1

ค ำชแจงส ำหรบกำรใชงำนเอกสำรประกอบกำรเรยน เรอง พระธรรม

เอกสารประกอบการเรยน เรอง พระธรรม กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม ชนมธยมศกษาปท 3 ประกอบดวยเอกสารประกอบการเรยนทงหมด 4 เลม คอ เลมท 1 อรยสจ 4 ตอนทกข : ขนธ 5-ไตรลกษณ เลมท 2 อรยสจ 4 ตอนสมทย : หลกกรรม-วฏฏะ 3, ปปญจธรรม 3 เลมท 3 อรยสจ 4 ตอนนโรธ : อตถะ 3 เลมท 4 อรยสจ 4 ตอนมรรค : มรรคมองค 8, ปญญา 3, สปปรสธรรม 7, บญกรยาวตถ 10, อบาสกธรรม 7, มงคล 38-ทวาดวยมศลปวทยาพบสมณะ ฟงธรรม ตามกาล สนทนาธรรมตามกาล เอกสารประกอบการเรยน เรอง พระธรรม ทง 4 เลม เปนเอกสารประกอบการเรยนทเนนใหผเรยนไดลงมอปฏบตจรงในการท ากจกรรม การปฏบตงานรวมกนเปนกลม และท าใหนกเรยนเกดทกษะ ตลอดจนสอดคลองกบหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 ในการจดกจกรรมจะใชเอกสารประกอบการเรยน เรอง พระธรรม ทง 4 เลม เพอใหนกเรยนไดศกษาอยางเปนขนตอน มความร ความเขาใจและไดรบความสนกสนานเพลดเพลนจากกระบวนการเรยนเปนกลม นกเรยนสามารถน าความร และทกษะกระบวนการดงกลาวทไดจากการท ากจกรรมไปประยกตใชในชวตประจ าวน และการศกษาในกลมสาระการเรยนรอน ๆ ทเกยวของ

2

ค ำแนะน ำส ำหรบคร

1. ครชแจงวธการศกษาเอกสารประกอบการเรยน เรอง พระธรรม กลมสาระ การเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม ชนมธยมศกษาปท 3 ใหนกเรยนเขาใจ และพรอมทจะศกษา 2. นกเรยนรบเอกสารประกอบการเรยนคนละ 1 เลม อานสาระส าคญ จดประสงคการเรยนร และค าแนะน าเขาใจดแลวจงเรมตนศกษาเอกสารประกอบการเรยนดวยตนเองไปตามล าดบ 3. หลงจากศกษาเนอหาของเอกสารประกอบการเรยนจบในแตละเลมใหนกเรยนท าแบบทดสอบหลงเรยนทายเลม

3

ค ำแนะน ำส ำหรบนกเรยน

เอกสารประกอบการเรยนเลมน เปนความรเกยวกบ เรอง อรยสจ 4 ตอนทกข : ขนธ 5-ไตรลกษณ นกเรยนสามารถศกษาไดดวยตนเอง ตามขนตอนดงน 1. นกเรยนอานสาระส าคญและจดประสงคการเรยนรของเอกสารประกอบ การเรยนโดยละเอยด เพอจะไดเนอหาอยางครบถวน 2. นกเรยนท าแบบทดสอบกอนเรยนดวยตนเองทกขอ เพอเปนการวดความรพนฐานของนกเรยน เมอท าเสรจใหตรวจค าตอบจากเฉลยแลวตวแทน เกบกระดาษค าตอบสงคร 3. นกเรยนศกษาเนอหาจากเอกสารประกอบการเรยนใหครบทกเนอหา เนองจากเนอหาในแตละเรองมความสมพนธกน 4. นกเรยนตอบค าถามในแตละกจกรรมใหครบทกขอ ถาตอบไมได อยาเพงดเฉลยใหศกษาเนอหาอกครง 5. หลงจากนกเรยน ศกษาเนอหาจากเอกสารประกอบการเรยนจนครบทกเนอหาแลว ใหท าแบบทดสอบหลงเรยนจนครบทกขอดวยตนเอง

4

มำตรฐำนกำรเรยนร/ตวชวด

มำตรฐำนกำรเรยนร ส 1.1 รและเขาใจประวต ความส าคญ ศาสดา หลกธรรมของพทธศาสนาทตนนบถอศาสนาอน มศรทธาทถกตอง ยดมนและปฏบตตามหลกธรรม เพออยรวมกนอยางสนตสข ตวชวด ส 1.1 ม 3/6 อธบาย สงฆคณและขอธรรมส าคญในกรอบอรยสจ 4 หรอหลกธรรม ของศาสนาทตนนบถอตามทก าหนด ส 1.1 ม.3/7 เหนคณคาและวเคราะหการปฏบตตนตามหลกธรรมในการพฒนาตน เพอเตรยมพรอมส าหรบการท างาน และการมครอบครว

สำระส ำคญ

ขนธ 5 : ไตรลกษณ เปนหลกธรรมทควรร เพอเปนแนวทางในการน าไปปรบปรงและพฒนาตน

5

จดประสงคกำรเรยนร

1. อธบายความหมายและหลกส าคญของขนธ 5 : ไตรลกษณ ได 2. วเคราะหผลของการน าขอคดจากหลกธรรมขนธ 5 : ไตรลกษณ ไปประยกตปฏบตได 3. สรปองคความรในหวขอ หลกธรรมขนธ 5 : ไตรลกษณ ได 4. ยกตวอยางการกระท าทสอดคลองกบหลกธรรมขนธ 5 : ไตรลกษณ ได 5. ตระหนกถงความส าคญของหลกธรรมทางพระพทธศาสนา โดยสามารถบอกวธการน าหลกธรรมขนธ 5 : ไตรลกษณ ไปเปนแนวทางในการด าเนนชวตได

6

แบบทดสอบกอนเรยน เรอง อรยสจ 4 ตอนทกข : ขนธ 5-ไตรลกษณ

ค ำชแจง ใหนกเรยนท ำเครองหมำย หนำขอควำมทถกตองเพยงขอเดยว

1. ขอใดจดเปนขนธ 5 ก. รป ตำ ห จมก ลน ข. ตำ ห จมก ลน กำย ค. รป สมผส กลน เสยง กำย ง. รป เวทนำ สญญำ สงขำร วญญำณ

2. รวไมตงใจเรยน เพรำะจตใจหลงใหลในควำมสวยของหญงทตนรก แสดงวำรวก ำลงหลงใหลในเรองใด ก. รปขนธ ข. สงขำรขนธ ค. เวทนำขนธ ง. วญญำณขนธ

3. ขอใดจดเปนไตรลกษณ ก. ตณหำ มำนะ ทฐ ข. รป เวทนำ สงขำร ค. อนจจตำ ทกขตำ อนตตตำ ง. สตมยปญญำ จนตำมยปญญำ ภำวนำมยปญญำ

7

4. “ออยมควำมทกขทำงใจ ทถกคนรกหกอก” ขอควำมนเกยวของกบเรองใด ก. รปขนธ ข. สงขำรขนธ ค. เวทนำขนธ ง. วญญำณขนธ

5. ขอใดคอควำมหมำยของ “อนตตตำ” ก. ภำวะทมตวตน ข. ภำวะทไมเทยง ค. ภำวะททนไมได ง. ภำวะทไมมตวตน

6. ธรรมขอใดเปน “สงสำรวฏ” ก. รป เวทนำ กรรม ข. กเลส กรรม วบำก ค. กรรม เวทนำ สงขำร ง. เวทนำ สญญำ สงขำร

7. ประคองเปนคนหลงลมบอย ๆ ขอควำมนมควำมสมพนธกบขอใด ก. วญญำณไมเทยง ข. เทนำไมเทยง ค. สญญำไมเทยง ง. สงขำรไมเทยง

8

8. ควำมรทเกดจำกกำรไดยนเสยงและมองเหนมควำมสมพนธกบขนธ 5 ขอใด ก. รป ข. เทนำ ค. สญญำ ง. วญญำณ

9. ขอใดเปนกเลสทท ำใหกำรศกษำและกำรปฏบตตำมพทธธรรมไมด ำเนนไปดวยด ก. ตณหำ มำนะ ทฐ ข. รป เวทนำ สญญำ ค. กเลส กรรม วบำก ง. อนจจตำ ทกขตำ อนตตตำ

10. พระสมมำสมพทธเจำสอนใหปฏบตอยำงไรเกยวกบขนธ 5 ก. ใหยดมนถอมน ข. ท ำใหเจรญยงขนไป ค. น ำมำปรงแตงใหจตคดแตสงทด ง. รเทำทนตำมสภำพควำมเปนจรงแลวละวำงไมยดตด

9

กระดำษค ำตอบแบบทดสอบกอนเรยน

ชอ – สกล……………………………………………ชน……….เลขท…………

ขอ ก ข ค ง

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

รวมคะแนน

10

ใบควำมร เรอง : ขนธ 5-ไตรลกษณ

ควำมจรง เปนสงทใคร ๆ กตองกำรร ผทตองกำรรควำมจรงในเรองใด เมอลงมอศกษำคนควำอยำงจรงจงเปนระบบและตอเนอง กจะพบควำมจรงในเรองนน และเมอประกำศเผยแพรออกไป กมผสนใจศกษำ จงท ำใหเกดศำสตรแขนงตำง ๆ ขน พระพทธเจำเมอยงเปนเจำชำยสทธตถะ ทรงทรำบวำคนทกคนตองแก เจบ ตำย อยำงหลกเลยงไมได ทรงตงค ำถำมวำท ำไมคนเรำตองแก เจบ ตำย ไมตองแก เจบ ตำย ไดไหม ทรงคดไดวำ ถำไมเกด กคงไมแก ไมเจบ และไมตำย ทรงตงค ำถำมตอไปวำ ท ำอยำงไรจงจะไมตองเกด ตอมำ เมอทรงเหนสมณะ (1 ในเทวทต 4) จงตดสนพระทยออกผนวชเพอทรงศกษำควำมจรงในเรองน ในทสด กทรงคนพบควำมจรงทเรยนวำ อรยสจ 4 คอ ทกข สมทย นโรธ มรรค

ภำพท 1.1 เทวทตทง 4 http://www.photoontour9.com/gallery/watchetawan/watchetawan_23.htm

ควำมหมำยของอรยสจ

ค ำวำ อรยสจ มำจำกค ำ 2 ค ำคอ อรยะและสจจะ อรยะ แปลวำ ประเสรฐ และใชเรยกผบรรลธรรมชนสงวำ พระอรยะหรออรยบคคล (ดในสงฆคณ 9 ประกอบ) สวนสจจะหรอสจ แปลวำ ควำมจรง อรยสจแปลไดหลำยอยำงคอ แปลวำ ควำมจรงอนประเสรฐกได แปลวำควำมจรงของพระอรยะกได แปลวำ ควำมจรงทท ำใหเปนอรยะกได มควำมหมำยตำงกน ดงน

11

ควำมจรงอนประเสรฐ คอ ควำมจรงทแททเปนอยำงนนไมผนแปร ไมวำจะเกดแกใคร ทไหน เมอใด กคงเปนจรงเชนนน เชน ทกขมภำวะบบคนอยำงไรในสมยกอนพทธกำล สมยพทธกำล หลงสมยพทธกำล จงถงบดนกคงเปนเชนนน จงเรยกวำ “ทกขง อรยสจจง” ควำมทกขเปนอรยสจ ควำมจรงของพระอรยะ คอ ควำมจรงทพระอรยะคอพระพทธเจำทรงคนพบ หรอทพระอรยะเทำนนเหนแจงได ควำมจรงทท ำใหเปนอรยะ คอ ปถชนคนใดกตำมทรแจงเหนจรงตำมหลกอรยสจ 4 วำ “นคอทกข ทกขเปนสงควรร เรำไดรแลว นคอสมทย สมทยเปนสงควรละ เรำละไดแลว นคอนอโรธ นโรธเปนสงควรบรรล เรำไดบรรลแลว นคอมรรค มรรคเปนสงควรเจรญ เรำไดเจรญแลว” ปถชนคนนนจะกลำยเปนอรยบคคลทนท

อรยสจ 4 เปนแมบทของธรรมทงหลำย ธรรมทงหลำยทพระพทธเจำตรสสอนตลอดเวลำ 44 ปหลงตรสร สำมำรถจดรวมลงในอรยสจ 4 ไดทงหมด กลำวคอ เรองขนธ 5 (รป เวทนำ สญญำ สงขำร วญญำณ) และโลกยธรรมทงหลำย รวมลงในทกข อกศลธรรมทงหลำยทเปนพวกกเลส ตณหำ รวมลงในสมทย นพพำน กำรดบทกขและควำมสขทงโลกยสขและโลกตรสข รวมลงในนโรธ กศลธรรมทงหลำยทเปนขอปฏบต เชน ศล สมำธ ปญญำ มรรคมองค 8 รวมลงในมรรค ฉะนน เพอใหเขำใจอรยสจ 4 ไดด นกเรยนตองเรยนรทงอรยสจ 4 และขอธรรมในกรอบของอรยสจ 4 ดงตอไปน

12

ทกข : ขนธ 5 – ไตรลกษณ

นกเรยนไดทรำบมำแลววำ ทกขม 2 ประเภท ไดแก ทกขประจ ำและทกขจร ทกขประจ ำ คอ ทกขทเกดขนเปนประจ ำของขนธ 5 เรมตงแตขนธ 5 เกดขน เรยกวำ ชำตทกข ควำมเกดเปนทกข หมำยถง เปนควำมทกขตงแตอยในครรภจนคลอด และเมอคลอดมำแลวกยงเปนทมำของทกขประจ ำอน ๆ คอ ชรำทกข ควำมแกเปนทกข และมรณทกข ควำมตำยเปนทกข สวนทกขจร ไดแก ทกขทเกดขนขนเปนครงครำว เชน ควำมเจบไข ควำมไมสบำยกำย ไมสบำยใจ ควำมเศรำโศกเสยใจพไรร ำพน ควำมคบแคนใจ ตรอมใจ ถำขนธ 5 ไมเกดขน ทกขทงหลำยกไมเกด พระพทธเจำจงทรงสรปวำอปำทำนขนธ 5 นนเองคอทกข เพรำะฉะนน ขนธ 5 จงเปนสงทควรร ทวำควรร คอ ควรศกษำแยกแยะใหรเทำทนวำ ขนธ 5 ประกอบดวยสวนตำง ๆ เหมอนเรอน ทเกดจำกวสดกอสรำงตำง ๆ เมอวสดกอสรำงเหลำนนแยกออกจำกกน ตวเรอนยอมหำยไป ฉนใด เมอองคประกอบของขนธ 5 แยกออกจำกกน ตวขนธ 5 กหำยไป ฉนนน ขนธ 5 ประกอบดวย รปขนธ เทนำขนธ สญญำขนธ สงขำรขนธ และวญญำณขนธ ขนธ 5 ทมอำสวะ (กเลสทหมกหมมอย) เขำไปยดมนถอมนวำเปนสตว เปนบคคล ตวตน เรำ เขำ ชอวำ อปำทำนขนธ 5 ซงกคอ ชวต นเอง เพอใหรเทำทนวำ ขนธ 5 เกดจำกองคประกอบใดบำง ควรศกษำแยกแยะ ดงน รปขนธ แปลวำ กองรป คอสวนทเปนรำงกำยเกดจำกธำตดน น ำ ไฟ และลม เวทนำขนธ แปลวำ กองเวทนำ คอสวนทเปนควำมรสก เชน รสกสข รสกทกข หรอรสกเฉย ๆ สญญำขนธ แปลวำ กองสญญำ คอสวนทเปนควำมจ ำไดหมำยร เชน จ ำสงตำง ๆ ได

ภำพท 1.2 ขนธ 5 http://oknation.nationtv.tv/mblog/entry.php?id=998940

13

สงขำรขนธ แปลวำ กองสงขำร คอสวนทปรงแตงจตใหคดด คดชว ใหตงใจเรยน ใหตงใจฟง ใหเปนคนฉลำด คนโง เปนตน วญญำณขนธ แปลวำ กองวญญำณ เรยกอกอยำงหนงวำ จตหรอใจ คอสวนทเปนตวกำรส ำคญในตวเรำ ท ำหนำทคด นก รบรอำรมณ รตว เปนตน ขนธ 5 ยอลงเปน 2 สวน คอ รปกบนำม หรอทรจกทวไปวำกำยกบใจ กำย ไดแก รปขนธ สวนใจ ไดแก วญญำณขนธ โดยมเวทนำขนธ สญญำขนธ และสงขำรขนธ เปนสวนประกอบเมอพดถงรปนำมหรอนำมรป กใหเขำใจวำ พดถงขนธ 5 ใหนกวำเรำพดถงชวต ขอใหนกเรยนสงเกตวำกำรศกษำแยกแยะขนธ 5 ออกเปนกองตำง ๆ ถง 5 กอง ดงกลำวขำงตนนน กเพอใหเหนวำ ตวจรงของขนธ 5 ไมมอยจรง รป เสทนำ สญญำ สงขำร และวญญำณทมำรวมกนเขำเปนขนธ 5 นน เมอแตละสวนแยกออกไป ขนธ 5 กสลำยไปไมมอะไรเหลออย จงไดขอสรปดงทพระพทธเจำตรสวำ ขนธ 5 เปนอนจจง (ไมเทยง) ทกขง (เปนทกข) และอนตตำ (ไมใชตวตน) พระด ำรสนหมำยถงไตรลกษณของขนธ 5 ขนธ 5 กบไตรลกษณ

ไตรลกษณ แปลวำ ลกษณะสำม คอ อำกำรทเปนเครองก ำหนดหมำยใหรควำมจรงของสงทงหลำยวำ มลกษณะส ำคญ 3 ประกำร เหมอนกนหมด บำงทจงเรยกวำ สำมญลกษณ คอ ลกษณะทเหมอนกน หรอลกษณะทวไป คอ 1. อนจจตำ ควำมเปนของไมเทยง คอ แปรเปลยนอยเสมอ ไมคงทคงรปตำยตว ไมแนนอน 2. ทกขตำ ควำมเปนทกข คอ ทนอยมได เชน อำกำรปวดเมอยเมอนงนำน ๆ ถำเปลยนอรยำบถเปนยนหรอเดน กหำยปวดหำยเมอย หรออำกำรทตนไมเหยวเฉำ กแสดงถงควำมทกขของตนไมหรอของพชทงหลำย 3. อนตตตำ ควำมเปนของมใชตวตนทแทจรงของมนษย เพรำะไมอำจบงคบใหเปนไปตำมทเรำปรำรถนำจะใหมนเปน เชน บงคบใหอยำแก อยำเจบ อยำตำยไมได รวมถงควำมไมมแกนสำรของสงทงหลำยดวย

14

พระพทธเจำทรงแสดงเรองนครงแรกแกปญจวคคยทปำอสปตนมฤคทำยวน หลงจำกทรงแสดงปฐมเทศนำ มใจควำมวำ รป เวทนำ สญญำ สงขำร วญญำณไมเทยง สงใดไมเทยง สงนนเปนทกข สงใดเปนทกข มควำมแปรผนไปเปนธรรมดำ สงนนเปนอนตตำ ไมเปนไปตำมควำมปรำรถนำจงไมควรเหนสงนนวำ “นนเปนเรำ เรำเปนนน นนเปนอตตำของเรำ” เมอจบพระธรรมเทศนำน พระปญจวคคย มพระอญญำโกณฑญญะเปนหวหนำไดบรรลอรหตตผล ขอวเครำะหใหเกดปญญำ ขอควำมทวำ “เมอจบพระธรรมเทศนำน พระปญจวคคย...ไดบรรลอรหตตผล” นน นกเรยนเหนอยำงไร คงไมเหนวำทำนฟงเพลน ๆ ไปตำมพระสรเสยงอนไพเรำะของพระพทธเจำแลวไดบรรลอรหตตผลเปนแน เพรำะกำรบรรลอรหตตผลตองเหนแจงอรยสจ 4 ถำมวำทำนคดอยำงไร เหนอยำงไร แนวคด คอทำนตองเหนแจงวำ ขนธ 5 ทไมเทยง เปนทกข เปนอนตตำ นนคอตวทกขของชวต กำรยดมนถอมนวำขนธ 5 เปนตวตน ทแทจรงตองเปนสมทยของทกขนน ถำไมยดมนถอมนเชนนนจะเปนนโรธ จงใชอรยมรรคมองค 8 ประกำร ควำมยดมนถอมนลงได ทำนจงบรรลอรหตตผล นกเรยนกสำมำรถน ำพระสตรนมำพจำรณำเพอใหรเทำทนสภำวะของขนธ 5 ได เมอรเทำทนขนธ 5 จะไมยดมนถอมนวำ เปนเรำ ของเรำ เพรำะไมยดมนถอมนจงไมเปนทกข เมอขนธ 5 เปลยนแปลงไปตำมสภำวะของมน และทส ำคญคอควรอยอยำงมเปำหมำย มองกวำง คดไกล ใฝสง โดยตงเปำหมำยเพอพฒนำตน แลวลงมอปฏบตทนท อยำประมำทวำ เรำยงหนม ยงสำว ยงมเวลำสรำงควำมด ขณะนควรหำควำมสขสนกสนำมไปกอน กำรคดเชนน จะท ำใหชวตตกต ำ สญเสยประโยชนทจะพงมพงได เพรำะชวตของคนเรำนอยนก และมควำมไมแนนอนจงควรเรงรบท ำควำมด สรำงควำมเจรญแกตนใหมำกเทำทจะมำกได

15

แนวคดเรองไตรลกษณ นำย ก. กบ นำย ข. เปนเพอนรกกนมำก ตอมำทงสองไปหลงรกผหญงคนเดยวกน เพรำะผหญงคนนมควำมงำมเปนเลศของหมบำน ตำงคนตำงมงมนจะเอำชนะใหได วนหนงนำย ก. เหนนำย ข. เดนควงคกบหญงสำวคนนน นำย ก. หงหวงจนคมสตไมอย จงเขำไปตอวำนำย ข. อยำงรนแรง ท ำใหนำย ข. และหญงสำวคนนนเลกคบกบนำย ก. ตงแตนนมำ และไมไดคบกนเปนเวลำหลำยป ตำนำย ก. ยงหลงรกหญงสำวนนอยไมยอมรกหญงใด ตอมำ นำย ก. ไดพบหญงสำวคนนนโดยบงเอญ เมอแรกเหน เขำจ ำเธอไมได แตเมอรวำเปนผหญงทตนหลงรก เขำจงหกใจเลกรกทนท เพรำะเธอไมมควำมงำมอยำงทตนรกเหลออยเลย นกศกษำหญงคนหนงเหนวำ ตวเองไมสวยเหมอนคนอน ๆ รสกวำตนมปมดอย จงไปวำจำงใหรำนศลยกรรมตกแตง จดกำรเปลยนโฉมใหเธอมควำมงำมเหมอนเพอนโดยวธกำรสมยใหม ในตอนแรก ๆ กดด แตพอนำน ๆ ไปรำงกำยกลบเปลยนแปลง ท ำใหเสยรป เสยทรง และเสยชวตลง กรณตวอยำงเชนนมอกมำกในสงคมไทยปจจบน นกเรยนคดอยำงไร ถำทกคนเหนไตรลกษณอยำงทพระพทธเจำทรงสอน เหตกำรณท ำนองนจะเกดขนหรอไม ในสมยพทธกำล พระมเหสของพระเจำพมพสำรแหงแควนมคธ พระนำมวำ เขมำ มพระสรโฉมงดงำมเปนเลศ พระนำงเองกทรงมวเมำในควำมงำมของพระองค ทรงทรำบวำ พระพทธเจำทรงต ำหนควำมงำม จงไมเคยเสดจไปเฝำ ทง ๆ ทพระเจำพมพสำรทรงชกชวนบอยครง ครงหนง ทรงสดบเพลงทพรรณนำควำมงำมของพระเวฬวน จงเสดจไปชมพระเวฬวนและไดทอดพระเนตรเหนพระพทธเจำประทบเดนเปนสงำ มพระฉววรรณผดผอง นำมองยงนก และทรงเหนนำรทรงสรโฉมยงกวำพระนำงนงถวำยงำนพดพระพทธองคอย ท ำใหพระนำงเสดจเขำไปเฝำโดยมทรงกลวอยำงแตกอน และเมอพระพทธองคทรงแสดงธรรมใหเหนประจกษวำ รปรำงของนำรคนนนคอย ๆ เปลยนแปลงไปตำมวยตำง ๆ พระนำงจงเหนแจงไตรลกษณ และทรงตดสนพระทยทลขอบวชเปนภกษณ

16

กจกรรมกำรเรยนรท 1.1 เรอง ขนธ 5-ไตรลกษณ

ค ำชแจง ใหนกเรยนตอบค ำถำมตอไปนใหถกตอง (10 คะแนน) 1. ควำมหมำยของอรยสจ ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... 2. ขนธ 5 ประกอบดวยอะไรบำง ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................

17

3. รปขนธ หมำยถง ........................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... 4. สงขำรขนธ หมำยถง ........................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................

5. ไตรลกษณ หมำยถง ........................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................

18

กจกรรมกำรเรยนรท 1.2 เรอง ขนธ 5-ไตรลกษณ

ค ำชแจง ใหนกเรยนเลอกค ำทก ำหนดใหในกรอบดำนลำง เตมลงในชองวำง หนำขอควำมทมควำมหมำยตรงกน (10 คะแนน)

.......................1. กองแหงรปธรรมและนำมธรรมหำมหมวด

.......................2. สงทเปนรปรำง หรอรำงกำยและลกษณะอำกำรของรำงกำย

.......................3. กำรรบรทำงประสำทสมผสทง 5 และทำงใจ

.......................4. สภำพทปรงแตงจตใจใหด ชว ชอบ ไมชอบ หรอเปนกลำง ๆ

.......................5. ควำมรสกสขเมอพอใจ ทกขเมอไมพอใจ หรอเฉย ๆ เมอไมสขไมทกข

.......................6. ไดยนเสยง เหมยว เหมยว กจ ำไดวำเปนเสยงแมวรอง

.......................7. ประกอบดวยธำตทง 4 คอ ดน น ำ ลม ไฟ

.......................8. แบงได 3 อยำงคอ คดด คดชว และคดกลำง ๆ

.......................9. โอย...เจบ

.......................10. ควำมรแจงอำรมณทำงประสำทสมผสทง 5 และทำงใจ

ขนธ 5 รป เวทนำ

สญญำ สงขำร วญญำณ

19

กจกรรมกำรเรยนรท 1.3 เรอง ขนธ 5-ไตรลกษณ

ค ำชแจง ใหนกเรยนวเครำะหกรณศกษำ แลวตอบค ำถำม (10 คะแนน)

เรอง ขนธ 5

เกไปซอสมต ำทรำนขำยสมต ำ วนนมลกคำจ ำนวนมำก เกตองไปยนรอควนำนมำก เกมองดแมคำสมต ำ ปรงสมต ำ มมะละกอ พรก มะนำว น ำปลำ น ำตำล กงแหง มกลนหอมนำรบประทำน ท ำใหรสกถงควำมอรอย เกจ ำไดวำ เคยรบประทำนสมต ำฝมอแมคำคนนมำแลว คดวำสมต ำรำนนจะตองอรอยมำก ถงแมจะตองรอควนำน กจะยนรอตอไป

ค ำถำม กำรกระท ำของเก สอดคลองกบกระบวนกำรท ำงำนของขนธ 5 อยำงไร จงยกตวอยำงประกอบ ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

20

กจกรรมกำรเรยนรท 1.4 เรอง ขนธ 5-ไตรลกษณ

ค ำชแจง ใหนกเรยนวเครำะหกรณศกษำ แลวตอบค ำถำม (10 คะแนน)

ค ำถำม ภำพดงกลำวแสดงถงไตรลกษณอยำงไร จงอธบำย ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................

21

แบบทดสอบหลงเรยน เรอง อรยสจ 4 ตอนทกข : ขนธ 5-ไตรลกษณ

ค ำชแจง ใหนกเรยนท ำเครองหมำย หนำขอควำมทถกตองเพยงขอเดยว

1. ขอใดจดเปนไตรลกษณ ก. ตณหำ มำนะ ทฐ ข. รป เวทนำ สงขำร ค. อนจจตำ ทกขตำ อนตตตำ ง. สตมยปญญำ จนตำมยปญญำ ภำวนำมยปญญำ

2. ขอใดคอควำมหมำยของ “อนตตตำ” ก. ภำวะทมตวตน ข. ภำวะทไมเทยง ค. ภำวะททนไมได ง. ภำวะทไมมตวตน

3. ขอใดจดเปนขนธ 5 ก. รป ตำ ห จมก ลน ข. ตำ ห จมก ลน กำย ค. รป สมผส กลน เสยง กำย ง. รป เวทนำ สญญำ สงขำร วญญำณ

22

4. “ออยมควำมทกขทำงใจ ทถกคนรกหกอก” ขอควำมนเกยวของกบเรองใด ก. รปขนธ ข. สงขำรขนธ ค. เวทนำขนธ ง. วญญำณขนธ

5. ประคองเปนคนหลงลมบอย ๆ ขอควำมนมควำมสมพนธกบขอใด ก. วญญำณไมเทยง ข. เทนำไมเทยง ค. สญญำไมเทยง ง. สงขำรไมเทยง

6. ขอใดเปนกเลสทท ำใหกำรศกษำและกำรปฏบตตำมพทธธรรมไมด ำเนนไปดวยด ก. ตณหำ มำนะ ทฐ ข. รป เวทนำ สญญำ ค. กเลส กรรม วบำก ง. อนจจตำ ทกขตำ อนตตตำ

7. ควำมรทเกดจำกกำรไดยนเสยงและมองเหนมควำมสมพนธกบขนธ 5 ขอใด ก. รป ข. เทนำ ค. สญญำ ง. วญญำณ

23

8. รวไมตงใจเรยน เพรำะจตใจหลงใหลในควำมสวยของหญงทตนรก แสดงวำรวก ำลงหลงใหลในเรองใด ก. รปขนธ ข. สงขำรขนธ ค. เวทนำขนธ ง. วญญำณขนธ

9. ธรรมขอใดเปน “สงสำรวฏ” ก. รป เวทนำ กรรม ข. กเลส กรรม วบำก ค. กรรม เวทนำ สงขำร ง. เวทนำ สญญำ สงขำร

10. พระสมมำสมพทธเจำสอนใหปฏบตอยำงไรเกยวกบขนธ 5 ก. ใหยดมนถอมน ข. ท ำใหเจรญยงขนไป ค. น ำมำปรงแตงใหจตคดแตสงทด ง. รเทำทนตำมสภำพควำมเปนจรงแลวละวำงไมยดตด

24

กระดำษค ำตอบแบบทดสอบหลงเรยน

ชอ – สกล……………………………………………ชน……….เลขท…………

ขอ ก ข ค ง

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

รวมคะแนน

25

ภำคผนวก

26

เฉลยกจกรรมกำรเรยนรท 1.1 เรอง ขนธ 5-ไตรลกษณ

ค ำชแจง ใหนกเรยนตอบค ำถำมตอไปนใหถกตอง (10 คะแนน) 1. ควำมหมำยของอรยสจ ค ำวำ อรยสจ มำจำกค ำ 2 ค ำคอ อรยะและสจจะ อรยะ แปลวำ ประเสรฐ และใชเรยกผบรรลธรรมชนสงวำ พระอรยะหรออรยบคคล (ดในสงฆคณ 9 ประกอบ) สวนสจจะหรอสจ แปลวำ ควำมจรง อรยสจแปลไดหลำยอยำงคอ แปลวำ ควำมจรงอนประเสรฐกได แปลวำควำมจรงของพระอรยะกได แปลวำ ควำมจรงทท ำใหเปนอรยะกได มควำมหมำยตำงกน

2. ขนธ 5 ประกอบดวยอะไรบำง รปขนธ เทนำขนธ สญญำขนธ สงขำรขนธ และวญญำณขนธ ขนธ 5 ทมอำสวะ (กเลสทหมกหมมอย) เขำไปยดมนถอมนวำเปนสตว เปนบคคล ตวตน เรำ เขำ ชอวำ อปำทำนขนธ 5 ซงกคอ ชวต

3. รปขนธ หมำยถง รปขนธ หมำยถง กองรป คอสวนทเปนรำงกำยเกดจำกธำตดน น ำ ไฟ และลม

4. สงขำรขนธ หมำยถง สงขำรขนธ หมำยถง กองสงขำร คอสวนทปรงแตงจตใหคดด คดชว ใหตงใจเรยน ใหตงใจฟง ใหเปนคนฉลำด คนโง เปนตน

5. ไตรลกษณ หมำยถง ไตรลกษณ แปลวำ ลกษณะสำม คอ อำกำรทเปนเครองก ำหนดหมำยใหรควำมจรงของสงทงหลำยวำ มลกษณะส ำคญ 3 ประกำร เหมอนกนหมด บำงทจงเรยกวำ สำมญลกษณ คอ ลกษณะทเหมอนกน หรอลกษณะทวไป คอ

27

เฉลยกจกรรมกำรเรยนรท 1.2 เรอง ขนธ 5-ไตรลกษณ

ค ำชแจง ใหนกเรยนเลอกค ำทก ำหนดใหในกรอบดำนลำง เตมลงในชองวำง หนำขอควำมทมควำมหมำยตรงกน (10 คะแนน)

.......................1. กองแหงรปธรรมและนำมธรรมหำมหมวด

.......................2. สงทเปนรปรำง หรอรำงกำยและลกษณะอำกำรของรำงกำย

.......................3. กำรรบรทำงประสำทสมผสทง 5 และทำงใจ

.......................4. สภำพทปรงแตงจตใจใหด ชว ชอบ ไมชอบ หรอเปนกลำง ๆ

.......................5. ควำมรสกสขเมอพอใจ ทกขเมอไมพอใจ หรอเฉย ๆ เมอไมสขไมทกข

.......................6. ไดยนเสยง เหมยว เหมยว กจ ำไดวำเปนเสยงแมวรอง

.......................7. ประกอบดวยธำตทง 4 คอ ดน น ำ ลม ไฟ

.......................8. แบงได 3 อยำงคอ คดด คดชว และคดกลำง ๆ

.......................9. โอย...เจบ

.......................10. ควำมรแจงอำรมณทำงประสำทสมผสทง 5 และทำงใจ

ขนธ 5 รป เวทนำ

สญญำ สงขำร วญญำณ

ขนธ 5 รป วญญำณ สงขำร เวทนำ สญญำ

รป สงขำร เวทนำ วญญำณ

28

เฉลยกจกรรมกำรเรยนรท 1.3 เรอง ขนธ 5-ไตรลกษณ

ค ำชแจง ใหนกเรยนวเครำะหกรณศกษำ แลวตอบค ำถำม (10 คะแนน)

เรอง ขนธ 5

เกไปซอสมต ำทรำนขำยสมต ำ วนนมลกคำจ ำนวนมำก เกตองไปยนรอควนำนมำก เกมองดแมคำสมต ำ ปรงสมต ำ มมะละกอ พรก มะนำว น ำปลำ น ำตำล กงแหง มกลนหอมนำรบประทำน ท ำใหรสกถงควำมอรอย เกจ ำไดวำ เคยรบประทำนสมต ำฝมอแมคำคนนมำแลว คดวำสมต ำรำนนจะตองอรอยมำก ถงแมจะตองรอควนำน กจะยนรอตอไป

ค ำถำม กำรกระท ำของเก สอดคลองกบกระบวนกำรท ำงำนของขนธ 5 อยำงไร จงยกตวอยำงประกอบ ตำของเกเหนสมต ำ (รป) วญญำณไปท ำหนำทรบรวำ เปนสมต ำซงมสวนผสมหลำยอยำง (จกษวญญำณ) เกรสกวำ สมต ำรำนนนำจะอรอย (เวทนำ) เกจ ำไดวำ เคยกนแลว (สญญำ) เกคดวำ ถงคนจะมำกกจะอดทนรอตอไป (สงขำร) จดเปนกรรม

29

เฉลยกจกรรมกำรเรยนรท 1.4 เรอง ขนธ 5-ไตรลกษณ

ค ำชแจง ใหนกเรยนวเครำะหกรณศกษำ แลวตอบค ำถำม (10 คะแนน)

ค ำถำม ภำพดงกลำวแสดงถงไตรลกษณอยำงไร จงอธบำย 1. อนจจำ แสดงถงภำวะทไมคงทนถำวร หรอไมเทยง มกำรเปลยนแปลงตลอดเวลำ เมอเกดมำเตบโตเปนเดกกเปลยนแปลงเปนหนมสำว แลวกแก ในทสดกตองตำย 2. ทกขตำ เปนภำวะททนไมได หรอภำวะทขดแยงไมสมบรณ มสงมำขดขวำงกำรเปลยนแปลง เชน เดกยงไมไดเตบโตเปนผใหญกเกดประสบอบตเหตเสยชวตไปกอน 3. อนตตำ เปนภำวะทไมมตวตน ทกสงทเปนรป เวทนำ สญญำณ สงขำร วญญำณ ประกอบเปนรป แตมใชของเรำ เปนสงสมมต

30

เฉลยแบบทดสอบกอนเรยน

ชอ – สกล……………………………………………ชน……….เลขท…………

ขอ ก ข ค ง

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

รวมคะแนน

31

เฉลยแบบทดสอบหลงเรยน

ชอ – สกล……………………………………………ชน……….เลขท…………

ขอ ก ข ค ง

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

รวมคะแนน

32

บรรณำนกรม

จรส พยคฆรำชศกด. คมอกำรสอนพระพทศศำสนำ ม.3. กรงเทพ ฯ : โรงพมพ วฒนำพำนช จ ำกด, 2551. ดนย ไชยโยธำ. พทธธรรม พทธสำวก พทธสำวกำ และชำวพทธตวอยำง. กรงเทพ ฯ : โอเดยนสโตร, 2551. ปรชำ ชำงขวญยน และสมภำร พรมทำ. มนษยกบศำสนำ. พมพครงท 2. กรงเทพ ฯ : โครงกำรเผยแพรผลงำนวชำกำร คณะอกษรศำสตร จฬำลงกรณมหำวทยำลย, 2552. พระมหำมนส กตตสำโร และคณะ. หนงสอเรยนรำยวชำพนฐำนสงคมศกษำ ศำสนำ และวฒนธรรม ชนมธยมศกษำปท 3. กรงเทพ ฯ : ส ำนกพมพ บรษทพฒนำ คณภำพวชำกำร (พว.) จ ำกด, 2550. ฟน ดอกบว. ศำสนำเปรยบเทยบ. พมพครงท 3. กรงเทพ ฯ : บรพำสำสน, 2549. รำชบณฑตยสถำน. พจนำนกรมศพทศำสนำสำกล ฉบบรำชบณฑตยสถำน. (พมพครง ท 2 แกไขเพมเตม). กรงเทพฯ : อรณกำรพมพ. หนำ 65-66, 2548. วทย วศทเวทย และคณะ. พระพทธศำสนำ ม.3. พมพครงท 11. กรงเทพ ฯ : อกษร เจรญทศน อจท. จ ำกด, 2550. วทย วศทเวทย และเสถยรพงษ วรรณปก. หนงสอเรยนพระพทธศำสนำ ชนมธยมศกษำ ปท 3. กรงเทพ ฯ : อกษรเจรญทศน, 2555. สถำบนพฒนำคณภำพวชำกำร. ชดกจกรรมกำรเรยนรทเนนผเรยนเปนส ำคญ “ศำสนำ ศลธรรม จรยธรรม”. กรงเทพฯ : บรษทพฒนำคณภำพวชำกำร (พว.) จ ำกด, 2550. สรภำ กรดอนทร และคณะ. แบบวดและบนทกผลกำรเรยนร พระพทธศำสนำ ม.3. กรงเทพ ฯ : อกษรเจรญทศน อจท. จ ำกด, 2550.

33

ภำพท 1.1 เทวทตทง 4 http://www.photoontour9.com/gallery/watchetawan/watchetawan_23.htm ภำพนใชแทนภำพหนำ 10 http://oknation.nationtv.tv/mblog/entry.php?id=998940 ใชภำพนแทนภำพหนำ 12

บรรณำนกรมยงไมไดหำคะ

34

35