ตาแดง ปสสาวะนอยหรอไมออก(ถก)

90 10

14.** การวดความดนโลหต ถาผปวยความดนโลหตสงจะวดไดคอ คาขดลาง สงกวา 80 และ คาขดบน สงกวา 120 (ผด)

31.1

68.9

ตารางท 6 (ตอ)

คำาถาม %ถก

%ผด

15.** ปญหาทสำาคญประการหนงของผปวยเบาหวานคอการไมออกกำาลงกาย (ถก)

76.7

23.3

32

16.* เกลอทผสมสารไอโอดน เพอปองกน โรคเลอดจางในเดกได (ผด)

64.3

35.7

17.* การทำางานหรอใชแรงงานหนก ในการทำานา ทำาสวน ถอวาเปนการออกกำาลงกายอยางหนง (ผด)

26.7

73.3

18.** การบนทกการเจรญเตบโตในเดก 0-5 ป ใชการวดนำาหนกเพยงอยางเดยว เพอคนหาภาวะการขาดสารอาหาร (ผด)

47.8

52.2

19.* การกนยาแกอกเสบ เชน คออกเสบ ใหกนยาจนอาการดขน แลวเลกกนยาแกอกเสบไดทนท (ผด)

61.4

38.6

20.* คนทตดโรคไขหวดนก มกตดจากการสมผสกบสตวปกทมเชอไข

97.3

2.7

33

หวดนก ซงเชออยในนำามกนำาลาย และมลของสตวปกทปวยหรอตาย (ถก)

วเคราะหความรทงหมด อสม.ทำาขอสอบไดคะแนนเฉลย 13.3 คะแนน (SD=2.8) คะแนนต ำาสด 4 สงสด 19 คะแนน นนคอ สวนใหญ อสม.ม ความรพนฐานคอนขางด (ตารางท 7)ตารางท 7 แสดงจำานวนและรอยละของกลมตวอยาง อสม. จำาแนกตามระดบความร

ระดบความร จำานวน (ราย)

รอยละ

แย (0-5 คะแนน) 1 0.2

คอนขางแย (6-10 คะแนน) 76 18

.4คอนขางด (11- 228 55

34

15 คะแนน) .4ด (16-20 คะแนน) 107 26

.0รวม 412 10

0.0

จากการทดสอบหาคาความแตกตางระหวางความรกบเพศ และทดสอบความสมพนธระหวางระยะเวลาการเปนอสม.กบความร พบวาเพศ และ ระยะเวลาการเปน อสม. ไมมความสมพนธกบความรอยางมนยสำาคญทางสถต ณ ระดบความเชอในท 95%

ค ว า ม ร อ ส ม .ใ น เ ข ต ช น บ ท (n=319 คน คะแนนเฉลย = 13.47 SD = 2.81) จ ะ ส ง ก ว า ค ว า ม ร อสม.เขตเมอง (n=91 คน คะแนนเฉลย = 12.77 SD = 2.73) อยางมนย

35

สำาคญทางสถต ณ ระดบความเชอมนท 95% p-value = 0.036

ค ะ แ น น ข อ ง ป ร ะ ธ า น อ ส ม . (n=122 คน คะแนนเฉลย = 13.79 SD = 2.63) ม ค ะ แ น น ส ง ก ว า อสม.ทวไป (n=290 คน คะแนนเฉลย = 13.12 SD = 2.84) อยางมนยสำาคญทางสถต ณ ระดบความเชอมนท 95% p-value = 0.027

ความรของ 2 ดาน คอ ความรพนฐานการดแลสขภาพและปองกนโรค กบความรสาเหต อาการโรค และการรกษาพยาบาล มความสมพนธกนอยางมนยสำาคญทางสถต ณ ระดบความเชอมนท 99% (ค า spearman’s rank correlation =0.374**) p-value = 0.000 นนค อ ถ าอสม.มความร ดานการดแลสขภาพสง จะมความรดาน

36

สา เหต อากา ร โรค และการร กษาพยาบาลสงดวย

อายมความสมพนธก บความร อยางมน ยส ำาค ญทางสถต ณ ระด บค ว า ม เ ช อ ม น ท 99% (ค า spearman’s rank correlation =0.159**) p-value = 0.001 นนคอ อสม.อายมากจะมความรนอยกวาอสม.อายนอย

ความรของอสม.ในแตละภาค ม ดงน

- ภาคกลาง เฉลย 13.3 คะแนน (SD = 2.4) - ภาคเหนอ เฉลย 12.2 คะแนน (SD = 2.9)

- ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เฉลย 12.9 คะแนน (SD = 2.8)

37

- ภาคใต เฉลย 14.1 คะแนน (SD = 2.7)

(2.2) ทกษะและความสามารถของอสม .

ทกษะและความสามารถ แบงเปน 2 ดาน คอ

1. ทกษะการใชอปกรณทางการแพทยในศสมช. จ ำานวน 9 รายการ และประเมนผลการอานและใชคมอการท ำางานของอสม . และหน งสอพมพ เพอน ผสส./ อสม.

2. ทกษะและความสามารถการทำางาน 7 ดาน คอ ใหคำาแนะนำา ตรวจรกษาโรคเบองตน รเร มงานใหม เปนผ น ำา ก ร ะ บ ว น ก า ร ส า ม า ร ถ เ ข ย นโครงการ สามารถเจรจาตอรอง และเปนวทยากรการอบรม / ประชม

38

ผ ล ก า ร ศ ก ษ า ท ก ษ ะ ก า ร ใ ช อปกรณทจำาเปนใน ศสมช. พบวาอปกรณทอสม.ไมเคยใชเลย ไดแก แผนวดสายตา ไมเคยใช 83.3% รองลงมาคอ แ ผ น น ำา ย า ต ร ว จ ห า ส า ร ป น เ ป อ น 75.9% แ ล ะ ช ด ส า ธ ต แ ป ร ง ฟ น 74.3%

อ ป ก ร ณ ท อ ส ม .ใ ช ม า ก ท ส ด เคร องช งน ำาหนกเด ก พบวาอสม.ใช ประมาณ 81.4% แตเปนการใชเพยงปละ 1 – 2 คร งเทานน รองลงมาคอ เคร องวดความดนโลหต 62.6% ชดปฐมพยาบาล 55% การจายยาสามญประจำาบาน 52.2% ปรอทหรอเทปวดไข 50.7% และแผนตรวจหานำาตาลในปสสาวะ เคยใชเพยง 34.9%

นอกจากนเมอทดสอบความแตกตางในปจจยตางๆ พบวา

39

การใชอปกรณของอสม.ในชนบท(n=296) มความถสงกวาเลกน อ ย เ ม อ เ ท ย บ ก บ อ ส ม .ใ น เ ม อ ง (n=90)

กา ร ใช อ ป กรณ ข อ ง อสม.ใหม (n=138) มความถนอยกวา อสม.ทมระยะการทำางานนาน (n=250)

ความถการใชอปกรณใน ศ ส ม ช . พ บ ว า อ ส ม .325 ค น (83.8%) มความถ ก าร ใช อ ปกรณ ทงหมดนอยมาก (ปละ 1-2 ครง) และอสม. 57 คน (14.7%) มความถการใชอปกรณทงหมดปานกลาง (ปละ 3–4 ค ร ง ) แ ล ะ อ ส ม . ม เ พ ย ง 6 ค น (1.5%) มความถ ในการใชอปกรณคอนขางมาก คอ ใชทกเดอน หรอทก 3 เดอน

40

อ ส ม .ภ า ค ใ ต แ ล ะ อสม .ภาคเหน อ ม ความถ ในการ ใช อปกรณมากกวา อสม.ภาคกลางกบภาคตะวน ออกเฉยงเหนอ โดยคะแนนเฉลยการใชอปกรณเรยงจาก ภาคใต ภาคเหนอ ภาคกลาง และ ภาคตะวนออกเฉ ยง เหน อ ค อ 8.08 8.00 6.32 และ 5.06 ตามลำาดบ (คะแนนเตม 36 คะแนน) ตามตารางท 8

การใชค มอและการอ านหนงสอพมพ สวนใหญใชและอานคอนขางนอย ปละ 1-2 คร งเทานน เมอเปรยบเทยบการใชคมอและการอานระหวางอสม.ใหมกบอสม.ทท ำางานนานกวา 5 ป พบวาอสม.ใหม(คะแนนเฉลย = 2.4 SD = 2.1) มการใชค มอและการอานนอยกวาอสม.ททำางานนาน

41

(คะแนน เฉลย = 3.2 SD = 2.5) โดยมความแตกต างก นอยางมน ยสำาคญ ณ ระดบความเชอมนท 95% p-value = 0.003 ตามตารางท 9ตารางท 8 แสดงรอยละของกลมตวอยางอสม. ตอความถการใชอปกรณ จำาแนกตามอปกรณจำานวน 9 รายการ

การใชอปกรณในศสมช. (n=405)

ความถในการใชอปกรณ ( รอยละ)

ไมเคย

ปละ1-2 ครง

3-4 เดอน /ครง

2 เดอน//ครง

ทกเดอน

1. เครองวดความดน

37.4

37.7

11.1

4.2

9.6

2. ชด 4 36. 7. 3. 7.

42

ปฐมพยาบาล 5 6 4 9 13. ยาสามญ 47.

828.7

6.8

4.2

12.5

4. แผนตรวจหานำาตาล

65.1

23.7

5.2

2.5

3.5

5. ชดสาธตแปรงฟน

74.3

20

3.0

0.7

2.0

6. เคร องชงนำาหนกเดก

18.6

25.5

39.7

6.4

9.8

7. ปรอท/เทปวดไข

49.3

34.9

6.4

2.2

7.2

8.น ำายาตรวจหาสารปนเป อนในอาหาร

75.9

17.2

3.7

2.0

1.2

9.แ ผ น ว ดสายตา

83.3

15.3

1.2

0.2

0

ตารางท 9 แสดงรอยละของกลมตวอยางอสม.ตอความถ การใชคมอ และอานหนงสอพมพเพอนผสส./อสม.

43

การใชคมอ / อาน

หนงสอพมพ(n=405

)

ความถในการใชอปกรณ (%)

ไมเคย

ปละ 1-2 ครง

3-4 เดอน ตอครง

2 เดอน/ครง

ทกเดอน

ก า ร อ า นคมอดำาเนนงานสสม.

20

45.6

14.6

5.7

14.1

ก า ร อ า นห น ง ส อ พ ม พ ผสส./อสม.

30.5

35.7

11.3

6.8

15.7

เมอพจารณาทกษะและความสามารถการทำางาน ของอสม.ใน 7 ดาน พบวามคอนขางนอย ไดคะแนนเฉลยเ พ ย ง 1.57 ค ะ แ น น (SD=0.92)

44

จากคะแนนเตม 4 รายละเอยดมดงน (ตารางท 10)

ท กษะค อนข างมากค อ ให ค ำาแนะนำากบชาวบานในเร องการฉดวคซน และการเฝาระวงโรคระบาด

ทกษะคอนขางน อย ค อ ตรวจรกษาโรคเบองตน การคดรเร มงานใหมๆ การเขยนโครงการ การเปนผนำากระบวนการ และการเจรจาตอรอง

ทกษะนอย คอ การเปนวทยากรการอบรม / การประชม

ตารางท 10 แสดงรอยละของอสม. จำาแนกตามระดบความสามารถในการทำางาน เรยงมากไปหานอย

ความสามารถหรอ

ทกษะ(n=405)

ระดบความชำานาญ/ความสามารถ (รอยละ)

ไม นอยคอนขางคอน มาก

45

เคย

นอย ขางมาก

1.ใ ห ค ำาแนะน ำาก บชาวบาน

4.4

9.3

25.1 44.6

16.6

2.ต ร ว จร ก ษ า โ ร คเบองตน

14.5

17.2

31.3 28.1

8.9

3.ชอบค ดร เ ร ม ง า นใหมๆ

19.9

23

28.2 23.8

5.1

4.ผ น ำากระบวนการ

35.8

19.7

17.3 18.8

8.4

5.เ ข ย นโครงการ

38.8

22.3

21.7 12.3

4.9

6.ก า รเ จ ร จ า ต อรอง

43.7

21.6

17.2 12.3

5.2

46

7.วทยากรอ บ ร ม /ประชม

50.1

21

16.5 8.9

3.5

(2.3) บทบาทของอสม .

บทบาททอสม.ทำาหนาทมากทสดค อการแจงขาว สารใหชาวบาน (96.4 %) รองลงมา คอการสำารวจ การเปนผนำาในดานสขภาพ การใหความร และการใหบรการสขภาพ คดเปนรอยล ะ 91.5, 81.3, 78.6 แ ล ะ 74.5 ตามลำาดบ สวนบทบาททมคอนขางนอย ได แก การสงต อผ ป วยไปยงสถาน อนามย การเฝ าระวง โรค และการค มครองสทธ ค ดเป นรอยละ 54.6 48.5 และ 48.5 ตารางท 11 แสดงรอยละของอสม. ในการทำาหนาทตามบทบาทงาน

47

สาธารณสขมลฐาน เรยงจากมากไปหานอย

บทบาทของอสม. (n=405)

ไมไดทำา

ทำา

1. การแจงขาวสาร 3.6 96.4

2. การสำารวจขอมล 8.5 91.5

3. เป นผ น ำา ในด านสขภาพ

18.7

81.3

4. การใหความรก บชาวบาน

21.4

78.6

5. ก า ร ใ ห บ ร ก า รสขภาพ

25.5

74.5

6. การสงตอผปวยไปยงสอ.

45.4

54.6

7. การเฝาระวงโรคในชมชน

51.5

48.5

8. การคมครองสทธ 51.5

48.5

48

เมอพจารณาบทบาทการชวยเหล ออ นๆ พบวา อสม .รอยละ 39.1 (161 คน) มบทบาททางสงคมดงน

หมอพนบาน 18.6 % (30 คน) เชยวชาญการปลกใชพชสมนไพร

37.9 (61 คน) เชยวชาญเกษตรชวภาพ/ปยหมก

18.0 (29 คน) นกจดวทยชมชน/หอกระจายขาว

23 % (37 คน) วทยากร/ผด ำาเน นรายการเวท

20.5% (33 คน) อนๆ ไดแก กรรมการการเลอกตง

กล มส ง เสร มอา ชพ 26.1 % (42 คน)

(2.4) กระบวนการทำางานของอสม .

49

กระบวนการทำางานของอสม.ในวจยน แบงเปน

- ทำางานคนเดยว- ทำางานรวมกบกลมตางๆ ไดแก

เจาหนาท อสม. และ กล มผนำาชมชนหรอกลมตางๆ

พบวาอสม.สวนใหญมการทำางานรวมกนในกลม อสม. ประมาณรอยละ 70 โดยเฉพาะกจกรรมเรองการแจงขาวสาร การสำารวจขอมล การให บรการดานสขภาพ และการเฝาระวงโรคในชนชน การทำางานรวมกบเจาหนาท คอน

ข า ง ม า ก ป ร ะ ม า ณ ร อ ย ล ะ 60 ใ นกจกรรมการเฝาระวงโรค การบรการสขภาพ และการคมครองสทธ การทำางานแบบทำาคนเดยวคอน

ขางนอย ยกเวนการสงตอผป วย ซ ง

50

สวนใหญอสม.จะขรถมอเตอรไซดไปสงด วยตวเอง รอยละ 51.1 (ตารางท 12)ตารางท 1 2 แสดงรอยละของกลมตวอยางอสม. จำาแนกตามกระบวนการทำางาน

บทบาทของ อสม.(n=405)

กระบวนการทำางานคนเดยว

รวมกบ

กลม

กลมทรวม จนท.

อสม.

กลมตางๆ

1. การเฝาระวงโรค

10.7

91.9

66.9

81.5

40.9

2.สำารวจ 18.8

89.7

40.1

78.2

32.4

3.แจงขาวสาร 15.5

88.8

53.2

77.4

53.2

4.บ ร ก า ร สขภาพ

12.1

93.5

73.9

70

12.7

51

5.ผ น ำา ด า นสขภาพ

26.6

79.1

40.2

59.8

35.2

6. การคมครองสทธ

20.5

83

61

58

25

7.ใหความร 30.9

79 33.6

57.1

38

(2.5) วธคดการทำางาน ของอสม .

วเคราะหวธคดการทำางานของอสม. ในกจกรรมดานสขภาพและสงคม แบงเปน 4 แบบ คอ

1. อสม .ขอค ำาแนะน ำาจ าก เจ าหนาท และนำามาทำา

2. เจาหนาทใหค ำาแนะนำาอสม. และกลม อสม. นำามาดดแปลงวธการทำา

3. กลมอสม.ชวยกนคดและรวมกนทำา

4. คดเองทำาเอง (คนเดยว)

52

พบวา สวนใหญกลมอสม.จะใชวธรวมกนคดและทำา มากกวาวธการขอคำาแนะนำาจากเจาหนาท สอ. โดยเฉพาะกจกรรมทไมใชนโยบายของสาธารณสข เชน การดแลสงแวดลอมในวด การแกไขปญหาในโรงเรยน หรอเปนการใชเทคนคของตนเองในการประชาสมพนธในชาวบานทราบ รวมทงการพฒนาสถานทในชมชน

ลกษณะคดและทำาเอง(คนเดยว) พบวามเพยงเร องการจดทำาผาปา รอยละ 42.9

สำาหรบกจกรรมทเป นนโยบายของสาธารณสข พบวาอสม.จะขอคำาแนะนำาจากเจาหนาทมากกวา ไดแก การศกษาดงาน/ทศนศกษา ตามตารางท 13

53

ตารางท 1 3 แสดงรอยละของอสม. จำาแนกตามวธการทำางานของ อสม. ในกจกรรมดานสขภาพและสงคม

กจกรรมดานสขภาพและสงคม

(n=405)

วธการทำางาน (รอยละ)

ขอคำา แนะน

ำา

อสม.มการดด

แปลง

อสม.ชวย

กนคด

คดเอง ทำาเอง

1.ประชาสมพนธ

40.9

19.6

51.3

6.5

2.แกปญหาเยาวชน เชนเลนพนน ตดยา

37.3

14.6

44.3

11.4

3. แกไขปญหา

34.2

11.4

36.8

20.2

54

โรงเรยนเชนแจกนม 4. การศกษาดงาน/

44.9

20.4

36.5

3.6

5. เทคนคการออกกำาลงกาย

28.5

26.3

38.0

9.5

6. เทคนคการเพาะ ปลก/เลยงสตว/

21.5

11.4

30.4

38.0

7. ปรบปรงอาคาร หรอสงแวดลอมสอ.

34.3

18.6

49 5.9

8.ดแลวด/โรงเรยน

17.3

10.3

64.1

10.9

9. การจดทำา 14.3

0 57.1

42.9

55

ผาปา (2.6) ขดความสามารถในงานทควรพฒนา

อสม. มสวนรวมในการดำาเนนงานในกลมทจดตงโดยกระทรวงตางๆ ถ ง 83.3% แ ต ห า ก เ ป น ก ล ม ท อสม.จดตงมเพยง 39.1% และกลมทชมชนจดตง ม 32.0% ทงนขดความสามารถในหนาทแตละกลมสวนใหญเ ป น ส ม า ช ก ก ล ม ร อ ง ล ง ม า เ ป นกรรมการ แต เป นประธานม ความสามารถนอย ประมาณ 15% เทานน (ตารางท 14)ตารางท 14 รอยละของอสม. จำาแนกตามบทบาทในกลมหรอชมรมตางๆ

กลม/ชมรมทจดตงโดย

(n=405)

บทบาทในแตละกลมประ ธาน

กรรมกา

ผประ สาน

สมา ชก

56

ร งานกระทรวงสาธารณสข

11.0

29.6

14.0

61.0

กระทรวงอนๆ

9.9

31.2

9.6

63.8

ชมชน/อบต. 8.3

36.4

9.1

50.0

กลม อสม. 15.5

17.4

11.8

56.5

หากพจารณาเฉพาะอสม.ทเปนประธานอสม. (122 คน) จะมขดความสามารถในการเปนประธานกลมตางๆ เมอเปรยบเทยบกบอสม.ทวไป ตางกนดงน

เปนประธานกลม ของกระทรวงสาธารณสข 27.9% อสม.ทวไปเปนเพยง 2.4 %

57

เปนประธานกลม ของกระทรวงมหาดไทย 17.2% อสม.ทวไปเปนเพยง 4.5 %

เปนประธานกลม ของกลมทจดตงโดยชมชน 6.6% อสม.ทวไปเปนเพยง 1.7%

เปนประธานกลม ของกลมทจดตงโดยอสม. 16.4 % อสม.ทวไปเปนเพยง 1.7 %

นอกจากนบทบาทการพฒนาดานอนๆในชมชน ไดแก

1. พฒนาเศรษฐกจในชมชน เชน หาอาชพเสรม อสม.มบทบาท 57% ถอวาเปนบทบาทของอสม.คอน ขางมาก โดยรวมวางแผน 66.8% และรวมทำา 44.5%

2. พฒนาการศกษาในชมชน เชน เปนกรรมการในสถานศกษา/วทยากรให

58

ก บ โ ร ง เ ร ย น 32.5% ถ อ ว า เ ป นบทบาทของอสมคอนขางนอย โดยรวมดำาเนนงาน 49.3% และรวมวางแผน 47.3%

3. การพฒนาทางศาสนาและสรางความรสกวาตนเปนสวนหนงของชมชน เชน การจดบญ/เปนกรรมการว ด พบว า อสม .มบทบาท 73.3% สวนใหญถอเปนบทบาทของ อสมคอนขางมาก โดยรวมเป นผ ด ำา เน นงาน 71.2 %

4. การกระตนใหชมชนมสวนรวมในทางการเมอง เชนรณรงคการใชสทธเลอกตง/การเลอกอบต. อสม.มบทบาท 66% ถอวาเปนบทบาทอสมคอนขางมาก โดย อสม.มกรวมเปนผดำาเนนงาน 61.8% (ตารางท 15)

59

ตารางท 15 แสดงรอยละของอสม. จำาแนกตามระดบบทบาททางสงคมทอสม. ถอวาเปนบทบาทของอสม.

บทบาททางสงคม

(n=405)

ระดบบทบาทของอสม.(%)

คะแนน

เฉลย /

(SD)

ไมเปน

นอย คอน ขาง นอย

คอน ขาง มาก

มาก

1. การพฒนา เศรษฐกจ

0.3 14.7

33.7

39.9

11.4

2.47

(0.89)

2. พฒนาดานการศกษา

21.1

16.4

26.7

27.6

8.2

1.86

(1.26)

3. การพฒนาทางศาสนา

14.2

7.2

24.9

42.2

11.5

2.30

(1.20)

60

4. กระตนชมชน มสวนรวมในทางการเมอง

14.8

9.6

22.4

37.1

16.1

2.30

(1.27)

ผลการศกษาสวนท 3 : กลไกการสนบสนนการทำางานอสม. ของเจาหนาท ผนำาชมชน และอบต.

การศกษากลไกการสนบสนนการทำางานอสม.ของกลมเจาหนาทรฐ ผนำาชมชน และอบต. แบงเปน 3 ประเดน ดงน

1. กระบวนการคดเลอก อสม.2. การสนบสนนความร ตดตาม

ประเมนผล3. การสนบสนนงบประมาณ

61

(3.1) กระบวนการคดเลอก อสม.

ก า ร ค ด เ ล อ ก อ ส ม .เ ด ม ใ ช กระบวนการแบบสงคมมต ค อ เจาหนาทจะทำาการสำารวจเพอคนหาผทชวยเหลอชาวบานในแตละแวกคม โดยชาวบานจะเป นผใหขอมลวาเป นใครเพอพจารณาใหเป นอสม. อยางไรกตามปจจบนกระบวนการคดเลอกไดมการปรบเปลยน จากขอมลการสมภาษณกลมตวอยางอสม. พบวา กลมอสม.ม การรวมกนคดเลอกกนเอง หรอรวมกบผนำาชมชนคด เลอก รอยละ 36.9 เจาห น า ท ค ด เ ล อ กอ ส ม .เอ ง 21.7% ชมชนมสวนรวมคดเลอกเพยง 11.0% ตามตารางท 16

62

ตารางท 16 แสดงจำานวนและรอยละของกลมตวอยาง อสม. จำาแนกตามรปแบบการคดเลอก อสม.

รปแบบการผานการคดเลอก(n=412)

จำานวน

(ราย)

รอยละ

เจาหนาทเปนผคดเลอกเอง

89 21.7

กลมอสม.คดเลอกกนเอง

108 25.9

เจาหนาทรวมกบอสม.

73 17.8

อสม.รวมกบผนำาชมชนและชาวบาน

45 11.0

เจาหนาทรวมกบอสม.และผนำาชมชน

36 8.8

เจาหนาทรวมกบอสม. ผนำาชมชนและชาวบาน

36 8.8

63

อนๆ 25 6.0

สำาหรบ แบบสอบถามกลมผนำาชมชนและอบต. พบวามสวนรวมในการคดเลอกอสม. รอยละ 54.1 ซงแตกตางจากกลมอสม. ทเหนวาผน ำาชมชน / อบต. มสวนรวมนอย เพยง 28.6 เทานน ตามตารางท 17

ตารางท 17 แสดงจำานวนและรอยละของผนำาชมชนและอบต. จำาแนกตามการมสวนรวมในการคดเลอก อสม.

การมสวนรวมในการคดเลอก อสม.

(n=90)

จำานวน

รอยละ

ไมมสวนรวม 37 41.1

รวมกบเจาหนาทคดเลอก

5 5.6

64

รวมกบกลม อสม. คดเลอก

4 4.4

รวมกบ อสม./ผนำาชมชน และชาวบาน

16 17.8

รวมกบเจาหนาท /อสม ./ผ น ำาช มชน และชาวบาน

27 30.0

อนๆ 1 1.1

เมอสอบถามถงความคดเหนของผ น ำาช มชนและ อบต . เก ยวก บจ ำานวนหลงคาเรอนท เหมาะสม ต อ อสม. 1 คนทจะสามารถดแลไดทวถง พบวาผนำาชมชนและอบต.เหนวาจำานวนหลงคาเรอนทเหมาะสมตออสม.1 คน คอ ประมาณ 10 หลงคาเรอน ซงตรงกบนโยบายของรฐ

65

(3.2) การสนบสนนความร ตดตามประเมนผล

จากแบบสอบถามเจาหนาทสถาน อนามยตอบวามการจดอบรมความรใหกบอสม.เกอบทกแหง รอยละ 97.8 เนองจากชวงป 2547-2549 ม การระบาดของโรคไขหวดนกทำาใหกรมควบคมโรคตดตอไดก ำาหนดแนวทาง โดยใชระบบอสม. เป นกลไกการเฝาตดตามและรายงานตอเจาหนาท รวมทงจดสรรงบประมาณใหกบอสม.ในการดำาเนนงาน ซงจากการทดสอบความร พบวาสวนใหญอสม.มความรในเร องการเฝาระวงโรคคอนขางด รปแบบจดอบรม พบวา มการจดอบรม 1-3 วน 73.3 % สวนใหญจดประชมทหมบาน 66.7 %

66

งบประมาณในการอบรมไดจากสอ . 31.8 % จากอบต . 27.3 % และสำานกงานสาธารณสขจงหวด 22.7 %สวนทไมใชงบประมาณในการอบรม ม 36.4 % เนอหาในการอบรมและการประชม พบวา - ความรสวนใหญเนนเรองการสรางสขภาพ 100% การปองกนเฝาระวงโรค 97.8% การค ดกรองเบาหวานความดน 95.7% อบรมเฉพาะกจหม บ านท ม โ รคระบาด 93.5% สงเสรมสขภาพเดก 91.3% โครงการหลกประกนสขภาพ 89.1% - จดประชมทำาแผนประจำาป 87.0% แ ล ะ ป ร ะ ช ม ท ำา แ ผ น ท ยทธศาสตรหรอกระบวนการประชาคม 77.8 %

67

สำาหรบระบบการตดตามประเมนผลการดำาเนน งานของหมบาน พบวาเจาหนาทมการประเมนผลทกแหง โดยใชวธการเยยมตดตามอสม. รอยละ 89.1 รองลงมาคอจากการรายงานของอสม. (84.8 %) จากรายงานการเจบปวย และรายงานของสถานอนามย (ตารางท 18)

ตารางท 18 แสดงรอยละของเจาหนาทสอ. จำาแนกตามวธการตดตามประเมนผลการดำาเนนงาน

วธประเมนผล(n=46)

จำานวน

รอยละ

ไมมการประเมนผลงาน

0 0

จากแบบสอบถามเปนกรณเฉพาะกจ

16 34.8

68

จากรายงานการเจบปวย

31 67.4

จ า ก ก า ร เ ย ย มตดตาม

41 89.1

จากรายงานของสอ. 29 63.0

จ า ก ร า ย ง า น ข อ ง อสม.

39 84.8

การใชขอมล จปฐ. 18 39.1

อนๆ 4 8.7 อยางไรกตามจากการสอบถามอสม.ปญหาการขาดความร พบวาสวนใหญอสม.ประเมนตนเองวาไมม ป ญหา รอยละ 24.3 มป ญหาน อย รอยละ 56.0 และปญหามาก รอยละ 19.7 การขาดทกษะความสามารถในการทำางาน พบวา ไมมปญหา รอยละ 26.5 มป ญหาน อย ร อยละ 52.1

69

และมป ญหามาก รอยละ 21.4 ซ งแตกตางจากความคดเหนของผน ำาชมชนและอบต.ทมองวาอสม.มปญหาการขาดความรดานสขภาพพนฐาน ถงรอยละ 71.6 และยงมปญหาในเร องการถายทอดความรใหกบชาวบาน รอยละ 64.8 (3.3) การสนบสนนงบประมาณ

การจดทำาแผนงานดานสขภาพในชมชน พบวาอบต. จำานวน 32 ตำาบล (71.1%) มการประสานงานกบสถานอนามยเพอขอขอมลเพอจดท ำาแผนพฒนา โดย เฉพาะแผนปฏบตงาน 3 ป ขอมลสขภาพตางๆ เชน โรคไขเลอดออก ผสงอาย งานคมครองผบรโภค เปนตน

การจดทำาโครงการของเจาหนาทส า ธ า ร ณ ส ข เ พ อ ข อ ง บ ป ร ะ ม า ณ

70

สนบสนนจากอบต.พบวาสอ.จำานวน 37 แหง คดเปนรอยละ 80.4 เสนอขอโครงการจากอบต. ทไมเสนอขอ 9 แหง โดยใหเหตผลวา ไมทราบวาจะสงแผนเขาไปเสนอ อบต.ไดชวงเวลาใด 1 แหง (2.2 %) อบต. ไมสนบสนน 2 แหง (4.3%) แ ล ะ เ ป น ง บ ป ร ะ ม า ณ ท อบต.สนบสนนใหอสม.อยแลว 6 แหง (13.0%) สวนใหญงบสอ.ใชการใหความร คดกรองเบาหวาน /ความดนและเฝาระวงโรค งบอบต.มเพยง 20% ทนำามา ใชในการใหความรอสม. พบวาความร บางเร องก ไมต องใช งบ เชน หล กประกนสขภาพ สขภาพเดก (ตารางท 19)ตารางท 19 แสดงรอยละของเจาหนาทสอ. ตอการจดงบประ มาณใหความร กบ อสม. จำาแนกตามแหลงงบ

71

เนอหา/เรองทจดใหความ

ร

งบประมาณไมใช สอ. อบ

ต.อนๆ

1. เฝาระวงโรค

36.431.8 27.3

22.7

2. หลกประกน

79.1 4.7 4.7

11.6

3. สรางสขภาพ

48.814.0 23.3

25.6

4. แผนทยทธศาสตร

58.1 7.0 20.9

16.3

5. แผนประจำาป

65.9 6.8 13.6

18.2

6. คดกรองโรค

38.638.6 11.4

20.5

7. สขภาพเดก

65.123.3 4.7

9.3

8. อบรม 52.318.2 25 13

72

เฉพาะกจ .0 .6 ความคดเหนของอสม.ตอหนวยงานและองคกรตางๆทสนบสนนการทำางานของอสม. พบวาเจาหนาทสาธารณสขมสวนรวมในความสำาเรจของอสม. มากทสด รองลงมาคอ อบต. และผนำาชมชน สวนครและพระ และขมรมอสม.ระดบจงหวดและระดบประเทศ มสวนรวมในความสำาเรจของอสม.คอนขางนอย (ตารางท 20)ตารางท 20 แสดงรอยละของอสม. ใหความคดเหนตอหนวยงานทมสวนรวมทำาใหเกดความสำาเรจการทำางาน

ระดบการมสวนรวมในความสำาเรจ

73

หนวยงาน(n=4

05)

ไมม

นอยคอนขางนอย

คอนขางมาก

มาก ไมมความ

เหนเจาหนาทสอ. /โรงพยาบาล

0.8

1.5 7 33.2

54.2

3.3

อบต. 5

9

23.7

34.6

15.5

12.2

คร 17.2

14

21.1

10.1

2.5

35.1

พระ/กรรมการวด

21.4

11.1

12.5

9.3

3.4

42.3

ผนำาชมชน 9.5

8.5

25.3

24.4

12.4

19.9

ชมรมอสม. จงหวด

16.8

11.1

15.1

15.1

6.3

35.6

74

ชมรมอสม. ประเทศ

27.2

4.7

5.7

3 1.2

58.2

ผลการศกษาสวนท 4 : ระบบสวสดการ การสรางขวญและกำาลงใจใหกบอสม.

จากการสมภาษณความคดเหนของอสม.ตอความ พอใจผลตอบแทนทไ ด ร บ จ า ก ก า ร เ ป น อ ส ม . พ บ ว า อสม.พอใจคอนขางมากกบความรทไดเพ มข น (86.9%) รอง ลงมา ค อ ความสามารถการดแลสขภาพคนในครอบครว ได (85.8%) การไดเรยนร การรวมกลมและการสรางพลง กลมในการพฒนาชมชน (80.0%) การไดรบการยกยองนบถอจากชมชน (52.8%) และไดรบสวสดการจากการทำาหนาท

75

เ ป น อ ส ม . (47.1%) ส ำา ห ร บ ผ ลตอบแทนทได รบคอนขางนอย คอ คาตอบแทนเบ ย เล ยง อสม .ไม ได ร บ 42.0% หรอ ไดรบนอย 28.8 % และก า ร ไ ด เ ห ร ย ญ เ ช ด ช /บ ต รประกาศนยบตร ไมตอบถง 45.0 % (ตารางท 21) สำาหรบระบบสวสดการทกระทรวงสาธารณสขจดใหอสม.นน พบวาอสม.สวนใหญทราบเกยวกบสวสด การในเร องการลดหยอนค าร กษาพยาบาล สทธพเศษการเขาพกหองพเศษ และการใหทนชวยเหลอบตร สวนการยกเวนค าโดยสารพบวาไมค อยทราบ

ตารางท 21 แสดงรอยละของกลมตวอยางอสม. ตอระดบความพอใจผลตอบแทนทไดรบจากการเปนอสม.

76

ผลตอบแทนทไดรบจาก

การเปน อสม.

ระดบความพอใจ (%) ไมได รบ

นอย คอน ขาง นอย

คอน ขาง มาก

มาก

1.คาตอบแทน เบยเลยง

42.028.8

17.0

8.8 3.4

2.การยกยอง/นบถอ

6.1

15.4

25.7

40.5

12.3

3.ความรเพมขน

0.5

3.4

9.2

57.5

29.4

4.เรยนรการรวม กลมพฒนาชมชน

0.5 6.8

12.7

50.2

29.8

5.เหรยญเชดช/บตรประกาศนยบตร

4.1 11.5

10.5

16.7

12.2

77

6.สวสดการจาก การเปน อสม.

11.1

17.8

24 27.1

20

7. สามารถดแลสขภาพคนในครอบครวได

1.5 2.9

9.8

53.4

32.4

ก า ร ใ ช ส ว ส ด ก า ร พ บ ว า อสม.เคยใชหรอเคยได รบสวสดการสวนใหญ คอ คาลดหยอนการเขารบการรกษาพยาบาลในโรงพยาบาล 67.2% สวนสวสด การท อสม.ไม คอยไดรบ คอ การใชสทธพเศษเขาพกหองพกพเศษ 75.7 % ทนชวยเหลอบตรในการศกษา 85.0 % และการลดหยอนคาโดยสาร 84.4 %

78

การจดสวสดการใหกบอสม.ของอบต. พบวา อบต.มการจดสวสดการใหอสม. จำานวน 15 อบต. คดเปนรอยละ 32.6 และไมมการจดสวสดการใหอสม. จำานวน 31 อบต. คดเปนรอยละ 67.4 ความค ด เหนของประธาน ชมรมอสม.ระดบจงหวด ตอการจดสวสดการอสม.

จากขอมลทไดมการสำารวจความค ด เห นของ ประธาน ชมรมอส ม .ร ะ ด บ จ ง ห ว ด ใ น เ ร อ ง ก า ร จ ดสวสดการทควรจดใหเพมขนในอนาคต คอ

1. ตองการใหมการจดต งกองทนสวสด การท ถ ก ตองตามกฎหมายเปนนตบคคล

79

2. ควรมสวสด การ 2 รปแบบ คอ- ดานคณคา สรางความภาคภมใจการเปนอสม.

- ดานการเงน ใหคาตอบแทนกบอสม. โดยมเงอนไข คอ เปนอสม.ทสงอาย/อสม.ทพการ และเพมสวสดการค ร อ บ ค ร ว เ ม อ อ ส ม .เ ส ย ช ว ต จ า กอบตภย หรอไดเปนอสม.ดเดน ใหทนอสม.ประกอบอาชพ-การศกษา

ความคดเหนของเจาหนาท ตอการจดสวสดการอสม.

เจาหนาท ใหความเหนในแบบสอบถามตอเร องท ต องการให ปรบปรงสวสดการทมอยมากสด คอ คาลดหยอนอตราคาโดยสาร คาชวยเหลอรกษาพยาบาล และการจดสรรโควตา

80

บตรธดาของอสม .เข าศ กษาต อในห ล ก ส ต ร ต า ง ๆ ข อ ง ก ร ะ ท ร ว งสาธารณสข และเสนอใหเพมเตมรปแบบสวสดการทมอยแลว ไดแก

1. ก า ร จ ด ก จ ก ร ร ม ใ น ล ก ษ ณ ะมหกรรมสขภาพ เชน การแขงขนกฬา

2. การพบปะสงสรรค ท ำาบญของ อสม.

3. การศกษาดงาน /อบรมใหความร อยางตอเนอง

4. การยกยองเชดชเกยรต 5. คาชดเชยการเจบปวย สทธการ

รกษาพยาบาลทงครอบครว6. จดประชมทกเดอนเพอใหไดพบปะ

กนผลการศกษาสวนท 5 :

81

ปร ะ เม น คณ ค า ข อ งอ สม .ในก า รพฒนาสขภาพชมชน

ผนำาชมชนและอบต.พอใจการด ำาเน นงานของ อสม. 86.2% (81 คน) และไมพอใจ 13.8% (13 คน) ความคดเหนตอการยอมรบและการท ำาง านของ อสม ..เห น ว าประชาชนยอมรบอสม.มาก 95.5% และ เหนวาอสม.เปนกลไกทยงจำาเปนตองมในหมบาน 80.7% อสม.มความสามารถในการประสานงานกบเจาหนาทไดเปนอยางด 95.8% และสามารถจดทำาแผนเพอขอ งบประมาณอบต.ไดเปนอยางด 67.7% ความคดเหนตอบทบาทพฒนาสขภาพและสงคม พบวาอสม.มบทบาทมากตอการเฝาระวงโรค 88.8% รอง

82

ลงมาคอ สำารวจขอมลหมบาน 74.5% การคมครองสทธ 56.7% เป นผ น ำาดานสขภาพ 54.4% สวนบทบาททมค อนขางน อย ค อ พฒนาการศกษา 73.2% ก า ร ส ง ต อ ผ ป ว ย ไ ปสอ .65.2% พฒนาเศรษฐก จใหก บช ม ช น 63.9% จ ด บ ร ก า ร ส ข ภ า พ 60.0% พฒนาดานศาสนา 57.5% และการกระต นประชาชนมสวนรวมทางการเมอง 52.2% ความค ดเหนต อความสามารถของอสม.ทมคอน ขางมาก คอ การประสานงานกบเจาหนาท และการนำาทรพยากรของหมบานมาแกไขปญหา ความสามารถทมค อนขางนอยของอสม. คอ เขยนแผนงานโครงการ การวเคราะหปญหา/ความตองการทแทจรง

83

ของชมชน และตดตามงบในการนำาไปแกไขปญหาหมบาน (ตารางท22)ตารางท 22 แสดงรอยละของกลมตวอยางอสม. ตอระดบความสามารถการจดการแกไขปญหาสาธารณสข

ความรความสามารถ ในเรองการ

บรหารจดการ (n=90)

ระดบความสามารถ (%)

ไมได นอย มาก

1.การนำาทรพยากรตางๆของหมบานมาใชแกไขปญหา

12.2 43.4 44.4

2.การตดตามงบประมาณฯ

11.2

50.638.2

3.การประเมนตดตามโครงการ

11.1

48.940.0

4. การวเคราะหปญหาชมชน

10.054.535.5

84

5. การเขยนแผนงานโครงการ

9.0 60.730.3

6. การกำาหนดทศทางการพฒนาแกไขปญหาหมบาน

6.7 52.141.2

7. ประสานงานกบเจาหนาทรฐ/เอกชน มารวมแกไขปญหา

2.2 31.166.7

แมว าผ น ำาช มชนและอบต.เหนวาความรความ สามารถของอสม.ดานการพฒนาสขภาพคอนขางนอยกตาม แตเมอเทยบกบบทบาทขอแพทยประจำาตำาบล หมอพนบาน หมอเสนารกษ พบวาอสม.มบทบาทบรการสาธารณสขในชมชนมากกวาทกกลม และยงเหนวากลไกการท ำางานของอสม .ยงเป นกลไกท เหมาะสมในการพฒนาสขภาพของชมชน

85

สงทผนำาชมชนและอบต.ม ความประทบใจตอบทบาทของ อสม. ในเรอง

1. การเสยสละเวลารวมมอรวมใจเพอสวนรวม2. ความตงใจท จะชวยเหลอ และพฒนาสวนรวม3. เ ป น ผ น ำา เ ต น แ อ โ ร บ ค ด แ ลสขภาพเดก ผสงอาย4. การควบคมปองกน และการเฝาระวงโรคตางๆ5. การสำารวจขอมลตางๆ 6. การประชาสมพนธและการบรการประชาชน7. การบรการการทำาบตรทอง 30 บาท รกษาทกโรค8. ชวยเหลอทกอยางในหมบาน เชน งานเทศบาล

86

9. ใหคำาแนะ นำาในการรกษาโรคตาง10. การบรจาคเลอด

ผลการศกษาสวนท 6 : ประมวลปญหาอปสรรคทสงผลความสำาเรจการทำางานของอสม.

ปญหาและอปสรรคในการปฏบตงานของกลม ตวอยางอสม.มากสด ค อ อสม .สวนใหญ ขาดความร ป ฏ บ ต ง า น ด า น ส ข ภ า พ 75.7% รองลงมาคอ อสม.สวนใหญขาดการอบรมทกษะความสามารถการทำางาน 73.5% ชาวบานไมเหนความสำาคญของอสม. 73.4 % อสม.ทำางานยากขนเนองจากไมไดรบความรวมมอจากชมชน 72.9% อสม.สวนใหญขาดแ ร ง จ ง ใ จ ใ น ก า ร ท ำา ง า น 64.2% อสม .สวนใหญไมค อยมเวลาใหก บ

87

ชมชน 61.8 % และ อสม.สวนใหญไมเหนคณคาในบทบาทการทำางานของตน 46.7 % โดยปญหาทงหมดทกลาวขางตน สวนใหญอสม.ใหอยในระดบปญหานอย (ตารางท 23) สำาหรบอปสรรคตอการทำางานดานสขภาพในชมชนของอสม. พบวาการไมไดรบการสนบสนนจากองคกรตางๆ 55.8% รองลงมา คอ งบไมชดเจนตดขดในการใช 43.1% ชมชนไมเขามามสวนรวม 37.3% และนโยบายของอบต. ไมไดพฒนาองคกรอสม. 15.0%ตารางท 2 3 แสดงรอยละของกลมตวอ ย า ง อ ส ม . ต อ ร ะ ด บ ป ญ ห า แ ล ะอปสรรคในการปฏบตงาน

ประเดนปญหาอปสรรคในการปฏบต

ไมม ปญห

ระดบปญหา (%)

88

งานของอสม.สวนใหญ(n=412)

า นอย

มาก

1. อสม.สวนใหญ - ขาดความรในการปฏบต งานดานสขภาพ

24.3

56.0

19.7

- ขาดการอบรมทกษะ ความสามารถการทำางาน

26.5

52.1

21.4

- ขาดแรงจงใจในการทำางาน

35.8

38.7

25.5

- ไมเหนคณคาในบทบาทการ ทำางานของตน

53.3

33.6

13.1

- ทำางานยากขน ไมไดรบ ความรวมมอจาก

27.1

46.1

26.8

89

ชมชน - ไมคอยมเวลาใหกบชมชน

38.2

46.0

15.8

2. ชาวบานไมเหนความสำาคญของ อสม.

26.6

46.0

27.4

ความคดเหนของเจาหนาทตอปญหาอปสรรคในการปฏบตงานอสม. คอ อสม.ขาดแรงจงใจในการทำางาน โดยเปนป ญหาคอนขางมากถงมาก 52.1% รองลงมาคอชาวบานไมเหนความส ำาค ญของการท ำางานอสม . 47.9% อสม.ไมคอยมเวลาใหชมชน 45.7% และ อสม .ท ำางานยากข นเพราะไมไดรบความรวมมอจากชมชน 41.3 %

90

สำาหรบปญหาและอปสรรคทสำาคญทสดของการดำาเนน งานระบบสขภาพภาคประชาชน ดงน1. การดำาเนนงานภาคประชาชนยง

ไมจรงจง2. ข า ด ค ว า ม ร ว ม ม อ จ า ก ภ า ค

ประชาชน และการมสวน รวมจากหนวยงานตางๆ3. ผนำาและประชาชนไมเหน ความ

สำาคญของอสม. 4. การเขาถงชมชนเปนเรองยาก5. ประชาชนต ระหน กถ ง คว าม

สำาคญดานสขภาพนอย เมอเทยบกบดานอนและไมค อยดแลสขภาพตนเอง6. การประสานงานและการสอความ

หมายทไมตรงกน

91

7. แรงจงใจในการทำางานของอสม. สวสดการตางๆ

8. กระบวนการคดเลอก อสม. การพฒนา อสม.

9. การแปลงนโยบายไปสการปฏบตและงบไมเพยงพอ

ผลการศกษาสวนท 7 : สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

จากผลการศกษาไดสรปภาพรวมของศกยภาพของอสม. ใน 6 ดาน คอ ความร ทกษะความสามารถ บทบาทของอสม. กระบวนการทำางาน วธคดการทำางาน และขดความสามารถในงานท ควรพฒนา โดยแบงระด บศกยภาพของอสม. สามารถจ ำาแนกระดบศกยภาพของการทำางานในแตละ

92

บทบาท ออกเป น 5 ระด บ โดยใช สญลกษณดาว แทนความหมายดงน

✩✩✩✩✩ หมายถง มศกยภาพสง ✩✩✩✩ หมายถง มศกยภาพคอนขางสง ✩✩✩ หมายถง มศกยภาพปานกลาง

✩✩ หมายถง มศกยภาพคอนขางตำา

✩ หมายถง มศกยภาพตำา

การศกษานก ำาหนดวเคราะห ตามบทบาทหนาทความรบผดชอบของ อสม.ไว 13 บทบาท คอ

1. บทบาทผสอขาว 2. บทบาทใหคำาแนะนำา (3 ดาน)

93

3. บทบาทการถายทอดความร (3 ดาน)

4. บ ท บ า ท ก า ร ใ ห บ ร ก า รสาธารณสขเบองตน

(6 ดาน) 5. บทบาทการปฏบตงานทศสมช. 6. บ ท บ า ท ก า ร เ ฝ า ร ะ ว ง แ ล ะ

ปองกน 7. บทบาทการเปนผนำาชมชน ( 3

ดาน) 8. บทบาทการเปนผคมครองสทธ

ประโยชนของชมชน 9. บทบาทการเป นแกนน ำาการ

ประสานงานผนำา 10. บทบาทการ เป นผ วางแผน

พฒนาสขภาพ 11. บทบาทการเปนผส ำารวจหรอ

จดทำาฐานขอมลชมชน

94

12. บ ท บ า ท ด า น ก า ร พ ฒ น าเศรษฐกจในชมชน

13. บทบาทดานการพฒนาสงคมภายในชมชน

ผลการวเคราะห มดงน

บทบาทอสม.(ระดบ

ศกยภาพ)

ขอเสนอแนะ

1.เปนผสอขาวสารสาธารณสข

(✩✩✩)

สวนใหญอสม.ทำาตามคำาสงของจนท. ศกยภาพของอสม.ยงไมสามารถคด หรอมทกษะดานน เพราะขาดความร อกทงเครองมอ ไมพรอม เชน ไมมหอกระจายขาว หรอมแตใชไม

95

เปน ซงถาอสม.มเครองมออยกบมอ จะพฒนางานในสวนนไดมากขน

2. ใหคำาแนะนำา(แบงเปน 3 ดาน)2.1 ดานการสงเสรมสขภาพ (✩✩✩)2.2 ดานการควบคมโรค(ไขเลอดออก ไข

ดานการสงเสรมสขภาพ อสม.ยงขาดความรทถกตอง เชน คำาแนะนำาหามสบบหร หรอวธออกกำาลงกายทถกตอง ดานการควบคมโรคอสม.มศกยภาพสงมากเพราะจนท.ยำาประจ ำาและเปนภาคปฏบตทอสม.ทำาตลอดเวลาทำาใหมท กษะมากกวางานดานอน อกทงอบต.เร มมบทบาทใน การควบคมดแลโรคประจำาถ นท ำา ใหม งบประมาณใน

96

หวดนก) (✩✩✩ ✩✩)

เรองนคอนขางมาก

บทบาทอสม.(ระดบ

ศกยภาพ)

ขอเสนอแนะ

2.3 ดานการปองกนโรค (การฉดวคซน)(✩✩)

ดานการปองกนโรคจากนโยบาย 30 บาท พบวาหญงมครรภสวนใหญคลอดทรพ.ทำาใหจนท.ตดตามเดกมารบวคซนไดครอบคลมโดยไมตองผานกลไกอสม.แตปญหา ความครอบคลมยงมในกลมแรงงานตางดาวและทอาศยตามแนวชายขอบ ซงยงตองอาศยกลไกของอสม.เขาไปคนหา

97

ดงนนเจาหนาทตองวเคราะหวาพนทมปญหาหรอไม ถามตองมการเพมเตมความรใหกบ อสม. เพอคนหาเดกกลมเปาหมายมารบวคซนมากขน

3.บทบาทการถายทอดความร(แบงเปน 3 ดาน)3.1 ดานการ สงเสรมสขภาพ(✩)

ในการพฒนาบทบาทการถายทอดความรนน เนองจากอสม.ยงมปญหาในเรองการขาดความรและทกษะงานนคอนขางมาก เจาหนาทจำาเปนตองเพมความรใหกบอสม. ทงนกระบวน การใหความรควรปรบเปลยนเปน

บทบาทอ ขอเสนอแนะ

98

สม.(ระดบ

ศกยภาพ)3.2 การควบคม

โรค (✩)

การเรยนรโดยใชกระบวนการเครอขาย หรอ การจดทำาโรงเรยน อสม. หรอใชระบบนเทศสมพนธ ไมควรใชรปแบบการอบรมบบเดมๆ เพราะไมเหมาะสมกบอสม.

3.3 การปองกน

โรค (✩✩✩)

4.การบรการสาธารณสขเบองตน(แบงเปน 6 ดาน)

4.1 การ

ความรและทกษะของอสม.ในการใหบรการ พบวาเปนการยากทจะใหอสม.ทำาหนาทเปนเสมอนบทบาทของเจาหนาทในการตรวจวนจฉย โรค ซงการ

99

รกษา พยาบาล

(✩)4.2 การ

ปฐมพยาบาล (✩)

4.3 ตรวจวด ความดนโลหต (✩)

รกษาแบบแพทยแผนปจจบนอาจไมเหมาะสมตอการใชกลไกผานทางอสม. ควรใหอสม.แกไขระบบความเจบปวยของชาวบาน โดยการวเคราะหสาเหตของโรค แบบองครวม คอ ใหคดถงปญหาของการเกดโรคเชอมโยงกบสงแวดลอม อาหาร และวถชวตของชาวชนบท

บทบาทอสม.(ระดบ

ศกยภาพ)

ขอเสนอแนะ

100

4.4 ตรวจหา นำาตาลใน ปสสาวะ (✩) 4.5 การสงตอ ผปวย (✩✩✩) 4.6 ตดตาม ดแลผปวย (✩)

ทำาอยางไรใหอสม.สามารถเชอมโยงการใหบรการทไมแยกสวนเฉพาะการรกษา เชน โรคทเกดจากอาหาร โดยวเคราะหโครงสรางอาหารของชมชน เชน การใชยาฆาแมลง วเคราะห แหลงอาหาร และการจดการอาหารของชมชนตนเอง ซงจะทำาใหอสม. เขาใจและแกไขปญหาไดตรงจดมากขน ดงนนจงควรมหลกสตรการดแลสขภาพแบบองครวมทเปนวถชวตของชมชนมากขน

5.การหมนเวยนปฏบตงาน

การจดตง ศสมช.ทผานมาเปนการปพรมของนโยบาย ทำาเหมอนกนทกแหง และ

101

ทศสมช. (✩)

จนท.สวนใหญรสกวาเปนภาระ และงบไมม อกทงยงเปนเรองงานททบซอนกบเจาหนาท ดงนนการดำาเนน งานศสมช.จงควรขนกบปญหาและพนทวาจำาเปนหรอไม

บทบาทอสม.(ระดบ

ศกยภาพ)

ขอเสนอแนะ

102

6.การเฝาระวงและปองกน(แบงเปน 3 ดาน)6.1 โภชนาการ ในเดก (✩✩)

6.2 หญงมครรภ (✩✩✩)

6.3 โรคระบาด/โรคประจำาถน (✩✩✩✩✩)

อสม.สามารถใหความรการเลยงลกดวยนมแมไดด แตการเฝาระวงโภชนาการในเดก พบวามเพยงการชงนำาหนก และสงรายงานใหเจาหนาทเทานน ยงไมสามารถวเคราะหปญหาขาดสารอาหาร ในเดกได สวนหญงมครรภสวนใหญไปฝากครรภทรพ./สอ. จงไมมปญหา สำาหรบงานเฝาระวงโรคระบาด/โรคประจำาถน พบวาทำาไดดในชมชน

7.บทบาทการเปนผนำาชมชน

อสม.สวนใหญ ยงเขยนโครงการไมเปน จงไมสามารถขอทนจาก

103

(แบงเปน 3 ดาน)7.1 การบรหาร จดการวางแผน (✩)

แหลงงบตางๆ อกทงยงไมมทกษะในเรองการทำางานเปนกลม และพบวา อสม.ใหมสวนใหญเปนผหญง ซงในชนบท

บทบาทอสม.(ระดบ

ศกยภาพ)

ขอเสนอแนะ

7.2 การแกไข ปญหา/พฒนา ชมชน (✩✩)7.3 งบ

ผหญงสวนใหญจะไมคอยแสดงบทบาทการเปนผนำา ทำาใหอสม.ใหมหลายๆพนท ขาดความคดรเรม ซงเจาหนาทจำาเปนตองเสรมบทบาทในสวนนใหกบอสม.ใหม

104

ประมาณ (✩)8.การคมครองสทธประโยชนของชมชน(✩✩)

อสม.สวนใหญมบทบาทคอนขางตำา เพราะไมมกระบวนการคด การทำางาน สวนใหญยงขนกบคำาสงเจาหนาท ทำาใหไมสามารถรบผดชอบในการคมครองสทธใหชาวบานได

9 การเปนแกนนำาการประสาน งานผนำา(✩✩✩)

อสม.สวนใหญมบทบาทในสวนนปานกลาง แตจะประสานงานกบเจาหนาท ผนำาชมชน ไดคอนขางด แตในกลมอนๆยงประสานไดนอย

บทบาทอสม.(ระดบ

ศกยภาพ)

ขอเสนอแนะ

105

10 บทบาทการวางแผนพฒนาสขภาพ (✩)

มบทบาทตำามากในการวางแผนพฒนาสขภาพ

สวนใหญยงเปนเจาหนาทเปนผจดทำาแผนให ซงตองพฒนาในสวนนคอนขางมาก

11. การสำารวจ / จดทำาฐานขอมลชมชน (✩✩✩✩✩)

เปนจดเดนของอสม. เพราะทกกระทรวงมกใหอสม.เปนผเกบขอมล ซงอสม.ทำาไดด แตยงมปญหาคอ ขอมลตางๆทอสม. เกบ ยงไมเชอมโยงกนและยงไมเปนประโยชนตอหมบาน

12..การพฒนาดานเศรษฐกจ

มบทบาทนอย เพราะสวนใหญ อสม.ยงไมถอวาเปนบทบาทของ

106

ชมชน (✩✩) ตนเอง13. การพฒนาดานสงคมภายในชมชน(✩✩✩)

อสม.มสวนพฒนาวดคอนขางด เพราะหลายคนเปนกรรมการวด แตโรงเรยนไมคอยมบทบาท สวนใหญยงไมมสวนรวมเปนกรรมการสถานศกษา

อภปรายผลความแตกตางศกยภาพร ะ ห ว า ง ก ล ม ป ร ะ ธ า น อ ส ม . ก บ อสม.ทวไป

จากการทดสอบความแตกต า ง ค ว า ม ร ท ก ษ ะ ค ว า ม ส า ม า ร ถ บทบาทการทำางาน ความรสกตอการไดรบผลตอบแทน สวสดการ และปญหาอปสรรค พบวา

107

1.1 ความรของอสม. จากคะแนนเตม 20 คะแนน พบวา คะแนนความรของประธานอสม. (คะแนนเฉลย 13.8 คะแนน, sd = 2.6 คะแนน) มคะแนนสงกวา คะแนนของอสม.ทวไป (คะแนนเฉลย 13.1 คะแนน, sd = 2.8 คะแนน) อยางมน ยส ำาคญทางสถต ณ ระดบความเชอมนท 95 % p-value = 0.027

ความร ข อท ม ความแตกต างระหว าง 2 กล ม ม 2 ขอคำาถาม คอ

- ขอท 17 : การทำางานหรอใชแรงงานหนกในการท ำานาท ำาสวนถอวาเป นการออกกำาลงกายอยางหนง

- ขอท 19 : การกนยาแกอกเสบเชนคออกเสบ ให

108

กนยาจนอาการดขนแลวเลกกนยาแกอกเสบไดทนท

เมอทดสอบในแตละกลมความสมพนธระหวาง ความร/การใชอปกรณ/การอานคมอ,หนงสอพมพ พบวา

- กลมประธานอสม. ความรในกลมมความสมพนธกบความถในการใชอปกรณ และค ว า ม ร ก บ ก า ร อ า น ค ม อ ห ร อหนงสอพมพ นนคอ ความรมากจะมการใชอปกรณจำานวนครงมากขน และสมพนธก บการอานคมอและหนงสอพมพ

- ใ น ก ล ม อสม.ทวไป พบวา ความร ความถในการใชอปกรณ และ การอานคมอ

109

ห ร อ ห น ง ส อ พ ม พ ไ ม ม ค ว า มสมพนธกน

1.2 ทกษะความสามารถ ความถของการใชอปกรณ ในศสมช. 9 รายการ พบวามความแตก ตางกนระหวางกลมประธานอสม.กบกลมอสม.ทวไป โดยเฉพาะอปกรณ ทมความแตกตางความถในการใช คอ ปรอท/เทปวดไข เครองวดความดนโลหต การจายยาสามญประจำาบาน การใชช ดปฐมพยาบาล ส ำาหรบเคร องมอท ไมม ความแตกต างความถในการใชในทงสองกลม คอ แผนตรวจหานำาตาลในปสสาวะ ชดสาธตแปรงฟน แผนวดสายตา เคร องช งน ำาหนกเดก และ แผนตรวจหาสารปนเป อน

110

สำาหรบการอานคมอและหนงสอพมพผสส./อสม. พบวามความแตกตางกนในกลมประธาน อสม.กบกลม อสม.ทวไป กลมประธานทไมเคยอานมเพยงรอยละ 18.5 ในขณะท กล มอสม.ทวไปมรอยละ 35.6

1.3 บทบาทของอสม. พบวามความแตกตางกนระหวางกลมประธานอสม .ก บกล มอสม .ท ว ไป อยางมน ยสำาคญทางสถต ณ ระดบความเชอมนท 95 % ในทกบทบาท ไมวาจะเปนเรองการใหคำาแนะนำา การตรวจโรค ความคดรเรมงานใหมๆ การเขยนโครงการ การเปนผนำากระบวนการ การเปนวทยากรและ การเจรจาตอรองสทธ

1.4 ค ว า ม ร ส ก ต อ ผ ลตอบแทนทไดรบจากการเปน อสม.

111

พบวา มความแตกต างก น ในกล มประธานอสม. กบกลมอสม.ทวไป ผลตอบแทนทรสกแตกตางกนไดแก

- การได ร บการยกยองนบถอของชาวบาน

- การไดความรเพมขน

- กา ร ไ ด เ ร ยนร การรวมกลม และการสรางพลงกลมในการพฒนาชมชน

- ก า ร ไ ด ร บเ ห ร ย ญ เ ช ด ช แ ล ะ บ ต รประกาศนยบตร

สำาหรบผลตอบแทนทท งสองกลมรสกไมแตกตางกน คอ การไดคาตอบแทน เบยเลยง การไดสวสดการทไดรบจากการทำาหนาทเปนอสม. และ

112

สามารถดแลสขภาพคนในครอบครว/ช มชนได

การรบทราบเกยวกบสวสดการตางๆจากการเปน อสม. พบวา มความแตกตางกนระหวางกลมประธานอสม. กบกลมอสม.ทวไป ในเร อง การไดรบสทธพเศษเขาพกหองพเศษ การไดรบทนชวยเหลอบตรในการศกษา และการไดรบการยกเวนคาเดนทาง สวนการรบทราบสวสดการทไมแตกตางกน คอ การไดรบคาลดหยอนในการเขารบการรกษาในโรงพยาบาล

ก า ร เ ค ย ไ ด ร บ ห ร อ ใ ช ส ท ธ ใ นสวสดการ พบวา ทงสองกลมมการใชสทธแตกตางกน ในเร องการไดรบทนชวยเหลอบตรและไดสทธเขาพกหองพเศษ สวนคาลดหยอนคารกษาและคา

113

เดนทาง สวนใหญทงสองกลมใชสทธไมแตกตางกน

ขอเสนอและแนวทางการพฒนา อสม.

การใหความร ควรเนนการทำามวลชนสมพนธ มากกวาการอบรม สงทตองพฒนาคอการสรางเครองมอในการนเทศสมพนธนนคอการใชกระบวน การทเจาหนาทไปพบปะกบอสม.เพอเยยมเยยนและ

ใหความรทเปนปญหาของพนทในขณะทพบปะกน

การเพมความรอสม. ควรจำาแนกกลม ดงน

114

- กลมอสม.ใหม ควรจดการอบรมใหมความร

พนฐานในดานการดแลสขภาพ- กลมอสม.เกา พฒนาความเปน

ผนำามากขน โดยเนนหลกสตรผนำาการ

เปลยนแปลง ให สามารถวเคราะหปญหาของ

ชมชน

ทกษะความสามารถของอสม. ปจจบนจงเปนเพยงแค การจดการการเฝาระวงโรคทองถนเปนสวนใหญ คอ โรคไขเลอดออก ไดแกควำากะลา แจกทรายอะเบท รายงานสตวปกปวยตาย และการฉดยาใหกบสนขเพอปองกนพษสนข ซงไดรบยาจากปศสตวอำาเภอเทานน จำาเปนตองพฒนาการเขยนโครงการ การเปน

115

ผนำากระบวนการ การเปนวทยากรในการอบรม/ประชม และการเจรจาตอรอง(รบรองทกข/สทธ ) ใหมความสามารถมากยงขน

ป จจยท มผลต อความสำาเรจตอการทำางานของ อสม. คอ อสม.ตองมความมงม น จรงใจ ม อดมการณตอการเปนอสม.เพอสงคม อกทงเจาหนาทตองเปนจดประสานพลงของอสม. โดยสนบสนนอบรมความร และสรางขวญก ำาลงใจใหอสม.ทำางาน ‘ เชงอาสา’ มาก กวา ทำาตามคำาสงเจาหนาท

ขอเสนอของเจาหนาท ตอการสรางนวดกรรมใหมทสนบสนนหรอหน นเสรม ใหอสม .มความรก ความ ผกพนระหวางกน และทมเทการทำางานใหกบชมชน ควรมรปแบบเพม

116

เตม คอ กจกรรมออมทรพยในกลม อสม. มการฟ นฟและศกษาคนเพอพฒนาช มชน มการประช มก นทกเดอน และมการประเมนการทำางานของอสม. ข อ เ ส น อ แ น ะ ข อ ง อ บ

ต .แ ล ะ ผ น ำา ช ม ช น ต อ แ น ว ท า งสนบสนนการทำางานของอสม. 1. ร ว ม ป ฏ บ ต โ ค ร ง ก า ร แ ล ะ

กจกรรมตางๆของอสม.2. ใหกำาลงใจอสม.ทปฏบตหนาท

ชวยเหลอชาวบาน3. ใหขอคดเหนหรอแนวทางการ

ดำาเนนงานตางๆ 4. เชนการเขยนโครงการเพ อ

เสนอของบประมาณ5. ใหความรวมมอและปองกน

การรกษาโรค

117

6. ประชาสมพนธข าวสารด านตางๆ ของงาน อสม.

7. สนบสนนงบประมาณ 8. จ ด ซ อ ว ส ด อ ป ก ร ณ ท ใ ช ใ น

โครงการตางๆ9. ประสานงาน เชน จดหางบจาก

หนวยงานตางๆ10. ร ว ม เ ป น ว ท ย า ก ร / เ ป น ท

ปรกษา

นอกจากน ผ น ำาช มชนและอบต.ไดเสนอภาพอสม.ทพงประสงค โดยมองกจกรรมทอสม.ควรดำาเนนรวมกบชมชนในเรอง

1. การเขารวมประชมประจ ำาเดอนของหมบานเพอเผยแพรขาวสารขอมลจากสาธารณสข

2. การจดทำาขอมลของหมบาน

118

3. รบฟงความคดเหนของประชาชน4. ร ว มก นท ำา ป ร ะช า ค ม ระ ห ว า ง

หมบาน5. รวมกจกรรมเฝาระวงโรคภยใน

หมบาน6. การใหความรดานสขภาพ7. การดำาเนนกจกรรมพนฐาน8. เปนผนำาในการออกกำาลงกาย9. เขยนแผนงานโครงการแก ไข

ปญหาของหมบาน10. ชวยเหลอและใหความรแกผทตด

ยาเสพตด 11. สงเสรมใหช มชนปลกผ ก

ปลอดสารพษ12. ประสานงานการทำางานกบ

หนวยงานอนๆ13. เขารวมกจกรรมการพฒนา

บาน วด และโรงเรยน

119

14. ตรวจสขภาพเบองตน 15. จ ด ท ำา แ ผ น ง บ ป ร ะ ม า ณ

ประจำาปของ อบต.16. ตดตามผลงานของ อสม.

ในตำาบล

120