รายงานสรปส าหรบผบรหาร (ฉบบภาษาไทย)

โครงการการประยกตใชเครองมอและขอมลดานวชาการของ MRC

เพอการบรหารจดการน าทวม ภยแลงและการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ ปท 1 (พ.ศ. 2560)

โดย คณะสงแวดลอมและทรพยากรศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

เสนอตอ

กรมทรพยากรน า

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ธนวาคม 2560

1

รายงานสรปส าหรบผบรหาร

ความเปนมา

ในปจจบนมการเปลยนแปลงสภาพทางอต-อทกวทยาเปนอยางมาก โดยการเปลยนแปลงทเกดขนเปนผลกระทบทงทางจากกจกรรมตางๆ ของมนษยเอง จากธรรมชาต และจากภาวะโลกรอนหรอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ การเปลยนแปลงทงสามกรณทเกดขนโดยเฉพาะจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศกอเกดผลกระทบทกวางขวางและนบวนทวความรนแรงมากขน ไมวาจะเปนดานสงแวดลอม เกษตรกรรม เศรษฐกจ และสงคม

ในฐานะทประเทศไทยเปนแหลงผลตอาหารระดบโลกหรอครวโลก การเพมขนของอณหภม ยอมสงผลกระทบโดยตรงตอการเพาะปลก แหลงนา และการดารงชวตของคนอยางหลกเลยงไมได การเปลยนแปลงของสภาพอากาศและปรมาณนาฝน รวมถงพายฤดรอน พายไซโคลนและใตฝน ทม ความรนแรงเพมขนเปนเทาตว จากปรากฏการณ “เอลนโญ” และ “ลานญา” ทจะเปนปจจยสาคญในการกาหนดทศทางของพายหลงฤดซงจะเกดขนบอยครงและทวความรนแรงไปตามสภาพอากาศทแปรปรวน สงผลใหบางปประเทศไทยมฝนตกชกและพายเขามาก ขณะทบางปแทบไมมฝนและรอนแหงแลง กลายเปนปรากฏการณภาวะนาทวมและนาแลงสลบกนแบบไมรจบ ผลลพธทตามมาคอขอจากดในการประกอบอาชพโดยเฉพาะกจกรรมทางการเกษตรทไมสามารถทนตออณหภมของ “นา” ซงรอนขน ประกอบกบความเปนไปไดของอณหภมโดยรวมทจะสงเกนกวา 35 องศาเซลเซยส ในชวงฤดรอนและปลายฝน ทาใหผลผลตเสยหายและเกดผลกระทบตอความมนคงดานอาหารและรายไดของเกษตรกร

สาหรบประเทศไทยซงเปนผสงออกขาวรายใหญของโลก อณหภมโลกทสงขนจะสงผลกระทบการปลกขาวของประเทศไทย มความเสยงเพมขนจากความแหงแลง หากไมมมาตรการปรบตวใดๆ รองรบผลกระทบทอาจเกดขน ตงแตชวงการเพาะปลกจนถงเกบเกยวขาว ตนขาวทมความเปราะบางตออณหภมทเปลยนแปลงอยางรวดเรว ทาใหตนขาวอาจไมเตบโต หากอณหภมสงขนเกน 35 องศาเซลเซยส ในชวงขาวออกรวง ทาใหผลผลตลดลง การทผลผลตขาวลดปรมาณลงอยางมาก นอกจากจะเกดผลกระทบตอเศรษฐกจของประเทศแลว อาจนาไปสปญหาเรองความมนคงดานอาหารโดยรวมได

ประเทศในอนภมภาคแมนาโขงไดตระหนกถงปญหาผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ โดยในป พ.ศ. 2550 สภาคณะกรรมาธการแมนาโขง (Mekong River Commission Council) ไดระบความตองการของประเทศสมาชกในการพฒนาความร เครองมอ และการพฒนาศกยภาพบคคลและองคกร เพอเตรยมความพรอมในการรบมอผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ซงตอมาในป พ.ศ. 2552 คณะกรรมการความรวมมอของคณะกรรมาธการแมน า โขง ( Mekong River Commission Joint Committee) ไดลงนามใหความเหนชอบกรอบการดาเนนงานการรเรมการปรบตวจากการเปลยนแปลงสภาพ

2

ภมอากาศ (Climate Change Adaptation Initiative Concept and Framework)1 ซงมวตถประสงคเพอการประเมนผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ การวางแผนและการดาเนนงานเพอการปรบตวตอผลกระทบในพนทลมแมนาโขง โดยมเปาประสงคเพอบรรลเปาหมายการพฒนาแหงสหสวรรษ การลดความยากจน และการเพมความมนคงดานอาหาร โดยไดรเรมกจกรรมการปรบตวตอผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (Climate Change Adaptation Initiative: CCAI) เนนการพฒนาแผนงานและการปฏบตงานในการปรบตวตอผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ โดยการปรบปรงยทธศาสตรและแผนงานทกระดบและในพนททไดรบผลกระทบมากในลมนาโขง โดยแบงการดาเนนงานออกเปนสระยะจนถงป พ.ศ. 2568 โดยมแผนการดาเนนงานในระยะแรก พ.ศ. 2554-2558 เนนการพฒนาโครงการนารองเพอสาธตกจกรรมการวางแผนและการปฏบตงานเพอการปรบตวในแตละประเทศ รวมทงการแลกเปลยนขอมลขาวสาร ประสบการณ ระหวางประเทศสมาชกของคณะกรรมาธการแมนาโขง สาหรบประเทศไทยคณะกรรมการแมนาโขงแหงชาตไทยโดยความเหนชอบของคณะกรรมาธการแมนาโขง ไดคดเลอกพนทนารองสาธตกจกรรมการวางแผนและการดาเนนงานเพอการปรบตวจากผลกระทบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ คอ ลมนายง โดยในป พ.ศ. 2554 ไดดาเนนงานกจกรรมสาธตการดาเนนงานการวางแผนและการปฏบตเพอการปรบตวในพนทจงหวดกาฬสนธและจงหวดรอยเอด และในป พ.ศ. 2555 ไดขยายการสาธตกจกรรมสลมนาหวยเสนง ในพนทจงหวดสรนทร

การสาธตกจกรรมในพนทลมนายง โดยเฉพาะในพนทลมนายงตอนบน ตาบลสายนาวง อาเภอนาด จงหวดกาฬสนธ ไดมการดาเนนงานกจกรรม ดงน 1) ทาการประเมนความเปราะบางของชมชนจากผลกระทบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ 2) การสงเสรมกจกรรมการปรบตวของเกษตรกรเพอรองรบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศในพนทลมแมนายงตอนบน จากผลกระทบของภยแลง 3) การสรางเครอขายในการรวมทางานแกไขปญหารวมกนระหวางภาครฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน ไดอยางเขมแขง และ 4) การสรางศนยกลางการเรยนรดานการปรบตวการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ซงทงหมดทาใหสามารถกาหนดพนทลมนายงตอนบนเปนตนแบบของกจกรรมการปรบตวตอการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ เพอการดาเนนงานขยายผลสาเรจไปยงพนทใกลเคยง คอ พนทลมนายงตอนลาง จงหวดรอยเอด รวมถงพนทลมนาอนๆ ตอไปไดดวยโครงการการประยกตใชเครองมอและขอมลทางวชาการของ MRC เพอการบรหารจดการนาทวม ภยแลง และการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ปท 1 (พ.ศ. 2560) น มเปาประสงคโดยรวม เพอการขยายผลกจกรรมการบรหารจดการนาทวม ภยแลง และการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศจากพนทลมนายงตอนบน ตาบลสายนาวง อาเภอนาค จงหวดกาฬสนธ ไปสพนทลมนายงตอนลาง ตาบลวงหลวง อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด รปท 1

1 Mekong River Commission, 2011, Climate Change Adaptation Initiative: 2011-2015 Program Document, July 2011.

3

รปท 1 พนทศกษาของโครงการฯ

พนทโครงการตนแบบ ลมนายงตอนบน ป

ท 1จงหวดกาฬสนธ

พนทโครงการขยายผล ลมนายงตอนลาง

ปท 1จงหวดรอยเอด

4

วตถประสงค

1. เพอสนบสนนกจกรรมการขยายผลการปรบตวของเกษตรกรสาหรบรองรบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศในพนทลมนายงตอนบน ตาบลสายนาวง อาเภอนาค จงหวดกาฬสนธ

2. เพอเตรยมชมชนในพนทลมนายงตอนลาง ตาบลวงหลวง อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอดในการดาเนนงานกจกรรมการปรบตวตอการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศทจะดาเนนการในระยะตอไป

3. เพอสรางเครอขายทงในสวนราชการและภาคประชาชนในการรวมทางานแกไขปญหารวมกน โดยใชพนทลมนายงตอนบน (ตาบลสายนาวง อาเภอนาค จงหวดกาฬสนธ) เปนตนแบบของการปรบตวตอการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ

ขนตอนการด าเนนงานและกจกรรม

1. การจดประชมชมชนเพอหาแนวทางและกรอบการดาเนนงานของพนทลมนายงตอนบน (ตาบลสายนาวง อาเภอนาค จงหวดกาฬสนธ) สาหรบป พ.ศ. 2562-2564 จานวน 1 ครง ไมนอยกวา 50 คน เพอตดตามผลการดาเนนงานทผานมาและจดทากรอบแนวทางการดาเนนการของพนทลมนายงตอนบน ป พ.ศ. 2562-2564 พรอมจดทารายงาน

2. การเตรยมความพรอมชมชนในพนทลมนายงตอนลาง (ตาบลวงหลวง อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด) โดยการจดตงเครอขายทจะเขารวมดาเนนการ พรอมทงจดประชมใหความรเกยวกบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ ผลกระทบ และแนวทางการปรบตว จานวน 1 ครง ไมนอยกวา 50 คน ซงดาเนนกจกรรม ดงน

2.1 การจดทาแบบสอบถามเพอการประเมนความเปราะบางจากการเปลยนแปลงสภาพภ ม อ า ก าศ ( Design a set of questionnaire survey form for climate change vulnerability assessment)

2.2 การใชแบบสอบถามในการสารวจขอมลในชมชนเปาหมาย และการวเคราะหขอมลความเสยง ความเปราะบาง และการปรบตวในระดบครวเรอน

2.3 การดาเนนกจกรรมการวจยแบบมสวนรวมของชมชน หรอ การวจยไทบาน (Community participatory action research or Tai Bann research)

2.4 จดการศกษาดงานทประสบผลสาเรจในการปรบตวของเกษตรกรตนแบบในพนทลมนายงตอนบน (ตาบลสายนาวง อาเภอนาค จงหวดกาฬสนธ) จานวน 1 ครง โดยมกลมเปาหมาย คอ กลมเครอขายในพนทลมนายงตอนลาง (ตาบลวงหลวง อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด) จานวนไมนอยกวา 30 คน

5

2.5 สรปผลการดาเนนงานและแนวทางการดาเนนงานในระยะถดไป พรอมจดทารายงานฉบบสมบรณ

วธการศกษา

ในการศกษาครงนเปนกจกรรมศกษาและพฒนาตอยอดจากกจกรรมทดาเนนการดงทกลาวมาแลวขางตน โดยการประยกตใช แนวทางและวธการทเสนอแนะโดยคณะกรรมาธการแมนาโขง2 มกจกรรมโดยสรป ดงน

1. ดาเนนการประสานงานกบสวนราชการในระดบจงหวด อาเภอ (ทส. กษ.) และตาบล (เทศบาล/อบต.) คณะกรรมการลมนายง ผนาเครอขายชมชนในพนทลมนายงตอนบนและลาง เพอเตรยมการจดกจกรรมโครงการฯ

2. จดประชมผแทนสวนราชการ คณะกรรมการลมนายง ผนาเครอขายชมชน ผแทนชมชน ผนาเยาวชน ในพนทลมนายงตอนบนและลาง จานวน 50 คน เพอใหความรเกยวกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (โดยใชขอมลการคาดการผลกระทบในอนาคตทอาจเกดขนจากแบบจาลอง

SimCLIM3) การตดตามผลและถอดบทเรยนการดาเนนงานทผานมา และการพฒนากรอบแนวทางการดาเนนงานของพนทลมนายงตอนบนป พ.ศ. 2562-2564

3. เตรยมความพรอมชมชนในพนทลมนาตอนลาง (ตาบลวงหลวง อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด) โดยดาเนนการ ดงน

3.1 ประสานงานสวนราชการสวนทองถน คณะกรรมการลมนายงตอนลางในระดบพนท ผนา

เครอขายชมชน (กลมผนาเกษตรกร กลมเกษตรยงยน กลมแมบาน) ผนาชมชน (กานน ผใหญบาน ปราชญชาวบาน) ผนาเยาวชน ในพนทตาบลวงหลวง อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด เพอเตรยมการจดกจกรรม

3.2 จดประชมพรอมสรางเครอขาย โดยมผเขารวมประชม คอ ผแทนราชการสวนทองถน คณะกรรมการลมนายงตอนลางในระดบพนท ผนาเครอขายชมชน ผนาชมชน ผนากลมแมบาน ผนาเยาวชน ใหความรเกยวกบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ ผลกระทบ และแนวทางการปรบตว จานวน 50 คน

3.3 จดทาแบบสอบถามเพอการประเมนความเปราะบางจากการเปลยนแปลงสภาพภ ม อ า ก าศ ( Design a set of questionnaire survey form for climate change vulnerability assessment) โ ด ยก า รประย ก ต ใ ช แ น วทา งและ เ ค ร อ ง ม อ ของ

2Mekong River Commission, 2010, Review of Climate Change Adaptation Methods and Tools, MRC Technical Paper 34, September 2010. 3http://www.climsystems.com/ (accessed 27 July 2016)

6

คณะกรรมาธการแมนาโขง (SIMVA 20114 และ Jumnongsong5) รวมทงความตองการการรวมกจกรรมฯ ของครวเรอน

3.4 สารวจขอมลครวเรอนโดยใชแบบสอบถาม โดยประยกตใชกระบวนการคดเลอกครวเรอนและวธการวเคราะหขอมลตาม SIMVA (2011, 2015)

3.5 จดกจกรรมวจยแบบมสวนรวมของชมชน หรอ การวจยไทบาน ( Community participatory action research or Tai Bann research) โดยคดเลอกผแทนชมชนทไดรบผลกระทบเปนผรวมศกษาแนวทางการปรบตว กรอบการแนวทางและวธการศกษาใชขอเสนอแนะของคณะกรรมาธการแมนาโขง คอ Participatory Rural Appraisal, Climate Vulnerability และ Capacity Assessment

4. จดทาขอเสนอแนวทางการดาเนนการปรบตวตอการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศของพนทลมนายงตอนบนและลาง ป พ.ศ. 2562-2564

5. จดการศกษาดงานแกผแทนชมชนลมนายงตอนลาง จานวน 30 คน ไปศกษาดงานกจกรรมทประสบผลสาเรจในการปรบตวของเกษตรกรตนแบบในพนทลมนายงตอนบน (ตาบลสายนาวง อาเภอนาค จงหวดกาฬสนธ) โดยการจดเวทประชม ณ ตาบลสายนาวงเพอใหผนาชมชนสายนาวงทประสบความสาเรจบรรยายสรป และเดนทางไปศกษากจกรรมในพนทจรง ในแปลงนาตวอยาง เพอแลกเปลยนเรยนรและประสบการณระหวางชมชน

ระยะเวลาการด าเนนการ

ระยะเวลาดาเนนการศกษา กรกฎาคม-พฤศจกายน 2560 โดยดาเนนการในพนทลมนายง ซงเปน ลมนาสาขาของลมนาช ในพนทตอนบน (ตาบลสายนาวง อาเภอนาค จงหวดกาฬสนธ) และพนทตอนลาง (ตาบลวงหลวง อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด)

ผลทคาดวาจะไดรบ

1. ขยายผลพนทในการทากจกรรมการปรบตวของเกษตรกรเพอรองรบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศในพนทลมนายงตอนบน (ตาบลสายนาวง อาเภอนาค จงหวดกาฬสนธ) ไปยงชมชนลมนายงตอนลาง (ตาบลวงหลวง อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด)

2. ชมชนในพนทลมนายงตอนลาง (ตาบลวงหลวง อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด) มความพรอมในการดาเนนกจกรรมการปรบตวตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทจะดาเนนการในระยะตอไป

3. เครอขายสวนราชการและภาคประชาชนมความเขมแขงในการรวมทางานแกไขปญหารวมกน

4 Mekong River Commission, 2014, Social Impact Monitoring and Vulnerability Assessment 2011, MRC Technical Paper No 52, August 2014.

5Jumnongsong, S., 2015, Final Thailand National Report, Social Impact Monitoring and Vulnerability Assessment (SIMVA) Survey 2013-2014 on Shocks

and Trends in the Lower Mekong Basin Corridor, November 2015, MRC-TNMC.

7

ผลการด าเนนงาน

การจดประชมชมชนลมน ายงตอนบน: ชมชนสายนาวง

คณะทปรกษาไดดาเนนการจดประชมชมชนสายนาวง ในวนท 22 สงหาคม 2560 โดยมผแทนสวนราชการจงหวดกาฬสนธ ผแทนชมชนสายนาวงและวงหลวง รวมประชม โดยมผลการดาเนนงาน ดงน

ผเขาประชม มผเขาประชมทงสน จานวน 70 คน จากเปาหมาย 50 คน ประกอบดวยผแทนสวนราชการระดบจงหวด อาเภอ ตาบล ผนาชมชนทงจากชมชนสายนาวงและชมชนวงหลวง ผแทนกลมเกษตรกร เกษตรกรตนแบบ และกลมเยาวชน

กจกรรมการประชมภาคเชา

1. ผศ.ดร.ยรรยงค อนทรมวง หวหนาคณะทปรกษากลาวรายงานและแจงวตถประสงคการประชม นายอาเภอนาคเปนประธานเปด และกลาวเปดการประชม

2. ผศ.ราชภทร รตนวราห บรรยายทางวชาการ โดย ผศ.ราชภทร ไดนาเสนอเนอหา ระบบลมนาช และโครงขายลมนาช รวมทงอธบายเครองมอ MRC คอ โปรแกรม SimCLIM 2013 รวมทงการนาเสนอผลของการใชโปรแกรม SimCLIM 2013 ในการคาดการณ ปรมาณฝนซงคาดวาจะเพมขน เฉลยรอยละ 4.32-7.79 ในอนาคตในพนทลมนายง

3. ตอจากนน ผศ.ดร.ยรรยงค อนทรมวง ดาเนนการอภปรายเพอถอดบทเรยน แนวทางการปรบตวของเกษตรกรตนแบบในการรบมอผลกระทบจากภยนาทวม ภยแลง และการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ โดยผอภปราย เปนเกษตรตนแบบ 3 คน คอ นายบารง คะโยธา นายอานาจ วลาศร และนางวาสนา หอมหน โดยเกษตรตนแบบไดนาเสนอประเดนของตนเอง โดยสรป ดงน

3.1 นายบารง คะโยธา นาเสนอประเดนเกษตรกรตองปรบเปลยนแนวคดกอน เพราะสภาพ

ภมอากาศไมเหมอนเดม มฝนตกแรงและทงชวง ตกไมสมาเสมอ นาทวมเดมแหงเรว แตปจจบนทวมขงนาน เพราะฝนตกปรมาณมาก เกษตรกรตอง ทาความเขาใจกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทเกดขน ยงขอมลจาก MRC ระบฝนจะตกในปรมาณมากขนในอนาคต นนคอฤดฝนเปลยนไป เราจะเกบนาฝนไวใชในหนาแลง และระบายนาฝนไมใหทวมนาอยางไร การปรบตวดวยวถเพาะปลก โดยการคดเลอกพนธพชพนบาน ททนแลงและทนภยนาทวม ถอเปนทางเลอกทด เลยงสตวพนเมอง รวมทงผลตภณฑเกษตรอนทรย เหลานจะเกดความยงยนในระยะยาว รวมทงเปนภมคมกนจากผลกระทบตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ แนวทางการดาเนนงานของชมชนสายนาวง ในป พ.ศ. 2562-2564 อยากเสนอใหมกจกรรมการแลกเปลยนเรยนรวถเกษตรยงยน การจดการระบบนาในชมชนใหชมชนรวมสรางแผนงานบรหารจดการนาตามความตองการของชมชน

8

3.2 นายอานาจ วลาศร ไดนาเสนอประเดน ปจจบนชาวบานเมอลงไปทานา บางคนตดเชอโรคเสยชวตไปหลายคน สารเคมสารพษตางๆ สะสมในนามากขน เดมไมม รวมทงอากาศกรอนมากขนดวย ไมเฉพาะภมอากาศทเปลยนไป แตสภาพนากเปลยนไปดวย เกษตรกรเราตองมความรเรองนดวย ลดการใชสารเคมทางการเกษตร เนนใชปยอนทรย และหนวยงานราชการกควรใหความรแกชาวบานดวยเรองสารพษในนา สวนตวคดวา การปรบตวของชาวบานตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ทสาคญตองจดการเรองนากอน โดยสงเสรมใหครวเรอนสรางแหลงนาเปนของตนเอง สรางความมนคงทางนา ทงการสรางสระนาในไรนา ใชสระนาเลยงปลา ปลกพชฤดแลง รายไดจากการขายปลา และพชผกในหนาแลงราคาด กวาในฤดฝน ตรงนหนวยงานภาครฐตองเชญชวนใหชาวบานคดใหม ปรบเปลยนวถแบบเดมๆ การจดทาธนาคารพนธกรรมพช โดยเฉพาะพชพนเมองหรอพชประจาถน ถอเปนหวใจอกประการหนง เพราะพชเหลานทนตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ปจจบนหายาก แนวทางการดาเนนงานของชมชนสายนาวง ในป พ.ศ. 2562-2564 นน อยากใหจดทาแผนบรหารจดการนาตาบล เนนความตองการของครวเรอน เพราะแตละครวเรอนมความตองการตางกน ผสมผสานการใชนาทงผวดนและนาบาดาล รวมทงการสงเสรมการใชพลงงานแสงอาทตยใชสบนา ปมนา กระจายนา เพราะคาพลงงานไฟฟาราคาแพงมาก

3.3 นางวาสนา หอมหน ไดนาเสนอประเดน การทาเกษตรผสมผสาน ไมเนนปลกขาว คอ ปลกเฉพาะใหพอกน แตเนนเลยงสตว พชผก ผลไม มลสตวกใชเปนปย แปลงนากใชเลยงเปด ซงพบวาสามารถทนแลงได ทาใหมรายไดมากกวาเพอนบานทเนนการทานาขาวอยางเดยว สวนตวการทาคนนาขนาดใหญ ปลกพชผก และเลยงสตวบนคนนาดวย ถอเปนการลดความเสยงจากภยนาทวม เนองจากทนาอยตดลาคลอง แปลงนาตรงกลางกขดเปนสระ สามารถเกบนาไดตลอดชวงหนาแลง ใชเปนแหลงนาใหสตวเลยงดวย คดวาการบรหารแปลงเพาะปลกของเราใหเกดประสทธภาพสงสด หมนเวยนทรพยากรในแปลงนา จะเปนวธการหนงทตานทานผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศได แนวทางการดาเนนงานของชมชนสายนาวง ในป พ.ศ. 2562-2564 ตองการให มการรวมกลมสรางเครอขาย แลกเปลยนเรยนรระหวางกลมเกษตรกรใหมากขน เพราะเทาททางภาครฐดาเนนการ คอ เนนการจายคาชดเชยเมอประสบภยพบต เมอนาทวม และภยแลง รวมทงการชะลอจายหนและดอกเบยตอธนาคาร ตรงนไมใชเปนการแกปญหาระยะยาว

กจกรรมการประชมภาคบาย

ผศ.ดร.ยรรยงค อนทรมวง ไดชแจงวตถประสงคการประชมกลม โดยตองการไดขอเสนอแนะ กรอบแนวทางการดาเนนงานการบรหารนาทวม ภยแลง และการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศลมนายงตอนบน ของชมชนสายนาวง พ.ศ. 2562-2564

9

สรปผลการประชมกลมยอย: ขอเสนอแนวทางการบรหารจดการนาทวม ภยแลง และการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ของลมนายงตอนบน ป พ.ศ. 2562–2564

1. อนรกษและปลกปาเพมเตมในหวไรปลายใหเปนปาตนนา กกเกบนา ลดการชะลางของหนาดน 2. ขดลอกลาหวย ทาฝายเปดปดกบเกบนาเปนระยะๆ ทก 1 กโลเมตร ตามความยาวลานา

2.1 ลาหวยพะยง จากบานหนองหาว – บานใครนน ระยะทาง 3 กโลเมตร 2.2 หวยมะโน จากบานนากะเดา – ลานายง ระยะทาง 5 กโลเมตร 2.3 หวยยาง จากบานกดตาใกล หมท4 – หนองหาง ระยะทาง 3 กโลเมตร 2.4 หวยสายนา จากบานกดตาใกล หมท7 – ลาพะยง ระยะทาง 6 กโลเมตร

3. ขยายแนวคดและขยายผลกจกรรมการทาเกษตรครวเรอนตนแบบ ของหมท 4 ,7 ใหไดจานวน 30 ครวเรอน

4. สรางเครอขายขยายแนวคดและขยายผลกจกรรมเกษตรครวเรอนตนแบบในระดบตาบลขางเคยง จานวน 5 ตาบล ไดแก

4.1. ชาวบานตาบลหนองผอ 4.2. ชาวบานตาบลสระพงทอง 4.3. ชาวบานตาบลโดนจาย 4.4. ชาวบานตาบลนาค 4.5. ชาวบานตาบลภแลนชาง

5. วางแผนผงทศทางและการเดนทางของนาใหมในไรนา เพอนานาจากอางเกบนาหวยมะโนฝงซาย ไปเตมในบอนาหรอสระในไรนา

6. ประชมจดตงคณะกรรมการวางแผนการจดการนาอยางเปนระบบระดบอาเภอนาค จงหวดกาฬสนธ

7. ดาเนนการขดบอ สระนาขนาดเลกในไรนากบเกบนาไวใชทาการเกษตรในฤดแลง

การจดประชมชมชนลมน ายงตอนลาง: ชมชนวงหลวง

คณะทปรกษาไดดาเนนการจดประชมใน วนท 15 กนยายน 2560 โดยมผแทนสวนราชการจงหวดกาฬสนธ คณะกรรมการลมนายง ผนาชมชนวงหลวงและสายนาวง และผนาเยาวชน รวมประชม โดยมผลการดาเนนงาน ดงน

ผเขาประชม มผเขาประชมทงสน จานวน 74 คน จากเปาหมาย 50 คน ประกอบดวยผแทนสวนราชการระดบจงหวด อาเภอ ตาบล ผนาชมชนทงจากชมชนวงหลวงและชมชนสายนาวง ผแทนกลมเกษตรกร ผนาชมชน และกลมเยาวชน

10

กจกรรมการประชมภาคเชา

1. ผศ.ดร.ยรรยงค อนทรมวง หวหนาคณะทปรกษากลาวรายงานและแจงวตถประสงคการประชม นายอาเภอเสลภมเปนประธานเปดการประชมและกลาวเปดการประชม

2. ผศ.ราชภทร รตนวราห บรรยายทางวชาการ ระบบลมนาช และการใชเครองมอของ MRC คอ การใช SimCLIM คาดการณการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในลมนายง โดย ผศ.ราชภทร ไดนาเสนอเนอหา ระบบลมนาช และโครงขายลมนาช โดยมเนอหาเหมอนการประชม วนท 22 สงหาคม 2560 ณ ตาบลสายนาวง อาเภอนาค จงหวดกาฬสนธ

3. ตอจากนน ผศ.ดร.ยรรยงค อนทรมวง ดาเนนการอภปรายเพอถอดบทเรยน แนวทางการปรบตวของเกษตรกรตนแบบในการรบมอผลกระทบจากภยนาทวม ภยแลง และการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ โดยผอภปราย คอ ตวแทนเกษตรการวงหลวง 3 คน นายรบ แกวนคร นายสมนก ไพรโสภา และนายสงวน สงหเทพ โดยเกษตรกรไดนาเสนอประเดนของตนเอง โดยสรป ดงน

3.1 นายรบ แกวนคร ไดเสนอประเดน ในชวงสหาปทผานมา แปลงนาประสบปญหาโรคพช

และแมลงศตรพชระบาดมาก เนองจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ อณหภมรอนจดในตอนกลางวน ทาใหขาวนาปรงเสยหายมาก เกษตรกรสวนใหญประสบปญหาขาดทน ขาวนาปกมปญหานาทวม ชาวนาลาบากมาก เพราะมอาชพหลกในการเพาะปลกขาวเปนหลก ถาสวนราชการ กรมทรพยากรนา จะมาสนบสนนการบรหารจดการนาทวมและภยแลง อยากใหจดหานาใหพอเพยงโดยเฉพาะการเพาะปลกขาว รวมทงการฝกอบรมแนวทางการปรบตวของชาวนา เพอใหสามารถดารงชวตอยได

3.2 นายสมนก ไพรพนา ไดนาเสนอประเดน ในระยะสหาปทผานมา สงเกตวาสภาพภมอากาศเปลยนแปลงมาก ในฤดฝนมฝนตกหนกมาก ในฤดแลงกแลงมาก เกษตรกรทเปนชาวนามความเปนอยอยางยากลาบาก มหนสนพอกทวคณ ไมรจะหาทางออกอยางไร ถากรมทรพยากรนา ประสงคจะชวยชาววงหลวง อยากใหชวยจดการระบบนา ทงในฤดนาหลาก และฤดแลง อยากใหมการฝกอบรมใหเกษตรกรวาจะปรบตวอยางไร เพราะสภาพภมอากาศเปลยนแปลงมาก คาดเดายาก

3.3 นายสงวน สงหเทพ ไดนาเสนอประเดน ตนเองปรบแปลงนาโดนขยายคนนาใหกวาง เพอใชปลกผกสวนครว หลายหลากชนด ปรบเปลยนวถการเพาะปลกจากการปลกขาวมาปลกผกสวนครวแทน โดยเฉพาะการปลกตนใบยาสบ สามารถสรางรายไดดมาก มากกวาการขายขาวแบบเดมทเคยทามา นอกจากนกปรบแปลงนาเปนบอปลา เลยงปลาในฤดแลง รายไดจากการขายปลาในบอปลา รวมทงการจบปลาในฤดนาหลาก สรางสรางรายไดใหครอบครวตนเองไดประมาณ อยางตาปละ 2–3 แสนบาท ตนเองไดพลกวกฤตนาทวมเปนโอกาส ถากรมทรพยากรนา จะมการสนบสนนใหชมชนวงหลวง จดทาแผนการปรบตวตอ

11

ปญหานาทวม ภยแลง อยากใหสรางเวทการเรยนรการปรบตวระหวางชมชน การแลกเปลยนขอมลและประสบการณจะชวยใหครวเรอนเกษตรกรไดคด เพอใหการดารงชพอยไดอยางปกตสขมากยงขน

กจกรรมการประชมภาคบาย

กจกรรมภาคบาย เปนการประชมกลมยอย เพอเสนอกรอบแนวทางการดาเนนงานการบรหารนาทวม ภยแลง และการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศลมนายง พ.ศ. 2562-2564 โดย ผศ.ดร. ยรรยงค อนทรมวง ไดชแจงวตถประสงค และภายหลงผแทนของผเขาประชมไดหารอและเสนอตอประชมวา เนองจากผเขาประชมประกอบดวยผแทนสวนราชการระดบจงหวด คณะกรรมการลมนายง ผทรงคณวฒ ผนาชมชนทงวงหลวงละชมชนสายนาวง จะขอนาเสนอภาพกรอบการพฒนาแผนบรหารนาทวม ภยแลง และการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศลมนายง ทงระดบชมชนและระดบลมนา ทประชมกลมยอยไดแบงผเขาประชมแบงออกเปน 3 กลมยอย ในแตละกลมประกอบดวย กลมท 1 สมาชกชมชนวงหลวง และ กลมท 2 ประกอบดวย ผแทนกลมเยาวชน กลมท 3 ประกอบดวย ผแทนสวนราชการ ผแทนคณะกรรมการลมนายง ผแทนชมชนวงหลวง และผแทนชมชนสายนาวง ซงกลมท 3 ชมชนตองการใหไดขอเสนอแนะรวมรวมทงสองชมชน คอ ลมนายงตอนบนและตอนลาง

สรปผลการประชมกลมยอยทง 3 กลม มดงน

สรปขอเสนอจากการประชมกลมยอยตอขอเสนอแนวทางการบรหารจดการนาทวม ภยแลง และการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ป พ.ศ. 2562–2564

สรปผลการประชมกลมยอย กลมท 1 : สมาชกชมชนวงหลวง

1. การขดลอก อางเกบนากดโงง ใหกวางและลก เพอใชเปนแหลงนาสาธารณะเพอใชในการเกษตร 2. การขดลอกลาหวยจากบานใครนน – บงเกลอ, ลาหวยจากบานกดโงง – บานบาก, การขดลอก

หนองบอ ซงมพนทประมาณ 227 ไร เพอใชในการกกเกบนาฝนไวใชในการเกษตร และใชเปนแกมลงรบนาในฤดนาหลาก และการขดลอกลาหวยบานบงเบา – นาแซง – หวยวงหลวง

3. การประสานงานขอความชวยเหลอจากภาครฐสนบสนน การขดบอนา สระนา ในไรนาของเกษตร

4. การปรบปรงผนงกนนาลายง โดยการจดทาถนนมาตรฐานลาดยางเพอใชในการขนสงผลผลตการเกษตรในพนท

5. การขยายสะพานขามหวยวงหลวง ซงมความยาวประมาณ 60 เมตร 6. การสรางและคนหารปแบบการจดเกบเมลดพนธขาว พนธพชระยะสน ไวเพาะปลก และ

แลกเปลยนความรในเรองการเพาะปลกพชทใชนานอย 7. การสรางและคนหาองคความรในเรองอาชพในการปรบตวของเกษตรกรในชวงนาทวม – ภยแลง

12

8. การจดตงกลมหรอคณะกรรมการเครอขายรวมกนระหวางชมชนทใชนาในลานายง ตวแทนชมชนจากตนนา-กลางนา-ปลายนา มการกาหนดประชม แลกเปลยน จดทาแผนการบรหารจดการการใชนาของลมนายงรวมกน ปละ 2 ครง (ในชวงเดอนเมษายนและชวงเดอนตลาคม ของทกป)

9. การจดทาขอมลทเกยวกบการใชนา รวมกนระหวางโรงงานอตสาหกรรมกบคณะกรรมการลมนายง

10. การจดตงสถานหรอระบบโทรมาตร เพอเปนการใหขอมลการเฝาระวง ในเรองนาทวม – ภยแลง ในลมนายง

11. ตองการใหหนวยงานภาครฐ เขามามบทบาทในการเชอมโยง ประสานงาน รวมเปนเครอขายสนบสนนการดาเนนงานของ คณะกรรมการการบรหารจดการนาลมนายง ไดแก - ผวาราชการจงหวดรอยเอด - ผวาราชการจงหวดกาฬสนธ - นายอาเภอนาค จงหวดกาฬสนธ - นายอาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด - นายกเทศมนตรและปลดเทศบาลนาค อาเภอนาค จงหวดกาฬสนธ - นายกเทศมนตรและปลดเทศบาลตาบลวงหลวง อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด - ตวแทนจากกรมชลประทาน จงหวดกาฬสนธ และจงหวดรอยเอด - กานน ผใหญบาน ลมนายง

สรปผลการประชมกลมยอย กลมท 2 : กลมเยาวชน

1. การศกษาวถชวตของแตละชมชน 2. การใชแบบสอบถาม การจดศกษาดงานจรงในแตละพนท 3. การจดกจกรรมแลกเปลยนแนวคดและประสบการณ 4. การระดมออกแนวคดทจะแกไขปญหาตางๆ ตามสถานการณนนๆ รวมกนของคนในชมชน 5. การใชระบบสารสนเทศ (ICT) ในการประสานงานตดตอ รวมไปถงการสรางกลมเครอขาย เพอ

แจงขอมลขาวสารภายในชมชน สรปผลการประชมกลมยอย กลมท 3 : ผแทนสวนราชการ คณะกรรมการลมนายง และผนาชมชนวงหลวงและสายนาวง

ขอเสนอตอการพฒนาแผนการดาเนนงานบรหารจดการนาทวม ภยแลง และการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ป พ.ศ. 2562-2564 ระดบชมชนและระดบลมนา

13

ดานโครงสรางและองคกร

1. การพลกฟน ทบทวน และยกระดบ องคกรสภาลมนา เพอเปนองคกรในการขบเคลอนนโยบายทงในระดบชมชนเชอมโยงกบระดบลมนา และระดบชาต

2. การสงเสรมใหสภาลมนายง ใหมบทบาทภารกจทชดเจนในการขบเคลอนการพฒนาทรพยากรนาแบบบรณาการ และมการสนบสนนงบประมาณใหกบสภาลมนา เพอขบเคลอนกจกรรมตางๆ ตาม ราง พรบ. ทรพยากรนา ฉบบใหม

3. การพฒนาองคกรและสรางเครอขายชมชนลมนา โดยการจดตงคณะกรรมการบรหารจดการนาตาบลใหครอบคลมทกตาบล เชอมโยงกบคณะกรรมการลมนายงและสภาลมนายง องคประกอบของคณะกรรมการลมนาควรปรบเปลยนจากเดมซงองคประกอบสวนมากมาจากสวนราชการ เปนใหชมชนมสวนรวมเปนกรรมการมากยงขน คอ ปราชญชาวบาน ผเชยวชาญระดบชมชนในดานตางๆ นกวชาการ ผนาชมชน ผนากล มสตร ผแทนเครอขายเกษตรอนทรย ผแทนภาคอตสาหกรรม และผนาเยาวชน เปนตน

4. การเพมการประสานงานระหวางหนวยงานภาครฐ ใหเขมแขงมากยงขน และเปนไปในทศทางเดยวกน คอ สานกงานเกษตรจงหวด สานกงานเกษตรและสหกรณจงหวด และสภาเกษตร

5. การจดตงกองทนลมนา เพอสงเสรมกจกรรมภาคประชาชน ประกอบดวย การสนบสนนงบประมาณแกเครอขายองคกรลมนา การฝกอบรมภาคประชาชนวาดวยการจดการนาแบบบรณาการ การฝกอบรมการใชโปรแกรมตางๆ ของ MRC การจดทาแปลงนาสาธตทเออตอการปรบตอตอนาทวม ภยแลง และการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ การสงเสรมการจดทาแผนทนาและการกระจายนาในระดบแปลงนา ระดบหมบาน และตาบล

ดานวชาการ

1. การศกษาและสารวจขอมลพนฐาน ระบบนเวศบกและนา ปรมาณนาทา ปรมาณแหลงนาผวดน ปรมาณแหลงนาใตดน ขอมลชนดและปรมาณพชเศรษฐกจทสาคญ โรงงานอตสาหกรรม ในระดบชมชนและในระดบลมนายง

2. การศกษาวางแผนและออกแบบระบบการกระจายนาและแหลงเกบกกนา ทงในลานายงและของชมชน ตงการใหจดทาแผนตงแตตนนา กลางนา และปลายนา ตลอดลานายง

3. การศกษาการบรหารการใชนา หรอ ความตองการนา ของภาคเกษตร ภาคครวเรอน และภาคอตสาหกรรม ในลมนายง

4. การศกษา พฒนา และใหบรการ ขอมลทรพยากรนา โดยเฉพาะขอมลปรมาณนาในดานตางๆ ขอมลการพยากรณสภาพภมอากาศ ปรมาณฝน ปรมาณนาทา ตางๆ ตองการให กรมทรพยากรนา ดาเนนการพฒนากจกรรมนในระดบทงระดบชมชน และระดบลมนา

14

ดานกจกรรมการพฒนา

1. การสงเสรมใหทกครวเรอน มแหลงนาพอเพยง ทงนาเพอการเกษตร และนาเพอการอปโภค -บรโภค

2. การกอสรางแหลงรองรบนา หรอ แกมลง ขนาดเลก ใหกระจายอยในชมชน เพอเปนแหลงรองรบนาหลาก และแหลงนาใชในฤดแลง

3. การจดทาแปลงนาสาธต นาขาวอนทรยครบวงจร 4. การจดทาแปลงนาสาธตแบบผสมผสาน โดยการปลกพชหลากชนด ผสมกบการเลยงสตว รวมทง

การจดการนาและดนในระดบไรนา 5. การจดทาแปลงนาสาธตทเชอมโยงกบการตลาดแบบครบวงจร รวมทงการสอสารผลตภณฑผาน

การตลาดสมยใหม (ไทยแลนด 4.0) 6. การสงเสรมเทคโนโลยการแปรรปผลผลต เพอเพมมลคาเชอมโยงกบโรงสขาว โรงงานแปงมน

เปนตน 7. การสงเสรมกจกรรมการบรหารจดการนา โดยการจดทาธนาคารนาชมชนทงนาผวดนและนาใต

ดน 8. การสงเสรมเทคโนโลยการปลกพชระบบนาหยด 9. การสงเสรมการปลกพชหลงนา 10. การกอสรางประตระบายนา ผนงกนลานายง ตลอดความยาวลานายง

ผลการดาเนนงานสารวจขอมลครวเรอน

การสารวจขอมลครวเรอนชมชนวงหลวง ไดดาเนนการระหวาง วนท 23-30 ตลาคม 2560 โดยคณะทปรกษาไดดาเนนการ ดาเนนเตรยมการกอนการสารวจ ดงน

1. คณะทปรกษาไดพฒนาแบบสอบถามครวเรอน โดยไดประยกตใชแบบสอบถามทพฒนาโดย MRC SIMVA (2013)

2. คณะทปรกษาไดดาเนนการประสานงานกบเทศบาลตาบลวงหลวง เพอขอทราบขอมลจานวนหลงเรอน ประชากร รวมทงหารอ เรอง กจกรรมการสารวจขอมลครวเรอน

3. การปรกษาหารอกบผใหญบานและผนาชมชน เพอวางแผนการสารวจขอมลระดบครวเรอน โดยผนาชมไดเสนอแนะวา หมบานทควรสารวจ คอ หมบานทเสยงตอภยนาทวม และภยแลง คอ หมท 9 บานดอนแกว จานวน 75 หลงคาเรอน หมท 10 บานหนองขาม จานวน 84 หลงคาเรอน หมท 11 บานทาบอ จานวน 90 หลงคาเรอน และหมท 18 บานหนองขาม จานวน 74 หลงเคาเรอน โดยมจานวนหลงคาเรอนทงหมด จานวน 323 หลงคาเรอน โดยมเปาหมายการสม รอยละ 30 ดงนน จานวนตวอยางครวเรอน ทตองสมภาษณ เทากบ 97 หลงคาเรอน

15

4. ตวอยางครวเรอนในแตละหมบาน ไดคานวณตามสดสวน โดยไดจานวนหลงคาเรอนในแตละหมบาน ดงน หมบานดอนแกว จานวน 23 หลงคาเรอน หมบานหนองขาม (หม 10) จานวน 25 หลงคาเรอน หมบานทาบอ จานวน 27 หลงคาเรอน และหมบานหนองขาม (หม 18) จานวน 22 หลงคาเรอน คณะทปรกษาไดนาเอาบานเลขทของแตละหมมาสมจบสลาก จนไดครบตามจานวนหลงคาเรอนในแตละหมบาน

5. ทประชมผแทนชมชนมมตเหนควรใหผแทนเยาวชนมสวนรวมในการสารวจ เพอเสรมสรางประสบการณใหกลมเยาวชนดวย โดยผใหญบานและผนาชมชน จะสนบสนนกจกรรมการสารวจขอครวเรอน

6. คณะทปรกษาไดดาเนนการอบรมกลมเยาวชนวงหลวง จานวน 12 คน เพอทาความเขาใจแบบสอบถาม วธการการสมภาษณ การกรอกขอมลในแบบสอบถาม และการกาหนดวน เวลา สถานท ในการดาเนนงานกจกรรมสารวจขอมลชมชน

ผลการวเคราะหขอมลครวเรอน

ผลการสารวจขอมลเกยวกบความเสยง ความเปราะบาง และผลกระทบ ของครวเรอนเกยวกบภยนาทวม ภยแลง และการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ไดผลสรปโดยยอ ดงน

ดานแปลงเพาะปลกประสบปญหานาทวม พบวารอยละ 86.6 ประสบปญหานาทวม ดานความถของนาทวมในแปลงเพาะปลก พบวารอยละ 48.5 ระบมปญหานาทวมปเวนป ดานระยะเวลาการทวมขงของนาในแปลงเพาะปลก พบวารอยละ 40.2 นาทวมขง 2-3 สปดาห รอยละ 29.9 ระบ นาทวมขงในแปลงนา ประมาณ 1 เดอน ดานชวงระยะเวลาทเกดปญหานาทวมในแปลงเพาะปลก รอยละ 59.8 ระบมปญหานาทวมขงในชวงหวานกลา-ปกดา ดานความเสยหายของภยนาทวมในแปลงเพาะปลก พบวารอยละ 47.6 ระบเสยหายมาก-เกอบทงหมด และรอยละ 45.4 ระบเสยหายปานกลางหรอประมาณครงหนงของแปลงเพาะปลก

ดานภาวะหนสนทเกดจากภยนาทวม รอยละ 39.2 ระบเกดหนปานกลาง รอยละ 37.1 ระบเสยหายมากจากภยนาทวม เพราะแปลงเพาะปลกนาทวมทงหมดและทวมขงนาน ดานการแกปญหาหรอการปรบตวตอปญหานาทวม รอยละ 64.9 ระบไมไดแกปญหาใดๆ รอใหนาลดลง และรอยละ 19.6 ระบยตการทานาในฤดฝนและไปทานาในฤดแลงแทน มเพยงรอยละ 5.2 ระบแกปญหาโดยการสบนาออกจากแปลงเพาะปลก ดานการไดรบคาชดเชยหรอความชวยเหลอจากภาครฐจากภยนาทวม รอยละ 47.4 ไดรบความชวยเหลอ และรอยละ 44.3 ระบไมไดรบความชวยเหลอ

ดานแปลงเพาะปลกประสบปญหาภยแลง โดยเฉพาะครวเรอนทเพาะปลกขาวนาปรง โดยรอยละ 44.3 ระบประสบปญหาภยแลงมาก ดานความถของปญหาภยแลง รอยละ รอยละ 46.4 ระบ ประสบปญหาภยแลงปเวนป ในรอบปทผานมา ครวเรอน รอยละ 52.6 ระบ ประสบปญหาภยแลงในชวง หวานกลา-ปกดา ดานความเสยหายจากภยแลง รอยละ 48.5 ระบเสยหายครงหนง และรอยละ 32.0 ระบ เสยหายมาก ดานภาวะหนสนทเกดจากภยแลง พบวารอยละ รอยละ 39.2 ระบเกดหนสนปลานกลางเพราะแปลงเพาะปลกบางสวนเสยหาย และรอยละ 21.6 ระบเกดหนสนมาก ดานการแกปญหาภยแลง รอยละ 47.4 ระบไมได

16

ดาเนนการใดๆ รอยละ 18.6 ระบ ไดขดสระนาในไรนา และรอยละ14.4 ระบไดขดบอบาดาล ดานการไดรบความชวยเหลอจากภาครฐจากภยแลง รอยละ 35.1 ระบไมไดรบความชวยเหลอใดๆ รอยละ 33.0 ระบไดรบความชวยเหลอเปนคาชดเชย และรอยละ 27.8 ระบไดรบคาชดเชยบางสวน

ดานความวตกกงวลของภยนาทวม ครวเรอนรอยละ 60.8 ระบ รสกวตกกงวลมาก รอยละ 34.0 ระบวตกกงวลปานกลาง ดานความวตกกงวลตอภยแลง พบวาครวเรอนรอยละ 44.3 มความวตกกงวลมาก ดานการเปรยบเทยบความวตกกงวลระหวางภยนาทวมและภยแลง พบวารอยละ 53.6 มความวตกกงวลภยนาทวมมากกวาภยแลง รอยละ 35.1 ระบ วตกกงวลทงภยนาทวมและภยแลงพอๆ กน ดานภยนาทวมกระทบต อแหลงอาหารหลก รอยละ 47.4 ระบกระทบมาก และ รอยละ 44.3 ระบกระทบเลกนอย ดานผลกระทบภยแลงตอแหลงอาหารหลก พบวารอยละ 51.5 ระบกระทบเลกนอย รอยละ 36.1 ระบเกดผลกระทบมาก

ดานความกงวลของครวเรอนตอปญหาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ เชน การเพมของอณหภม การเพมขนของปรมาณฝน การเคลอนของฤดกาล ภาวะความแหงแลงยาวนานขน เปนตน รอยละ 46.4 ระบมความวตกกงวลปานกลาง รอยละ 40.2 ระบวตกกงวลมาก ดานการเตรยมการของครวเรอนในการรบมอผลกระทบจากภยนาทวม ภยแลง และการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ รอยละ 55.7 ระบไดตดตามขาวสารและเตรยมการปรบตวของครวเรอน รอยละ 28.9 ระบเพยงแตการตดตามขาวสารไมไดเตรยมการใดๆ มเพยงรอยละ 3.1 ระบครวเรอนตนเองไดเตรยมการและเรมปรบตวแลว ดานความคาดหวงองคกรหรอหนวยงานใดทจะมาสนบสนนชมในการปรบตวตอภยนาทวม ภยแลง และการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ รอยละ 37.1 ระบตองการใหหนวยงานระดบทองถนสนบสนน รอยละ 24.7 ระบตองการใหหนวยงานระดบอาเภอและจงหวดสนบสนน และรอยละ 19.6 ระบตองการใหหนวยงานสวนกลาง สนบสนน ดานความตองการสงสนบสนนการปรบตว รอยละ 63.9 ระบตองการไดความรและขอมลขาวสาร และรอยละ 29.9 ตองการดานการพฒนาทกษะและการฝกอบรม ดานความตองการใหหนวยงานภาครฐมาชวยสนบสนนการจดทาแผนการปรบตวของชมชนตอภยนาทวม ภยแลง และการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ พบวารอยละ 99.0 ระบมความตองการ

ผลการดาเนนงานวจยไทบาน

ผลการประชมปรกษาหารอผแทนชมชนวงหลวง ไดขอสรปเหนควรใหคณะทปรกษาจดกจกรรมการวจยไทบาน โดยคดเลอกครวเรอนนายรบ แกวนคร นายสมนก ไพรโสภา และนายสงวน สงหเทพ ซงครวเรอนเกษตรกรทงสาม ไดประสบปญหาผลกระทบทงภยนาทวม และภยแลง โดยครวเรอนไดมกจกรรมรเรมการปรบตวทสามารถใชเปนตวอยางกรณศกษาได

17

กรณศกษาการปรบตว: นายรบ แกวนคร

การจดการพนท แปลงนาของพอรบมพนทประมาณ 20 ไร มลกษณะเปนสเหลยมผนผา ทศใตตดกบหวยวงหลวง ลกษณะดนเปนดนทรายซงไมอมนา พอรบแบงพนทแปลงนาของตนเองออกเปน 4 สวน คอ นาขาว พนท 16 ไร ปาหวไรปลายนา พนทปลกไมสวนผสม และพนทอาศย การจดการพนธพชเพาะปลก พนธขาวทปลกใชพนธขาวหอมมะล 105 ขาวเหนยว กข.6 และปลกขาวนล หรอ ขาวกาไวบางสวน เพอเกบเมลดพนธไวและทาขนม บรเวณตอนกลางของแปลงนาเปนปาหวไรปลายนามพนทประมาณ 2 ไร มพนธไมดงเดม เชน ยางนา มะเกลอ ตะครอ สะเดา เปนตน อกทงยงมตนยางนาขนาดใหญหลายสบตนขนกระจายทวไปในแปลงนาทง 16 ไร นอกจากนพอรบยงปลกตนไมหลายชนดเพมเตมบรเวณคนนา เชน เพกา ปป มะกอก เปนตน ตลอดจนปลกหญาเพอเปนอาหารใหกบสตวเลยง บรเวณพนทปลกไมสวนผสมมไมยนตนปะปนกบไมผล ไมพม และพชผกตางๆ ทกนได เชน ขง ขา มะมวง เสยว มะละกอ แคบาน เปนตน โดยเฉพาะขาสามารถตดไมขายทตลาดเปนรายไดเสรมอกทางหนง สวนพนทอาศยซงเปนกระทอมใชสาหรบพกผอน เกบอปกรณ และพชผลทางการเกษตร นอกจากนในชวงหลงฤดเกบเกยว พอรบจะทาการปลกพชหมนเวยนอายสน เชน ขาวโพด ถว เปนตน เพอเปนอาหารเสรมใหกบครอบครว

การบรหารจดการนาเพอการเพาะปลก พอรบจดการนาในไรนาของตนเองโดยการสบนาจากหวยวงหลวงมาใชในการทานาปรง ผานคลองสงนาซงขดขนเองเมอ 13 ปทแลว คลองนานมขนาดกวาง 1 เมตร ลก 0.5 เมตร และยาว 100 เมตร บรเวณจดสบนาจะมความสงเพอใหนาไหลลงทนาซงมระดบตากวา นอกจากนยงไดทารองระบายนาออกเพมเตมกรณทระดบนาในนาขาวสงมากเกนไป นอกเหนอจากการสบนามาทานาปรงแลว การทานาปหากปไหนฝนทงชวง นาในแปลง นาแหง พอรบจะสบนาจากลาหวยมาใสนาดวยเชนกน การทานาปรงในบางป ระดบนาในหวยวงหลวงแหงขอดพอรบจะใชวธการสบนาจากหนองบอซงเปนแหลงนาอยใกลกนลงหวยวงหลวงแลวสบขนมาใชตอในแปลงนา โดยในแตละครงจะใชเวลาในการสบนาประมาณ 4-5 วน นอกจากน กอนการทานาปรงพอรบจะประเมนปรมาณนาในหวยวงหลวงและหนองบอกอนทกครงวา มมากนอยเพยงไรซง มผลตอพนททานาปรงของพอรบดวย หากปรมาณนานอยจะลดพนททานาปรงลงแลวเปลยนไปเปนการปลกพชชนดอนทใชนานอย เชน ขาวโพด ถว มนสาปะหลง เปนตน

สวนบอบาดาลทขดไวจานวน 4 บอ ลกประมาณ 16 เมตร นน แมจะมปรมาณนาไมมากนกแตพอรบยงคงบารงรกษาใชงานไดตามปกตเพอปองกนไวยามฉกเฉนในชวงหนาแลง ทงน พอรบมแนวคด เรอง การจดการนาในพนทโดยเตรยมเสนอในททประชมเพอใหกาหนดขอบเขตพนททานาปรง ตลอดจนกาหนดปรมาณการทานาปรงไมใหเกน 20 ไรตอครอบครว เพอลดปญหาการแยงชงนา และกาหนดเปนเทศบญญตของเทศบาลตาบลวงหลวงตอไป

18

กรณศกษาการปรบตว: นายสมนก ไพรพนา

การเพาะปลก การทานาของพอสมนกจะทาทงป โดยชวงเดอนมกราคมถงเดอนพฤษภาคม ทานาปรงโดยสบนาจากสระนาขนมาใช ใชการหวานขาวนาตมโดยใชเมลดพนธของตนเอง หลงจากเกบเกยวขาวนาปรงแลวจะปรบพนทเพอเตรยมทานาปทนท โดยใชปยคอกชวยในการปรบปรงคณภาพดน และใชปยเคมเ พมเตมตามความเหมาะสม นอกจากนพอสมนกยงไดปลกพชผกสวนครวนานาชนดไวบรเวณบานอกดวย เชน บวบ แมงลก ตะไคร ขา พรก มะเขอ หอม เปนตน ซงสามารถลดรายจายในครอบครว

การจดการนาเพอการเพาะปลก ครอบครวพอสมนกประสบกบปญหานาทวมแปลงนาเปนประจา พอสมนกจงไดเรมหนมาทานาปรงโดยการปรบเปลยนพนทแปลงนาโดยการแบงออกเปน 4 สวน คอ ทนาจานวน 3 แปลง พนทรวม 10 ไร สระนา พนทคนนา และพนทอยอาศย ทาการขดสระพนทประมาณ 3 ไร ลกประมาณ 3 เมตร เพอเกบนาไวสาหรบการทานาปรง นอกจากนยงใชในการตกกลา และดานาปดวยในชวงทฝนตกไมสมาเสมอหรอฝนทงชวง จากนนทาการขดคลองสงนาเพอใชสงนาไปยงแปลงนาทง 3 แปลง บรเวณคนนาปลกตนยคาลปตสและปลกหญาสาหรบเลยงวว พนธขาวทปลก นาป เปนขาวเหนยวพนธ กข 6 (ปลกไวกนเอง) ขาวหอมมะล (ปลกไวกนและขาย) ซงปทผานมาไดผลตสง สวนนาปรง ใชพนธขาวชยนาท 1 ป พ.ศ. 2560 ไดรบผลกระทบนาทวมนาลมทงหมด ทาใหขาวเสยหายเหลอเพยงนาดอนทไดผลตและสามารถเกบไวกนไดตลอดป

กรณศกษาการปรบตว: นายสงวน สงหเทพ

การจดการพนท พอสงวนมพนททงหมด 9 ไร พอสงวนแบงพนทออกเปน 2 สวน คอ พนทนาประมาณ 8 ไร 3 งาน จานวน 3 แปลง และพนทสระนาประมาณ 2 งาน ขนาด 8 x 10 เมตร เพอลอปลาโดยในชวงหลงจากเกยวขาวระดบนาจะลดลง ในชวงหนาแลงพอสงวนจะทาการสบนาออกเพอจบปลามากน สวนทเหลอกนาไปขายสรางรายไดกวาปละ 3,000 บาท นอกจากนดนทไดจากการขดสระนามาถมเปนคนดนไวสาหรบปลกพชผก ไมยนตนตาง ๆ นอกจากน ยงไดนาตนกระโดนนาซงปกตมกพบบรเวณปาบงปาทามรมนามาปลกไวบรเวณรอบแปลงนา เพอเปนแนวเขตรว อกทงสามารถเกบใบยอดออนไปรบประทานได ซงพอสงวนใหเหตผลของการทาเชนนวา ปจจบนตนกระโดนนาบรเวณปาบงปาทามเรมเหลอนอยลงทกท จงมความคดทจะเอามาปลกไวบรเวณแปลงนาของตนเอง

ผลการดาเนนงานจดการศกษาดงาน

ผแทนชมชนสายนาวง อาเภอนาค จงหวดกาฬสนธ ไดประชมปรกษาหารอเพอคดเอกเกษตรกรตนแบบ เพอสามารถเปนตวอยางในการปรบตอตอภยนาทวม ภยแลง และการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ โดยทประชมได มมตเสนอชอเกษตรกร ทสามารถเปนตนแบบการในการดาเนนงานกจกรรม เพอรองรบการมาศกษาดงานของชมชนวงหลวง อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ทประชมไดเสนอเกษตรกรตวอยาง 3 ทาน คอ นายาบารง คะโยธา นายอานาจ วลาศร และนางวาสนา หอมหน

19

สรปบทเรยนจากศกษาแปลงนา: นายบ ารง คะโยธา

ผลการศกษาดงาน ถอดบทเรยนจากแปลงเกษตรของนายบารง คะโยธา พบวานายบารง ไดใชหลกการปรชญาเศรษฐกจพอเพยง นามาประยกตใชในการจดการแปลงเกษตร รวมทงการใชหลกการนเวศวทยาเปนแนวทางการเพาะปลกและเลยงสตวผสมผสานกน ทาใหแปลงเกษตรของนายบารง มภมตานทานตอผลกระทบของนาทวม ภยแลง และการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศได

การเพาะปลกโดยใชพนธพชพนเมอง การเลยงสกรพนเมอง หรอ หมหลม เปนจดเรมตนของการหมนเวยนธาตสารอาหาร โดยใชเปนแหลงปยอนทรย และใชเศษพชผกในการใหอาหารหมหลม เปนอาหารปลาในสระนา กอใหเกดรายไดจนเจอครอบครว สระเลยงปลายงเปนแหลงนาใชรดพชผก ซงนาในสระปลามธาตสารอาหารสงดวย การปรบคนนาใหกวางใหญเพอปลกไมผล รวมทงเปนถนนทใชในการสญจร เปนอกมตหนงแสดงใหเหนการบรหารพนทเพาะปลกอยางคมคา ในกรณเกดวกฤตนาทวม ภยแลง รนแรง แปลงนาของนายบารง ไดรบผลกระทบนอยมาก เนองจากระบบในแปลงนาอยในภาวะเกอกลกน เกดภมตานทานตอผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

สรปบทเรยนการศกษาแปลงนา: นายอ านาจ วลาศร

ทนาของนายอานาจ วลาศร มลกษณะเปนทดอน สภาพดนเปนดนทรายไมอมนา ชวงแรกดาเนนการขดสระลก 2 เมตร ในชวงฤดแลงมนาเหลอเพยงเลกนอย ไมเพยงพอตอการปลกพชผกหนาแลง จงแกปญหาดวยการขดลอกสระเดมใหมความลกกวาเดม 1.5 เมตร รวมเปนลกถง 3.5 เมตร เพอใหถงชนดนรวนปนเหนยว จงสามารถเกบนาไวใชในชวงฤดแลงได ทาใหมปรมาณนาเกบกกและสามารถใชประโยชนไดตลอดทงป นายอานาจ ยงไดการขดและไถ แปลงนาแตละแปลงใหมความลก เพมขนอก 1 เมตร เพอใหนาขงเรวและนานกวา ซงนบวาไดผลด จนกระทงสามารถปลกพชบารงดนในชวงฤดแลงโดยไมตองใชนาจากแหลงอน เพราะความชมชนในดนมมาก

ดานพนทปลกพชผกตามคนนา คนสระนา แปลงผกสวนครว และเลยงสตว ดาเนนการขดบอบาดาลลกประมาณ 30 เมตร จากนนวางระบบทอพวซกระจายไปทวพนทประมาณ 5 ไร ดวยการสบ 2 วน ตอ 1 ครง นายอานาจ กลาววา ผลผลตเฉพาะนาขาว 8 ไรนน ในอดตจะไดผลผลตสงสดไมเกน 500 ถงตอป แตเมอนายอานาจ ดาเนนการปรบปรงอนรกษดนและนา ทาใหมดนมความสมบรณมากยงขน ทาใหไดผลผลตขาว 900-1,100 ถงตอไรตอป

ผลการศกษากจกรรมของนายอ านาจ วลาศร พบปจจยประสบผลส าเรจทส าคญ คอ

1. ใชหลกการเพมความหลากหลายทางชวภาพในฟารม การอนรกษดนและนา และการเกษตรแบบอนทรยผสมผสาน เปาหมายเพอการสรางความมนคงทางดานอาหารใหกบครอบครว

2. มความขยน อดทน สรางความเขาใจกบคนในครอบครวไปในทศทางเดยวกน จากนนคอยขยายผลไปยงชมชน

3. ตองมการจดการนาในแปลงนาของตนเองอยางเพยงพอและมระบบ

20

4. การคดเลอกเมลดพนธ ชนดพนธพชสตวใหมความเหมาะสม สอดคลองกบสภาพพนท ทสาคญ คอ ตองสามารถเกอกลกนอยางเหมาะสมทางนเวศ

5. การอนรกษดนและนาใหมความสมบรณ โดยใชภมปญญาทองถน และองคความรดานวชาการมาสนบสนน และตองดาเนนการปรบปรงอยางตอเนอง

สรปบทเรยนการศกษาแปลงนา: นางวาสนา หอมหน

นางวาสนา หอมหน มการจดสดสวนและแบงพนท เปน 5 สวน คอ 1. นาขาว มทงหมด 11 ไร ปลกขาวเพอเปนอาหารในครอบครวและขายเปนรายได การบารงดน

โดยใชปยพชสดและปยอนทรยทผลตเอง ใชพชสมนไพรเปนสารปองกนกาจดศตรพช 2. สระนา สระนามความจ 28,500 ลกบาศกเมตร ใชเกบกกนาฝน ซงสามารถใชประโยชนไดตลอด

ทงป และมการเลยงปลา เลยงกบ เพอเปนอาหารและจาหนายสรางรายได 3. แปลงผกผสมไมดอกไมประดบ ผกทปลกหมนเวยนตลอดทงป เชน กยชาย ถวฝกยาว พรก โหร

พา ขง ขา ตระไคร เพอขายเปนรายได สวนไมดอกไมประดบ เชน ดาวเรอง เตย มดรวมกนสงขายทกวนพระ และปลกหญาคาเพอทาหญาแฝกสงขายใหชาวบานไปใชมงหลงคาคอกสตวตางๆ

4. สวนผสม เปนการปลกพชหลายชนด ผสมกนตามแนวรว รอบขอบสระ รอบแปลงปลกขาวสวนใหญเปนพชทมอายการเกบเกยวผลผลตไดตอเนองมากกวา 1 ป เชน มะมวง มะพราว มะละกอ มะกอกนา ฝรง กลวย ออย สบดา เปนตน

5. เลยงสตว เปนไกพนธพนเมอง เลยงเพอเปนอาหารในครอบครวและขายเปนรายได มการเลยงปลาและกบ โดยมทงปลอยเลยงตามธรรมชาตและเลยงในกระชง

6. ทอยอาศย บานสาหรบทอยอาศย ทพกของผเขารบการฝกอบรม ศาลาเอนกประสงค ศาลาเรยนร โรงปยหมก โรงอาหารชวคราว หองนา เตาเผาถาน

ปจจยส าคญน าไปสความส าเรจ

1. การเขารวมโครงการเกษตรแบบผสมผสานของ อบต.สายนาวง ซงไดรบการสนบสนนปจจยการผลต เทคนคการเรยนร การวางแผนงาน รวมทงประสบการณการเรยนรจากฟารมนายอานาจ วลาศร

2. ความขยน ซงครอบครวเปนคนขยน ชอบกจกรรมการเกษตรแบบผสมผสาน ซงเชอมนวาจะทาได

3. การจดการนา ซงถอเปนปจจยสาคญ สภาพพนทของตนเองเอออานวย แมทนาตนเองอยตดคลองชลประทาน และลาหวย การจดสระ การจดทาระบบไหวเวยนของนาในแปลงนา ถอเปนกญแจสาคญ

4. การคนหาผลผลตทเปนทตองการของตลาด เชน ดอกดาวเรอง ซงสรางรายไดมากในทกวนพระ รวมทงเปนพชลอแมลง การเพาะเหด การเลยงปลา และการปลกผกสวนครว ทชาวบานตองซอ

21

หาประจาวน ถอเปนผลตผลทสรางรายไดหลกของครอบครว รวมทงการลดรายจายโดยการทาปยอนทรยใชเอง การทาสารสกดธรรมชาตฉดพนฆาแมลง และการทาอาหารปลา เปนตน

5. การใชปยมลสตวเปนปยอนทรยและสามารถใชนาในบอปลาเปนแหลงธาตอาหารของพช 6. ระบบเกษตรแบบผสมผสาน มความยดหยนและมภมตานทานจากผลกระทบการเปลยนแปลง

สภาพภมอากาศ ทาใหครวเรอนมรายไดทมนคงมคณภาพชวตทดขนสามารถสงเสยบตรเรยนในระดบมหาวทยาลยได

ผลการประเมนภายหลงการศกษาดงาน

ทานไดรบประโยชนอะไรบางหลงจากการศกษาดงาน 1. ไดเรยนรเกยวกบการใชพนทนาใหเกดประโยชนสงสด การอนรกษดนและนา 2. การปลกผกสวนครวและนาไปขายชวยสรางรายได ใหกบครอบครว และเลยง หม ไก ปลา เพอ

เปนรายไดเสรม 3. การปลกผกสวนครวกนเองประหยดคาใชจาย เลยงสตวไวเปนอาหาร หรอสามารถนาไปขายได 4. การปลกสรางบานเรอนในทเดยวกนกบสระนา เพอจะไมเปลองพนท ขยายคนาใหใหญขน เพอ

เปนสถานทปลกผกและพช 5. ความรเรองการปลกพชแบบผสมผสาน มประโยชนมากในการดาเนนชวตประจาวน 6. การใชพนทใหเกดประโยชน โดยการทาเกษตรผสมผสานภายในแปลง มการจดการนาไวใชใน

ยามแหงแลง โดยการขดสระ หรอ แหลงเกบกกนา เทคนคการปลกพชผกตางๆ 7. เรมจากการทาแบบเลกๆ กอน แลวคอยขยายไปเรอย ๆ พงตนเองใหไดมากทสดจากการทา

เกษตรแบบผสมผสาน

----------------------