วารสารโลหตวทยาและเวชศาสตรบรการโลหต ป ท 19 ฉบบ ท 4 ตลา คม-ธนวาคม 2552

245

เปาหมายหลกทสำาคญของงานบรการโลหตคอหาโลหตใหไดใน

ปรมาณทเพยงพอและมคณภาพด สามารถนำาไปชวยชวตของผปวย

ทตองการโลหต และชวยพฒนาคณภาพชวตของผปวยใหมสขภาพ

และคณภาพชวตทดขน โดยใหมอตราเสยงจากการใชโลหตนอย

ทสด เทาทผานมาเรามงเนนความสนใจเกอบทงหมดไปทโลหต และ

ผลตภณฑจากโลหตทเจาะไดจากตวผบรจาค มการตรวจโลหตทรบ

บรจาคมาอยางมากมายรวมทงตดตามผลจากการใชในผปวยวามอาการ

ไมพงประสงคหรอมผลแทรกซอนเปนประการใด (Hemovigilance)

โดยใหความสนใจตอตวผบรจาคนอยมาก จงทำาใหมปญหาอยาง

ทเปนอยในปจจบน ทงในเชงปรมาณและคณภาพ

จากการศกษาและตดตามขอมลเกยวกบผลหรออาการ

แทรกซอนทเกดจากการบรจาคโลหต (Donor Vigilance) เราม

ภาพรวมของจำานวนผบรจาคโลหตทวประเทศเพยงประมาณรอยละ

1 ของประชากร ตวเลขขององคการอนามยโลกใหไวควรจะเปน

รอยละ 3 ความจรงมประชาชนจำานวนไมนอยทตองการจะบรจาค

โลหตแตกบรจาคไมได หรอบรจาคไดไมกครงกตองหยดบรจาคไป

ซงมสาเหตทสำาคญคอโลหตจาง จรงอยคนไทยรอยละ 30-40 เปน

พาหะของโลหตจางธาลสซเมย แตการเปนเพยงพาหะจะตองไมโลหต

จาง ถาพบวาโลหตจางกแสดงวามปจจยอนรวมดวย เชน การ

ขาดสารอาหารทจำาเปนจำาพวกโปรตน วตามน และเกลอแร รวมทง

ธาตเหลก ซงเราเขาใจวานาจะเกนแตกไมถกตอง จำาเปนตองแกไข

เคยสอบถามผบรจาคโลหตหลายรายทหยดบรจาคหรอขาด

หายไปเปนเวลานาน พบวาสวนหนงเนองจากการเปนลมในการ

บรจาคในครงแรกหรอครงกอนๆ ทำาใหไมกลากลบมาบรจาคอก

หรอญาตและผปกครองจะหาม หรอแนะนำาไมใหกลบมาบรจาคอก

หรอบางครงกจะมเจาหนาทแนะนำาใหหยดบรจาคเพราะเกรงวาจะเกด

อนตราย จากขอมลของศนยบรการโลหตแหงชาต สภากาชาดไทย

ตงแตป พ.ศ. 2549-2551 พบวาแตละปจากจำานวนโลหตบรจาค

ปรมาณเกอบ 500,000 ราย มจำานวนผบรจาคทมอาการวงเวยน

ศรษะจนถงขนตองนอนพก และใหการดแลเทาทพบและมรายงาน

ไวถงประมาณ 12,000 รายตอป หรอประมาณรอยละ 2.5 ซงเกดขน

ทศนยบรการโลหตประมาณรอยละ 0.5 แตเกดขนทหนวยเคลอนท

พบสงถงเกอบรอยละ 4 สาเหตอยางหนงทอาจจะเกยวของกนา

จะเนองจากทหนวยเคลอนทมอากาศรอนกวาและผบรจาคโลหต

ไดดมนำานอยกวาทศนยบรการโลหตฯ (ตารางท 1)

ทำาไมผบรจาคโลหตบางราย (รอยละ 0.5-4.0) ถงเปนลมทนท

ขณะทนอนบรจาคโลหต หรอเกดหลงบรจาคโลหตไปแลว 2-3

ชวโมง แตสวนใหญกมอาการวงเวยนศรษะ หรอเปนลมภายใน

ครงชวโมงหลงการบรจาค?

ปฏกรยาทเกดขนนจะเกดขนเรวและหายหรอรสกตวรวดเรว

แตกวาจะหายเปนปกตและกลบบานไดอาจใชเวลาเปนชวโมง เรา

เรยกอาการทเกดขนนวา “Vasovagal Reaction หรอ VVR” สวน

มากมกจะเกดขนในผบรจาคโลหตหญง ทมาบรจาคโลหตเปนครง

แรก ซงยงขาดประสบการณไมมความมนใจ กลาๆ กลวๆ กลว

เขม กลวเจบ ตนเตน มความกงวล อายนอย นำาหนกตวนอย

ชพจรเรวและเบา ความดนโลหตกอนบรจาคตำา ซงรวมเปนสาเหต

บทบรรณาธการ

ความสำาคญของการดมนำากอนการบรจาคโลหต

ดำารงเชยวศลปศนยบรการโลหตแหงชาต สภากาชาดไทย

ตารางท1 แสดงสถตผบรจาคโลหตทมอาการเปนลมจากการบรจาคโลหต

2006(2549) 2007(2550) 2008(2551)

จำานวนทบรจาค เปนลม % จำานวนทบรจาค เปนลม % จำานวนทบรจาค เปนลม %

ผบรจาคโลหตทศนยฯ 185,232 1,057 0.57 218,295 895 0.41 229,543 1,960 0.85

ผบรจาคขางนอกหรอ

หนวยเคลอนท

280,215 10,884 3.88 272,558 10,199 3.74 267,867 10,567 3.94

รวมทงสน 465,447 11,941 2.56 490,853 11,094 2.26 497,410 12,527 2.52

ดำารง เชยวศลป

JournalofHematologyandTransfusionMedicine Vol. 19 No. 4 October-December 2009

246

หลายประการ แตทเปนสาเหตสำาคญ เกยวของกบระบบ กาย-จต

(Psychosomatic) และมความผดปกตเกยวกบระบบประสาท

อตโนมต (Autonomic nervous system disturbance) ซง

โดยปกตเมอรางกายเสยโลหตไปในการบรจาคโลหต หวใจจะเตน

แรงและเรวขน แตในความผดปกตดงกลาว ปฏกรยาจะเปนไปใน

ทางตรงกนขาม ทนททพบผบรจาคเปนลม อาจจะวดซพจรหรอ

วดความดนโลหตไมได

ดวยเหตดงกลาวการปองกนการเปนลมทสำาคญเปนประการแรก

คอการใหดมนำาเทากบจำานวนโลหตทเสยไปในการบรจาคโลหตคอ

400-500 ลบ.ซม. ระยะเวลาครงชวโมงกอนการบรจาคโลหต นำา

จะเรมถกดดซมเขาไปทดแทนโลหตทเสยไปภายในเวลา 15 นาท

และทดแทนไดหมดภายในเวลา 2-3 ชวโมง ทำาใหการเตนของหวใจ

และความดนโลหตกลบมาเปนปกต เนองจากเราตองทำางานเจาะ

เกบโลหตจากผบรจาค เราควรจะใหผบรจาคทกคนทราบวา ทก

คนทนำาหนก 45 กโลกรมขนไปจะสามารถบรจาคโลหตไดทก 3

เดอน เพราะวาโลหตในรางกายมอยประมาณรอยละ 10 ของนำา

หนกตว ดงนนการบรจาคโลหตในปรมาณรอยละ 10 ของโลหต

ทงหมด แตไมเกน 400-500 ลบ.ซม. ซงโลหตทสญเสยไปน

รางกายจะสามารถสรางทดแทนไดภายใน 4-6 สปดาห แตเนองจาก

ลำาไสสามารถดดซมธาตเหลกไดในปรมาณทจำากด จงตองใชเวลา

อกประมาณ 6 สปดาห เพอเพมปรมาณเหลกสะสมในรางกาย

เนองจากพลาสมาประกอบดวยนำาประมาณรอยละ 92 อกรอยละ

7-8 กเปนพวกโปรตน คารโบไฮเดรท ไขมน วตามน และเกลอ

แร เมอสวนใหญของโลหตเปนนำาทสญเสยไป จงจำาเปนตองดมนำา

เทากบปรมาณทเสยไป เขาไปทดแทนสวนทเสยไป ทงนปรมาณ

ของเมดโลหตแดง เมดโลหตขาว และเกลดโลหต ประกอบขน

เปนรอยละ 45 ของโลหตทงหมด ถงแมสวนทเปนของเหลว ซง

สวนใหญจะเปนนำาจะมการทดแทนไดภายในเวลา 2-3 ชวโมง ใน

กรณทผบรจาคดมนำาเพยงพอ แตสวนประกอบอนๆ ของโลหต

ถงแมจะมการสรางทดแทนตลอดเวลา แตกจะใชเวลานานกวาใน

การสรางทดแทน ซงเมดโลหตขาวใชเวลาภายใน 24 ชวโมง เกลด

โลหตและพลาสมาโปรตนใชเวลา 48-72 ชวโมง สำาหรบเมดโลหต

แดงจะสรางทดแทนทเสยไปไดตองใชเวลา 4-6 สปดาห ซงรางกาย

จะตองมธาตเหลกเพยงพอจากการกนอาหารทมธาตเหลกสงหรอ

กนอาหารเสรมธาตเหลกชนดเมดทจดให

ประการทสอง ในการบรจาคโลหตแตละครงยงถาผบรจาคม

ความกลว ความเครยด เกรง ความไมแนใจ หรอถาเจาะทเดยว

ไมได กจะนำาไปสปฏกรยาทเรยกวาสหรอหน (Fight-or-Flight

Response) ทำาใหปรมาณโลหตไปสสมองนอยลง แตกลบไปสกลาม

เนอแขนและขามากขน ดงนนในการเจาะโลหตผทมความเสยงใน

การเปนลมสง ผเจาะจะตองมความมนใจสงในการเจาะครงเดยว

ใหได รวมทงการใหความมนใจตอผบรจาค

ประการทสาม การรบลกขน หรอลกขนอยางรวดเรวหลงการ

บรจาค โดยเฉพาะอยางยงพวกทม Autonomic nervous system

disturbance หรอม Orthostatic Hypotension กจะทำาใหม

โลหตไปสสมองนอยลง นำาไปสการเกดอาการวงเวยนศรษะหรอ

เปนลมได จงจำาเปนตองปองกน ดวยการใหนอนพกนานขน

ตวอยางงานวจยทเนนหรอสนบสนนใหเหนความสำาคญของ

การดมนำาทมตอการบรจาคโลหต เชน

Graham D.T1 รายงานวาเนองจากสวนใหญผบรจาคทเปนลม

จะเปนชนด Vasovagal Reaction ผบรจาคทเสยงจะเปนลมสง

จงมกพบวามอายนอย วดชพจรไดเรวกอนการบรจาค สอบถาม

ดจะตอบวารสกตนเตน ซงจะพบไดมากกวาปจจยอนๆ

Schroeder et al2

พบวาจะมการเพมขนของความดนโลหตหลงการดมนำา ซง

จะพบเพมขนภายใน 5 นาท หลงการดมนำาในปรมาณทมากพอ

และความดนจะเพมขนสงสดในเวลาประมาณ 30-35 นาท และ

จะคงทอยไมนอยกวา 60 นาท ทงนเนองจากการดมนำาประมาณ

500 ลบ.ซม. มผลทำาใหระดบ norepinephrine ในรางกายเพมขน

Lu CC3 รายงานวาการดมนำาชวยกระตนและประคบประคองภาวะ

การยนขน ทงนโดยการไปเพม peripheral vascular resistance

ทำาใหความดนโลหตดขน การดมนำาจงเปนวธการทงายสะดวกและ

ไดผลดในการปองกนการเปนลม หรอ vasovagal reaction ในคน

ปกตหรอม autonomic nervous system disturbance เชนท

พบไดในการบรจาคโลหต

Hanson SA และ France CR4 ใหขอมลจากการศกษาวจยวา

การทดลองในผบรจาคโลหตครงแรกซงมโอกาสเปนลมสงหลงการ

บรจาค พบวาการใหดมนำา 500 ลบ.ซม.กอนการบรจาคครงชวโมง

ทำาใหเกดการเปลยนแปลงในทางทดขนเกยวกบการเตนของหวใจ

การไหลเวยนของโลหต ทำาใหความดนโลหตดขน ทำาใหลดการ

เปนลม ซงเปนผลดตอผบรจาค เปนประสบการณทด ทำาใหอยาก

กลบมาบรจาคอก การใหผบรจาคดมนำาจงเปนวธงาย คาใชจายนอย

และไดผลดในการดแลผบรจาคโลหต

Newman B5 พบวาการรบบรจาคโลหตจากเดกนกเรยนซง

อายนอยและเปนการบรจาคครงแรก มอตราการเปนลมสงกวา

ในผใหญ จงมการวจยใหเดกนกเรยนดมนำา 473 ลบ.ซม. หรอ

16 ออนซกอนการบรจาคโลหต พบวาการเปนลมหรอ vasovagal

ความสำาคญของการดมนำากอนการบรจาคโลหต

วารสารโลหตวทยาและเวชศาสตรบรการโลหต ป ท 19 ฉบบ ท 4 ตลา คม-ธนวาคม 2552

247

reaction ลดลงถงรอยละ 21 คอไมไดดมนำาเปนลมรอยละ 12.5

กลมทไดดมนำาเปนลมเพยงรอยละ 9.9 แตกพบความแตกตางกน

ในเชอชาตทตางกนดวย

โดยสรป การดมนำากอนการบรจาคโลหตทำาใหผบรจาคโลหตรสก

สดชนและทสำาคญคอลดอตราการเปนลม อกทงยงมคาใชจายนอย

ควรทจะนำาไปสการปฏบตใหแพรหลายยงขน

เอกสารอางอง1. Graham DT. Prediction of fainting in blood donors. Circulation

1961;12:901-6.

2. Schroeder C. et al. Water ingestion as prophylaxis against syncope.

Circulation 2002:106:2806-11.

3. Lu CC. et al. Water ingestion as prophylaxis against syncope.

Circulation 2003;108:2660-5.

4. Hanson SA, CR France. Predonation water ingestion attenuates

negative reactions to blood donation. Transfusion 2004;44(6):924-8.

5. Bruce N. The effect of a 473- mL (16-0Z) water drink on

vasovagal donor reaction rates in high-school students. Transfusion

2007;47(8):1524-33.

JournalofHematologyandTransfusionMedicine Vol. 19 No. 4 October-December 2009

248