Προσαρμογή στο Στρες

Σοφία Ζυγά Επίκουρος Καθηγήτρια Τμήματος Νοσηλευτικής

Πανεπιστημίου Πελοποννήσου

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ

Ομοιόσταση

Ορισμός: «Η λειτουργία μέσω της οποίας οι φυσιολογικοί μηχανισμοί του σώματος απαντούν στις αλλαγές και διατηρείται η ισορροπία ονομάζεται ομοιόσταση»

ομοιόσταση

Βιολογική : Αυτόνομο Νευρικό- Ενδοκρινείς αδένες- αναπνευστικό- καρδιαγγειακό-γαστρεντερικό- ουροποιητικό. Οι μηχανισμοί είναι αυτορυθμιζόμενοι και κινητοποιούνται ασυνείδητα και συνήθως λειτουργούν για να διορθώσουν παθολογικές καταστάσεις

Ψυχολογική ή διατήρηση ψυχικής ευεξίας. Κάθε άτομο έχει την ανάγκη να ανήκει κάπου , να αισθάνεται αγαπητό , να αισθάνεται ασφαλές και προφυλαγμένο και να έχει αυτοσεβασμό. Όταν δεν εκπληρώνονται αυτά , το άτομο απειλείται και κινητοποιούνται οι μηχανισμοί άμυνας για να επέλθει ομοιόσταση

Ορισμοί

Ο όρος «στρες» προέρχεται από την αγγλική λέξη “stress”, η οποία έχει τις ρίζες της στη λατινική λέξη “stringere” (παθητική μετοχή) που σημαίνει «σφίγγω». Κατά τον 17ο αιώνα ο όρος «στρες» περιέγραφε την ταλαιπωρία και κατά τα τέλη του 18ου αιώνα δήλωνε «τον εξαναγκασμό, την πίεση, την ένταση ή την έντονη προσπάθεια», όσον αφορά κυρίως στο άτομο ή στις διανοητικές του ικανότητες (Hinkle 1973).

Από το 1910, ο Sir William Osler διερεύνησε την ιδέα του στρες και της έντασης που προκαλούν «νόσο», εντοπίζοντας τη σχέση που υπάρχει μεταξύ της στηθάγχης και του ξέφρενου ρυθμού ζωής. Η ιδέα ότι οι περιβαλλοντικές δυνάμεις θα μπορούσαν πράγματι να προκαλέσουν μάλλον μια ασθένεια παρά κάποια προσωρινή αδιαθεσία και ότι οι άνθρωποι έχουν την φυσική τάση να αντιστέκονται σε τέτοιου είδους δυνάμεις, διατυπώθηκε στο έργο του Walter B. Cannon, κατά τη δεκαετία του 1930.

Ο Cannon μελέτησε τις συνέπειες του στρες στα ζώα και στους ανθρώπους και περιέγραψε την αντίδραση «πάλης ή φυγής» (1932 & 1935). Μέσω αυτής της αντίδρασης, οι άνθρωποι, όπως επίσης και τα ζώα, επιλέγουν είτε να αγωνιστούν και να αντιμετωπίσουν ένα μεγάλο κίνδυνο είτε να προσπαθήσουν να διαφύγουν. Ο Cannon παρατήρησε ότι όποτε τα υποκείμενά του αντιμετώπιζαν καταστάσεις ψύχους, έλλειψης οξυγόνου και υπερδιέγερσης, ήταν δυνατό να εντοπιστούν οργανικές αλλαγές, όπως η έκτακτη έκκριση αδρεναλίνης.

Μία από τις πρώτες επιστημονικές προσπάθειες για να εξηγηθεί η διαδικασία εμφάνισης των ασθενειών που σχετίζονταν με το στρες έγινε από τον ενδοκρινολόγο Hans Selye (1946). Μελετώντας περιπτώσεις ασθενών και κάνοντας πειράματα σε ζώα (πρόκληση στρες με ποικίλους τρόπους σε αρουραίους), διαπίστωσε ότι ανεξάρτητα από τον τύπο του στρεσογόνου παράγοντα που εφαρμοζόταν, αυτά αντιδρούσαν πάντα με τον ίδιο τρόπο: συρρίκνωση του θύμου αδένα και των λεμφαδένων, διόγκωση του επινεφριδικού φλοιού, έλκη στομάχου και δωδεκαδακτύλου και γενικότερα ατονία του ανοσοποιητικού συστήματος.

Παρατήρησε συγκεκριμένες, χαρακτηριστικές και σταθερές ψυχολογικές και φυσιολογικές αντιδράσεις στις δυσμενείς καταστάσεις που επιβλήθηκαν στους αρουραίους, τις οποίες ονόμασε Σύνδρομο Γενικής Προσαρμογής (GAS- General Adaptation Syndrome), υποστηρίζοντας παράλληλα ότι οι υπερβολικές προσπάθειες προσαρμογής στο στρες θα μπορούσαν να βλάψουν το σώμα (Cooper et al 1988).

Στρες

Δεν υπάρχει κοινά αποδεκτός ορισμός ή μονάδα μέτρησηςΑφορά μια κατάσταση κατά την οποία το ανθρώπινο σύστημα απαντά στις αλλαγές της φυσιολογικής του ισορροπίας (Salye, 1973)Επηρεάζει όλες τις ανθρώπινες διαστάσεις του ατόμου (σωματική, συναισθηματική, βιολογική, διανοητική, κοινωνική και πνευματική)Η αντίληψη του στρες καθώς και οι αντιδράσεις σε αυτό είναι εξατομικευμένες και διαφέρουν από άτομο σε άτομο και από μια χρονική περίοδο σε άλλη

Στρεσσογόνος παράγοντας

• Οτιδήποτε κάνει τον άνθρωπο να βιώνει στρες

• Είναι μια αλλαγή στην ομοιόσταση του ατόμου

• Παράγοντες: ενδογενείς (νόσημα, ορμονική

αλλαγή, φόβος) ή εξωγενείς (δυνατός

θόρυβος, χαμηλή θερμοκρασία)

Στρεσογόνοι παράγοντες

Βραχυπρόθεσμοι-οξείς, χρονικά περιορισμένοι (π.χ. μια αναμενόμενη εγχείρηση). Ενδεικτικά, οξείς στρεσογόνοι παράγοντες είναι ο θόρυβος, η απομόνωση, η πείνα, ο κίνδυνος, κ.α. Στις περισσότερες περιστάσεις, μόλις απομακρυνθεί η οξεία απειλή, η αντίδραση αδρανοποιείται και τα επίπεδα των ορμονών του στρες αποκαθίστανται στο κανονικό επίπεδο. Το οξύ στρες θέτει το άτομο σε ετοιμότητα και μπορεί να προκαλέσει μέχρι και ευχάριστη ένταση, αλλά όταν είναι επαναλαμβανόμενο εξαντλεί το άτομο.

Χρόνιοι ή μακροπρόθεσμοι που διακρίνονται χρόνιους διακοπτόμενους, π.χ. φιλονικίες, και συνεχείς, π.χ. μόνιμη αναπηρία.

Σε αυτή την περίπτωση, το άτομο βρίσκεται μόνιμα σε μία κατάσταση στρες, την οποία μέσα από τον χρόνο συνηθίζει ως αναπόσπαστο μέρος της ζωής του. Το άτομο καταβάλλεται σωματικά και ψυχικά και βιώνει αισθήματα δυστυχίας και έλλειψης ικανοποίησης. Οι επιπτώσεις αυτής της μορφής του στρες είναι αρκετά σοβαρές γιατί μπορούν να καταλήξουν σε σοβαρά σωματικά ή ψυχικά προβλήματα

Καθημερινοί. Τα άτομα που βιώνουν έντονο στρες σε καθημερινή βάση είναι πιθανό να παρουσιάσουν έντονα σωματικά συμπτώματα (π.χ., καρδιαγγειακές παθήσεις, έλκος) και προβλήματα στην συμπεριφορά (π.χ., επιθετικότητα, ξεσπάσματα).Προκαλούμενοι από σοβαρές εξωτερικές αλλαγές, π.χ. φυσικές καταστροφές, κατάσταση πολέμου.

Εκτός από το αρνητικά θεωρούμενο στρες, το οποίο στη διεθνή βιβλιογραφία αποδίδεται με τον όρο “distress”υπάρχει και το στρες με αποδεδειγμένα θετικά αποτελέσματα για τον ανθρώπινο οργανισμό, το “eustress” (δημιουργικό στρες) (Sheridan & Radmacher 1992) το οποίο σχετίζεται με τη συντήρηση της λειτουργικής κατάστασης του οργανισμού και συμβάλει στη διατήρηση της εγρήγορσης του οργανισμού (Βάρβογλη 2006).

Στρες Αντίδραση αντιμετώπισης : όταν το άτομο βιώνει μια

απειλητική κατάσταση αντιδρά με άμεσο, συνήθως ακούσιο

τρόπο

Προσαρμογή: η αλλαγή που λαμβάνει χώρα ως

αποτέλεσμα της προσπάθειας αντιμετώπισης του στρες

Η προσαρμογή είναι συνεχής και διαδικασία καθώς το άτομο

προσπαθεί να διατηρήσει την ισορροπία ανάμεσα στο

εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον

ΠροσαρμογήΗ ρεαλιστική αντίληψη ενός στρεσσογόνου γεγονότος, οι συναισθηματικές υποστηρικτικές πηγές και οι κατάλληλοι μηχανισμοί αντιμετώπισης αποτελούν τα συστατικά του συστήματος ισορροπιών κατά τη διάρκεια του στρεςΗ ισορροπία ( ομοιόσταση ) επιτυγχάνεται όταν η αντίληψη του γεγονότος που προκαλεί στρες είναι ρεαλιστική και οι μηχανισμοί υποστήριξης και αντιμετώπισης είναι επαρκείςΈλλειψη ισορροπίας μπορεί να υπάρχει όταν η αντίληψη του γεγονότος είναι υπερβολική ή εάν οι πηγές υποστήριξης και οι μηχανισμοί αντιμετώπισης δεν είναι επαρκείς

Αλληλεπίδραση νου και σώματος

Αντίδραση αντιμετώπισης ή φυγής : το άτομο αντιλαμβάνεται την απειλή σε συναισθηματικό επίπεδο και το σώμα προετοιμάζεται είτε να αντισταθεί ή να αποφύγει τον κίνδυνο

Κάθε άτομο αντιδρά με το δικό του τρόπο. Με το παρατεταμένο στρες κάποιοι εκδηλώνουν ψυχοσωματικές διαταραχές…. Οι σωματικές διαταραχές που προκαλούνται εν μέρει από ψυχολογικές επιρροές

Επίδραση αλλαγών ζωής ατόμου: πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι ο αριθμός των αλλαγών που βιώνει ένα άτομο στη ζωή του, θετικές ή αρνητικές έχουν θετική συσχέτιση με την εμφάνιση ασθενειών.

Ως αλλαγή μπορεί να οριστεί οποιοδήποτε γεγονός στη ζωή του ατόμου απαιτεί ενέργεια για προσαρμογή. Όταν η ενέργεια που καταναλώνεται για την προσαρμογή στη νέα κατάσταση αυξάνεται, τότε η αντίσταση του ατόμου στην ασθένεια μειώνεται

Σωματική αντίδραση στο στρες

Σύνδρομο τοπικής προσαρμογής

(Local Adaptation Syndrome: LAS)

Σύνδρομο γενικής προσαρμογής

( General Adaptation Syndrome: GAS)

Σύνδρομο τοπικής προσαρμογής (Local Adaptation Syndrome: LAS)

Περιορισμένη αντίδραση του σώματος στο στρες. Περιλαμβάνει συνήθως ένα όργανο ή έναν ιστό. Το στρες που προκαλεί το LAS μπορεί να είναι τραυματικής ή παθολογικής αιτιολογίας. Το LAS είναι μια αντίδραση προσαρμογής, κυρίως ομοιοστατική και βραχυπρόθεσμη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα: πόνος και η φλεγμονώδης αντίδραση

ΠόνοςΗ αντανακλαστική αντίδραση στον πόνο αφορά στην αντίδραση του ΚΝΣ όταν το ερέθισμα είναι ο πόνος. Είναι γρήγορη και αυτόματη και λειτουργεί ως προστατευτικός μηχανισμός για τη αποφυγή τραυματισμού. Εξαρτάται από την ακεραιότητα και την καλή λειτουργία του νευρικού αντανακλαστικού και εμπλέκει τους κινητικούς και αισθητικούς νευρώνες.

Για παράδειγμα αν βάλετε το πόδι σας σε καυτό νερό , το δέρμα αισθάνεται τη θερμότητα, και στέλνει μήνυμα στο Ν.Μ. Στη συνέχεια το σήμα αποστέλλεται σε ένα κινητικό νεύρο, το οποίο διεγείρει τους γραμμωτούς μύες του ποδιού και γρήγορα απομακρύνετε το πόδι μακριά από το νερό. Όλα αυτά γίνονται πριν αντιληφθείτε συνειδητά ότι το νερό είναι πολύ καυτό για να είναι ασφαλές

Σύνδρομο γενικής προσαρμογής (General Adaptation Syndrome: GAS)

Είναι ένα βιοχημικό μοντέλο στρες που αναπτύχθηκε από τον Hans Seyle (1976)Τρία στάδια:

Αντίδραση συναγερμού (φάση σοκ) Στάδιο αντίστασης Στάδιο εξάντλησης ή καταπόνησης

Παραδείγματα: άτομα με σοβαρό τραυματισμό, άτομα με καρκίνο, κοινωνική απομόνωση, απώλεια ανθρωπίνων σχέσεων

Στάδια συνδρόμου γενικής προσαρμογής

Το στάδιο του συναγερμού, κατά το οποίο το σώμα κινητοποιείται έτσι ώστε να αντιδράσει στο στρες. Κατά το στάδιο αυτό παρατηρείται αύξηση της δραστηριότητας των επινεφριδίων, όπως επίσης της καρδιαγγειακής και της αναπνευστικής λειτουργίας. Το στάδιο της αντίστασης, κατά το οποίο το άτομο είτε δραστηριοποιείται ώστε να υπερνικήσει το στρες είτε μαθαίνει να προσαρμόζεται σε αυτό. Η συνεχής αντίσταση στο στρες οδηγεί σε μειωμένη ικανότητα ανθεκτικότητας και αντοχής σε άλλα ερεθίσματα.Το στάδιο της εξουθένωσης, στο οποίο το άτομο βιώνει την εξάντληση των σωματικών αποθεμάτων του ενόσω προσπαθεί να υπερνικήσει το στρες ή να προσαρμοστεί στην απειλή (DiMatteo & Martin 2002).

Σύμφωνα με την εναλλακτική εκδοχή που προσφέρει το μοντέλο, όταν, κατά τη φάση της προσαρμογής, η απόπειρα διαχείρισης του στρες στεφθεί με επιτυχία, τότε ο οργανισμός «μαθαίνει» τον τύπο αντίδρασης που είχε εφαρμόσει, και ενισχύεται αρμοδίως.

Στην περίπτωση που ο στρεσογόνος παράγοντας επιμείνει επ’ αόριστον, ο εντοπισμός νέων στρατηγικών διαχείρισής του αποτελεί μια πρόκληση προς αυτοβελτίωση του οργανισμού.

Από την άλλη πλευρά, σε περίπτωση που στην εμπειρία του οργανισμού εγγράφονται πολλαπλές διελεύσεις από τη φάση του συναγερμού στη φάση της προσαρμογής, αντί για την εξάντλησή του, η εμφάνιση των στρεσογόνων συνθηκών συνιστά κάθε φορά πολύ πιο ενδιαφέρουσα θετική πρόκληση, καθώς προσφέρει την ευκαιρία εμπλουτισμού του ρεπερτορίου τεχνικών διαχείρισης του στρες (Selye, 1956, 1974, 1976 & 1990).

Συνεπώς, η αυτοβελτίωση προκύπτει μέσω της επιτυχημένης ανταπόκρισης του οργανισμού στο στρεσογόνο παράγοντα οπότε και οι πόροι βελτιώνονται και επαναφορτίζονται και η εμπειρία του στρες αποκτά και θετική διάσταση, γνωστό ως Ευ-Στρες (Eu-Stress). Η πορεία προς την αυτοβελτίωση περιγράφεται σε τρία στάδια ως εξής:[Στρες]ΣυναγερμόςΑντίσταση προσαρμογής με επιτυχίαΕυ-Στρες-Αυτοβελτίωση

Η γνωστική-φαινομενολογική θεωρία των Lazarus και Folkman (1984, 1987) περιγράφει το στρεσογόνο γεγονός ως μια κατάσταση της οποίας η αντιμετώπιση υπερβαίνει το διαθέσιμο δυναμικό του ατόμου. Το στρες ορίζεται ως μια συσχετιστική σύλληψη, (που συνιστά) αποτέλεσμα διαμεσολάβησης γνωσιακών λειτουργιών. Αντανακλά τη σχέση ανάμεσα σε άτομο και περιβάλλον, που γίνεται αντιληπτή από το άτομο ως επιφορτίζουσα ή υπερφορτίζουσα για τις δυνατότητές του να ανταπεξέλθει, και ως επίφοβη για την ευεξία του (Lazarus 1999, Meichenbaum 1985, Folkman 1984).

Τα άτομα διαφέρουν μεταξύ τους ως προς την ευαισθησία που επιδεικνύουν στα στρεσσογόνα γεγονότα, την ερμηνεία που τους δίνουν και τις αντιδράσεις που εμφανίζουν. Οι ατομικές διαφορές οφείλονται στις γνωστικές διεργασίες, που παρεμβαίνουν ανάμεσα στο γεγονός και στην αντίδραση του ατόμου σε αυτό, καθώς και στους παράγοντες που επηρεάζουν τη φύση αυτής της διαμεσολάβησης (Παλαιολόγου 2001).

Θεωρία του Lazarus

O Richard Lazarus (1922-2002) ήταν ψυχολόγος, ο οποίος ήταν πρωτοπόρος στο χώρο της έρευνας για το stress (Giske and Gjengedal, 2007). Η θεωρία του εστιάστηκε στον τρόπο με τον οποίο το άτομο αντιμετωπίζει καταστάσεις που δημιουργούν stress (Hussey, 2002). Η σχέση ατόμου περιβάλλοντος και η γνωστική εκτίμηση είναι δύο παράγοντες που προηγούνται της εμφάνισης του stress. Η σχέση ατόμου- περιβάλλοντος περιλαμβάνει παράγοντες όπως η προσωπικότητα, οι πεποιθήσεις, οι δεσμεύσεις, οι πολιτισμικοί παράγοντες και τα γεγονότα της ζωής (Hussey, 2002).

Θεωρία του Lazarus

Η πρωτεύουσα εκτίμηση είναι η αξιολόγηση που κάνει το άτομο για ένα γεγονός ή μια κατάσταση που είναι βλαβερή για την ευεξία του ή μπορεί να είναι ένας στρεσσογόνος παράγοντας για αυτό (Matthieu and Ivanoff, 2006). Η δευτερεύουσα εκτίμηση είναι η αξιολόγηση του ατόμου για την ικανότητα του να χειριστεί τα γεγονότα

Το stress εμφανίζεται όταν η εκτίμηση του ατόμου δείχνει ότι οι στόχοι του δεν μπορούν να παραμείνουν ή όταν η κεντρική αξία της ζωής απειλείται. Ο Lazarus and Folkman (1984) ορίζουν το stress «σαν μια σχέση μεταξύ του ατόμου και του περιβάλλοντος που εκτιμάται σαν επιβάρυνση ή υπέρβαση των διαθέσιμων πόρων με τέτοιο τρόπο ώστε να τίθεται σε κίνδυνο η ευεξία των ατόμων».

Θεωρία του LazarusΜετά την εκτίμηση ενός οξέος γεγονότος που προκαλεί stress δημιουργούνται συναισθήματα και ενεργοποιείται ο μηχανισμός αντιμετώπισης. Αντιμετώπιση είναι η διαδικασία με την οποία το άτομο χειρίζεται το γεγονός.Διακρίνεται σε δύο τύπους στην εστίαση στο πρόβλημα και στην εστίαση στο συναίσθημα. Ο πρώτος τύπος αντιμετώπισης εστιάζεται στην προσπάθεια να ελεγχθεί η στρεσσογόνος κατάσταση μεταβάλλοντας την αρχική πηγή είτε αλλάζοντας τις συμπεριφορές είτε τους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Ο δεύτερος τύπος είναι μια προσπάθεια ελέγχου των συναισθημάτων που έχουν σχέση με το στρες αποφεύγοντας τις στρεσσογόνες καταστάσεις και τη διατήρηση ελπίδας και αισιοδοξίας.

Η σωστή αντιμετώπιση οδηγεί στην προσαρμογή, η οποία επιδρά σε τρεις περιοχές στην υγεία, την ψυχολογική ευεξία και την κοινωνική λειτουργικότητα (Kuhns, 2002).

Πρωτογενής εκτίμηση

Αρχικά το άτομο αξιολογεί τη σημασία ενός γεγονότος (π.χ. ενός συμπτώματος) και αποδίδει κάποιο νόημα σε αυτό. Το γεγονός μπορεί να γίνει αντιληπτό ως: (α) άσχετο και μη σημαντικό για το άτομο, (β) θετικό ή ωφέλιμο, με αποτέλεσμα το άτομο να βιώνει θετικά συναισθήματα, (γ) ψυχοπιεστικό (στρεσογόνο) και συνοδεύεται από επώδυνα συναισθήματα. Έτσι, η αναγγελία μιας χρόνιας αρρώστιας μπορεί να εκτιμηθεί ως βλάβη, απειλή ή πρόκληση. Ατομικοί παράγοντες και παράγοντες που συνδέονται με τις συνθήκες που αντιμετωπίζει το άτομο επηρεάζουν την εκτίμηση ενός ψυχοπιεστικού γεγονότος.

Δευτερογενής εκτίμηση

Περιλαμβάνει την αξιολόγηση των αποθεμάτων που διαθέτει το άτομο για να αντιμετωπίσει τις απαιτήσεις που προβάλλει η συγκεκριμένη πραγματικότητα. Η αντίδραση που θα ακολουθήσει είναι δυνατό να περιλαμβάνει γνωστικές ή συναισθηματικές αλλαγές, όπως επίσης αλλαγές σε επίπεδο φυσιολογίας ή συμπεριφοράς. Αργότερα, όταν πλέον το άτομο έχει αντιμετωπίσει την κατάσταση, έχει την τάση να επανεκτιμά τόσο τις συνθήκες οι οποίες μπορεί να έχουν τροποποιηθεί, όσο και τις μεθόδους που χρησιμοποίησε για να τις αντιμετωπίσει (cognitive re-appraisal).

Ψυχολογική αντίδραση στο στρες

Οι άνθρωποι αντιδρούν στην απειλή – στρες- με το άγχος, την κατάθλιψη, το θυμόΤο άγχος εμπλέκει το σώμα του ατόμου, τις αντιλήψεις που έχει για τον εαυτό του και τις κοινωνικές του σχέσειςΕίναι μια ακαθόριστη αίσθηση του επικείμενου ή μελλούμενου θανάτου χωρίς εμφανή αίτια. Επιταχύνεται από το άγνωστο και είναι παρόν πριν από όλες τις νέες εμπειρίες, λειτουργώντας συχνά ως απειλή της ταυτότητας και του αυτοσεβασμού ενός ατόμου.

Επίπεδα άγχους

Ήπιο άγχος: είναι παρόν στην καθημερινή ζωή,

αυξάνει την ετοιμότητα και τα πεδίο αντίληψης ενός

ατόμου, ενώ κινητοποιεί τη μάθηση και την εξέλιξη.

Μέτριο άγχος: περιορίζει το πεδίο αντίληψης του

ατόμου έτσι ώστε το επίκεντρο της προσοχής να

είναι οι άμεσες ανησυχίες με έλλειψη προσοχής σε

άλλες λεπτομέρειες ή επικοινωνίες

Επίπεδα άγχους

Σοβαρό άγχος: δημιουργεί μια πολύ στενή επικέντρωση σε συγκεκριμένη λεπτομέρεια και καθοδηγεί όλες τις συμπεριφορές του ατόμου προς την ανακούφιση. Το άτομο εμφανίζει μειωμένη ικανότητα μάθησης και εύκολη διάσπαση προσοχήςΠανικός: το άτομο χάνει τον έλεγχο και βιώνει φόβο και τρόμο. Αυξημένη σωματική δραστηριότητα, μειωμένη ικανότητα αντίληψης, διαταραχή σχέσεων και απώλεια λογικής σκέψης. Το άτομο δε μπορεί να μάθει, συγκεντρώνεται μόνο στην παρούσα κατάσταση και συχνά βιώνει αισθήματα επικείμενης καταστροφής.

Μηχανισμοί αντιμετώπισης

Ήπιο άγχος: κλάμα, γέλιο, ύπνος, λεκτική επιθετικότητα, σωματική δραστηριότητα και άσκηση, κάπνισμα και κατανάλωση οινοπνεύματος, απουσία οπτικής επαφής και απόσυρση, περιορισμός κοινωνικών σχέσεων σε άτομα με παρόμοια ενδιαφέροντα και αξίες

Μέτριο ή σοβαρό άγχος ή πανικός: Α) αντιδράσεις επικέντρωσης στο στόχο καιΒ) μηχανισμοί άμυνας

ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΟΥ ΣΤΡΕΣ

Μείωση της διάρκειας της συγκέντρωσης και της προσοχής: Ο εγκέφαλος παρουσιάζει δυσκολίες συγκέντρωσης σε κάτι συγκεκριμένο και η ικανότητα της παρατήρησης εξασθενεί.Αύξηση της πιθανότητας διάσπασης της προσοχής: Ο ειρμός της σκέψης ή της ομιλίας συχνά χάνεται.Εξασθένηση της βραχυπρόθεσμης και μακροπρόθεσμής μνήμης: Η διάρκεια της μνήμης μειώνεται, η ανάκληση και η αναγνώριση γνωστικών πληροφοριών φθίνουν.Μείωση της ταχύτητας αντίδρασης: Η ταχύτητα της αντίδρασης φθίνει και οι αντισταθμιστικές προσπάθειες συχνά δεν είναι αποτελεσματικές.

ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΟΥ ΣΤΡΕΣ

Αύξηση του ρυθμού των σφαλμάτων: Τα σφάλματα σε εργασία που απαιτεί νοητική εμπλοκή ή χειρονακτική συμμετοχή αυξάνονται.Εξασθένηση των δυνατοτήτων οργάνωσης και μακροπρόθεσμου προγραμματισμού: Ο εγκέφαλος δεν μπορεί να αξιολογήσει με ακρίβεια τις ήδη υπάρχουσες συνθήκες ή να προβλέψει τις μελλοντικές συνέπειες.Αύξηση των διαταραχών της σκέψης: Ο έλεγχος της πραγματικότητας γίνεται λιγότερο αποτελεσματικός και μειώνονται οι δυνατότητες αντικειμενικής και κριτικής σκέψης. Μπορεί να εμφανισθεί ακόμα και σύγχυση.

Συναισθηματικές συνέπειες

Αύξηση των οργανικών και ψυχολογικών εντάσεων: Η ικανότητα χαλάρωσης του μυϊκού τόνου, η αίσθηση της ευεξίας και της απομάκρυνσης των ανησυχιών και του άγχους μειώνονται.Αύξηση των συμπτωμάτων υποχονδρίας: Φανταστικά σωματικά συμπτώματα προστίθενται στις πραγματικές διαταραχές που έχουν αιτία το στρες. Η αίσθηση της ευεξίας εξαφανίζεται.

Συναισθηματικές συνέπειες

Αύξηση των ήδη υπαρχόντων προβλημάτων προσωπικότητας: Η υπάρχουσα υπερευαισθησία, η αμυντικότητα και το άγχος επιδεινώνονται.Εκδήλωση κατάθλιψης και αισθημάτων αδυναμίας: Εμφανίζεται η αίσθηση αδυναμίας και αυξάνονται οι συναισθηματικές εκρήξεις. Ραγδαία πτώση της αυτοεκτίμησης: Αναπτύσσονται συναισθήματα ανικανότητας και αναξιότητας.

Συναισθηματικές συνέπειες

Ελάττωση των ενδιαφερόντων αλλά και του ενθουσιασμού: Οι αγαπημένες δραστηριότητες και οι στόχοι συχνά εγκαταλείπονται.Αύξηση των απουσιών στην εργασία: Οι απουσίες και η αργοπορία στη δουλειά, λόγω πραγματικών ή φανταστικών ασθενειών ή πλαστών δικαιολογιών, παίρνουν διαστάσεις προβλήματος.Αύξηση της κατάχρησης ουσιών, όπως οινοπνευματωδών ποτών, καφεΐνης, ηρεμιστικών.

Συναισθηματικές συνέπειεςΕλάττωση της ενεργητικότητας ή καθημερινή διακύμανσή της χωρίς εμφανή αιτία.Διαταραχή του ύπνου: Παρουσιάζονται δυσκολίες στην έλευση ή τη διατήρηση του ύπνου.Ανάπτυξη αδιαφορίας απέναντι σε νέες πληροφορίες: Νέες πληροφορίες απορρίπτονται ακόμα κι όταν έχουν μεγάλη χρησιμότητα.Μετάθεση των ευθυνών σε άλλους: Το άτομο τείνει να αποφεύγει δύσκολα και δυσάρεστα καθήκοντα που είναι συνυφασμένα με τον τομέα της ευθύνης του. Επίλυση των προβλημάτων σε επιφανειακό επίπεδο: Το άτομο εγκαταλείπει τις προσπάθειες για ριζική επίλυση των προβλημάτων του και σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρείται πλήρης εγκατάλειψη (Fontana 1995).

Μηχανισμοί αντιμετώπισης

Α) αντιδράσεις επικέντρωσης στο στόχο: εμπεριέχουν τη συνειδητή σκέψη για τη στρεσσογόνο κατάσταση και στη συνέχεια την εφαρμογή ενεργειών για την επίλυση των προβλημάτων και των συγκρούσεων ή την ικανοποίηση των αναγκών.

Είδη αντιδράσεων: 1. επιθετική συμπεριφορά : εποικοδομητική- επίλυση

προβλημάτων ή καταστροφική- θυμός, εχθρικότητα, επιθετικά συναισθήματα

2. συμπεριφορά απόσυρσης: σωματική απόσυρση- αποδοχή ήττας- εκδήλωση απάθειας- αίσθημα ενοχής και απομόνωσης

3. συμβιβαστική συμπεριφορά: συνήθως είναι εποικοδομητική. Περιλαμβάνει αντικατάσταση των στόχων ή επαναδιαπραγμάτευση για τη μερική εκπλήρωση των αναγκών ενός ατόμου

Μηχανισμοί αντιμετώπισης

Μηχανισμοί άμυνας: ασυνείδητες αντιδράσεις και συχνά χρησιμοποιούνται για την αυτοπροστασία

Άρνηση- μετάθεση-- προβολή -εκλογίκευση- αντίδραση με το αντίθετο – παλινδρόμηση- απώθηση- καταστολή

Συνέπειες μακροχρόνιου στρες

Βιολογικές ανάγκες: αλλαγή στην όρεξη, αλλαγή

στις δραστηριότητες, αλλαγή στις συνήθειες του

ύπνου, αλλαγή στις συνήθειες του εντέρου, αυξημένη

αρτηριακή πίεση, καρδιακό ρυθμό και αναπνοές

Ανάγκη για ασφάλεια και προστασία: αισθάνεται

απειλημένος ή νευρικός, απροσεξία- συχνά

ατυχήματα, κάπνισμα, αλκοόλ

Συνέπειες μακροχρόνιου στρες

Ανάγκη για αγάπη και ανάγκη να ανήκει κάπου: απομονώνεται και αποσύρεται, κατηγορεί τους άλλους για τα λάθη του, γίνεται υπερβολικά εξαρτημένος από τους άλλους, παρουσιάζει σωματική ή λεκτική επιθετικότητα Ανάγκη αυτοσεβασμού: γίνεται εργασιομανής, επιδεικνύει συμπεριφορές που προκαλούν την προσοχή, διαμαρτύρεται έντονα για τη σωματική νόσοΑνάγκη αυτοπραγμάτωσης: αρνείται να αποδεχθεί την πραγματικότητα, εστιάζει στα δικά του προβλήματα, παρουσιάζει έλλειψη ελέγχου

Αντιδράσεις της οικογένειας στο στρες

Αλλαγές στη δομή και τους ρόλους της οικογένειαςΑπομόνωση από το αγαπημένο πρόσωποΑπώλεια ελέγχου της καθημερινής ρουτίναςΘυμός και αισθήματα αδυναμίας και ενοχήςΈλλειψη πληροφοριών για τη φροντίδαΑνησυχία για μελλοντική οικονομική σταθερότητα

Μελέτη περίπτωσης

Η Μ.Μ είναι μια 25χρονη μεταπτυχιακή φοιτήτρια. Είναι παντρεμένη με ένα παιδί και ο σύζυγός της εργάζεται μέχρι αργά το απόγευμα. Παρουσιάζει δυσκολία οργάνωσης των καθημερινών δραστηριοτήτων της και εξασθένιση της βραχυπρόθεσμης μνήμης. Αντιμετωπίζει δυσκολίες στην καθημερινή παρακολούθηση του μεταπτυχιακού προγράμματος (αύξηση των απουσιών στις παραδόσεις των μαθημάτων, ασυνέπεια στην παράδοση των εργασιών) και χαμηλό αίσθημα αυτοεκτίμησης με τάση υποτίμησης των ικανοτήτων της και των κοινωνικών της ρόλων της.

ΔιάγνωσηΣτρες που σχετίζεται με τη δυσκολία ανταπόκρισης στις καθημερινές απαιτήσεις.

Παρεμβάσεις και θεραπευτικοί στόχοιΑναγνώριση των πηγών του στρες και αναγνώριση των γνωστικών, συναισθηματικών και συμπεριφορικών αλλαγών εξ αιτίας του στρεςΕκπαίδευση στην ιεράρχηση και αξιολόγηση της σημαντικότητας των καθημερινών υποχρεώσεων με στόχο την ανταπόκριση στις απαραίτητες κάθε φορά δραστηριότητεςΑναζήτηση της κοινωνικής υποστήριξης για τον καταμερισμό των καθημερινών δραστηριοτήτων

Μελέτη περίπτωσης

Ο Γ.Χ. είναι ένας 62χρονος συνταξιούχος που τα τελευταία 10 χρόνια δούλευε ως υψηλόβαθμο στέλεχος σε μια πολυεθνική εταιρεία. Πριν από 3 μήνες συνταξιοδοτήθηκε και τον τελευταίο μήνα παρουσιάζει ένταση και υπερδιέγερση, τάση για κοινωνική απομόνωση, συμπτώματα από το γαστρεντερικό σύστημα (τάση για έμετο, πόνο στο στομάχι) και συνεχή ενασχόληση με σωματικά συμπτώματα καταλήγοντας πολλές φορές στα εξωτερικά ιατρεία του νοσοκομείου της πόλης του. Η προσωπική του ζωή την τελευταία πενταετία χαρακτηριζόταν από τη συχνή εναλλαγή των ερωτικών συντρόφων και τη δυσκολία διατήρησης μιας σταθερής σχέσης στο χρόνο. Η κοινωνική του ζωή ήταν περιορισμένη εξ αιτίας της αποκλειστικής του σχεδόν ενασχόλησης με την εργασία του με αποτέλεσμα επί του παρόντος να δαπανά αρκετό χρόνο μέσα στο σπίτι, παρακολουθώντας τηλεόρασης και σερφάροντας στο διαδίκτυο. Τα συναισθήματα που αναφέρει ότι έχει για τον εαυτό του είναι η έλλειψης εμπιστοσύνης και η αναξιότητα.

ΔιάγνωσηΧρόνιο στρες που συνδέεται με τις αυξημένες απαιτήσεις της εργασίας.

Παρεμβάσεις και θεραπευτικοί στόχοιΑναγνώριση των πηγών του στρες ειδικά της τελευταίας δεκαετίας, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο στρες που συνδεόταν με την εργασία του και την προσωπική του ζωήΠροσπάθεια αναζήτησης νέων δραστηριοτήτων με στόχο το σχεδιασμό ενός καθημερινού προγράμματος που θα του δίνει ενδιαφέροντα και θα του ενισχύει την αίσθηση της δημιουργίας και που πιθανό θα συμβάλει στη διεύρυνση του κοινωνικού του δικτύουΣωματική άσκηση με στόχο την αποκατάσταση της εύρυθμης σωματικής λειτουργίας που έχει σημαντικά επηρεαστεί από την χρόνια συναισθηματική καταπόνηση.