การด าเนนการดานความปลอดภยสารเคมในโรงงานอตสาหกรรม

การตรวจสอบโรงงานดานความปลอดภยสารเคม เพอใหค าแนะน าในการปรบปรง แกไข แกผประกอบกจการโรงงานใหสามารถประกอบกจการทเกยวของกบสารเคมไดอยางปลอดภยนน ผตรวจสอบจ าเปนจะตองมความร ความเขาใจเกยวกบการด าเนนการดานความปลอดภยสารเคมเปนอยางด การรวบรวมความรเกยวกบความปลอดภยสารเคมตามแนวทางการตรวจสอบโรงงาน จงเปนประโยชนในการเสรมสรางความรแกเจาหนาท ในประเดนส าคญตางๆ เพอใหเจาหนาทสามารถใหค าแนะน าแกผประกอบกจการโรงงานไดเปนอยางด ส าหรบการด าเนนการดานความปลอดภยสารเคมในโรงงานอตสาหกรรมตามแนวทางการตรวจสอบ ควรมรายละเอยดดงน

1. ชนด ประเภท และความเปนอนตรายของสารเคมทใชในโรงงาน

การตรวจสอบโรงงานดานความปลอดภยสารเคม ส าหรบโรงงานทมการใชสารเคมอนตราย จ าเปนจะตองทราบเกยวกบชนดของสารเคมอนตรายทใชในกระบวนการผลต กระบวนการสนบสนน เปนสารเคมอนตรายชนดใด จดอยในประเภทความเปนอนตรายใด ในกรณเปนโรงงานทประกอบกจการผลตสารเคม ตองพจารณาถงผลตภณฑดวย ซงขอมลสารเคมดงกลาวสามารถหาไดจาก

1.1 รายการสารเคมทใช และรายการผลตภณฑของโรงงาน 1.2 ขอมลความปลอดภยสารเคม (Safety Data Sheet : SDS) และฉลากปดบนภาชนะบรรจสารเคม

ขอมลความปลอดภยสารเคม (SDS) เปนเอกสารขอมลทมรายละเอยดเกยวกบประเภท และสมบตความเปนอนตราย รวมทงการด าเนนการเกยวกบสารเคมเพอใหเกดความปลอดภยส าหรบการใชสารเคมชนดนน เปนขอมลเฉพาะของแตละชนดของสารเคม ผผลตสารเคมจะตองจดท า SDS เปนเอกสารก ากบส าหรบผลตภณฑ และสงใหลกคาพรอมการจดสงผลตภณฑ เพอใหผใชสามารถน าสารเคมไปใชไดอยางปลอดภย SDS ประกอบดวยขอมลเกยวกบ 1. การบงชสารเดยวหรอสารผสม และ ผผลต (Identification of the substance or mixture and of the supplier) ระบขอมลเกยวกบชอสารเคม และรายละเอยดผผลต (ประกอบดวยชอ ทอย หมายเลขโทรศพท) 2. การบงชความเปนอนตราย (Hazards identification) เปนขอมลเกยวกบลกษณะทปรากฎของสารเคม เชน ส กลน อนตรายจากการรบสมผส และการไดรบสารเคมเขาสรางกาย ความเปนอนตรายจากสมบตเฉพาะของสารเคม เชน มความไวไฟ กดกรอน เปนตน 3. องคประกอบและขอมลเกยวกบสวนผสม (Composition/information on ingredients) ระบขอมลเกยวกบ

- ชอทางเคม (chemical identity) - ชอสามญ (common name) และชอพอง (synonym) (ถาม) - หมายเลข CAS / UN Number - สงเจอปนและสารปรงแตงใหเสถยร (impurities and stabilizing additives) - คาความเขมขน หรอชวงความเขมขนของสวนผสมทงหมดทเปนอนตราย (กรณเปนสารผสม)

2 4. มาตรการปฐมพยาบาล (First-aid measures) เปนขอมลเกยวกบ

- วธการปฐมพยาบาล โดยแบงตามลกษณะการไดรบหรอ สมผสสาร ไดแก การหายใจเขาไป การสมผสผวหนงหรอดวงตา และการกลนกน

- อาการหรอผลกระทบทส าคญ ทงทเกดเฉยบพลนและทเกดขนภายหลง(acute and delayed) - ขอควรพจารณาทางการแพทยทตองท าทนท และการดแลรกษาเฉพาะทส าคญทควรด าเนนการ

5. มาตรการผจญเพลง (Fire-fighting measures) เปนขอมลเกยวกบ - สารดบเพลงทหามใช และสารดบเพลงทเหมาะสม - ความเปนอนตรายเฉพาะทเกดขนจากสารเคม เชน ความเปนอนตรายทเกดจากการลกไหม

ของผลตภณฑ เปนตน - อปกรณปองกนพเศษและขอควรระวง ส าหรบนกผจญเพลง

6. มาตรการจดการเมอมการหกรด รวไหลของสาร (Accidental release measures) เปนขอมลเกยวกบ

- ขอควรระวงสวนบคคล อปกรณปองกนอนตราย และขนตอนการปฏบตงานฉกเฉน - ขอควรระวงดานสงแวดลอม เชนไมใหปลอยสแหลงน าสาธารณะ เนองจากมความเปนพษตอ

สงมชวตในแหลงน าเปนตน - วธการและวสด ส าหรบกกเกบและท าความสะอาด (cleaning up)

7. การขนถาย เคลอนยาย ใชงาน และเกบรกษา (Handling and storage) เปนขอมลเกยวกบ - ขอควรระวงในการขนถายเคลอนยาย ใชงาน และการเกบรกษาอยางปลอดภย - สภาวะการเกบรกษาอยางปลอดภย รวมทงขอหามในการเกบรกษาสารทเขากนไมได

(incompatibility) 8. การควบคมการรบสมผสและการปองกนสวนบคคล (exposure controls/personal protection) เปนขอมลเกยวกบ

- คาตางๆ ทใชควบคม (control parameters) การรบสมผส เชน คาขดจ ากดทยอมใหรบสมผสไดในขณะปฏบตงาน (occupational exposure limit values) เปนตน หรอคาขดจ ากดทางชวภาพ (biological limit values)

- การควบคมทางวศวกรรมทเหมาะสม เชน การตดตงฝกบว และทลางตาฉกเฉนในบรเวณทมการใช หรอจดเกบสารเคม เปนตน

- มาตรการปองกนสวนบคคล เชน อปกรณปองกนอนตรายสวนบคคล เปนตน 9. คณสมบตทางกายภาพและทางเคม (Physical and chemical properties) ประกอบดวย

9.1 ลกษณะทวไป เชน สถานะทางกายภาพ และ ส เปนตน 9.2 กลน 9.3 คาขดจ ากดของกลนทรบได (odour threshold limit) 9.4 ความเปนกรด-ดาง (pH) 9.5 จดหลอมเหลวและจดเยอกแขง (melting point/freezing point) 9.6 จดเดอดเรมตน และชวงของการเดอด (initial boiling point and boiling range)

3 9.7 จดวาบไฟ (flash point) 9.8 อตราการระเหย (evaporation rate) 9.9 ความสามารถในการลกตดไฟไดของของแขง และกาซ (flammability (solid, gas))

9.10 คาขดจ ากดสงสดและต าสดของความไวไฟ หรอคาจ ากดสงสดและต าสดของการระเบด (upper/lower flammability or explosive limits) 9.11 ความดนไอ (vapour pressure) 9.12 ความหนาแนนไอ (vapour density) 9.13 ความหนาแนนสมพทธ (relative density) 9.14 ความสามารถในการละลายได (solubility) 9.15 คาสมประสทธการละลายของสารในชนของ n-octanol ตอน า(partition coefficient: n-octanol/water) 9.16 อณหภมทลกตดไฟไดเอง (auto-ignition temperature) 9.17 อณหภมของการสลายตว (decomposition temperature)

10. ความเสถยรและการเกดปฏกรยา (Stability and reactivity) เปนขอมลเกยวกบ 10.1 ความเสถยรทางเคม 10.2 ความเปนไปไดในการเกดปฏกรยาอนตราย 10.3 สภาวะทควรหลกเลยง เชน การคายประจไฟฟาสถต แรงกระแทก หรอการสนสะเทอน เปนตน

10.4 วสดทเขากนไมได 10.5 ความเปนอนตรายทเกดจากการแตกตวของสารเคม

11. ขอมลดานพษวทยา (Toxicological information) เปนขอมลเกยวกบผลกระทบดานพษวทยา (สขภาพ) รวมทงขอมลเกยวกบ

- ทางรบสมผสทอาจเกดขน ไดแก การหายใจเขาไป การกลนกน และ การสมผสทาง ผวหนง และดวงตา

- อาการปรากฏทมความสมพนธกบคณลกษณะทางกายภาพ ทางเคมและทางพษวทยา - ผลกระทบเฉยบพลนและทเกดขนภายหลง (delayed and immediate effects)

รวมทงผลเรอรง (chronic effects) จากการรบสมผสทงในระยะสน และระยะยาว (short- and long-term exposure)

- คาความเปนพษทวดเปนตวเลข เชน คาประมาณการความเปนพษเฉยบพลน เปนตน 12. ขอมลดานนเวศวทยา (Ecological information) เปนขอมลเกยวกบความเปนพษตอระบบนเวศ (ในน าและบนบก ถาม) การตกคางยาวนาน (persistence) และความสามารถในการยอยสลาย (degradability) ศกยภาพในการสะสมทางชวภาพ (bioaccumulative potential) การเคลอนยายในดน (mobility in soil) รวมทงผลกระทบอนๆ

4 13. ขอพจารณาในการก าจด (Disposal considerations) เปนขอมลเกยวกบกากของเสย (waste residues) และขอมลการขนถาย เคลอนยายอยางปลอดภย รวมทงวธการก าจดทเหมาะสม และการก าจดบรรจภณฑทปนเปอน 14. ขอมลการขนสง (Transport information) ประกอบดวย - หมายเลขสหประชาชาต (UN number)

- ชอทถกตองในการขนสงของสหประชาชาต (UN proper shipping name) - ประเภทความเปนอนตรายส าหรบการขนสง (transport hazard class) - กลมการบรรจ (packing group) (ถาม)

- มลภาวะทางทะเล (marine pollutant) (ม หรอ ไมม) - ขอควรระวงพเศษทผใชจ าเปนตองตระหนกหรอจ าเปนตองปฏบตตามในสวนทเกยวของ กบการขนสงหรอการบรรทก ทงภายในหรอภายนอกสถานประกอบการ

15. ขอมลดานกฎขอบงคบ (Regulatory information) ระบขอมลเกยวกบ กฎระเบยบทางดานความปลอดภย สขภาพ และสงแวดลอมเปนการเฉพาะกบสารเคมนน 16. ขอมลอน ๆ รวมทงขอมลการจดท าและการปรบปรงแกไขเอกสารขอมลความปลอดภย (Other information including information on preparation and revision of the SDS)

ฉลากปดบนภาชนะบรรจสารเคม สารเคมทกชนดตองปดฉลากแสดงชนด และประเภทความเปนอนตรายของสารเคม และขอความเตอนอนตราย และขอควรระวง เนองจากแตละประเทศมการจดท าฉลากปดบนภาชนะบรรจสารเคมทหลากหลาย รปสญลกษณแสดงประเภทความเปนอนตรายทแตกตางกน ท าใหเกดความสบสนในกรณทมการน าเขา และสงออกสารเคมไปยงตางประเทศ ดงนนทประชมสหประชาชาตจงไดมมตใหใชระบบการจ าแนก และสอสารความเปนอนตรายสารเคม ระบบเดยวกนทวโลก เรยกวา ระบบ Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals (GHS) ซงแตละประเทศจะตองด าเนนการจดท าฉลากในรปแบบเดยวกน เพอการสอสารทเขาใจตรงกน ระบบ GHSประกอบดวยขอมลส าคญดงน

1. รปสญลกษณแสดงความเปนอนตรายของสารเคม (Pictograms) 2. ค าสญญาน (signal word) ไดแก อนตราย (Danger) / ระวง (Warning) 3. ขอความแสดงความเปนอนตราย (Hazard Statements) 4. ขอความแสดงขอควรระวง (Precautionary statements) 5. ตวบงชผลตภณฑ (Product identifier) 6. การบงชผจดจ าหนาย (Supplier identification) 7. ขอมลอน ๆ (Any other additional information)

5 รปสญลกษณบนฉลากทตดบนภาชนะบรรจสารเคมตามการจ าแนกความเปนอนตรายตามระบบ GHS

รปสญลกษณ (Pictograms) ประเภทสารเคมทใชสญลกษณ

- วตถระเบด - สารทท าปฏกรยาไดเอง - สารเปอรออกไซดอนทรย

- สารไวไฟ (กาซ ของเหลว ของแขง) - สารทท าปฏกรยาไดเอง - สารทลกตดไฟไดเองในอากาศ - สารทเกดความรอนไดเอง - สารทสมผสน าแลวใหกาซไวไฟ - สารเปอรออกไซดอนทรย

- สารออกซไดส (กาซ ของเหลว ของแขง)

- กาซภายใตความดน

- สารกดกรอน (โลหะ/ผวหนง/ดวงตา)

- ความเปนพษเฉยบพลน

6

รปสญลกษณ (Pictograms) ประเภทสารเคมทใชสญลกษณ

- การระคายเคองตอดวงตา/ ผวหนง - การท าใหไวตอการกระตน อาการแพตอผวหนง - ความเปนพษตอระบบอวยวะ เปาหมายอยางเฉพาะเจาะจง - ความเปนพษเฉยบพลน

- การกอมะเรง - การท าใหไวตอการกระตน อาการแพตอระบบทางเดน หายใจ - ความเปนพษตอระบบสบพนธ - ความเปนพษตอระบบอวยวะ เปาหมายอยางเฉพาะเจาะจง - การกอใหเกดการกลายพนธ ของเซลลสบพนธ - ความเปนอนตรายจากการส าลก

- ความเปนอนตรายตอสงแวดลอม ในน า (ทงเฉยบพลนและเรอรง)

7 ตวอยางฉลากตามระบบ GHS Epichlohydrin 1-Chloro-2,3-epoxypropane CAS No. 106-89-8 UN No. 2023

อนตราย ความเปนอนตราย - ของเหลวไวไฟ - อาจกอใหเกดมะเรง - เปนพษหากกลนกนเขาไป - เปนพษเมอสมผสผวหนง - หากหายใจเขาไปท าใหเสยชวตได - ท าใหผวหนงไหมอยางรนแรง และท าลายดวงตา - อาจท าใหเกดการแพทผวหนง - มขอสงสยวาอาจท าใหเกดความผดปกตตอพนธกรรม - เปนพษตอสงมชวตในน า ขอควรระวง - เกบใหพนมอเดก - ปดฝาภาชนะบรรจใหแนนอยเสมอ - อานและท าความเขาใจขอควรระวงเกยวกบความปลอดภย กอนใชสารเคม - สวมใสอปกรณปองกนอนตรายดวงตา และหนา - สวมถงมอ และชดปองกนอนตรายสารเคม. - สวมหนากากปองกนสารเคมทเหมาะสม - อยาหายใจเอาฝน /ไอระเหย/ละอองของสารเคมเขาไป - ใหมการระบายอากาศทเพยงพอ - ลางท าความสะอาดรางกายหลงการใชสารเคม. United Nations Co., Ltd. 1-1, Peace Ave., Geneva Switzerland Tel. 41 22 917 00 00 Fax. 41 22 917 00 00

รปสญลกษณ

ค าสญญาณ

ตวบงชผลตภณฑ

การบงชผจดจ าหนาย

ขอความแสดงความเปนอนตราย

ขอความแสดง ขอควรระวง

8 ในกรณทมการขนสงโดยภาชนะบรรจทสมผสสารเคมโดยตรง ไมมการบรรจหบหออกชนหนง

จะใชสญลกษณแสดงประเภทความเปนอนตรายจ าแนกประเภทความเปนอนตรายตามระบบการขนสงทก าหนดโดยสหประชาชาต ซงจ าแนกเปน 9 ประเภท โดยมรายละเอยด และสญลกษณแสดงดงน

ประเภท รายละเอยด 1 วตถระเบด 2 กาซ (กาซไวไฟ / กาซไมตดไฟอดภายใตความดน / กาซพษ) 3 ของเหลวไวไฟ 4 ของแขงไวไฟ สารทเกดการลกไหมไดเอง สารทใหกาซไวไฟ

เมอสมผสกบน า 5 สารออกซไดสและสารอนทรยเปอรออกไซด 6 สารพษและสารตดเชอ 7 วสดกมมนตรงส 8 สารกดกรอน 9 สารหรอสงของอนตรายอนนอกเหนอจาก 1-8

สญลกษณแสดงประเภทความเปนอนตรายตามระบบขนสง (UN Labels)

หมายเหต ประเภทความเปนอนตรายตามระบบการขนสง สงเกตไดจาก ตวเลขดานลางของสญลกษณ และภาพประกอบสญลกษณ

9 ระบบปายแสดงความเปนอนตรายอนๆ

NFPA Code (National Fire Protection Association Code)

10

2. ความปลอดภยของสภาพพนทในบรเวณปฏบตงานทใชสารเคมอนตราย สารเคมอนตรายแตละประเภทมความเปนอนตรายแตกตางกนไป การใชสารเคมอยาง

ปลอดภยจงขนอยกบการปองกนไมใหเกดสภาพทไมปลอดภยในบรเวณพนทปฏบตงาน ซงสารเคมแตละประเภทมขอก าหนดดานปลอดภยทตางกน โดยทวไปการตรวจสอบสภาพพนทบรเวณปฏบตงานทเกยวของกบสารเคมอนตรายจะพจารณาในเรองเกยวกบ

2.1 การระบายอากาศ อากาศภายในบรเวณพนทปฎบตงานทเกยวของกบสารเคมอนตราย ยอมจะตองมไอระเหยท

มความเปนพษ หรอเปนอนตรายจากขนตอนตางๆ ของกระบวนการผลต การระบายอากาศเปนวธการทใชเพอควบคมความเขมขนของไอระเหยของสารเคมอนตราย ทงชนดทเปนอนตรายตอสขภาพและชนดทเปนอนตรายทางกายภาพ (เชน การระเบด เพลงไหม) ใหอยในระดบทยอมรบได นนคอ จะตองต ากวามาตรฐานคณภาพอากาศทก าหนดไว ส าหรบสารทมความเปนอนตรายตอสขภาพ และอยในระดบทปลอดภย ส าหรบสารทมความเปนอนตรายทางกายภาพดงกลาว เชน บรเวณทมการใชสารเคมอนตรายทมสมบตไวไฟ ตดไฟไดงาย กจะตองมอตราการระบายอากาศทเหมาะสม โดยไมใหความเขมขนของไอระเหยสารเคมในอากาศมคาอยในชวงของสวนผสมของไอระเหย กบอากาศทสามารถตดไฟ และระเบดได (Explosion Limit ) หรอไมใหอยในชวงระหวางคาขดจ ากดลาง (Lower Explosion Limit ; LEL) และคาขดจ ากดบน (Upper Explosion Limit ;UEL) คดเปน % ความเขมขนของไอระเหยสารเคมในอากาศ เปนตน

11 การระบายอากาศ แบงออกเปน 2 ประเภท คอ

1) การระบายอากาศแบบทวไป (General Exhaust Ventilation) หรออาจเรยกวา การระบายอากาศเพอเจอจาง (Dilution Ventilation) เปนการระบายอากาศ โดยการท าใหเจอจางลงดวยอากาศ บรสทธจากภายนอก จนกระทงความเขมขนของสารเคมอนตรายในอากาศ อยในระดบทไมเปนอนตรายตอ สขภาพ หรอ ไมเปนอนตรายจากการเกดเพลงไหม ระเบด เนองจากสารเคมไวไฟ การระบายอากาศแบบทวไปแบงเปน 2 ชนด คอ 1.1 การระบายอากาศโดยวธกล (Mechanism ventilation) เปนวธการระบายอากาสทตองอาศยอปกรณหรอเครองกล เชน พดลมชวยใหอากาศเคลอนไหว หมนเวยน

1.2 การระบายอากาศแบบธรรมชาต (Natural ventilation) เปนการระบายอากาศทอาศยธรรมชาตท าใหเกดความดนบรรยากาศทแตกตางกนในสองพนท อากาศจงเคลอนทจากทซงมความดนบรรยากาศสงไปยงททมความดนบรรยากาศต า ซงการระบายอากาศทดลดอนตรายจากการสะสมไอระเหยสารเคมซงเปนอนตรายตอคนงาน และการเกดเพลงไหม หรอระเบด

12 2) การระบายอากาศเฉพาะท (Local Exhaust Ventilation) เปนการออกแบบระบบระบาย

อากาศเพอรวบรวมสารไอระเหยสารเคมจากแหลงก าเนด หรอในกระบวนการผลต กอนทสารจะฟงกระจายหรอระเหยขนสอากาศในระดบหายใจของผปฏบตงาน ดงนน ระบบระบายอากาศเฉพาะทจงมมาตรการควบคมสารปนเปอนในอากาศทแหลงทมประสทธภาพสง และประหยดพลงงานเนองจากมอตราการไหลออกสภายนอกต า จงใชพลงงานในการเคลอนทอากาศต า

ระบบระบายอากาศเฉพาะทมองคประกอบส าคญ 3 สวน คอ - ทอดดอากาศ (hoods) - ทอลม หรอทอน าอากาศ (ducts) - พดลมระบายอากาศ (exhaust fan)

ในกรณทปรมาณความเขมขนของมลพษทางอากาศในปลองควนของระบบระบายอากาศ มระดบสงกวามาตรฐานคณภาพอากาศทปลอยออกมานอกโรงงาน ทก าหนดไวส าหรบมลพษชนดนนๆ กจะตองตดตงอปกรณควบคมมลพษ หรออปกรณท าความสะอาดอากาศ (air cleaners) ดวย

ขอเปรยบเทยบการระบายอากาศแบบทวไป และการระบายอากาศเฉพาะท

หวขอ การระบายอากาศแบบทวไป การระบายอากาศเฉพาะท ขอจ ากด - ปรมาณไอระเหยของสารเคมทถก ปลอยออกจาก

แหลงก าเนดจะตองมปรมาณไมมากนก - สารเคมควรจะมความเปนพษ ต า หรอ คอนขางต า - อตราการเกดไอระเหยจากแหลงก าเนดคอนขางคงท เปลยนแปลงไมมาก - ผปฏบตงานจะตองอยหางจาก แหลงก าเนดในระยะหางทเพยงพอทจะท าใหไอระเหยสารเคมนน เจอจางลงจนถงระดบทปลอดภย กอนทจะเคลอนมาถงตวผปฏบตงาน

- ไมม

13 หวขอ การระบายอากาศแบบทวไป การระบายอากาศเฉพาะท

ขอด - จดท าไดงายกวา อาศยความร นอยกวา - ประหยดคาใชจาย - ใชไดผลดในการควบคมสารเคม ประเภททมสถานะเปน ไอ และ กาซ โดยเฉพาะอยางยง ไอระเหยของสารตวท าละลายอนทรย - ไมตองมอปกรณควบคมมลพษ เพอลดระดบความเขมขนของ ไอระเหยสารเคมในอากาศกอนทจะระบายออกสบรรยากาศภายนอก

- เปนวธทมงก าจดเอามลพษทเกดขน ออกไปจากบรเวณท างาน จงใหผลใน ดานการควบคมไดด และปลอดภย - ใชไดดกบสารเคมทกประเภท

ขอเสย - ตองมปรมาณอากาศบรสทธทมากเพยงพอในการเจอจางอากาศทปนเปอนสารเคม รวมทงตองจดทางเขา - ออกของอากาศบรสทธ และอากาศเสยอยางถกตอง - ใชไมคอยไดผลในการควบคมสารเคม ประเภทฟม (ควน ไอระเหย หรอกาซ) และฝน เนองจากมอตราการเกดจากแหลงก าเนดคอนขางสง ไมคงท และมกมความเปนพษสง - ในกรณทตองมการปรบอากาศ (อณหภม และความชน) จะตองเสยคาใชจายสง

- ตองมความรและประสบการณสงในการออกแบบระบบ - ตองใชบคลากรทมความรและผานการฝกอบรมเพอการบ ารงรกษาระบบ - สนเปลองคาใชจายในการสราง และด าเนนการมากกวา

อตราการระบายอากาศในโรงงาน ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ออกตามความในพระราชบญญตควบคมอาคาร พ.ศ. 2522 ไดก าหนดหลกเกณฑในการระบายอากาศในอาคารโดยทวไปไวใน หมวด 2 ระบบระบายอากาศ ระบบไฟฟาและระบบปองกนเพลงไหม

ขอ 9 การระบายอากาศในอาคารสงหรออาคารขนาดใหญพเศษตองจดใหมการระบายอากาศโดยวธธรรมชาตหรอโดยวธกล ดงตอไปน

(1) การระบายอากาศโดยวธธรรมชาต ใหใชเฉพาะกบหองในอาคารทมผนงดานนอกอาคารอยาง นอยหนงดาน โดยจดใหมชองเปดสภายนอกอาคารได เชน ประต หนาตาง หรอบานเกลด ซงตองเปดไว ระหวางใชสอยหองนน ๆ และพนทของชองเปดนตองเปดไดไมนอยกวารอยละ 10 ของพนทของหองนน

(2) การระบายอากาศโดยวธกล ใหใชกบหองในอาคารลกษณะใดกได โดยจดใหมกลอปกรณ ขบเคลอนอากาศ ซงตองท างานตลอดเวลาระหวางทใชสอยหองนน เพอใหเกดการน าอากาศภายนอกเขามาตามอตราทก าหนด ส าหรบโรงงานตองมอตราการระบายอากาศไมนอยกวา 4 เทาของปรมาตรของหองในเวลา 1 ชวโมงดงตอไปน

14 อตราการระบายอากาศเพอปองกนอนตรายจากไอระเหยสารเคม

อตราการระบายอากาศทตองการจะแปรผนโดยตรงกบอตราการเกดมลพษ การค านวณอตราการระบายอากาศ แบงเปน 2 ลกษณะคอ

1). เมอมมลพษทเกยวของเพยงชนดเดยว อตราการระบายอากาศทตองการเพอเจอจางมลพษ ทางอากาศใหมความเขมขนอยในระดบท ไมท าใหเกดอนตรายตอสขภาพ สามารถค านวณไดจากสมการ ตอไปน

Q = W x 359 x (460 + F ) x 106 x k

492 x M.W. x TLV

Q = อตราการระบายอากาศทตองการ ลบ.ฟ./นาท W = นน.โมเลกลของสารเคมทระเหยกลายเปนไอสอากาศ ปอนด/นาท M.W. = นน.โมเลกลของสารเคมนน ปอนดโมล F = อณหภมของอากาศในสถานทนน องศาฟาเรนไฮต k = safety factor คาความปลอดภย มคาตงแต 3 - 10 ไมมหนวย TLV = มาตรฐานคณภาพอากาศเพอความปลอดภยในการท างาน ppmair

ขอสงเกต - ตวประกอบ 106 มไวเพราะความเขมขนของมลพษในอากาศมหนวยเปนppmair

- ตวประกอบ(460+F)/492 มเพอปรบปรมาตรของไอเมออณหภมของหองไมเทากบ 32 oF - การ พจารณาก าหนดคาความปลอดภย (k) ขนอยกบองคประกอบตอไปน

1) ความเปนพษของมลพษทเกยวของหากเปนชนดทมความเปนพษสงกควรพจารณาเลอก ใชคาความปลอดภยใหมากในเรองของการระบายอากาศแบงมลพษตามระดบความเปนพษออก เปน 3 กลม คอ

กลม 1 พวกทมความเปนพษนอยมคา TLV เทากบ หรอมากกวา 500 ppmair กลม 2 พวกทมความเปนพษปานกลาง มคา TLV อย ระหวาง 100 ถง 500 ppmair กลม 3 พวกทมความเปนพษมาก มคา TLV เทากบ หรอนอยกวา 100 ppmair 2) อตราการเกดมลพษใหเลอกใชคาความปลอดภยมาก ในกรณทมลพษถกปลอยออกส

อากาศภายในสถานประกอบการดวยอตราสง

2). เมอมมลพษทเกยวของมากกวาหนงชนด ในกรณทมมลพษถกปลอยเขาสอากาศภายในสถาน ประกอบการมากกวาหนงชนด วธการคดอตราการระบายอากาศทตองการเพอท าใหมลพษเหลานนเจอจาง ลงจนอยในระดบทปลอดภยมดงน

15

2.1) เมอทราบวาสารเคมหรอมลพษเหลานมผลรายตอสขภาพในทางสงเสรมกน กลาวคอ เมออย รวมกนจะท าใหอนตรายตอสขภาพมความรนแรงมากขนกวาเมอแยกกนอย หรอ เมอไมแนใจวามลพษเหลา น จะมผลสงเสรมกนหรอไมแลว อตราการระบายอากาศทงหมดทตองการจะเทากบผลรวมของอตราการระบาย อากาศทตองการเพอเจอจางมลพษแตละชนดใหอยในระดบทปลอดภย เมอมลพษเหลานนมผลสงเสรมกน หรอไมแนใจวาจะมผลสงเสรมกนหรอไม ใหคดอตราการระบายอากาศดงน

n

QT = ∑ Qi i = 1

เมอ QT = อตราการระบายอากาศทงหมดทตองการ (ลกบาศก ฟต/นาท) Qi = อตราการระบายอากาศทตองการเพอเจอจางมลพษแตละชนดใหอยในระดบท

ปลอดภย (ลกบาศก ฟต/นาท)

2.2) เมอทราบแนชดวามลพษเหลานนไมมความเกยวของกน คอไมท าใหผลรายตอสขภาพของ มลพษแตละชนดมความรนแรงเพมมากขนจากปกตเมออยรวมกน อตราการระบายอากาศ ทงหมดทตองการจะเทากบอตราการระบายอากาศทตองการเพอเจอจางมลพษตวทมคาสงสด ดวยเหตผลทวาเมอมลพษ แตละชนดไมเกยวของกนนน เชอไดวา อตราการระบายอากาศตวทมคาสงทสดนน จะท าใหมลพษชนดอนๆ ทเหลอถกเจอจางลงจนต ากวามาตรฐานคณภาพอากาศทก าหนดไวส าหรบมลพษนนๆ เอง โดยอตโนมต อตราการระบายอากาศทตองการ ค านวณไดจาก

QT = Max.(Qi)

อตราการระบายอากาศเพอปองกนอนตรายจากการระเบด หรออคคภย

การปองกนเพอมใหเกดการระเบดจากไอระเหยของสารเคมไวไฟในบรเวณปฏบตงานนน จะตองควบคมความเขมขนของสารเคมภายในบรเวณนนใหมระดบต ากวา ขดจ ากดลางของการระเบด(Lower Explosion Limit ; LEL) ดงนนการหาอตราการระบายอากาศทตองการ ค านวณไดดงน

Q = W x (460 + F ) x 359 x 102 492 x M.W. x LEL x B x P

Q = อตราการระบายอากาศทตองการ ลบ.ฟ./นาท W = นน.โมเลกลของสารเคมทระเหยกลายเปนไอสอากาศ ปอนด/นาท

M.W. = นน.โมเลกลของสารเคมนน ปอนด/ปอนดโมเลกล

16

LEL = คาพกดลางของการระเบดของสารเคมนน เปอรเซนต B = safety factor ทเกยวกบอณหภมผวของวตถในหอง B จะเทากบ 1.0 ถาอณหภม

ผววตถในหองต ากวา 250 oF นอกเหนอจากนแลว B จะเทากบ 0.7 P = safety factor โดยพจารณาวาในทางปฏบตแลว สมควรใหอตราการระบายอากาศ

เปนกเทาของอตราการระบายอากาศทตองการตามทฤษฎ เพอเจอจางสารเคมจนถงระดบความเขมขนอยทพกดลาง LEL พอด P มคาอยระหวาง 0.08 - 0.25 (ไมมหนวย)

- ม 102 เนองจากความเขมขนสารเคมเปนเปอรเซนต

ในกรณทมสารเกดการระเบดไดเกนกวาหนงชนดอยในสถานประกอบการ การค านวณ อตราการระบายอากาศรวมทตองการท าโดยการใชสมการดงตอ ไป น

QT = Max.(Qi)

QT = อตราการระบายอากาศรวมทตองการ (ลกบาศก ฟต/นาท) Qi = อตราการระบายอากาศทตองการเพอควบคมใหมลพษชนด “i” ใหมความเขมขน ใน

อากาศต ากวาขดจ ากดลางของการระเบดของสารนน ปจจยส าคญในการออกแบบระบบระบายอากาศ การระบายอากาศทดจะตองท าใหทงทางเขา และทางออกอยในต าแหนงทถกตองเหมาะสมเพอปองกน

1) การทอากาศจะพดพาเอามลพษจากแหลงก าเนดมาหาตวผปฏบตงานกอนทจะถกท าใหเจอจาง ลงถงจดทยอมรบได

2) การไหลลดวงจร กลาวคออากาศทผานเขามาจะผานไปยงทางออกเลย กอนทจะเคลอนทไปยง สวนตางๆ ของหองอยางทวถง ในลกษณะเชนนจะเกดมมอบ (ซงไดรบการระบายอากาศนอยกวาทก าหนด ไว) และจะท าใหมลพษสะสมอยในบรเวณดงกลาวมากกวาทประมาณการเอาไว

ทางเขาทด คอ ทางเขาทอยในทศทางซงการไหลของอากาศจะผานจากตวผปฏบตงานไปยงแหลงก าเนดมลพษ และมการกระจายตวของอากาศไดด คอ เปนทอลมมหวจายลม และใบปรบทศทางการ ไหลของลม

ทางออก ต าแหนงตดตงพดลมดดอากาศทด คอ ทางออกซงใหอากาศเคลอนทผานจากตวผปฏบตงานกอนทจะผานไปยงแหลงเกดมลพษ แลวจงมาถงทางออก

17

2.2 เครองจกร อปกรณ ระบบไฟฟา ในกรณทมการใชสารเคมไวไฟ อาจเกดอนตรายจากการการระเบด และเพลงไหม จากการตดไฟของ

ไอระเหยของสารเคม หากมแหลงก าเนดความรอนหรอประกายไฟ ซงสงส าคญในบรเวณพนทเสยงดงกลาว คอการเกดประกายไฟจากเครองจกร อปกรณ รวมทงระบบไฟฟาในบรเวณทมไอระหยของสารเคม

ดงนนเครองจกร อปกรณทใชในบรเวณพนททมไอระเหยของสารเคมไวไฟจะตองมการตอสายดน อปกรณไฟฟาจะตองเปนแบบชนดทนการระเบดได (explosion proof) โดยตดตงตามมาตรฐานการจดแบงพนทอนตรายของยโรป (IEC : International Electrotechnical commission และ CENELEC : European Electrotechnical Committee for Standardization) และอเมรกาเหนอ (NEC : National Electric Code) ดงน

18

ลกษณะพนท การตดตงระบบไฟฟาตามพนทอนตราย มาตรฐาน IEC มาตรฐาน NEC

- พนททมกาซ หรอไอระเหยผสมอยในบรรยากาศดวยความเขมขนเหมาะสมในการจดตดไฟไดอยเปนประจ า หรอเปนชวงเวลานาน - มโอกาสสงทจะมความเขมขนของไอระเหยของสารเคมเกนกวา 100 % ของคา LEL ของสารนนในภาวะปกต มากกวา 1,000 ชวโมง / ป

Zone 0 Class 1 : Division 1

- พนททมกาซ หรอไอระเหยผสมอยในบรรยากาศดวยความเขมขนเหมาะสมในการจดตดไฟไดในระหวางทมกระบวนการท างานปกต - มโอกาสทจะมความเขมขนของไอระเหยของสารเคมเกนกวา 100 % ของคา LEL ของสารนนในภาวะปกต ระหวาง 10 - 1,000 ชวโมง / ป

Zone 1 Class 1 : Division 1

- พนททมกาซ หรอไอระเหยผสมอยในบรรยากาศดวยความเขมขนเหมาะสมในการจดตดไฟไดในชวงเวลาสนๆ - มโอกาสทจะมความเขมขนของไอระเหยของสารเคมเกนกวา 100 % ของคา LEL ของสารนนในภาวะปกต นอยกวา 10 ชวโมง / ป

Zone 2 Class 1 : Division 2

อปกรณไฟฟาแบบ Explosion proof

19

2.3 ระบบ และอปกรณปองกนอนตราย ในการปฏบตงานทเกยวของกบสารเคมอนตราย อาจมความจ าเปนจะตองมระบบ และ

อปกรณความปลอดภยทเหมาะสมแลวแตประเภทความเปนอนตรายของสารเคม ซงเปนการออกแบบระบบความปลอดภยในเชงวศวกรรม เพอปองกนอนตรายทอาจเกดขนจากการใชสารเคม เชน ระบบความปลอดภยส าหรบถงปฏกรยาเคมทมความดน และอณหภมสง ระบบ Shut down กระบวนการผลตโดยอตโนมตอยางปลอดภยในกรณทมปฏกรยาตอเนองจนเกดอนตรายรายแรงขนได การตดตงระบบเดอนตางๆ ไดแก อปกรณเตอนอณหภมสง (High temperature alarm) ความดนสง(High pressure alarm) ระดบสารเคมสง (High level alarm) อปกรณตรวจจบกาซ (Gas Detector) และอปกรณอนๆ ทเหมาะสม แลวแตชนดและความเปนอนตรายของสารเคม

Chlorine Detector Tank High level alarm

นอกจากระบบ และอปกรณปองกนอนตรายตางๆ แลว ในบรเวณปฏบตงานเกยวกบสารเคมอนตรายจ าเปนตองมฝกบวฉกเฉน และทลางตาฉกเฉน ตดตงใกลกบบรเวณทปฏบตงาน และไมมสงกดขวางเพอใหผปฏบตงานสามารถลางตว และลางตาไดทนทวงท ในกรณเกดเหตฉกเฉนไดรบสมผสสารเคมอนตราย

ฝกบว และทลางตาฉกเฉน

20

2.4 อปกรณระงบเหตฉกเฉน

การปฏบตงานกบสารเคมอนตราย อาจเกดเหตฉกเฉนสารเคมรวไหล และเกดอนตรายรายแรงแลวแตประเภทความเปนอนตรายของสารเคม ทงชนดทเปนอนตรายตอสขภาพ หากไดรบสมผสในประมาณมากอาจถงแกชวต เชน คลอรน แอมโมเนย เปนตน และสารเคมทเปนอนตรายทางกายภาพ ท าใหเกดเพลงไหม ระเบด เชน สารตวท าละลายไวไฟ กาซไวไฟตางๆ เปนตน ดงนนจงมความจ าเปนทจะตองเตรยมความพรอมในการระงบเหตฉกเฉนทอาจเกดขน

อปกรณระงบเหตฉกเฉนสารเคมรวไหล มตงแตระดบการรวไหลเลกนอย โดยใชวสดดดซบทเหมาะสมส าหรบสารเคม จนถงระดบการรวไหลในปรมาณมากจนสงผลกระทบใหเกดอนตรายรายแรงเชน เพลงไหม ระเบด สารเคมทมความเปนพษรวไหล กจะตองจดเตรยมอปกรณการระงบเหตใหพรอมและเหมาะสมกบสภาพเหตการณทเกดขน เชน ชนดของสารดบเพลงทเหมาะสมส าหรบเพลงไหมขนอยกบชนดของสารเคม ระบบฉดน าดบเพลงอตโนมต ระบบสายฉดน าดบเพลง เปนตน

วสดดดซบสารเคม

ประเภทเพลงไหม

Class A เปนเพลงไหมทเกดจากของแขงตดไฟเชน ไม ผา กระดาษ พลาสตก ยาง เปนตน Class B เปนเพลงไหมทเกดจากของเหลวตดไฟ และกาซตดไฟตางๆ เชน น ามน ตวท าละลาย กาซ

ธรรมชาต และกาซหงตมเปนตน Class C เปนเพลงไหมทเกดจากอปกรณไฟฟา หรอวตถทมกระแสไฟฟา

Class D เปนเพลงไหมทเกดจากสารเคมทจดอยในประเภทโลหะทลกตดไฟได เชน แมกนเซยม ลเทยม และโซเดยม เปนตน

21

ชนดของสารดบเพลงทเหมาะสมกบประเภทของเพลงไหม

สารดบเพลง ประเภทของเพลง

Class A Class B Class C Class D

น า ใชได ใชไมได ใชไมได ใชไมได

ผงเคมแหงแบบ ABC ใชได ใชได ใชได ใชไมได

ผงเคมแหงแบบ BC ใชไมได ใชได ใชได ใชไมได

โฟม ใชได - ใชไดกบของเหลว - ใชไมไดกบกาซ

ใชไมได ใชไมได

Aqueous Film Forming Foam (AFFF)

ใชได ใชได ใชไมได ใชไมได

คารบอนไดออกไซด ใชไมได ใชได ใชได ใชไมได

ผงเคมชนด D ใชไมได ใชไมได ใชไมได ใชได

ตวอยางถงดบเพลงชนดตางๆ

22 3. การจดเกบสารเคมอนตรายมความปลอดภยและถกตองตามหลกวชาการ

การจดเกบสารเคมอนตรายอาจจดเกบตามลกษณะ และขนาดภาชนะบรรจ ไดเปน 2 ประเภท ไดแก

3.1 การจดเกบสารเคมในถงเกบขนาดใหญ (Storage Tank) การจดเกบในถงเกบขนาดใหญ สามารถเกบสารเคมในปรมาณมาก สงทตองพจารณาเพอ

ความปลอดภยในการจดเกบสารเคม คอ - ชนดของวสดทใชสรางถง ขนอยกบชนดของสารเคม - ถงเกบสารเคมตองออกแบบ และสรางตามมาตรฐานสากลทเปนทยอมรบ เชน API

(American Petroleum Institute) หรอ ASME (American Society of Mechanical Engineers) หรอมาตรฐานสากลอนทเทยบเทา ส าหรบการออกแบบ และกอสรางฐานรากของถงเกบควรเปนไปตามมาตรฐานสากล เชน CSI (The Construction Specification Institute)

- มเขอนกนโดยรอบถงเกบทสามารถรองรบการรวไหลของสารเคมจากถงเกบไดทงหมด หรอเทากบปรมาตรของถงเกบขนาดใหญทสด ในกรณทมถงเกบหลายใบอยในบรเวณเดยวกน

การท ารางระบายไปยงบอกกเกบสารเคม

23

3.2 การจดเกบภาชนะบรรจสารเคม หรอบรรจภณฑ การจดเกบอยางปลอดภยจะด าเนนการตามทก าหนดในประกาศกรมโรงงานอตสาหกรรม

เรอง คมอการเกบรกษาสารเคม และวตถอนตราย พ.ศ. 2550 ซงจ าเปนตองมการจ าแนกประเภทของสารเคมอนตราย ดงน

วธการจดเกบสารเคมอนตราย เมอจ าแนกสารเคมอนตรายทน ามาใชในโรงงานแลว จะมวธการจดเกบ 2 แบบ ดงน

1) การจดเกบแบบแยกบรเวณ (Separate Storage) หมายถง การจดเกบสารเคมอนตราย ดวยการแยกบรเวณออกจากกน โดยมขอก าหนดคอ

กรณอยในอาคาร (ภายในคลงสนคาเดยวกน) ถกแยกจากสารอนๆ โดยมผนงทนไฟ ซงสามารถทนไฟไดอยางนอย 90 นาท

กรณอยกลางแจง (ภายนอกอาคารคลงสนคา) ถกแยกออกจากบรเวณอนดวยระยะทางทเหมาะสม เชน 5 เมตรระหวางสารไวไฟกบสารไมไวไฟ หรอ 10 เมตรระหวางสารเคมอนตรายอนๆ หรอการกนดวยก าแพงทนไฟซงสามารถทนไฟไดอยางนอย 90 นาท

24 สารเคมทอนญาตใหจดเกบนอกอาคาร ไดแก สารประเภท 2A 3A 3B โดยตองม

ขอก าหนดพเศษดงน

ประเภท 2A พนทเกบตองมหลงคาปกคลม ระยะหางจากอาคารอนไมนอยกวา 5 เมตร พนเรยบอยในแนวระดบ มวสดยดถงกาซปองกนไมใหลม มตาขายลอมรอบ และจดเกบหางจากตาขายไมนอยกวา 1 เมตร ไมเกบวสดอนรวมกบถงกาซ

ประเภท 3A , 3B พนทเกบตองมระยะหางจากอาคารอนไมนอยกวา 10 เมตร พนมความลาดเอยงไมนอยกวา 1 % และมรางระบายสารเคมทหกรวไหลลงสบอกกเกบ หรอเขอนทสามารถควบคมการระบายไมใหไหลออกสภายนอก

สารเคมทไมอนญาตใหจดเกบนอกอาคาร ไดแก สารประเภท 1 , 2 B , 4.1 A , 4.2 , 4.3 5.1 , 5.2 และ 6.1

ขอก าหนดของบรเวณจดเกบสารเคมนอกอาคาร - บรเวณโดยรอบทจดเกบตองปองกนสาเหตทอาจท าใหเกดอคคภยได เชน ไมมวสดทตดไฟได

เปนตน - บรเวณโดยรอบตองไมมแหลงความรอน ประกายไฟ และการเสยดส - ตองไมเปนทจอดยานพาหนะ หรอเสนทางจราจร - พนตองแขงแรงเพยงพอ ไมลน ไมมรอยรวราว แตก ตองทนตอน า และการกดกรอน และ

มรางระบายลงสบอกกเกบ หรอเขอนทสามารถควบคมการระบายไมใหไหลออกสภายนอก - จดวางภาชนะบรรจใหตงตรงบนแผนรองสนคา การวางซอนตองไมสงเกน 3 เมตร ถาวางถง

แนวนอนตองมลมเพอปองกนการกลงของถง - จดท าหลงคาปองกนแสงแดด และฝน เพอปองกนไมใหสารเคมเสอมสภาพจากอากาศรอน - ตองมชองทางเดนจากจดตดตงเครองดบเพลงไปสพนทวางวตถอนตราย ทมความกวาง

เพยงพอ และไมมสงกดขวาง

2) การจดเกบแบบแยกหาง (Segregate Storage) หมายถง การจดเกบสารเคมอนตรายตงแต 2 ประเภทขนไปในบรเวณเดยวกน ทงนตองมมาตรการปองกนทเพยงพอส าหรบการจดเกบ โดยตองน าขอก าหนดพเศษเพมเตมส าหรบการจดเกบเฉพาะประเภทตามคณสมบตเฉพาะ เชนวตถระเบด สารออกซไดซ หรอสารไวไฟ เปนตน มาพจารณาประกอบตามเงอนไขทก าหนดไวในประกาศกรมโรงงานอตสาหกรรม เรอง คมอการเกบรกษาสารเคม และวตถอนตราย พ.ศ. 2550

ตารางการจดเกบสารเคม และวตถอนตราย ประเภทการจดเกบ 1 2A 2B 3A 3B 4.1

A 4.1B 4.2 4.3 5.1

A 5.1B 5.1C 5.2 6.1

A 6.1B 6.2 7 8A 8B 10 11 12 13

วตถระเบด 1 17 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

กาซอด กาซเหลว หรอกาซทละลายภายใตความดน

2A - 17 4 - - - - - - - - 10 - - - - 18 5 - 5

กาซภายใตความดนในภาชนะบรรจขนาดเลก (กระปองสเปรย)

2B - 4 1 1 - - - - - - 10 - 2 2 - 18 4 4 6 6 6 6

ของเหลวไวไฟ 3A - - 1 17 - - - - - - - - - - 18 9 9 3

3B - - 1 12 4 - 4 - - - 7 - 18

ของแขงไวไฟ 4.1A - - - - 12 17 12 - - - - - 14 - - - - 12 12 12 12 12 12

4.1B - - - - 4 12 4 4 - - - 13 8 - - 18

สารทมความเสยงตอการลกไหมไดเอง 4.2 - - - - - - 4 4 - - - - - - - 18 4 4 4 4

สารทใหกาซไวไฟเมอสมผสกบน า 4.3 - - - - 4 - 4 4 - - - - - - - 18 4 4 4 4 4

สารออกซไดซ

5.1A - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

5.1B - - - - - - - - - 10 - 15 15 - 18 11 11 11

5.1C - 10 10 - - - - - - - 10 17 - - - - 18 10 10 10 10 10 10

สารเปอรออกไซดอนทรย 5.2 - - - - 7 14 13 - - - - - 17 - - - - - - 16 16 16 16

สารตดไฟทมคณสมบตความเปนพษ 6.1A - - 2 - 8 - - - 15 - - - 18 3

สารไมตดไฟทมคณสมบตความเปนพษ 6.1B - - 2 - - - - - - 15 - - - 18 3

สารตดเชอ 6.2 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

วสดกมมนตรงส 7 - 18 18 18 18 - 18 18 18 - 18 18 - 18 18 - 18 18 18 18 18 18

สารตดไฟทมคณสมบตการกดกรอน 8A - 5 4 9 12 4 4 - 11 10 - - 18

สารไมตดไฟทมคณสมบตการกดกรอน 8B - 4 9 12 4 4 - 10 - - 18

ของเหลวตดไฟ ทไมอยในประเภท 3A หรอ 3B 10 - - 6 12 4 4 - 11 10 16 - 18

ของแขงตดไฟ 11 - 5 6 3 12 4 4 - 11 10 16 3 3 - 18

ของเหลวไมตดไฟ 12 - 6 12 4 - 10 16 - 18

ของแขงไมตดไฟ 13 - 6 12 - 10 16 - 18

โดยหลกการการจดเกบแบบคละสามารถกระท าได จดเกบคละไดโดยมเงอนไข ใหจดเกบโดยวธแยกบรเวณ - ตวเลข

26 เงอนไขการจดเกบสารเคมและวตถอนตรายตามตารางการจดเกบ

1. การจดเกบของเหลวไวไฟ และกาซภายใตความดนในภาชนะบรรจขนาดเลก (กระปองสเปรย) สามารถจดเกบไดโดยมเงอนไขดงน ตองจดใหมการระบายอากาศ และปรมาณการจดเกบสารตองไมเกน 60 เปอรเซนตของปรมาณการจดเกบทงหมด ทงนปรมาณรวมของของเหลวไวไฟและกาซภายใตความดนในภาชนะบรรจขนาดเลก (กระปองสเปรย) ตองไมเกน 100,000 ลตร

2. กาซภายใตความดนในภาชนะบรรจขนาดเลก (กระปองสเปรย) เกบคละกบสารพษได โดยมเงอนไขตอไปน หองทมผนงทนไฟขนาดพนทตองไมเกน 60 ตารางเมตร และปรมาณการจดเกบสารไมเกน 60 เปอรเซนต ของปรมาณการจดเกบทงหมด อณหภมของหองตองไมเกน 50 องศาเซลเซยส ตองมการระบายอากาศ และตองมทางออกฉกเฉน 2 ทาง ทางออกฉกเฉนทงสองทางตองมอปกรณ

ดบเพลงประเภทผงเคมแหง ABC ขนาด 6 กโลกรม แหงละ 1 เครอง ถาหองเกบมขนาดใหญกวา 60 ตารางเมตร การเกบวตถอนตรายเหลานตองจดเกบแบบแยกหาง ดวยวธการทเหมาะสมหรอแยกบรเวณ

3. วสดทเปนสาเหตใหเกดการลกตดไฟหรอลกลามไดอยางรวดเรว เชน วสดทใชท าบรรจภณฑควรจดเกบแยกบรเวณออกจากสารพษหรอของเหลวไวไฟ

4. ผลตภณฑทไมท าปฏกรยากบสารอนในขณะเกดอบตเหต สามารถเกบคละกนไดโดยการจดเกบแบบแยกหาง เชน แยกออกจากกนโดยมก าแพงกน เวนระยะปลอดภยใหหาง เกบในบอแยกจากกน หรอในตเกบทปลอดภย

5. หองเกบรกษาใหจดเกบกาซภายใตความดนไดไมเกน 50 ทอ ในจ านวนดงกลาวอนญาตใหเกบเปนกาซภายใตความดนทมคณสมบตไวไฟ ออกซไดส หรอกาซพษ เกบรวมกนไดไมเกน 25 ทอ สารตด

ไฟได (ประเภท 8A และ 11) (ยกเวนของเหลวไวไฟ) อาจน ามาเกบรวมไดโดยจดเกบแบบแยกหางจากกาซภายใตความดนดวยผนงทท าจากวสดทไมตดไฟ ทมความสงอยางนอย 2 เมตร และมระยะหางจากผนงอยางนอย 5 เมตร

6. อนญาตใหเกบคละได ถามขอก าหนดความปลอดภยส าหรบสนคาคงคลงทงหมดโดยใหเปนไปตาม

ขอก าหนดการจดเกบวตถอนตรายประเภท 2B 7. อนญาตใหเกบคละกบของเหลวไวไฟทมจดวาบไฟสงกวา 60 องศาเซลเซยส ถาการเกบคละกนน ไม

ท าใหเกดปฏกรยาทเปนอนตราย (การลกตดไฟและ/หรอใหความรอนออกมา หรอใหกาซไวไฟ หรอใหกาซทท าใหเกดภาวะการขาดออกซเจน หรอใหกาซพษ หรอท าใหเกดบรรยากาศของการกดกรอน หรอท าใหเกดสารทไมเสถยร หรอเพมความดนจนเปนอนตราย) หากพบวามโอกาสเกดอนตรายตามทกลาว ใหจดเกบโดยเวนระยะหางทปลอดภย (5 เมตร)

8. สารตดไฟทมคณสมบตความเปนพษ (ประเภท 6.1 A) เกบคละกบของแขงไวไฟ (ประเภท 4.1B) ได 9. หามเกบของเหลวไวไฟ (ประเภท 3A) คละกบสารกดกรอนทบรรจในภาชนะทแตกงาย ยกเวนม

มาตรการปองกนไมใหสารท าปฏกรยากนได ในกรณทเกดอบตเหตขน 10. อนญาตใหเกบคละกนได ยกเวนกาซไวไฟ

27

11. ตองจดท ามาตรการปองกนเพมเตมเพอใหเกดความปลอดภยในการเกบรกษาโดยไดรบความเหนชอบจากกรมโรงงานอตสาหกรรม

12. ของแขงไวไฟ (ประเภท 4.1A) ทมคณสมบตการระเบดอาจเกบคละกบสารอนคอประเภท 3B 4.1B 8A 8B 10 11 12 หรอ13 ได ถาระยะหางทปลอดภยซงจดไวเพอปองกนอนตรายทจะมตอบรเวณโดยรอบอาคารคลงสนคามเพยงพอหรออาจตองก าหนดใหมากขน ซงตองตรวจสอบเปนกรณๆ ไป

13. อนญาตใหเกบสารเปอรออกไซดอนทรย (ประเภท 5.2 ) คละกบของแขงไวไฟ (ประเภท 4.1B) ได 14. อนญาตใหเกบคละกบดนซบ (Propellants) และตวจดชนวน (Radical initiators) ถาสารนนไมม

สวนผสมของโลหะหนก 15. การเกบสารออกซไดซ (ประเภท 5.1B) อาจอนญาตใหเกบคละกบสารตดไฟทมคณสมบตความเปน

พษ (ประเภท 6.1A) และสารไมตดไฟทมคณสมบตความเปนพษ (ประเภท 6.1B) ไดซงสามารถเกบไดปรมาณสงถง 20 เมตรกตน โดยตองมมาตรการความปลอดภยดงน อาคารคลงสนคาตองมระบบเตอนภยไฟไหม ระบบดบเพลงอตโนมต และทมผจญเพลงระดบกงมออาชพของบรษท (พนกงานบรษทท าหนาทดบเพลงอยางเดยวพรอมมรถดบเพลงของบรษท) ถามสารไมถง 1 เมตรกตน ไมตองมมาตรการเสรมดงกลาว

16. การเกบสารเปอรออกไซดอนทรยรวมกบสารเคมและวตถอนตรายอนๆ จ าเปนตองออกแบบ และตรวจสอบแตละกรณวาระยะหางปลอดภย (ระหวางอาคารคลงสนคาและชมชน) ทก าหนดขนโดยรอบอาคารคลงสนคามเพยงพอหรอตองก าหนดใหมากขนเพอปองกนโอกาสทจะเกดอนตราย

17. ใหพจารณาตามขอก าหนดดานความปลอดภยเฉพาะของสารแตละประเภท 18. วสดกมมนตรงส ควรแยกจดเกบตามขอก าหนดดานความปลอดภยของหนวยงาน IAEA

(International Atomic Energy Agency) และไดรบการอนมตจากหนวยงานของรฐทเกยวของ

ขอก าหนดพเศษ 1. ขอก าหนดพเศษส าหรบวตถระเบด

ระเบยบกรมการอตสาหกรรมทหาร ศนยการอตสาหกรรมปองกนประเทศ และพลงงานทหารวาดวยการเกบรกษากระสน และวตถระเบด พ.ศ. 2542 ซงเปนการจดแบงกลมยอยของวตถระเบด

ขอก าหนดพเศษส าหรบวตถระเบดใหเปนไปตามกฎหมายวาดวยการเกบรกษากระสน และวตถระเบด กระทรวงกลาโหม ดงน

- ค าสงคณะปฏรปการปกครองแผนดน ฉบบท 37 ลงวนท 21 ตลาคม พ.ศ. 2519

- พระราชบญญตควบคมยทธภณฑ พ.ศ. 2530

- พระราชบญญตอาวธปน เครองกระสนปน วตถระเบด ดอกไมเพลง และสงเทยมอาวธปน พ.ศ. 2490

28

- ระเบยบกระทรวงกลาโหม วาดวยการเกบรกษากระสน และวตถระเบดส าหรบโรงงานผลตอาวธเอกชน พ.ศ. 2543

- ระเบยบกรมการอตสาหกรรมทหาร ศนยการอตสาหกรรมปองกนประเทศและพลงงานทหาร วาดวยการเกบรกษากระสน และวตถระเบด พ.ศ. 2542

2. ขอก าหนดพเศษส าหรบการจดเกบกาซในอาคาร

กาซทกชนดตองบรรจในบรรจภณฑทผานการสรางการทดสอบตามขอก าหนดในบทท 6.2 ของขอก าหนดการขนสงสนคาอนตรายทางถนนของประเทศไทย เลม 2 (TP П ) หรอตามมาตรฐานประกาศส านกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม และตองมฝาครอบปองกนวาลวปดควบคกบบรรจภณฑนนตลอดเวลา

ใหมการระบายอากาศโดยวธธรรมชาต หรอวธกล โดยมอตราการแลกเปลยนอากาศเปน 2 เทาของปรมาตรหองตอ 1 ชวโมง

กาซไวไฟตองตดตงเครองตรวจวดกาซชนดปองกนการระเบด

อปกรณไฟฟาตางๆ ทใชในหองจดเกบกาซไวไฟ ตองใชชนดปองกนการระเบด

การจดเกบกาซไวไฟ พนตองเปนชนดกนไฟฟาสถต

ถงทบรรจกาซไวไฟและถงทบรรจกาซออกซไดซ ตองวางไวใหหางกนอยางนอย 2 เมตร

กาซพษตองตดตงเครองตรวจวดกาซชนดนนๆ

กาซพษตองเกบในบรเวณทมการควบคมการน าเขา – ออก

กาซภายใตความดนในภาชนะบรรจขนาดเลก (กระปองสเปรย) ตองจดเกบในอาคารเทานน เพอหลกเลยงความรอนจากแสงแดด และกรณทตองจดเกบรวมกบสารเคมหรอวตถอนตรายประเภทอน ควรจดเกบแบบแยกหาง เชน ก าแพงกน หรอตาขายเหลก เปนตน

3. ขอก าหนดพเศษส าหรบสารไวไฟ (3A และ 5.2) ในอาคาร

อปกรณไฟฟาและยานพาหนะตองเปนชนดปองกนการระเบด

กรณมระบบกระจายน าดบเพลง และหวรบน าดบเพลงนเหมาะสมในจ านวนทเพยงพอ ควรมก าแพงทนไฟได 90 นาท

กรณไมมระบบกระจายน าดบเพลง ตองมก าแพงทนไฟททนไฟได 180 นาท

ก าแพงทนไฟระหวางหองตองสงกวาหลงคาและยนออกจากผนงดานขางอยางนอย 0.30 เมตร หรอวธการอนๆ ทสามารถปองกนการลกลามของไฟได

ผนงอาคารเกบสารไวไฟ หากทนไฟไดนอยกวา 90 นาท อาคารตองมระยะหางจากอาคารอนไมนอยกวา 10 เมตร

29

ใหมการระบายอากาศโดยวธธรรมชาตหรอวธกล โดยใหมอตราการแลกเปลยนอากาศเปน 5 เทาของปรมาตรหองตอ 1 ชวโมง

การถายบรรจของเหลวไวไฟ - หองถายบรรจตองมอปกรณไฟฟาชนดปองกนการระเบด - ตองมมาตรการปองกนประจไฟฟาสถต เชน เสอผาท าจากฝาย 100 % และ

รองเทาปองกนไฟฟาสถต เปนตน - ตอสายดนกบอปกรณและถงทเปนโลหะ - สายทอทใชถายสารเคมเปนชนดปองกนการเกดไฟฟาสถต - หองถายบรรจควรเปนหองทเปดโลงใหมการระบายอากาศทด - กรณเปนสารไวไฟทไมละลายน าพนตองมความลาดเอยงไมนอยกวา 1 %

เพอใหไหลลงรางระบายหรอลงบอกกเกบทสามารถควบคมการระบายไมใหไหลออกสภายนอก

ก าแพงทนไฟระหวางหองสงกวาหลงคาและยนออกจากผนงดานขาง

4. ขอก าหนดพเศษส าหรบสารออกซไดซ

หามใชแผนรองสนคาทท าจากไม โดยเฉพาะสารออกซไดซทเปนของเหลว

สถานทเกบสารเคมตองเปนชนเดยว มก าแพงทนไฟไดไมนอยกวา 90 นาท สงกวาหลงคา 1 เมตร และยนออกจากผนงดานขาง 0.50 เมตร

หามจดเกบวสดตดไฟ บรรจภณฑเปลา แผนรองสนคาเปลา ไวในสถานทเกบรกษาเดยวกบสารออกซไดซ

30 การจดเกบแบบแยกหาง การจดเกบแบบแยกบรเวณในอาคารเดยวกน พนอาคารจดเกบสารเคม พนอาคารจดเกบสารเคมตองอยในสภาพด ไมลน แตกราว ทนน า และทนการกดกรอนไดด การหกรวไหลของสารเคมทมสมบตกดกรอน จะท าลายพนอาคารท าใหพนเปนหลม ไมเรยบ เสอมสภาพ และมการสะสมของสารเคมทหกรวไหล ในกรณพนลน และเสอมสภาพดงกลาวอาจเปนสาเหตท าใหเกดอบตเหตภาชนะบรรจตกหลน และสารเคมหกรวไหลจากการล าเลยงจดเกบสารเคมได

พนอาคารจดเกบสารเคม

การจดเกบนอกอาคารคลงสนคา

31 4. ผปฏบตงานทเกยวของกบสารเคมอนตรายมความร ความเขาใจเกยวกบความเปนอนตรายของ

สารเคมและการปฏบตงานกบสารเคมอยางปลอดภย ผปฏบตงานทเกยวของกบสารเคมอนตราย จะตองมความร ความเขาใจเกยวกบอนตรายของ

สารเคม และขนตอนการปฏบตงานของงานทรบผดชอบอย ดงนนผประกอบกจการโรงงานควรด าเนนการเพอใหผปฏบตงานมความปลอดภยในการปฏบตงานกบสารเคมอนตรายดงน

- จดท าขนตอนการปฏบตงานอยางปลอดภยในการปฏบตงานทเกยวของกบสารเคมอนตราย ตดไวทหนางานทสามารถมองเหนไดชดเจน

- พนกงานใหมตองผานการฝกอบรมเกยวกบสารเคมอนตรายทเกยวของกบการปฎบตงาน ขนตอนการปฏบตงานอยางปลอดภย และจดใหมการเรยนรการปฏบตงานจรง กอนมอบหมายใหปฏบตงานปกต (On the job training)

- ผปฏบตงานทเกยวของกบสารเคมอนตรายตองมการฝกอบรม เพอทบทวนความร ความเขาใจเกยวกบอนตรายของสารเคม การปฏบตงานกบสารเคมอยางปลอดภย การระงบเหตฉกเฉนทอาจเกดขนจากสารเคมอนตราย

- ผปฎบตงานทเกยวของกบสารเคมอนตรายตองสวมใสอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคลทเหมาะสมกบชนดของสารเคม และการปฏบตงานเกยวกบสารเคม เชน ชดปองกนสารเคม หนากากปองกนสารเคม แวนตากนสารเคม ถงมอกนสารเคม รองเทากนสารเคมเปนตน โดยสวมใสไวตลอดเวลาการปฏบตงานทไดรบสมผสสารเคม

อปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล

32 5. เครองหมายความปลอดภย

ในบรเวณปฏบตงานควรมเครองหมายความปลอดภย เพอเปนการเตอนภย หรอระบขอบงคบ ขอควรปฏบตตางๆ เพอใหเกดความปลอดภย โดยเครองหมายความปลอดภย ไดแก ปายตางๆ ดงน

5.1 ปายหาม คอ ปายหามการปฏบตทอาจกอใหเกดอนตราย 5.2 ปายเตอน คอ ปายเตอนใหระวงภยหรออนตรายทอาจเกดขน

5.3 ปายบงคบ คอ ปายทก าหนดใหตองปฏบต

33

5.4 ปายขอมล คอ ปายทใหขอมลเฉพาะ เชน ทางหนไฟ เปนตน 6. ระบบการอนญาตเขาท างานในพนทอนตราย (Work permit)

การปฏบตงานทเกยวของกบสารเคมอนตราย จ าเปนจะตองมระบบการอนญาตเขาปฏบตงานพเศษในบรเวณพนทปฏบตงานนอกเหนอจากการปฏบตงานปกตในพนทนน เชน การซอมบ ารงเครองจกร อปกรณ การเชอมชนงาน เปนตน เนองจากการท างานพเศษในบรเวณทมการใชสารเคมอนตรายมความเสยงทกอใหเกดอบตเหต อบตภยรายแรงขนได ดงนนจงตองพจารณาวาควรมการขออนญาตเขาปฏบตงานส าหรบงานพเศษประเภทใดบางในบรเวณทมการใชสารเคมอนตราย โดยพจารณาจากประเภทความเปนอนตรายของสารเคมทใช การอนญาตเขาท างานในพนทอนตรายทเกยวของกบสารเคมทส าคญม 2ประเภท ไดแก

- การขออนญาตเขาปฏบตงานทกอใหเกดความรอน และประกายไฟ (Hotwork permit) ส าหรบการปฏบตงานในพนททมสารเคมไวไฟ สารเคมทเกดปฏกรยารนแรงเมอไดรบความรอน เชน สารตวท าละลาย สารออกซไดซ เปนตน

- การขออนญาตเขาปฏบตงานในพนทอบอากาศ (Confined space Work permit) ส าหรบการปฎบตงานในพนททมไอระเหยของสารเคมทมไอระเหยทเปนอนตรายตอสขภาพ หรอสารเคมทสามารถแทนทออกซเจนในอากาศได เชน การซอมบ ารงถงเกบสารเคมขนาดใหญ เปนตน

รายละเอยดของแบบฟอรมการขออนญาตเขาปฏบตงานในพนทอนตราย ส าหรบแบบฟอรมการขออนญาตเขาปฏบตงานในพนทอนตราย มองคประกอบส าคญดงน 1). วน เวลา และสถานททเขาปฏบตงาน 2). ประเภทการท างาน

3). อปกรณทน าเขาไปปฏบตงาน 4). การตรวจเชคสภาพแวดลอมในบรเวณทจะเขาไปปฏบตงานวามไอระเหยของสารเคม อย

ในระดบทปลอดภยในการปฏบตงานหรอไม มสงทอาจกอใหเกดอนตรายจากการเขาไปปฏบตงานหรอไม ปรมาณออกซเจนในอากาศเพยงพอส าหรบการปฏบตงานหรอไม

5). อปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคลทจ าเปนตองใช 6). การด าเนนการภายหลงการปฏบตงาน 7). ชอผปฏบตงาน ผควบคมงาน และผอนญาต

34

7. แผนฉกเฉนสารเคมอนตรายรวไหล แผนฉกเฉนเพลงไหมสารเคม การประกอบกจการโรงงานทเกยวของกบสารเคมอนตราย จะตองมการบรหารจดการดาน

ความปลอดภยสารเคมทด ตงแต การรบวตถดบ การจดเกบ การใช การขนถาย ตลอดจนการจดการกากของเสยอยางปลอดภย โดยมการจดท ามาตรการความปลอดภย กฎ ระเบยบ ขอบงคบตางๆ ขนตอนการปฏบตงานอยางปลอดภย และการด าเนนการอนๆ เพอใหเกดความปลอดภยในการประกอบกจการ ซงเปนการด าเนนการเชงรก (Preventive action) แลว

การด าเนนการในเชงรบ (Protective action) กเปนสงส าคญ ในการเตรยมความพรอมรบภาวะฉกเฉนทอาจเกดขนจากสารเคมอนตราย โดยจะตองมการจดท าแผนฉกเฉนเกยวกบสารเคมอนตรายรวไหล และแผนฉกเฉนเพลงไหมอนเนองมาจากสารเคมอนตราย ทงนในการจดท าแผนฉกเฉนทเกยวกบสารเคมอนตราย จะมองคประกอบของแผนเชนเดยวกบแผนฉกเฉนเพลงไหมโดยทวไป หากแตผปฎบตการระงบเหตฉกเฉนเกยวกบสารเคมอนตราย จะตองมความรเกยวกบสารเคมชนดทเกดเหตเปนอยางด โดยการศกษาขอมลจากขอมลความปลอดภยสารเคม (Safety Data Sheet)ของสารเคมชนดนน ซงจะระบถงการระงบเหตสารเคมรวไหล อปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคลทเหมาะสมส าหรบการระงบเหต สารดบเพลงทเหมาะสมในการระงบเหตเพลงไหมสารเคม สารเคมทมความเปนอนตรายตางกน หรอมความเปนอนตรายเฉพาะ เชน เมอสารเคมสมผสกบน าท าใหเกดระเบดได การระงบเหตเพลงไหมจากสารเคมจงหามใชน าในการดบเพลง เปนตน

อบตเหตเพลงไหมโรงกลนน ามนไทยออยล จ.ชลบร ในปพ.ศ. 2542

องคประกอบของแผนฉกเฉน 1. ค าจ ากดความและค ายอตางๆ

2. หลกการและเหตผลหรอนโยบาย 3. วตถประสงค

35 4. ขอบเขต 5. แผนผงการควบคมเหตภาวะฉกเฉน 6. แนวทางการปฏบตเมอเกดเหตภาวะฉกเฉนของแตละฝาย 7. แผนผงการควบคมเหตภาวะฉกเฉนในแตละระดบ 8. การตดตอสอสารและแผนผง 9. ขนตอนการอพยพตางๆ เชน - การอพยพออกจากอาคารส านกงาน - การอพยพออกจากพนทการผลต - การอพยพทเกยวกบชมชนในแตละระดบ 10. บทบาทและหนาทของผควบคมเหตภาวะฉกเฉน 11. ขอตกลงเกยวกบการใหความชวยเหลอซงกนและกน 12. แนวทางในการควบคมเหตภาวะฉกเฉนกบสภาวะทแตกตาง 13. ภาคผนวก และเอกสารอางอง

ขอพจารณาในการก าหนดสถานการณจ าลอง เพอการฝกซอมแผนฉกเฉนทเกยวของกบสารเคมอนตราย - พจารณาวามการใชสารเคมอนตรายชนดใดบาง ทอาจกอใหเกดอบตเหต อบตภยรายแรง - พนทใดทมความเสยงสงในการเกดอบตเหต อบตภยรายแรงจากสารเคมดงกลาว - ก าหนดเหตการณจ าลองการเกดอบตเหต อบตภยจากสารเคมในพนทดงกลาว (สถานการณ

จ าลอง) - ฝกซอมแผนฉกเฉนตามสถานการณจ าลองทก าหนด - ทบทวนขอบกพรองในการปฏบตตามแผนฉกเฉนทก าหนด - ทบทวนปรบปรงแกไขแผน เพอก าจดขอบกพรองดงกลาว - ด าเนนการซอมแผนฉกเฉนอยางนอยปละ 1 ครง

จดท าโดย นางสาวอสราภรณ วจตรจรรยากล ผอ านวยการกลมความปลอดภยสารเคม ส านกเทคโนโลยความปลอดภย กรมโรงงานอตสาหกรรม