PSYCHOLOGIA ODYWIANIAZachowania normatywne i patologiczne
Dr Beata ZikowskaInstytut Psychologii, UAM
[email protected]
Jemy, aby y, nie yjemy, aby je
Sokrates
Gd contra apetyt
GD:
zesp emocji wzbudzanych przez reakcje
biochemiczne powstajce pod wpywem
potrzeb energetycznych;
APETYT:instynktowny mechanizm powodowany
indywidualnym stosunkiem
do smakowitoci danego pokarmu;
Dlaczego (nie) jemy?
Dowiadczanie okrelonych
nastrojw i emocji
Subiektywnie oceniana
smakowito pokarmu
Wzgldy towarzyskie, religijne, kulturowe
Zaburzenie jako forma adaptacji
rdo: za Albee, 1980
Zaburzenia odywiania diagnoza
Istnieje okrelone zaburzenie nawykw ywieniowych i/lub zachowania
polegajcego na kontroli wagi ciaa;
Zaburzenie to powoduje od strony klinicznej znaczce
nieprawidowoci w zakresie funkcjonowaniasomatycznego i/lub
psychospoecznego;
Zaburzenie to nie jest schorzeniem wtrnym w stosunku do
schorzenia medycznego o charakterze oglnym lub wzgldem
jakiegokolwiek innego za zaburzenia psychiatrycznego.
Klasyfikacja zaburze odywiania i nieprawidowych zachowa
jedzeniowych
ZABURZENIA ODYWIANIA
I NIEPRAWIDOWE ZACHOWANIA JEDZENIOWE
rdo: opracowanie Zikowska i Mroczkowska na podstawie DSM-IV,
1994.
specyficzne zaburzenia odywiania
niespecyficzne zaburzenia
odywiania
zaburzenia karmienia i jedzenia okresu
dziecistwa
nie uwzgldnione w klasyfikacji DSM-IV
zachowania jedzeniowe
anorexia nervosa
bulimia nervosa
kompulsywne objadanie si
pica
rumination
zesp jedzenia nocnego
orthorexia nervosa
bigorexia nervosa
wilczy apetyt na sodycze
anarchia jedzeniowa
ustne wydalanie
stress eating
Epidemiologia zaburze odywiania
Anorexia nervosa
1 2 %populacji
Bulimia nervosa
2 5% populacji
Otyo
40%-50% populacji
Utrzymywanie si objaww specyficznych zaburze odywiania
77% choruje od 1-15 lat
30% choruje od 1-5 lat
31% choruje od 6-10 lat
16% choruje od 11-15 lat
okoo 6% powanie chorujcych pacjentw
umiera
tylko 50% osb chorujcych dowiadcza
wyleczeniardo: ANAD, 2004
Czynniki ryzyka
dla zaburze odywiania
Zaburzenia
odywiania
yciew zachodnim
spoeczestwie
Historia rodzinna
Peeska
Cechy przedchorobowe
Adolescencja i wczesnadoroso
Dowiadczenia przedchorobowe
Adolescencja jako czas sensytywny
rdo: opracowanie B. Zikowska na podstawie Brzeziska, 2000.
KULTURA:
prasa, film, telewizja, Internet itp.
PSYCHE:
potrzeby psychiczne, samoocena, aspiracje,motywacja, emocje
itp.
SOMA:
kondycja fizyczna, funkcjonowanie ukadw i narzdw, poziom energii
itp.
POLIS:
relacje rodzinne, relacje w grupie rwieniczej, relacje
z nauczycielami itp.
Determinanty
zaburze odywiania
Czynniki
wyzwalajce
Czynniki
predysponujce
Czynniki
podtrzymujce
Trudnoci w osigniciu autonomii
Dysfunkcjonalne relacje rodzinne
Tendencje do perfekcjonizmu
Stresy zwizane z funkc. spoecznym
Urazowe dowiadczenia seksualne
Biologiczna podatno na zranienie
Poczucie sukcesu wynikajce
z kontroli
Poczucie wyjtkowoci i
oryginalnoci
Ograniczenie aktywnoci spoecznej
Zmiany w zajmowanej w rodzinie
pozycji
Zmiany somatyczne
Kulturowe normy zwizane z wygldem
Trudna sytuacja yciowa
Separacja, utraty, zmiana kontekstu
funkcjonowania
Okres dojrzewania
Inne, np. deficyt konstruktywnych
strategii zaradczych
Czynniki te s podobne do
wystpujcych w
anoreksji.
Nie bez
znaczenia dla
podtrzymywania bulimii s
te uczucia, jakie
towarzysz
rytuaom objadania si
Za: Slade,1988, Lacey, Coker, Birtchell 1986.
anorexia nervosa
bulimia nervosa
Trudnoci w utrzymywaniu relacji
rwieniczych,
Konflikty dotyczce roli seksualnej,
Konflikty rodzinne i
maeskie,
Dua potrzeba osigni
Czynniki te s
zblione do
wyzwalajcych
anoreksj, lecz
charakter ogranicze
dietetycznych
jest mniejszy
Kryteria diagnostyczne
anorexia nervosa
Utrata lub brak przybierania na wadze
w okresie wzrostu,
Silny lk przed przybraniem na wadze,
Zakcenie wizerunku wasnego ciaa,
Brak przynajmniej trzech kolejnych
miesiczek.
Mechanizm Anorexia nervosa
rdo: opracowanie B. Zikowska na podstawie Jablow, 1993.
euforia, poczucie wadzy i kontroli
poczucie wyszoci moralnej czemu sprzyja przestrzeganie surowych
zobowiza
niepewno, lk wynikajcy z obawy przed utrata kontroli, niepewno:
czy wytrwam w postanowieniach?...
pojawianie si coraz czciej i na duszy czas nastroju
depresyjnego, obsesji, natrctw
Powikania anorexia nervosa
Trwae i nieodwracalne uszkodzenie wtroby
Trwae uszkodzenie funkcji wydzielniczej nerek
Trwae zmiany organiczne w OUN
Zrzeszotnienie koci (osteoporoza), w tym utrata zbw
Niepodno i inne dysfunkcje hormonalne
Zmtnienie rogwki
ysienie
Trway defekt metaboliczny - spowolnienie przemiany materii
Kryteria diagnostyczne
bulimia nervosa
Powtarzajce si przypadki objadania si,
Poczucie braku kontroli podczas objadania
si,
Uywanie rodkw przeczyszczajcych,
Wystpowanie co najmniej 2 razy
w tygodniu przez 3 miesice sesji objadania
si i zachowa kompensacyjnych,
Trwaa, przesadna troska o wag i wymiary
ciaa.
Mechanizm bulimia nervosa
Dieta
rdo: opracowanie Beata Zikowska na podstawie Platen, 2004.
Przybranie na wadze
Postanowienie o kontroli wagi
Wymiotowanie, treningi
Poczucie winy i lk
Poczucie winy Napad jedzenia
Gd,pustka
Powikania bulimia nervosa
Powikania wymiotw:
Zapalne obrzki linianek przyusznych
Przewleke zapalenie trzustki (obrzk)
Naderki w przeyku i odku
Naderki tylnej ciany garda
Chrypka, dzwonienie w uchu
Zapalenie dzise
Ubytki szkliwa, prchnica zbw
Ubytki naskrka na grzbietowej powierzchni doni
Powikania po rodkach przeczyszczajcych i diuretykw
Biegunki
Wahania masy ciaa przebiegajce z odwodnieniem
Kryteria diagnostyczne jedzenia kompulsywnego
Jedzenie zdecydowanie szybsze ni
normalne;
Objadanie si a do wywoania przykrych
objaww gastrycznych;
Pochanianie duej iloci pokarmw bez
fizycznego uczucia godu;
Jedzenie w samotnoci;
Po jedzeniu niezadowolenia z siebie,
nastrj depresyjny i/lub poczucie winy.
Kryteria diagnostyczne
niespecyficznych zaburze odywiania
Spenione s kryteria anorexia nervosa, ale chora regularnie
miesiczkuje;
Spenione s kryteria anorexia nervosa poza ubytkiem masy
ciaa;
Spenione s kryteria bulimia nervosa, ale napady gwatownego
objadania si i zachowania kompensacyjne wystpuj rzadziej ni 2 razyw
tygodniu lub trwaj krcej ni 3 miesice;
Pomimo normalnej masy ciaa dochodzi do zachowa kompensacyjnych
pojawiajcych si po zjedzeniu maych iloci poywienia, due iloci
pokarmw s regularnie ute i bez poykania wypluwane.
Nadwaga i otyo
Nadwaga i otyo to powane nastpstwo utraty kontroli nad procesem
odywiania.
Nie kada nadwaga oznacza otyo, ale kada otyo oznacza nadwag!
W odrnieniu od otyoci charakteryzowanej w sensie ywieniowym,
otyo psychoidalna zwizana jest
z kompulsywnym objadaniem si na skutek
przeywanych stanw emocjonalnych.
Temu ostatniemu najczciej towarzysz zaburzenia odywiania lub
nieprawidowe zachowania jedzeniowe
Otyo
Zaburzenia mechanizmu samoregulacji
Przekonania i oczekiwania jednostki
Cechy osobowoci
Trudnoci w radzeniu sobie
z napiciem
rdo: opracowanie B. Zikowska na podst. Ogiska-Bulik, 2007.
Psychologiczne determinanty otyoci
Leczenia osb cierpicych na
zaburzenia odywiania wg APA
Stworzenie i utrzymanie zwizku (sojuszu) terapeutycznego
z pacjentem;
Koordynowanie leczenia i wsppraca z innymi specjalistami;
Ocena i monitorowanie zaburze odywiania si;
Ocena i monitorowanie stanu oglnego pacjenta;
Ocena i monitorowanie stanu psychicznego pacjenta
i jego bezpieczestwa;
Ocena sytuacji rodzinnej pacjenta i ewentualne zainicjowanie
terapii rodzinnej.
Wskazania do leczenia szpitalnego
Wyniszczenie organizmu;
Powikania somatyczne;
Obecno czynnikw dodatkowych;
Inne zaburzenia psychiczne;
Cikie uzalenienie od alkoholu
lub substancji psychoaktywnych
Zintegrowany model pracy
- wsparcie formalne
TERAPIAINDYWIDUALNA
KONSULTACJE DIETETYCZNE
POMOC MEDYCZNA
TERAPIAGRUPOWA
POMOC DLA RODZICW
I BLISKICH
Konsultacje dietetyczne
i psychoterapia cele
PSYCHOTERAPIAKONSULTACJE
DIETETYCZNE
eliminowanie problemw natury
psychicznej (osobowociowej)
praca z emocjami, mylami,
przekonaniami, zachowaniami
oraz dziaaniami zwizanymi
z odywianiem i mas
kontrola masy ciaa pacjentek
planowanie i monitorowanie diety
oraz sposobu odywiania si
edukacja w zakresie odywiania
oraz utrzymywania masy ciaa
READAPTACJA
