หนังสือเร ยน รายว ชาพ นฐาน สุข ...academic.obec.go.th/textbook/web/images/book/1452232505...ส ขศ กษา ม. 4 ISBN 978-616-8047-03-3

ชนมธยมศกษา ปท 4

กลมสาระการเรยนรสขศกษาและพลศกษา

ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551

ผเรยบเรยง

แพทยหญงยศวด รวมเจรญ พบ.

ผตรวจ

ดร.ประกต หงษแสนยาธรรม

กศ.บ., กศ.ม., ปร.ด.

ดร.สเพยร โภคทพย

พย.บ., วท.ม., ปร.ด.

ปรศนา อนสกล คบ., คม.

บรรณาธการ

พชราภรณ ใจมพร กศ.บ., บธ.ม.

ปทมา จนทรขา ศศ.บ.

หนงสอเร�ยน รายว�ชาพ��นฐาน

สขศกษา ม. 4

ชนมธยมศกษาปท 4กลมสาระการเรยนรสขศกษาและพลศกษาตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551

ผเรยบเรยงแพทยหญงยศวดรวมเจรญ

ผตรวจดร.ประกตหงษแสนยาธรรมดร.สเพยรโภคทพยปรศนาอนสกล

บรรณาธการพชราภรณใจมพรปทมาจนทรขำ

หนงสอเร�ยน รายว�ชาพ��นฐาน

สขศกษา ม. 4

ISBN 978-616-8047-03-3

บรษท กรพฒนายง จากด

เลขท 23/34–35 ชน 3 หอง 3B

ถนนตรมตร แขวงตลาดนอย เขตสมพนธวงศ

กรงเทพฯ 10100

คานา หนงสอเรยนรายวชาพนฐานสขศกษาชนมธยมศกษาปท4เลมนจดทำขนตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐานพทธศกราช2551สำหรบนกเรยนระดบชนมธยมศกษาตอนปลายโดยมเปาหมายใหนกเรยนและครใชเปนสอในการจดการเรยนรเพอพฒนานกเรยนใหมคณภาพตามมาตรฐานการเรยนร ตวชวดทกำหนดไวในหลกสตร และสาระการเรยนรแกนกลาง พฒนานกเรยนใหมสมรรถนะสำคญตามทตองการทงในดานการสอสาร การคด การแกปญหา การใชทกษะชวต และการใชเทคโนโลย ตลอดจนพฒนานกเรยนใหมคณลกษณะอนพงประสงคทำประโยชนใหสงคมเพอใหสามารถอยรวมกบผอนในสงคมไทยและสงคมโลกไดอยางมความสข ในการจดทำหนงสอเรยน รายวชาพนฐาน สขศกษา ชนมธยมศกษาปท 4 คณะผจดทำซงเปนผเชยวชาญในสาขาวชาและการพฒนาสอการเรยนร ไดศกษาหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐานพทธศกราช2551อยางลกซงทงดานวสยทศนหลกการจดหมายสมรรถนะสำคญของผเรยนคณลกษณะอนพงประสงคสาระและมาตรฐานการเรยนรตวชวดของสาระการเรยนรแกนกลาง แนวทางการจดการเรยนร แลวจงนำองคความรทไดมาออกแบบหนวยการเรยนรแตละหนวยการเรยนรประกอบดวยมาตรฐานการเรยนรตวชวดชวงชนสาระการเรยนรประโยชนจากการเรยนและคำถามชวนคด(คำถามนำสการเรยนร)เนอหาสาระแตละเรองแตละหวขอนานานารกจกรรมเรยนร...สปฏบต (กจกรรมพฒนาผเรยน)แหลงสบคนความรบทสรปหนวยการเรยนรกจกรรมเสนอแนะโครงงานการประยกตใชในชวตประจำวนและคำถามประจำหนวยการเรยนรนอกจากนทายเลมยงมภาคผนวกบรรณานกรมและคำอภธานศพทซงองคประกอบของหนงสอเรยนเหลานจะชวยสงเสรมใหนกเรยนเกดการเรยนรอยางครบถวนตามหลกสตร การเสนอเนอหาและออกแบบกจกรรมในหนงสอเรยนเลมน ไดจดทำขนโดยยดแนวคดการจดการเรยนรทมงเนนผเรยนเปนสำคญ โดยคำนงถงศกยภาพของนกเรยน เนนการเรยนรแบบองครวมบนพนฐานของการบรณาการแนวคดทฤษฎทางการเรยนรตาง ๆ อยางหลากหลายเชนการเรยนรโดยใชสมองเปนฐานพหปญญาการใชคำถามแบบหมวกความคด6ใบการเรยนรแบบประสบการณและทเนนการปฏบต การเรยนรแบบโครงงาน เปนตน จดการเรยนรแบบบรณาการ เนนใหนกเรยนสรางองคความรดวยตนเอง มงพฒนาการคด และพฒนาการเรยนรทสอดคลองกบพฒนาการทางสมองและพฒนาการทางรางกายของนกเรยนอนจะชวยใหนกเรยนเกดการเรยนรอยางสมบรณและสามารถนำไปประยกตใชในชวตประจำวนได หวงเปนอยางยงวา หนงสอเรยน รายวชาพนฐานสขศกษา ชนมธยมศกษาปท 4 เลมนจะชวยสนบสนนใหนกเรยนไดพฒนาความรดานทกษะกระบวนการทางสขศกษาไดเปนอยางดและสนบสนนการปฏรปการเรยนรตามเจตนารมณของพระราชบญญตการศกษาแหงชาตพ.ศ.2542และแกไขเพม(ฉบบท2)พ.ศ.2545

คณะผจดทำ

คาช�แจง หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน สขศกษา ชนมธยมศกษาปท 4 เลมนไดออกแบบหนวยการเรยนรใหแตละหนวยการเรยนรประกอบดวย 1. มาตรฐานการเรยนร เปนเปาหมายทตองการใหเกดขนกบนกเรยนเมอจบการศกษาในหนวยการเรยนรนนๆหรอเมอจบการศกษาขนพนฐาน 2. ตวชวดชวงชน เปนเปาหมายในการพฒนานกเรยนใหไดรบและปฏบตไดในหนวยการเรยนรซงสอดคลองกบมาตรฐานการเรยนรมรหสของมาตรฐานการเรยนรและตวชวดชวงชนกำกบไวหลงตวชวดชนปเชนพ1.1ม.4–6/1(รหสแตละตวมความหมายดงนพคอกลมสาระการเรยนรสขศกษาและพลศกษา1.1คอสาระท1มาตรฐานการเรยนรขอท1ม.4–6/1คอตวชวดชนมธยมศกษาปท4–6ขอท1) 3. สาระการเรยนรเปนการนำเสนอขอบขายเนอหาทนกเรยนจะไดเรยนรในระดบชนนนๆ 4. ประโยชนจากการเรยนนำเสนอไวเพอกระตนใหนกเรยนนำความรทกษะจากการเรยนไปประยกตใชในชวตประจำวน 5. คำ ถามชวนคด (คำ ถามนำ สการเรยนร) เปนคำถามหรอสถานการณเพอกระตนใหนกเรยนเกดความสงสยและสนใจทจะคนหาคำตอบ 6. เนอหา เปนเนอหาทตรงตามสาระมาตรฐานการเรยนร ตวชวดชนปและสาระการเรยนรแกนกลางโดยแบงเนอหาเปนชวงๆ แลวแทรกกจกรรมพฒนาการเรยนรทพอเหมาะกบการเรยนรวมทงมการนำเสนอดวยภาพตาราง แผนภม และแผนทความคด เพอเปนสอใหนกเรยนสรางความคดรวบยอดและเกดความเขาใจทคงทน 7. นานา นาร (ความรเสรมหรอเกรดความร)เปนความรเพอเพมพนใหนกเรยนมความรกวางขวางขนโดยคดสรรเฉพาะเรองทนกเรยนควรร

8. กจกรรมเรยนร...สปฏบต (กจกรรมพฒนาการเรยนร)เปนกจกรรมทกำหนดไวเมอจบ

เนอหาแตละตอนหรอแตละหวขอเปนกจกรรมทหลากหลายใชแนวคดทฤษฎตางๆ ทสอดคลอง

กบเนอหาเหมาะสมกบวยและพฒนาการดานตางๆของนกเรยนสะดวกในการปฏบตกระตน

ใหนกเรยนไดคด และสงเสรมใหศกษาคนควาเพมเตม มคำถามเปนการตรวจสอบผลการเรยนร

ของนกเรยน ไดออกแบบกจกรรมไวอยางหลากหลาย และมมากเพยงพอทจะพฒนาใหนกเรยน

เกดการเรยนรตามเปาหมายของหลกสตร โดยครผสอน/นกเรยนสามารถนำกจกรรมดงกลาวมา

ใชปฏบตในชวงกจกรรมลดเวลาเรยนเพมเวลารได

9. แหลงสบคนความร เปนแหลงการเรยนรตางๆ ตามความเหมาะสมเชนเวบไซตหนงสอ

สถานทหรอบคคลเพอใหนกเรยนศกษาคนควาเพมเตมใหสอดคลองกบเรองทเรยน 10. บทสรป ไดจดทำบทสรปเปนผงมโนทศน(conceptmap)เพอใหนกเรยนไดใชเปนบท

สรปทบทวนความรโดยวธการจนตภาพจากผงมโนทศนทไดสรปเนอหาทไดจดทำไว 11. กจกรรมเสนอแนะเปนกจกรรมบรณาการทกษะทรวมหลกการและความคดรวบยอดในเรองตางๆทนกเรยนไดเรยนรไปแลวมาประยกตใชในการปฏบตกจกรรม 12. โครงงานเปนขอเสนอแนะในการกำหนดใหนกเรยนปฏบตโครงงานโดยเสนอแนะหวขอโครงงานและแนวทางการปฏบตโครงงานทสอดคลองกบมาตรฐานการเรยนรและตวชวดชวงชนของหนวยการเรยนรนนเพอพฒนาทกษะการคดการวางแผนและการแกปญหาของนกเรยน 13. การประยกตใชในชวตประจำ วน เปนกจกรรมทเสนอแนะใหนกเรยนไดนำความรทกษะในการประยกตความรในหนวยการเรยนรนนไปใชในชวตประจำวน 14. คำ ถามประจำ หนวยการเรยนร เปนคำถามทตองการใหนกเรยนไดสะทอนความคดในเนอหาทไดศกษาโดยเนนการนำหลกการตงคำถามสะทอนคด(RCA)มาจดเรยงเปนคำถามตามเนอหาทนกเรยนไดเรยนร 15. ภาคผนวกเปนความรเสรมประกอบการศกษาคนควาสำหรบนกเรยน 16. บรรณานกรม เปนรายชอหนงสอ เอกสารหรอเวบไซตทใชคนควาอางองประกอบการเรยบเรยงเนอหาความร 17. คำ อภธานศพท เปนการนำคำสำคญทแทรกอยตามเนอหามาอธบายใหความหมายและจดเรยงตามลำดบตวอกษรเพอความสะดวกในการคนควา

สารบญหนวยการเรยนรท 1 เรยนรตวเรา ................................................. 1–35• มาตรฐานการเรยนร ....................................................................1• ตวชวดชวงชน ...........................................................................1• สาระการเรยนร ..........................................................................1• ประโยชนจากการเรยน ................................................................1• คำ ถามชวนคด ...........................................................................1 1. ระบบตาง ๆ ของรางกาย .................................................... 2–25 1.1องคประกอบของรางกาย............................................................ 2 1.2ระบบหอหมรางกาย................................................................... 3 1.3ระบบกระดก............................................................................ 9 1.4ระบบกลามเนอ....................................................................... 19 2. การวางแผนดแลสขภาพตนเอง .......................................... 25–31 2.1ความหมายและความสำคญของการวางแผนดแลสขภาพตนเอง.... 25 2.2การวางแผนดแลสขภาพตนเอง................................................. 26 2.3ปจจยทมผลตอการเจรญเตบโตและพฒนาการของวยรน............. 26• บทสรปหนวยการเรยนรท 1 ........................................................32• กจกรรมเสนอแนะ ....................................................................34• โครงงาน ................................................................................34• การประยกตใชในชวตประจำ วน ...................................................35• คำ ถามประจำ หนวยการเรยนรท 1 .................................................35

หนวยการเรยนรท 2 ชวตและครอบครว ....................................... 36–56• มาตรฐานการเรยนร ..................................................................36• ตวชวดชวงชน .........................................................................36• สาระการเรยนร ........................................................................36• ประโยชนจากการเรยน ..............................................................36• คำ ถามชวนคด .........................................................................36 1. อทธพลทสงผลตอพฤตกรรมทางเพศของวยรน ....................... 36–40 1.1ความหมายและความสำคญของวยรนกบพฤตกรรมทางเพศ........ 36 1.2ปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมทางเพศและการดำเนนชวต.......... 36 2. การปองกน ลดความขดแยง และแกปญหาเรองเพศ และครอบครว ............................................................... 41–49 2.1ทกษะการสรางเสรมสมพนธภาพ............................................... 41 2.2ทกษะในการปองกนและแกไขสถานการณเสยง ตอการมเพศสมพนธในวยรน................................................... 45 3. ความขดแยงในวยรน ...................................................... 49–53 3.1ความหมายและประเภทของความขดแยง................................... 50

3.2สาเหตของความขดแยงระหวางนกเรยนหรอเยาวชนในชมชน........ 50 3.3ผลกระทบทเกดจากความขดแยง.............................................. 51 3.4แนวทางในการปองกนและแกไขปญหาความขดแยง.................... 52• บทสรปหนวยการเรยนรท 2 ........................................................54• กจกรรมเสนอแนะ ....................................................................55• โครงงาน ................................................................................55• การประยกตใชในชวตประจำ วน ...................................................56• คำ ถามประจำ หนวยการเรยนรท 2 .................................................56

หนวยการเรยนรท 3 ใสใจสขภาพ .............................................. 57–92• มาตรฐานการเรยนร ..................................................................57• ตวชวดชวงชน .........................................................................57• สาระการเรยนร ........................................................................57• ประโยชนจากการเรยน ..............................................................57• คำ ถามชวนคด .........................................................................57 1. การสรางเสรมสขภาพและการปองกนโรคในชมชน .................. 58–64 1.1ความหมายของชมชนการสรางเสรมสขภาพ และการปองกนโรค................................................................. 58 1.2ความสำคญของการสรางเสรมสขภาพ และการปองกนโรคในชมชน..................................................... 58 1.3โรคทเปนปญหาในชมชนและหลกการปองกนโรค........................ 60 1.4แนวรวมของคนในชมชนเพอสรางเสรมสขภาพ และการปองกนโรค................................................................. 62 1.5ตวอยางโครงการสรางเสรมสขภาพและการปองกนโรค ทสามารถนำไปปรบใชในชมชนของตนเอง.................................. 62 2. สอโฆษณากบการบรโภค .................................................. 64–68 2.1ความหมายและประเภทของสอโฆษณา...................................... 64 2.2อทธพลของสอโฆษณาตอผบรโภค............................................ 65 2.3หลกการพจารณาสอโฆษณาเพอการเลอกบรโภค อยางฉลาดและปลอดภย......................................................... 66 2.4การวเคราะหและประเมนสอโฆษณา เพอการเลอกบรโภคอยางฉลาดและปลอดภย............................. 67 3. โรคไมตดตอทเปนปญหาสขภาพของคนไทย .......................... 68–78 3.1ความหมายและความสำคญของโรคไมตดตอ............................. 68 3.2ตวอยางโรคไมตดตอทสำคญ................................................... 69 4. การวางแผนพฒนาสขภาพของตนเองและครอบครว ................ 79–88 4.1ความหมายและความสำคญของสขภาพและการวางแผน พฒนาสขภาพของตนเองและครอบครว..................................... 79 4.2การประเมนภาวะสขภาพของตนเองและครอบครว...................... 79 4.3การประเมนพฤตกรรมเสยงตอสขภาพของตนเองและครอบครว... 81 4.4การจดทำแผนพฒนาสขภาพของตนเองและครอบครว................ 84

• บทสรปหนวยการเรยนรท 3 ........................................................89• กจกรรมเสนอแนะ ....................................................................91• โครงงาน ................................................................................91• การประยกตใชในชวตประจำ วน ...................................................92• คำ ถามประจำ หนวยการเรยนรท 3 .................................................92

หนวยการเรยนรท 4 ชวตปลอดภย ........................................... 93–138• มาตรฐานการเรยนร ..................................................................93• ตวชวดชวงชน .........................................................................93• สาระการเรยนร ........................................................................93• ประโยชนจากการเรยน ..............................................................93• คำ ถามชวนคด .........................................................................93 1. สวสดภาพกบการดำ รงชวต .............................................. 94–108 1.1ความหมายและความสำคญของสวสดภาพกบการดำรงชวต......... 94 1.2การใชยาอยางปลอดภย........................................................... 94 1.3ภยจากสารเสพตด................................................................... 991.4ปญหาความรนแรงในเดก....................................................... 106 2. ความปลอดภยในการเดนทาง .........................................109–119 2.1ความหมายและความสำคญของความปลอดภยในการเดนทาง.... 109 2.2สาเหตของการเกดอบตเหตจากการเดนทาง.............................. 109 2.3ความปลอดภยจากอบตเหตการจราจรทางบก........................... 110 2.4ความปลอดภยจากอบตเหตการจราจรทางนำ........................... 116 2.5ความปลอดภยจากอบตเหตการโดยสารเครองบน..................... 117 2.6ตวอยางการวางแผนและกำหนดแนวทางลดอบตเหต จากการเดนทาง.................................................................... 118 3. กระบวนการทางประชาสงคมกบความปลอดภยในชมชน ........120–122 3.1ความหมายและความสำคญของกระบวนการทางประชาสงคม..... 120 3.2องคประกอบของกระบวนการทางประชาสงคม......................... 120 3.3กระบวนการทางประชาสงคมกบการสรางเสรม ความปลอดภยในชมชน......................................................... 121 4. การชวยฟนคนชพ .......................................................122–134 4.1ความหมายและความสำคญของการชวยฟนคนชพ.................... 122 4.2การประเมนสถานการณการบาดเจบ........................................ 123 4.3หลกการชวยฟนคนชพผบาดเจบในสถานการณฉกเฉน.............. 124• บทสรปหนวยการเรยนรท 4 ...................................................... 135• กจกรรมเสนอแนะ .................................................................. 137• โครงงาน .............................................................................. 137• การประยกตใชในชวตประจำ วน ................................................. 138• คำ ถามประจำ หนวยการเรยนรท 4 ............................................... 138

ภาคผนวก ................................................................................ 139บรรณานกรม ............................................................................. 143คำ อภธานศพท ........................................................................... 145

• การทผวหนงรบความรสกไดสงผลดตอเราอยางไร

• ถารางกายของคนเราไมมกระดกจะเกดอะไรขน

รและเขาใจกระบวนการสรางเสรมและดำ รงประสทธภาพการทำ งานของระบบหอหมรางกาย ระบบกระดก และระบบกลามเนอ อกทงสามารถวางแผนดแลสขภาพของตนเองไดอยางเหมาะสมและสมำ เสมอ

มาตรฐานการเร�ยนร พ. 1.1 เขาใจธรรมชาตของการเจรญเตบโตและพฒนาการของมนษย

ตวช�วดชวงช�น 1. อธบายกระบวนการสรางเสรมและดำ รงประสทธภาพการทำ งานของระบบอวยวะตาง ๆ (พ 1.1 ม. 4–6/1) 2. วางแผนดแลสขภาพตามภาวะการเจรญเตบโตและพฒนาการของตนเองและบคคล ในครอบครว (พ 1.1 ม. 4–6/2)

สาระการเร�ยนร 1. ระบบตาง ๆ ของรางกาย 2. การวางแผนดแลสขภาพตนเอง

คาถามชวนคดประโยชนจากการเรยน

หนวยการเร�ยนรท 1เร�ยนรตวเรา

รางกายของเราประกอบไปดวยระบบตาง ๆ หลายระบบททำ งานสมพนธกน การทเราจะมสขภาพทดไดนนตองมการดแลรกษาระบบตาง ๆ ของรางกายใหทำ งานไดอยางมประสทธภาพดวยการวางแผนดแลสขภาพตนเองในดานโภชนาการ การออกกำ ลงกาย การพกผอน การสรางเสรมความตานทานโรค การปองกนอบตเหต การจดการกบอารมณและความเครยด การสรางทกษะชวต การสรางเสรมสตปญญา และการเรยนร

2 หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน สขศกษา ม. 4

แมระบบจะทำ หนาททแตกตางกนออกไป แต

กจะทำ งานประสานสอดคลองกน และหากระบบใด

ระบบหนงทำ งานผดปกตหรอมความผดปกตเกดขน

กจะสงผลกระทบตอระบบอน ๆ ทำ ใหรางกายเกด

ความผดปกตหรอเกดโรคภยไขเจบตาง ๆ ขนได

ดงนน นกเรยนจงควรเรยนรและทำ ความเขาใจเกยวกบ

โครงสรางหนาท และการสรางเสรมและดำ รงประสทธ-

ภาพระบบตาง ๆ ของรางกายใหสามารถทำ งานได

ตามปกต เพอจะไดนำ ไปปฏบตอยางถกตองและ

เหมาะสมชวยสงเสรมการทำ งานของระบบตาง ๆ ใน

รางกายใหดำ เนนไปอยางปกต

1.1 องคประกอบของรางกาย

องคประกอบของรางกายจะเรมจากหนวยท

เลกทสดเรยกวา เซลล� (cell) เซลลหลาย ๆ เซลล

จะรวมกลมกนเปน เนอเยอ (tissue) เพอทำ หนาท

เฉพาะอยาง เนอเยอหลาย ๆ ชนดจะรวมกนเปน

อวยวะ (organ) เพอทำ หนาทอยางใดอยางหนง

อวยวะหลาย ๆ อวยวะททำ หนาทประสานกนจะรวม

กลมกนเปนระบบ (system) ระบบทกระบบจะ

ประกอบกนเปนรปรางตวตนและทำ งานประสานกน

เปนรางกาย

อวยวะททำ งานประสานกนเพอทำ หนาทอยาง

ใดอยางหนงในรางกายเรยกวา ระบบอวยวะ ไดแก

ระบบห‹อหŒมร‹างกาย ระบบกระดก ระบบกลŒามเนอ

ระบบไหลเวยนโลหต ระบบหายใจ ระบบยอยอาหาร

ระบบขบถายปสสาวะ ระบบประสาท ระบบสบพนธ

และระบบตอมไรทอ ซงในหนวยการเรยนรนจะได

ศกษาในเรอง ระบบหอหมรางกาย ระบบกระดก และ

ระบบกลามเนอ

1. ระบบตาง ๆ ของรางกาย+(เซลล)

(เนอเยอ)

(อวยวะ)

(ระบบอวยวะ)

(รางกาย)

แผนภาพแสดงการจดลำ ดบกลมเซลลทประกอบเปนระบบรางกาย

3หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน สขศกษา ม. 4

1.2 ระบบหอหมรางกาย

ระบบหอหมรางกาย (the integumentary system) ประกอบดวยผวหนง เลบ ขน และผม โดยแตละอวยวะมโครงสรางและความสำ คญ ดงน 1.2.1 องค�ประกอบของระบบห‹อหŒมร‹างกาย 1. ผวหนง ผวหนง (skin) เปนอวยวะทมพนทมากทสดของรางกาย ใชเลอดหลอเลยงในปรมาณ 1/3 ของเลอดในรางกาย หากมสขภาพดจะมผวพรรณเปลงปลง สวยงาม หากมสขภาพทไมดผวจะดซดเซยว แหงหรออาจเปนโรคผวหนงตาง ๆ เชน เปนผดผนคน หด กลาก เกลอน 1) โครงสรางของผวหนง แบงออกเปน 2 ชน ไดแก – ชนหนงกำ พรา (epidermis) คอ ผวหนงชนนอก มเซลลอยเปนชน ๆ สวนของเซลลดานลางสดจะทำ หนาทสรางเซลลใหมตลอดเวลาและดนเซลลเกาออกมา เซลลดานนอกจะคอย ๆ แหงตาย และหลดออกมาเปนขไคล ความหนาของหนงกำ พราแตละสวนของรางกายจะไมเทากน สวนทบางทสดอยทบรเวณหนงตาและหลงห สวนทหนาทสดอยทฝาเทาและฝามอ สผวหนงของคนจะขนอยกบเซลลสรางเมดสทเรยกวา เมลานน (melanin) ซงอยช นลกสดของผวหนงกำ พรา หากมเมลานนมากผวจะมสคลา หากมเมลานนนอยผวจะมสขาว

กจกรรมเรยนร...สปฎบต

• เพอความเขาใจทคงทนใหนกเรยนปฏบตกจกรรมตอไปน1. เขยนแผนผงสรปความเขาใจเรอง องคประกอบของรางกาย2. ศกษาคนควาความรเพมเตมเรอง องคประกอบของรางกายมนษย จากสอการเรยนรในหองสมด

โรงเรยนหรอจากสออนเทอรเนต แลวจดทาเปนรายงาน

โครงสรางของผวหนง

เสนขน

ตอมไขมน

รขน

ตอมเหงอ

ทอของตอมเหงอ

หนงแท

หนงกำ พรา


– ชนหนงแท (der-mis) คอ ผวหนงทอยถดจากชนหนงกำ พราเขาไป ประกอบดวย หลอดเลอดฝอย เสนประสาท ตอมเหงอ ตอมไขมน และขนหรอผม ในชนหนงแทมหลอดเลอดฝอยเปนจำ นวนมากทำ หนาทนำ เลอดมาหลอเลยงผวหนง มเสนประสาทรบความรสกตาง ๆ กระจดกระจายอยทวไป และยงมตอมเหงอทำ หนาทระบายความรอนออกจากรางกาย มตอมไขมนทพบไดในผวหนงเกอบทงหมดทมขน และชนหนงแทยงผลตขนและผมของรางกายอกดวย ถดเขาไปจากชนหนงแทจะเปนชนเนอเยอใตผวหนง ประกอบไปดวยเนอเยอไขมนเปนสวนใหญ ทำ หนาทคลายฉนวนกนความรอนและเปนเบาะกนสะเทอน 2) หนาทของผวหนง มดงน (1) ปองกนรางกาย – ปองกนอวยวะภายในรางกายไมใหไดรบอนตรายจากการถกกระทบกระเทอน สารเคม สารพษ เชอโรค และรงส เพราะผวหนงมคณสมบตยดหยน หนา และเหนยว – ปองกนไมใหเชอโรคผานเขาสรางกายไดงาย นอกจากนไขมนในชนผวหนงมสภาพเปนกรดชวยยบยงการแพรกระจายของเชอโรค – ปองกนการระเหยและการซมของนำ เพราะหนงกำ พรามสารเคราตน (keratin) ซงมคณสมบตกนนำ ได จงทำ ใหเราสามารถวายนำ ไดเปนเวลานาน ๆ – ปองกนแสงตาง ๆ ไมใหเขาสรางกาย เชน แสงแดด เวลาถกแสงแดดเซลลของหนงกำ พราทมเมดสเมลานนจะดดแสงแดดไว และกระตนใหเซลลของผวหนงสรางเมดสเมลานนมากขน เพอปองกนไมใหรงสอลตราไวโอเลต (ultraviolet) จากแสงแดดทะลเขาไปทำ ลายเซลลผวหนง (2) ควบคมอณหภมของรางกายใหอยในระดบปกต เมอรางกายไดรบความรอนเสนเลอดจะขยายตวเพอใหเลอดไหลสพนผวมากขน สวนตอมเหงอทมอยในชนผวหนงกจะผลตเหงอออกมา ความรอนกจะระเหยไปกบเหงอทำ ใหรสกเยนลง เมออากาศเยนเสนเลอดจะหดตวเพอรกษาความรอนใหคงอยกบรางกาย (3) รกษาความชมชนของรางกาย ตอมไขมนจะผลตนำ มนมาเลยงผวหนงชนหนงกำ พราทำ ใหมความชมชนเตงตง ไมแหงกราน เหงอทถกขบออกมากจะชวยรกษาความชมชนของผวหนง

นานา นาร

เซลลสรางเมดสเมลานนมประโยชนในการปองกนแสงแดด มคณสมบตดดซบแสงและปองกนรงสอลตราไวโอเลตไมใหทะลเขาไปทำ ลายเซลลผวหนงคนผวดำ จงทนทานตอแสงแดดไดดกวาคนผวขาว คนผวขาวจะเกดผวไหมแดดไดงาย และถาถกแดดบอย ๆ เปนเวลานานจะทำ ใหผวแกกอนวย ผวตกกระ ผวแหงและเหยวยนขาดความยดหยนทมา: สถาบนโรคผวหนง, ความรเรอง ผวหนงและโรคสะเกดเงน


ใตผวหนงมมากผดปกต อากาศทรอนและชนทำ ใหเหงอออก ผวหนงสกปรก ภาวะทตงเครยด หงดหงด และการใชเครองสำ อางทเปนนำ มนหรอครมอาจทำ ใหมการอดตนของรขนซงเปนสาเหตทำ ใหเกดสวไดงาย เมอเปนสวควรลางหนาด วยนาสะอาดและสบ วนละ 2 ครง เชา–เยน อยาแกะหรอบบหวสว หลกเลยงอาหารมน ๆ หรอหวาน นอนหลบพกผอนใหเพยงพอ เลกวตกกงวล ถาเปนสวมาก

การแกะหรอบบสวอาจทำ ใหสวอกเสบมากยงขน

ควรปรกษาแพทย (2) ตาปลา (corn) เกดจากแรงกดหรอมแรงเสยดสผวหนงบรเวณนนบอย ๆ ทำ ใหผวหนงดานและหนาตวขน มลกษณะเปนเมดกลมและแขง และจะเจบปวดมากเมอเมดกลม ๆ นนกดลงบนเนอออนทอยดานลางลงไป ตาปลามกจะเกดบรเวณนวเทาหรอฝาเทาเนองจากใสรองเทาทคบเกนไป วธการปองกน คอ การสวมรองเทาทไมคบหรอไมบบเทา และเมอเปนแลวหากจะตดทงหรอควานออกตองระมดระวงเรองความสะอาดเพราะอาจจะอกเสบและตดเชอโรคได (3) กลนตว (odour) เกดจากปฏกรยาเคมของกรดไขมนจากตอมเหงอ เซลลบผวทตายแลว เหงอรวมกบแบคทเรยและความชนจะเกดกลนตว เมอมกลนตวควรอาบนำ ฟอกสบบรเวณรกแร ขาหนบ ใตคอและหลงหอยางนอยวนละ 2 ครง หากมกลนตวแรงอาจใชกอนสารสมหรอลกกลงระงบกลนเหงอทาบรเวณรกแร

(4) ขบถายของเสยออกจากรางกายในรปของเหงอ เชน ยเรย (urea) ซงเปนเกลอแรทรางกายไมตองการ (5) เปนแหลงสรางวตามนดใหแกรางกาย โดยอาศยแสงแดดชวยสงเคราะหสาร 7–ดไฮโดรคอเลสเตอรอล (7–dehydrocholesterol) ทอยในผวหนงใหเปนวตามนด 3 (vitamin D3) ไดชวยปองกนการเกดโรคกระดกออน (6) เปนอวยวะทรบความรสกตาง ๆ โดยมประสาทรบความรสกหลายชนดและจำ นวนมากอยในบรเวณชนหนงแท เชน ความรสกรอน เยน หรอความรสกเจบปวด 3) ความผดปกตของผวหนง ความผดปกตทเกดขนและพบบอย ไดแก (1) สว (acne) เกดจากสาเหตหลายประการ เชน การเปลยนแปลงของฮอรโมนเพศในชวงวยรน ทำ ใหตอมไขมนขบไขมนออกมามาก เมอไขมนแขงตวอดตนตอมไขมนและรขนจะทำ ใหเกด สวเสยน และถาถกไขมนทขบออกมาใหมดนจนนนขนจะกลายเปนหวสว หากมเชอแบคทเรยเขาไปยงตอมไขมนและรขนทเปนสวนนกจะเกดการอกเสบ บวมแดง และเปนหนอง ซงบางคนเรยกสวชนดนวา สวหวชาง นอกจากน สวยงอาจเกดจากเชอจลนทรยทอยในตอมไขมน


(4) โรคเชอราทเทาหรอโรคฮองกงฟต (Hong Kong’s foot) หรอโรคเทานกกฬา (Athlete’s foot) เกดจากตดเชอราทเทา เนองจากรองเทาอบชนหรอเดนลยนำ สกปรก ทำ ใหมอาการคนบรเวณซอกนวเทาและอาการคนจะเพมมากขนถามการเกาดวยจะทำ ใหผวหนงลอกเปนขย ๆ มกลนเหมน หากเปนนาน ๆ ผวหนงบรเวณนนจะมเนอนนหนา แขง และลอกออกเปนขย ๆ สามารถลามไปยงนวใกลเคยงได การปองกนและรกษาทำ ไดโดยการลางเทาใหสะอาดแลวเชดใหแหงสนท พยายามอยาใหเทาอบชน ในกรณทมเหงอออกบรเวณเทามาก อาจใชแปงฝนโรยบรเวณงามนวเทา เพอชวยใหนวเทาและฝาเทาแหงได โรคเชอราทเทามการรกษาคอนขางยาก ควรจะปรกษาแพทย และเมอหายแลวไมควรนำ ถงเทาและรองเทาคเดมมาใชอก เพราะยงมเชอราอย ถาจะนำ มาใชควรนำ ไปฆาเชอโดยการตมหรอผงแดด (5) ผวหนงแหงกราน (dry skin) เกดจากสภาพแวดลอมภายนอกผดปกต เชน อากาศรอนจด หรอหนาวจด การฟอกสบบางชนด เชน สบยา หรอใชสบบอยครงเกนไปทำ ใหไขมนทผวหนงลดลง ไมสามารถรกษาความชนไวไดจงแหง เปนขยและแตก มอาการคนและแสบ อาจตดเชอทำ ใหผวหนงอกเสบได วธการปองกน คอ หลกเลยงสถานททมอากาศเปลยนแปลงอยางรวดเรว สวมใสเสอผาทใหความอบอนแกรางกาย ระมดระวงในการอาบนำ อน การใชกระเปานำ รอน การผงไฟกลางแจง เพราะจะทำ ใหผวหนงแหงและแตกมากขน หากผวหนงแหงหรอแตกควรใชนำ มนหรอครมทาผวเพอรกษาความชมชนของผวหนงไวและปองกนไมใหนำ ระเหยออกจากผวหนงมากเกนไป (6) ฝ (abscess) เกดจากเชอแบคทเรยชนดหนงซงมอยบนผวหนงทวไป ทำ ใหเกดการอกเสบทบรเวณรอบ ๆ ขมขน ตอมเหงอ ตอมไขมน หรอทางรากผม ตอมาเปนหนอง ระยะแรกจะมลกษณะบวมแดง แขง และรอนบรเวณทเปน เจบมาก เรมจากเปนเมดเลก ๆ หรอกอนแขงแลวโตอยางรวดเรว มหวหนองสเหลองตรงกลาง ตอมาหวหนองออนตวลงจนมลกษณะนมมหนองสเหลอง เหนยวเหลว ซงมเชอโรคปะปนอยมาก และอาจกระจายไปสทอน ๆ ของรางกายได การปองกนและรกษา อาบนำ อยางนอยวนละ 2 ครง และรกษาผวหนงใหสะอาดอยเสมอ ไมใชเลบหรอมอทสกปรกแกะ เกา ผวหนง หากเปนฝหามบบหรอบงหวฝ จนกวาจะมอาการออนนมทตรงกลาง ถาฝไมแตกออกหรอเปนหนองควรไปพบแพทย ถาปวดหรอมไขใหกนยาลดไข 2. เลบ 1) โครงสรางของเลบ เลบ (nails) เปนสวนของเซลลชนหนงกำ พราทตายแลว ซงเจรญเปลยนแปลงมาจากเซลลทมชวตในชนลางทเลอนขนมาอดแนนเปนแผนแขง ยดหยนได อยทางดานหลงของปลายนวมอนวเทาปลองสดทาย มหนาทปองกนปลายนวไมใหไดรบอนตราย เลบมลกษณะโปรงแสง มสวนทยนพนปลายนว ซงไมมหลอดเลอดและประสาทมาเลยง เวลาเราตดเลบจงไมรสกเจบ สวนของเลบทฝงอยในหนง เรยกวา รากเลบ สองขางของเลบจะมผวหนงยนมาคลมเลกนอย


ขางใตเลบมปลายประสาทรบความรสกมากมายและมหลอดเลอดมาเลยงมาก ดงนน เมอมดบาดหรอหนามตำ ใตเลบจงเจบปวดในคนทมสขภาพด สของเลบจะเปนสชมพเรอ ๆ ตามสของเลอดทสะทอนผานเลบขนมา แตถาเปนโรคโลหตจางเลบจะมสซดขาว รองระหวางแผนเลบกบผวหนงเปนแหลงสะสมเชอโรคและความสกปรกตาง ๆ หนงทคลมเหนอโคนเลบจงเปนดานแรกทชวย

ปองกนฝนละอองและเชอโรคตาง ๆ ไมใหเขาไปในโคนเลบ เวลาตดเลบจงไมควรตดหนงขางเลบออก เพราะจะทำ ใหเชอโรคเขาสรางกายไดงาย การตดเลบควรตดใหปลายโคงมน อยาตดชดนวเกนไป และหมนรกษาเลบใหสะอาดอยเสมอ

2) หนาทของเลบ (1) ชวยปองกนการถกกระทบกระเทอนและปองกนอนตรายใหกบปลายนวมอและนวเทา เพราะเลบประกอบไปดวยสารเคราตนทมความแขงแรง และทแผนเลบยงไมมเสนประสาทจงไมรสกเจบปวดหรอเจบปวดนอยลงกวาการไมมเลบคอยปกปอง (2) ชวยในการหยบจบสงของตาง ๆ ไดสะดวก (3) ใชสำ หรบแคะ แกะ เกา ขวน (4) ชวยใหการเดน วง และหยบจบสงของไดอยางมประสทธภาพ (5) ชวยในการวนจฉยโรคบางชนดทเกยวของกบอวยวะภายในรางกาย เชน ถาเลบมสขาวทบแสดงวาเปนโรคตบ 3) ความผดปกตเกยวกบเลบ ไดแก (1) เลบขบ (ingrown nail) มกเปนกบนวหวแมเทา เกดจากการงอกของเลบทกดลกเขาไปในเนอบรเวณซอกเลบ ทำ ใหเกดความเจบปวดและเปนแผล ถาตดเชอกจะเกดการอกเสบได วธปองกนรกษา คอ ตดเลบเปนแนวตรง ไมสนจนเกนไป หากมเลบขบใหทำ สะอาดมมเลบ และใชสำ ลชบยาฆาเชออดไวใตเลบ (2) เชอราทเลบ (tinea unguium) มกเกดกบผทมอหรอเทาเปยกนำ อยเปนประจำ หรออบชน อาการเรมจากทซอกเลบแลวลามออกไปยงผวหนงขางเลบและตวเลบ เลบจะเปลยนสเปนสขาวขนหรอสเหลอง มขยสะสมอยใตเลบทำ ใหเลบแยกออกจากเนอแลวคอย ๆ กรอนลงทตอนปลายแลวลามตอไปจนถงโคนเลบ วธปองกนรกษาทำ ไดโดยหมนตดเลบใหสน รกษาเลบใหสะอาดและแหงอยเสมอ ไมควรใชเลบเกาบรเวณทเปนเชอรา เพราะเชอราจะตดเลบมาได

สวนตาง ๆ ของเลบ

ปลายเลบ

ผวหนงปลายเลบ

กระดกนวมอ

แผนเลบ

หนงคลมเนอโคนเลบ

โคนเลบ ปลายเลบ

แผนเลบ

หนงคลมเนอโคนเลบ


– ผมรวง (alopecia) เสนผมของคนเราจะรวงไดตามธรรมชาตแลวงอกขนมาใหมอยตลอดเวลา แตถาหากรวงมากกวาปกตอาจจะมสาเหตมาจากการขาดสารอาหาร การเจบปวยดวยโรคเชอรา การแพยาสระผม หรอเกดจากตอมนำ มนทโคนผมไมผลตนำ มนมาหลอเลยงเสนผม วธปองกนรกษา คอ รบประทานอาหารตามหลกโภชนาการจะชวยบำ รง หลกเลยงการเปาผมดวยความรอน หลกเลยงการยอมผม หรอการดดผม และเมอเกดความผดปกตควรรบปรกษาแพทย – รงแค (dandruff) เกดจากผวหนงหรอเซลลทตายแลวแหงหลดออกมาเปนแผนหรอเปนขย ๆ มกเกาะตดอยกบเสนผม ทำ ใหคนศรษะและผมรวง วธปองกนรกษา คอ สระผมดวยแชมพสระผมอยางออน ๆ งดใชนำ มนใสผม หากรงแคยงไมหายควรรบปรกษาแพทย

เสนขน

ตอมไขมน

เสนเลอดฝอย

รากขน ขมขน

โครงสรางของผวหนงแสดงใหเหนสวนของขนหรอผม

และเหลองปนแดง คนเราเมออายมากขน การสรางเมดสในเซลลของเสนขนจะลดนอยลงจนกระทงหยดสรางผมจะเรมมสออนลงและหงอกขาวในทสด เสนผมแตละเสนจะมอายประมาณ 7 ป แลวจะหลดรวงไปและจะมเสนใหมงอกขนมาแทนทในรขมขนเดม 2) หนาทของเสนผม เสนผมมหนาทชวยปองกนไมใหหนงศรษะไดรบความรอนหรอความเยนมากเกนไป และยงชวยลดความรนแรงจากอนตรายตาง ๆ ทมากระทบศรษะ นอกจากน เสนผมยงชวยเสรมความงามใหแกใบหนา และซบเหงอหรอสงสกปรกหรอชวยปองกนเชอโรคเขาสรางกายอกดวย 3) ความผดปกตของเสนผม ไดแก

หากจำ เปนตองถกนำ บอยหรอแชนำ เปนเวลานานใหสวมถงมอยาง ถงเทา รองเทาควรรกษาใหสะอาดและแหงอยเสมอ และไมควรใชรวมกบผอน ถาเลบเปนเชอราใหใชขผงรกษาเชอราทาบรเวณทเปน ถามอาการมากควรปรกษาแพทย 3. ขนหรอผม 1) โครงสรางของขนหรอผม ขนหรอผม (hair) งอกมาจากขมขน ซงเปนสวนทเจรญเปลยนแปลงมาจากเซลลทมชวตของชนหนงกำ พราสวนลก โคนผมไดรบเลอดจากหลอดเลอดฝอยและมเสนประสาทควบคมอย สวนทพนผวหนงขนมาเปนเซลลทตายแลว ขนมอยทวรางกายยกเวน ฝามอ ฝาเทา สะดอ หวนม รมฝปาก ขนทกเสนประกอบดวยเสนขน รากขนและขมขน เสนผมจะมตอมสในเซลลเสนผมทผลตเมดสลงไปในแตละเซลลของเสนผม เมดสเหลานจะมสตาง ๆ คอ ดำ นำ ตาลเขม


1.2.2 การสรŒางเสรมและดำ รงประสทธภาพของระบบห‹อหŒมร‹างกาย ระบบหอหมรางกายมความสำ คญตอรางกาย เราจงควรสรางเสรมและดำ รงประสทธภาพระบบหอหมรางกายใหสามารถทำ งานไดตามปกต ดงน 1. รบประทานอาหารทมประโยชนอยาง เชน พวกโปรตน ผก ผลไมทมวตามนเอ วตามนบ และวตามนซ 2. ออกกำ ลงกายกลางแจงอยางสมำ เสมอเพอใหตอมตาง ๆ ทอยใตผวหนงไดทำ งาน และการไดรบแสงแดดออน ๆ ในตอนเชาและตอนเยนรางกายจะไดรบรงสอลตราไวโอเลต (ultraviolet) ซงจะชวยใหผวหนงแขงแรงสมบรณ 3. ชำ ระลางรางกายใหสะอาดอยเสมอ โดยการอาบนำ การกำ จดกลนตว การสระผมและการตดเลบ การรกษาความสะอาดยงชวยปองกนการเกดโรคผวหนงบางชนด เชน กลาก เกลอน ไดอกดวย 4. เลอกใชเครองสำ อาง เชน แชมพสระผม สบ ครมบำ รงผว ใหเหมาะสมกบสภาพของเสนผมและผวหนงของตนเอง 5. พกผอนใหเพยงพอ และทำ จตใจใหราเรงแจมใสอยเสมอ 6. ระมดระวงไมใหเกดอบตเหต ทอาจทำ ใหเกดบาดแผลเลอดไหล บาดแผลฟกชำ ทผวหนง


• เพอความเขาใจทคงทนใหนกเรยนปฏบตกจกรรมตอไปน

1. วาดภาพระบายสแสดงโครงสรางของผวหนง เลบ และผม พรอมกบบอกหนาททสาคญ

2. แบงกลม กลมละ 3–4 คน รวมกนอภปรายเรอง ความผดปกตของผวหนง เลบ และผม พรอมทง

หาแนวทางการปองกนและแกไข

3. เขยนแนวทางการบารงรกษาระบบหอหมรางกายของตนเองใน 1 สปดาห แลวนาไปปฏบตจรง

4. หาขาวหรอบทความจากหนงสอพมพ หรอนตยสารเกยวกบเรอง ความผดปกตทเกดขนกบผวหนง

แลวนามาวเคราะหสาเหต และแนวทางการแกไขปญหา

1.3 ระบบกระดก

ระบบกระดก (the skeletal system) เปนระบบทประกอบดวย กระดก กระดกออน ขอตอและเอนเชอมกระดก กระดกเปนสวนทแขงทสดในรางกาย กระดกแตละทอนหรอแตละขอจะเชอมตอกนดวยเอนเชอมกระดกตรงบรเวณขอตอ ซงจะชวยใหกระดกยดหยนและทำ ใหสวนตาง ๆ ของรางกายเคลอนไหวไดสะดวก การบำ รงรกษากระดกใหเจรญเตบโตอยางแขงแรง และการฝกการเคลอนไหวของรางกายทกอรยาบถใหถกตอง จะชวยใหมโครงรางและบคลกภาพทด


1.3.1 องค�ประกอบของระบบกระดก 1. กระดก กระดก (bone) ในระยะแรกจะเจรญในรปของกระดกออนและกลายเปนกระดกแขงเพอรองรบนำ หนกเมอมอายมากขน ยกเวนบางสวนทยงคงเปนกระดกออน เชน ใบห ปลายจมก หลอดลม ในเดกแรกเกดจะมกระดกมากถง 350 ชน เมอโตเปนผใหญกระดกจะเชอมตดกนเหลอเพยง 206 ชน กระดกแบงออกเปน 2 สวนใหญ ๆ คอ กระดกแกน (axial skeleton) คอ กระดกทเปนแกนกลางของลำ ตวมอย 80 ชน ประกอบดวยกะโหลกศรษะ 29 ชน มหนาทหอหมและปองกนสมอง กระดกสนหลง 26 ชน มหนาทคำ จนและรองรบนำ หนกของรางกาย และกระดกทรวงอก ซงประกอบดวยกระดกหนาอก 1 ชน และกระดกซโครงอก 12 ค มหนาทเปนสวนทชวยในการหายใจและปองกนอนตรายใหกบอวยวะทอยภายใน เชน ปอด หวใจ และอวยวะอน

ลกษณะโครงกระดกดานหนาและดานหลง

กระดกขมบ

กระดกโหนกแกม

กระดกหนาผาก

กระดกไหปลารา

กระดกหนาอก

กระดกซโครง

กระดกสะบก

กระดกตนขา

กระดกนอง

กระดกฝามอ

กระดกนวมอ

กระดกปลายแขนทอนนอก

กระดกปลายแขนทอนใน

กระดกตนแขน

กระดกสนหลง

กระดกเชงกราน

กระดกกระเบนเหนบ

กระดกกน

กระดกหนาแขง

กระดกฝาเทา

กระดกขางขมอมกระดกทายทอย


กระดกรยางค (appendicular skeleton) คอ กระดกทนอกเหนอไปจากกระดกลำ ตวมอย 126 ชน ประกอบดวยกระดกแขน 64 ชน ทำ หนาทเปนฐานเชอมโยงกบกระดกสวนอน ๆ และกระดกขา 62 ชน ทำ หนาทรบนำ หนกของรางกาย 1) ชนดของกระดก กระดกคนเราจะมลกษณะและรปรางตาง ๆ กนไป แยกตามรปรางทปรากฏได 4 ชนด คอ (1) กระดกยาว (long bones) พบไดทกระดกตนแขน แขนทอนปลาย ตนขา และขา ฝามอ ฝาเทา นวมอ และนวเทา เปนกระดกยาวขนาดเลก ในสวนลำ ของกระดกยาวเรยงตวกนเปนรปทรงกระบอก ตรงกลางเปนโพรง ทขอบกระดกเปนเนอแนน ปลายของกระดกยาวมกโตกวาสวนลำ มกระดกเนอแนนบาง ๆ อยทขอบ ภายในเปนชนกระดกเลก ๆ ตดตอกนคลายฟองนำ เรยกวา กระดกพรน กระดกชนดนมไวสำ หรบรบนำ หนกของรางกายและเคลอนไหวมากกวากระดกชนดอน ๆ ซงมทงหมด 90 ชน (2) กระดกสน (short bones) อยตามรางกายสวนทแขงแรง สำ หรบออกแรงเมอเวลาทำ งานทไมมการเคลอนไหวมาก ไดแก กระดกขอมอ และขอเทา กระดกเหลานเปนทอนสน ๆ ไมมสวนลำ แตจะมกระดกเนอแนนบาง ๆ อยทขอบภายในเปนกระดกฟองนำ กระดกสนมทงหมด 30 ชน (3) กระดกแบน (flat bones) มลกษณะเปนแผนแบนกวาง ประกอบดวยกระดกเนอแนน 2 แผนเชอมตดกน ภายในเปนกระดกพรน กระดกชนดนจะชวยปองกนอวยวะภายในไมใหไดรบอนตรายงาย ไดแก กระดกกะโหลกศรษะ กระดกซโครง กระดกสะบก กระดกหนาอก และกระดกเชงกราน กระดกแบนมทงหมด 40 ชน (4) กระดกทมรปรางไมแนนอน (irregular bones) หรอมรปแปลก ๆ ไดแก กระดกสนหลงกระดกกนกบ กระดกขากรรไกร กระดกโคนลน กระดกห ฯลฯ กระดกชนดนมแง มเหลยมหรอชองโคงไปมามาก เพอใหเหมาะกบการประกอบเขาไดกบกระดกชนอน ทเปนโครงรางของรางกายกระดกชนดนมทงหมด 46 ชน 2) การแบงกระดกจากสวนประกอบ การแบงกระดกจากสวนประกอบจะแบงไดเปน 2 สวน คอ (1) สวนทมชวต ไดแก เซลล กระดก เนอเยอยดเหนยว เนอเยอประสาท และหลอดเลอดเปนสวนททำ ใหกระดกเหนยวแนน ทนทาน ไมเปราะหรอแตกหกงาย (2) สวนทไมมชวต ไดแก สารประกอบพวกแคลเซยมคารบอเนต (Calcium Carbonate) และแคลเซยมฟอสเฟต (Calcium Phosphate) แรธาตเหลานสามารถละลายไปสเลอดไดเมอรางกายตองการ กระดกจงเปนแหลงสะสมธาตแคลเซยม (Calcium) แรธาตเหลานเปนสวนททำ ใหกระดกแขงแรง สวนประกอบของกระดกทงสองสวนเมอประกอบกนเขาจงทำ ใหกระดกของคนเราแขง เหนยวแนน ทนทาน ไมเปราะหรอแตกหกงาย


3) ลกษณะของกระดก กระดกเกอบทกชนในสตวหรอในตวมนษย มลกษณะดงน

ลกษณะภายในและภายนอกของกระดก

กระดกพรน

กระดกทบ

ไขกระดก

เยอหมกระดก

โพรงกระดก

กระดกออน

(1) สวนทถไถกบกระดกอนจะเปนสวนทเรยกวา ดานขอตอ จะมกระดกออนเคลอบอยและระหวางกระดกออนจะมนำ ไขขอ ทงกระดกออนและนำ ไขขอจะชวยลดการเสยดสของกระดกขณะเคลอนไหว ซงทำ ใหกระดกเคลอนไหวทขอตอไดสะดวก ยกเวนกระดกแบนจะไมมกระดกออนคลม เชน กระดกดานบนของกะโหลกศรษะ ซงมขอบขรขระและยดกนดวยพงผด (2) ภายในทอนกระดก หรอทเรยกวา สวนลำ ของกระดก จะปรากฏลกษณะของเนอเยอกระดก 2 ชนด คอ กระดกทบและกระดกพรน กระดกทบ (compact bone)

เปนสวนทตดกบเยอหมกระดก ทำ หนาทคลายฝาผนง มความแขงแรง ชวยในการพยงและรบนำ หนก ลกษณะภายในจะเหนเปนวงซอนกนเปนชน ๆ มชองวางตรงกลางวงเพอใหเสนเลอดนำ อาหารผานเขาไปเลยงเซลลได กระดกพรน (spongy bone) เปนสวนทอยถดจากกระดกทบเขาไป มลกษณะเปนรพรนคลายฟองนำ เรยกชองวางนวา โพรงกระดก (medullary cavity) ภายในโพรงกระดกจะม ไขกระดก (bone marrow) บรรจอย ซงไขกระดกนจะทำ หนาทสรางเซลลเมดเลอดตาง ๆ รวมทงเกลดเลอดใหกบรางกาย (3) สวนของกระดกทงหมด ยกเวนดานขอตอจะมเยอบาง ๆ หอหม เรยกวา เยอหมกระดก (bone covering) ระหวางเนอเยอยดเหนยว และไขกระดกกจะมเยอบาง ๆ นบคนไวเชนเดยวกน เยอนจะทำ หนาทสรางเซลลกระดกใหมเพอทดแทนเซลลกระดกสวนทตายไปและเพมเซลลกระดกใหมากขนเพอการเจรญเตบโตของกระดก หรอซอมแซมในกรณทกระดกหก 2. กระดกอ‹อน กระดกออน (cartilage) จดเปนเนอเยอยดเหนยวชนดหนง ซงมสารระหวางเซลลเหนยวหนดมหนาทรองรบเนอเยอออน ๆ และชวยทำ ใหขอตอเคลอนไหวไดสะดวกขน กระดกออนไมแขงแรงเทากระดก เพราะไมมแรธาต แตมความยดหยนมากกวากระดก มเยอหมกระดกออนเชนเดยวกบกระดก กระดกออนแบงออกเปน 3 ชนด คอ 1) กระดกออนขาว ปรากฏเปนสขาวปนสนำ เงน พบไดทดานขอตอของกระดก กระดกออนซโครง กระดกออนกลองเสยง และกระดกออนหลอดลม


2) กระดกออนยดหยน สคอนขางเหลอง ยดหยนไดมาก เพราะมเสนใยมาก พบไดทกระดกออนใบห และฝาปดกลองเสยง 3) กระดกออนพงผด มเสนใยพงผดมาก พบไดทหมอนรองกระดกสนหลง และขอตอหวหนาว 3. ขŒอต‹อและเอนเชอมกระดก ขอตอ (joint) เกดจากกระดกตงแต 2 ชนขนไปทอยใกลกนมาเชอมหรอตอกน โดยมเอนและกลามเนอชวยยดเสรมความแขงแรงใหแกขอตอ ทำ ใหโครงกระดกยดหยน สวนตาง ๆ ของรางกายเคลอนไหวไปมาไดสะดวกเนองจากกระดกทมาตอกนนนอยในลกษณะตาง ๆ กน ขอตอตาง ๆ ในรางกายจงแตกตางกนทงรปราง ลกษณะ และหนาท ทำ ใหแยกประเภทของขอตอไดดงน 1) ขอตอเอน (fibrous joint) เปนขอตอทยดกนดวยเอนพงผดขาว ไดแก ขอตอระหวางกระดกกะโหลกศรษะสวนบน ขอตอชนดนจะไมมการเคลอนไหวเลย

ลกษณะของขอตอเอน

กระดกกะโหลกศรษะ เยอหมกระดกเอนยดระหวางกระดก


ลกษณะของขอตอกระดกสนหลง

รระหวางกระดกสนหลง

กระดกออนระหวางกระดกสนหลง

กระดกสนหลง

เอนระหวางปลายของปมแหลมของกระดกสนหลง

ปมแหลมของกระดกสนหลง

เอนระหวางปมแหลม

2) ข อ ต อ ก ร ะด ก อ อ น (cartilaginous joint) เปนขอตอทเชอมกนดวยกระดกออนและมเอนชวยเสรมดวย ทำ ใหสามารถเคลอนไหวไดเลกนอย ไดแก ขอตอระหวางกระดกออนซโครงซท 1 กบกระดกหนาอกและขอตอระหวางกระดกสนหลง

ลกษณะของขอตอซนโนเวยล

กระดกออนคลมดานถไถของกระดก

เยอบซนโนเวยล


เอนรอบขอ

โพรงขอ

3) ข อ ต อ ซ น โ น เ ว ย ล (synovial joint) เปนขอตอทพบมากในรางกายเรา ดานขอตอของกระดกคลมดวยกระดกออนขาวหรอกระดกออนพงผดทำ ใหเคลอนไหวไดคลอง มเอนรอบขอชนนอกเปนเยอพงผดสขาว ชนในเปนเยอบซนโนเวยล


ซงเปนทสรางนำ ไขขอสำ หรบชวยในการหลอลน และยงทำ หนาทนำ อาหารจากหลอดเลอดมาสกระดกออนทคลมปลายกระดกดวย ขŒอต‹อซนโนเวยลเปนชนดขŒอต‹อทเคลอนไหวไดŒอสระ ซงแบ‹งตามการเคลอนไหวไดŒ 3 แบบ ดงน

1. ขŒอต‹อทเคลอนไหวไดŒรอบแกนเพยงแกนเดยวม 2 ชนด

ขŒอต‹อแบบบานพบ (hinge joints) ไดแก ขอศอก ขอเขา

ขŒอต‹อแบบหมน (pivot joints) ไดแก ขอตอระหวางกระดกคอชนทหนงและชนทสอง

ขŒอต‹อแบบบอลในเบŒา (ball and socket joints) ไดแก ขอไหล ขอสะโพก

ขŒอต‹อแบบอานมŒา (saddle joints) ไดแก ขอตอระหวางกระดกนวหวแมมอกบกระดกฝามอ

3. ขŒอต‹อทเคลอนไหวไดŒรอบแกนหลาย ๆ แกนม 2 ชนด

ขŒอต‹อรปไข‹ (ovoid or ellipsoidal joints) ไดแก ขอตอเรเดยสกบกระดกขอมอ

ขŒอต‹อคอนไดลอยด� (condyloid joints) ไดแก กระดกฝามอกบนวมอ เรยกวา ขอตอเมทาคารโพ

ฟารงเจยล (metacarpo pharyngeal joints)

2. ขŒอต‹อทเคลอนไหวไดŒรอบแกนสองแกนม 2 ชนด


เอนเชอมกระดก (ligament) เปนสวนสำ คญหนงในระบบกระดกทชวยยดกระดกใหตอกนตรงขอตอ ซงเปนเนอเยอยดเหนยวทมความเหนยวทนทาน แตหากมการบดหรอดงตรงขอตอแรง ๆ กอาจทำ ใหขอเคลดได 3.1.2 หนŒาทของระบบกระดก สรปไดดงน 1. เปนโครงรางของรางกาย ชวยคำ จนและรองรบนำ หนกทำ ใหรางกายทรงรปรางอยได 2. ชวยยกและพยงอวยวะตาง ๆ ของรางกาย เชน ลำ ไส มดลก 3. ปองกนอวยวะภายในรางกายไมใหเปนอนตราย เชน สมอง หวใจ ปอด 4. เปนทเกาะยดของกลามเนอ ทำ ใหรางกายเคลอนไหวได 5. เปนแหลงทสรางเมดเลอด เกลดเลอด และเกบธาตแคลเซยมของรางกาย 3.1.3 การเจรญเตบโตของกระดก กระดกจะเรมเจรญเปนกระดกออนตงแตอยในครรภ เมอรางกายเจรญเตบโตขน กระดกออนจะคอย ๆ แขงตวจากแรธาตทสะสมในกระดก การเจรญเตบโตของกระดกจะเรมทจดศนยกลางบรเวณตอนกลางของแกนกระดก แลวขยายออกไปทง 2 ดานรอบโพรงกระดก จากนนจะเจรญเตบโตโดยมจดศนยกลางบรเวณปลายกระดกทง 2 ขาง ในเพศชายการเจรญเตบโตของกระดกมมากในชวงอาย 18–21 ป โดยฮอรโมนจากอณฑะเปนตวกระตน ในเพศหญงจะมมากในชวงอาย 16–18 ป โดยฮอรโมนจากรงไขเปนตวกระตน และกระดกจะเจรญจนถงประมาณ 25 ป กจะหยดการเจรญเตบโต

ลกษณะการเจรญเตบโตของกระดก

กระดกทเตบโตเตมท

เสนเจรญเตบโตกระดกออน

แรกเกด

1 ป

4 ป

12 ป 14 ป ผใหญ


3.1.4 การสรŒางเสรมและดำ รงประสทธภาพและการทำ งานของระบบกระดก กระดกมความสำ คญตอรางกาย เราจงควรสรางเสรมและดำ รงประสทธภาพของระบบกระดกใหเจรญเตบโต ดงน 1. รบประทานอาหารใหครบ 5 หม โดยเฉพาะอาหารทมแคลเซยมและฟอสฟอรส ซงเปนสวนประกอบทสำ คญของกระดกและฟน และปองกนโรคกระดกออนได ไดแก นม ไข ถวเมลดแหง ปลาเลกปลานอย และควรรบประทานอาหารทมวตามนด เชน ไขแดง ผกสด จะชวยทำ ใหรางกายดดซมแรธาตไดด

การวายนำ เปนการออกกำ ลงกายอกชนดหนงทชวยสรางเสรมและดำ รงประสทธภาพของกระดก

ใหแขงแรง

2. ออกกำ ลงกายกลางแจง โดยเฉพาะชวงเชาและเยนเปนประจำ จะทำ ใหกระดกเจรญเตบโตแขงแรง ขอตอสวนตาง ๆ ของกระดกเคลอนไหวไดด และรางกายไดรบวตามนดอยางเพยงพอ 3. เคลอนไหวรางกายอยางถกตอง ดวยการพฒนาทาทางการทรงตว หรอการเคลอนไหวของรางกาย ไดแก การยน เดน นง นอนใหถกตอง เปนสงทฝกฝนได และจะชวยใหมโครงรางและบคลกภาพทด ซงมวธปฏบตดงน ท‹าการยนทถกตŒอง คอ ยนในลกษณะ

ทาทางการยนทถกสขลกษณะ

ทกระดกสนหลงเรยงตวแอนเลกนอยทระดบคอ งอเลกนอยทระดบอก และแอนเลกนอยทระดบเอว หรอสงเกตงาย ๆ วาแนวของศรษะ ไหล สะโพก และสนเทาจะตรงอยในแนวเดยวกนดงรป ถายนแอนหลงเกนไปจะทำ ใหยนไดไมนาน เพราะปวดหลง หรอถายนหลงคอมกจะทำ ใหเสยบคลกภาพ ท‹าการเดนทถกตŒอง คอ การทสภาพรางกายอยในภาวะสมดล สวนหลง ลำ คอจะตองตงตรงเสมอ ขาทง 2 ขางตองขนานกน ในขณะเดนนำ หนกตวตองตกลงทองเทาและตองไมอยในลกษณะเกรง เพราะจะทำ ใหเมอยลา


ท‹าการนงทถกตŒอง คอ สวนของหลงระดบเอวตองแนบไปกบพนกพงของเกาอ สวนไหลและศรษะอยในแนวตรงเชนเดยวกบทายน แตถาจำ เปนตองโนมตวไปขางหนาเพอเขยนหนงสอ รบประทานอาหาร หรอทำ งานอน ๆ กใหโนมตวไปขางหนาโดยการงอสะโพกเพยงอยางเดยว สวนอน ๆ จะอยในสภาพเดม อยางไรกตาม การนงโนมตวไปขางหนากไมควรกระทำ อยเปนเวลานาน

ทาทางการนงทถกสขลกษณะ

ทาทางการนอนทถกสขลกษณะ

ท‹าการนอนทถกตŒอง คอ นอนบนทนอนทไมออนนมหรอแขงจนเกนไป ถานอนหงายชวงลำ ตวและชวงกนจะตองแนบกบพน ควรจะมหมอนหรอผารองใตเขา หากนอนตะแคง หลงตองตรงขาบนกายหมอนขาง ขาลางเหยยดตรงและไมควรใชหมอนหนนทสงเกนไปเพราะจะทำ ใหเมอยคอวางมอและเทาตามสบายอยาใหถกกดหรอถกทบ สวนการนอนควำ นอนงอตวหรอนอนคดค ไมควรกระทำ เพราะเปนวธทไมถกตองและอาจปวดหลงได


ในบางครงเราอาจจำ เปนตองยกของหนก กมลงเกบสงของทตกหรอวางอยกบพน หรอทำ งาน ในทตำ กวาระดบเอว การปฏบตกจกรรมดงกลาวจำ เปนตองปฏบตดวยทาทถกตอง

¡ÒÃÂ¡¢Í§

·‹Ò¡ÒÃ·Ó§Ò¹ã¹·ÕèµèÓ¡Ç‹ÒÃÐ´ÑºàÍÇ ·‹Ò¡ÒÃÂ‹Íà¢‹Òâ¹ŒÁµÑÇ¡ŒÁÅ§

·‹Ò¡ÒÃÂ¡ÊÔè§¢Í§Ë¹Ñ¡¢Öé¹¨Ò¡¾×é¹´ŒÇÂÊÍ§Á×Í

·‹Ò¡ÒÃÂ¡ÊÔè§¢Í§Ë¹Ñ¡¢Öé¹¨Ò¡¾×é¹´ŒÇÂÁ×Íà´ÕÂÇ

1 2 3

1 2


1.4 ระบบกลามเนอ

ระบบกลามเนอ (the muscular system) เปนระบบเกยวกบการเคลอนไหวของรางกายมนษยสามารถเคลอนไหวในอรยาบถตาง ๆ ทงเดน วง เหยยด ยดแขนขา และอน ๆ ไดนน ตองอาศยการทำ งานของระบบกลามเนอและระบบกระดกททำ หนาทรวมกนเสมอ โดยการหดและขยายตวของมดกลามเนอแตละครงจะสงผลทำ ใหกระดก ขอตอ และเอนตาง ๆ เกดการเคลอนไหวและทำ งานได กลามเนอจงเปรยบไดกบเครองยนตซงเปนแหลงพลงงานกลทใชในการเคลอนไหวสวนตาง ๆ ของรางกาย


• เพอความเขาใจทคงทนใหนกเรยนปฏบตกจกรรมตอไปน1. จบคกบเพอนผลดกนตงคาถามและตอบคาถามเกยวกบชนดของกระดก หนาท และการสรางเสรม

และดารงประสทธภาพและการทางานของระบบกระดก2. เขยนแผนทความคดสรปความเขาใจเรอง ระบบกระดก3. แบงกลม กลมละ 3–4 คน ฝกปฏบตการเคลอนไหวรางกายในอรยาบถตาง ๆ ใหถกตอง (การนง

การยน การนอน และการยกสงของ) แลวบนทกผลการปฏบตและสงทควรปรบปรงลงในสมดบนทก4. แบงกลม กลมละ 3–4 คน รวมกนอภปรายเรอง แนวทางการปองกนการบาดเจบของระบบกระดก

จากอบตเหตและการเลนกฬาทรนแรง

กลามเนอในสวนตาง ๆ ของรางกาย

กลามเนอทหนาผากควบคมการยนของหนาผาก

กลามเนอทหวไหล ควบคมการยกแขนขน

กลามเนอทหนาทองควบคมการพบหรอกมลำ ตว

กลามเนอทกน ควบคมการเคลอนไหวของตนขา

กลามเนอทตนขาควบคมการเหยยดเขา กลามเนอทนอง

ควบคมการงอขอเทา


1.4.1 คณสมบตของกลŒามเนอ

ลกษณะเซลลกลามเนอลาย

นานา นาร

ตะครว คอ ภาวะทกลามเนอหดเกรงเปนระยะเวลาหนงโดยทเราไมสามารถควบคมใหกลามเนอมดนน ๆ คลายตวได ตะครวอาจเกดจากกลามเนอถกใชงานตดตอกนเปนเวลานานจนเกดความลาหรออาจเกดจากการกระแทกจนกลามเนอฟกชำ การปฐมพยาบาลจะตองคอย ๆ ยดกลามเนอบรเวณทเปนตะครว อาจใชเวลาประมาณ 1–2 นาทและไมควรบบนวดขณะกลามเนอเกรงตวทมา: http://www.bangkokhealth.com

กลามเนอของคนเรามคณสมบต ดงน 1. ความรŒสกต‹อสงเรŒา (electrical excitability) กลามเนอสามารถรบและตอบสนองตอสงเราซงเปนคำ สงจากสมองทมาตามเสนประสาท ระหวางทมการกระตนจากเสนประสาทกลามเนอจะหดตวเรอย ๆ จนกวาจะมคำ สงหยด 2. การหดตว (contractility) เปนคณสมบตทสำ คญของกลามเนอซงทำ ใหเกดการทำ งานและการเคลอนไหวของรางกาย โดยอาศยการเคลอนทของโปรตน 2 ชนด คอ แอกทน (actin) และไมโอซน (myosin)

3. ความตงตวของกลŒามเนอ (extensibility) หมายถง การหดตวของกลามเนอเพยงบางสวน โดยปกตแลวกลามเนอบางสวนจะหดตวเพอใหกลามเนอมความตงตวเสมอ ตวอยางเชน ผปวยทนอนบนเตยงนาน ๆ ความตงตวจะลดลงเรอย ๆ เมอเวลาจะลกขน จะลกไมขนหรอลมตองมคนคอยพยง ทงนเนองจากกลามเนอไมมความตงตว 4. การยดและคลายส‹สภาพเดม (elasticity) โดยปกตแลวกลามเนอจะมความยดหยนคลายยาง และเตรยมพรอมทจะกลบไปสรปรางเดม คณสมบตนชวยปองกนการฉกขาดของกลามเนอเมอมแรงกระตนมาก ๆ และเมอมการกระตนเบา ๆ กลามเนอกสามารถหดตวได เชน กลามเนอเรยบทผนงกระเพาะปสสาวะสามารถยดตวไดมากเมอมปสสาวะเตม และจะหดตวกลบสสภาพเดมไดเมอปสสาวะหมดไป 1.4.2 ประเภทของกลŒามเนอ กลามเนอในรางกายของคนเราแบงเปน 3 ประเภทตามทอย รปราง ตำ แหนง และการทำ งาน ดงน 1. กลŒามเนอลาย (striated muscle) เปนกลามเนอทเกาะตดกบกระดก มลกษณะเปนแถบลายขาว ๆ ดำ ๆ สลบกน เซลลของกลามเนอลายจะประกอบเปนมดยาว ๆ เซลลหนงมหลาย

นวเคลยส การทำ งานของกลามเนอประเภทนถกควบคมดวยระบบประสาทสวนกลาง สามารถบงคบใหทำ งานตามคำ สงไดจงเรยกกลามเนอประเภทนอกชอหนงวา กลามเนอทอยภายใตอำ นาจจตใจ (voluntary muscle) ซงไดแก กลามเนอแขน กลามเนอขา


2. กลŒามเนอเรยบ (smooth muscle) เปนเซลลกลามเนอทมลกษณะแบนยาวแหลม หวแหลม ทายแหลม ไมมลาย ภายในเซลลมนวเคลยสอนเดยวอยตรงกลาง กลามเนอประเภทนจะควบคมการเคลอนไหวของอวยวะภายใน เชน ระบบยอยอาหาร ระบบไหลเวยนโลหต ระบบขบถายปสสาวะ และระบบสบพนธ กลามเนอประเภทนถกควบคมโดยระบบประสาทอตโนมต รางกายไมสามารถควบคมการทำ งานได จงเรยกอกชอหนงวา กลามเนอทอยนอกอำ นาจจตใจ (involuntary muscle) เซลลกลามเนอประเภทน ไดแก ผนงกระเพาะอาหาร ผนงลำ ไส กลามเนอหรดทมานตา 3. กลŒามเนอลายหวใจ (cardiac muscle) พบเฉพาะบรเวณหวใจเทานน เซลลกลามเนอประเภทนมลกษณะเปนลายพาดขวางและมนวเคลยสหลายอนเหมอนกลามเนอลาย แตเปนกลามเนอทอยนอกอานาจจตใจและถกควบคมโดยระบบประสาทอตโนมตเชนเดยวกบกลามเนอเรยบ 1.4.3 การทำ งานของกลŒามเนอยดกระดก กลามเนอทเราเหนโดยทว ๆ ไปในรางกายจะมปลาย 2 ขางสำ หรบยดเกาะทกระดกปลายขางหนงอยใกลลำ ตวเรยกวา จดเกาะตน (origin) ปลายขางนมขนาดเลกและเคลอนไหวไดนอย บางครงจะแผเปนแผนคลมอยบนกลามเนอ เรยกวา เอนแผน (aponeurosis) สวนปลายอกขางหนงจะอยหางจากลำ ตวมาก และเคลอนไหวไดมากกวา เรยกวา จดเกาะปลาย (insertion) จดเกาะปลายมกมลกษณะเปนเอนสขาว ซงเรยกวา เอนกลามเนอ (tendon) กลามเนอยดกระดกเปนกลามเนอทมมากทสดในรางกาย มลกษณะเปนมด ๆ ซงแตละมดจะประกอบดวยหลายมดยอย แตละมดยอยจะประกอบดวยเซลลทมลกษณะยาวเหมอนเสนใยทเรยกวา เสนใยกลามเนอ (muscle fiber) ภายในเสนใยกลามเนอจะประกอบดวยเสนใยกลามเนอเลก ๆ หรอ เสนใยฝอย (myofibrils) ทมลกษณะเปนทอนยาวเรยงซอนกนตามยาวเสนใยกลามเนอแตละเสนจะมเยอหมเซลลหมไวและในเสนใยกลามเนอจะมปลายของใยประสาทแอกซอน (axon) ปนอยดวย กลามเนอยดกระดกจะทำ งานประสานกนเปนค ๆ โดยเรมทำ งานพรอมกนแตตรงกนขาม กลาวคอ ในขณะทกลามเนอมดหนงหดตว กลามเนออกมดหนงจะคลายตว มดกลามเนอคนเรยกวา ไบเสบ (biceps) อยดานบนและไตรเซปส (triceps) อยดานลางเมองอแขน การทำ งานของกลามเนอยดกระดกทเหนไดชด ไดแก กลามเนอแขน ปลายขางหนงของกลามเนอจะยดตดกบกระดกแขนทอนบน ปลายอกดานจะยดตดกบกระดกแขนดานลาง ขณะงอแขนกลามเนอไบเซปสจะหดตว กลามเนอไตรเซปสจะคลายตว การทำ งานประสานกนเชนนเรยกวา แอนตาโกนซม (antagonism) นอกจากนยงมคกลามเนอบรเวณโคนขา หวไหลและสะโพก ซงทำ งานแบบแอนตาโกนซมดวย จงทำ ใหคนเราสามารถงอเขา ยกแขนและขาได

ลกษณะเซลลกลามเนอเรยบ

ลกษณะเซลลกลามเนอหวใจ


โดยปกตแลวกลามเนอจะยดตดกบกระดกโดยมเอนเปนตวเชอม เชน กลามเนอนวมอ มจดเรมตนตงแตตอนบนของแขนทอนลาง โดยมเอนขนาดยาวมากเชอมไปสนวมอแตละนว ถาลองเกรงหลงมอดกจะเหนเสนเอนไดอยางชดเจน เอนยดกลามเนอกบกระดกทใหญทสดรองรบนำ หนกมากทสดอยดานหลงของขอเทา เรยกวา เอนรอยหวาย (calcaneal tendon) ซงเรา สามารถจบเอนรอยหวายทขอเทาของตนเองได

เอนยดระหวางกลามเนอกบกระดกตรงนองและขอเทา

เอนรอยหวาย

กลามเนอยดกระดก

กระดก

ลกษณะกลามเนอททำ งานรวมกนเปนค

กลามเนอตนแขน

ดานหนาคลายตว


ดานหนาหดตว


ดานหลงหดตว

กลามเนอตนแขนดาน

หลงคลายตว

กลามเนอตนขา

ดานหนาคลายตว


ดานหลงคลายตว กลามเนอตนขา

ดานหลงหดตว


ดานหนาหดตว


กลามเนอลายทยดตดกบกระดกเปนตวชวยใหรางกายคนเราเคลอนไหวในลกษณะตาง ๆ ได โดยการหดตวของเซลลกลามเนอ ซงในแตละเซลลมเสนใยกลามเนออดแนน เสนใยเหลานจะมโปรตน 2 ชนด คอ ไมโอซนและแอกทน เปนองคประกอบหลก เมอชนโปรตนทงสองเลอนเขาซอนกนจะทำ ใหเซลลกลามเนอสนลงและหนาขนดวย กลามเนอสามารถหดตวไดราว 1 ใน 3 ของความยาวปกต ยงมจำ นวนเซลลทหดตวมากเทาใด กลามเนอกยงแขงแรงและหนาขนเพยงนน ถาลองงอขอศอกและเกรงแขนดกจะเหนกลามเนอโคนแขน (ไบเซปส) ทหดสนลงการทำ งานของกลามเนอนนตองอาศยพลงงานซงอยในรปของกลโคส (glucose) ทไดจากอาหารจำ พวกคารโบไฮเดรตทเรารบประทานเขาไป โดยอาจเปนกลโคสทสะสมอยในกลามเนอเอง หรออาจสงมาจากสวนอนของรางกายซงผานมาทางกระแสเลอดกได และในขนตอนการเปลยนกลโคสเปนพลงงานนนตองอาศยออกซเจนจากเซลลเมดเลอดแดงทผานมาตาม กระแสเลอดดวย 1.4.4 ความเมอยลŒาของกลŒามเนอ ความเมอยลาของกลามเนอ คอ การทกลามเนอไมสามารถหดตวและคลายตวไดตามทสมองสงการ ทงนเกดจากไกลโคเจน (glycogen) ในกลามเนอสลายตวไปหมด อาหารและแกสออกซเจนจากเลอดเขาไปหลอเลยงไมพอ รวมทงไมสามารถสงของเสยทเกดจากการทำ งานของกลามเนอออกจากบรเวณนน ทำ ใหกลามเนอไมมพลงงาน บางครงทำ ใหมอาการทเรยกวา ตะครว ซงแกไขไดโดยคอย ๆ ยดกลามเนอบรเวณทเปนตะครว เชน เปนตะครวทกลามเนอนอง ใหนงเหยยดเขาและกระดกปลายเทาขน อกสาเหตหนงททำ ใหกลามเนอเมอยลากคอ เกดกรดแลคตก (lactic acid) และแอมโมเนย (ammonia) สะสมอยในกลามเนอมากเกนไป เนองจากกลามเนอทำ งานนานเกนไปโดยไมหยดพก กรดแลคตกและแอมโมเนยสลายตวไมทนจะสะสมในกลามเนอเปนปรมาณมาก ถากลามเนอไดออกซเจนจากเลอดเขามามากพอจะทำ ใหอาการเมอยลาผอนคลายลงได นอกจากนความตงเครยด ความวตกกงวลกเปนอกสาเหตหนงททำ ใหรางกายเมอยลาและออนเพลยไดเชนกน แตเปนการออนลาของระบบประสาทและกลามเนอทำ งานไมประสานกน ดงนนหลงจากทำ งานทงวนหรอออกกำ ลงกายมาใหม ๆ เราจำ เปนตองพกผอนใหเพยงพอ 1.4.5 การเจรญเตบโตของกลŒามเนอและการซ‹อมแซม ปกตเมอทารกคลอดออกมา กลามเนอยงมขนาดเลก ไมแขงแรง และควบคมไดไมเตมทแตเมอรางกายมการเคลอนไหวเพมขน กลามเนอจะมการเจรญเตบโตขน โดยแขนขาทเปนกลามเนอมดใหญจะเจรญเตบโตกอน และเมอเดกเรมยน เดน และวง จะชวยใหกลามเนอเจรญเตบโตและทำ งานประสานกนดยงขน จนเปนกลามเนอมดใหญทแขงแรง ซงกลามเนอคนเราจะเจรญเตบโตและอยในสภาพแขงแรงทสดเมออายประมาณ 25 ป และถาเรารบประทานอาหารทมประโยชนและออกกำ ลงกายอยเสมอกจะสามารถคงสภาพความแขงแรงของกลามเนอตอไปไดอกนาน เซลลกลามเนอเมอถกตดขาดจากกนเปน 2 สวน เชน กรณเกดอบตเหต สวนทมองคประกอบสำ คญภายในเซลลอยจะสามารถซอมแซมสรางสวนทขาดหายไปเพมเตมขนมาใหมไดแตอกสวนหนง


จะคอย ๆ เสอมสลายไป การเชอมตอกนของบาดแผลบนมดกลามเนอ ซงมเสนประสาทและเลอดหลอเลยงอยอยางสมบรณ จะซอมแซมโดยการแบงเซลลของเนอเยอยดเหนยวเปนสวนใหญ แตกอาจมเซลลกลามเนอทถกทำ ลายสรางสวนของเซลลทขาดหายไปขนมาใหมไดบาง และอาจมเซลลพเศษบางชนด ซงปกตจะแทรกอยกบเยอหมมดกลามเนอสามารถแบงเซลลได เซลลกลามเนอขนมาใหมซงมไมมากนก ดงนนสวนทเกดขนมาประสานกนจงมลกษณะคลายพงผดยกเวนเซลลกลามเนอหวใจทไมมศกยภาพในการซอมแซมสวนทขาดหายไปขนมาใหมได 1.4.6 การสรŒางเสรมและดำ รงประสทธภาพของระบบกลŒามเนอ ระบบกลามเนอเปนระบบทเกยวของกบการเคลอนไหวทกสดสวนของรางกายทเปนสงสำ คญ ในการปฏบตกจกรรมตาง ๆ เราจงควรสรางเสรมและดำ รงประสทธภาพของระบบกลามเนอ ใหกลามเนอมความแขงแรงและความอดทนอยเสมอดงน 1. รบประทานอาหารใหครบ 5 หม อาหารประเภทโปรตน จะชวยในการเจรญเตบโตและความแขงแรงของกลามเนอ หากเกดภาวะขาดอาหารอยางรนแรงหรอประสาททควบคมกลามเนอถกทำ ลายในชวงทเขาสวยชรา อาจทำ ใหกลามเนอลบเลกไมมเรยวแรงได เพราะโปรตนทเปนองคประกอบในเซลลกลามเนอสลายตว สวนอาหารประเภทคารโบไฮเดรตจะใหพลงงานแกกลามเนอทำ ใหสามารถใชกลามเนอในการดำ เนนกจกรรมตาง ๆ ได 2. ออกกำ ลงกายอยางสมำ เสมอเปนประจำ ไดแก การเพมความแขงแรงและอดทนของกลามเนอโดยการดงขอ การฝกความคลองแคลวโดยการวงกลบตววงเกบของ รวมถงการยดเหยยดกลามเนอ และการเลนกฬาทเหมาะสมกบรางกาย ซงการออกกำ ลงกายจะทำ ใหกลามเนอและเสนใยกลามเนอมขนาดใหญและแขงแรงขน 3. พกผอนใหเพยงพอ จะชวยคลายความเมอยลาของกลามเนอ 4. ทำ จตใจใหราเรงแจมใสอยเสมอ เพราะความเครยดและความวตกกงวลจะทำ ใหกลามเนอแขน ขา หนาตา มการเกรงตว และมกปวดกลามเนอตามคอ หลง บางคนอาจปวดกระบอกตา


• เพอความเขาใจทคงทนใหนกเรยนปฏบตกจกรรมตอไปน แบงกลมเปน 2 กลม แตละกลมรวมกนศกษาคนควาในหวขอตอไปน

1. จบคกบเพอนระดมสมอง อธบายการทางานของระบบกลามเนอในขณะทรางกายเคลอนไหว โดยการยกแขนและยกขา แลวบนทกลงสมดบนทก

2. จดทารายงานสรปความรเรอง ระบบกลามเนอ แลวนามาอภปรายรวมกบเพอน ๆ ในชนเรยน3. วางแผนการบารงรกษาระบบกลามเนอของรางกายตนเองในดานการรบประทานอาหาร การออกกาลง-

กาย และการพกผอน แลวนาแผนนนไปปฏบตจรง


การมสขภาพทดเปนสงททกคนปรารถนา แตเราจะมสขภาพทดไดนนเกดจากความเอาใจใสในสขภาพของตนเองอยางสมำ เสมอ โดยตองรจกการวางแผนดแลสขภาพของตนเอง ทงสขภาพกาย จตใจ สงคม และปญญา ดงนน นกเรยนจงตองมความร ความเขาใจเรองการวางแผนดแลสขภาพ โดยเรยนรปจจยทมผลตอการเจรญเตบโตและพฒนาการของตนเอง เพอจะไดสรางเสรมสขภาพตามการเจรญเตบโตและพฒนาการตามวยอยางถกตองจนเกดสขภาพทดตามมา

2.1 ความหมายและความสาคญของการวางแผนดแลสขภาพตนเอง

การวางแผนดแลสขภาพตนเอง คอ การกำ หนดแนวทางการปฏบตตนเพอการดแลสขภาพตนเองนำ มาสสขภาวะทสมบรณทงทางรางกาย จตใจ อารมณ สงคม และปญญา หากรจกวางแผนดแลสขภาพยอมทำ ใหมสขภาพด ปฏบตหนาทไดอยางมประสทธภาพ และชวยลดคาใชจายในการรกษาพยาบาล เมอทกคนรจกดแลสขภาพตนเองแลว สขภาพของบคคลในชมชนและสงคมกจะดประชากรของประเทศกจะมคณภาพ

2.2 การวางแผนดแลสขภาพตนเอง

มขนตอนหรอกระบวนการวางแผน ดงน 1. การวเคราะหสถานการณและการประเมนปญหาสขภาพ โดยพจารณาวาตนเองมสขภาพอยางไร มการเจบปวยหรอมความเสยงตอการเกดสขภาพไมดอยางไร ซงวเคราะหและประเมนไดจากสถตการรบบรการทางการแพทยและสาธารณสขของตนเอง รวมถงวเคราะหสาเหตของการเกดพฤตกรรมสขภาพทไมด และสภาพแวดลอมทเออตอการเจบปวยอน ๆ ดวย 2. การจดลำ ดบความสำ คญของปญหาสขภาพ เปนการจดลำ ดบความสำ คญของปญหาสขภาพทตองดำ เนนการแกไขอยางเรงดวนกอน เชน หากปวดศรษะบอย ๆ ซงเปนอปสรรคตอการศกษา รวมทงมภาวะนำ หนกเกนมาตรฐาน ลำ ดบแรกทควรดำ เนนการแกไข คอ การรกษาโรคปวดศรษะใหหายเปนปกตกอน

แหลงสบคนความร

นกเรยนสามารถคนควาความรเรอง ระบบตาง ๆ ของรางกาย เพมเตมไดจากการสอบถามคร อาจารยแพทย หรอศกษาจากสอเอกสารทางวชาการทเกยวของ และทเวบไซต http://th.wikipedia.org/wiki/โดยสบคนคาวา “ระบบอวยวะ” ตอจากนนบนทกผลการคนควาและคาถามทสงสยในสมดบนทก นาไปรายงานผลในการเรยนครงตอไป

2. การวางแผนดแลสขภาพตนเอง


3. การวางแผนการแกไขปญหาสขภาพ เปนขนตอนการกำ หนดวธแกไขปญหาสขภาพใหเหมาะสม โดยอาจนำ แนวคดหรอทฤษฎการดแลสขภาพตาง ๆ มาเปนแนวทางในการแกไข เชน การปฏบตตามหลกสขบญญตแหงชาต การดแลสขภาพตามหลก 6 อ. 4. การปฏบตตามแผนการแกไขปญหาสขภาพทวางไว เพอสขภาพทดตอไป 5. การประเมนการแกไขปญหาสขภาพ เปนการประเมนผลวาเปนไปตามผลทกำ หนดไวหรอไม เชน ปญหาสขภาพและการเจบปวยหมดไป หรอมการพงการรกษาพยาบาลจากแพทยลดลง

2.3 ปจจยทมผลตอการเจร�ญเตบโตและพฒนาการของวยรน

ปจจยสำ คญทมผลตอการเจรญเตบโตและพฒนาการของวยรนมดงน 2.3.1 พนธกรรม พนธกรรม (heredity) หมายถง การถายทอดคณลกษณะจากคนรนหนงไปสคนอกรนหนงโดยผานทางยน (gene) ทอยในโครโมโซม (chromosome) ของพอและแม ซงจะเกดขนเมอมการผสมกนระหวางเซลลสบพนธเพศชาย คอ อสจ (sperm) และเซลลสบพนธเพศหญง คอ ไข (ovum) ลกจงไดรบการถายทอดลกษณะตาง ๆ มาจากพอและแม ลกษณะทถายทอดทางพนธกรรม ไดแก ลกษณะทางกาย เชน ชนดของกลมเลอด สผม สผว สของนยนตา ความสง และลกษณะทางจตใจและเชาวนปญญา ไดแก ความสามารถทางสตปญญาลกษณะทถายทอดทางพนธกรรมตลอดจนการถายทอดลกษณะความผดปกตของโรคและความบกพรองตาง ๆ ทอาจสงผลตอรางกาย สภาพจตใจและสตปญญาของวยรนได เชน ภาวะปญญาออน ภาวะเตยแคระ ตาบอดส ผวเผอก โรคลมบาหม โรคธาลสซเมย (thalassemia) 2.3.2 การทำ งานของต‹อมไรŒท‹อ ต‹อมไรŒท‹อ (endocrine gland) เปนตอมไมมทอทอยในรางกาย จะทำ หนาทผลตฮอร�โมน (hormone) ตาง ๆ เขาไปในกระแสเลอดไปสอวยวะเปาหมาย เพอควบคมการทำ งานของอวยวะตาง ๆ กระตนการเจรญเตบโตและพฒนาการ ทำ ใหรางกายอยในภาวะสมดล


ตอมไรทอทมบทบาทในการเจรญเตบโตและพฒนาการของวยรน ไดแก ต‹อมใตŒสมองส‹วนหนŒา (anterior pituitary gland) ตอมไทรอยด (thyroid gland) และตอมหมวกไต(adrenal gland) โดยแตละตอมดงกลาวจะผลตฮอรโมนททำ หนาทสำ คญและมผลตอการเจรญเตบโตและพฒนาการของวยรนแตกตางกนออกไป เชน โกรทฮอร�โมน (growth hormone) เปนฮอรโมนททำ หนาทควบคมการเจรญเตบโตของรางกายใหเปนปกต โดยเฉพาะการแบงเซลล การสงเคราะหโปรตน และการเจรญเตบโตของกระดก ฮอรโมนในกลมโกนาโดโทรฟน (gonadotrophin hormone) กระตนการสรางตวอสจในวยรนชายและการตกไขในวยรนหญง ฮอร�โมนไทรอกซน (thyroxin hormone) ทำ หนาทควบคมการเผาผลาญอาหารในรางกาย และฮอร�โมนแอนโดรเจน (androgen hormone) ซงเปนฮอรโมนทมผลตอการพฒนาการทางเพศของวยรนชายมากกวาวยรนหญง 2.3.3 พฤตกรรมสขภาพ พฤตกรรมสขภาพ1 (health behavior) ตามความหมายของคณะกรรมการสขศกษา (2539:23) หมายถง การกระทำ หรอการปฏบตของบคคลทมผลตอสขภาพ ซงเปนผลจากการเรยนรของบคคลเปนสำ คญ โดยแสดงออกใหเหนในลกษณะของการกระทำ และการไมกระทำ สงทเปนผลดตอสขภาพหรอผลเสยตอสขภาพ

ทตงของตอมไรทอทมอทธพลตอการเจรญเตบโตและพฒนาการในวยรน

ตอมใตสมองสวนหนา

ตอมไทรอยด

ตอมหมวกไต

ตอมเพศ

ตอมไทมส

1 เกษตรศาสตร, มหาวทยาลย. สขภาพเพอชวต. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: สำ นกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2543. หนา 66.


พฤตกรรมสขภาพแบงเปน 2 ลกษณะ คอ พฤตกรรมทพงประสงคเปนพฤตกรรมทปฏบตแลวสงผลดตอสขภาพ เชน ออกกำ ลงกายสมำ เสมอ รบประทานอาหารครบ 5 หม และพฤตกรรมเสยงเปนพฤตกรรมทปฏบตแลวกอใหเกดผลรายตอสขภาพ เชน การดมสรา การเสพสารเสพตด ดงนน พฤตกรรมสขภาพจงมผลตอการเจรญเตบโตและพฒนาการตามวยของวยรน ถามพฤตกรรมสขภาพทดพงประสงคยอมมรางกายทแขงแรง ถามพฤตกรรมสขภาพทไมพงประสงคกจะเจบปวยและสงผลใหการเจรญเตบโตหยดชะงก 2.3.4 สงแวดลŒอม สงแวดลอม (environment) หมายถง ทกสงทกอยางทอยรอบตวเราและมผลตอการดำ รงชวต ซงมบทบาทตอการเจรญเตบโตและภาวะสขภาพของวยรน โดยเฉพาะในเมองทมปญหามลพษและสงแวดลอมทสงผลกระทบตอสขภาพ ทำ ใหคณภาพชวตดอยลง นำ มาซงปญหาสขภาพ และการเจรญเตบโตจะชากวาวยรนคนอน ๆ ในวยเดยวกน นอกจากนยงรวมถงลกษณะการเลยงดของครอบครว สภาพสงคมและวฒนธรรม วยรนทบดามารดาใหความเอาใจใสจะมพฒนาการเปนไปตามเกณฑมาตรฐานและมสขภาพทด อกทงการอาศยอยในสภาพสงคมทปลอดภยและมบรการสาธารณสขทเหมาะสม ยอมสงเสรมการมสขภาพทด


• เพอความเขาใจทคงทนใหนกเรยนปฏบตกจกรรมตอไปน

1. เขยนสรปความเขาใจเรอง ความหมายและความสาคญของการวางแผนดแลสขภาพตนเอง ลงในสมด

บนทก

2. สารวจพฤตกรรมสขภาพทพงประสงค และพฤตกรรมเสยงของตนเองวามอะไรบาง แลวนา มาวางแผน

ดแลสขภาพตนเองตามกระบวนการวางแผนดแลสขภาพเพอการมสขภาพทด

3. สรางแผนทความคดสรปความเขาใจเรอง ปจจยทมผลตอการเจรญเตบโตและพฒนาการของวยรน

2.4 แนวทางการดแลสขภาพตนเอง

การทวยรนจะเจรญเตบโตและมพฒนาการดานตาง ๆ สมกบวย เพอทจะไดกาวไปสวยผใหญอยางเหมาะสมนนขนอยกบปจจยหลายอยาง ดงนนวยรนควรดแลสขภาพของตนเองในดานตาง ๆ ดงแสดงในแผนภาพ ดงน


นำมน

8 10 ช.ม.

25c

ใหรบประทานวนละ 10 ทพพ อาหารกลมนจะให

สารอาหารหลก คอ คาร�โบไฮเดรต

ใหรบประทานวนละ9 ชอนกนขาว

อาหารกลมนจะใหสารอาหารหลกคอ

โปรตนใหรบประทานวนละ 4 สวนอาหารกลมนจะให วตามน

แร‹ธาต และใยอาหาร

ใหรบประทานวนละ 5 ทพพอาหารกลมนจะให วตามน

แรธาต และใยอาหารควรดมวนละ 2 แกว

นมจะใหสารอาหารโปรตนและยงใหแคลเซยมและธาตเหลกสง

ใหรบประทานแตนอย

เทาทจำเปน

ขŒาวและแป‡ง ผก ผลไมŒ เนอสตว� (สก) นม

นำมนนำตาลเกลอ

ควรพจารณาสขภาพรางกายของตนเองกอนออกกำลงกาย หากเกดอาการผดปกต เชน หนามด ใจสน เหนอยหอบผดปกต ควรหยดออกกำลงกายทนท หากมโรคประจำตวควรปรกษาแพทย กอนเรมตนออกกำลงกาย และควรออกกำลงกายในชวงเวลาเดยว-กนของทกวน เพราะจะมผลตอการปรบตวของรางกาย

ควรเลอกรบประทานอาหารทปรงสก สะอาดถกสขลกษณะ ดมนำสะอาดอยางนอยวนละ 6–8 แกวไมควรดมเครองดมทมแอลกอฮอล และควรหมนดแลนำหนกตวใหอยในเกณฑปกต

การนอนหลบเปนการพกผอนทดทสด

วยรนควรไดนอนหลบวนละประมาณ 8–10 ชวโมงการพกผอนอยางเพยงพอสงผลใหรางกายและจตใจ

ไดผอนคลายจากความเหนดเหนอยและความตงเครยด

วยรนควรพกผอน ผอนคลายอรยาบถจากความเหนอยลาในระหวางวน ดวยการปฏบตกจกรรมทชนชอบ เชน ฟงเพลง เดนเลน เลนกฬา ดโทรทศน


ในรางกายมนษยจะมระบบภมคมกนทสำคญ ไดแก เมดเลอดขาวและตอมนำเหลองทจะคอยทำลายเชอโรคทเขาสรางกายแตระบบภมคมกนของรางกายไมสามารถปองกนโรคไดทงหมดโดยเฉพาะโรคทเปนแลวรกษาหายยาก กอใหเกดความพการหรอเปนอนตรายถงแกชวต ดงนนเราจงตองรบวคซนเพอจะสรางภมคมกนใหแกรางกาย ซงวยรนจำเปนตองไดรบวคซนเพอกระตนภมคมกนโรคทเคยไดรบมาแลวในวยเดก ไดแก วคซนปองกนโรคคอตบและบาดทะยก

วยรนเปนวยทกำลงคกคะนอง และมอารมณรอนจงมกมความประมาทไมคอยใสใจในความปลอดภยจงทำใหเกดอบตเหตขนได ดงนนควรปฏบตตามกฎจราจรอยางเครงครด เชน สวมหมวกนรภยขณะขบขหรอโดยสารรถจกรยานยนต

วยรนควรรจกจดการกบอารมณและความเครยดของตนเองเชน ระบายความทกขใหกบบคคลทไววางใจฟง ควรผอนคลายความเครยดดวยวธการตาง ๆ เชน เลนดนตร เลนกฬา หรอทำงานอดเรกทตนเองชนชอบ

วยรนเปนวยทมความออนไหวตอการถกชกจงไปสพฤตกรรมเสยงทางสขภาพไดงาย ทงปญหาการเสพสารเสพตด ปญหาการตดโรคทางเพศสมพนธ และปญหาการตงครรภในวยเรยน ดงนนวยรนจงตองฝกฝนตนเอง ใหรจกสรางทกษะชวตโดยเรยนรวธการแกปญหา การตดสนใจดวยวธการทถกตอง การพดปฏเสธในสงทไมดตอสขภาพ

วยรนเปนวยทมพฒนาการทางสตปญญาอยางรวดเรว มความคดทเปนเหตผลมากขนจงตองใชความสามารถทางสตปญญาในชวงวยนใหเกดประโยชนในการพฒนาตนเองใหมความรความสามารถในการศกษาเลาเรยน และการสะสมประสบการณการเรยนร ดงนนจงตองหมนคนควาหาความรอยเสมอ

ปลอดภยไวŒก‹อน 60

กม./ชม.

มอก

6. การจดการกบอารมณ�

และความเครยด

JUSTSAYNO!



• เพอความเขาใจทคงทนใหนกเรยนปฏบตกจกรรมตอไปน1. เขยนสรปความเขาใจเรอง ความหมายและความสาคญของการวางแผนดแลสขภาพตนเอง ลงในสมด

บนทก2. สารวจพฤตกรรมสขภาพทพงประสงค และพฤตกรรมเสยงของตนเองวามอะไรบาง แลวนา มาวางแผน

ดแลสขภาพตนเองตามกระบวนการวางแผนดแลสขภาพเพอการมสขภาพทด3. สรางแผนทความคดสรปความเขาใจเรอง ปจจยทมผลตอการเจรญเตบโตและพฒนาการของวยรน

แหลงสบคนความร

• นกเรยนสามารถคนควาความรเรอง การวางแผนดแลสขภาพตนเอง เพมเตมไดจากการสอบถามคร อาจารย นกโภชนาการ เจาหนาทสาธารณสขในชมชน หรอนกกฬาของชมชน และทเวบไซต http://nutrition.anamai.moph.go.th หรอ http://www.thaihealth.or.th หรอ http://www.thaihed.com ตอจากนนบนทกผลการศกษาคนควาและคาถามทสงสยลงในสมดบนทก นาไปรายงานผลในการเรยนครงตอไป


เร�ยนรตวเรา

เรยนรเกยวกบ

ทำ หนาท

องคประกอบ

องคประกอบ

การสรางเสรมและดำ รงประสทธภาพ



ประเภท

คณสมบต

ระบบตาง ๆ ของรางกาย

ระบบกลามเนอ

องคประกอบของรางกายจะเรมตนจาก เซลล เนอเยอ อวยวะ ระบบ และรางกายตามลำ ดบ

– กระดก – ขอตอ– กระดกออน – เอนเชอมกระดก

– ผวหนง – ขน– เลบ – ผม

– กลามเนอลาย – กลามเนอลายหวใจ– กลามเนอเรยบ

– เปนโครงสรางของรางกาย– ชวยยกและพยงอวยวะตาง ๆ– ปองกนอวยวะภายในรางกายไมใหเปน

อนตราย– เปนทเกาะยดของกลามเนอ– เปนแหลงทสรางเมดเลอด เกลดเลอด

และเกบธาตแคลเซยม

– รบประทานอาหารทมประโยชน– ออกกำ ลงกายกลางแจงอยางสมำ เสมอ– ชำ ระลางรางกายใหสะอาดอยเสมอ– เลอกใชเครองสำ อาง– พกผอนใหเพยงพอ– ระมดระวงไมใหเกดอบตเหต

– ความรสกตอสงเรา– การหดตว– ความตงตวของกลามเนอ– การยดและคลายสสภาพเดม

– รบประทานอาหารใหครบ 5 หม– ออกกำ ลงกายกลางแจงอยางสมำ เสมอ– ระมดระวงการเกดอบตเหต– เคลอนไหวรางกายอยางถกตอง

– รบประทานอาหารใหครบ 5 หม– ออกกำ ลงกายอยางสมำ เสมอ– พกผอนใหเพยงพอ– ทำ จตใจใหราเรงแจมใสอยเสมอ– ระมดระวงการบาดเจบของกลามเนอจากการเลน กฬาและอบตเหตตาง ๆ

ระบบกระดก

องคประกอบของรางกาย

ระบบหอหมรางกาย

บทสรปหน‹วยการเรยนรŒท 1 นกเรยนสามารถสรปทบทวนความรโดยใชวธการจนตภาพจากผงมโนทศน (concept map) เพอสรปองคความรไดดงน

ทำ หนาท

– ปองกนรางกาย– ควบคมอณหภมของรางกาย– รกษาความชมชน– ขบถายของเสยออกจากรางกายในรป

ของเหงอ– เปนแหลงสรางวตามนด– เปนอวยวะทรบความรสกตาง ๆ


เร�ยนรตวเรา (ตอ)

เรยนรเกยวกบ

เชน

ไดแก

เชน

เชน

เชน

ทมบทบาทสำ คญไดแก

ความหมายและความสำ คญ

มขนตอนดงน

การวางแผนดแลสขภาพของตนเอง

– การวเคราะหสถานการณและประเมนปญหาสขภาพ– การจดลำ ดบความสำ คญของปญหาสขภาพ– การวางแผนการแกไขปญหาสขภาพ– การปฏบตตามแผนการแกไขปญหาสขภาพทวางไว– การประเมนผลการแกไขปญหาสขภาพ

การกำ หนดแนวทางในการเลอกรปแบบการปฏบตตนเพอการดแลสขภาพของตนเอง การวางแผนดแลสขภาพของตนเองแลวยอมเกดสขภาพทด ปองกนการเจบปวย สามารถเรยนหนงสอทำ งานไดอยางมประสทธภาพ และลดคาใชจาย

พนธกรรม

ทางกาย

พฤตกรรมทพงประสงค

การทำ งานของตอมไรทอ

หมเลอด

สผม

สผว

ตอมใตสมองสวนหนา

ตอมไทรอยด

ตอมหมวกไต

ความสามารถทางสตปญญา

ความผดปกตของโรค

และความบกพรองตาง ๆ

ออกกำ ลงกายอยางสมำ เสมอ

รบประทานอาหารใหครบ 5 หม

การเสพสารเสพตด

การสำ สอนทางเพศ

ออกกำ ลงกายอยางสมำ เสมอ

รบประทานอาหารใหครบ 5 หม

พฤตกรรมสขภาพ

สงแวดลอม

โภชนาการ รบประทานอาหารใหครบ 5 หม

การออกกำ ลงกาย ดวยวธการทเหมาะสมอยางสมำ เสมอ

การพกผอน

การสรางเสรมความตานทานโรค การรบวคซน

การปองกนอบตเหต ระมดระวงและมสตในการกระทำ สงตาง ๆ

การจดการกบอารมณและความเครยด ผอนคลายดวยวธการตาง ๆ

การสรางทกษะชวต เรยนรการแกปญหาและการตดสนในอยางถกตอง

การสรางเสรมสตปญญาและการเรยนร ศกษาคนควาความรอยเสมอ

ปจจยทมผลตอการเจร�ญเตบโตของวยรน

การวางแผนดแลสขภาพของตนเอง

ความหมายและความสาคญ

ของการวางแผนดแลสขภาพของตนเอง

เลอกทเหมาะสมกบเพศและวย ความสามารถ ฐานะทางเศรษฐกจ

ทางจตใจและเชาวนปญญา

พฤตกรรมเสยง

แนวทางการดแลสขภาพของตนเอง


• เพอความเขาใจทคงทนใหนกเรยนปฏบตกจกรรมตอไปน 1. แบงกลม กลมละ 5 คน ตงคำ ถามเกยวกบเรองระบบตาง ๆ ของรางกายทตนเอง

สนใจ คนละ 3 คำ ถาม และใหทกคนในกลมตอบคำ ถามทกคำ ถามลงในสมดบนทกของตนเองและนำ มาแสดงความคดเหนรวมกน

2. ถานกเรยนเปนสว นกเรยนจะแกไขปญหาอยางไร รวมกนอภปรายกบเพอนในชนเรยน

3. สรางแผนทความคดเรอง การวางแผนดแลสขภาพตนเอง และนำ การวางแผนดงกลาวไปปฏบตพรอมกบบนทกผลทกสปดาห

4. แบงกลมออกเปน 7 กลม ศกษาคนควารายละเอยด และอภปรายหนาชนเรยนในเรอง การวางแผนดแลสขภาพของวยรน ในเรองตอไปน (เลอกกลมละ 1 ขอ)

1) โภชนาการ 5) การจดการกบอารมณและความเครยด 2) การออกกำ ลงกายและการพกผอน 6) การสรางทกษะชวต 3) การสรางเสรมความตานทานโรค 7) การสรางเสรมสตปญญาและการเรยนร 4) การปองกนอบตเหต แตละกลมนำ ผลจากการศกษาคนควาในเรองทกลมเลอกมาประเมนผลการปฏบตของสมาชกแตละคนวามขอบกพรองอยางไร แลวหาแนวทางแกไขรวมกน

กจกรรมเสนอแนะ

โครงงาน

• เพอความเขาใจทคงทนใหนกเรยนปฏบตกจกรรมตอไปน นกเรยนเลอกทำ โครงงานตอไปน (เลอก 1 ขอ) หรออาจเลอกทำ โครงงานอนตามความสนใจตามรปแบบโครงงานทผสอนกำ หนด (ซงอยางนอยตองมหวขอตอไปน เหตผลทเลอกโครงงานน จดประสงค แผนการปฏบตการ) 1. โครงงานการสำ รวจเรอง พฤตกรรมการดแลรกษาสขภาพผวหนงของนกเรยนชายและนกเรยนหญงในโรงเรยน (โรงเรยนของนกเรยน) 2. โครงงานการสำ รวจเรอง ทาทางและการเคลอนไหวรางกายของนกเรยนในชนเรยน (ชนเรยนของนกเรยน) และแนวทางการปรบปรงและสรางเสรมบคลกภาพทด หมายเหต: โครงงานทเลอกตามความสนใจควรไดรบคำ แนะนำ แกไขจากผสอน เมอไดรบความเหนชอบแลวจงดำ เนนโครงงานนน ๆ โดยผสอน/ผปกครอง/กลมเพอนประเมนลกษณะกระบวนการทำ งาน และนกเรยนควรมการสรปแลกเปลยนความรซงกนและกนกอนพจารณาเกบในแฟมสะสมผลงาน


การประยกตใชในชวตประจาวน

1. นกเรยนบนทกการสรางเสรมสขภาพตนเองใน 1 สปดาห ทมสวนชวยพฒนาประสทธภาพการทำ งานของระบบหอหมรางกาย ระบบกระดกหรอระบบกลามเนอของตนเอง และนำ มาแลกเปลยนกนอานกบเพอนในชนเรยน

2. นกเรยนนำ แนวทางการสรางเสรมสขภาพของตนเองไปปรบใชเพอการวางแผนดแลสขภาพของบคคลในครอบครว โดยจดทำ เปนรายงานนำ เสนอหนาชนเรยน

คาถามประจาหนวยการเรยนรท 1

ตอบคำ ถามต‹อไปน1. หากระบบใดระบบหนงในรางกายมการทำ งานผดปกต จะสงผลกระทบตอคนเราอยางไร2. ระบบหอหมรางกาย ระบบกระดก และระบบกลามเนอมความสำ คญตอสขภาพและการดำ รง

ชวตอยางไร3. ถาตองการใหผวพรรณของตนเองสวยงามและมสขภาพด นกเรยนตองทำ อยางไร4. นกเรยนจะยน เดน นง หรอยกสงของดวยทาทางอยางไรจงจะสงผลดตอระบบกระดกของ

รางกาย5. ถานกเรยนปวดเมอยกลามเนอ กลามเนอเปนตะครว หรอกลามเนออกเสบจากการเลนกฬา

นกเรยนจะแกไขปญหานอยางไร6. อธบายความสมพนธของปจจยทมผลตอการเจรญเตบโตและพฒนาการของวยรนตอไปน

พนธกรรม อาหาร การออกกำ ลงกาย การพกผอน โรคภยไขเจบ และอบตเหต7. นกเรยนเขยนแผนดแลสขภาพดานโภชนาการทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตและพฒนาการ

ของตนเอง8. นกเรยนจะวางแผนดแลสขภาพดานการออกกำ ลงกายเพอการมสขภาพทดไดอยางไร

Documents

หนังสือเร ยน รายว ชาพ นฐาน สุข ...academic.obec.go.th/textbook/web/images/book/1452232505...ส ขศ กษา ม. 4 ISBN 978-616-8047-03-3