Embed Size (px)
Citation preview
2 รายงานทดอารไอ
รายงานทดอารไอฉบบท 133
ตลาคม 2560
ทมา: สรปจากรายงานวจยเรองปญหาการจดการขยะอเลกทรอนกสและการจดการธรกจรไซเคลขยะ โดย คณทพวลย แกวมศร และ ดร. อดศร อศรางกร ณ อยธยา ซงเปนสวนหนงในรายงานสถานการณคณภาพ สงแวดลอม พ.ศ. 2559 ส�านกนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เมอกนยายน 2559
สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย
(ทดอารไอ) ไดเผยแพร “รายงานทดอารไอ”
(ชอเดมวา “สมดปกขาวทดอารไอ”) มา
ตงแตเดอนสงหาคม 2536 โดยคดสรร
กลนกรองงานวจยตางๆ มาน�าเสนออยาง
เรยบงายเพอจดประกายใหเกดการวพากษ
วจารณ
“รายงานทดอารไอ” มโอกาสรบใชสงคม
ไทยมาตลอด ทงเปนรายสะดวก และปรบมา
เปนรายเดอนในระยะตอมา อยางไรกตาม
ตงแตฉบบท 118 เปนตนไป “รายงานทด
อารไอ” จะมาพบผ อ านเปนรายสะดวก
พรอมทงยงคงน�าเสนอเรองราวตางๆ อยาง
เรยบงายแบบเปนมตรตอความสนใจใครร
ของผอานทวไปเชนเดม
สรปและเรยบเรยงสายใจ วทยาอนมาสบรรณาธการบรหารจรากร ยงไพบลยวงศกองบรรณาธการทพวลย แกวมศร วฒนา กาญจนานจ ออกแบบwrongdes ign
3ฉบบท 133 ตลาคม 2560
การจดการขยะอเลกทรอนกสในประเทศไทย
ขยะอเลกทรอนกสหรอซากผลตภณฑเครองใชไฟฟาและ
อเลกทรอนกส ไดแก อปกรณไฟฟาอเลกทรอนกสทไมเปน
ทตองการอกตอไป ลาสมย หรอหมดอายการใชงาน ขยะ
อเลกทรอนกสจดเปนวตถอนตรายเนองจากชนสวนตางๆ ม
โลหะหนกเปนสวนประกอบ ซงหากไดรบการจดการไมเหมาะ
สมและเกดการรวไหลปนเปอนสสงแวดลอมจะเปนอนตราย
ตอสขภาพของประชาชนในพนทและระบบนเวศทงในระยะ
สนและระยะยาว เนองจากสารเคมทมพษจะตกคางยาวนาน
และสะสมในสงมชวต อนเปนปญหาทส�าคญของการจดการ
ขยะอเลกทรอนกสซงตองจดการอยางเปนระบบและถกตอง
ตามหลกวชาการ
สภาพการณขยะอเลกทรอนกสในประเทศไทย
ปรมาณและประเภทขยะอเลกทรอนกส จาก
สถตของกรมควบคมมลพษพบวาปรมาณซากผลตภณฑ
เครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกสของประเทศไทยมแนว
โนมเพมขนอยางตอเนองทกป จาก 357,000 ตนในป
2555 เพมขนเปน 384,233 ตนในป 2558โดยซากทเกด
ขนมากทสดคอ โทรทศน (106,335 ตน หรอรอยละ 27)
4 รายงานทดอารไอ
รองลงมาคอ เครองปรบอากาศ (74,799 ตน หรอรอย
ละ 19) ตเยน (65,765 ตน หรอรอยละ 17) เครองซกผา
(60,492 ตน หรอรอยละ 16) และคอมพวเตอร (57,058
ตน หรอรอยละ 15) นอกนนเปนเครองเลนวซด/ดวด
โทรศพท และกลองถายรปดจตอล
แหลงทมาและการจดการซาก จากการส�ารวจ
ของกรมควบคมมลพษพบวา แหลงก�าเนดสวนใหญ
มาจากบานเรอนทวไป คดเปนรอยละ 82 รองลงมาคอ
ส�านกงาน รอยละ 14 และโรงแรม/อพารตเมนท รอยละ
3 ตามล�าดบ และจากการส�ารวจขอมลพฤตกรรมของผ
บรโภคกลมครวเรอนในการจดการกบผลตภณฑซากเมอ
ไมใชงานแลวพบวา สวนใหญจะขายซากผลตภณฑฯ คด
เปนรอยละ 51.27 เกบรวบรวมไว รอยละ 25.32 ทงปน
กบขยะทวไป รอยละ 15.6 และใหผอน รอยละ 7.84
การคาดการณปรมาณซาก จากขอมลของกรม
ควบคมมลพษพบวา โทรศพทมอถอเปนซากผลตภณฑฯ
ทพบมากทสดและมแนวโนมเพมขนทกป โดยในป 2559
คาดวาจะพบซากโทรศพทมอถอมากทสด จ�านวน 10.90
ลานเครอง รองลงมาคอ อปกรณเลนภาพ/เสยงขนาดพก
พา จ�านวน 3.57 ลานเครอง เชนเดยวกบป 2564 คาด
วาจะพบซากโทรศพทมอถอ จ�านวน 13.42 ลานเครอง
และอปกรณเลนภาพ/เสยงขนาดพกพา ประมาณ 3.65
ลานเครอง
แหลงชมชนคดแยกขยะอเลกทรอนกส กรม
ควบคมโรคไดท�าการประเมนแหลงชมชนคดแยกขยะ
อเลกทรอนกสทวประเทศในป 2557 พบวามแหลงชมชน
คดแยกขยะอเลกทรอนกสกระจายอยทวประเทศกวา 100
แหงในพนท 17 จงหวด1 โดยจงหวดทมชมชนประกอบ
อาชพคดแยกขยะอเลกทรอนกสสงสด ไดแก กาฬสนธ
บรรมย และอบลราชธาน ส�าหรบแหลงชมชนคดแยก
ขยะอเลกทรอนกสทใหญทสดในประเทศไทยอยในพนท
1 กระบ กาฬสนธ ชลบร เชยงราย เชยงใหม นครปฐม นนทบร บรรมย ปทมธาน ปราจนบร พระนครศรอยธยา ราชบร ล�าพน สมทรปราการ สมทรสาคร สระแกว และอ�านาจเจรญ
อ�าเภอฆองชย จงหวดกาฬสนธ รองลงมาไดแกพนท
อ�าเภอบานใหมไชยพจน และอ�าเภอพทไธสง จงหวด
บรรมย
ผประกอบการรไซเคลขยะอเลกทรอนกส
ประเทศไทยมผประกอบการทด�าเนนกจการเกยวของกบ
การจดการซากขยะอเลกทรอนกส 22 แหง (กรมควบคม
มลพษ 2555) สวนใหญอยในเขตพนทภาคกลางและภาค
ตะวนออก ภาคเหนอและภาคใตมเพยงภาคละ 1 แหง
สวนภาคตะวนออกเฉยงเหนอไมพบโรงงานรไซเคลทรบ
จดการซากขยะอเลกทรอนกส
ผ ประกอบการรไซเคลแบ งออกเป นสอง
กลมใหญ คอ หนงกลมบรษทผผลตทมกระบวนการ
รไซเคลเพอจดการซากขยะอเลกทรอนกสของตนเอง
(เฉพาะหลอดฟลออเรสเซนต) และสองกลมบรษทผ
ประกอบกจการรไซเคลโดยเฉพาะ ซงมทงผประกอบ
การไทยและผประกอบการตางชาตหรอรวมทน ทงนผ
ประกอบการตางชาตบางรายทเขามาท�าธรกจรไซเคลใน
ประเทศไทยยงมไดมการกอสรางโรงงานรไซเคลเตมรป
5ฉบบท 133 ตลาคม 2560
การรไซเคลในประเทศสวนใหญมการจดการซากผลต
ภณฑฯ ดวยการถอดแยกเปนชนสวนและวสด เพอสงตอ
ใหโรงงานรไซเคลวสดภายในประเทศ ขณะทสวนหนงจะ
ถกสงออกไปรไซเคลในตางประเทศ และมผประกอบการ
จ�านวนนอยทมเทคโนโลยสกดโลหะมคาจากซากผลต
ภณฑฯ และไมมผประกอบการรายใดทสามารถถอดแยก
ชนสวนตเยนและเครองปรบอากาศไดอยางถกตองตาม
หลกวชาการ สงทแตกตางกนระหวางผประกอบการใน
ประเทศกบตางประเทศคอ วธการและเทคโนโลยในการ
บ�าบดสารอนตรายทมอยในชนสวนของซากผลตภณฑฯ
หรอเศษวสดทเหลอจากการถอดแยกหรอรไซเคลซงผ
ประกอบการในประเทศยงมไดมการลงทนในสวนนมาก
นก เนองจากตองใชเงนลงทนสง (กรมควบคมมลพษ
2558ข)
วงจรชวตของอปกรณอเลกทรอนกสในประเทศไทย
จากการศกษารปแบบวงจรชวตของอปกรณ
อเลกทรอนกสในประเทศไทยพบวาสามารถแบงออกได
เปน 2 สวน คอ (1) การน�าเขาวตถดบมาผลตเปนสนคา
เครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส แลวขายสนคาโดย
การสงออกและบรโภคภายในประเทศ และ (2) การน�า
เขาผลตภณฑเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกสทใช
แลวจากตางประเทศมาใชบรโภคภายในประเทศ ซงทง
สองสวนเมอหมดอายการใชงานจะมการถอดคดแยก
อปกรณและชนสวนสงไปยงโรงงานรไซเคลทงในและ
ตางประเทศเพอแปรรปไปเปนวตถดบทใชในการผลต
สวนเศษวสดทใชประโยชนไมไดจะถกน�าไปจดการตอ
ไป สวนผลตภณฑฯ ทเสยแตยงไมหมดอายการใชงานจะ
ถกน�าไปซอมแซมเพอน�ากลบมาใชใหมอกครง นอกจาก
นยงมซากผลตภณฑฯ บางสวนทไมไดรบการจดการท
เหมาะสม ถกน�าไปทงปะปนกบขยะมลฝอยชมชนซง
เทศบาลหรอกรงเทพมหานครจะเกบรวบรวมไปก�าจด
แบบในประเทศไทย แตมกระบวนการขนตอนและสงออก
ไปรไซเคลทบรษทแม สวนผประกอบการไทยอาจแบง
กลมตามลกษณะการด�าเนนธรกจเปน 2 กลม ไดแก (1)
กลมทรบซากผลตภณฑเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส
จากโรงงานอตสาหกรรมเปนหลก ซงสวนใหญเปนเศษ
ชนสวนอเลกทรอนกสและผลตภณฑทไมไดมาตรฐาน/
คางสตอก และ (2) กลมทรบซากผลตภณฑเครองใช
ไฟฟาและอเลกทรอนกสทงจากแหลงอตสาหกรรมและ
แหลงชมชน
ส�าหรบเทคโนโลยในการรไซเคลและการบ�าบด
สารอนตรายของผประกอบการรไซเคลในประเทศ พบ
วา ผประกอบการรไซเคลหลายรายทรบเฉพาะชนสวน
อเลกทรอนกสทมศกยภาพทจะพฒนาเทคโนโลยในการ
สกดโลหะมคาจากชนสวนอเลกทรอนกสไดและมระบบ
ควบคมมลพษทดในการจดการซากผลตภณฑเครอง
ใชไฟฟาและอเลกทรอนกสทงเครองทไมแยกชนสวน
เพอน�าชนสวนบางชนดไปสกระบวนการรไซเคล หาก
พจารณาเฉพาะเทคโนโลยในการรไซเคลแลว ผประกอบ
6 รายงานทดอารไอ
โดยการฝงกลบขยะและสงไปโรงเผาขยะตอไป ทงน
การก�าจดดวยวธฝงกลบอาจเกดการรวไหลของสารพษ
และตกคางในแหลงน�าผวดนและแหลงน�าใตดน ส�าหรบ
การน�าไปเผาท�าลายจะเกดควนพษสงผลกระทบตอ
คณภาพอากาศ และสงผลกระทบตอระบบนเวศทงใน
ระยะสนและระยะยาว แตหากน�าซากผลตภณฑฯ ท
สามารถคดแยกชนสวนเพอรไซเคล เชน ทองแดง เงน
และพาลาเดยม จะสามารถเพมมลคาขยะรไซเคล (กรอบ
ท 1)
ลกษณะการจดการซากอเลกทรอนกสในปจจบน
ปจจบนการจดการขยะอเลกทรอนกสยงขาด
ระบบการบรหารจดการทครบวงจรตงแตการเกบรวบรวม
การคดแยกหรอถอดแยก การขนสง การรไซเคล และการ
ก�าจด เชน ระบบการเกบหรอเรยกคนซากผลตภณฑ
จากผผลตและผจ�าหนายสนคายงมนอยมาก และกลาย
เปนภาระใหกบองคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) ท
กรอบท 1 วงจรชวตของอปกรณอเลกทรอนกสในประเทศไทย
7ฉบบท 133 ตลาคม 2560
ยงไมมสถานทก�าจดทไดมาตรฐานและระบบจดการอยาง
ถกตอง มการทงขยะอเลกทรอนกสปะปนกบขยะทวไป
ขายใหกบซาเลงหรอรานรบซอของเกา อกทงยงมการ
ลกลอบขนขยะอเลกทรอนกสหรอผลตภณฑเครองใช
ไฟฟาและอเลกทรอนกสมอสองและทใชงานไมไดแลว
จากตางประเทศเขามายงประเทศไทย และน�ามาจดการ
หรอรไซเคลอยางไมถกตอง โดยสงขยะอเลกทรอนกส
เหลานไปยงชมชนคดแยกขยะเพอใหชาวบานน�าไปคด
แยกถอดชนสวนเพอน�าโลหะไปขาย สวนเศษทเหลอ
จะน�าไปท�าลายโดยการเผาหรอฝงกลบอยางไมถกวธ
หรอลกลอบทงในสถานทตางๆ อกทงซากผลตภณฑบาง
ประเภท อาท หลอดไฟ และถานไฟฉาย กยงไมมตลาด
รไซเคลรองรบหรอตองจายคาก�าจดใหกบโรงงานรไซเคล
ท�าใหซากผลตภณฑฯ กลมนเกอบทงหมดถกทงปะปนไป
กบขยะทวไป ท�าใหมความเสยงทสารอนตรายและโลหะ
หนกในซากผลตภณฑฯ จะรวไหลและปนเปอนสสภาพ
แวดลอม ระบบนเวศและหวงโซอาหารกอใหเกดปญหา
ตอสงแวดลอม ชมชน และตอสขภาพได (รปท 1)
8 รายงานทดอารไอ
การปนเปอนมลพษจากขยะอเลกทรอนกสสคนและสงแวดลอม
การจดการซากผลตภณฑเครองใชไฟฟาและ
อเลกทรอนกสทไมเหมาะสมในปจจบนกอใหเกดผล
กระทบตอสขภาพอนามยและสงแวดลอม อาท การเผา
สายไฟเพอน�าทองแดงไปขายท�าใหเกดไอระเหยของ
พลาสตกและโลหะบางสวนซงเปนสาเหตหนงของโรค
มะเรง การเผาแผงวงจรเพอหลอมตะกวและทองแดง
ท�าใหเกดไอตะกวแพรกระจายสอากาศ รวมทงสะสมใน
ดนและน�า การใชกรดสกดโลหะมคาจากแผงวงจร โดย
ไมมกระบวนการบ�าบดน�าเสยท�าใหเกดการปนเปอนของ
น�าเสยลงสดนและแหลงน�า การรอ/แกะตเยนและเครอง
ปรบอากาศ โดยไมมอปกรณดดเกบสารท�าความเยน
ท�าใหสารท�าความเยนหลดออกสบรรยากาศและท�าลาย
ชนโอโซน ดงนน การปนเปอนมลพษจากการรไซเคล
ขยะอเลกทรอนกสจงเรมจากเสนทางของผผลตขยะ
อเลกทรอนกสไปถงผรบขยะอเลกทรอนกส และสดทาย
ไปสความเสยงตอสขภาพและอนามยของประชาชนและ
สงแวดลอม (รปท 2)
รปท 1 การจดการซากผลตภณฑเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส
ทมา: กรมควบคมมลพษ (2558ก)
9ฉบบท 133 ตลาคม 2560
ผลกระทบตอสงแวดลอม- การปนเปอนของสารพษจากขยะอเลกทรอนกส
ลงสดนและน�า เกดจากขนตอนการคดแยก รอและถอด
ชนสวนขยะอเลกทรอนกสโดยการเททงเศษหรอสาร
อนตรายลงดน เชน การรอเครองยนตตางๆ จะมน�ามน
เครองไหลลงพนจ�านวนมาก การเทน�ากรดจากแบตเตอร
รถยนตทงลงดน การทงเศษกระจกจากจอโทรทศนท�าให
สารตะกวทอยในจอภาพแพรกระจายสดนและน�า รวมทง
การเผากองเศษวสด ท�าใหสารพษในเศษวสดปนเปอนอย
ในขเถาทเหลออยสะสมในดนและแพรสแหลงน�า เปนตน
- การปนเปอนของสารพษจากขยะอเลกทรอนกส
ในอากาศ เกดจากขนตอนการเผาอปกรณอเลกทรอนกส
ทไมถกตอง ท�าใหโลหะหนก เชน ตะกว แคดเมยม และ
สารปรอท เปนตน กลายเปนเถาถานและแพรกระจายไป
ในอากาศ สารปรอทหากสะสมตวอยในหวงโซอาหาร เชน
ตกคางอยทสตวน�าซงเปนอาหารของมนษยกจะเปนการ
แพรสารปรอทมาสคนได นอกจากน ขยะอเลกทรอนกส
ทมสวนประกอบของสารทนไฟซงท�าจากโบรมน หาก
ท�าการเผาจะท�าใหเกดการแพรกระจายของสารโบรไม
เนตไดออกซนและสารฟวแรน เปนตน
รปท 2 เสนทางการปนเปอนของสารอนตรายจากขยะอเลกทรอนกสสคนและสงแวดลอม
ทมา: เปรมฤด และคณะ (2554)
10 รายงานทดอารไอ
- การท�าลายชนโอโซน เกดจากขนตอนการ
เอาวสดจากคอมเพรสเซอรของตเยนและเครองปรบ
อากาศทมน�ายาแอรหรอสารท�าความเยน โดยการเผา
และผาคอมเพรสเซอรแลวเทสารท�าความเยนทง ท�าให
สารท�าความเยนในเครองรนเกาโดยเฉพาะสารประกอบ
คลอโรฟลออโรคารบอน (Chlorofluorocarbon: CFCs)
ซงเปนสารทท�าลายชนโอโซน ระเหยสบรรยากาศและ
ขนไปท�าลายชนโอโซน
ผลกระทบตอสขภาพ- ตะกว (Pb) ใชฉาบจอแกว พษของตะกวจะ
ท�าลายระบบประสาท ตอมไรทอ ไต ระบบเลอด และม
ผลตอการพฒนาสมองของเดก อาการพษเรอรงทพบ
บอยคอ สงผลตอระบบยอยอาหาร คลนไสอาเจยน ทอง
ผก นอกจากนยงสงผลตอระบบประสาทและสมองท�าให
ทรงตวไมอย เกดอาการประสาทหลอน ซม ไมรสกตว
ชก เปนอมพาต สลบ และอาจรนแรงถงขนเสยชวตได
- แคดเมยม (Cd) เปนสวนประกอบในแผนวงจร
พมพตวตานทาน และหลอดภาพรงสแคโทดสามารถ
สะสมอยในสงแวดลอมไดและมความเปนพษสง พษ
เฉยบพลนเกดจากการสดไอของแคดเมยมเขาไปท�าให
เกดโรคระบบทางเดนหายใจ หากไดรบในระยะยาว
แคดเมยมจะไปสะสมทกระดก ท�าใหกระดกผ นอกจาก
นนยงท�าใหเกดโรคโลหตจาง ถาไดรบปรมาณมากใน
ระยะสนจะมอาการไข ปวดศรษะ อาเจยน มอาการเจบ
หนาอก และไอรนแรง
- ปรอท (Hg) พบในหลอดฟลออเรสเซนต และ
จอ LCD (liquid crystal display) ปรอทสามารถสะสมทไข
มนในรางกายไดเปนระยะเวลานาน พษของปรอทมตงแต
เลกนอยจนถงรนแรงและอาจเสยชวต โดยอาจท�าใหใจ
สน นอนไมหลบ ปวดศรษะ ตาพรามว เดนเซ พดไมชด
ออนเพลย และอาจท�าลายระบบประสาท หากรางกายม
การสะสมของสารปรอทในปรมาณสงจะสงผลตอไต ระบบ
การหายใจ และอาจรนแรงถงขนเสยชวตได
- สารหน (As) พบในแผงวงจรไฟฟาของโทรศพท
มอถอและคอมพวเตอร มฤทธท�าลายระบบประสาท
ผวหนง และระบบการยอยอาหาร หากไดรบในปรมาณ
มากอาจท�าใหเสยชวตได อาการพษเฉยบพลนกอใหเกด
การระคายเคองตอบรเวณทสมผสสารหน และอาจท�าให
คลนไสอาเจยน เปนตะครว กลามเนอเกรง อาจเกดอาการ
แทรกซอนเกยวกบการท�างานของหวใจและเสยชวตจาก
ภาวะหวใจลมเหลว
ภาพรวมปญหาการจดการซากอเลกทรอนกส
กรมควบคมมลพษไดสรปภาพรวมปญหาการ
จดการซากผลตภณฑอเลกทรอนกสไวดงน
1) ไมมระบบการบรหารจดการซากผลตภณฑ
เครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกสทครบวงจร ตงแตการ
เกบรวบรวม การคดแยกหรอถอดแยก การขนสง การ
รไซเคล และการก�าจดมการทงปะปนกบขยะมลฝอย
ทวไป และขายใหกบซาเลงหรอรานรบซอของเกา
2) มขอจ�ากดดานกฎระเบยบและแนวทางการ
ปฏบตเพอการจดการซากผลตภณฑฯ ในภาพรวม เชน
กฎระเบยบในการคดแยกซากผลตภณฑฯ กลไกการเรยก
คนซากผลตภณฑฯ และกฎหมายทมอยไมเอออ�านวยให
มการจดการซากผลตภณฑฯ อยางมประสทธภาพ
3) ยงไมมระบบการจดเกบคาธรรมเนยมเพอการ
จดการซากผลตภณฑฯ อยางมประสทธภาพ
4) การรณรงคประชาสมพนธใหประชาชนและ
ผประกอบการทกระดบเขามามสวนรวมในการจดการ
ซากผลตภณฑฯ ทงระบบยงไมตอเนอง ตงแตการเลอก
ซอผลตภณฑทเปนมตรตอสงแวดลอม การใชซ�า การคด
แยก การเกบรวบรวม การรไซเคล จนถงการบ�าบดขน
สดทาย รวมถงประชาชนยงไมมความตระหนกวาซาก
ผลตภณฑฯ เปนของเสยอนตรายทตองมการจดการอยาง
ถกวธ และยงไมมความรรวมทงความเขาใจในการคดแยก
ซากผลตภณฑฯ ออกจากขยะมลฝอยทวไป
11ฉบบท 133 ตลาคม 2560
5) อปท. สามารถควบคมดแลการด�าเนนงาน
ของรานรบซอของเกาและชมชนคดแยกตามพระราช
บญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2535 เนองจากเปนกจการ
ทเปนอนตรายตอสขภาพ แตสวนใหญยงไมน�ามาตรการ
ทางกฎหมายมาบงคบใชอยางเขมงวด นอกจากน อปท.
สวนใหญยงไมมระบบคดแยก เกบขน และเกบกก และ
ยงขาดทรพยากรทจะน�ามาจดบรการไดอยางเพยงพอ
6) โรงงานคดแยก บ�าบด และก�าจดซาก
ผลตภณฑมจ�านวนนอย ไมเพยงพอ โรงงานสวนใหญ
กระจกตวอยในเขตพนทภาคกลางและภาคตะวนออก
ท�าใหการขนสงมตนทนสง รวมทงยงไมมโรงงานทม
กระบวนการถอดแยกและรไซเคลอยางครบวงจร
7) ภาคเอกชนไมมแรงจงใจในการลงทนและ
ด�าเนนงานโรงงานคดแยกและรไซเคลซากผลตภณฑฯ
อยางครบวงจร เนองจากประเทศไทยยงไมมกลไกหรอ
ระบบในการรวบรวมซากผลตภณฑฯ ทสามารถสราง
ความแนนอนในสวนของปรมาณซากผลตภณฑฯ ทจะ
เขาสโรงงานรไซเคล
8) กล มผ ประกอบการรายย อยทไม ได จด
ทะเบยนโรงงานแตรบซอซากผลตภณฑฯ มาท�าการถอด
แยกอยางไมเหมาะสมรวมถงซาเลง รานรบซอของเกา
ตามแหลงชมชนตางๆ มการถอดคดแยกชนสวนดวยมอ
มการเผาสายไฟและการทบแกวจากจอภาพหรอหลอด
ไฟ โดยมไดมระบบการปองกนอนตรายจากสารอนตราย
ทอาจปนเปอนหรอแพรกระจายไปยงผปฏบตการ ชมชน
และสงแวดลอมรอบขางอยางเพยงพอ
9) ยงคงมการลกลอบหรอหลกเลยงการน�าเขา
สงออกซากผลตภณฑเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส
มอสองหรอผลตภณฑเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส
ทใชงานไมไดแลวจากตางประเทศ และน�ามาจดการหรอ
รไซเคลอยางไมถกตอง
10) ไมมการก�าหนดมาตรฐานบงคบส�าหรบ
ผลตภณฑใหม ท�าใหมการน�าเขาสนคาคณภาพต�าราคา
ถกมากขนซงกลายเปนซากผลตภณฑเครองใชไฟฟาและ
อเลกทรอนกสไดในระยะเวลาสน
การด�าเนนงานเพอแกไขปญหา
ภาครฐไดตระหนกถงความส�าคญของปญหาขยะ
วาเปนปญหาระดบประเทศทกอใหเกดความเสยหายดาน
ตางๆ เชน มลพษทางอากาศ มลพษทางดน และมลพษ
ทางน�า สงผลกระทบตอสงแวดลอม และสขภาพอนามย
ของประชาชน จงจ�าเปนตองมการบรหารจดการอยางถก
วธและเรงดวนซงทผานมาไดมการด�าเนนงานเพอแกไข
ปญหาขยะอเลกทรอนกสโดยสรปดงน
กฎหมายทเกยวของ ประเทศไทยยงไมม
กฎหมายเกยวกบการจดการเศษเหลอทงของผลตภณฑ
เครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกสโดยตรง มเพยง
กฎหมายทบญญตเกยวกบการจดการของเสยอนตราย
และการประกอบกจการอตสาหกรรม และกฎหมายสง
แวดลอมฉบบตางๆ การด�าเนนงานทผานมามกฎหมาย
12 รายงานทดอารไอ
13ฉบบท 133 ตลาคม 2560
ทเกยวของและอาจน�ามาใชในการจดการ ควบคม และ
ปองกนเศษเหลอทงของเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส
ไดแก พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสง
แวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 พระราชบญญตโรงงาน
พ.ศ. 2535 พระราชบญญตการนคมอตสาหกรรมแหง
ประเทศไทย พ.ศ. 2522 พระราชบญญตการสาธารณสข
พ.ศ. 2535 พระราชบญญตวตถอนตราย (ฉบบท 3) พ.ศ.
2551 พระราชบญญตสงเสรมการลงทน พ.ศ. 2520 พระ
ราชบญญตการสงออกไปนอกและการน�าเขามาในราช
อาณาจกรซงสนคา พ.ศ. 2522 พระราชบญญตมาตรฐาน
ผลตภณฑอตสาหกรรม (ฉบบท 6) พ.ศ. 2548 และพระ
ราชก�าหนดพกดอตราศลกากร พ.ศ. 2530
การด�าเนนงานของหนวยงานทเกยวของ ท
ผานมา หนวยงานตางๆ ทเกยวของมการด�าเนนงานเพอ
ใหเกดการขบเคลอนอนน�าไปสการก�าหนดแนวทางการ
จดการซากผลตภณฑเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส
ของประเทศไทย ดงน
- กระทรวงพาณชย โดยกรมการคาตางประเทศ
ไดแตงตงคณะอนกรรมการตดตามผลกระทบและการ
ก�าหนดนโยบายของไทยตอการออกกฎหมายวาดวยเศษ
เหลอทงผลตภณฑไฟฟาและอเลกทรอนกสและกฎหมาย
วาดวยการหามใชสารอนตรายบางชนดในผลตภณฑ
ไฟฟาและอเลกทรอนกสของสหภาพยโรป เมอ พ.ศ.
2543
- กระทรวงอตสาหกรรม โดยส�านกงานเศรษฐกจ
อตสาหกรรม จดท�ากรอบการด�าเนนงานและแผนปฏบต
การเพอเตรยมการดานการรองรบผลกระทบจากระเบยบ
สหภาพยโรปเกยวกบเศษเหลอทงของผลตภณฑเครอง
ใชไฟฟาและอเลกทรอนกสเมอป 2549 กรมโรงงาน
อตสาหกรรมท�าการศกษาการจดการซากผลตภณฑ
เครองใชไฟฟาและอปกรณอเลกทรอนกสใหถกวธ และ
ออกประกาศกระทรวงอตสาหกรรม เรองการก�าหนด
ใหเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกสทใชแลวเปนวตถ
อนตรายชนดท 3 ซงผผลต ผน�าเขา ผสงออก หรอผมไว
ครอบครองจะตองไดรบอนญาตจากพนกงานเจาหนาท
ของกรมโรงงานอตสาหกรรมกอนจงจะสามารถประกอบ
การได
- กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม
โดยกรมควบคมมลพษไดด�าเนนการศกษาและจดท�า
โครงการตางๆ ทเกยวของ เชน โครงการศกษาเพอจด
ตงศนยก�าจดของเสยอนตรายจากชมชน โครงการกลไก
การเรยกคนซากแบตเตอรโทรศพทมอถอ คมอการ
จดการซากผลตภณฑเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส
และจดท�ายทธศาสตรการจดการซากผลตภณฑเครองใช
ไฟฟาและอเลกทรอนกสเชงบรณาการ เปนตน
- กระทรวงสาธารณสข โดยกรมอนามยจดท�า
คมอประชาชน “ขยะอเลกทรอนกส....ของเสยทมาพรอม
เทคโนโลย” เพอใหประชาชนมความรความเขาใจเกยวกบ
ขยะอเลกทรอนกส และตระหนกถงผลกระทบตอสขภาพ
และสงแวดลอมทอาจเกดขนจากการรอและถอดแยก
ขยะอเลกทรอนกส และกรมควบคมโรคด�าเนนโครงการ
พฒนาความรวมมอเครอขายในการเฝาระวง ปองกน
ควบคมโรคและภยสขภาพจากการคดแยกและรไซเคล
ขยะอเลกทรอนกส น�ารองในพนทเสยงสง 3 จงหวด ไดแก
บรรมย กาฬสนธ และอบลราชธาน (กรมอนามย 2558)
- กรงเทพมหานคร โดยส�านกสงแวดลอมไดจด
ท�าคมอ “การคดแยกขยะอนตรายส�าหรบเยาวชน” เพอ
เปนพนฐานทถกตองเกยวกบการคดแยกและการจดการ
ขยะอนตรายอนจะน�าไปสการจดการขยะอยางเปนระบบ
(กรงเทพมหานคร 2556)
การด�าเนนงานทส�าคญในชวงป 2558-2559
ในการจดการขยะอเลกทรอนกส และการจดการธรกจคด
แยกและรไซเคลขยะสรปปญหาไดดงน
1) ยทธศาสตรการจดการซากผลตภณฑ
เครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกสเชงบรณาการ พ.ศ.
2557-2564 กรมควบคมมลพษไดจดท�ายทธศาสตรการ
จดการซากผลตภณฑเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส
14 รายงานทดอารไอ
เชงบรณาการ พ.ศ. 2557-2564 โดยมเปาหมายหลกคอ
มระบบการคดแยกขยะและเกบรวบรวมซากผลตภณฑ
เครองใชไฟฟาและอปกรณอเลกทรอนกส ใน อปท.
ขนาดใหญ กรงเทพมหานคร และน�าซากผลตภณฑฯ ท
รวบรวมไดไปบ�าบดก�าจดอยางถกตองโดยผผลตและผน�า
เขาอยางนอยรอยละ 5 ของปรมาณการจ�าหนายเฉลย
ผลตภณฑ รวมทงมโรงคดแยกขยะและรไซเคลซากผลต
ภณฑฯ อยางครบวงจรอยางนอย 1 แหงภายในป 2564
ยทธศาสตรการจดการซากผลตภณฑเครอง
ใชไฟฟาและอเลกทรอนกสเชงบรณาการ พ.ศ. 2557-
2564 ไดรบความเหนชอบจากคณะรฐมนตร เมอวนท
17 มนาคม 2558 เพอใชเปนกรอบนโยบายการบรหาร
จดการซากผลตภณฑและอเลกทรอนกสอยางครบวงจร
ตงแตตนทาง ซงมงเนนการพฒนาผลตภณฑเครองใช
ไฟฟาและอปกรณอเลกทรอนกสใหมมาตรฐานดานสง
แวดลอมทดเทยมระดบสากล จนถงปลายทาง ซงเนน
การพฒนากลไกการจดการซากผลตภณฑเครองใชไฟฟา
และอเลกทรอนกสอยางเปนมตรกบสงแวดลอมโดยม
แนวทางดงน
- อปท. ขนาดใหญ เทศบาลนครทกแหง
กรงเทพมหานคร และเมองพทยามระบบการคดแยก
และเกบรวบรวมซากผลตภณฑเครองใชไฟฟาและ
อเลกทรอนกสจ�านวน 10 ประเภท คอ (1) โทรทศน (2)
ตเยน (3) เครองปรบอากาศ (4) คอมพวเตอรสวนบคคล
(5) โทรศพท (6) หลอดฟลออเรสเซนต (7) กลองถาย
ภาพ/วดโอ (8) เครองพมพและเครองโทรสาร (9) อปกรณ
เลนภาพ/เสยงขนาดพกพา และ (10) แบตเตอรแหง
ก�าหนดอตราการรวบรวมซากผลตภณฑเปาหมายเฉลย
ไมนอยกวารอยละ 5 ของปรมาณซากผลตภณฑฯ ทคาด
วาจะเกดขนในพนท
15ฉบบท 133 ตลาคม 2560
- ผผลตและผน�าเขา มการน�าซากผลตภณฑ
เครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส 4 ประเภท คอ(1) หลอด
ฟลออเรสเซนต (2) แบตเตอรแหง (3) ตเยน และ (4)
โทรทศน ทรวบรวมไดจากแหลงก�าเนดตางๆ หรอจาก
ผจ�าหนาย หรอ อปท. ไปบ�าบดก�าจดอยางถกตองอยาง
นอยรอยละ 5 ของปรมาณการจ�าหนาย รวมทงสงเสรม
ใหมโรงงานคดแยกและรไซเคลซากผลตภณฑเครองใช
ไฟฟาและอเลกทรอนกส
2) Roadmap การจดการขยะมลฝอยและ
ของเสยอนตราย กรมควบคมมลพษ กระทรวง
ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ไดจดท�า Roadmap
การจดการขยะมลฝอยและของเสยอนตรายโดยก�าหนด
ใหขยะมลฝอยเปนวาระแหงชาตและมการประชมหารอ
รวมกบหนวยงานทเกยวของภายใต 4 กระทรวง ไดแก
กระทรวงสาธารณสข กระทรวงมหาดไทย กระทรวง
อตสาหกรรม และกระทรวงพลงงาน รวมทงภาคเอกชน
เพอพจารณาและใหความเหนตอ Roadmap การจดการ
ขยะมลฝอยและของเสยอนตราย และเมอวนท 26
สงหาคม 2557 คณะรกษาความสงบแหงชาตไดเหน
ชอบกบ Roadmap การจดการขยะมลฝอยและของเสย
อนตราย โดยแบงเปนสามระยะ คอ ระยะทหนง แนวทาง
การด�าเนนงานระยะเรงดวน 6 เดอน ระยะทสอง แนวทาง
การด�าเนนงานระยะปานกลาง 1 ป (พ.ศ. 2558-2559)
และระยะทสาม แนวทางการด�าเนนงานระยะยาว 1 ปขน
ไป (พ.ศ. 2560-2562) (กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ
สงแวดลอม 2557)
ภายใต Roadmap การจดการขยะมลฝอยและ
ของเสยอนตรายก�าหนดการด�าเนนการหลกในการจดการ
ขยะและของเสยอนตราย 4 วธ คอ (1) แกไขปญหาขยะ
เกา (2) สรางรปแบบการจดการขยะมลฝอยใหม (3) วาง
16 รายงานทดอารไอ
ระเบยบ มาตรการ และ (4) สรางวนยคนในชาต ในการ
น ไดก�าหนดแนวทางในการจดการขยะทตกคางในรป
แบบตนทาง โดยการลดปรมาณขยะและแยกตงแตแหลง
ก�าเนด กลางทาง โดยการเกบแยกประเภทและการใช
ประโยชน และปลายทาง โดยการก�าจดถกตองและการ
ผลตพลงงาน
ผลการด�าเนนงานภายใต Roadmap การจดการ
ขยะมลฝอยและของเสยอนตรายของระยะทหนง มการสง
เสรมใหจงหวดหาพนทเหมาะสมเปนศนยรวบรวมของ
เสยอนตรายจากชมชนของจงหวด สงเสรมการคดแยก
ของเสยอนตรายจากชมชน การเกบรวบรวมและก�าจด
ขยะและของเสยอนตรายในสถานทก�าจดอยางถกตอง
อยางนอยจงหวดละ 1 แหงหรอมากกวาขนอยกบความ
พรอมของจงหวด ตลอดจนสงเสรมและรณรงคใหมการ
เรยกคนซากผลตภณฑในจงหวด
3) ร างพระราชบญญตการจดการซาก
ผลตภณฑเครองใชไฟฟาและอปกรณอเลกทรอนกส
พ.ศ. ....กรมควบคมมลพษ กระทรวงทรพยากรธรรมชาต
และสงแวดลอม ไดยกรางพระราชบญญตการจดการ
ซากผลตภณฑเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกสและ
ซากผลตภณฑอน พ.ศ. …. เสนอตอคณะรฐมนตรเพอ
พจารณาเมอวนท 19 พฤษภาคม 2558 และคณะรฐมนตร
ไดมมตเหนชอบในหลกการ และสงรางพระราชบญญตดง
กลาวใหส�านกงานคณะกรรมการกฤษฎกาพจารณาเพอ
ตงคณะกรรมการชดพเศษพจารณารางกฎหมาย และ
ไดมการปรบปรงแกไขเนอหาในรางกฎหมายทงฉบบ
รวมทงไดปรบชอรางกฎหมายเปน “รางพระราชบญญต
การจดการซากผลตภณฑเครองใชไฟฟาและอปกรณ
อเลกทรอนกส พ.ศ. ....” วตถประสงคหลกของรางพระ
ราชบญญตฉบบนเพอก�าหนดหลกเกณฑวธการ และ
เงอนไขการจดระบบรบคน รวบรวม เกบรกษา การขนสง
การรไซเคล และการก�าจดซากผลตภณฑเครองใชไฟฟา
และอเลกทรอนกส และของเสยอนตรายจากชมชนอยาง
ถกตองตามหลกวชาการ ขณะนอยระหวางการพจารณา
ของส�านกงานคณะกรรมการกฤษฎกาเพอสงมอบใหสภา
นตบญญตแหงชาตตอไป
รางพระราชบญญตนไดก�าหนดบทบาทและ
หนาทของผทเกยวของไมวาจะเปนผผลต ผน�าเขา ผ
ขาย ผบรโภค อปท. และโรงงานรไซเคลในการจดการ
ซากผลตภณฑใหชดเจน โดยเฉพาะผผลตทจะมความ
รบผดชอบเพมขนในการออกแบบผลตภณฑใหงายตอ
การรไซเคล ลดการใชสารอนตรายและสนบสนนการ
พฒนาระบบการจดการซากผลตภณฑตามหลกการอพ
อาร (Extended Producer Responsibility: EPR) เพอ
ลดปญหามลพษจากการจดการทไมถกตอง
กรณศกษาแหลงชมชนคดแยกขยะอเลกทรอนกส
แหลงชมชนคดแยกขยะอเลกทรอนกสนบเปน
สวนส�าคญในการจดการขยะอเลกทรอนกส คณะผวจย
จงไดศกษากรณการจดการขยะอเลกทรอนกสของแหลง
ชมชนคดแยกขยะ โดยเลอกพนท 2 แหงในจงหวดบรรมย
เปนกรณศกษาไดแก พนทต�าบลแดงใหญ อ�าเภอบาน
ใหมไชยพจน และพนทต�าบลบานเปาอ�าเภอพทไธสง
ทงสองต�าบลมอาชพหลกคอท�านาและเกษตรกรรม ม
รายไดประมาณ 30,000 บาทตอป และมอาชพเสรมจาก
การรบซอขยะประเภทอปกรณเครองใชไฟฟา อปกรณ
อเลกทรอนกส ชนสวนรถยนต รถจกรยานยนต โดย
ขยะอเลกทรอนกสเหลานน�ามาจากภายนอกพนทโดย
รบเหมามาจากโรงงานอตสาหกรรมในพนทตางๆ รวม
ถงตระเวนรบซอตามบานเรอนทงในพนทและจากจงหวด
ใกลเคยง จากนนจะน�ามาคดแยกชนสวนอปกรณเครอง
ใชไฟฟาการคดแยกชนสวนซากเครองใชไฟฟาและ
อเลกทรอนกส มรายไดประมาณ 60,000-80,000 บาท
ตอปซงเหนไดชดเจนวารายไดจากการคดแยกชนสวน
ซากเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกสเปนรายไดหลกของ
ชาวบานในพนทดงกลาว
17ฉบบท 133 ตลาคม 2560
ต�าบลแดงใหญ อ�าเภอบานใหมไชยพจน
จงหวดบรรมย ม 9 หมบาน จ�านวนครวเรอน 1,091 ครว
เรอน ประชากรทงสน 4,675 คน เปนชาย 2,315 คน และ
หญง 2,360 คน มผประกอบกจการรอและคดแยกขยะ
อเลกทรอนกสอยในพนท 5 หมบาน มรถออกไปรบซอ
ขยะ 83 คน โดยมแหลงรบซอขนาดใหญ 9 แหง และมผ
คดแยกรายยอย 275 ราย ปรมาณขยะอเลกทรอนกสทน�า
มาคดแยก 134 ตนตอสปดาห เมอมการคดแยกจะเหลอ
ซากขยะอเลกทรอนกสทไมมมลคาประมาณ 19 ตนตอ
สปดาห หรอคดเปนรอยละ 14.44 ของขยะอเลกทรอนกส
ทงหมด
ต�าบลบานเปา อ�าเภอพทไธสง จงหวดบรรมย
ม 12 หมบาน จ�านวนครวเรอน 1,398 ครวเรอน ประชากร
ทงสน 5,611 คน เปนชาย 2,737 คน และหญง 2,874
คน มผประกอบกจการรอและคดแยกขยะอเลกทรอนกส
อยในพนทถง 10 หมบาน มรถออกไปรบซอขยะ 85 คน
มแหลงรบซอขนาดใหญ 6 แหง มผคดแยกรายยอย 72
ราย ปรมาณขยะทน�ามาคดแยกประมาณ 249 ตนตอ
สปดาห เมอมการคดแยกจะเหลอซากขยะอเลกทรอนกส
ทไมมมลคาประมาณ 27 ตนตอสปดาห หรอคดเปนรอย
ละ 10.74 ของขยะอเลกทรอนกสทงหมด
สถานทก�าจดขยะของแหลงชมชนคดแยกขยะ องคการบรหารสวนต�าบล (อบต.) แดงใหญ
อ�าเภอบานใหมไชยพจน จงหวดบรรมย ไดจดหาท
สาธารณประโยชนขนาด 4 ไร ในเขตบานหนองจก หมท
7 อยหางจาก อบต. แดงใหญประมาณ 4 กโลเมตร เปน
สถานทก�าจดขยะใหชมชน โดยขดเปนบอขนาดใหญเพอ
ใหประชาชนน�าขยะไปทง เรมใชพนทบอขยะมาตงแตป
2556 และปจจบนป 2559 มการใชงานในพนทบอขยะ
ไปแลวประมาณรอยละ 2 จากการลงพนทส�ารวจสถานท
ก�าจดขยะของ อบต.แดงใหญ พบวา ขยะสวนใหญทอย
ในบอขยะเปนขยะทเกดจากการประกอบกจการรอและ
คดแยกขยะอเลกทรอนกส โดยเปนปรมาณขยะทเหลอ
จากการคดแยกและไมสามารถขายไดไมต�ากวา 120 ตน
ส�าหรบพนทต�าบลบานเปา อ�าเภอพทไธสง
จงหวดบรรมย อบต.บานเปาไดจดเตรยมสถานทก�าจด
ขยะชมชนจ�านวน 6 บอ ซงอยในทสาธารณประโยชน
ของชมชนทายหมบาน โดยมขยะ 1 บอทมขยะทเหลอ
จากการคดแยกและไมสามารถขายไดปรมาณไมต�ากวา
30 ตน
การด�าเนนงานจดการขยะของแหลงชมชนคดแยกขยะ
ในป 2557 มการด�าเนนงานจดการขยะ
อเลกทรอนกสในพนทต�าบลแดงใหญ อ�าเภอบานใหม
ไชยพจน และต�าบลบานเปา อ�าเภอพทไธสง จงหวด
บรรมย และสามารถสรปปญหาไดดงน
• ต�ำบลแดงใหญ อ�ำเภอบำนใหมไชยพจน จงหวดบรรมย
- อบต.แดงใหญ มการประชมคณะกรรมการ
จดท�าแผนและแกปญหาขยะมลฝอยชมชน เรอง การ
เฝาระวงสขภาพและสงแวดลอมจากการเผาขยะ สราง
จตส�านกและแกไขปญหารวมกบหนวยงานทเกยวของ
โดยการท�าประชาคมเพอสรางการมสวนรวม การรวมวาง
มาตรการทางสงคม การจดกจกรรมสงเสรมใหความรกบ
ผประกอบกจการในชมชน การจดกจกรรมรณรงคสราง
ความเขาใจและความตระหนกใหกบประชาชนเพอปรบ
พฤตกรรม พรอมด�าเนนการตรวจสขภาพใหกบประชาชน
ซงผลการตรวจสขภาพพบวามสารตะกวทตดอยกบ
อปกรณทใชเกยวกบชวตประจ�าวนของประชาชนในบาน
ทประกอบกจการรอและคดแยกขยะอเลกทรอนกสเกน
คามาตรฐาน และยงมสารตะกวปนเปอน แตไมเกนคา
มาตรฐานก�าหนด
- ส�านกงานสงแวดลอมภาคท 11 จงหวด
นครราชสมา ส�ารวจและเกบขอมลเบองตน พรอมด�าเนน
การประสานงานผเชยวชาญจากกรมควบคมมลพษลง
พนทเกบตวอยางน�าผวดนและตวอยางดน เพอตรวจสอบ
18 รายงานทดอารไอ
หาสารปนเปอน โดยเกบตวอยางดน 5 จด จากผลการ
วเคราะหพบวา ในดนมสารปนเปอนทเกนคามาตรฐาน
ก�าหนด 2 รายการ ไดแก สารหน และตะกว โดยพบใน
ทสาธารณะ 1 จด ซงเปนจดทชาวบานเผาเศษทเหลอ
จากการแยกชนสวนซากผลตภณฑเครองใชไฟฟาและ
อเลกทรอนกส สารหนทตรวจพบมคา 14 มลลกรมตอ
กโลกรมในขณะทมาตรฐานคณภาพดนทใชประโยชน
เพอการอยอาศยและเกษตรกรรมอยท 3.9 มลลกรมตอ
กโลกรม และตะกวทตรวจพบมคา 4,501 มลลกรมตอ
กโลกรมในขณะทมาตรฐานคณภาพดนทใชประโยชน
เพอการอยอาศยและเกษตรกรรมอยท 400 มลลกรม
ตอกโลกรม และเกบตวอยางน�าผวดน 2 จด พบวามคา
ความเขมขนของโลหะหนกไมเกนมาตรฐานคณภาพน�า
ในแหลงน�าผวดนประเภทท 3 รวมทงเกบตวอยางน�า
ใตดนอก 1 จด คอ แหลงน�าใตดนส�าหรบท�าน�าประปา
หมบานหนองจก ต�าบลแดงใหญ พบวามคาความเขมขน
ของโลหะหนกไมเกนมาตรฐานคณภาพน�าใตดน
- มหาวทยาลยราชภฏบรรมย อบรมใหความร
กบชาวบานในเรองขยะอนตรายและวธการบรหารจดการ
รวมทงการปองกนอนตราย นอกจากนยงชวยในเรองการ
สอสารและรณรงคชาวบานในการปองกนตนเองดวย
- ศนยอนามยท 5 นครราชสมา ด�าเนนการ
เกบตวอยางน�าประปาหมบาน ตรวจพบไนเตรทเกน
มาตรฐาน 1 จด ทงน ในจดเกบตวอยางจดอนมคาตาม
เกณฑมาตรฐานน�าประปาส�าหรบดมได
• ต�ำบลบำนเปำ อ�ำเภอพทไธสง จงหวดบรรมย
- ส�านกงานสงแวดลอมภาคท 11 จงหวด
นครราชสมา ลงพนทส�ารวจและเกบขอมลเบองตนรวม
กบกรมควบคมมลพษในการเกบตวอยางน�าผวดนและ
ตวอยางดน เพอตรวจสอบหาสารปนเปอน โดยเกบ
ตวอยางดน 4 จด พบคาเกนมาตรฐาน 1 จด คอ ท
สาธารณะ (โคกขอนแกน) ซงชาวบานเผาจอโทรทศน
ททบแลวเพอแยกทองแดง ดนมสารปนเปอนเกนคา
19ฉบบท 133 ตลาคม 2560
มาตรฐานก�าหนด 2 รายการ ไดแก สารหน 4.7 มลลกรม
ตอกโลกรมในขณะทมาตรฐานคณภาพดนทใชประโยชน
เพอการอยอาศยและเกษตรกรรมเทากบ 3.9 มลลกรมตอ
กโลกรม และตะกวทตรวจพบมคาเทากบ 1,812 มลลกรม
ตอกโลกรมในขณะทมาตรฐานคณภาพดนทใชประโยชน
เพอการอยอาศยและเกษตรกรรมอยท 400 มลลกรมตอ
กโลกรม และเกบตวอยางน�าผวดน 2 จด พบวามคาความ
เขมขนของโลหะหนกไมเกนมาตรฐานคณภาพน�าใน
แหลงน�าผวดนประเภทท 3 รวมทงเกบตวอยางน�าใตดน
1 จด คอ แหลงน�าใตดนส�าหรบท�าน�าประปา บานโพธ
ทอง หมท 9 ต�าบลบานเปา พบวามคาความเขมขนของ
โลหะหนกไมเกนมาตรฐานคณภาพน�าใตดน
มตทประชมของผทเกยวของ จากการประชม
กลมยอยเพอรบฟงความคดเหนจากผทเกยวของในพนท
กรณศกษา ไดแก ตวแทนจากประชาชน และผประกอบ
การในพนท ตวแทนจากหนวยงานภาครฐ และ อปท. ใน
พนท มมตเหนชอบในประเดนส�าคญดงน
- แนวทางการบรหารจดการซากอเลก-
ทรอนกสในพนท โดยภาพรวมม 3 แนวทาง ประกอบ
ดวย ชมชนตางคนตางท�า ชมชนท�ารวมกน และชมชน
ด�าเนนการรวมกบหนวยงานเกยวของ จากแนวทางทง
สามขอดงกลาว ผประกอบการและผแทนชมชนคดแยก
ขยะอเลกทรอนกสในพนทสวนใหญเหนดวยกบรปแบบ
การท�างานแบบตางคนตางท�าในทกขนตอน ตงแตการ
รบซอซากผลตภณฑฯ การขนสง การรวบรวม การคด
แยก ขาย และก�าจดหรอทง เนองจากผแทนชมชนทเขา
รวมประชมมมมมองทใหความส�าคญในเรองความสะดวก
ของการแยกกนด�าเนนการรบซอขยะและคดแยกชนสวน
ขยะอเลกทรอนกส โดยเหนวาการรวมกลมด�าเนนการ
รวมกนจะสรางความล�าบากและอาจเกดปญหาเรองการ
แบงรายไดจากการขายซากผลตภณฑเครองใชไฟฟา
และอเลกทรอนกส ทงน ยงไมสามารถแกไขปญหาสง
แวดลอมไดเนองจากมการน�าซากขยะอเลกทรอนกสท
ไมมมลคาไปกองทงและเผาท�าลาย สงผลกระทบตอสง
แวดลอมทงคณภาพดน น�า อากาศ นอกจากนนยงสงผล
กระทบตอสขภาพอนามยของประชาชนในพนทอกดวย
- สถานทแยกชนสวน หนวยงานภาครฐท
เกยวของในพนททเขารวมประชมกลมยอยมความเหนวา
ตองการใหชมชนคดแยกขยะอเลกทรอนกสรวมกลมกน
ในการคดแยก รอ ถอดชนสวนขยะอเลกทรอนกสในสถาน
ททก�าหนดไวให เพอความสะดวกในการบรหารจดการ
พนทและปองกนผลกระทบทจะเกดขนตอสงแวดลอมและ
สขภาพของประชาชน
- สถานทก�าจดซาก ผแทนชมชนคดแยกขยะ
อเลกทรอนกสและหนวยงานภาครฐมองเหนตรงกนวา
สถานทก�าจดหรอทงซากผลตภณฑเครองใชไฟฟาและ
อเลกทรอนกสในพนทยงไมมประสทธภาพเพยงพอ จง
ตองการความชวยเหลอจากหนวยงานสวนกลาง ในการ
สรางองคความรดานการจดการขยะอเลกทรอนกส เพอ
ใหการจดการขยะอเลกทรอนกสในชมชนมประสทธภาพ
มากขนและเปนไปตามหลกวชาการ รวมทงการสนบสนน
ดานงบประมาณจากภาครฐเพอการจดเตรยมและสราง
สถานทก�าจดขยะอเลกทรอนกสทไดมาตรฐานและม
ระบบการจดการอยางถกตอง (กรอบท 2)
20 รายงานทดอารไอ
21ฉบบท 133 ตลาคม 2560
ร ะบบ เทค โน โ ล ย ก า ร ร ไ ซ เ ค ล ขย ะ
อเลกทรอนกสประกอบดวย 3 กระบวนการหลก
คอ การแยกชนสวน กระบวนการทางเคม และ
กระบวนการสงแวดลอม โดยมรายละเอยดดงน
ขนตอนท 1 ชงน�าหนก บนทกและคดแยกผลตภณฑท
รบ โดยชงน�าหนกเพอตรวจสอบลกษณะของขยะ
อเลกทรอนกส และท�าการคดแยกสวนประกอบท
เปนพลาสตก โลหะ และสวนประกอบอเลกทรอนกส
ออกจากกน โดยคดแยกพลาสตกและโลหะทปน
เป อนออกจากกนและชงน�าหนกเพอขายตอไป
ส�าหรบสวนประกอบอเลกทรอนกสจะถกสงตอเพอ
น�าไปแยกสวนประกอบในขนตอนตอไป
ขนตอนท 2ชนสวนอเลกทรอนกสทไดรบการคดแยก
จะถกสงไปยงระบบคดแยกสวนประกอบ ไดแก
- กระบวนการแยกชนส วน: ชนสวน
อเลกทรอนกสทผานการคดแยกจะถกเขาเครอง
บด เพอลดขนาดของชนสวนและแยกชนสวนท
ตองการออกมา
- กระบวนการทบ-บด: ชนสวนทผานการ
ลดขนาดจะถกทบ-บดใหมขนาดเลก โดยบดใหเปน
ผงจนเปนเนอเดยวกน
- กระบวนการคดแยกสวนประกอบ: ระบบ
จะท�าการคดแยกสวนประกอบทสามารถมองเหน
ไดออกมา หรอสวนประกอบทเปนโลหะเหลก
- กระบวนการยอย: ชนสวนทผานการ
บดจะถกบดยอยใหเปนผงอกครง เพอเข าส
กระบวนการทางเคมตอไป
ขนตอนท 3ชนสวนทผานการคดแยกโดยวธการทาง
กายภาพซงจะถกบดใหเปนผง จะถกสงเขาสระบบ
การแยกสวนโลหะมคาออก ไดแก
- การสกดขนตอนแรก: กระบวนการสกด
ขนตอนแรกจะท�าการสกดโลหะทมคาทเคลอบผว
ออกมา
- การสกดขนทสอง: หลงจากโลหะมคา
ถกสกดออกจากชนสวนแลวขนตอไปจะสกดโลหะ
มคาทปนเปอนในสารละลายกรดทใชในการสกด
โลหะออกมา
- กระบวนการกลน: สารละลายทใชในการ
สกดโลหะมคาจะถกน�าไปกลนใหบรสทธ เพอแยก
โลหะทปนอยออกมา และสารละลายกรดจะถกน�า
ไปใชใหม
กระบวนการทงหมดของการรไซเคลชน
สวนอเลกทรอนกสจะถกควบคมเรองมลพษซง
ประกอบดวยระบบตางๆ ดงตอไปน
1. ระบบดกจบฝน: จะท�าการดกจบฝนทฟง
กระจายในโรงงานโดยเครองดกจบ และน�าไปบ�าบด
กอนปลอยออกสภายนอก
2. ระบบดกจบกรดทฟงกระจาย: จะท�าการ
ดกจบกรดทฟงกระจายในโรงงาน และท�าใหบรสทธ
เพอใชในกระบวนการใหม
3. ระบบบ�าบดน�าเสย: น�าเสยทถกปลอย
ออกมาจะถกบ�าบดใหไดคณภาพมาตรฐานตามท
กฎหมายก�าหนด กอนปลอยออกสภายนอกโรงงาน
ทมา: สภาอตสาหกรรมแหงประเทศไทย (2551)
กรอบท 2 ระบบเทคโนโลยการรไซเคลขยะอเลกทรอนกส (E-Waste Management System)
22 รายงานทดอารไอ
ขอเสนอแนะ
ภาครฐภาค ร ฐควรสร า ง ร ะบบการจ ดกา รขยะ
อเลกทรอนกสทเปนรปธรรม โดยการหามาตรการ
ทสามารถปรบเปลยนเส นทางการขนสงของขยะ
อเลกทรอนกสจากกลมคาของเกาไปยงโรงงานรไซเคล
โดยการออกกฎหมายเพอควบคมดแลขยะอเลกทรอนกส
เปนการเฉพาะ นอกจากรางพระราชบญญตการจดการ
ซากผลตภณฑเครองใชไฟฟาและอปกรณอเลกทรอนกส
พ.ศ. .... ซงขณะนอยระหวางส�านกงานคณะกรรมการ
กฤษฎกาตรวจพจารณา เพอสงมอบใหสภานตบญญต
แหงชาตพจารณาตอไป สงทควรด�าเนนการคขนานไป
กบการออกพระราชบญญตดงกลาว คอ
1. การประชาสมพนธใหความรแกประชาชนเกยว
กบความจ�าเปนในการแยกทงขยะอเลกทรอนกสออก
จากขยะทวไป รวมทงภยทเกดจากขยะอเลกทรอนกส
ทมตอสงแวดลอมและสขภาพของประชาชน โดยการ
รณรงคผานสอตางๆ อยางตอเนอง และการเพมเนอหา
ในหลกสตรการเรยนการสอนทกระดบ เพอสรางความ
รความเขาใจแกเดก เยาวชน และประชาชนทวไปใหร
เทาทนภยอนตรายจากสารพษในขยะอเลกทรอนกสซง
เปนของเสยอนตรายชนดหนง ทงยงน�าไปสการมสวน
รวมของประชาชนทกภาคสวนในการการปองกนปญหา
มลพษตางๆ ทจะเกดขน
2. การเตรยมความพรอมของหนวยงานท
เกยวของ โดยเฉพาะกรมควบคมมลพษทตองปฏบต
ภารกจเพมขนตามรางพระราชบญญตการจดการซาก
ผลตภณฑเครองใชไฟฟาและอปกรณอเลกทรอนกส
พ.ศ. ....
3. การสรางความเขาใจและเตรยมความพรอม
ใหกบกลมผผลต ผน�าเขา และผจดจ�าหนายในการจด
เกบซากผลตภณฑฯ
4. การสรางแรงจงใจใหผประกอบการรายยอย
ทมไดจดทะเบยนเปนโรงงาน (informal sector) เขาส
ระบบ รวมทงการใหการสนบสนนผประกอบการรไซเคล
ทไดมาตรฐาน
5. การสงเสรมใหเกดโรงงานรไซเคล และ
โรงงานประเภทก�าจดขยะอเลกทรอนกสอยางครบวงจร
ในประเทศ โดยสนบสนนใหมการถายทอดเทคโนโลย
และวธการทเหมาะสมในการจดการขยะอเลกทรอนกส
ตลอดจนเทคโนโลยการรไซเคลขยะอเลกทรอนกสใหผ
ประกอบการ และมมาตรการในการสนบสนนทางการ
เงนและเทคโนโลยส�าหรบผสนใจลงทนท�าธรกจรไซเคล
ขยะอเลกทรอนกส
6. การสงเสรมหรอสนบสนนผประกอบการใหม
การออกแบบสนคาเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกสท
เปนมตรตอสงแวดลอมโดยมมาตรการสนบสนน เชน การ
ลดหยอนภาษใหกบผลตภณฑทเปนมตรตอสงแวดลอม
การใหทนสนบสนนการผลตและออกแบบผลตภณฑ
ทเปนมตรตอสงแวดลอม รวมถงการใหค�าปรกษาและ
ขอแนะน�าส�าหรบการผลตสนคาเครองใชไฟฟาและ
อเลกทรอนกสทเปนมตรตอสงแวดลอม
7. การสรางแรงจงใจใหผบรโภคใชผลตภณฑท
มสวนประกอบจากการรไซเคล หรอผลตภณฑทกอให
เกดผลกระทบตอสงแวดลอมนอยกวา โดยน�ามาตรการ
ใหสทธลดหยอนภาษมาใช เพอใหผบรโภคไดตระหนก
ถงการมสวนรวมในการบรรเทาปญหาสงแวดลอมอนเกด
จากซากเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส
8. การมองคกรเพอจดการขยะแบบยงยนเปนผ
ใชกฎหมายแบบบรณาการ สงเสรมการจดการทแหลง
ก�าเนด สรางความเขาใจในการคดแยกขยะ และสงเสรม
ระบบการเกบขนขยะทมคณภาพและปลอดภย
9. การสนบสนนใหมการจดตงศนยจดการ
มลฝอยรวมจากชมชน เพอใหการจดการซากเครองใช
ไฟฟาและอเลกทรอนกสจากชมชนมประสทธภาพมาก
ขนและเปนไปตามหลกวชาการ โดยจะตองประสานกบ
ระบบเครอขายของศนยรบซอคนและศนยรบแลกซอ
23ฉบบท 133 ตลาคม 2560
10. ก�าหนดแนวทางและมาตรฐานการบรหาร
จดการขยะทถกตองตามหลกวชาการ รวมทงก�าหนด
มาตรการสงเสรมใหแก อปท. และภาคเอกชนทจดเกบ
ขยะอเลกทรอนกสจากชมชน และไมกอใหเกดผลกระทบ
ตอชมชนและสงแวดลอม ซงตองอาศยความรวมมอจาก
หลายภาคสวนในการแกไขปญหารวมกน รวมทงอาศย
การตรากฎหมายทเหมาะสมมาบงคบใช
11. สนบสนนใหมการศกษาวจย พฒนา และ
ถายทอดเทคโนโลยดานการออกแบบและปรบปรงการ
ผลตผลตภณฑเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกสทเปน
มตรตอสงแวดลอม รวมถงสนบสนนใหมเครอขายงาน
วจยและพฒนาระหวางภาครฐและเอกชนเพอใชเปน
ขอมลในการจดท�าโรงงานตนแบบในการรไซเคลวสด
แตละชนดทมประสทธภาพและใชตนทนต�า
ภาคผประกอบการ1. เขามามสวนรวมในการรบคนซากเครองใช
ไฟฟาและอปกรณอเลกทรอนกสซงอาจจะท�าผานการใช
วธ “ของเกาแลกของใหม” โดยใหสวนลดการซอเครองใช
ไฟฟาและอปกรณอเลกทรอนกสกบประชาชนทน�าขยะ
อเลกทรอนกสมาคน
2. พฒนาและออกแบบผลตภณฑใหเปนมตร
ตอสงแวดลอมมากขน มความทนทานใชงานไดนาน
ประหยดพลงงาน ลดการใชสารอนตราย และออกแบบ
ผลตภณฑใหงายตอการน�ากลบมาใชใหม อนเปนการ
สนบสนนการผลตและการบรโภคอยางยงยนตอไปใน
อนาคต
3. จดท�าโครงการพฒนาการใชเทคโนโลยใหมๆ
ไดแก การใชสารทดแทนสารอนตรายตองหาม การ
เพมสดสวนวสดทสามารถน�ากลบมาใชใหมในการผลต
ผลตภณฑเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส
เอกสารอางอง
กรมควบคมมลพษ. 2555. โครงการพฒนาแนวทาง
การประเมนปรมาณซากผลตภณฑเครองใชไฟฟา
และอเลกทรอนกส. กรงเทพมหานคร: กระทรวง
ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม.
กรมควบคมมลพษ. 2558ก. การจดการซากผลตภณฑ
เครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกสในประเทศไทย.
สบคน 15 กมภาพนธ 2559 จาก http://infofile.pcd.
go.th/haz/Training5-Basel.pdf?CFID=3275380&
CFTOKEN=80240084
กรมควบคมมลพษ. 2558ข. ยทธศาสตรการจดการซาก
ผลตภณฑเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกสเชง
บรณาการป พ.ศ. ๒๕๕๗ – ๒๕๖๔. กรงเทพมหานคร:
กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม.
กรมควบคมมลพษ. 2559. รางรายงานสถานการณ
มลพษของประเทศไทย ป 2558. (เมษายน 2559.)
กรงเทพมหานคร: กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ
สงแวดลอม.
24 รายงานทดอารไอ
กรมควบคมมลพษ. ม .ป.ป. อนตรายจากขยะ
อเลกทรอนกส. (เอกสารแผนพบ). กรงเทพมหานคร:
ส�านกจดการกากของเสยอนตรายและสารอนตราย
กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม.
กรมอนามย. 2558. คมอประชาชน “ขยะอเลกทรอนกส
ของเสยทมาพรอมเทคโนโลย.” กรงเทพมหานคร:
ส�านกอนามยสงแวดลอม กระทรวงสาธารณสข.
กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. 2557.
Roadmap การจดการขยะมลฝอยและของเสย
อนตราย ฉบบผานความเหนชอบจากคณะรกษา
ความสงบแหงชาตเมอวนท 26 สงหาคม 2557. คน
เมอ 18 มกราคม 2559, จาก http://nongbualamphu.
mnre.go.th/download/Roadmap_Aug262014.pdf
กรงเทพมหานคร. 2556. คมอการคดแยกขยะอนตราย
ส�าหรบเยาวชน. กรงเทพมหานคร : ส�านกงานสง
แวดลอม กรงเทพมหานคร 2.
เปรมฤด กาญจนปยะ และคณะ. 2554. e-waste เทคโนโลย
การจดการซากแผนวงจรอเลกทรอนกส. ศนย
เทคโนโลยโลหะและวสดแหงชาต. กรงเทพมหานคร:
ส�านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหง
ชาต.
สภาอตสาหกรรมแหงประเทศไทย. 2551. เทคโนโลย
การรไซเคลขยะอเลกทรอนกส. กรงเทพมหานคร:
สถาบนสงแวดลอมอตสาหกรรม สภาอตสาหกรรม
แหงประเทศไทย.
สจตรา วาสนาด�ารงด. 2558. สถานการณขยะ
อเลกทรอนกสในประเทศไทย. เอกสารประกอบ
การเสวนาวชาการ เรอง “ขยะอเลกทรอนกส: จดการ
อยางไรใหปลอดภย?” วนท 12 มถนายน 2558
จดโดยสถาบนวจยสภาวะแวดลอม จฬาลงกรณ
มหาวทยาลย.
องคการบรหารสวนต�าบลแดงใหญ. 2559. “การจดการ
ธรกจรไซเคลขยะ/ของเสยอนตราย ต�าบลแดงใหญ
อ�าเภอบานใหมไชยพจน จงหวดบรรมย.” (เอกสาร
อดส�าเนา).
องคการบรหารสวนต�าบลบานเปา. 2559. “สรปการ
จดการขยะในชมชนต�าบลบานเปา ต�าบลบานเปา
อ�าเภอพทไธสง จงหวดบรรมย.” (เอกสารอดส�าเนา).
Robinson, B. H. 2009. “E-waste: An assessment of
global production and environmental impacts.”
Science of the Total Environment 408: 183-191.
