KRIMINALITET

1. POJAM I POJAVNI OBLICI

Kriminalitet predstavlja društvenu pojavu i vrstu ispoljavanja delikvencije u težim oblicima inkriminisanih ponašanja i radnji na izvesnom prostoru i u određenom vremenu.Deo Kriminologije – koji se bavi pojavnim oblicima kriminaliteta – naziva se – KRIMINALNA FENOMENOLOGIJA. Njen predmet su:

a) spoljna forma dela i b) učinilac

Kod klasifikacija kriminalnog ponašanja, neke podele polaze od - stepena društvene opasnosti - njihove podele na:

- lakše i- teže oblike.

Drugi polaze – od vrste zaštićenih dobara - odnosno vrednosti.

Treći – od kategorije delikvenata.

Kriminalitet se deli na:1. delikte nasilja,2. imovinske delikte i 3. privredni kriminalitet4. organizovani kriminalitet,5. saobraćajnu delikvenciju,6. kompjuterski kriminalitet,,7. seksualnu delikvenciju,8. politički kriminalitet,9. ekološku delikvenciju10.maloletničku delikvenciju 11.recidivizam

2. DELIKTI NASILJA

Nasilje predstavlja drsku i bezobzirnu primenu fizičke sile – protivpravnog ugrožavanja integriteta čoveka i dr. javnih dobara i društvenih vrednosti.Bitna obeležja su sklonost ka iživljavanju i drskost bez razumnog povoda, prinuđivanje drugoga da trpi takvo ponašanje.

Nasilništvo predstavlja nezakonitu fizičku ili psihičku prinudu na drugoga, na ponašanje protiv njegove volje – kao sredstvo i metod radi izvršavanja najtežih vidova kriminaliteta.

U delikte nasilja spadaju:

a) krvni delikti, b) ubistva,c) povrede telesnog zdravlja i d) drugi delikti izvršeni primenom sile.

U najteže oblike spadaju:

- politički delikti n asilja :

posebno: – akti terorizma i– zločini protiv čovečnosti i međunarodnog prava.

Po LONIJU – prva etapa je onda – kada se žrtva nasilja oseća nemoćnom da ga izbegne – zatim da se ona uči – kako da i sama bude nasilna i da izvuče korist iz toga i na kraju da neposredno prelazi na akt ubistva.

Od svih oblika nasilja najtežim se smatra ono koje ima kolektivna obeležja.Osnovna razlika između uzroka, agresivnosti i nasilja – kao pojedinačnog i kolektivnog akta je u tome – što se agresivnost pojedinca – može delom tumačiti i kao iracionalna motivacija, koja rezultira nasiljem.

Kod kolektivnog nasilja agresivnost je pretežno racionalno ponašanje u rešavanju puteva do ostvarenja kriminalnog cilja.

KRVNI DELIKTI - POJAM VRSTE I OPŠTE KARAKTERISTIKE

Pod k rvnim deliktima se podrazumevaju krivična dela uperena protiv fizičkog integriteta ličnosti, delikti izvršeni primenom sile i nasilja, napadom na život i telesni integritet čoveka.Ovde spadaju svi oblici dela – koja za posledicu imaju – smrt ili telesne povrede – neka dela imovinskog karaktera – izvršena nasilnim putem.

Nasilje je dominantno sredstvo, ali postoje i kvalifikovani oblici nasilja – koji za posledicu imaju – ubistva na svirepi način i ubistva na podmukao način – prevarno višestruka ubistva – ubistvo deteta , ubistvo više lica, ubustva iz bezobzirne osvete.

Postoje i privilegovani delikti nasilja – zbog olakšavajućih okolnosti za učinioce. To su ubistva izvršena u afektivnim i posebnim psihopatološkim stanjima (ubistvo na mah), ubistva iz nehata i samilosti, ubistva deteta pri porođaju tzv. čedomorstvo .

2

U krvne delikte spadaju i sve vrste nanošenja telesnih povreda, a naročito teške telesne povrede i povrede koje za posledicu imaju određen stepen fizičkog oštećenja – invalidnost ili smrtnost.

UZROCI KRVNIH DELIKATA

Najčešći motivi krvnih delikata su: - koristoljublje, - osveta, - prikrivanje nekog drugog krivičnog dela i - pobude iz konfliktnih odnosa s okolinom.

Značajan uticaj imaju i psihološki i psihopatološki uzroci, kao stanja u kojima nastupa nasilje „BEZ MOTIVA“ .

Prema subjektivnim kriterijumima , postoje:

- Afektivno-impulsivni akt, - kao posledica psihotičnih stanja i kao voljna radnja.

I. Najčešći oblici afekta su stanja frustriranosti i nagomilanih afekata – kao posledica reakcije osoba sa niskim pragom frustracione tolerancije. Izvršioci tih kriminalnih delikata su uglavnom osobe – bez ikakve kriminalne karijere.

II. U drugu karegoriju spadaju delikti:- koje vrše psihotične osobe , šizofreničari, paranoici i osobe u

stanju patološke ljubomore.

Kod amnezija – nasilje može biti izazvano organskom ili psihogenom reakcijom. Alkoholizam je mogući uzročnik nasilja kod određenih izvršilaca.Psihopatije mogu biti uzročnici – jer kod psihopata postoji odsustvo moralnosti – snižen je prag tolerancije na frustraciona stanja, reč je o egocentričnim osobama – osobama čija je najvažnija osobina - asocijalnost.

III. Treći oblik krvnih delikata je najređi i pojavljuje se

– kao planirana, svesna i voljna radnja.

Najčešće se čine iz koristoljublja ili motiva osvete, prikrivanja drugog krivičnog dela ili radi izvršavanja drugog krivičnog dela.U ovu grupu spadaju i profesionalna ubistva i ubistva iz časti.

TIPOLOGIJA DELIKVENATA

3

Nasilničko ponašanje je pretežno vezano za mlađu mušku populaciju, nižeg obrazovanog nivoa. Nihov ekonomski status je ispod proseka i veliki broj potiče iz porodica – koje naginju nekim socijalno-patološkim pojavama – posebno alkoholizmu, besposličarenju, kocki i veliki broj je iz porodica razvedenih brakova.

POJAM UBICE I TIPOLOGIJARej – dve vrste ubica: homicidni-monomanijaci i kriminalne ubice.

Prve - je smatrao psihološki abnormalnim, a druge normalnim osobama.

Prvi su u apsolutnoj vlasti strasti- koje njima dominiraju, dok su kriminalne ubice – osobe koje planiraju zločin radi ostvarenja nekog sasvim određenog cilja.

Lombrozo - poznaje rođene zločince karakterističnih fizičkih degenerativnosti. Većina autora – ubice svodi na – egocentrične, emocionalno nezrele, impulsivne osobe sa niskim pragom frustracione tolerancije i slabom kontrolom racionalnog ponašanja.

KRON – 5 TIPOVA UBICA – neurotični, paranoični, simulativni, depresivni i normalni.Kod neurotičnih – najviše ima alkoholičara. Oni nisu agresivni i sumnjičavi. Ubijaju bliske rođake i prijatelje. Na delikt ih je stimulisala seksualna ljubomora. Često su negativnih iskustava iz detinjstva.

Paranoidni tip - je socijalno preosetljiva ličnost, sa prikrivenom agresivnošću. Potiču iz razorenih ili alkoholičarskih porodica. Većinom su delikventi povratnici. Imaju loša iskustva iz detinjstva i negativan odnos prema majci. Ovaj tip ima najniži stepen obrazovanja.Stimulativni tip - je sklon ubistvu bliskih osoba. Izuzetno su agresivni prema okolini.Depresivan tip - čine socijalno izolovane osobe, povučene – sa niskim nivoom opšte i emocionalne energije. Njima dominiraju pesimizam i osećanje praznine i beskorisnosti i nemaju samopouzdanja.

Normalnom tipu – pripada najveći broj osuđenika sa višom i visokom školskom spremom. Potiču iz porodica – socijalno problematičnih odnosa, a žrtve su: poznanici, prijatelji, rodbina.

GUTMAHER – TIPOVI: normalni, šizofreni, psihopatski, alkoholičarski, sadistički, depresivni, osvetnički, psihotični, histerični, mentalnozaostali, seksualni, pasivno agresivni, deca ubice i tip sa ograničenim moždanim oštećenjem.

4

KAPAMADŽIJA: - razlikuje: < isto ŠTAJGLEDER> ubistvo, kao pretežno voljna radnja , ubistvo , kao pretežno afektivno impulsivna radnja i ubistvo , kao pretežno psihotična radnja

SERIJSKI UBICA

EGER – naziva ga HOMICIDOMAN: da je izvršio minimalno 3-4 ubistva – sa izvesnim vremenskim pauzama – između pojedinačnih slučajevaDa su ubice i žrtve do delikta jedni drugima nepoznati ili u nedovoljno čvrstoj vezi. Da su motivi uglavnom psihološki- a ne – materijalni.Da žrtve za ubicu imaju simbolički značaj.Da je delo karakteristično – po sadističkom iživljavanju nad žrtvomDa su žrtve obično rizične i ranjive grupe

FBI – SERIJSKA ubistva su : ubistva koja podrazumevaju 4 ili više žrtava – koja počine depresivne i paranoidne osobe – koje vide sebe kao heroje – besno kažnjavajući svet kojeg se boje ili ga mrze.

Jedni autori - ističu da su među serijskim ubicama najbrojnije – serijske ubice – seksualno motivisane, a

Drugi - ističu da postoje dve vrste serijskih ubica:

oni koji tragaju za prepoznavanjem i serijske ubice iz koristoljublja

I treći koji dodaju treću vrstu, i to: profesionalne ubice - koji vrše delikte iz oblasti organizovanog

kriminaliteta.Reč je o muškarcu iz niže ili srednje klase oko 20-30 godina. Većina je imala teško detinjstvo, jer su ih zlostavljali roditelji. Veoma su inteligentni i uspešni. Profesionalci u svojoj struci.

Serijaski upica obično idealizuje žrtvu sa željom da je postidi, ponizi i uništi. Često se nad njima perverzno iživljavaju. Smatra se da su ubice lišavale života drage osobe, jer su ih asocirale na njihove majke i njihovo ponašanje.

PORODIČNO NASILJE – POJAM I VRSTE

Krivično delo - ima osnovni i tri teža oblika.

Osnovni oblik - odnosi se na povredu i ugrožavanje telesnog i duševnog integriteta člana porodice ili ozbiljnu pretnju da će se napasti na život i telo.

Teži oblici - postoje ukoliko je pri izvršenju osnovnog oblika korišćeno oružje, opasno oruđe ili sredstvo odgovarajuće da se telo teško povredi ili

5

zdravlje teško naruši ukoliko je usled osnovnog i prvog težeg oblika nastupila teška telesna povreda ili teško i trajno narušavanje zdravlja člana porodice ili je delo počinjeno prema maloletniku i ukoliko je iz dela nastupila smrt člana porodice.

Nasilje u porodici smatra se jednim od najtežih oblika kršenja ljudskih prava

Prema motivu i tipu korišćenih sredstava – porodičnim nasiljem se može smatrati: fizičko, seksualno, verbalno,psihološko, ekonomsko, strukturalno, duhovno.Najrasprostranjeniji oblici su - nasilje roditelja nad decom i nasilje u braku.

Prvo - podrazumeva različite oblike fizičkog i psihičkog zlostavljanja, ugrožavanja zdravlja i fizičkog integriteta i psihičke strukture ličnosti – kojima se onemogućava njihov normalni emocionalni razvoj i fizičko zdravlje , aDrugo - podrazumeva: fizičko i psihičko nasilje, materijalno uskraćivanje potreba i seksualno zlostavljanje.

UZROCI PORODIČNOG NASILJA

U najvećem broju slučajeva uzroci su u kombinaciji sa socijalnim, psihopatološkim i kulturno-istorijskim činiocima. Osnovni motiv je sticanje i zadržavanje kontrole nad porodičnom zajednicom ili pojedinim njenim članovima. Porodično nasilje što duže traje – češće se ponavlja. Postaje sve surovije i brutalnije. Nasilje počinje sa malim napadima , ali vremenom dolazi do ozbiljnih povreda – koje mogu da se završe ubistvom. Ono je naročito izraženo u siromašnim sredinama – gde vladaju nezaposlenost, socijalna i egzistencijalna nesigurnost, lična zavisnost. Porodično nasilje je posledica porodične patologije, psihičkih poremećaja, alkoholizma.

NASILJE PREMA DECI

Unutar porodice – dete može biti objekt i svedok nasilja.<bilo direktno – bilo indirektno>. Nasiljem se dete u porodici ne navikava samo na bol i patnje , nego i uči. Stvaraju se uslovi da se i samo razvije u ličnost sklonu upotrebi sile i konfliktu. Deca nasilje doživljavaju – kada u porodičnim obračunima postaju žrtve – posebno u slučajevima – posebno u slučajevima razvoda – gde roditelji uzimaju decu za taoce.

BRAČNO NASILJE

6

Pored opštih faktora – uzroka porodičnog nasilja – izdvajaju se 2oblika nasilja nad ženama i to po:

specifičnosti nasilja: - pojava MIZOGINIJE i po statusu žene u društvu uopšte

MIZOGINIJA – kao oblik mržnje, netrpeljivosti ili drugih vidova animoziteta (mržnja, ogorčenje, neprijatnost) prema ženama – manifestuje se ne samo u mišljenju i stavovima ljudi već i u diskriminacionim postupcima u sferi svakodnevnog i javnog života, kao i u sferi najintimnijih odnosa između žena i muškaraca. Društveni i socijalni položaj žene ne čini njen statusni tretman jednak muškarcima – pogotovu ne u zemljama s patrijarhalnim načinom života.Prema vrsti napada možemo razlikovati:

lično nasilje i strukturalno nasilje

Lično nasilje je pretežni oblik pod kojim podrazumevamo direktni fizički napad na telo žene. Napr: - nanošenje telesnih povreda

Strukturalno nasilje izraženo je u pozicioniranju statusa manje vrednosti – njenom nepoštovanju kao porodičnog i društvenog subjekta. Najteže posledice porodičnog nasilja su ubistva njenih članova. Počinilac je najčešće muškarac – pretežno su muževi ubijali žene, zatim očevi sinove i brat- brata. Vrlo su retki slučajevi da je majka ubila sina ili sestra brata. Muževi ubijaju svoje žene uglavnom u afektu. A posle toga izvrše samoubistvo. Kada donese odluku da ubije – žena retko odustane od te namere, jer za razliku od muškarca – nikad ne ubija iz ljubomore, već , najčešće posle dugogodišnjeg nasilja i zlostavljanja – pa ne oseća grižu savesti. Žene – uglavnom ubijaju na spavanju- kada žrtve ne očekuju napad.Muškarci – najčešće ubijaju – usled akutnih duševnih poremećaja i alkoholizma , a žene to uglavnom čine u afektivnom stanju. Žene su emocionalno labilnije. Muškarci najčešće ubijaju supruge i roditelje, a žrtve žena su obično muževi i deca.

Kod ubistava dece od strane majke postoje tri grupe motiva, odnosno slučajeva – prema motivima:

ubistvo deteta - koje izvrši duševno obolela majka, ubistvo iz ljubomore – kada dete čini smetnju u odnosu sa

partnerom,

7

ubistvo iz socijalnih razloga – kada majka iz raznovrsnih razloga – usled teških socijalnih uslova – ubija decu – jer nema drugo rešenje za njih.

DELIKTI PROTIV ČIVEČNOSTI – POJAM, PRAVNA PRIRODA I OPŠTE KARAKTERISTIKE

Delikti protiv čovečnosti i međunarodnog prava – predstavljaju skup krivičnih dela – čiji je opšti zaštitni objekat: nacionalna, etnička, rasna ili verska grupa, civilno stanovništvo , telesni integritet, slobode građanina.

KANT – u svom delu „KA VEČNOM MIRU“smatra da rat ima dvostruko lice: uzbudljivo i herojsko, ali i destruktivno i užasno. Od učesnika rata se najstrožije traži da su u ratnim operacijama – obavezani konvencijama – da imaju primereno ponašanje – prema neprijateljskim vojnicima, ratnim zarobljenicima, da prave razliku između vojnika i civila.

Delikti u vezi sa ratovima uobičajeno se nazivaju međunarodna krivična dela, jer je reč o delima – koja su regulisana međunarodnim krivičnim pravom ili međunarodnim ratnim pravom.

Takvi delikti se obično vrše u ratnim uslovima, a u njih se ubrajaju:

delikti genocida i ratni zločini, delikti povrede humanitarnog prava u ratu

Prvi put su uvršćeni u Statut međunarodnog vojnog suda. U ovu vrstu delikata spadaju:

zločini protiv mira, ratni zločini i zločini protiv čovečnosti.

1946. godine UN su donele rezoluciju, a 1948. i Konvenciju o genocidu – koja je stupila na snagu 1951.Delikte ove vrste regulišu i Statuti 2 TRIBUNALA:

Međunarodni sud za krivično gonjenje osoba – odgovornih za kršenje međunarodnog humanitarnog prava – na teritoriji bivše Jugoslavije ( KARLU - treba na tarabu .....etc) i

Međunarodni krivični sud iz 1998. godine

Zločini protiv čovečnosti i međunarodnog prava usmereni su ka – zločinačkom karakteru, nehumanosti i nečovečnom postupanju.

Međunarodno-pravna klasifikacija: Zloćini protiv mira , Zločini protiv humanitarnog prava,

8

Ratni zločini i Zločini genocida

Kod nas :• Genocid,• Ratni zločin protiv civilnog stanovništva,• Ratni zloćin protiv ranjenika i bolesnika , • Ratni zločin protiv zarobljenika,• Protiv-pravno ubijanje i ranjavanje neprijatelja (prvo sačekaš

da te srede , a ti tek onda smeš njih da diraš)• Protiv-pravno oduzimanje stvari od ubijenih i ranjenih

na bojištu,• Upotreba nedozvoljenih sredstava borbe ( oni tebe peršingom , a

ti njih praćkom ha..ha.. šta da se radi kad oni vole video igrice),• Povreda parlamentara,• Neopravdano odlaganje reparacije ratnih zarobljenika,• Uništavanje kulturnih i istorijskih spomenika, • Organizovanje grupe i podsticanje na izvršenje genocida

i ratnih zločina.

ZLOČINI PROTIV MIRA I HUMANITARNOG PRAVA

Zločini protiv mira sastoje se u pripremanju rata – njegovom planiranju i započinjanju-agresiji. Planiranje agresije, ratnih zločina i zločina protiv čovečnosti – spada u kriminalne akte iz nadležnosti unutrašnjeg prava država s obavezama država da ih sankcionišu u skladu sa međunarodno preuzetim obavezama, dok zločini protiv mira spadaju u internacionalne probleme narušavanja međunarodnog mira.Najvažnija odlika zločina protiv humanitarnog prava je odbacivanje principa „FER RATOVANJA“ i poštovanje običaja „RATNIH PRAVILA“. Uneta su Pravila surovosti, uništavanja i razaranja u svim fazama bez razumnog objašnjenja svrsishodnosti takvih postupaka.

DELIKTI GENOCIDA

Predstavljaju sistematsko uništavanje nacionalnih , verskih , etničkih ili rasnih grupa prema Konvenciji o genocidu UN 1948. godine. Genocid je proglašen Međunarodnim deliktom – takvo delo može biti izvršeno za vreme rata, oružanog sukoba i u miru. Karakterišu ga:

- masovnost, brutalnost, perfidnost – primene.Suština delikta sastoji se u nameri da se potpuno ili delimično uništi neka nacionalna, rasna ili verska grupa – ubistvima, teškim narušavanjem

9

fizičkog ili duševnog zdravlja ili nanošenjem patnji ljudi – prinudnim iseljavanjem ili stavljanjem stanovništva u takve životne uslove - koji dovode do njihovog potpunog ili deliničnog istrebljivanja. Kod ove vrste delikta je – za razliku od ostalih međunarodnih krivičnih dela – dovoljna namera – a ne i faktička posledica. Za postojanje genocida – nebitni su broj žrtava i način njihovih ubistava.

RATNI ZLOČINITo su teški oblici povrede međunarodnog ratnog prava i pravila vođenja rata. Nasilje u tim deliktima – pojavljuje se u vidu ubistava, zlostavljanja, kolektivnog zastrašivanja, kažnjavanja i odvođenja u koncentracione logore, prisilnog raseljavanja, prisiljavanja na prinudni rad, nanošenja patnji, povreda telesnog integriteta biološkim eksperimentima i drugim nasilnim aktima. Takvi zločini predstavljaju delikte povrede normi međunarodnog i humanitarnog prava.

TIPOLOGIJA RATNIH ZLOČINACA

Dva su osnovna problema opstanka čoveka u ratnim uslovima. To je problem:

alijenacije i animalizacije

U prvom slučaju, on se svodi na otuđenje, t.j. – društveno rastrojstvo i ludilo, prouzrokovano specifičnim činiocima života u atmosferi rata. Čovek na ratištu – raskida sa normalnim mirnodopskim životom i prinuđen je da prihvata realnost ubijanja i razaranja.Animalizacija – odsustvo ljudskog – je samo logična posledica i poslednji stadijum alijenacije. Ona podrazumeva svođenje ponašanja ličnosti na nečovečne postupke, bestijalnost, odsustvo emocija i bezdušnost – na strah i sebičnost – koji od čoveka načine ZVER – koja ili goni ili je gonjena.

Izvršioci krivičnih dela protiv čovečnosti - nazivaju se ratni zločinci. Tu spadaju direktni i indirektni naredbodavci.

U prvu grupu spadaju osobe – iz srednjeg i visokog vojnog komandnog kadra – čijim se zapovestima i naredbama – neposredno naređuje – izvršavanje dela: - ratnih zločina i zločina genocida.

Indirektni naredbodavci su najviši politički državni i nacionalni lideri - koji svesno: ideološkim, političkim i nacionalnim dogmama – podstiču direktne izvršioce – na zločin.

10

Zločinac je obično čovek – koji je iz normalnog građanskog života, prelaskom u uniformu – pretvoren u masovnog ubicu

- bez griže savesti, osećanja krivice i moralnih ljudskih obzira.On je u pogledu mentalnog zdravlja – sasvim normalan čovek.

Neki smatraju da su ratni zločinci duševno obolele osobe-- sužene moći rasuđivanja i intelegencije.

Međutim, istraživanja govore da je reč o ličnosti sa narcisoidnom i paranoidnom strukturom ličnosti. Kod neposrednih izvršilaca ratnih zločina – prisutni su elementi – psihopatske crte ličnosti, iracionalna svest i racionalni motivi, a kod posrednih izvršilaca dominiraju – racionalno iracionalni motivi.

11