Embed Size (px)
Citation preview
วารชา วงศพยต
139
*ผชวยศาสตราจารยดร.
จากประเพณ สวถสมยใหม: พนทในระหวางในการอยอาศยญปน
วารชา วงศพยต *ภาควชาสถาปตยกรรมศาสตร คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย
บทคดยอ
นบตงแตยคปฏรปสมยเมจ ประเทศญปนไดเขาสยคสมยใหมอยางเตมรปแบบการเปดรบอารยธรรมตะวนตกความเจรญกาวหนาทางวทยาการความรเทคโนโลยและสถาปตยกรรมเมอผนวกกบการปรบตวและฟนฟประเทศจากผลกระทบจากภยธรรมชาตโดยเฉพาะอยางยงแผนดนไหวรวมถงผลลพธและผลพวงจากการพายแพสงครามโลกครงท2ซงนบเปนปจจยเรงส�าคญ กอใหเกดการเปลยนแปลงของการอยอาศยญปน ทงในมตกายภาพ ไดแก การเตบโตของเมองการพฒนาระบบสาธารณปโภค-สาธารณปการและนวตกรรมทเอออ�านวยความสะดวกสบายตางๆและมตทางสงคมวฒนธรรมอาทมโนทศนและวถการด�าเนนชวตอยางไรกดภายใตพลวตดงกลาวญปนมการสบสานเอกลกษณและจตวญญาณของการอยอาศยซงสอใหเหนความสมพนธกบบรบทไดอยางเปนทประจกษ
บทความนมความมงหมายทจะอานพฒนาการการอยอาศยของญปนผานองคประกอบทางสถาปตยกรรมหนาทใชสอยและการตความหมายของ“พนทในระหวาง”โดยอาศยการทบทวนวรรณกรรมจากบทความและบทสมภาษณรวมกบการส�ารวจอาคารกรณศกษา ซงประกอบดวย บานพนถน (ไดแก บานชาวนา บานพอคา) กระทอมชงชาในพระราชนเวศนคตทสระ(ไดแกเกปปะโระโชะคนเทอ)และบานพกอาศยออกแบบโดยโยะชจทะเคะฮะระ(ไดแกบานศลปนบานสถาปนก) ววฒนาการของพนทในระหวางเรมตนจาก “คณลกษณะทแตกตางและแยกจากกนของเอนกะวะและโดะมะ”ในบานพนถนส“การประกอบสรางพนทในระหวางในความสมพนธใหม”ดงปรากฏในกระทอมชงชาของพระราชนเวศนคตทสระและส“การสรางความหมายและความสมพนธใหมของพนทในระหวาง”ดงปรากฏในสถาปตยกรรมพกอาศยออกแบบโดยทะเคะฮะระ สะทอนพฒนาการของการอยอาศยของญปน ซงยงด�ารงอตลกษณของวฒนธรรมการอยอาศยทใหความส�าคญกบความไมสมบรณและสภาวะเปลยนผาน ในบรบทและความสมพนธระหวางคนบานเมองและธรรมชาตทเปลยนแปลงไป
ค�ำส�ำคญ: พนทในระหวางการอยอาศยญปนบานพนถนญปนพระราชนเวศนคตทสระบานพกอาศยออกแบบโดยโยะชจทะเคะฮะระ
จากประเพณ สวถสมยใหม: พนทในระหวางในการอยอาศยญปน
140
*AssistantProfessor,Ph.D.
From Tradition to Modernity: The In-Between Space in Japanese Dwellings
Waricha Wongphyat *Department of Architecture, Faculty of Architecture, Chulalongkorn University
Abstract
Since Meiji Restoration, Japan bacame a modernizing state, which rapidly embraced Western civilization andadvancementofknowledge,technologiesaswellasarchitecture.Furthermore,suchnaturaldisasters as earthquakes and the defeat in the World War II accelerated the pace of the country’s transformation, both its physical aspects; urbanization and development of infrastructure and facilities, and itsculturalaspects; ideologyandwayof life.Despite theenormouschanges, the Japanesedwellingsrevealessentialqualitiesandspiritoftraditionhandeddownforgenerations.
This article aims to clarify the evolution of the Japanese dwellings focusing on architectural elements, functions,and interpretationsof the in-betweenspace.Methodologically, thestudy isbasedonliteraturereviewandfieldsurveysofthecasestudies,whichincludeminka orpeople’shouse(e.g.farmer’shouses,merchant’shouses),teahousesatKatsuraImperialVilla(e.g.Gepparo,Shokintei),andtheresidentialarchitecturedesignedbyYoshijiTakehara.Thetransformationofthein-betweenspace—from“theclear-cutandcontrastingnatureofengawa and doma”ofminkato“thenewcompositionofthein-betweenspace”asevidentintheteahousesofKatsuraRikyuandto“thenewinterpretation and interrelation of the in-between space” illustrated in the houses designed byTakeharaaptlyportraysthecollectiveattemptstoinheritessentialcharactersofthein-betweennessoftheJapanesedwellingsintheevolvingcontext.
Keyword: In-betweenspace,Japanesedwellings,minka,KatsuraImperialVilla,residential architecture designed by Yoshiji Takehara
วารชา วงศพยต
141
บทน�า
การเขาสยคสมยใหม (Kindai) หรอยคเมจ โดยมการปฏรปสมยเมจในปค.ศ.1868เปนจดเปลยนส�าคญสงผลใหประเทศญปนเกดความเปลยนแปลงในหลายมตเรมตนดวยการปรบเปลยนกลยทธการปองกนประเทศจากการปดประเทศเพอรวมศนยอ�านาจการบรหารปกครองบานเมองและปองกนขาศกศตรภายในดนแดน สการเปดประเทศเพอเปดรบอารยธรรม วทยาการความรเทคโนโลย และสถาปตยกรรมตะวนตก มการยกเลกระบบชนชนซงถอปฏบตมาเปนระยะเวลายาวนานกวาสองศตวรรษครงเพอใหบานเมองไมแลดเปนบานปาเมองเถอน อนจะเปนเหตขออางในการคกคามจากประเทศมหาอ�านาจ เมอผนวกกบภยจากธรรมชาต โดยเฉพาะอยางยงแผนดนไหวทเกดขนทวทกภมภาค และภยจากสงครามโลกครงท2ซงน�าความเสยหายแกบานเมองและความสญเสยตอชวตอยางมหาศาล สงผลใหญปนตองพฒนาประเทศในอตราเรงสงเมอเปรยบเทยบกบประเทศอนๆ แมวารากฐานของสงคมวฒนธรรมแหงการเรยนรของญปนจะน�าใหเกดววฒนาการทางกายภาพและระบบโครงสรางพนฐานของเมอง รวมถงการซบซบทางวฒนธรรมอนสงผลตอแนวคดและแนวทางการด�าเนนชวตของผคน ทวาญปนนบไดวาเปนสงคมทมการด�ารงรกษารากเหงาวฒนธรรม ซงสอเจตนจ�านงคในการสบสานและสงตอภมปญญา แบบแผน ขนบธรรมเนยมและวฒนธรรม ทงในรปทปรากฏชดและไมปรากฏชดอยางเขากบยคสมย
นบตงแตอดต“พนทใน-ระหวาง”หรอ“พนทสเทา”ในการอยอาศยญปนเปนองคประกอบทมบทบาทอนหลากหลายชวยเชอมโยงความสมพนธระหวางพนทธรรมชาตภายนอกกบพนทอยอาศยภายในเปนสวนขยายของพนทใช สอยของบาน และเปนพนทอเนกประสงคของครอบครว(Kurokawa1988)นอกจากนพนทในระหวาง
ยงนบเปนรปธรรมทสอใหเขาใจความสมพนธระหวางการเปลยนแปลงของบรบท แนวคดการออกแบบ แนวทางการใชสอยพนท กบการด�ารงไวซงแกนสาระของการอยอาศยญปน บทความนจงมงเนนใชพนทในระหวางของบานประชาชนและสถาปตยกรรมทไดรบอทธพลจากบานประชาชนเป นตวแทนในการศกษาและวเคราะหววฒนาการการอยอาศยญปน โดยอาศยการทบทวนวรรณกรรมและการส�ารวจภาคสนาม ประกอบดวยประสบการณการอยอาศยการสงเกตการณและบนทกภาพโดยผเขยนระหวางปพ.ศ.2548-2559การศกษาพนทในระหวางในการอยอาศยญปนแบงออกเปน3ตอนไดแกการเรมตนของการอยอาศยแบบประเพณการกอรางสรางสรรคของการอยอาศยสมยใหมและการรงสรรค(ใหม)ของการอยอาศยรวมสมยดงรายละเอยดตอไปน
ตอนท 1 การเรมตนของการอยอาศยแบบประเพณ
1.1 บรบททแตกตาง: บานประชาชน - บานชนชนสง
หากใช“คน”ซงเปนปจจยภายในเปนเกณฑส�าคญในการท�าความเขาใจทอยอาศยญปนสถาปตยกรรมทพกอาศยญปนสามารถแบงออกเปน2สายหลกไดแกทอยอาศยของประชาชนคนทวไป (minka) และทอยอาศยของชนชนสง (non-minka) (Itoh 1986) ทอยอาศยของประชาชนคนทวไปหรอกคอสถาปตยกรรมพนถนประกอบดวย บานชาวนาหรอบานชนบท (nouka) ซงผนวกพนทประกอบกจกรรมทางการเกษตรเขาไวกบพนทพกอาศยและบานพอคาหรอเรอนรานคา(machiya)ซงผสมผสานหนาทใชสอยของบานและรานคาเขาไวดวยกนสวนทอย อาศยของชนชนสง ประกอบดวย บานทม
จากประเพณ สวถสมยใหม: พนทในระหวางในการอยอาศยญปน
142
รปแบบชนเดน 1 และบานทมรปแบบโชอน 2 เปนสวนส�าคญ
เมอพจารณาปจจยภายนอกของการอยอาศยไดแกสภาพภมประเทศและสภาพภมอากาศจะเหนวาทอยอาศยญปนไดรบการออกแบบขนเพอแกปญหาความเปนอยในชวงฤดรอนทมอณหภมและความชนสง ดงนนการยกพนไมเพอเพมการระบายอากาศและความชนเหนอผวดนจงเปนลกษณะรวมของสถาปตยกรรมพกอาศยของขนนางชนสงและชาวบานทวไป อยางไรกด สถานะทางเศรษฐกจและสงคมทแตกตางกนของผอยอาศยท�าใหความตองการและความจ�าเปนในการใชสอยแตกตางกนดวยเหตนบานของประชาชนจงประกอบดวยพนทรองรบกจกรรมการอย+กนและพนทรองรบการท�ามาหาเลยงชพ ในขณะทบานของชนชนสงจะมเพยงพนทรองรบการอยอาศยความแตกตางกนของผใชสอยและการใชสอยขางตนสงผลตอลกษณะทางกายภาพของทอยอาศยทง2ประเภทกลาวคอบานชาวนาบานพอคา และบานประชาชนสวนใหญของประเทศ จะประกอบดวยพนท2สวนหลกไดแกสวนพนไมยกสงและโดะมะหรอสวนพนดน ในขณะทบานชนชนสงมเพยงสวนพนไมยกสงเทานน โดยพนฐานโดะมะเปนสวนทไมจ�าเปนตองถอดรองเทา พนไมสวนยกพนซงรองรบการอยกนจะเปนพนททตองถอดรองเทาเมอธรรมเนยมการถอดรองเทากอนขนเรอนและวฒนธรรมการนงพนผนวกเขากบลกษณะขององคประกอบสถาปตยกรรมและเครองเรอนทเรยบนอยจงท�าใหตวสถาปตยกรรมญปนเปนเสมอนเครองเรอนชนใหญไปในตว
1.2 บานชาวนาในชนบท - บานพอคาในเมอง
บานชาวนา
บานชาวนาบานชนบทหรอบานพนถน3เปนทอยอาศยของผ ประกอบอาชพเกษตรกรรมซงเปนประชากรสวนใหญของประเทศ บานชาวนาดงกลาวจงเปนสถา-ปตยกรรมทผนวกหนาทใชสอย2ประเภทไดแกการอยอาศยและการประกอบอาชพเกษตรกรรมเขาไวภายในโครงสรางอาคารหลงเดยวกนภมทศนวฒนธรรมการอยอาศยของบานพนถนประกอบดวยกลมอาคารไดแกตวบานซงเปนอาคารหลก โรงเกบผลผลตและเครองมอทางการเกษตรและอาคารซมประตโดยอาคารตางๆจะวางตวโอบลอมลานกลางซงเปนพนทประกอบกจกรรมทางการเกษตรและกจกรรมอนๆ ของสมาชกครอบครวบรเวณใกลเคยงมกมบอน�าและอาจมศาลเจาหลงเลกเมอเปรยบเทยบกบบานแบบชนเดนและบานแบบโชอนบานพนถนญปนโดยเฉพาะในยคเรมตนจะมลกษณะคอนขางปดทบมากกวาอาคารมโครงสรางเปนไมมไมหญาและดนเปนวสดกอสรางพนฐานโครงสรางรบน�าหนกหลงคามกเปนไมทไมไดผานการแปรสภาพหรอขดแตงนกแตจะเผยใหเหนพนผวสมผสตามธรรมชาตหลงคามงดวยหญาแหงบางทองถนมงดวยกระเบองรปทรงหลงคาเปนสงทแสดงเอกลกษณของบานพนถนและสะทอนความแตกตางทางสภาพภมอากาศในแตละทองทของประเทศญปนดวยคณลกษณะของความงามในความเรยบนอย ความออนนอมถอมตนการใชวสดธรรมชาตทมความกลมกลน
1 บานแบบชนเดน(ค�าวาshinมทมาจาก寝 แปลวานอน)เปนทพกอาศยของราชวงศและขนนางชนสงในสมยเฮอนโดยเฉพาะอยางยงในศตวรรษท10สถาปตยกรรมแบบชนเดนมลกษณะเปนโครงสรางไมยกพนและเปดโลง เสาเปนเสากลมไมปดฝาเพดานมผนงเบาซงสามารถพบหรอแขวนเกบเปนฝาภายนอกมมานฉากและฝาโชจแบบทบเปนฝากนพนทภายในเนองจากอปกรณก�าหนดแบงพนทมน�าหนกเบาและไมไดตดตงอยางถาวรกบอาคารบานแบบชนเดนจงมลกษณะคลายศาลามความเปนอนหนงอนเดยวกนระหวางพนทภายในและภมทศนภายนอก
2 บานแบบโชอน (ค�าวา shoinมทมาจากซมเขยนหนงสอหรอ書院ของพระในวดพทธนกายเซน)ครอบคลมทงทพกอาศยของราชวงศบานซามไรและอาศรมพระในวดบานทมรปแบบโชอนไดรบการพฒนาขนในศตวรรษท12และไดรบความนยมสงสดตงแตศตวรรษท17เมอมการผนวกบานแบบโชอน ซงมลกษณะ พนทแบบเปนทางการ เขากบหองแบบสคยะ (sukiya-style room) ซงมลกษณะพนทแบบกงทางการและหองชงชาโซอน(souan)ซงถอเปนพนทไมเปนทางการเขาไวดวยกนเมอเปรยบเทยบกบสถาปตยกรรมแบบชนเดนบานแบบโชอนจะมการปดลอมพนททชดเจนและถาวรมากกวา
3 บานชาวนาหรอnoukaในภาษาญปนมทมาจาก農แปลวาการเกษตรและ家แปลวาบาน
วารชา วงศพยต
143
กบสภาพแวดลอมและสะทอนรองรอยของกาลเวลาบานชาวนาจงไดกลายมาเปนตนแบบของสถาปตยกรรมหองชงชาในยคตอมา
ภายในบานชาวนาประกอบดวยพนทส�าคญ 2 สวนเปดโลงเชอมโยงถงกนไดแก(1)สวนพนไมยกระดบประมาณ45-100เซนตเมตรส�าหรบรองรบกจกรรมการอยอาศยซงสามารถแบงออกเปน2พนทไดแกพนทรบรองแขกมลกษณะเปนพนททเปนทางการ ตงอยลกจากสวนพนดนมากทสดพนไมมกปทบดวยเสอตะตะม ปดฝาเพดานและมการตกแตงประดบประดาดวยองคประกอบทพบในบานแบบโชอน เชนโทะโคะโนะมะหรอชนประดบทะนะหรอหงวางของ โอะชอตะหรอตเกบของ และทสเคะโชอนหรอซมเขยนหนงสอและพนทรองรบกจกรรมประจ�าวนของผอยอาศยซงสามารถเชอมตอโดยตรงไดกบสวนพนดน พนทสวนนมกปพนดวยไม บางกรณปดวยไมไผเวนรองเพอการระบายอากาศทดมเตาไฟฝงพนเปนศนยรวมกจกรรมของสมาชกครอบครวและ(2)โดะมะหรอสวนพนดน รองรบกจกรรมการประกอบอาหาร กจการอนเกยวเนองกบอาชพเกษตรกรรม รวมถงเปนทเกบอปกรณ เครองมอ และพชผลทางการเกษตร ตลอดจนคอกสตว
บานพอคา
เชนเดยวกบบานชาวนา บานพอคาในเมอง4 เปนสถา-ปตยกรรมทผนวกหนาทใชสอยของการอยอาศยและกจกรรมการคาขายเขาไวในสถาปตยกรรมหลงเดยวกนเนองจากบรบทแวดลอมของทตงทแตกตางกนเรอนรานคาซงมกตงอยในเมองทมความหนาแนนสงจงมขนาดพนทจ�ากดลกษณะเปนอาคารแคบและยาวและเนนการอยอาศยทางตงดวยสณฐานของอาคารสงผลใหลกษณะและความสมพนธระหวางสวนพนไมยกสงและสวนโดะมะของบานพอคามความแตกตางกบบานชาวนา กลาวคอ ทงสวนพนไมและสวนโดะมะสามารถเขาถงโดยตรงไดจากถนนดานหนาโดยสวนพนไมจะมสดสวนหนากวางมากกวาสวนโดะมะการใชสอยพนทสวนพนไมแบงออกเปนพนทคาขายทางดานหนาและพนทอยอาศยทางดานหลงและ/หรอดานบน พนททงสองสวนจะวางตวยาวขนานกนตงแตดานหนาจนถงดานหลงอาคาร ในขณะทสวนพนไมมกมการซอนชนเพอเพมพนทใชสอยสวนโดะมะ ซงใชเปนทประกอบกจกรรมอนเกยวเนองกบการคาขายมกเปนพนทเปดโลงโปรงสงจรดหลงคานอกจากนเรอนรานคามกมคอรทหรอสวนขนาดยอมบรเวณกลางอาคารเพอเพมการรบแสงลมธรรมชาตและสรางสภาพแวดลอมอนสวยงามภายใน
4 บานพอคาหรอmachiyaในภาษาญปนมทมาจาก町แปลวาเมองและ家 แปลวาบาน
ภาพท 1 ผงพนบานชาวนาทมา: Kawashima 1986
ภาพท 2 สวนพนไมและสวนพนดนในบานชาวนาทมา: วารชา วงศพยต 2549
จากประเพณ สวถสมยใหม: พนทในระหวางในการอยอาศยญปน
144
1.3 ระเบยงแบบเปดโลง - พนดนแบบปดลอม
เอนกะวะ หรอ ระเบยง 5 เปนพนทในระหวางทพบทงในบานประชาชนและบานชนชนสง ระเบยงของบานทง 2ประเภทนมลกษณะทางกายภาพ ต�าแหนงทตง และคณลกษณะของทวางทคลายคลงกนระเบยงในบานญปนในอดตมลกษณะคอนขางเปดโลงแมในยคตอมาอาจถกปดลอมดวยฝาเลอนโปรงใสและ/หรอบานเลอนไมส�าหรบกนฝนระเบยงบานญปนยงคงท�าหนาทเปนตวกลางเชอมความสมพนธระหวางสภาพแวดลอมภายนอกและพนทอยอาศยภายในอยางไรกดระเบยงของบานทงสองอาจมความแตกตางกนในแงมมของกจกรรมการใชสอยอนเนองจากผ ใชสอยและความตองการการใชสอยทไมเหมอนกน
โดะมะ หรอ พนดนในบำน 6เปนองคประกอบส�าคญในบานประชาชนไมวาจะเปนบานชาวนาในชนบทหรอบานพอคาในเมอง ขนาดของโดะมะสามารถบงชถงอายของบานไดกลาวกนวาบานทมโดะมะขนาดใหญมกเปนบานทเกาแกมประวตศาสตรยาวนาน (Hirai1998)พนทในระหวางนมคณลกษณะทนาสนใจ 2 ประการ คอ เมอพจารณาจากลกษณะการปดลอม วสดพนผว และการตดตอกบพนทภายนอกโดยไมตองถอดรองเทาจะเหนวาโดะมะมคณลกษณะตรงกนขามกบระเบยงกลาวคอโดะมะเปนพนทภายนอกทแทรกเขาสพนทวางภายในทมระดบการปดลอมสงหากพจารณาจากความสมพนธและความตอเนองของกจกรรมการใชสอย จะเหนวาแมโดะมะมระดบพนทต�ากวาสวนพนไม แตโดะมะมความสมพนธอยางแนบแนนและเปนสวนหนงของพนทอยอาศยของครอบครว
ภาพท 3 ผงพนบานพอคาทมา: Meiji Mura 2004
ภาพท 4 สวนพนไมและสวนพนดนในบานพอคาทมา: วารชา วงศพยต 2558
5 ระเบยงหรอengawaในภาษาญปนมทมาจาก縁แปลวาความสมพนธ
6 สวนพนดนในบานหรอdomaในภาษาญปนมทมาจาก土แปลวาดนและ間แปลวาพนทวาง
วารชา วงศพยต
145
ตอนท 2 การกอรางสรางสรรคของการอยอาศยสมยใหม
2.1 พระราชนเวศนคตทสระ: องครวมของความเปรยบตาง
ในประวตศาสตรสถาปตยกรรมญปน พระราชนเวศนคตทสระซงกอสรางราวตนครสตศตวรรษท 17 นบไดวาเปนสถาปตยกรรมทมความส�าคญซงไดรบการยกยองในฐานะเปนอาคารทบกเบกสถาปตยกรรมสมยใหมของญปนมการวเคราะหวพากยและวจารณพระราชนเวศนคตทสระผานขอเขยนทางสถาปตย-กรรมโดยสถาปนกชอดงจ�านวนมากทงโดยชาวตางชาตอาทบรโน เทาตและมสวาน เดอโรและโดยคนญปนอาทสเทะมโฮรกจเคนโซทงเกะและอะระตะ
ภาพท 5 ไดอะแกรมแสดงพนทในระหวางของบานชาวนา
ภาพท 6 ไดอะแกรมแสดงพนทในระหวางของบานพอคาทมา: วารชา วงศพยต 2560
อโซะซะค ตลอดจนมการน�าเสนอผานภาพถายโดยชางภาพผมชอเสยงระดบประเทศอยางเชนยะสฮโระอชโมะโตะ
นอกเหนอจากการจดองคประกอบท เน นเส นของโครงสรางแนวตงและแนวนอน และเสนสายขององคประกอบสถาปตยกรรม อาท กรอบของโครงผนงและขอบเสอตะตะมซงแลดคลายศลปะมอนเดรยนจะเปนทชนชอบในบรรดาสถาปนกสมยใหมแลว การผสานการออกแบบสถาปตยกรรมกบสถาปตยกรรมภายในและภมสถาปตยกรรม ตลอดจนปรากฏการณของพนทวางอนเกดจากการท�างานรวมกนระหวางวสดสผวสมผสและแสง-เงาทเชอมโยงกบประสบการณการรบรทวางของผใชสอย นบเปนลกษณะอนโดดเดนของพระราชนเวศนคตทสระแหงน คณลกษณะดงกลาวยงเปนทนยมและปรากฏใหเหนในสถาปตยกรรมทกอสรางในชวงเวลาใกล-
จากประเพณ สวถสมยใหม: พนทในระหวางในการอยอาศยญปน
146
เคยงกนอาทสถานบนเทงระดบสงชอดงนาม“สมยะ”7 ซงไดรบการขนทะเบยนเปนมรดกวฒนธรรมระดบประเทศในปค.ศ.1952ตงอยในพนทชมะบะระยานเรงรมยเกาในกรงเกยวโต (Isozaki2011)ลกษณะและรปแบบสถาปตยกรรมของกลมอาคารในพระราชนเวศนคตทสระเปนผลลพธของการสรางสรรคทรเรมโดยเจาชายโทะชฮโตะและสบเนองสเจาชายโทะชทะดะผเปนบตรชาย การกอสรางครอบคลมระยะเวลากวา 42 ป และคาบเกยวชวงเวลาการเปลยนผานทางการปกครองและสนทรยรส ทางศลปะและสถาปตยกรรม ดวยเหตนพระราชนเวศนคตทสระจงเปรยบไดกบขอเขยนทเตมไปดวยชนของความหมายทมความแตกตาง คลมเครอยากตอการท�าความเขาใจใหเหนเปนเนอเดยวกน(Isozaki2011)
หนาทใชสอยหลกของพระราชนเวศนแหงนประกอบดวย2 สวนทเกยวเนองกน ไดแก การรบรองเชอพระวงศขนนางชนสง และการประกอบพธชงชา ภายในอาณาบรเวณของคตทสระจงประกอบดวยสวนผสมของสถาปตยกรรม2รปแบบคอสถาปตยกรรมแบบโชอนส�าหรบรบรองแขกเหรอ และสถาปตยกรรมแบบสคยะส�าหรบประกอบพธชงชาสถาปตยกรรมแบบโชอน ประกอบดวยเรอนโชอนเกาเรอนโชอนกลางหอดนตรและเรอนโชอนใหมจดเรยงในลกษณะลดหลนเหลอมกนทเรยกวา “ฝงหานบน” เพอเปดรบมมมองและแสงธรรมชาตอยางเตมประสทธภาพเนองจากสถาปตยกรรมแบบโชอนไดรบการสบทอดและพฒนาโดยบรมครทางการชาง มการอางองระบบโมดลเสาทวดระยะหางระหวางศนยกลางถงศนยกลางเสารวมกบระบบสดสวนควะร จงท�าใหเกดสนทรยภาพแบบเบดเสรจและฉายใหเหนบรรยากาศและชวตของขนนางและชนชนสงในอดต
สถาปตยกรรมแบบสคยะปรากฏใหเหนในหมกระทอมชงชาตางๆไดแกเกปปะโระโชะคนเทอโชคะเทอและโชอเคน ทปลกสรางอยในบรเวณตางๆ ของพระราช-นเวศน ในทางตรงกนขามกบสถาปตยกรรมแบบโชอน สถาปตยกรรมแบบสคยะซงไดรบแรงบนดาลใจจากความเรยบนอยความดบและความเกาคร�าของบานพนถนอนเปนผลจากธรรมชาตและกาลเวลา เปนการสอสารกนระหวางเจาของบานและชาง โดยใชระบบการกอสรางทอางองระยะดานในระหวางชวงเสากอเกดเปนความงามทแฝงไวดวยความออนนอม นอกจากนหองชงชาทกอสรางในยคเจาชายโทะชทะดะยงสอถงรสนยมของชาวเมองและนกรบซามไรในยคนนเปนอยางด (Isozaki2011)
2.2 กระทอมชงชา: เกปปะโระ - โชะคนเทอเกปปะโระ
เนองจากต�าแหนงทตงซงสามารถชมภาพเงาสะทอนของพระจนทรบนผวน�าไดในยามค�าคนและมตนบวยปลกไวในบรเวณใกลเคยง กระทอมชงชาทกอสรางขนเปนหลงแรกในพระราชนเวศนคตทสระจงไดชอวา เกปปะโระ8
(Ponciroli 2005) กระทอมชงชาแหงน ประกอบดวยหองปเสอตะตะมจ�านวน3หองไดแกหองขนาด7เสอครงจ�านวน1หองและหองขนาด4เสอจ�านวน2หองและพนทชงชาวางตวโอบลอมลานดนลกษณะคลายโดะมะเปนรปตวย จงท�าใหรสกเหมอนธรรมชาตไหลเชอมสพนทวางภายในอาคาร
เกปปะโระมโครงสรางหลงคาและเสาบรเวณพนทชงชาทปราศจากการขดแตงผว พนทภายในทงหมดไมปดฝาเพดาน แตเผยใหเหนโครงไมไผทสานอยางปราณตและ
7 อะเกะยะ(ageyaarchitecture)เปนสวนผสมระหวางสถาปตยกรรมแบบโชอนและสถาปตยกรรมแบบสคยะทไดรบการสรางสรรคขนโดยชนชนพอคาและชางในเมอง มลกษณะภายนอกทเรยบงายแตมความรมรวยของการออกแบบพนทวางภายใน ซงโอโถง สวยและสงางามดงวงของนกรบซามไรแตมความปราณตและใหความรสกผอนคลายดงหองชงชา,“Ageya,”AccessedApril12,2017,http://sumiyaho.sakura.ne.jp/page/english.html.
8 ค�าวาเกปปะโระแปลวากระทอมชงชาแหงพระจนทรและตนบวย
วารชา วงศพยต
147
วสดมงหลงคาทท�าจากธรรมชาตพนทวางระหวางบานเลอนและหลงคาเปนชองเปดโลงลกษณะคลายกบบานพนถน พนทชงชาซงตงขนาบโดะมะมพนปดวยไมและชองเปดเตยใหแสงสองผานเขามาพนทภายในมอปกรณชงชาอาทอางลางมอและเตาแบบฝงพนมตและชนตดตงอยเพยงเลกนอยบนผนงหนงดานดวยลกษณะขางตนจงท�าใหพนทวางภายในของกระทอมชงชาหลงนดมลกษณะกงภายในกงภายนอกและมความเชอมตอกบพนทภายนอกทงในเชงแสงลมธรรมชาตและมมมองโดยสมบรณ
โชะคนเทอ
โชะคนเทอ9 ซงปลกสรางอยใกลกบตนสนใหญ10 นบเปนกระทอมชงชาทมความส�าคญทสดในพระราชนเวศน(TheImperialHouseholdAgency(n.d.))พนทใชสอยประกอบดวยพนททปดวยเสอตะตะมขนาด11เสอและ6 เสอหองชงชาซงปดวยเสอตะตะมขนาด3เสอและ
สวนบรการรวมถงมคอรทขนาดเลกบรเวณกลางอาคารและมพนทเตรยมชาตงอยรมขอบภายนอกของอาคารหนออกสภมทศนอนเปนลกษณะเดนของอาคารหลงนถงแมโชะคนเทอไมไดเผยใหเหนโครงสรางหลงคาอยางเกปปะโระแตปดฝาเพดานและมแผงกนชองวางเหนอบานเลอนทวา ทวเสาทปราศจากการขดแตงผวซงตงอยบรเวณใตชายคาใกลกบพนทเตรยมชาและเสาตนโอคทบดโคงตามธรรมชาตในหองพธชงชา แสดงใหเหนลกษณะรวมของกลมกระทอมชงชาในพระราชนเวศนแหงน
อาณาเขตระหวางหองขนาด11เสอซงเชอมตอโดยตรงกบพนทเตรยมชาและหองขนาด6 เสอทตงอยตดกบหองประกอบพธชงชาถกแบงกนดวยฝาฟสมะลายตารางหมากรกสครามสลบขาวนบเปนลกษณะเดนอกประการของโชะคนเทอซงสะทอนการออกแบบรวมสมยลวดลายบนบานเลอนนมความตอเนองมายงฉากหลงของชนประดบในหองขนาด11เสอถดจากชนประดบมตยาวส�าหรบเกบทใสถาน ฝาตประดบดวยภาพเขยนโดยชาง
ภาพท 7-8 ผงพนและทศนยภาพบรเวณพนทเตรยมชาและสวนพนดนของเกปปะโระ ทมา: Matsumura 2005
9 ค�าวาโชะคนแปลวาเสยงของเครองสายโคะโตะและเสยงของลมทพดผานตนสน
10 โชะคนเทอไดถกกลาวถงในวรรณกรรมคลาสคTheTaleofGenjiซงเขยนขนในศตวรรษท11ทมชอตอนวาTheWindinthePines
จากประเพณ สวถสมยใหม: พนทในระหวางในการอยอาศยญปน
148
เขยนภาพเลองชอนามคะโนทนย11 พนทเตรยมชาตงอยรมขอบระเบยงใตชายคาและเปดมมมองสทวทศนเบองหนา ไดรบการออกแบบใหเปนองคประกอบส�าคญสวนหนงในพธการเตรยมชา ภายในบรเวณมพนปดวยไมอปกรณชงชา อาท อางลางมอและเตาดนเผาถกผนวกเปนสวนตอเนองกบระเบยงและมชนวางเครองถวยชามตดตงอยทมมของแผงเตยปดบงสายตา บรเวณโดยรอบรายลอมดวยกรวด แผนหนทางเดน และทวเสาทปราศจากการขดแตงผวพนทเตรยมชาจงมลกษณะเปนทว างกงภายในกงภายนอก เชอมโยงความสมพนธระหวางสถาปตยกรรมชงชาและภมทศนแวดลอม สวนหองประกอบพธชงชาทางดานในมขนาดพนทเพยง3เสอกบชนประดบขนาด¼เสอทางเขาสหองประกอบพธชงชามลกษณะเตย ท�าใหแขกผมาเยอนจ�าเปนตองส�ารวมกายและนอมตวลงเพอเขาสพนทพธภายในบรเวณกลางหองมเสาตนโอคทบดโคงตามธรรมชาตฝาเพดานท�าดวยกกสานมโครงเปนล�าไมไผสสวางสลบกบสมดและมหนาตางจ�านวน8บานโดยหนาตางหนงในนนตดตงอยบนฝา
เพดานจงมชอวา “หนาตางพระจนทร” ดวยความตอเนองของวสดพนของโระจหรอทางเดนฉ�าชน12 และทวเสารปทรงธรรมชาตทดเสมอนไหลจากธรรมชาตสพนทใตชายคาความตอเนองของการใชโครงสฟาอมเทาเขยวของแผนหนทางเขาทคดสรรใหเขากบสสนบนบานเลอนซงมลวดลายตอเนองไปยงชนประดบ รวมถงการเจาะคอรทขนาดเลกบรเวณกลางอาคาร และการตดตงหนาตางทงบนผนงและฝาเพดาน ท�าใหพนทวางของโชะคนเทอมความเชอมโยงกบธรรมชาตเปนอยางด
2.3 การประกอบสรางพนทในระหวางในความสมพนธใหม: พนดนแบบเปดโลง - โอบลอม
หากพจารณาในเชงหนาทใชสอย พนทเตรยมชาของกระทอมชงชาทงสองท�าหนาทคลายกบครวของบานพนถน สวนเตรยมชาจงมองคประกอบของพนท ไดแกสวนพนไมและโดะมะและอปกรณตางๆอาทอางลางมอ
11 คะโน ทนย เปนหนงในผกอตงโรงเรยนคะโนไดรบการแตงตงใหเปนจตรกรหลวงคนแรกแหงยคสมยโชกนโทะคกะวะ เขาไดสรางผลงานขนาดใหญในสถานทส�าคญหลายแหงไดแกปราสาทเอะโดะปราสาทนโจปราสาทโอซากาปราสาทนาโกยาและนคโคโทะโชะก
12 อางองค�าแปลจากชยยศอษฏวรพนธ,หมะ พระจนทร ดอกไม: สวนญปน,(กรงเทพ:สารคดภาพ,2557).
ภาพท 9-10 ผงพนและทศนยภาพบรเวณพนทเตรยมชาและสวนพนดนของโชะคนเทอ ทมา: Matsumura 2005
วารชา วงศพยต
149
เตาดนเผาคลายคลงกบครวของบานชาวนาในอดตอยางไรกตาม เมอวเคราะหคณลกษณะของทวางและรปแบบความสมพนธของสวนเตรยมชาซงนบไดวาเปนพนทเปลยนผานนน จะเหนววฒนาการทแปรเปลยนไปจากแบบแผนในอดตเมอเปรยบเทยบกบโดะมะของบานพนถนซงมลกษณะทวางแบบปดลอมและคอนขางตดขาดจากภายนอกในเชงกายภาพ แตมความเชอมโยงในแงกจกรรมการใชสอยกบพนทภายใน สวนพนดนของกระทอมชงชาทงสองมลกษณะพนทคอนขางเปดโลงกงภายในกงภายนอก และไดรบการออกแบบโดยค�านงถงความสมพนธกบภมทศนโดยรอบ ในเชงความสมพนธระหวางพนทในระหวางกบพนทสวนอนๆ จะเหนวาโดะมะของบานพนถนมกไมตดตอโดยตรงกบพนททปดวยเสอตะตะม ซงนบเปนพนททคอนขางเปนทางการ อยางไรกตาม สวนพนดนของกระทอมชงชาทงสองไมเพยงมความใกลชดสมพนธกบพนทเตรยมชา แตยงมความสมพนธกบพนททปดวยเสอตะตะมในลกษณะทแทรกอยกลางอาคารดงปรากฏในเกปปะโระและลกษณะโอบลอมอาคารดงพบเหนในโชะคนเทอ
ในเชงความสมพนธระหวางพนทในระหวางดวยกน จะเหนวาระเบยงและสวนพนดนของกระทอมชงชากรณศกษามความสมพนธระหวางกนและกอใหเกดความ
คลมเครอในการก�าหนดอาณาเขตภายใน-ภายนอกทวาเอนกะวะและโดะมะของบานพนถนมกมขอบเขตพนททชดเจนและพนทในระหวางทงสองมกไมเกยวของสมพนธกนโดยตรงนอกจากนความไมสมบรณของสถาปตยกรรมสคยะทเผยใหเหนโครงสรางหลงคาและเปดชองวางระหวางหลงคาและผนง ดงปรากฏใหเหนในกรณศกษาขางตนซงอ�านวยใหแสงธรรมชาตจากภายนอกลอดผานตกกระทบ และสะทอนสพนทวางภายในอาคาร กอใหเกดความลนไหลและความตอเนองของทว างจากภายนอกสภายในอยางสมบรณ
ตอนท 3 การรงสรรค (ใหม) ของการอยอาศยรวมสมย
3.1 โยะชจ ทะเคะฮะระ: สถาปตยกรรมแหงความไมสมบรณ
โยะชจ ทะเคะฮะระ เปนสถาปนกทมชอเสยงดานการออกแบบสถาปตยกรรมพกอาศยในญปนโดยเฉพาะอยางยงในจงหวดโอซากาซงเปนถนททะเคะฮะระเตบโตร�าเรยนและสอนสถาปตยกรรม วธการสรางสรรค
ภาพท 11 ไดอะแกรมแสดงพนทในระหวางของเกปปะโระ
ภาพท 12 ไดอะแกรมแสดงพนทในระหวางของโชะคนเทอทมา: วารชา วงศพยต 2560
จากประเพณ สวถสมยใหม: พนทในระหวางในการอยอาศยญปน
150
สถาปตยกรรมของทะเคะฮะระเกดจากการตความขนบประเพณการอยอาศยญปน และปรบใชใหเขากบบรบทของการอยอาศยรวมสมย (Buck 2014) แมวาทะเคะฮะระไดออกแบบบานพกอาศยจ�านวนกวา 150หลงในชวงระยะเวลา 30 ป และผลงานของเขาไดรบรางวลสถาปตยกรรมมากมาย อยางไรกด ทะเคะฮะระและผลงานการออกแบบของเขาไดรบการกลาวขานวายากตอการท�าความเขาใจผานตวอกษรแตจ�าเปนตองสมผสผานประสบการณตรงเทานน
ทะเคะฮะระกอตงส�านกงานสถาปนกชอMooArchitectWorkshop 13ในปค.ศ.1978โดยค�าวาmoo หรอmuu มทมาจากการผสมระหวางค�าวาmuหรอ無 แปลวาไมมและค�าวาuหรอ有แปลวามอาจกลาวไดอกนยหนงวา“สถาปตยกรรมแหงความไมสมบรณ”สะทอนถงปรชญาการออกแบบของทะเคะฮะระและสอใหเหนความสมพนธระหวางสถาปตยกรรมกบวฒนธรรมญปนได ก ารผสม-ผสานระหวางความเปนชางไมดงเดมของญปนกบการออกแบบทวางสมยใหม สงผลใหงานสถาปตยก รรมพกอาศยของทะเคะฮะระมประเดนเรองการออก แบบพนทในระหวางทนาสนใจ ไมเพยงแตในแ งมมของสถาปตยกรรมโดยล�าพงเทานน แตยงเกยวของกบการตอบโจทยทเปลยนแปลงไปของบรบทสภาพแวดลอมทางกายภาพเศรษฐกจสงคมวฒนธรรมส�าหรบบทความนผเขยนเลอกบานของศลปนในธรรมชาตและบาน ของสถาปนกในเขตเมองเปนกรณศกษา
3.2 บานศลปนในธรรมชาต - บานสถาปนกในเมอง
บานศลปน
บานพกอาศยของซะโตะชและคะโยะโคะโฮชโนะซงทงคเปนศลปนเซรามกชอดงระดบนานาชาตกอสรางเมอป ค.ศ. 2000 ตงอยบนเนนเขาโฮะระอทระดบความสง265 เมตร ในเขตชกะ จงหวดชกะ ทดนขนาด 657ตารางเมตร มหนากวาง 37 เมตร โดยดานตะวนตกมระดบความสงกวาดานตะวนออก9เมตรและมความลก12 เมตร หนออกสทะเลสาบบวะและภเขาอบคทตงตะหงานอยเบองหลงพนทใชสอยทงหมดประมาณ275ตารางเมตรประกอบดวยสวนกงใตดน1ชน เปนพนทเกบของ และสวนบนดน 2 ชน โดยชนลางเปนสตดโอเซรามกและชนบนเปนพนทอยอาศยมบนไดทวางขนานความยาวของอาคารเชอมพนทใชสอยสวนตางๆเขาดวยกนในลกษณะแบบลดหลนดวยบรบททตงซงเปนภเขาสงชนรายลอมดวยธรรมชาต การออกแบบบานของศลปนเซรามกจงมความแตกตางจากบานของทะเคะฮะระทงการวางผงพนทเรยบงายเพอความสะดวกในการปรบระดบทดนและการกอสราง รวมถงการออกแบบความสมพนธระหวางทวางภายในและภายนอก
บานหลงนมทางเขา 2 ทาง คอ ทางเขาฝงตะวนออก(ปจจบนใชเปนทจอดรถ) และทางฝงตะวนตกซงมแผนหนทางเดนรายลอมภมทศนแหงน�าสซมทางเขาทางเขาทงสองฝงถกคนดวยหองขนาดเลกทมการตกแตงแบบญปนบรเวณซมทางเขาฝงตะวนตกเปนพนททเจาของบานไดมสวนรวมในการสรางสรรคองคประกอบของบานดวยการปนเซรามกเปนฐานเสาและใชนวมอประทบลง
13 แมวาทะเคะฮะระไดเคยท�างานกบโอซะมอชอทส�านกงานOsamuIshiiBikenArchitecturalDesignOfficeทวาจากบทสมภาษณโดยโยะชอะคฮะนะดะศาสตราจารยแหงKobeDesignUniversityเกยวกบสถาปนกผมอทธพลตอทะเคะฮะระเขาไดพดถงสถาปนก3คนไดแกคะซโอะ ชโนะฮะระ เซอจ ชระอ และโอซะม อชอ ซงหากพจารณาสถาปตยกรรมในฐานระบบของภาษาแลว แนวทางการสรางสรรคงานของสถาปนกทงสามจดอยในกลม syntax, semantics และ pragmatics ตามล�าดบ, Yoshiaki Hanada, “An Architect’s Architect,” ในYoshijiTakehara,TakeharaYoshiji:ResidentialArchitecture,(Tokyo:TOTO,2011),pp.302-305.
วารชา วงศพยต
151
บนพนและผนงทท�าจากซเมนตผสมหมกสด�าทวทงผน14
เกดเปนความตอเนองของผวสมผสและสจากระนาบทางราบสระนาบทางตงของบรเวณซมทางเขานอกจากนพนและผนงทท�าจากซเมนตผสมหมกสด�ายงตอเนองไปสเกนคงหรอโถงทางเขาและหองญปนทตงอยระหวางทางเขาทงสองฝงเมอมองจากทางเขาหองขนาดเลกททาดวยสด�าสนทและมชองเปดฝาโชจซอนชนดวยบานไมมลกษณะคลายคลงกบประตทางเขาหองชงชา
ผงพนของบานศลปนมลกษณะเปนสเหลยมผนผายาววางตวตามทศตะวนออก-ตะวนตก โดยจดวางพนทเปดโลงไวทางฝงตะวนออกและพนทปดลอมไวทางฝงตะวนตกสวนสตดโอชนลางประกอบดวยพนทสรางสรรคงานของศลปนคสาม-ภรรยาซงมขนาดกวางขวางและเปดโลงสธรรมชาต สวนพนทเกบอปกรณ ผงเคลอบส และเตาเผามขนาดราวหนงในสามของพนทชนลางและมลกษณะคอนขางปดทบสวนอยอาศยชนบนประกอบดวยพนทอเนกประสงคของครอบครวพนทรบประทานอาหารและเตรยมอาหารซงถกจดวางอยางตอเนองกนมเฉลยงกวางทางดานหนาและมบานเลอนกระจกใสขนาดใหญกนระหวางพนทภายในและภายนอก พนทสวนตวทางฝงตะวนตกประกอบดวยหองนอนใหญหองนอนเลกและหองน�า มลกษณะคอนขางปดลอมแตยงสามารถเปดมมมองสภมทศนภายนอก โดยมชองเปดแบบซอนชนชวยสรางความรสกเปนสวนตวและกรองแสงธรรมชาต การออกแบบองคประกอบและทวางของบานหลงนจงสะทอนใหเหนความสมพนธระหวางสถาปตยกรรมกบธรรมชาตและความเชอมโยงระหวางสถาปตยกรรมศลปะและการชงชา ไดอยางนาสนใจการสรางสรรคพนทสในระหวางของบานศลปนสามารถวเคราะหเปนประเดนตางๆดงน
- ความตอเนองขององคประกอบสถาปตยกรรม จากภายนอกสภายในแมวาทอยอาศยสมยใหมสวนใหญจะมเพยงเกนคงท�าหนาทเปนพนทเปลยนผานจากพนทภายนอกส พนท
ภายในความตอเนองของผวสมผสและสขององคประกอบสถาปตยกรรมจากทางเดนภายนอกสบรเวณซมทางเขาซงเปนพนทในระหวางและจากระนาบทางราบของพนสระนาบทางตงของผนงและเสารวมถงความตอเนองของสและการเปลยนถายผวสมผสจากบรเวณซมทางเขาสเกนคงและหองญปนของบานศลปนไมเพยงชวยสงเสรมความสมพนธระหวางตวสถาปตยกรรมและธรรมชาตแตยงสรางความรสกเชอเชญใหกบประสบการณการเขาถงอกทงความตอเนองขององคประกอบสถาปตยกรรมดงปรากฏใหเหนในบรเวณซมทางเขายงสะทอนคณลกษณะพนทสในระหวางของการอยอาศยญปนและอตลกษณของผอยอาศยภายใตภาพลกษณสถาปตยกรรมรวมสมยอยางนาสนใจ
- ความสมพนธของระบบทางและประสบการณดวยลกษณะทตงของบานศลปน บนไดจงท�าหนาทเปนหวใจของระบบความสมพนธของพนทใชสอยสวนตางๆทใหความรสกถงแรงดงดดความตอเนองและความหลากหลายระหวางสวนอยอาศยและสวนปฏบตงาน โดยไมแบงแยกพนทออกจากกนอยางสนเชง ความสมพนธระหวางบนไดกบระเบยงชนลางซงตอเนองกบสตดโอมลกษณะเปดโลงสทวทศนธรรมชาต และความสมพนธระหวางบนไดกบระเบยงชนบนซงเชอมโยงกบสวนอยอาศยมลกษณะปดลอมดเปนสวนหนงของพนทใชสอยภายในชวยเชอมโยงสถาปตยกรรมบรบทแวดลอมและประสบการณของผอยอาศยเขาไวดวยกน
- การซอนชนของชองเปดการซอนชนระหวางบานกระจกฝากบบานเลอนไม ซงมลกษณะคลายการตดตงฝาเลอนโชจทขอบดานในของระเบยงและบานเลอนไมกนฝนทขอบดานนอกของระเบยง ดงปรากฏในระเบยงบานแบบประเพณในอดตรวมถงการประยกตใชการซอนชนกนระหวางบานกระจกใสและกระจกฝาไมเพยงชวยควบคมความเขมของแสงทสองผานชองเปดและสรางความรสกความเปนสวนตวใน
14 SatoshiHoshino,Interview,5December2016.
จากประเพณ สวถสมยใหม: พนทในระหวางในการอยอาศยญปน
152
การอยอาศยแตยงชวยสรางมตใหกบทวางภายในบานศลปน
บานสถาปนก
บานพกอาศยของสถาปนกทะเคะฮะระ กอสรางเมอปค.ศ.2002ตงอยในยานพกอาศยเขตโตโยนะคะจงหวดโอซากาทดนหนากวาง7เมตรลก15เมตรขนาดรวมประมาณ105ตารางเมตรมความลาดชนจากเนนถนนดานหนาลงสทางน�าทางดานหลง พนทใชสอยทงหมดประมาณ156ตารางเมตรแบงออกเปนสวนใตดน1ชนและสวนเหนอดน 2ชนครงเนองจากสดสวนของทดนมลกษณะแคบและยาวคลายเรอนรานคา บานจงถกออกแบบใหมคอรทกลางอยคอนไปทางทศเหนอเพอรบลมทพดจากทศตะวนตกสตะวนออกและรบแสงธรรมชาตโดยมพนทใชสอยสวนตางๆ โอบลอมคอรทกลางในลกษณะรปตวยแมวาเมอมองจากภายนอกบานหลงนจะ
ดมลกษณะคอนขางปดทบมากกวาเปดโลงหากพจารณาจากพนทภายในจะพบวานอกจากคอรทกลางบานยงมพนทกงภายในกงภายนอกและพนทเวนวางแทรกระหวางพนทสวนตางๆ ของบานในสดสวนทเทาๆ กบทวางภายในทงในเชงความสมพนธระหวางพนทวางภายในกบพนทวางภายนอก และระหวางปรมาตรอาคารกบพนทวางทงหมด
ในการออกแบบบานหลงนทะเคะฮะระไดจ�ากดการปดลอมพนทดวยผนงทบตนผนใหญ โดยเฉพาะอยางยงบรเวณรอบคอรทกลาง ดวยเหตนจงใชผนงคอนกรตเปลอยเฉพาะสวนทเปนผนงโครงสรางเทานน แตน�าทวเสาไมซงซอนชนดวยชองเปดโปรงแสงเปนองคประกอบในการปดลอมพนทเมอผนวกกบแสงธรรมชาตทลอดผานชองเวนวางตางๆ ภายในอาคารและรองระหวางทวเสาพนทวางภายในจงมความเปดโลงโปรงและเชอมโยงกบธรรมชาต ซงแตกตางจากภาพลกษณภายนอกอยาง
ภาพท 13-16 ผงพนชน 1-2 และทศนยภาพบรเวณทางเขา บนได และระเบยงของบานศลปนทมา: Kinumaki 2011
วารชา วงศพยต
153
สนเชงความเปดโลงจากภายในจงท�าใหบานทงหลงมลกษณะเปนเสมอน“พนทสเทา”ทไมสามารถแบงแยกขอบเขตและคณลกษณะของทวางภายในและภายนอกไดอยางชดเจน การสรางสรรคพนทในระหวางของบานสถาปนกสามารถแจกแจงรายละเอยดไดดงน
- การสรางความสมพนธระหวางพนทภายนอกกบพนทภายในในสดสวนทเทากนทะเคะฮะระไดสรางความสมพนธแบบหนงตอหนงระหวางพนทภายนอกกบพนทภายในดวยการออกแบบใหพนทภายนอกท�าหนาทเชอมโยงพนทภายในทกระจายตวโอบลอมคอรทกลาง เมอพนทแตละสวนถกแยกออก
จากกนและเชอมดวยระบบทางและพนทวางภายนอกจงท�าใหเกด“ระยะหาง”จากทวางหนงสอกทวางหนงและการเปลยนมมมอง จากจดหนงสอกจดหนง (Takehara2011)ในเชงกายภาพระยะหางและการแปรเปลยนของทวางนชวยใหพนทภายในบานสามารถหายใจไดและไมรสกอดอด แมบานจะตงอยในยานทมความหนาแนนของการอยอาศยนอกจากนระยะหางทถกสรางขนมาซงหมายถงการใชเวลาในพนททมากขนในเชงจตวทยาการใชเวลาในพนท หนงๆ ทเพมมากขนจะสงผลใหบคคลรบร ว าพนทนนมขนาดใหญมากกวาความเปนจรงนอกจากน การแปรเปลยนของแสงสวางตามชวงเวลาท�าใหผอยอาศยสามารถรบรถงความสมพนธระหวางพนท
ภาพท 17-20 ผงพนชนใตดน ชน 1-3 ชนดาดฟา และทศนยภาพบรเวณพนทกงภายในกงภายนอกชนใตดน ชน 1-2 ของบานสถาปนกทมา: Kinumaki 2011
จากประเพณ สวถสมยใหม: พนทในระหวางในการอยอาศยญปน
154
อยอาศยภายในกบปรากฏการณธรรมชาตภายนอกดวยความสมพนธขางตน พนทสวนกลางทดเหมอนจะไมมหนาทใชสอยพเศษนจะกลบกลายเปนสภาพแวดลอมทเกอหนนใหสมาชกครอบครวมปฏสมพนธตอกน
- การเหลอม เวน และสอดแทรกทเวนวางทางตงหากเปรยบเทยบวากลวธการเวนระยะหางและการแปร-เปลยนมมมองของทวางกอใหเกดประสบการณคลายทางเดนฉ�าชนในสวนกอนเขาสกระทอมชงชาคณลกษณะของทวางจากการเหลอม เวนชองวาง และการสอดแทรกทเวนวางทางตงอาจเทยบเคยงไดกบโดะมะของบานพอคาซงเปดโลงโปรงและท�าหนาทคลายคอรทขนาดยอมทไมเพยงชวยรบแสงลมธรรมชาต แตยงเพมความเชอมโยงทางสายตาระหวางผอยอาศยชนบนกบชนลางและสรางชวตชวาใหกบการอยอาศย
- การสลบกลบพนทภายนอกสภายในการออกแบบพนทวางดงปรากฏในหองชนใตดนและชน2สรางความความพลกผนจากประสบการณทคนเคยโดยยกขอบและ/หรอระดบของทางเดนภายนอกใหสงกวาพนทใชสอยภายใน สงผลใหเมอนงอยภายในหองจะรสกเหมอนอยภายนอกนอกจากน การจ�ากดพนทผนงคอนกรตใหมปรมาณนอยและออกแบบใหรสกเบาผนวกกบการน�าไมมาใชเปนองคประกอบหลกและออกแบบใหรสกหนกแนน ยงชวยลดการแบงกนอาณาเขตของพนทอยอาศยภายในทตดขาดจากสภาพแวดลอมภายนอกจนมากเกนไป
3.3 การสรางความหมายและความสมพนธใหมของพนทในระหวาง: พนดน ระเบยง ทางเดน ตรอก
การสรางสรรคพนทในระหวางในสถาปตยกรรมพกอาศยของทะเคะฮะระสะทอนการประยกตความเขาใจในอตลกษณการอยอาศยญปนสการออกแบบทวาง โครงสรางและวสดซงตอบรบกบวถชวตรวมสมยความตอเนองขององคประกอบสถาปตยกรรมจากภายนอกสภายในดงปรากฏใหเหนบรเวณซมทางเขาของบานศลปนและการสอดแทรกทวางทางตงดงปรากฏในพนทวางระหวางหองตางๆ ของบานสถาปนก เผยใหเหนความเชอมโยงกบคณลกษณะทวางของโดะมะในบานพนถนสมยกอน
ความสมพนธของระบบทางสญจรอนประกอบดวยบนไดระเบยงแบบเปดระเบยงแบบปดกบประสบการณของผอยอาศย รวมถงการซอนชนของชองเปดเพอกรองแสงและความเปนสวนตวทางสายตาดงปรากฏในบานศลปนสะทอนใหเหนการปรบใชองคประกอบสถาปตยกรรมทเชอมโยงธรรมชาตของเอนกะวะในบานพนถน สการอยอาศยรวมสมยซงเนนการเตบโตทางตงไดเปนอยางดนอกจากนการสรางความสมพนธระหวางพนทภายนอกกบพนทภายในในสดสวนทเทากนอนท�าใหเกดระยะหางและการแปรเปลยนมมมอง สงผลตอการรบรทวางทหายใจไดและการแปรเปลยนของเวลามความสมพนธกบแนวทางการออกแบบโระจ(露地)หรอทางเดนฉ�าชนใน
ภาพท 21 ไดอะแกรมแสดงพนทในระหวางของบานศลปนทมา: วารชา วงศพยต 2560
วารชา วงศพยต
155
สวนของกระทอมชงชาแมบรบทจะแตกตางออกไปแตกลวธการขยายอาณาเขตทวางในความรสกน สามารถตอบโจทยของการอยอาศยทมความหนาแนนเพมมากขนในปจจบน อกทงพนทวางซงดเหมอนจะไมไดรองรบกจกรรมใดเปนพเศษยงท�าหนาทคลายโระจ(路地)หรอตรอกทางเดนของชมชนในอดตทซงเอออ�านวยใหผคนไดมปฏสมพนธระหวางกน
พนทในระหวางในการอยอาศยญปน
ภายในชวงระยะเวลา 150 ป ประเทศญป นได มววฒนาการในหลายมต ทงการเจรญเตบโตของเมองความกาวหนาของระบบโครงสรางพนฐานและสงอ�านวยความสะดวกการพฒนาจากสงคมเกษตรกรรมซงผคนมความสมพนธระหวางกนและมความสมพนธกบถนฐานอยางแนนแฟนจนกอเกดเปนองครวมของชวต สสงคมอตสาหกรรมสงคมสารสนเทศและเทคโนโลยและสงคมชาญฉลาดซงท�าใหเกดวถชวตแบบแยกสวนปฏสมพนธระหวางผคน ขนาดครอบครวและความผกพนระหวางผอยอาศยและทอยอาศยทลดนอยลง ความเปลยนแปลงของบรบทขางตนเปนปจจยส�าคญทมอทธพลตอความเปลยนแปลงของการอยอาศย
ในอดตบานของคนทวไปประกอบดวยพนทรองรบความตองการและวถการด�าเนนชวตหลกๆ2สวนไดแกการอย+กนและการท�ามาหากนบานจงประกอบดวยสวนพนไมยกระดบส�าหรบรองรบกจกรรมการอยอาศยโดยมเอนกะวะหรอระเบยงหนสลานบานและสวนโดะมะหรอพนดนในบานเปนพนทรองรบการท�ากนและการท�ามาหาเลยงชพของครอบครว ในสงคมเกษตรกรรม เอนกะวะและโดะมะจงเปนพนทกงภายในกงภายนอกทสะทอนวถชวตและความสมพนธอนใกลชดของสมาชกครอบครวและชมชน อยางไรกด บรบททางกายภาพ สงคมวฒนธรรม และวถชวตทเปลยนแปลงไป ยอมมอทธพลตอววฒนาการของบานและพนทในระหวางของบาน ในสงคมเมองปจจบนความหนาแนนของการอยอาศยสงผลใหบานมขนาดเลกลง โดะมะซงเปนองคประกอบส�าคญของบานพนถนไดถกลดบทบาทและขนาดลงเหลอเปนเกนคงหรอโถงทางเขาขนาดเลกส�าหรบถอดรองเทาและรองรบการเกดปฏสมพนธแรกระหวางผอยอาศยและแขกผมาเยอนกลาวกนวาหนวยพกอาศยทเลกทสดของญปนประกอบดวยเกนคงและพนทอเนกประสงค อยางไรกดงานออกแบบสถาปตยกรรมพกอาศยโดยทะเคะฮะระเปนตวอยางหนงซงสะทอนใหเหนความพยายามในการเชอมโยงรากเหงาทางวฒนธรรมและแบบแผนการอยอาศย
ภาพท 22 ไดอะแกรมแสดงพนทในระหวางของบานสถาปนกทมา: วารชา วงศพยต 2560
จากประเพณ สวถสมยใหม: พนทในระหวางในการอยอาศยญปน
156
ญปนสการอยอาศยรวมสมยผานการตความคณลกษณะของพนทในระหวางทงในเชงองคประกอบทางกายภาพปรากฏการณของทวางและประสบการณของผอยอาศยทตอบรบกบบรบทปจจบน
จากการศกษาขางตนเหนไดวาแมสงทถกเรยกขานวาเปน“ประเพณ” หรอ “แบบแผน” ซงเรามกจะอนมานถงความหยดนงและความไมเปลยนแปลงเมอพจารณาถงใจความของค�าและแกนสาระของประเดน “พนทในระหวาง”ในการอยอาศยญปนผานกรณศกษาจะพบวาแทจรงแลว“แบบแผนประเพณ”นไมเพยงเปนผลผลตของการสบสานตอเนองกนมา แตยงเปนกระบวนการทไมหยดนง และเปนองครวมของการอยอาศยทมพลวตลกษณะ
บรรณานกรม
ชยยศอษฏวรพนธ. หมะ พระจนทร ดอกไม: สวนญปน. กรงเทพ:สารคดภาพ,2557.
วารชาวงศพยต.“จากเอะโดะถงโตเกยว:การซอนทบของการอยอาศย.”วารสารวชาการ คณะสถาปตยกรรม-ศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย61(ธนวาคม2555):101-116.
“Ageya.”AccessedApril12,2017.http://sumiyaho.sakura.ne.jp/page/englich.html.
Buck, D.N. Responding to Chaos: Tradition, Technology, Society and Order in Japanese Design.NewYork:Routledge,2013.
Engel, H. Measure and Construction of the Japanese House. Tokyo:Tuttle,1985.
Hirai,K. The Japanese House: Then and Now. Tokyo:Ichigawa,1998.
Isozaki , A. Japan-ness in Architecture. Massachusetts:TheMITPress,2011.
Itoh, T. Traditional Domestic Architecture of Japan. Tokyo:Heibonsha,1986.
Katsura Imperial Villa. Foundation of Cultural Hertiage Conservation.(n.p.),(n.d.).
Kawashima,C.Minka Traditional Houses of Rural Japan. Tokyo:Kodansha,1986.
Kurokawa, K. Rediscovering Japanese Space. Tokyo:JohnWeatherhill,1988.
MeijiMura.Museum Guidebook. AichiPrefecture:MeitetsuImpress,2004.
“On Yoshiji Takehara.”AccessedApril12,2017.h t tp : / /www .dnp . co . j p / a r t s c ape /eng /focus/1005_02.html.
Ponciroli,V.,ed. Katsura Imperial Villa.London:PhaidonPress,2011.
“Sumiya.” Accessed April 12, 2017. http://sumiyaho.sakura.ne.jp/page/english.html.
Takehara, Y. Takehara Yoshiji: Residential Architecture. Tokyo:TOTO,2011.
TheImperialHouseholdAgency. Katsura Imperial Villa, Mainichi Editional Center Cooperation, (n.p.),(n.d.).
“Yoshiji Takehara, Just as It is.”AccessedApril12,2017. http://www.toto.co.jp/gallerma/ex100414/index_e.htm.
