3ο ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ ΣΤΡΕΣ

• Στρες και βιοσωματικές αντιδράσεις

• Ψυχολογικές αντιδράσεις του ασθενή στο

στρες της νόσου

• Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των

στρατηγικών προσέγγισης και αποφυγής

• Παράγοντες αποτελεσματικότητας των

στρατηγικών προσέγγισης και αποφυγής

Τι σημαίνει στρες • Στα ελληνικά οι όροι stress και stressor έχουν αποδοθεί από τους

φυσιολόγους ως «ένταση» και «εντασιογόνος παράγοντας»

• Οι ζωντανοί οργανισμοί επιβιώνουν διατηρώντας μια ιδιαίτερα σύνθετη

δυναμική και αρμονική ισορροπία ή αλλιώς ομοιοστασία, που συνεχώς

απειλείται από εγγενείς ή εξωγενείς δυνάμεις ή εντασιογόνους παράγοντες

που τείνουν να τη διαταράξουν. Η σταθερή κατάσταση που απαιτείται για

την επιτυχή προσαρμογή του οργανισμού επιτυγχάνεται μέσω της δράσης

προσαρμοστικών απαντήσεων που απαρτίζονται από ένα ρεπερτόριο

σωματικών και νοητικών διεργασιών και μπορεί να είναι εξειδικευμένες για

έναν παράγοντα ή να είναι γενικές και μη ειδικές

• Οι στρεσογόνοι παράγοντες μπορεί να είναι φυσικοί: πχ κρύο, θερμότητα,

μυϊκή καταπόνηση, χειρουργική επέμβαση κλπ ή ψυχολογικοί: πχ μη

ικανοποιητική προσαρμογή ανάμεσα στο τι χρειαζόμαστε και στο τι

μπορούμε, τι θέλουμε από το εργασιακό μας περιβάλλον και τι μας

προσφέρει, σύγκρουση κοινωνικών ρόλων, ανικανοποίητοι στόχοι, απώλεια

ελέγχου της ζωής μας, κλπ

• Ο χειρισμός μιας κατάστασης σημαίνει είτε μεταβολή της ή μεταβολή της

αντίληψής μας γι αυτήν είτε προσαρμογή στην κατάσταση. Σε κάθε

περίπτωση η προσέγγισή μας επηρεάζει την υγεία μας και την ποιότητα της

ζωής μας

Πώς προκαλείται το στρες

• Το στρες προκύπτει από τη δυναμική αλληλεπίδραση ατόμου-περιβάλλοντος

• Όταν αυτό αντιλαμβάνεται μια ασυμφωνία ή αντίθεση ανάμεσα στις απαιτήσεις μιας κατάστασης και στα αποθέματα –βιολογικά, ψυχολογικά και κοινωνικά- που διαθέτει για να την αντιμετωπίσει, τότε βιώνει στρες

• Στρεσογόνο ερέθισμα ► Αίσθημα απειλής ►άγχος

• Το άγχος, όπως και ο φόβος, λειτουργεί ως σήμα εγρήγορσης και προειδοποίησης για επικείμενο κίνδυνο, αλλά σε αντίθεση με το φόβο, που αναφέρεται σε μια πραγματική απειλή, το άγχος αναφέρεται σε μια αόρατη απειλή, που δεν μπορεί να αποδοθεί στο ερέθισμα αυτό καθεαυτό, αλλά στην προσωπική ερμηνεία του ερεθίσματος. «Ταράσσει τους ανθρώπους ου τα πράγματα, αλλά τα περί των πραγμάτων δόγματα» Επίκτητος. Δηλαδή, οι άνθρωποι δεν στεναχωριούνται από τα πράγματα καθαυτά αλλά από την ιδέα (αντίληψη και ερμηνεία) που έχουν για αυτά.

• Συνδυασμός πλαισίου και προσωπικότητας. Τα αγχογόνα γεγονότα( διαζύγιο, νοσηρότητα, ανεργία) δεν είναι τυχαία γεγονότα, αλλά σχετίζονται με άλλους κοινωνικούς παράγοντες και τρόπους οργάνωσης της κοινωνικής ζωής ( Holmes@Rahe, Pillow@Zautra )

Τι είναι το άγχος

• Το άγχος είναι μια κατάσταση αγωνίας, ανησυχίας και αβεβαιότητας με

ασαφές αντικείμενο. Βιώνεται ως ψυχολογική πίεση (stress), η οποία με τη

σειρά της ορίζεται ως μια κοινή ανθρώπινη εμπειρία, που χαρακτηρίζεται

από μια προσδοκία φόβου για κάποιο δυσάρεστο γεγονός στο μέλλον

• Ο ορισμός του άγχους είναι συμβατικός και δεν αποσαφηνίζει αντιφάσεις

που σχετίζονται με το άγχος ως ψυχική κατάσταση και ως μηχανισμό

άμυνας, οπότε και έχει πολυπαραγοντική βάση

• Το άγχος βιώνεται με πολλούς τρόπους που εκδηλώνονται με τις

αντιδράσεις και των άλλων συστημάτων του οργανισμού και με έκδηλες

αλλαγές στην ψυχοκοινωνική συμπεριφορά του ατόμου. Ένα απειλητικό

ερέθισμα, ανάλογα με την ένταση και τη φύση του, προκαλεί αγωνία, πανικό,

θυμό. Ενδέχεται επίσης να προκαλέσει έμμονες σκέψεις, ανησυχία,

αδυναμία συγκέντρωσης και άλλες διαταραχές της γνωστικής λειτουργίας.

Άλλα συμπτώματα μπορεί να είναι η μερική αδεξιότητα στις κινήσεις, η

υπερκινητικότητα ή η κοινωνική απομόνωση

• Η ένταση του άγχους εξαρτάται όχι μόνο από εξωτερικά ερεθίσματα αλλά και

από ενδογενείς παράγοντες (προσωπικότητα, εμπειρία από προηγούμενα

αγχογόνα γεγονότα που δρουν αθροιστικά στη βίωση της νέας απειλής, το

πώς αντιλαμβάνεται το ερέθισμα και τρόποι επιλογής για αντιμετώπισή του)

Σύνδρομο Γενικής Προσαρμογής στο στρες

Selye, 1956

• Στάδιο εγρήγορσης-ετοιμότητας : παρατηρείται μια «αντίδραση συναγερμού» του σώματος στον αιφνιδιασμό των απειλητικών ερεθισμάτων που ενεργοποιεί τον άξονα υποθάλαμο- υπόφυση- επινεφρίδια(δηλαδή με την ενεργοποίηση του συμπαθητικού συστήματος εκλύονται αδρεναλίνη ή επινεφρίνη, νοραδρεναλίνη ή νορεπινεφρίνη και τέλος κορτιζόλη και άλλα γλυκοκορτικοειδή)) και επέρχονται σωματικές αλλαγές στον οργανισμό (πχ αύξηση του καρδιακού ρυθμού και της αρτηριακής πίεσης, αγγειοσύσπαση, μυδρίαση, αύξηση του αριθμού των λευκών αιμοσφαιρίων, αλλαγές στο μεταβολισμό κλπ) ώστε να αντιμετωπίσει ο οργανισμός μας το στρες. Όταν το απειλητικό αίτιο ενεργοποιήσει τον υποθάλαμο αρχίζει μια αλυσίδα νευρικών και βιοχημικών διεργασιών . Η υπόφυση εκλύει την αδρενοκορτικοτροφική ορμόνη (ACTH) και διεγερμένοι από αυτήν οι επινεφρίδιοι αδένες κινητοποιούν τους ομοιοστατικούς μηχανισμούς του σώματος για μια σθεναρή αντίδραση «μάχης ή φυγής»

Σωματικές αλλαγές στο στρες

Στάδια Γενικής Προσαρμογής στο

στρες(συνέχεια)

• Στάδιο αντίστασης ή προσαρμογής: ο οργανισμός επιστρατεύει το σύνολο των συστημάτων του (σωματικές, γνωστικές και συναισθηματικές λειτουργίες) προσπαθώντας να μειώσει τις συνέπειες του στρες και να ανακάμψει σε ανώτερο λειτουργικό επίπεδο. Επειδή όμως κάτω από παρατεταμένο στρες περιορίζεται το αντιληπτικό πεδίο, αυξάνεται η ακαμψία των γνωστικών λειτουργιών και μειώνονται προοδευτικά οι δυνατότητες ψυχοκοινωνικής προσαρμογής. Αυτή η «αντίσταση» δηλαδή χρησιμοποιεί ενέργεια, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για άλλες ζωτικές λειτουργίες, οπότε υπάρχουν κάποια όρια στην προσαρμοστική ικανότητα του οργανισμού.

• Στάδιο της εξάντλησης ή εξουθένωσης: όταν η ανάκαμψη αποτύχει, εμφανίζονται οι συνέπειες του στρες(π.χ. υψηλά επίπεδα ορμονών στρες, ανοσοκαταστολή, στομαχικές/ γαστρεντερικές διαταραχές, πεπτικά έλκη, κλπ) που μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές βλάβες υγείας ή και θάνατο. Στο στάδιο αυτό μπορεί να εμφανιστούν ξανά τα σημάδια της αντίδρασης συναγερμού αλλά αν έχουν εξαντληθεί οι πόροι αντίστασης του οργανισμού, η παράταση του στρες μπορεί να αποβεί μοιραία.

Συμπεριφορική και σωματική προσαρμογή κατά τη

διάρκεια του στρες

• Προσαρμοστική

επανακατεύθυνση της

συμπεριφοράς

• Έντονη ευόδωση των

προσαρμοστικών και

παρεμπόδιση των μη

προσαρμοστικών νευρικών οδών

• Αυξημένη διέγερση, εγρήγορση

• Αυξημένη αντίληψη, ετοιμότητα

και συγκέντρωση προσοχής

• Αναστολή της συμπεριφοράς

πρόσληψης τροφής

• Αναστολή της αναπαραγωγικής

συμπεριφοράς

• Ανάσχεση της αντίδρασης στρες

• Προσαρμοστική ανακατεύθυνση

της ενέργειας

• Οξυγόνο και θρεπτικές ουσίες

κατευθύνονται στο ΚΝΣ και στα

τεταμένα σημεία του σώματος

• Αλλαγή του καρδιαγγειακού τόνου,

αύξηση της πίεσης του αίματος και

του καρδιακού ρυθμού

• Αύξηση του αναπνευστικού

ρυθμού

• Αύξηση της νεογλυκογένεσης και

της λιπόλυσης

• Αναστολή των συστημάτων

ανάπτυξης και αναπαραγωγής

• Ανάσχεση της φλεγμονώδους και

της ανοσιακής αντίδρασης

Εκδήλωση συμπτωμάτων σε 3 επίπεδα

• Συναισθηματικό/ γνωστικό: Αίσθημα ανικανοποίητου, περιστασιακή ή διαρκής ανησυχία, φοβίες, απαισιοδοξία, αδυναμία στη συγκέντρωση, γρήγορη εναλλαγή συναισθημάτων, εκνευρισμός, έντονη ανησυχία για το μέλλον, θλίψη, θυμός, κατάθλιψη, σύγχυση, στεναχώρια, προβλήματα μνήμης, χαμηλή αυτό-εκτίμηση

• Συμπεριφοράς: αναποφασιστικότητα, απώλεια χιούμορ, αποφυγή καθηκόντων που προξενούν άγχος, απρόβλεπτες αντιδράσεις, αδέξιες κινήσεις και απροσεξία με αποτέλεσμα την αύξηση ατυχημάτων, δάγκωμα νυχιών και τρίξιμο δοντιών, δυσκολία στην εκφορά λόγου, επιθετικότητα, κοινωνική απόσυρση, απομόνωση, κατάχρηση ηρεμιστικών, αλκοόλ ή άλλων ουσιών, παρορμητικότητα, υπερβολικές αντιδράσεις σε μικροενοχλήσεις

• Σωματικό: Απώλεια όρεξης ή υπερβολική όρεξη, απώλεια ή αύξηση σωματικού βάρους, αίσθημα πνιγμού, λιποθυμικές τάσεις, διάρροια, διαταραχές ύπνου, εφίδρωση, κεφαλαλγίες, ξηροστομία, τρέμουλο στα χέρια, σφιγμένοι μύες, ταχυπαλμίες, χρόνιοι πόνοι σε διάφορα σημεία

Ωφέλιμο και μη στρες

• Σε μικρές δόσεις, το στρες βοηθά να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις της καθημερινότητας, να ωριμάσουμε καθώς ανταποκρινόμαστε στα κίνητρα και τις επιδιώξεις μας αλλά και να διαφυλάξουμε την υγεία μας (καλύτερο ανοσοποιητικό, ταχύτερη ανάρρωση μετά από εγχείρηση) . Όταν οι ψυχοσωματικές επιδράσεις του στρες θεωρηθούν προσαρμοστικές γιατί βοηθούν το άτομο να αντιδράσει θετικά μιλάμε για ευ-στρες. Τότε τα αιμοφόρα αγγεία διαστέλλονται αυξάνοντας τη ροή του αίματος για να βοηθήσουν τον εγκέφαλο, τους μυς, τα άκρα να ανταποκριθούν στην εκάστοτε πρόκληση.

• Αντιθέτως, στο επιβλαβές στρες έχουμε μη-προσαρμοστικές αντιδράσεις: πχ παρουσιάζεται συστολή των αιμοφόρων αγγείων και μπορεί να συμβεί ισχαιμικό επεισόδιο ή να παρουσιάσει συμπτώματά που μοιάζουν με έκρηξη θυμού: μιλούν δυνατά, παρουσιάζουν κενά στην κρίση ή τη λογική τους, τα άκρα τους γίνονται ολοένα και πιο κρύα καθώς το αίμα κινείται προς τα εσωτερικά τους όργανα και η καρδιά τους χτυπά γρήγορα και ακανόνιστα

Άγχος και αρρώστια

• Το άγχος συναντάται σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς. Τα αγχογόνα ερεθίσματα που δοκιμάζουν και επιβαρύνουν τις προσαρμοστικές ικανότητες ενός ατόμου, απειλούν την ποιότητα της ζωής του και καμιά φορά και την επιβίωσή του. Με αυτή την έννοια το άγχος έχει τη θέση του σε όλες τις ασθένειες. Η επιτυχής ωστόσο λειτουργία ενός οργανισμού (υγεία) δεν οφείλεται στην απουσία τέτοιων ερεθισμάτων αλλά στην ισορροπία μεταξύ αυτών και των προσαρμοστικών ικανοτήτων του οργανισμού(αρμονία οργανισμού και περιβάλλοντος)

• Το άγχος μπορεί να επηρεάσει την υγεία με α) οργανικές αλλαγές: διέγερση του συμπαθητικού συστήματος και αύξηση των ορμονών στρες όπως κατεχολαμινών (πχ νορεπινεφρίνη ) και κορτικοστεροειδών (πχ κορτιζόλη)και β) συμπεριφορικές αλλαγές: κάπνισμα, αλκοόλ ή άλλες ανθυγιεινές συνήθειες ζωής

• Το στρες ενδεχομένως σχετίζεται με την ασθένεια μέσω φυσιολογίας με τους τρόπους όπως: αύξηση στην έκκριση οξέων μπορεί να προκαλέσει και έλκος, αύξηση στις κατεχολαμίνες μπορεί να προκαλέσει αύξηση στο σχηματισμό θρόμβων και έμφραγμα ή προβλήματα στα νεφρά, ενώ αύξηση των κορτικοστεροειδών μπορεί να οδηγήσει σε αρθρίτιδα. Τέλος αύξηση των κατεχολαμινών και των κορτικοειδών μπορεί να επηρεάσουν το ανοσοποιητικό σύστημα

Ψυχολογική κατάσταση και στρες • Οι Kiecal-Glaser and Glaser(1986) υποστηρίζουν ότι το στρες

(κορτιζόλη) προκαλεί μείωση στον αριθμό των ενεργών Τ-κυττάρων που θα μπορούσαν να καταπολεμήσουν τις καρκινογενέσεις και να αποκαταστήσουν το DNA.

• Οι Kamer and Seligman(1987) υποστηρίζουν ότι η απαισιοδοξία και η απόγνωση μειώνουν τα Τ-κύτταρα και την ανοσοκαταστολή καθώς το άτομο που κατηγορεί τον εαυτό του για ό, τι πάει στραβά στη ζωή του επιβαρύνει και την υγεία του. Αντίθετα μια αλλαγή στις πεποιθήσεις με πνεύμα πάλης και αισιοδοξία επηρεάζουν άμεσα την υγεία και την ανάρρωση, καθώς το ανοσοποιητικό σύστημα δεν είναι αυτόνομο και αλληλεπιδρά με άλλα οργανικά συστήματα

• Συγκεκριμένα, η ανοσοποιητική λειτουργία επηρεάζεται από: α)Τη Διάθεση: θετική διάθεση σχετίζεται με καλύτερη λειτουργία (και το αντίστροφο) και το χιούμορ είναι ιδιαίτερα ευεργετικό. β)Την καταστολή σκέψης: καταστολή θετικής σκέψης και άρνηση σχετίζονται με την έναρξη και εξέλιξη μιας νόσου. Η ενθάρρυνση μέσω της έκφρασης, της γραφής ή της ομαδικής ψυχοθεραπείας αν και βραχυπρόθεσμα αυξάνει το στρες, μακροπρόθεσμα το μειώνει και βοηθά την ανοσοποιητική λειτουργία. Γ) Τη μείωση του στρες

Maybe that’s what I will be thankful for today!

Robert Emmons “Gratitude Works!”

• A simple step you can take to boost happiness is to write down everyday one thing that makes you feel thankful. Research has indicated that feeling grateful and expressing it decreases stress, increases happiness, and makes people feel better about life (Templeton Foundation is investing on health and child development a $6 million research on the practice of gratitude (G)

• There is no need to ignore the negative or say that life is perfect. But once you have the skill of coping gratefully, which functions as a psychological immune mechanism , you find a new frame of reference, an ability to refocus that can help you get through in times of crisis. G transcends the economic environment. Your deepest G is for friends and family, things that are immune to cyclical ups and downs

• Grateful people use words like “lucky”, “blessed”, “fortunate” and they don’t focus on what they are lacking but on what they have. It is a gift that you give to you and your partner( thanks, honey). When he recognizes that you are focusing on the positive(+) things, he is going to feel more competent and it starts a cycle of + behaviors .Appreciating what you have doesn't make you less ambitious. It just makes you more grounded as you keep striving. Having a G habit in your day lets you savor the good things as they happen. Pay it forward (eg volunteer, contribute to charity, community)

• Keep a G diary( start a richer and more fulfilled life): a) make a conscious decision to become more grateful, b) go for depth over breadth (elaborate in detail about one than listing many things, c) make it personal (focus on people not things, reflect on what your life would be like without certain blessings), d) savor surprises (record unexpected events for they elicit stronger levels of gratitude)

Allostasis- the process of achieving homeostasis through

adjustments to the biological system in response to stress

• Increased allostatic load has been associated with worse physical and

cognitive function and an increased risk of mortality. Men who report a lot of

stress and the perception that it affects their health, experience the negative

health consequences of increased allostatic load, where the individual’s

stress response system has been taxed to the point of inciting negative (-)

physiological and psychological responses.

• The appraisal of both the amount of stress and its impact on health may

work together synergistically to increase the risk of premature death.

Possible explanations for this are a person’s negative expectations,

resiliency, and locus of control regarding health. Having - ( pessimistic)

expectations of life events is predictive of poor physical and mental health,

increased use of the health care system (self-fulfilling prophesy)

• Individuals who have experienced a moderate amount of adversity in the

past exhibit more resilience to recent adversity. Those who perceive that

stress affects their health have an external locus of control, believing that

their health is not in their control but in attributable external circumstances.

Encouraging active attempts at problem solving and increasing an

individual’s sense of control over their stress levels and health may lead to

better health outcomes by allowing him to better use coping resources

Μη ειδική σχέση αρρώστιας- άγχους

• Ο μηχανισμός του άγχους ενεργοποιείται ανάλογα με τον τρόπο που οι άνθρωποι ερμηνεύουν τα στρεσογόνα γεγονότα και απαντούν στα ερεθίσματα που τα προκαλούν. Βέβαια η σχέση μεταξύ αγχογόνων ερεθισμάτων(νόσος, πένθος), ενδιάμεσων ρυθμιστών (μειωμένη ανοσοποιητική λειτουργία, κοινωνική στήριξη) και αρρώστιας είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη και διαπιστώνεται ότι υπάρχει μια μη ειδική σχέση:

• Η έκθεση σε στρεσογόνα ερεθίσματα και η μαρτυρία βιολογικής απάντησης δεν αποτελούν πρόβλεψη ασθένειας

• Η σχέση μεταξύ άγχους και νόσου είναι μη ειδική, δηλαδή η έκθεση σε ένα συγκεκριμένο ερέθισμα (π.χ. διαζύγιο) δεν επιφέρει ένα συγκεκριμένο νόσημα, ειδικό, κατ΄ αντιστοιχία, του ερεθίσματος

• Η έκθεση σε αγχογόνα ερεθίσματα αποτελεί μάλλον έναν παράγοντα που επηρεάζει τη γενική ευαισθησία του ατόμου σε μια ποικιλία νοσημάτων

Η γνωστική εκτίμηση του στρες

• Πρωτογενής εκτίμηση: Αξιολογεί ένα γεγονός (πχ σύμπτωμα) και

του αποδίδει κάποιο νόημα, απαντώντας σε ερωτήματα όπως:

«αυτό σημαίνει ότι απειλούμαι, κινδυνεύω ή θα είμαι καλά?» Μετά

την ερμηνεία αυτού του γεγονότος αυτό γίνεται αντιληπτό ως: α) μη

σημαντικό, β) θετικό ή ωφέλιμο, οπότε βιώνει θετικά συναισθήματα,

ή γ) ψυχοπιεστικό και συνοδεύεται από επώδυνα συναισθήματα

Στην τρίτη αυτή περίπτωση αξιολογείται ως: α) βλαβερό ή επιζήμιο,

για βλάβη ή απώλεια που έχει ήδη υποστεί, β) απειλητικό πχ για την

υγεία του ίδιου ή συγγενών του και γ) προκλητικό, όταν εμπεριέχει

πιθανότητα κέρδους ή οφέλους κάτω από αντιξοότητες. Αυτή η

φάση προσδιορίζει τη φύση και την ένταση των συναισθηματικών

αντιδράσεων του ατόμου στην κατάσταση που αντιμετωπίζει.

• Δευτερογενής εκτίμηση: αξιολογεί τα αποθέματά του για την

αντιμετώπιση της κατάστασης, απαντώντας σε ερωτήματα κατά

πόσο μπορεί να κάνει κάτι για να ξεπεράσει ή να προλάβει το κακό,

πώς θα δράσει, τι συμπεριφορές του θα τροποποιήσει κλπ

• Γνωστική επανεκτίμηση: Όταν πια την αντιμετωπίσει, επανεκτιμά

τις συνθήκες που έχουν τροποποιηθεί και τις μεθόδους που

χρησιμοποίησε για να τις αντιμετωπίσει

Αυτοέλεγχος και στρες

• Αυτό-αποτελεσματικότητα: η πεποίθηση στην ικανότητα ελέγχου

μιας συμπεριφοράς(ότι μπορεί το άτομο να φέρει εις πέρας αυτό

που θέλει), δείχνει να παρεμβαίνει στην ανοσοκαταστολή, να μειώνει

την αρτηριακή πίεση και τις ορμόνες στρες(Lazarus and Folkman)

• Ανθεκτικότητα: περιλαμβάνει α) προσωπικά αισθήματα ελέγχου,

β) επιθυμία να αποδεχτεί κανείς τις προκλήσεις και γ) αφοσίωση

(Kobasa),

• Επάρκεια: Οι Karasek and Theorell προσδιόρισαν τον όρο

«συναισθήματα υπεροχής και επάρκειας» που αντικατοπτρίζουν τον

έλεγχο της αντίδρασης στο στρες από ένα άτομο, την ικανότητα

επιτυχούς αυτό-διαχείρισης μιας στρεσογόνου κατάστασης

• Διαχείριση του στρες, τροποποίηση σκέψης και συμπεριφοράς,

και ενεργοποίηση των μηχανισμών άμυνας

Συνθήκες της νόσου και ψυχολογικές αντιδράσεις του

ασθενή

• Α. Χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης νόσου: Αξιολογείται η φύση της ασθένειας, καθώς κάποιες ασθένειες παρουσιάζονται ως απειλητικές, επώδυνες ή πιο αποδιοργανωτικές από κάποιες άλλες

• 1.Η σοβαρότητα της νόσου(ένταση των υποκειμενικών συμπτωμάτων, βαθμός προβλεπόμενης αναπηρίας κ.τ.λ.)

• 2. Οι χρονικοί παράγοντες(διάρκεια και ρυθμός εξέλιξης της νόσου, απόσταση από το θάνατο).

• 3.Τα όργανα του σώματος που επηρεάζονται από τη νόσο, καθώς το άτομο αξιολογεί τις επιπτώσεις στον οργανισμό του και τη λειτουργικότητά του. Μερικές παθήσεις( πχ δερματολογικές) επηρεάζουν όργανα του σώματος ορατά σε τρίτους, ενώ άλλες είναι εσωτερικές παθήσεις( πχ κακοήθης νεοπλασία του εντέρου). Οι πρώτες μπορεί να επιβαρύνουν ψυχολογικά το άτομο δυσανάλογα με τη σοβαρότητά τους (πχ ακμή). Επίσης ορισμένες παθήσεις (πχ καρκίνος παγκρέατος) εμφανίζουν στο αρχικό στάδιο συμπτώματα που μπορεί να οδηγήσουν σε λάθος διάγνωση (πχ κατάθλιψη) με αποτέλεσμα την απώλεια πολύτιμου χρόνου για τη θεραπεία

Β. Τα χαρακτηριστικά του ασθενή

• 1. Η ηλικία και τα άλλα δημογραφικά (π.χ. φύλο, κοινωνικο- οικονομικό επίπεδο, οικογενειακή κατάσταση) χαρακτηριστικά του ασθενή.

• 2. Το βιοσωματικό είδωλο στο οποίο εξετάζονται οι ψυχολογικές αντιδράσεις του ασθενή όχι μόνο σε σχέση με τη σωματική βλάβη αλλά και τη συμβολική σημασία της, καθώς και οι αλλαγές στο βιοσωματικό είδωλο (πχ επώδυνο μέλος φάντασμα)

• 3. Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ασθενή. Εδώ πέρα από τις ψυχολογικές του αντιδράσεις (πχ παθητικό και εξαρτημένο ή δυναμικό και αυτόνομο άτομο) συνυπολογίζονται και άλλοι προσωπικοί παράγοντες που αφορούν τις φιλοσοφικές θέσεις και θρησκευτικές πεποιθήσεις ενός ατόμου, το βαθμό ωριμότητας και το βαθμό πρότερης προσαρμογής, προϋπάρχοντα προβλήματα και δυσκολίες ψυχικής υγείας, πεποιθήσεις για την υγεία και την ασθένεια

Γ. Άλλοι παράγοντες που επιδρούν κατά τη θεραπεία

• 1.Θεραπευτική διαδικασία: α)η αποδοχή του ρόλου του ασθενή, β)η

επίδραση της σχέσης ασθενή και θεραπευτών και γ)το στρες του

νοσοκομείου.

• 2. Οι σχέσεις του ασθενή με την οικογένειά του (υπερπροστασία vs

παραμέληση)

• Οι παραπάνω περιβαλλοντικοί παράγοντες αναφέρονται σε πλευρές του

νοσοκομειακού πλαισίου, του στενού κοινωνικού (οικογένεια, φίλοι) και

ευρύτερου περιβάλλοντος (κοινότητα, κοινωνία), καθώς και σε θέματα

κοινωνικής υποστήριξης

• Αν και όλα τα παραπάνω αποτελούν δύσκολα στη διαχείρισή τους ζητήματα,

οι περισσότεροι ασθενείς και οι οικογένειά τους τα καταφέρνουν λίγο ως

πολύ καλά. Όλοι οι τρεις παράγοντες που αναφέρθηκαν, επιδρούν στη

γνωστική αξιολόγηση της κατάστασης και στην υιοθέτηση διαφόρων

στρατηγικών αντιμετώπισης που θα εφαρμόσουν σταδιακά.

Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των στρατηγικών

προσέγγισης και αποφυγής

• Η στρατηγική της αποφυγής αποσκοπεί κυρίως στο να μειωθεί το στρες με την αποφυγή της συνειδητοποίησης του προβλήματός του και να βοηθηθεί το άτομο γνωστικά και συναισθηματικά ώστε να μην ακινητοποιηθεί από το άγχος

• Η στρατηγική της προσέγγισης επιτρέπει στο άτομο να προβεί σε κατάλληλες δραστηριότητες για να ελέγξει μια στρεσογόνο κατάσταση, ώστε να ελαττωθεί σταδιακά το άγχος του.

• Συνήθως τα άτομα με αναπηρίες και χρόνιες παθήσεις αντιδρούν στην κατάστασή τους με μια κυκλική εναλλαγή υπαναχώρησης και ενεργούς αντιμετώπισης του στρες

Δυνητικά οφέλη και κόστος της στρατηγικής

της προσέγγισης

• Με την προσέγγιση το άτομο αφυπνίζεται ως προς τα προειδοποιητικά σημεία μιας απειλής και είναι πιο προετοιμασμένο για να επέμβει αποτελεσματικά σε αυτή. Το άτομο εντοπίζει τις άμυνές του και σταθμίζει τη στάση του απέναντι σε μια απειλή.

• Ωστόσο, εντείνεται προσωρινά το στρες και η κακή του διάθεση, αλλά μακροπρόθεσμα αυτό αποκαθίσταται. Αν όμως η προσέγγιση της απειλής δεν είναι παραγωγική, χάνει άδικα τον καιρό του με το να ανησυχεί για αυτή.

Δυνητικά οφέλη και κόστος της στρατηγικής της

αποφυγής

• Αποφυγή:o ασθενής διεργάζεται τις στρεσσογόνες πληροφορίες και παίρνει μέτρα για την αντιμετώπισή τους. Η λογική χρήση της δίνει τα περιθώρια χρόνου για να οπλιστεί κάνείς με θάρρος και ελπίδα και να αντιμετωπίσει τα αρνητικά συναισθήματα που τον απειλούν. Η μη λογική όμως χρήση της και η παρατεταμένη απαγόρευση αρνητικών αναμνήσεων αποτρέπουν την ένταξή του σε ένα νέο πλαίσιο ζωής και οδηγεί σε χρόνια κακή διάθεση, φοβίες, ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές και ιδεοληψίες οπότε το άτομο κινδυνεύει να χάσει την πεποίθησή του ότι μπορεί να επέμβει αποτελεσματικά. Τέλος, καταπνίγοντας τα συναισθήματά του αδρανοποιεί τις υγιείς άμυνες και συμπεριφορές που θα οδηγούσαν στη διεργασία της απειλής.

• Η χρόνια υπερδιέγερση των οργανικών του συστημάτων αναπόφευκτα θα οδηγήσει σε ανοσοκαταστολή και επιδείνωση της νόσου. Αντίθετα, η συνειδητή παραδοχή και η ακούσια εξωτερίκευση του άγχους του βοηθούν στην αποκατάσταση της ψυχικής και σωματικής του υγείας

Παράγοντες αποτελεσματικότητα των στρατηγικών

προσέγγισης και αποφυγής • Στην εξέταση αυτών των παραγόντων θα πρέπει να

υπολογιστούν: α)οι προσωπικές ικανότητες και δυνατότητες του ατόμου σε επίπεδο συμπεριφοράς, β)οι γνωστικές του ικανότητες, που το καθιστούν υπεύθυνο και αποτελεσματικό και γ)τα κίνητρα και οι επιθυμίες του για τον έλεγχο μίας κατάστασης.

• 1ος: Η χρονική στιγμή που αξιολογείται η αποτελεσματικότητα:αποφυγή για άμεσα ή βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα(σοκ διάγνωσης), προσέγγιση για μακροπρόθεσμα(αντιμετώπιση της νόσου)

• 2ος: Η δυνατότητα ελέγχου της κατάστασης:προσέγγιση όταν η νόσος δίνει τη δυνατότητα ελέγχου της εξέλιξής της(π.χ. Σ.Δ.), αποφυγή όταν το άτομο δεν μπορεί ή είναι αντικειμενικά δύσκολο να ελέγξει τη ασθένειά του(π.χ. παράλυση των κάτω άκρων).

• 3ος: Η επιτυχία σύνδεσης ανάμεσα στον τρόπο που αντιμετωπίζει κανείς το στρες (προσωπικότητα) και τις ειδικές απαιτήσεις της στρεσσογόνου κατάστασης (συνέπειες του στρες): προσέγγιση- πολλές πληροφορίες, αποφυγή- λίγες πληροφορίες.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή και

τη συμμετοχή σας