บทที่ 9 ไม ต นพร อมสรรพคุณในดงโต งโต น มหาวิทยาลัยกาฬสินธุ¸šทที่ 9(1).pdf ·

185

บทท่ี 9

ไมตนพรอมสรรพคุณในดงโตงโตน มหาวิทยาลัยกาฬสินธุ

บทนี้จะกลาวถึงไมตนพรอมสรรพคุณในดงโตงโตน มหาวิทยาลัยกาฬสินธุ 13

76 ไมตนเหลานี้

เปนสวนหนึ่งของไมตนจํานวนเกือบรอยตน และท่ีนํามากลาวในบทนี้เพียง 15 ตน เพ่ือท่ีจะเปน

แนวทางในการศึกษาและอนุรักษไมตนอ่ืน ๆ ท่ีมีคุณคาทางสมุนไพรในดงโตงโตน มหาวิทยาลัย

กาฬสินธุ ดังจะกลาวตอไปนี้

1. กระบก ตําแหนง ติดกับโรงอิฐ 2 เมตร

ภาพท่ี 9.1 กระบก

ท่ีมา: เกษมศักดิ์ ทองตัน

76 เดิมคือมหาวิทยาลัยราชภัฏกาฬสินธุ

186

กระบก (กะบก จะบก บก มะม่ืน มะลื่น หมากบก)14

77

ช่ือสามัญ Kayu, Barking dear’s mango

ช่ือวิทยาศาสตร Irvingia malayana Oliv.ex A.W. Benn

วงศ Irvingiaceae

ลักษณะทางพฤษศาสตร

ไมตน สูง 10-30 ม. ผลัดใบชวงสั้น ๆ ลําตนเปลาตรง เรือนยอดแนนทึบ ทุกปลายยอดมีหู

ใบหุมเปนรูปฝกดาบเรียวโคง ใบเปนใบเดี่ยว รูปรีแกมหอก กวาง 2.5-9 ซม. ยาว 8-20 ซม. เนื้อใบ

หนา ผิวเกลี้ยง โคนใบมน ปลายใบแหลมทู ขอบใบเรียบ ดอกสีขาวอมเขียวขนาดเล็ก กลีบรองดอก

5 กลีบยาวเปน 3 เทาของกลีบรองดอก ปลายกลีบดอกจะมวนออก เกสรผูมี 10 อัน ผลรูปปอมรี

เมล็ดเดี่ยวมีเปลือกแข็ง ภายในมีเนื้อแปงสีขาว อัดแนน

สรรพคุณ

ตํารายาไทย เนื้อในเมล็ด มีรสมันรอน บํารุงเสนเอ็น บํารุงไขขอ แกขอขัด บํารุงไต

ฆาพยาธิในทอง ไมระบุสวนท่ีใชผสมกับกระเบาและมะเกลือ ตมน้ําดื่มสําหรับผูหญิงท่ีอยูไฟไมได

ยาพ้ืนบานอีสานใช แกนแกผื่นคัน แกไอ ผสมแกนพันจําและแกนมะปวน หรือผสมแกน

มะเดื่อปลอง แกนพันจํา แกนปบ และแกนมะพอก ตมน้ําหรือแชน้ําดื่ม แกไอ ผสมลําตนตอไส และ

แกนกันแสง แชน้ําอาบ แกผื่นคัน แกนผสมกับแกนมะพอกตมน้ําดื่มแกฟกช้ํา

ลําตน ตมน้ําดื่ม รักษาโรคปอดพิการ แกไอเปนเลือด ผสมเหงาขม้ินออย รากทองแมว

เมล็ดงา ครั่ง มดแดง และเกลือ ตมน้ําดื่ม แกเคล็ดยอก

เปลือกตน ผสมลําตนเหมือดโลด ใบหวดหมอน ลําตนเมาหลวง และเปลือกตนมะรุม ตํา

พอกแกปวด

ใบ ตําผสมกับเลือดควายใชยอมแห

น้ํามันจากเนื้อในเมล็ด ใชปรุงอาหาร

ยาพ้ืนบานลานนา ใชเปลือกตนผสมเหงาสับปะรด งวงตาล รากไผรวก นมควายท้ังตน

และสารสม ตมน้ําดื่มรักษาโรคหนองใน

77 อนุรักษ ปนทอง; กชพรรณ วงคเจริญ; และ ศักดิ์เดช สังคพัฒน. (2556). พรรณไมยืนตน

พรอมสรรพคุณในดงโตงโตน มหาวิทยาลัยราชภัฏกาฬสินธุ. หนา 4-5.

187

2. ข้ีเหล็กบาน ตําแหนง อยูทางทิศเหนือ ตรงขามกับบานนาดอน ประมาณ 200 เมตร

ภาพท่ี 9.2 ข้ีเหล็กบาน


188

ข้ีเหล็กบาน (ข้ีเหล็กแกน ข้ีเหล็กหลวง ข้ีเหล็กใหญ)15

78

ช่ือสามัญ Cassod tree, Siamese senna, Thai copper pod, Siamese cassia

ช่ือวิทยาศาสตร Cassia siamea Lamk.

วงศ Caesalpiniaceaa


ไมตน สูง 8-15 ม. ใบประกอบแบบขนนก ใบยอย 7-10 คู รูปไขแกมขอบขนาน กวาง 1-2

ซม. ยาว 3-7 ซม. ปลายมน ดอกสีเหลือง ออกเปนชอตามปลายก่ิง กลีบเลี้ยง 5 กลีบ รูปคอนขางกลม

ขนาดไมเทากัน กลีบดอกรูปไขกลับ ยาว 1.5-2 ซม. เกสรเพศผู 10 อัน รังไขมีขน ฝก แบน ยาว 20-

30 ซม. กวาง 1-1.5 ซม.


ใบออน เปนอาหารเปนยาระบาย

ใบแก ใชขับระดูขาว ขับปสสาวะ แกนิ่ว

ดอก เปนยานอนหลับ ดอกบานเปนใชลดความดันโลหิต แกหืด แกรังแค

78 เรื่องเดียวกัน. หนา 14-15.

189

3. ขอย ตําแหนง ติดกับอาคารรัฐศาสตรและนิติศาสตร 20 เมตร

ภาพท่ี 9.3 ขอย


190

ขอย (ตองขะแหน (กาญจนบรุี), สมพอ (เลย รอยเอ็ด), ซะโยเส (กะเหรี่ยงแมฮองสอน),

กักไมฝอย (ภาคเหนือ), สะนาย (เขมร), สมนาย)

ช่ือสามัญ Siamese rough bush, Tooth brush tree

ช่ือวิทยาศาสตร Streblus asper Lour.

วงศ Moraeae


ไมพุมหรือไมตนขนาดกลาง สูงถึง 5-10 ม. เปลือกสีเทาอมเขียว เปลือกในสีขาวหนา

ผิวเรียบบาง มักมีขนอยูโดยท่ัวไป มียางขาวขน แตกก่ิงกานหนาแนน ใบเดี่ยวเรียงสลับ แผนใบรูปรี

หรือรูปไขกลับ กวาง 2-4 ซม. ยาว 4-8 ซม. ปลายแหลมและมีติ่งแหลมสั้น โคนสอบแคบ ผิวใบท้ัง

ดานบนและดานลางหนามากและสากคายเหมือนกระดาษทราย ขอบใบหยักฟนเลื่อย กานใบสั้นมาก

ยาว 1-3 มม. หูใบรูปหอก ยาว 2-5 มม. มีขนราบ หลุดรวงงาย เสนใบท่ีโคนมี 1 คู สั้น ไมมีตอม

ดอกสีเขียวออนมีกลิ่นหอมออกเปนชอตามซอกใบ ดอกยอยมีขนาดเล็กมาก ดอกแยกเพศ ดอกเพศผู

และดอกเพศเมียอยูตางตนกัน ชอดอกเพศผูเปนกระจุกกลม มี 5-15 ดอก เสนผานศูนยกลางยาว

6-10 มม. กานชอดอกยาว 3-15 มิลลิเมตร มีขนเล็กนอย หรือเกลี้ยง มีใบประดับเล็ก ๆ 1-2 ใบ

ท่ีโคนกานใบบางครั้งพบมีอีก 1 ใบบนกาน และมีใบประดับเล็ก ๆ อีก 2-3 ใบท่ีปลายกาน ดอกเพศผู

มีกานสั้นกลิ่นหอม มีสวนตาง ๆ จํานวน 4 วงกลีบรวม ยาว 1 มม. มีขนเล็กนอย เกสรเพศผูสีขาว

ดอกเพศเมียออกเดี่ยวมีกานยาว กลีบดอกสีเขียวปนเหลือง มีกานดอกเล็ก ยาว 1-4 มม. มีขนเล็กนอย

ใบประดับมี 2 ใบ รูปไข ปลายแหลม ยาว 1-2 มม. แนบไปกับวงกลีบรวม วงกลีบรวมยาว 2 มม. รูปไข

แหลมมีขนเล็กนอย กานเกสรเพศเมียยาว 1 มม. และยาวข้ึนถึง 6-12 มม. เกลี้ยง ผลสดรูปกลมหรือ

รูปไข ขนาดประมาณ 0.8 ซม. มีเมล็ดเดียว ผลแกสีเหลืองหรือสมฉํ่าน้ํา เม่ือแรกรวมอยูกับวงกลีบ

รวมท่ีใหญข้ึน ยาว 5-8 มม. ตอไปเม่ือแกจะโผลจากวงกลีบรวม และวงกลีบรวมจะงอพับ มีกลีบเลี้ยง

สีเขียวหุม ปลายผลมีกานเกสรตัวเมียคลายเสนดายติดอยู กานผลยาว 7-27 มม. เมล็ดกลม กวาง 4-5

มม. สีขาวแกมเทา พบตามท่ีลุมปาเบญจพรรณท่ัวไปและปาละเมาะ ออกดอกชวงเดือนเมษายนถึง

พฤษภาคม เสนใยใชทํากระดาษขอย 16

79


ตํารายาไทย ใชก่ิงสดขนาดเล็กนํามาทุบใชสีฟน ทําใหเหงือกและฟนทน

เปลือกตน รสเมาฝาดขม นํามาตมใสเกลือใหเค็มใชรักษาโรครํามะนาด แกโรคฟน รักษา

ฟนใหแข็งแรง แกปวดฟน ดับพิษในกระดูกในเสน แกพยาธิผิวหนัง เรื้อน มะเร็ง ดับพิษท้ังปวง หุง

79 ฐานขอมูลสมุนไพรไทย คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. (2553). ขอย. (ออนไลน).

191

เปนน้ํามันทาหัวริดสีดวง ปรุงเปนยาแกทองรวง เปลือกใชมวนสูบรักษาริดสีดวงจมูก เปลือกตนตมกับ

น้ําใชชะลางบาดแผลและโรคผิวหนัง

ราก รสเมาฝาดขม ปรุงเปนยารักษาแผลเรื้อรัง แกโรคคอตีบ เปนสวนผสมในยารักษา

กระดูก ปวดเสนประสาทและปวดเอว ฆาพยาธิ

เปลือกราก รสเมาขมบํารุงหัวใจ พบมีสารบํารุงหัวใจ

ใบ รสเมาเฝอน น้ําตมแกโรคบิด ใบขอยค่ัวชงน้ําดื่มกอนมีประจําเดือน สําหรับสตรีท่ีมักมี

อาการปวดทองขณะมีประจําเดือนจะบรรเทาอาการปวดประจําเดือน ใบค่ัวกินแกโรคไต ขับน้ํานม

แกบิด ใชภายนอกแกโรคริดสีดวงทวาร ตําผสมขาวสารค้ันเอาน้ําดื่มครึ่งถวยชา ทําใหอาเจียนถอนพิษ

ยาเบื่อยาเมาหรืออาหารแสลง ชงกับน้ํารอนดื่มระบายทอง แกปวดทองขณะมีประจําเดือน แกปวด

เม่ือย บํารุงธาตุ ยาระบายออน ๆ ขับผายลม แกทองอืดเฟอ

ท้ังตน ตมใสเกลือแกฟนผุ กระพ้ี รสเมาฝาดขม แกพยาธิ แกมะเร็ง ฝนกับน้ําปูนใสทาแก

ผื่นคน เยื่อหุมกระพ้ี รสเมาฝาดเย็น ขูดเอามาใชทํายาสูบแกริดสีดวงจมูก

ผล รสเมาหวานรอน บํารุงธาตุ แกลม แกกระษัย ขับลมจุกเสียด เปนยาอายุวัฒนะ

เมล็ด รสเมามันรอน เปนยาอายุวัฒนะ บํารุงธาตุเจริญอาหาร ขับผายลม แกทองอืดเฟอ

แกโลหิตและลม ขับลมในลําไส

ตํารายานครราชสีมา ใชใบแกทองเสียโดยนําใบ 1 กํามือ ตําใหแหลกผสมกับน้ําประมาณ

ครึ่งแกวดื่ม เปลือกตน แกรํามะนาด โดยนําเปลือกผสมกับเกลือทะเลอยางละเทา ๆ กัน ตมใหเกลือ

ละลาย อมเชาเย็น หลังอาหารและกอนนอน

192

4. คอแลน ตําแหนง หางจากอาคารปฏิบัติการวิทยาศาสตรทางทิศตะวันออก 50 เมตร

ภาพท่ี 9.4 คอแลน


193

คอแลน17

80 (กรวยปา, กวย, ขุนเหยิง, ตวยใหญ, ตานเสี้ยน, ผาสาม, ผีเสื้อหลวง, สีเสื้อหลวง)

ช่ือสามัญ Korlan

ช่ือวิทยาศาสตร Caseria grewiifolia Vent.

วงศ FlacourtiaceaeSapinndaceae

ลักษณะทางพฤกษศาสตร

ไมพุมหรือไมตนขนาดเล็ก สูงไดประมาณ 20 ม. ก่ิงมีขนกํามะหยี่ปกคลุม มีขนสั้นนุมตาม

เสนกลางใบ แผน ใบดานลาง กานใบ ใบเดี่ยว เรียงสลับในระนาบเดียวกัน รูปขอบขนานหรือแกมรูป

ไข ยาว 8-16 ซม.ปลายใบแหลมหรือแหลมยาว ปลายมน โคนใบเบี้ยว รูปลิ่ม หรือมนดานเดียว

อีกดานกวางกลมหรือเกือบตัด แผนใบหนา ขอบใบจักซ่ีฟนตื้น ๆ เสนแขนงใบขางละ 8-12 เสน กาน

ใบยาว 0.6-1.2 ซม. ดอกสีเขียวออน ออกเดี่ยว ๆ หรือเปนกระจุกหลายดอกตามซอกใบ ใบประดับมี

หลายใบ เกือบกลม ยาวประมาณ 1 มม. กานดอกยาว 5-8 มม. กลีบเลี้ยงสวนมากมี 5 กลีบ เรียง

ซอนเหลื่อมท่ีโคน กลีบรูปไขดานนอกมีขน กลีบยาว 2-3 มม. ไมมีกลีบดอก เกสรเพศผู 8-10 อัน

ติดบนขอบจานฐานดอกรูปถวย ขอบหยักเปนพู สูงประมาณ 1 มม. มีขนสั้นนุม กานชูอับเรณูยาว

ประมาณ 1.5 มม. รังไขรูปไข มีขน มี 1 ชอง กานชูเกสรเพศเมียสั้น ยอดเกสรเปนตุม ผลแบบแคปซูล

ทรงรี ยาว 2.5-3.5 ซม. เนื้อหนา สุกสีเหลือง แตกเปน 3 ซีก เมล็ดมีหลายเมล็ด มีเยื่อหุมมีสมอมแดง

จักเปนครุยกรวยปามีเขตการกระจายพันธุกวางพบท่ีพมา ภูมิภาคอินโดจีน คาบสมุทรมลายู สุมาตรา

ชวา บอรเนียว ในไทยพบกระจายทุกภาค ข้ึนในปาเบญจพรรณ ปาเต็งรัง ชายปาดิบชื้น หรือบนเขา

หินปูน จนถึงระดับความสูงประมาณ 1,000 เมตร


ใบ ตมรับประทาน มีรสเมา แกพิษกาฬ แกโรคผิวหนังผืนคันท่ีมีตัวใชใบหั่นผสมกับยาสูบ

มวนสูบ ๆ แกริดสีดวงจมูกหุง เปนน้ํามันทาบาดแผลและผิวหนังเปนยาฆาแบคทีเรีย

ดอก ตมรับประทาน แกพิษกาฬ พิษไข

เมล็ด แกริดสีดวง และใชเบื่อปลา

ราก ตมแกทองรวง แกตับพิการ

เปลือกตน บํารุงธาตุ บํารุงกําลัง น้ํามันในเมล็ดทาแกโรคผิวหนัง

80 อนุรักษ ปนทอง; กชพรรณ วงคเจริญ; และ ศักดิ์เดช สังคพัฒน. (2556). หนา 18-19.

194

5. แคขาว ตําแหนงบริเวณบานพักบุคลากรมหาวิทยาลัยกาฬสินธุ หางจากสนามกีฬา

300 เมตร

ภาพท่ี 9.5 แคขาว


195

แคขาว18

81 (แคเก็ตวา แคตุย แคแน แคฝา แคนา แคปา)

ช่ือสามัญ Agasta, Sesban, Vegetable humming bird

ช่ือวิทยาศาสตร Dolichandrone serrulata Schum

วงศ Bignoniaceae


ไมตนขนาดกลาง ผลัดใบ สูงไดถึง 25 ม. เรือนยอดแคบทรงกระบอก ก่ิงกานเรียวเล็ก

เปลือกตนสีน้ําตาลออนเรียบหรือรอนหลุดเล็กนอย ใบประกอบขนนกชั้นเดียว ใบยอยมี 3-5 คู ขอบ

ใบหยัก ซ่ีประปราย ดอกสีขาวบริสุทธิ์ เปนหลอดยาวปลายบานคลายปากแตร พูกลีบบานแผออก

หยักเปนคลื่น เกสรตัวผูอยูภายในหลอด ดอกบานตอนกลางคืน มีกลิ่นหอมออน ๆ ผลฝกยาวปลาย

แหลมบิดเปนเกลียว ผิวฝกเกลี้ยงไมมีขน เมล็ดรูปสี่เหลี่ยมมีปกใส


เปลือก ตมหรือฝนรับประทาน แกโรคบิดมีตัว แกมูกเลือด แกทองเดิน ทองรวง คุมธาตุ

ภายนอก ใชชะลางบาดแผล ใชเปลือกตนปงไฟ 1 สวน ตมกับน้ําหรือน้ําปูนใส 10 สวน รับประทาน

ครั้งละ 1-2 ชอนแกง แกไข ลดความรอน แกไขหัวลม (หรือไขอากาศเปลี่ยน)

ดอก ใบ รับประทานแกไขเปลี่ยนอากาศ เปลี่ยนฤดู (แกไขหัวลม) ชาวอินเดีย ใชสูดน้ําท่ีค้ัน

ไดจากดอกหรือใบแคเขาจมูกรักษาโรค ริดสีดวงในจมูก และทําใหมีน้ํามูกออกมา แกปวดและหนัก

ศีรษะ ลดความรอน ลดไข

ใบสด รับประทานใบแคทําใหระบาย ใบแคตําละเอียด พอกแกช้ําชอก ใบสดตมกับน้ํา

รับประทานลดไข ใชยอดออนจํานวนไมจํากัด ลวกจิ้มกับน้ําพริก รับประทานแกปวดศีรษะขางเดียว

ดอก ท่ีโตเต็มท่ีลางน้ํา ตมกับหมูทําบะชอ 1 ชาม รับประทาน 1 ม้ือ รับประทานติดตอกัน

3-7 วัน จะไดผล


196

6. จาน ตําแหนง บริเวณอาคารชอตะแบก คณะบริหารธุรกิจหางจากอาคาร 50 เมตร

ภาพท่ี 9.6 จาน


197

จาน19

82 (ทองกวาว กวาว ทองธรรมชาต)ิ

ช่ือสามัญ Flame of the Forest, Bastard Teak

ช่ือวิทยาศาสตร Butea monosperma (Lam.) Taub.

วงศ Fabaceae (Legluminosae-papilionoidaea)


ไมขนาดกลาง สูง 8-15 ม. ลําตนสวนมากจะคดงอ และแตกก่ิงต่ํา เปลือกสีเทาคล้ํา

แตกระแหงเปนรองตื้น ๆ ใบเปนใบประกอบท่ีออกจาก จุดปลายกานเดียวกัน 3 ใบ ติดเรียงเวียน

สลับ แนนบริเวณปลายก่ิง ใบยอยรูปปอม โคนเบี้ยว ปลายมน ลักษณะคลายรูปสี่เหลี่ยมขนมเปยกปูน

ใบกลางจะมีกานใบยาวและใหญท่ีสุด ดอกออกเปนชอตามก่ิงเหนือรอยแผลใบและตามปลายก่ิง

สวนฐานรองดอกเชื่อมติดกันเปนรูปถวย ดอกสีแสด ท่ีเปนสีเหลืองหายาก ลักษณะเปนดอกถ่ัวขนาด

ใหญมี 5 กลีบ เกสรผูมี 10 อัน แยกเปนอิสระ 1 อัน อีก 9 อัน โคนกานเชื่อม ติดกันเปนหลอด

ผลเปนฝกแบน กวางประมาณ 3.5 ซม. ยาวถึง 14 ซม. มีขนคลุมแนน ภายในมีเมล็ดแบน ๆ มีเมล็ด

เดียว


ดอก รสขมฝาด ตมน้ําดื่มใชถอนพิษไข ดับกระหายน้ํา แกปวด ถอนพิษไข ใชผสมเปนยา

หยอดตา แกอาการเจ็บตาหรือโรคตาฝาฟาง ใชเปนยาขับปสสาวะ โขลกพอกท่ีแผล สมานแผลปาก

เปอย และแกพิษฝ

ยาง รสเมา ใชแกอาการทองรวง เลือดออกในกระเพาะอาหารและกระเพาะปสสาวะ

ใบ รสเมา โขลกฟอกฝและสิว แกอาการปวด ชวยถอนพิษ แกทองข้ึน ชวยขับพยาธิ และ

แกโรคริดสีดวงรักษาฝและสิว ตําใบใหละเอียด พอกบริเวณผิวหนังท่ีเปนฝหรือสิว

เมล็ด รสเมารอน ชวยขับพยาธิไสเดือน และแกผิวหนังอักเสบ เปนผื่นและแสบรอน บด

เมล็ดใหละเอียดผสมน้ํามะนาว ทาบริเวณผิวหนังท่ีมีอาการ

ฝก รสเมารอน ใชเปนยาขับพยาธิ

ราก รสเมารอน ตมน้ําดื่มรักษาโรคประสาท และชวยบํารุงธาตุ แกทองอืด ทองเฟอ

ริดสีดวงทวาร ขับพยาธิ


198

7. แดง ตําแหนงติดกับอาคารคณะสาธารณสุขศาสตร ทางทิศตะวันออก 100 เมตร

ภาพท่ี 9.7 แดง


199

แดง20

83 (ไคว กรอม จะลาน)

ช่ือสามัญ Iron wood, Irul, Jamba, Pyinkado

ช่ือวิทยาศาสตร Xylia xylocarpa Taub. var. Kerri Nielsen

วงศ Fabaceae (Leguminosae-mimosoidaea)


ไมผลัดใบขนาดกลางถึงขนาดใหญ สูงถึง 25 ม. เม่ือสับเปลือกท้ิงไวจะไดชันสีแดง ยอดออน

มีขนสีเหลืองปกคลุม เปลือกเรียบสีเทาอมแดง ใบเปนชอแบบขนนกสองชั้น แตละชอมีใบยอย 4-5 คู

ใบยอยรูปไขหรือรปูไขแกมรูปขอบขนาน ปลายใบแหลมมน ฐานใบมักจะเบี้ยว ใบแกเกลี้ยงหรือ

อาจจะมีขนประปรายดานทองใบ ดอกเปนชอเรียงแนนบนชอกลมเดี่ยว ๆ หรือแตกก่ิงกานเปนกลุม ๆ

ขนาดเสนผาศูนยกลางแตละชอประมาณ 1.4 ซม. กานชอดอกมีขนปกคลุมประปราย ดอกยอยมี

ขนาดเล็กมีกลีบ 5 กลีบ สีเหลืองออน เกสรผูมี 10 อัน แยกจากกันเปนอิสระ ผลเปนฝกแบนรูปขอบ

ขนาน เรียวและโคงงอท่ีสวนปลาย ยาว 7-10 ซม. สีน้ําตาลอมเทา แข็ง ผิวเรียบ ไมมีกาน เม่ือแกฝก

จะแตกออกเปน 2 ซีก ผนังของฝกท่ีตกมักจะมวนบิดงอ เมล็ดแบน มีจํานวนหลายเมล็ด


เปลือก มีรสฝาด มีสรรพคุณชวยสมานธาตุ แกอาการทองรวง

ดอก ชวยบํารุงหัวใจ ผสมเปนยาแกไข

แกน บํารุงโลหิต แนํามาใชผสมยาแกซางโลหิต แกโรคกษัย ชวยแกพิษโลหิต ชวยดับพิษ

แกไขกาฬ แกไขทองเสีย ชวยแกอาการปวดอักเสบของฝชนิดตาง ๆ


200

8. ตะครอ ตําแหนงติดกับอาคารคณะรัฐศาสตรและนิติศาสตร ทางทิศเหนือ 3 เมตร

ภาพท่ี 9.8 ตะครอ


ตะครอ21

84 (บักครอ มะโจก ตะครอไข คอสม เคาะ)

ช่ือสามัญ Ceylon Oak

ช่ือวิทยาศาสตร Schleichera oleosa (Lour.) Oken

วงศ Sapindaceae


201


ไมตนผลัดใบ สูงถึง 25 ม. ใบเปนใบประกอบแบบ ขนนก มีใบยอย 2-4 คู ใบยอยคูบน

ขนาดใหญกวาคูลางรูปไขหรือแกมรี ปลายใบเรียวแหลม โคนใบไมสมมาตรถึงทู ดอกสีเขียวออนหรือ

แกมเหลืองออกเปนชอหอยลงจากปลายก่ิงหรือซอกใบยาวถึง 20 ซม. ดอกยอยขนาดเล็ก กลีบรอง

ดอกรูปไขถึงรูปสามเหลี่ยมมี 4-6 กลีบ ไมมีกลีบดอก เกสรผู 5-9 อัน ยาวพนกลีบดอก ผลรูปทรงกลม

หรือรูปไขกวาง 1.5-2.5 ซม. สีเขียวสดแลวเปลี่ยนเปนสีน้ําตาล ปลายผลเปนติ่งแหลม มี 1-2 เมล็ด


แกน ตมน้ําดื่ม แกฝหนอง

น้ํามันจากเมล็ด บํารุงผมแกผมรวง น้ํามันท่ีสกัดจากเมล็ด หรือ Kusum oil ใชเปน

สวนประกอบสําคัญของน้ํามันท่ีใชตกแตงทรงผมและบํารุงเสนผม อาจใชเปนสวนประกอบของอาหาร

หรือใชในอุตสาหกรรมผาบาติก

เปลือก ตมน้ําดื่มเปนยาสมานทอง แกทองรวง น้ําตมเปลือกชวยบรรเทาอาการปวด

ประจําเดือน นอกจากนี้สารแทนนินและสียอมท่ีไดจากเปลือกยังสามารถนํามาใชในอุตสาหกรรมหนัง

ไดอีกดวย

ผล ผลตะครอสุกสามารถนํามากินได สวนผลดิบสามารถนํามาทําเปนผลไมดอง ผลสุก

ตะครอมีรสเปรี้ยวฝาด เหมาะแกการนํามาทําเครื่องดื่มดับกระหายในหนารอน รวมถึงนํามาปรุงเปน

อาหารประเภทยํา และน้ําตะครอสามารถนํามาใชทดแทนน้ํามะนาวได ในฤดูรอนซ่ึงมะนาวมีราคาแพง

เมล็ดตะครอท่ีบดแหงสามารถใชในแผลอักเสบของสัตวพวกวัวควาย เพ่ือกําจัดหนอนและ

แมลงท่ีตอมแผล

จากงานวิจัยพบวาเมล็ดตะครอมีน้ํามัน ซ่ึงมีชื่อเรียกทางอินเดียวา Kusum oil หรือ

Macassar oil สามารถนําไปใชในทางยา โดยใชบรรเทาอาการคัน ผิวหนังอักเสบ แผลไฟไหม โรค

เก่ียวกับไขขอกระดูก รวมถึงชวยบํารุงรากผมใหแข็งแรง

นอกจากน้ําตะครอจะมีวิตามินซีและแคลเซียม ซ่ึงมีสวนชวยใหหลอดเลือดแดง ชวยใน

กระบวนการตอตานอนุมูลอิสระและมีสวนชวยในการสรางเนื้อเยื่อคอลลาเจน และเนื้อเยื่อของเอ็น

กระดูกออน ยังพบกรดอินทรียหลายชนิด ไดแก กรดออกซาลิก กรดทารทาริก กรดฟอรมิก กรด

แล็กติก และกรดชิตริก เปนตน ซ่ึงกรดอินทรียท่ีพบในผลไมเหลานี้นิยมนํามาใชเปนสวนผสมของ

เครื่องสําอางท่ีชวยในการผลัดเซลลผิว

202

9. ตะเคียนหิน ตําแหนงหางจากบานนาดอนทางทิศตะวันตก 500 เมตร

ภาพท่ี 9.9 ตะเคียนหิน


203

ตะเคียนหิน22

85 (เคียนทราย ตะเคียนหนู เหลาเตา)

ช่ือสามัญ Malut, Thakien Hin

ช่ือวิทยาศาสตร Hopea ferrea Laness.

วงศ Dipterocarpaceae


ตะเคียนหินเปนไมยืนตนขนาดกลางถึงขนาดใหญ ความสูงประมาณ 15-30 ม. ลําตนเปลา

ตรง และมักบิดโคนเปนพูต่ํา หรือไมมีเลย เรือนยอดเปนพุมกลม หรือรูปกรวยแหลม ๆ มองเห็นสีแดง

ออนในระยะท่ีผลิใบใหม ๆ ก่ิงออนเรียบ มีขนประปราย เปลือกสีน้ําตาลแกแตกลอนเปนสะเก็ดหอยยอย

ลง เปลือกในสีเหลืองปนสมไมมียางซึม ใบเปนชนิดใบเดี่ยวรูปไขแกมรูปหอก ขนาด 2.5-3×6-8.5 ซม.

โคนใบมนกวางและคอย ๆ เรียวไปทางปลายปลายสุดหยักเปนติ่งทู ๆ เนื้อใบคอนขางบางเกลี้ยงเปน

มันท้ังสองดาน ใบออนสีแดงเรื่อ ๆ ใบแหงออกสีเขียวออน เสนแขนงใบมี 8-10 คู เสนละเอียดและ

โคงจัด กานใบเรียวยาว 1-1.5 ซม. เม่ือแหงออกสีดํา ดอกสีขาวหรือเหลืองออน ออกเปนชอสั้น ๆ

ตามงามใบและปลายก่ิง มีขนาดเล็กมาก ดอกตูมกลมโตไมเกิน 0.2 ซม. โคนกลีบรองกลีบดอกเชื่อม

ติดกันเปนรูปกรวย ปลายแยกเปนแฉก 5 แฉก มีขนประปราย กลีบดอกดานนอกมีขนนุม ดานใน

เกลี้ยงและกลีบยาวประมาณ 2 เทาของกลีบรอง กลีบดิก กานดิกมองไมเห็น มีขนนุมท่ัวไปตามกาน

ชอดอกออกดอกระหวางเดือนกันยายน -ธันวาคม และเปนผลระหวางเดือนตุลาคม -มกราคม ผลรูป

ขอบขนาน ขนาด 0.3×1.4 ซม. ปลายเปนติ่งแหลม มีขนประปราย ปกยาว 2 ปก รูปขอบขนานแกม

รูปไขกลับ ขนาด 1.2×4 ซม. เสนปกมี 8 เสน


เปลือก ตมกับเกลือปองกันฟนหลุด เนื่องจากกินยาเขาสารปรอทและตมชะลางบาดแผล

เรื้อรัง

ดอก อยูในจําพวกเกสรรอยแปด ผสมยาทิพยเกสร

ยาง ใชผสมน้ํามันรักษาบาดแผล


204

10. ตะแบกนา ตําแหนงหางจากอาคารครุศาสตร 700 เมตร

ภาพท่ี 9.10 ตะแบกนา


205

ตะแบกนา23

86 (กระแบก เปอยนา เปอยหางดาง ตะแบก)

ช่ือสามัญ Queens flower, Ta baek naa๐

ช่ือวิทยาศาสตร Lagerstroemia floribunda Jack

วงศ Lythraceae


ไมตนขนาดกลางถึงใหญ สูง 15-30 ม. เปลือกตนเรียบเปนมันสีเทาหรือสีเทาออนอมขาว

แตกรอนเปนหลุมตื้น ๆ ตลอดลําตน ใบเดี่ยวเรียงตรงขามหรือเกือบตรงขาม แผนใบรูปใบหอก รูปรี

หรือรูปขอบขนาน ปลายใบเปนติ่งแหลมหรือมน กานชอ ดอกและดอกตูมมีขนสีน้ําตาลออนปกคลุม

ดอกยอยสีชมพูออนหรือมวง ผลแหงแลวแตก รูปไขสีน้ําตาล แตกเปน 5-6 พู เมล็ดขนาดเล็ก แบน สี

น้ําตาล มีปก


ราก แกปวดกลามเนื้อเม่ือมีไข

เปลือก แกบิด แกบิดมูกเลือดหรือลงแดง แกไขอติสาร แกทองรวง แกถูกยาพิษ

เนื้อไม ขับโลหิตระดูสตรี แกระดูพิการท่ีเปนลิ่ม เปนกอนสีดํามีกลิ่นเหม็นซ่ึงทําใหเจ็บปวด

ในทองนอยหลังบั้นเอว แกโลหิตจาง บํารุงโลหิต แกผอมแหง ขับระดูขาว

ใบ แกไข

ขนดอก บํารุงตับ บํารุงปอด บํารุงหัวใจ แกลมกองละเอียด


206

11. ติ้วขาว ตําแหนงบานพักบุคลากร หางจากสนามกีฬา 500 เมตร

ภาพท่ี 9.11 ติ้วขาว


ติ้วขาว24

87 (ติ้วขน ตาว ติ้วสม ติ้วแดง แตวหิน)

ช่ือสามัญ -


207

ช่ือวิทยาศาสตร Cratoxylum formosum (Jack) Dyer

วงศ Guttiferae


ไมยืนตนขนาดกลาง สูง 3-12 ม. อาจสูงไดถึง 35 ม. ผลัดใบ โคนตนมีหนามเรือนยอดเปน

พุมกลม ลําตนมีน้ํายางเหลือง ก่ิงกานเล็กเรียว ก่ิงออนมีขนนุมท่ัวไป เปลือกสีน้ําตาลแดงแตกลอน

เปนสะเก็ด เปลือกในสีน้ําตาลแกมเหลือง และมีน้ํายางสีเหลืองปนแดงซึมออกมา ใบเดี่ยวเรียงตรง

ขามรูปวงรีแกมไขกลับหรือรูปขอบขนาน กวาง 2.5-4.5 ซม. ยาว 3-13 ซม. โคนใบสอบเรียบ ปลาย

ใบมนหรือแหลม ขอบใบโคงเรียบ ผิวใบมีขนละเอียดท้ังสองดาน ใบออนสีชมพูออนถึงแดง เรียบเปน

มันวาว ในฤดูหนาวจะเห็นเรือนพุมท้ังหมดเปนสีชมพูออน ใบแกสีเขียวสดเรียบเกลี้ยง ผิวใบดานบน

เปนมัน ดานลางมีตอมกระจายท่ัวไปใบแกสีแดงหรือสีแสด เสนใบขาง 7-10 คู ซ่ึงจะโคงจรดกันใกล

ขอบใบ กานใบยาว 0.6-1.6 ซม. ดอกชอออกเปนกระจุกตามก่ิงเหนือรอยแผลใบ กลีบดอกสีขาวอม

ชมพูออนถึงแดง กลีบดอกบางมี 5 กลีบ มีกลิ่นหอมออน ๆ ออกตามซอกใบ รวงงาย ดอกบานขยาย

ออกราว 1.2 ซม. มีกานเรียวเล็กและกาบเล็ก ๆ ท่ีฐานกลีบดานใน เกสรเพศผูมีจํานวนมาก สั้น

สีเหลือง กานเกสรเชื่อมติดกันเปน 3 กลุม เกสรเพศเมีย มีกานเกสรตัวเมียสีเขียวออนมี 3 อัน มีรังไข

อยูเหนือวงกลีบ กลีบเลี้ยงมี 5 กลีบ สีเขียวออนปนแดง ผลแหง แตกไดรูปไขแกมกระสวย กวาง

1 ซม. ยาว 2 ซม. ผลมีนวลขาวติดตามผิว เม่ือแกมีสีน้ําตาลหรือน้ําตาลดํา ผลแบบแคปซูล ปลาย

แหลม ผิวเรียบและแข็ง ขนาด กวาง 0.4-0.6 ซม. ยาว 1.3-1.8 ซม. แตกออกเปน 3 แฉก มีเมล็ด

สีน้ําตาลท่ีฐานมีกลีบเลี้ยงยังคงอยู พบตามปาเต็งรัง ปาดิบแลง และปาเบญจพรรณ ออกดอกชวง

เดือน มกราคมถึงพฤษภาคม ยอดออนใชรับประทานเปนผักสด


ยาสมุนไพรพ้ืนบานจังหวัดอุบลราชธานี ใชแกนและลําตน แชน้ําดื่ม แกปะดงเลือด (เลือด

ไหลไมหยุด) ราก ตมน้ําดื่มแกปสสาวะขัด

ยาสมุนไพรพ้ืนบานจังหวัดอํานาจเจริญ ใชยอด ดอก และใบออน เถา รสเบื่อเมาฝาด บํารุง

โลหิต ฟอกโลหิต แกปวดตามขอ แกไขขอพิการ แกประดง ขับลม ยางใชรักษาสนเทาแตก

ตํารายาไทย ใชรากผสมกับหัวแหวหมู และรากปลาไหลเผือก ตมน้ําดื่ม วันละ 3 ครั้ง

ขับปสสาวะ แกปสสาวะขัด น้ํายาง ทารอยแตกของสนเทา รากและใบ น้ําตมกินเปนยาแกปวดทอง

ตน ยางจากเปลือกตนทาแกคัน น้ําตมเปลือกตนกินแกธาตุพิการ เปลือกและใบตําผสมกับน้ํามัน

มะพราว ทาแกโรคผิวหนังบางชนิด

208

12. ประดู ตําแหนงหนาอาคารครุศาสตร หางจากตึก 300 เมตร

ภาพท่ี 9.12 ประดู


209

ประดู25

88 (ประดูเสน ดู ดูปา)

ช่ือสามัญ Burma padauk

ช่ือวิทยาศาสตร Pterocarpus macrocarpus Kurz.

วงศ Fabaceae (Leguminosae-Papilionoideae)


ตนไมขนาดใหญสูง 15-30 ม. ตนตรง ไมคอยแตกก่ิงกานสาขา ทรงพุมไมแผกวาง ก่ิงกาน

ตั้งข้ึน เปลือกสีน้ําตาลออกดําแตกเปนระแหง เปลือกชั้นในมีน้ํายางสีแดง ก่ิงออนมีขนปกคลุม เม่ือก่ิง

แกขนจะหายไป ใบเปนใบรวม กานละ 7-11 ใบ รูปไขคอนขางมน ออก ดอกเปนชอตามปลายก่ิงหรือ

ตามซอกใบ ชอดอกมีขนาดใหญ แตไมคอยดก ดอกสีเหลืองมี 5 กลีบ ขนาดเล็ก มีกลิ่นหอมแรงสง

กลิ่นไปไดไกล ดอกจะบานและรวงพรอมกันท้ังตน ผล เปนฝกกลมแบน มีปกคลายจานบินนาด

เสนผาศูนยกลาง 5-7 ซม. ปกติจะออกดอกชวงเดือนมีนาคมถึงเมษายน


ใบ รสฝาด ใชสระผม พอก ฝ พอกแผล แกผดผื่นคัน

เปลือก รสฝาดจัด สมานบาดแผล แกทองเสีย บํารุงรางกาย

แกน รสขมฝาดรอน แกคุดทะราด แกเสมหะ เลือดกําเดาไหล แกไข บํารุงเลือด บํารุง

กําลัง ขับปสสาวะ แกผื่นคัน

ผล แกอาเจียน แกทองรวง มีรสฝาดสมาน


210

13. ปบ ตําแหนงติดกับอาคารบบรรณราชนครินทร 1 เมตร

ภาพท่ี 9.13 ปบ


211

ปบ26

89 (กาซะลอง กาดสะลอง)

ช่ือสามัญ Cork Tree, Indian Cork tree

ช่ือวิทยาศาสตร Millingtonia hortensis Linn. f.

วงศ Bignoniaceae


ไมยืนตนสูง 6-15 ม. เปลือกตนสีเทาขรุขระ ก่ิงกานคอนขางออน ใบเปนใบประกอบแบบ

ขนนก 2-3 ชั้น เรียงตรงขาม ใบยอยรูปไขแกมใบหอก กวาง 1.5-2.5 ซม. ยาว 3-5 ซม. ดอกเปนชอ

ขนาดใหญออกท่ีปลายก่ิง ดอกยอย กลีบดอกสีขาวเปนหลอดยาว 5-8 ซม. ปลายแยกเปน 5 แฉก

กลิ่นหอม ผลเปนฝกแบน เม่ือแกจะแตกออก ภายในมีเมล็ดจํานวนมาก


เปนพืชท่ีนํามาใชในการรักษาโรคไดหลายชนิด ในตํารายาไทย เชน

ตํารายาไทย ดอก รสหวานขมหอม ขยายหลอดลม มวนเปนบุหรี่สูบรักษาหืด สูบแก

ริดสีดวงจมูก ไซนัสอักเสบ บํารุงน้ําดี เพ่ิมการหลั่งน้ําดี บํารุงโลหิต บํารุงกําลัง แกลม ดอกใสปนกับ

ยาไทย มวนสูบทําใหปากหอมราก รสเฝอน บํารุงปอด แกหอบ แกวัณโรคและโรคปอด แกไอ แก

เหนื่อยหอบ

เปลือก แกไอ ขับเสมหะ

ราก รสเฝอน บํารุงปอด รักษาวัณโรค อาการหอบหืด

ดอก รสหวานขมหอม ใชรักษาอาการหอบหืด ไซนัสอักเสบ เพ่ิมการหลั่งน้ําดี ( Cholagogue)

เพ่ิมรสชาติ นําดอกปบแหง ผสมยาสูบมามวนเปนบุหรี่ สําหรับสูบสูด เพ่ือรักษาอาการหอบหืด

ใบ ใชมวนบุหรี่สูบแทนฝน ขยายหลอดลม ใชรักษาอาการหอบหืดไดเชนกัน


212

14. พะยูง ตําแหนงหนาอาคารปฏิบัติการวิทยาศาสตร 50 เมตร

ภาพท่ี 9.14 พะยูง


213

พะยูง ขะยงุ (อุบลราชธานี), แดงจีน (ปราจีนบุรี), ประดูตม, ประดูน้ํา (จันทบุรี), พะยูงไหม

(สระบุรี), ประดูลาย (ชลบุรี), ประดูเสน (ตราด), กระยง, กระยุง)

ช่ือสามัญ Siamese Rosewood

ช่ือวิทยาศาสตร Dalbergia cochinchinensis Pierre.

วงศ Leguminosae-Papilionoideae


ไมยืนตนขนาดกลางถึงใหญ ผลัดใบชวงสั้น ๆ ลําตนสูง 15-30 ม. ทรงพุมรูปไขหรือแผกวาง

โปรง เปลือกตนสีเทาเรียบ แตกไมเปนระเบียบ และหลุดรอนเปนแผน เปลือกในสีน้ําตาลแกมเหลือง

เนื้อไมมีสีแดงอมมวงถึงแดงเลือดหมูแก เนื้อละเอียด แข็งแรงทนทาน ใบประกอบแบบขนนกปลายค่ี

เรียงสลับ ใบยอย 7-9 ใบ รูปไขหรือรูปใบหอก กวาง 3-4 ซม. ยาว 4-7 ซม. ปลายใบแหลมเปนติ่งหู

โคนใบมนกวาง ขอบใบเรียบเปนคลื่นเล็กนอย แผนใบบางแตคอนขางเหนียว คลายแผนหนัง แผนใบ

ดานบนสีเขียวเขม แผนใบดานลางสีเขียวนวล แกนกลางใบประกอบยาว 10-15 ซม. เสนแขนงใบขางละ

5-7 เสน กานใบยอยยาว 3-6 ซม. ดอกชอแบบชอแยกแขนงออกท่ีปลายยอดหรือซอกใบใกลปลาย

ยอด ชอดอกตั้งข้ึน ยาว 10-20 ซม. กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกันเปนรูประฆัง ขอบหยักซ่ีฟนตื้น ๆ

5 จัก มีขนสั้น กลีบดอกรูปดอกถ่ัว สีขาวนวล มีกลิ่นหอมออน ๆ กลีบดอกยาว 0.8-1 ซม. ดอกบาน

เต็มท่ีกวาง 5-8 มม. กลีบดอก 5 กลีบ เกสรเพศผู 10 อัน เชื่อมติดกันเปน 2 มัด ดอกรวงพรอมกัน

ภายใน 2-3 วัน ผลเปนฝกแหงไมแตกออก ฝกจะรวงหลนโดยท่ีเมล็ดยังอยูในฝก ฝกรูปขอบขนาน

แบนบาง เกลี้ยง กวาง 1-1.5 ซม. ยาว 4-5 ซม. ตรงกลางมีกระเปาะหุมเมล็ด เมล็ดรูปไตสีน้ําตาลเขม

1-4 เมล็ดตอฝก ผิวเมล็ดคอนขางมันกวางประมาณ 4 มม. ยาว 7 มม. ออกดอกราวเดือนพฤษภาคม

ถึงกรกฎาคม ติดผลราวเดือนกรกฎาคมถึงกันยายน พบตามปาเบญจพรรณชื้น ปาดิบแลงท่ีความสูง

100-200 ม. จากระดับน้ําทะเล เนื้อไมมีสีสันและลวดลายสวยงามจนถือไดวาเปนไมท่ีมีราคาแพงท่ีสุด

ชนิดหนึ่งในตลาดโลก เนื้อไมพะยูงมีความละเอียดเหนียว แข็งทนทานและชักเงาไดดี มีน้ํามันในตัวจึง

มักใชทําเครื่องเรือน เครื่องใชตาง ๆ มีชื่อเปนมงคล เชื่อวาปลูกไวจะชวยพยุงใหโชคดีมีชัย27

90


ยาพ้ืนบานอีสาน ใช เปลือกตนหรือแกน ผสมแกนสนสามใบ แกนแสมสาร และแกน

ข้ีเหล็ก ตมน้ําดื่ม แกมะเร็ง เปลือกตนหรือแกนผสมลําตนหวาย ตมน้ําดื่ม แกเบาหวาน

ตํารายาไทย รากใชรับประทานแกพิษไขเซ่ืองซึม เปลือกตมเอาน้ําอมแกปากเปอย ปาก

แตกระแหง ยางสดใชทาแกเทาเปอย

90 สมุนไพรไทย คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. (2555). พะยูง. (ออนไลน).

214

15. มะหาด ตําแหนง ติดกับอาคารชอตะแบก 3 เมตร

ภาพท่ี 9.15 มะหาด


มะหาด 28

91 (ขนุนปา หาด มะหาดใบใหญ)

ช่ือสามัญ Lok hat

ช่ือวิทยาศาสตร Artocarpus lakoocha Roxb.

วงศ Moraceae


ไมยืนตนขนาดใหญ สูง 15-25 ม. ไมผลัดใบ ทรงพุมกลม ลําตนเปลาตรง เปลือกตน

สีน้ําตาลอมแดงถึงน้ําตาลเขม ตนแกผิวจะหยาบและแตกเปนสะเก็ดเล็ก ๆ ยอดออนมีขนสีน้ําตาล

ออกแดงหนาแนน มีน้ํายางสีขาว ใบเดี่ยวเรียงแบบสลบัระนาบเดียว รูปไขหรือรูปขอบขนานขนาด

25-30×15-20 ซม. ปลายใบมน ฐานใบมนหรือแหลมกวาง อาจเบี้ยวไมสมมาตร ขอบใบเรียบหรือมีซ่ี

จักเล็กนอย ใบแกสีเขียวเขม เหนียวคลายหนัง ดานบนมีขนหยาบเล็กนอย ดานลางสีเขียวอมเทา

มีขนหยาบสีเหลืองเล็กนอย เสนใบขาง 8-20 คู จรดกันท่ีขอบใบ เสนใบยอยเห็นชัดเจนท่ีดานทองใบ

91 อนุรักษ ปนทอง; กชพรรณ วงคเจริญ; และ ศักดิ์เดช สังคพัฒน. (2556). หนา 87-88.

215

กานใบยาว 1.4-3.3 ซม. มีขนแข็งสีเหลืองหนาแนน มีหูใบเล็กบางขนาด 4-5 ซม. รูปหอกซ่ึงหลุดรวง

เร็วและมีขนปกคลุมหนาแนน ก่ิงกานคอนขางออน อวน หนา 3-6 มม . ไมมีรอยแผลวงแหวน

ดอกเปนชอกลมแนนสีเหลืองหมนถึงชมพูออนแบบชอกระจุก ดอกแยกเพศรวมตน ชอดอกตัวผูกลม

ชอยาว 0.8-2 ซม. ออกเปนชอเดี่ยวท่ีซอกหรือชวงลางของก่ิงกาน โคนเชื่อมติดกันเปนหลอด

กลีบเลี้ยงมี 2 พู ลึก เกสรเพศผูจํานวนมาก ชอดอกตัวเมียรูปไข หรือรูปขอบขนาน มีสีเหลืองออน

ออกตามกลีบชวงบน กวาง 0.8-1.2 ซม. ยาว 1.2-2.3 ซม. ปลายกลีบดอกหยัก กานชอยาว 2.5-3.5 ซม.

กลีบเลี้ยง 4 กลีบ ผลสดมีเนื้อ เปนผลรวมรูปรางบิดเบี้ยว ขนาดเสนผาศูนยกลาง 2.5-8 ซม. กานผล

ยาว 1.2-3.8 ซม. สีเหลืองออนหรือสม ผลแกสีเหลืองปนน้ําตาล รูปรางบิดเบี้ยวเปนตะปุมตะปา ผิว

นอกมีขนนุมคลายกํามะหยี่ เนื้อในสีเหลืองเขมถึงสีชมพู มีเมล็ดรูปขอบขนานหรือเกือบกลมสีน้ําตาล

เทาจํานวนมาก ขนาด 1.2 ซม. พบท่ัวไปในท่ีก่ึงโลงแจง ปาเต็งรัง ปาดิบ ปาเบญจพรรณ ปาหินปูน

ปาคืนสภาพ ท่ีสูงจากระดับน้ําทะเล 100-1,300 (-1,800) ม. ออกดอกราวเดือนกุมภาพันธถึงเมษายน

ติดผลราวเดือนมีนาคมถึงพฤษภาคม


ตํารายาไทย ผงจากแกน โดยนําแกนไมท่ีอายุ 5 ปข้ึนไป มาสับแลวนําไปตมเค่ียวกับน้ํา

จนเกิดฟอง ชอนฟองท่ีไดรวมกันทําใหแหงจะไดผงสีขาวนวลจับกันเปนกอน นําไปยางไฟใหเหลือง

แลวนํามาบดเปนผง เรียกวา “ผงปวกหาด” มีรสรอนเมา นํามาชงกับน้ําเย็นรับประทาน เปนยาขับ

พยาธิตัวตืดและพยาธิไสเดือน หรือใชละลายน้ํา ทาแกผื่นคัน

แกน รสรอน ขับพยาธิตัวตืด แกลม แกทองอืดเฟอ แกกษัย แกเสนเอ็นพิการ แกเบื่อ

อาหาร แกลม ขับโลหิต ละลายเลือด ขับปสสาวะ แกไขตาง ๆ แกน้ําเหลืองเสีย แกประดงทุกชนิด

แกหอบหืด แกเสมหะ โดยนําแกนมาตมกับน้ําดื่มรับประทาน

ราก แกไข ขับพิษรอนใน ขับพยาธิ แกกษัยในเสนเอ็น นํารากมาตมกับน้ํา ดื่มรับประทาน

เปลือกตน รสฝาด ใชเค้ียวกับหมากแทนสีเสียด เปลือกตนสดสมาน ทาขับพยาธิ ตมกิน

แกไข ขับพยาธิ

ผลสุกรับประทานได รสหวานอมเปรี้ยว

ประเทศอินเดียและเนปาลใชเปลือกตนตมน้ําทารักษาสิว ประเทศเนปาลใชใบเปนอาหาร

สัตว ชวยเพ่ิมการขับน้ํานม

216

บทสรุป

ไมตนตาง ๆ ท่ีมีอยูในดงโตงโตน มหาวิทยาลัยกาฬสินธุนั้นมีสรรพคุณทางยาท่ีแตกตาง

กันไป เพียงแตวาจะมีการศึกษาและทดลองใช โดยไมตนบางชนิดมีสรรพคุณท่ีดีเยี่ยมในการเยียวยา

รักษาอาการของโรคท่ีเกิดกับรางกายไดอยางนาพอใจ ทําใหอาการเจ็บปวยทุเลาเบาบางลงได ไมตน

เหลานี้จึงนาสนใจและศึกษาไวเพ่ือเปนองคความรูและอนุรักษไวตอไป

Documents

บทที่ 9 ไม ต นพร อมสรรพคุณในดงโต งโต น มหาวิทยาลัยกาฬสินธุ¸šทที่ 9(1).pdf ·