151

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๑๔๙

151

152

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๕๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท ๑๕๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ขอบขายเนอหา วชาพทธ : อนพทธประวต

152

153

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๑๕๑

153

154

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๕๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

๑๕๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ความรเบองตน

วชาพทธ :: อนพทธประวต

พทธะ ๓ ประเภท

๑๕๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

คาวา พทธะ หมายถง ทานผร ม ๓ ประเภท คอ (๑) สมมาสมพทธะ ผตรสรเองโดยชอบและสอนผอนใหรตามไดดวย (๒) ปจเจกพทธะ ผตรสรเฉพาะตน ไมสามารถสอนใหผอนรตามได (๓) สาวกพทธะ ผรไดเพราะการฟง คอมผอนสงสอน จงรตามได หรอเรยกวา สตพทธะ และนยมเรยกอกชอหนงวา อนพทธะ หมายถง ผรตาม และตนเองกสามารถสอนใหผอนรตามไดดวย

๑๕๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ความหมายของอนพทธประวต

๑๕๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

อนพทธประวต แยกเปน ๒ คา คอคาวา อนพทธะ กบคาวา ประวต โดยคาวา

อนพทธะ แปลวา ผรตาม หมายถง สาวกของพระพทธเจา หรอเรยกวา พทธสาวก ทได รบฟงพทธธรรมคาสงสอนจากพระบรมศาสดาสมมาสมพทธเจาแลวนอมนาหลกธรรมนนไปประพฤตปฏบตเพยรพยายามฝกหดกาย วาจา และใจจนสามารถตดกเลสบรรลมรรคผลตามความแกกลาแหงอนทรยธรรมของตน ซงเปนไดทงบรรพชตและคฤหสถ หรอกลาวโดยงาย ไดแก พทธบรษท ๔ คอ ภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา ทไดบรรลมรรคผล สาเรจเปน พระอรยบคคล ๘ จาพวก คอ (๑) ผตงอยในโสดาปตตมรรค (๒) ผตงอยในโสดาปตตผล (๓) ผตงอยในสกทาคามมรรค (๔) ผตงอยในสกทาคามผล (๕) ผตงอยในอนาคามมรรค (๖) ผตงอยในอนาคามผล (๗) ผตงอยในอรหตตมรรค (๘) ผตงอยในอรหตตผล

สวนคาวา ประวต แปลวา ความเปนมา หมายถง เรองราวความเปนมาของบคคล หรอสงตาง ๆ ทกลาวถง คาวา อนพทธประวต จงหมายถง เรองราวความเปนมาของอนพทธ-บคคล ซงกลาวถง ชาตภมหรอสถานะเดมของอนพทธบคคลกอนเขามาบรรพชาอปสมบท หรอยอมรบนบถอพระพทธศาสนา มลเหตแหงการบรรพชาอปสมบท การบรรลธรรมสาเรจเปน พระอรยบคคล การทางานเผยแผพระพทธศาสนา การไดรบเอตทคคะ รวมถงบญญาธการ และการดบขนธปรนพพาน หรอสนอายขย

๑๕๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ความเปนมาของอนพทธประวต

๑๕๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

อนพทธประวตทเราเหลาพทธบรษทไดศกษากนน มแหลงทมาจากคมภรพระบาลไตรปฎก

ซงเปนหลกฐานอางองชนท ๑ (ปฐมภม) เชน นามาจากคมภรเถรคาถา เถรคาถา ขททกนกาย

๑๕๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

154

155

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๑๕๓

(พระไตรปฎกเลมท ๒๖) และคมภรอปทาน ขททกนกาย (พระไตรปฎกเลมท ๓๒ – ๓๓) โดยพระธรรมสงคาหกาจารย (พระอรหตตเถระ ๕๐๐ รป ทกระทาสงคายนาพระธรรมวนยครงท ๑) ไดรวบรวมประมวลไวโดยใจความ เนนความสาคญ ๓ ดาน คอ

๑. อปทาน วาดวยประวตการสรางบาเพญสาวกบารมหรอการสรางสมความด เรมตงแตการไดรบพทธพยากรณจากพระพทธเจาในปางกอนจนถงชาตสดทาย ซงแตละรปหรอ แตละบคคลใชเวลาอยางนอยทสด ๑ แสนกป

๒. เอตทคคะ วาดวยการไดรบยกยองจากพระพทธองคถงความเปนเลศคอม ความชานาญในดานตาง ๆ ทเปนประโยชนตอการประกาศพระศาสนา

๓. ธรรมภาษต วาดวยการรวบรวมคาสภาษตทเกยวกบหลกธรรมทอนพทธบคคลเหลานนกลาวดวยความปตโสมนสทเกดจากความหลดพนกเลสหรอบรรลธรรม หรอกลาวในโอกาสตาง ๆ ซงเปนขอคดคตธรรมสาหรบปจฉมชน (คนรนหลงๆ) เพอจะไดนาไปประพฤตปฏบตตามกศลธรรมฉนทะของแตละบคคล

อนพทธประวตมความเดนชดนาศกษายงขน เมอพระอรรถกถาจารยผรความแหง พระบาล ไดสงวรรณนาขยายความใหพสดารออกไปอยางมระบบและระเบยบตามหลกวชาการเลาเรองประวตของบคคล โดยไดกาหนดประเดน (หวขอ) ใหศกษา คอ

๑. ชาตภม หรอสถานะเดม กลาวถงภมลาเนาสถานทเกด ชอเดม ชอบดามารดา สกลวงศ วรรณะของแตละทาน

๒. ชวตกอนบวช กลาวถ งความเปนไปแหงชวตกอนบวชหรอเล อมใสในพระพทธศาสนา เชน ประวตการศกษา การประกอบอาชพ การครองเรอน รวมถงการดาเนนชวตท เดนในดานอน ๆ เชน เปนศาสดาเจาลทธ หรอเปนนกบวช นกพรตภายนอกพระพทธศาสนา เปนตน

๓. มลเหตทบวช หรอเลอมใสในพระพทธศาสนา กลาวถงเหตจงใจททาใหอนพทธ-บคคลเหลานนตดสนใจบวชหรอหนมานบถอ

๔. การบรรลธรรม กลาวถงการททานเหลานนบรรลธรรมหรอสาเรจมรรคผล เปนพระอรยบคคลในพระพทธศาสนาวาเกดขนเมอไร ดวยวธการปฏบตอยางไร

๕. การประกาศพระศาสนา หรอ การเผยแผพระพทธศาสนา กลาวถง การททานเหลานนหลงจากบรรลธรรมแลวไดเปนกาลงสาคญชวยพระบรมศาสดาประกาศเผยแผพระพทธศาสนาใหเจรญรงเรองขจรขจายไปในถนตาง ๆ โดยสามารถแสดงหลกพทธธรรมชกนาประชาชนใหหนเขามาบวชเขามานบถอพระพทธศาสนาไดมาก หรอนอยอยางไรบาง

๖. เอตทคคะ กลาวถงความสามารถพเศษทเดนลากวาพทธสาวกดวยกนทงในดานคณสมบตสวนตน และทเปนประโยชนตอผอน เชน มปญญามาก มฤทธมาก มความสามารถ ในการแสดงธรรม เปนตน ซงเปนตาแหนงทพระบรมศาสดาทรงยกยองแตละทานใหปรากฏในหมพทธบรษทตามความปรารถนาทแตละทานตงไว และบาเพญสาวกบารม เพอใหสาเรจตาม

155

156

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๕๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ปรารถนานนเปนเวลานาน ในพทธปบาทกาลน (สมยพระพทธเจาของเรา) ๗. บญญาธการ กลาวถงบญบารมอนเปนอปนสยแหงการบรรลมรรคผล และทเกอกล

อดหนนความปรารถนาตาแหนงเอตทคคะนนๆ ทแตละทานไดตงเอาไว ซงตองบาเพญมาเปนเวลาหลายแสนกป

๘. ธรรมภาษต กลาวถง วาทะ หรอคาพดองอรรถองธรรมอยางจบใจทแตละทานไดแสดงไวในโอกาสตาง ๆ เชน ธรรมวาทะของพระอสสชทแสดงแกอปตสสมาณพวา “เย ธมมา เหตปปภวา... ธรรมเหลาใดเกดแตเหต พระตถาคตตรสเหตแหงธรรมเหลานน และ ความดบแหงเหตของธรรมเหลานน พระมหาสมณะมปกตตรสอยางน” เปนตน

๙. ปรนพพาน หรอสนอายขย กลาวถง การททานเหลานนดบขนธปรนพพาน (สาหรบพระอรหนต) หรอสนอายขย (สาหรบพระอรยบคคลทยงเปนเสขะ) วาไดจากโลกไปนอยางไร ทไหน เมอไร กอนหรอหลงพทธปรนพพาน

ประโยชนของการศกษาอนพทธประวต การศกษาอนพทธประวต นอกจากจะทาใหผศกษาไดรบทราบประวตความเปนมา

แหงพระสาวกของพระพทธเจาโดยละเอยดทงในดานอตตสมบตและปรหตสมบตแลว ยงทาใหได รบประโยชนทไดจากการศกษาอกนานปการ ดงเชน

๑. ไดรและเขาใจประวตศาสตรของพระพทธศาสนาอยางลมลกและกวางขวาง ๒. เหนคณคาและความสาคญของพระรตนตรยในเชงสมพนธกนคอ พระพทธเจา

เปนผตรสรพระธรรม ในขณะทพระธรรมกเปนคาทรงสอนของพระพทธเจา สวนพระสงฆกเปน พระสาวกผฟงพระธรรมจากพระพทธเจา แลวทรงพระธรรมนนไวดวยการปฏบตดปฏบตชอบ

๓. กอใหเกดความศรทธาปสาทะในพระรตนตรยอยางมนคง ๔. สามารถนาปฏปทา จรยาวตรมาเปนทฏฐานคตในการปฏบตตนเพอพนทกขได

ขอบขายของวชาอนพทธประวต นกธรรมชนโท อนพทธประวต ศกษาประวตของอนพทธบคคล เฉพาะทเปนพระมหาเถระ

อรหนตพทธสาวก ในครงพทธกาล โดยทานประมวลกลาวไวจานวน ๘๐ องค เรยกวา พระอสตมหาสาวก แปลวา พระสาวกผใหญ ๘๐ องค แบงเปน ๒ ประเภท คอ

๑. พระมหาสาวกทไดรบตาแหนงเอตทคคะ จานวน ๔๑ องค ๒. พระมหาสาวกทไมไดรบตาแหนงเอตทคคะ จานวน ๓๙ องค

156

157

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๑๕๕

รายนามพระมหาสาวกทไดรบตาแหนงเอตทคคะ จานวน ๔๑ องค ๑. พระอญญาโกณฑญญะ เลศดานรตตญ (มประสบการณบวชกอน) ๒. พระสารบตร เลศดานมปญญามาก ๓. พระมหาโมคคลลานะ เลศดานมฤทธมาก ๔. พระมหากสสปะ เลศดานทรงธดงค (ถอธดงคเครงครด) ๕. พระอนรทธะ เลศดานทพพจกษ (สามารถใชตาทพย) ๖. พระภททยะ (ศากยราช) เลศดานเกดในตระกลสง (ตระกลกษตรย) ๗. พระลกณฏกภททยะ เลศดานมเสยงไพเราะ ๘. พระปณโฑลภารทวาชะ เลศดานบนลอสหนาท (องอาจในมรรคผลทบรรล) ๙. พระปณณมนตานบตร เลศดานเปนพระธรรมกถก (เทศนเกง) ๑๐. พระมหากจจายนะ เลศดานขยายความภาษตโดยยอใหพสดาร ๑๑. พระจฬปนถกะ เลศดานเนรมตกายทสาเรจดวยใจและฉลาดเปลยนแปลง

ทางใจ (ชานาญสมถะ) ๑๒. พระมหาปนถกะ เลศดานฉลาดเปลยนแปลงทางปญญา (ชานาญวปสสนา) ๑๓. พระสภต เลศดานอยดวยความไมมกเลสแลวเปนทกขไณยบคคล ๑๔. พระเรวตขทรวนยะ เลศดานอยปาเปนวตร (หรอพระเรวตะ ผอยปาไมตะเคยน) ๑๕. พระกงขาเรวตะ เลศดานยนดในฌานสมาบต ๑๖. พระโสณโกฬวสะ เลศดานปรารภความเพยร ๑๗. พระโสณกฏกณณะ เลศดานกลาวถอยคาไพเราะ ๑๘. พระสวล เลศดานมลาภมาก ๑๙. พระวกกล เลศดานหลดพนไดดวยศรทธา ๒๐. พระราหล เลศดานใครในการศกษา ๒๑. พระรฏฐปาละ(รฐบาล) เลศดานบวชดวยศรทธา ๒๒. พระโกณฑธานะ เลศดานรบสลากไดกอน ๒๓. พระวงคสะ เลศดานมปฏภาณกลาวคาถาสภาษต ๒๔. พระอปเสนวงคนตบตร เลศดานเปนทเลอมใสของทกชนวรรณะ ๒๕. พระทพพมลลบตร เลศดานจดแจงเสนาสนะ ๒๖. พระปลนทวจฉะ เลศดานเปนทรกของทวยเทพ ๒๗. พระพาหยทารจรยะ เลศดานตรสรไดเรวพลน ๒๘. พระกมารกสสปะ เลศดานแสดงธรรมไดวจตร (ยกอปมาสาธกเกง) ๒๙. พระมหาโกฏฐตะ เลศดานบรรลปฏสมภทา (ชานาญในปฏสมภทา ๔)

157

158

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๕๖ คมอการศกษานกธรรมชนโท

๓๐. พระอานนท เลศดานเปนพหสต(ไดรบฟงพระพทธพจนมามาก) มสต มคต (แนวทางจดจาพระพทธพจน) มธต (ความเพยรจดจาพระพทธพจน) และเปนพทธอปฏฐาก

๓๑. พระอรเวลกสสปะ เลศดานมบรษทบรวารมาก ๓๒. พระกาฬทาย เลศดานทาตระกลทงหลายใหเลอมใส ๓๓. พระพากละ (พกกละ) เลศดานมอาพาธนอย ๓๔. พระโสภตะ เลศดานระลกชาตกอนได (ชานาญปพเพนวาสานสสตญาณ) ๓๕. พระอบาล เลศดานทรงพระวนย (เชยวชาญในพระวนยบญญต) ๓๖. พระนนทกะ เลศดานกลาวสอนภกษณ ๓๗. พระนนทะ เลศดานสารวมอนทรย ๓๘. พระมหากปปนะ เลศดานกลาวสอนภกษ ๓๙. พระสาคตะ เลศดานเพงเตโชกสณ (ชานาญในเตโชกสณสมาบต) ๔๐. พระราธะ เลศดานมปฏภาณแจมแจง (เขาใจคาสอนไดงาย) ๔๑. พระโมฆราช เลศดานทรงจวรเศราหมอง (ใชเครองนงหมปอนๆ)

การไดมาซงตาแหนงเอตทคคะ ตาแหนงเอตทคคะทพระมหาเถระทง ๔๑ องคเหลานไดรบนน มใชเกดจากการทพระองคทรงยกยองเพราะเหนแกหนา (มโขโลกนะ) วาเปนพระใกลชดหรอเปนพระญาตสนท หากแตทานเหลานไดรบเอตทคคะเพราะความเปนเลศในดานตางๆ ดวยตนเอง จงทาให พระบรมศาสดาทรงยกยองในทามกลางสงฆซงพระอรรถกถาจารย อธบายวาในการทรงประทานตาแหนงเอตทคคะแกพระมหาสาวกนน พระพทธองคทรงอาศยหลกเกณฑ ๔ ประการน คอ

๑. อตถปปตตโต ทรงประทานเพราะมเหตการณเกดขน คอทรงอาศยสภาพแวดลอม หรอเรองทเกดขนในขณะนนยกขนเปนเหตประทานตาแหนงเอตทคคะ เชน เมอคราวเสดจลงจากดาวดงสเทวโลก ณ ประตเมองสงกสสนคร มพทธบรษทจานวนมากมาเขาเฝา และมเหตสอบถามปญหากนขน พระสารบตรเถระสามารถแกปญหาของพระอรหนตสาวกอนไดทงหมด แตกแกปญหาอนเปนพทธวสยไมได พระพทธองคจงทรงอาศยเหตทเกดขนนประทานตาแหนงเอตคคะโดยประกาศยกยอง พระสารบตรเถระในทามกลางพทธบรษทวามปญญาลาเลศกวา พระสาวกทงหลาย ดงนน พระสารบตรเถระจงไดรบเอตทคคะวาเลศทางปญญา

๒. อาคมนโต ทรงประทานเพราะทานเหลานนสรางบญมา คอทรงประทานตาแหนง เอตทคคะเพราะบญบารมททานเหลานนสรางสมบาเพญมาแตครงอดตชาตทนานแสนนาน โดยทานเหลานนมประสบการณไดเคยเหนพระภกษอนๆ ไดรบตาแหนงเชนนนจากพระพทธเจา พระองคกอนๆ จงปรารถนาตาแหนงเชนนนบาง

๓. จณณวสโต ทรงประทานเพราะทานเหลานนมวสภาพในดานนน ๆ คอทรงประทาน

158

159

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๕๖ คมอการศกษานกธรรมชนโท

วชา อนพทธประวต ๑๕๗

ตาแหนงเอตทคคะ ตามความเชยวชาญททานเหลานนไดอบรมสงสมมา หรอตามความถนด ความชานาญทแตละทานไดสนใจฝกฝนพฒนามา

๔. คณาตเรกโต ทรงประทานเพราะมคณวเศษดานนนๆ เหนอกวาพระสาวกองคอนๆ คอทรงประทานตาแหนงเอตทคคะเพราะทรงพจารณาเหนวาพระสาวกรปนนๆ เปนผทรง คณวเศษอนเกดจากอภญญาจตเดนลาเลศกวาพระสาวกดวยกน

รายนามพระมหาสาวกทไมไดรบตาแหนงเอตทคคะ จานวน ๓๙ องค ๑. พระวปปะ ๒. พระภททยะ ๓. พระมหานามะ ๔. พระอสสช ๕. พระยสะ ๖. พระวมละ ๗. พระสพาห ๘. พระปณณช ๙. พระควมปต ๑๐. พระนทกสสปะ ๑๑. พระคยากสสปะ ๑๒. พระอชตะ ๑๓. พระตสสเมตเตยยะ ๑๔. พระปณณกะ ๑๕. พระเมตตค ๑๖. พระโธตกะ ๑๗. พระอปสวะ ๑๘. พระนนทะ ๑๙. พระเหมกะ ๒๐. พระโตเทยยะ ๒๑. พระกปปะ ๒๒. พระชตกณณ ๒๓. พระภทราวธะ ๒๔. พระอทยะ ๒๕. พระโปสาละ ๒๖. พระปงคยะ ๒๗. พระภค ๒๘. พระกมพละ ๒๙. พระมหาอทาย ๓๐. พระอปวาณะ ๓๑. พระเมฆยะ ๓๒. พระนาคตะ ๓๓. พระจนทะ ๓๔. พระยโสชะ ๓๕. พระเสละ ๓๖. พระมหาปรนตปะ(พระปณณะ)๓๗. พระสภยะ ๓๘. พระนาลกะ ๓๙ พระองคลมาล

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระอญญาโกณฑญญะ ชอเดมวา โกณฑญญะ ตามโคตรของทาน บดา และมารดาเปนพราหมณมหาศาล ไมปรากฏชอ เกดทบานพราหมณชอโทณวตถ อยไมหางจากกรงกบลพสดเรยนจบ ไตรเพท และรตาราทานายลกษณะ เมอเจาชายสทธตถะ ประสตได ๕ วน พระเจาสทโธทนะไดเชญพราหมณ ๑๐๘ คน มารบประทานอาหาร เพอเปนมงคลและทานายลกษณะพระราชโอรสตามราชประเพณ แลวไดคดเลอกพราหมณ ๘ คน จากจานวน ๑๐๘ คนนน ใหเปนผทานายลกษณะพระราชกมาร โกณฑญญะ ซงเปนพราหมณหนมทสดไดรบคดเลอกอยในจานวน ๘ คนนนดวย พราหมณ ๗ คน ไดทานายพระราชกมารวา มคต ๒ อยาง คอ

๑.. ประวตพระอญญาโกณฑญญเถระ

159

160

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๕๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ฝายโกณฑญญพราหมณ มความมนใจในตาราทานายลกษณะของตน ไดทานายไว อยางเดยววา พระราชกมารจะเสดจออกผนวช และจะไดตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจาเปนศาสดาเอกในโลกแนนอน ตงแตนนมา ไดตงใจไววา ถาตนยงมชวตอย พระราชกมารเสดจออกผนวชเมอไร จะออกบวชตาม ตอมาพระราชกมารเสดจออกผนวช และบาเพญทกกรกรยาอย จงไดชกชวนพราหมณอก ๔ คน คอ (๑) วปปะ (๒) ภททยะ (๓) มหานามะ (๔) อสสช ซงลวนเปนบตรของพราหมณใน จานวน ๑๐๘ คน ทไดรบเชญไปรบประทานอาหารในพระราชพธทานายพระลกษณะของพระราชกมาร รวมเปน ๕ คน เรยกวา ปญจวคคย แปลวากลมคน ๕ คน ไดตดตามรบใชใกลชดดวยคดวา ถาพระองคไดบรรลธรรมวเศษแลว จะไดเทศนาสงสอนตนใหไดบรรลธรรมนนบาง

บรรลโสดาปตตผล เมอพระพทธองคทรงบาเพญทกกรกรยาถง ๖ ป แตไมไดตรสร ทรงแนพระทยวา นนไมใชทางพนทกข จงทรงเลกการทาทกกรกรยา มาทาความเพยรทางใจ ปญจวคคยซง ม โกณฑญญะ เปนหวหนา หมดความเลอมใสเพราะเขาใจวา กลบมาเปนคนมกมากจงพากนหนไป อยทปาอสปตนมฤคทายวน แขวงเมองพาราณส ครนพระพทธองคไดตรสรเปนพระสมมา -สมพทธเจาแลว ทรงตดสนพระทยทจะแสดงพระธรรมเทศนา อนดบแรกทรงคดถงอาฬารดาบส กาลามโคตร และอทกดาบส รามบตร แตทานทงสองไดถงแกกรรมแลว จงทรงคดถงปญจวคคย แลวไดเสดจไปยงปาอสปตนมฤคทายวน ฝายปญจวคคย ครนเหนพระพทธองคเสดจมาแตไกล คดวาคงจะมาหาคนอปฏฐาก จงนดหมายกนวา จะไมไหว ไมตอนรบ ไมรบบาตรและจวรของพระองคแตไดปอาสนะเอาไว แตพอพระพทธองคเสดจไปถง กลบลมกตกาทไดทากนไว เพราะความเคารพทเคยมตอพระองค ทงหมดไดลกขนตอนรบและทาสามจกรรม เหมอนทเคยปฏบตมา แตยงสนทนากบพระองคดวยถอยคาอนไมเคารพโดยการออกพระนาม และใชคาวา อาวโส พระพทธองคทรงหามไมใหใชคาพดอยางนน และตรสบอกวา เราไดบรรลอมตธรรมแลว ขอใหทานทงหลายตงใจฟง และปฏบตตามทเราสอน ไมชาจะไดบรรลอมตธรรมนน ปญจวคคยไดปฏเสธพระพทธองคถง ๓ ครงวา พระองคเลกความเพยรแลวจะบรรลอมตธรรมไดอยางไร พระพทธองคจงไดทรงเตอนสต

160

161

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๑๕๙

พวกเขาวา เมอกอนนทานทงหลายเคยไดฟงคาทเราพดนบางไหม ทาใหพวกเขาระลกไดวา พระวาจาเชนนพระองคไมเคยตรสมากอนเลย จงยอมฟงพระธรรมเทศนา พระพทธองคจงไดทรงแสดงพระธรรมเทศนา ชอ ธมมจกกปปวตนสตร ในเวลาจบพระธรรมเทศนา โกณฑญญะเกดธรรมจกษ คอ ดวงตาเหนธรรมวา สงใดสงหนงมความเกดขนเปนธรรมดา สงนนทงหมด มความดบไปเปนธรรมดา (ทกสงทเกดขนมาสดทายตองดบไป) ทานไดบรรลโสดาปตตผลเพราะเกดธรรมจกษน พระพทธองคทรงทราบ จงทรงเปลงอทาน “อญาส วต โภ โกณฑโญ, อญาส วต โภ โกณฑโญ โกณฑญญะ ไดรแลวหนอ โกณฑญญะ ไดรแลวหนอ” เพราะ พระอทานวา “อญาส” ซงแปลวา “ไดรแลว” ดงนน คาวา อญญา จงเปนคานาหนาชอของทานโกณฑญญะ คอ พระอญญาโกณฑญญะ ตงแตนนเปนตนมา

วธอปสมบทและบรรลอรหตตผล เมอโกณฑญญะไดเหนธรรม บรรลธรรม รธรรมหมดความสงสยในคาสอนของพระศาสดาแลว จงไดทลขอบรรพชาอปสมบท พระพทธองคไดตรสวา เธอจงเปนภกษมาเถด ธรรมอนเรากลาวไวดแลว เธอจงประพฤตพรหมจรรย เพอทาทสดทกขโดยชอบเถด การอปสมบทอยางนเรยกวา เอหภกขอปสมปทา ทานไดเปนภกษรปแรกในพระพทธศาสนา ครนพระพทธองคทรงสงสอนปญจวคคยอก ๔ ทานใหไดดวงตาเหนธรรม คอบรรล โสดาบนแลว ทรงประทานอปสมบทดวยเอหภกขอปสมปทาเชนเดยวกน วนหนง ตรสเรยกทง ๕ รป มาตรสสอนวา ดกอนภกษทงหลาย รป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ เปนอนตตา ไมใชเปนอตตา เพราะถาเปนอตตาแลวไซร กจะไมเปนไปเพออาพาธ (เจบปวย) และตองได ตามปรารถนาวา ขอจงเปนอยางน จงอยาเปนอยางนน แตเพราะทง ๕ นน เปนอนตตา ใคร ๆ จงไมไดตามปรารถนาของตนวา ขอจงเปนอยางน จงอยาเปนอยางนน ทง ๕ รป ไดเหนดวยปญญาตามความเปนจรงวา รป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ ทกชนดไมใชของเรา เราไมใชสงนน และสงนนกไมใชตวของเรา จงเบอหนายในรป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ เมอเบอหนายยอมหมดกาหนด ครนหมดกาหนดยอมหลดพน ทง ๕ รป จงไดบรรลอรหตตผลดวยพระเทศนาน ๆ ชอวา อนตตลกขณสตร

งานประกาศพระพทธศาสนา พระอญญาโกณฑญญะ เปนกาลงสาคญรปหนงในการชวยประกาศพระศาสนา เพราะ อยในจานวนพระอรหนต ๖๐ รป ทพระสมมาสมพทธเจาทรงสงไปประกาศพระศาสนาครงแรก ดวยพระพทธดารสวา ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเทยวจารกไปเพอประโยชนเกอกล เพอความสขแกมหาชน เพออนเคราะหชาวโลก เพอประโยชน เพอเกอกล เพอความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย

161

162

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๖๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

๑๖๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน

๑๖๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

พระอญญาโกณฑญญะ ไดรบยกยองจากพระสมมาสมพทธเจาวา เลศกวาภกษทงหลาย ผรตตญ แปลวา ผรราตร หมายความวา รธรรมทองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ตรสสอนและบวชกอนใครทงหมด ในสมยแหงพระพทธเจาทรงพระนามวา ปทมตตระ ทานไดเหนพระศาสดาทรงตงภกษรปหนงไวในตาแหนงเลศกวาภกษทงหลาย ผรตตญรแจงธรรมกอนใคร ๆ จงปรารถนาฐานนดรนนแลวไดทาบญมทาน เปนตน จนมาถงศาสนาของพระผมพระภาคเจา ทรงพระนามวา วปสส เขาไดเกดเปนกฏมพ ชอวา มหากาล ไดถวายทานอนเลศ ๙ ครง ดวยบญญาธการดงกลาว จงไดรบเอตทคคะนจากพระบรมศาสดาในชาตน พระอญญาโกณฑญญะ ไดชวยพระบรมศาสดาประกาศพระศาสนาอยระยะหนง บนปลายชวต ไดทลลาเขาไปอยในปาหมวนต จาพรรษาอย ทฝงสระฉททนต ๑๒ พรรษา เมอกาลจะปรนพพานใกลเขามา จงเขาไปเฝาพระศาสดา ขอใหทรงอนญาตการปรนพพาน แลวกลบไปยงทนน ปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาต

๑๕๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

๑๖๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

๒.. ประวตพระสารบตรเถระ

๑๖๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

พระสารบตรเถระ ชอเดมวา อปตสสะ เปนชอทบดามารดาตงให เพราะเปนบตรของตระกลผเปนหวหนาในอปตสสคาม บดาชอ วงคนตพราหมณ มารดา ชอ นางสาร หรอรปสาร เกดทอปตสสคาม ไมไกลพระนครราชคฤห กอนการอบตแหงพระผมพระภาค การศกษา ไดสาเรจศลปศาสตรหลายอยาง เพราะเปนผมปญญาเฉยบแหลม ศกษาไดรวดเรว อปตสสะมชอทชาวบานเรยกอกชอหนงวา สารบตร เพราะเปนบตรของนางสาร แตเมอบวชแลวจงถกเรยกวา พระสารบตร ทานมสหายคนหนงชอ โกลตะ อยมาวนหนง คนทงสองนนกาลงดมหรสพบนยอดเขาในกรงราชคฤห เหนมหาชน ประชมกน เพราะญาณของทงสองถงความแกกลา จงเกดความคดขนโดยแยบคายได ความสงเวชวา คนเหลานทงหมด ภายในรอยปเทานนกจะเขาไปสปากของมจจราช จงทาการตดสนใจวา เราทงหลายควรแสวงหาโมกขธรรม และเมอจะแสวงหาโมกขธรรมน น ควรไดบรรพชาสกอยางหนง จงพากนไปบวชในสานกของสญชยปรพาชกพรอมกบมาณพ ๕๐๐ คน ตงแตสองสหายนนบวชแลว สญชยปรพาชก ไดมลาภและยศอนเลศ อปตสสะและโกลตะปรพาชก ทงสองนนเรยนลทธของสญชยไดทงหมดโดยเวลา ไมนานนก ไมเหนสาระของลทธนน เมอเปนอยางนน คนทงสองนน เมอจะแสวงหาโมกขธรรมตอไป จงไดทากตกากนวา ใครบรรลอมตธรรมกอน จงบอกแกอกคนหนง

๑๕๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

162

163

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๑๖๑

วนหนง อปตสสปรพาชกไปยงปรพาชการาม เหนทานพระอสสชเถระเทยวบณฑบาต อยในกรงราชคฤห คดวาบรรพชตผสมบรณดวยมรรยาทอยางน เราไมเคยเหน ชอวาธรรมอนละเอยด นาจะมในบรรพชตน จงเกดความเลอมใสมองดทาน ไดตดตามไปเพอจะถามปญหา ฝายพระเถระไดบณฑบาตแลว จงหาสถานทอนเหมาะสมเพอจะฉนอาหาร ปรพาชก ไดตงตงของตนถวาย เมอพระเถระฉนเสรจแลวไดถามถงศาสดาวา ศาสดาของทานมวาทะอยางไร พระเถระตอบวา ธรรมเหลาใด เกดแตเหต พระตถาคตตรสเหตแหงธรรมเหลานน และเหตแหง ความดบแหงธรรมเหลานน พระมหาสมณะตรสอยางน อปตสสปรพาชก ไดดวงตาเหนธรรม คอบรรลโสดาปตตผล ดวยการฟงธรรมน แลวกลบไปบอกเพอน และแสดงธรรมใหฟง โกลตะกไดดวงตาเหนธรรมเหมอนกน จงพากนไปลา อาจารยสญชยเพอไปเฝาพระศาสดา

วธอปสมบทและบรรลอรหตตผล พระศาสดาทอดพระเนตรเหนสองสหายพรอมกบบรวารแตไกล ไดตรสวา นจะเปน คสาวกชนเลศของเรา ทรงแสดงธรรมตามจรยาแหงบรวารของสหายทงสองใหดารงอยใน พระอรหตแลว ไดประทานเอหภกขอปสมปทาแกพวกเขา พรอมกบอปตสสะและโกลตะดวย เมอทงสองบวชแลว ภกษทงหลายเรยก อปตสสะวา สารบตร เรยกโกลตะวา โมคคลลานะ พระสารบตร บวชไดกงเดอน (๑๕ วน) อยในถาสกรขตะกบพระศาสดา เมอพระศาสดา ทรงแสดงเวทนาปรคคหสตรแกทฆนขปรพาชกผเปนหลานของตน สงญาณไปตามพระธรรม-เทศนาไดบรรลพระอรหนตถงทสดแหงสาวกบารมญาณ

งานประกาศพระพทธศาสนา พระสารบตรเถระ นบวาได เปนกาลงสาคญยงในการชวยพระศา สดาประกาศพระพทธศาสนา มคาเรยกทานวา พระธรรมเสนาบด ซงคกบคาเรยกพระศาสดาวา พระธรรม-ราชา ทานเปนทไววางพระทยของพระศาสดามากทสด ดงพระพทธดารสทตรสวา ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลาย จงเสพ จงคบ สารบตร และโมคคลลานะเถด ทง ๒ รปนเปนบณฑต อนเคราะหเพอนพรหมจรรย สารบตร เปรยบเหมอนผใหกาเนด โมคคลลานะ เปรยบเหมอน ผบารงเลยงทารกทเกดแลว สารบตรยอมแนะนาในโสดาปตตผล โมคคลลานะ ยอมแนะนาในผลชนสงขนไป ครงทพระเทวทตประกาศแยกตนจากพระพทธเจา พาพระวชชบตรผบวชใหม มปญญานอยไปอยทตาบลคยาสสะ พระพทธเจาทรงมอบหมายใหพระสารบตรกบพระโมคคลลานะไปนา พระเหลานนกลบมา ทานทงสองไดทางานสาเรจตามพทธประสงค ทานไดทาใหผทยงไมเลอมใสในพระพทธศาสนาเกดความเลอมใส และผทเลอมใสอยแลว มความเลอมใสมนคงยงขน ดวยการชกนา และการปฏบตใหเปนแบบอยางทด เชน ชกนา

163

164

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๖๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

นองชาย และนองสาวของทานใหเขามาบวช โปรดบดาและมารดาใหเปนสมมาทฏฐ เปนอปชฌายบวชสามเณร และภกษจานวนมาก ซงตอมาหลายทานมชอเสยง นบเขาจานวน อสตมหาสาวก เชน สามเณรราหล สามเณรสงกจจะ พระราธะ พระลกณฑกภททยะ เปนอาท ดานการปฏบตทเปนแบบอยางทดนน พระสารบตรเถระเปนผมความกตญอยางยง ทานไดบรรลโสดาบน และไดบวชในพระพทธศาสนา เพราะไดฟงธรรมจากพระอสสช ตงแต นนมา ทานนบถอพระอสสชวา เปนอาจารยของทาน ทาการเคารพกราบไหวเสมอ หากทราบวาพระอสสชอยทางทศใด จะยกมอไหวและนอนผนศรษะไปทางทศนน

เอตทคคะและบญญาธการ พระสารบตรเถระ เปนผมปญญามาก สามารถแสดงธรรมไดใกลเคยงกบพระศาสดา และสามารถโตตอบการาบปราบปรามพวกลทธภายนอกทมาโตแยงคดคานพระธรรมคาสอนในพระพทธศาสนาไดอยางด พระศาสดาจงทรงตงทานไวในตาแหนงพระอครสาวกเบองขวา และเอตทคคะวา เลศกวาภกษทงหลายผมปญญามาก เมอพระสมมาสมพทธเจา พระนามวา อโนมทสส เสดจอบตในโลก พระสารบตรเกด ในตระกลพราหมณมหาศาล ไดเหนพระนสภเถระ พระอครสาวกเบองขวาของพระองคไดกลาว อนโมทนาอาสนะดอกไมแกดาบสทงหลาย มความเลอมใส ปรารถนาฐานนดรนนในใจวา โอหนอ แมเรากพงเปนพระสาวกของพระพทธเจาองคหนงในอนาคต เหมอนพระนสภเถระน พระศาสดาจงพยากรณวา เมอเวลาลวงไปหนงอสงไขยยงดวยแสนกปป แตกปปนไป จกไดเปนอครสาวกของพระโคดมสมมาสมพทธเจา มนามวา สารบตร

ธรรมวาทะและปรนพพาน คนททนของหนกไวบนศรษะตลอดเวลา ตองลาบากดวยภาระ ฉนใด ภาระทเราแบกอย กฉนนน เราถกไฟ ๓ กอง เผาอย เปนผแบกภาระคอภพ เหมอนยกภเขาพระสเมรมาวางไวบนศรษะ ทองเทยวไปในภพ คนผมใจตา เกยจคราน ทงความเพยร มสตะนอย ไมมมรรยาท อยาไดสมาคมกบเราในท ทกสถานในกาลทกเมอ สวนคนผมสตะมาก มปญญา ตงมนในศล เปนผประกอบดวยความสงบใจ ขอจงตงอยบนกระหมอมของเราตลอดเวลา ขาพระองคจะยายพวกเดยรถย ประกาศศาสนาของพระชนเจา จะเปนธรรมเสนาบดในศาสนาของพระศากยบตรตงแตวนนเปนตนไป พระสารบตรเถระปรนพพานกอนพระศาสดา โดยไดกลบไปนพพานทบานเกดของทาน กอนจะนพพาน ทานไดไปทลลาพระศาสดา แลวเดนทางไปกบพระจนทเถระนองชาย ไดเทศนา โปรดมารดาของทานใหบรรลโสดาปตตผล แลวนพพานดวยโรคปกขนทกาพาธ พระจนทเถระ

164

165

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๑๖๓

พรอมดวยญาตพนองทาฌาปนกจสรระของทานแลว เกบอฐธาตไปถวายพระศาสดา ทเชตวนมหาวหาร เมองสาวตถ ทรงโปรดใหกอเจดยบรรจอฐธาตของทานไวทเชตวนมหาวหารนน

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระโมคคลลานเถระ ชอเดมวา โกลตะ เปนชอทบดาและมารดาตงให เพราะเปนบตรของตระกลผเปนหวหนาในโกลตคาม บดาไมปรากฏชอ กลาวเพยงวาเปนหวหนาในโกลตคาม มารดา ชอโมคคลล หรอมคคล ทงคเปนวรรณะพราหมณ เกดทบานโกลตคาม ไมไกลจาก นครราชคฤหกอนการอบตแหงพระผมพระภาคเจาของเราทงหลาย โกลตะ มชอทชาวบานเรยกอกชอหนงวา โมคคลลานะ เพราะเปนบตรของนางโมคคลล พราหมณ อกอยางหนง ชอวาโมคคลลานะ เพราะเกดโดยโมคคลลโคตร อกอยางหนง ชอวา โมคคลลานะ เพราะเปนผอาจ คอสามารถในการได ในการรแจงมรรค มโสดาปตตมรรค เปนตน มสหายทรกใครสนทสนมกนมากคนหนงชออปตสสะ อยมาวนหนง สหายทงสองนนกาลงดมหรสพบนยอดเขาในกรงราชคฤห เหนมหาชน มาประชมกนเพอชมมหรสพ ไดความสงเวชวา คนเหลานทงหมดภายในรอยปเทานนกจะเขาสปากของมจจราช จงทาการตดสนใจวา เราทงหลายควรแสวงหาโมกขธรรม จงพากนไปบวชในสานกของสญชยปรพาชก พรอมกบมาณพ ๕๐๐ คน โกลตะพรอมกบสหาย เรยนลทธของสญชยไดทงหมดโดยเวลาไมนานนก ไมเหนสาระของลทธนน รสกเบอหนาย จงคดแสวงหาโมกขธรรมตอไป โดยทากตกากนวา ใครบรรลอมตธรรมกอน จงบอกแกอกคนหนง อปตสสปรพาชกไดฟงธรรมจากพระอสสชเถระ ไดดวงตาเหนธรรม คอ บรรลโสดาปตตผล จงกลบมาบอกโกลตะผสหาย และแสดงธรรมใหฟง โกลตะไดดวงตาเหนธรรม คอบรรลโสดาปตตผลเชนเดยวกน จงพากนไปลาอาจารยสญชยเพอไปเฝาพระศาสดา

วธอปสมบทและบรรลอรหตตผล พระศาสดาทอดพระเนตรเหนสองสหายพรอมกบบรวารแตไกล ไดตรสวา นจะเปนคสาวกชนเลศของเรา ทรงแสดงธรรมตามจรยาแหงบรวารของสหายทงสองแลว ไดประทานเอหภกขอปสมปทาแกพวกเขาวา เธอทงหลายจงเปนภกษมาเถด ธรรมอนเรากลาวไวดแลว เธอทงหลาย จงประพฤตพรหมจรรย เพอทาทสดทกขโดยชอบเถด

๓.. ประวตพระมหาโมคคลลานเถระ

165

166

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๖๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ทานพระมหาโมคคลลานเถระ บวชได ๗ วน เขาไปอาศยบานกลลวาลมตตคาม ในมคธรฐ บาเพญสมณธรรม ถกถนมทธะ คอความทอแทและความโงกงวงครอบงา ไมสามารถบาเพญสมณธรรมได พระศาสดาไดเสดจไปโปรดใหสลดใจ ดวยพระดารสมอาทวา โมคคลลานะ ความพยายามของเธอ อยาไดไรผลเสยเลย แลวตรสอบายสาหรบแกงวง ๘ ประการ คอ

๑) เมอมสญญาอยางไรใหใสใจถงสญญาอยางนนใหมาก ๒) ใหพจารณาธรรมทไดฟงมาแลว ๓) ใหทองบนธรรมนนซงไดเรยนไดฟงมาแลว ๔) ใหยอน (แยง) หทง ๒ ขางและเอามอลบตว ๕) ใหยนขน เอานาลบตวเหลยวมองดทศตาง ๆ และแหงนหนามองดทองฟา ๖) ใหใสใจถงแสงสวางกลางวน ๗) ใหเดนจงกรม สารวมอนทรย ทาจตใหเปนสมาธ ไมฟงซาน ๘) ใหสาเรจสหไสยาสน คอ นอนตะแคงขางขวาซอนเทาดวยเทา มสตสมปชญญะตงใจ

วาจะลกขน เมอตนแลว ครนทรงตรสบอกอบายสาหรบแกงวงแลว ตรสสอนใหสาเนยกในใจอก ๓ ขอวา

๑) เราจกไมชงวง คอถอตวเขาไปสสกล ๒) เราจกไมพดคาซงเปนเหตเถยงกน อนเปนเหตใหพดมาก ๓) เราจกไมคลกคลดวยหมคณะ เรนอยตามวสยของสมณะ

จากนน ทรงสอนธาตกรรมฐาน ใหทานพจารณารางกาย แยกออกเปนธาต ๔ คอ ปฐว ธาตดน อาโป ธาตนา เตโช ธาตไฟ วาโย ธาตลม ทานกาจดความทอแทและความโงกงวงไดแลว สงใจไปตามกระแสเทศนา ไดบรรลมรรคทง ๓ เบองบนโดยลาดบแหงวปสสนา แลวถงทสดแหงสาวกบารมญาณในขณะไดบรรลผลอนเลศ คออรหตตผล

งานประกาศพระพทธศาสนา พระโมคคลลานเถระ เปนกาลงสาคญของพระศาสดาในการประกาศพระพทธศาสนา เพราะทานมฤทธมาก จนทาใหเจาลทธอน ๆ เสอมลาภสกการะ โกรธแคนคดกาจดทานดงคาปรกษากนของเจาลทธเหลานนวา ทานทงหลายทราบหรอไมวา เพราะเหตไร ลาภสกการะจงเกดขนแกพระสมณโคดมเปนจานวนมาก พวกเดยรถยทรตอบวา พวกขาพเจาทราบ ลาภสกการะเกดขน เพราะอาศยพระเถระรปหนงชอ มหาโมคคลลานะ เพราะพระเถระนนไปยง เทวโลกถามกรรมทพวกเทวดาทาแลว กลบมาบอกกบพวกมนษยวา ทวยเทพทากรรมชอน ยอมไดสมบตอยางน ทานไปยงนรกถามกรรมของหมสตวผเกดในนรกแลวกบมาบอกพวกมนษยวา พวกเนรยกสตวทากรรมชอน ยอมเสวยทกข อยางน พวกมนษยไดฟงคาของพระเถระนนแลวเกดความเลอมใสจงนาลาภสกการะเปนอนมากไปถวาย นนบวาทานเปนกาลงสาคญของพระศาสดา

166

167

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๑๖๕

เอตทคคะและบญญาธการ พระมหาโมคคลลานเถระ เมอสาเรจพระอรหนตแลว เปนผมฤทธมาก สามารถทองเทยวไปยงเทวโลกและในนรกได ปราบผรายทงหลาย เชน นนโทปนนทนาคราชเปนตนได จงไดรบ การยกยองจากพระศาสดา วาเปนผเลศกวาภกษทงหลายในทางเปนผมฤทธ ในอดตกาลนานหนงอสงไขยกบอกแสนกปป ในพทธปบาทกาลแหงพระพทธเจา ทรงพระนามวา อโนมทสส พระมหาโมคคลลานะเกดในตระกลคหบดมหาศาลชอสรวฒนกฏมพ มสหายชอสรทมาณพ สรทมาณพ ออกบวชเปนดาบสไดทาบญแลวปรารถนาตาแหนงอครสาวกท ๑ ในศาสนาของพระสมณโคดม ไดรบพยากรณ คอการรบรองจากพระอโนมทสสพทธเจาวา จะสาเรจแนแลว จงไปชวนสรวฒนกฏมพใหปรารถนาตาแหนงอครสาวกท ๒ สรวฒนกฏมพไดตกลง ตามนน แลวไดถวายมหาทานแกพระพทธเจา และพระสาวกเปนเวลา ๗ วน วนสดทายไดถวายผามราคามาก แลวปรารถนาตาแหนงอครสาวกท ๒ พระศาสดาทรงเหนความสาเรจของเขา แลวไดพยากรณวา อกหนงอสงไขยกบแสนกปป จะไดเปนอครสาวกท ๒ ของพระโคดมพทธเจา มนามวาโมคคลลานะ

ธรรมวาทะและนพพาน ไฟไมไดตงใจเลยวา เราจะเผาไหมคนโงเขลา คนโงเขลาตางหากเขาไปหาไฟทกาลงลกอยแลวใหไฟไหมตนเอง ดกอนมารผใจบาป ทานเขาไปหาพระพทธเจา แลวเผาตวของทานเองเหมอนกบคนโงทไปจบไฟ ดกอนมารผใจบาป ทานเขาไปหาพระพทธเจา แตกลบไดบาปกลบมา ซายงเขาใจผดวา ไมเหนจะบาปอะไร (บาปแลวยงโงอก) พระมหาโมคคลลานเถระ นพพานทตาบลกาฬศลา แควนมคธ นพพานกอนพระศาสดา แตภายหลงพระสารบตร ๑๕ วน พระศาสดาเสดจไปทาฌาปนกจแลว ใหนาอฐธาตมากอเจดย บรรจไวทใกลประตเวฬวนวหาร

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระมหากสสปเถระ ชอเดมวา ปปผล เปนชอทบดาและมารดาตงให แตมกเรยกกน ตามโคตรวา กสสปะ บดาชอ กปละ มารดาไมปรากฏชอ เกดในวรรณะพราหมณตระกลมหาศาล เชอสายกสสปโคตรทหมบานพราหมณ ชอมหาตตถะ ตงอย ในเมองราชคฤห ภายหลง

๔.. ประวตพระมหากสสปเถระ

167

168

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๖๖ คมอการศกษานกธรรมชนโท

พระมหาบรษเสดจอบต พระมหากสสปเถระ เปนลกพราหมณมหาศาล บดาและมารดาจงตองการผสบเชอสาย วงศตระกล ไดจดการใหแตงงานกบหญงสาวธดาพราหมณมหาศาลเหมอนกน ชอภททกาปลาน ในขณะทานมอายได ๒๐ ป นางภททกาปลานมอายได ๑๖ ป แตเพราะทงคจตมาจากพรหมโลก และบาเพญเนกขมมบารมมา จงไมยนดเรองกามารมณ เหนโทษของการครองเรอนวา ตองคอยเปนผรบบาปจากการกระทาของผอน ในทสดทงสองไดตดสนใจออกบวชโดยยกสมบตทงหมดใหแกญาตและบรวาร พวกเขาไดไปซอผากาสาวพสตร และบาตรดนจากตลาด ตางฝายตางปลงผม ใหแกกนเสรจแลว ครองผากาสาวพสตรสะพายบาตร ลงจากปราสาทไปอยางไมมความอาลย เมอปปผลและภททกาปลานเดนทางไปดวยกนไดระยะหนงแลวปรกษากนวา การปฏบต เชนน ทาใหผพบเหนตเตยนได เปนการไมสมควร จงไดแยกทางกน นางภททกาปลานไปถง สานกนางภกษณแหงหนง แลวบวชเปนนางภกษณภายหลงไดบรรลพระอรหตตผล เมอทงสองคนแยกทางกน พระศาสดาประทบอยทพระคนธกฎ วดเวฬวน ทรงทราบ ถงเหตนน จงไดเสดจไปประทบนงทโคนตนพหปตตนโครธ ระหวางเมองราชคฤหกบเมองนาลนทา เพอรอรบการมาของเขา เมอปปผลเหนพระองคแลวคดวาทานผนจกเปนศาสดาของเรา เราจกบวชอทศพระศาสดาองคน จงนอมตวลงเดนเขาไปหา ไหว ๓ ครง แลวกราบทลวา ขาแตพระองค ผเจรญ ขอพระผมพระภาคเจาจงเปนศาสดาของขาพระองค ขาพระองคเปนสาวก พระศาสดาตรสวา กสสปะ ถาเธอพงทาความเคารพนบถอนแกแผนดน แผนดนนนกไมสามารถจะรองรบได ความเคารพนบถออนเธอผรความทตถาคตเปนผมคณมากอยางนกระทาแลว ยอมไมทาแมขนของเราใหไหวได เธอจงนงลงเถด กสสปะ ตถาคตจะใหทรพยมรดกแกเธอ

วธอปสมบทและบรรลอรหตตผล ลาดบนน พระศาสดาไดบวชใหทานดวยทรงประทานโอวาท ๓ ขอ คอ

๑. ดกอนกสสปะ เธอพงศกษาวา เราจกเขาไปตงความละอาย และความเกรงใจในภกษ ทงทเปนเถระ ปานกลาง และบวชใหม

๒. ธรรมใดเปนกศล เราจกเงยโสตลงฟงธรรมนน พจารณาเนอความนน (ของธรรมนน) ๓. เราจกไมละทงกายคตาสต คอพจารณารางกายเปนอารมณ (อยเสมอ) วธบวชอยางน

เรยกวา โอวาทปฏคคณปสมปทา แปลวา การบวชดวยการรบโอวาท ครนบวชใหทานเสรจแลว พระศาสดาทรงใหทานเปนปจฉาสมณะเสดจไปตามทาง ไดหนอยหนง ทรงแวะขางทาง แสดงอาการจะประทบนง พระเถระทราบดงนน จงปผาสงฆาฏ อนเปนผาผนเกาของตน เปน ๔ ชน ทโคนตนไมแหงหนง พระศาสดาประทบนงบนสงฆาฏนน

168

169

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๑๖๗

เอาพระหตถลบผาพลาง ตรสวา กสสปะ สงฆาฏอนเปนผาเกาผนนของเธอ ออนนม พระเถระร ความประสงคจงกราบทลวา ขอพระผมพระภาคเจาจงทรงหมผาสงฆาฏนเถดพระเจาขา แลวเธอจะ หมผาอะไร พระศาสดาตรสถาม พระเถระกราบทลวา เมอไดผาสาหรบหมของพระอ งค ขาพระองคจกหมไดพระเจาขา พระศาสดาไดทรงประทานผาหมของพระองคแกพระเถระ ๆ ไดหมผาของพระศาสดา มไดทาความถอตววา เราไดจวรเครองใชสอยของพระพทธเจา แตคดวาตงแตนไป เราจะทาอะไรใหดกวานอก จงไดสมาทานธดงค ๓ ขอ ในสานกพระศาสดา หลงจากบวชได ๘ วน กไดบรรลพระอรหนตพรอมดวยปฏสมภทา

งานประกาศพระพทธศาสนา พระมหากสสปเถระ เปนพระสนโดษมกนอย ถอธดงคเปนวตร ธดงค ๓ ขอ ทถออยตลอดชวต คอ (๑) ทรงผาบงสกลเปนวตร (๒) เทยวบณฑบาตเปนวตร (๓) อยปาเปนวตร ทานจงเปนแบบอยางทดของคนรนหลงมากกวา การแสดงธรรม ทานไดแสดงคณแหงการถอธดงคของทานแกพระศาสดา ๒ ประการ คอ

๑. เปนการอยเปนสขในปจจบน ๒. เพออนเคราะหคนรนหลง จะไดถอปฏบตตาม

พระศาสดาทรงประทานสาธการแกทาน แลวตรสวา เธอไดปฏบตเพอปร ะโยชน และความสขแกตนและแกชนเปนอนมาก ทรงสรรเสรญทานวา เปนผมกนอย สนโดษ ตรสสอนภกษทงหลายใหถอเปนแบบอยาง ดงน

๑. กสสปะ เขาไปสตระกล ชกกายและใจออกหาง ประพฤตตนเปนคนใหม ไมคนเคย อยเปนนตย ไมคะนองกายวาจาใจ จตไมของอยในสกลนน เพกเฉย ตงจตเปนกลางวา ผใครลาภ จงไดลาภ ผใครบญ จงไดบญ ตนไดลาภมใจฉนใด ผอนกมใจฉนนน

๒. กสสปะ มจตประกอบดวยเมตตา แสดงธรรมแกผอน ๓. ทรงสงสอนภกษใหประพฤตดประพฤตชอบ โดยยกทานพระมหากสสปะเปนตวอยาง

แตงานประกาศพระศาสนาทสาคญทสดของพระมหากสสปเถระ คอเปนประธาน การทาสงคายนาพระธรรมวนยครงแรก เมอพระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานแลว ทานไดปรารภถอยคาของสภททวฑฒบรรพชตกลาวกบภกษทงหลายวา พวกเราพนพนธนาการจากพระสมณโคดมแลว ตอจากนไป อยากทาอะไรกทา ไมอยากทากไมตองทา หลงจากถวาย พระเพลงพระบรมศพของพระพทธเจาแลว ทานไดแจงเรองนนใหพระสงฆทราบ แลวตกลงกนวาตองสงคายนาพระธรรมวนย เพราะเปนวธทดทสดอนจะทาใหพระศาสนาดารงมนคงอยได ชว กาลนาน พระสงฆไดมอบใหทานเปนประธานคดเลอกพระภกษผจะเขารวมสงคายนา ทาน

169

170

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๖๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท

คดเลอกพระอรหนต ๔๙๙ รป ลวนแตบรรลอภญญา ๖ และปฏสมภทา ๔ จากนนไดเดนทางไปยงถาสตตบรรณคหา ขางภเขาเวภาระ โดยไดรบราชปถมภจากพระเจาอชาตศตรแหงแควนมคธ ปฐมสงคายนานมความสาคญมากไดชวยรกษาคาสอนขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาใหดารงมนคงมาจวบถงทกวนน

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน พระมหากสสปเถระ ไดรบการสรรเสรญจากพระศาสดา ในทามกลางหมพระอรยเจา ทรงตงพระเถระไวในตาแหนงผเลศแหงภกษทงหลาย ผทรงธดงคและกลาวสอนธดงควา ภกษทงหลาย กสสปะน เปนผเลศแหงภกษสาวกทงหลายของเรา ผทรงธดงคและกลาวสอนธดงค นบยอนหลงไปแสนกปปแตกปปน พระพทธเจาทรงพระนามวา ปทมตตระ ไดเสดจอบต ในโลก พระมหากสสปะเถระนไดเกดเปนกฏมพนามวา เวเทหะ ในพระนครหงสวดนบถอ พระรตนตรยไดเหนพระสาวกผเลศทางธดงคนามวา มหานสภเถระ เลอมใสในปฏปทาของทาน จงนมนตพระปทมตตรพทธเจา พรอมพระสงฆมาถวายภตตาหาร แลวตงความปรารถนาตาแหนงนน พระพทธเจาทรงตรวจดดวยพทธญาณ แลวจงทรงพยากรณวา ในอนาคตกาลประมาณแสนกปปพระพทธเจาพระนามวา โคดม จกอบตขน ทานจกเปนสาวกท ๓ ของพระพทธเจานน มชอวา มหากสสปเถระ พระมหากสสปเถระ เมอทาสงคายนาพระธรรมวนยเรยบรอยแลว ไดจาพรรษาอยท เวฬวนาราม มอายประมาณ ๑๒๐ ป จงนพพาน ณ ระหวางกลางกกกฏสมปาตบรรพตทง ๓ ลก ในกรงราชคฤห

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช พระอนรทธเถระ พระนามเดม เจาชายอนรทธะ เปนพระนามทพระญาตทงหลายขนานให พระบดาพระนามวา อมโตทนะ เปนพระอนชาของพระเจาสทโธทนะ เจาชายอนรทธะ มพนองรวมพระมารดาเดยวกน ๒ พระองค คอ ๑) พระเชษฐา พระนามวา เจาชายมหานามะ ๒) พระกนษฐภคนพระนามวา โรหณ เจาชายอนรทธะ เปนผมบญญาธการสง เปนสขมาลชาตอยางยง และเปนผมปญญามาก ไมรจกแมแตคาวา ไมม ทางฝายพระนครกบลพสด พระเจาสทโธทนะไดตรสเรยกเจาศากยะทงหลายมาประชมกนตรสวา บดนบตรของเราเปนพระพทธเจาแลว มกษตรยเปนอนมากเปนบรวาร ทานทงหลายจงให

๕.. ประวตพระอนรทธเถระ

170

171

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๑๖๙

เดกชายจากตระกลหนง ๆ บวชบาง ขตตยกมารชาวศากยะเปนอนมากไดออกบวชตามพระศาสดา สมยนน เจาชายมหานามะ เสดจเขาไปหาเจาชายอนรทธะ ตรสวา พออนรทธะ บดน ศากยกมารผมชอเสยงพากนบวชตามพระผมพระภาคเจา แตตระกลของเรายงไมมใครบวชเลย เธอหรอพจะตองบวช ในทสดเจาชายอนรทธะตดสนพระทยบวชเอง จงพรอมดวยกษตรย อก ๕ พระองค คอ ภททยะ อานนทะ ภค กมพละ และเทวทต พรอมกบอบาลภษามาลา ไดไปเฝา พระศาสดาทอนปยอมพวนทลขอบรรพชาอปสมบท โดยใหอบาลบวชกอน เพอกาจดขตตยมานะ

การบรรลธรรมและงานประกาศพระพทธศาสนา พระอนรทธเถระน ครนบวชแลวไดเรยนกรรมฐานในสานกพระธรรมเสนาบด แลวไดไปประจาอยทปาจนวงสมฤคทายวน ในเจตยรฐ บาเพญสมณธรรม ตรกมหาปรสวตกได ๗ ขอ คอ

๑. ธรรมนเปนธรรมของผมความปรารถนานอย ไมใชของผมความมกมาก ๒. ธรรมนเปนธรรมของผสนโดษยนดดวยของทมอย ไมใชของผไมสนโดษ ๓. ธรรมนเปนธรรมของผสงดแลว ไมใชของผยนดในหมคณะ ๔. ธรรมนเปนธรรมของผปรารถนาความเพยร ไมใชของผเกยจคราน ๕. ธรรมนเปนธรรมของผมสตมนคง ไมใชของคนหลง ๖. ธรรมนเปนธรรมของผมใจมนคง ไมใชของผมใจไมมนคง ๗. ธรรมนเปนธรรมของผมปญญา ไมใชของผทรามปญญา

พระศาสดาทรงทราบวา ทานลาบากในมหาปรสวตกขอท ๘ จงเสดจไปยงทนนตรส อรยวงสปฏปทา วาดวยการอบรมความสนโดษในปจจย ๔ และยนดในการเจรญกศลธรรม แลวตรสมหาปรสวตก ขอท ๘ ใหบรบรณวา

๘. ธรรมนเปนธรรมของผยนดในธรรมทไมเนนชา ไมใชของผยนดในธรรมทเนนชา พอเมอพระศาสดาเสดจไปยงเภสกลาวน ทานพระอนรทธเถระ กไดบรรลพระอรหนต พระอนรทธเถระ มบทบาทสาคญอยางมากในการชวยพระศาสดาประกาศพระพทธศาสนา เพราะทานชานาญในทพพจกษญาณ จงเปนพระทเทวดาและมนษยเคารพนบถอ ทานมอายอยมานาน หลงจากพระพทธเจาปรนพพาน ไดเปนอาจารยของหมคณะ มสทธวหารก และอนเตวาสกมาก แมในการทาสงคายนาพระธรรมวนยครงท ๒ กยงมศษยทสบเชอสายจากทานเขารวมดวยทปรากฏชอ คอ พระอาสภคามและพระสมนะ ชวประวตของทานกนาศรทธาเลอมใสจากผทเปนสขมาลชาตทสด ไมรจกและไมเคยไดยนคาวา ไมม ตองการอะไรไดทงนน แตเมอเขาบวชในพระพทธศาสนาแลวกลบเปนผมกนอย สนโดษ เกบผาจากกองขยะมาทาไตรจวรนงหม โดยไมมความรงเกยจ กลบมความยนดวานนเปน การปฏบตตามนสย คอทพงพาอาศยของภกษ ๔ ประการ

171

172

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๗๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน ดงไดกลาวแลววา พระอนรทธเถระไดบรรลพระอรหตพรอมวชชา ๓ คอ บพเพนวาสานส-สตญาณ ทพพจกขญาณ และอาสวกขยญาณ ตามปกตทานจะพจารณาตรวจดสตวโลกดวย ทพพจกขญาณ เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจาจงทรงยกยองทานวา เปนผเลศกวาภกษทงหลาย ผไดทพพจกขญาณ พระอนรทธเถระน ไดสรางสมบญกศลทจะอานวยผลใหเกดทพยจกษญาณในพทธกาลเปนอนมาก คอไดทาการบชาดวยประทปอนโอฬารทพระสถปเจดย ดวยผลบญอนนจงทาใหไดบรรลทพยจกษญาณ สมกบปณธานทตงไว พระอนรทธเถระน ครนพระศาสดาปรนพพานแลว เปนผทรวาพระศาสดานพพานเมอไร อยางไร สดทายทานเองกไดละสงขารนพพาน ไปตามสจธรรม ณ กอไผ หมบานเวฬวคาม แควนวชช

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระภททยเถระ พระบดาไมปรากฏพระนาม พระมารดาพระนามวา กาฬโคธาราชเทว เปนพระนางศากยกญญาในนครกบลพสด เกดทพระนครกบลพสดในวรรณะกษตรย พระภททยเถระ กอนบวชเปนเจาชายเชอสายศากยะพระองคหนง มพระสหายสนท คอ เจาชายอนรทธะ เจาชายอานนท เจาชายภค เจาชายกมพละ และเจาชายเทวทตแหงเมองเทวทหะ เมอเจาชายภททยะ เจรญเตบโตแลว ไดเสวยราชสมบตสบศากยวงศ ตอมาถกเจาชาย อนรทธะ ซงเปนพระสหายสนทชกชวนใหออกบวช จงไดทลลาพระมารดา สละราชสมบต เสดจออกไปเฝาพระศาสดาทอนปยนคม แควนมลละ พรอมดวยพระราชกมาร ๕ พระองค คอ อนรทธะ อานนทะ ภค กมพละ และเทวทต รวมทงนายภษามาลา นามวา อบาล ดวยเปน ๗ คน ไดทลขอบวชในพระธรรมวนย โดยใหอบาลบวชกอน เพอกษตรยทง ๖ จะไดทาความเคารพกราบไหว และเปนการทาลายขตตยมานะ พระภททยะ บรรพชาอปสมบทแลวไมนาน เปนผไมประมาท พากเพยรพยายามบาเพญสมณธรรม กไดบรรลพระอรหตผลภายในพรรษาทบวชนนเอง

๖.. ประวตพระภททยเถระ

172

173

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๑๗๑

งานประกาศพระพทธศาสนา พระภททยเถระ ในสมยเปนคฤหสถทานเปนพระราชา เมอมาบวช ทานสาเรจพระอรหนต ทานจะอยตามโคนไม ปาชา และเรอนวาง จะเปลงอทานเสมอวา สขหนอ ๆ ภกษทงหลายไดยนเชนนนเขาใจผดคดวา ทานเบอหนายพรหมจรรย เรยกหาความสข ในสมยเปนพระราชาจงกราบทลพระศาสดา พระศาสดาตรสเรยกทานมาแลวตรสถาม ทานไดกราบทลวา ขาแตพระองค ผเจรญ เมอกอน ขาพระองคเปนพระเจาแผนดน ตองจดการรกษาปองกนทงภายใน และภายนอกทว อาณาเขต แมขาพระองคจดการอารกขาอยางนกตองหวาดสะดงกลวภยอยเปนนตย แตบดน ขาพระองคถงจะอยปา โคนตนไม หรอในเรอนวาง กไมรสกหวาดกลว หรอสะดงตอภยใด ๆ เลย อาศยอาหารทผอนใหเลยงชพวนละมอ จตใจเปนอสระ ไมมพนธะใด ๆ ขาพระองคมความรสกอยางน จงไดเปลงอทานอยางนนพระเจาขา พระศาสดาทรงทราบเชนนน จงทรงชมเชยทาน

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน พระภททยเถระน ทานเกดในวรรณะกษตรย และไดเสวยราชสมบตเปนพระราชาแลวไดสละราชสมบตออกบวชดวยเหตนน จงไดรบการยกยองจากพระศาสดาวา เปนเลศกวาภกษทงหลาย ผเกดในตระกลสง พระภททยเถระน กไดบาเพญบญญาธการไวในสมยพระพทธเจาองคกอน ๆ โดยในพทธปบาทกาลแหงพระปทมตตรศาสดา ไดเกดในตระกลอนสมบรณดวยสมบต มจตเลอมใส มใจโสมนส นาเสดจมาสเรอนของตน ไดถวายภตตาหารแลว ไดถวายอาสนะทปลาดดวย เครองปลาดอนงดงาม ตอมา ไดทาบญ มทาน ศล และภาวนาเปนประธาน ตลอดกาลยาวนานจนไดบรรลสาวกบารมญาณในชาตสดทาย ฆราวาสวสยไดเปนพระราชา ออกบรรพชาไดสาเรจ พระอรหนต พระภททยเถระน ทานไดบรรลผลสงสดในพระพทธศาสนา สนชาต สนภพ อยจบพรหมจรรย กจสวนตวของทานไมม มแตหนาทประกาศพระศาสนา นามาซงประโยชนและความสขแกสงคม สดทายทานไดนพพานตามธรรมดาของสงขารทเกดมาแลวตองดบไป

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระลกณฏกภททยเถระ นามเดม ภททยะ แตเพราะรางกายของเขาเตยและเลก จงเรยกวา ลกณฏกภททยะ บดาและมารดาไมปรากฏชอ เปนคนวรรณะแพทย

๗.. ประวตพระลกณฏกภททยเถระ

173

174

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๗๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

เพราะบดาและมารดาของเขาเปนคนมทรพยมาก จงไดรบการเลยงดและการศกษาอยางดตามทจะหาและทาไดในสมยนน เมอพระศาสดาประทบอย ทพระวหารเชตวนแสดงพระธรรมเทศนาโปรดมหาชน ลกณฏกภททยะเตบโตแลวไดไปยงวหารฟงธรรมเทศนา เกดศรทธาเลอมใสใครจะบวชในพระพทธศาสนา จงทลขอบวชกบพระศาสดา ซงกทรงบวชใหตามประสงค เมอทานไดบวชแลวกไดเรยนกรรมฐาน พากเพยรภาวนาเจรญวปสสนา ใชปญญาพจารณาสงขารโดยความเปนอนจจง ทกขง และอนตตา ในไมชากบรรลพระอรหตผล

งานประกาศพระพทธศาสนา พระลกณฏกภททยะ แมรางกายของทานจะ เลกมาก แตทานกมสตปญญาและ ความพากเพยร ปฏบตตามคาสอนของพระศาสดา กสามารถบรรลมรรคผลนพพานได ภกษทงหลายทไมรจกทานเวลามาเฝาพระศาสดา คดวาเปนสามเณร บางกลอเลน ลบศรษะ จบใบห ทานกไมวาอะไร พอเขาไปเฝาพระศาสดา ถกตรสถามวา กอนเขามาพบพระเถระไหม จงพากนทลวาไมพบ พบแตสามเณรตวนอย ๆ พระเจาขา พระศาสดาตรสวา นนเปนพระเถระไมใชสามเณร จงทลวา ทานตวเลกเหลอเกนพระเจาขา พระศาสดาตรสวา เราไมเรยกภกษวาเปนเถระ เพราะเขาเปนคนแก นงบนอาสนะของ พระเถระ สวนผใดบรรลสจจะทงหลาย ตงอยในความไมเบยดเบยนมหาชน ผนจงจะชอวาเปน พระเถระ

๑๗๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

พระลกณฏกภททยะน เปนผมเสยงไพเราะ เพราะเหตนน พระศาสดาจงทรงตงทานไวในเอตทคคะวา เปนผเลศกวาภกษทงหลายผมเสยงอนไพเราะ พระลกณฏกภททยะเถระน ในพทธปบาทกาลแหงพระศาสดาทรงพระนามวา ปทมตตระ ไดเหนพระศาสดา ทรงตงภกษรปหนงในตาแหนงผเลศกวาภกษทงหลายผมเสยงอนไพเราะ จงเกดกศลฉนทะวา ไฉนหนอ ในอนาคตกาลเราพงเปนผมเสยงไพเราะเหมอนภกษรปนบาง แลวไดทาบญตงความปรารถนาอยางนน พระศาสดาทรงพยากรณวาจะสาเรจในศาสนาของ พระศาสดาพระนามวาโคดม และไดสมปรารถนาตามประสงคดงคาของพทธองคทกประการ พระลกณฏกภททยเถระ ไดบาเพญประโยชนแกชาวโลกตามสมควรแกเวลา กไดนพพาน หยดการหมนเวยนของวฏฏะอยางสนเชง

๑๕๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

๑๕๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

๑๕๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

๑๗๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน

174

175

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๑๗๓

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระปณโฑลภารทวาชเถระ นามเดม ภารทวาชะ บดาเปนปโรหตของพระเจาอเทน แตไมปรากฏนาม มารดาไมปรากฏนาม เกดในแควนวงสะ วรรณะพราหมณ พระปณโฑลภารทวาชเถระ ครงกอนบวชไดรบการเลยงดอยางดจากบดาและมารดา ครนเจรญวย ไดศกษาแบบพราหมณจบไตรเพท แลวไดเปนอาจารยสอนมนตแกมาณพ ๕๐๐ คน ตอมาถกศษยทอดทงเพราะกนจ จงไปยงเมองราชคฤหสอนมนตอยทนน เมอปณโฑลภารทวาชะ ไปอยในเมองราชคฤหนนไดเหนพระสมมาสมพทธเจากบ พระมหาสาวกมลาภมาก มความปรารถนาจะไดลาภเชนนนบาง จงเขาไปเฝาพระศาสดา ทลขอ บรรพชาอปสมบท พระพทธองคทรงบวชใหเขาดวยวธเอหภกขอปสมปทา พระปณโฑลภารทวาชเถระ ครนบวชแลว ไดเทยวบณฑบาต โดยไมรจกประมาณ เนองจากฉนอาหารจจงถกขนานนามเพมวา ปณโฑลภารทวาชะ (ปณโฑละ ผแสวงหากอนขาว) พระศาสดา ทรงทราบเชนนน จงทรงใชอบายวธแนะนาทานใหเปนผรจกประมาณในการบรโภคอาหาร ทานคอย ๆ ฝกฝนตนเองไปจงกลายเปนผรประมาณ ตอจากนนไมนาน ไดพยายามบาเพญสมณธรรม กไดบรรลพระอรหตผล พรอมอภญญา ๖

งานประกาศพระพทธศาสนา พระปณโฑลภารทวาชเถระ ไดเปนกาลงสาคญรปหนงของพระศาสดา ไดรบคาทา ประลองฤทธ กบพวกเดยรถยทบานของเศรษฐคนหนงในกรงราชคฤห โดยเหาะขนไปเอาบาตร ไมจนทนทเศรษฐนน แขวนเอาไวในทสงพอประมาณ เพอทดสอบวามพระอรหนตในโลกจรงหรอไม เมอองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานแลว ทานไปยงแควนวงสะ นงพกอยทโคนตนไมในพระราชอทยานของพระเจาอเทน พระเจาอเทนเสดจมาพบ และไดสนทนากนเกยวกบเรองพระหนม ๆ ในพระพทธศาสนาบวชอยไดอยางไร ทานไดทลวาพระเหลานน ปฏบตตามคาสอนของพระศาสดา คอระวงอนทรยไมใหยนดยนราย ไมยดถออะไรทผดจากความจรง พระเจาอเทนทรงเขาใจ และเลอมใสในพระพทธศาสนา ประกาศพระวาจานบถอพระรตนตรย

๘.. ประวตพระปณโฑลภารทวาชเถระ

175

176

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๗๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน พระปณโฑลภารทวาชเถระน ครนไดบรรลพระอรหตผล พรอมไดอภญญา ๖ แลว ม ความมนใจตนเองมาก เมออยในหมภกษหรอแมแตหนาพระพกตรของพระศาสดา กจะเปลงวาจา บนลอสหนาทวา ผใดมความสงสยในมรรคและผล ผนนจงถามขาพเจา เพราะเหตนน พระผม พระภาคเจาจงทรงตงทานไวในเอตทคคะวา เปนผเลศกวาภกษทงหลายผบนลอสหนาท พระปณโฑลภารทวาชเถระน ในพทธปบาทกาลของพระปทมตตระ ไดเกดเปนราชสหอยในถาแหงภเขาแหงหนง เวลาออกไปหาเหยอพระพทธเจาไดเสดจเขาไปประทบนงในถาของเขา แลวทรงเขานโรธสมาบต ราชสหกลบมาเหนดงนน ทงราเรงและยนด บชาดวยดอกไม ทาใจใหเลอมใส ผานไป ๗ วน พระพทธเจาออกจากนโรธสมาบต เหาะขนสอากาศกลบไปยงวหาร ราชสหนนหวใจสลายแตกตายไป ไดบงเกดเปนลกเศรษฐในพระนครหงสวด ครนเจรญวยแลวไดทาบญ คอ ทาน ศล ภาวนา ตลอดมา เขาไดทาบญอยางนนอกนบภพและชาตไมถวน สดทายไดถงฝงแหงสาวกบารมญาณในพทธปบาทกาลแหงพระโคดมดงไดกลาวมา พระปณโฑลภารทวาชเถระน เมอไดบรรลพระอรหตผล แลวไดชวยประกาศพระพทธศาสนา ไปจนถงวาระสดทายของชวตแลว ไดนพพานดบไป ตามวสยของอรหนตทวา ชาตสนแลว ภพใหมไมมอกแลว

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช พระปณณมนตานบตรเถระ นามเดม ปณณะ เปนชอทญาตทงหลายตงให แตเพราะเปนบตรของนางมนตาน คนทงหลายจงเรยกวา ปณณมนตานบตร บดาไมปรากฏชอ มารดาชอ นางมนตาน เปนนองสาวพระอญญาโกณฑญญะ ทงสองเปนคนวรรณะพราหมณ เกดทบานพราหมณ ชอโทณวตถ อยไมไกลจากนครกบลพสด กอนบวชในพระพทธศาสนา ปณณมาณพไดศกษาศลปวทยาตาง ๆ และชวยบดามารดาประกอบอาชพทเปนของตระกล และเปนทนยมของวรรณะนน ๆ เมอพระศาสดา ทรงประกาศพระธรรมจกรอนยงใหญและเสดจเขาไปอาศยราชคฤหราชธาน เปนทประทบ พรอมกบพระอญญาโกณฑญญะ และพระมหาสาวกอกจานวนมาก ปณณมาณพปรารภจะไปเยยมหลวงลง ไดมงไปยงราชคฤหมหานคร จงไดบรรพชาอปสมบทตามกฎพระวนย ได พระอญญาโกณฑญญะเปนอปชฌายบวชมาไมนานกไดสาเรจเปนอรหนตอนเปนคณขนสงสดในพระพทธศาสนา

๙.. ประวตพระปณณมนตานบตรเถระ

176

177

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๑๗๕

การบรรลธรรมและงานประกาศพระพทธศาสนา พระปณณมนตานเถระ ครนบวชแลวไดกลบยงกบลพสดราชธาน ไดบาเพญเพยรทางจตจนไดสมฤทธผลสงสดในพระพทธศาสนา แลวไดเปนอปชฌายบวชกลบตร นบจานวนได หารอยองค พระเถระเหลานนครนบรรลพระอรหนตแลว เขาไปหาพระอปชฌายแจงความประสงควา ปรารถนาจะเฝาพระทศพล พระเถระจงนมนตใหลวงหนาไปกอน แลวไดบทจรตามไปในภายหลง พระบรมศาสดา ทรงทราบวา พระเหลานนลวนปฏบตมนในกถาวตถ ๑๐ ประการ ทรงกระทาปฏสนถารอนไพเราะเหมาะกบวมตวสย จงไดตรสถามถงพระเถระผเปนพระปฏบตกถาวตถสบประการ วาทานนนชออะไร พระทงหลายทลวา ปณณมนตาน ทานรปนมกนอย สนโดษ โปรดปรานการเจรญศล สมาธ ปญญา เปนอปชฌายของขาพระองคทงหลาย ทานพระสารบตรเถระไดฟงคาของภกษเหลานน มความประสงคจะพบพระเถระ จากนนพระศาสดาไดเสดจจากเมองราชคฤหไปยงเมองสาวตถ พระปณณมนตานไดไปเฝาพระทศพลจนถงพระคนธกฎ พระชนสหไดทรงแสดงธรรมนาใหเกดปราโมทย จงไดกราบลาพระตถาคตไปยงอนธวน นงพกกลางวน ณ โคนไมตนหนง พระสารบตรเถระไดเขาไปหาแลวสนทนาไตถามขอความในวสทธเจดประการ พระเถระบรรหารวสชชนาอปมาเหมอนรถเจดผลด จดรบสงมงตรงตอพระนพพาน ตางกเบกบานอนโมทนาคาภาษตทดมดาฉาจตของกนและกน

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน เพราะพระปณณมนตานเถระ มวาทะในการแสดงธรรมลกลาดวยอปมา ภายหลง พระศาสดา ประทบนง ณ ทามกลางภกษบรษท จงไดทรงตงทานไวในเอตทคคะวา เปนเลศแหงภกษสาวกทงหลายของเราผเปนพระธรรมกถก พระปณณมนตานเถระน ในพทธกาลมากหลาย ลวนแตเปนอปนสยแหงววฏฏะ คอ พระนพพาน ไดทศนาการเหนพระปทมตตรศาสดา มพทธบญชา ตงสาวกผฉลาดไตรปฎก ยกใหเปนผประเสรฐลาเลศในดานการเปนพระธรรมกถก จงนอมนกจานงหมายอยากไดตาแหนงนน จงมงตรงตอบญกรรม ทาแตความด มาชาตนจงไดฐานนดรสมดงพรทขอไว พระปณณมนตานบตรเถระ บรรลพระอรหตผลแลว ไดชวยพระศาสดาประกาศพระพทธศาสนาจนตลอดชวตแลวไดนพพานดวยอนปาทเสสนพพานไมมภพใหม อกตอไป

177

178

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๗๖ คมอการศกษานกธรรมชนโท

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระมหากจจายนเถระ เดมชอวา กญจนมาณพ เปนชอทมารดาตงให เพราะทารกนน มผวกายเหมอนทองคา แตคนทวไปเรยกตามโคตรวา กจจานะ หรอ กจจายนะ บดาชอตรฏวจฉะ มารดาไมปรากฏชอ เปนวรรณะพราหมณ กจจายนโคตร บดาเปนปโรหตของพระเจ า จณฑปชโชตเกดทเรอนปโรหตของพระเจาจณฑปชโชต ในกรงอชเชน แควนอวนต กญจนมาณพนน ครนเจรญวยแลว เรยนจบไตรเพท เมอบดาของเขาถงแกกรรมกไดรบตาแหนงปโรหตแทน คนทงหลายเรยกชอเขาตามโคตรวา กจจายนะ พระเจาจณฑปชโชตไดทรงสดบวา พระพทธเจาทรงอบตขนในโลก จงสงกจจายนปโรหตไปเพอทลอาราธนาพระศาสดาวา ทานอาจารย ทานจงไปทพระอารามนนแลว ทลนมนต พระศาสดามาในวงน ทานปโรหตนนพรอมกบบรวารอก ๗ คน เดนทางออกจากนครอชเชนไปยงพระนครสาวตถ เพอเฝาพระพทธเจา ทพระเชตวนมหาวหาร พระพทธเจาไดทรงแสดงธรรมแกพวกเขา กจจายนปโรหตพรอมกบคนทง ๗ ไดบรรลอรหตผลพรอมปฏสมภทา ๔ ครนบรรลอรหตผลแลว กจจายนปโรหตพรอมกบคนทง ๗ ไดทลขอบรรพชาอปสมบทกบพระศาสดา ลาดบนนพระศาสดาทรงเหยยดพระหตถตรสวา พวกเธอจงเปนภกษมาเถด ขณะนนเอง พวกเขาไดมผมและหนวดยาวประมาณ ๒ องคล ทรงบาตรและจวรอนสาเรจดวยฤทธ ไดเปนเหมอนพระเถระบวชมา ๖๐ พรรษา

งานประกาศพระพทธศาสนา พระมหากจจายนเถระ ทาประโยชนของตนใหสาเรจอยางนแลว วนหนง จงกราบทล พระศาสดาวา ขาแตพระองคผเจรญ พระเจาจณฑปชโชต ปรารถนาจะไหวพระบาทและฟงธรรมของพระองค พระเจาขา พระศาสดาตรสวา กจจายนะ เธอนนแหละจงไปในวงนน เมอเธอไปถงแลวพระราชาจกทรงเลอมใส พระเถระพรอมกบภกษอก ๗ รป ไดไปยงพระราชวงนนตามพระบญชาของพระศาสดา ไดทาใหพระราชาทรงเลอมใส แลวไดประดษฐานพระพทธศาสนาไวใน อวนตชนบทเรยบรอยแลว จงไดกลบมาเฝาพระศาสดาอก เมอองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา เสดจดบขนธปรนพพานแลว พระมหากจจายนเถระ อยทปาไมคนธา แขวงมธรราชธาน พระเจามธรราชอวนตบตรเขาไปหา ตรสถามถงเรองท

๑๐.. ประวตพระมหากจจายนเถระ

178

179

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

179

180

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๗๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท

พระมหากจจายนเถระ ไดทาประโยชนของตนใหสาเรจดวยการบรรลอรหตผลแลว ไดชวยพระศาสดาประกาศพระศาสนาในอวนตชนบท ในทสดไดนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาต เหมอนดวงประทปทหมดเชอแลวดบไป จากหลกฐานในมธรสตรแสดงใหเหนวา ทานนพพานภายหลงพระศาสดา

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระจฬปนถกเถระ นามเดมวา ปนถกะ เพราะเกดในระหวางทางขณะทมารดาเดนทางกลบไปยงบานเศรษฐผเปนบดา และเพราะเปนนองชายของมหาปนถกะ จงมชอวา จฬปนถกะ บดาเปนคนวรรณะศทร ไมปรากฏนาม มารดาเปนคนวรรณะแพทย หรอไวศยะ เกดระหวางทางขณะทมารดาเดนทางกลบมายงบานของเศรษฐซงอยในเมองราชคฤห เพราะเหตทบดาและมารดาตางวรรณะกน เดกชายจฬปนถกะจงอยในฐานะเดกจณฑาลตามคาสอนของพราหมณ แมชวงเวลาหนงจะไดรบความลาบาก เพราะบดาและมารดายากจนมาก แตตอมาอยกบเศรษฐผเปนตาและยาย ไดรบการเลยงดอยางด หลงจากทพระมหาปนถกเถระบวชในพระพทธศาสนา และไดบรรลอรหตผลแลว พจารณาเหนวา ความสขอนเกดจากมรรคผลนพพานนน เปนความสขชนสงสด อยากใหนองชายไดรบความสขเชนนนบาง จงไปขออนญาตธนเศรษฐผเปนตาพานองชายมาบวช ซงเศรษฐกยนดอนญาต จฬปนถกะจงไดบวชในพระพทธศาสนา พระจฬปนถกะนนครนบวชแลว พระมหาปนถกเถระผเปนพชาย ไดพยายามอบรมสงสอน แตทานมปญญาทบ พชายใหทองคาถา ๔ บท ใชเวลา ๔ เดอน ยงทองไมได จงถกขบไลออกจากวด ทานเสยใจยนรองไหอยทซมประต พระศาสดาทรงทราบเหตการณนน จงเสดจมาปลอบเธอ แลวไดประทานผาขาวผนหนงใหแลวตรสสอนใหบรกรรมวา รโชหรณ รโชหรณ (ผาเชดธล) พรอมกบใหเอามอลบผานนไปมา ทานไดปฏบตตามนน ไมนานนกผาขาวผนนนกคอย ๆ หมองไป สดทายกดา สเหมอนกบ ผาเชดหมอขาว ทานเกดญาณวา แมผาขาวบรสทธอาศยรางกายของมนษยยงตองกลายเปนสดาอยางน ถงจตของมนษยเดมทเปนของบรสทธ อาศยกเลสจรมากยอมเกดความเศราหมองเหมอนกบผาผนน ทกสงทกอยางลวนแตเปนของไมเทยงแท ทานบรกรรมผานนไปจนจตสงบแลว ไดบรรลฌานแตนน เจรญวปสสนาตอ กไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาและอภญญา

๑๑.. ประวตพระจฬปนถกเถระ

180

181

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๗๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท

วชา อนพทธประวต ๑๗๙

งานประกาศพระพทธศาสนา พระจฬปนถกเถระ หลงจากทสาเรจเปนพระอรหนตแลว แมในตานานจะไมไดกลาววา ทานไดชวยพระศาสดาประกาศพระศาสนา จนไดใครมาเปนสทธวหารกและอนเตวาสกตาม แตปฏปทาของทานกเปนเรองทนาศกษา สาหรบคนทเกดมาในภายหลง ทานมปญญาทบถงเพยงนน แตอาศยพระศาสดาผฉลาดในอบาย และอาศยทานเปนผมความเพยร จตใจแนวแน ไมยนยอทอถอย กกลบเปนคนฉลาดสามารถบรรลผลทสงสดของชวตได

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน พระจฬปนถกเถระ เปนผมฤทธทางใจ สามารถเนรมตกายทสาเรจดวยใจได และฉลาด ในการพลกแพลงจต (จากสมาธใหเปนวปสสนา) ดงเรองททานเนรมตภกษเปนพนรป ซงมรปรางหนาตาไดเหมอนกน เมอคนทหมอชวกใชมารบถามวา พระรปไหนชอจฬปนถกะ ทงพนรปกตอบเปนเสยงเดยวกนวา อาตมาชอปนถกะ ในทสดพระศาสดาทรงแนะนาวธใหวา รปไหนพดกอนวา อาตมาชอปนถกะ ใหจบมอรปนนมานนแหละคอพระจฬปนถกะองคจรง พระศาสดาจงทรงยกยองทานวา เปนผเลศกวาภกษทงหลายผเนรมตกายอนสาเรจดวยฤทธและ ผพลกแพลงจต พระจฬปนถกเถระน ในกาลแหงพระปทมตตรพทธเจา ไดเหนพระพทธองคทรงตง พระสาวกรปหนงไวในเอตทคคะวา เปนผเลศกวาภกษทงหลายผเนรมตกายอนสาเรจดวยฤทธและผฉลาดในการพลกแพลงจต จงไดตงความปรารถนาเพอจะเปนเชนนนบาง จงไดกอสรางบญกศล หลายพทธนดร และไดสมความปรารถนาในสมยแหงพระพทธเจาของเราทงหลายจรงทกประการ พระจฬปนถกเถระน เมอบรรลอรหตผลแลว กไดชวยพระศาสดาประกาศพระพทธศาสนาตามความสามารถ สดทายกไดปรนพพานดบสงขาร และการเวยนวายอยางสนเชง

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระมหาปนถกเถระ นามเดมวา ปนถกะ เพราะเกดในระหวางทาง ตอมามนองชายจงเตมคาวา มหา เปนมหาปนถกะ บดาเปนคนวรรณะศทร ไมปรากฏนาม มารดาเปนคนวรรณะ

๑๒.. ประวตพระมหาปนถกเถระ

181

182

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๘๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

แพทย เปน ลกสาวเศรษฐ ไมปรากฏนามเชนกน ตระกลตาและยายเปนชาวเมองราชคฤห แควนมคธ เพราะเหตทบดาของทานเปนทาส มารดาเปนธดาของเศรษฐ เดกชายมหาปนถก จงอยในฐานะจณฑาล เพราะการแบงชนวรรณะของคนอนเดยในสมยนน ครนรเดยงสาจงรบเรามารดาใหพาไปเยยมตระกลของคณตา มารดาจงสงไปใหคณตาและคณยาย จงไดรบการเลยงดจนเจรญเตบโตในบานของธนเศรษฐ คณตาของเดกชายปนถกะนนไปยงสานกของพระพทธเจาเปนประจา และไดพาเขาไปดวย เขาเกดศรทธาในพระพทธเจาพรอมกบการเหนครงแรก ตอมามความประสงคจะบวชในพระพทธศาสนา คณตาจงพาไปเฝาพระพทธเจา กราบทลใหทรงทราบพระพทธองค จงสงใหภกษผเทยวบณฑบาตเปนวตรรปหนงบรรพชาใหแกเดกคนนน สามเณรปนถกะนน เรยนพทธพจนไดมาก ครนอายครบจงไดอปสมบท ไดทาการพจารณาอยางแยบคายจนไดอรปฌาน ๔ เปนพเศษ ออกจากอรปฌานนนแลวเจรญวปสสนา ไดบรรลพระอรหตตผล เปนผเลศแหงภกษทงหลาย ผฉลาดในการพลกปญญา คอเปลยนอรปฌานจต ใหเปนวปสสนา

งานประกาศพระพทธศาสนา พระมหาปนถกเถระครนบรรลพระอรหตผลแลว ทานคดวาสมควรจะรบการธระรบใชสงฆ จงเขาไปเฝาพระพทธองคกราบทลรบอาสาทาหนาทเปนพระภตตทเทศกจดพระไปกจนมนต พระทศพลทรงอนมตตาแหนงนนแกทาน และทานไดทางานสาเรจเรยบรอยดวยด

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน พระมหาปนถกเถระ กอนสาเรจพระอรหนต ทานไดอรปฌานซงเปนฌานทไมมรป มแตนาม คอสญญาทละเอยดทสด ออกจากอรปฌานนนแลว เจรญวปสสนามอรปฌานเปนอารมณ จนไดสาเรจพระอรหตผล วธนเปนวธทยาก เพราะฉะนนพระศาสดาจงทรงยกยองทานวาเปนเลศกวาภกษทงหลายผฉลาดในการพลกปญญา พระมหาปนถกเถระ ในกาลแหงพระปทมตตรศาสดา ไดเหนพระพทธเจาทรงตงพระภกษรปหนงไวในตาแหนงทเลศกวาภกษทงหลายผฉลาดในการเปลยนสญญา (จากอรปฌานใหสาเรจวปสสนาญาณ) จงปรารถนาตาแหนงนน แลวไดทากศลอนอดหนนเกอกลความปรารถนานนมาอก ๑ แสนกปป ในทสดจงไดบรรลผลนนตามความปรารถนาในศาสนาของพระสมมาสมพทธเจาของเราทงหลายน

182

183

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๘๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

วชา อนพทธประวต ๑๘๑

พระมหาปนถกเถระ ครนบรรลพระอรหตผลทาประโยชนตนใหบรบรณแลว กไดชวย พระศาสดาประกาศพระศาสนา รบการธระของสงฆ เมอถงอายขยกไดนพพานจากโลกไปเปนท นาสลดใจสาหรบบณฑตชน

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระสภตเถระ นามเดม สภต เพราะรางกายของทานมความรงเรอง (ผดผอง) อยางยง บดานามวา สมนเศรษฐ มารดาไมปรากฏนาม เกดทเมองสาวตถ ในวรรณะแพทย พระสภตเถระ ในสมยกอนบวชตงแตเปนเดกมา ไดรบการเลยงดและการศกษาอยางด เพราะบดาของทานเปนเศรษฐมทรพยมาก เมอพระศาสดาทรงประกาศพระพทธศาสนาอย ณ เมองราชคฤห อนาถบณฑกเศรษฐ จากพระนครสาวตถ ไดมาเยยมเศรษฐผเปนสหายทเมองราชคฤห ไดทราบขาวการเสดจอบตแหงพระศาสดา จงเขาไปเฝาทสตวน ไดฟงธรรมเทศนาแลวดารงอยในโสดาปตตผลพรอมกบ การเขาเฝาเปนครงแรก จงไดกราบทลอาราธนาพระศาสดาเพอเสดจมายงสาวตถ โดยไดสรางพระเชตวนมหาวหารถวายเปนทประทบ ในวนฉลองมหาวหาร สภตกฏมพไปกบอนาถบณฑกเศรษฐฟงธรรมของพระศาสดา เกดศรทธาจงทลขอบวช พระศาสดาจงทรงบวชใหตามประสงค เมอเขาไดบวชแลว ไดตงใจศกษาพระธรรมวนยจนเขาใจแตกฉาน ตอจากนนไดเรยนกรรมฐาน บาเพญสมณธรรมอยในปา เจรญวปสสนากรรมฐาน ทาเมตตาฌานใหเปนบาท แลวไดบรรลพระอรหนตตอกาลไมนาน

งานประกาศพระพทธศาสนา พระสภตเถระมปฏปทาทพเศษกวาผอน คอเมอแสดงธรรมกจะไมออกไปนอกจากนยาม (กาหนด) ทพระศาสดาทรงแสดงไว ไมพดถงคณหรอโทษของใคร เวลาเทยวไปบณฑบาต กอนจะรบอาหารบณฑบาต ทานจะเขาเมตตาฌานกอน ออกจากฌานแลว จงรบอาหารบณฑบาต ทาอยางนทก ๆ เรอน ดวยตงใจวาทาอยางนผถวายอาหารบณฑบาต จะไดผลบญมาก ประกอบรางกายของทานสงางาม และผวพรรณผดผอง จงนามาซงความเลอมใสแกบคคลเปนจานวนมาก

๑๓.. ประวตพระสภตเถระ

183

184

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๘๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

เอตทคคะและบญญาธการ พระสภตเถระ อยอยางไมมกเลส แมแตการแสดงธรรมกไมพดถงคณหรอโทษของใคร จะเขาเมตตาฌานอยตลอดเวลา แมขณะเทยวบณฑบาตดงกลาวแลว เพราะอาศยเหตการณ ทงสองน พระบรมศาสดาจงทรงตงทานไวในตาแหนงทเลศกวาภกษทงหลายผอยอยางไมมกเลสและเปนพระทกขไณยบคคล พระสภต เถระ ในพทธปบาทกาลแหงพระปทมตตรศาสดา ได เหนภกษรปหน ง ผประกอบดวยคณสมบตสองอยาง คอ อรณวหาร (รณ แปลวา กเลส) การอยอยางไมมกเลส และความเปนพระทกขไณยบคคล จงเกดศรทธาปรารถนาจะเปนเชนนนบาง จงไดสรางบญกศลแลวไดตงความปรารถนา พระศาสดาทรงเหนวาจะสาเรจแนนอนจงทรงพยากรณวา จะไดในสมยของ พระพทธโคดม ในทสดกไดสมปรารถนาทกอยางดงกลาวมา

ธรรมวาทะและปรนพพาน ผตองการจะทาในสงทไมควรทา พยายามในสงทไมควรพยายาม คงไมไดรบประโยชนอะไร การประพฤตอยางนน เปนการกาหนดความเคราะหรายของเขา หากทงความไมประมาท ซงเปนธรรมชนเอก กจะเปนเหมอนคนกาฬกณ หากทงอนทรยธรรม (สทธา วรยะ สต สมาธ และปญญา) เสยทงหมด กจะปรากฏเหมอนคนตาบอด ควรพดแตสงทตนทาได ไมควรพดสงทตนทาไมได ผพดสงทตนทาไมได ยอมถกผรเขาดหมนเอา พระสภตเถระ ไดชวยพระศาสดาประกาศพระพทธศาสนาตลอดอายของทาน สดทาย ไดดบขนธปนพพาน เหมอนไฟทดบโดยหาเชอไมได

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระขทรวนยเรวตเถระ นามเดม เรวตะ แตเมอบวชแลวทานพานกอยในปาไมตะเคยน จงชอวา ขทรวนยเรวตะ บดาชอ วงคนตพราหมณ มารดาชอ นางสารพราหมณ เกดทบานนาลนทา แควนมคธ เปนคนวรรณะพราหมณ

๑๔.. ประวตพระขทรวนยเรวตเถระ

๑๘๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

184

185

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๑๘๓

เรวตะ เปนบตรชายคนเลกของครอบครว เหลออยคนเดยว สวนคนอนบวชกนหมดแลว บดาและมารดาจงหาวธผกมด โดยจดใหแตงงานตงแตมอายได ๘ ขวบ ครนถงวนแตงงาน บดาและมารดาแตงตวใหเรวตะอยางภมฐาน นาไปยงบานของ นางกมารกา ขณะทาพธมงคลสมรสรดนาสงข ไดนาญาตผใหญทง ๒ ฝายไปอวยพร ถงลาดบยายแหงนางกมารกา ซงมอาย ๑๒๐ ป เขามาอวยพร คนทงหลายใหพรคสมรสทงสองวา ขอใหมอายมนขวญยนเหมอนกบยายน เรวตะไดฟงดงนน มองดคณยาย ผมหงอก ฟนหก หนงเหยว หลงโกง เนอตวสนเทา รสกสลดใจกบการทตนเองจะตองอยในสภาพเชนนนในวนหนงขางหนา เมอเสรจพธญาตจงพาเขากลบบาน ในระหวางทางเขาไดหาอบายหนไปยงสานกของภกษผอยปา ขอบรรพชากบทาน ภกษนนกจดการบวชให เพราะพระสารบตรไดสงไววา ถานองชายของทานมาขอบวชใหบวชไดเลย เพราะโยมบดาและมารดาของทานเปนมจฉาทฏฐ สามเณรเรวตะ ครนอายครบ ๒๐ ปบรบรณ กไดอปสมบทเปนภกษ เรยนกรรมฐาน ในสานกอปชฌายอาจารยแลว ไดไปอาศยอยในปาไมตะเคยน บาเพญเพยรภาวนา ในไมชากไดบรรลพระอรหตผล เปนพระขณาสพอยจบพรหมจรรย

งานประกาศพระพทธศาสนา พระเรวตเถระน มปฏปทาทนามาซงความเลอมใสของผทไดรจกในสมยนน และไดศกษาประวตของทานในภายหลงตอมา แมแตองคพระศาสดาและมหาสาวกยงไปเยยมทานถงปาไมตะเคยนททานจาพรรษาอย

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน เพราะทานพระขทรวนยเรวตเถระน ชอบอาศยอยในปา องคพระศาสดาจงทรงตงไวในตาแหนงอนเลศกวาภกษทงหลายผอยปา พระขทรวนยเรวตเถระน กไดเหนพระปทมตตรศาสดาทรงสถาปนาภกษรปหนงในตาแหนงผเลศกวาภกษทงหลายผอยปา สนใจอยากไดตาแหนงเชนนนบาง จงไดสรางกศลมทานเปนตน ในกาลแหงพระสมณโคดม จงไดสมดงปณธานทตงไวทกประการ ตงแตอาตมภาพสละเรอนออกบวช ยงไมเคยรจกความคดอนเลวทราม ประกอบดวยโทษ ไมเคยรจกความคดวา ขอสตวเหลานจงเดอดรอน จงถกฆา จงประสบความทกข อาตมภาพรจกแต การเจรญเมตตาจต อยางหาประมาณมได ซงอาตมภาพคอย ๆ สะสมมาโดยลาดบ ตามทพระพทธเจา ทรงแสดงไว

185

186

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๘๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

พระขทรวนยเรวตเถระ ครนสาเรจพระอรหตผลแลว ไดปฏบตหนาทของพระสงฆเพอประโยชน เพอความสขแกมหาชนตามสมควรแกเวลา แลวไดนพพานจากไปตามสจธรรมของชวต

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระกงขาเรวตเถระ นามเดม เรวตะ แตเพราะทานมความสงสยในสงทเปนกปปยะ (สมควร) มากเปนพเศษ จงไดรบการขนานนามวา กงขาเรวตะ แปลวา เรวตะผมความสงสย บดาและมารดาไมปรากฏนาม มฐานะด วรรณะแพศย เปนชาวเมองสาวตถ เนองจากเปนลกของผมฐานะดมทรพยสนเงนทอง จงไดรบการเลยงดและการศกษา อยางดทสมยนนจะพงหาไดและทาได เมอพระศาสดาประกาศพระพทธศาสนา ทพระนครสาวตถ วนหนงเรวตะไดไปยง พระเชตวนพรอมกบมหาชน ยนอยทายบรษทฟงธรรมกถาของพระทศพล เกดศรทธาปรารถนาจะบวช เมอมหาชนกลบไปหมดแลว จงเขาไปเฝาพระศาสดาทลขอบรรพชาอปสมบท ทรงบวชใหเขาตามปรารถนา ครนไดบวชแลว ทลขอใหพระศาสดาตรสสอนกรรมฐาน ทาบรกรรมในฌาน ครนไดฌานแลว ทาฌานนนใหเปนบาท เจรญวปสสนาพจารณาฌานนน วาเปนอนจจง ทกขง อนตตา ไมควรยดมนถอมนความสขอนเกดจากฌานนน ไมนานกไดบรรลพระอรหตผล ซงเปนผลอนสงสดในพระพทธศาสนา

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน เพราะพระกงขาเรวตเถระ เปนผชานาญในการเขาฌาน พระศาสดาจงทรงถอเอาคณขอน ตงทานไวในตาแหนงทเลศกวาภกษทงหลายผยนดในการเขาฌาน พระกงขาเรวตเถระ ในพทธกาลแหงพระปทมตตรศาสดา ไดเหนพระศาสดาทรงตงภกษ รปหนงไวในตาแหนงทเลศกวาภกษทงหลายผยนดในการเขาฌาน จงไดบาเพญกศลเปน การใหญ แลวตงความปรารถนาโดยมพระศาสดาเปนพยานวา ททาบญนขาพระองคมไดประสงคสมบตอน หวงจะไดตาแหนงแหงภกษผยนดในการเขาฌาน ในกาลแหงพระพทธเจาพระองคหนงในภายหนา และไดรบพยากรณวาจะสาเรจในกาลแหงพระพทธเจา พระนามวาโคดม และเขากไดสมปรารถนาตามพระพทธวาจาทกประการ

๑๕.. ประวตพระกงขาเรวตเถระ

186

187

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๑๘๕

พระกงขาเรวตเถระ ถงแมจะเชยวชาญเรองเขาฌาน กหนมจจมารไมพน สดทายกไดนพพานเหลอเพยงชอไวในตานานใหไดศกษากนสบตอมา

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระโสณโกฬวสเถระ เกดทเมองจมปา แควนองคะ ในวรรณะแพศยตระกลเศรษฐ มชอเดมวา โสณะ แปลวา ทองคา เพราะเปนผมผวพรรณผดผองดจทองคามาตงแตเกด สวนคาวา โกฬวสะ เปนชอโคตร บดาชอวา อสภเศรษฐ มารดาไมปรากฏชอ โสณโกฬวสมาณพเปนคนสขมาลชาต มโลมา (ขน) ทละเอยดออนขนทฝาเทาทงสองขางตงแตเดกจวบจนเจรญวยหนมไดรบการเลยงด และการศกษาเปนอยางดจากบดามารดา และมความชานาญในดานการดดพณ ตอมาพระเจาพมพสาร พระเจาแผนดนแควนมคธและองคะ มพระราชประสงคจะทอดพระเนตรโลมาทฝาเทาทงสองขางนน จงรบสงใหเขาเฝา ครนทอดพระเนตรแลวรบสงให ไปเฝาพระพทธเจา โสณโกฬวสมาณพพรอมกบประชาชนประมาณ ๘ หมนคน ในแควนองคะ จงไดไปเฝาพระพทธเจาทเขาคชฌกฏ ไดฟงอนปพพกถาและอรยสจ ๔ โดยประชาชนทงหมด เกดความเลอมใสแสดงตนเปนอบาสกและหลกไป สวนโสณโกฬวสมาณพเขาไปเฝาพระพทธองคแลวกราบทลขอบรรพชาอปสมบท พระพทธองคจงทรงประทานบรรพชาอปสมบทใหตามความประสงค เมอทานบวชแลวไปทาความเพยรอยทปาสตะวน เขตกรงราชคฤห โดยเรงทาความเพยรอยางหนกเกนไป เดนจงกรมจนฝาเทาทงสองแตก มเลอดไหลนอง จนสถานทเดนจงกรมเปอนเลอดเหมอนเปนทฆาโค กไมไดบรรลธรรมพเศษ เพราะความเพยรทหนกเกนไป ทาใหจตใจฟงซาน คดนอยใจตวเองวาทาความเพยรมากถงเพยงน กยงไมบรรลมรรคผล จงคดจะสกเสย พระพทธองคทรงทราบ จงเสดจไปตรสสอนใหกระทาความเพยรแตพอปานกลาง โดยทรงเปรยบการปฏบตธรรมกบพณ ๓ สาย วา สายพณทขงตงเกนไปหรอหยอนเกนไป จะมเสยงไมไพเราะ ตองขงใหไดระดบพอด เวลาดดจงจะมเสยงทไพเราะ ทานตงอยในพระโอวาทนน โดยปรบอนทรยธรรมคอวรยะกบสมาธใหเสมอกน บาเพญเพยรแตพอด ยกจตขนสวปสสนา ไมนานนก กไดบรรล พระอรหตตผลสาเรจเปนพระอรหนตไดในทสด

๑๖.. ประวตพระโสณโกฬวสเถระ

187

188

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๘๖ คมอการศกษานกธรรมชนโท

งานประกาศพระพทธศาสนา หลงจากสาเรจเปนพระอรหนตแลว แมไมปรากฏวาทานประกาศเผยแผพระพทธศาสนา มผเลอมใสมาบวชเปนศษย แตปฏปทาของทานนามาซงความเลอมใสในพระพทธศาสนาแกบคคลผไดศกษาประวตของทานในภายหลงวา การปฏบต สมณธรรมดวยความเพยรอยางเครงครดในลกษณะททาตนใหลาบาก ซงเรยกกนวา อตตกลมถานโยค เปนเครองพสจนวาไมสามารถทจะทาใหบคคลผปฏบตบรรลมรรคผลทตองการไดเลย ครงหนงทานไดแสดงคณสมบตของพระอรหนตในสานกของพระพทธองค สรปความวา ภกษผเปนพระอรหนตยอมนอมจตเขาไปในคณ ๖ ประการ คอ (๑) นอมใจไปสบรรพชา (๒) นอมใจไปสความเงยบสงด (๓) นอมใจไปสความไมเบยดเบยน (๔) นอมใจไปสความสนอปาทาน (๕) นอมใจไปสความสนตณหา (๖) นอมใจไปสความไมหลงใหล พระพทธองคทรงสดบแลวตรสรบรองกบภกษทงหลายวา “เปนอยางนแล ภกษทงหลาย พวกกลบตรยอมพยากรณอรหตตผล กลาวแตใจความ และไมนอมตนเขาไปหา” นอกจากนความเปนคนสขมาลชาตของทานยงเปนเหตใหพระพทธองคทรงอนญาต ใหภกษทงหลายสวมรองเทาชนเดยวได

เอตทคคะ ธรรมวาทะ และปรนพพาน เพราะเหตทเรงระดมความเพยรอยางแรงกลาเพอใหไดบรรลอรหตตผล ทานจงไดรบ การยกยองในตาแหนงเอตทคคะวาเปนเลศกวาพวกภกษสาวก ผปรารภความเพยร ภเขาศลาลวนเปนแทงทบยอมไมสะเทอนดวยแรงลม ฉนใด รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ และธรรมารมณทงสน ทงทเปนอฏฐารมณและอนฏฐารมณ ยอมไมทาจตของบคคลผคงทใหหวนไหวได ฉนนน ครนดารงอายสงขารพอสมควรแกการแลว พระโสณโกฬวสเถระกดบขนธปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาต สนภพสนชาตดจประทปสนเชอแลวดบไปฉะนน

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระโสณกฏกณณเถระ นามเดม โสณะ แตเพราะเขาประดบเครองประดบหมราคา ถงหนงโกฏ จงมคาตอทายวา กฏกณณะ บดาไมปรากฏนาม มารดาเปนอบาสกาชอ กาฬ เปน พระโสดาบน ผถวายความอปถมภบารงพระมหากจจายนเถระ เกดในตระกลคหบดในเมอง กรรฆระ แควนอวนต เปนคนวรรณะแพศย

๑๗.. ประวตพระโสณกฏกณณเถระ

188

189

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๑๘๗

เนองจากมารดาของทานเปนผอปฏฐากพระมหากจจายนะ เวลาทพระเถระมาจาพรรษาทภเขาปวตตะ จงไดนาเดกชายโสณะไปวดดวย จงทาใหมความรจกและคนเคยกบพระเถระมาตงแตยงเปนเดก ตอมาครนเจรญวยมศรทธาเลอมใสใครจะบวชในพระพทธศาสนา จงขอบรรพชาอปสมบทกบพระเถระ ๆ อธบายใหฟงวา การบวชนนมความทกขยากลาบากอยางไรบาง แตเขากยนยนจะบวชใหได พระเถระจงบวชใหไดแตแคเปนสามเณร เพราะในอวนตชนบทหาพระสงฆครบ ๑๐ องคไมได ทานบวชเปนสามเณรอย ๓ ป จงไดพระครบ ๑๐ องค แลวไดอปสมบทเปนภกษ

การบรรลธรรมและงานประกาศพระพทธศาสนา พระโสณกฏกณณเถระครนบวชแลว ตงใจศกษาเล าเรยนในสานกพระอปชฌาย พากเพยรบาเพญภาวนา ในไมชากไดสาเรจพระอรหตผล เปนพระขณาสพอยจบพรหมจรรย พระโสณกฏกณณเถระครนบรรลพระอรหนตแลว ปรารถนาจะไปเฝาพระบรมศาสดา จงไดลาพระอปชฌาย เมอพระอปชฌายอนญาตและฝากไปขอทลผอนผนเรองพระวนย ๕ ประการ สาหรบปจจนตชนบท เชน การอปสมบทดวยคณะปญจกะ คอ มภกษประชมกน ๕ รป กบวชกลบตรได เปนตน ทานไดทาหนาททไดรบมอบหมายไดอยางดยง พระศาสดาทรงอนญาต ทกประการ เมอทานไปเฝาพระพทธเจานน ไดรบการตอนรบอยางด โดยทรงอนญาตใหพกใน พระคนธกฏเดยวกบพระพทธองค และทรงโปรดใหทานแสดงธรรมทานองสรภญญะ เมอจบ การแสดงธรรมพระศาสดาทรงอนโมทนาและชมเชยทาน ทานไดพกอยกบพระศาสดาพอสมควร แกเวลา จงทลลากลบไป ครนกลบไปถงอวนต โยมมารดาทราบวาทานแสดงธรรมใหพระพทธเจาสดบได ปลมปตใจ จงนมนตใหแสดงธรรมใหฟงบาง ทานกไดแสดงธรรมใหฟงตามอาราธนา โยมมารดาเลอมใสตงใจฟงอยางด แตในขณะฟงธรรมอยนน พวกโจรเขาไปปลนทรพยในบาน คนใชมารายงาน ทานกไมเสยดายอะไร บอกวาโจรตองการอะไร กขนเอาไปตามปรารถนาเถด สวนเราจะ ฟงธรรมของพระลกชาย พวกทานอยาทาอนตรายตอการฟงธรรมของเราเลย พวกโจรทราบความนนจากคนใช รสกสลดใจวา เราไดทารายผมคณธรรมสงสงถงเพยงน เปนความไมดเลย จงพากนไปยงวด เมอการฟงธรรมสนสดลง ไดเขาไปหาโยมมารดาของทาน ขอขมาโทษ แลวขอบวชในสานกของพระเถระ ๆ กบวชใหพวกเขาตามประสงค

189

190

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๘๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน ดงไดกลาวมาแลววา พระโสณกฏกณณเถระนมความสามารถในการแสดงธรรมแบบสรภญญะดวยเสยงอนไพเราะตอพระพกตรของพระศาสดา ดงนน ทานจงไดรบการยกยองวาเปนผเลศกวาภกษทงหลายผแสดงธรรมดวยถอยคาอนไพเราะ พระโสณกฏกณณเถระ ในกาลแหงพระปทมตตรศาสดาไดเหนพระพทธองคทรงตงภกษรปหนงไวในเอตทคคะวาเลศกวาภกษทงหลายผแสดงธรรมดวยถอยคาอนไพเราะ จงปรารถนาฐานนดรเชนนนบาง แลวไดสรางความดจนไดรบการพยากรณวาจะสาเรจสมดงใจในสมยแหงพระพทธโคดม จนถงชาตสดทายมาไดสมปรารถนาในสมยพระศาสดาของเราทงหลาย สมดง พทธพยากรณทกประการ พระโสณกฏกณณเถระนกเหมอนกบพระอสตมหาสาวกทงหลาย เมออยจบพรหมจรรยแลว กไดชวยพระศาสดาประกาศพระพทธศาสนาจนถงวาระสดทายของชวต ในทสดกนพพานดบเบญจขนธหยดการหมนเวยนแหงกเลสกรรมและวบากอยางสนเชง

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระสวลเถระเกดในวรรณะกษตรย บดาไมปรากฏนาม มารดา คอ พระนางสปปวาสา เปนพระธดาของเจาเมองโกลยะ เขาอยในครรภมารดานานถง ๗ ป ๗ เดอน ๗ วน ทาใหมารดามลาภสกการะมากและคลอดงายทสด ยอนไปถงกอนททานจะประสต พระมารดาเสวยทกขเวทนาหนกมาก จงใหพระสวาม ไปบงคมทลพระศาสดา พระศาสดาตรสประทานพรใหวา ขอพระธดาแหงโกลยวงศจงมความสข ปราศจากโรคาพยาธ ประสตพระโอรสหาโรคมไดเถด พระนางกประสตพระราชโอรสสมพทธพร ทกประการ แลวไดถวายมหาทานตลอด ๗ วน เมอสวลกมารประสต พระมารดาและพระประยรญาตไดถวายมหาทาน ๗ วน ในวนท ๗ พระสารบตรเถระจงชวนเธอบวช เธอตอบวาถาบวชไดกจะบวช พระมารดาทรงทราบกดใจอนญาตใหพระเถระบวชกมารไดตามประสงค พระเถระจงนากมารไปบวชเปนสามเณร โดยตงแตพระกมารบวชแลว ลาภสกการะไดเกดแกภกษทงหลายมากมาย

๑๘.. ประวตพระสวลเถระ

190

191

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

191

192

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๙๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

การบรรลธรรม ตงแตบวชแลว พระวกกลตดตามดพระศาสดาตลอดเวลา เวนเวลาฉนอาหารเทาน น พระศาสดาทรงรอคอยความแกกลาแหงญาณของเธอ จงไมตรสอะไร ครนทราบวาญาณของเธอแกกลาแลว จงไดตรสแกเธอวา วกกล จะมประโยชนอะไรกบการดรางกายทเปอยเนา ผใดเหนธรรม ผนนยอมเหนเรา ผใดเหนเราผนนยอมเหนธรรม ดกอนวกกล บคคลผเหนธรรมชอวาเหนเรา บคคลผเหนเราชอวา ยอมเหนธรรม แมพระศาสดาตรสอยางน ทานกยงไมเลกดพระศาสดา ทรงพระดารวา ภกษนถาไมไดรบความสงเวชคงไมบรรลธรรม จงทรงขบไลวา วกกลเธอจงหลกไป ทานเสยใจมาก ขนไปบนภเขา จะฆาตวตาย พระองคทรงเปลงพระรศมไปโปรด ตรสเรยกเธอวา วกกล เธอรสกปลมใจมาก นกถงพระดารสของพระศาสดา ขมปตไดแลวบรรลพระอรหตตผล

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน เพราะพระวกกลเถระบรรลพระอรหตตผลดวยศรทธาในพระศาสดา ฉะนนจงทรงยกยองทานวา เปนเลศแหงภกษผเปนสทธาวมตต (พนจากกเลสเพราะสทธา) พระวกกลเถระน ในสมยพระปทมตตรพทธเจา ไดเหนพระศาสดาทรงตงภกษรปหนงไวในเอตทคคะวา เลศกวาภกษทงหลาย ผสทธาวมตต จงไดบาเพญกศลปรารถนาผลเชนนนบาง พระศาสดาทรงพยากรณวาจะสมประสงคในสมยพระพทธเจาทรงพระนามวาพระโคดม จงสรางสมความดอกยาวนานนบไดแสนกปปจงสมปรารถนาดงไดกลาวมา พระวกกลเถระน ครนดารงอยตามสมควรแกเวลาของทาน กไดนพพานจากไป เหลอไวแตปฏปทาทควรคาแกการศกษาของปจฉมชนตาชนผสนใจพระพทธศาสนาตอไป

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระราหลเถระ มนามเดมวา ราหล เปนพระนามทตงตามอทานของเจาชายสทธตถะ พระราชบดาทตรสวา ราหล ชาต เครองผกเกดขนแลว เมอทรงทราบขาววา พระกมารประสต มพระบดาทรงพระนามวา สทธตถะ พระมารดา ทรงพระนามวา ยโสธรา หรอ พมพา ประสตทพระราชวงในนครกบลพสด หลงจากราหลกมารประสต เจาชายสทธตถะพระราชบดาไดเสดจออกบรรพชา พระกมาร

๒๐.. ประวตพระราหลเถระ

192

193

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๑๙๑

เจรญดวยสมบตทง ๒ คอ ชาตสมบต เกดในวรรณะกษตรย และปฏบตสมบต มความประพฤต ดงาม จงทรงเจรญดวยขตตยบรวารเปนอนมาก และไดรบการเลยงดอยางพระราชกมารทงหลาย พระศาสดาเสดจไปยงกรงกบลพสด ในวนท ๓ ทรงบวชใหนนทกมาร ในวนท ๗ พระมารดาของราหลกมารทรงใหพระกมารไปทลขอมรดกกบพระพทธองค พระผมพระภาคเจา ทรงพระดารวา กมารนอยากไดทรพยมรดกของบดา แตวาทรพยนนพนธนาใจใหเกดทกข ไมสขจรง เราจะใหอรยทรพย คอ ทรพยประเสรฐยง ๗ ประการ ทเราชนะมารไดมาแกราหลกมาร จงรบสงพระสารบตรบวชให

วธบวช พระสารบตรเถระรบพทธบญชา แตวาพระกมารนน มอายเพยง ๗ ป จงทลถามถงวธบรรพชา พระศาสดาตรสใหใชตาม วธตสรณคมนปสมปทา คอ เปลงวาจาถง พระรตนตรย ให พระกมารบวช การบวชดวยวธน ไดใชกนสบมาถงทกวนน เรยกวา บวชสามเณร สามเณรราหลนจงไดเปนสามเณรรปแรกในพระพทธศาสนา ครนเวลาพนผานอายกาล ครบ ๒๐ ป จงอปสมบทดวยวธญตตจตตถกรรม ในสมยเปนสามเณร ทานสนใจใครศกษาพระธรรมวนย ลกขนแตเชา เอามอทงสอง กาทรายไดเตม แลวตงความปรารถนาวา ขอใหตนไดรบโอวาทจากพระศาสดาหรอพระอปชฌายอาจารย จดจาและเขาใจใหไดจานวนเทาเมดทรายในกาน วนหนงทานอยในสวนมะมวงแหงหนง พระศาสดาเสดจเขาไปหา แลวตรสจฬราหโลวาทสตร แสดงโทษของการกลาวมสา อปมาเปรยบกบนาททรงควาขนเททงไปวา ผทกลาวมสาทงทรอยแกใจ ความเปนสมณะของเขากไมตางอะไรกบนาในขนน แลวทรงชใหเหนวา ไมมบาปกรรมอะไรทผหมดความละอายใจ กลาวเทจ ทง ๆ ทรจะทาไมได ตอมาไดฟงมหาราหโลวาทสตรใจความวา ใหพจารณารางกายใหเหนเปนธาต ๕ ประการ คอ ดน นา ไฟ ลม อากาศ ตดความยดมนถอมน แลวตรสสอนใหอบรมจตคดใหเหมอนกบธาตแตละอยางวา แมจะมสงทนาปรารถนาหรอไมนาปรารถนา มากระทบ กไมมอาการพอใจรกใคร หรอเบอหนายเกลยดชง สดทายทรงสอนใหเจรญเมตตาภาวนา เพอละพยาบาท เจรญกรณาภาวนา เพอละวหงสา เจรญมทตาภาวนา เพอละความรษยา เจรญอเบกขาภาวนา เพอละความขดใจ เจรญอสภภาวนา เพอละราคะ เจรญอนจจสญญาภาวนา เพอละอสมมานะ ทานไดพยายามฝกใจไปตามนน ในทสดไดสาเรจพระอรหตตผล

193

194

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๙๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

งานประกาศพระพทธศาสนา พระราหลเถระน มปฏปทาอนนามาซงความศรทธาเลอมใสในพระพทธศาสนาแกบคคล ผไดศกษาประวตของทาน ในภายหลงวา ทานนนพรอมดวยสมบต ๒ ประการ คอ ชาตสมบต และ ปฏปตตสมบต เปนผไมประมาท รกษาศล สนใจใครศกษา เคารพอปชฌายอาจารย มปญญารทวถงธรรม

เอตทคคะและบญญาธการ พระราหลเถระน เปนผใครในการศกษา ดงไดกลาวมาแลว เพราะฉะนน ทานจงไดรบ ยกยองจากพระศาสดาวาเปนเลศกวาภกษทงหลาย ผใครในการศกษา พระราหลเถระน ไดบาเพญบญญาธการ อนเปนอปนสยแหงพระนพพานนานแสนนานหลายพทธกาล ผานมาในกาลแหงพระปทมตตรพทธเจา ไดบงเกดในเรอนผมสกล ครนรเดยงสาแลว ไดฟงธรรมของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงตงภกษรปหนงไวในฐานะทเลศกวาภกษทงหลายผใครตอการศกษา จงปรารถนาตาแหนงนนบาง แลวไดสรางความดมากมาย สดทายไดรบพรทปรารถนาไวในสมยแหงพระพทธเจาของเราทงหลาย ดงไดกลาวมา

ธรรมวาทะและปรนพพาน สตวทงหลาย เปนดงคนตาบอด เพราะไมเหนโทษในกาม ถกขายคอตณหาปกคลมไวถกหลงคาคอ ตณหาปกปดไว ถกมารผกไวดวยเครองผกคอความประมาท เหมอนปลาทตดอยในลอบ เราถอนกามนนขนไดแลว ตดเครองผกของมารไดแลว ถอนตณหาพรอมทงรากขนแลว เปนผเยอกเยน ดบแลว พระราหลเถระ ครนสาเรจเปนพระอรหนตแลวไดชวยพระศาสดาประกาศพระศาสนาตลอดอายขยของทาน สดทายไดนพพานดบสงขาร เหมอนกบไฟทเผาเชอหมดแลวกดบไป ณ แทนกมพลศลาอาสน ทประทบของทาวสกกเทวราช

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระรฐบาลเถระ มนามเดมวา รฐบาล แปลวา ผรกษาแวนแควน เพราะตนตระกลของทานไดชวยกอบกแควนทอาศยอย ซงลมสลายทางเศรษฐกจเอาไว ทานจงไดชออยางนนตาม

๒๑.. ประวตพระรฐบาลเถระ

194

195

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๙๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

วชา อนพทธประวต ๑๙๓

ตระกล บดาและมารดา ไมปรากฏนาม เกดในวรรณะแพศย ทถลลโกฏฐตนคม แควนกร พระรฐบาลเถระ ตงแตเปนเดกจนโตไดรบการเอาใจใสเลยงดอยางดจากบดาและมารดา เพราะเปนลกคนเดยวของครอบครว และเปนครอบครวทมฐานะรารวย ไดแตงงานตงแตวยหนม แตไมมบตรธดา เปนผมจตใจกวางขวาง จงมเพอนมาก เมอพระพทธเจาเสดจไปยงทถลลโกฏฐตนคม แควนกร บานเกดของทาน ชาวกรไดพากนมาฟงธรรม รฐบาลกมาฟงธรรมดวย หลงจากฟงธรรมแลวประชาชนไดกลบไป ฝายรฐบาลเขาไปเฝาพระพทธเจาทลขอบวช พระพทธเจาตรสบอกเขาใหไปขออนญาตบดาและมารดากอน เขากลบไปบานขออนญาตบดาและมารดา เพอจะบวช แตไมไดรบอนญาต จงอดอาหาร บดาและมารดา กลวลกตายสดทายจงอนญาตใหบวชตามประสงค เขาไปเฝาพระพทธองคแลวทลขอบวช พระพทธองคทรงอนญาตใหบวชได โดยมอบหมายใหพระเถระรปหนงเปน พระอปชฌาย

การบรรลธรรมและงานประกาศพระพทธศาสนา เมอพระรฐบาลเถระบวชไดประมาณ ๑๕ วน พระพทธเจาเสดจออกจากถลลโกฏฐตนคมไปประทบอยทกรงสาวตถ โดยมพระรฐบาลตามเสดจไปดวย ทานไดพากเพยรเจรญภาวนา ใชเวลาถง ๑๒ ป จงบรรลพระอรหนต พระรฐบาลเถระนน ครนบรรลพระอรหนตแลวไดกลบไปยงแควนกรบานเกดของทาน โปรดโยมบดาและมารดาใหเลอมใสในพระพทธศาสนา ทานพกอยทมคจรวนอนเปนพระราชอทยานของพระเจาโกรพยะ เจาผครองแควนกร ตอมาวนหนง พระเจาโกรพยะเสดจประพาสพระราชอทยาน ทอดพระเนตรเหนทาน ทรงจาไดเพราะเคยรจกมากอน จงเสดจเขาไปหาเพอสนทนาธรรม ไดตรสถามวา บคคลบางพวกประสบความเสอม ๔ อยาง คอ ๑. ความชรา ๒. ความเจบ ๓. ความสนโภคทรพย ๔. ความสนญาต จงออกบวช แตทานไมไดเปนอยางนน ทานรเหนอยางไรจงไดออกบวช พระเถระไดทลตอบวา ถวายพระพรมหาบพตร ธรรมทเทศ (หวขอธรรม) ๔ ประการ พระศาสดาจารยทรงแสดงไวแลว อาตมภาพรเหนตามธรรมนน จงออกบวช ธรรมทเทศ ๔ ประการ นน มใจความวา ๑. โลกคอหมสตว อนชรานาเขาไปใกลไมยงยน ๒. โลกคอหมสตว ไมมผปองกน ไมเปนใหญเฉพาะตน ๓. โลกคอหมสตว ไมมอะไรเปนของตน จาตองละทงสงทงปวงไป ๔. โลกคอหมสตว พรองอยเปนนตย ไมรจกอม เปนทาสแหงตณหา พระเจาโกรพยะทรงเลอมใสธรรมะของทาน ตรสชมเชยทานอยางมาก แลวไดทรงลากลบไป

195

196

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๙๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

เอตทคคะและบญญาธการ พระรฐบาลเถระ เปนผมความศรทธาเลอมใส ตงใจบวชในพระพทธศาสนา แตกวาจะบวชไดกแสนจะลาบาก ตองเอาชวตเขาแลก ดงนน พระพทธเจาจงทรงยกยองวาเปนผเลศกวาภกษทงหลาย ผบวชดวยศรทธา แมพระรฐบาลเถระน กไดสรางสมบญบารมไวมากมายหลายพทธนดร จนมาไดรบพยากรณวา จะสมประสงคจากพระพทธองคทรงพระนามวา ปทมตตระ ตอจากนนกมศรทธาสรางความด ไมมความยอทอ จนมาถงพทธปบาทกาลแหงพระพทธเจาของเราทงหลาย จงไดถงทสดสาวกบารมญาณมประการดงกลาวมา

ธรรมวาทะและปรนพพาน คนมทรพยในโลกน เหนมอย (๓ ประเภท) (๑) ไดทรพยแลวไมแบงปนใหใคร เพราะความโง (๒) ไดทรพยแลวทาการสะสมเอาไว (๓) ไดทรพยแลวปรารถนากามยงขน พระราชารบชนะทวแผนดน ครอบครองแผนดนจนสดฝงสมทร ฝงสมทรนยงไมพออม จงปรารถนาฝงโนนอก บตรธดา ภรรยาสาม ทรพยและแวนแควน ตดตามคนตายไปไมได เงนซอชวตไมได ชวยใหพนความแกไมได ทงคนจนและคนม ทงคนดและคนชว ลวนถกตองผสสะ (เหน ไดยน เปนตน) ทงนน คนชวยอมหวนไหว เพราะความเปนคนพาล แตคนดยอมไมมหวนไหว พระรฐบาลเถระ ครนจบกจสวนตวของทานแลว ไดชวยพระศาสดาประกาศพระพทธศาสนา ดงกลาวมา สดทายกไดนพพานดวยอนปาทเสสนพพาน

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระโกณฑธานเถระ มนามเดมวา ธานะ ตอมามภาพลวงตาเปนสตรตดตามตวทาน เพราะผลบาปในชาตกอน ภกษและสามเณรทงหลายเหนภาพนนเปนประจา จงตงชอทานเพมวา กณฑธานะ (คาวา กณฑะ แปลวา เหย) บดาและมารดาไมปรากฏนาม เกดในวรรณะพราหมณ

๒๒.. ประวตพระโกณฑธานเถระ

196

197

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๑๙๕

เปนชาวเมองสาวตถ ธานมานพ ไดรบการเลยงดอยางดจากบดาและมารดา ตอมาครนเตบโตควรแกการศกษา จงไดศกษาตามลทธพราหมณ จนเรยนจบไตรเพท ครนอายยางเขาปจฉมวย เขาไปฟงธรรมของพระศาสดาเปนประจา เกดศรทธาอยากบวช ในพระพทธศาสนา จงทลขอบรรพชาอปสมบทตอพระพทธองค ซงกทรงประทานใหตามปรารถนา ตงแตวนททานบวชแลว เพราะบาปกรรมในชาตกอนของทาน เวลาทานอยทวดกด เขาบานกด เชน ไปบณฑบาตกด จะมคนเหนภาพสตรคนหนงตามหลงทานไปเสมอ แตตวทานเองไมทราบ และไมเคยเหนสตรนนเลย เวลาคนใสบาตรบางคนกบอกวา สวนนของทาน สวนนสาหรบหญงสหาย พระภกษและสามเณรกเหนภาพนนเปนประจา วนหนงพากนไปลอมกฏของทาน พดเยาะเยยวา พระธานะมเหยเกดแลว ทานอดกลนไวไมอยจงไดตอบโตไปวา พวกทานกเปนเหย ภกษทงหลายเหลานนจงไปฟองพระพทธเจา ๆ ตรสเรยกทานไปพบแลวแสดงธรรมวา เธออยากลาวคาหยาบตอใคร ๆ เพราะผทถกเธอดา ยอมดาตอบเธอบาง จะกลายเปนการแขงดกนไป (สดทาย) กจะมการทารายกน เหตการณทเกดขนนทาใหทานลาบากใจ และลาบากเรองอาหารบณฑบาตมาก ตอมาม การพสจนความจรง โดยมพระเจาปเสนทโกศลเปนประธาน ทรงเหนวาเปนเรองไมจรง เปนเรองเวรกรรมของทาน ๆ จงไดรบความอปถมภจากพระราชา เมอทานไดความอปถมภจากพระราชา ไดอาหารเปนทสปปายะ พากเพยรเจรญวปสสนาไมชากไดบรรลพระอรหนตพรอมกบอภญญา ๖

งานประกาศพระศาสนา พระโกณฑธานเถระนบวชเมอมอายมากแลว คงไมมกาลงชวยประกาศพระศาสนาได มากนก แตบาปกรรมททานไดทาเอาไวในชาตหนง นาจะเปนคตสอนใจคนในภายหลงได จะกลาวพอไดใจความดงน ในกาลแหงพระกสสปทศพล เขาไดเกดเปนภมมเทวดา เหนพระเถระ ๒ รป รกใครกนมาก อยากจะทดลองวารกกนจรงแคไหน ในวนอโบสถวนหนงทงสองรปนนเดนทางไปลงอโบสถ ระหวางทางรปหนงเขาไปทาธระสวนตว ณ พมไมแหงหนง เสรจแลวกเดนออกมา เทวดานนไดแปลงกายเปนหญงสาวสวยเดนตามหลงออกมา พรอมทาทานงผา เกลาผม และปดฝนตามตว พระเถระผสหายเหนเชนนนกโกรธ ดาวาตาง ๆ นานา แมอกรปจะชแจงวาผมไมรไมเหนอะไรอยางททานพดเลย กไมยอมรบฟง ตดขาดไมตรตอกน ไมยอมลงอโบสถรวมกน เทวดารสกสลดใจ จงแปลงเปนอบาสกเขาไปเลาเหตการณใหฟงทงหมด ทาใหพระเถระ

197

198

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๙๖ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ผสหายเขาใจหายโกรธ แลวกลบสามคครกใครกนเหมอนเดม เทวดานนไดทาบาปนนไว จะไปเกดในชาตใด กรรมไมดทงหลายกจะตกมาถงตน โดยทตนเองไมร เรองเลย ในชาตสดทายเกดเปนมนษย บวชในพระพทธศาสนา กมภาพลวงตาเปนสตรคอยตดตาม สรางความทกขความเดอดรอนอยางมาก

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน พระโกณฑธานเถระเปนผมบญในเรองของการจบสลากเพอไปในกจนมนต ทานจะเปน ผไดจบสลากกอนเสมอ พระศาสดาจงทรงยกยองทานวา เปนผเลศกวาภกษทงหลายผจบสลากกอน พระโกณฑธานเถระน ในสมยพระปทมตตรพทธเจาเขาไดไปฟงธรรม เหนพระศาสดา ทรงตงภกษรปหนง ในตาแหนง ผเลศกวาภกษทงหลายผจบสลากกอน ปรารถนาตาแหนงนน ไดทาบญอนสมควรแกฐานนดรแลวไดรบพยากรณจากพระศาสดาวาจะไดสมประสงคในสมยแหงพทธองค พระนามวา โคดม จงไดสรางสมบารมตลอดมา ชาตสดทายไดสมปรารถนาตาม พทธวาจาทกประการ พระโกณฑธานเถระ ไดบรรลผลสงสดในพระพทธศาสนา ดารงชวตตอมาจนถงอายขย แลวไดนพพานจากไป เหมอนกบไฟทหมดเชอแลวดบไป

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระวงคสเถระ เกดในวงคชนบท เขตกรงสาวตถ แควนโกศล ในวรรณะพราหมณ บดาเปนพราหมณ ไมปรากฏนาม มารดาเปนปรพาชกา (นกบวชหญงภายนอกพระพทธศาสนา) วงคสมานพไดศกษาลทธพราหมณ จบไตรเพท เขาเปนทรกของอาจารย จงไดเรยนมนตพเศษ โดยใชเลบดดกะโหลกศรษะของผทตายภายในเวลา ๓ ป แลวสามารถรไดวาไปเกดทไหน พราหมณทงหลายเหนอบายจะหาทรพยได จงพาเขาไปยงสถานทตาง ๆ ดดกะโหลกศรษะของ ผทตายแลว สามารถบอกแกญาตของตน วาไปเกดทไหน อาศยเหตนพวกเขาไดลาภสกการะเปนอนมาก วนหนงเขาไดสดบพระคณของพระพทธเจา เกดความเลอมใสอยากจะไปเฝา พราหมณทงหลายคดคานเขา กลวจะเปลยนใจไปนบถอพระศาสดา แตเขาไมเชอพราหมณเหลานน ไปเฝา พระศาสดาทพระเชตวน ทรงทาปฏสนถารอยางด ตรสถามถงความสามารถของเขา ครนทรง

๒๓.. ประวตพระวงคสเถระ

198

199

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๑๙๗

ทราบแลว จงทรงนาเอากะโหลกศรษะคนตายมา ๔ กะโหลก ใหวงคสะดด เขาดดกะโหลกท ๑ บอกวาไปเกดในนรก ท ๒ บอกวาไปเกดเปนมนษย ท ๓ บอกวาไปเกดเปนเทวดา ทรงประทานสาธการแกเขา พอดดกะโหลกท ๔ ซงเปนของพระอรหนต เขาไมทราบวาไปเกดทไหน พระศาสดาตรสถามวา เธอลาบากใจหรอวงคสะ เธอยอมรบวา พระพทธเจาขา แลวทลถามวาพระองคทรงทราบมนตนหรอ ตรสวาทราบ เขาจงขอเรยน แตทรงปฏเสธวา สอนใหไมได จะสอนไดเฉพาะแกคนทมเพศเหมอนเราเทานน เขาจงทลขอบวชกบพระศาสดา พระองคจงตรสใหพระนโครธกปปเถระเปนพระอปชฌายบวชให

การบรรลธรรม วงคสะ ครนบวชแลว ทรงบอกกรรมฐานคอ อาการ ๓๒ และวปสสนากรรมฐานแลว เมอทานกาลงสาธยายอาการ ๓๒ และเจรญวปสสนากรรมฐานอย พวกพราหมณเขาไปถามวาเรยนมนตของพระโคดมจบหรอยง ทานตอบวาจบแลว พวกพราหมณพดวา ถาอยางนนกไปไดแลว ทานตอบวา อาตมาไมไปแลว พวกพราหมณไมสามารถจะทาอยางไรไดจงไปตามกรรมของตน พระวงคสะเจรญวปสสนาไมนานนกกไดบรรลพระอรหตตผล จบกจบรรพชตของตน

เอตทคคะและบญญาธการ พระวงคสเถระ เปนผมปฏภาณสามารถกลาวเปนคาประพนธ (ฉนท) สรรเสรญคณ พระศาสดา พระศาสดาจงทรงยกยองทานวา เปนผเลศกวาภกษทงหลาย ผมปฏภาณ พระวงคสเถระ ในสมยพระปทมตตรศาสดา ขณะกาลงฟงธรรม ไดเหนพระศาสดาทรงตงภกษรปหนงไวในตาแหนงทเลศกวาภกษทงหลายผมปฏภาณ มฉนทะมนในใจอยากจะไดตาแหนงนน จงไดบาเพญกศลอนพระทศพลทรงพยากรณวา จะไดในกาลแหงพระศาสดาพระนามวาโคดม ในทสดกไดสมปรารถนาทกประการ

ธรรมวาทะและปรนพพาน พระพทธเจาทรงแกลวกลาเปนอยางดในฐานะ ๔ คอ ๑. ในธรรมอนมอนตราย ๒. ในธรรมเครองนาออกจากวฏฏะ ๓. ในความเปนพระพทธเจา ๔. ในการทาอาสวะใหสนไป วาจาทไมทาใหตนเองเดอดรอน วาจาทไมเบยดเบยนผอนควรพดวาจาเชนนน เพราะวาจานนเปนวาจาสภาษต พระพทธเจาตรสวาจาอนเกษมเพอบรรลพระนพพาน วาจา

199

200

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๑๑๙๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท

นนแหละเปนวาจาสงทสดแหงวาจาทงหลาย เพราะทาใหสนทกข พระวงคสเถระ ครนถงทสดประโยชนสวนตนคอบรรลพระอรหตตผลแลว ไดชวย พระศาสดาประกาศพระพทธศาสนา แลวไดนพพานดบไปตามสจธรรมของชวต

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระอปเสนเถระ นามเดม อปเสนะ หรออปเสนวงคนตบตร บดาชอ วงคนตพราหมณ มารดาชอ สารพราหมณ เกดในวรรณะพราหมณทหมบานนาลนทา แควนมคธ อปเสนมาณพมพชาย ๒ คน คอ อปตสสะและจนทะ นองชาย ๑ คน คอ เรวตะ และมนองสาว ๓ คน คอ นางจาลา นางอปจารา และนางสปจารา ครนเตบโตแลวไดศกษาไตรเพท ตามลทธพราหมณ อปเสนมาณพกเหมอนกบพระสาวกโดยมาก คอไดฟงกตตศพทของพระศาสดา จงเขาไปเฝาไดฟงพระธรรมเทศนาแลว เกดศรทธา ปรารถนาจะบวชในพระพทธศาสนา พระศาสดา ทรงบวชใหตามประสงค

การบรรลธรรมและงานประกาศพระพทธศาสนา ครนไดบวชในพระพทธศาสนาแลว ยงไมทนไดพรรษา คดวาจะสรางพระอรยะให พระศาสนาใหมากทสด จงบวชใหกลบตรคนหนง แลวพาไปเฝาพระศาสดา ถกพระศาสดา ตเตยนวา ไมเหมาะสม เพราะอปชฌายกยงไมไดพรรษา สทธวหารกกยงไมไดพรรษา ทานคดวาเราอาศยบรษท จงถกพระศาสดาตเตยน แตเรากจะอาศยบรษทนแหละทาใหพระศาสดาเลอมใส จงพากเพยรภาวนา ในไมชาไดสาเรจพระอรหตตผล สมาทานธดงคและสอนผอนใหสมาทานดวย มสทธวหารก และอนเตวาสกมากมาย คราวนพระศาสดาทรงสรรเสรญทาน

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน พระศาสดาทรงอาศยความททานเปนทเลอมใสของคนทกชนวรรณะนน จงทรงตงทานไว ในตาแหนงเอตทคคะวา เลศกวาภกษทงหลายผนามาซงความเลอมใสโดยรอบดาน พระอปเสนเถระน ไดเหนพระศาสดาทรงพระนามวาปทมตตระ ทรงตงภกษรปหนงไวในตาแหนงอนเลศกวาภกษทงหลาย ผนามาซงความเลอมใสโดยรอบ จงบาเพญกศลมทานเปนตน

๒๔.. ประวตพระอปเสนเถระ

200

201

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๑๙๙

แลวตงความปรารถนา อนพระปทมตตรศาสดาทรงพยากรณวา จะสาเรจแนนอนในกาลแหง พระสมณโคดม พระอปเสนเถระ ไดเปนพระขณาสพ อยจบพรหมจรรย แลวไดทาหนาทของพระสงฆ เพอประโยชน เพอความสขแกมหาชน ตามสมควรแกเวลาแลวไดนพพานดบไป

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระทพพมลลบตรเถระ เกดในวรรณะกษตรย เชอสายราชวงศมลละ ในอนปยนคม แควนมลละ เปนพระโอรสของพระราชเทวแหงเจามลละองคหนง เหตทไดชอวา ทพพะ แปลวา ไม เพราะเกดบนกองไมทอยใกลเชงตะกอนกอนเผาศพในปาชา มเรองเลาวา พระราชเทว แหงเจามลละ มารดาของทานสนพระชนม (ตาย) ตอนจะคลอดทาน (ตายทงกลม) พวกพระญาตนาไปเผาทปาชา ขณะทไฟกาลงลกไหมศพของมารดาอยนน ทองของมารดาไดแตกออก ทารกในครรภไดลอยมาตกลงบนกองไม พวกสปเหรอไดอมมาใหพระอยยกา (ยาย) ดงนนทานจงไดรบการขนานนามวา ทพพะ แตเพราะมเชอสายของเจามลละ จงมสรอยนามวา มลละบตร

การบรรลธรรมและงานประกาศพระพทธศาสนา ทานไดรบการอภบาลจากพระญาตทเปนเจามลละจนเจรญวยได ๗ พรรษา วนหนง พระอยยกาไดพาไปเฝาพระพทธองค ณ อนปยนคม เพราะมอปนสยแกกลา พอพบเหน ผากาสาวพสตร กเกดศรทธาเลอมใส ไดทลออนวอนขออนญาต พระอยยกาบรรพชาเปนสามเณร เมอไดรบอนญาตแลว จงบรรพชาเปนสามเณรอยในพทธสานก ขณะทปลงผมไดพจารณาตจปญจกกมฏฐานทพระอปชฌายกลาวสอนทงโดยอนโลม และปฏโลม พอปลงผมเสรจเทานน กไดบรรลอรหตตผลพรอมดวยปฏสมภทา ๔ อภญญา ๖ และเมอมอายครบ ๒๐ ปบรบรณ กไดอปสมบทเปนพระภกษ หลงจากสาเรจเปนพระอรหนต ไดรบการอปสมบทเปนภกษแลว ทานเอาใจใสในกจของสงฆเปนอยางด ครงหนงคดวา “เราอยจบพรหมจรรยแลวควรจะรบภารธรสงฆ” จงไดกราบทลให พระพทธองคทรงทราบ พระพทธองคจงตรสมอบใหสงฆสมมต (ประกาศแตงตง) ทานเปน พระภตตทเทสกะ คอเปนผทาหนาทจดแจกภต หรอจดกจนมนต และเปนเสนาสนคาหาปกะ หรอเสนาสนปญญาปกะ คอเปนผมหนาทจดแจกเสนาสนะเครองอยอาศยทเหมาะสมใหพระภกษสามเณรอยกนผาสก

๒๕.. ประวตพระทพพมลลบตรเถระ

201

202

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๐๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

เอตทคคะและปรนพพาน

เพราะตงใจทากจในหนาททงสองอยางนนใหเปนไปโดยปราศจากอคตและฉลาดสามารถในการจดแจงปลาดอาสนะและจดแจกเสนาสนะดวยความรบผดชอบ ทานจงไดรบเอตทคคะวา เปนผเลศกวาภกษสาวกผจดแจงดแลเสนาสนะดวยด ครนพจารณาถงอายสงขารเหนควรปรนพพานไดแลว พระทพพมลลบตรเถระจงกราบทลลาพระพทธองค กระทาประทกษณ แลวแสดงอทธปาฏหารย เหาะขนไปในอากาศนงขดสมาธ เขาเตโชสมาบต ครนออกจากสมาบตแลว กดบขนธปนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาต ณ ทามกลางอากาศนนเอง

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระปลนทวจฉเถระ มนามเดมวา ปลนทะ วจฉะเปนชอของโคตร ตอมาไดชอวา ปลนทวจฉะ โดยนาเอาชอโคตรไปรวมดวย เกดในวรรณะพราหมณ เปนชาวเมองสาวตถ กอนทจะมาบวชในพระพทธศาสนา ทานเปนผทมากไปดวยความสงเวช (ความสลดใจ ทประกอบกบโอตตปปะ) จงบวชเปนปรพาชก สาเรจวชา ๓ ชอวา จฬคนธาระ เหาะเหนเดนอากาศได และรใจของผอน ทาใหมลาภสกการะมาก อาศยอยในกรงราชคฤห เมอพระศาสดาของเราทงหลายไดตรสรแลว เสดจไปประทบในเมองราชคฤห อานภาพแหงวชาของเขากเสอมไป ลาภยศของเขากหมดไปดวย เขาคดวาพระสมณโคดมตองรคนธารวชาอยางแนนอน จงไปยงสานกของพระศาสดาขอเรยนวชา พระศาสดาตรสวา ทานตองบวชในสานกของเราจงจะเรยนได เขากยอมบวชตามพระพทธดารส

การบรรลธรรมและงานประกาศพระพทธศาสนา เมอทานบวชแลว พระศาสดาทรงแสดงธรรมแกเขาและไดประทานกรรมฐานอนสมควร แกจรยา เพราะทานเปนผมอปนสยทสมบรณ เรมตงความเพยรในกรรมฐาน ไมนานกไดบรรล พระอรหตตผล ทานเปนพระทมวาจาศกดสทธ เลากนวา ชายคนหนงถอถาดดปลมา ทานถามว าถาดอะไร ไอถอย ชายคนนนโกรธ คดวาพระอะไรพดคาหยาบ จงตอบไปวา ถาดขหน พอผานทานไปดปลเปนขหนจรง ๆ ตอมามคนแนะนาเขาวาใหเดนสวนทางกบทานใหม ถาทานถามอยางนน

๒๖.. ประวตพระปลนทวจฉเถระ

202

203

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๐๑

จงตอบทานวาดปล กจะกลายเปนดปลดงเดม เขาไดทาตามคาแนะนา ปรากฏวามลหนกลบเปนดปลดงเดม

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน กเพราะเทวดาผตงอยในโอวาทของทานในชาตกอน แลวเกดในสวรรคเปนอนมาก เทวดาเหลานนมความกตญมความเคารพนบถอบชา จงมาหาทานทงเชาเยน เพราะฉะนน พระศาสดาจงทรงตงทานไวในฐานะทเลศกวาภกษทงหลายผเปนทรกของเทวดาทงหลาย พระปลนทวจฉเถระนกไดบาเพญบารมอนเปนอปนสยแหงพระนพพานมานานในกาลแหงพระปทมตตรศาสดา ไดเหนพระองคทรงตงภกษรปหนงไวในตาแหนงทเลศ โดยเปนทรกทชอบใจของเทวดาทงหลาย จงปรารถนาตาแหนงนน ไดบาเพญบญเปนอนมาก ตอมาไดรบพยากรณจาก พระศาสดาแลวไดสาเรจดงประสงค ในสมยแหงองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาของเราทงหลาย พระปลนทวจฉเถระ ครนดารงเบญจขนธพอสมควรแกกาล กไดนพพานดบไป

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระพาหยทารจรยเถระ มนามเดมวา พาหยะ ภายหลงเขานงเปลอกไม จงไดชอวา พาหยทารจรยะ บดาและมารดาไมปรากฏนาม เปนชาวพาหยรฐ เกดในวรรณะแพศย เมอเตบโต เขามอาชพคาขาย วนหนงนาสนคาลงเรอไปขายยงจงหวดสวรรณภม เรอเกดอบปาง คนในเรอเสยชวตทงหมด เหลออยแตเขาคนเดยว เขาเกาะไมกระดานแผนหนงไวได ลอยคอไปขนททาเรอชอสปปารกะ ผานงผาหมถกคลนซดหลดหายไปหมด จงเอาใบไมบาง เปลอกไมบาง ถกพอปดรางกาย ถอภาชนะกระเบองดนเผาเทยวขอทานเลยงชพ คนทงหลายเหนเขาแตงตวแปลก ๆ คดวาเปนพระอรหนต จงนาอาหารไปใหมากมาย บางคนนาเอาผาไปให แตเขาไมยอมนงผา คงนงผาเปลอกไมตอไป และสาคญผดคดวาเปนพระอรหนต ครงนน เทวดาตนหนง ผเคยบาเพญสมณธรรมรวมกนมาในชาตกอน แลวไดไปเกด เปนพรหมชนสทธาวาส ไดลงมาใหสตแกเขาวา พาหยะ ทานไมใชพระอรหนตดอก แมแตขอปฏบตทจะทาใหบรรลพระอรหตตผล ทานกยงไมรเลย ผเปนพระอรหนตและรขอปฏบตทจะ ทาใหบรรลพระอรหตตผลอยทพระวหารเชตวน เมองสาวตถ เขาสลดใจ ไดไปเฝาพระศาสดาตามคาของเทวดาพบพระศาสดากาลงทรงดา เนนบณฑบาตอย รบรอนวงวอนจะฟง พระธรรมเทศนาใหได พระศาสดาทรงปฏเสธถง ๓ ครง ครนทรงทราบวา ญาณของเขาแกกลา

๒๗.. ประวตพระพาหยทารจรยเถระ

203

204

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๐๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

แลว และปตของเขาสงบลงแลว จงไดตรสวา พาหยะ ขอใหเธอศกษา ดงน เมอเหนขอใหเปนเพยงการเหน (ทฏเฐ ทฏฐ มตต ภวสสต) ในเวลาจบเทศนา เขายนอยกลางถนนนนเอง สงญาณไปตามกระแสพระธรรมเทศนาไดบรรลพระอรหนตพรอมกบปฏสมภทา จงไดทลขอบรรพชากบพระศาสดา แตมบาตรและจวรยงไมครบ จงไปหาบาตรและจวร ทานกาลงดงทอนผาเกาจากกองขยะ อมนษยคเวรกนเขาสงในรางของแมโคตวหนง ทารายทานจนถงสนชวต จงไมทนไดบวช

งานประกาศพระพทธศาสนา พระพาหยทารจรยเถระ แมทานจะยงไมไดบวชตามพธอปสมบทกรรมตามพระวนย แตทานกไดบรรลพระอรหตตผล จดเปนพระสงฆในพระพทธศาสนาได และมประวตอยในจานวนพระอสตมหาสาวก พระศาสดาเสดจออกจากเมองสาวตถ ทอดพระเนตรเหนศพของพระพาหยะลมอยในกองขยะ จงรบสงใหภกษทงหลายนาไปทาการฌาปนกจ แลวใหสรางเจดยบรรจอฐธาตของทานไวททางสแพรง ภกษทงหลายสงสยวา ทานบรรลมรรคอะไรเปนสามเณรหรอเปนภกษ พระศาสดาตรสวา พาหยะปรนพพานแลวทกสงทกอยางจงจบลงดวยด ประวตพระพาหยทารจรย-เถระจงเปนการประกาศหลกการทางพระพทธศาสนาวา เมอปฏบตจนไดบรรลพระอรหตผลแลว จะบวชตามพระวนยหรอไมกตาม กจดเปนพระสงฆไดทงนน คอเปนอรยสงฆ

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน เพราะพระพาหยทารจรยเถระ ไดบรรลธรรมเรวพลน เพยงฟงพระพทธพจนวา ทฏเฐ ทฏฐ มตต ภวสสต (เมอเหนขอใหเปนเพยงการเหน) พระศาสดาจงทรงตงทานไวในเอตทคคะวา เปนเลศกวาภกษทงหลายผตรสรไดเรวพลน พระพาหยทารจรยเถระ ในกาลแหงพระปทมตตรศาสดา ไดเหนพระพทธองคทรงตงภกษรปหนงไวในตาแหนงทเลศกวาภกษทงหลายผตรสรไดเรวพลน จงไดบาเพญกศลแลวปรารถนาตาแหนงนน อนพระศาสดาทรงพยากรณวาจะไดสมประสงคในสมยแหงพระพทธองคทรง พระนามวา โคดม พระพาหยทารจรยเถระ ไดถกอมนษยผมเวรตอกนเขาสงในรางแมโคชนในขณะทกาลงเกบผาบงสกลในกองขยะแลวนพพานในขณะนน

204

205

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๐๓

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระกมารกสสปเถระ มนามเดมวา กสสปะ เปนนามทพระเจาปเสนทโกศลทรงตงให ตอมาทานบวชในพระพทธศาสนา เวลาพระศาสดาตรสเรยกภกษชอกสสปะ จะถกทลถามวา กสสปะไหน จงตรสวา กมารกสสปะ เพราะทานบวชมาตงแตยงเดก ๆ บดาและมารดาไมปรากฏนาม เปนชาวเมองสาวตถ มารดาของทานศรทธาจะบวชตงแตยงไมไดแตงงาน แตบดาและมารดาไมอนญาต หลงจากแตงงานแลวขออนญาตสาม ในทสดสามกอนญาตใหบวช เธอจงบวชเปนภกษณโดยไมรตววาตงครรภ ครนอยมาครรภไดใหญขน ภกษณทงหลายรงเกยจเธอ จงนาไปใหพระเทวทตตดสน พระเทวทตตดสนวา เธอศลขาด แมเธอจะชแจงเหตผลอยางไรกไมยอมรบฟง ภกษทงหลายจงพาไปเฝาพระศาสดา ๆ ทรงมอบหมายใหพระอบาลเถระตดสน พระอบาลเชญตระกลใหญ ๆ ชาวสาวตถและนางวสาขามาพสจนไดวา นางตงครรภมากอนบวช ศลของนางบรสทธ นางภกษณนนคลอดบตรเปนชาย หนาตานารก มผวพรรณดจทองคา พระเจาปเสนท-โกศลทรงใหเลยงดไว และทรงตงชอไววา กสสปะ อกอยางหนง คนทงหลายรจกทานในนามวากมารกสสปะ เพราะเปนเดกทพระราชาทรงชบเลยงอยางราชกมาร เมอเขาเจรญวยแลว พระราชาทรงประดบประดาเขาอยางสมเกยรต แลวนาไปบวชยงสานกของพระศาสดา ตงแตทานบวชแลวกไดเจรญวปสสนาและเรยนพทธพจน แตไมไดบรรล มรรคผลแตอยางใด

การบรรลธรรมและงานประกาศพระพทธศาสนา ครงนน สหายของทานเกดเปนพรหมในชนสทธาวาส เหนทานลาบากในการเจรญวปสสนา จงผกปญหา ๑๕ ขอ แลวบอกวา นอกจากพระศาสดา ไมมใครสามารถแกปญหานได รงขนทานเขาไปเฝาพระศาสดา ทลถามปญหาเหลานน พระศาสดาทรงแกใหทานจนถง พระอรหนต พระเถระเรยนเองตามทพระศาสดาตรส โดยไดเขาไปยงปาอมพวน เจรญวปสสนาไมนานกไดบรรลพระอรหนต ทจดวาเปนทสดแหงพรหมจรรย พระกมารกสสปเถระ กลาวธรรมกถาไดอยางวจตร สมบรณดวยอปมาและเหตผล เชน การโตตอบกบพระเจาปายาสผไมเชอวาโลกอนมจรง เปนตน พระเจาปายาสเหนวา นรกไมม เพราะไมเคยเหนญาตคนไหนตกนรกแลวมาบอก พระเถระอปมาวา เหมอนคนทาความผดรายแรง ถกตดสนจาคกจะออกมานอกคกไดอยางไร พระเจาปายาสเหนวา สวรรคไมม เพราะไมมญาตทขนสวรรคกลบมาบอก พระเถระ

๒๘.. ประวตพระกมารกสสปเถระ

205

206

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๐๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

อปมาวา เหมอนคนพลดตกลงไปในหลมคถ ครนขนมาได ชาระรางกายสะอาดแลว คงไมมใครอยากลงไปนอนในหลมคถอก พระเจาปายาสตรสวา เคยฆาคนโดยเอาใสในหมอ แลวปดฝาจนสนทถมทงเปนใหคน ชวยดรอบ ๆ หมอ กไมเหนชวะของผนนออกมา พระเถระอปมาวา เหมอนพระองคเคยบรรทมหลบทามกลางผอารกขาและนางสนม แลวทรงสบนวาเสดจประพาสสถานทตาง ๆ แตกไมเคยมใครเหนชวะของพระองคทออกไป พระเจาปายาสตรสวา เคยฆาคนโดยไมทาลายอนทรยทง ๖ (ตา ห จมก ลน กาย ใจ) ครนเขาตายแลว ทรงตรวจด ไมพบวาทง ๖ นนรสกอะไรเลย พระเถระอปมาวา เหมอนคนเปาสงขคนโงไดยนเสยงสงข จงมาขอดเสยงของสงข คนหาอยางไรกไมพบเสยงในตวสงข จงบอกวาสงขไมมเสยง เปนตน

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน เพราะพระกมารกสสปเถระ กลาวธรรมกถาไดอยางวจตรสมบรณดวยการอปมา และเหตผล พระทศพลจงทรงยกยองทานวา เปนผเลศกวาภกษทงหลายผแสดงธรรมไดวจตร (กลาวถอยคาทไพเราะ) แมพระกมารกสสปเถระน กไดสรางสมบญญาธการอนเปนอปนสยแหงมรรคผลนพพาน มานาน ในพทธกาลแหงพระปทมตตระ ไดเหนพระศาสดาทรงตงภกษรปหนงไวในตาแหนงทเลศกวาภกษทงหลาย ผแสดงธรรมไดวจตร จงไดปรารถนาตาแหนงนน ไดสรางสมความดทสนบสนนเกอกลแกความปรารถนามาตลอดเวลา แลวไดมาสมความปรารถนาในสมยพระศาสดาของเราทงหลายดงไดกลาวมาแลว พระกมารกสสปเถระ ครนอยจบพรหมจรรยของทานแลว กไดชวยพระศาสดาประกาศ พระศาสนา อยตามสมควรแกเวลาของทาน แลวไดนพพานจากโลกไป

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระมหาโกฏฐตเถระ มนามเดมวา โกฏฐตะ มความหมายวา ทาใหคนหนหนา เพราะเขาเปนผฉลาดในศาสตรตาง ๆ จงเทยวทมแทงคนอนดวยหอกคอปากของตน เกดทกรงสาวตถ แควนโกศล ในตระกลพราหมณมหาศาล บดาเปนพราหมณมชอวา อสสลายนะ มารดาชอ จนทวด โกฏฐตมาณพ เมอเจรญวยไดเจรญรอยตามบดา โดยศกษาจนจบไตรเพทตามลทธของ

๒๙.. ประวตพระมหาโกฏฐตเถระ

206

207

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๐๕

พราหมณ และเปนผมปญญาแตกฉานในศลปะศาสตรทกแขนงเทาทมในสมยนน เทยวทมแทง คนอนดวยหอกคอ ปากของตน (ชอบพดหกลางคนอน) จนไมมใครกลาทจะประทะคารมดวย ตางพากนหลกลหนหนา อยางไรกตาม แมจะมความรความสามารถเชนนน โกฏฐตมาณพ กหาไดหยดแสวงหาความรเพมเตมไม สมยหนง พระพทธองคไดทรงแสดงปาฏหารยปราบพยศอสลายนพราหมณ ผเปนบดา จนคลายทฏฐมานะแสดงตนเปนอบาสกขอถอพระรตนตรยตลอดชวต โกฏฐตมาณพเมอไดยน พระกตตศพทของพระพทธองควาเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจาททรงแสดงธรรมไพเราะ ชใหเหนประโยชนทงในโลกนและโลกหนา และประโยชนสงสดคอพระนพพานไดชดเจน กใครจะพสจนความจรง จงเขาไปเฝาพระพทธองค เมอฟงพระธรรมเทศนาแลวไตรตรองดวยปญญา กเกดความศรทธาเลอมใสในพระพทธศาสนา จงทลขอบวชเปนภกษ พระพทธองคทรงใหพระสงฆบวชใหดวยวธญตตจตตถกมมอปสมปทา โดยมพระสารบตรเปนพระอปชฌาย และพระมหาโมคคล-ลานะ เปนพระกรรมวาจาจารย

การบรรลธรรมและงานประกาศพระพทธศาสนา โกฏฐตมาณพ ในขณะทกาลงปลงผมอยนเพราะความแกกลาแหงญาณปญญา ทานไดกาหนดจตในวปสสนาพจารณานามรป โดยความเปนของไมเทยง เปนทกข และเปนอนตตา พอ ปลงผมเสรจ ขณะทกาลงนงหมผากาสาวพสตร กไดบรรลอรหตตผลพรอมทงปฏสมภทา ดงททานกลาวประวตของตนไวในคมภรอปทานวา “เราตดทฏฐพรอมดวยมลรากเสยไดในเมอกาลงปลงผม และเมอกาลงนงผากาสาวพสตรกไดบรรลอรหนต” แลวมความแตกฉานในปฏสมภทา-ญาณมาก จงไดรบคาเพมชอวา มหาโกฏฐตะ หมายถง พระโกฏฐตะ ผยงใหญดวยคณ คอ ปฏสมภทา หลงจากสาเรจเปนพระอรหนตแลว ทานกไดชวยพระบรมศาสดาประกาศเผยแผพระพทธศาสนา เฉกเชนพระอรหนตสาวกทวไป แมจะไมปรากฏวาไดใครมาบวชเปนศษยบาง แตผลงานทเปนรปธรรมของทาน ซงไดรบการบนทกไวเปนสตรหนงแหงพระบาลมชฌมนกาย มลปณณาสก พระไตรปฎก เลมท ๑๒ ชอวา มหาเวทลลสตร โดยใจความของพระสตรน วาดวย การสนทนาธรรมททาใหเกดปญญาอยางมาก เพราะทานไดซกถามเกยวกบหลกการสาคญของพระพทธศาสนากบพระธรรมเสนาบดสารบตรเถระ เชน ถามเรองความหมายของปญญากบวญญาณ วาปญญากบวญญาณนรวมกนหรอแยกกน และอาจจะแยกออกจากกน แลวบญญตหนาทใหตางกนไดหรอไม ไดรบการวสชนาวา ปญญากบวญญาณ ๒ ประการนรวมกน ไมแยกกน และไมอาจจะแยกออกจากกนแลวบญญตหนาทใหตางกนได เพราะปญญารชดสงใด

207

208

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๐๖ คมอการศกษานกธรรมชนโท

วญญาณกรแจงสงนน วญญาณ รแจงสงใด ปญญากรชดสงนน ปญญาควรเจรญ วญญาณควรกาหนดรดงน เปนตน ซงนบวาเปนพระสตรททาใหเกดความประเทองเรองปญญาแกอนชน ผใครตอการศกษาหลกการของพระพทธศาสนาไดเปนอยางดและถกตองยงขน

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน พระมหาโกฏฐตเถระมปญญาแตกฉานเชยวชาญปฏสมภทา ๔ ดงนน ทานจงไดรบ ยกยองจากพระพทธองคในตาแหนงเอตทคคะวา เปนผเลศกวาภกษทงหลาย ผบรรลปฏสมภทา พระมหาโกฏฐตเถระน ในกาลแหงพระปทมตตรพทธเจา เขาไดเหนพระศาสดา ทรงสถาปนาภกษรปหนงไวในตาแหนงผเลศกวาภกษทงหลายผบรรลปฏสมภทา ปรารถนาจะเปนเชนนนบาง จงสรางความดตลอดมาแลวไดสมปรารถนาในสมยแหงพระศาสดาของเราทงหลาย ดงไดกลาวมา ครนดารงอายสงขารพอสมควรแกกาลแลว พระมหาโกฏฐตเถระกดบขนธปรนพพานดวยอนปาทเสสนพานธาต สนภพสนชาตดจประทปสนเชอแลวดบไป

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระอานนทเถระ มนามเดมวา อานนท มความหมายวา เกดมาทาใหพระประยรญาต ตางยนด พระบดา พระนามวา สกโกทนะ เปนพระกนฏฐภาดาของพระเจาสทโธทนะ (แต อรรถกถาสวนมากกลาววา เปนโอรสของพระเจาอมโตทนะ) พระมารดาพระนามวา กสาโคตม ประสตทนครกบลพสด ในวรรณะกษตรย เปนสหชาตกบพระศาสดา พระอานนทเถระน เปนเจาชายเชอสายศากยะพระองคหนง เปนสหายสนทของเจาชาย ภททยะ เจาชายอนรทธะ เจาชายภค เจาชายกมพละ และเจาชายเทวทต ไดบวชในพระพทธศาสนาตามพระราชปรารภของพระเจาสทโธทนะ ทประสงคจะใหศากยกมารทงหลายบวชตามพระพทธองค จงพรอมดวยพระสหายอก ๕ พระองค และนายอบาล ผเปนภษามาลา มงหนาไปยงอนปยอมพวน แควนมลละ เฝาพระศาสดา ทลขอบรรพชาอปสมบท

๓๐.. ประวตพระอานนทเถระ

208

209

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๐๗

การบรรลธรรมและงานประกาศพระพทธศาสนา พระอานนทเถระ บวชไดไมนานกบรรลโสดาปตตผล แตไมสามารถจะบรรลพระอรหตไดเพราะตองขวนขวายอปฏฐากพระพทธองค ทานไดบรรลอรหตผลกอนทาปฐมสงคายนา ๑ คน หลงพระศาสดาปรนพพานแลว พระอรรถกถาจารยกลาววา ทานบาเพญเพยรอยางหนกหวงจกสาเรจพระอรหนตกอนการสงคายนา แตกหาสาเรจไม เพราะจตใจฟงซาน จงหยดจงกรม นงลงบนเตยง เอยงกายลงดวยประสงคจะพกผอน พอยกเทาพนจากพน ศรษะยงไมถงหมอน ตอนนจตของทานกวมตหลดพนจากสรรพกเลส เปนสมจเฉทปหาน นบเปนการบรรลพระอรหนต แปลกจากทานเหลาอน เพราะไมใชการเดน ยน นง นอน พระอานนทเถระน เปนกาลงทสาคญยงของพระศาสดาในการประกาศพระศาสนา แมแต องคสมเดจพระบรมศาสดากทรงเลอมใสทาน ตามตานานเลาวา ครงปฐมโพธกาล พระศาสดา กยงไมมพระผอปฏฐากเปนประจา อยมาวนหนงไดตรสเรยกภกษทงหลายมาตรสวา บดนเราแกแลว ภกษบางพวกเมอเราบอกวาจะไปทางน กลบไปเสยทางอน บางพวกวางบาตรและจวรของเราไวทพน ทานทงหลายจงเลอกภกษสกรปหนงเพอเปนอปฏฐากประจาตวเรา ภกษทงหลายจงใหพระอานนทเถระรบตาแหนงนน พระเถระลกขนแลวกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ถาพระผมพระภาคเจา ๑. จะไมประทานจวรอนประณตททรงไดแกขาพระองค ๒. จะไมประทานบณฑบาตอนประณตแกขาพระองค ๓. จะไมประทานใหอยในพระคนธกฎเดยวกน ๔. จะไมทรงพาไปยงทนมนต ๕. จะเสดจไปยงทนมนตทขาพระองคไดรบไว ๖. ขาพระองคจะนาบคคลผมาจากทอนเขาเฝาไดทนท ๗. เมอใดขาพระองคเกดความสงสย ขอใหไดเขาเฝาถามไดเมอนน ๘. ถาพระองคจะทรงพยากรณธรรมททรงแสดงในทลบหลงแกขาพระองค เมอเปนอยางนขาพระองคจกอปฏฐากพระผมพระภาคเจา การปฏเสธ ๔ ขอขางตนกเพอจะปลดเปลองการตเตยนวา อปฏฐากพระศาสดาเพราะเหนแกประโยชนสวนตว การทลขอ ๔ ขอหลง เพอจะปลดเปลองคาตเตยนวา แมเพยงเรองเทานกไมไดรบการอนเคราะหจากพระศาสดา และเพอจะทาขนคลงแหงธรรมใหบรบรณ พระศาสดาทรงรบทานเปนพทธอปฏฐาก ทานจงเปรยบเหมอนเงาทตดตามพระศาสดา

209

210

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๐๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ไปทกหนทกแหง จนถงวนเสดจดบขนธปรนพพาน และทรงสรรเสรญทานวา เปนพหสตร คอร ธรรมวนยทกอยาง เปนผมสต คอมความรอบคอบ ดงจะเหนไดจากการทลขอพร ๘ ประการ มคต คอเปนผเปนไปในอานาจแหงเหต (มเหตผล) ไมใชอารมณ มธต คอมปญญา และเปน พทธอปฏฐาก งานประกาศพระศาสนาทสาคญทสดของทาน คอไดรบคดเลอกจากพระสงฆองคอรหนต ๕๐๐ รป ใหเปนผวสชชนาพระธรรม คอพระสตตนตปฎก และพระอภธรรมปฎก เมอคราวทาสงคายนาครงแรก ซงเปนเหตใหพระพทธศาสนามความมนคงมาจนถงสมยแหงเราทงหลายทกวนน

เอตทคคะและบญญาธการ พระอานนทเถระ เปนผทรงธรรมวนย มความรอบคอบ หนกในเหตผล มปญญาแกปญหาตาง ๆ และอปฏฐากพระศาสดา โดยไมหวงประโยชนสวนตน หวงใหเกดผลแกพระพทธศาสนา ในอนาคตกาลภายภาคหนา องคสมเดจพระบรมศาสดาจงทรงสรรเสรญทานโดยอเนกปรยาย และตงไวในเอตทคคะวา เปนผเลศกวาภกษทงหลาย ผเปนพหสตร มสต มคต มธต และเปนพทธอปฏฐาก พระอานนทเถระน ในกาลแหงพระปทมตตรพทธเจา ไดเหนพระสมนเถระผเปน พทธอปฏฐาก ผสามารถจดการใหตนเขาเฝาพระพทธเจาไดดงประสงค จงเกดความพอใจอยากไดตาแหนงนนบาง จงไดบาเพญบารม ๑๐ ประการ ผานมาหลายพทธนดร จนมาถงกาลแหง พระโคดมจงไดสมความปรารถนา

ธรรมวาทะและปรนพพาน ผเปนบณฑต ไมควรทาความเปนสหายกบคนสอเสยด คนมกโกรธ คนตระหน และคนชอบเหนความวบตของคนอน การคบกบคนชวนนเปนความตาชา ผเปนบณฑต ควรทาความเปนสหายกบคนมศรทธา มศล มปญญา และเปนคนสนใจ ใครศกษา การคบกบคนดเชนนน เปนความเจรญแกตน พระอานนทเถระ เมอพจารณาเหนวา ถงเวลาสมควรจะนพพาน จงไปยงแมนาโรหณ ซงกนกลางระหวางศากยวงศและโกลยวงศ แลวเหาะขนสอากาศนพพาน อธษฐานใหรางกายแตกออกเปน ๒ สวน สวนหนงตกลงขางพระญาตฝายศากยวงศ อกสวนหนงตกลงขางพระญาต ฝายโกลยวงศ เพอปองกนการทะเลาะววาทของพระญาตทง ๒ ฝาย

210

211

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๐๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท

วชา อนพทธประวต ๒๐๙

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระอรเวลกสสปะ ทานมชอตามโคตรวา กสสปะ ตอมาบวชเปนฤาษ ตงอาศรมอยท ตาบลอรเวลาเสนานคม จงไดนามวา อรเวลกสสปะ บดาและมารดา เปนคนวรรณะพราหมณ ไมปรากฏชอ ในตานานเกดทกรงพาราณส กอนหนาทพระผมพระภาคเจาของเราทงหลาย ทรงอบต การศกษาเรยนจบไตรเพท อรเวลกสสปะมนองชาย ๒ คน ชอตามโคตรวา กสสปะ เหมอนกนทง ๒ คน แตตอมาเมอออกบวชเปนฤาษ คนกลางไดตงอาศรมอยททางโคงแมนาคงคา จงไดนามวานทกสสปะ คนเลก ไดตงอาศรมอยทตาบลคยาสสะ จงไดนามวา คยากสสปะ อรเวลกสสปะ มบรวาร ๕๐๐ คน นทกสสปะมบรวาร ๓๐๐ คน คยากสสปะมบรวาร ๒๐๐ คน ตางสอนไตรเพทแกบรวารของตน ตอมาคนทง ๓ นนตรวจดสารประโยชนในคมภรทงหมดของตน ไดเหนแตเพยงประโยชนในปจจบนเทานน เกดความยนดในการบวช จงชกชวนกนออกบวชเปนฤาษ บาเพญพรตดวยการบชาไฟ ตงอาศรมอยทตาบลตาง ๆ ดงกลาวแลว เมอองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงสงพระอรหนต ๖๐ รป ไปประกาศพระศาสนายงแควนตาง ๆ แลวพระองคไดเสดจดาเนนไปลาพงพระองคเดยวมงสแควนมคธ ทรงทราบดวาทานอรเวลกสสปะ เปนผมอายมาก เปนทเคารพนบถอของชาวมคธ จงทรงมงหมายไปททาน เพราะถาสามารถโปรดทานไดแลว จะไดชาวมคธอกเปนจานวนมาก ในระหวางทางได ทรงเทศนาโปรดภททวคคยกมาร ๓๐ คน ทรงประทานเอหภกขอปสมปทาใหแลว สงไปประกาศ พระศาสนา จงเสดจไปยงตาบลอรเวลาเสนานคม ตรสขอทพกกบอรเวลกสสปะ แตอรเวลกสสปะไมเตมใจตอนรบ จงบอกใหไปพกในโรงไฟ ซงมนาคราชดราย มฤทธมพษรายแรง พระผม พระภาคเจาไดเสดจเขาไปยงโรงไฟ ทรงปลาดสนถดหญา ประทบนงคบลลงก ตงพระกายตรงดารงพระสตไว เฉพาะหนาอยางมนคง นาคราชไมไดทาอนตรายใด ๆ จนถงรงเชาวนใหม อรเวลกสสปะกยงคดวา ถงอยางไรพระมหาสมณะนกคงไมไดเปนพระอรหนตเหมอนเราแน พระผมพระภาคเจาจงไดตรสกบเขาวา กสสปะ เธอยงไมไดเปนพระอรหนตหรอก และแมแตขอปฏบตทจะทาใหเปนอรหนตของเธอกยงไมมเลย อรเวลกสสปะไดซบศรษะลงทพระบาท แลวไดกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคพงไดการบรรพชาอปสมบทในสานกของ พระผมพระภาคเจาเถด พระศาสดาตรสวา กสสปะ เธอเปนนายก เปนผเลศ เปนประมข เปนประธานของชฎล ๕๐๐ คน เธอจงบอกลาชฎลเหลานนเสยกอน อรเวลกสสปะจงเขาไปหาชฎลเหลานนแลวกลาววา ชาวเราเอย เราตองการจะประพฤตพรหมจรรยในพระมหาสมณะ ขอพวก

๓๑.. ประวตพระอรเวลกสสปเถระ

211

212

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๑๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ทานจงทาตามทเขาใจเถด พวกชฎลกลาววา แมพวกเราทงหมดกจกประพฤตพรหมจรรยใน พระมหาสมณะนนดวยเหมอนกน ไดพากนปลอยบรขารและเครองบชาไฟลอยไปในนา แลวเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจากราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ พวกขาพระองคพงไดการบรรพชาและอปสมบทในสานกของพระผมพระภาคเจา ลาดบนน พระผมพระภาคเจาตรสวา พวกเธอจงเปนภกษมาเถด ธรรมอนเรากลาวไวดแลว พวกเธอจงประพฤตพรหมจรรย เพอทาทสดแหงทกขโดยชอบเถด พระวาจานนแลไดเปนอปสมบทของทานผมอายเหลานน

การบรรลธรรมและงานประกาศพระพทธศาสนา เมออรเวลกสสปะ พรอมทงบรวาร ลอยบรขารและเครองบชาไฟไปในแมนา นองชาย ทงสองทราบ จงมาขอบวชในสานกของพระศาสดา พรอมกบบรวารทงหมด ทรงประทานเอหภกขอปสมปทาให แลวทรงพาภกษ ๑,๐๐๓ รปนน เสดจไปยงตาบลคยาสสะ ประทบนงบนแผนหน ทรงใหสมณะทงหมดนนดารงอยในพระอรหนต ดวยพระธรรมเทศนาชออาทตตปรยายสตร มใจความยอวา ตา ห จมก ลน กาย ใจ เปนของรอน รอนเพราะอะไร รอนเพราะไฟคอราคะ ไฟคอโทสะ ไฟคอโมหะ รอนเพราะความเกด เพราะความแก เพราะความตาย เพราะความเศราโศก เพราะความคราครวญ เพราะความทกข เพราะความโทมนส เพราะความคบแคนใจ พระอรเวลกสสปะ เปนกาลงสาคญยงในการประดษฐานพระพทธศาสนาในแควนมคธ ตามตานานเลาวา พระผมพระภาคเจาทรงพาภกษ ๑,๐๐๓ รปนน เสดจไปถงเมองราชคฤห ประทบทสวนตาลหนม ชอลฏฐวน พระเจาพมพสาร พระเจาแผนดนแควนมคธทรงทราบขาว จงพรอมดวยขาราชบรพารเสดจพระราชดาเนนไปเฝา พระพทธองคทอดพระเนตรเหน ขาราชบรพารของพระเจาพมพสาร มกรยาอาการไมออนนอม จงตรสสงใหพระอรเวลกสสปะ ประกาศใหคนเหลานนทราบวา ลทธของทานไมมแกนสาร ทานไดทาตามพระพทธดารส คนเหลานนสนสงสย และไดตงใจฟงพระธรรมเทศนาชออนปพพกถาและอรยสจ ๔ เวลาจบเทศนา พระเจาพมพสาร พรอมดวยบรวาร ๑๑ สวน ไดดวงตาเหนธรรมคอบรรลโสดาปตตผลอก ๑๑ สวน ดารงอยในสมณคมน

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน พระอรเวลกสสปะ ไดรบยกยองจากพระผมพระภาคเจาวา เปนผเลศกวาภกษทงหลาย ผมบรวารมาก ในสมยทพระพทธเจาทรงพระนามวา ปทมตตระ เสดจอบตในโลก พระอรเวลกสสปะ ไดเกดเปนพราหมณชาวเมองหงสวด ไดไปฟงธรรมของพระองค และไดเหนพระองคทรงตง

212

213

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๑๑

พระสาวกในตาแหนงเลศกวาภกษทงหลาย ผมบรวารมาก เกดความพอใจ อยากไดฐานนดรนนบาง จงไดทาบญมทานเปนตน กบพราหมณอก ๑,๐๐๐ คน แลวตงความปรารถนา พระศาสดาไดพยากรณวาตอไปนอกแสนกปป จกไดเปนธรรมทายาทของพระศาสดาทรงพระนามวาโคดม และไดฐานนดรนน พระอรเวลกสสปะ ไดเปนกาลงสาคญชวยพระศาสดาประกาศพระศาสนาในแควนมคธ สดทายไดปรนพพานดวยอปาทเสสนพพานธาต ดจดวงประทปทโชตชวงชชวาลแลวมอดดบไป

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระกาฬทายเถระ มชอเดมวา อทาย เปนชอทบดาและมารดาตงให เพราะเขาเกดในวนท ชาวพระนครทงสนมจตเบกบาน แตเพราะเขามผวพรรณคอนขางดา คนทงหลายจงเรยกวา กาฬทาย บดาและมารดาไมปรากฏชอ แตบอกวาบดาเปนอามาตยรบราชการในกรงกบลพสด กาฬทายเกดในวนเดยวกนกบพระโพธสตว โดยผทเกดวนเดยวกนกบพระโพธสตว ทเรยกวา สหชาตม ๗ คอ ๑. ตนโพธพฤกษ ๒. มารดาของพระราหล ๓. ขมทรพย ๔ แหง ๔. พระอานนท ๕. มากณฐกะ ๖. นายฉนนะ ๗. กาฬทายอามาตย กาฬทายบตร เตบโตมาพรอมกนกบพระสทธตถราชกมาร เปนสหายรกใครชอบใจ คนเคยกน ฉลาดในทางนตบญญต ตอมาไดเปนอามาตยในราชสานกของกรงกบลพสด หลงจากทเจาชายสทธตถะเสดจออกผนวช พระเจาสทโธทนะพทธบดา ทรงคอยสดบ ขาวตลอดเวลา จนมาทราบวาไดตรสรพระอนตตรสมโพธญาณ กาลงประดษฐานพระศาสนาอยในแควนมคธ ใครจะทอดพระเนตรพระโอรส จงไดโปรดใหอามาตยพรอมบรวาร นาขาวสารไป กราบทลพระศาสดา เพอเสดจมายงกบลพสด แตอามาตยเหลานนไดสาเรจพระอรหนต บวชในพระพทธศาสนา มไดกลบมาตามรบสงถง ๙ ครง สดทายทรงมงหมายไปทกาฬทายอามาตย ผจงรกภกด ทงยงรกใครสนทสนมกบพระบรมศาสดา คงจะอาราธนาพระศาสดากลบมาทกบลพสดได จงสงไปพรอมบรวารสกรงราชคฤห แควนมคธ ดวยเกยรตยศยงใหญ เธอไดไปเฝาพระพทธองคทพระเวฬวนวหาร พระพทธองค ทรงประทานพระธรรมเทศนาใหเกดปญญาบรรลพระอรหนตตดกเลสเปนสมจเฉทปหาน แลวทลขอการบรรพชา เมอกาฬทายอามาตย พรอมกบบรวารทลขอการบรรพชาอปสมบท พระพทธองคจง ทรงยนพระหตถตรสพระวาจาวา เธอทงหลายจงเปนภกษมาเถด ธรรมอนเรากลาวไวดแลว เธอทงหลาย จงประพฤตพรหมจรรยเถด การบวชวธนเรยกวา เอหภกขอปสมปทา

๓๒.. ประวตพระกาฬทายเถระ

213

214

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๑๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

งานประกาศพระพทธศาสนา กาฬทายอามาตย เมอไดบวชในพระพทธศาสนาแลว ครนถงเวลาใกลพรรษา เหนวา เปนเวลาอนเหมาะสมทจะทลเชญพระบรมศาสดาเสดจมายงกรงกบลพสด จงไดทลอาราธนา พระพทธองคใหเสดจไปเมองกบลพสด เมอพระบรมศาสดา ทรงรบอาราธนาวาจะเสดจกบลพสดนคร พระเถระไดลวงหนาไปกอน เพอถวายพระพรใหพระเจาสทโธทนะทรงทราบ โดยผานไป ๖๐ วน พระศาสดาจารยจงเสดจถงกบลพสด โปรดจอมกษตรยและพระประยรญาต ประกาศพระพทธศาสนาในสกกประเทศ แลวไดเสดจไปประทบอยทนโครธาราม ซงเปนอารามทพระประยรญาตสรางถวาย

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน พระกาฬทายเถระ ไดไปยงกรงกบลพสดกอนพระศาสดาจะเสดจไปถง ไดแสดงธรรมโปรดพระราชาและบรษท ทาใหชาวกบลพสดเปนอนมากเกดศรทธาเลอมใสในคณของพระรตนตรย ทานจงไดรบยกยองจากพระบรมศาสดาวา เปนผเลศกวาภกษทงหลาย ผยงสกลใหเลอมใส พระกาฬทายเถระน ในกาลแหงพระพทธเจาทรงพระนามวา ปทมตตระ ไดเหนภกษรปหนงทพระศาสดาทรงสถาปนาเธอไวในตาแหนงทเลศกวาภกษทงหลายผทาสกลใหเลอมใส จงไดตงความปรารถนาตาแหนงนน พระศาสดาทรงพยากรณ ความปรารถนาของเขาไดสาเรจในสมยแหงพระพทธเจาของเราทงหลาย พระกาฬทายเถระ ไดบรรลพระอรหตตผลอนเปนประโยชนสงสดของตนแลว ไดชวย พระศาสดาประกาศพระศาสนาตามความสามารถ ในทสดกไดนพพานละสงขารไปตามกฎของธรรมดา คอความเกดขน ตงอย และดบไป

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระพากลเถระ มนามเดมวา พากล แปลวา คนสองตระกล บดาและมารดาไมปรากฏนาม เปนเศรษฐชาวเมองโกสมพ เมอพระพากละเกดได ๕ วน มการทามงคล โกนผมไฟและตงชอ พเลยงไดพาไปอาบนา ททานาแมนาคงคา ปลาไดกนทารกนน แลวแหวกวายไปตามแมนา แตเดกนนเปนผมบญ เปน ปจฉมภวกสตว แปลวา ผเกดในภพสดทาย ถายงไมบรรลพระอรหนตทาอยางไรกไมตาย

๓๓.. ประวตพระพากลเถระ

214

215

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๑๓

ปลานนวายไปตามแมนา ไปตดขายของชาวประมงในพระนครพาราณส ชาวประมงนนจงนาเอาปลานนไปขาย ในทสดเศรษฐชาวเมองพาราณสคนหนงไดชอเอาไว เมอผาทองปลากพบทารกเพศชายนอนอย เพราะเศรษฐนนไมมบตรและธดา จงรสกรกเดกนนมาก ไดเลยงดไวอยางด ครงตอมา เศรษฐผเปนบดาและมารดาเดมไดทราบเรองนน จงไปยงบานของเศรษฐ ชาวพาราณส พบเดกจาไดวาเปนลกของตนจงไดขอคน แตเศรษฐชาวพาราณสไมยอม เมอตกลงกนไมไดจงถวายฎกาตอพระเจาพาราณส พระองคจงทรงวนจฉยใหตระกลทงสองผลดเปลยนกน เลยงเดกนนคนละ ๔ เดอน เดกนนคอย ๆ เตบโตขนเปนลาดบ เมอพระศาสดา เสดจไปประกาศพระพทธศาสนาในนครพาราณส พากลเศรษฐพรอมดวยบรวารไดพากนไปเฝา แลวไดฟงพระธรรมเทศนา เกดศรทธาเลอมใส จงไดทลขอบรรพชาอปสมบท พระศาสดาทรงประทานใหตามประสงค

การบรรลธรรมและงานประกาศพระพทธศาสนา พระพากละ ครนบวชในพระพทธศาสนาแลว ตงใจรบฟงพระโอวาทจากพระศาสดาไมประมาท พากเพยรภาวนา เจรญวปสสนากรรมฐาน เพยง ๗ วน กไดบรรลพระอรหตตผล เปนพระขณาสพอยจบพรหมจรรย พระพากลเถระ ครนบรรลพระอรหตตผลจบกจสวนตวของทานแลว กไดชวยพระศาสดาประกาศพระพทธศาสนา ในฐานะเปนพระเถระผใหญ ทานเปนผทมอายยนทสด บวชเมออาย ๘๐ ป เปนพระอก ๘๐ พรรษา ตามนทานจงตองมอาย ๑๖๐ ป ทานไมมโรคภยเบยดเบยน ไมตองฉนยารกษาโรค ทเปนเชนนเพราะทานไดสรางเวจจกฎถวายสงฆ และไดบรจาคยาใหเปนทาน ทานเปนพระรปหนงในจานวน ๕๐๐ รป ทเขารวมสงคายนาพระธรรมวนยครงแรก

เอตทคคะและบญญาธการ เพราะพระพากลเถระ เปนผทมโรคนอย และมอายยนดงกลาวมา พระศาสดาจงทรงตงทานไวในเอตทคคะวา เปนผเลศกวาภกษทงหลายผมโรคาพาธนอย พระพากลเถระน ในกาลแหงพระปทมตตรพทธเจา ไดสรางบญกศลอนจะอานวยผลใหเปนเชนนน แลวตงความปรารถนา พระศาสดาทรงพยากรณวา จะสาเรจสมปณธานในพทธกาลแหงพระสมณโคดม และกไดสมจรงทกประการ

ธรรมวาทะและปรนพพาน ผผลดวนประกนพรง ยอมทาลายเหตแหงความสข และยอมเดอดรอนในภายหลง บคคลพดอยางไรพงทาอยางนน อยาเปนคนพดอยางทาอยาง เพราะบคคลผพดอยางทาอยาง ผรยอมด

215

216

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๑๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

หมนได พระพากลเถระ กอนนพพานทานไดเขาเตโชสมาบต นงนพพานในทามกลางภกษสงฆ เมอนพพานแลวไฟไดไหมสรระ รางของทานหมดไป ณ ทนนเอง

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระโสภตเถระ มนามเดมวา โสภตมาณพ บดาและมารดาไมปรากฏนาม เปนพราหมณ ชาวเมองสาวตถ ในวยเดกไดรบการศกษาเลยงดอยางดจากบดาและมารดา เมอเจรญวยไดศกษาอกษรสมยตามลทธพราหมณ โสภตมาณพ เปนผสนใจใฝศกษา แมจะเกดในวรรณะพราหมณนบถอลทธพราหมณ กไมยดตดจนเกนไป ไดฟงกตตศพทของพระศาสดา วาเปนพระอรหนตตรสรชอบดวยพระองคเอง ทรงแสดงธรรมไพเราะชแจงใหเขาใจประโยชนในโลกนและโลกหนาไดชดเจน วนหนงจงไดไปเฝาพระศาสดา ฟงธรรมเทศนาแลว จงไดทลขอบวชกบพระพทธองค ๆ ไดทรงบวชใหเขาตามประสงค

การบรรลธรรม พระโสภตเถระ ครนบวชแลวไดตงใจศกษาพระธรรมวนย เจรญวปสสนากรรมฐานไมนานกไดบรรลอภญญา ๖ เปนพระขณาสพอยจบพรหมจรรย เปนผชานาญในบพเพนวาสานสสตญาณ คอการระลกชาตในอดต

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน พระโสภตเถระมความชานาญเปนพเศษในบพเพนวาสานสสตญาณ คอญาณในการระลกชาตในอดต พระศาสดาจงทรงตงทานไวในตาแหนงอนเลศกวาภกษทงหลาย ผระลกชาตกอนได พระโสภตเถระน ในพทธกาลแหงพระปทมตตระ ไดเหนพระศาสดาทรงตงภกษรปหนงไวในเอตทคคะวาเปนผเลศกวาภกษทงหลายผไดบพเพนวาสานสสตญาณ จงไดสรางอธการแลวปรารถนาตาแหนงนน ไดรบพยากรณจากพระพทธองควา จะสมประสงคในศาสนาของพระศาสดาพระนามวา โคดม

๓๔.. ประวตพระโสภตเถระ

216

217

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๑๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

วชา อนพทธประวต ๒๑๕

พระโสภตเถระ ไดบรรลประโยชนสงสดสวนตน คอพระอรหตผล แลวไดทาหนาทของพระสงฆผดารงพระพทธศาสนาตามสมควรแกเวลาของทาน จงไดนพพานจากโลกไป

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระอบาลเถระ มนามเดมวา อบาล หมายความวา ประกอบดวยกายและจตใกลชดกบกษตรยทงหลายเพราะออกบวชพรอมกน บดาและมารดาไมปรากฏนาม เกดในเรอนของชางกลบก (ชางตดผม) ของศากยกษตรยในนครกบลพสด อบาลนน ครนเจรญวยแลวไดเปนสหายรกแหงกษตรยทง ๖ มเจาอนรทธะ เปนตน จงไดรบแตงตงใหเปนนายภษามาลาประจาพระองค เมอพระศาสดาประทบอย ทอนปยอมพวนแหงมลลกษตรยทงหลาย เมอพระโอรสของ ศากยกษตรยทงหลายบวชกนเปนจานวนมาก เหลาพระญาตเหนศากยะ ๖ พระองคเหลาน คอ ภททยราชา อนรทธะ อานนทะ ภค กมพละ และเทวทต ยงไมไดออกบวช จงสนทนากนวาคนอนเขาใหลก ๆ บวชกน คนจากตระกลเรายงไมไดออกบวชเลย เหมอนกบไมใชญาตของพระศาสดา ในทสดกษตรยทง ๖ จงตดสนพระทยออกบวช โดยมนายอบาลภษามาลาตามเสดจไปดวย จงรวมเปน ๗ คนดวยกน เขาไปเฝา พระศาสดาทอนปยอมพวน กษตรยทง ๖ ไดกราบทลวา ขอพระองคโปรดบวชให อบาลกอน ขาพระองคทงหลายจะไดทาสามจกรรม มการอภวาทเปนตนแกเขา วธนจะทาใหมานะของพวกขาพระองคสรางสนไป พระศาสดาไดทรงจดการบวชใหพวกเขาตามประสงค

การบรรลธรรมและงานประกาศพระพทธศาสนา พระอบาลเถระนน ครนบวชแลวเรยนกรรมฐานในสานกพระศาสดาแลวกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระองคจงทรงอนญาตใหขาพระองคอยปา พระศาสดาตรสวา ดกอนภกษ เมออยปา ธระอยางเดยวเทานนจกเจรญงอกงาม แตเมออยในสานกของเรา ทงวปสสนาธระและคนถธระจะบรบรณ พระอบาลนนรบพระดารสของพระศาสดาแลว กระทาวปสสนากรรมฐาน ไมนานกไดบรรลพระอรหนต พระศาสดาทรงสอนพระวนยปฎกทงสนแกพระอบาลนนดวยพระองคเอง ทานจงเปนผทรงจา และชานาญในพระวนยปฎก ครนพระศาสดาเสดจดบขนธปรนพพานแลว ไดมการทาสงคายนา พระธรรมวนยครงแรก โดยมพระมหากสสปเถระเปนประธาน พระสงฆไดเลอกทาน เปนผวสชชนา พระวนยปฎก ทาใหพระพทธศาสนาดารงมนคงมาจนถงทกวนน

๓๕.. ประวตพระอบาลเถระ

217

218

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๑๖ คมอการศกษานกธรรมชนโท

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน พระอบาลเถระ ไดเรยนพระวนยปฎกทงหมดจากพระโอษฐของพระศาสดาโดยตรง จงม ความชานาญในพระวนย พระศาสดาทรงตงทานไวในฐานะทเลศกวาภกษทงหลายผเปนวนยธร (ผทรงพระวนย) พระอบาลเถระนน ในสมยแหงพระพทธเจาทรงพระนามวา ปทมตตระ ไดบงเกดในตระกลพราหมณอนสมบรณดวยทรพยสมบต วนหนงไปฟงธรรมของพระศาสดาไดเหนพระศาสดาทรงตงภกษรปหนงไวในตาแหนงทเลศกวาภกษทงหลายผทรงพระวนย จงปรารถนาฐานนดรนน จงสรางสมบญกศลตลอดมาหลายพทธนดร สดทายไดสมปรารถนาในพระศาสนาของพระสมณโคดมศาสดาแหงพทธศาสนาในปจจบนน พระอบาลเถระไดชวยพระศาสดาประกาศพระศาสนาในขณะทพระองคยงทรงพระชนมอย และหลงจากทพระองคปรนพพานแลว กไดรวมทาสงคายนาครงแรก โดยเปนผวสชนา พระวนยสดทายไดนพพาน ดงประทปทโชตชวงชชวาลเตมทแลวคอย ๆ มอดดบไป

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระนนทกเถระ มนามเดมวา นนทกะ บดาและมารดาไมปรากฏนาม เปนพราหมณ ชาวเมองสาวตถ นนทกมาณพ ไดยนกตตศพทของพระศาสดาวา เปนพระอรหนตตรสรชอบไดดวยพระองคเอง ทรงแสดงธรรมไพเราะ ชแจงประโยชนในโลกน และประโยชนในโลกหนาไดอยางแจมแจง วนหนง เมอมโอกาสจงไปเฝาพระศาสดา ไดฟงพระธรรมเทศนา เกดศรทธาปรารถนาจะบวช จงทลขอบวชกบพระพทธองค ๆ ไดทรงบวชใหเขาตามความประสงค

การบรรลธรรมและงานประกาศพระพทธศาสนา พระนนทกเถระ ครนบวชแลวไดตงใจศกษาเลาเรยนและพากเพยรปฏบตในวปสสนากรรมฐาน ไมนานนกกไดบรรลพระอรหตผล เปนผชานาญในญาณระลกรบพเพนวาสานสสต พระนนทกเถระ เปนผฉลาดในการสอนนางภกษณ มเรองเลาวา นางมหาปชาบดโคตรม ไดพาภกษณ ๕๐๐ รป มาฟงธรรม พระศาสดาจงมอบใหภกษเปลยนกนแสดงธรรมแก นางภกษณ ภกษรปอนแสดงธรรม ภกษณทงหลายกไมไดบรรลอะไร เมอถงวาระของพระนนทกะแสดงธรรม ภกษณเหลานนจงไดบรรลอรหตตผล

๓๖.. ประวตพระนนทกเถระ

218

219

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๑๗

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน พระผมพระภาคเจาทรงอาศยเหตททานสามารถแสดงธรรมใหแกภกษณทงหลายไดบรรลอรหตผลนเอง จงไดทรงตงทานไวในตาแหนงอนเลศกวาภกษทงหลาย ผกลาวสอนแก นางภกษณ แมพระนนทกเถระน กไดสรางความดอนเปนอปนสยแหงพระนพพานมานาน จนถงกาลแหงพระปทมตตรศาสดา ไดเหนพระศาสดาทรงตงภกษรปหนง ในตาแหน งอนเลศกวาภกษทงหลาย ผกลาวสอนนางภกษณ จงทาความดแลวปรารถนาตาแหนงนน พระศาสดา ทรงพยากรณวา จะไดสมประสงคในสมยพระพทธองคทรงพระนามวาโคดม และกไดสมจรง ทกประการ

วชา อนพทธประวต ๒๑๗

พระนนทกเถระ ไดบรรลพระอรหตผลอนเปนประโยชนสงสดของตน แลวไดทาหนาท ของพระสงฆผดารงพระพทธศาสนา อยมาตามสมควรแกเวลาของทาน สดทายไดนพพานจากไป

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระนนทเถระ มพระนามเดมวา นนทะ เปนพระนามทพระประยรญาตทรงขนานให เพราะความดใจในวนทพระกมารประสต พระบดาทรงพระนามวา สทโธทนะ พระมารดาทรง พระนามวาปชาบดโคตม ประสตในพระราชวงแหงกบลพสดนคร นนทกมาร เปนผมผวพรรณเหมอนทองคา รปรางสงางามสงใหญคลายพระมหาบรษ ทรงไดรบการเลยงด และการศกษาเยยงโอรสของมหาราชาทวไป ครนเจรญวยพระราชบดาไดจด พธอาวาหมงคลกบนางชนบทกลยาณทพระราชนเวศนอยางยงใหญ เมอพระศาสดาเสดจมายงกบลพสด ตามคาอาราธนาของพระกาฬทายเถระ วนแรกทรงกระทาฝนโบกขรพรรษ (ฝนเหมอนนาตกบนใบบวไมเปยกใคร) ใหเปนอตถปตตเหต คอ ตนเรองทจะเทศนาเวสสนดรชาดก วนท ๒ ทรงโปรดพระเจาสทโธทนะทรงเทศนาใหบรรลโสดาบนดวย พระคาถาวา “บรรพชตไมพงประมาทในบณฑบาตอนตนพงลกขนยนรบ บคคลพงประพฤตธรรมใหสจรต เพราะผประพฤตธรรมอยเสมอ ยอมอยเปนสขทงในโลกนและโลกหนา” แลวไดเสดจไปยง พระราชนเวศนเทศนาโปรดพระนางปชาบดใหเปนพระโสดาบน และพระราชบดาเปนสกทาคาม

๓๗.. ประวตพระนนทเถระ

219

220

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๑๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ดวยพระอนศาสนวา “บคคล พงประพฤตธรรมใหสจรต อยาประพฤตธรรมแบบทจรต เพราะผประพฤตธรรมอยเสมอ ยอมอยเปนสขทงในโลกนและโลกหนา” ในวนท ๓ พระพทธองคเสดจยงพระราชนเวศนเพอบณฑบาตในวโรกาสอาวาหมงคลของ นนทกมาร ใหเธอรบบาตร ตรสมงคลแกเขาจบแลว ไมรบเอาบาตรกลบมา เสดจมงหนาไปยงวหาร ใหนนทกมาร ถอบาตรตามไปดวยจตใจรอนรนคดถงคนทตนรก พอถงสานกนโครธาราม พระพทธองคไดตรสถามนนทกมารวา เธอจะบวชหรอนนทะ พระกมารไมอาจปฏเสธเพราะเหตแหงความเคารพ และเกรงใจในพระศาสดา จงทลวาพระเจาขา ขาพระองคจะบวช

วธบวช พระศาสดารบสงกบพระภกษทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย ถาเชนนน เธอทงหลายจงบวชใหนนทะเถด จงสนนษฐานวาพระนนทเถระบวชดวยญตตจตตถกรรมวาจาอปสมปทา เพราะทานบวชดวยความจาใจ ไมไดบวชดวยศรทธา จงไมปรารถนาจะประพฤตพรหมจรรย ทกคนและวน มแตความเบอหนาย ทรนทรายเหมอนสตวปาถกขงกรง พระพทธองคทรงใชอบายอนแยบคาย ทาลายความรสกนน ใหหนมาบาเพญวปสสนา ในไมชากไดบรรลอรหตตผล หลดพนจากกเลส

งานประกาศพระพทธศาสนา พระนนทเถระ ครนสาเรจพระอรหตตผลแลวไดชวยงานพระศาสดาประกาศพระศาสนาเหมอนกบสาวกผใหญทงหลาย ปฏปทาของพระนนทเถระ ยงเปนเหตใหพระศาสดาทรงเปลงอทานวา เปอกตมคอกามใครขามได หนามคอกามผใดทาลายแล ว ผนนสนโมหะ ยอมไมหวนไหวทงในความสขและความทกข

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน พระนนทเถระกอนบรรลพระอรหตผลไดรบความทกขทรมานในดานจตใจ เพราะความคดถงนางชนบทกลยาณ และไดรบความอบอายทถกเพอนพรหมจารลอวา ประพฤตพรหมจรรยเพราะอยากไดนางอปสร จงคดวา ทเราตองประสบกบเรองเชนนกเพราะเราไมสารวมอนทรย คอ ตา ห จมก ลน กาย และใจ นนเอง ดงนแลว เกดความอตสาหะ มหร และโอตตปปะ เปนกาลงตงความสารวมอนทรยอยางสงสด พระศาสดาจงทรงตงทานในเอตทคคะวาเลศกวาภกษทงหลายผสารวมอนทรย พระนนทเถระ ในอดตกาลไดเหนพระปทมตตรศาสดาทรงสถาปนาพระเถระรปหนงไว ในตาแหนงเลศกวาภกษทงหลายในดานความสารวมอนทรย จงมกศลฉนทะปรารถนาตาแหนง

220

221

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๑๙

เชนนนบาง จงไดตงใจทาแตความดทเปนอปนสยปจจยแหงตาแหนงนน จนถงกาลแหงพระโคดม จงไดสมความปรารถนา พระนนทเถระ ครนสาเรจพระอรหนตแลวไดชวยพระศาสดาประกาศพระศาสนาตามความสามารถ เปนแบบอยางแหงผสารวมอนทรยไมใหเกดความยนดยนราย สดทายไดนพพานดวยอนปาทเสสนพพาน ดบสงขารอยางหมดเชอแหงกเลส และความทกขทงปวง

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระมหากปปนเถระ มนามเดมวา กปปนะ ตอมาไดครองราชยจงมนามวา มหากปปนะ ประสตในวรรณะกษตรย พระบดาพระมารดา ไมปรากฏพระนาม เปนเจาเมองกกกฏวด ในปจจนตชนบท เมอพระราชบดาสวรรคตแลวกไดขนครองราชยสบตอสนตตวงค ทรงพระนามวา พระเจามหากปปนะ ทรงอภเษกสมรสกบเจาหญงอโนชาเทว พระราชธดาของพระเจาสาคละ แหงแควนมททะ ทง ๒ พระองคทรงสนพระทยเรองศาสนา คอยสดบตรบฟงขาวการอบตของพระพทธเจาตลอดเวลา วนหนง ทรงทราบขาวจากพอคาชาวเมองสาวตถวา พระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆอบตขนแลวในโลก ทรงดพระทยอยางยง พรอมกบบรวารจานวนหนง ไดเสดจมงหนาไปยงเมอง สาวตถ พระพทธเจาทรงทราบขาวการเสดจมาของพระเจามหากปปนะ จงเสดจไปรบทฝงแมนา จนทภาคา ประทบนงอยทโคนตนพหปตตนโครธ พระองคพรอมดวยบรวารไดเสดจเขาไปเฝา ณ ทนน ทรงแสดงอนปพพกถาและอรยสจ ๔ ครนจบพระธรรมเทศนา พระราชาพรอมดวยบรวารไดทลขอบรรพชาอปสมบท ทรงใหพวกเขาอปสมบทดวยเอหภกขอปสมปทา

การบรรลธรรมและงานประกาศพระพทธศาสนา พระมหากปปนเถระพรอมกบบรวารไดบรรลอรหตตผลกอนบวช หลงจากฟงอนปพพกถาและอรยสจ ๔ จบลง จงทลขอบวชในพระพทธศาสนา และแมจะสาเรจพระอรหนตแลว ทานกไมสอนใคร มความขวนขวายนอย ตอมาพระศาสดาทรงทราบ จงรบสงใหทานสอนผอนบาง ทาน ทลรบดวยเศยรเกลา ไดแสดงธรรมแกอนเตวาสกของทานประมาณพนรปใหบรรลอรหตตผล

๓๘.. ประวตพระมหากปปนเถระ

221

222

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๒๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน พระศาสดาทรงอาศยเหตททานแสดงธรรมแกอนเตวาสกนน จงตงทานไวในตาแหนง อนเลศกวาภกษทงหลายผใหโอวาทแกภกษ แมพระมหากปปนเถระน กไดปรารถนาตาแหนงแหงผเลศกวาภกษทงหลายผใหโอวาทแกภกษ ในสมยพระพทธเจาทรงพระนามวาปทมตตระ ไดสรางสมความดตลอดมา และได สมความปรารถนาในสมยแหงพระพทธเจาของเราทงหลาย ดงกลาวมา พระมหากปปนเถระ ทาหนาทของพระสงฆผดารงพระพทธศาสนา ตามสมควรแกเวลา ของทาน แลวไดนพพานจากไป

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระสาคตเถระ มนามเดมวา สาคตะ บดาและมารดา เปนพราหมณชาวเมองสาวตถ สาคตมาณพเปนผสนใจใครศกษา ไดรบทราบขาวพระศาสดาวา เปนพระอรหนตตรสรชอบดวยพระองคเอง ทรงแสดงธรรมไพเราะ ชใหเหนถงประโยชนโลกน และประโยชนโลกหนา ไดแจมแจง วนหนงมโอกาสจงเขาไปเฝา ไดฟงพระธรรมเทศนาเกดศรทธา จงทลขอบรรพชาอปสมบท ครนบวชแลว เจรญฌานไดสมาบต ๘ มความชานาญในฌานสมาบตนน

การบรรลธรรม พระสาคตเถระไดปราบอมพตตถนาคราช จนสนฤทธเดช ดวยเตโชธาตสมาบตของทาน ชาวบานทเคยไดรบความทกขจากนาคราชนน ดใจ เลอมใสทาน ทกบานไดจดสราถวายเวลาทานไปบณฑบาต ทานจบสราบานละนอย เพอฉลองศรทธา ครนหลายบานเขาจงเกดเมาสราไปลมหมดสตอยทกองขยะ พระศาสดาทรงทราบจงทรงใหพระมาประคองเอาไป ทรงตเตยน และ ชโทษของสรา หลงจากนนทานเกดความสลดใจ ปฏบตสมณธรรม ไมนานนกกไดบรรล พระอรหตตผล

๓๙.. ประวตพระสาคตเถระ

222

223

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๒๑

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน พระศาสดาทรงปรารภความสามารถในการเขาเตโชธาตสมาบตของทาน จงทรงตงทานไวในเอตทคคะวา พระสาคตเถระเปนผเลศกวาภกษทงหลายผฉลาดในการเขาเตโชสมาบต แมพระสาคตเถระน กไดเหนพระปทมตตรศาสดาทรงตงภกษรปหนงไวในตาแหนง อนเลศกวาภกษทงหลายผฉลาดในการเขาเตโชธาตสมาบต จงไดเพยรทาความดแลวตง ความปรารถนาจนมาสาเรจสมประสงคในสมยแหงพระพทธองคของเราทงหลาย ดงไดกลาวมาแลว พระสาคตเถระ ไดชวยพระศาสดาประกาศศาสนาตลอดเวลาทเปนภกษ สดทายกไดนพพานจากโลกไปตามสจธรรมของชวต

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระราธเถระ มชอเดมวา ราธมาณพ เกดในวรรณะพราหมณในเมองราชคฤห พระราธเถระ ในสมยเปนฆราวาสยงไมแกเฒาเปนผมฐานะดคนหนง แตพอแกเฒาลง บตรและภรรยาไมนบถอ ไมเลยงด จงเขาวดตงใจวาจะบวชแลวอยรอวนตาย วนหนง ไดขอบวชกบพระเถระทงหลาย แตไมมใครบวชให เพราะรงเกยจวาเปนคนแก บวชแลวจะวายากสอนยาก เขาจงไดแตอยวด ชวยพระกวาดวด ดายหญา ตกนา เปนตน ภกษทงหลายกไดสงเคราะหเขาดวยอาหาร ไมขาดแคลนแตอยางใด วนหนง พระศาสดาทรงตรวจดสตวโลกในเวลาใกลรงอนเปนพทธกจอยางหนง ทรงเหนพราหมณนนเขาไปในขายแหงพระญาณ ไดเสดจไปโปรดตรสถามวา พราหมณ ทานกาลงทาอะไร เขากราบทลวา ขาพระองคกาลงทาวตรปฏบตภกษทงหลายอย พระเจาขา ตรสถามตอวา เธอไดรบการสงเคราะหจากภกษเหลานนหรอ เขาทลวา ไดพระเจาขา ไดเพยงอาหาร แตทานไมบวชใหขาพระองค พระศาสดารบสงใหประชมภกษสงฆเกยวกบเรองนน แลวตรสถามวา ใครระลกถงอปการะของพราหมณนไดบาง พระสารบตรเถระกราบทลวา ทานระลกได ครงหนง เมอทานเทยวบณฑบาตในพระนครราชคฤห พราหมณน ไดแนะนาใหคนถวายขาวทานทพพหนง พระศาสดาทรงประทานสาธการแกทานแลว ตรสวา สารบตรเธอเปนสตบรษทมความกตญกตเวทและไดทรงเลาถงอดตชาตทพระเถระมความกตญกตเวทใหภกษทงหลายฟงแลว ทรงมอบหมายใหพระสารบตรเปนพระอปชฌายบวชใหราธพราหมณนน

๔๐.. ประวตพระราธเถระ

223

224

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๒๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

วธบวช การบวชใหราธพราหมณน ตรสใหยกเลกวธอปสมบทดวยไตรสรณคมนททาเฉพาะ พระอปชฌายกบผมงบวชเทานน โดยเปลยนมาเปนการบวชโดยสงฆรบผดชอบ ซงตองมพระภกษอยางตา ทสด ๕ รป ประชมกนจงบวชได โดยแบงกนทาหนา ท ๓ ฝาย คอ (๑) เปนพระอปชฌาย ๑ รป (๒) เปนพระกรรมวาจาจารย และพระอนสาวนาจารยอยางละ ๑ รป (๓) นอกนนรวมรบรวาการบวชนนถกตองหรอไม การบวชวธน เรยกวา ญตตจตตถกรรมอปสมปทา แปลวา การบวชดวยกรรมมญตตเปนท ๔ หมายความวา มการตงญตต คอ การประกาศใหสงฆทราบ ๑ ครง มอนสาวนา คอการบอกใหสงฆตรวจสอบวาการบวชนนถกตองหรอไม ๓ ครง พระราธเถระเปนรปแรกในพระพทธศาสนาทบวชดวยวธน พระราธเถระ ครนบวชแลว ถงแมจะเปนพระผเฒา เปนหลวงตา แตกเปนผวางาย ใครศกษา ใครแนะนาสงสอนอยางไรไมเคยโกรธ ยอมรบฟงและปฏบตตามดวยความเคารพ แตเพราะทานมบญนอย ทงอาหาร ทงทอยอาศย จงมกไมพอแกการดารงชวต จงตกเปนภาระของพระอปชฌายตองชวยสงเคราะหตลอดมา วนหนง ทานเขาไปเฝาพระศาสดาทลขอใหแสดงธรรมยอ ๆ พอใหทานเกดกาลงใจยนดในวเวก ไมประมาทและมความเพยร เพอความพนทกข พระศาสดาตรสวา ราธะ ขนธ ๕ คอ รป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณเปนมาร เธอจงละความกาหนดดวยอานาจความพอใจรกใครในขนธ ๕ นนเสย ทานรบพทธโอวาท แลวจารกไปกบพระอปชฌาย พยายามปฏบตตามพระโอวาทนนไมนานกไดสาเรจพระอรหตตผล พรอมดวยปฏสมภทา ๔

งานประกาศพระพทธศาสนา พระราธเถระบวชเมอทานเปนผเฒาแกมากแลว คงชวยงานพระศาสนาดวยกาลงกาย กาลงวาจาเหมอนรปอนไมได แตทานไดชวยประกาศพระศาสนาดวยปฏปทาทดงามของทาน เปนเหตใหพระศาสดานาทานมาเปนอทาหรณ สงสอนภกษทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย ธรรมดาภกษควรเปนผวางายเหมอนราธะ แมอาจารยชโทษ กลาวสอนอยกไมควรโกรธ ควรเหนบคคลผใหโอวาท เหมอนบคคลผบอกขมทรพยให

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน พระศาสดาทรงตงทานไวในเอตทคคะวา เปนผเลศกวาภกษทงหลาย ผมปฏภาณคอญาณแจมแจงในธรรมเทศนาไดเรว

224

225

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๒๓

ในกาลแหงพระพทธเจาทรงพระนามวา ปทมตตระ พระราธเถระนไดเกดเปนพราหมณ ไดเหนพระศาสดาทรงตงพระสาวกรปหนงซงมปฏภาณแตกฉานไวในเอตทคคะ จงไดทาสกการะบชาพระศาสดาพรอมกบภกษสงฆ กราบลงแทบพระบาทปรารถนาฐานนดรนน พระศาสดาทรงพยากรณแกเขาแลว จนชาตสดทายเกดเปนพราหมณในพระนครราชคฤห ถงฝงแหงสาวกบารมญาณดงกลาวแลว พระราธเถระ ไดปฏบตตนใหเปนทฏฐานคตของประชมชนทเกดมาในภายหลงแลว สดทายกไดนพพาน พนจากวฏสงสารอยางสนเชง

สถานะเดมและมลเหตแหงการบวช

พระโมฆราชเถระ มชอเดมวา โมฆราช เกดในวรรณะกษตรย เปนชาวโกศล บดาและมารดา ไมปรากฏชอ เพราะมโรคประจาตวทรกษาไมหาย ไดรบความทกขทรมานมาก แมจะเปนคนใหญโต และมทรพยสมบตมากมายกชวยไมได จงไดชอวา โมฆราช แปลวา ราชาผหาความสขไมได ทานไดเหนโทษของรางกาย จงออกบวชเปนฤๅษมอบตวเปนศษยของพราหมณพาวร ซงพราหมณพาวรนนมศษยเปนจานวนมาก ทานกลาววามถง ๑๖,๐๐๐ คน แตทเปนศษยผใหญ มอย ๑๖ คน คอ อชตะ ตสสเมตเตยยะ ปณณกะ เมตตค โธตกะ อปสวะ นนทะ เหมกะ โตเทยยะ กปปะ ชาตกณณ ภทราวธ อทยะ โปสาละ โมฆราช ปงคยะ พราหมณพาวรไดทราบขาววา พระสทธตถราชกมารเสดจออกบรรพชา ปฏญาณวาเปน ผตรสรเองโดยชอบ สนใจใครจะสอบสวนหาความจรง จงเรยกศษยทง ๑๖ คน มอชตะเปนหวหนาผกปญหาใหคนละหมวด สงไปเฝาพระศาสดาซงประทบอยทปาสาณเจดย เพอทลถามปญหา โมฆราชมาณพไดทลถามปญหาวา ขาพระองคจะพจารณาเหนโลกอยางไร มจจราชจงจะไมเหน พระศาสดาไดตรสตอบวา ดกอนโมฆราช ทานจงเปนผมสตทกเมอ พจารณาเหนโลกโดยความเปนของวางเปลา ถอนความเหนวาตวตนเสย บคคลพงขามพนมจจราชไปไดดวยอบายเชนน ทานพจารณาเหนโลกอยางน มจจราชจงจะไมเหน เมอโมฆราชมาณพฟงพระศาสดาแกปญหาจบลง จตของเขากหลดพนจากอาสวะทงปวง ไมถอมนดวยอปาทาน จงไดทลขอบรรพชาอปสมบทกบพระศาสดาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขอขาพระองค พงไดบรรพชาอปสมบทในสานกของพระผมพระภาคเจา พระศาสดาตรสแกเขาวา เธอจงเปนภกษมาเถด ธรรมวนยเรากลาวไวดแลว เธอจงประพฤตพรหมจรรยเถด

๔๑.. ประวตพระโมฆราชเถระ

225

226

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๒๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

งานประกาศพระพทธศาสนา พระโมฆราชเถระ เพราะทานมรางกายเปนแผลทรกษาไมหาย จงถกกดกนไมใหเขาอยในเสนาสนะของสงฆ ทานจงอยตามโคนไมและทแจง ไปเกบผาตามกองขยะมาทาไตรจวรนงหม ทาใหเปนทศรทธาเลอมใสของบคคลประเภทลขปปมาณกา คอผศรทธาเลอมใสหนกไปทางใชชวตแบบเรยบงาย ใชจวรสเศราหมอง

เอตทคคะ บญญาธการ และปรนพพาน พระโมฆราชเถระน ตงแตบวชในพระพทธศาสนา ไดใชจวรทมสเศราหมองมาตลอด ตอมาพระศาสดาประทบอยทพระเชตวน ทรงตงพระเถระทงหลายไวในฐานนดรตาง ๆ ไดตงทานไวในตาแหนงทเลศกวาภกษทงหลาย ผทรงจวรอนเศราหมอง พระโมฆราชเถระ ในสมยพระพทธเจาทรงพระนามวา ปทมตตระ ไดเหนพระศาสดาทรงตงภกษรปหนงไวในตาแหนงทเลศกวาภกษทงหลาย ผทรงจวรบงสกล จงไดสรางสมคณความดแลวปรารถนาตาแหนงนน พระโมฆราชเถระ ครนบรรลพระอรหตตผลอนเปนประธาน และไดชวยพระศาสดาประกาศพระพทธศาสนาตามความสามารถแลว กไดนพพานไปตามสจธรรมของชวต

226

227

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๒๕

ประวตของพระมหาสาวก ทไมไดรบตาแหนงเอตทคคะ ๓๙ องค

พระวปปเถระ เปนหนงในพระปญจวคคย เกดในวรรณะพราหมณ เปนบตรพราหมณ ในกรงกบลพสด โดยบดาเปนผหนงในจานวนพราหมณ ๘ คน ททานายลกษณะของพระมหาบรษ เปน ๒ ประการ และกลบมาสงบตรชายไววา “ถาพระมหาบรษเสดจออกผนวช เจาจงบวชตาม” เพราะหมดหวงทจะมชวตอยทนพระมหาบรษเสดจออกผนวช วปปมาณพรบคาสงของพราหมณ ผเปนบดาโดยความเคารพ เมอโกณฑญญพราหมณซงไดทราบขาววา พระมหาบรษเสดจออกผนวช มาชกชวน จงตกลงใจออกบวชเปนฤๅษปรนนบตพระมหาบรษ (ประวตตอไป พงศกษาเทยบเคยงกบประวตพระอญญาโกณฑญญเถระ) ในวนแรม ๑ คา เดอน ๘ เมอไดฟงปกณณกเทศนาจากพระพทธองคทปาอสปตน-มฤคทายวนกไดดวงตาเหนธรรมสาเรจเปนพระโสดาบน และทลขออปสมบท พระพทธองคกทรงประทานเอหภกขอปสมปทาให ตอมาไดฟงอนตตลกขณสตร ทานตงจตพจารณาตามกระแส พระธรรมกไดบรรลอรหตตผลสาเรจเปนพระอรหนต หลงจากนน ทานไดทาหนาทชวยพระบรมศาสดาประกาศเผยแผพระพทธศาสนา ในระยะเรมแรก ครนดารงอายสงขารพอสมควรแกกาล กดบขนธปรนพพาน

พระภททยเถระ เปนหนงในพระปญจวคคย เกดในวรรณะพราหมณ มชาตภม อยใน กรงกบลพสด เปนบตรพราหมณคนหนงในจานวนพราหมณ ๘ คน ททานายลกษณะของ พระมหาบรษ เปน ๒ ประการ บดาของตนสงไวเหมอนกบวปปมาณพ จงตกลงใจออกบวชเปนฤๅษปรนนบตพระมหาบรษ (ประวตตอไป พงศกษาเทยบเคยงกบประวตพระอญญาโกณฑญญเถระ) ในวนแรม ๒ คา เดอน ๘ เมอไดฟงปกณณกเทศนาจากพระพทธองค ทปาอสปตน-มฤคทายวนกไดดวงตาเหนธรรมสาเรจเปนพระโสดาบน และทลขออปสมบท พระพทธองค กทรงประทานเอหภกขอปสมปทาให ตอมาไดฟงอนตตลกขณสตร ทานตงจตพจารณาตามกระแส พระธรรมกไดบรรลอรหตตผลสาเรจเปนพระอรหนต

๑.. ประวตพระวปปเถระ

๒.. ประวตพระภททยเถระ

227

228

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๒๖ คมอการศกษานกธรรมชนโท

หลงจากนน ทานไดทาหนาทชวยพระบรมศาสดาประกาศเผยแผพระพทธศาสนา ในระยะเรมแรก ครนดารงอายสงขารพอสมควรแกกาล กดบขนธปรนพพาน พระมหานามเถระ เปนหนงในพระปญจวคคย เกดในวรรณะพราหมณ ในสกลพราหมณ ณ กรงกบลพสด เปนบตรของพราหมณคนหนงในจานวนพราหมณ ๘ คน บดาของตนสงไวเหมอนกบภททยมาณพ จงไดออกบวชพรอมกน ๕ คน (ประวตตอไป พงศกษาเทยบเคยงกบประวตพระอญญาโกณฑญญเถระ) ในวนแรม ๓ คา เดอน ๘ เมอไดฟงปกณณกเทศนาจากพระพทธองคทปาอสปตน-มฤคทายวนกไดดวงตาเหนธรรมสาเรจเปนพระโสดาบน และทลขออปสมบท พระพทธองค กทรงประทานเอหภกขอปสมปทาให ตอมาไดฟงอนตตลกขณสตร ทานตงจตพจารณาตามกระแส พระธรรมกไดบรรลอรหตตผลสาเรจเปนพระอรหนต หลงจากนน ทานไดทาหนาทชวยพระบรมศาสดาประกาศเผยแผพระพทธศาสนา ในระยะเรมแรกครนดารงอายสงขารพอสมควรแกกาล กดบขนธปรนพพาน พระอสสชเถระ เปนหนงในพระปญจวคคย เกดในวรรณะพราหมณ เปนบตรพราหมณมหาศาลในกรงกบลพสด ซงเปนพราหมณคนหนงในจานวนพราหมณ ๘ คน ไดรบคาบอกเลาจากบดาและเกดความเลอมใสในพระมหาบรษเชนเดยวกบมหานามมานพ จงออกบวชพรอมกนทง ๕ คน มโกณฑญญพราหมณเปนหวหนา (ประวตตอไป พงศกษาเทยบเคยงกบประวต พระอญญาโกณ-ฑญญเถระ) ในวนแรม ๔ คา เดอน ๘ เมอไดฟงปกณณกเทศนาจากพระพทธองคทปาอสปตน-มฤคทายวนกไดดวงตาเหนธรรมสาเรจเปนพระโสดาบน และทลขออปสมบท พระพทธองค กทรงประทานเอหภกขอปสมปทาให ตอมาไดฟงอนตตลกขณสตร ทานตงจตพจารณาตามกระแส พระธรรมกไดบรรลอรหตตผลสาเรจเปนพระอรหนต หลงจากนน ทานไดทาหนาทชวยพระบรมศาสดาประกาศเผยแผพระพทธศาสนา ในระยะเรมแรก แมจะไมไดรบยกยองในตาแหนงเอตทคคะ เพราะทานมไดตงจตปรารถนาไว แตผลงาน การเผยแผพระพทธศาสนาของทานกเปนทประจกษแกอนชนพทธบรษท โดยทานไดรบยกยองเปนพเศษวาเปนผสารวมกรยาอาการเรยบรอยดงามทนาเลอมใส มความเฉยวฉลาดรจกประมาณตน

๓.. ประวตพระมหานามเถระ

๔.. ประวตพระอสสชเถระ

228

229

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๒๗

ไมโออวด ซงปฏปทาของทานนบเปนวธการเผยแผพระพทธศาสนาอยางหนงทประสบผลสาเรจ อยางยงใหญ กลาวคอ เชาวนหนงทานไดเขาไปบณฑบาตในกรงราชคฤห อปตสสปรพาชก ไดเหนกรยามารยาท การเดนอยางสารวมของทานกเกดความเลอมใสจงขอใหทานแสดงธรรมใหฟง ทานไมโออวดแตถอมตนกลาววา “ทานเราบวชไดไมนาน เพงมาสพระธรรมวนยนไมสามารถแสดงธรรมโดยพสดารได เราจกกลาวโดยยอพอไดความ” แลวทานกแสดงวา “ธรรมเหลาใดเกดแตเหต พระตถาคตตรสเหตแหงธรรมเหลานน และความดบแหงเหตของธรรมเหลานน พระมหาสมณะมปกตตรสอยางน ” อปตสสปรพาชกไดฟงกไดดวงตาเหนธรรม พรอมทง โกลตมาณพชกชวนกนเขามาบวชและสาเรจเปนพระอรหนต ผเปนพระอครสาวกนามอโฆษวา พระธรรมเสนาบดสารบตรเถระ จงนบวาทานไดเปนอาจารยรปแรกของพระสารบตรเถระ เมอดารงอายสงขารอยตามสมควรแกกาลกดบขนธปรนพพาน

พระยสเถระ เกดทเมองพาราณส แควนกาส ในวรรณะแพศย ในตระกลเศรษฐ มชวตฆราวาสทสมบรณ เพยบพรอมดวยกามสขทกประการ โดยอยในปราสาท ๓ ฤด มาตงแตอายยางเขาวยหนม คอเมอถงฤดหนาวกอยในปราสาทสาหรบฤดหนาว เมอถงฤดรอนกอยในปราสาทสาหรบฤดรอน เมอถงฤดฝนกอยในปราสาทสาหรบฤดฝน ไดเขามาบวชเปนภกษในพรรษาแรกทพระพทธเจาตรสร โดยออกบวชหลงพระปญจวคคยไมนาน ณ ปาอสปตนมฤคทายวนนนเอง กลาวคอ คนหนงในฤดฝน ขณะอยทปราสาทประจาฤดนน มสตรสวย ๆ ขบกลอมประโคมดนตร ทานหลบไปตนขนมาใน ยามดก มองเหนกรยาของสตรทกาลงหลบเปนเหมอนซากศพทตงอยในปาชากเกดความเบอหนาย จงเปลงอทานวา “ทนวนวายหนอ ทนขดของหนอ” ทานเปลงอทานกบตวเองพลางสวมรองเทาแลวกเดนลงจากปราสาทตรงไปยงประตใหญแลวเลยออกไปยงทางทมงสปาอสปตนมฤคทายวน เวลานน พระพทธองคเสดจจงกรมอย ณ ทกลางแจง ไดทอดพระเนตรเหนยสกลบตร กาลงเดนทางมาแตไกล ทรงทราบถงสาเหตการมาของเขาดวยพระพทธจกษ จงเสดจลงจาก ทจงกรมประทบนงตรสวา “ทนไมวนวาย ทนไมขดของ เชญมาทนเถด เราจะแสดงธรรมแกเธอ” ยสกลบตรฟงเชนนน เกดความสะดดใจ หยดชะงกรบถอดรองเทาแลวตรงเขาไปเฝาทนท พระพทธองคจงทรงแสดงอนปพพกถา ๕ อยาง คอ ทรงพรรณนาทาน ศล สวรรค โทษของกามและอานสงสของการออกจากกาม เพอฟอกจตของเขาใหพรอมทจะรบฟงพระธรรมเทศนาชนสงแลว ทรงแสดงอรยสจ ๔ ประการ เมอจบพระธรรมเทศนา ยสกลบตรกไดดวงตาเหนธรรม สาเรจเปน พระโสดาบน ภายหลงเมอเศรษฐผเปนบดามาตาม โดยพระพทธองคทรงทาอทธาภสงขาร คอ การบนดาลมใหเหนดวยพระฤทธ เพอไมใหเศรษฐไดเหนบตรชายของตนทนงอย ณ ทนน ทานไดฟง

๕.. ประวตพระยสเถระ

229

230

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๒๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท

พระธรรมเทศนาทพระองคแสดงแกบดากสงกระแสจตพจารณาภมธรรมไปตามพระธรรมเทศนา กไดบรรลอรหตตผลสาเรจเปนพระอรหนต เมอบดาไดดวงตาเหนธรรม แสดงตนเปนอบาสก แลวกลบไป จงทลขอบวช พระองคกทรงประทานเอหภกขอปสมปทา ดวยพระดารสวา “เธอจงเปนภกษมาเถด ธรรมเรากลาวดแลว เธอจงประพฤตพรหมจรรยเถด” เมอจบพระดารสทานกไดสาเรจเพศเปนภกษ แมทานจะบวชดวยวธเอหภกขอปสมปทาเชนเดยวกบพระปญจวคคย แตกมขอสงเกต คอ ทานไดบรรลอรหตตผลกอนบวช ไมตองบาเพญเพยรเพอละกเลสอกตอไป ดงนน พระพทธองคจงไมตรสไวในตอนทายวา “เพอทาทกขใหสนไปโดยชอบ” อยางทตรสแกพระปญจวคคย รงเชา พระพทธองคเสดจไปฉนภตตาหารทบานของทานแลวทรงแสดงอนปพพกถา และอรยสจ ๔ โปรดมารดา และภรรยาของทานใหไดบรรลโสดาปตตผล ทานไดตามเสดจไปดวย จงนบวาบดาของทานไดเปนอบาสกคนแรกในพระพทธศาสนา สวนมารดาและภรรยาของทานไดเปนอบาสกาคแรกในพระพทธศาสนาเชนกน ทานอยในคณะพระธรรมจารก (ธรรมทต) รนแรกทพระพทธองคทรงสงไปประกาศพระพทธศาสนา ถอไดวาทานเปนพระมหาสาวกทสาคญรปหนงของพระพทธองค ในฐานะท การออกบวชของทานนอกจากจะทาใหบดา มารดาและภรรยาของทานไดเปนอบาสกอบาสกา คนแรกในพระพทธศาสนาแลว ยงเปนเหตจงใจใหบตรเศรษฐคนอน ๆ อก ๕๔ คน ซงเปนเพอนสนทของทานออกบวชตามและไดบรรลอรหตตผล ซงตอมาไดรวมอยในคณะพระธรรมจารกรนแรกดวยพระพทธองคมไดทรงแตงตงทานไวในตาแหนงเอตทคคะใด ๆ ทงนเพราะทานมไดตงจตปรารถนาตาแหนงเอตทคคะ เมอดารงอายสงขารพอสมควรแกกาล กดบขนธปรนพพาน พระวมลเถระ เปนหนงในกลมพระสหายของพระยสะ เกดในวรรณะแพศย เปนบตรของเศรษฐในเมองพาราณส ไดทราบขาววาสหายยสะออกบวช จงคดวาพระธรรมวนยทสหายยสะ ออกบวชคงจะไมเลวทราม คงประเสรฐอานวยประโยชนแกผประพฤตปฏบต คดดงนนแลวจงไปชวนสหายอก ๓ คน คอ สพาห ปณณช ควมปต พากนไปหาพระยสะ ซงไดพาเขาไปเฝาพระพทธองค หลงจากกราบทลใหทรงทราบถงประวตสวนตวของแตละทานแลว ไดทลขอใหพระพทธองค ทรงแสดงธรรมใหฟง พระพทธองคทรงตรวจดอปนสยแลวจงทรงแสดงอนปพพกถา และ อรยสจ ๔ โปรด เมอจบพระธรรมเทศนา ทานกไดดวงตาเหนธรรม สาเรจเปนพระโสดาบน ครนแลวไดทล ขอบวช พระพทธองคทรงบวชใหดวยวธเอหภกขอปสมปทา หลงจากบวชแลว พระพทธองคยงคงทรงแสดงธรรมโปรดอยเนอง ๆ ไมชาทานกไดบรรลอรหตตผล ทานเปนผหนงทไดรบการสงไปประกาศพระพทธศาสนาคราวแรก ยงกลบตรใหเกดความเชอความเสอมใสในพระพทธศาสนา เมอดารงอายสงขารพอสมควรแกกาล กดบขนธปรนพพาน

๖.. ประวตพระวมลเถระ

230

231

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

231

232

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๓๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

สามเณรจานวนมาก ปรากฏวาเสนาสนะไมพอ พระภกษสามเณรทไมไดอาสนะ ตองพากนไปจาวดตามหาดทรายชายฝงแมนาสรภ ซงอยใกล ๆ วหาร ตกเทยงคนฝนตก นาหลาก พระภกษสามเณรตองหนนากน ความทราบถงพระพทธองค จงทรงใหพระควมปตไปใชฤทธกนสายนา ทานไปตามพทธบญชาแลวใชพลงฤทธกนสายนา อยมาวนหนง ทานกาลงแสดงธรรมใหเทวดาฟง พระพทธองคทอดพระเนตรเหน จงตรสสรรเสรญวาเทวดาและมนษยตางพากนนอบนอมพระควมปต ทานเปนผหนงทไดรบการสงไปประกาศพระพทธศาสนาคราวแรก ยงกลบตรจานวนมากใหเกดความเชอความเลอมใสในพระพทธศาสนา เมอดารงอายสงขารพอสมควรแกกาล กดบ ขนธปรนพพาน

พระนทกสสปเถระ เปนหนงในกลมพระชฎลสามพนอง เกดในวรรณะพราหมณ ทเมอง พาราณส แควนกาส ตระกลกสสปโคตร เปนนองชายของ พระอรเวลกสสปะ มนองชายคนหนงชอ คยากสสปะ เดมเรยกกนวา กสสปะ ตามโคตรทงสามพนอง เหตทไดชอ นทกสสปะ เพราะเมอบวชเปนชฎลตงอาศรมอยตรงทโคงทแมนาบรรจบกน (นท แปลวา แมนา) ครนเหนผม ชฎา เครองบรขาร และเครองบชาไฟของชฎลพชายพรอมดวยบรวารลอยนามาแลวจาได จงพรอมดวยบรวาร ๓๐๐ คน เดนทางมาหาอรเวลกสสปะ เพราะเกรงวาพชายอาจจะไดรบอนตรายจากภยพบตบางอยาง แตครนไดมาเหนพชายพรอมดวยบรวารบวชเปนพระภกษในพระพทธศาสนา จงถามไดทราบความวาพรหมจรรยนประเสรฐ จงพรอมดวยบรวารพรอมใจกนปลงผมแลวนาไปลอยลงในแมนาพรอมดวยชฎา เครองบรขาร และเครองบชาไฟ จากนนไดเขาเฝาพระพทธองค แลวทลขอบวช พระพทธองคทรงบวชใหทกทานตามททลขอดวยวธเอหภกขอปสมปทาเชนเดยวกนกบพระพชายและบรวาร เมอไดฟงพระธรรมเทศนามชอวา อาทตตปรยายสตร ทตาบลคยาสสะ กบรรลอรหตตผลสาเรจเปน พระอรหนต หลงจากนน ทานไดชวยทากจเผยแผพระพทธศาสนาตามสมควรแกหนาท เมอดารงอายสงขารพอสมควรแกกาล กดบขนธปรนพพาน

พระคยากสสปเถระ เปนหนงในกลมพระชฎลสามพนอง เกดในวรรณะพราหมณ ท เมอง พาราณส แควนกาส ตระกลกสสปโคตร เปนนองชายของพระอรเวลกสสปะ และพระนทกสสปะ เดมเรยกกนวา กสสปะ ตามโคตรทงสามพนอง เหตทไดชอ คยากสสปะ เพราะเมอบวชเปนชฎล ตงอาศรมอยทคยาสสประเทศ หรอทหวคงแมนาคยาตอนใตอาศรมของพชายทงสอง มบรวาร

๑๐.. ประวตพระนทกสสปเถระ

๑๑.. ประวตพระคยากสสปเถระ

232

233

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๓๑

๒๐๐ คน ไดเหนบรขารของพชายลอยนามา สาคญวาอนตรายคงเกดแกพชายทงสอง จงพรอมดวยบรวารพากนรบมา เมอเหนพชายทงสองพรอมกบบรวารถอเพศเปนบรรพชต ถามไดความวาพรหมจรรยนประเสรฐ จงพากนลอยบรขารของตนเสยพรอมกบบรวารทลขอบวชและไดรบการบวชดวยวธเอหภกขอปสมปทาเชนเดยวกบพระพชายทงสอง เมอไดฟงพระธรรมเทศนาอาทตตปรยาย-สตร พรอมกบพระพชายทงสองและบรวาร กบรรลอรหตตผลสาเรจเปนพระอรหนต หลงจากนน ทานไดชวยทากจเผยแผพระพทธศาสนาตามสมควรแกหนาท เมอดารงอายสงขารพอสมควรแกกาล กดบขนธปรนพพาน

กลมพระโสฬสมาณพ ไดแก พระภกษหนม จานวน ๑๖ รป ทออกบวชเปนฤๅษและเปนศษยของฤๅษพาวรมากอนแลวถกสงไปทลถามปญหาทดสอบพทธภมกบพระพทธองค ซงมนามปรากฏตามลาดบการทลถามปญหา คอ

๑) พระอชตเถระ ๒) พระตสสเมตเตยยเถระ ๓) พระปณณกเถระ ๔) พระเมตตคเถระ ๕) พระโธตกเถระ ๖) พระอปสวเถระ ๗) พระนนทเถระ ๘) พระเหมกเถระ ๙) พระโตเทยยเถระ ๑๐) พระกปปเถระ ๑๑) พระชตกณณเถระ ๑๒) พระภทราวธเถระ ๑๓) พระอทยเถระ ๑๔) พระโปสาลเถระ ๑๕) พระโมฆราชเถระ ๑๖) พระปงคยเถระ

พระมหาสาวกทง ๑๖ รปน เกดทกรงสาวตถ แควนโกศล ในวรรณะพราหมณ ยกเวน พระโมฆราช เกดในวรรณะกษตรย แตละทาน เมอเจรญวยไดศกษาศลปวทยาในสานกของ ฤาษพาวร ผเปนปโรหตของพระเจาปเสนทโกศล ตอมาพราหมณพาวรเบอหนายฆราวาสวสย จงเขาไปทลลาออกจากตาแหนงปโรหตบวชเปนฤๅษ ประพฤตพรตตามลทธพราหมณ ตงอาศรมอยทฝงแมนาโคธาวร ณ พรมแดนแหงแควนอสสกะและแควนมละตอกน โดยเปนอาจารยใหญบอกไตรเพทแกหมศษยจานวนมาก มาณพทง ๑๖ คน (รวมทงโมฆราชมาณพ) ไดออกบวชและอยศกษาศลปวทยาในสานกฤๅษพาวรนน ตอมา พราหมณพาวรไดทราบขาววา พระสทธตถกมารเสดจออกบรรพชา ไดปฏญาณพระองควาเปนผตรสรเองโดยชอบ กคดหลากใจใครจะสอบสวนใหไดความจรง จงเรยกมาณพ ทง ๑๖ คน มาผกปญหาใหคนละหมวด ๆ เพอใหไปกราบทลถามเปนการทดลองด มาณพทง ๑๖ ม อชตมาณพเปนหวหนาพรอมทงบรวาร จงลาอาจารยแลวพากนไปเฝาพระพทธองคทปาสาณเจดย

๑๒.. ประวตพระของกลมพระโสฬสมาณพ

233

234

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๓๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

แควนมคธ กราบทลขอโอกาสถามปญหาคนละหมวด ๆ ครนพระบรมศาสดาทรงพยากรณโสฬสปญหาจบลง มาณพ ๑๕ คนแรกพรอมทงบรวารไดสาเรจอรหตตผล สวนปงคยมาณพ ไดสาเรจ โสดาปตตผล เพราะเหตทตนมจตไมเปนสมาธเนองจากคดถงพราหมณพาวร ผเปนทงลงทงอาจารยวาไมมโอกาสไดฟงธรรมเทศนาอนไพเราะอยางน แลวทงหมดจงทลขออปสมบทกบพระพทธองคโดยตรง ครนไดรบอปสมบทดวยวธเอหภกขอปสมปทาแลว ทานพระปงคยะไดทลลาพระบรมศาสดากลบไปแจงขาวแกพราหมณพาวร แลวแสดงธรรมเทศนาโสฬสปญหาใหฟง พอจบโสฬสปญหา พราหมณพาวรไดสาเรจอนาคามผล ภายหลงทานพระปงคยะไดสดบพระพทธโอวาทททรงสงสอน กไดบรรลอรหตตผล สาเรจเปนพระอรหนตในทสด พระปงคยเถระเปนพระสาวกรปแรกทนาพระพทธศาสนาเขาไปเผยแผถงฝงแมนาโคธาวร ซงเปนดนแดนตอนใตของอนเดย นอกจากพระปงคยเถระแลว พระมหาสาวกรปอน ๆ ในกลม พระโสฬสมาณพนกไดชวยเผยแผพระพทธศาสนาตามสมควรแกหนาท เมอดารงอายสงขารพอสมควรแกกาล กดบขนธปรนพพานไปทงหมด

ปญหาของอชตมาณพ : โลกอนอะไรหมหอไว โลกไมปรากฏเพราะเหตอะไร อะไร เปนเครองฉาบทา เปนภยใหญของโลกนน กระแสทงหลายยอมไหลไปในอายตนะทงปวง มอะไร เปนเครองกน มอะไรปดกนได ปญญา สต และนามรปยอมดบไปทไหน ปวงทานผไดตรสรธรรมแลว และผยงเปนเสขบคคลอยในพระศาสนานมอยเปนจานวนมาก ขอพระองคโปรดตรสบอกขอปฏบตของทานเหลานนดวยเถด ? พระพทธวสชนา : โลกอนอวชาหมหอไว โลกไมปรากฏเพราะความตระหน (และความประมาท) เรากลาวตณหาวาเปนเครองฉาบทาโลก ทกขเปนภยใหญของโลก สตเปนเครองกนกระแสเหลานน สตเปนเครองกนกระแสทงหลาย กระแสเหลานนอนปญญายอมปดกนได นามรปดบไปไมมเหลอ ณ ทใด นามรป (รวมปญญาและสต) นนกดบไป ณ ทนน เพราะวญญาณดบ ภกษไมพงกาหนดยนดในกามทงหลาย พงเปนผมใจไมขนมว ฉลาดในธรรมทงปวง มสตอย ปญหาของตสสเมตเตยยมาณพ : ใครเปนผสนโดษแลวในโลกน ความหวนไหวยอมไมมแกใคร ใครรสวนสดทงสองแลว ยอมไมยดตดอยในทามกลางดวยปญญา พระองคตรสเรยกใครวาเปนมหาบรษ ใครกาวลวงตณหาเปนเครองเยบไวในโลกนไดแลว ? พระพทธวสชนา : ภกษผประพฤตพรหมจรรยเพราะเหนโทษในกามทงหลายเปน ผปราศจากตณหา มสตทกเมอ ทราบแลว ดบกเลสไดแลว ความหวนไหวยอมไมมแกภกษนน ภกษนนรยงซงสวนสดทงสองและทามกลางดวยปญญาแลวไมตดอย เราเรยกภกษนนวาเปนมหาบรษ ภกษนนกาวลวงตณหาเปนเครองเยบไวในโลกนไดแลว

ประมวลคาทลถาม - วสชนาในโสฬสมาณวปญหา

234

235

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๓๓

ปญหาของปณณกมาณพ : ฤๅษ มนษย กษตรย และพราหมณเปนอนมากในโลกนอาศยอะไรจงพากนแสวงหายญคอไทยธรรมแกเทวดาทงหลาย ฤาษเปนตนทแสวงหายญคอ ไทยธรรมแกเทวดาทงหลายมเปนอนมากในโลกน ผบชายญเหลานนไมประมาทแลวในทางยญ ขามพนชาตและชรากนไดหรอ ? ถาชนผประกอบการบชาดวยยญทงหลายเหลานนยงขามพนชาตและชราไปไมได เมอเปนดงน บดนใครเลาในเทวโลกและมนษยโลกขามพนชาตและชราไปไดแลว ? พระพทธวสชนา : ฤๅษ มนษย กษตรย พราหมณเปนอนมากในโลกนทพากนแสวงหายญคอไทยธรรมแกเทวดาทงหลาย หวงความเปนมนษย เปนตน อาศยชรา จงพากนแสวงหายญคอไทยธรรมแกเทวดาทงหลาย ชนทงหลายยอมหวง ชม ชอบ บชา ราพนถงกามกนอย เพราะอาศยลาภชนเหลานนยงประกอบการบชายญ ยงกาหนดยนดในภพ เรากลาววายงขามพนชาตและชราไปไมได บคคลใดรอตภาพของผอนและอตภาพของตนเปนตนในโลก ไมมความหวง ในโลกไหน ๆ เรากลาววาบคคลนนเปนผสงบระงบแลว ปราศจากควนกเลสมกายทจรต เปนตน ปราศจากทกขเพราะราคะ เปนตน ปราศจากความทะยานอยาก ขามชาตและชราไดแลว ปญหาของเมตตคมาณพ : ความทกขทงปวงในโลกซงมจานวนมากเกดแตทไหน ธรชนทงหลายยอมขาม โอฆะ ชาต ชรา โสกะ และปรเทวะพนไดอยางไร ? พระพทธวสชนา : ความทกขทงปวงในโลกซงมจานวนมากเกดมาจากอปธ (สงนงนงระคนดวยกเลสและหอบทกขไว ม ๔ อยาง คอ เบญจขนธ กเลส อภสงขาร และกามคณ ๕) ผใด เปนคนไมร กออปธไว ผนนเปนคนเขลา ยอมเขาถงทกขบอย ๆ เพราะเหตนน บคคลผรประจกษ เหนวาชาตเปนเหตเกดแหงทกขจงไมพงกออปธ เราจกบอกธรรมแกทานในธรรมทเราเหนแลว อนประจกษแกตน ทบคคลทราบแลว เปนผมสตเทยวไป พงขามตณหาอนซานไปในอารมณ ตาง ๆ ในโลกได ทานรธรรมอยางใดอยางหนง ไมวาจะเปนธรรมชนสง ชนตา และชนกลาง จงบรรเทาความเพลดเพลน ความถอมน และวญญาณในธรรมเหลานนเสย ไมพงดารงอยในภพ ภกษผมปกตอยอยางน มสต ไมประมาท มความรแจง ละความยดถอวาเปนของเราไดแลว เทยวไปอย พงละทกขคอชาต ชรา โสกะ และปรเทวะ ในอตภาพนไดทเดยว บคคลพงรจกผใดวาเปนพราหมณ ผถงเวท ไมมเครองกงวล ไมของเกยวในกามภพ ผนนขามไดแลวซงโอฆะนโดยแท และเปนผขามถงฝงไดแลว ไมมตะปคอกเลส ไมมความสงสย นรชนใดในศาสนานเปนผมความร บรรลวชชา สลดเครองขดของนในภพนอยและภพใหญไดแลว นรชนนนเปนผปราศจากตณหา ไมมทกข ไมหวงอะไร เรากลาววา นรชนนนขามพนแลวซงชาตและชรา ปญหาของโธตกมาณพ : บคคลไดฟงพระดารสของพระองคแลว พงศกษาธรรม เปนเครองดบกเลสเพอตนหรอ ? ขาพระองคมองเหนพระองคผเปนเทพ ผไมมเครองกงวล เปนพราหมณ เทยวจารกอยในมนษยโลก ขอพระองคจงปลดเปลองขาพระองคจากความสงสย

235

236

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๓๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ทงหลายดวยเถด ขอพระองคโปรดตรสสอนวเวกธรรมทขาพระองคจะพงรได อยางทขาพระองคจะไมขดของเหมอนอากาศ เปนผสงบอยในทนแหละ ไมองอาศยตณหาทฏฐเทยวไป พระพทธวสชนา : ถาเชนนน ทานจงเปนผมปญญา มสต ทาความเพยรในศาสนานเทานน บคคลไดฟงคาจากปากเรานแลว พงศกษาธรรมเปนเครองดบกเลสเพอตน เราไมอาจ ปลดเปลองใคร ๆ ทยงมความสงสยในโลกได แตวาทานเมอมารธรรมอนประเสรฐกจะขามโอฆะนไดดวยความรอยางน เราจกบอกความสงบแกทานในธรรมทเราเหนแลวอนประจกษแกตน ทบคคลทราบแลวพงเปนผมสตเทยวไป พงขามตณหาอนซานไปในอารมณตาง ๆ ในโลกได ทานยอมรธรรมอยางใดอยางหนงซงเปนธรรมชนสง ชนตา และชนกลาง ทานรธรรมนวาเปนเหตใหขดของอยในโลกแลวอยาไดกอตณหาเพอภพนอยและภพใหญ

ปญหาของอปสวมาณพ : ขาพระองคตวคนเดยวไมอาศยบคคลหรอธรรมอะไร ๆจงไมอาจขามโอฆะใหญได ขอพระองคจงตรสบอกอารมณยดเหนยวทขาพระองคไดอาศยแลว จะพงขามโอฆะนไดดวยเถด ผปราศจากความกาหนดในกามทงปวง ละสมาบตอน อาศย อากญจญญายตนสมาบต นอมใจไปในสญญาวโมกขอนยอดเยยม (หมายถง อากญจญญายตน -สมาบต ซงเปนสญญาวโมกขสงสดในบรรดาสญญาวโมกข ๗) ผนนพงเปนผไมหวนไหวดารงอยในอากญจญญายตนสมาบตนนไดหรอไม ? ถาผไมมความหวนไหวนนถงดารงอยในสมาบตนนไดมากปไซร ผพนแลวนนจะพงเปนผเยอกเยนอยในพรหมโลกนน หรอวาวญญาณของผเชนนนพงเกดขน ? มนนนเปนผดบไปแลว หรอมนนนยอมไมม หรอวามนนนเป นผไมมความเปลยนแปลงเปนธรรมดาเพราะความเทยงแท ? พระพทธวสชนา : ทานจงเปนผมสตเพงดอากญจญญายตนสมาบต อาศยสมาบต อนเปนไปวา “นตถ กจ ไมมอะไร ๆ” ดงนแลว จงขามโอฆะเถด ทานจงละกามทงหลาย เวนจาก ความสงสยแลวพจารณาดความสนไปแหงตณหาตลอดคนและวนเถด ผใดปราศจากความกาหนดในกามทงปวง อาศยอากญจญญายตนสมาบต นอมใจไปในสญญาวโมกขอยางยง ผนนพงเปน ผไมหวนไหว ดารงอยในอากญจญญายตนสมาบตได เปลวไฟทถกแรงลมแลวยอมถงความดบไป เขาถงการนบไมได (วาไปยงทศนนเปนตน) ฉนใด มนผพนจากนามกายแลวยอมถงความดบไป เขาถงการนบไมได (วาเปนกษตรย เปนพราหมณ) ฉนนน บคคลผดบไปแลวยอมไมมประมาณ ชนทงหลายพงวาบคคลนนดวยกเลสใด กเลสนนกไมมแกบคคลนน เมอธรรมทงปวง อนบคคลนน ถอนไดแลว แมทางทจะพดกนทงปวงกเปนอนบคคลนนถอนไดแลวดวย ปญหาของนนทมาณพ : พวกคนกลาวกนวาพวกมนมอยในโลก ขอนนนเปนอยางไร ? พวกคนยอมกลาวถงบคคลผประกอบดวยญาณหรอวาบคคลผประกอบดวยความเปนอยวาเปน มน สมณพราหมณทกหมเหลานยอมกลาวถงความบรสทธวามไดดวยการเหนและการสดบบาง ดวยศล และวตรปฏบตบาง ดวยมงคลตนขาวหลายชนดบาง สมณพราหมณเหลานนผสารวม

236

237

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๓๕

ประพฤตอยในทฏฐนนขามพนชาตและชรากนไดหรอ ? ถาพระองคผเปนพระมนตรสถง สมณพราหมณเหลานนวายงขามพนโอฆะไปไมไดแลว เมอเปนอยางนน บดนใครเลาในเทวโลกและมนษยโลกขามพนชาตและชราไปไดแลว ? พระพทธวสชนา : ทานผฉลาดทงหลายในโลกนจะกลาวถงบคคลผประกอบดวยทฏฐ สตะ และญาณวาเปนมน กหามได เหลาชนผกาจดเสนามารไดแลว เปนผไมมทกข ไมหวงอะไร เทยวไป เราจงกลาววาเปนมน สมณพราหมณเหลานนถงแมวาจะเปนผสารวมประพฤตอยในทฏฐนน เรากกลาววายงขามพนชาตและชราไปไมได เราหาไดกลาววา “สมณพราหมณทงหมดเปนผอนชาต และชราหมหอไวแลว” ดงนไม แตเรากลาววา “นรชนเหลาใดละรปทไดเหน เสยงทไดยน อารมณทไดร ศล และวตรปฏบตทงปวง ทงละมงคลตนขาวหลายชนดทงหมดไดแลว กาหนดรตณหาไดแลว เปนผไมมอาสวะ นรชนเหลานนแลเปนผขามโอฆะไดแลว” ปญหาของเหมกมาณพ : ในกาลอนกอนศาสนาของพระโคดม พวกอาจารยเหลานพยากรณวา “เรองนมแลวดงน เรองนจกมดงน” คาทงหมดนนเปนคากลาวสบ ๆ กนมา คาทงหมดนนเปนคาททาใหความตรกทวขน ขาพระองคไมยนดในคานน ขอพระองคโปรดตรสบอกธรรม อนเปนเครองกาจดตณหา ทบคคลทราบแลวเปนผมสตเทยวไป พงขามตณหาอนซานไปในอารมณตาง ๆ ในโลกใหแกขาพระองคดวยเถด พระพทธวสชนา : บทคอนพพานใดเปนทบรรเทาฉนทราคะในปยรปทงหลายทไดเหน ทไดยน ทไดทราบแลว เปนทไมเคลอนแลวในโลกน บทคอพระนพพานนน พระอรหนตขณาสพ เหลาใดรทวถงแลว เปนผมสต มธรรม อนเหนแลวดบสนทแลว พระอรหนตขณาสพเหลานน เปนผเขาไปสงบแลวทกเมอ เปนผขามพนตณหาอนซานไปในอารมณวาง ๆ ในโลกไดแลว ปญหาของโตเทยยมาณพ : กามทงหลายยอมไมมอยในผใด ตณหายอมไมมแกผใด และผใดขามพนจากความสงสยไดแลว วโมกขของผนนเปนเชนไร ? ผนนเปนผไรความหวงหรอ ยงมความหวงอย เปนผมปญญาหรอเปนผมปกตกาหนดดวยปญญาอย ขาพระองคจะพงรจกมน ไดอยางไร ? พระพทธวสชนา : กามทงหลายยอมไมมในผใด ตณหายอมไมมแกผใด และผใด ขามพนจากความสงสยไดแลว วโมกขอยางอนของผนนยอมไมม ผนนเปนผไรความหวง ทงมใชเปนผมปกตกาหนดดวยปญญา ทานจงรจกมนผไมม กเลสเปนเหตใหกงวล ผไมของอยในกามและภพอยางน ปญหาของกปปมาณพ : ขอพระองคโปรดตรสบอกธรรมเปนทพงแกสตวทงหลาย ผดารงอยในทามกลางสระ (คอสงสารวฏ) ในเมอหวงนาคอ กเลสซงเปนภยใหญเกดแลว ผอนชราและมจจครอบงาแลว อนง ขอพระองคโปรดตรสบอกธรรมอนเปนทพงแกขาพระองค อยางททกขนจะไมพงมอกตอไปดวยเถด

237

238

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๓๖ คมอการศกษานกธรรมชนโท

พระพทธวสชนา : เราจะบอกธรรมเปนทพงแกสตวทงหลายผดารงอยในทามกลางสระในเมอหวงนาคอ กเลสซงเปนภยใหญเกดแลว ผอนชราและมจจครอบงาแลว กปปะ เราจะบอกธรรมเปนทพงแกทาน ธรรมชาตอนไมมเครองกงวล ไมมเครองถอมน นจดเปนทพงทไมม ทพงอนยงกวา ธรรมชาตนนเปนทสนไปแหงชราและมจจเราเรยกวา นพพาน พระอรหนตขณาสพเหลาใดรทวถงนพพานนนแลว เปนผมสต มธรรมอนเหนแลว ดบสนทแลว พระอรหนตขณาสพเหลานน ยอมเปนผไมตกอยใตอานาจแหงมาร ไมดาเนนไปตามมาร ปญหาของชตกณณมาณพ : ขาพระองคไดฟงแลววา พระองคไมมความใครกาม จงมาเพอจะทลถามพระองคผไมมกาม ลวงพนหวงกเลสไดแลว ขอพระองคจงตรสบอกสนตบท ขอพระองคผมพระปญญากวางขวางดจแผนดนไดโปรดตรสบอกธรรมซงเปนเหตใหละชาตและชราไดในภพนแกขาพระองคผมปญญานอยดวยเถด พระพทธวสชนา : ทานเหนเนกขมมะโดยความเกษมแลว จงกาจดความกาหนดในกามทงหลายเสย เครองกงวลททานยดไวหรอทควรสลดเสย กอยาไดมแกทานเลย กเลสชาตใด ในกาลกอน ทานจงเผากเลสชาตนนใหเหอดแหงไป เครองกงวลในภายหลงอยาไดมแลวแกทาน ถาทานจกไมยดถอเบญจขนธปจจบนและทามกลาง ทานกจกเปนผสงบแลวเทยวไป อาสวะทงหลายอนเปนเหตใหถงอานาจแหงมจจยอมไมมแกพระอรหนตขณาสพผปราศจากความกาหนดในนามรปโดยประการทงปวง ปญหาของภทราวธมาณพ : ขาพระองคขออาราธนาพระองคผละความอาลย ตดตณหาได ไมมความหวนไหว ละความเพลดเพลนได ขามโอฆะไดแลว พนวเศษแลว ละความดาร มปญญาด ชนทงหลายไดฟงพระดารสของพระนาคเจา (พระพทธเจาผประเสรฐ) แลวจกหลกไปแตทน ผคนมากหลายมาชมนมกนจากชนบททงหลายปรารถนาจะฟงพระดารสของพระองค ขอพระองค ทรงพยากรณดวยดแกคนเหลานนเถด พระพทธวสชนา : หมสตวพงนาออกไปเสยซงตณหาเหตยดถอทงหมด ทงชนสง ชนตา และชนกลาง เพราะวาสตวทงหลายยอมยดมนขนธใด ๆ ในโลก มารยอมตดตามสตวโลกไป ดวยขนธนนนนแหละ เพราะฉะนนภกษผรอย เมอเหนหมสตวนผตดของอยในบวงแหงม จจวาเปนผตดอยในขนธเครองยดถอ พงเปนผมสตไมยดมนขนธอะไร ๆ ในโลกทงปวง ปญหาของอทยมาณพ : ขอพระองคโปรดตรสบอกอญญาวโมกข (ความหลดพนดวยอรหตตผล) อนเปนเครองทาลายอวชชาดวยเถด สตวโลกมอะไรประกอบไว อะไรเลาเปนเหต เทยวไปของสตวโลกนน พระองคตรสวา นพพาน เพราะเหตละอะไรเสยได ? เมอสตวโลกมสตอยางไรเทยวไป วญญาณจงดบ ? พระพทธวสชนา : เราขอบอกอญญาวโมกขทเปนเครองละกามฉนทะและโทมนสทงสองอยาง เปนเครองบรรเทาถนะ เปนเครองกนกกกจจะ เราขอบอกอญญาว โมกขอนมอเบกขา

238

239

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๓๗

และสตหมดจด มความตรกประกอบดวยธรรมเปนเบองหนา และเปนเครองทาลายอวชชา สตวโลก มความเพลดเพลนประกอบไว วตกเปนเหตเทยวไปของสตวโลกนน เรากลาววานพพานเพราะละตณหาเสยได เมอสตวโลกไมเพลดเพลนเวทนาในภายในและภายนอกเปน ผมสตอยางนเทยวไป วญญาณจงดบ ปญหาของโปสาลมาณพ : ขาพระองคขอทลถามถงญาณของบคคลผกาวลวงรปสญญาไดแลว ละรปกายทงหมดแลว เหนอยทงภายในภายนอกวา “นตถ กจ ไมมอะไร ๆ” ดงน บคคลอยางนนควรจะแนะนาอยางไร ? พระพทธวสชนา : ตถาคตรยงซงวญญาณฐต (ภมเปนทตงแหงวญญาณ) ทงหมดยอมรจกบคคลนนผดารงอย ผนอมไปแลวในอากญจญญายตนสมาบต มสมาบตนนเปนเบองหนา บคคลนนรกรรมวาเปนเหตใหเกดในอากญจญญายตนภพ มความเพลดเพลนเปนเครองประกอบ ดงน ครนรจกกรรมนนอยางนแลว ในลาดบนน กพจารณาเหน (ธรรม) ในสมาบตนน นนเปนญาณอนเทยงแทของบคคลนนผเปนพราหมณทอยจบพรหมจรรยแลว ปญหาของโมฆราชมาณพ : ขาพระองคไดทลถามสองครงแลว (เคยทลถามตอจาก อชตมาณพและตสสเมตเตยยมาณพ) ขาพระองคไดยนมาวาพระองคผทรงเปนพระเทพฤาษจะทรงพยากรณจนกวาจะถงครงท ๓ ขาพระองคเปนผมความประสงคถามปญหาวา บคคลผพจารณาเหนโลกอยางไร มจจราชจงจะไมเหน ? พระพทธวสชนา : ทานจงเปนผมสตทกเมอ พจารณาเหนโลกโดยความเปนของสญ ถอนอตตานทฏฐไดแลว กจะพงขามพนมจจราชไดดวยอบายอยางน บคคลผพจารณาเหนโลกอยางน มจจราชจงจะไมเหน ปญหาของปงคยมาณพ : ขอพระองคโปรดตรสบอกธรรมซงเปนเหตใหละชาตและชราไดในภพน ทขาพระองคทงหลายพงรแจงไดดวยเถด พระพทธวสชนา : ชนทงหลายเหนเหลาสตวเดอดรอนกนอยในเพราะรปทงหลายแลว ยงประมาทกนอย จงเดอดรอนในเพราะรปทงหลาย เพราะเหตนน ทานจงเปนผไมประมาทละรปเสยใหไดเพอความไมเกดตอไป มวลมนษยผถกตณหาครอบงาแลว อนชราครอบงาแลว เกดความเดอดรอน ทานกเหนอย ทานจงเปนผไมประมาท ละตณหาเสยใหได เพอความไมเกดตอไป

พระภคเถระ (บางแหงใชวา ภคค) เปนหนงในกลมพระเจาชายศากยะ เกดในวรรณะกษตรยศากยราชสกล ในกรงกบลพสด ออกบวชในคราวเดยวกนกบ เจาชายภททยะ เจาชาย อนรทธะ เจาชายอานนท เจาชายกมพละ และอบาล ชางกลบกประจาพระองค พรอมทงเจาชาย

๒๗.. ประวตพระภคเถระ

239

240

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

240

241

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๓๙

ดงนน เมอไดโอกาสทเหมาะสม จงเขาเฝาทลขอบวช ครนบวชแลวกไดเจรญวปสสนาตามแนว มธปณฑกสตรทไดฟงมากอนบวช ไมนานกไดบรรลอรหตตผลสาเรจเปนพระอรหนต ครงหนง ขณะทพระพทธองคประทบอยทโฆสตาราม เขตกรงโกสมพ แควนวงสะ ทานไดแสดงธรรมแกพทธบรษทฝายคฤหสถจานวนมาก พระอานนทเถระเหนพวกคฤหสถตงใจฟงธรรม ททานแสดง จงนาความไปกราบทลใหพระพทธองคทรงทราบ เปนเหตใหพระพทธองคไดตรสองคแหงธรรมถก ๕ ประการไววา “อานนท การแสดงธรรมแกผอนมใชทาไดงาย อนภกษผจะแสดงธรรมแกผอนพงตงธรรม ๕ ประการ จงแสดงธรรมแกผอน คอ ภกษพงแสดงธรรมแกผอนดวยตงใจวา (๑) เราจกแสดงธรรมไปโดยลาดบ (๒) เราจกแสดงธรรมอางเหตผล (๓) เราจก แสดงธรรมอาศยความเอนด (๔) เราจกเปนผไมเพงอามสแสดงธรรม (๕) เราจกไมแสดงธรรมกระทบตนและผอน” จากหลกฐานในอทายสตร องคตตรนกาย ปญจนบาต (พระไตรปฎก เลมท ๒๒) นเปนเครองชวาทานเปนผมปญญาเฉลยวฉลาดสามารถในการแสดงธรรมเปนอยางด ซงทานกอาศยความสามารถดานนชวยพระบรมศาสดาเผยแผพระพทธศาสนา ครนดารงอายสงขารพอสมควรแกกาล กดบขนธปรนพพาน

พระอปวาณเถระ เกดทกรงสาวตถ ในวรรณะพราหมณ เมอเจรญวยแลวไดศกษาจบ ไตรเพท และไดออกบวชเพราะความเลอมใสในพทธานภาพททานไดเหนในครงทพระพทธองคเสดจไปยงพระนครสาวตถ เพอทรงรบการมอบถวายวดพระเชตวนมหาวหารเปนสงฆาราม จาก อนาถปณฑกเศรษฐ ซงเดนทางไปคาขายทกรงราชคฤหไดมโอกาสเขาเฝาพระพทธองค ณ ปาสตวน ฟงธรรมแลวไดบรรลโสดาปตตผล จงทลนมนตใหพระพทธองคเสดจมาประทบ ณ พระนครสาวตถบาง โดยตนจะสรางทประทบถวาย เมอถงวนถวาย พระพทธองคเสดจเขาไป โดยมพระสาวกเดนแถวตามเสดจ ขณะทเสดจเขาไปนน ทรงเปลงพระฉพพรรณรงสสวยงามเรองรองไปทวบรเวณ ทานเหนแลวเกดความเลอมใส จงทลขอบวช เมอบวชแลว กไมประมาท หมนบาเพญเพยรในสมถวปสสนากมมฏฐาน ไมนานนก กไดบรรลอรหตตผลสาเรจเปน พระอรหนต หลงจากนน ทานกไดทาหนาทเผยแผพระพทธศาสนาตามสมควร มหลกฐานปรากฏในสงยตตนกายมหาวารวรรค (พระไตรปฎก เลมท ๑๙) วา ทานกบพระสารบตรเถระพกอยทวดโฆสตาราม เขตกรงโกสมพ ในเวลาเยนวนหนง ไดนงสนทนาธรรมกน วาดวยโพชฌงค ๗ ประการ โดยพระสารบตรเถระปรารภเปนเชงถามขนวา “ทานอปวาณะ ทานรไหมวา โพชฌงค ๗ ประการ มสตสมโพชฌงค เปนตน ทบคคลตงใจอบรมดแลวยอมอานวยผลใหอยเปนสข” ทานกลาวตอบวา “กระผมร ขอรบ” พระสารบตรเถระจงกลาวเปนเชง สรปอานสงสของโพชฌงค ๗ ประการวา “ทานอปวาณะ เมอบคคลมาปรารภโพชฌงค ๗ ประการ แตละประการ ๆ ยอมรวา

๓๐.. ประวตพระอปวาณเถระ

241

242

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๔๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

จตของเรา พนดแลว เราถอนถนมทธะไดขาดแลว (หมดความทอแทงวงเหงา) เราระงบอทธจจ-กกกจจะไดแลว เราตงใจทาความเพยรทาใจไมใหหดหแลว อยางนชอวาอานวยผลใหอยเปนสข” ในกาลทพระพทธองคจวนจะเสดจดบขนธปรนพพาน ทานไดชวยพระอานนททาหนาท เปนพระอปฏฐากพระพทธองคโดยคอยยนถวายงานพดอยเบองพระพกตรอยางใกลชด จงนบวาทานเปนพระสาวกผใหญรปหนง เมอดารงอายสงขารพอสมควรแกกาลแลวกดบขนธปรนพพาน ภายหลงพทธปรนพพาน

พระเมฆยเถระ เกดทกรงกบลพสด ในวรรณะกษตรยศากยราชสกล จงเปนเจาชาย เชอสายศากยะ ออกบวชเมอคราวทพระพทธองคเสดจกรงกบลพสดครงแรก ทงนเพราะทานเปนเจาชายเชอสายศากยะทอยในกลมทพระบดาพระมารดาเคยถวายตวเมอคราวทพระพทธองค ประสตวาจกใหเปนบรวารตามเสดจเมอพระองคไดเปนพระเจาจกรพรรด พนธสญญาขอนไดถก รอฟนขนมาใหมอกครงหนง โดยพระเจาสทโธทนะซงพระองคทรงกลาวตกเตอนวา “แมบตรชายของเราจะไมไดเปนพระเจาจกรพรรด แตกไดเปนพระพทธเจา จงสมควรทเจาชายทงหลายทเคยถวายตว จะไดออกบวชตามเสดจเปนพทธบรวาร” ทานจงออกบวชตามเสดจในครงนนดวย ครนบวชแลว ทานไดอยถวายการรบใชพระพทธองคอยางใกลชด เนองจากเวลานน พระพทธองคยงไมมพระพทธอปฏฐากประจา (ยงไมไดตงพระอานนทเถระเปนพระอปฏฐากประจา) พระสาวกตางผลดเปลยนกน ถวายการรบใชและทานกเปนรปหนงททาหนาทพทธอปกฐาก อยดวย ในคมภรอทาน (พระไตรปฎกเลมท ๒๕) ไดเลาถงความเปนพระทดอรนของทานกอนทจะสาเรจเปนพระอรหนตไววา ครงหนงขณะทพระพทธองคประทบอย ณ จาลกบรรพต เขตเมองจาลกา ทานเปนพระอปฏฐากตามเสดจไปดวย แลวกราบทลขออนญาตเขาไปบณฑบาตในชนตคาม หลงจากฉนแลวไดตรงไปยงฝงแมนากมกาฬา เดนเทยวพกผอนอยทฝงแมนานน ไดเหนปามะมวงนารนรมย กคดจะไปบาเพญเพยรในปามะมวง จงเขาไปทลขอพระพทธานญาต พระพทธองคไดตรสขอใหรออยจนกวาภกษรปอนจะมาอปฏฐากแทน เพราะพระองคอยผเดยว แตทานกยงทลออนวอนขออนญาตจะไปใหไดถง ๓ ครง จนในทสด พระพทธองคตรสวา “เมฆยะ เมอเธอบอกวาจะไปบาเพญเพยร เราจะพดอะไรไดเลา เธอจงทราบกาลทเหมาะทควรในบดนเอง เถด” เมอพระพทธองคตรสเชนน ทานกลกจากทนงถวายบงคมทาประทกษณแลวเขาไปยงปามะมวง นงพกกลางวนอยใตตนมะมวงตนหนง ขณะนน อกศลวตกทชวชา ๓ อยาง คอ กามวตก พยาบาทวตก วหงสาวตก กปรากฏขนเรอย ๆ ทานไดมความคดดงนวา “นาอศจรรยนก เราออกจากเรอนมาบวชเปนบรรพชตดวยศรทธาแท ๆ ยงถกอกศลวตกทชวชา ๓ อยางครอบงาเอาได” เปนเหตใหทานสานกตว กลบเขาไปเฝาพระพทธองคแลว กราบทลถงอาการทจตถกอกศลวตก

๓๑.. ประวตพระเมฆยเถระ

242

243

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๔๑

ครอบงาใหทรงทราบ พระพทธองคทรงอาศยพระกรณาตรสพระโอวาทวา “เมฆยะธรรม ๕ ประการ ยอมสงเสรมความแกกลาแหงเจโตวมตตทยงไมแกกลาของภกษในธรรมวนยน คอ (๑) ความมกลยาณมตร (๒) ความมศลสารวมในพระปาตโมกข (๓) การพดคยแตเรองทขดเกลากเลส (คอพดคยในกถาวตถ ๑๐) (๔) ความเพยรละอกศล เจรญกศล (๕) ความมวปสสนาปญญา เมอภกษนนตงอยในธรรม ๕ ประการนแลวพงเจรญธรรมอก ๔ ประการใหยงขนไป คอ (๑) เจรญอสภะ เพอละราคะ (๒) เจรญเมตตาเพอละพยาบาท (๓) เจรญอานาปานสต เพอเขาไปตดวตก (๔) เจรญอนจจสญญาเพอถอนอสมมานะ เมฆยะอนตตสญญายอมปรากฏแกภกษผได อนจจสญญา ผทไดอนตตสญญายอมบรรลนพพานอนถอนเสยไดซงอสมมานะในปจจบนทเดยว” ทานตงใจปฏบตตามพระพทธโอวาททตรสสอนเชนนนอยางเครงครด ไมนานนก กได บรรลอรหตตผล สาเรจเปนพระอรหนต แลวชวยพระบรมศาสดาเผยแผพระพทธศาสนาตามสมควรแกหนาท เมอดารงอายสงขารอยตามกาลอนสมควร กดบขนธปรนพพานไปในทสด

พระนาคตเถระ เกดทกรงกบลพสด ในวรรณะกษตรยศากยราชสกล จงเปนเจาชาย เชอสายศากยะ ออกบวชพรอมกบพระเมฆยเถระ ทงนเพราะทานเจาชายเชอสายศากยะทอยในกลมทพระบดาพระมารดาเคยถวายตวเมอคราวทพระพทธองคประสตวาจกใหเปนบรวารตามเสดจ เมอพระองคไดเปนพระเจาจกรพรรด พนธสญญาขอนไดถกรอฟนขนมาใหมอกครงหนง โดย พระเจาสทโธทนะซ งพระองคทรงกลาวตกเตอนวา “แมบตรชายของเราจะไมได เปน พระเจาจกรพรรดแตกไดเปนพระพทธเจา จงสมควรทเจาชายทงหลายทเคยถวายตวจะไดออกบวชตามเสดจเปนพทธบรวาร ” ทานจงออกบวชตามเสดจในครงนนดวย ครนบวชแลว ไมประมาท หมนเจรญวปสสนาตามแนวมธปณฑกสตรททานไดฟงมาไมนานนก กไดบรรลอรหตตผลสาเรจเปนพระอรหนต แลวชวยทากจของสงฆเผยแผพระพทธศาสนา ทานเคยทาหนาทถวายการรบใชเปนพระอปฏฐากพระพทธองคอยระยะหนง โดยมหลกฐานปรากฏในนาคตสตร แหงองคตตรนกาย ฉกกนบาต (พระไตรปฎก เลมท ๒๒) วา ขณะทพระพทธองคเสดจจารกไปในแควนโกศล พรอมดวยภกษสงฆหมใหญ เสดจถงหมบานพราหมณของชาวโกศล ชออจฉานงคลคาม แลวประทบอยทไพรสณฑชออจฉานงคละ ใกลอจฉา นงคลคามนน พราหมณและคฤหบดชาวบานไดทราบขาวพระกตตศพทของพระพทธองควาเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา และบดนเสดจมาประทบอยทไพรสณฑใกลหมบานของพวกตน กพากนถอของเคยวของกนเปนจานวนมากเขาไปยงไพรสณฑทประทบแลวไดยนชมนมสงเสยงออองกนอยทนอกซมประต พระพทธองคทรงสดบเสยงออองอยเหมอนพวกชาวประมงแยงปลากน เมอพระนาคตะกราบทลใหทราบวาเปนพวกชาวบานมารอถวายลาภสกการะ พระพทธองคจงตรส

๓๒.. ประวตพระนาคตเถระ

243

244

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๔๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

พระโอวาทแสดงถงหลกการของพระพทธศาสนาทเนนใหภกษยนดในความสงดปราศจากผคนและความวนวายโดยสรปความวา พระองคมไดเกยวของกบยศ ผทไมไดเนกขมมสข วเวกสข สนตสข และสขอนเกดแตการตรสรเหมอนเชนทพระองคได กจะยนดสขอนไมสะอาด สขเกดจากการนอนและสขทอาศยลาภสกการะและการสรรเสรญ พระองคทรงพอพระทยการอยปาของภกษ การปลกตวอยลาพง และตรสในตอนทายวา “สมยทพระองคเดนทางไกล เมอไมเหนใครอยขางหนาหรอขางหลงยอมมความสบาย โดยทสดดวยการถายอจจาระปสสาวะ” พระนาคตเถระครนดารงอายสงขารอยตามกาลอนสมควร กดบขนธปรนพพาน

พระจนทเถระ เกดทตาบลนาลนทา แควนมคธ ในวรรณะพราหมณ เปนบตรของ วงคนตพราหมณ มารดาชอ นางสารพราหมณ เปนนองชายของพระธรรมเสนาบดสารบตรเถระ โดยเปนบตรคนท ๒ ในจานวนพนองรวมทองมารดาเดยวกน ๗ คนแหงตระกลน ดงลาดบตอไปน เปนชาย ๔ คน คอ (๑) อปตสสะ หรอพระสารบตร (๒) จนทะ (๓) อปเสนะ (๔) เรวตะ เปนหญง ๓ คน คอ (๑) จาลา (๒) อปจาลา (๓) สสปจาลา ซงตางเขามาบวชประพฤตพรหมจรรยเปนภกษ และภกษณตามพระสารบตรเถระผเปนพชายใหญทกคน สาหรบทานจนทะ เมอบวชแลว มคาเรยกทานปรากฏในคมภรพระบาลไตรปฎก ๒ คา คอ อายสมา มหาจนโท แปลวา ทานพระมหาจนทะ และ จนโท สมณทเทโส แปลวา จนทสมณท-เทส หรอสามเณรจนทะ คาวา สมณทเทส แปลวา ผใกลเปนสมณะ มความหมายใชแทนคาวา สามเณร เพราะทานบวชเปนสามเณรมากอน ภกษทงหลายเรยกทานขณะเปนสามเณรวา จนทสมณทเทส แมทานจะอปสมบทเปนภกษแลว แตภกษทงหลายกยงเรยกทานตดปากวา จนทสมณทเทส (สามเณรจนทะ) ทานไดศกษากมมฏฐานจากพระสารบตรเถระ บาเพญเพยรในวปสสนากมมฏฐาน อยไมนานกไดบรรลอรหตตผลสาเรจเปนพระอรหนตในทสด ทานเปนพระเถระทมบทบาทสาคญตอพระพทธศาสนารปหนง โดยเคยชวยพระอานนทถวายการอปฏฐากพระพทธองคในคราวเสดจดบขนธปรนพพานทเมองกสนารา และในคราวท พระสารบตรเถระไปแสดงธรรมโปรดโยมมารดากอนทจะดบขนธปรนพพาน ณ บานเกด ตาบลนาลนทา ทานกไดตดตามไปดวย เมอพระสารบตรเถระดบขนธปรนพพาน ทานกไดทาฌาปนกจและรวบรวมอฐธาตพรอมทงบาตร และจวรของพระมหาเถระผพชาย นามาถวายพระพทธองคทวดพระเชตวนมหาวหารดวย เมอดารงอายสงขารพอสมควรแกกาล กดบขนธปรนพพาน

๓๓.. ประวตพระจนทเถระ

244

245

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๔๓

พระยโสชเถระ เกดทกรงสาวตถ ในสกลชาวประมง บดาเปนหวหนาชาวประมง ๕๐๐ ครอบครว ในวนทภรรยาของหวหนาชาวประมงคลอดทานออกมา ภรรยาพวกชาวประมง ทง ๕๐๐ กคลอดบตรชายในวนเดยวกน หวหนาชาวประมงจงใหคาบารงเลยงมคานานมเปนตน แกเดกเหลานน ดวยประสงควาตอไปจะไดเปนเพอนของบตรชายตน ตอมาเดกเหลานนกไดเปน เพอนเลนกน เมอเจรญเตบโตกประกอบอาชพเปนชาวประมงดวยกน อยมาวนหนง พากนไป จบปลาทแมนาอจรวด จบไดปลาตวใหญตวหนงซงมผวเปนสทองแตปากเหมน จงพากนนาไปถวายพระเจาปเสนทโกศล ซงทอดพระเนตรแลวทรงดารวา พระพทธเจาเทานนจงจะทราบเหต ทปลาตวน เปนอยางน จงรบสงใหนาปลานนไปแลวเสดจไปเฝาพระพทธองค พอถงทเฝา ปลานนไดอาปากขน สงกลนเหมนกลบไปทวเมอง พระพทธองคตรสวา ปลานเมอกอนเคยเปนภกษชอวา “กปละ” ในครงศาสนาพระกสสปสมมาสมพทธเจา เปนพหสต มบรวารมาก แตประพฤตตน ยอหยอนในพระธรรมวนย ดาวาภกษผมศล ครนมรณภาพจากชาตนนแลวบาปกรรมสงผลให ไปเกดในอเวจนรก ในชาตน บาปกรรมทยงเหลออยสงผลใหมาเกดเปน ปลาใหญแตปากเหมนอยในแมนาอจรวด การทมผวเปนสทองนนเปนผลมาจากการททรงจาพระไตรปฎกไดดนนเอง เมอจบพระธรรมเทศนา ชาวประมงทง ๕๐๐ คน มยโสชะเปนหวหนา เกดศรทธาเลอมใส จงทลขอบวช ครนบวชแลว ทานพรอมดวยภกษบรวารไดหลกไปบาเพญสมณธรรม วนหนง ทานไดพาภกษบรวารเหลานนมาเฝาพระพทธองคทวดพระเชตวนมหาวหาร ครนถงแลวไดคยกบภกษเจาถนเสยงดงลน พระพทธองคตรสถาม ทรงทราบความแลว ทรงตาหนและขบไลใหออกไปจากวดพระเชตวนโดยดวน ทานรสกสลดใจจงพากนไปจาพรรษาอยฝงแมนาวดคมทา เมองเวสาล แลวอาศยความไมประมาท ตงใจบาเพญสมณธรรมในวปสสนากมมฏฐาน ไมชากไดบรรลอรหตตผลสาเรจเปนพระอรหนตพรอมกนทงหมดภายในพรรษานนเอง เมอออกพรรษาแลว พระพทธองคไดเสดจจารกไปยงเมองเวสาลประทบอยทกฏาคารศาลา ปามหาวน ทรงทราบวาภกษเหลานนบรรลอรหตตผลแลว จงรบสงใหพระอานนทไปเรยกภกษเหลานนมาเฝา พระยโสชเถระพรอมดวยภกษบรวาร เมอมาถงทเฝาแลวไดทราบวาพระพทธองคทรงเขาอาเนญชาสมาธ (สมาธขนจตตถฌาน) อย กพากนเขาอาเนญชาสมาธนนบาง พระอานนทเหนพระพทธองคประทบนงนงอยนาน จงกราบทลขนถง ๓ ครงวา “พวกภกษอาคนตกะมานงนงอยนานแลว” พระพทธองคจงตรสวา “อานนท เธอไมเหนหรอ เราและภกษอาคนตกะ ๕๐๐ รปนนงเขาอาเนญชา-สมาธอย” หลงจากนน ทานไดชวยคณะสงฆปฏบตศาสนกจเผยแผพระพทธศาสนาเหมอนเชน พระอรหนตสาวกทวไป ครนดารงอายสงขารพอสมควรแกกาล กดบขนธปรนพพาน

๓๔.. ประวตพระยโสชเถระ

245

246

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๔๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

พระเสลเถระ เกดทอาปณนคม แควนองคตตราปถะ (บางแหงวา อตตราปชนบท) ซงตงอยตดกบแควนองคะ ในวรรณะพราหมณ บดาชอวา วาเสฏฐะ ศกษาจบไตรเพทและศลปวทยาของพราหมณ แลวไปเปนคณาจารยใหญบอกไตรเพทแกศษยประมาณ ๓๐๐ คน มชอเสยงนามกระเดองวา ทานเสลพราหมณ สมยหนง พระพทธองคพรอมดวยภกษ ๑,๒๕๐ รป เสดจจารกไปยงแควนองคตตราปถะ เพอแสดงธรรมโปรดเกณยชฎล สวนเสลพราหมณ พรอมด วยมาณพผเปนศษย ๓๐๐ คน เทยวเดนเลนผานไปทางอาศรมของเกณยชฎล เหนเขากาลงจดแจงโรงฉนอย จงไตถามทราบความแลว มความประสงคจะเหนพระพทธองควาจะสมบรณดวยมหาปรสลกษณะดงคาเลาลอจรงหรอไม จงถามวา “ทานพระสมณโคดมประทบอย ณ ทไหน” เมอทราบแลวจงพาศษยไปเฝา พระพทธองค สนทนาปราศรยไปพลาง ตรวจดมหาปรสลกษณะไปพลาง เหนครบบรบรณ ทกอยาง จงเปลงวาจาชมเชยดวยความเลอมใสแลว พรอมกบบรวารทลขอบวชเปนภกษในพระพทธศาสนา เมอบวชแลวทานพรอมกบบรวารหลกออกจากหมคณะ ไมประมาท หมนบาเพญเพยรเจรญสมณธรรมในวปสสนากมมฏฐาน ไมนานนก กไดบรรลอรหตตผลสาเรจเปนพระอรหนต หลงจากนน ทานกชวยคณะสงฆปฏบตศาสนกจเผยแผพระพทธศาสนาตามสมควรแกหนาท ครนดารงอายสงขารพอสมควรแกกาล กดบขนธปรนพพาน

พระมหาปรนตปเถระ นหนงสอวชาอนพทธประวตบางแหงระบวา ไมมหลกฐานปรากฏประวตความเปนมาของทาน บางแหงสนนษฐานวา พระมหาปรนตปเถระนนาจะเปน พระปณณเถระ ซงเกดในวรรณะแพศย ในตระกลคหบดตระกลหนงในแควนสนาปรนตะ (ปรนตปชนบท) มชอเดมวา มหาปณณะ แปลวา ปณณะคนโต เพราะมนองชายชอวา จฬปณณะ แปลวา ปณณะคนเลก ประกอบอาชพคาขาย เชาวนหนงไปถงวดพระเชตวนเหนชาวเมองสาวตถถอเครองสกการะไปเฝาพระพทธองค จงสอบถามทราบความแลว จงพรอมดวยบรวารจานวนหนงเดนทางไปเฝาพระพทธองค ครนฟงพทธธรรมแลวกเกดศรทธาเลอมใส ทลนมนตใหพระพทธองคพรอมดวยพระภกษสงฆไปฉนทกองเกวยนของตน พระพทธองคทรงอาศยความเอนดเสดจไปเสวยภตตาหารและอนโมทนาแลวเสดจกลบ หลงจากพระพทธองคเสดจกลบแลวทานกตดสนใจ ออกบวชทนทโดยมอบทรพยสนใหแกนองชาย คอ จฬปณณะ ครนบวชแลวกบาเพญสมณธรรมทเมองสาวตถนนเอง แตไมไดบรรลมรรคผลอนใด จงทลลาพระพทธองคไปบาเพญสมณธรรมทบานเกด ไมนานกไดบรรลอรหตตผล ครนบรรลอรหตตผลแลวกแสดง

๓๕.. ประวตพระเสลเถระ

๓๖.. ประวตพระมหาปรนตปเถระ (พระปณณเถระ)

246

247

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

247

248

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๔๖ คมอการศกษานกธรรมชนโท

โดยมนามปรากฏวา นาลกดาบส เมอครงพระมหาบรษบรมโพธสตวประสตใหม ๆ กาฬเทวลดาบสผคนเคยกบศากยราชสกลไดไปเยยม เหนพระมหาบรษลกษณะแลว เชอแนตามตาราพยากรณวา พระมหาบรษจะเสดจออกผนวช และจกเปนศาสดาเอกในโลก จงแนะนานาลกดาบสวา “หากพระสทธตถกมารเสดจออกผนวชและไดตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจาแลว จงบวชเปนสาวกของพระองคเถด” นาลกดาบส กทาตามคาแนะนา เมอพระมหาบรษตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจาแลว กไดเขาเฝาทลถามปญหาเกยวกบโมเนยยปฏปทา (หรอโมไนยปฏปทา ขอปฏบตของบคคลผเปนมน) พระพทธองค ทรงทราบอปนสยของทานเปนอยางด จงตรสโมเนยยปฏปทาใหทานฟงความโดยนยเปนตนวา พงทาจตใหเสมอในสตวและบคคลทงปวง อยาโกรธ อยาโทมนสคบแคนใจเมอถกดา นาลกดาบสไดฟงขอปฏบตของมนจากพระพทธองคแลว เกดความเลอมใสจงไดทลขอบวชเปนพระภกษทนท ครนบวชแลวกยดถอปฏบตตามหลกโมไนยปฏปทาอยางเครงครด ๕ ขอ คอ (๑) ไมทาความสนทสนมคลกคลกบชาวบาน (๒) ไมยดตดในบคคลและสถานท (๓) เปนผมกนอย ในการเหน (๔) เปนผมกนอยในการฟง (๕) เปนผมกนอยในการถาม แลวกทลลาพระพทธองคอยเชงเขาตามลาพง โดยไมอย ในปาแหงเดยวถง ๒ วน ไมนงทโคนตนไมเดยวถง ๒ วน ไมบณฑบาตทบานหลงเดยวถง ๒ วน ดงนน ทานจงออกจากปาโนนไปยงปาน ออกจากโคนตนไมนไปยงโคนตนไมโนน ทานปฏบตโดยเครงครดอยางน ไมนานนก กไดบรรลอรหตตผลสาเรจเปนพระอรหนต พระนาลกเถระเปนพระมหาสาวกรปเดยวเทานนทบาเพญโมไนยปฏปทาในพระศาสนา แหงพระพทธเจาของเราน โดยเปนธรรมเนยมของผบาเพญโมไนยปฏปทาอยางเครงครด จะคงมชวตอยได ๗ เดอน เปนอยางนอย ๗ ป เปนอยางมาก และ ๑๖ ป เปนอยางสง ซงในพระศาสนาของพระพทธเจาพระองคหนง ๆ จะมพระมหาสาวกผบาเพญโมไนยปฏปทานเพยงรปเดยวเทานน เพราะเหตททานบาเพญโมไนยปฏปทาอยางเครงครด จงดารงอายสงขารอยไดเพยง ๗ เดอนเทานน นบแตไดบรรลอรหตตผล กดบขนธปรนพพาน โดยยนพงภเขาหงคละประนมมอ ดวยอาการอนสงบเฉพาะพระพกตรพระพทธองค ทานมไดรบแตงตงไวในตาแหนงเอตทคคะ ทงนเปนเพราะทานตงจตปรารถนาเพยงเพอเปนพระมหาสาวกของพระพทธเจาเทานน มไดตงจตปรารถนาเพอไดตาแหนงเอตทคคะ

พระองคลมาลเถระ เกดทเมองสาวตถ แควนโกศล ในวรรณะพราหมณ บดาชอวา ภคควะ เปนปโรหตของพระเจาปเสนทโกศล มารดาชอวา มนตาน ในวนทคลอดจากครรภมารดา ปรากฏวาเครองอาวธยทโธปกรณทมอยในเรอนของตนและพระคลงแสงบงเกดเปน เปลวไฟรงโรจน ผเปนบดาจงตรวจดดาวฤกษในทองฟา ทราบวาบตรของตนจะเปนโจร จงกราบทลใหพระเจาปเสนทโกศลประหารชวตเสย แตพระองคหาทรงทาตามคากราบทลไมรบสงให

๓๙.. ประวตพระองคลมาลเถระ

248

249

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๔๗

บารงเลยงไว ดงนน บดาจงตงชอใหวา อหงสกกมาร แปลวา กมารผไมเบยดเบยนใคร ๆ เพอลบลางหรอแกนมตทเกด ครนเจรญวย บดามารดาไดสงไปเรยนศลปศาสตรยงสานกตกกศลา ปรากฏวาทานมปญญาดสามารถเรยนรไดไว และรจกเอาใจใสปรนนบตอาจารยจนเปนทโปรดปรานของพวกอาจารยทศาปาโมกข ฝายมาณพทงหลายผเปนศษยดวยกน เกดความอจฉารษยา จงพากนไปยยงอาจารยใหกาจดเสย อาจารยจงสงใหอหงสกกมารไปฆาคนใหได ๑ พนคน แลวตดเอานวมอมาคนละหนงนวเพอจะประกอบศลปศาสตรอนชอวา วษณมนตให ในชนตน อหงสกกมารไมพอใจจะกระทา เพราะตนเกดในสกลพราหมณ และชอวาอหงสกะ ไมสมควรทจะเบยดเบยนสตวตดชวตใคร ๆ แตดวยความอยากจะสาเรจวษณมนตนนจงฝนใจทา แลวเรมจบอาวธผกพนใหมนกบตวอาลาอาจารยเขาสราวปา เทยวพฆาตฆาคนทเดนไปมาในสถานทนน ๆ แตจตคดวาการกระทากรรมชวหยาบน ไมเหมาะสมกบตน จงมไดกาหนดจานวนคนทตนฆา กบงเกดความสงสย จงตอมาเมอฆาคนตายแลว กตดเอานวมารอยเปนพวงสวมไวทคอ ดจพวงมาลยนบไดถง ๙๙๙ นว เพราะเหตดงนน จงมชอลอกระฉอนวาโจรองคลมาล แปลวา โจรผมนวมอเปนพวงมาลย ขาวนเปนทสะดงหวาดเสยวตอมหาชนเปนอยางมาก พระเจาปเสนทโกศลจงตรสให เตรยมรพลเพอทจะไปปราบ ปโรหตผบดาทราบเขาจงใหนางพราหมณรบออกไปบอกเหตในราตร คอนสวางคนนน พระพทธองคทรงทราบอปนสยแหงอรหตตผลขององคลมาลโจร และถาไมทรงเปนธระ องคลมาลโจรจะกระทามาตฆาต คอ ฆามารดา จกเปนเหตเสอมจากมรรคและผล จงรบเสดจไป แตเชาตร องคลมาลโจรเหนเขา กรบวงหมายจะฆาทนท แตวงไลเทาไรกไมทน จงรองตะโกนใหหยด พระพทธองคจงตรสวา “เราหยดแลว แตเธอสไมหยด” จงกลาวหาพระพทธองควากลาวมสาวาท พระพทธองคจงตรสตอบวา “ตถาคตหยดจากการกระทาความชวอนใหผลเปนทกขมานานแลว สวนเธอสยงไมหยด” พระสรเสยงทาใหองคลมาลโจรรสกนกถงความชวของตน จงทงอาวธและพวงนวมอคนเสยเขาไปเฝาอภวาทพระพทธองคแลวทลขอบวช พระพทธองคกทรงเปลงพระวาจาใหบวชเปนภกษดวยวธเอหภกขอปสมปทา แลวทรงนากลบไปอยทวดพระเชตวนมหาวหาร รงเชา ทานเขาไปบณฑบาต ณ ทใดหรอถงทไหนกตาม ไมมใครสกคนทจะถวายอาหาร บณฑบาตแกทานแมเพยงทพพเดยว ภกษรปใดไปกบทานกพลอยอดไปดวย ครงหนงทานไดทานามนตใหหญงมครรภคนหนงปรากฏวานางคลอดบตรงาย ตงแตนนมาประชาชนจงเรมนบถอทาน แมกระทง ททานนง คนใดนานาไปรดและใชเปนนามนตกใชไดผล ครนตอมา ทานเปน ผไมประมาท อตสาหบาเพญสมณธรรม แตจตใจฟงซานไมเปนสมาธ พระพทธองคจงทรงแนะนาไมใหคดถงสงทลวงมาแลวและยงไมมาถง ใหพจารณาธรรมทบงเกดขนเฉพาะหนา ทานประพฤตตามพทธโอวาท ไมชานก กไดบรรลอรหตตผลสาเรจเปนพระอรหนต หลงจากนน ทานกไดชวย คณะสงฆปฏบตศาสนกจเผยแผพระพทธศาสนา เมอดารงอายสงขารพอสมควรแกกาล กดบขนธปรนพพาน

249

250

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๔๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท

หมวดท ๑ กศลพธ

กศลพธ วาดวยพธบาเพญกศล หมายถง พธกรรมทเนนถงการบาเพญกศลเพมพน ความดงามใหเกดมทงแกสวนตนและสวนรวมเปนพธกรรมทเกยวเนองดวยพทธประเพณทมแบบอยางมาจากครงพทธกาลโดยสบทอดนาปฏบตกนมาจนปจจบน มทงพธกรรมทเปนของพระสงฆโดยเฉพาะ เชน พธเขาพรรษา พธถอนสย เปนตน และพธกรรมทเปนของคฤหสถ โดยสวนมาก เชน พธแสดงตนเปนพทธมามกะ พธรกษาอโบสถศล เปนตน หรอพธทเกยวของทงพระสงฆและคฤหสถ เชน พธเวยนเทยนในวนสาคญทางพระพทธศาสนา เปนตน สาหรบในชนนกาหนดใหนกศกษารจกและทาความเขาใจเกยวกบพธกรรมของพระสงฆ ๗ พธดวยกน คอ (๑) พธ เขาพรรษา (๒) พธถอนสสย (๓) พธ ทาสามจกรรม (๔) พธ ทาวตรสวดมนต (๕) พธกรรมวนธรรมสวนะ (๖) พธทาสงฆอโบสถ (๗) พธออกพรรษา ซงจะแสดงเหตผลและระเบยบพธไปตามลาดบ ดงน

วชาพทธ :: ศาสนพธ

250

251

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๔๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท วชา อนพทธประวต ๒๔๙

การเขาพรรษา คอ การทภกษผกใจวาจะอยประจาเสนาสนะวดใดวดหนงตลอดเวลา ๓ เดอน ในฤดฝน โดยไมไปคางแรมใหลวงราตรในทแหงอนระหวางทผกใจนน เปนพธกรรมสาหรบพระภกษสงฆโดยตรงตามขอกาหนดทางพระวนยทพระพทธองคทรงบญญตไวใหปฏบตทกรป โดยมระเบยบพธปฏบตดงน ระเบยบพธเขาพรรษา : ในพระบาลกลาวเพยงใหทาอาลยคอผกใจวาจกอยในทนนตลอด ๓ เดอน กถอวาเปนอนเขาพรรษา แตธรรมเนยมปฏบตในบดน เมอถงวนเขาพรรษา พระภกษสามเณรทงหมดภายในวดเตรยมดอกไม ธป เทยนใสพาน หรอภาชนะทสมควรเพอใชสกการะปชนยวตถตาง ๆ ในวด และใชทาสามจกรรมกนตามธรรมเนยมใหพ รอมกอนกาหนดเวลา การประกอบพธตองประชมพรอมกนในโรงพระอโบสถ (หรอสถานททกาหนด) ควรกาหนดในตอนเยนกอนคา เพอความสะดวกแกสถานท นงใหเปนระเบยบเรยบรอยตามลาดบอาวโสพรรษา เมอพรอมกนแลว พงทากจไปตามลาดบ ดงน

๑. ทาวตรเยน โดยเจาอาวาสหรอพระเถระผเปนประธานในทประชมสงฆจดธปเทยนบชาพระรตนตรยแลว นาทาวตรเยนตามธรรมเนยมของวดนน ๆ

๒. แสดงพระธรรมเทศนา หรอประกาศเรองวสสปนายกา เปนหนาทของเจาอาวาส โดยอาจมอบใหพระเถระทสมควรรปใดรปหนงทาหนาทแทนกได ซงใจความของพระธรรมเทศนานนควรมสาระสาคญ คอ บอกใหรเรองเขาพรรษา แสดงเรองทมาของการเขาพรรษาในพระบาล วสสปนายกขนธกะโดยใจความ บอกเขตของวดนน ๆ ทจะตองรกษาพรรษาหรอทเรยกกนวารกษาอรณ ใหชดเจน บอกวธปฏบตมใหเกดการชารดเสยหายในการถอครองเสนาสนะภายในวดและบอกกตกาในเรองจาพรรษารวมกนใหผาสกทกาหนดขนอน ๆ นอกจากน

๓. ทาสามจกรรม คอ การขอขมาโทษตอกน ๔. อธษฐานเขาพรรษา โดยใหพระภกษทงหมดคกเขาขนพรอมกนหนหนาไปทาง

พระพทธรป กราบพระ ๓ ครง แลวพระสงฆเถระนาประนมมอวานะโมพรอมกน ๓ จบ ตอจากนนเปลงคาอธษฐานเขาพรรษา พรอมกน ๓ จบ วา “อมสม อาวาเส อม เตมาส วสส อเปม. (หรอ อเปม) : เราเขาจาพรรษาในอาวาสนตลอด ๓ เดอน” เสรจแลว กราบพระอก ๓ ครง นงราบพบเพยบตามเดม

๕. เจรญพระพทธมนต ใหทาเปนกจตอเนองจากการอธษฐานเขาพรรษา เปนการเจรญจตแผเมตตาตามบทสวดมนตทกาหนดเปนแบบนยมไวหรอตามธรรมเนยมของแตละวด โดยเจาอาวาสหรอพระสงฆเถระจะพงนาเจรญหรอสวดพรอมกนตามควรแกเวลา

๑. พธเขาพรรษา

251

252

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๕๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

๖. สกการบชาปชนยวตถภายในวด โดยหากมไดกระทากอนเขาโรงอโบสถ เมอออกจากโรงอโบสถแลวพงถอเครองสกการะรวมกนไปสกการบชาปชนยวตถสถานอน ๆ ในบรเวณวด เชน พระเจดย ลานโพธ เปนตน เสรจแลว ถาจะทาสามจกรรมกนตามกฏตอ กพงทาในชวงน หลงจากแยกกลบถงกฏหรอเสนาสนะของตนแลว ถาจะอตสาหะอธษฐานพรรษาซาจากดเฉพาะเขตกฏของตนอกกทาได โดยตงใจกลาวคาอธษฐานเฉพาะรปทกฏ ดงน “อมสม วหาเร อม เตมาส วสส อเปม : เราเขาจาพรรษาในวหาร (ทอย) นตลอด ๓ เดอน”

คาวา นสสย แปลวา กรยาทพงพง ในทางพระวนย หมายถง การขออยในปกครองของ พระอปชฌาย พระอาจารย หรอการขอใหทานเปนทพงในการศกษาไตรสกขา เพอประพฤตพรหมจรรยยงขนตอไป และเปนกจเบองตนในพธอปสมบทโดยผอปสมบทไดเปลงวาจาขอนสสยกบพระอปชฌายแลว ในกรณทไมไดอยในปกครองของพระอปชฌายดวยเหตอยางใดอยางหนง เชน พระอปชฌายไปอยทอน ตองถอนสสยกบภกษอนเปน นสสยาจารย (อาจารยผใหนสสย) พธถอนสย เปนธรรมเนยมของนวกภกษ คอ ภกษทยงมพรรษาไมถง ๕ พรรษา ถอวาเปน นวกะ แปลวา ผใหม ตามหลกพระวนยทานใหถอนสยอยกบพระอปชฌาย เพอเรยนร ขอวตรปฏบตตาง ๆ ใหดเสยกอน พธการถอนสยมขนตอนทพงปฏบต ดงน

๑. นงในสถานททจดเตรยมไวใหเรยบรอย ถาถอพรอมกนหลายรปใหพระภกษนงแถวหนา สามเณรนงตอจากพระ

๒. เมอถงเวลาใหคกเขากราบลงพรอมกน ๓ ครง ๓. ยกเครองสกการะขนระหวางอกแลวกลาวคาขอนสยตามแบบ ๔. ประเคนเครองสกการะแกพระอปชฌาย หรออาจารย กราบลง ๓ ครง ๕. นงราบพบเพยบประนมมอฟงโอวาทจากพระอปชฌาย หรออาจารยไปจนจบ

เปนอนเสรจพธการถอนสย คาขอถอนสสยาจารย : อาจรโย เม ภนเต โหห, อายสมโต นสสาย วจฉาม. (๓ จบ) ถาหลายรปพงวาดงน : อาจรโย โน ภนเต โหห, อายสมโต นสสาย วจฉาม.

(หรอบางวา อห ภนเต นสสย ยาจาม.) พระภกษผถกขอเปนพระอาจารยกจะรบวา “สาธ” ดละ หรอ “ลห” เบาใจเถด เปนตน

๒. พธถอนสสย

252

253

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๕๑

สามจกรรม หมายถง การกระทาใด ๆ ทชอบ ทดงาม และเหมาะสมตอกนระหวางหมสหธรรมกดวยกน โดยถอเปนธรรมเนยมของพระภกษสามเณรทพงทาความเคารพตอกน เพอความสามคครวมกนอยางผาสก ไดแก การแสดงความเคารพ การขอขมาโทษกน การใหอภยกน ในทกโอกาส จงจะไดชอวาเปนพระภกษสามเณรทดปฏบตชอบตามพระธรรมวนยของพระพทธองค โอกาสทควรทาสามจกรรมนน ทานกาหนดใหนยมทา ๓ โอกาส คอ

๑. โอกาสวนเขาพรรษา ทงพระภกษสามเณรทรวมอยวดเดยวกน ควรทาสามจกรรมตอกน เรยงบคคลตงแตผมอาวโสมากทสด ถงสามเณรรปสดทายในวด

๒. โอกาสในระยะเขาพรรษา เรมตงแตวนเขาพรรษา และหลงวนเขาพรรษา ระยะเวลาประมาณ ๗ วน ควรทาสามจกรรมตอทานทเคารพนบถอ ซงอยตางวดโดยทวถงกน

๓. โอกาสทจะจากกนไปอยวดอน หรอถนอน นยมทาตอทานผมอาวโสทางพรรษากวาตนในวด และตอทานทเคารพนบถอทวไป การทาสามจกรรมในโอกาสทง ๓ ดงกลาวน เปนการทา สามจกรรมแบบขอขมาโทษ ยงมโอกาสทนยมทาสามจกรรมอกโอกาสหนง แตเปนการทา สามจกรรมแบบถวายสกการะ นนคอโอกาสทพระเถระหรอผทตนเคารพนบถอไดรบสมณศกด หรอดารงตาแหนงพระสงฆาธการ นยมทาสามจกรรมแบบถวายสกการะเพอเปนการแสดงจตใจทพลอยยนดใหปรากฏ หรอเรยกวา แสดงมทตาสกการะ การทาสามจกรรมม ๒ แบบ ๑. แบบขอขมาโทษ ๒. แบบถวายสกการะ การทาสามจกรรมแบบขอขมาโทษ มวธปฏบต ดงน

๑. จดเตรยมเครองสกการะ คอ ดอกไม ธปเทยน วางบนพานใหพรอม ๒. ครองผาใหเรยบรอย (พระภกษพาดสงฆาฏดวย) ๓. ประคองเครองสกการะเขาไปหาผทจะขอขมา แลววางไวดานซายมอ กราบลง ๓ ครง

ยกพานเครองสกการะขนประคอง แลวกลาวคาขอขมาโทษ การทาสามจกรรมแบบถวายสกการะ มวธปฏบต ดงน

๑. จดเตรยมเครองสกการะใหพรอม ๒. แบบนทาไดทงผอาวโสกวาหรอออนกวาตน ไมมคากลาวโดยเฉพาะ ๓. ครองผาใหเรยบรอย ประคองเครองสกการะเขาไปประเคน (ถาพรรษาออนกวา

พงกราบ ๓ ครง ถาแกกวาไมตองกราบ เพยงแตรบไหวโดยนงพบเพยบประนมมอ) เปนเสรจพธ ฯ

๓. พธสามจกรรม

253

254

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๕๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

คาขอขมา (ผขอวา) อายสมนเต ปมาเทน ทวารตตเยน กต สพพ อปราธ ขมถ เม ภนเต. (ผรบวา) อห ขมาม ตยาป เม ขมตพพ. (ผขอวา) ขมาม ภนเต หมายเหต ถาผขอหลายรปเปลยน เม เปน โน ตยาป เปน ตมเหหป และ ขมาม เปน ขมาม ฯ การทาวตร หมายถง การทากจทตองทาประจาจนเปนวตรปฏบตของพระภกษสามเณร รวมถงอบาสกอบาสกา ทเขาวดรกษาอโบสถศล เรยกสน ๆ วา ทาวตร เปนกจทตองทาประจา วนละ ๒ เวลา คอ เชากบเยน โดยกจทตองทานไดแก การสวดบชาพระรตนตรย การสวดพจารณาปจจยทบรโภคใชสอยทกวน การสวดเจรญกมมฏฐานตามสมควร และการสวดอนโมทนาทานของทายก รวมถงการสวดแผกศลเจรญเมตตาแกสรรพสตว ซงคาสวดเหลานกาหนดเปนแบบแผนนยมไวทงสามญทวไปและเฉพาะของแตละวดกม การสวดมนต คอ การสวดบทพทธมนตตางๆ จากพระไตรปฎก ทงทเปนสวนพระสตร พระปรตร หรอสวนคาถา อนนยมกาหนดใหนามาสวดประกอบในการสวดมนตเปนประจานอกเหนอการทาวตร การทาวตรสวดมนต เปนกจวตรทพระภกษสามเณร และอบาสกอบาสกาตองทา เปนประจาเปนการทบรรพชตและคฤหสถ ทเขามาอยในวดเพอศกษาพระธรรมวนย แลวจะไดนอมนาไปประพฤตปฏบต เพอขดเกลากาย วาจา ใหสงบเรยบรอย เปนตน พธทาวตรสวดมนตนนแบงออกเปน ๓ ประเภท

๑. พธทาวตรสวดมนตสาหรบพระภกษสามเณร ๒. พธทาวตรสวดมนตสาหรบอบาสกอบาสกา ๓. พธสวดมนตไหวพระสาหรบนกเรยน

คาวา ธรรมสวนะ หรอ ธมมสสวนะ แปลวา การฟงธรรม ดงนนวนธรรมสวนะ จงหมายถง วนแหงการฟงธรรม คอวนทกาหนดประชมฟงธรรมหรอเขาวดปฏบตธรรมในพระพทธศาสนา ทเรยกเปนคาสามญในภาษาไทยวา วนพระ อนเปนพทธประเพณทพทธบรษท

๔. พธทาวตรสวดมนต

๕. พธกรรมวนธรรมสวนะ

254

255

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

255

256

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๕๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

๔. ภกษทประชมทารวมกนนนไมเปนผตองสภาคาบต หรอเปนผตองสถาคาบตแตได สวดประกาศกอนแลวโดยชอบดวยพระวนย ๕. ในทประชมสงฆนน ไมมบคคลทควรเวนอยภายในหตถบาส ๖. พระสงฆเทานนไดทาบพกรณและบพกจของอโบสถกรรมเสรจเรยบรอยแลว ๗. มการสวดพระปาตโมกขใหไดฟงทวกนในทามกลางสงฆ

หลกการทาปารสทธอโบสถ การทาปารสทธอโบสถนน เปนการทาอโบสถกรรมทภกษประชมรวมกนทาไมครบจานวน ๔ รป ทาเพยง ๓ รปบาง ๒ รปบาง เรยกวา คณะ ทานหามสวดพระปาตโมกข แตใหบอกความบรสทธแกกนแทน

หลกการทาอธษฐานอโบสถ การทาอธษฐานอโบสถนน เปนการทาอโบสถกรรมทภกษทาเพยงรปเดยว คอ เมอถง วนอโบสถ ใหทากจทควรทาในอโบสถใหเสรจแลวรอภกษอน เมอไมมภกษอนมาแลว พงอธษฐานในใจวาดงน อชช เม อโปสโถ แปลวา วนน (เปนวน) อโบสถของเรา การออกพรรษา หมายถง กาลเปนทสนสดกาหนดอยจาพรรษาตามพระวนยบญญต เรยกวา ปวารณากรรม การทาปวารณากรรมกคอ การประกาศยนยอมใหวากลาวตกเตอนกนไดในทกกรณ หรอเมอมขอของใจในการประพฤตตามพระวนย

วธการทาปวารณากรรม การทาปวารณากรรมตองทาในวนขน ๑๕ คา เดอน ๑๑ ของทกป ในวนนน พระสงฆไมตองสวดพระปาตโมกข แตใหทาปวารณากรรมแทน จดเปนสงฆกรรมพเศษทพระสงฆตองทาทกรป หรอเรยกวา ปวารณาออกพรรษากได

๗. พธออกพรรษา

256

257

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๕๕

หมวดท ๒ บญพธ บญพธ หมายถง พธทาบญทว ๆ ไป หรอในวนสาคญตาง ๆ ของพทธศาสนกชน แตในทนเนนระเบยบพธทพระสงฆควรรและปฏบตใหถกตองโดยเฉพาะ แบงออกเปน ๙ หมวด ดงน

พธทาบญตกบาตรเทโวโรหณะ เปนการทาบญเพอระลกถงวนคลายวนทพระพทธเจา เสดจลงจากเทวโลก หลงจากทเสดจไปจาพรรษา และตรสพระอภธรรมโปรดพระพทธมารดาเปนเวลา ๓ เดอน โดยไดเสดจลง ณ ประตเมองสงกสสนคร ตรงกบวนขน ๑๕ คา เดอน ๑๑ เรยกวา วนเทโวโรหณะ หรอ วนพระเจาเปดโลก ครนรงเชาตรงกบวนแรม ๑ คา เดอน ๑๑ พทธบรษท จงทาบญโดยการตกบาตรขาวสารอาหารแหง เพอเปนการเฉลมฉลองในการเสดจลงจากเทวโลกของพระพทธเจา เรยกวา วนตกบาตรเทโวโรหณะ พธเจรญพระพทธมนต เปนพธกรรมททาขนโดยปรารภงานมงคลตาง ๆ มการตงบาตรนามนต ต งวงดายสายสญจนและเรยกการสวดหรอสาธยายบทสวดมนตในการนว า เจรญพระพทธมนต ม ๒ ประการ คอ

๑. งานมงคลทวไป จดขนเพอความเปนสรมงคล เชน งานทาบญขนบานใหมงาน

๑. พธทาบญตกบาตรเทโวโรหณะ

๒. พธเจรญพระพทธมนต

257

258

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๕๖ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ทาบญอาย หรอทาบญประจาป เปนตน บทสวดทนยมสวดคอ เจดตานานเปนหลก และบทสวดทเสรมความเปนสรมงคลอน ๆ ตามสมควร

๒. งานมงคลเฉพาะกรณ เปนงานทปรารภการทาบญโดยเฉพาะเจาะจง ซงนยมทาอยในปจจบนดงน ๑) งานฉลองพระบวชใหม ๒) งานมงคลสมรส ๓) งานทาบญอาย ๔) งานทาบญเอาฤกษเอาชยมงคล ๕) งานทาบญตอนาม พธสวดพระพทธมนต เปนพธกรรมทเนองในงานอวมงคล ไมตองตงบาตรนามนตและ วงดายสายสญจน งานอวมงคล แบงออกเปน ๒ ประเภท คอ

๑. งานทาบญหนาศพ เปนการทาบญในขณะทยงตงศพไวภายในบานหรอวด ม ๔ ลกษณะ คอ

๑) งานทาบญสตตมวาร คอ การทาบญ ๗ วน ๒) การทาทกษณานประทาน คอ การทาบญกอนครบ ๕๐ วน หรอ ๑๐๐ วน ๓) การทาบญครบ ๕๐ วน หรอ ๑๐๐ วน ๔) การทาบญเปดศพกอนทาพธฌาปนกจ

๒. งานทาบญอฐ เปนการทาบญภายหลงจากททาการฌาปนกจศพแลว ม ๓ ลกษณะ คอ

๑) การทาบญฉลองอฐทนามาไวทบานหรอวด ๒) การทาบญ ๗ วน หลงจากวนฌาปนกจ ๓) การทาบญอทศใหผตายครบรอบ ๑ ป

พธสวดพระอภธรรม เปนการสวดเนองในการทาบญศพ ตงแตวนมรณกรรมถงวนฌาปนกจ ม ๒ อยางคอ ๑. สวดประจาคนหนาศพ มวธปฏบตดงน

- จดเตรยมอาสนะสาหรบพระสงฆ

๓. พธสวดพระพทธมนต

๔. พธสวดพระอภธรรม

258

259

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๕๗

- จดเตรยมเครองไทยทาน และปจจย - จดสถานท เชน โตะหมบชา ตพระธรรม ภษาโยง (ใชสายสญจนแทนกได) และ

ตาลปตร - การนมนตพระจะนมนตชดเดยว (๔ รป) หรอ ๒ ชด กได แลวแตเจาภาพ

๒. สวดพระอภธรรมหนาไฟ มวธปฏบตดงน - นยมสวดในขณะทาการฌาปนกจ - นมนตพระสงฆ ๔ รป มาสวด - พอจดไฟ พระสงฆเรมสวดพระอภธรรม

พธสวดมาตกา เปนการทาบญตอหนาศพ หรอการสวดบทมาตกาของพระอภธรรม ๗ คมภร ทเรยกวา สตตปปกรณาภธรรม หลงจากสวดจบแลวมการชกบงสกลเปนขนตอนสดทาย ม ๒ ประเภท คอ

๑. สวดในงานหลวง เรยกวา สดบปกรณ ๒. สวดในงานราษฎรธรรมดาทวไป เรยกวา สวดมาตกา

เจาภาพ พระสงฆ - นนมนตพระสงฆตามจานวน - เเตรยมตาลปตร - จจดเตรยมสถานทใหเรยบรอย - งงานหลวงใชพดยศ - เเมอพระสงฆสวดบท เหตปจจะโย

พงลากภษาโยงจากศพลาดตรง ตงพดขางหนาพระสงฆ

- หหวหนานาสวดมาตกา เจาภาพลาดภษาโยงแลวชกบงสกล

- กกรวดนา รบพร - ออนโมทนา เปนเสรจพธ

พธสวดแจง คอ การนมนตพระสงฆจานวนมาก ใหสวดสงคตกถา คอ บทสวดวาดวย การแจกแจงวตถ และหวขอพระไตรปฎกในการทาปฐมสงคายนา เรยกวา สวดแจง นยมทาในงานฌาปนกจศพ และจดใหมการแสดงธรรมเทศนาแบบปจฉา - วสชนา (ถาม - ตอบ) ๒ ธรรมมาสน

๕. พธสวดมาตกา

๖. พธสวดแจง

259

260

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๕๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท

หรอ ๓ ธรรมาสนตามความตองการของเจาภาพ เพอแจกแจงสงคตกถาอยางละเอยด เพอใหประชาชนทวไปไดรบร เรยกวา เทศนแจง มระเบยบวธปฏบตดงน ๑. จดสถานทใหเรยบรอย คอ ธรรมาสน อาสนสงฆ เปนตน ๒. พระสงฆทไดรบนมนตนงตามลาดบอาวโส ๓. พระผเทศนกขนนงบนธรรมาสน เทศนไปตามลาดบ ในระหวางนพระภกษพง ประนมมอดวยความเคารพ เมอผเทศนเผดยงสงฆเสรจแลว พระสงฆทงมวลเรมสวดแจงไปตามลาดบ ๔. เมอพระสงฆสวดแจงบงสกลเสรจแลว ภกษผเทศนตงพดกลาวอนโมทนา จบแลว เจาภาพถวายไทยธรรมแกพระสงฆเปนอนเสรจพธ พธสวดถวายพรพระ หมายถง พธสงฆทสวดสรรเสรญพระรตนตรยและพทธานภาพ ตอเนองจากพธเจรญพระพทธมนต หรอสวดพระพทธมนต ในการทาบญทว ๆ ไปนน ถาม การเจรญพระพทธมนต หรอสวดพระพทธมนตจะมการเลยงพระดวย และกอนทจะถวายภตตาหารแดพระสงฆ นยมสวดถวายพรพระเปนธรรมเนยม ม ๒ ประเภท คอ ๑. สวดถวายพรพระกรณสามญ ใชสวดในงานทาบญทวไป คอ งานมงคลและงานอวมงคล ๒. สวดถวายพรพระกรณพเศษ ใชสวดในงานพระราชพธทประกอบดวยพระฤกษ เชน พระฤกษเกศากนตและพระฤกษสรงในพระราชพธฉตรมงคล เปนตน คาวา อนโมทนา แปลวา ความพลอยยนด เปนชอของกศลจตทแสดงความยนดในเมอผอนทาความด อนเปนบญกศล จดเปนปตตานโมทนามยบญ ในทน เปนชอพธสงฆทกาหนด เปนแบบในการสวดตอทายพธทาบญเลยงพระ ซงการอนโมทนานน ถอเปนธรรมเนยมปฏบตทเมอพระสงฆรบปจจยไทยธรรมภตตาหาร หรอทานวตถ จากคฤหสถแลว ตองทาพธอนโมทนาทานของทายกทายกาดวย มระเบยบปฏบต ๒ อยางคอ ๑. สามญอนโมทนา การอนโมทนาทนยมใชในงานทวไป ๒. วเสสอนโมทนา การอนโมทนาเปนพเศษเฉพาะกาล

๗. พธสวดถวายพรพระ

๘. พธอนโมทนากรณตาง ๆ

260

261

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๕๙

การแสดงพระธรรมเทศนา ไดแก การแสดงพระธรรมเทศนา ซงเรยกวา การเทศน เปนการแสดงธรรมในโอกาสตาง ๆ นบเปนกศลพธทนยมสาคญประการหนง สวนมากนยมผนวกเขาในการทาบญ ทงงานมงคลและงานอวมงคล โดยเหตทชาวพทธสวนใหญ แมไมตองมงานทาบญอะไร กนยมจดใหมเทศนขนเพอฟงกนตามกาลหรอตามโอกาสเหมาะก ม ๒ อยางคอ

๑. การเทศนแบบธรรมดา เปนการแสดงธรรมรปเดยว ๒. การเทศนแบบปจฉา - วสชนา เปนการแสดงธรรมตงแต ๒ รป ขนไป

การเทศนตามประเพณนยม ๔ อยาง ๑. เทศนในงานทาบญ คอ การเทศนในงานมงคลตาง ๆ ๒. เทศนตามกาลนยม คอ การเทศนในวนธรรมสวนะและวนสาคญทางพระพทธศาสนา ๓. เทศนพเศษ คอ การเทศนาสงสอนประชาชนพทธบรษททรวมกนฟงธรรมเปนหมคณะ ๔. เทศนมหาชาต คอ การเทศนาเรองเวสสนดรชาดก

หมวดท ๓ ทานพธ

ในวชาศาสนพธ หลกสตรนกธรรมชนตร นกศกษาไดรจกทานพธทกลาวถงหลกการ ถวายทานเปนการสงฆและรจกคาถวายทานตาง ๆ พรอมทงคาแปลมาแลว ฉะนน การศกษาทานพธในหลกสตรนกธรรมชนโทนจะไมกลาวถงคาถวาย แตจะกลาวถงรายละเอยดพรอมทงเหตผลตาง ๆ ของทานทนยมถวายกนทวไป เพอใหนกศกษาไดทราบความมงหมายของ การถวายทานแตละอยาง รวม ๑๖ เรอง โดยลาดบตอไปน การถวายสงฆทาน หมายถง ทานทตงใจถวายแกสงฆหรอผแทนของสงฆไมจาเพาะเจาะจงรปใดรปหนง หากถวายโดยเจาะจงเรยกวา บคลกทาน สงฆทานนนมผลมากกวาบคลกทาน เพราะผถวายมจตใจกวางขวาง ไมเจาะจงวาจะเปนพระภกษรปใด เปนการแสดงถงความตงใจจะถวายทานดวยศรทธาอนเปนสาธารณะ การถวายสงฆทานนมมาตงแตสมยพทธกาล

๙. พธแสดงพระธรรมเทศนา

๑. พธถวายสงฆทาน

261

262

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๖๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

สงฆทาน ๗ ประการ ๑. ถวายแดหมภกษและภกษณ มพระพทธเจาเปนประมข ๒. ถวายแกหมภกษ มพระพทธเจาเปนประมข ๓. ถวายแกหมภกษณ มพระพทธเจาเปนประมข ๔. ถวายแกหมภกษและภกษณ ไมมพระพทธเจาเปนประมข ๕. ถวายแกหมภกษ ไมมพระพทธเจาเปนประมข ๖. ถวายแกหมภกษณ ไมมพระพทธเจาเปนประมข ๗. รองตอสงฆใหสงคนไปรบแลวถวายแกผนน

สลากภต แปลวา อาหารทถวายตามสลากหรอโดยวธการจบสลาก นยมทากนในฤดกาล ทผลไมออกผล พธถวายสลากภต คอ ทายกทายกาจดอาหารคาวหวานและผลไมประจาฤดกาล นาไปรวมกนทวด จดวางไวเปนสวน ๆ เขยนชอหรอหมายเลขประจาตวของตนใสกระดาษ แลวมวนไปใหพระภกษสามเณรจบ ถาจบไดของผใดกรบของผนน แลวอนโมทนากถาเปนเสรจพธ

พธตกบาตรขาวสาร คอ การถวายขาวสารโดยการใสบาตร เพอใหพระภกษไดเกบไว หงตมในคราวขาดแคลนอาหาร การตกบาตรขาวสารเปนทานมยขอหนงในบญกรยาวตถ มกทาเปนสงฆทานบาง ปาฏบคลกทานบาง ตามเจตนารมณของเจาภาพ และนยมจดในชวงเขาพรรษา

พธตกบาตรนาผง คอ การถวายนาผงแกพระสงฆ จดเปนเภสชทาน และเปนกาลทาน อยางหนง มระยะเวลาในการทาในระยะเวลาแรม ๘ คา เดอน ๑๐ การตกบาตรนาผงน พระพทธองคทรงมพทธานญาต ใหพระภกษรบและฉนเภสชไดในเวลาวกาล เพอระงบโรคทเกดขนแกพระภกษในสมยนน คอ ครงหนงในระหวางเดอน ๑๐ ภกษทงหลายมกายชมดวยนาฝน เหยยบยาเปอกตม เกดอาพาธ ฉนจงหน(อาหาร) อาเจยน กายซบผอมเศราหมองลง พระพทธองคทรงทราบ จงทรงอนญาตเภสช ๕ อยาง คอ เนยใส เนยขน นามน นาผง และนาออย ใหภกษรบและฉนไดในเวลาวกาล เพอระงบโรคและบารงกาลง จงเปนประเพณททายกทายกานยมถวายเภสชทานแดพระสงฆขนในสรทกาลมาจนถงทกวนน

๒. พธถวายสลากภต

๓. พธตกบาตรขาวสาร

๔. พธตกบาตรนาผง

262

263

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

263

264

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๖๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ผาจานาพรรษา คอ ผาทถวายแกภกษผจาพรรษาครบ ๓ เดอน มกาลเวลาทถวายไดตงแตวนแรม ๑ คา เดอน ๑๑ ถงวนขน ๑๕ คา เดอน ๑๒ ซงเปนเขตจวรกาล หากถวายเกนกาหนดนไป ไมนบเปนผาจานาพรรษา

ผาอจเจกจวร คอ ผาจานาพรรษาททายกทายกาถวายกอนกาลกาหนด เปนผาทเจาภาพ ผมศรทธามกจธระทจะตองไปในทอน ไมสามารถถวายในชวงออกพรรษาได จงถวายผาอจเจกจวรกอนออกพรรษา และพระพทธองคทรงอนญาตใหภกษรบไดภายใน ๑๐ วน กอนออกพรรษา ตงแตวนขน ๕ คา เดอน ๑๑ ถวายผาอจเจกจวรนมมาตงแตสมยพทธกาล

ผาปา หรอผาบงส กล คอ ผาทเปอนฝนไมมเจาของหวงแหน ทงไว ทปาชาบาง ถนนหนทางบาง หรอแขวนอยตามกงไม หรอผาทเขาอทศวางไวแทบเทา จดเปนผาปาทงสน การทอดผาปามมาตงแตสมยพทธกาลทพระพทธเจาทรงอนญาตใหภกษแสวงหาผาบงสกลได และการทอดกมไดกาหนดระยะกาลไว สามารถทอดไดตลอดฤดกาล

ผากฐน คอผาทพระพทธเจาทรงอนญาตใหภกษผอยจาพรรษาครบ ๓ เดอน แลว รบมานงหมได พธถวายผากฐนมกาหนดระยะเวลาถวาย จะถวายตลอดไปเหมอนผาชนดอนมได ทานกาหนดระยะเวลาไวเพยง ๑ เดอน คอ ตงแตวนแรม ๑ คา เดอน ๑๑ ไปจนถงวนขน ๑๕ คา เดอน ๑๒ เรยกวา กฐนกาล คอ ระยะเวลาทอดกฐน หรอเทศกาลทอดกฐน

การถวายธปเทยน ดอกไม หมายถง การถวายธปเทยนดอกไมแดพระสงฆ เพอใหทานนาไปบชาพระอกตอหนง โดยทวไปนยมถวายในวนเขาพรรษา มวธปฏบต ๒ แบบ คอ

๑. แบบถวายโดยการประเคนทละรป โดยไมตองกลาวคาถวาย และไมตองอนโมทนา ๒. แบบถวายโดยวางไวหนาพระสงฆ แลวกลาวคาถวายและพระสงฆอนโมทนา

๘. พธถวายผาจานาพรรษา

๙. พธถวายผาอจเจกจวร

๑๐. พธถวายผาปา

๑๑. พธถวายผากฐน

๑๒. พธถวายธปเทยน ดอกไม

264

265

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

265

266

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๖๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ระเบยบวธถวายทานตาง ๆ ทาน หมายถง สงของสาหรบให สาหรบเสยสละแกผอน ไดแกสงของทควรถวายพระ หรอสงของทควรนาไปใหเพอตอบแทนแกผมพระคณ ทานโดยทวไปม ๒ แบบ คอ

๑. อามสทาน การใหวตถสงของ ๒. ธรรมทาน การใหธรรม

การบาเพญทานถอวาเปนบญอยางหนงในบญกรยาวตถ เรยกวา ทานมย คอ บญทเกดจากการให พธการถวายทานตาง ๆ ดงทไดกลาวมาทง ๑๖ เรองนมระเบยบปฏบต ดงน

๑) กลาวคาบชาพระรตนตรย ๒) กลาวบท นะโม ๓ จบ ๓) กลาวคาถวายทานตามแบบ ๔) ประเคนแดพระสงฆ ๕) พระสงฆรบแลวกลาวอนโมทนา เจาภาพกรวดนา เปนเสรจพธ

๑. พธถวายปราสาทผง

มย ภนเต อม สปรวาร มธปปผปาสาท อมสม วหาเร ภกขสงฆสส โอโณชยาม , สาธ โน ภนเต ภกขสงโฆ อม สปรวาร มธปปผปาสาท ปฏคคณหาต อมหาก ทฆรตต หตาย สขาย. คาแปล : ขาแตพระสงฆผเจรญ ขาพเจาทงหลาย ขอนอมถวาย ซงปราสาทผง กบทงของบรวารนแดพระภกษสงฆ ขอพระภกษสงฆจงรบ ซงปราสาทผง กบทงบรวารน ของขาพเจาทงหลาย เพอประโยชนและความสขแกขาพเจาทงหลาย สนกาลนานเทอญ ฯ การถวายปราสาทผง เปนการถวายทานพเศษอกอยางหนง ททายกทายกาไดจดทาปราสาทโดยใชขผงมาทาเปนปราสาท ถอวามผลานสงสมาก และนยมถวายในทกฤดกาล

๒. พธถวายโรงอโบสถ มย ภนเต อม อโปสถาคาร สงฆสส นยยาเทม, สาธ โน ภนเต สงโฆ อม อโปสถาคาร ปฏคคณหาต อมหาก ทฆรตต หตาย สขาย. คาแปล : ขาแตพระสงฆผเจรญ ขาพเจาทงหลาย ขอนอมถวาย ซงโรงอโบสถหลงน แดพระสงฆ ขอพระสงฆจงรบ ซงโรงอโบสถหลงน ของขาพเจาทงหลาย เพอประโยชนและความสข แกขาพเจาทงหลาย สนกาลนานเทอญฯ

พธถวายทานพเศษ

266

267

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๖๕

การถวายโรงอโบสถ เปนการถวายทานพเศษอกอยางหนง เพราะโรงอโบสถ หรอ พระอโบสถ เปนสถานททาสงฆกรรมของพระภกษสงฆ และใชประกอบพธทางศาสนาของพทธบรษท ในวนพระและวนสาคญทางพระพทธศาสนา การถวายโรงพระอโบสถมผลานสงสมาก

๓. พธถวายยานพาหนะ มย ภนเต อม ยาน ภกขสงฆสส นยยาเทม , สาธ โน ภนเต ภกขสงโฆ อม ยาน ปฏคคณหาต อมหาก ทฆรตต หตาย สขาย. คาแปล : ขาแตพระสงฆผเจรญ ขาพเจาทงหลายขอนอมถวาย ซงยานพาหนะน แดพระภกษสงฆ ขอพระภกษสงฆจงรบ ซงยานพาหนะน ของขาพเจาทงหลาย เพอประโยชนและความสข แกขาพเจาทงหลาย สนกาลนานเทอญ ฯ พธถวายยานพาหนะ เปนการถวายทานพเศษอกอยางหนง ยานพาหนะเปนสงจาเปนในการเดนทางสาหรบพระสงฆทมธระจะตองเดนทางไปในทตาง ๆ ถอวาเปนการถวายทานทมผลานสงสมากอกดวย

๔. พธถวายคมภรพระไตรปฎก มย ภนเต อม สปรวาร เตปฏกคนถ สาตถ สพยชน เกวลปรปณณ ปรสทธ จาตททสสส ภกขสงฆสส โอโณชยาม , สาธ โน ภนเต ภกขสงโฆ อม สปรวาร เตปฏกคนถ สาตถ สพยชน เกวลปรปณณ ปรสทธ ปฏคคณหาต อมหาก ทฆรตต หตาย สขาย. คาแปล : ขาแตพระสงฆผเจรญ ขาพเจาทงหลายขอนอมถวาย ซงคมภรพระไตรปฎก อนมอรรถะและพยญชนะครบถวนกระบวนความบรสทธบรบรณสนเชง กบทงบรวารนแดพระภกษสงฆ ผมในทศทงส ขอพระภกษสงฆจงรบ ซงคมภรพระไตรปฎก อนมอรรถะและพยญชนะครบถวนกระบวนความบรสทธบรบรณสนเชง กบทงบรวารน ของขาพเจ าทงหลาย เพอประโยชนและความสข แกขาพเจาทงหลาย สนกาลนานเทอญ ฯ พธถวายคมภรพระไตรปฎก เปนการถวายทานพเศษอยางหนง พระไตรปฎกเปนคมภรสงสดของพระพทธศาสนา เพราะเปนคมภรทรวบรวมบรรจพระธรรมคาสงสอนของพระพทธเจาไว ซงรวมแลวไดถง ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธ การถวายคมภรพระไตรปฎก เปน การสบตออายพระพทธศาสนาไวและถอวามผลานสงสมากอกดวย

๕. พธถวายคมภรพระธรรม มย ภนเต อม สปรวาร โปฏฐกคนถ พหชนหตาย พหชนสขาย มหาเถเรห ยตตปปยตต ธมมก ธมมลทธ จาตททสสส ภกขสงฆสส โอโณชยาม , สาธ โน ภนเต

267

268

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๖๖ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ภกขสงโฆ อม สปรวาร โปฏฐกคนถ พหชนหตาย พหชนสขาย มหาเถเรห ยตตปปยตต ธมมก ธมมลทธ ปฏคคณหาต อมหาก ทฆรตต หตาย สขาย. คาแปล : ขาแตพระสงฆผเจรญ ขาพเจาทงหลาย ขอนอมถวาย ซงคมภรพระธรรม อนพระมหาเถระทงหลายชาระสอบทาน อนเกดขนโดยชอบธรรม อนไดมาโดยธรรม กบทงบรวารน แดพระภกษสงฆผมในทศทงส ขอพระภกษสงฆจงรบซงคมภรพระธรรม อนพระมหาเถระทงหลายชาระสอบทานแลว อนเกดขนแลวโดยชอบธรรม อนไดมาโดยธรรม กบทงบรวารน ของขาพเจาทงหลาย เพอประโยชนและความสข แกขาพเจาทงหลาย สนกาลนานเทอญ ฯ พธถวายคมภรพระธรรม เปนการถวายทานพเศษอยางหนง เพราะคมภรพระธรรม หรอคมภรเทศนนนเปนการรวบรวมคาสอนของพระสมมาสมพทธเจา สาหรบเทศนาสอนพทธบรษทในงานตาง ๆ ทวไป ไดชอวาเปนการสบตออายพระพทธศาสนาไวและถอวามผลานสงสมากอกดวย

หมวดท ๔ ปกณกะ

การสวดมนตไหวพระของนกเรยน เปนระเบยบของกระทรวงศกษาธการ เพอเปนการสงเสรมใหนกเรยนมคณธรรมจรยธรรม สามารถนาไปใชในชวตประจาวนได และเปนการปลกฝงอปนสยทดงามแกเยาวชนของชาต เพอสรรเสรญคณของพระรตนตรย และบดา มารดา คร อาจารยดวย สาหรบบทสวดมนตทระเบยบกระทรวงศกษาธการกาหนดไว ดงน ๑) แบบนาคาสวดมนตไหวพระประจาวนและไหวพระวนสดทายของสปดาห ตอนเลกเรยน (หวหนาสวดนา ผอนสวดตาม) อรห สมมาสมพทโธ ภควา, พทธ ภควนต อภวาเทม. (กราบ) สวากขาโต ภควตา ธมโม , ธมม นมสสาม. (กราบ) สปฏปนโน ภควโต สาวกสงโฆ , สงฆ นมาม. (กราบ) ๒) สวดบทนมสการ นโม ตสส ภควโต อรหโต สมมาสมพทธสส (๓ จบ) ๓) สวดบทพระพทธคณ อตป โส ภควา ... พทโธ ภควาต. พรอมทงสวดทานองสรภญญะ องคใด พระสมพทธ ... ญภาพนนนรนดรฯ (กราบ) ๔) สวดบทพระธรรมคณ สวากขาโต ภควตา ธมโม ... เวทตพโพ วหต. พรอมทงสวดทานองสรภญญะ ธรรมะคอคณากร ... ดวยจตและกายวาจาฯ (กราบ) ๕) สวดบทพระสงฆคณ สปฏปนโน ภควโต สาวกสงโฆ ... ปญกเขตต โลกสสาต. พรอมทงสวดทานองสรภญญะ สงฆใดสาวกศาสดา ... จงดบและกลบเสอมสญฯ (กราบ)

๑. วธสวดมนตไหวพระของนกเรยน

268

269

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๖๗

๖) สวดชยสทธคาถา พาห฿ สหสสมภนมมตสาวธนต ... ตนเตชสา ภวต เต ชยสทธ นจจ. พรอมทงสวดทานองสรภญญะ ปางเมอพระองคปะระมะพท ... อรแมนมนนทรฯ (กราบ ๓ ครง) ๗) ขบบทสรรเสรญพระบารม (ขาวรพทธเจา ...)

การไหวคร ถอเปนธรรมเนยมททากนมาแตโบราณ เพอเปนการนอมระลกถงพระคณของครอาจารย ผประสทธประสาทวชาการใหแกศษย และการจะเรมกจการใด ๆ ตองมการ ไหวครกอน ดงนน การไหวครของนกเรยนจงนยมทาในชวงเปดเทอมแรก สงของทควรนามาไหวคร คอ หญาแพรก ขาวตอก และดอกมะเขอ เปนตน พรอมทงทองจาคาไหวครและ บทสวดมนต คาไหวคร : (นา) ปาเจราจรยา โหนต (รบพรอมกน) คณตตรานสาสกา. คาสรป : ปญาวฑฒกเรเตเต ทนโนวาเท นมามห.

สายสญจน เปนคา เรยกเสนด ายสขาวยาว ๆ ทพระสงฆถอขณะประนมมอ เจรญพระพทธมนต หรอทวงรอบบานเรอนเพอใหเปนสรมงคลในเวลาทาบญทบาน วธการจบดายสายสญจนนน ตองจบเสนดายในเขดออกมาเปนหวง ๆ ใหเปนสายเดยวกน ครงแรก ๓ เสน ถาตองการ ๙ เสน กจบอกครงหนง สาหรบใชในงานมงคลทวไป

บงสกลเปน เปนการทาบญอยางหนง ทเจาภาพตองการบรจาคสงของทเนองดวยตนโดยมากนยมทาในตอนปวยหนกเทานน เพอใหหายจากอาการปวยไข วธการกคอใชผาขาวคลมผปวยไวแลวนมนตพระสงฆบงสกลให เรยกวา บงสกลเปน พงวา คาถาชกบงสกลเปน ดงน อจร วตย กาโย , ปฐว อธเสสสต , ฉฑโฑ อเปตวญาโณ , นรตถว กลงคร. (ไมนานหนอ กายนซงถกทง ปราศจากวญญาณ กจกนอนทบแผนดนเหมอนทอนไม ทไรประโยชน)

วธบอกศกราช คอ การบอกวน เดอน ป กอนทจะแสดงพระธรรมเทศนา เพอให พทธบรษททราบวา เปนวน เดอน และปอะไร การบอกศกราชนน นยมบอกทงภาษาบาลและ คาแปล โดยบอกเปนภาษาบาลกอนแลวจงแปลเปนภาษาไทย จบแลวจงแสดงพระธรรมเทศนา

๒. วธไหวครของนกเรยน

๓. วธจบดายสายสญจน

๔. วธบงสกลเปน

๕. วธบอกศกราช

269

270

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๒๖๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ตวอยางคาบาลบอกศกราช อทาน ตสส ภควโต อรหโต สมมาสมพทธสส , ปรนพพานโต ปฏฐาย , เอกนปญา-สตตรปจสตาธกาน , เทว สวจฉรสหสสาน อตกกนตาน , ปจจปปนนกาลวเสนจจตตมาสสส เตวสตม ทน , วารวเสน ปน รววาโร โหต , เอว ตสส ภควโต ปรนพพานา , สาสนายกาลคณนา สลลกเขตพพาต.

คาแปลทตองบอกเปนภาษาไทย ศภมสด พระพทธศาสนายกาล จาเดมแตปรนพพานแหงพระองคสมเดจพระผมพระภาค อรหนตสมมาสมพทธเจานน บดน ลวงแลวสองพนหารอยสสบเกาพรรษา ปจจบนสมย จตตมาส สรทนท ๒๓ อาทจจวาร ศาสนายกาลแหงสมเดจพระผมพระภาคเจาพระองคนน มน ยอน พทธบรษท จะพงกาหนดดวยประการฉะนฯ ตวอยางในการเปลยน เชน วนจนทร ท ๒๔ เดอนพฤษภาคม พทธศกราช ๒๕๕๐ เปลยนคาทขดเสนใต ดงน พ.ศ. ๒๕๕๐ เปลยน เอกนปญาสตตร เปน ปญาสตตร , ปณณาสตตร เดอนพฤษภาคม เปลยน จตต เปน วสาข วนท ๒๔ เปลยน เตวสตม เปน จตวสตม วนจนทร เปลยน รววาโร เปน จนทวาโร

270

271

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๖๙

271

¢ŒÍÊͺ¸ÃÃÁʹÒÁËÅǧ¢ŒÍÊͺ¸ÃÃÁʹÒÁËÅǧËÅÑ¡ÊÙμùѡ¸ÃÃÁªÑé¹â·ËÅÑ¡ÊÙμùѡ¸ÃÃÁªÑé¹â·ÇÔªÒ͹ؾط¸»ÃÐÇÑμÔÇÔªÒ͹ؾط¸»ÃÐÇÑμÔ

»‚ ¾.È. òõõö»‚ ¾.È. òõõö -- òõõøòõõø

272

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๗๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท 272

๑. อนพทธองคแรก คอใคร ? สาเรจเปนพระอรหนตเพราะฟงพระธรรมเทศนาชออะไร ? เฉลย คอ พระอญญาโกณฑญญะ ฯ ชออนตตลกขณสตร ฯ

๒. “ทนวนวายหนอ ทนขดของหนอ” เปนคาอทานของใคร ? เพราะเหตใดจงอทานอยางนน ? เฉลย ของยสกลบตร ฯ เพราะเหนหมชนบรวารนอนหลบมอาการพกลตาง ๆ ดจซากศพ

ททงอยในปาชา เกดความสลดใจ คดเบอหนาย ฯ

๓. พระธรรมเทศนาทไดชอวาอาทตตปรยายสตร เพราะเหตไร ? พระพทธองคทรงแสดงแกใคร ? เฉลย เพราะแสดงสภาวธรรมเปนของรอน อนเหมาะแกบรพจรรยาของผฟง ฯ แกพวก

ปราณชฎล ฯ

๔. โกลตะถามอปตสสะวา “ดทานไมสนกเหมอนในวนอน วนนดใจเศรา ทานเปนอยางไรหรอ ?” อปตสสะตอบวาอยางไร ? เฉลย ตอบวา “โกลตะ อะไรทควรดในการเลนนมหรอ ? คนเหลานทงหมดยงไมทนถง

๑๐๐ ป กจ กไมมเหลอ จ กลวงไปหมด ดการเลนไมมประโยชนอะไร ควรขวนขวายหาธรรมเครองพนดกวา” ฯ

»˜ÞËÒáÅÐà©ÅÂÇÔªÒ͹ؾط¸»ÃÐÇÑμ Ô ¹Ñ¡¸ÃÃÁªÑé¹â·Êͺã¹Ê¹ÒÁËÅǧ

ÇѹÍÒ·Ôμ � ·Õè òù ¾ÄÈ Ô¡Ò¹ ¾.È. òõõø

273

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๗๕ 273

๕. พระโอวาทวา “เราจกไมชงวง เขาไปสสกล” พระพทธองคตรสแกพระสาวกองคใด ? ทไหน ? เฉลย แกพระมหาโมคคลลานะ ฯ ทบานกลลวาลมตตคาม แควนมคธ ฯ

๖. พระมหากสสปเถระ ชกชวนภกษสงฆทาสงคายนารวบรวมพระธรรมวนย ตงไวเปนแบบฉบบ เพอสมกบพระพทธพจนทไดประทานไวเมอครงปรนพพาน พระพทธพจนนนใจความวาอยางไร ? เฉลย วา ธรรมกด วนยกด อยางใด อนเราไดแสดงไวแลว ไดบญญตไวแลว ธรรมวนย

นนจกเปนศาสดาของทานทงหลาย ในเมอเราลวงไปแลว ฯ

๗. บรรดาศษย ๑๖ คน ศษยคนใดนาพระธรรมเทศนาของพระพทธองคไปบอกแกพราหมณ พาวรผเปนอาจารย ? พราหมณพาวร ฟงพระธรรมเทศนานนแลว ไดบรรลธรรมชนไหน ? เฉลย ปงคยมาณพ ฯ ชนเสขภม ฯ

๘. พระเถระและพระเถรผมชอตอไปน ไดรบเอตทคคะในทางไหน ? ก. พระมหากจจายนะ ข. พระโมฆราช ค. พระราหล ง. ปฏาจาราเถร จ. อบลวรรณาเถร เฉลย ก. พระมหากจจายนะ เปนเอตทคคะในทางอธบายคายอใหพสดาร

ข. พระโมฆราช เปนเอตทคคะในทางทรงจวรเศราหมอง ค. พระราหล เปนเอตทคคะในทางผใฝใจศกษาพระธรรมวนย ง. ปฏาจาราเถร เปนเอตทคคะในทางทรงวนย จ. อบลวรรณาเถรเปนเอตทคคะในทางมฤทธ ฯ

ศาสนพธ

๙. จงเขยนอโบสถศลขอท ๓ มาด ฯ เฉลย อพรหมจรยา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม ฯ

274

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๗๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท 274

๑๐. จงใหความหมายของคาตอไปน ก. ปาฏปคคลกทาน ข. เภสชทาน ค. สลากภต ง. ผาวสสกสาฎก จ. ผาอจเจกจวร ฯ

เฉลย ก. ปาฏปคคลกทาน คอทานทถวายเจาะจงเฉพาะรปนนรปน ข. เภสชทาน คอการถวายเภสช ๕ ไดแก เนยใส เนยขน นามน นาผง นาออย ค. สลากภต คอภตตาหารททายกทายกาถวายตามสลาก ง. ผาวสสกสาฎก คอผาทอธษฐานสาหรบใชนงในเวลาอาบนาฝน หรออาบนาทวไป

จ. ผาอจเจกจวร คอผาจานาพรรษาททายกรบดวนถวายกอนวนออกพรรษา

275

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๗๓ 275

»˜ÞËÒáÅÐà©ÅÂÇÔªÒ͹ؾط¸»ÃÐÇÑμ Ô ¹Ñ¡¸ÃÃÁªÑé¹â·Êͺã¹Ê¹ÒÁËÅǧ

Çѹ¨Ñ¹·Ã � ·Õè ñð ¾ÄÈ Ô¡Ò¹ ¾.È. òõõ÷

276

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

276๒๗๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

277

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

277 วชา อนพทธประวต ๒๗๓ 277วชาชาชา อนพทธประวต

278

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๗๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท ๒๗๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ปญหาและเฉลยวชาอนพทธประวต นกธรรมชนโท สอบในสนามหลวง

วนพฤหสบด ท ๒๑ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๖

๑. อนพทธบคคล คอใคร ? มความสาคญอยางไร ? ๑. คอ สาวกผตรสรตามพระพทธเจา ฯ อนพทธบคคลเปนสงฆรตนะในรตนะ ๓ เปนพยานยนยนความตรสรของพระพทธเจา และ

เปนกาลงใหญของพระพทธเจาในอนชวยประกาศพระธรรมประดษฐานพระพทธศาสนาขน เพอประโยชนสขแกชนเปนอนมาก ฯ

๒. พระศาสดาทรงแสดงอาทตตปรยายสตรโปรดพวกปราณชฎลเพราะเหตไร ? ๒. เพราะเปนพระสตรทเหมาะแกบรพจรรยาของพวกปราณชฎล ผอบรมมาในการบชาเพลง ฯ ๓. พระสาวกรปใดไดรบการยกยองจากพระศาสดาวาเปนผกตญกตเวท ? จงแสดง

ตวอยางมาสก ๒ เรอง ๓. พระสารบตรเถระ ฯ เรองท ๑ พระสารบตรนบถอพระอสสชเปนอาจารย เมออาจารยอยในทศใด กอนจะนอน

ทานจะนมสการและนอนหนศรษะไปทางทศนน เรองท ๒ พระสารบตรระลกถงอปการะของราธพราหมณทเคยถวายภกษาแกทานทพพ

หนง ฯ

๔. พระสาวกผบวชเพราะเบอหนาย บวชเพราะเพอน คอใคร ? ๔. บวชเพราะเบอหนาย คอ พระยสะ พระมหากสสปะ ฯ บวชเพราะเพอน คอ พระภททยศากยะ พระวมละ พระสพาห พระปณณช พระควมปต และ

เพอนชาวชนบทอก ๕๐ คน ฯ (ตอบองคใดองคหนงกให และตอบองคอน ถาถกกควรให)

278

279

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา อนพทธประวต ๒๗๕ วชา อนพทธประวต ๒๗๑

๕. อปสมบทวธพเศษดวยการรบพระโอวาท ๓ ขอ และดวยการรบครธรรม ๘ ขอ ทรงประทานใหแกใคร ? และทานนนๆ ไดรบการยกยองเปนเอตทคคะในทางไหน ?

๕. การรบพระโอวาท ๓ ขอ ทรงประทานแกพระมหากสสปะ การรบครธรรม ๘ ขอ ทรงประทานแกพระนางมหาปชาบดโคตรม ฯ พระมหากสสปะไดรบยกยองเปนเอตทคคะในทางทรงธดงคคณ พระนางมหาปชาบดโคตรม ไดรบยกยองเปนเอตทคคะในทางรตตญ ฯ ๖. พระมหากจจายนะไดรบมอบหมายจากพระพทธเจาใหไปเผยแผพระพทธศาสนา

แทนพระองค ณ เมองใด และไดผลเปนอยางไร ? ๖. ณ เมองอชเชน ฯ ไดรบผล คอ พระเจาจณฑปชโชตและชาวพระนครเลอมใสในพระพทธศาสนา ฯ ๗. ปญหาวา โลกคอหมสตวอนอะไรปดบงไวจงหลงอยในทมด ดงน ใครเปนผถาม ?

และพระศาสดาทรงพยากรณวาอยางไร ? ๗. อชตมาณพเปนผถาม ฯ ทรงพยากรณวา โลกคอหมสตว อนอวชชาคอความไมรแจงปดบงไว จงหลงดจอยในทมด ฯ ๘. การทาสงคายนากอใหเกดคณประโยชนแกพระพทธศาสนาอยางไรบาง ? ๘. ใหเกดคณประโยชนอยางน กาจดและปองกนอลชชได ทาความเหนพทธศาสนกชนใหถกตองและปฏบตถกตองได และ

ทาใหพระศาสนามนคงและแพรหลายยงขน ฯ

ศาสนพธ ๙. ศาสนพธเลม ๒ แสดงอโบสถกรรมไวกประเภท ? อะไรบาง ? ๙. ๓ ประเภท ฯ คอ สงฆอโบสถ ๑ ปารสทธอโบสถ ๑ อธษฐานอโบสถ ๑ ฯ

279

280

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

๒๗๖ คมอการศกษานกธรรมชนโท

สต อณห ปฏหนต

๒๗๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

๑๐. จงใหความหมายของคาตอไปน การเขาพรรษา การออกพรรษา ฯ ๑๐. การเขาพรรษา หมายถง การทภกษผกใจวาจะอย ณ ทใดทหนงตลอดเวลา ๓ เดอนในฤดฝน

ไมไปคางแรมใหลวงราตรในทแหงอนระหวางผกใจนน เวนแตไปดวยสตตาหกรณยะ ฯ การออกพรรษา หมายถง กาลทสนสดกาหนดอยจาพรรษาของภกษตามพระวนยบญญต ม

พธเปนสงฆกรรมพเศษโดยเฉพาะ เรยกโดยภาษาพระวนยวา ปวารณากรรม คอการทาปวารณาของสงฆผอยรวมกนตลอดเวลา ๓ เดอน ฯ

280