คู่มือความปลอดภัย ในการท างาน ... › data › boards › 215...ในป พ.ศ. 2559 ศ นย ความปลอดภ

คมอความปลอดภย ในการท างานกบสารเคม ส าหรบผดแลหองปฏบตการ

SHE-CH-SD-004

คมอความปลอดภยในการท างานกบสารเคม ส าหรบผดแลหองปฏบตการ 2

สารบญ บทน า ................................................................................................................................................................. 3

ความเปนมา...................................................................................................................... .....................................3 7 องคประกอบหลกของการบรหารจดการความปลอดภย....................................................................................3 โครงสรางการบรหารงานดานความปลอดภย ระดบมหาวทยาลยและสวนงาน.....................................................5 หลกการ/แนวปฏบตทวไปของการปองกนไวกอน..................................................................................................7

หมายเลขตดตอส าคญ ......................................................................................................................................... 7 1. พฤตกรรมและสภาพทน าไปสความไมปลอดภย ........................................................................................... 8 2. กระบวนการบรหารจดการหองปฏบตการ ................................................................................................... 9 3. หนาทความรบผดชอบของผดแลหองปฏบตการ ........................................................................................ 13 4. แนวทางการเขยนคมอปฏบตงานส าหรบความปลอดภยดานเคม (Standard Operation Procedures

(SOP) for chemical safety)................................................................................................................. 13 5. การใหความรดานความปลอดภยแกบคคลทเกยวของ ............................................................................... 13

5.1 การใหความรแกผปฏบตงานในหองปฏบตการ ....................................................................................... 14 5.2 ขอปฏบตส าหรบเจาหนาทท าความสะอาดหองปฏบตการ ...................................................................... 14 5.3 ขอปฏบตส าหรบเจาหนาทซอมบ ารง ...................................................................................................... 15

6. การบรหารความเสยง ................................................................................................................................ 15 7. การจดท าปายเตอนดานความปลอดภย ..................................................................................................... 18 8. แนวทางการจดท าแผนอพยพคน (evacuation plan) ............................................................................ 18 9. การตดตามและประเมนผลดานการจดการหองปฏบตการเพอความปลอดภย ............................................ 20

9.1 การส ารวจสภาพความปลอดภยของหองปฏบตการ ............................................................................... 20 9.2 การตรวจตดตามและประเมนผลดานความปลอดภย .............................................................................. 20

ภาคผนวก ......................................................................................................................................................... 21 แหลงขอมลเพมเตม...........................................................................................................................................25


บทน า จฬาลงกรณมหาวทยาลยใหความส าคญกบความปลอดภยและตระหนกถงความรบผดชอบทมตอสวสดภาพสงคมของชมชนในมหาวทยาลยและพนทโดยรอบมหาวทยาลย จงมนโยบายใหมระบบการบรหารจดการดานความปลอดภยใหสอดคลองกบกฎหมายและมาตรฐานอนเปนทยอมรบ เพอสรางความปลอดภยในการท างานและหลกเลยงอนตรายทอาจมตอสขภาพของผเกยวของ ตลอดจนผลกระทบตอทรพยสน และสภาพแวดลอมทงภายในและบรเวณรอบมหาวทยาลย

ความเปนมา ในป พ.ศ. 2559 ศนยความปลอดภย อาชวอนามยและสงแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลย ไดถอก าเนดขนตามมตสภาจฬาลงกรณมหาวทยาลย ครงท 797/2559 ในวนพฤหสบดท 27 ตลาคม 2559 ใหจดตง ศนยความปลอดภย อาชว -อนามยและสงแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลย (ศปอส.) หรอ Center for Safety, Health and Environment of Chulalongkorn University (SHECU) เพอเปนหนวยงานกลางของมหาวทยาลยในการบรหารจดการขอมล พฒนาบคลากรใหมความรความเขาใจในเรองความปลอดภย อาชวอนามยและสงแวดลอม รวมถงสนบสนนความรทางเทคนคและก ากบดแลกจกรรมในเรองดงกลาวใหกบมหาวทยาลย ซงการด าเนนการเหลาน นอกจากชวยเสรมสรางใหนสต คณาจารยและบคลากรมคณภาพชวตในมหาวทยาลยทดขนแลว ยงชวยสงเสรมการกาวไปสความเปนมหาวทยาลยแหงความยงยน ตลอดจนสรางความมนใจในสภาพการท างานทปลอดภย โดยมเปาหมายหลก คอ จฬาฯ จะเปนองคกรปลอดอบตเหต (zero accident)

7 องคประกอบหลกของการบรหารจดการความปลอดภย ส าหรบการตงตนภารกจของ ศปอส. ทส าคญ คอ การท าความเขาใจกบประชาคมจฬาฯ ทกกลมใหเหนภาพรวมของการด าเนนงานดานความปลอดภย อาชวอนามยและสงแวดลอม จงไดจดท าเอกสาร ‘ระบบการจดการความปลอดภย อาชว-อนามยและสงแวดลอม’ ทงเปนรปเลม และสอสารผานเวบไซต http://www.shecu.chula.ac.th เพอใหเกดความเปนเอกภาพในการท างานดวยแนวคดของการจดการทประกอบดวย 7 องคประกอบเชอมโยงกน

7 องคประกอบหลกของการบรหารจดการความปลอดภย

(ทมา: ระบบการจดการความปลอดภย อาชวอนามยและสงแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลย 2560) แตละองคประกอบชใหเหนความเสยงหลกแตละดานทสมพนธกบความเสยงดานอน ๆ องคประกอบดงกลาว

ประกอบดวย

http://www.shecu.chula.ac.th/


1) การบรหารระบบการจดการความปลอดภย องคประกอบแรกของการจดการความปลอดภยเรมตนทนโยบายมหาวทยาลยและแผนงานดานความปลอดภย ซงถายทอดลงมาเปนนโยบายและแผนปฏบตในทศทางเดยวกนส าหรบการบรหารทกระดบ แตรายละเอยดของการปฏบตอาจมความเฉพาะเจาะจงตามลกษณะงานของแตละแหงได

2) ระบบการจดการวสดในหองปฏบตการ มระบบการจดการทด ทงระบบขอมล การจดเกบ การเคลอนยาย และการจดการสารทไมใชแลว จฬาลงกรณมหาวทยาลยไดจดชดบรหารจดการ ChemTrack & WasteTrack2016 ไวใหบรการ เพอใหผบรหารทกระดบ รวมทงผปฏบตทเปนผปอนขอมลสามารถเขาถงขอมลสารไดอยางถกตองและเปนปจจบน สามารถน าไปใชประโยชนในการจดการความเสยง การแบงปนสาร การจดสรรงบประมาณ

3) ระบบการจดการของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลยไดจดชดบรหารจดการ ChemTrack & WasteTrack2016 ไวรองรบขอมล ตดตามความเคลอนไหวของของเสยทเกดขนในหองปฏบตการโดยหองปฏบตการตองจ าแนกประเภทของเสยอนตรายตามเกณฑทก าหนด

4) ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ ประกอบดวยงานสถาปตยกรรมและวศวกรรมระบบตาง ๆ ทเออตอการท างานอยางปลอดภยทงในภาวะปกตและฉกเฉน

5) ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย ตองมระบบการบรหารความเสยงจากขอมลจรงในทก ๆ ดาน มล าดบความคดตงตนจากการระบปจจยเสยงและการประเมนความเสยง มแผนปองกนและความพรอมการตอบโตเหตฉกเฉน

6) การใหความรพนฐานเกยวกบความปลอดภยในหองปฏบตการ ตองมการสรางความตระหนกและการใหความรพนฐานทจ าเปน เหมาะสม และอยางตอเนองแกผเกยวของแตละกลมเปาหมายซงมบทบาทตางกน

7) การจดการขอมลและเอกสาร ตองมระบบเอกสารทเกยวของกบการปฏบตงานอยางปลอดภยซงเนนทตวระบบมากกวาบคคล สามารถสอสารใหเขาใจตรงกนและสงงานตอกนไดเมอเปลยนผรบผดชอบ และใชตอยอดความรในทางปฏบต ใหการพฒนาความปลอดภยเปนไปไดอยางตอเนอง

เหนไดวา 7 องคประกอบนเชอมโยงกน และอยภายใตวฏจกร PDCA (Plan-Do-Check-Act) ซงแสดงวาทงหมดนไมใชกจกรรมทท าครงเดยวจะไดผลเลศ แตเปนวฏจกรทน าไปสความปลอดภยทสงขน ๆ เปนล าดบ อนเปนหวใจของการพฒนาความปลอดภยในหองปฏบตการ


โครงสรางการบรหารงานดานความปลอดภย ระดบมหาวทยาลยและสวนงาน ระดบมหาวทยาลย เพอใหการด าเนนการดานความปลอดภย อาชวอนามยและสงแวดลอมในจฬาลงกรณมหาวทยาลยเกดผลเปนรปธรรม สภาจฬาลงกรณมหาวทยาลยไดแตงตง “คณะกรรมการนโยบายความปลอดภย อาชวอนามยและสงแวดลอม” โดยมอธการบดเปนประธาน มผบรหารและผทรงคณวฒท าหนาทก าหนดนโยบายและวางทศทางการพฒนาดานความปลอดภย อาชวอนามยและสงแวดลอมภายในมหาวทยาลย และเพอรองรบกบความเปลยนแปลงและความทาทาย มหาวทยาลยจงกอตง “ศนยความปลอดภย อาชวอนามยและสงแวดลอม (ศปอส.)” ขน ท าหนาทด าเนนการสรางมาตรฐานดานความปลอดภยฯ ใหความรและพฒนาบคลากรในมหาวทยาลยตลอดจนก ากบดแลเรองความปลอดภย อาชว-อนามยและสงแวดลอม ทเกดขนจากกจกรรมดานตาง ๆ ของมหาวทยาลย ทงดานการเรยนการสอน การวจย การบรการวชาการ และการบรหารงานทวไปดงรปท 1

รปท 1 โครงสรางการบรหารงานดานความปลอดภย อาชวอนามยและสงแวดลอม ระดบมหาวทยาลย

ภารกจหลกของ ศปอส. คอ การสรางระบบ และเครองมอทใชในการบรหารจดการความปลอดภย ตลอดจนการใหความรและการสงเสรมใหเกดความตระหนกรในดานความปลอดภย อาชวอนามย และสภาพแวดลอมในการท างาน โดยหนงในภารกจคอการใหความรทจ าเปนแกผเกยวของแตละกลมเปาหมาย ซงมบทบาทตางกนตงแต อาจารย เจาหนาท นกวจย นสต พนกงานท าความสะอาด ผเขาเยยมชม รวมทงผทเขามาใหหรอรบบรการเปนครงคราว มการประเมนแล ะก าหนดเงอนไขการผานประเมน

ศปอส. มคณะกรรมการความปลอดภย อาชวอนามยและสภาพแวดลอมในการท างาน ท าหนาทก ากบการท างาน และม รองอธการบด เปนประธานคณะกรรมการ มผแทนจากสวนงานตาง ๆ ทเกยวของเปนกรรมการ และมผอ านวยการศนย ศปอส. เปนกรรมการและเลขานการ โดยรบนโยบายจากคณะกรรมการนโยบายความปลอดภย อาชวอนามยและสงแวดลอม มาด าเนนการใหเกดผลสมฤทธเปนรปธรรม และจะตองท างานเชอมโยงกบ คณะกรรมการความปลอดภย อาชวอ


นามยและสภาพแวดลอมในการท างาน (คปอ.) ของสวนงาน ทมคณบด หรอ ผอ านวยการสถาบนเปนประธาน เพอใหนโยบาย แผนงานของมหาวทยาลยถกน าไปปฏบตในสวนงานตาง ๆ อยางทวถงและสอดคลองกบทศทางทมหาวทยาลยวางไว

ภายใต ศปอส. มคณะกรรมการเฉพาะทางอก 5 ชด คอ คณะกรรมการควบคมความปลอดภยทางชวภาพฯ คณะกรรมการความปลอดภยดานเคม คณะกรรมการความปลอดภยดานรงส คณะกรรมการพฒนาและจดท าสาระความรและ คณะกรรมการพฒนาหลกสตร คณะกรรมการทง 5 ชดน ท าหนาทดานวชาการสนบสนนการท างานของ ศปอส.

ระดบสวนงาน

รปท 2 ตวอยางโครงสรางการบรหารงานดานความปลอดภยระดบสวนงาน

สวนงานทางวชาการ ประกอบดวย คณะและสถาบนวจย มคณบดและผอ านวยการสถาบนเปนผบรหารสงสดของสวนงาน ซงเปนผมความรบผดชอบสงสดตอสวนงาน มหนาทและบทบาทส าคญในการบรหารสวนงานใหประสบความส าเรจตามความคาดหวงของมหาวทยาลยและหนงในความคาดหวงของมหาวทยาลยคอ บรหารใหสวนงานมความปลอดภยทงตอนสต บคลากรและทรพยสนของมหาวทยาลย ดงนนเพอใหเกดสมฤทธผลในเรองดงกลาว สวนงานตองก าหนดโครงสรางการบรหารความปลอดภยภายในสวนงานใหชดเจนดงรปท 2 มกลไกในการก ากบและบรหารงานเพอใหเกดความปลอดภยในกจกรรมการเรยนการสอน การวจย และกจกรรมอน ๆ ภายในสวนงานโดยมการเชอมโยงกบ ศปอส.

การเรยนการสอนและการวจยเปนกจกรรมทมความเสยงตออนตรายมากกวากจกรรมอน ๆ ทเกดขนภายในหนวยงาน/ภาควชา ดงนน หวหนาภาควชาจงเปนผบรหารล าดบรองตอจากคณบด โดยมความรบผดชอบตอการบรหารใหเกดความปลอดภยในการท างานภายในหนวยงาน เนองจากภาควชาสวนใหญมหองปฏบตการทมความเสยงตออนตราย หวหนาภาควชาตองท างานรวมกบหวหนาหองปฏบตการ หวหนางานวทยาศาสตร ผดแลหองหองปฏบตการ และบคคลอน ๆ เพอวางกลไกใหเกดการท างานทปลอดภย รวมถงการตอบโตภาวะฉกเฉนกรณเกดอบตการณ ดวยเหตน หนวยงาน/ภาควชา ควรก าหนดใหมโครงสรางการบรหารความปลอดภยภายในหนวยงานใหมความชดเจน เชอมโยง และสอดคลองกบแนวทางของคณะ/สวนงาน และในระดบมหาวทยาลยเพอใหเกดความปลอดภยในภาพรวม


จากรปท 1 จะเหนวา คณะกรรมการความปลอดภย อาชวอนามยและสภาพแวดลอมในการท างาน ของมหาวทยาลย ตองท างานเชอมโยงกบคณะกรรมการความปลอดภย อาชวอนามยและสภาพแวดลอมในการท างาน (คปอ.) ของสวนงาน ดงนน สวนงานตาง ๆ จงตองตงคณะกรรมการความปลอดภยฯ ของตนขน โดยมคณบดเปนประธาน คณะกรรมการชดนมหนาทก าหนดนโยบายระดบสวนงาน จดท าแผนด าเนนการ และตดตามงานดานความปลอดภยของสวนงาน ส าหรบสวนงานขนาดใหญอาจก าหนดใหมคณะกรรมการความปลอดภย อาชวอนามยและสภาพแวดลอมในการท างาน (คปอ.) ในระดบหนวยงาน/ภาควชาได รปท 2 แสดงความเชอมโยงระหวางผบรหารและบคลากรระดบตาง ๆ ภายในสวนงานและหนวยงานตอการบรหารความปลอดภยในสวนงาน ดงนน ศปอส. และ คปอ. สวนงาน จงเปนกลไกการท างานใหการจดการความปลอดภย อาชวอนามยและสงแวดลอม เปนไปในทศทางเดยวกน

หลกการ/แนวปฏบตทวไปของการปองกนไวกอน ผดแลหองปฏบตการเปนผทมบทบาทส าคญมากในการขบเคลอนใหเกดความปลอดภยทเปนรปธรรม ตองมความ

เขาใจโครงสรางบรหารงานดานความปลอดภยและตระหนกถงหนาทของตนเอง อกทงตองมความรทงเรองของการจดการเชงระบบเพอความปลอดภย และความรทเกยวกบสารเคมทลกกวานกวจย ดงนนผดแล หองปฏบตการควรศกษา คมอความปลอดภยในการท างานกบสารเคม ส าหรบนสตทท าวจยและนกวจย (SHE-CH-SD-003) พรอมทงน าไปปฏบต ใหค าแนะน าและก ากบดแลผปฏบตงานในหองปฏบตการไดอยางถกตอง

นอกจากในเนอหาของคมอความปลอดภยในการท างานกบสารเคมขางตนแลว ยงมสวนทเนนเพมเตม ดงน 1. ก ากบดแลใหคนทท างานอยในหองปฏบตการ ท าตามกฎระเบยบคมอค าแนะน าอยางเครงครด 2. ดแลใหมการจดท าคมอทจ าเปนและเหมาะสมกบบรบทของตนเอง เชน

คมอการบรหารจดการความปลอดภยดานสารเคมและคลงกลางเกบสารเคม คมอการบรหารจดการความปลอดภยของเสยอนตรายทางเคม คมอการท างานและเครองมอในหองปฏบตการ

3. ใหมการประเมนสภาพหองปฏบตการดวย ESPReL Checklist เปนระยะ ๆ เพอตรวจสอบระบบบรหารจดการและแกไขจดออนของการจดการทง 7 องคประกอบความปลอดภย

4. ก ากบดแลใหผปฏบตมการประเมนความเสยงกอนท าการทดลองใด ๆ 5. จดหาและบ ารงรกษาอปกรณเครองมอทจ าเปน

หมายเลขตดตอส าคญ

แจงเหตฉกเฉนไดตลอด 24 ชวโมง ทหมายเลขโทรศพท 02-218-0000 (ศนยรกษาความปลอดภยและจดการจราจร จฬาลงกรณมหาวทยาลย)

**เหตฉกเฉน เชน เพลงไหม สารเคมหกรวไหล หรอเหตการณทอาจท าใหเกดอนตรายตอชวตและทรพยสน**


1. พฤตกรรมและสภาพทน าไปสความไมปลอดภย องคประกอบหลกทมผลตอการท างานทปลอดภยสามารถจ าแนกไดเปน 3 สวนคอ 1) คณลกษณะของผท างาน เชน มความร ทกษะ ความสามารถ 2) สภาพการท างาน เชน อปกรณ เครองมอ วธการท างาน สถานทท างาน และ 3) พฤตกรรมการท างาน จากสถตทไดมผศกษามา ถงแมวาหนวยงานหรอองคกรจะไดพยายามลดอบตเหตโดยการพฒนาคณลกษณะของผ

ท างาน ผานการใหความร การอบรม การสอนงาน การพฒนาทกษะทจ าเปนตอการท างานกตาม รวมไปถงการลงทนในการสรางสภาพการท างานทด ปรบปรงพนทท างานใหมความปลอดภย มแสงสวางพอเหมาะ มอปกรณทเหมาะสมส าหรบการใชท างาน แตสวนใหญกยงพบวา อบตเหตไมไดหมดไปหรอลดลงอยางมนยส าคญ ท าไมจงเปนเชนนน?

จากการศกษาดานความปลอดภย โดย Heinrich (ค.ศ. 1951) พบวา รอยละ 80–85 ของอบตเหต มสาเหตมาจากพฤตกรรมการท างานไมปลอดภย (ขอ 3) มเพยงรอยละ 15–20 เทานนทสาเหตมาจากสภาพการท างานทไมปลอดภย (ขอ 1-2) ดงนนสงทมผลตอการท างานทปลอดภยมากทสดคอพฤตกรรมนนเอง พฤตกรรมการท างานทไมปลอดภย ทมกพบเหนไดบอยครง เชน การท างานในทสงโดยไมสวมอปกรณนรภย การไมสวมหมวกนรภยเมอใชจกรยานยนตหรอจกรยาน การขบรถฝาสญญาณไฟแดง การคยโทรศพทหรอสงขอความในขณะเดนหรอขบรถ เปนตน พฤตกรรมทเปนเหตน ามาซงความไมปลอดภยเกดไดจากหลายสาเหต เชน นสยชอบความสะดวกสบาย จงไมใสเขมขดนรภย ไมขามสะพานคนขามถนน นสยอยากประหยดเวลาหรอตองเรงรบ จงไมปลดสะพานเดนไฟตามขนตอนกอนท าการซอมไฟฟา การใชเกาอตอกนสองตวเพอหยบของในทสงแทนทจะใชบนได เปนตน ทง ๆ ทคนสวนใหญทราบวา การกระท าดงกลาวอาจกอใหเกดอบตเหตได แตแลวเหตใดผคนจงยงคงด าเนนชวตโดยมพฤตกรรมเสยงเหลานตอไป ประเดนหลกคอการกระท าทไมปลอดภยเหลานไมไดน าไปสการเกดอบตเหตทกครงไป ท าใหเกดความคดทวา "เคยท ามาตงหลายครงแลวไมเหนเปนอะไร" "คงไมเปนไรหรอก ไมนาจะมอะไรเกดขน" และหลายครงการท างานใหปลอดภยอยางเครงครดกลบท าใหตนเองดแปลกแยกไปจากคนสวนใหญ เนองจากสงคมไทยโดยรวมยงไมไดใหความส าคญกบเรองปลอดภยอยางจรงจง ถงเวลาหรอยงทเราจะตองสรางวฒนธรรมความปลอดภยใหเกดขนในสงคมไทย หรออยางนอยกในสงคมจฬาฯ

อบตเหตเมอเกดขนแลวอาจสงผลกระทบไดอยางกวางขวาง และอาจไมไดเกดกบผกอเหตโดยตรงกได ในขณะเดยวกน เราเองกอาจเปนผไดรบผลกระทบจากอบตเหตทเราไมไดเปนคนกอกได ดงนน การตระหนกรและใหความส าคญกบความปลอดภยเปนความรบผดชอบทงตอตนเองและสงคม ถาเราพจารณาใหลกซงวา การกระท าทไมปลอดภยของเรา ถาท าใหเกดอบตเหตขน แมวาจะมโอกาสเลกนอยเพยงใดกตาม อบตเหตนนจะน ามาซงความสญเสยอะไรบางกบเรา กบผคน หรอสงแวดลอมรอบ ๆ ตวเรา มความคมคาหรอไมทจะเสยงกบพฤตกรรมทไมปลอดภยเหลาน กอาจจะท าใหเกดความตระหนกรในความส าคญของความปลอดภย และความรบผดชอบตอสงคมของพวกเรามากขน ลองมองยอนกลบไปในอดตจะพบวา มอบตเหตจากหลายเหตการณ น าไปสการสญเสยทกกลบไมได เชน อบตเหตบนทางดวน อนเนองจากผขบรถไมไดใหความสนใจกบสภาพจราจร มวแตสงขอความผานโทรศพทมอถอ สงผลใหมผเสยชวตหลายคน การตกจากทสงเนองจากผท างานไมไดสวมอปกรณนรภย ท าใหรางกายกลายเปนอมพาตไปทงชวตทเหลออย การท างานในทอบอากาศโดยไมมอปกรณทเหมาะสม ท าใหเสยชวต ผทตามลงไปชวยกเสยชวตไปดวย เปนตน ความสญเสยเหลานหลกเลยงได ปองกนได หรอ ลดความรนแรงได ถาทกคนมทศนคตทดเกยวกบการใชชวตและการท างานอยางความปลอดภย และน าไปปฏบตในชวตประจ าวนอยางจรงจง เชน ทกครงทขนลงบนไดตองจบราวบนได สวมเขมขดนรภยหรอหมวกนรภยทกครงทใชยานยนตตามแตกรณ สวมแวนนรภยเมอเขาพนททมโอกาสเกดการกระเดนของสงแปลกปลอมเขาตา สวมหนากากในพนทมฝนละออง เปนตน โดยทงหมดนจะตองมพนฐานมาจากการตระหนกในความส าคญของความปลอดภ ยจรง ๆ ไมใชท าเพราะเปนกฎเกณฑหรอกลวถกลงโทษ นอกจากนเราจะตองไมยอมรบพฤตกรรมทไมปลอดภยของผคนรอบขาง โดยการชใหเหนถง


พฤตกรรมทไมปลอดภยนนและตกเตอน และเราควรจะยนดและขอบคณหากมผอนมาชใหเหนและตกเตอนถงพฤตกรรมทไมปลอดภยของตวเราเอง สงเหลานถาเกดขนในสงคมใดกนาจะเรยกไดวาสงคมนนมวฒนธรรมความปลอดภยแลว

แนวคดของการปองกนหรอระวงไวกอน โดยการตรวจสอบและควบคมความเสยงในกจกรรม หนาทและกระบวนการท างาน เพอลดความเสยงทอาจกอใหเกดอบตเหตใหมากทสด เพอใหเกดความปลอดภยดกวาเสยใจภายหลง จะชวยใหการท างานและการด าเนนชวตประจ าวนเปนไปอยางราบรน การปลกฝงแนวคดทดงามนลงในตนเองจนพฒนาเปนนสยใหมขนได คอความส าเรจของการศกษา

2. กระบวนการบรหารจดการหองปฏบตการ หวหนา/ผดแลหองปฏบตการมหนาทน าระบบบรหารจดการหองปฏบตการเพอความปลอดภยมาใชและรกษาระบบ

ใหคงอยตลอดเวลา ซงการจดการใหหองปฏบตการปลอดภยในบทบาทของหวหนา/ผดแลหองปฏบตการม 3 องคประกอบ ไดแก

1. ระบบบรหารจดการหองปฏบตการ 2. การจดสถานทและสภาพแวดลอมของหองปฏบตการ 3. การดแลและใหความรแกบคลากรและผใชหองปฏบตการ

โดยทง 3 องคประกอบน ผดแลหองปฏบตการมเครองมอส าหรบการท างาน ไดแก รายการส ารวจ (ESPReL Checklist) ทพฒนาจากโครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการวจยในประเทศไทย (Enhancement of Safety Practice of Research Laboratory in Thailand, ESPReL) ซงครอบคลม 7 องคประกอบทเกยวของกบความปลอดภยของหองปฏบตการทใชสารเคมและมความเชอมโยงกน ดงน

1) การบรหารระบบจดการความปลอดภย 2) ระบบการจดการสารเคม 3) ระบบการจดการของเสย 4) ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ 5) ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย 6) การใหความรพนฐานเกยวกบความปลอดภยในหองปฏบตการ 7) การจดการขอมลและเอกสาร

ทกหองปฏบตการทใชสารเคมจะตองลงทะเบยนทเวบไซต http://esprel.labsafety.nrct.go.th/home.asp และท าการประเมนตนเองตามระบบของ ESPReL เปนประจ าอยางนอยปละ 1 ครง โดยเขาไปประเมนตนเองตาม checklist ทอยในระบบซงครอบคลมทง 7 องคประกอบ ในการจดท า checklist ใหเกดประโยชนสงสด หวหนาหองปฏบตการและสมาชกในหองปฏบตการทกระดบควรประชมท าความเขาใจและลงความเหนรวมกนในการตอบค าถามแตละขอ และควรใหค าอธบายประกอบในทกขอทตอบวา “ม/ใช” เมอกรอกเสรจแลว ระบบจะสามารถประมวลผลเปนกราฟแสดงคะแนนทไดจากการส ารวจในแตละหวขอ เพอดวาหองปฏบตการของตนเองมสภาพความปลอดภยระดบใดและมจดแขงจดออนในองคประกอบทง 7 ดานใดส าหรบแกไขจดออนนน ผลการประมวลดงกลาวยงแสดงการพฒนาตวเองในชวงเวลาทก าหนด ดงตวอยางภาพแสดงพฒนาการ การจดการความปลอดภยของหองปฏบตการหนง ทแสดงจดแขงจดออนของแตละองคประกอบและเปรยบเทยบคะแนน (รอยละ) ดงรปท 3

http://esprel.labsafety.nrct.go.th/home.asp


รปท 3 กราฟใยแมงมมแสดงผลการประเมนของ 7 องคประกอบดานความปลอดภย

ผเกยวของสามารถศกษารายละเอยดเพมเตมไดทเวบไซต http://esprel.labsafety.nrct.go.th/home.asp

ในสวนของการจดการสารเคม ผดแลหองปฏบตการตองด าเนนการจดการขอมลสารเคมตามโปรแกรมการจดการขอมลสารเคม (ChemTrack) ซงเปนระบบการบนทกขอมลแบบ web-based และจดเกบขอมลบนฐานขอมลออนไลน สามารถตดตามปรมาณสารเคมทน าเขา ปรมาณคงเหลอ สถานทเกบ คาใชจาย ตลอดจนขอมลดานความปลอดภยของสารเคม การจดท าสารบบเคม (chemical inventory) ยงน าไปสภาพรวมแสดงอนตรายทเกดจากประเภท และปรมาณสารเคมทมอยดงรปท 4

รปท 4 แผนภมวงกลมแสดงปรมาณการจดเกบสารเคมจากหองปฏบตการหนง



ส าหรบการจดการของเสยอนตราย ผดแลหองปฏบตการตองใชโปรแกรมการจดการของเสยอนตราย (WasteTrack) ซงปจจบนไดผนวกเปนสวนหนงของระบบการจดการความปลอดภยสารเคมและของเสยอนตราย (ChemTrack & WasteTrack) การเขาสระบบจะใชชอผใชและรหสผานเดยวกบโปรแกรม ChemTrack โดยมขอก าหนดวาหองปฏบตการทจะใชโปรแกรม WasteTrack ตองผานการลงทะเบยนและฝกอบรมการใชงานทงโปรแกรม ChemTrack และ WasteTrack มากอนไดรบอนญาตใหสงของเสยเพอจดการตามระบบของ WasteTrack

ผ เ ก ย ว ข อ ง ส า ม า ร ถ ศ ก ษ า ร า ย ล ะ เ อ ย ด เ พ ม เ ต ม ไ ด ท เ ว บ ไ ซ ต https://www.shecu.chula.ac.th/home/content.asp?Cnt=134

ส าหรบแนวปฏบตการบรหารจดการหองปฏบตการ ผดแลหองปฏบตการสามารถศกษาและปฏบตตามเอกสาร “แนวปฏบตเพอความปลอดภยดานเคม” ซงประกอบดวยแนวปฏบต 8 แนวปฏบต ดงน

1. แนวปฏบตการขนทะเบยนหองปฏบตการ ทกหองปฏบตการทมการใชสารเคม ตองขนทะเบยนหองปฏบตการในระบบตามเอกสาร “แนวปฏบตการจดการขอมลหองปฏบตการ” (SHE-CH-PM-001)

แนวปฏบตนมวตถประสงคเพอเปนแนวทางในการพฒนาฐานขอมล จ านวนและลกษณะความเปนอนตรายของหองปฏบตการในจฬาลงกรณมหาวทยาลย ส าหรบน าไปใชประโยชนในการบรหารจดการระบบดานความปลอดภย อาชว-อนามยและสงแวดลอมในภาพรวม ระดบมหาวทยาลยและสวนงาน และเพอเปนแนวทางในการก าหนดหนาทรบผดชอบและการปฏบตงานของสวนงาน

2. แนวปฏบตการบรหารจดการความปลอดภยดานสารเคมและคลงกลางเกบสารเคม ในการก ากบดแลหองปฏบตการ สวนงานพงก ากบใหผดแลหองปฏบตการและคลงกลางเกบสารเคมปอนและปรบปรงขอมลการครอบครองสารเคมลงในฐานขอมลสารเคมใหมความเปนปจจบนอยางสม าเสมอตามเอกสาร “ระบบการบรหารจดการความปลอดภยดานสารเคม” (SHE-CH-PM-002) และ “แนวปฏบตส าหรบคลงกลางเกบสารเคมระดบสวนงานยอย” (SHE-CH-PM-003)

แนวปฏบตนมวตถประสงคเพอทราบภาพรวมของสารเคมในสวนงานและมหาวทยาลย และก าหนดแนวทางบรหารจดการความปลอดภยดานสารเคม และเพอใชจดการความเสยงและก าหนดผรบผดชอบในกจกรรมตาง ๆ และใชเปนแน วทางการด าเนนการของสวนงาน

3. แนวปฏบตการบรหารจดการความปลอดภยของเสยอนตรายทางเคม ในการก ากบดแลหองปฏบตการ สวนงานพงก ากบใหผดแลหองปฏบตการทกหองทมของเสยอนตรายอนเกดจากการใชสารเคม ปอนขอมลของเสยอนตรายลงในฐานขอมลของเสยอนตราย กอนสงไปบ าบดตามวธการทเหมาะสมตามเอกสาร “ระบบการบรหารจดการความปลอดภยของเสยอนตรายทางเคม” (SHE-CH-PM-004)

แนวปฏบตนมวตถประสงคเพอทราบภาพรวมของชนด และปรมาณของเสยอนตรายทางเคมในสวนงานและมหาวทยาลย ก าหนดแนวทางและผรบผดชอบการบรหารจดการความปลอดภยและความเสยงอนตรายทางเคม และใชเปนแนวทางการจดเตรยมงบประมาณของสวนงาน

4. แนวปฏบตการท างานในหองปฏบตการ ทกคนทเขามาใชหองปฏบตการ ตองทราบวธการท างานทเหมาะสมภายในหองปฏบตการ โดยเฉพาะในกรณทเกยวของกบสารเคมและสภาวการณท างานทอนตราย เพอความปลอดภยตอตนเอง ตอผอนและสงคมโดยรอบ ดงเอกสาร SHE-CH-PM-005

แนวปฏบตนมวตถประสงคเพอใหความรแกผใชหองปฏบตการเคม ในประเดนทเกยวของกบการท างานกบสารเคมและการใชหองปฏบตการเคม

https://www.shecu.chula.ac.th/home/content.asp?Cnt=134


5. แนวปฏบตการจดการความเสยงและอนตราย ผดแลหองปฏบตการตองประเมนอนตรายและความเสยงภายในหองปฏบตการเปนระยะ ๆ ตามแนวปฏบต SHE-CH-PM-006

แนวปฏบตนมวตถประสงคเพอใหผใชหองปฏบตการเคมไดวเคราะหอนตราย ประเมนความเสยง วางมาตรการเพอรบมอกบอนตรายและเพอลดความเสยงทอาจเกดขนกบตนเอง ผอนและสงแวดลอม

6. แนวปฏบตการจดการอบตการณ สวนงานพงก าหนดขนตอนการบรหาร จดการอบตการณ เพอปองกน รบมอหรอบรรเทาความรนแรงจากอบตการณทเกดขน ตามแนวปฏบต SHE-CH-PM-007

แนวปฏบตนมวตถประสงคเพอก าหนดขนตอนในการรบมอกบอบตการณ รวมถงสงทตองด าเนนการหลงอบตการณจบสนลงแลว

7. แนวปฏบตการพฒนานสต นกวจย และเจาหนาทบรการวทยาศาสตร ใหมความรทเหมาะสมตอการท างานในหองปฏบตการ ตามแนวปฏบต SHE-CH-PM-008

แนวปฏบตนมวตถประสงคเพอใหผบรหารหนวยงานหรอสวนงานทราบวา ตองด าเนนการใหผเกยวของกบหองปฏบตการ ไปศกษา อบรมความรทเหมาะสมตอการท างาน ใชงานและก ากบดแลหองปฏบตการ

ในการน ศปอส. จงไดพฒนาหลกสตรความปลอดภยพนฐานและหลกสตรความปลอดภยดานเคมของแตละกลมเปาหมายรวม 4 หลกสตร และมคมอประกอบหลกสตร ดงน

1) คมอความปลอดภยพนฐาน ส าหรบนสตและบคลากร (SHE-CH-SD-001) ซงจดวาเปนความรพนฐานเพอความปลอดภยในการด าเนนชวตประจ าวนและการท างาน ส าหรบนสต บคลากร และผปฏบตงานทวไปในมหาวทยาลย

2) คมอความปลอดภยในการท างานกบสารเคม ส าหรบนสตทเรยนวชาปฏบตการ (SHE-CH-SD-002) ซงเนนการท างานในหองปฏบตการระดบพนฐานทมผดแลใกลชด

3) คมอความปลอดภยในการท างานกบสารเคม ส าหรบนสตทท าวจยและนกวจย (SHE-CH-SD-003) ซงผานความรระดบปฏบตการมาแลว แตตองใชเนอหาทมความลกทจ าเปนตอการท าวจย รวมถงขอควรระวง และการแกไขสถานการณเบองตน

4) คมอความปลอดภยในการท างานกบสารเคม ส าหรบผดแลหองปฏบตการ (SHE-CH-SD-004) ซงเปนผมบทบาทในการบรหารเชงระบบดวย จงมเนอหา วธปฏบตทสามารถชบงและวางมาตรการควบคม/รบมอปจจยเสยงตาง ๆ เพอใหเกดความปลอดภยแกผปฏบต นสต นกวจย และบคคลอนทอาจเกยวของ (คมอฉบบน)


3. หนาทความรบผดชอบของผดแลหองปฏบตการ 1) ก ากบ ดแลใหผปฏบตงานปฏบตตามขอบงคบและคมอความปลอดภย เชน การปรบปรงขอมลสารเคมและของ

เสยอนตราย 2) วเคราะหงานและพนททรบผดชอบเพอคนหาอนตรายและวเคราะหความเสยง เบองตนรวมกบหวหนา

หองปฏบตการหรอเจาหนาทความปลอดภยในการท างาน และจดท าแผนด าเนนงานดานความปลอดภยของหองปฏบตการหรอของหนวยงาน

3) สอนวธการปฏบตงานทถกตองแกผปฏบตงานเพอใหเกดความปลอดภยในการปฏบตงาน 4) อนญาตใหผปฏบตงานไดเมอผานการอบรมและการประเมนตามขอก าหนด 5) ตดตาม ดแล การบรหารจดการสารเคมและของเสยในหองปฏบตการใหสอดคลองกบขอเทจจรง 6) ตรวจสอบสภาพการท างาน เครองมอ และอปกรณใหอยในสภาพทปลอดภย กอนลงมอปฏบตงานประจ าวน

ก าหนดใหมการจดท า log book การใชงานประจ าเครอง 7) ก ากบ ดแล การใชอปกรณปองกนอนตรายสวนบคคล (Personal Protective Equipment, PPE) ของ

ผปฏบตงานในหองปฏบตการ 8) ตรวจเชคอปกรณตอบโตเหตฉกเฉนและอปกรณปองกนอนตรายอน ๆ อยางสม าเสมอตามระยะเวลาทก าหนด

เชน อางลางตาฉกเฉน ทลางตวฉกเฉน ถงดบเพลง อปกรณปฐมพยาบาล 9) รวมสบสวนและรายงานอบตการณตอหวหนาหองปฏบตการ และเจาหนาทความปลอดภยในการท างาน 10) สงเสรมและสนบสนนกจกรรมความปลอดภยในการท างาน 11) ปฏบตงานดานความปลอดภยในการท างานอนตามทหวหนาหองปฏบตการหรอเจาหนาทความปลอดภยในการ

ท างานระดบบรหารมอบหมาย

4. แนวทางการเขยนคมอปฏบตงานส าหรบความปลอดภยดานเคม (Standard Operation Procedures (SOP) for chemical safety)

ผดแลหองปฏบตการควรจดท าเอกสารหรอคมอปฏบตงานส าหรบความปลอดภยดานเคม (SOP) เพอใชเปนแนวปฏบตและเอกสารอางอง โดยเลอกหวขอใหเหมาะสมกบหองปฏบตการของตน เชน การเบกจายสารเคมในหองปฏบตการ โดยใน SOP ควรประกอบดวยวตถประสงค ขอบเขต ขนตอนด าเนนงาน และเอกสารอางอง

วตถประสงค บอกวตถประสงคการใชงานของคมอ ขอบเขต เปนการก าหนดวาการปฏบตงานตามคมอนนครอบคลมสถานท บคคล ลกษณะ งานใดบาง ขนตอนด าเนนงาน บอกรายละเอยดของการปฏบตงานแตละขนตอนและผรบผดชอบ อาจรวมถงเอกสารท

เกยวของ เอกสารอางอง ระบเอกสารทเกยวของทงหมดใน SOP ตวอยางการเขยนคมอปฏบตงานแสดงในภาคผนวก

5. การใหความรดานความปลอดภยแกบคคลทเกยวของ ผดแลหองปฏบตการมหนาทสอนหรอจดใหมการอบรมวธการปฏบตงานทถกตองใหแกผปฏบตงานในหองปฏบตการ

ทตนรบผดชอบเพอใหเกดความปลอดภยในการปฏบตงาน โดยเลอกเฉพาะหวขอทเกยวของกบการปฏบตงานในหนาททผนนตองรบผดชอบ (รายละเอยดศกษาไดจากคมอความปลอดภยในการท างานกบสารเคม ส าหรบนสตทเรยนวชาปฏบตการ


(SHE-CH-SD-002) และคมอความปลอดภยในการท างานกบสารเคม ส าหรบนสตทท าวจยและนกวจย (SHE-CH-SD-003)) ดงน 5.1 การใหความรแกผปฏบตงานในหองปฏบตการ

ส าหรบผปฏบตงานในหองปฏบตการ ผดแลหองปฏบตการตองใหความรทครอบคลมในหวขอตอไปน (รายละเอยดตามคมอความปลอดภยในการท างานกบสารเคม ส าหรบนสตทท าวจยและนกวจย)

1) พฤตกรรมและสภาพทน าไปสความไมปลอดภย 2) การจดการความปลอดภยหองปฏบตการ 3) อนตรายในหองปฏบตการ 4) การประเมนความเสยง 5) การจดการหองปฏบตการใหมสภาพเหมาะสม (housekeeping) 6) การจดการลกษณะกายภาพของหองปฏบตการ 7) ขอปฏบตทวไปในการใชหองปฏบตการ 8) อปกรณปองกนอนตรายสวนบคคล (Personal Protective Equipment, PPE) 9) อปกรณตอบโตเหตฉกเฉนในหองปฏบตการ 10) สญลกษณแสดงอนตรายของสารเคม 11) ขอมลความปลอดภยเกยวกบสารเคม (Safety Data Sheet, SDS) 12) ขอปฏบตเกยวกบการใชสารเคม 13) ขอปฏบตในการทงของเสย 14) ขอปฏบตเมอสารเคมเขาสรางกายหรอสารเคมหก 15) ขอปฏบตเมอเกดเหตสารเคมหกรวไหลเปนปรมาณมาก 16) ขอปฏบตเมอเกดเหตเพลงไหม 17) การรายงานอบตการณ

นอกจากผปฏบตงานโดยตรงแลว ผดแลหองปฏบตการยงตองใหความส าคญตอการจดใหมและถายทอดขอปฏบตส าหรบบคลากรทเกยวของอน ๆ เชน เจาหนาทท าความสะอาดหองปฏบตการ และเจาหนาทซอมบ ารง ดงตวอยางตอไปน

5.2 ขอปฏบตส าหรบเจาหนาทท าความสะอาดหองปฏบตการ 1) หามเขาพนททไมไดรบมอบหมาย 2) สวมอปกรณปองกนสวนบคคลทเหมาะสม 3) หามรบประทานอาหาร เครองดม สบบหร ในหองปฏบตการ 4) สงเกตและปฏบตตามเครองหมายและ/หรอสญลกษณอนตรายชนดตาง ๆ ตดอยทประตหองหรอตทแสดงวา

ภายในมเครองมอและ/หรอสารเคมทมอนตรายอย 5) หามจบหรอเคลอนยายภาชนะ เชน กลองกระดาษ ขวด ซงบรรจสารเคมทเปนอนตรายทมฉลากตดเตอนภยไว

ถาจ าเปนตองขนยายไปทอนใหปรกษาผดแลหองปฏบตการ 6) เมอภาชนะบรรจสารเคมทเปนอนตรายแตกหรอมสารเคมทเปนอนตรายหกรดหรอหกหลน อยาพยายามท า

ความสะอาดดวยตนเอง ควรแจงผดแลหองปฏบตการทนท และออกจากพนท 7) หามทงขวดสารเคมและอปกรณทช ารดลงในถงขยะธรรมดา หากมขอสงสยใหสอบถามผดแลหองปฏบตการ 8) เมอมขอสงสยเกยวกบความปลอดภยใหตดตอผดแลหองปฏบตการ


5.3 ขอปฏบตส าหรบเจาหนาทซอมบ ารง 1) หามรบประทานอาหาร เครองดม สบบหร ในหองปฏบตการ 2) กอนลงมอปฏบตการซอมบ ารง ตองแจงใหผดแลหองปฏบตการทราบลวงหนา แจงปญหาทเกด ระยะเวลาทใช

ในการซอม และคาดคะเนเวลาทจะแลวเสรจ 3) ประสานงานกบผดแลหองปฏบตการเพอจดบรเวณทตองการซอมบ ารงใหปลอดภยจากอนตรายอน ๆ และ

ตดตงปาย (tag) เตอนความปลอดภยเพอไมใหผทไมเกยวของเขาใกลบรเวณดงกลาว 4) หามเคลอนยายสารเคมหรอเครองมอในหองปฏบตการ ถาตองเคลอนยายเนองจากกดขวางการท างานใหแจง

ผดแลหองปฏบตการกอน 5) การซอมบ ารงทตองเสยงตอการสมผสสารเคมทเปนอนตราย จะตองสวมใสอปกรณปองกนอนตรายสวนบคคล

(PPE) เชน แวนตานรภย หนากากกนสารพษ ถงมอ เปนตน 6) งดการซอมบ ารงทกอใหเกดประกายไฟขณะท าการทดลอง ถาจ าเปนตองหารอกบผดแลหองปฏบตการ 7) การบ ารงรกษา/ซอมแซมตดดควน ตองขอขอมลจากผใชงาน/ผดแลหองปฏบตการกอน ถามการใชสาร

perchloric acid หรอ iodine ในตดดควน หามใชสารหลอลนทมองคประกอบของ hydrocarbon (bearing lubricants) ในการบ ารงรกษา/ซอมแซมตดดควนเนองจากอาจเกดการระเบดได ควรใช fluorocarbon lubricants เทานน ถามขอสงสยตองปรกษาผเชยวชาญเฉพาะ

8) เมอมปญหาหรอขอสงสยเกยวกบความปลอดภยใหปรกษาผดแลหองปฏบตการกอนลงมอปฏบตงาน 9) ระหวางท างานซอมบ ารง ตองใหผดแลหองปฏบตการหรอผไดรบมอบหมายอยดแลตลอดเวลา

6. การบรหารความเสยง ความเสยง (risk) ของการปฏบตงานกบสารเคม คอ โอกาสทผปฏบตงานหรอผทอยในบรเวณปฏบตงานจะไดรบ

อนตรายจากสารเคมหรออนตรายอนทเกยวของ เชน ไฟไหม หรอโอกาสทจะเกดสารเคมรวไหลออกสสงแวดลอม เปนตน การประเมนความเสยง (risk assessment) ของการปฏบตงานกบสารเคม คอ การคาดการณลวงหนาถงอนตรายท

อาจเกดขนจากการทดลองหรอการปฏบตงาน รวมถงการจดเกบและทงสารเคม มจดประสงคหลกเพอใหผท าการทดลองทราบและตระหนกถงอนตรายทอาจเกดขนตอตนเองและผอน และวางแผนแกไขปญหาหรอเตรยมการรบมอกบอนตราย นน ๆ (ศกษารายละเอยดเพมเตมไดจาก คมอความปลอดภยในการท างานกบสารเคม ส าหรบนสตทท าวจยและนกวจย (SHE-CH-SD-003) หวขอการประเมนความเสยง)

การบรหารความเสยง (risk management) เกยวของกบการทผปฏบตงานทกคนหรอผมสวนรวมในบรเวณทปฏบตงานตระหนกถงความเสยง รวมมอกนประเมนระดบของความอนตราย และก าหนดมาตรการรองรบเพอลดความเสยงทจะเกดขน โดยวางแผนปองกนมใหเกดอนตรายและวางแผนควบคมอนตรายหากเกดเหตขน โดยมกระบวนการแสดงดงรปท 5


รปท 5 กระบวนการบรหารความเสยง

(ทมา: International Labour Organization (ILO), An Introduction to Hazard Identification and Risk Assessment, 2014)

แนวทางการประเมนและบรหารความเสยงของการปฏบตงานกบสารเคม มดงน 1. ระบความอนตราย (identify hazards) โดย

1.1 แบงการปฏบตงานเปนขนตอนและองคประกอบในแตละขนตอน 1.2 ระบความเปนอนตรายของสารเคมทใชโดยศกษาขอมลความปลอดภยเกยวกบสารเคมจาก SDS 1.3 ระบความเปนอนตรายส าหรบทกขนตอนทงตอตวบคคลและสงแวดลอม

2. คาดการณวาใครและอะไรบางทอาจไดรบอนตราย และไดรบอยางไร 2.1 ระบวาบคคลหรอสงใดบางทอาจไดรบอนตราย 2.2 ระบวาอนตรายเหลานนมโอกาสเกดไดอยางไร

3. ประเมนระดบความเสยง (assess risk) โดยใช risk matrix และพจารณาวามาตรการปองกนอนตรายทมอยเหมาะสมและเพยงพอหรอไม โดยศกษารายละเอยดจากแนวปฏบตการจดการความเสยงและอนตราย (SHE-CH-PM-006)

4. ควบคมความเสยง (control risk) โดยวางมาตรการทสอดคลองกบรปท 6 ล าดบชนของการปองกนอนตรายจากการท างาน ดงน


รปท 6 ล าดบชนของการปองกนอนตรายจากการท างาน (ทมา: https://www.cdc.gov/niosh/topics/hierarchy/default.html)

4.1 Elimination ขจดอนตราย เชน ออกแบบการทดลองทไมใชสารอนตราย 4.2 Substitution ใชทางเลอกทมอนตรายนอยกวา/ปรบวธการท างานเพอลดอนตราย เชน เปลยนสารเคม

ทมอนตรายนอยกวา ไมใหความรอนโดยตรงกบสารเคม 4.3 Engineering control ปองกนการเขาถงอนตรายและลดการเขาใกลหรอการรบสมผส เชน มตดดควน

หรอตดดไอสารเคม มการดปองกนอนตรายจากเครองจกร 4.4 Administrative control ควบคมดานการบรหารจดการ โดยจดหองปฏบตการและ/หรอพนท เชน

บรเวณโตะทท าการทดลองเปนพนทควบคมและแสดงสญลกษณใหผอนทราบ จดใหมอปกรณระงบเหตเบองตนประจ าหองปฏบตการ เชน ชดปฐมพยาบาล และชดวสดดดซบส าหรบอบตเหตจากสารเคมหกรวไหล (spill kit)

4.5 PPE จดใหมอปกรณปองกนอนตรายสวนบคคล (PPE) ทมคณภาพและเพยงพอส าหรบผปฏบตงานทกคน และจดอบรมการใชงาน PPE อยางถกตองแกผปฏบตงานทกคน

5. บนทกและจดเกบขอมลตาง ๆ ทเกยวของกบการประเมนความเสยง หรออบตการณและการแกไขควบคมความเสยงทเกดขน

6. ตดตาม (monitor) และทบทวน (review) การประเมนความเสยง และเสนอแนวทางแกไขมาตรการควบคมความเสยงส าหรบการปฏบตงานในครงถดไปตามความจ าเปน

ผดแลหองปฏบตการตองวเคราะหอนตราย ประเมนความเสยง วางมาตรการเพอรบมอกบอนตราย และลดความเสยงทอาจเกดขน ส าหรบกจกรรมตาง ๆ ของหองปฏบตการตามเอกสารแนวปฏบตการจดการความเสยงและอนตราย (SHE-CH-PM-006) เชน การท าการทดลองทเสยงตออนตราย การเกบสารเคมในหองปฏบตการ เปนตน

https://www.cdc.gov/niosh/topics/hierarchy/default.html


7. การจดท าปายเตอนดานความปลอดภย ผดแลหองปฏบตการควรจดท าปายเตอนดานความปลอดภย (safety notice) ประกอบดวย ชอผรบผดชอบ

หมายเลขตดตอ และการปฏบตดานความปลอดภยภาคบงคบ (mandatory safety) ดงรปท 7 ทงนอาจจะมปายแสดงระดบความเปนอนตรายของสารเคมทใชในหองปฏบตการแบบเอนเอฟพเอ (NFPA1 hazard rating signs) ตดรวมดวยกได

รปท 7 ตวอยางปายเตอนดานความปลอดภย (safety notice) ประจ าหองปฏบตการ

8. แนวทางจดท าแผนอพยพคน (evacuation plan)

ทกคนตองศกษาเสนทางหนไฟ ทางไปจดรวมพล ทราบวาใครเปนผดแลประจ าชน และเขารวมฝกซอมแผนอพยพหนไฟ

หนาทของผดแลหองปฏบตการเมอเกดเหตเพลงไหม คอ ตองดแลการอพยพตามล าดบดงน - อพยพคนออกจากหองปฏบตการไปทจดรวมพล - ตรวจสอบจ านวนคน - รายงานผทเกยวของ

โดยมแนวทางการจดท าแผนการอพยพเมอเกดเหตฉกเฉนดงตอไปน

8.1 จดท าแผนท การอพยพคนเมอ เกด เหตฉก เฉน (emergency evacuation map) ประกอบดวยแผนผ งหองปฏบตการและหองตาง ๆ ของชนหรอพนทปฏบตงาน ทางออกจากอาคารหรอพนท ลกศรแสดงเสนทางอพยพไปยงทางออกจากอาคาร และหมายเลขโทรศพททควรทราบเมอเกดเหตฉกเฉน โดยในแผนทตองแสดงจดทผอานแผนทยนอย ดงตวอยางในรปท 8

1NFPA คอ National Fire Protection Association ของประเทศสหรฐอเมรกา การแสดงระดบความเปนอนตรายของสารเคมแบบ NFPA ในหองปฏบตการควรแสดงระดบความเปนอนตรายของสารเคมในภาพรวมของหองปฏบตการ


รปท 8 ตวอยางแผนทการอพยพคนเมอเกดเหตฉกเฉน (emergency evacuation map)

8.2 ก าหนดขนตอนการอพยพทสอดคลองกบขอปฏบตของหนวยงาน 8.3 ก าหนดผดแลหองปฏบตการและผดแลประจ าชนหรอพนท เพอท าหนาทควบคมดแลการอพยพคนในหองไปยงจด

รวมพล ตรวจสอบจ านวนคน และคนทตกคางอยในหองตาง ๆ และรายงานตอผทเกยวของ (เจาหนาทความปลอดภยในการท างาน)

8.4 การแจงเหตเพลงไหมและเหตฉกเฉน 1) ในฐานะผรบผดชอบดแลหองปฏบตการ ถาพบเหนการเรมเกดเพลงไหมและจะดบเพลงดวยตนเอง ตองมนใจวา

ตนเองปลอดภยและสามารถควบคมเพลงได หากไมแนใจหรอไมสามารถควบคมเพลงไดใหกดหรอดงอปกรณแจงเหตเพลงไหม

2) โทรศพทแจงศนยรกษาความปลอดภยและจดการจราจร จฬาลงกรณมหาวทยาลย หมายเลข 02-218-0000 เพอยนยนพนทเกดเพลงไหม หรอเหตฉกเฉนอน ๆ เชน แกสอนตรายรว สารเคมอนตรายระเหยงายและเปนพษหกปรมาณมาก เปนตน

3) แจงผดแลประจ าชน หรอพนท เพออพยพทกคนออกจากตก 8.5 รายงานเขาระบบการรายงานอบตการณ จฬาลงกรณมหาวทยาลย โดยผดแลพนท เกดเหตท เวบไซต

https://www.shecu.chula.ac.th/home/content.asp?Cnt=67 เมออบตเหตจบสนลง ใหผทเกยวของปฏบตตามเอกสารแนวปฏบตการจดการอบตการณ (SHE-CH-PM-007)

https://www.shecu.chula.ac.th/home/content.asp?Cnt=67


9. การตดตามและประเมนผลดานการจดการหองปฏบตการเพอความปลอดภย

9.1 การส ารวจสภาพความปลอดภยของหองปฏบตการ ผดแลหองปฏบตการท เกยวของกบสารเคมตองจดใหมความรวมมอในการส ารวจสภาพความปลอดภยของ

หองปฏบตการโดยใชเครองมอ ESPReL Checklist เปนระยะ ๆ อยางสม าเสมออยางนอยปละ 1 ครง เพอทราบการเปลยนแปลงทเกดขนในหองปฏบตการ (ดหวขอการส ารวจสภาพความปลอดภยของหองปฏบตการ ในคมอความปลอดภยในการท างานกบสารเคม ส าหรบนสตทท าวจยและนกวจย)

สามารถศกษารายละเอยดเพมเตมไดทเวบไซต http://esprel.labsafety.nrct.go.th/home.asp

9.2 การตรวจตดตามและประเมนผลดานความปลอดภย ผดแลหองปฏบตการตองจดใหมหรอรวมมอกบคณะกรรมการความปลอดภยของหนวยงาน ใช ESPReL Checklist

ในการตรวจตดตามและประเมนผล โดยน าผลมาวเคราะหเปรยบเทยบกบขอมลเดม พจารณาความแตกตาง ระบสงทอาจน าไปสอนตรายและเสนอแนะขอคดเหนในการปรบปรงและพฒนาความปลอดภย และสรปเปนรายงานใหหวหนาหองปฏบตการหรอหวหนางานเพอการจดท าแผนงานความปลอดภย ดงตวอยางในภาคผนวก

การส ารวจ ตดตาม และประเมนผลดานความปลอดภยเปนวฏจกรของการพฒนาความปลอดภยของหองปฏบตการใหสมบรณขนตามล าดบ ตามรป 7 องคประกอบหลกของการบรหารจดการความปลอดภย ทมวงจร PDCA (Plan-Do-Check-Act) เพอขบเคลอนสหองปฏบตการปลอดภย



ภาคผนวก

(ตวอยาง) คมอปฏบตงาน เรอง การเบกจายสารเคม วตถประสงค ใชเปนแนวทางเบกจายสารเคมส าหรบนสตและนกวจยในหองปฏบตการ ขอบเขต ส าหรบใชกบหองปฏบตการหมายเลข 204 อาคารเคม 1 สารเคมทกชนดรวมถงแกสอดบรรจถง ขนตอนด าเนนงาน

ท ผดแล กจกรรม เอกสารอางอง 1 นสต/นกวจย - ตรวจสอบรายการสารเคมจากเอกสารรายการสารเคมใน

หองปฏบตการ - เขยนใบเบกสารเคม ตองระบ ChemTrack ID - เสนออาจารยทปรกษาลงนามในใบเบกสารเคม

- รายการสารเคมในหองปฏบตการ - ใบเบกสารเคม

2 อาจารยทปรกษา - ตรวจสอบรายการสารเคมทนสตขอเบกและลงนามรบรอง - ใบเบกสารเคม 3 นสต/นกวจย - สงใบเบกสารเคมทผดแลหองปฏบตการ - ใบเบกสารเคม 4 ผดแลหองปฏบตการ - น าสงสารเคมและโอนรายการสารเคมในระบบ ChemTrack

(ถาตางบญชผใช) - เกบเอกสารใบเบกสารเคมเขาแฟมเกบเอกสาร

- ระบบ ChemTrack

5 นสต/นกวจย - รบสารเคม - ตรวจสอบรายการสารเคมในบญช ChemTrack ของอาจารยทปรกษา (ถาม) - ถามการคนสารเคมเมอใชเสรจแลว เขยนใบสงสารเคมคน - โอนรายการสารเคมในระบบ ChemTrack คนใหผดแลหองปฏบตการ พรอมระบปรมาณสารเคมทเหลอ

- ระบบ ChemTrack - ใบสงคนสารเคม

6 ผดแลหองปฏบตการ - รบคนขวดสารเคม - ตรวจสอบรายการสารเคมในระบบ ChemTrack

- รายการสารเคมในระบบ ChemTrack

เอกสารอางอง - รายการสารเคมในหองปฏบตการ - ใบเบกสารเคม - ระบบ ChemTrack - ใบสงคนสารเคม - รายการสารเคมในระบบ ChemTrack


(ตวอยาง) แบบตรวจตดตามหองปฏบตการ

หมายเลขหองปฏบตการ ชอหองปฏบตการ ชน อาคาร วนทตรวจ ชอผตรวจ ผดแลหองปฏบตการ

ล าดบ รายการทตรวจ ผาน ไมผาน N/A** หมายเหต 1* มปายขอมลหองปฏบตการตดในบรเวณทเหนไดชดเจนและขอมลทนสมย (ตองมชอและ

หมายเลขตดตอผดแลหองปฏบตการอยางนอย 2 คน)

2 จดท าสารบบสารเคม (chemical inventory) ททนสมยและตรวจสอบได ชอผดแลสารบบสารเคม

3 เกบสารเคม (รวมทงสารทเตรยมเอง/แบงมา) ในภาชนะทเหมาะสมและมฉลากทชดเจน 4 จดเกบสารเคมอยางปลอดภยและเปนระบบ 5 จดเกบถงแกสอยางปลอดภย 6 จ าแนกและจดเกบของเสยเพอรอการก าจด/บ าบด ตามระบบ WasteTrack

ชอผดแลการจดการของเสย

7 มปายของเสย ระบชดเจน และมการจดเกบในภาชนะ และพนททเหมาะสม 8 สภาพทางภายภาพของหองปฏบตการและบรเวณโดยรอบ (เชน ระเบยง เสนทางหนไฟ) ม

ความปลอดภย

9 สภาพ เครองมอ อปกรณไฟฟา ปลกและสวตซไฟ มปลอดภย 10 สภาพ ตดดควน พรอมใชงานและเปนระเบยบ 11 มแผนปายรณรงคเรองความปลอดภยทเหมาะสมกบกจกรรมของหองปฏบตการและตดใน

บรเวณทเหนไดชดเจน

12 มผงเสนทางอพยพเมอเกดเหตฉกเฉนตดอยในบรเวณทมองเหนไดชดเจน และทกคนในหองปฏบตการรบทราบ

13 มชดปฐมพยาบาลทเหมาะสมกบกจกรรมของหองปฏบตการ อยในสภาพใชงานได มปรมาณเพยงพอ และสามารถเขาถงได

14 บงคบใชอปกรณปองกนอนตรายสวนบคคล (PPE เชน ถงมอ แวนนรภย เสอคลม) ทเหมาะสมกบกจกรรมของหองปฏบตการ และมการจดหาไวในปรมาณทเพยงพอ

15 มอปกรณตอบโตเหตฉกเฉน (เชน อางลางตา safety shower เครองดบเพลง spill kit) ทเหมาะสมกบกจกรรมของหองปฏบตการ อยในสภาพใชงานได มปรมาณเพยงพอ และสามารถเขาถงได

16 ประเมนความเสยง และมแผนรองรบส าหรบกจกรรมทเขาขายตองประเมนความเสยงตามคมอฯ รวมทงกจกรรมอนทมความเสยง

17 อบรมผท าปฏบตการใหมความรพนฐานและท าปฏบตการอยางปลอดภย (ผานการอบรม รบทราบกฎระเบยบ ใช PPE ทเหมาะสม แตงกายถกหลกความปลอดภย) (สมภาษณตามรายละเอยดขางลาง ถาไมผานตงแต 1 คนถอวาตกขอน)

18 มคมอความปลอดภยในรปแบบเอกสารและเปนฉบบททนสมย 19 รายงานอบตเหต และ รวบรวม/รายงานสถตอบตเหต


ล าดบ รายการทตรวจ ผาน ไมผาน N/A** หมายเหต ทเกดขน (แบบรายงานอบตเหต แยกจากคมอความปลอดภย และ รายงานอบตเหต กรณทมอบตเหตเกดขน)

20 ประเมนหองปฏบตการตามมาตรฐานความปลอดภยตามระบบของ ESPReL เดอน-ปทไดประเมนตนเองครงลาสด

หมายเหต: เกณฑผานคอไมนอยกวา 16 ขอ โดยตองผานทกขอทมเครองหมาย * (ในแตละป * อาจจะเปลยนไป) **ไมเกยวของ


(ตวอยาง) แบบตรวจตดตามนสต/นกวจยทท างานวจย

หมายเลขหองปฏบตการ ชอหองปฏบตการ ชน อาคาร วนทตรวจ ชอผตรวจ

รายการทตรวจ จ านวนคนทผาน จ านวนคนทไมผาน หมายเหต 1. นสต/นกวจยทท างานวจยประจ าทงหมด 2. นสต/นกวจยทท างานวจยทไดรบการตรวจ 3. การแตงกาย (รองเทา ทรงผม อปกรณปองกนสวนบคคล)

4. นสต/นกวจยทผานการอบรมความปลอดภยและพก Safety Card ตดตวตลอดเวลา

5. จตส านกในการท างานอยางปลอดภย (สมภาษณ)


แหลงขอมลเพมเตม 1. อภรด ศรโอภาส. การสอบสวนและวเคราะหอบตเหต. ใน เอกสารการสอนชดวชาการบรหารงานอาชวอนามย

และความปลอดภย, หนา 1-66. นนทบร: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2558. 2. https://www.cdc.gov/niosh/topics/hierarchy/default.html 3. ระบบการจดการความปลอดภยสารเคมและของเสยอนตราย (http://chemsafe.chula.ac.th/) 4. คณะกรรมการความปลอดภยดานเคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย . แนวปฏบตเพอความปลอดภยดานเคม .

กรงเทพฯ: ศนยความปลอดภย อาชวอนามยและสงแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลย (ศปอส.), 2560.

https://www.cdc.gov/niosh/topics/hierarchy/default.html

http://chemsafe.chula.ac.th/

Documents

คู่มือความปลอดภัย ในการท างาน ... › data › boards › 215...ในป พ.ศ. 2559 ศ นย ความปลอดภ