๑๗๗

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

๘๔. หมากแงว (หมกแวว มะแงว ลนจปา) ชอสามญ ชอวทยาศาสตร Nephelium hypoleucum Kurz. วงศ Sapindaceae ลกษณะทางพฤกษศาสตร เปนไมตนขนาดกลาง ไมผลดใบ สง ๑๐-๒๐ เมตร ล าตนเปลา โคนตนอาจมพพอนบาง เปลอกสน าตาลคล าเรยบ เรอนยอดเปนพมคอนขางทบ ใบเปนชอ ตดเรยงสลบยาว ๒๐-๓๐ ซม. ใบยอยรปขอบขนานแกมรปไขกลบตดตรงขาม ๑-๓ ค กวาง ๓-๘ ซม. ยาว ๑๐-๒๐ ซม. โคนใบมนและเบยว เนอใบหนา หลงใบเกลยงเปนมน ทองใบสจาง ขอบใบเรยบ ดอกขนาดเลกสขาวอมเขยวออกรวมกนเปนชอโต ๆ ตามปลายกง ทกสวนของชอมขนสเทาทวไป โคนกลบรองดอกตดกนเปนรปถวยปากกวางปลายแยกเปน ๕ แฉก มขนนมทงสองดาน กลบดอกไมม เกสรผม ๕ อน รงไขกลมมขนปกคลม ผลรปรหรอคอนขางกลมโตวดเสนผาศนยกลาง ๑.๕-๒ ซม. ยาว ๒.๕-๓ ซม. ผวขรขระเปนปมเลก ๆ กระจายทวไป ผลออนสเขยวพอแกจดออกสแดงเขมแตละผลมเมลดเดยว มเนอเยอใส ๆ และน าหมเมลด ๕

สรรพคณ ต ารายาพนบานอสาน แกนฝนกบน าผสมสมนไพรอน ๆ รวม ๓๕ ชนด กนแกไขหมกไม ไขเปลยนฤด ไขหวดใหญ ผลแก รบประทานไดเปนยาระบาย มรสเปรยวจด นยมกนกบน าปลา เกลอ หรอน าปลาหวาน ต ารายาไทย เนอไมรสฝาด ปรงเปนยาหามเลอด ผลเปนยากระจายเลอด เปลอกเปนยาบ ารงเลอด ๖

๕ ฐานขอมลพรรณไม องคการสวนพฤกษศาสตร. (๒๕๕๔). คอแลน. (ออนไลน)

๖ ฐานขอมลสมนไพรไทย คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน. (๒๕๕๓). คอแลน.

(ออนไลน)

๑๗๘

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

ภาพท ๘๕ หม ทมา: เกษมศกด ทองตน

ต าแหนง: บรเวณดานหลงอาคารปฏบตการวทยาศาสตร

๑๗๙

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

๘๕. หม (หม หมเหมน อเหมน หมทะลวง ตง สไพร ดอกจม) ชอสามญ - ชอวทยาศาสตร Litsea glutinosa (Lour.) C.B.Robinson. วงศ Lauraceae ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมยนตน สง ๕-๑๕ เมตร ผลดใบ เปลอกล าตนสน าตาล ล าตนแกแตกเปนรองตนตามยาว กงออนมขนละเอยด ใบเดยวเรยงสลบรปวงรแกมขอบขนานหรอรปไขกลบหรอคอนขางกลม มกออกเปนกลมหนาแนนทปลายกง กวาง ๕-๙ ซม. ยาว ๑๐-๒๐ ซม. ปลายใบกลมหรอเรยวแหลม โคนใบสอบเปนครบหรอกลม ขอบใบเรยบหรอเปนคล นเลกนอย ผวใบดานบนเกลยงเปนมน ดานลางมขน กานใบยาว ๑-๒.๕ ซม. มขน ใบประดบ ๔ ใบ มขน เนอใบคอนขางหนา มกลนหอมเฉพาะตว ดอกชอซรมออกทซอกใบ แยกเพศอยคนละตน ดอกยอยสเหลอง ไมมกลบดอก ชอดอกเพศผมดอกยอย ๘-๑๐ ดอก กลบรวมลดรปเหลอ ๑-๒ กลบหรอไมมเลย รปขอบขนาน ขอบกลบมขน เกสรตวผม ๙-๒๐ อน กลบเลยงรปกลม ม ๔ กลบ อบเรณเปนแบบฝาเปด ชอดอกเพศเมยกลบรวมลดรปเหลอเพยงเลกนอยหรอไมม กานชอดอกยาว ๒-๖ เซนตเมตร กลบเลยงม ๔ กลบ แยกกน ผลสดรปทรงกลมผวมนเรยบ ผลออนสเขยว แกสมวงเขมเกอบด า กานผลมขน มเมลดเดยวแขง ออกดอกราวเดอนกมภาพนธถงตลาคม พบตามปาเบญจพรรณ ปาดงดบ สรรพคณ ใบ ขยกบน า สระผม พอกศรษะ ฆาเหา ขบปสสาวะ แกอาการระคายเคองของผวหนง ใบและเมลด มรสฝาดเฝอน ต าพอกฝ แผลหนอง แกปวด รากเปนยาฝาดสมาน และบ ารงก าลง เปลอกตนเปนยาฝาดสมาน แกบด ทองเสย แกปวดมดลก แกเจบปวดตามกลามเนอ ฝนทาแกพษแมลงกดตอย ผนคนแสบรอน บดเปนผงผสมกบน าหรอน านมทาแกแผลอกเสบ ผลดบใหน ามนเปนยาถนวดแกปวด ผลสก กนได เมลดต าเปนยาพอกฝ รากแกปวดกลามเนอ ฝนทาฝ ยางมรสฝาดรอน ต าพอกทาแกฟกช า แกช าบวม เปลอกฝนทาแกฝ ใบเปนยาสระผม ใบยอมผาใหสเขยว ๗

๗ ฐานขอมลสมนไพรไทย คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน. (๒๕๕๕). หม.

(ออนไลน)

๑๘๐

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

ภาพท ๘๖ หางนกยงฝรง ทมา: เกษมศกด ทองตน

ต าแหนง: บรเวณอาคารยานพาหนะมหาวทยาลย

๑๘๑

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

๘๖. หางนกยงฝรง (นกยงฝรง สมพอหลวง หงอนยง อนทร) ชอสามญ Flameboyant Tree, Flam of the forest, Royal poinciana ชอวทยาศาสตร Delonix regia (BoJ. ex Hook.) Raf วงศ Leguminosae-Caesalpiniacesa ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมตน สงไดถง ๑๕ ม. ใบเปนใบประกอบแบบขนนกสองชน แกนชอใบ ยาว ๕๐-๖๐ ซม. แกนแขนงม ๙-๒๔ ค ใบรปขอบขนาน กวาง ๓-๔ มม. ยาว ๘-๑๐ มม. โคนใบเบยว ปลายใบมน ดอกสแดงแซมสมเหลองออกเปนชอทปลายกงหรอซอกใบใกลปลายกง ชอดอกยาว ๑๐-๑๕ ซม. ม ๕-๑๐ ดอก ดอกยอยขนาด ๕-๘ ซม. กลบรองดอก ๕ กลบ ดานในสแดง กลบดอก ๕ กลบ รปชอนขนาดไมเทากน เกสรผ ๑๐ อน ผลเปนฝกโคงแขง กวาง ๔-๕ ซม. ยาว ๓๐-๖๐ ซม. ม ๒๐-๔๐ เมลด เมอแหงจะแตกตามสน สรรพคณ ราก น ามาตมหรอทอดรบประทานกบอาหารเปนยาขบโลหตในสตร แกอาการบวมตาง ๆ ล าตน น ามาฝนทาแกพษ ถอนพษสตวตอยกดได เมลดออน ของหางนกยงฝรงน ามากนสด ๆ ได ส าหรบเมลดแกตองน ามาท าใหสกเสยกอนจงจะใชกนได เพราะมสารประกอบบางชนดทเปนพษ แตจะถกท าลายดวยความรอน ๘

๘ ฐานขอมลพรรณไม องคการสวนพฤกษศาสตร. (๒๕๕๔). หางนกยงฝรง. (ออนไลน)

๑๘๒

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

ภาพท ๘๗ หกวาง ทมา: เกษมศกด ทองตน

ต าแหนง: บรเวณอทยานการเรยนรคณะอตสาหกรรมสรางสรรค

๑๘๓

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

๘๗. หกวาง ชอสามญ Tropical almond, Bengal almond, Indian almond, Sea almond, Beach almond ชอวทยาศาสตร Terminalia catappa L. วงศ Combretaceae ลกษณะทางพฤกษศาสตร หกวางเปนไมยนตนผลดใบ ขนาดกลาง ความสงประมาณ ๑๐-๑๕ เมตร บางครงพบสงถง ๓๐ เมตร มเรอนยอดหนาแนน เปลอกเรยบ กงแตกรอบล าตนตามแนวนอนเปนชน ๆ ใบเปนใบเดยวออกเรยงสลบกนเปนกระจกหนาแนนทปลายกง ใบรปไขกลบกวางประมาณ ๘-๑๒ ซม. ยาว ๒-๒๕ ซม. ปลายแหลมเปนตงสน ๆ โคนคอนขางเวา มตอมหนงค กงจะแตกออกเปนช น ๆ หกวางจะผลดใบในฤดหนาวต งแต เดอนตลาคมถงเดอนพฤศจกายน ดอกออกเปนชอ แบบตดดอกสลบตามซอกใบ สขาวหรอเหลองออน มลกษณะเปนแทงยาว ๘-๑๒ ซม. ดอกมขนาดเลกไมมกลนหอม ในชอหนง ๆ จะมดอกสมบรณเพศอยดานลาง (บรเวณโคนชอ) สวนดานบนจะมดอกเพศผอยางเดยว กลบเกลยงโคนตดกนปลายแยกเปนแฉกรปสามเหลยม ๕ แฉก ไมมกลบดอกเกสรผม ๑๐ ชน ออกดอกสองครงใน ๑ ป คอในฤดหนาวระหวางเดอนพฤศจกายน-มกราคม (หลงจากแตกใบใหม) และอกครงหนงในฤดฝนตงแตเดอนมถนายน-สงหาคม ผลเปนผลเดยวในแตละผลม ๑ เมลด ผลแกจะมสเหลองหรอเหลองอมเขยว มกลนหอม ผลแกในเดอนตลาคม-พฤศจกายน ครงหนงและอกครงหนงประมาณเดอนพฤษภาคม-มถนายน ลกษณะเนอไม มสแดงเปนกลบเลกนอย มเสยนละเอยดสามารถขดชกเงาไดด แตไมพบตนใหญมากในประเทศไทย ๙

สรรพคณ ทงตน เปนยาสมาน แกไขทองรวง บด ยาระบาย ขบน านม แกโรคคททะราด ราก ท าใหประจ าเดอนมาตามปกต เปลอก มรสฝาดใชเปนยาขบลม สมานแผล แกทองเสย ตกขาว โรคโกโนเรย ใบ ใชเปนยาขบเหงอ แกทอนซลอกเสบ โรคไขขออกเสบ โรคเกยวกบทางเดนอาหารและตบ ใบทแดงเปนยาขบพยาธ ผสมน ามนจากเนอในเมลดรกษาโรคเรอน ทาหนาอก แกอาการเจบหนาอก ทาไขขอและสวนของรางกายทหมดความรสก ผลใชเปนยาถาย เนอใน เมลดรบประทานได ทงยงน าเอาไปท าน ามนเพอใชบรโภคและท าเครองส าอางได นอกจากนยงมโปรตนทใหประโยชนแกรางกายอกดวย ๑๐ ๑๑

๙ พนธไมยอมสธรรมชาต. (ม.ป.ป.). (ออนไลน)

๑๐ วกพเดย สารานกรมเสร. (๒๕๕๘). หกวาง. (ออนไลน)

๑๑ หกวาง. (ม.ป.ป.). (ออนไลน)

๑๘๔

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

ภาพท ๘๘ เหยง ต าแหนง: บรเวณศาลปตาพญาหมนตอ

๑๘๕

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

๘๘. เหยง (สะแบง ตะแบง) ชอสามญ - ชอวทยาศาสตร Dipterocarpus obtusifolius Teijsm.ex Miq. วงศ Dipterocarpaceae ลกษณะทางพฤษศาสตร ไมตนผลดใบสงถง ๓๐ ม. กงออนมขนยาวนม ใบเดยว เรยงแบบเวยนรปไขหรอรปร กวาง ๑๒-๑๕ ซม. ยาว ๑๕-๒๕ ซม. มขนทผวใบดานลาง หใบรปคมหมยอดสแดง หลดรวงงาย ชอดอกมดอกนอยออกเปนกลมทซอกใบ ดอกขาวอมชมพ กลบบดเวยน ผลมปกขนาดใหญ ๒ ปก ปกรปแถบ ยาว ๑๕-๒๐ ซม. ตวผลกลม ขนาดเสนผานศนยกลาง ๒-๒.๕ ซม. ออกดอกเดอนมกราคมถงมนาคม ๑๒

สรรพคณ ใบรสฝาด ตมน าผสมน าเกลอ อมแกปวดฟน ฟนโยกคลอน ใบและยางรสฝาดรอน กนเปนยาตดลก (ท าใหไมมบตร) น ามนยางสมานแผล แกหนอง ขบเสมหะ ขบปสสาวะ รกษาแผลในทางเดนปสสาวะ แกตกขาว น ามนใชทาแผลภายนอก เปลอกตน ตมน าดมแกทองเสย ๑๓

๑๒ ฐานขอมลพรรณไม องคการสวนพฤกษศาสตร. (๒๕๕๔). เหยง. (ออนไลน)

๑๓ ฐานขอมลสมนไพรไทย คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน. (๒๕๕๓). เหยง.

(ออนไลน)

๑๘๖

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

ภาพท ๘๙ อนทนล ทมา: เกษมศกด ทองตน

ต าแหนง: บรเวณตรงขามโรงอฐมหาวทยาลย

๑๘๗

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

๘๙. อนทนล (อนทนลน า ตะแบกอนเดย ฉวงม ฉองพนา ตะแบกด า) ชอสามญ Queen's crape myrtle, Pride of India ชอวทยาศาสตร Lagerstroemia speciosa (L.) Pers. วงศ Lythraceae ลกษณะทางพฤษศาสตร ไมตน สง ๑๐-๒๐ ม. ใบเดยวเรยงตรงขามรปไขหรอรปร กวาง ๔-๗ ซม. ยาว ๑๑-๑๖ ซม. เกลยง ชอดอกแยกแขนงออกทปลายกง ยาว ๑๕-๒๕ ซม. ดอกสมวง ดอกตมรปไขกลบ ขอบกลบดอกเปนคลน ผลแหงแตก ยาว ๑๕-๒๕ มม. แตกเปน ๖ แฉก ออกดอกเดอนกมภาพนธ-มถนายน. ๑๔ ๑๕

สรรพคณ ใบรกษาโรคเบาหวาน ลดน าตาลในเสนเลอด ขบปสสาวะ กอนใชใบอนทนล รกษาโรคเบาหวาน คนไขควรใหแพทยตรวจน าตาลในเลอดหรอในปสสาวะกอนวามปรมาณน าตาลในเลอดอยเทาใด เมอทราบปรมาณน าตาลในเลอดแนนอนแลว จงปฏบตดงนคอ ใชใบอนทนลตากแหงจ านวน ๑๐% ของปรมาณน าตาลในเลอดของคนไข เชน คนไขมน าตาลในเลอด ๓๐๐ มก. ใชใบอนทนลน า ๓๐ ใบ บบใหแตกละเอยด และใสน าบรสทธเทาปรมาณ ความตองการของคนไขผนน ใชดมในวนหนง ๆ เทลงในหมอเคลอบหรอหมอดน ไมควรใชภาชนะอลมเนยมตมยา แลวเคยวใหเดอดประมาณ ๑๕ นาท น าน ายาใบอนทนลชงใสภาชนะไวใหคนไขดมแทนน าตลอดวน ตดตอกนไป ๒๐-๓๐ วน จงควรตรวจน าตาลในเลอดของคนไขนนอกครงหนง เมอปรากฎวาปรมาณน าตาลในเลอดของคนไขลดปรมาณเหลอนอยลงกใหลดจ านวนใบอนทนลลงตามปรมาณน าตาลในเลอดของคนไข สมมตวาน าตาลในเลอดของคนไขลดลงเหลอ ๒๐๐ มก. กควรลดจ านวนอนทนลลงเหลอ ๒๐ ใบ แลวน าไปตมเคยวใหคนไข ดมน า ดมตอไปทกวนตดตอกน ๑๕-๒๑ วน จงควรตรวจปรมาณน าตาลในเลอดของคนไข อกครงหนง หากน าตาลลดลงอกกใหลงปรมาณใบอนทนลใหเหลอ ๑๐% ของปรมาณน าตาลในเลอดของคนไข จนน าตาลลดลงอยในระดบปกต จงควรงดใชใบอนทนลใหคนไขรบประทานชวคราว หากปรมาณน าตาลในเลอดของคนไขเพมขนผดปกตเมอใด กใหคนไขเรมรบประทานใบอนทนลใหม สลบกนจนกวาคนไขผนนจะหายปวยจากโรคเบาหวานเปนปกต ๑๖

๑๔ ฐานขอมลพรรณไม องคการสวนพฤกษศาสตร. (๒๕๕๔). อนทนลน า. (ออนไลน)

๑๕ อโรคา๑๐๘. (ม.ป.ป.). อนทนลน า แกเบาหวาน แกอาการนอนไมหลบ แกไข

แกทองเสย. (ออนไลน) ๑๖ สรรพคณ...สมนไพร. (ม.ป.ป.). กลมยารกษาเบาหวาน อนทนลน า. (ออนไลน)