17 Nynorsk grammatikk

Nynorsk grammatikk Ordklasser og setningar

1

SUBSTANTIV..................................................................................................................2

Særnamn og samnamn ........................................................................................ 2 Kjønn...................................................................................................................... 4 Eintal og fleirtal ..................................................................................................... 6 Ubestemt og bestemt form................................................................................... 9 Oppsummering av substantivbøying ................................................................ 13 Uteljelege substantiv .......................................................................................... 16 Samansette substantiv ....................................................................................... 19 Genitiv.................................................................................................................. 22 Bruk av ordbok eller ordliste.............................................................................. 23


2

SUBSTANTIV Alt har eit namn. Desse namna plasserer vi i ordklassa substantiv. Substantiv er namn på personar, stader, dyr og ting. Substantiva blir også kalla namnord. Konkrete substantiv er namn på det vi kan sjå eller ta på, f.eks. hest, eple, mor Abstrakte substantiv er namn på noko vi ikkje kan sjå eller ta på, f.eks. tid, helse, tanke

1 Skriv ned fem konkrete og fem abstrakte substantiv.

_____________________________ _________________________________

_____________________________ _________________________________

_____________________________ _________________________________

_____________________________ _________________________________

_____________________________ _________________________________

Særnamn og samnamn Særnamn kan vere namn på ein bestemt person: Carmen, eit bestemt land: Noreg eller ei bestemt gate: Storgata. Desse substantiva kallar vi for særnamn. Vi skriv dei med stor forbokstav. Samnamn er namn på mange av den same sorten: Både Noreg, Cuba og Russland er land, og både Carmen, Irina og Luisa er kvinner.

Katt er eit samnamn. Alle kattar kan vi kalle katt. Men Prikken er namnet på ein bestemt katt. Prikken er eit særnamn.


3

2 Fyll ut. Kva heiter du? __________________________________________________________

Har du sysken? Kva heiter dei? ____________________________________________

Kvar kjem du frå? _______________________________________________________

Kvar bur du? ___________________________________________________________

Kva er adressa di? ______________________________________________________

Kva kommune bur du i? __________________________________________________

Kva fylke bur du i? _______________________________________________________

Kva heiter læraren din? ___________________________________________________

Kva heiter skulen du går på? ______________________________________________

Nokre substantiv fortel kva land ein person kjem frå: tyskar, nordmann, kubanar, europear. Dei skriv vi med liten bokstav. Namn på månader: juni, juli, august, og dagar: måndag, tysdag, onsdag, skriv vi også med liten bokstav.

3 Spør dei andre i klassa: Kvar kjem du frå? Kva månad fyller du år? Arne er nordmann. Han fyller år i juni. _____________ er _____________. _______ fyller år _____________.

_____________ er _____________. _______ fyller år _____________.

_____________ er _____________. _______ fyller år _____________.

_____________ er _____________. _______ fyller år _____________.

_____________ er _____________. _______ fyller år _____________.

_____________ er _____________. _______ fyller år _____________.

_____________ er _____________. _______ fyller år _____________.

_____________ er _____________. _______ fyller år _____________.


4

4 Set strek under alle substantiva under. Skal det vere stor eller liten forbokstav? Eg kjenner ei kvinne. Ho heiter carmen og kjem frå cuba. På cuba budde ho i

hovudstaden, havanna. Ho kom til noreg i juni 2004. Det var ein tysdag morgon. Ho

hugsar det godt. Ho kom saman med dei to borna sine. No bur ho på flø i ulstein.

Kjønn Substantiva på norsk har tre kjønn: hokjønn, hankjønn og inkjekjønn. Vi set ei framfor hokjønnsord, ein framfor hankjønnsord og eit framfor inkjekjønnsord. Ei, ein og eit kallar vi for artiklar. Vi kan ikkje sjå av substantivet kva kjønn det er. Derfor er det ein god regel å lære artikkelen saman med substantivet. Hokjønn: ei jente, ei bok, ei jakke, ei sol Hankjønn: ein gut, ein skule, ein lærar, ein bil Inkjekjønn: eit barn, eit hus, eit land, eit eple

5 Set inn ei, ein eller eit. Hei! Eg heiter Arne. Eg er gift med Carmen. Ho har _________ son, og _________

dotter. Sonen heiter Leo, og dottera heiter Luisa. Dei kjem frå _______ land i Latin-

Amerika som heiter Cuba. På Cuba budde dei i Havanna. Havanna er _________ stor

by. Carmen arbeidde på ___________ sjukehus i sentrum. Leo gjekk på _________

stor barneskule utanfor byen, men Luisa gjekk på ___________ vidaregåande skule

inne i byen.

I Noreg bur vi i __________ lita bygd. Vi bur i _________ gult hus. Det ligg utanfor

sentrum. No er eg i ________ fin blomebutikk. Eg skal kjøpe ___________ stor

blomebukett til kona mi, Carmen. Ho blir 40 år i dag. Barna har laga ____________ fin

gåve til Carmen. Vi skal feire dagen saman med vener. Carmen har laga ___________

god kake.


5

6 Kor mange ting kan du namnet på? Skal vi skrive ei, ein eller eit framfor ordet? Set inn ord på rett stad. Hokjønn (ei) Hankjønn (ein) Inkjekjønn (eit)


6

Eintal og fleirtal Leo har ein mobiltelefon. Luisa har to mobiltelefonar. Når eit ord fortel om éin ting, står ordet i eintal. Når eit ord fortel om fleire av den same tingen, står det i fleirtal. I fleirtal endrar substantivet seg: Hokjønnsord får endinga -er. Hankjønnsord får endinga -ar. Inkjekjønnsorda får inga ending. Eintal Fleirtal Hokjønn ei jente to jenter Hankjønn ein gut to gutar Inkjekjønn eit eple to eple

Vi må alltid bruke fleirtal etter talord: to, tre, fire, og etter ord som mange, nokre, alle.

7 Set inn substantiv i fleirtal. eit språk Han kan snakke tre _____________________________________.

ein gut Han har to ____________________________________________.

ei jente Det er tre ___________________________________ i familien vår.

ein iranar Det bur tre _______________________________________ i huset.

eit hus Ho eig mange __________________________________________.

ein elev Det er mange __________________________________ på skulen.


7

ei krone Norskboka kostar hundre _________________________________.

ein datamaskin Eg har kjøpt meg to nye __________________________________.

eit land Elevane kjem frå mange _________________________________.

ein flyktning Fire nye ____________________________ skal flytte til bygda vår.

ein asylsøkjar Vi har to _____________________________________ i klassa vår.

ei kake Arne baker tre store ___________________________________.

eit troll I skogen bur det mange __________________________________.

8 I ei norskklasse er det tre elevar frå Iran, to frå Irak, fire frå Afghanistan, to frå Somalia, tre frå Tyskland og fem frå Thailand. Fortel om elevane i denne klassa. Det er tre iranarar i klassa. ______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

Korleis er det i klassa di? ______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________


8

9 Eintal eller fleirtal? Set inn rett form av substantiva. jente Ei ______ frå Cuba og mange ___________ frå Russland skal gå på kurs.

krone Ho har berre ei ____________, men sjokoladen kostar ti _____________.

land Nokre __________ har mange store byar, men i eit __________ i Europa,

Island, er det berre små byar.

gut Mange ________________________ liker å spele fotball. Men eg kjenner

ein ___________ frå Volda. Han liker handball best.

eple Eit raudt _____________ og mange grøne _____________ ligg på fatet.

mobiltelefon Eg har kjøpt ein ny_____________. Per har mange _________________.

seng Det stod ei ____________ på det eine rommet. På det andre rommet stod

det mange _____________.

bygd Ei _________ er oftast mindre enn ein by. Men nokre ______________ er

store.

elev Ein _________ må gjere lekser kvar dag. Det må alle ________________.

hus Mange ________________ er kvite, men eitt _________________ er

raudt.

dyr Det finst mange ville __________ i Noreg, men her i Ørsta har eg sett

berre eitt vilt ____________.

10 Kva heiter dei utheva orda i eintal? Artikkel Substantiv

Det ligg mange båtar i hamna. ___________ ______________________

Ser du mange gutar her? ___________ ______________________

Det er mange høge fjell på Vestlandet. ___________ ______________________

Vi må ha fleire teppe i stova. ___________ ______________________

Ho kjøpte to kåper på sal. ___________ ______________________

Familien har berre to senger. ___________ ______________________

Leo knuste tre glas. ___________ ______________________

Vi treng fleire oppgåver. ___________ ______________________

Det er to tyskarar i klassa. ___________ ______________________


9

Ubestemt og bestemt form Bestemt form eintal Vi får bestemt form eintal av substantivet ved å leggje til desse endingane: Hokjønnsord får endinga -a. Hankjønnsord får endinga -en. Inkjekjønnsord får endinga -et. Eintal

ubestemt form bestemt form ei dør døra Hokjønn ei jente jenta ein gut guten Hankjønn ein konge kongen eit hus huset Inkjekjønn eit bilete biletet

Merk! Vi får ikkje trykklett e i slutten av ordet når vi legg til ending, f.eks. jente– jenta

11 Set inn substantiv i bestemt form eintal. eit viskelêr Kan eg låne _______________________________ ditt?

ei norskbok Kven har gløymt ____________________________ si?

ein vikar I dag kjem den nye ____________________________.

ei tavle Læraren skriv mykje på _________________________.

eit krit Læraren finn ikkje _____________________________.

ein penn Denne _________________________________ er min.

ein lærar I dag er __________________________________ sjuk.

ei dør Kan du late att ________________________________?

eit bibliotek Elevane skal gå på __________________ og låne bøker.

ein pause I _____________________ snakka elevane berre norsk.

ein pult Per sit ved __________________ sin og les i norskboka.

eit bilete På veggen heng _______________________ av klassa.

ei lampe _________________________________ står på bordet.


10

Bestemt form fleirtal Vi får bestemt form fleirtal av substantivet ved å leggje til desse endingane: Hokjønnsord får endinga -ene. Hankjønnsord får endinga -ane. Inkjekjønnsorda får endinga -a. Eintal Fleirtal

ubestemt form ubestemt form bestemt form ei dør dører dørene Hokjønn ei jente jenter jentene ein gut gutar gutane Hankjønn ein konge kongar kongane eit hus hus husa Inkjekjønn eit bilete bilete bileta

Merk! Vi får ikkje trykklett e i slutten av ordet når vi legg til ending, f.eks. jente – jenter

12 Gjenta setningane med substantivet i bestemt form fleirtal. Studenten kjem frå Cuba. _______________________________________________

Læraren underviser i norsk. _______________________________________________

Kan du lukke vindauget? _______________________________________________

Jenta liker å sparke fotball. _______________________________________________

Dette er veninna til Luisa. _______________________________________________

13 Gjer om substantiva til bestemt form eintal eller bestemt form fleirtal. ei adresse Skriv ____________________________________________ di her!

adresser Læraren vil ha alle ______________________________________.

ei lekse Kva er______________________________________ til i morgon?

lekser Luisa vil gjere _____________________________________i helga.

ein elev ____________________________ synest norsk er eit enkelt språk.

elevar Vi har snakka med mange av ______________________________.

ein lærar Eleven fekk hjelp av _____________________________________.

lærarar Nokre av __________________________ hjelper oss med leksene.


11

eit hus ________________________________ er gult med kvite vindauge.

hus Alle ___________________________ i gata vår er brune og raude.

Bruk av ubestemt og bestemt form Vi bruker bestemt form når den vi snakkar til, kan forstå kva vi snakkar om: Har du gjort leksa di? (Vi veit at du har lekse.) Eg skal til legen i dag. (Legen har ei kjend rolle.) Eg må ta ut pengar i banken. (Banken er ein kjend institusjon.) Første gongen vi fortel om noko nytt, bruker vi ubestemt form. Etterpå må vi bruke bestemt form. Då veit tilhøyraren kva vi snakkar om: ”Det var ein gong ein konge som hadde tre søner. Kongen og sønene budde i eit slott. Slottet var stort og fint.”

14 Set inn desse orda i bestemt form: hage, konge, lærar, skule Skal vi på skulen i morgon? Vi må spørje ____________________________________.

Kven er det som bur på slottet i Oslo? Det er _________________________________.

Alle barn mellom seks og femten år må gå på _________________________________.

Det er fint og varmt ute i dag. Skal vi ete i ___________________________________?

15 Set inn substantiv som passar i rett form. Det kom ein ny elev i klassa i dag. ____________________ heiter Luisa. Ho er frå

Cuba. Det er tre _______________ frå Spania i klassa. _______________ frå Spania

må kjøpe bøker. _________________ er på norsk. Dei må kjøpe ______________ i ein

bokhandel. ________________ i Ålesund ligg i sentrum.

16 Set inn substantiva i rett form: ein hund, ein katt, eit hus, ein gut Ein sint hund sprang etter ein liten katt. Men _______________ sprang svært fort, så

____________ nådde han ikkje. _____________ fekk tid til å gøyme seg i eit hus.

I ___________ budde det ein gut. ___________ stengde døra, og ___________ stod

igjen ute.


12

Det kan vere vanskeleg å vite om eit substantiv skal stå i bestemt eller ubestemt form. Ofte kan vi sjå det av orda som står saman med substantivet: Ubestemt form Bestemt form ei bok den dyre boka mi bok boka mi Leos bok boka til Leo to bøker to av bøkene mange bøker mange av bøkene nokre bøker nokre av bøkene

Ordet som viser kven si bok det er, står framfor substantivet. Då får substantivet ubestemt form: Leos bok. Ordet som viser kven si bok det er, står etter substantivet. Då får det bestemt form: boka til Leo. Merk! Når vi har preposisjonen av etter talord og ord som mange, alle og nokre, får substantivet bestemt form: nokre av bøkene.

17 Set inn substantiva i rett form. sykkel Er dette din eller min _________? Nei, dette er ikkje _____________ min.

Eg trur det er Leos __________________.

eple Eg kjøpte mange __________ i butikken. Men nokre av ____________ var

sure.

jente Fem av ____________ i klassa mi liker å danse. Men nokre ___________

liker ikkje å danse.

kone Du må helse på _______________ mi. Mi ______________ heiter

Carmen.

mann Arne er ______________ til Carmen. Carmen seier: ”______________ til

Irina kjem frå Russland, men min __________ kjem frå Noreg.”

18 Set inn substantiva i rett form: (1) = eit troll (2) = eit fjell Trolla som kunne teie. Det var ein gong tre (1) _____________. Dei budde på kvart sitt (2)________________.

(1) _________________ var så gamle at det grodde mose og voks skog på dei. Ein dag

vart det ein del ståk og bråk på (2) _____________________. ”Kva er det?”, sa det eine


13

(1) ___________________. Så gjekk det hundre år. ”Det var ein katt som mjaua”, sa det

andre (1) _________________. Så gjekk det hundre år til. ”Blir det for mykje snakk her,

så flyttar eg!”, sa det tredje (1) ________________.

Oppsummering av substantivbøying Vanleg bøying av substantiv:

Hokjønn eintal fleirtal

ubestemt bestemt ubestemt bestemt 1. ei jente jenta jenter jentene 2. ei dronning dronninga dronningar dronningane 3. ei skulder skuldra skuldrer skuldrene

1. Regelrett bøying. Dei fleste hokjønnsord blir bøygde slik. 2. Ord som endar på -ing, får -ar og -ane i fleirtal. 3. Ord som endar på -er eller -en, får samandraging.

Hankjønn eintal fleirtal

ubestemt bestemt ubestemt bestemt 1. ein gut guten gutar gutane 2. ein søknad søknaden søknader søknadene 3. ein paprika paprikaen paprikaer paprikaene

1. Regelrett bøying. Dei fleste hankjønnsord blir bøygde slik. 2. og 3. Ord som endar på -nad og -a, får -er og -ene i fleirtal.

Inkjekjønn eintal fleirtal

ubestemt bestemt ubestemt bestemt 1. eit barn barnet barn barna

1. Regelrett bøying. Nesten alle inkjekjønnsord blir bøygde slik.


14

Uregelrett bøying av substantiv Nokre vanlege hokjønns- og hankjønnsord blir ikkje bøygde etter reglane. Substantiva her er eksempel på dette.

Eintal Fleirtal ubestemt bestemt ubestemt bestemt

1. ei bok boka bøker bøkene 2. ei hand handa hender hendene 3. ei dotter dottera døtrer døtrene

Hokjønn

4. ei mor mora mødrer mødrene 5. ein ting tingen ting tinga 6. ein son sonen søner sønene 7. ein fot foten føter føtene 8. ein bror broren brør brørne

Hankjønn

9. ein far faren fedrar fedrane 1.– 4. Nokre eksempel på vanlege uregelrette hokjønnsord. 5. Eit eksempel på hankjønnsord som blir bøygde som inkjekjønnsord i fleirtal. 6.– 9. Nokre eksempel på vanlege uregelrette hankjønnsord.

19 Set inn substantiva i rett form fleirtal. bok Luisa har tre ___________________________________________.

hand Dei vaska __________________________________ sine før dei åt.

dotter Mohammed og Fatima har fire ____________________________.

mor _________________________ til jentene i klassa skal ta med kaffi.

ting Kvar er alle ______________________________________ mine?

son Kor mange _____________________________________ har du?

far Alle ______________________ til gutane i klassa skal ta med kake.

bror Kven av _________________________________ dine heiter Per?

fot Carmen har vondt i _________________________________ sine.

20 Set inn substantiva i rett form. bok Eg finn ikkje ______________________________________________ mi.

Her er _________________________________________________ dine.


15

Leo har mange fine ___________________________________________.

Eg fann alle _______________________________________som eg likte.

jente Luisa er ____________________________________________ på 17 år.

Det er elleve _______________________________________ i klassa vår.

Nokre av ______________________________________ snakkar spansk.

bror Per har _______________________________________. Han heiter Pål.

Kari har tre _________________________________________________.

Eg har alltid ynskt meg ________________________________________.

Pablo liker å leike med ____________________________________ sine.

_______________________________________________ til Per er tre år.

bilete Carmen har mange fine ___________________________ frå heimlandet.

Liker du å sjå på ____________________________________________?

Kva for nokre ________________________________________ er dine?

Fotografen tok ___________________________________ av klassa vår.

hand Er det vanskeleg å teikne _____________________________________?

Du må ha begge ___________________________ på rattet når du køyrer.

Du må ha ei av ______________________________________ på ryggen!

Ho tok han i ___________________________________ og helsa på han.

dotter Er det di __________________________________________________?

Nei, ___________________________________________ mine er heime.

Eg kjenner ei kvinne som har fire ________________________________.

Den yngste _________________________________ hennar heiter Maria.

son _______________________________ mine skal reise til utlandet på ferie.

Den eldste _________________________________ hennar skal bli prest.

Irina har tre vaksne __________ og ein ___________ som berre er fem år.


16

far ________________________________________ til Carmen bur på Cuba.

Ho har ______________________________________ som er veldig snill.

Alle barna skreiv farsdagskort til _____________________________ sine.

Nokre ____________________________ er altfor snille med sønene sine.

Uteljelege substantiv Nokre substantiv kan vi ikkje telje. Desse substantiva blir berre brukte i eintal. Dei kan fortelje om materiale eller stoff: kaffi, mat, ris, gull, sand, graut osb. Nokre av desse substantiva fortel om noko abstrakt, om noko vi ikkje kan ta på eller føle: lykke, tru, hell, hat osb. Vi tek som regel bort artiklane ein, ei eller eit framfor desse orda. Dette gjeld særleg dei orda som fortel om emne eller stoff: Sauen har fin ull. Ulla klipper vi om hausten. Han et mykje mat. Maten er god. Framfor uteljelege substantiv må vi bruke mengdeorda mykje og lite, ikkje mange og få: Vi var svoltne og åt mykje mat. Men: Vi åt mange eple. Han hadde lite lykke og hell i livet. Men: Han hadde få gode dagar. 21 Set inn mengdeorda mykje eller mange, lite eller få. Leo synest det er ________ snø i Noreg, men det er også _____________________

solskinsdagar.

På Cuba er det __________ snø, og det er __________ regnvêrsdagar.

Spania eksporterer ________ vin. ________ av vinflaskene var knuste då dei kom fram.

Han et ikkje ___________ graut. I staden et han ________________ brødskiver.

Det er ____________ hat i verda. Likevel er det _________________ glade menneske.

Det var _______ kaffi igjen på traktaren, så dei selde _________ koppar kaffi etter lunsj.


17

Bruk av artiklane ein, ei eller eit Ofte bruker vi artiklane ein, ei eller eit framfor eit substantiv i ubestemt form. Nokre gonger manglar artiklane. Vi bruker ikkje artiklar når vi fortel om ei spesiell handling eller ein situasjon der vi er meir opptekne av sjølve handlinga enn av tingen. Det er då klar samanheng mellom verbalet og objektet: Eg liker å skrive brev (liker er verbal, å skrive brev er objekt). (Vi er opptekne av skrivinga.) Per tek buss til skulen. (Vi er opptekne av korleis han kjem seg til skulen.) Dei er på arbeid. (Vi er meir opptekne av at han er på arbeid enn av kva arbeid han gjer.)

22 Korleis kjem du deg til næraste by? Tek du fly, buss, båt, bil eller tog? Fortel! ______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

Vi bruker ikkje artiklar når vi fortel kva ein person er: Religion: Ibrahim er muslim. Yrke: Carmen er lege. Nasjonalitet: Irina er russar. Men når vi fortel korleis denne personen er, må vi ha artikkel: Ibrahim er ein kjend muslim. Carmen er ein flink lege. Irina er ein ung russar. Merk! Når eit adjektiv kjem framfor eit substantiv i ubestemt form, må vi alltid ha artikkel.


18

23 Kven er dei? Finn eit substantiv som passar. Ibrahim har flykta frå Irak. Han er ________________________________.

Kari baker og sel brød og kaker. Ho er _________________________________.

Per reparerer bilar. Han er ________________________________.

Bestefar har slutta å arbeide. Han er ________________________________.

Maria arbeider i ei avis. Ho er _________________________________.

Liv og Bente arbeider på ein skule. Dei er ________________________________.

Vi studerer norsk. Vi er _________________________________.

Barna til Carmen går på skule. Dei er ________________________________.

Pablo og Anne arbeider på kafé. Dei er ________________________________.

Fatima og Ola arbeider i butikk. Dei er ________________________________.

Carmen har studert medisin. Ho er _________________________________.

24 Set inn orda med eller utan artikkel. student Broren min er __________________________________________.

Korleis er det på universitetet? Eg veit ikkje. Du må spørje

______________.

Ho liker livet som ________________________.

bonde Eg kjenner _________________ som har mange kyr. Han har vore

__________________ i 20 år.

nordmann Per Olsen er ___________________________________________.

Den beste kameraten min er ______________________________.

Når er nasjonaldagen i Noreg? Det må ___________________ vite.

muslim _____________________________________ drikk sjeldan alkohol.

Ibrahim er frå Irak. Han er ________________________________.

Veit du om Fatima er ____________________________________?


19

Samansette substantiv Nokre substantiv er sette saman av to eller fleire ord. Hovudordet kjem alltid sist. Det avgjer kva kjønn ordet får, og korleis vi bøyer ordet. Det første ordet fortel meir om hovudordet: herresykkel – ein sykkel for herrar damesykkel – ein sykkel for damer barnesykkel – ein sykkel for barn Fleire ord som viser til berre éin ting eller éi hending, må vi skrive saman til eitt ord: fotballkamp. Dette er eitt ord. Ordet fortel om éi hending. Vi treng to ord for å fortelje om denne hendinga: fotball (fortel meir om hovudordet) og kamp (hovudordet) blir fotballkamp

25 Lag samansette substantiv der det eine ordet er: rom soverom, romskip _______________________________________________

bok ______________________________________________________________

pause ______________________________________________________________

ball ______________________________________________________________

26 Set inn samansette substantiv som passar til forklaringane. _____________________________ er ei jakke av skinn.

_____________________________ er ei kake med gulrot i.

_____________________________ er ei bok til å skrive i.

_____________________________ er jus laga av eple.

_____________________________ er postei laga av lever.

_____________________________ er kle til bruk om vinteren.

_____________________________ er ein sekk til å bruke på skulen.

_____________________________ er eit kurs i norsk.

_____________________________ er undervising i engelsk.

_____________________________ er arbeid som ein gjer heime.


20

_____________________________ er ein butikk der du kan kjøpe mat.

_____________________________ er mor til mor di.

Norske ord kan vere svært lange. Dei er lettare å forstå om vi deler dei opp. Då finn vi kva ord dei er samanssette av. Det første ordet i ei samansetjing er ofte eit substantiv eller eit verb. Dette ordet bøyer vi ikkje: ein sykkel for damer: ein damesykkel (dame er eintal, sykkel er eintal) mange syklar for damer: damesyklar (dame er eintal, men syklar er fleirtal)

27 Set inn samansette substantiv som passar til forklaringane. ______________________________ er ei hylle til å ha bøker i.

______________________________ er ein mekanikar som reparerer biler.

______________________________ er ein salat laga av poteter.

______________________________ er opplæring for vaksne.

Samansette substantiv får nokre gonger ein e eller ein s mellom dei samansette orda: ungdom + s + skule = ungdomsskule ungdom + s + bok = ungdomsbok barn + e + hage = barnehage barn + e + sykkel = barnesykkel

28 Set saman ord frå kvar gruppe. Bruk s for å binde saman orda: ungdom plass _______________________________

arbeid skule _______________________________

bomull aktivitet _______________________________

fritid genser _______________________________


21

Set saman ord frå kvar gruppe. Bruk e for å binde saman orda: lån fest _______________________________

katt skule _______________________________

barn mat _______________________________

gut kort _______________________________

jul sykkel _______________________________

29 Kva tyder orda? Set strek mellom dei samansette orda: Skulefritidsordning: skule│fritid│s│ordning Arbeidarpartiet prøverom

morsmålsundervisning midnattssol

samfunnskunnskap familiebilete

telefonrekning kommunepolitikk

språkhistorie debattprogram

transportmiddel minoritetselevar

lokalavis syskenbarn

sjukeheimspasientar fastlegeordning

opphaldsløyve heimland

introduksjonsprogram asylsøkjar

barnerom spanskkurs

30 Vel mellom desse orda, og lag samansette substantiv. Det er fleire ord du kan velje mellom: fjell, rygg, kjøpe, bomull, ull, skinn, dun, silke, barn, sommar, vinter, gym, sykkel og bursdag I går var det sal på eit ________senter i byen. Eg kjøpte nye _____________sko,

______________lue, ________________sekk, ____________hanskar, ____________

genser, ei _____________jakke og eit ______________sjal. Til slutt kjøpte eg ein

_____________sykkel. Den skal Per få. Han skal ha ___________selskap i morgon.


22

Genitiv Det er liten bruk av genitivs-s på nynorsk, og vi bruker denne eigeforma berre saman med særnamn: Leos klasse, Arnes bil, Noregs hovudstad, Luisas bøker Vi kan lage genitiv ved å setje til s i slutten av særnamnet. Genitiv fortel at nokon har eller eig noko. Det som ein eig eller har, står alltid etter genitiven, og det står alltid i ubestemt form: Arnes bil, Noregs hovudstad Dersom substantivet endar på -s eller -z, har vi apostrof (’) i staden for s: Mads’ sykkel, Jens’ hus, Moss’ innbyggjarar. Ved samnamn må du bruke preposisjonar, eigedomsord eller samanskriving for å syne kven som eig noko: bilen til kvinna, hovudstaden i landet, familien sitt hus, huseigaren (eigaren av huset) Det er mest vanleg å bruke preposisjonar og eigedomsord ved særnamn: bilen til Arne, hovudstaden i Noreg, Luisa sine bøker

31 Fullfør setningane under. Arne køyrer bil. Det er Arnes bil. Carmen bur i eit hus. Det er _______________________________________________.

Jenta har ein fin sykkel. Det er _____________________________________________.

Alle mødrene har mange barn. Det er _______________________________________.

Noreg har ein hovudstad som heiter Oslo. Det er ______________________________.

Mads har mange bøker. Det er ____________________________________________.

Sveits har mange bankar. Det er ___________________________________________.

Guten har ein stor fotball. Det er ___________________________________________.


23

32 Fullfør setningane under. Bruk preposisjonar eller eigedomspronomen. Arne køyrer bil. Det er bilen til Arne. Carmen bur i eit hus. Det er ______________________________________________.

Noreg har eit folketal på 4,7 millionar. Det er _________________________________.

Mads har mange bøker. Det er ____________________________________________.

Sveits har mange bankar. Det er ___________________________________________.

Bruk av ordbok eller ordliste Det kan vere vanskeleg å hugse kva kjønn eit ord har, og korleis ein bøyer ordet. Derfor er det viktig å bruke ei ordbok. Der står det korleis ordet blir bøygd. Spesielle bøyingar står som regel skrivne heilt ut. Øv på å bruke ordlista! Ordbok på nettet: Vi kan også finne ei nynorsk ordbok på Internett: www.ordbok.no Kva fortel ordboka oss? Eksempel: bok│a, bøker (oppslagsord i Alf Hellevik: Nynorsk ordliste, 2005) Ordklasse: Substantiv Vi ser dette frå endinga a. Dette er ein av dei tre bestemte artiklane til substantiva. Dette er bestemt artikkel i eintal. Artikkelen seier vi er etterhengd, han heng på ordet. Kjønn: Hokjønn Artikkelen a etter substantivet bok viser oss også at dette er hokjønn (ikkje ein som i hankjønn eller eit som i inkjekjønn). Alle hokjønnsord har artikkelen a i bestemt form. Regelrett/uregelrett: her regelrett Vi kjenner bøyinga av regelrette hokjønnsord. Dette ordet har den regelrette endinga er i fleirtal.

http://www.ordbok.no/


24

33 Kva informasjon får du her om desse orda? (henta frå Alf Hellevik: Nynorsk ordliste, 2005) ven│en, -er { -ar} el. venn: ______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

jakke -a (trøye):

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

son │en, søner: ______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

34 Søk på Internett eller bruk ei ordbok, og finn ut korleis du bøyer substantiva veninne, menn, husa, netter, brør, barn, dottera, finger, skjema, ei mor, fedrane, eplet. Set dei inn i tabellen.

Eintal Fleirtal

ubestemt bestemt ubestemt bestemt


25

35 Substantivkonkurranse Del klassa i grupper. Vel bokstavar og finn substantiv på desse bokstavane. Skriv berre eitt substantiv under kvart emneområde. De kan gjerne velje andre emneområde.

Bokstav Jentenamn Land Mat Møbel Dyr N Nina Noreg nudlar nattbord nashorn

B

F

K

E

3 poeng dersom gruppa er aleine om eit substantiv. 2 poeng dersom to grupper har same substantivet. 1 poeng dersom fleire grupper har det same substantivet.


26

PRONOMEN ................................................................................................................. 27 Personlege pronomen ........................................................................................ 27 Subjektsform ....................................................................................................... 27 Objektsform......................................................................................................... 29 Refleksiv form ..................................................................................................... 30 Oppsummering av personlege pronomen ........................................................ 32 Gjensidige pronomen ......................................................................................... 32


27

PRONOMEN Pronomen er ord som står i staden for substantiv. Pronomen kan stå i staden for både samnamn og særnamn: Leo les norsk. (substantiv) Han les norsk. (pronomen) Elevane høyrer på læraren. (substantiv) Dei høyrer på henne. (pronomen) Arne snakkar med Carmen, og Carmen snakkar med Arne. (substantiv) Dei snakkar med kvarandre. (pronomen)

Personlege pronomen

Subjektsform Eintal Fleirtal 1. person eg vi 2. person du de 3. person han, ho, det dei

3. person, eintal: Vi bruker han når vi snakkar om menn eller gutar og om hankjønnsord: Leo er frå Cuba. Han er cubanar. Bilen til Arne er ny. Han var svært dyr. Vi bruker ho når vi snakkar om kvinner eller jenter og om hokjønnsord: Luisa er ny i klassa. Ho kjem i dag. Eg har ei klokke. Ho går rett. Vi bruker det når vi snakkar om inkjekjønnsord: Når landar flyet? Det landar kl. 22.00. Kven eig dette viskelêret? Det er mitt.


28

1 Set inn passande pronomen. Luisa er ny i klassa. ________________ er frå Cuba.

Vil du ha kaffi eller te? _____________ vil gjerne ha kaffi, takk!

Kjenner du Leo? Ja, _________ er bror til Luisa.

Bur Arne og Carmen i byen? Nei, ___________ bur på bygda.

”Hei, Luisa og Leo! Skal _______ vere med på kino?”

Kvar kjem Leo og Luisa frå? ______________________ kjem frå Cuba

Vil de vere med på tur? Ja, det vil _______________ gjerne.

Leo et eit eple. ____________ smaker godt.

Skulen er stor. _____________ har fem hundre elevar.

Huset er stort. _____________ har fem soverom.

Leo og Luisa har ein katt. _____________ heiter Prikken.

Eg har kjøpt ei ordbok. _____________ ligg i ranselen.

Leo må skrive ei tekst. _____________ må vere på minst to sider.

2 Set inn rett pronomen for orda til venstre. Leo og Luisa _____________ kjem frå Cuba.

Du og eg _____________ snakkar saman.

Per _____________ har ein hund.

Hunden _____________ heiter Tassen.

Du og Carmen _____________ må kome på besøk i kveld.

Bøkene _____________ ligg i sekken.

Leo og eg _____________ såg eit dyr på veg til skulen.

Dyret _____________ sprang fort.

Carmen _____________ snakkar spansk, fransk og engelsk.

Luisa og vi _____________ skal gå på tur i sentrum.

De og eg Skal _________ gå på kino i kveld?

Leo og de Lærer _______ nynorsk eller bokmål?


29

Objektsform Vi kan bøye dei fleste pronomena. Når pronomenet er objekt i setninga, seier vi det har objektsform: Eintal Fleirtal 1. person Ho gir meg boka. Ho gir oss bøkene. 2. person Ho gir deg boka. Ho gir dykk bøkene.

Ho gir henne boka. Ho gir dei bøkene. Ho gir han boka.

3. person

Ho gir det boka. 3. person, eintal: han og det, og 3. person, fleirtal: dei har den same forma både som subjekt og objekt. Vi får objektsform av pronomenet også etter preposisjonar: Vi gir bøkene til dykk. Han ringde til meg.

3 Set inn rett pronomen i svara. Kven kan hjelpe meg? Eg kan hjelpe __________________________.

Kven kan hjelpe Per og Kari? Læraren kan hjelpe _____________________.

Har du sett boka mi? Eg ser ________________________ på pulten.

Kven blir med Leo på kino? Luisa blir med ___________________ på kino.

Kan du gi bøkene til elevane? Ja, eg kan gi bøkene til __________________.

Kven vil bli med oss på tur? Eg vil gjerne bli med _____________________.

Kvar er hunden? Eg ser ________________________ der borte.

Liker Arne Carmen? Ja, han liker ___________________________.

Kven er glad i deg? Kari er glad i ___________________________.

Når kjem Carmen og hentar dykk? Ho kjem og hentar ____________ klokka 17.00.

Kva farge har huset? _______________________________ er grønt.

Har Luisa ringt til læraren? Ho ringde til _______________________ i stad.

Er alle presangane til Luisa? Ja, alle er til ___________________________.

Vil du og Kari ete middag hjå oss? Ja, vi vil gjerne ete hjå ___________________.


30

4 Set inn den rette forma av det personlege pronomenet. Kjenner du Luisa? Ja, eg kjenner__________________________.

Ja, _______________________ er veninna mi.

Kan eg og Leo kome på besøk? Ja, ________________ kan kome neste veke.

Ja, eg ønskjer ____________ begge velkomne.

Skal du og eg besøkje Leo og Luisa? Ja, dei vil gjerne treffe _______________ snart.

Ja, ____________ skal besøkje dei neste veke.

Har du snakka med Carmen? Nei, men ho ville snakke med ______ i morgon.

Nei, men _____ skal snakke med henne i kveld.

Vil du at eg skal kome i kveld? Nei, eg vil heller snakke med _____________

på telefonen.

Nei, ________________ kan ringje meg i kveld.

Refleksiv form Subjektet og objektet i ei setning kan vere same person eller ting. Dette ser vi når vi bruker det vi kallar refleksive verb, og då må vi ha med det refleksive pronomenet seg. Dette pronomenet endrar seg i kjønn og tal: Eintal Fleirtal 1. person Eg vaskar meg. Vi vaskar oss. 2. person Du vaskar deg. De vaskar dykk.

Ho vaskar seg. Han vaskar seg.

3. person

Det vaskar seg.

Dei vaskar seg.

Merk! Vi ser at i 1. og 2. person eintal og fleirtal er det refleksive pronomenet lik objektsforma.


31

Eit refleksivt pronomen viser tilbake til subjektet. Vi kan seie at subjektet gjer noko med seg sjølv:

Han dusjar seg. (Leo dusjar Leo.) Han dusjar han. (Leo dusjar Prikken.)

5 Set inn dei rette refleksive formene av dei personlege pronomena i svara. Har du vaska _________? Det er viktig å stelle ___________ før ein legg _________

for å sove om kvelden.

Ho tenkte ___________ godt om før ho svarte: ”Eg elskar deg, men eg vil ikkje gifte

____________ med deg”.

Dei gledde ____________ til eit godt måltid, og dei sette___________ ned for å ete.

Men så måtte dei flytte____________ til eit nytt bord.

Eg kledde på ___________ før eg hjelpte sonen min med kleda. Sonen min greier ikkje

å kle på __________ sjølv. Han er berre eitt år.

Hei, barn! De må hugse å vaske________ før de går på skulen.


32

Oppsummering av personlege pronomen Subjektsform Objektsform Refleksiv form

1. person eg meg meg 2. person du deg deg

ho henne seg han han seg

Eintal 3. person

det det seg 1. person vi oss oss 2. person de dykk dykk

Fleirtal

3. person dei dei seg

6 Set inn rette former av dei personlege pronomena i svara. Irina og Yuri skundar _________ til skulen. ________ la _________ seint i går kveld, og

i dag fekk _________ for lite tid til å vaske og stelle __________. Dei har to barn. Først

måtte _____ vaske_______ før dei kunne vaske ______ sjølve. Eg og Pablo helser på

__________ før ____________ også skundar_________ inn i klassa. Læraren helser

på _____ alle før _________ set seg bak kateteret. ”No kan ________ begynne å

arbeide ”, seier læraren, og __________ set __________ ned og begynner å arbeide.

Irina og Yuri synest oppgåvene er vanskelege. Før dei går heim, takkar dei for _______.

Gjensidige pronomen Kvarandre og einannan er begge gjensidige pronomen på nynorsk. Dei betyr det same. Dei viser til subjektet i setninga. Vi kan seie: Carmen snakkar med Arne. Arne snakkar med Carmen. Bruker vi gjensidige pronomen, kan vi bruke berre éi setning, og vi kan seie dette på to ulike måtar: Carmen og Arne snakkar med kvarandre. Carmen og Arne snakkar med einannan.


33

Dei gjensidige pronomena viser tilbake til subjektet i setninga. Subjektet viser til fleire personar eller ting. Merk! Kvarandre er mest vanleg i dagleg bruk.

7 Skriv om setningane med gjensidige pronomen. Arne er glad i Carmen, og Carmen er glad i Arne.

____________________________________________

Faren snakkar med sonen, og sonen snakkar med faren.

_____________________________________________

Eg ser på deg, og du ser på meg.

____________________________________________

Leo snakkar ofte med kameratane sine.

____________________________________________

Arne hjelper Carmen, og Carmen hjelper Arne.

____________________________________________

Luisa lærer norsk av Leo, og Leo lærer norsk av Luisa.

_____________________________________________


34

ADJEKTIV.....................................................................................................................35

Ordenstal ............................................................................................................. 37 Å bøye adjektiv i kjønn ....................................................................................... 39 Å bøye adjektiv i tal............................................................................................. 41 Adjektiv i bestemt form ...................................................................................... 44 Å samanlikne....................................................................................................... 47 Adjektiv brukt som substantiv ........................................................................... 53 Oppsummering av adjektivbøying..................................................................... 54 Bruk av ordbok eller ordliste.............................................................................. 56


35

ADJEKTIV Adjektiv fortel korleis nokon eller noko er eller ser ut: Broren min er liten. Carmen laga ei god kake. Bestefar er gammal. Carmen har ei blå jakke. Arne er norsk. Ho er ei sint jente.

Luisa er sint, og Leo er glad. Adjektivet fortel om eit substantiv eller eit pronomen: Jenta er trist. (jenta: substantiv) Ho er trist. (ho: pronomen) Vi kan bruke verba å bli eller å vere saman med adjektiv: Leo er glad. Luisa blir ofte sint på broren sin. Vi kan også plassere adjektivet framfor substantivet vi fortel om: Vi ser ein glad gut som heiter Leo, og ei sint jente som heiter Luisa.

1 Fortel korleis substantivet er. Set inn adjektiv. Hunden er ____________________________.

Kona hans er __________________________.

Mora mi er ____________________________.


36

Læraren er ____________________________.

Naboen min er _________________________.

Maten er ______________________________.

Leksa mi er ____________________________.

2 Set inn adjektiv som tyder det motsette. Vel mellom desse orda: norsk, ny, ung, snill, sint, ny, svolten, varmt, stor, frisk, vanskeleg Mannen er gammal, ikkje_____________________.

Inne er det _______________________, ikkje kaldt.

Arne er blid, ikkje __________________________.

Leo er liten, ikkje __________________________.

Dette er lett, ikkje __________________________.

Er han utanlandsk eller _____________________?

Er han mett eller __________________________?

Er bilen gammal eller ______________________?

Er Carmen sjuk eller _______________________?

Er Luisa slem eller _________________________?

3 Kva adjektiv vil du bruke for å fortelje om desse personane? Vel mellom desse orda: blid, høfleg, lat, pratsam, flittig, sprek, sjenert, uhøfleg Ein som ikkje orkar å gjere noko, er _________________________________________.

Ein som trenar kvar dag, er _______________________________________________.

Ein som alltid smiler, er __________________________________________________.

Ein som takkar for maten, er ______________________________________________.

Ein som ikkje helser på andre, er ___________________________________________.

Ein som alltid gjer leksa si, er ______________________________________________.

Ein som pratar mykje, er _________________________________________________.

Ein som ikkje tør å bli kjend med nye menneske, er ____________________________.


37

Ordenstal Vi har to typar tal: grunntal og ordenstal Grunntal: to, tretten, eitt tusen og sytti osb. Grunntala høyrer til i ordklassa mengdeord (sjå Bestemmarord, s.68). Vi bruker grunntala når vi tel. Ordenstal: andre, trettande, tusen og syttiande osb. Vi bruker f.eks. ordenstala når vi fortel om etasjar, datoar og klassesteg: Du må gå til kontoret i tredje etasje. Vi startar julefeiringa den tjuefjerde desember. Eg fekk ny lærar då eg gjekk i femte klasse. Grunntal Ordenstal Grunntal Ordenstal 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

null ein (ei, eitt) to tre fire fem seks sju åtte ni ti

0. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

nulte første/fyrste andre tredje fjerde femte sjette sjuande åttande niande tiande

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

elleve tolv tretten fjorten femten seksten sytten atten nitten tjue

11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

ellevte tolvte trettande fjortande femtande sekstande syttande attande nittande tjuande

21 22

tjueein tjueto

21. 22.

tjueførste tjueandre

80 90

åtti nitti

80. 90.

åttiande nittiande

30 40 50 60 70

tretti førti femti seksti sytti

30. 40. 50. 60. 70.

trettiande førtiande femtiande sekstiande syttiande

100 101 200 1000

(eitt) hundre hundre og ein to hundre (eitt) tusen

100. 101. 200. 1000.

hundrede hundrede og ein (ei, eitt) to hundrede tusende

Når vi skriv ordenstala med tal og ikkje bokstavar, skal dei ha punktum etter seg: 3. et., 24. desember, 5. klasse Slik skriv vi datoar: 23. (dag) 23.01. (dag og månad) 23.01.06 (dag, månad og år)


38

4 Spør dei andre i klassa: Når er du fødd?

5 Skriv ordenstala med bokstavar. 4. Per og Kari går i ___________ klasse på skulen i bygda.

15.05 Leo er fødd den ____________ i __________________.

9. Kontoret hennar ligg i ____________ etasje i ei høgblokk.

17.05 Nasjonaldagen i Noreg er den _____________ i ________.

10. Ho går i ___________ klasse, det siste året i grunnskulen.

29.02 Den _________________ februar kjem berre kvart fjerde år.

21. Vi lever i det ____________________________ hundreåret.

6 Skriv rett ordenstal for månad. Desember er den ________ og siste månaden i året, medan januar er den __________.

Den _______ månaden mars, den _________ månaden april og den __________

månaden mai blir kalla for vårmånadene.

Er den ________ månaden august ein sommar- eller haustmånad? Dette er

sommarmånadene: den _______ månaden juni, den _________ månaden juli og den

____________ månaden august.

September er den ________ månaden, oktober er den __________ månaden, og

november er den _________ månaden. Vi kallar dei haustmånadene.

Vintermånadene er desember, januar og februar. Februar er den ___________

månaden.

7 Skriv ordenstala eller opplysningane under med tal. trettande Kontoret hennar ligg i ______________ etasje.

tjuetredje i fjerde Han har fødselsdag den___________________.

trettiande i første Ho har fødselsdag den ____________________.

femte i sjette neste år Dei skal feire sølvbryllaupsdagen sin _________.

dag, månad og årstal i dag I dag er det den __________________________.


39

Å bøye adjektiv i kjønn Vi legg til ein -t når regelrette adjektiv står til eit ord i inkjekjønn: Ubestemt form Hokjønn ei fin jakke Hankjønn ein fin bluse Inkjekjønn eit fint slips

Den forma av adjektivet som vi finn i ordbøker, bruker vi i hokjønn og hankjønn eintal.

8 Set inn rett form av adjektivet. stor Leo bur i eit ________ hus med eit _________ kjøkken og ein ________ hage.

fin Stova har ein ______ lenestol med ei_______ pute. Framfor stolen ligg eit

________ teppe.

gul Luisa er glad i gult. Derfor har ho kjøpt seg ei ______ jakke, ein _______ paraply

og eit ________ skjerf.

dyr Eg har brukt for mykje pengar! Eg kjøpte ein ________ CD, eit _________

dataspel og ei ________ bok.

god Så godt! Salaten er________, kaka er ________, heile måltidet er ________!

Uregelrette adjektiv – endring av inkjekjønn Adjektiv som endar på dobbel konsonant, misser den eine konsonanten i inkjekjønn: Hokjønn Hankjønn Inkjekjønn ei tjukk jakke ein tjukk sokk eit tjukt teppe ei sunn jente ein sunn gut eit sunt liv

Merk! Ein full buss – eit fullt fly


40

Nokre adjektiv får dobbel - t i inkjekjønn. Dette gjeld korte adjektiv som endar på vokal eller diftong: Hokjønn Hankjønn Inkjekjønn ei blå jakke ein blå sykkel eit blått teppe ei ny maskin ein ny mobil eit nytt hus ei lei sak ein lei beskjed eit leitt svar

9 Set inn rett form av adjektivet. tjukk Luisa har på seg eit _____________ skjerf.

grei Det var eit ___________________ svar!

full Rommet var ________________ av røyk.

sunn Det er viktig å ete _______________ mat.

ny Carmen har kjøpt seg eit ____________skjørt.

grå Bestefar hadde heilt ______________ hår.

blå Vi bur i eit grått hus. Naboen bur i eit ___________ hus.

fri Ho lengtar etter å leve eit ___________ liv.

Adjektiv som ikkje endar på -t i inkjekjønn Adjektiv som endar på -leg, -ig, -sk og -e, får ikkje -t som ending i inkjekjønn: Ending Hokjønn Hankjønn Inkjekjønn -leg ei kjedeleg bok ein kjedeleg artikkel eit kjedeleg blad -ig ei kjølig årstid ein kjølig vind eit kjølig bad -sk ei spansk dame ein spansk vin eit spansk måltid -e ei moderne drakt ein moderne frakk eit moderne skjørt

Merk! Adjektiv som endar på -en, får ikkje t-ending. Desse orda får berre -e som ending. Ending Hokjønn Hankjønn Inkjekjønn -en ei open dør ein open bil eit ope vindauge


41

10 Set inn rett form av adjektivet. spennande Dette var ein _________________________ film.

For eit ___________________ kapittel dette var!

bråkete Læraren syntest det var ei ____________ klasse.

Slå av radioen! Det var eit __________ program!

tyrkisk Han reiste med eit ________________ flyselskap.

Arne kjenner ein ___________________ familie.

norsk Er Per eit vanleg _________________ gutenamn?

Dette er ikkje eit typisk _____________ landskap.

psykisk Han fekk ein alvorleg _______________ sjukdom.

Det var ikkje eit ___________________ problem.

open Han liker å sove ute under ___________ himmel.

Det var eit ________________ vindauge på loftet.

naken På kysten er det eit ________________ landskap.

Han fann ein nyfødd og ____________ fugleunge.

lykkeleg Ho var ei _______________ jente då ho var lita.

Også som vaksen var ho eit ________ menneske.

triveleg Dei hadde ei __________________ stund saman.

Dette var verkeleg eit _______________ selskap!

vaksen Han er snart ein ______________________ mann.

Han er eit ________________________ menneske.

Å bøye adjektiv i tal Adjektiv bøyer vi i tal. Regelrette adjektiv får endinga -e i fleirtal: Eintal Fleirtal Hokjønn ei fin jakke fine jakker Hankjønn ein fin genser fine genserar Inkjekjønn eit fint slips fine slips

Merk! I inkjekjønn må vi ta bort -t før vi legg til e-endinga i fleirtal.


42

11 Set inn rett form av adjektivet i fleirtal. stor Mange nordmenn bur i __________hus med _______ kjøkken og ______ hagar. fin Stova har ________ lenestolar med _________ puter. Framfor stolen ligg mange

_______ teppe.

gul Ho er glad i gult. Derfor har ho kjøpt seg ______ jakker, _______ paraplyar og

________ skjerf.

dyr Eg har brukt for mykje pengar! Eg kjøpte ________ CD-ar, _________ dataspel

og ________ bøker i går.

god Så godt! Salatane er ________, kakene er _______, alle rettane er ________!

Fleirtal av uregelrette adjektiv Nokre adjektiv har spesiell bøying i fleirtal. Adjektiv som endar på -er, -el, -al, -en og -an i eintal, får samantrekt form i fleirtal: Ending Eintal Fleirtal -er ei vakker jente vakre jenter -el ei ekkel lukt ekle lukter -al ei gammal kvinne gamle kvinner -en ein sliten student slitne studentar -an ein sjeldan gong sjeldne gonger

12 Gjer adjektiva og substantiva i setningane under om til fleirtal. Dei fann ein sjeldan plante i skogen.

Dei fann fleire _____________ ____________ i skogen.

Carmen og Arne kjøpte ein gammal stol på loppemarknaden.

Carmen og Arne kjøpte nokre ___________ _________ på loppemarknaden.

Ho syntest det var ei ekkel oppleving.

Ho syntest det var ___________ _________________.


43

Dei såg ein sliten og spinkel gut.

Dei såg mange _________ og _________ _________.

Det er hyggeleg å bli møtt av ei open dør.

Det er hyggeleg å bli møtt av ________ ___________.

Han såg ei vakker jente på busshaldeplassen.

Han såg fleire _________ ____________ på busshaldeplassen.

Kom igjen i morgon! Då får du eit sikkert svar!

Kom igjen i morgon! Då får du ________ _______!

Liten Dette adjektivet har ei spesiell bøying som du må lære.

Eintal Fleirtal Hokjønn Hankjønn Inkjekjønn ei lita jenta ein liten gut eit lite barn små barn

13 Set inn rett form av adjektivet liten. Tora bur i ei _________ leilegheit. Leilegheita ligg i ein ____________ by på Island.

Island er eit _______ land nord i Europa. Det er fleire ________ land i Europa, for

eksempel er Noreg eit ___________ land.

Det var ein gong ei _____________ kone og ein ___________ mann som budde i eit

______________ hus i ein __________ skog. Dei hadde ein _____________ katt og

fem _______________ barn. Alt i huset var ____________. Stolane var

____________, bordet var __________________ og sengene var __________,


44

Adjektiv i bestemt form Når eit adjektiv kjem framfor eit substantiv i bestemt form, må også adjektivet stå i bestemt form. Vi lagar bestemt form av adjektiva ved å leggje til -e. Eintal Fleirtal ubestemt bestemt ubestemt bestemt Hokjønn ei fin jakke den fine jakka fine jakker dei fine jakkene Hankjønn ein fin båt den fine båten fine båtar dei fine båtane Inkjekjønn eit fint hus det fine huset fine hus dei fine husa

Når eit adjektiv kjem framfor eit substantiv i bestemt form, må vi bruke bestemt artikkel. Som vi ser over, bruker vi den framfor substantiv i hokjønn og hankjønn, det framfor substantiv i inkjekjønn og dei framfor substantiv i fleirtal.

14 Set inn bestemt form av adjektivet. Hugs bestemt artikkel. billig Nokon hadde kjøpt ______ _______________ jakka.

koseleg _____ ______________ huset var likevel ikkje til sals.

russisk _____ _____________ studentane kom frå Murmansk.

kjekk _____ _____________ veninnene mine kom på besøk.

sint Ho var redd for _____ ___________ hunden.

rar Ho visste ikkje kva ho skulle svare på ____ _______ spørsmåla.

sjuk ____ _______ eleven fekk fri resten av dagen.

15 Set inn rett form av adjektivet og substantivet. Hugs bestemt artikkel. stor, eit viskelêr Kan eg låne _____ __________ ___________________ ditt?

ny, norskbøker Kven har gløymt _______ ________ _______________ sine?

ny, ung, ein vikar I dag kjem ______ ______ __________ ________________.

anna, problem Skal vi diskutere _____ _____________ _______________?

tjukk, eit krit Læraren finn ikkje ____ ____________ ________________.

liten, barn Ingen av _____ _________ _________ var ute og leikte i dag.

god, ein penn _________ __________ ________________________ er min.

fast, ein lærar I dag er ______ ____________ _________________ vår sjuk.


45

open, ei dør Kan du lukke ______ _____________ __________________?

grøn, ei tavle Læraren skriv mykje på _____ __________ _____________.

lang, pausar I ___ _______ ____________ sine snakka elevane berre norsk.

Uregelrette adjektiv Dei adjektiva som har samantrekt form i fleirtal (sjå s. 42), får også det i bestemt form. Eintal Fleirtal Ending ubestemt bestemt ubestemt bestemt -er ei vakker jente den vakre jenta vakre jenter dei vakre jentene -el ein ekkel smak den ekle smaken ekle smakar dei ekle smakane -al eit gammalt hus det gamle huset gamle hus dei gamle husa -en ein sliten mann den slitne mannen slitne menn dei slitne mennene -an eit sjeldan blad det sjeldne bladet sjeldne blad dei sjeldne blada

16 Set inn bestemt form av adjektivet og substantivet. gammal, bilete På veggen heng _____ __________ _______________ av klassa.

vakker, jente _____ ___________ ______________ som går der, er fotomodell.

ekkel, mat Jenta ville ikkje smake på ______ ________ _________________.

sjeldan, blome Han kjøpte _______ _____________ _____________ i Thailand.

open, landskap Han likte ______ _______________ _______________________.

vaksen, guten _______ _______ __________ ville ikkje vere med foreldra på ferie.

Vesle Adjektivet liten blir forandra til vesle i bestemt form eintal. Eintal Fleirtal ubestemt bestemt ubestemt bestemt Hokjønn ei lita jente den vesle jenta små jenter dei små jentene Hankjønn ein liten gut den vesle guten små gutar dei små gutane Inkjekjønn eit lite barn det vesle barnet små barn dei små barna


46

17 Set inn dei rette formene av adjektivet liten. Ein ________________ mann og ei _____________ kone budde i eit

_______________ hus. Den _______ mannen og den ____________ kona hadde fem

________ barn. I det ______________ huset var det ___________ vindauge, og på

taket voks ei _____________ furu. Det voks ___________ tre og blomar ute i hagen. Eit

____________ piggsvin budde under eit __________ tre i den ___________ hagen.

Den ___________ familien likte seg svært godt i det ___________________ huset sitt.

Presens partisipp reknar vi også til adjektiva. Nesten alle dei adjektiva som sluttar på -ande, er presens partisipp-former av verb. Ofte bruker vi presens partisipp i samband med verbet å kome: To leande jenter kom bortover vegen (å le – dei kom leande). Å bli eller å verte + presens partisipp bruker vi ofte for å vise at noko varer: Ho vart møtt av nokre syngjande barn (å syngje – dei gjekk syngjande).

18 Finn presens partisipp av verba, og bruk dei i setningane under. Vel mellom desse verba: å danse, å gråte, å syngje, å auke, å vekse, å leve, å smile, å hyle

Narkotika er eit ____________________________ problem i mange land.

Heile salen var full av ______________________ par som svinga seg rundt på golvet.

Dei ____________________ barna greidde ikkje å fortelje kva som var gale.

Han syntest at ho hadde eit slikt __________________________ ansikt.

Ho fekk hjelp med bagasjen sin av ein ____________________ ung mann.

Dei vart vekte av ei ______________ sirene og forstod at det var brann.

På programmet var også den ___________________ familien frå Hareid.

Mange er negative til dei _____________________ prisane på bensin.


47

Å samanlikne Vi bruker ofte uttrykk med som når vi samanliknar: like – som Jakka di er like fin som mi. ikkje like – som Jakka di er ikkje like fin som mi. (like) så – som Jakka di er (like) så fin som mi. ikkje så – som Jakka di er ikkje så fin som mi.

Vi kan også uttrykkje dette på ein annan måte. Då treng vi ikkje som, men adjektivet må ha fleirtalsform: Jakkene våre er like fine.

19 Set inn eitt av samanlikningsuttrykka over og eit passande adjektiv. Carmen er fødd i 1966. Maria er fødd i 1966.

Maria er ______________________________________________________________.

Carmen og Maria er_____________________________________________________.

Eg er fødd i 1960. Du er fødd i 1967.

Du er ________________________________________________________________.

Vi er _________________________________________________________________.

Per er ein meter og åtti høg. Broren Pål er ein meter og åttifem høg.

Pål er ________________________________________________________________.

Brørne er _____________________________________________________________.

Luisa fekk 5 til eksamen. Per fekk 5 til eksamen.

Luisa er ______________________________________________________________.

Dei er ________________________________________________________________.


48

Gradbøying Vi kan bruke som for å samanlikne. Men vi kan også bruke spesielle former av adjektivet for å få fram forskjellar: Eg kjøpte ein dyr bil. Bilen var dyrare enn den gamle. Den nye bilen var dyrast. Her er ei oversikt over formene: Positiv Komparativ Superlativ Hovudmønster fin finare finast Ending på -er vakker vakrare vakrast Ending på -el ekkel eklare eklast Ending på -en naken naknare naknast

Adjektiv i positiv form bøyer vi i kjønn og tal: ei fin bok, eit fint hus, fine bøker Adjektiv i komparativ har berre ei ending: -are Vi skriv eller tenkjer oss samanlikningsordet enn. Adjektivet i superlativ får endinga -ast.

20 Set inn komparativformer av adjektiva. fin Raudt er ein _____________________ farge enn blått.

snill Per er ____________________ enn Pål, seier Kari.

vanskeleg Denne oppgåva er ____________________ enn den vi gjorde heime.

lett Luisa synest norsk er __________________ å lære enn engelsk.

dyr Maten er mykje _________________ her enn i heimlandet, seier Carmen.

kald Eg trur at desember månad var _________________ enn januar.

21 Finn adjektiv som tyder det motsette. Er blått ein finare farge enn raudt? Nei, han er _______________________.

Er Pål snillare enn Per? Nei, han er _______________________.

Er heimeoppgåva vanskelegare

enn denne? Nei, ho er ________________________.

Synest Luisa at engelsk er lettare enn norsk? Nei, det er _______________________.


49

Er maten mykje dyrare i heimlandet til Carmen

enn her i Noreg? Nei, han er _______________________.

Har januar vore kaldare enn desember? Nei, han har vore __________________.

22 Set inn superlativformer av adjektivet. fin Vêret er ______________ i mai her på Vestlandet.

stygg Det er ofte _____________________ i november.

snill Leo er _________________________ i familien.

slem Pål er _________________________ i familien.

vanskeleg Skuleoppgåva er ________________________.

lett Heimeoppgåva var ________________ av dei to.

dyr Maten her i landet er _____________ i Europa.

billig Maten er _____________________ i heimlandet.

kald Det var ______________________ ute i februar.

varm Men det var _____________________ i august.

Bestemt form i superlativ Framfor eit substantiv må eit adjektiv i superlativ ha bestemt form: Leo er den snillaste personen eg kjenner. Luisa er den flinkaste eleven i klassa. Står ikkje adjektivet i superlativ framfor eit substantiv, kan vi velje mellom ubestemt og bestemt form: Leo er snillast i klassa. / Leo er den snillaste i klassa. Luisa er flinkast. / Luisa er den flinkaste.

23 Set inn superlativ i bestemt form. fin Mai er den ________________________ månaden i året.

stygg Det _______________________ vêret har vi i november.

snill Per er den _______________________ broren i familien.


50

slem Pål er den _____________________ broren, meiner Kari.

lett Den ______________________ oppgåva gjorde vi heime.

vanskeleg Den ___________________ oppgåva gjorde vi på skulen.

dyr Vi har den ________________________ maten i Europa.

billig I heimlandet finn Carmen den ________________ maten.

kald Februar var den ___________________ månaden sist år.

varm Men den __________________ månaden i år var august.

Uregelrett gradbøying Nokre adjektiv vi bruker mykje, får uregelrett bøying i komparativ og superlativ. Her finn du nokre av dei vanlegaste uregelrette gradbøyingane av adjektiv: Positiv Komparativ Superlativ god dårleg høg lang mange mykje liten stor gammal ung tung

betre verre høg(a)re lengre fleire meir mindre større eldre yngre tyngre

best verst høg(a)st lengst flest mest minst størst eldst yngst tyngst

24 Set inn rett form av adjektivet. god Kva for ein sjokolade er ____________, den med rosiner eller den utan?

Eg synest den med rosiner er ____________________ enn den utan.

Den med rosiner er den ___________________________ sjokoladen.

dårleg Kva for eit program er ________________, det på TV2 eller det på NRK?

Arne synest programmet på NRK er _________________ enn det på TV2.

På NRK finn han det ______________________ programmet, synest han.

høg Kva for eit hus er _________________________________, mitt eller ditt?


51

Eg trur huset mitt er ______________ enn ditt.

Det ________________________ huset er mitt.

lang Kven har _______________ veg til skulen, Luisa eller Leo?

Luisa har _________________________ skuleveg enn Leo.

Luisa har den ___________________________ skulevegen.

mange Så mange leiker! Kven har _________________?

Lise har ___________________ enn veslebroren.

Lise har dei ________________________ leikene.

mykje Kvar kan vi få ____________________ hjelp, trur du?

Eg trur vi får ____________ hjelp av Kari enn av Lise.

Det _____________________ av hjelpa får vi av Kari.

liten Kven er ___________ av dei to brørne dine?

Jan er _______________________ enn Jon.

Jan er den ______________ av brørne mine.

stor Kven er _____________ av dei to brørne dine?

Jon er _________________________ enn Jan.

Jon er den ____________________ broren min.

gammal Kven er ___________ av Leo og Luisa?

Luisa er __________________ enn Leo.

Luisa er den _______________ av dei to.

ung Kven er då _________ av dei to?

Leo er ____________ enn Luisa.

Luisa er den _________ av dei to.


52

Samanlikning med meir og mest Nokre adjektiv får same form i alle grader. Då set vi meir framfor adjektivet i komparativ og mest framfor adjektivet i superlativ. Dette gjeld ein del lange adjektiv og adjektiv laga av verb: Positiv Komparativ Superlativ brukt kjend moderne interessant spennande

meir brukt meir kjend meir moderne meir interessant meir spennande

mest brukt mest kjend mest moderne mest interessant mest spennande

25 Set inn rett form av adjektivet. brukt Kva for eit rom blir _________ ________, stova eller kjøkkenet?

Kjøkkenet blir nok _________ __________ enn stova, trur eg.

Kjøkkenet er nok det __________ _________ rommet.

kjend Kven er _______ _______, den amerikanske eller den russiske

presidenten?

Den amerikanske presidenten er vel _______ ________ enn den russiske.

Den amerikanske presidenten er vel den _________ ________ av dei.

moderne Kva er ______ ____________________ no for tida, langt eller kort hår?

Eg trur kort hår er ______ _______________________ enn langt.

Kort hår er vel det ______ __________________________ i dag.

interessant Kva for ei bok er ______ __________________________, synest du.

Eg synest boka om reiseliv er ____ __________________ enn dei andre.

Det er den ____ __________________ boka av dei vi har.

spennande Kva for ein film synest du er ______ ____________________?

Filmen frå Sverige er ______ ________________ enn filmen frå USA.

Den svenske filmen er den _______ __________________ av dei to.


53

Adjektiv brukt som substantiv Når vi bruker adjektiv om personar og menneske, tek vi ofte bort substantivet. Adjektivet fungerer då som eit substantiv, men blir likevel bøygd som eit adjektiv: I år var det mange nye (nye elevar) i klassa mi. I år ville ingen av dei nye (dei nye elevane) bli med på fotballturneringa. Merk! Etter preposisjonen av må vi ha bestemt artikkel framfor adjektivet. Eintal Fleirtal ubestemt bestemt ubestemt bestemt ein ny (elev) den nye (eleven) nye (elevar) dei nye (elevane) ein rik (person) den rike (personen) rike (personar) dei rike (personane) ein vaksen (person)

den vaksne (personen)

vaksne (personar)

dei vaksne (personane)

26 Bruk adjektiva til venstre som substantiv. Hugs artikkel der det er nødvendig. ung Alle ____________________ får rabatt på billettane.

Mange av ______________ har fått seg sommarjobb.

Dei fleste _____________ går på skule til dei er 19 år.

gammal Ingen av _____________________ var heime då eg ringde.

Nokre _____________ ønskjer å reise til Syden om vinteren.

Filmen passa både for unge og _______________________.

kjend Kanskje nokre av __________________ vil kome på festen?

Er det mange ____________ som har gått på denne skulen?

Alle ___________________________ finn du i denne boka.

rik Det er store forskjellar mellom fattig og _______________.

Dei __________________________ bur i utkanten av byen.

Det er få av _____________________ som køyrer slike bilar.


54

arbeidsledig I fjor var det mange _____________________________ i Ulsteinvik.

___________________________________ må melde seg hos NAV.

NAV er eit kontor som hjelper __________________ med å finne jobb.

Oppsummering av adjektivbøying Adjektiv bøyer vi i kjønn, tal, bestemt/ubestemt form og grad. Kjønn Type adjektiv Hokjønn Hankjønn Inkjekjønn Hovudmønster ei fin jakke ein fin frakk eit fint skjørt Endar på dobbel konsonant

ei tjukk jakke ein tjukk frakk eit tjukt skjørt

Endar på vokal/diftong ei blå jakke ein blå frakk eit blått skjørt Endar på -leg, -ig, -sk, -e ei billeg jakke ein billeg frakk eit billeg skjørt Endar på -en ei open jakke ein open frakk eit ope skjørt Endar på -er, -el, -al, -an ei vakker jakke ein vakker frakk eit vakkert skjørt Uregelrett ei lita jakke ein liten frakk eit lite skjørt

Tal Type adjektiv Eintal Fleirtal Hovudmønster ei fin jakke fine jakker Endar på -er, -el, -al, -en, -an ei vakker jakke vakre jakker Lange ord som endar på -e ei moderne jakke moderne jakker Uregelrett ei lita jakke små jakker

Bestemt/ubestemt Eintal Fleirtal ubestemt bestemt ubestemt bestemt Hokjønn ei fin jakke den fine jakka fine jakker dei fine jakkene Hankjønn ein fin båt den fine båten fine båtar dei fine båtane Inkjekjønn eit fint hus det fine huset fine hus dei fine husa

Grad Type adjektiv Positiv Komparativ Superlativ Hovudmønster fin finare finast Endar på -el, -en, -er vakker vakrare vakrast Lange ord / verb moderne meir moderne mest moderne Uregelrett god betre best


55

27 Oppsummering av arbeidet med adjektiv: Sett inn adjektiv med motsett tyding i rett form. Alle barna er snille.

Ingen av barna er _______________.

Vil du ha eit gammalt bilete?

Nei, eg vil nok heller ha eit ________ bilete.

Var dette huset dyrt?

Nei, dette var eit ___________ hus.

Liker du eit slikt gammaldags skjerf?

Nei, eg vil heller ha eit _____________.

Er dette eit lukka møte for spesielt interesserte?

Nei, dette er eit ___________ møte. Alle møta her er _________ for alle.

Eg synest desse møblane er stygge!

Nei, tvert imot! Eg synest dei er svært ________.

Alle meinte dette var vanskelege matematikkoppgåver.

Ingen syntest dei var _______________.

Luisa har fått mange nye vener etter at ho kom til Noreg.

Likevel saknar ho dei ________________ venene sine.

Eg vil ha ein stor is, eit stort glas brus og to store sjokoladar. Kva vil du ha?

Eg vil berre ha ein ________ is, eit __________ glas brus og to ________ sjokoladar.

Å! Eg har berre eit stygt skjørt å ha på meg på festen i kveld!

Men kva med det _____________ skjørtet du kjøpte i ferien?


56

Er du gal? Det skjørtet er _____________ enn alle dei andre! Eg tykkjer det er det

__________ skjørtet ein kan tenkje seg!

Bruk av ordbok eller ordliste (papir- eller nettutgåve) Kva fortel ordboka oss? Den forma av adjektivet som vi har i regelrette adjektiv i hokjønn og hankjønn eintal, er den forma vi finn i ordboka. Eksempel (frå Alf Hellevik: Nynorsk ordliste, 2005): blå -tt, blå(e) Ordklasse: adjektiv Vi ser dette frå bøyinga i kjønn (-tt) og tal (e). Regelrett/uregelrett: her uregelrett Regelrett bøying av adjektiv gjev -t som ending til inkjekjønnsord og -e som ending i fleirtal. Her har vi uregelrett bøying med -tt som ending: eit blått hus I fleirtal kan du velje om du vil ha endinga -e eller ikkje: blå hus eller blåe hus

28 Kva informasjon får du her om desse orda? (henta frå Alf Hellevik: Nynorsk ordliste, 2005) open -en, -e el -i, opne __________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

grei greitt _____________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

liten lita lite b f litle el vesle fl små(e), mindre minst __________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________


57

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

god godt, betre, best ___________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

norsk -; ______________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

mange fleire flest ______________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________


58

BESTEMMARORD........................................................................................................ 59

Eigedomsord ....................................................................................................... 60 Peikeord............................................................................................................... 65 Mengdeord........................................................................................................... 68


59

BESTEMMARORD Bestemmarorda fortel meir om substantivet. Orda kan fortelje kven som eig det vi snakkar om: stolen vår, gutane mine Orda kan peike på noko eller nokon spesiell i teksta: det huset (ikkje det andre!) Orda kan fortelje talet eller mengda på substantiv: sju hus, mange jenter Vi har tre grupper av bestemmarord: Eigedomsord Peikeord Mengdeord stolen min den stolen fire stolar jenta di denne jenta mange jenter huset vårt dette huset få hus

1 Lag tre setningar der du bruker eigedomsord. ______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

____________________________________________________________________

Lag tre setningar der du bruker peikeord. ______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

Lag tre setningar der du bruker mengdeord. ______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________


60

Eigedomsord Eit eigedomsord fortel kven som har eller eig noko. Det fortel kven denne tingen, staden eller personen høyrer til. Vi ser at kvart personlege pronomen (sjå Pronomen, s. 27) har sitt eigedomsord. Eintal Hokjønn Hankjønn Inkjekjønn Fleirtal 1. person mora mi faren min barnet mitt systrene mine 2. person mora di faren din barnet ditt systrene dine

mora hennar faren hennar barnet hennar systrene hennar 3. person mora hans faren hans barnet hans systrene hans

Vi ser at i 1. og 2. person eintal blir eigedomsorda mi og di bøygde i kjønn og tal. Men i 3. person eintal er eigedomsorda hennar og hans det same i alle kjønn og tal. Fleirtal Hokjønn Hankjønn Inkjekjønn Fleirtal 1. person mora vår faren vår barnet vårt systrene våre 2. person mora dykkar faren dykkar barnet dykkar systrene dykkar 3. person mora deira faren deira barnet deira systrene deira

Vi ser at i 1. person blir eigedomsordet vår bøygd i kjønn og tal. Men i 2. og 3. person fleirtal er eigedomsorda dykkar og deira dei same i alle kjønn og tal. 2 Set inn mi, min, mitt eller mine. Det er pennalet _____ som ligg på pulten. Såg du pengane _______ som låg i veska

______? Foreldra ________ er innflyttarar. Faren _______ er frå Oslo, og mora

________ er frå Bergen. Elisa er syskenbarnet ________. Ho bur i Trondheim. Dei

andre syskenbarna _________ bur her.

Set inn di, din, ditt eller dine. Har du hugsa matpakken _______? Bøkene ______ ligg på stovebordet, og jakka

_____ på golvet! Det er ______ ansvar å kome på skulen til rett tid. Læraren _______

blir nok både sint og irritert viss du er for sein. Venene ______ ventar på deg utanfor

huset _______. Har du hugsa tekstboka ______? Skund deg!


61

Set inn vår, vårt eller våre. Det nye huset ________ er fint. Alle møblane ________ er på plass, og bilen _______

står i garasjen. Stova ________ er måla kvit, soveromma ________ er blå, og det store

kjøkkenet ________ er gult.

Eigedomsordet kjem vanlegvis etter substantivet det fortel om. Då må substantivet ha bestemt form: Vi ryddar huset vårt. Eg snakka med systrene mine. Har du ringt mora di? Nokre gonger vil vi leggje ekstra trykk på eigedomsordet. Då kjem eigedomsordet framfor substantivet, og substantivet får ubestemt form: Det er vårt hus vi ryddar, ikkje ditt! Det var mine systrer eg møtte, ikkje deira. Det er mi mor eg har ringt, ikkje di.

3 Skriv setningar der eigedomsorda kjem etter substantiva. Bruk uttrykka til venstre. vårt barn Barnet vårt heiter Leo. mi syster ____________________________________________________

våre vener ____________________________________________________

deira bilar ____________________________________________________

mine interesser ____________________________________________________

ditt selskap ____________________________________________________

dykkar nabo ____________________________________________________

hans heimland ____________________________________________________

hennar bil ____________________________________________________

min mann ____________________________________________________

vår familie ____________________________________________________


62

Refleksive eigedomsord Vi bruker dei refleksive eigedomsorda når han/ho som eig objektet, eller han/ho som objektet høyrer til, er den same som subjektet i setninga. Då viser subjektet og eigedomsordet i objektet til same person.

Luisa snakkar med mora si. Luisa snakkar med mora hennar. (Det er Luisas mor.) (Det er mora til ei veninne.) Eintal Fleirtal hokjønn hankjønn inkjekjønn 3. person mora si faren sin barnet sitt systrene sine

Merk! Som vi ser over, gjeld dette berre 3. person, eintal og fleirtal. Carmen møter faren sin. Det er Carmens far. Men: Carmen møter faren hans. Det kan vere faren til ein ven. Leo og Luisa henta tantene sine. Det er Leo og Luisas tanter. Men: Leo og Luisa henta tantene deira. Det kan vere tantene til Irina og Yuri. Merk! Si, sin, sitt og sine kan aldri stå som del av subjektet: Leo vil snakke med mora si, men mora hans er ikkje heime. (mora hans = subjekt)


63

4 Set inn sin, si, sitt eller sine. Maria er seint ute og må skunde seg på jobb. Ho tek på seg kleda _____ i ein fart, et

maten _____, pussar tennene ______, finn veska ____ og låser til slutt døra til huset

____. Barna til Maria har allereie gått til skulen ______. Dei åt frukosten _______ og

smurde matpakkane ______ før dei gikk. Dei treng ikkje å låse huset ______, for det

gjer Maria. Maria køyrer bilen _________ til arbeidsplassen ______. Ho er glad i

arbeidet _______ og vil ikkje kome for seint. Når ho kjem fram, ser ho kollegaene _____

på veg inn døra. Ho finn veska _____ og papira _________ og skundar seg etter.

5 Set strek under eigedomsorda. I kveld har eg bestemt meg for å gå på kino saman med broren min og to av venene

mine. Broren min er to år yngre enn meg, og venene mine er like gamle som meg. Den

eine venen min kjem frå Iran, den andre venen min er norsk. Foreldra mine er ikkje

heime i kveld, men tanta mi kjem innom for å sjå korleis vi har det. Eg bruker å besøkje

tanta mi og onkelen min nokså ofte. Dei bur i nabobygda, og bestefaren min og

bestemora mi bur ikkje så langt frå dei. Eg vil besøkje alle slektningane mine der

seinare i veka.

Fortel det same om Per. I kveld har Per bestemt seg _______________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________


64

Fortel det same om Kari. I kveld har Kari bestemt seg _______________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

Fortel det same om Per og Kari. I kveld har Kari og Per bestemt seg _________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

6 Refleksivt eller vanleg eigedomsord? Set inn hans, hennar, deira eller sin, si, sitt, sine. Carmen skal følgje sonen ______ til fastlegen i dag. Sonen ______, Leo, har vondt i

halsen og hostar. Legen _______synest hosten til Leo er stygg, og han gir Carmen ein

resept slik at ho kan kjøpe medisin til guten _______. Naboen til Carmen, Kari, er også

på legekontoret med to av barna _______. Guten og jenta ________ er også sjuke. No

ventar borna på faren ______ som skal kome og hente dei. Begge foreldra ______ er litt

urolege for borna ______, særleg for jenta _____ som har høg feber. Legen lover både


65

Kari og Carmen at barna _______ snart skal bli friske. Han kan nok arbeidet ______,

tenkjer Carmen.

Peikeord Vi kan bruke peikeord når vi peiker på noko. Peikeorda kan stå til eit substantiv eller dei kan stå aleine: Sjå på den bilen! Den var fin! Vi bøyer peikeorda i kjønn og tal: Hokjønn Hankjønn Inkjekjønn Fleirtal den den det dei denne denne dette desse

Denne, dette og desse bruker vi når vi snakkar om noko som er nær oss. Den, det og dei bruker vi når vi snakkar om noko som er lenger borte i tid eller avstand: Tek du den boka der, så tek eg denne boka her. Det huset vi leigde i fjor, var mykje meir praktisk enn dette huset. Desse epla på bordet ser betre ut enn dei som ligg i skapet på kjøkkenet. Denne sommaren har vore mykje finare enn den i fjor.


66

7 Set inn den, det eller dei i staden for substantiva. måleri Så vakkert _____________________ er!

sykkelen Å nei, sjå _________________, heilt øydelagd!

boka ______________________ var dyr, 300 kroner!

fjella Har du sett så høge fjell før? _____ er dei høgste eg har sett!

8 Set inn denne, dette eller desse i staden for substantiva. restaurant Skal vi ete på __________________________ i dag?

restaurantane _______ som ligg her på andre sida av gata, er så dyre.

skjørtet _________________________ var kjempefint og billig.

skjørta _______________ andre var både dyre og umoderne.

lua Her var det mange luer. Skal eg ta på meg ________?

luene ___________________ ser ikkje så varme og gode ut!

9 Set inn denne, dette eller desse framfor substantiva i setningane under. Kva meiner du med _____________________ spørsmålet?

I _____________ byen er det vanskeleg å finne eit billig hus!

_____________________________ eplet smakte ikkje godt!

Tusen takk! ______________________ blomane var vakre.

Så flink kokk du er! ________________ maten smakte godt.

Å nei! Eit hòl! Og ________________ jakka som var så dyr!

_______ druene smakte mykje betre enn dei vi kjøpte i går!

Endeleg! __________________ oppgåva veit eg svaret på!

10 Set inn den, det, dei, denne, dette eller desse som i eksemplet. Vi kan ta desse stolane, men ikkje dei der borte. Eg vil kjøpe ___________ boka, men ikkje ______________ der borte.

Eg vil ha _____________ epla, men ikkje _______________ der borte.

Eg kjenner __________ flyktningane, men ikkje ________ som går der.

Han bur i _____________ huset, ikkje i _________________ der borte.


67

Vi kan låne __________ maskinene, men ikkje ___________ der borte.

________ klokka går rett, men ikkje _______ som heng på veggen der.

Begge (to) og begge delar Begge (to) bruker vi når vi snakkar om to personar eller to konkrete ting i bestemt form eintal: Kjenner du Luisa og Leo? Ja, eg kjenner begge (to). Begge husa er gule. Begge delar bruker vi ved uteljelege substantiv, generelle omgrep eller ved handlingar: Liker du kaffi eller te? Eg liker begge delar. Vil du ha sjokolade eller kake? Eg vil ha begge delar. Snakkar du spansk eller norsk? Eg snakkar begge delar.

11 Lag setningar der du set inn begge to eller begge delar. Vil du ha mjølk eller kakao? _________________________________

Snakkar du arabisk eller kurdisk? _________________________________

Vil du ha det grøne eplet eller det raude eplet? ________________________________

Liker du fotball eller handball? _________________________________

Er det Luisa eller Leo som kjem? _________________________________

Både – og Både må alltid ha bindeordet og saman med seg. Vi bruker både – og når vi snakkar om to eller fleire ting eller personar: Både Leo og Luisa gjekk tidleg heim. Både matematikk, norsk, engelsk og kroppsøving er vanlege fag i grunnskulen.


68

12 Set inn både eller begge. Carmen kjøpte _____________________________ jakkene.

Ho kjøpte _______________ sommarjakka og vinterjakka.

Elevane må skrive ferdig ___________ stilane til i morgon.

Elevane fekk fri frå skulen. _________ lærarane var sjuke.

____________ norsklæraren og engelsklæraren var sjuke.

____________ brørne mine er eldre enn meg.

Mengdeord Mengdeord kan fortelje om kor mange ting ein har: Eg har femti bøker, sytti CD-ar og hundre filmar. Mengdeord som mange og få kan også fortelje om noko som ikkje er talfesta: Det er mange innbyggjarar i Japan, men få innbyggjarar i Noreg. Ubestemte mengdeord som mykje og lite bruker vi saman med mengder og uteljelege substantiv: Nordmenn et for mykje søtsaker og for lite sunn mat!

Grunntal 0 null 10 ti 20 tjue 30 tretti 1 éin/eitt 11 elleve 21 tjueein 40 førti 2 to 12 tolv 22 tjueto 50 femti 3 tre 13 tretten 23 tjuetre 60 seksti 4 fire 14 fjorten 24 tjuefire 70 sytti 5 fem 15 femten 25 tjuefem 80 åtti 6 seks 16 seksten 26 tjueseks 90 nitti 7 sju 17 sytten 27 tjuesju 100 hundre 8 åtte 18 atten 28 tjueåtte 1000 tusen 9 ni 19 nitten 29 tjueni 1000 000 ein million 1 000 000 000 ein milliard


69

Når vi har tiarar og einarar etter hundre, bruker vi konjunksjonen og for å skrive eller seie talet: 655 = seks hundre og femtifem 905 = ni hundre og fem Hundre og tusen har inga ending i fleirtal: 400 = fire hundre 4000 = fire tusen Million og milliard får -ar i fleirtal: 1 million 4 millionar 1 milliard 4 milliardar

13 Skriv tala med bokstavar. 39 _____________________________

45 _____________________________

105 _____________________________

378 _____________________________

1555 _____________________________

7634 _____________________________

28 295 _____________________________

2 000 000 _____________________________

7 000 000 000 _____________________________

Ny og gammal teljemåte 55 = femtifem (ny teljemåte: først tiarar – så einarar) 55 = fem og femti (gammal teljemåte: først einarar – så tiarar) Merk! Det er framleis mange som bruker den gamle måten å telje på.


70

14 Skriv med tal kva varene kostar. Mjølka kostar ti femti. _____________________________

Sjokoladen kostar nitten kroner og nitti øre. _____________________________

Eplet kostar seks femti for kiloen. _____________________________

Kjøtet kostar seks og femti for kiloen. _____________________________

Vaskepulveret kostar trettini førti. _____________________________

CD-en kostar nittitre nitti. _____________________________

Boka kostar tre og nitti nitti. _____________________________

Ei, ein, eit og éi, éin, eitt Ei, ein og eit er ubestemte artiklar som står til eit substantiv i eintal, ubestemt form. Éi, éin og eitt er grunntal. Dette er det einaste talet som blir bøygd i kjønn. Merk! Vi skil mellom artiklane og talorda ved å markere trykket. Dette gjer vi ved å bruke apostrof og dobbel konsonant.

15 Set inn ei, ein eller eit eller éi, éin eller eitt. Er klokka to? Nei, klokka er berre ___________________.

Eg har ______ stor flaske brus, _______ liten mjølkesjokolade og _______ eple.

Kor mange flasker brus drakk du? Eg drakk ikkje meir enn __________ flaske.

Kven har ete opp alle sjokoladane? Ikkje eg! Eg har berre ete ______ sjokolade.

Teljelege og uteljelege mengder Nokre mengdeord bruker vi framfor substantiv som kan teljast, f.eks. ei bok. Nokre mengdeord bruker vi framfor substantiv som ikkje kan teljast, f.eks. ris: Teljelege substantiv Uteljelege substantiv Eg har mange bøker. Han et mykje ris. Eg har nokre bøker. Han et noko ris. Eg har nokre få bøker. Han et litt ris. Eg har få bøker. Han et lite ris. Eg har ikkje nokon bøker. Han et ikkje noko ris.


71

16 Set inn mange eller mykje, få eller lite. Det er ______________ snø ute, og _____________ barn er ute og går på ski.

Det er ________________ kaffi igjen, men _______________________ flasker brus.

Det er sunt å ete __________ fisk. I går var eg på sjøen og fekk ____________ fiskar.

Vi fekk så _________ god mat! Carmen og Arne hadde laga __________ gode rettar.

Siste åra har det vore _______ regn, men i haust har det vore ___________ regn.

Kjem det _______________ eller _____________________ gjester på festen i kveld?

17 I oppgåva over er det mange uteljelege substantiv. Kan du finne fleire? _____________________________________________________________________

______________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

Samanlikning Vi gradbøyer nokre av mengdeorda når vi skal samanlikne. Positiv Komparativ Superlativ mange fleire flest mykje meir mest få færre færrast lite mindre minst

Per fekk mange fiskar, Pål fekk fleire fiskar enn Per, men Oskeladden fekk flest. I fjor snøa det mykje, året før snøa det meir enn i fjor, men i år har det snøa mest. Oskeladden fekk få fiskar, Pål fekk færre fiskar enn Oskeladden, men Per fekk færrast. I fjor regna det lite, året før regna det mindre, men i år har det regna minst.


72

18 Per har Pål har Oskeladden har 50 bøker 30 bøker 10 bøker mykje frukt noko frukt lite frukt

Bruk opplysningane over, og lag setningar med: mange ___________________________________________________________

fleire ___________________________________________________________

flest ___________________________________________________________

meir ___________________________________________________________

mest ___________________________________________________________

mindre ___________________________________________________________

minst ___________________________________________________________

Mengdeuttrykk – ei oppsummering mange – fleire – flest dei fleste Desse formene bruker vi saman med noko teljeleg: I hylla stod det mange bøker. Luisa lånte fleire bøker enn Leo. Luisa lånte flest (bøker). Ho lånte dei fleste (bøkene). mykje – meir – mest det meste mesteparten Desse formene bruker vi saman med noko uteljeleg: På benken stod det mykje mat. Leo åt meir mat enn Luisa. Leo åt mest (mat). Han åt det meste (av maten). Han åt mesteparten (av maten).


73

19 Set inn rette former av mange, mykje, få eller lite. Det kom ______________ gjester enn Arne og Carmen hadde rekna med.

Nordmenn drikk __________________ kaffi enn det engelskmenn gjer.

Det er ______________ studentar frå Ghana enn frå Kenya.

Dei _______________________ studentane kjem frå Noreg.

Studentane fekk _____________ heimearbeid, ______________ enn i førre veke.

Luisa gjorde ________________________________ av heimearbeidet kvelden før.

Muhammed røykjer __________ enn Fatima. Ho røykjer ikkje så ____________.

Arne og Carmen kjenner ___________ flyktningar.

Dei _______________ flyktningane kjem frå Iran.

Lite og litt Desse orda tyder ikkje det same: Vi har lite pengar igjen. Korleis skal vi greie oss? Det er lite mat igjen. Vi må kjøpe meir mat. Vi har litt pengar igjen. Vi greier oss bra likevel. Det er litt mat igjen. Vi må ikkje kjøpe mat likevel. Merk! Lite er oftast eit negativt uttrykk, medan litt er oftast eit positivt uttrykk.

20 Set inn litt eller lite. Vi har dessverre _______ ris, men vi har ___________ kjøt og nokre poteter.

Vi kan ikkje køyre heilt til Oslo. Vi har _____________ bensin igjen.

Vil du ha ______________ kaffi, eller vil du ha _______________ te?

Arne røykjer ______, og han trimmar ______. Han burde ta betre vare på helsa si.

Du et så ________! Har du ikkje matlyst? Et du for __________________ fisk?

Carmen og Arne har allereie eit hus, men det er nokså ___________. No når familien

har vorte ________ større, treng dei ___________ meir plass.


74

All, alt og alle Desse orda står til substantiv. All og alt bruker vi framfor uteljelege substantiv: Han drakk opp all mjølka. Ho åt opp all maten. Dei hadde brukt opp alt vatnet. Alle står framfor substantiv i fleirtal: Dei ropte på alle barna. Dei ropte på Kari, Leo og Ali. Når det berre er to substantiv, bruker vi begge og ikkje alle: Dei ropte på Kari og Leo – dei ropte på begge barna.

21 Set inn all, alt, alle eller begge saman med rett form av substantivet. snø Sjå ____________________________ som har kome i natt!

bil _________________________________ er dekte av snøen.

vatn Kvar kjem ____________________________ på golvet frå?

teppe _____________________________________har vorte våte.

mat Kva skal vi gjere med ____________________ som er igjen?

pølse ______________________________________ er visst borte.

elev Vi må snakke med _________________________________.

elev Det er to irakiske elevar på skulen. Vi må snakke med

___________________________________________ frå Irak.

kake Kven har ete opp ___________________________________?

boss Kvar torsdag må vi rydde vekk _________________________.

flyavgang På grunn av dårleg ver er _____________________________

kansellerte.


75

Heil, heilt og heile Framfor teljelege substantiv må vi bruke heil i staden for all. Heil bøyer vi etter kjønn i eintal: Leo drakk ei heil flaske brus. Eg måtte vente ein heil time før eg kom inn til legen. Det er eit heilt år sidan eg såg kona mi sist. Heil bøyer vi slik i bestemt form: Heile verda vart skremd den 11. september 2001.

22 Set inn heil, heilt og heile. Barna masar ______________ tida om å få kjøpe godteri.

___________ byen hadde møtt fram for å sjå kronprinsparet.

Muhammed måtte vente eit ____________ år før han fekk svar på søknaden om asyl.

Eg kjem ikkje på skulen i morgon. Eg blir borte ____________ dagen.

Luisa planlegg å ta fri eit ____________ år for å reise rundt ______________ jorda.

Leo åt opp ei ____________ kake aleine.

Carmen såg ein _________ flokk med sauer.

23 Set inn all, alt, alle eller heil, heilt, heile. Skal du arbeide __________ sommaren? Nei, men eg skal arbeide ______ dagane i

juli.

Sjå på _______________ snøen ute! Det snøar __________ tida. Eg har måka snø ein

_________ time, men eg må nok bruke ________ dagen, ja, kanskje eit _______ døgn!

Dei sat oppe _________ natta og diskuterte __________ problema sine.

Leo har ete _______________ druene på skåla. Han har også ete opp ___________

brødet i brødboksen, han har drukke opp ________ jusen i kjøleskapet og __________


76

mjølkekartongen. Det er snart ____________ tomt i kjøleskapet.

No har eg lese eit _______ kapittel, og eg håper _____________ boka er like

spennande. Eg har lese _________ denne forfattaren har skrive før. På biblioteket har

dei ___________ bøkene hans.

Når du er ferdig med _________ denne oppgåva, må du gjere ____________ dei andre

oppgåvene i kapittelet.

Mengdeord i staden for substantiv Sjølv om mengdeorda står aleine, viser dei likevel til substantiv, og står i staden for substantiva. Ord som menneske eller personar tek vi ofte bort: Var det nokon (person) som ringde på døra? Det var svært mange (menneske) i kyrkja julekvelden. Det var få (menneske) i kyrkja sist søndag. Alle (studentar) i Noreg har rett på studielån. Ingen (barn) fekk lov å kome inn.

24 Set inn alle, ingen, mange, få eller nokon. Det er skuleplikt for _______________________ under 16 år i Noreg.

Er det _____________________ som ikkje har plikt til å gå på skule?

Nei, __________________________ kan late vere å møte på skulen.

Er det _____________ som kan få velje om dei vil vere med på turen?

Nei, det er anten __________________ eller __________________.

Kjem det _____________ eller _______________ på festen i kveld?

Vi må finne ____________ som kan hjelpe oss!

Kan ikkje _______________ det?

Nei, det er ____________ her i bygda som kan dette.

I dag var ____________________ borte frå klassa. Dei var sjuke.


77

Ein Mengdeordet ein bruker vi i staden for substantiv eller pronomen når vi snakkar om menneske generelt. Vi tenkjer ikkje på bestemte personar, men vi snakkar om noko som gjeld fleire: Ein bør alltid kome presis. Ein må passe seg i trafikken. I staden for ein kan vi bruke f.eks. du eller folk: Du bør alltid kome presis. Folk må passe seg i trafikken.

25 Set inn mengdeordet ein. Skal _________ alltid kome presist til ein avtale? Ja, _______ må alltid kome presist til

avtalar på offentlege kontor og hos lege og tannlege. Men når ________ har ein avtale

med vener, må _______ ikkje vere like presis. Om ________ gløymer avtalen hjå legen,

kva skjer då? Då må _________ kanskje betale for ein legetime som _______ ikkje har

hatt. _______ vil nok ikkje gløyme timen neste gong!

Eigen Dette er eit forsterkande bestemmarord. Ordet fortel at noko høyrer til nokon, og ofte kjem eigen etter eigedomsordet sin: Vi skal flytte inn i eige hus. Leo ville tene sine eigne pengar. Vi bøyer eigen i tal og kjønn: Han har sin eigen bil (hankjønn). Han har si eiga leilegheit (hokjønn). Han har sitt eige hus (inkjekjønn). Dei har sine eigne hus (fleirtal).


78

26 Set inn rett form av eigen. Arne har sitt ________ firma. Han har _____________ kontor, ______________

datamaskin og sin ____________ firmabil.

Luisa og Leo måtte dele rom før, men no har dei fått ________ rom. Det er godt å ha sitt

_______ rom, synest Luisa. Ho kunne tenkje seg å få si _________ leilegheit snart.

Dei første månadene i Noreg leigde familien ei stor leilegheit, men no har dei fått sitt

_______ hus.


79

VERB……………………………………………………………………………………………80

Infinitiv ................................................................................................................. 81 Verbbøying i presens.......................................................................................... 82 Bruk av presens .................................................................................................. 86 Verbbøying i preteritum...................................................................................... 87 Bruk av preteritum .............................................................................................. 90 Perfektum partisipp ............................................................................................ 92 Sterke verb i perfektum partisipp ...................................................................... 93 Uregelrette verb................................................................................................... 94 Presens perfektum.............................................................................................. 96 Modale verb ......................................................................................................... 99 Presens futurum................................................................................................ 101 Preteritum perfektum........................................................................................ 103 Preteritum futurum............................................................................................ 103 Imperativ ............................................................................................................ 104 Passiv................................................................................................................. 105 St-verb – verb med spesiell ending i infinitiv ................................................. 108 Samsvarbøying ................................................................................................. 110 Oppsummering av verbbøying og verbtider................................................... 111 Bruk av ordbok eller ordliste............................................................................ 112


80

VERB Verb fortel kva som skjer eller kva nokon gjer.

Leo skriv. Luisa les. Prikken et. Carmen og Arne dansar.

1 Strek under verba i teksta. Familien står opp klokka sju. Luisa bruker lang tid på badet. Først dusjar ho og vaskar

håret. Så tørkar ho seg, føner håret og sminkar seg. Leo må alltid vente. Klokka åtte et

dei frukost. Leo og Luisa dekkjer bordet. Far skjer opp brødet medan mor lagar kaffi og

koker egg. Til frukost drikk dei kaffi og et grovbrød med brunost. Klokka halv ni tek alle


81

på seg ytterkle. Leo og Luisa spring for å rekke bussen. Mor køyrer bil, og far syklar til

jobben.

Infinitiv Infinitiv er verbforma du finn som oppslagsord i ordbøker eller ordlister: å hoppe, å snakke, å vere, å rope, å leve, å bu osb. Du kan velje mellom a- eller e-ending av verb i infinitiv. Desse formene er jamstilte. I denne boka blir e-ending alltid brukt, f.eks. å ete, å leve. Nokre verb i infinitiv med berre éi staving endar på andre vokalar: å gro, å bu, å sy, å gå, å blø

2 Sjå oppgåve 1. Kva heiter verba i infinitiv? ______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

Infinitiv med å og utan å Infinitivsmerket å står framfor eit verb i infinitiv. Vi bruker infinitivsforma utan å framfor modale verb (sjå s. 99): skal kome, kan bu, måtte gå Nokre verb i presens, f.eks. bruker og liker, får ofte infinitivar med å etter seg: Eg bruker å reise kvar måndag. Eg liker å stå opp tidleg. Merk! Eit verb i infinitiv kan ikkje stå aleine som verbal i ei setning.


82

3 Vel mellom desse verba i infinitiv, med eller utan å: ete, kome, kjøpe, lage, reise, lære, stå opp, vere, begynne.

Eg bruker mykje pengar på ____________________ gåver før jul.

Arne skal ___________________________ på spanskkurs i neste veke.

Carmen kunne ikkje ____________________ i kveld for ho var sjuk.

Irina bruker _____________________ til Russland ein gong i året.

Leo har planlagt ____________________ tidleg i morgon.

Kan du ikkje ______________________________ her ei stund til?

Luisa skal ________________________________ middag kl. 17.00.

Han liker ______________________________________ god mat.

Carmen prøver ____________________________________ norsk.

Verbbøying i presens Vi deler verba inn i svake og sterke verb. Svake verb Vi lagar ofte presens ved å setje -ar eller -er til infinitiv av dei svake verba. Type verb Infinitiv Presens Ending i presensa-verb å snakke snakkar -ar e-verb å hjelpe hjelper -er

Dei aller fleste svake verb blir bøygde som a-verb eller e-verb. Merk! Du må pugge kva verb som er e-verb, og kva verb som er a-verb.

4 Set verba i infinitiv og plasser dei i rett gruppe: hoppar, greier, kastar, besøkjer, snakkar, lever, reiser, helser, syklar, svarer, dansar, bruker, håper, rettar, takkar, arbeider, tenkjer, sender, prøver, byggjer, reknar, teiknar, studerer, ønskjer, røykjer, møter, tørkar, malar, startar, pakkar, kjøper, ryddar, sparkar, underviser, vaskar, smaker, baker, lagar, hjelper, liker, speler, kviler, ventar, bankar, drøymer, trenar.


83

a-verb:

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

e-verb:

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

5 Set inn verb i presens. å hoppe Barna på skulen _________________ tau i friminuttet.

å tørke Eg _________________________ meg med handduken.

å kvile Bestefar ______________________ på sofaen kvar dag.

å reise I morgon ____________________________ vi til Cuba.

å takke I Noreg ___________________________ ein for maten.

å banke Kven er det som ______________________ på døra?

å vente Mor ____________________ på at eg skal kome heim.

å prøve Leo ____________________ å få tid til å trene kvar dag.

å kjøpe Han _______________ ris, kylling og grønsaker i butikken.

å røykje Dei ________________ i pausane.

å vaske Kvar laurdag _________________ Leo og Luisa romma sine.

å tenkje Eg __________________ på deg kvar dag!

å svare Leo __________________ på spørsmåla frå læraren.

å undervise Ho _________________ i norsk og engelsk.


84

Kortverb og j-verb Kortverb og j-verb høyrer også til dei svake verba. Kortverba har éi staving i infinitiv og endar på ulike vokalar. Desse verba får berre -r i presens. J-verba skal ha j i infinitiv og inga ending i presens. Type verb Infinitiv Presens Ending i presensKortverb å nå når -r Kortverb å sy syr -r j-verb å telje tel inga ending j-verb å krevje krev inga ending

Merk! Ikkje alle verb med j i infinitiv er j-verb. Ønskje, røykje og styrkje er e-verb.

6 Set inn presensforma av kortverba og j-verba. å spørje Carmen ____________________ læraren om bøying av verb.

å tru ________________________ du det blir fint vêr i morgon?

å symje Kvar onsdag ____________ Luisa 1000 meter i symjebassenget.

å selje I basaren i Istanbul __________________ dei mange spennande ting.

å ro Per _______________________ båten medan far set ut garnet.

å velje Foreldra ________________________ Carmen til klassekontakt.

å gro Såret på beinet til Leo _____________________________ ikkje godt.

å fortelje Kvar kveld ________________________ foreldra eventyr til barna sine.

å telje Han __________________________________ til ti på spansk.

å skilje På nynorsk __________________ ein mellom a-verb og e-verb.

å krevje Læraren ____________________ at alle kjøper ordbøker.

å nå Viss vi skundar oss, ______________ vi kanskje bussen!

å blø Såret på beinet hans __________________.

å bu Vi ____________________ i eit koseleg hus.

å setje Luisa _________________ seg i den gode stolen.


85

Sterke verb i presens Dei fleste sterke verb får inga ending i presens. Nokre av dei skiftar vokal. Infinitiv Presens Ending Vokalskifte å bite bit inga ending å fare fer inga ending vokalskifte å ete et inga ending

Nokre sterke verb får r-ending i presens: å gi – gir, å få – får.

7 Set inn presensforma av dei sterke verba. å bite Hunden ___________________ postmannen i beinet.

å vinne Arne _______________ kvar gong han og Leo speler kort.

å fare Skund deg! Eg _____________________ om ei lita stund.

å ete Vi ________________________ middag kl. 17.00 kvar dag.

å lese Luisa __________________ nokre sider i boka si kvar kveld.

å vekse Håret _____________________ nokre centimeter i månaden.

å bere Kvar dag ______________________ eg handlevarene heim.

å bryte Han _____________________ litt av brødet og gir til fuglane.

å ta Carmen og Ali ______________ kvarandre i handa og helser.

å drepe Prinsen _____________ ofte trollet i folkeeventyra.

å skine Midnattssola ________________ heile natta.

å liggje Klokka er elleve og Leo __________________ framleis i senga.

å sitje I klasserommet _____________ Luisa ved sidan av veninna si.

å skrive Dei _____________________ tekster på norsk kva veke.

å vinne Arne ______________ aldri i Lotto.

å gi Leo __________________ Carmen ein stor klem.


86

Bruk av presens Presens bruker vi om noko som skjer no eller i dag: Leo går til skulen no. noko som vanlegvis skjer: Leo går til skulen kvar dag. noko som alltid skjer: Juleferien begynner i desember. noko som skal skje i framtida: I ferien reiser Carmen til Cuba. Når vi bruker presens for å vise til framtid, står det ofte eit tidsledd som fortel kva tid vi tenkjer på, f.eks. i ferien, i morgon, om ein time osb. Vi bruker ofte presens for framtid når vi har verb som fortel om forandring eller rørsle, t.d. å starte, å kome, å dra, å flytte: Luisa startar på ny skule til hausten. Familien drar på ferie til Spania neste år.

8 Er dette noko som skjer no, vanlegvis, alltid eller i framtida? Sjå eksemplet under. No sit Luisa på skulen. noko som skjer no

Det er måndag i dag. ____________________________________

Luisa står opp. ____________________________________

Ho står opp klokka sju kvar morgon. ____________________________________

Ho står alltid opp før klokka sju. ____________________________________

Ho står opp klokka sju i dag også. _____________________________________

I morgon står ho også opp klokka sju. ___________________________________

9 Fortel om ein vanleg dag. Eg står opp klokka ______________________________________________________________________


87

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

10 Verba under uttrykkjer rørsle eller forandring. Lag setningar og bruk verba i presens for å vise framtid. å kome Carmen kjem hit på ferie neste sommar. å dra _________________________________________________________

å reise _________________________________________________________

å flytte _________________________________________________________

å starte _________________________________________________________

å slutte _________________________________________________________

å begynne _________________________________________________________

Verbbøying i preteritum Svake verb har ending i preteritum. A-verba får endinga -a og e-verba anten -de eller -te. Type verb Infinitiv Presens Preteritum Ending i preteritum a-verb å snakke snakkar snakka -a e-verb å reise reiser reiste -te e-verb å arbeide arbeider arbeidde -de

Dersom stammen i e-verba endar på ein av konsonantane i ordet FoLKePeNSJoNiSTaR, får dei -te i preteritum, f.eks. reise Dersom stammen endar på v, g, d, m, får dei -de i preteritum, f.eks. arbeide Merk! Mange verb kan vere både a- og e-verb, f.eks. å bruke, å like, å svare, å håpe. Då kan vi velje bøyingsmønster sjølve. Det er viktig å vere konsekvent.


88

11 Set inn verb i preteritum. Bruk regelen for å finne ut om endinga er -te eller -de. å møte Eg ______________________ kona mi for ti år sidan.

å leige Vinteren 1996 ___________________ vi eit lite hus i Spania.

å kjøpe I går _________________________ Leo tre sjokoladar.

å hjelpe Luisa __________________________ Leo med leksene i går.

å lære På tyskkurset ________________ vi mykje grammatikk.

å leve Han _________________________ eit godt liv.

å tene Han ________________________ ein million kroner i fjor.

å arbeide Då Carmen budde i heimlandet, _________________ ho mykje.

å treffe I fjor sommar _____________________ eg alle venene mine igjen.

Kortverb og j-verb Kortverba får endinga -dde i preteritum, og j-verba får som regel endinga -de.

Type verb Infinitiv Presens Preteritum Ending i preteritum kortverb å nå når nådde -dde j-verb å selje sel selde -de j-verb å telje tel talde -de + vokalskifte

Merk! Mange j-verb får vokalskifte i preteritum. Du må bruke ordbok for å finne ut om eit j-verb får vokalskifte eller ikkje.

12 Set inn preteritum av kortverba og j-verba. å spørje Carmen ____________________ læraren om bøying av verb.

å tru Eg ______________________ han kom frå Cuba.

å symje På onsdag ____________ Luisa 1000 meter i symjebassenget.

å selje I basaren i Istanbul __________________ dei mange spennande ting.

å ro Per _______________________ båten medan far sette ut garnet.

å velje Foreldra ________________________ Carmen til klassekontakt.

å gro Såret på beinet til Leo _____________________________ ikkje godt.

å fortelje Kvar kveld ________________________ foreldra eventyr til barna sine.

å telje Han __________________________________ til ti på spansk.

å skilje Foreldra til Kari og Per ____________________ seg i fjor.


89

Sterke verb i preteritum Sterke verb har ikkje ending i preteritum og endrar ofte vokal når dei blir bøygde. Infinitiv Presens Preteritumå bite bit beit å vinne vinn vann å ete et åt å lese les las å trenge treng trong å blåse blæs bles å bryte bryt braut

13 Set inn dei sterke verba i preteritum. å bite Hunden ______________________ postmannen i beinet.

å finne Eg ___________________________ ringen eg hadde mist.

å ete Vi ____________________________ middag kl. 17.00 i går.

å lese Eg ___________________ nokre sider i boka mi i går kveld.

å vekse Leo ______________________________ ti centimeter i fjor.

å bere På laurdag _________________ eg varene heim frå butikken.

å bryte Du _________________ lovnaden om å halde det hemmeleg.

14 Set inn passande verb: skaut, tok, skreiv, for, gjekk, kom, gav, sat, fekk, såg. Ali ______________________ namnet sitt med arabiske teikn.

Han _______________________ på trening for ein time sidan.

Han _______________________ tre gonger før han trefte blink. Fatima _________________________ trikken til byen.

Læraren ___________________ dei muslimske elevane fri for å feire id.

Han køyrde for fort og ________________ ei stor bot.

Arne ______________________ ein lang fjelltur på søndag

_____________________ du filmen på TV2 i går kveld?

Han ______________________ på med meg i bilen min.

Kvifor _____________________ ikkje Luisa på festen?


90

Bruk av preteritum Preteritum bruker vi når vi seier kva tid noko er avslutta i fortida: Leo gjekk til skulen klokka ni. om noko som gjentek seg i fortida: Leo gjekk til skulen kvar dag i fjor. når vi vurderer nokon eller noko: No var du verkeleg flink! Maten var god!

16 Gjer teksta om til preteritum. Kva likte Leo å gjere før? Leo liker å spele fotball. Han drøymer om å spele på A-laget. Tre gonger i veka trenar

han. I helgane speler han kampar. Leo bruker mykje av fritida si på fotball. Ofte har han

ikkje tid til å vere saman med venene sine. Dei seier at han bruker for mykje tid på

fotballen.

Før likte Leo å spele fotball. Han __________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

17 Svar med same verb i preteritum. Røykjer du? Nei, men eg ____________________ då eg var ung.

Vil du ha noko å ete? Nei takk, eg __________________ for ein time sidan.

Kjem Carmen snart? Ho __________________________ nettopp inn døra.

Trenar du mykje? Nei, men før ________________________ eg mykje.

Ser du mykje på TV. Nei, men under fotball-VM _________eg mykje på TV.

Handlar du i byen? Nei, men før ____________________ eg alltid i byen.

Gjer du alltid leksene dine? Nei, ikkje alltid. Men før __________ eg alltid leksene.

Står du på hendene? Nei, ikkje no. Men før ____________eg på hendene.


91

18 Lag setningar med tidsuttrykka under. Skal verba stå i presens eller preteritum? I går __________________________________________________________________

Av og til _______________________________________________________________

I fjor __________________________________________________________________

I helgane ______________________________________________________________

Om ein time ____________________________________________________________

Klokka halv sju _________________________________________________________

Kvar onsdag ___________________________________________________________

Då ___________________________________________________________________

For tre år sidan _________________________________________________________

Om sommaren _________________________________________________________

19 Fortel. Kva gjorde du i helga? I helga ________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________


92

Perfektum partisipp Perfektum partisipp av a-verba er lik preteritumsforma. I e-verb, kortverb og j-verb tek vi bort -e frå partisippforma. Type verb Infinitiv Presens Preteritum Perfektum partisipp Endinga-verb å snakke snakkar snakka snakka -a e-verb å reise reiser reiste reist -t kortverb å nå når nådde nådd -dd j-verb å telje tel talde talt -t

Merk! Vi bruker ikkje perfektum partisipp aleine i ei setning. Vi må ha med eit hjelpeverb i presens eller preteritum: har snakka, hadde snakka

20 Set inn perfektum partisipp av a- og e-verba. å hoppe Leo har ________________________ på trampoline i heile dag.

å tørke Carmen hadde ______________________ støv i heile huset.

å kvile Farfar har ___________________________ seg lenge no.

å reise Arne har ______________________ jorda rundt.

å takke Leo hadde _________________________ for maten før han gjekk.

å banke No har eg ________________________ på døra i fem minutt!

å vente Eg har ___________________________ på ferja i ein time.

å prøve Yuri hadde _________________________ å finne lykka i Noreg.

å snakke Kven har du _________________ med i dag?

å arbeide Carmen hadde ____________ som lege i mange år før ho kom til Noreg.

21 Kva er perfektum partisipp-forma av desse kortverba og j-verba? å spørje Carmen har ___________________ læraren om hjelp.

å leggje Alle barna hadde ___________________ seg før klokka ti.

å tru Eg hadde aldri _________________ at eg skulle klare eksamen.

å symje I dag har Leo ______________________ 1000 meter.

å selje Ekspeditøren har ____________________ mange nyttårsrakettar.

å ro Han har _______________________ frå Noreg til England.


93

å velje Har Arne ______________________ rett?

å gro Graset har __________________________ så lite i sommar.

å fortelje Ho har ______________________________ alt til venene sine.

å setje Carmen hadde allereie _______________________ seg til bords.

å krevje Læraren har ____________________ at alle kjøper ordbøker.

å nå Hadde dei berre gått eit minutt før, hadde dei ___________bussen.

å blø Såret på beinet hans hadde __________________ mykje.

å bu På Cuba har dei_____________ i eit koseleg hus no i ferien.

å setje Luisa hadde ________________seg i den gode stolen då Leo kom.

Sterke verb i perfektum partisipp Dei sterke verba skifter vokal frå infinitiv til preteritum til perfektum partisipp. Som du ser av eksempla under, har dei sterke verba mange bøyingsmønster. Derfor må du lære kvart verb for seg. Her er eit oversyn: Infinitiv Presens Preteritum Perfektum

partisipp Vokalskifte

å bite bit beit bite i - ei - i å vinne vinn vann vunne i - a - u å sitje sit sat sete i - a - e å liggje ligg låg lege i - å - e å fare fer fór fare a - o - a å ta(ke) tek tok teke a - o - e å falle fell fall falle a - a - a å la(te) lèt lét late a - e - a å ete et åt ete e - å - e å lese les las lese e - a - e å vekse veks voks vakse e - o - a å trenge treng trong trunge e - o - u å bere ber bar bore e - a - o å bryte bryt braut brote y - au - o å syngje syng song sunge y - o - u å gå går gjekk gått å - e - å


94

22 Kryssord: Set inn partisippformer å skrive har ______________

å skyte har ______________

å finne har ______________

å bere har ______________ å ta har ______________

å skine har _______________

å grave har _______________

å sitje har _______________

å skjere har _______________

å binde har ________________

Løysingsord:______________________________

Uregelrette verb Nokre verb får eit spesielt bøyingsmønster. Desse må du lære. Vi skal sjå på nokre av dei vanlegaste: Infinitiv Presens Preteritum Perfektum partisipp å eige eig åtte ått å gjere gjer gjorde gjort å ha har hadde hatt å seie seier sa sagt å vite veit visste visst å vere er var vore

23 Set inn verb som passar. Vel mellom verba ovanfor. Arne har ______________ høg feber og har_____________ heime frå jobb i mange

dagar. Han har ikkje ________________ mykje desse dagane. Sjefen har

______________ at han må ta det med ro.


95

Veit du kven som _______________ desse bøkene? Nei, det __________ eg ikkje.

Men spør læraren. Han ___________ det sikkert.

Ha Verbet å ha blir brukt på fleire måtar og har fleire tydingar: Eg har sagt det før. (hjelpeverb i ei samansett verbtid) Carmen har ein stor bil. (tyder det same som eig) Eg har influensa. (tyder lid av)

24 Set inn rett form av å vere eller å ha. Fatima ________________________________ 40 år.

Luisa ______________________ høg feber sist veke.

Det _____________________________ fint vêr i går.

Carmen ________________________ god utdanning.

Leo ______________________ glad i å spele fotball.

Farfar ____________________ gammal då han døydde.

Bli og verte Verba å bli og å verte tyder det same. Vi bruker desse verba om framtid og om forandring frå ein tilstand til ein annan Det er fint vêr i dag, men i morgon blir det regn. Carmen er alltid blid, men i går vart ho sint. Vi kan velje tre ulike måtar å bøye desse verba på: Infinitiv Presens Preteritum Perfektum partisipp å bli blir blei blitt å verte vert vart vorte å bli blir vart vorte

Merk! I denne grammatikken har vi valt den siste bøyingsmåten. Dette er vanleg i mange dialektar.


96

25 Set inn rette former av å bli. Leo kjem til ________________ overraska!

Leo ______________________ nok overraska når han kjem heim i morgon.

Leo ______________________ nok overraska då han kom heim i går.

Leo har ___________________ overraska mange gonger.

Presens perfektum Presens perfektum lagar vi av hjelpeverbet å ha i presens: har, og perfektum partisipp av hovudverbet, f.eks. å gå – gått: Luisa har gått heim. Presens perfektum bruker vi om: fortid utan tidsuttrykk: Luisa har budd på Cuba. (Men ho bur der ikkje no lenger.) handlingar som framleis varer: Leo har budd i Noreg i tre år. (Han bur her no også.) handlingar som har innverknad på notida: Carmen har ete frukost i dag. (Ho er ikkje svolten no.)

26 Svar i presens perfektum. Når skal du gjere leksene? Eg har gjort leksene.

Når skal du treffe Luisa? Eg ________________________________________

Skal de arbeide med leksene? Vi _________________________________________

Skal dei ete middag? Dei ________________________________________

Kjem du til å vinne? Eg ________________________________________

Når skal han skrive stilen? Han _______________________________________

Når skal ho snakke med legen? Ho ________________________________________

Skal du hjelpe dei? Eg _________________________________________


97

27 Lag setningar med eg og presens perfektum av verba til venstre. å lese No _____________________________ ferdig boka.

å bu No _____________________________ her i to år.

å arbeide I ni år ___________________________ i det same firmaet.

å male No _____________________________ huset gult.

å kjøpe Endeleg ________________________ ny bil.

å bake I dag __________________________ mange kaker.

å springe I dag _________________________ ei mil.

28 Svar på spørsmåla. Kor lenge har du vore i Noreg?

______________________________________________________________________

Har du lånt bøker på eit bibliotek i Noreg?

______________________________________________________________________

Har du gjort leksene dine til i dag?

______________________________________________________________________

Har du ete frukost i dag?

______________________________________________________________________

Kva TV-program har du sett denne veka?

______________________________________________________________________

Kor lenge har du studert norsk?

_____________________________________________________________________

Har du vore i utlandet i år?

_____________________________________________________________________


98

Preteritum eller presens perfektum? Vi kan bruke begge desse verbformene om fortid. Saman med preteritum bruker vi gjerne tidsuttrykk som viser at noko er avslutta, t.d. i 1997, i går, i fjor, i mai: Luisa gjekk til skulen klokka åtte. Vi seier ikkje når ei handling i presens perfektum er avslutta. Men vi kan bruke ord som fortel om ei tid som går fram til notida, t.d. i dag, i år, i denne veka: Luisa har gått til skulen i dag.

29 Preteritum eller presens perfektum? å bu Eg ________________ i London. Eg ____________________der i 1997.

å kjøpe Eg ______________ meg ny jakke. Eg ____________ ho på Cubus i går.

å sjå Leo ______________ kongen. Han _________________ han på 17. mai.

å arbeide Kari ______________________ her i mange månader.

å kome Luisa _________ til Noreg på torsdag.

å lese Eg _____________ ferdig boka. Eg ____________________ ho i sommar.

å ete Barna ___________middag hos besteforeldra i dag. Dei ________ der i

går også.

å starte Skuletimen _________________. Han __________ for fem minutt sidan.

å skrive Leo __________________ kort til mormor. Han _____________ det i går.

å levere Eg ________________mange tekster på norsk. Eg ____________ ei tekst

sist veke.

å lære Vi ______________ om perfektum denne veka. Sist veke ____________

vi om preteritum.


99

Modale verb Dei modale verba bruker vi ofte i presens saman med eit verb i infinitiv. å kunne: evne, moglegheit å skulle: plan, avgjerd å vilje: ønske, lyst å måtte: påbod, plikt å burde: tilråding Infinitiv Presens kunne Ho kan skrive. (Ho har lært å skrive.) skulle Ho skal skrive. (Ho har planlagt å skrive.) vilje Ho vil skrive. (Ho ønskjer å skrive, ho kjem til å skrive.) måtte Ho må skrive. (Ho er nøydd til å skrive.) burde Ho bør skrive. (Det er best at ho skriv.)

Merk! Etter modale verb bruker vi infinitiv utan å: Luisa kan ikkje skrive norsk. Men Leo kan skrive litt norsk. Eg skal ikkje vere heime i ferien. Eg skal reise til heimlandet mitt.

30 Set inn modale verb. Her er det fleire alternativ. Pablo __________ ikkje skrive norsk. Men Irina ____________ skrive litt norsk.

Eg _________ ikkje vere heime i ferien. Eg _________ reise til heimlandet mitt.

Leo ________________ ikkje ha fisk til middag. Han ______________ ha pizza.

Du ___________ ikkje kome for seint! Du ____________________ vere presis!

Viss du ___________________ bu i Noreg, ___________________ du lære norsk.

Han __________ reise til Oslo i kveld. Han _______________ ta nattbussen kl. 22.00.

Leo ____ ikkje sjå denne filmen. Han er ikkje gammal nok. Men Luisa ______ sjå han.

Per er berre tre år. Han _____ ikkje lese. Han _________ at mora _______ lese for han.

Carmen _______ ikkje kome på norskkurs i dag. Ho _____ på sjukehus med sonen sin.

Du __________ ikkje køyre på raudt lys! Då _______________ du få bot.

Arne _____________ lære spansk. Han _____________ melde seg på eit spanskkurs.


100

31 Set inn modale verb i folkeeventyret under. Kven skal bake, og kven vil smake? Ein katt, ei mus og ei høne bur saman. Ein dag seier høna:

Vi har ikkje meir mat i huset. No _______________ vi bake.

Ja, det __________vi, seier katten.

Ja, det __________vi, seier musa.

Kven __________ gå etter mjøl? spør høna.

Ikkje eg, seier katten.

Ikkje eg, seier musa.

Då __________ eg gå, seier høna.

Høna kjem tilbake med mjøl.

Kven _____________ bake? spør høna.

Ikkje eg, seier katten.

Ikkje eg, seier musa.

Då ____________ eg gjere det, seier høna, og så lagar ho ei kake og steikjer henne.

Kaka er ferdig og ligg på bordet.

Kven _____ ete kaka? spør høna.

Det ________ eg, seier katten.

Det _________ eg, seier musa.

Nei, det ___________ eg! seier høna, og så et ho opp heile kaka.

32 Set inn rett verbform. å lese Carmen _____________ aviser kvar dag. Ho kan _____________ litt

norsk no. Ho prøver å _____________________ ei norsk avis kvar dag.

å snakke Carmen kan _________ spansk og engelsk. Ho prøver ofte å

_____________ norsk. Ho går på norskkurs kvar dag. I pausane

_____________ ho norsk med dei andre elevane.


101

å sove Barna prøver å ______________. Foreldra seier at dei må __________.

Men barna klarer ikkje å ____________. Det er så mykje bråk ute.

Vanlegvis ___________ dei frå klokka åtte til klokka sju. Foreldra håper

dei vil _____________ lenge i morgon.

Presens futurum Denne forma lagar vi ved å bruke presensformene av dei modale verba skal eller vil og eit hovudverb som må stå i infinitiv: Carmen vil lære norsk. Arne skal reise på båttur. Presens futurum (futurum tyder framtid) bruker vi om noko vi har planlagt: Leo skal gå til skulen i morgon. noko vi trur kjem til å skje: Leo vil gå tidleg heim i dag.

33 Kva skal Arne gjere i morgon? kl. 7.00 stå opp _____________________________________________

kl. 7.15 vaske seg _____________________________________________

kl. 7.30 ete frukost _____________________________________________

kl. 7.45 sykle til jobb _____________________________________________

kl. 8.00 jobbe ______________________________________________

kl. 14.00 legen ______________________________________________

kl. 16.00 ete middag _______________________________________________

kl. 18.00 trene ______________________________________________

kl. 20.00 kino ______________________________________________

kl. 23.30 leggje seg ______________________________________________


102

34 Kva skal du gjere i morgon? Fortel! ______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

Kjem til å Vi bruker ofte kjem til å og verb i infinitiv om noko vi reknar med skal skje i framtida. Vi bruker uttrykket om noko vi ikkje har planlagt: Luisa kjem til å bli glad når ho får e-post frå veninna si på Cuba.

35 Bruk kjem til å saman med verb i infinitiv. Vel mellom desse verba: å bli, å trivast, å sakne, å føle seg, å like seg, å gå Eg trur norsktesten __________________________________ vanskeleg.

Dei _____________________________________________ venene sine.

Han ____________________________________________ på festen.

Dette ___________________________________ bra!

Ho _______________________________________ her i Ålesund.

Dei __________________________________ einsame når barna flyttar ut.


103

Preteritum perfektum Preteritum perfektum lagar vi av verbet å ha i preteritum: hadde, og perfektum partisipp-forma av hovudverbet, f.eks. gått: Luisa hadde gått heim. Preteritum perfektum bruker vi når vi vil fortelje om noko som skjedde før noko anna i fortida. Vi bruker ofte preteritum perfektum saman med då og etter at: Då eg kom, hadde Leo gått til skulen. Etter at Leo hadde gått til skulen, kom eg. Det verbet som fortel kva som skjedde først i fortida, får preteritum perfektum: hadde gått. Det andre verbet står i preteritum: kom: Då eg kom, hadde Leo gått til skulen.

36 Set inn rett form av verba. ete – gå Etter at vi _________________________, __________ vi på kino.

gjere – få Etter at barna ____________ leksene, ________dei lov til å gå ut og leike.

gå – kome Dei ____________________________ då vi _____________ på festen.

reise – reise Då Luisa ___________ frå Cuba, ___________ Carmen allereie _______.

pakke – dra Etter at vi __________________, ___________ vi på stranda.

selje – kjøpe Då dei __________________ bilen, ______________ dei syklar.

Preteritum futurum Preteritum futurum lagar vi av modalverba i preteritum, f.eks. skulle eller ville, og hovudverbet i infinitiv, f.eks. skulle dra (skulle: preteritum, dra: infinitiv). Futurum tyder framtid. Preteritum futurum bruker vi om handlingar i framtida. Men desse handlingane ser vi frå fortida: Då Arne kom heim, skulle Carmen dra på norskkurs. Luisa sa at ho kunne lage middag i morgon.


104

Det verbet som fortel kva som skjedde først i fortida, får preteritum: Då Arne kom heim, skulle Carmen dra på norskkurs. Luisa sa at ho kunne lage middag i morgon. 37 Set inn modalverb: skulle, ville, kunne, burde, måtte Eg trefte Kari i går. Ho _________ gå på kino, og spurde om eg ___________vere med.

Då eg kom, ______________ Kari til å gå. Ho ____________________________ heim.

Carmen og Arne fortalde at dei ________________ gifte seg i påska.

Legen sa at ho _________________________ slutte å røykje.

Luisa visste at ho ____________________ trene meir for å kome i form.

Leo fortalde at han _________________ snakke litt norsk no.

Imperativ Imperativ er lik infinitiv utan -e (utan -je for j-verba). Infinitiv lese skrive lytte svare seie sjå setje Imperativ les skriv lytt svar sei sjå set

Imperativ bruker vi for å be nokon gjere noko eller for å åtvare nokon. Imperativ blir brukt i instruksjonar, oppmodingar og åtvaringar: Instruksjon: Set inn rett verb. Oppmoding: Gjer leksene dine! Åtvaring: Ikkje gå over vegen!


105

38 Bruk imperativ i staden for modalverb. Du må ete opp maten din. Et opp maten din.______________________

Kan du lese høgt? _____________________________________

Du må passe deg for bilane. _____________________________________

Du må setje inn imperativform. _____________________________________

De må vere stille. _____________________________________

Kan du skrive på tavla? _____________________________________

Du må skjere opp grønsakene. _____________________________________

Du må piske fløyten til krem. _____________________________________

Du må ikkje gløyme lommeboka di. ______________________________________

Du må ikkje røykje her. _____________________________________

Du må ikkje parkere her. _____________________________________

Du må ikkje parkere her. _____________________________________

Passiv Alle verb kan stå i aktiv eller passiv form. I dette kapitlet har vi berre sett på aktive former til no. Aktiv: Leo vaskar bilen. Vi fortel kva nokon gjer: vaskar Vi fortel kven som gjer noko: Leo Passiv: Bilen blir vaska. Vi fortel kva som hender med noko eller nokon: blir vaska Vi fortel kven eller kva noko hender med: bilen Vi er ikkje opptekne av kven som gjer det. Aktiv: Passiv: Arne slår plenen. Plenen blir slått. Carmen hentar Luisa på skulen. Luisa blir henta på skulen. Passiv form lagar vi ved hjelp av verbet å bli i ulike former, og perfektum partisipp av hovudverbet: å slå – slått, å hente – henta Presens passiv lagar vi ved å setje verbet å bli i presens: blir slått, blir henta.


106

39 Gjer om til presens passiv. Sjå eksemplet under: Aktiv: Passiv:

Arne ryddar det rotete loftet. Loftet blir rydda.

Luisa slår plenen. _________________________________

Leo sparkar ballen over gjerdet. _________________________________

Bilmekanikaren reparerer bilen deira. _________________________________

Alle i familien vaskar huset til helga. _________________________________

Han sel alle varene. _________________________________

Preteritum passiv Preteritum passiv lagar vi av verbet å bli i preteritum: vart og hovudverbet i perfektum partisipp. Aktiv: Passiv: Arne slo plenen. Plenen vart slått. Carmen henta Luisa på skulen. Luisa vart henta på skulen.

40 Gjer om frå aktiv til passiv form preteritum. Sjå eksemplet under. Aktiv: Passiv:

Arne rydda det rotete loftet. Loftet vart rydda.

Luisa slo plenen. _________________________________

Leo sparka ballen over gjerdet. _________________________________

Bilmekanikaren reparerte bilen deira. _________________________________

Alle i familien vaska huset til helga. _________________________________

Han selde alle varene. _________________________________


107

Perfektum passiv Presens perfektum passiv lagar vi vanlegvis av verbet å vere i presens: er og hovudverbet i perfektum partisipp. Aktiv: Passiv: Arne har slått plenen. Plenen er slått. Carmen har henta Luisa på skulen. Luisa er henta på skulen. Preteritum perfektum passiv lagar vi vanlegvis av verbet å vere i preteritum: var og hovudverbet i perfektum partisipp. Aktiv: Passiv: Arne hadde slått plenen. Plenen vart slått. Carmen hadde henta Luisa på skulen. Luisa vart henta på skulen.

41 Gjer om frå aktiv til passiv form presens perfektum. Sjå eksemplet under. Aktiv: Passiv:

Arne har rydda det rotete loftet. Loftet er rydda.

Luisa har slått plenen. _________________________________

Leo har sparka ballen over gjerdet. _________________________________

Bilmekanikaren har reparert bilen deira. _________________________________

Læraren har undervist borna i matte. _________________________________

Alle i familien har vaska huset til helga. _________________________________

Han har selt alle varene. _________________________________

42 Gjer om frå aktiv til passiv form preteritum perfektum. Sjå eksemplet under. Aktiv: Passiv:

Arne hadde rydda det rotete loftet. Loftet var rydda.

Luisa hadde slått plenen. _________________________________

Leo hadde sparka ballen over gjerdet. _________________________________

Bilmekanikaren hadde reparert bilen deira. _________________________________

Alle i familien hadde vaska huset til helga. _________________________________

Han hadde selt alle varene. _________________________________


108

St-verb – verb med spesiell ending i infinitiv Dei fleste verb endar på -e i infinitiv: å hoppe, å snakke, å interessere Nokre kortverb (med éi staving) endar på andre vokalar: å sy, å sjå, å be, å ro Ei gruppe verb endar på -(a)st. Nokre av dei mest brukte bøyer vi slik: Infinitiv Presens Preteritum å møtast møtest møttest å slåst slåst slost å finnast finst fanst å høyrast høyrest høyrdest å synast synest syntest

43 Set inn rett form av verba. å møtast I går ettermiddag ______________ Arne og Carmen på den kinesiske

restauranten.

Dei _______________________________ ofte på denne restauranten.

å slåst Luisa og Leo ____________ om kven som skulle slå plenen sist veke.

Det er typisk at dei __________ om slikt!

å finnast Det __________ ikkje mange innvandrarar frå Cuba i bygda vår.

Kvifor ________ det så få menneske frå andre land her for femti år sidan?

å høyrast Så flinke de var å spele i går! Det __________ fint ut.

Slutt å rope så høgt! Det ______________ heilt til naboane.

å synast Luisa ________________ norsk var vanskeleg den første tida i Noreg,

men no _________________ ho at norsk er eit enkelt språk.


109

Å synast og å tru Vi bruker å synast når det er noko vi har erfart sjølve. Vi er der, vi kjenner det med kroppen og sansane våre: Luisa har den første norsktimen sin. Ho synest det er vanskeleg å lære norsk. Carmen har budd i Noreg i fleire år. Ho synest det er kaldt i Noreg. Vi bruker å tru når det er noko vi har lese om, noko vi har høyrt av andre, men ikkje erfart. Vi bruker også å tru når vi snakkar om framtida: Luisa er på Cuba og skal snart reise til Noreg. Ho trur det er vanskeleg å lære norsk. Carmen har lese om Noreg. Ho trur det er kaldt i Noreg.

44 Set inn å synast eller å tru i rett form.

Arne ___________ det var vanskeleg å danse salsa før han lærte det på Cuba, men no

_____________ han det er nokså lett.

____________ du det blir ein varm sommar? Ja, det ________ eg. Eg _________ det

er varmt allereie.

Kven __________ du vinn skirennet? Eg ____________ Leo vinn. Eg ____________

han har vorte så flink til å gå på ski.

Kva for ein film ________ du er best, den norske eller den amerikanske? Eg _______

den norske er best, for eg har allereie sett begge filmane.

_________ du det vil regne i morgon? Eg veit ikkje, men eg ________________ det har

regna altfor mykje her i haust.

Kva ____________ du om maten vi fekk? Maten var god, _________ eg, men eg

_________ han hadde vorte betre med meir krydder.


110

Samsvarbøying Etter hjelpeverba vere og bli/verte er det vanleg å bøye perfektum partisipp i kjønn og tal: Mannen vart dømd til tre års fengsel. (hankjønn) Eit menneske vart uskuldig dømt. (inkjekjønn) Alle demonstrantane er dømde. (fleirtal) Oversikt over bøyinga: Type verb Hankjønn/hokjønn Inkjekjønn Fleirtal a-verb er kasta er kasta er kasta e-verb er kjøpt er kjøpt er kjøpte e-verb er kjend er kjent er kjende j-verb er tald er talt er talde kortverb er nådd er nådd er nådde sterke verb er skriven er skrive er skrivne

Merk! Samsvarbøying møter du i alle lærebøker. Men elevar treng ikkje bruke samsvarbøyinga. Du kan i staden bruke inkjekjønnsforma i alle kjønn og tal: Mannen vart dømt til tre års fengsel. (hankjønn) Eit menneske vart uskuldig dømt. (inkjekjønn) Alle demonstrantane vart dømt. (fleirtal)

45 Set inn partisippforma. å fange Kråka vart ________________. Reven vart _____________ i ei felle.

Reinsdyra vart ______________ med lasso.

å kjøpe Huset vart ________________ av ein barnefamilie. Leilegheita vart

_________ av eit ektepar. Hybelen vart ___________ av meg. Alle husa

vart ____________.

å kjenne Elvis Presley var ein ____________ songar. Songane hans er

______________ over heile verda. Huset hans, Graceland, er eit

______________ turistmål.


111

å nå Måla for undervisinga er __________________. Målet for skriftleg norsk er

_____________, og målet for munnleg norsk er ___________________.

å skrive Boka er ______________ av Ibsen. Brevet er _____________ med små

bokstavar. Tekstane er __________________ av elevane.

Oppsummering av verbbøying og verbtider Oversyn over verbbøying Type verb Infinitiv Presens Preteritum Perfektum

partisipp svake a-verb å sykle syklar sykla sykla svake e-verb å leve lever levde levd svake j-verb å telje tel talde talt svake kortverb å tru trur trudde trudd sterke verb å ete et åt ete sterke verb å finne finn fann funne uregelrette verb å vere er var vore uregelrette verb å bli blir vart vorte modale verb å kunne kan kunne kunna modale verb å skulle skal skulle skulla

Oversyn over verbtider Presens perfektum Presens Presens futurum før notid notid framtid Carmen har dansa. Carmen dansar. Carmen skal danse.

Preteritum perfektum Preteritum Preteritum futurum før fortid fortid framtid i fortid Carmen hadde dansa. Carmen dansa. Carmen skulle danse.


112

Bruk av ordbok eller ordliste (papir- eller nettutgåve) Kva fortel ordboka oss? Infinitiv er den forma av verbet som vi finn i ordboka: Eksempel 1 (frå: Alf Hellevik: Nynorsk ordliste, 2005): snakk l et; snakke -a (v) Ordklasse: verb Først i ordboka står substantivet snakk. Så kjem verbet snakke etterpå. Vi ser at det er verb ut frå forkortinga i parentes (a) og frå a-endinga. Kva tyder informasjonen du får? A-endinga syner oss at dette er eit a-verb. A-verba har svak, regelrett bøying. Bøyingsmønsteret for a-verb: å snakke – snakkar – snakka – har/hadde snakka Leo snakkar med Luisa. Dei snakka med venene sine i går. Carmen har nettopp snakka med Arne i telefonen. Eksempel 2 (frå: Alf Hellevik: Nynorsk ordliste, 2005): seie seier, sa(gde), sagt Ordklasse: Verb Vi ser at dette truleg er eit verb sidan det endar på -e slik som dei fleste infinitivar. Vi finn også dei vanlegaste bøyingsformene av verb etter infinitivsforma. Kva tyder informasjonen du får? Verbet er sterkt eller uregelrett sidan dei vanlege bøyingsformene er tekne med. Dette verbet er uregelrett, men ikkje sterkt. Vi ser dette frå endinga -er i presens. Sterke verb har ikkje presensending. Verbet er svakt, men uregelrett. Bøyingsmønsteret: å seie – seier – sa(gde) – har/hadde sagt Vi ser at vi kan velje mellom formene sa og sagde i preteritum. Luisa seier at ho gleder seg til å flytte. Leo sa til venene sine at han kom til å sakne dei. Carmen hugsa at ho ikkje hadde sagt farvel til veninna si. Dei uregelrette verba og dei sterke verba har mange ulike bøyingsmønster, og du må lære dei kvar for seg.


113

46 Kva informasjon får du om desse orda? (frå: Alf Hellevik: Nynorsk ordliste, 2005)

bruke -a el -te __________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

vere er, vare, vore el vori _________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

kunne kan, kunne, kunna _________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

vinne vinn, vann, vunne el vunni ___________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________


114

ADVERB………………………………………………………………………………………115

Måtesadverb ...................................................................................................... 116 Tidsadverb......................................................................................................... 117 Stadadverb ........................................................................................................ 118 Gradsadverb...................................................................................................... 120 Setningsadverb ................................................................................................. 121 Gradbøying........................................................................................................ 123


115

ADVERB Adverba fortel korleis, når og kvar noko skjer. Dei kan stå til eit verb og fortelje om ei handling. Dei kan stå til eit adjektiv eller anna adverb. Nokre adverb står til heile setningar. Carmen dansar vakkert. (til verbet dansar) Carmen dansar svært vakkert. (til adverbet vakkert) Dansen hennar er veldig vakker. (til adjektivet vakker) Carmen dansar heldigvis ofte. (til heile setninga) Vi kan dele inn adverba i grupper etter kva funksjon dei har: Adverbet fortel Måtesadverb: Carmen dansar vakkert! (korleis ho dansar) Tidsadverb: Carmen dansar ofte. (når ho dansar) Stadadverb: Carmen dansar ute. (kvar ho dansar) Gradsadverb: Carmen dansar svært ofte. (kor ofte ho dansar) Setningsadverb: Carmen dansar heldigvis ofte! (at vi er glade for det)


116

Måtesadverb Måtesadverba står til eit verb og fortel om korleis ei handling blir utført. Desse adverba har oftast den same forma som adjektiva i inkjekjønn: Carmen dansar vakkert! Luisa ropte høgt. Barna oppførte seg høfleg. Merk! Adjektivet fortel korleis Carmen er: Carmen er vakker. Adverbet fortel korleis ho dansar: Carmen dansar vakkert.

1 Set inn adverb med motsett tyding. Luisa skriv pent. Leo skriv ________________________________________.

Maten luktar godt. Søpla luktar ______________________________________.

Han spurde høfleg. Ho svarte ________________________________________.

Leo gjekk seint. Luisa gjekk ______________________________________.

Jentene speler godt. Gutane speler ____________________________________.

Arne snakkar høgt. Carmen snakkar __________________________________.

Kaka smaker nydeleg. Dette smaker _____________________________________.

Jenta svarer sint. Guten svarer _____________________________________.

2 Lag setningar der du bruker desse adverba: langsamt, høfleg, pent, godt, nydeleg, sint, roleg ______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________


117

3 Set inn adjektiv eller adverb. fin/fint Carmen er ei ______________ dame. Ho har alltid på seg

_________ kle og eit ___________ sjal. Ho syng

_______________ også.

god/godt Ostekaka du har laga, er ______________. Sjokoladekaka

smaker også ___________. Alle kakene smaker

______________.

pen/pent Carmen ser ein ___________ kjole i butikken. Ho prøver han

og synest ho ser __________ ut i den nye kjolen. Arne

synest også ho er ____________.

hyggeleg/hyggeleg Naboane våre er ____________________. Det er

__________ å besøkje dei. Ungdomane oppfører seg

_____________ mot dei gamle.

morosam/morosamt Leo skriv _____________. Carmen og Arne ler av den

_____________ forteljinga. Leo er ein __________ gut.

Tidsadverb Tidsadverba fortel når noko skjer: Carmen og Arne dansar ofte. Hunden gøydde alltid. Ho er ikkje komen heim enno. Desse adverba kan også fortelje kva rekkjefølgje noko skjer i: Pablo kjem frå Latin-Amerika. No bur han i Noreg. Vi skal på kino klokka sju. Etterpå skal vi på kafé. Først skal vi ete middag, så skal vi drikke kaffi.


118

4 Svar på spørsmåla. Bruk desse adverba i svara: aldri, sjeldan, av og til, ofte, alltid

Kor ofte trenar du? _____________________________________________________

Drikk du kaffi med sukker? ________________________________________________

Snakkar du norsk med nordmenn? __________________________________________

Surfar du på Internett? ___________________________________________________

Går du på kino? _________________________________________________________

Les du aviser frå heimlandet ditt? ___________________________________________

5 Set inn adverb som passar. Vel mellom først, deretter, så, etterpå, no, før, då. ________________ skal vi ete pizza. _________________ skal vi på kino.

________________ arbeidde Carmen som lege. ________ går ho på norskkurs.

___________________ skal eg ta førarkortet. _____________ skal eg kjøpe bil.

_______________ budde eg i Ghana. _________________ bur eg på Sandane.

I går kom familien min på besøk. __________________________ vart eg glad.

Stadadverb Stadadverba fortel kvar noko skjer: Carmen dansa ute i hagen, men ho gjekk inn då vi kom. Fleire av desse adverba har to former. Ofte tek vi bort ein -e på slutten av adverbet når vi fortel om rørsle til ein stad:

Carmen går ut. Carmen er ute.


119

Når noko skjer på staden: Om rørsle til staden: Leo er her. Leo er der. Leo er heime. Leo er borte. Luisa er ute. Luisa er inne. Luisa er oppe. Luisa er nede. Luisa er framme. Luisa er vekke.

Leo går hit. Leo går dit. Leo går heim. Leo går bort. Luisa går ut. Luisa går inn. Luisa går opp. Luisa går ned. Luisa går fram. Luisa går vekk.

6 Set inn rett adverb. hit/her Carmen og Arne har ikkje vore ______________ på lenge. Derfor har eg

invitert dei __________________ i kveld.

ut/ute Skal vi gå _________? Nei, det er så kaldt __________________.

inn/inne Leo går ___________. No vil han vere ________ resten av kvelden.

heim/heime Skal vi gå __________ til Luisa og sjå film? Nei, det kan vi ikkje. Luisa er

ikkje _______________. Ho kjem ikkje _________ før om ein time.

bort/bort Eg stikk ______ til naboen ein tur, men eg blir ikkje lenge ___________.

opp/oppe Det heng mange plommer høgt __________ i treet. Kan du klatre

____________ og plukke nokre til meg?

dit/der Eg skal til London. Eg skal reise ____________ i morgon og skal vere

_______ i to veker. Eg skal sjå ein musikal når eg er __________.

vekk/vekke Ho reiste __________ i går, og ho blir ___________ i to månader.


120

Gradsadverb Gradsadverba står ofte framfor andre adverb og adjektiv. Nokre av dei forsterkar orda dei står til: Carmen og Arne dansar svært ofte. Dette er ei veldig vanskeleg oppgåve. Andre av desse adverba nyanserer orda dei står til: Ho er litt trøtt. Han la seg noko seint.

7 Vel mellom gradsadverba ikkje så, altfor, litt, nokså, ganske, veldig. Han snakkar ________________________ godt norsk.

Denne grammatikkoppgåva er ___________________ vanskeleg.

Læraren snakkar ________________ langsamt.

Det er ____________________ kaldt i Noreg.

Å hoppe på trampoline er ___________________ gøy.

Leo er ein ___________________ flink fotballspelar.

Dette er _________________________________ kjedeleg.

Eg kjenner naboen min ____________________ godt.

Han synest filmen var __________________ bra.

Nokre adverb kan stå framfor komparativ form av adjektivet: Fatima snakkar mykje betre norsk enn Ali. Leo er litt flinkare enn systera si. Han la seg enda seinare enn henne. Merk! Pass på skilnaden mellom tidsadverbet enno og gradsadverbet enda: Ho er ikkje komen heim enno. Han la seg enda seinare enn henne.


121

8 Set inn mykje, litt, enda, veldig. Han er ___________________ eldre enn broren.

Skal du klare norskprøven, må du øve _________ meir på uttalen.

Det er _______ varmt i dag. Det var ________________ varmare i går.

Eg liker _____________ godt å trene. Men eg liker ____________ betre å gå på tur.

Leo synest at fotball er ______________ gøy.

Men å spele data er _______________ artigare.

Har du lyst på _______________ kaffi?

Setningsadverb Setningsadverba seier noko om innhaldet i heile setninga. Dei uttrykkjer ofte meiningar og haldningar. Vi plasserer dei vanlegvis etter det første verbet i ei heilsetning. Eg skal heldigvis ete ute på restaurant i dag! (Eg er glad for det.) Eg vil gjerne ete fisk. (Eg har lyst til det.) Eg vil heller ete fisk enn kjøt. (Eg liker kjøt betre enn fisk.) Eg kan dessverre ikkje vere med. (Eg er lei for det.)

Adverbet ikkje blir ofte kalla nektingsadverb. Vi nektar for meiningsinnhaldet i setninga: Det blir ikkje vår så snart. Carmen liker ikkje vinteren. Dei kan ikkje kome til oss likevel.

9 Set inn dessverre i desse setningane. Eg kan ikkje kome. ______________________________________

Det var ei dårleg nyheit. ______________________________________

Irina fekk dårleg resultat på prøva. ______________________________________

Eg har ikkje gjort heimearbeidet. ______________________________________

Vi må avlyse båtturen. ______________________________________

Ali har ikkje fått opphaldsløyve. ______________________________________


122

10 Gjer desse setningane nektande ved å setje inn ikkje. Eg liker brunost. ___________________________________________

Det snør no. ___________________________________________

Fatima har fått jobb. ___________________________________________

Per kan snakke russisk. ___________________________________________

Eg kan kome i morgon. ___________________________________________

Luisa kan hjelpe Leo. ___________________________________________

Du må snakke med sjefen. ___________________________________________

Arne liker å gå på fjelltur. ___________________________________________

Leo er alltid glad. ___________________________________________

Carmen hadde god tid. ___________________________________________

Modifisering Vi kan bruke setningsadverb for å modifisere det vi seier. Dei syner for eksempel kor usikre vi er på at noko skal skje: Det blir fint vêr i morgon. (Eg er sikker.) Det blir kanskje fint vêr i morgon. (Det er mogleg.) Det blir neppe fint vêr i morgon. (Eg trur ikkje det.) Det blir sikkert ikkje fint vêr i morgon. (Eg trur ikkje det.) Det blir visst fint vêr i morgon. (Eg har høyrt andre seie det.) Det blir sikkert fint vêr i morgon. (Eg trur det.) Det blir truleg fint vêr i morgon. (Eg trur det.)

11 Set inn setningsadverba sikkert ikkje, visst, neppe, kanskje, sikkert. Sonen til Fatima skal _____________ gifte seg i sommar. Det fortalde nokon meg i går. Leo kjem __________________ snart. Eg såg han gjennom vindauget.

Arne var sjuk i går, så han kjem _________________ på jobb i dag.

Vi skal _____________ reise til Teheran. Eg håper det blir mogleg.

Eg har mykje å gjere i kveld. Så eg kjem _________________ på festen.


123

Gradbøying Mange av adverba kan vi bøye i grad, men ikkje i tal og kjønn slik som adjektiva. Dei fleste av desse adverba får dei same endingane som adjektiva får når dei blir gradbøygde: Positiv Komparativ Superlativ Carmen snakkar høgt. Arne snakkar høgare. Leo snakkar høgast. Leo la seg seint. Leo la seg seinare enn Luisa. Leo la seg seinast.

Nokre adverb har uregelrett bøying: Positiv Komparativ Superlativ vondt verre verst lite mindre minst mykje meir mest godt betre best gjerne heller helst

12 Set adverba til venstre inn i rett form. mykje Carmen arbeider ______________. Arne arbeider ______________ enn

Carmen. Arne er den som arbeider _____________i familien.

godt Vassmelon smaker _______________. Vassmelon som er kjøpt i

Thailand, smaker mykje ________________ enn melon som er kjøpt i

Noreg. Den _____________ vassmelonen finn du i Thailand.

gjerne Carmen vil _____________ ha ein kopp te. Arne vil __________ ha kaffi

enn te. Leo og Luisa vil _______________ ha brus.

vondt Osten smaker __________. Den andre osten smaker enda

________________. Dette er det __________ eg har smakt.


124

13 Svar på spørsmåla. Bruk gjerne, heller eller helst i svara. Kva vil du ha å drikke? ___________________________________

Vil du ha kaffi eller te? ___________________________________

Vil du lære spansk eller tysk? ___________________________________

Kva vil du ha å ete? ___________________________________

Vil du ha fisk eller kjøt? ___________________________________

Vil du gå på kino eller leige ein video? ___________________________________

Langt eller lenge Vi bruker: langt – lenger – lengst om distanse lenge – lenger – lengst om tid Det er ti kilometer til sentrum. Det er langt å gå. Kor lenge varer filmen? Han varer i to timar. Merk! Lang – lengre – lengst er adjektiv.

14 Set inn lang/langt/lenge i rett form. No er det ikkje ____________ igjen til sommarferien.

Kor _____________________skal de vere på ferie? Vi skal vere på ferie i to veker.

Tida verkar ________________ når ein er vekke så lenge.

Dagane er __________________ når ein ikkje har jobb.

Kor ____________________ gjekk du? Eg gjekk fem kilometer i går.

Kor ____________________ går barna i barneskulen? Barna går sju år i barneskulen.

Har ho __________________ hår? Ja, det har ho.

Tek det _________________ tid å bli ferdig? Nei, det er berre éin time igjen.


125

PREPOSISJONAR...................................................................................................... 126

Stad .................................................................................................................... 126 Tid....................................................................................................................... 130 Eigeforhold eller tilknyting............................................................................... 133 Preposisjonar i faste uttrykk............................................................................ 134


126

PREPOSISJONAR Vi deler preposisjonane inn i ulike grupper etter kva dei fortel om: Stad: Katten ligg under bordet. Tid: Luisa kom til Noreg i går. Eigeforhold eller Carmen er mor til Luisa og Leo. tilknyting: Oslo er hovudstaden i Noreg.

Stad Preposisjonar fortel kvar ein ting eller ein person er i forhold til ein annan ting eller person (sjå biletet under). Kvar er Prikken?

Prikken ligg under bilen. Prikken ligg på taket. Prikken kryp gjennom vindauget. Prikken står framfor bilen. Prikken står bak bilen. Prikken står mellom bilane.


127

Preposisjonen i bruker vi om det som er innanfor eller på innsida av noko: i bilen, i badekaret, i boka, i skogen, i veska, i lommeboka, i sekken, i maskina Preposisjonen på bruker vi om det som er på toppen av noko, eller på utsida av noko: på taket, på pulten, på fjellet, på isen, på veggen, på stolen 1 Set inn passande preposisjonar. Sjå biletet på førre side. Nokre må du kanskje bruke fleire gonger. Luisa går på skule ________ Ålesund. Skulen ligg midt _________ byen. Klasserommet

ligg _________ tredje etasje ________ den vidaregåande skulen. _________ døra står

det klasse 2B. __________ klasserommet er det 28 elevar. Luisa sit som nummer to på

rekkja si. ________ henne sit Eli, og ____________ henne sit Per. Til venstre for Luisa

sit Anne, veninna hennar. Det er trongt __________ pultane deira. Det heng ei tavle

_________ veggen, _________ vindauget er det ein omn, og _________ vindauget

heng eit bilete. ________ taket ser vi tre lampar. ______ golvet står det mange sekkar

og vesker. Det er mange bøker ______ veskene og sekkane. ________ kateteret sit

læraren og skriv __________ ei bok.

2 Sjå deg rundt i rommet der du er. Fortel kvar tinga er. Sjå eksemplet under. Biletet heng på veggen. _________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________


128

I eller på? Vi bruker også i når vi snakkar om land og dei fleste byane i eit land: i Europa, i Noreg, i Ålesund, i landet, i byen Vi bruker også på når vi snakkar om ei øy eller ein landsdel: på Cuba, på stranda, på kontoret, på skulen, på fjellet, på Austlandet Merk! Nokre gonger er det vanskeleg å forklare kva for preposisjon som er rett å bruke: på postkontoret, men i banken, på Cuba, men i Japan

3 Set inn i eller på. Har du vore _____ Vestlandet, ____ Nord-Noreg, ____ Sørlandet eller ____

Austlandet?

Vil du bu _____ Noreg, _____ Cuba, _____ England, ______ Somalia, ______ Tyrkia,

______ Madagaskar, ______ Island, _______ USA, _________Iran, ____ Filippinane,

____ Thailand, ______ Bosnia eller______ Sri Lanka?

Vil du arbeide _____ eit sjukehus, _____ eit kontor, ______ ein bank, _____ ein skule,

____ eit hotell _______ ein barnehage, _______ eit verft eller _________ ein butikk?

4 Set inn i eller på. Leo går __________ femte klasse _________ barneskulen. Luisa går ___________

andre klasse ________ den vidaregåande skulen. Før budde dei ________ Cuba

________ ein by, men no bur dei _________ Noreg _________ landsbygda.

_________ gata der dei bur, er det åtte hus. ________ husa bur det menneske frå fleire

land. ________ huset til Leo og Luisa bur det fire personar, ein katt og ein hund.

Hunden ligg ____________ golvet _____________ stova og søv medan katten ligg ___

ein lenestol. Dei reiser ofte på tur ________ fjellet, ________ stranda for å bade

_______ sjøen, eller dei dreg til byen for å gå ______ kino.


129

_______ kveld skal dei ikkje ______ kino fordi dei skal __________ konsert.

Søndagane går dei ofte ___________ kyrkja eller rundt innsjøen. _________ innsjøen

ser dei ofte fleire båtar. ________ båtane er det fleire familiar som fiskar.

Hjå Hjå bruker vi framfor namn og titlar på personar: Carmen har vore hjå frisøren i dag. Luisa var hjå tannlegen fordi ho hadde tannverk. Festen skal vere hjå Anne, besteveninna til Luisa. Når vi skal dra til desse personane, må vi bruke til: I morgon skal ho til frisøren. Ho gjekk til tannlegen i staden for å ta bussen. Luisa er på veg til Anne. Merk! I staden for hjå kan du bruke hos.

5 Set inn hjå eller til. I morgon skal Luisa ____________ legen.

Ho har time ________ legen kl. 10.00.

Arne har planlagt ein tur _______ onkelen sin i Bergen.

Han skal overnatte _________ onkelen sin.

Carmen må fornye visumet. Då må ho ___________ politiet.

På laurdag er vi invitert på middag _________________ foreldra mine.

Mormor kjem ______ oss på søndag.

Luisa går ___________ bakaren og kjøper nybakte brød.

________________ bakaren er det alltid mykje godt.

Det er alltid koseleg å vere ____________ deg.

Dei skal bu _____________ oss medan dei er her.

Eg bruker å lese vekeblad når eg er ______________ frisøren.


130

Tid Preposisjonar i tidsuttrykk bruker vi ofte for å vise når noko skjer eller kor lenge noko varer. Vi bruker i i samband med årstal, månader, veker og andre tidsperiodar: i ferien, i helga, i går, i januar, i år, i helga, i 2005, i tre år, i to veker Vi bruker på i samband med namn på vekedagar: på fredag, på måndag Vi bruker om i samband med eit bestemt tidspunkt i framtida: Luisa skal flytte til byen om eit år. Vi bruker for – sidan i samband med eit bestemt tidspunkt i fortida: Arne kom for to veker sidan. Andre vanlege tidspreposisjonar er før og etter: Per reiser på ferie før sommaren. Han reiser i mai. Kari reiser heim etter sommarferien. Ho reiser heim i slutten av august.

6 Lag svar der du vel mellom desse tidsuttrykka: i ei veke, om ei veke, for ei veke sidan Når skal Luisa reise til Noreg? ______________________________________

Kor lenge skal Luisa vere her? ______________________________________

Når kom Leo til Noreg? ______________________________________

Når hadde du eksamen? ______________________________________

Kva tid skal du dra på ferie? ______________________________________

Budde Arne lenge på Cuba? ______________________________________

Kva tid kom han heim igjen? ______________________________________

Kor lenge varer festivalen? ______________________________________

Når byrjar skulen etter ferien? ______________________________________


131

7 Set inn rett preposisjon. Luisa skal begynne på den vidaregåande skulen i byen __________ ei veke. Ho har fått

brev om at dei skal begynne __________ tysdag.

Arne kom til Cuba _________ påskeferien _______ 2005. _________ eitt år vil han

reise tilbake, men då reiser heile familien __________ vinterferien. Dei skal ha ferie

_______ ei heil veke.

Leo gjer leksene __________ at han har ete middag, men _______ han skal på

fotballtrening. _________ fredagar, laurdagar og _______ feriar treng han ikkje tenkje

på lekser.

Carmen kom frå arbeid _________ eit kvarter sidan. ________ ein time skal ho på

norskkurs. Ho skal gå på norskkurs ________ eitt år.

I, om eller på? I: Vi bruker i om årstider og tider på døgnet. Vi bruker i om: Notid: No i sommar skal eg ha ferie. (Det er sommar no.) Fortid: I vår tok eg eksamen. (sist vår) Framtid: I haust skal eg byrje å studere. (hausten som kjem)

Merk! Etter i får vi ubestemt form av substantivet. Om: Vi bruker om i samband med årstider og om tid på døgnet som gjentek seg: Noko som skjer ofte: Om kvelden går eg vanlegvis tur.Noko generelt: Om morgonen står sola opp.

Merk! Etter om får vi bestemt form av substantivet. På: Vi bruker på for å fortelje kor lenge sidan det var at noko hende: Ho har ikkje vore her på fleire år. Vi bruker også på om tida vi har brukt eller skal bruke på å gjere noko: Kan ein lære norsk på eitt år?


132

8 Set inn tidsuttrykka i fjor, i, i dag, i morgon, eller i sommar.

Vil du vere med på tur ______________? Nei, _________________ har eg ikkje tid,

men kan vi ikkje dra _________________?

Luisa og Leo skal reise til Cuba ____________________. Carmen blir ikkje med sidan

ho var der _________________. Arne var der __________________ 2005.

______________ har eg vore oppe altfor lenge! No legg eg meg. Og _______________

vil eg sove lenge, så ikkje vekk meg!

9 Set inn tidsuttrykk: om sommaren, om vinteren, om morgonen eller om kvelden

Luisa bruker å smørje niste ______________ før ho går til skulen. Leo er seint oppe

__________, så han smør matpakke ______________ dagen før.

Kor varmt er det på Cuba ________________? Det kan bli 40 plussgrader, men

___________ er det omtrent som om sommaren i Noreg. ______________ blir det

tidleg mørkt i Noreg, men ______________ er kveldane lyse.

10 Set inn tidsuttrykk med på. Luisa har ikkje sett venene sine på Cuba ___________. Ho har heller ikkje snakka med

dei _______________.

Leo har vore sjuk, og han har ikkje vore på skulen _______________.

Arne køyrde frå Oslo til Ålesund __________________.

__________________ flaug Carmen frå Cuba til Paris.

Leo gjer leksene sine _________________.

11 Set inn rett preposisjon. Luisa liker seg i Noreg ______ sommaren, men ikkje _____ vinteren. Men _____ vinter

skal ho lære seg å gå på ski. Kanskje greier ho å lære det ____ nokre veker?

Carmen er alltid trøtt ______ morgonen, men _________ kvelden liker ho å vere oppe

lenge. ________ kveld må ho nok leggje seg tidleg. Ho skal nå eit fly som går tidleg __

morgon.


133

_______ ein halv time var Leo ferdig med leksene sine _____ dag. Han gjer vanlegvis

lekser ______ ettermiddagen, men i dag venta han til kvelden.

Eigeforhold eller tilknyting Vi bruker ulike preposisjonar for å vise eigeforhold, eigenskapar, slektskap eller anna tilknyting. Vi bruker til når vi snakkar om: at nokon eig noko: Dette er huset til Carmen og Arne. slektskap: Luisa er systera til Leo.

Vi bruker på når vi snakkar om: eigenskapar ved tinga eller gjenstandane: Fargen på huset til Carmen og Arne er gul. Vi kan også bruke i eller på når vi snakkar om tilknyting: Mange i Noreg er opptekne av vêret. De må gjere alle arbeidsoppgåvene i boka. Han snakka med alle som budde på staden. Til eller for? Til bruker vi om den som mottek noko: Carmen kjøpte ei bok til Arne. For fortel kven noko gjeld for: Det er vanskeleg for meg å skjøne kva du seier.

12 Set inn rett preposisjon. Kva er namnet _________ den nest største byen på Cuba?

Sonen _____ Carmen heiter Leo, systera _____ Leo heiter Luisa, og mannen til

Carmen heiter Arne. Kva var namnet _______ faren til Luisa og Leo?

Kva var namnet ________ den familien som budde her før?

Eg liker ikkje fargen ________ denne jakka. Og så er prisen _____ jakka for høg!

Smaken ________ denne isen likte eg ikkje.

Bilen ______ Arne og Carmen er heilt ny og fin, men eg hugsar ikkje fargen _____ han.


134

Kan du uttale dette ordet __________ meg?

Han gav passet sitt __________ politiet.

Det er lett ___________ meg å snakke engelsk.

Carmen har bakt ei kake _______ Leo.

Kva fekk du __________ bursdagen din?

Det er vanskeleg ______ henne å vere aleinemor med tre barn.

Arne lagar kaffi ___________________ Carmen.

Det er hyggeleg __________ Luisa å bli invitert i selskap.

Preposisjonar i faste uttrykk Vi har mange faste uttrykk med ulike preposisjonar. Det finst ingen reglar for desse. Derfor må du lære dei etter kvart. Under finn du eksempel på nokre som er mykje brukte. Uttrykk med for: Naboane viste interesse for den nye familien i gata. Luisa vart presentert for den nye klassa. Dei er redde for at dei ikkje skal trivast her. Carmen er glad for at dei har flytta. Dei har bestemt seg for å flytte. Uttrykk med av: I ferien vil Luisa berre slappe av. Du kan få låne denne boka av meg! Du må slå av datamaskina når du er ferdig. Ikkje gløym å skru av varmen! Han har godt av litt forandring no. Uttrykk med i: Carmen og Arne er glade i kvarandre. Luisa er ikkje einig i det Leo seier. Leo går i femte klasse på Vik skule. Luisa gjekk inn i det nye huset. Carmen lurte på kva som var i vegen med Leo.


135

Uttrykk med med: Kva driv du på med om ettermiddagane? Leo må arbeide meir med matematikkleksene. Luisa er ikkje einig med Leo. Luisa og Leo flytta til Noreg saman med mor si. Carmen hjelper Leo med matematikkleksene. Uttrykk med til: Har du tid til å hjelpe meg med leksene? Svalbard høyrer til Noreg. Leo er svært flink til å snakke norsk. Kva skal vi ha til middag i dag? Leo fekk lov til å vere oppe til klokka tolv om kvelden. Uttrykk med på: Luisa svarte rett på alle spørsmåla. Carmen bad Leo om å vente på henne i bilen. Veit du kva dette heiter på norsk? Luisa tok på seg den nye kjolen. Carmen gleder seg til å reise på ferie til Cuba. Uttrykk med etter: Arne leiter etter brillene sine overalt. Leo er ivrig etter å lære mange norske uttrykk. Kameraten din var her og såg etter deg! Etter mi meining er norsk vanskelegare enn spansk. Høyrer du etter kva eg seier til deg? Uttrykk med frå: Luisa får ofte spørsmål om kvar ho kjem frå. Nynorsk er litt forskjellig frå bokmål. Carmen prøvde å omsetje brevet frå spansk til norsk. Luisa har ikkje høyrt frå venene sine på ei stund. Ver snill og sei frå viss de ikkje skjøner kva eg seier! Uttrykk med over: Carmen er klar over at språket kan bli eit problem. Leo liker ikkje at Luisa prøver å bestemme over han. Er du sjuk? Når du får medisin, går det nok over. Luisa må tenkje over kva fag ho vil studere. Arne er imponert over kor flink Leo er til å snakke norsk.


136

Uttrykk med om: Carmen måtte spørje om vegen til kjøpesenteret. Leo bryr seg ikkje om at han nokre gonger svarer feil. I denne boka kan vi lese om Cubas historie. Luisa fortel klassekameratane sine om Cuba. Arne vart ofte spurd om kva han meinte om Cuba.

14 Sett inn rett preposisjon. Eg er einig _________ deg.

Har du lyst ___________ noko å drikke?

Kva har du lyst __________? Å gå på kino eller å gå ut?

Ho vart overraska __________ å møte henne.

Leo er for ung ________________ å sjå denne filmen.

Har du tid ________ å hjelpe meg?

Er du interessert _______________ politikk?

15 Lag setningar med desse faste uttrykka. å arbeide med ______________________________________________________

å ta på seg ______________________________________________________

å sjå etter ______________________________________________________

å bry seg om ______________________________________________________

å høyre frå ______________________________________________________

å vere flink til ______________________________________________________

å vere einig i ______________________________________________________

å vere klar over ______________________________________________________

å vere redd for ______________________________________________________

å ha godt av ______________________________________________________

å vere glad for _____________________________________________________

å slappe av ______________________________________________________


137

16 Kan du fleire faste uttrykk med preposisjonar? Skriv dei ned her. ______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________


138

KONJUNKSJONAR.................................................................................................... 139

Å binde saman ord............................................................................................ 140 Å binde saman setningar ................................................................................. 141


139

KONJUNKSJONAR

Konjunksjonar er bindeord. Vi har fem konjunksjonar: og, eller, men, for og så Konjunksjonane kan binde saman ord eller setningar. Ord: Luisa og Leo er frå Cuba. Setningar: Luisa skriv, og Leo les. Ved oppramsing bruker vi og berre til å binde saman dei to siste orda. Mellom dei andre orda må vi bruke komma: Mohammed snakkar kurdisk, arabisk, persisk og litt engelsk.

1 Bind saman ord og setningar med og. Han har ei hytte. Han har ein båt.

______________________________________________________________________

Ho har ein katt. Han har ein hund.

______________________________________________________________________

Han liker å vere ute. Han går ofte på tur.

______________________________________________________________________

Eg må kjøpe brød. Eg må kjøpe mjølk. Eg må kjøpe frukt.

______________________________________________________________________

Vi liker å gå på ski. Vi liker å gå på skøyter. Vi liker å ake.

______________________________________________________________________

Eg skal til Oslo på onsdag. Eg skal til Bergen på torsdag. ______________________________________________________________________


140

Å binde saman ord Konjunksjonane og, eller og men bind saman like ord. Med like ord meiner vi ord frå same ordklasse og med same bøying. og: Luisa og Leo snakkar godt norsk. eller: Snakkar dei norsk eller spansk heime? men: Luisa snakkar ikkje norsk, men spansk med Leo heime.

2 Set inn ein konjunksjon som passar. Vil du ha kaffi _________ te?

Kva for ein genser vil du ha? Den grøne _______________ den raude genseren?

Carmen liker ikkje vinteren i Noreg, ___________ ho gled seg til våren.

Du _________ eg må i butikken. Vi manglar brød.

Eg er lærar i fransk, _____________ ikkje i engelsk og spansk.

Konjunksjonane eller og og er ofte samansette. både – og: Både Luisa og Leo snakkar godt norsk. anten – eller: Dei snakkar anten norsk eller spansk. verken – eller: Dei snakkar verken spansk eller engelsk i timane, berre norsk!

3 Bruk både – og eller verken – eller til å binde saman setningane.

Luisa er frå Cuba. Leo er frå Cuba.

______________________________________________________________________

Carmen liker ikkje å fly. Arne liker ikkje å fly.

_____________________________________________________________________

Eg må kjøpe ei grammatikkbok. Eg må kjøpe ei nynorsk ordbok.

_____________________________________________________________________


141

Leo vil ikkje ta tran. Leo vil ikkje ta vitamin.

_____________________________________________________________________

Vi har ikkje katt. Vi har ikkje hund.

_____________________________________________________________________

Han har hytte. Han har båt.

_____________________________________________________________________

Ho liker ikkje regn. Ho liker ikkje snø.

_____________________________________________________________________

Å binde saman setningar Konjunksjonane og, eller, men, for og så bruker vi for å binde saman to setningar. Og bruker vi når vi legg til meir informasjon: Luisa er frå Cuba, og Mohammed er frå Irak. Eller bruker vi når vi har eit val: Snakkar Luisa spansk med Leo, eller snakkar dei norsk på fritida? Men bruker vi når vi skal vise ei motsetning: Leo og Luisa snakkar godt norsk no, men for nokre år sidan snakka dei berre spansk. For bruker vi når vi skal fortelje årsaka til noko, f.eks. kvifor noko skjer: No snakkar Leo norsk i butikken, for han kan mykje norsk. Så viser konsekvensen av noko, kva noko fører til: Carmen kan mykje norsk no, så no snakkar ho norsk i butikken.

4 Bind saman setningane. Vel mellom desse konjunksjonane: og, eller, men. Leo et gjerne ris og kjøt. Han et ikkje fisk.

______________________________________________________________________


142

Carmen liker å danse. Ho dansar ofte med Arne.

______________________________________________________________________

Arne liker å køyre bil. Han liker ikkje å fly.

______________________________________________________________________

Dei trivst godt i Noreg. Dei synest det er dyrt å bu her.

______________________________________________________________________

Ho liker sol og varme. Ho dreg ofte til Spania.

______________________________________________________________________

Carmen vil gjerne ha fisk til middag. Det vil ikkje Leo.

______________________________________________________________________

5 Knyt saman setningane med for eller så. Ho kjøper ein kald brus. Ho er tørst.

_____________________________________________________________________

Han er flink til å spele fotball. Han vart invitert til å vere med på laget.

______________________________________________________________________

Arne tek på seg regnkle. Han vil ikkje bli våt.

______________________________________________________________________

Luisa vil ikkje bli våt. Ho tek på seg regnkle.

______________________________________________________________________

Leo er ikkje redd for å bli våt. Han tek ikkje på seg regnkle.

______________________________________________________________________


143

SUBJUNKSJONAR .................................................................................................... 144


144

SUBJUNKSJONAR

Subjunksjonar er ord vi bruker for å innleie leddsetningar, f.eks. at, om, som, då, når, fordi. I eksempla under har vi utheva leddsetningane. Subjunksjonane står fremst i leddsetningane. Leo seier at han vil bli fotballspelar. Luisa spør om han vil bli med på kino. Carmen har ein son som speler fotball. Ho kom til Noreg då ho var vaksen. Eg blir glad når sola skin. Han kjem ikkje fordi han er sjuk.

Merk! At bruker vi ofte saman med verb som seie, svare eller fortelje. Om bruker vi ofte saman med verb som spørje og lure på.

1 Set inn at eller om. Irina fortel ________________ ho skal reise til Oslo i helga.

Mohammed seier __________ han vil bli ingeniør.

Læraren spør _____________ dei vil syngje ein song.

Eg lurer på _______________ du vil vere med på kino.

Han svarer __________________ han gjerne vil vere med på kino.

Læraren spør ____________ Carmen vil ha hjelp til oppgåva.

Leo veit ikkje __________ han kan kome på trening i kveld.

Arne seier _____________ Luisa må kome heim klokka 23.00.

Ho fortel _______________ ho har vore i Ghana to gonger.

Luisa spør ____________ ho kan få vere ute ein halv time lenger.

Carmen seier __________________ ho ikkje får lov.

Vi lurer på _____________ du har klart å løyse oppgåva.

Dei vil gjerne vite ____________ vi liker å bu i Noreg.

Vi svarer ____________ vi liker å bu i Noreg.


145

Då eller når? Når blir brukt om noko som vanlegvis skjer. Då blir brukt om ei spesiell hending i fortida, og blir derfor brukt saman med verb i fortid. Då Leo var fem år, lærte han å symje. (Den gongen då Leo var fem år, lærte han å symje.) Når Leo kjem heim frå skulen, ser han på TV. (Kvar gong når Leo kjem heim, ser han på TV.) Merk! Den gongen då … Kvar gong når …

2 Set inn då eller når. _________ eg blir stor, skal eg bli brannmann.

Leo kom til Noreg __________________ han var elleve år.

____________ det er fint vêr, går vi alltid på tur.

_____________ sola kom fram, gjekk vi ein lang tur.

_____________ eg var på ferie, fekk eg sjå mange nye stader.

______________ eg er på ferie, liker eg å slappe av.

____________ han var 16 år, begynte han å røykje.

____________ han blir 25, skal han slutte å røykje.

Kvar gong ________________ vi besøkjer bestemor, får vi kaker.

Eg må alltid passe på uttalen ______________ eg pratar norsk.

Leddsetningane får ulik tyding alt etter kva for ein subjunksjon vi bruker. Vi kan derfor dele subjunksjonane i grupper etter kva leddsetninga fortel om. Her er nokre eksempel: Tid: då, når, etter at, før, medan, i det same, samtidig som Årsak: fordi, ettersom, sidan, på grunn av at Følgje: slik at, så … at Føremål: for at, slik at, så Vilkår: viss, om, dersom Motsetning: sjølv om, enda, trass i at


146

3 Set inn ein subjunksjon som fortel om tid. Bestefar gjekk ikkje i barnehage ____________ han var barn.

Vi bruker å høyre på musikk ________________ vi les lekser.

____________________ ho kom inn døra, ringde skuleklokka.

Ho får ofte vondt i hovudet ___________________ ho er trøtt.

_______________ eg flytta til Hareid, budde eg i Førde.

4 Set inn ein subjunksjon som fortel om årsak eller følgje. Han vart for sein på skulen _________________ bussen ikkje kom.

Bussen kom ikkje _____________________ han kom for seint.

Leo hadde på seg for lite kle ______________ han vart forkjølt.

Leo vart forkjølt ___________________ han hadde på seg for lite kle.

Han drakk mykje vatn ________________ han var så tørst.

Han vart bilsjuk _________________ han kasta opp.

5 Set inn ein subjunksjon som fortel om føremål, vilkår eller motsetning. Han kom tidsnok til skulen ______________ bussen var for sein.

Dei starta i språkpraksis _________________ dei skulle få trening i munnleg norsk.

___________________ bussen kjem til rett tid, blir han ikkje for sein.

Ho klatra opp fjellveggen _______________________ ho hadde høgdeskrekk.

Eg kan hjelpe deg ________________________ du vil.

Kan du skru på lyset ______________________ eg kan sjå betre?

Eg kan dessverre ikkje bli med på tur ____________ eg har veldig lyst.

Han stod opp ti minutt tidlegare _____________ han ikkje skulle kome for seint.


147

INTERJEKSJONAR.................................................................................................... 148


148

INTERJEKSJONAR Interjeksjonar er småord. Vi bruker dei mykje i munnleg tale. Småorda kan uttrykkje kjensler som f.eks. sinne, glede, overrasking: Hurra! Fy! Takk! Aha! Au! Jippi! Æsj! Lydord er ord som hermar etter lydar: Br-r-r! (når du frys) Mø! (lyden ei ku lagar), Pang! (lyden av eit skot) osb. Ord vi bruker når vi f.eks. møter eller går frå nokon, er også interjeksjonar: Hei! Hallo! God morgon! Ha det! osb.

1 Set inn småord som passar. På 17. mai går alle i tog og ropar hipp, hipp ____________________________.

No må eg gå. ____________________________.

_____________! Dette er Carmen Gonzales som ringjer. Kan eg få snakke med legen?

____________________! Korleis går det?

________________! Det gjer så vondt i tennene mine.

______________! No vart eg glad!

______________! ”Eg liker ikkje tran”, seier vesle Per på tre år.

Svarord Svarorda ja, jau og nei høyrer til ordklassa interjeksjonar. Kjem du i morgon? Ja, det gjer eg. / Nei, det gjer eg ikkje. Nokre gonger set vi inn ikkje i setninga. Då må vi svare jau eller jo i staden for ja.

Kjem du ikkje i morgon? Jau, det gjer eg. / Nei, det gjer eg ikkje. Var det ingen heime? Jau, det var det. / Nei, det var det ikkje. Merk! I staden for jau kan du bruke jo.


149

2 Svar med ja, jau eller nei. Skriv heile setningar. Snakkar du engelsk? ___________________________________________

Snakkar du ikkje norsk? ___________________________________________

Har du med barna dine? ___________________________________________

Har du ikkje gjort leksene? ___________________________________________

Har du gløymt boka di? ___________________________________________

Kjem du ikkje snart? ___________________________________________

Drikk du ikkje kakao? ___________________________________________

Forstår du? ___________________________________________

Kjem du i kveld? ___________________________________________

Kjem du ikkje i kveld? ___________________________________________

Er det ikkje middag snart? ___________________________________________ Skal vi ikkje ha kjøt til middag? ___________________________________________

Skal vi ha fisk også? ___________________________________________

Skal vi ha is til dessert? ___________________________________________

Er det ingen andre som kjem? ___________________________________________

Kjem tante og onkel? ___________________________________________

Kari kjem vel ikkje? ___________________________________________

Skal du på kino i morgon? ___________________________________________

Skal du ikkje på kino i kveld? ___________________________________________


150

SETNINGSLEDD……………………………………………………………………………..151 Verbal ................................................................................................................. 151 Subjekt ............................................................................................................... 151 Objekt................................................................................................................. 154 Indirekte objekt.................................................................................................. 155 Predikativ........................................................................................................... 157 Adverbial............................................................................................................ 158


151

SETNINGSLEDD

Verbal (V) Eit verbal fortel kva som skjer i ei setning. Verbalet er alltid laga av eitt eller fleire verb. Verbalet kan ha ulike former: Presens: Leo leiker kvar dag. Preteritum: Leo leikte i går. Presens perfektum: Leo har leikt i to timar. Preteritum perfektum: Leo hadde leikt i to timar før han kom hit. Presens futurum: Leo skal leike i morgon. Preteritum futurum: Leo skulle leike før han kom hit. Ein infinitiv eller ein partisipp kan vere del av eit samansett verbal: Leo skal leike. Leo hadde leikt. Merk! Verbformer som partisipp og infinitiv kan aldri vere verbal aleine.

Subjekt (S) Subjektet er den eller det som gjer noko i setninga. Vi spør med verbalet: Kven leiker? Leo leiker. Subjektet kan vere laga av berre eitt ord. Det kan kome frå ulike ordklasser: Leo leiker. (substantiv) Han leiker. (pronomen) Subjektet kan også vere laga av mange ord eller ei eller fleire leddsetningar: Den 11 år gamle guten frå Brasil leiker. Leo, som er 11 år gammal, og som kom til Noreg i fjor saman med mora si, leiker.


152

1 Analyser setningane under. Det betyr at du skal finne subjekt og verbal. Sjå eksemplet: Leo, som budde på Cuba før, snakkar godt norsk. Subjekt: Leo, som budde på Cuba før _________________________________ Verbal: snakkar___________________________________________________

Arne et middag på kafeen i dag.

Subjekt: _________________________________________________________

Verbal: __________________________________________________________

Om morgonen høyrer Carmen radio.

Subjekt: __________________________________________________________

Verbal: ___________________________________________________________

Luisa gjer leksene sine kvar kveld.

Subjekt: ___________________________________________________________

Verbal: ____________________________________________________________

Leo speler fotball i den nye hallen.

Subjekt: ___________________________________________________________

Verbal: ____________________________________________________________

På skulen lærer Luisa mange nye fag.

Subjekt: ___________________________________________________________

Verbal: ____________________________________________________________

Carmen gler seg til å arbeide som lege i Noreg.

Subjekt: ___________________________________________________________

Verbal: ____________________________________________________________


153

På skulen snakkar Leo berre norsk.

Subjekt: ___________________________________________________________

Verbal: ____________________________________________________________

Leo og Luisa snakkar spansk med Carmen.

Subjekt: ___________________________________________________________

Verbal: ____________________________________________________________

På fredagar sit Luisa ofte på med Arne til byen.

Subjekt: ___________________________________________________________

Verbal: ____________________________________________________________

Læraren til Carmen har undervist utlendingar i mange år.

Subjekt: ___________________________________________________________

Verbal: ____________________________________________________________

Klokka sju om morgonen må heile familien stå opp.

Subjekt: ___________________________________________________________

Verbal: ____________________________________________________________

På grunn av jobben sin må Arne reise mykje.

Subjekt: ___________________________________________________________

Verbal: ____________________________________________________________

Til sommaren reiser dei på ferie til Cuba.

Subjekt: ___________________________________________________________

Verbal: ____________________________________________________________


154

Objekt (O) Objektet er den eller det subjektet gjer noko med, eller som handlinga blir retta mot: Arne las ei bok. Leo liker dei nye kameratane sine. Carmen elskar Arne. Når vi skal finne objektet, bruker vi verbalet og subjektet og spør med spørjeordet kva eller kven: Kva las Arne? Arne las ei bok. Kven liker Leo? Leo liker dei nye kameratane sine. Objektet kan vere laga av ord frå ulike ordklasser: Arne les ei bok. (substantiv) Leo liker dei. (pronomen) Carmen brukte å danse. (verbal i infinitiv) Objektet kan også vere ei leddsetning: Luisa trudde at det var kaldt i Noreg. (forteljande leddsetning)

2 Analyser desse setningane. Sjå eksemplet: Luisa kjøper ei ny kåpe. Objekt: ei kåpe_________________________________________________________ Carmen les ei kubansk fagbok.

Objekt: ________________________________________________________________

Arne liker å køyre litt for fort.

Objekt: ________________________________________________________________

At det var såpass mildt i Noreg, hadde ikkje Leo trudd.

Objekt: ________________________________________________________________


155

Kvar dag lærer Luisa noko nytt om det norske samfunnet.

Objekt: ________________________________________________________________

Leo liker ikkje alle leksene som han må gjere.

Objekt: ________________________________________________________________

Skal Leo gi ei fin gåve?

Objekt: ________________________________________________________________

Arne sende ein e-post.

Objekt: ________________________________________________________________

Indirekte objekt (IO) Indirekte objekt kjem nokre gonger i tillegg til eit objekt. Det indirekte objektet kan fortelje kven subjektet gjer noko for. Vi plasserer det indirekte objektet framfor det andre objektet: Carmen kjøper Arne (IO) ei bok (O). Leo gav katten (IO) mat (O). Merk! Indirekte objekt får vi som oftast i setningar med eit anna objekt. Når vi skal finne det indirekte objektet, bruker vi verbalet, subjektet og objektet og spør med spørjeordet kven: Kven kjøper Carmen ei bok til? Carmen kjøper Arne ei bok. Kven gav Leo mat til? Leo gav katten mat. Vi kan også plassere det indirekte objektet etter det andre objektet ved bruk av preposisjonen til: Carmen kjøper ei bok til Arne. Leo gav mat til katten.


156

3 Analyser desse setningane. Sjå eksemplet: Leo lånte Luisa CD-en som han kjøpte i går. Indirekte objekt: Luisa __________________________________________________ Objekt: CD-en som han kjøpte i går _______________________________________

Luisa og Leo serverte Carmen kaffi på senga.

Indirekte objekt: _________________________________________________________

Objekt: ________________________________________________________________

Carmen sende Arne ei tekstmelding.


Objekt: ________________________________________________________________

Arne sende henne ein e-post.


Objekt: ________________________________________________________________

Heile familien ønskte slektningane god jul.


Objekt: ________________________________________________________________

Slektningane på Cuba sende Luisa og Leo fine kort.


Objekt: ________________________________________________________________

Arne og Carmen gav kvarandre ein klem.


Objekt: ________________________________________________________________

Skal Leo gi Luisa den fine gåva?


Objekt: ________________________________________________________________


157

Predikativ (P) Usjølvstendige verb som å vere, å bli, å heite, å bli kalla, å sjå … ut kan ikkje stå aleine som verbal i ei setning. Dei treng eit predikativ i tillegg for å gi meining: Leo er 12 år. Arne blir glad. Predikativ lagar vi ofte av eit substantiv eller eit adjektiv. Predikativet fortel om kven eller korleis subjektet er eller blir: Carmen ser lykkeleg ut. Jenta heiter Luisa. Katten blir kalla Mons. Dei predikativa som vi lagar av adjektiv, bøyer vi i kjønn og i tal: Ho er snill. (hokjønn, eintal) Det er eit snilt barn. (inkjekjønn, eintal) Alle tre er snille. (fleirtal)

4 Analyser setningane under. Sjå eksemplet. Katten blir også kalla pus. Verbal: blir kalla _______________________________________________________ Predikativ: pus _______________________________________________________

Vêret har blitt så fint!

Verbal: ________________________________________________________________

Predikativ: _____________________________________________________________

Carmen, Luisa og Leo er frå Cuba.

Verbal: ________________________________________________________________

Predikativ: _____________________________________________________________

Barnet skal heite Per.

Verbal: ________________________________________________________________

Predikativ: _____________________________________________________________


158

Alle i klassa ser trøtte ut i den siste timen på fredag.

Verbal: ________________________________________________________________

Predikativ: _____________________________________________________________

5 Bøy predikativa under i kjønn og tal. Huset er blått.

Garasjen er ____________.

Bilane er ______________.

Carmen har sett så lykkeleg ut.

Barnet har sett så ____________ ut.

Leo og Luisa har sett så ___________ ut.

Døra er open.

Dørene er ________________.

Vindauget er ______________.

Adverbial (A) Mange setningar har setningsleddet adverbial. Adverbialet fortel oss meir om det som skjer, f.eks. om tid og stad: Arne les ei bok i månaden. (kor ofte han les) Arne les ei bok på biblioteket. (kvar han les) Adverbialet kan også fortelje om måte og føremål: Arne les raskt. (korleis han les) Arne les for å lære. (kvifor han les) Sidan Arne skal på ferie til Cuba, les han spansk. (kvifor han les) Desse adverbiala står anten til slutt eller først i setninga. Dei er ofte laga av adverb: raskt, av preposisjonsuttrykk: i månaden, eller av ei leddsetning: Sidan Arne skal på ferie til Cuba, …


159

Setningsadverbial er ei anna gruppe adverbial. Dei kan f.eks. fortelje om kor ofte noko skjer og kva haldning subjektet har til det som skjer. Slike adverbial kjem oftast inne i setninga. Ikkje, aldri, alltid, ofte, sjeldan, kanskje, truleg og sikkert er nokre vanlege setningsadverbial: Luisa sender ofte tekstmeldingar til Cuba. Carmen har aldri gått på ski. Leo liker ikkje å rydde rommet sitt. Arne skal truleg lære å danse salsa.

6 Finn adverbiala i setningane under. Det kan vere fleire i same setning. Sjå eksemplet: Vêret har blitt så fint i det siste.

Adverbial: i det siste ____________________________________________________

Alle i klassa ser trøtte ut i den siste timen på fredag.

Adverbial: _____________________________________________________________

Ho blir ikkje kalla Vesla på skulen.

Adverbial: _____________________________________________________________

Arne er kanskje den flinkaste kokken i familien.

Adverbial: _____________________________________________________________

Om nokre år er dessverre begge barna våre vaksne.

Adverbial: _____________________________________________________________

7 Set desse setningane inn i tabellen på neste side:

Heile familien besøkjer venene sine i Oslo.

Luisa og Leo sparkar fotball i hagen. Carmen lærer norsk på føremiddagen.

Arne skriv brev til Carmen.


160

Katten et maten sin på verandaen.

Subjekt Verbal Objekt Adverbial

Heile familien besøkjer venene sine i Oslo


161

HEILSETNINGAR ....................................................................................................... 162

Ordstilling .......................................................................................................... 162 Oppsummering av ordstilling .......................................................................... 170 Spørjesetningar................................................................................................. 171 Imperativsetningar ............................................................................................ 175 Det-setningar ..................................................................................................... 176


162

HEILSETNINGAR

Ordstilling I ei norsk setning kjem orda i ei bestemt rekkjefølgje. Orda har sine faste plassar. Verbalet kjem alltid på andre plass i ei norsk heilsetning:

1. plass 2. plass Resten av setninga Carmen køyrer. Carmen køyrer bil. Carmen køyrde bil til jobben. Carmen køyrde bil til jobben i dag. Carmen køyrde alltid bil til jobben i fjor.

Merk! Alle norske setningar må minst ha eit subjekt og eit verbal.

1 Fullfør setningane. Eg __________________________________________________________________.

Han _________________________________________________________________.

Vi ___________________________________________________________________.

Carmen og Arne _______________________________________________________.

Elevane ______________________________________________________________.


163

Inversjon Verbalet kjem alltid på andre plass i ei heilsetning. Verbalet står anten i presens eller preteritum. Når eit anna ledd enn subjektet kjem på første plass, må vi flytte subjektet til tredje plass. Subjektet kjem etter verbalet. Dette kallar vi inversjon. 1. plass subjekt andre ledd

2. plass verbal presens/ preteritum

3. plass (subjekt)

Resten av setninga

Carmen køyrer bil i dag. I dag køyrer Carmen bil. I går køyrde Carmen bil til jobben.

Vi får inversjon etter adverbial som f.eks. i dag, no, i Noreg, i sommar, i 2006.

2 Gjenta setningane. Begynn med adverbialet. Leo speler fotball. Kvar onsdag _____________________________________.

Vi reiser til Cuba. I morgon ________________________________________.

Carmen les ei bok. No _____________________________________________.

Arne lagar middag. Kvar dag ________________________________________.

Luisa er på skulen. I dag ___________________________________________.

Det snør. No _____________________________________________.

3 Fullfør setningane i skjemaet. Verbalet skal stå i det grå feltet. 1. plass

2. plass verbal

Resten av setninga

No

I dag

Kvar onsdag

I heimlandet mitt

Nokre gonger

I Noreg


164

4 Set inn eg og les. _______________________________ ei norsk bok.

No ____________________________ ei norsk bok.

____________________________ aviser kvar dag.

Kvar dag ____________________________ aviser.

___________________________ brevet frå skulen.

No _________________________ brevet frå skulen.

Setningsadverbial Setningsadverbial som f.eks. ikkje kjem som regel på fjerde plass i ei heilsetning. 1. plass

2. plass Verbal

3. plass (subjektet)

4. plass setningsadverbial

Resten av setninga

Carmen køyrer ikkje bil i dag. I dag køyrer ho ikkje bil. I dag har eg ikkje gjort leksene.

Setningsadverbial er ord som ikkje, aldri, alltid, ofte og gjerne (sjå Adverb, s. 121).

5 Set setningsadverbiala til venstre inn i setningane. ikkje Eg kjem på skulen i morgon.

_________________________________________________________

ikkje I morgon kjem eg på skulen.

_________________________________________________________

kanskje Leo kjem på festen.

__________________________________________________________

ofte Luisa snakkar i mobiltelefonen.

__________________________________________________________

sikkert Det blir hyggeleg.

___________________________________________________________

truleg I neste veke har eg tid.

___________________________________________________________


165

Samansett verbal Verbalet kan vere sett saman av to delar. Den første delen kjem alltid på andre plass og står i presens eller preteritum. Den andre delen, ein partisipp eller infinitiv, kjem på femte plass: 1. plass

2. plass verbal presens/preteritum

3. plass

4. plass

5. plass verbal infinitiv/partisipp

Resten av setninga

Carmen har ikkje ete middag. I går hadde ho ikkje ete middag. Leo må gjere leksene. I går måtte Leo gjere leksene.

Merk! Viss ikkje subjektet står på første plass, kjem det mellom dei to delane av verbalet. Setningsadverbialet kjem også mellom dei to delane av verbalet.

6 Gjenta setningane. Begynn med adverbialet. Du må pusse tennene. Kvar kveld __________________________________.

Leo har snakka norsk. I dag ______________________________________.

Luisa har lese boka. No ________________________________________.

Arne har skrive eit brev. I dag ______________________________________.

Vi skal reise til Cuba. I påska ____________________________________.

Eg bør leggje meg tidleg. I kveld _____________________________________.

Dei skal sjå ein film. På torsdag __________________________________.

7 Set inn setningsadverbial i setningane. aldri Eg har lært å køyre bil.

___________________________________________________________

aldri Her har eg jobba.

__________________________________________________________

gjerne Eg vil ha ein kopp kaffi.

__________________________________________________________


166

dessverre Carmen kan ikkje kome i kveld.

___________________________________________________________

visst Sonen til Fatima skal gifte seg.

___________________________________________________________

alltid Vi har kjent kvarandre.

___________________________________________________________

ikkje Denne genseren vil eg ha på meg.

___________________________________________________________

kanskje Vi skal besøkje nokre vener i London i sommar.

___________________________________________________________

Viss subjektet er eit substantiv eller eit trykksterkt pronomen, kjem setningsadverbial som f.eks. ikkje, også, ofte og gjerne, rett etter det første verbalet: I dag har ikkje Leo rydda rommet sitt. No må også du rydde rommet ditt. Alle dei andre har rydda romma sine.

8 Set inn ikkje. Her vil familien bu. _________________________________________________

I går kom læraren vår. _________________________________________________

Kvifor kjem Arne? _________________________________________________

Kvifor har elevane pause? _________________________________________________

I morgon skal Leo spele. _________________________________________________

9 Skriv ferdig setningane. Kan du gjere dette? Nei, dette kan _________________. Luisa må gjere det.

Kjem du frå Cuba? Nei, det ____________________, men Carmen kjem derfrå.

Skal dei reise på ferie? Nei, det skal _________________, men vi skal.


167

Objekt og predikativ

Objekt og predikativ kjem på sjette plass i ei heilsetning.

1. plass

2. plass

3. plass

4. plass

5. plass

6. plass

Carmen har ikkje ete middag. (objekt) Leo gav hunden ein

klem. (indirekte objekt + direkte objekt)

Han er ikkje lærar. (predikativ) Vi vart veldig glade. (predikativ) Eg liker å sole meg. (objekt)

Vi kan ha to objekt i ei setning. Det indirekte objektet kjem alltid framfor det direkte objektet: Leo gav hunden ein klem.

10 Set inn direkte objekt i setningane. Arne fann ____________________________________.

Leo kjøpte ____________________________________.

Ho et ________________________________________.

Han les_______________________________________.

11 Plasser orda i rett rekkjefølgje. katten Eg mat gav

Eg __________________________________________________.

Eg katten Leo gav Eg ____________________________________________________. Luisa eit brev mormor sende. Luisa ___________________________________________________.


168

12 Set inn predikativ. Er predikativet eit adjektiv, må du bøye det. Ho vil bli __________________________.

Han heiter ________________________.

Dei er ____________________________.

Leo og Luisa vart ___________________.

Pronomen som trykklett objekt Når eit pronomen er objekt og det står til eit enkelt verbal, kjem det framfor adverbial som ikkje: Per ser dei ikkje. (Ser er enkelt verbal, dei er objekt, ikkje er adverbial.) Når eit pronomen er objekt og det står til eit samansett verbal, kjem det etter adverbial som ikkje: Per kan ikkje sjå dei. (Kan sjå er samansett verbal, ikkje er adverbial, dei er objekt.) I dei to eksempla over har ikkje objektet trykk. Viss objektet har trykk, blir ordstillinga endra når verbalet er enkelt: Per ser ikkje dei. (Han ser ikkje Leo og Luisa, men han ser kanskje Carmen og Arne.)

13 Skriv setningane under med pronomen i staden for substantiv. Vil dei ete maten? Vil dei ete han?

Vil dei ikkje ete maten? ________________________________________________.

Et dei maten? ________________________________________________.

Et dei ikkje maten? ________________________________________________.

Dei skal ikkje kjøpe huset. ________________________________________________.

Dei kjøper ikkje huset. ________________________________________________.

Møtte du barna? ________________________________________________.

Møtte du ikkje barna? ________________________________________________.


169

Preposisjonsfrasar Mange adverbial er preposisjonsfrasar. Dei kan fortelje om tid og stad. Preposisjonsfrasane kjem anten på første eller siste plass i ei norsk heilsetning:

1. plass

2. plass

3. plass

4. plass

5. plass

6. plass

7. plass

Ho har ikkje ete middag i dag. (tid) Han har ete middag i byen. (stad) Ho budde på Cuba

i 1990. (stad+ tid)

Vi kan ha fleire preposisjonsfrasar etter kvarandre på slutten av ei setning. Då kjem vanlegvis stad framfor tid.

14 Fortel om stad og tid. Eg kjøpte ei bok _______________________ ________________________.

Eg budde ____________________________ _________________________.

Han har budd _________________________ _________________________.

Han skal reise _________________________ ________________________.

Kven vann fotball VM ___________________ ________________________?

Ulike ledd på første plass Vi kan ha ulike ledd på første plass i ei heilsetning. Ofte flyttar vi ledd til første plass for å framheve dei. Ulike ledd 1.plass Resten av setninga Subjekt Carmen har køyrt bil til jobben. Adverbial Til sommaren skal vi kanskje besøkje nokre vener. Leddsetning Fordi læraren var sjuk, fekk elevane fri frå skulen. Objekt Ei gåve gav Leo mor si. Predikativ Lærar vil eg ikkje bli.

Merk! Når leddsetninga kjem først i heilsetninga, må du ha komma etter henne.


170

15 Begynn med det leddet som står i kursiv. Arne har jobba her i tre år no. ______________________________________

Arne har jobba her i tre år no. ______________________________________

Arne har jobba her i tre år no. ______________________________________

Du må dra heim om ein time. ______________________________________

Carmen budde på Cuba før. ______________________________________

Dei flytta til Noreg i 2005. ______________________________________

Eg har vore i London to gonger. ______________________________________

Luisa kom til Noreg for to veker sidan. ______________________________________

Eg har ikkje tid til å hjelpe deg i dag. ______________________________________

Eg vil ikkje bli sjukepleiar. ______________________________________

Han gav far sin ein klem. ______________________________________

Arne kom ikkje fordi han var sjuk. ______________________________________

Han budde på Cuba då han var liten. ______________________________________

Oppsummering av ordstilling

1. plass 2. plass 3. plass 4. plass 5. plass 6. plass 7. plass subjekt adverbial leddsetning objekt predikativ

verbal (presens, preteritum, imperativ)

(subjekt) setnings-adverbial(ikkje, oftealdri, alltidgjerne)

verbal (infinitivparti-sipp)

indirekte objekt, direkte objekt, predikativ

adverbial

Carmen har køyrt bil til jobben i dag.

Til sommaren skal vi kanskje besøkje nokre vener

i England.

Fordi læraren var sjuk,

fekk elevane fri frå skulen.

Ei gåve gav Leo mor si.

Lærar vil eg ikkje bli. Merk! Det treng ikkje vere ord på alle plassane i skjemaet. Plassane kan vere tomme.


171

Spørjesetningar Vi kan lage spørjesetningar med og utan spørjeord: Kjem du? (utan spørjeord) Kvar kjem du frå? (med spørjeord) 1. plass 2. plass Resten av setninga Kvar kjem du frå? Kjem du?

I spørsmål utan spørjeord er den første plassen i skjemaet tom. Spørjesetningar utan spørjeord Vi kan lage spørjesetningar ved å setje verbalet først i ei setning. Når vi svarer, må vi bruke ja eller nei: Liker du fotball? Ja, det gjer eg. Snakkar du norsk? Ja, eg snakkar litt. Har du kjøpt frukt? Nei, eg har kjøpt søtsaker.

16 Gjer setningane om til spørjesetningar utan spørjeord. Leo speler fotball. ________________________________________

Carmen liker kaffi. ________________________________________

Leo går i sjette klasse. ________________________________________

Arne kjem tidleg heim i dag. _________________________________________

Han forstår engelsk. _________________________________________

Leo liker å bu i Noreg. _________________________________________

Pablo har flytta. _________________________________________

Irina vil lære norsk. _________________________________________

Ho har lyst på noko å drikke. _________________________________________


172

Når vi svarer med ja eller nei, bruker vi verbet å gjere: Liker du fotball? Ja, det gjer eg. / Nei, det gjer eg ikkje. Snakkar du norsk? Ja, det gjer eg. / Nei, det gjer eg ikkje. Vi bruker ikkje verbet å gjere viss verbet er samansett, modalt eller når vi har verba å vere eller å ha: Har du kjøpt frukt? Ja, det har eg. / Nei, det har eg ikkje. Vil du bli med? Ja, det vil eg. / Nei, det vil eg ikkje. Er du glad? Ja, det er eg./ Nei, det er eg ikkje. Har du bil? Ja, det har eg./ Nei, det har eg ikkje.

17 Svar på spørsmåla. Skriv du russisk? _____________________________________

Vil du vere med på kino? _____________________________________

Kan eg låne boka di? _____________________________________

Kjem du på festen? _____________________________________

Kan du gjenta? _____________________________________

Snakkar læraren høgt nok? _____________________________________

Er Leo heime? _____________________________________

Går du til skulen kvar dag? _____________________________________

Har du ete middag? _____________________________________

18 Lag spørsmål som passar. _________________________________________? Nei, det kan eg ikkje.

_________________________________________? Ja, det vil eg.

_________________________________________? Nei, det gjer eg ikkje.

_________________________________________? Ja, det har eg.

_________________________________________? Nei, det skal eg ikkje.

_________________________________________? Ja, det gjer eg.


173

Spørjesetningar med spørjeord Spørjeord bruker vi når vi lager spørjesetningar. Dette er ord frå ulike ordklasser. Spørjeord Svar

Ting/handling Kva lagar du? Eg lagar middag. Stad Kvar kjem du frå? Eg kjem frå Cuba. Person Kven er det? Det er Arne. Grunn Kvifor kjem du ikkje? Eg er sjuk. Måte Korleis kjem du deg heim? Eg tek bussen. Tid Når kjem du heim? Eg kjem heim klokka fem.

19 Set inn spørjeord. ______________ vil du ha å ete? Eg vil gjerne ha salat.

_______________ kjem du heim? Eg kjem heim i morgon.

_________________ har du det? Eg har det berre bra, takk.

__________________ er frå Irak? Fatima er frå Irak.

_________________ fortalde det? Leo fortalde det.

_____________________ gjer du? Eg skriv brev.

_____________ er lege i familien? Carmen er lege.

________ går det med barna dine? Det går bra med barna mine.

_________________ kostar avisa? Avisa kostar ti kroner.

__________________ er du fødd? Eg er fødd den 24. mai.

________________ seier læraren? Han seier at vi må vere stille.

20 Lag spørsmål og spør nokon i klassa di. Kva __________________________________________________________?

Kvar __________________________________________________________?

Kven _________________________________________________________?

Kvifor _________________________________________________________?

Når ___________________________________________________________?

Korleis ________________________________________________________?


174

Kor + adjektiv Når spørjeordet kor står framfor eit adjektiv, bøyer vi adjektivet i kjønn og tal: Hokjønn Kor stor er veska? Hankjønn Kor stor er bilen? Inkjekjønn Kor stort er huset? Fleirtal Kor store er barna dine?

21 Set inn kor dyr i rett form. ________________________ er denne bilen?

________________________ er dei nye bøkene?

________________________ er det skjørtet som heng der?

________________________ er jakka som er på sal?

Kor mange og kor mykje + substantiv Kor mange bruker vi framfor teljelege substantiv: Kor mange sjokoladar skal eg kjøpe? Kor mykje bruker vi framfor uteljelege substantiv: Kor mykje kaffi vil du ha? Merk! Vi kan bruke kor mykje når vi skal spørje om pris: Kor mykje kostar sjokoladen?

22 Set inn kor mange eller kor mykje. ________________________ barn har du?

________________________ ris skal eg koke?

________________________ brusflasker skal eg ta med på turen?

________________________ bøker har du lese?

________________________ fisk fekk du i går?

________________________ dagar skal du vere her?

________________________ kostar avisa?


175

Kva for ei + substantiv Vi bøyer dette uttrykket i kjønn og tal: Hokjønn Kva for ei klasse går du i? Hankjønn Kva for ein buss skal vi ta? Inkjekjønn Kva for eit hus bur du i? Fleirtal Kva for nokre bøker er dine?

23 Set inn kva for ei, kva for ein, kva for eit eller kva for nokre. _____________________ skule går du på?

_____________________ hund er din?

_____________________ sko er dine?

_____________________ briller er Carmen sine?

_____________________ fag studerer Irina?

Imperativsetningar Imperativsetningar har verb i imperativ (sjå Verb, s. 104) og manglar subjekt:

Køyr forsiktig! Et opp maten! Hell i mjølk! Ikkje trakk på plenen!

24 Gjer om til imperativsetningar. Du må køyre rett fram! ______________________________________

Du må svinge til høgre! ______________________________________

Du må gå over gata her! ______________________________________

Du må stoppe på raudt lys! ______________________________________

Du må ikkje køyre over 60 km i timen. ______________________________________

Du må ikkje køyre forbi! ______________________________________

Du må ikkje stoppe her! ______________________________________


176

Det-setningar Ei norsk setning må ha eit subjekt. Vi bruker ofte det som subjekt, f.eks. når vi snakkar om vêret: Det snør. Det er sol i dag. Det er varmt i dag. I nokre tilfelle kjenner vi ikkje subjektet: Det er tysdag i dag. I dag er det 17. mai. Det bankar på døra. Det gjeld søknaden eg sende for to veker sidan.

25 Gjenta setningane. Start med adverbialet. Det er kaldt i dag. I dag er det kaldt.

Det snør i dag. I dag ____________________________________.

Det regna i heile går. I heile går ________________________________.

Det snødde mykje i vinter. I vinter ___________________________________.

Det er ikkje kaldt i dag. I dag _____________________________________.

Det blir sikkert fint vêr i morgon. I morgon __________________________________.

Eigentleg og formelt subjekt Subjektet kan nokre gonger vere eit infinitivsuttrykk eller ei leddsetning. På norsk liker vi ikkje å ha lange, tunge ledd som subjekt. Derfor bruker vi gjerne det som eit formelt subjekt: Å lære norsk er viktig. Det er viktig å lære norsk. (Det er formelt subjekt, å lære norsk er eigentleg subjekt.) At du kjem i dag, passar ikkje. Det passar ikkje at du kjem i dag. (Det er formelt subjekt, at du kjem i dag er eigentleg subjekt.)


177

26 Gjer dei kursiverte setningane om til det-setningar.

Å lære norsk er vanskeleg.

___________________________________________________________________

Å ete mykje frukt er bra for helsa.

___________________________________________________________________

Å snakke norsk er viktig.

_____________________________________________________________________

Å ete grønsaker er sunt.

______________________________________________________________________

At Leo er flink til å spele fotball, er sant.

______________________________________________________________________

Om laget vårt vinn i dag, er usikkert.

______________________________________________________________________

Kven som skal reise på ferie, er ikkje bestemt.

______________________________________________________________________

At månen er laga av grøn ost, er ikkje sant.

______________________________________________________________________

At jorda er rund, er sant.

______________________________________________________________________

Kven som skal opp til munnleg prøve, blir avgjort i morgon.

______________________________________________________________________


178

Presentering Når vi nemner eller presenterer noko for første gong, bruker vi ubestemt form av substantivet. Vi vil unngå å kome med denne informasjonen først i setninga. Derfor plasserer vi det framfor substantivet i setninga: Det var ein gong ein konge. Ein gong var det ein konge. Det er ein fin dag. Det finst mange fine butikkar her. I byen vår bur det mange frå Polen. Kjem det fleire slektningar på besøk i sommar? Det er formelt subjekt i setningane og står på første eller tredje plass i setninga. Det eigentlege subjektet står på objektsplassen. Merk! Presentering finn vi ofte saman med verb som å vere, å finnast, å kome og å bu. Vi kan ikkje ha presentering når vi har verb som tek objekt.

27 Start med det og gjer om setningane under. Sjå eksemplet. Ein god ven kom på besøk. Det kom ein god ven på besøk. Ein iransk familie bur i huset. ____________________________________ Mange turistar kjem til Noreg. ____________________________________

Mange flotte fjell finst på Sunnmøre. ____________________________________

To gutar kom gåande. ____________________________________

Nokre appelsinar ligg i kjøleskapet. ____________________________________

Nokre apar rømde frå dyrehagen. ____________________________________

28 Set inn det og er.

______________________ mange flotte fjell på Sunnmøre.

På Sunnmøre ____________________ også mange fine turområde.

På turistkontoret ____________________ mykje å gjere om sommaren.

_____________________________ mange turistar som kjem innom kontoret.

Kor mange turistattraksjonar ______________________ i Ålesund?


179

_____________________ mange turistskip som reiser innom Geiranger.

Turistane synest ___________________ dyrt i Noreg.

________________________ mange turistar som liker å fiske.

__________________________ mykje fisk i havet?


180

LEDDSETNINGAR …………………………………………………………………………..181

Forteljande leddsetningar ................................................................................ 181 Spørjande leddsetningar .................................................................................. 183 Adverbiale leddsetningar ................................................................................. 186 Som-setningar ................................................................................................... 188 Ordstilling i leddsetningar................................................................................ 189


181

LEDDSETNINGAR Ei setning som er ledd i ei anna setning, kallar vi ei leddsetning. Leddsetninga blir ofte knytt til ei heilsetning ved hjelp av ein subjunksjon, f.eks. fordi, når, at: Carmen flytta til Noreg fordi ho er gift med ein nordmann. Ho vil få seg jobb når ho har lært norsk. Arne fortel at maten er god. Leddsetninga har verbal og subjekt, men kan ikkje stå aleine. Leddsetninga fordi ho er gift med ein nordmann gir ikkje meining aleine. Vi ventar å høyre meir.

Forteljande leddsetningar Ei forteljande leddsetning knyter vi til heilsetninga ved hjelp av subjunksjonen at. Subjektet kjem like etter at. Forteljande heilsetning Forteljande leddsetning Maten er god. Arne seier at maten er god. Boka er bra. Arne fortel at boka er bra. Filmen begynner klokka sju. Arne svarte at filmen begynner klokka sju.

Merk! Det heiter å fortelje at, å seie at, å svare at.

1 Gjer setningane om til forteljande leddsetningar. Carmen er kona hans. Arne seier at ________________________________.

Luisa går på skule i byen. Arne fortel at ________________________________.

Leo er tolv år. Arne svarer at _______________________________.

Ålesund er ein fin by. Arne seier at ________________________________.

Huset er raudt. Arne svarer at _______________________________.

Det snør i dag. Arne seier at ________________________________.

Bilen er ny. Arne fortel at ________________________________.


182

Direkte og indirekte tale I direkte tale fortel vi nøyaktig kva ein person seier. Det er personen sjølv som snakkar. Direkte tale markerer vi ved å bruke kolon, :, og hermeteikn, ”. Ved indirekte tale fortel vi kva ein annan person har sagt. Då må vi ofte skifte pronomen i leddsetningane. Direkte tale Indirekte tale Arne seier: ”Eg vil lære spansk.” Arne seier at han vil lære spansk. Luisa og Leo seier: ”Vi liker å ha ferie.” Luisa og Leo seier at dei liker å ha ferie. Carmen seier: ”Arne er mannen min.” Carmen seier at Arne er mannen hennar.

2 Kva seier dei? ”Eg liker å spele fotball.” Leo seier at _________________________________.

”Eg er 17 år gammal.” Luisa seier at ________________________________.

”Eg er lege.” Carmen seier at _____________________________.

”Eg er glad i kona mi.” Arne seier at ________________________________.

”Luisa er storesystera mi.” Leo seier at _________________________________.

”Eg kjem snart!” Luisa roper at _______________________________.


183

Utsegnsverb i preteritum Når vi gjer om direkte tale til indirekte tale, må vi passe på at verba i begge setningane står i same tid. Viss utsegnsverbet er i preteritum, f.eks. spurde eller sa, må verbet i leddsetninga også stå i ei preteritumsform: Direkte tale Indirekte tale Carmen sa: ”Eg les.” Carmen sa at ho las. Leo sa: ”Maten er god.” Leo sa at maten var god. Arne spurde: ”Skal eg lage kaffi.” Arne spurde om han skulle lage kaffi.

3 Gjer setningane om til indirekte tale med verba i preteritum. Han fortalde: ”Ho bur på Cuba.” Han fortalde at _________________________.

Ho sa: ”Eg liker å lage mat.” Ho sa at ______________________________.

Han sa: ”Eg elskar deg.” Han sa at _____________________________.

Ho sa: ”Eg vil ha is.” Ho sa at ______________________________.

Han sa: ”Vi må gå.” Han sa at _____________________________.

Mora fortalde: ”Vi er heime.” Mora fortalde at ________________________.

Ho spurde: ”Vil du bli med på kino?” Ho spurde om __________________________.

Ho sa: ”Eg lurer på om han kjem.” Ho lurte på om _________________________.

Leo spurde: ” Kan eg få ein is?” Han spurde om ________________________.

Spørjande leddsetningar Ei spørjande leddsetning knyter vi til ei heilsetning ved hjelp av om: Spørjesetning Spørjande leddsetning Er maten ferdig? Arne spør om maten er ferdig. Kjem Carmen? Arne spør om Carmen kjem.

Merk! Det heiter å spørje om, lure på om.


184

4 Gjer spørjesetningane om til leddsetningar. Forstår ho? Han lurer på ______________________________________.

Blir det fint vêr i morgon? Luisa lurer på _____________________________________.

Er dei svoltne? Carmen spør _____________________________________.

Er spansk vanskeleg? Arne lurer på _____________________________________.

Har dei lunsjpause? Luisa spør _______________________________________.

Har nokon sett boka mi? Leo spør ________________________________________.

Er dette bilen hennar? Arne spør __________________________________.

5 Set inn om eller at. Leo veit ikkje __________ han kan kome på trening i kveld.

Arne seier _____________ Luisa må kome heim klokka 23.00.

Luisa spør ____________ ho kan få vere ute ein halv time til.

Carmen seier __________________ Luisa ikkje får lov.

Dei vil gjerne vite ____________ vi liker å bu i Noreg.

Vi lurer på _____________ du har klart å løyse oppgåva.

Han spurde ____________ noko veldig viktig.

Dei visste _____________ det kom til å gå bra.

Spørjeord som subjunksjon Når ei spørjesetning opnar med eit spørjeord, bruker vi spørjeordet til å knyte saman setningane. Spørjeordet fungerer då som subjunksjon i setninga. Subjektet kjem rett etter spørjeordet: Spørjesetning Spørjande leddsetning Kva heiter han? Arne spør kva han heiter. Kven er det? Arne spør kven det er. Når kjem han? Arne lurer på når han kjem. Kor mange eple har du? Arne spør kor mange eple eg har. Kva for ei bok liker ho best? Arne vil vite kva for ei bok ho liker best.


185

6 Bruk spørjeord som subjunksjon. Kva sa han? Eg høyrde ikkje ______________________________.

Når begynner filmen? Carmen spør ________________________________.

Kvar bur dei? Leo veit ikkje ________________________________.

Kva tyder namnet ditt? Ingen veit ___________________________________.

Korleis stavar han namnet? Carmen spør ________________________________.

Kor gammal er oldefaren min? Luisa veit ikkje _______________________________.

Kvifor må vi ha det? Ingen forstår ________________________________.

Kor mange bøker har dei lese? Læraren vil vite______________________________.

Når er Noregs nasjonaldag? Han vil vite _________________________________.

Korleis kjem han seg heim? Carmen spør ________________________________.

Når spørjeordet er subjekt i setninga, må vi ha med som. Kva skjer? Eg vil vite kva som skjer. Kven vann? Eg vil vite kven som vann. Kva for nokre sko er dine? Eg vil vite kva for nokre sko som er dine. Kva for ei jakke er di? Eg vil vite kva for ei jakke som er di.

7 Set inn spørjeord som subjekt i leddsetninga. Carmen vil vite ________________ har knust vasen.

Luisa vil vite ___________________ skjedde i går.

Arne lurer på __________________ kjem i kveld.

Eg veit ikkje ___________________ er viktigast.

Leo lurer på ___________________ vil spele fotball med han.

Ingen veit ____________________ bur her.

Carmen vil vite ______________ for ei bok ____________ er hennar.

Arne vil vite _______________________ ringer på døra.

Læraren fortel ____________________ verb ___________ er a-verb.

Ho forklarer ____________________ setningar _________ er leddsetningar.


186

Adverbiale leddsetningar Mange leddsetningar kan fylle plassen til eit adverbial. Derfor kallar vi desse for adverbiale leddsetningar: Vi åt middag klokka sju. (adverbial) Vi åt middag då klokka var sju. (adverbial leddsetning) Adverbiale leddsetningar kan f.eks. fortelje om: Årsak: Carmen kjem ikkje fordi ho er sjuk. Tid: Eg budde på Cuba då eg var liten. Motsetning: Han går tur kvar dag sjølv om han er 90 år. Vilkår: Eg skal reise jorda rundt viss eg vinn ein million.

8 Knyt saman setningane med fordi. Carmen kjem ikkje. Ho er sjuk. Carmen kjem ikkje fordi ho er sjuk.

Han kan ikkje lese. Han er 3 år. ______________________________________

Luisa svarer ikkje. Ho er ute. ______________________________________

Han ser ikkje. Han er blind. ______________________________________

Postmannen skreik. Hunden beit. ______________________________________

Eg må gå. Eg må på eit møte. ______________________________________

Eg kjem ikkje heim no. Eg må handle. ______________________________________

Han er i Noreg. Han skal arbeide her. ______________________________________

9 Lag setningar. Bruk subjunksjonane til venstre. fordi __________________________________________________________

då __________________________________________________________

sjølv om __________________________________________________________

viss __________________________________________________________

slik at __________________________________________________________

dersom __________________________________________________________

sidan __________________________________________________________


187

Verbal på plass nummer to Ei leddsetning kan kome først i ei setning. Det vil seie på første plass i skjemaet. (Sjå Heilsetning, s. 169.) Verbalet kjem alltid på plass nummer to, rett etter leddsetninga. 1. plass 2. plass resten av setninga Då eg var liten, budde eg på Cuba Sjølv om han er 90 år, går han tur kvar dag.

Merk! Når leddsetninga kjem først i ei setning, set vi komma etter leddsetninga.

10 Start med leddsetninga først. Eg skal reise jorda rundt viss eg vinn ein million.

Viss eg vinn ein million, _________________________________________________.

Eg vil ikkje ha vatn sjølv om eg er tørst.

_____________________________________________________________________

Eg var ofte sjuk då eg var liten.

______________________________________________________________________

Læraren vart sint fordi Leo ikkje hadde gjort leksene.

_____________________________________________________________________

Vi kjem til finalen viss vi vinn denne kampen.

______________________________________________________________________

11 Skriv setningane ferdig. Då eg var liten, _________________________________________________________.

Fordi eg er trøtt, ________________________________________________________.

Sjølv om han er rik, _____________________________________________________.

Viss det blir fint vêr i morgon, ______________________________________________.


188

Som-setningar Som-setningar fortel meir om eit anna ord i heilsetninga. Desse setningane blir innleidde med subjunksjonen som:

Eg besøkte ein ven. Venen min er sjuk. Eg besøkte ein ven som er sjuk.

Som peiker tilbake på ein ven. Som fungerer som subjekt i leddsetninga.

12 Gjer om til som-setningar. Carmen har ein son. Sonen heiter Leo.

______________________________________________________________________

Vi har ein nabo. Naboen er 80 år gammal.

______________________________________________________________________

Vi bur i ein by. Byen heiter Ulsteinvik.

______________________________________________________________________

Vi bur på ein liten stad. Staden ligg ved kysten.

______________________________________________________________________

Når som ikkje er subjekt i leddsetninga, kan vi ta bort som: Eg har kjøpt ei bok. Du kan låne boka. Eg har kjøpt ei bok (som) du kan låne. Vi møtte ein lege. Vi snakka med legen. Vi møtte ein lege (som) vi snakka med.

Merk! I det siste eksemplet kjem preposisjonen heilt til slutt i leddsetninga.

13 Gjer om til som-setningar. Arne har ein jobb. Han liker jobben.

______________________________________________________________________


189

Vi leiger eit hus. Kommunen eig huset.

______________________________________________________________________

Naboen har ein baby. Luisa passar babyen.

______________________________________________________________________

Vi las eit eventyr. Eg har lese det før.

______________________________________________________________________

Vi skal sjå ein film. Alle snakkar om filmen.

______________________________________________________________________

Vi besøkte byen. Familien din bur i byen.

______________________________________________________________________

Arne har ei kone. Du må helse på henne.

______________________________________________________________________

Eg har eit rom. Vi har pussa opp rommet.

______________________________________________________________________

Ordstilling i leddsetningar Ordstillinga i leddsetningar er forskjellig frå ordstillinga i heilsetningar. I leddsetningar kjem subjektet rett etter subjunksjonen, og adverbialet kjem framfor verbalet: 1 2 3 4 Resten av setninga subjunksjon subjekt setningsadverbial verbal at han ikkje liker fisk. fordi han alltid kjem for seint. som eg ikkje kjenner.


190

14 Set inn adverba på rett plass i leddsetningane. ikkje Han seier at han kan snakke spansk.

___________________________________________________________

ofte Carmen fortel at ho tenkjer på heimlandet.

___________________________________________________________

aldri Det er rart at ho har sett snø.

___________________________________________________________

gjerne Eg er sikker på at dei vil ha mat når dei kjem.

___________________________________________________________

15 Gjer heilsetningane om til leddsetningar. Carmen kjem ikkje. Han seier at _________________________________.

Leo vil ikkje leggje seg. Han seier at _________________________________.

Han har aldri tid. Han seier at _________________________________.

Elevane forstår ikkje. Han seier at _________________________________.

Kvifor kjem ikkje Carmen? Han spør ___________________________________.

Skal dei ikkje ha pause? Han spør ___________________________________.

Kvifor må alltid eg gjere det? Han spør ___________________________________.

SVA og SAV For å hugse ordstillinga i heilsetningar og leddsetningar kan ein bruke denne regelen: SVA er heilsetningsordstilling. SAV er leddsetningsordstilling. Heilsetning Leddsetning S V A subjunksjon S A V Han rekk ikkje bussen fordi han alltid kjem for seint. Han kjem alltid for seint.


191

16 Knyt saman setningane. Han hadde ikkje mykje tid. Han ville besøkje mormora si.

Sjølv om ________________________________, _____________________________.

Ho kjenner ikkje nokon. Ho vil ikkje flytte.

Sjølv om ________________________________, _____________________________.

Prøva var ikkje vanskeleg. Ho klarte ikkje prøva.

Sjølv om ________________________________, _____________________________.

Vêret er ofte dårleg. Dei liker seg her.

Sjølv om ________________________________, _____________________________.

Han er berre tre år. Han kan lese.

Sjølv om ________________________________, _____________________________.

17 Gjer om til som-setningar. Vi held på med ei grammatikkoppgåve. Grammatikkoppgåva er ikkje vanskeleg.

_____________________________________________________________________

Luisa har ein bror. Broren speler ofte fotball.

_____________________________________________________________________

Dei snakkar eit språk. Eg forstår ikkje språket.

_____________________________________________________________________

Kari har ei syster. Eg kjenner ikkje systera.

_____________________________________________________________________

Dei har ein onkel. Onkelen kjem aldri på besøk.

_____________________________________________________________________


192

Vi har ein ven. Venen kan dessverre ikkje kome.

_____________________________________________________________________

Leo har ein mobiltelefon. Han snakkar alltid i mobiltelefonen.

_____________________________________________________________________

Naboen har ein baby. Luisa sit ofte barnevakt for babyen.

_____________________________________________________________________


193

Å BINDE SAMAN SETNINGAR.................................................................................. 194

Å leggje til ny informasjon ............................................................................... 195 Å uttrykkje tid .................................................................................................... 196 Å uttrykkje årsak ............................................................................................... 199 Å uttrykkje følgje ............................................................................................... 200 Å uttrykkje motsetning ..................................................................................... 201 Å uttrykkje vilkår ............................................................................................... 202 Å uttrykkje føremål............................................................................................ 203 Å ordne synspunkt............................................................................................ 204 Oversyn over setningsbindarar ....................................................................... 205


194

Å BINDE SAMAN SETNINGAR

Vi bruker konjunksjonar, subjunksjonar eller adverb for å binde saman setningar til ei tekst. Desse orda er viktige for å skape god samanheng.

1 Kva ordklasse høyrer dei utheva orda til? Då eg var i London, besøkte eg tanta mi. ______________________

Ein hund beit Leo. Derfor er han redd hundar. ______________________

Arne går på spanskkurs, for han vil lære spansk. ______________________

Luisa lengtar til Cuba sjølv om ho trivst i Noreg. ______________________

No må du pusse tennene. Deretter må du leggje deg. ______________________


195

Å leggje til ny informasjon Når du vil leggje til ny informasjon, kan du bruke desse orda og uttrykka: Luisa kjøpte ein ny mobil. I tillegg kjøpte ho ei ny veske. (adverb) Jakka er litt lita. Dessutan er ho for dyr. (adverb) Luisa snakkar i telefonen, og Leo ser på TV. (konjunksjon) Carmen reiser snart til Cuba. Arne skal også vere med. (adverb) Luisa skal ikkje reise til Cuba. Leo skal heller ikkje reise. (adverb)

Merk! I nektande setningar der vi bruker adverbet ikkje, bruker vi heller i staden for også.

2 Bruk i tillegg, dessutan, også, heller ikkje eller og til å binde saman setningane. Luisa kjem frå Havanna. Leo kjem frå Havanna.

______________________________________________________________________

Carmen liker ikkje å fly. Arne liker ikkje å fly.

_____________________________________________________________________

Eg må kjøpe ei ny grammatikkbok. Eg må kjøpe ei nynorsk ordbok.

_____________________________________________________________________

Eg kjem ikkje på skulen i morgon. Leo kjem ikkje på skulen i morgon.

_________________________________________________________________

Dei har ikkje katt. Dei har ikkje hund.

_____________________________________________________________________

Han har hytte ved sjøen. Han har ein stor seglbåt.

_____________________________________________________________________

Ho liker vinteren. Ho liker sommaren.

_____________________________________________________________________


196

Å uttrykkje tid Når vi fortel om når noko skjer, kan vi bruke desse orda: Før ho kom til Noreg, budde Carmen i Havanna. (subjunksjon) Då Leo trena på tysdag, braut han foten. (subjunksjon) Når Leo trenar, drikk han mykje vatn. (subjunksjon) Før og då kan vere anten subjunksjon eller adverb: Før budde Carmen på Cuba. (adverb) Før ho kom til Noreg, jobba ho på Cuba. (subjunksjon) Carmen gifta seg med Arne i år 2000. Då hadde ho vore enkje i fem år. (adverb) Då ho trefte Arne, arbeidde ho som lege. (subjunksjon) Merk! Etter adverbial kjem verbal. Etter subjunksjon kjem subjekt.

3 Set inn orda i rett rekkjefølgje: ho – hadde – ete Då ________________________________ kveldsmaten sin, gjekk Carmen og la seg.

Då ______________________ to skiver med brunost og drukke ein kopp te. Ho sov

lenge neste morgon. Før nokon andre stod opp, _______________________ frukost.

For å fortelje at noko skjer før noko anna, kan vi bruke desse orda og uttrykka: No skal vi ha ei skriftleg prøve. Så skal vi ha ei munnleg prøve. (adverb) Først skal vi ha ei skriftleg prøve. Etterpå skal vi ha ei munnleg prøve. (adverb) Etter jobben skal eg ete middag med Arne. (preposisjon + substantiv) Etter at mor hadde kome heim, åt familien middag. (subjunksjon) Då mor hadde kome heim, åt familien middag. (subjunksjon) Merk! Saman med då og etter at bruker vi verbet i preteritum perfektum (sjå Verb, s. 103). Saman med etter må vi ha eit substantiv. .


197

4 Set inn etter, etterpå eller etter at.

________________ skulen må Ali passe veslebroren sin. ________________ skal han

på kino med Fatima. ______________ kinoen skal dei på kafé. ________ dei har

drukke te, skal dei ta bussen heim.

5 Bind saman setningane med orda til venstre. Hugs rett tid av verbet. Vi åt frukost. Vi gjekk på stranda.

etterpå ___________________________________________________________

etter ___________________________________________________________

etter at ___________________________________________________________

Vi tok hurtigruta inn Geirangerfjorden. Vi besøkte Fjordsenteret.

etterpå ___________________________________________________________

så ___________________________________________________________

etter at ___________________________________________________________

6 Sett inn no, først, etterpå, så, då eller etter. I går vann Arne i Lotto. ______________ vart han glad!

_______ må Carmen lære norsk. ___________ kan ho få seg jobb.

____________ må du kome! Alle ventar berre på deg.

_____________ budde dei i ein stor by. ___________ bur dei på landet.

_____________ skal de få ei viktig melding.

___________ må han på flyktningkontoret. _________ må han på arbeidskontoret.

__________ må ho handle mat. _________ må ho hente barna i barnehagen.

___________ norskkurset har eg ein avtale med flyktningkonsulenten.


198

7 Carmen var i språkpraksis i går. Fortel kva ho gjorde. Bruk informasjonen under, og bind saman setningane til ei samanhengande tekst. Stod opp kl. 7.00

Språkpraksis i barnehage kl. 8.00–16.00

Lunsjpause kl. 12.00

Kontaktperson kom på besøk kl. 12.30

Handla mat kl. 16.30

Laga middag kl. 17.00

Køyrde Leo på fotballtrening kl. 17.50

Dugnad i kiosken kl. 18.00–19.00

8 Her er ei oppskrift på korleis du lagar fårikål. Fortel til ein ven kva han skal gjere først og sist. 1. Del hovudkålen i båtar.

2. Legg kjøtt og kål lagvis i ei gryte. Strø salt og pepar mellom laga.

3. Hell på vatn. Kok opp og la fårikålen trekkje på svak varme til kjøttet er mørt, ca. ein

til to timar.

4. Server fårikålen rykande varm på varme tallerkenar.

Handlingar som skjer samtidig Luisa bruker å høyre på musikk medan ho gjer lekser. (subjunksjon) Luisa bruker å høyre på musikk samtidig som ho gjer lekser. (subjunksjon) I det læraren kom inn i klassa, vart det heilt stilt. (subjunksjon)

9 Bind saman setningane ved hjelp av orda til venstre. Arne vaskar opp. Carmen tørkar.

medan ___________________________________________________________

Far kviler seg. Barna ser barne-TV.

medan ___________________________________________________________


199

Arne og Carmen var på Cuba. Kari og Per var i Italia.

samtidig som ______________________________________________________

Per synest det er vanskeleg å syngje. Han speler piano.

samtidig som _______________________________________________________

Arne var på veg ut. Carmen kom heim.

I det ________________________________________________________________

Å uttrykkje årsak Årsakssetningar fortel kva som er grunnen til at noko skjer. Dei kan vere svar på eit kvifor-spørsmål: Kvifor la dei seg tidleg? Vi la oss tidleg, for vi var trøtte. (konjunksjon) Vi la oss tidleg fordi vi var trøtte. (subjunksjon) Vi la oss tidleg sidan vi var trøtte. (subjunksjon) Vi la oss tidleg på grunn av at vi var trøtte. (subjunksjon) Vi la oss tidleg. Vi var nemleg trøtte. (adverb)

10 Skriv ferdig slik at setningane gir meining. Ho kjøper halspastillar fordi ______________________________________________

Sidan det regnar i dag, __________________________________________________

Han ringjer tannlegen, for _________________________________________________

Møtet vart avlyst på grunn av at ___________________________________________

_____________________________________________ Vi skal nemleg kjøpe nytt hus.

På grunn av at Noreg har eit kaldt klima, ____________________________________

For og fordi For har same meining som fordi. For er konjunksjon og bind saman heilsetningar. Fordi er subjunksjon og innleier ei leddsetning. Merk! Pass på ordstillinga: For + Subjekt (S) + Verbal (V) + Adverbial (A) Fordi + Subjekt (S) + Adverbial (A) + Verbal (V) (sjå Leddsetningar, s. 190)


200

11 Set inn for eller fordi. Vi må ta drosje, _________________ vi rekk ikkje bussen.

Vi må ta drosje __________________ vi ikkje rekk bussen.

Ho sprang fort __________________ ho gjerne ville vinne.

Ho sprang fort, __________________ ho ville gjerne vinne.

Å uttrykkje følgje Når vi vil fortelje om resultatet av handlingar eller hendingar, kan vi bruke desse orda: Vi var trøtte. Derfor la vi oss tidleg. (adverb) Vi var trøtte, så vi la oss tidleg. (konjunksjon) Vi var trøtte slik at vi la oss tidleg. (subjunksjon) Vi var så trøtte at vi la oss tidleg. (subjunksjon)

12 Skriv ferdig setningane. Han liker ikkje kaffi. Derfor ________________________________________________

Vi er opptekne i heile dag slik at ___________________________________________

Ho vart så redd at ______________________________________________________

Vi var svoltne, så _______________________________________________________

13 Set inn derfor, så eller fordi. Luisa forsov seg, _________ kom ho for seint på skulen.

Luisa forsov seg, _________ ho kom for seint på skulen.

Luisa kom for seint på skulen ___________ ho forsov seg.

Derfor og fordi Derfor er adverb og blir følgt av eit verbal. Fordi er subjunksjon og blir følgt av eit subjekt. Ho er ikkje mett. Derfor vil ho ha meir mat. (adverb + verbal) Ho vil ha meir mat fordi ho ikkje er mett. (subjunksjon + subjekt)


201

14 Bind saman setningane ved hjelp av orda til venstre. Carmen skal gå på norskkurs. Ho vil lære å snakke norsk.

fordi ___________________________________________________________

derfor ___________________________________________________________

Luisa skrik høgt. Ho er redd for veps.

fordi ___________________________________________________________

derfor ___________________________________________________________

Leo vil ikkje rydde rommet sitt. Carmen blir sint.

fordi ___________________________________________________________

derfor ___________________________________________________________

Han vil ikkje flytte. Han liker seg godt her.

fordi ___________________________________________________________

derfor ___________________________________________________________

Han kom ikkje på skulen. Han var ikkje frisk.

fordi ___________________________________________________________

derfor ___________________________________________________________

Å uttrykkje motsetning Setningane under uttrykkjer at noko er annleis enn ein ventar: Ho er 90 år, men ho går tur kvar dag. (konjunksjon) Sjølv om ho er 90 år, går ho tur kvar dag. (subjunksjon) Enda ho er 90 år, går ho tur kvar dag. (subjunksjon) Ho er 90 år. Likevel går ho tur kvar dag. (adverb)


202

15 Bind saman setningane ved hjelp av orda til venstre. Det er dyrt i Noreg. Dei vil bu her.

men ___________________________________________________________

sjølv om ___________________________________________________________

likevel ___________________________________________________________

Det regnar. Arne gjekk ein tur.

men ___________________________________________________________

enda ___________________________________________________________

likevel ___________________________________________________________

Leo er trøtt. Han vil ikkje leggje seg.

men ___________________________________________________________

sjølv om ___________________________________________________________

likevel ___________________________________________________________

Han gjekk på jobb. Han var sjuk.

enda ___________________________________________________________

men ___________________________________________________________

likevel ___________________________________________________________

Å uttrykkje vilkår Vilkårssetningar uttrykkjer at noko må vere oppfylt for at noko anna kan skje: Eg skal reise jorda rundt viss eg vinn ein million. (subjunksjon) Eg skal reise jorda rundt dersom eg vinn ein million. (subjunksjon) Eg skal reise jorda rundt så sant eg vinn ein million. (subjunksjon)

16 Bind saman desse setningane med viss, dersom eller så sant. Du må ringje legen. Feberen stig.

______________________________________________________________________


203

Du må ta på deg fine kle. Du skal på festen.

______________________________________________________________________

Luisa skal byrje å studere. Ho klarer eksamen.

______________________________________________________________________

Du finn mat i kjøleskapet. Du er svolten.

______________________________________________________________________

Viss ikkje og elles Viss ikkje og elles tyder det same. Dei fungerer som adverbial i eksempla under: Eg må lære norsk. Viss ikkje blir det vanskeleg å få jobb. Eg må lære norsk. Elles blir det vanskeleg å få jobb.

17 Set inn viss ikkje, elles eller viss. Eg må rekke bussen. ____________ må eg gå til jobben.

Carmen må få godkjent utdanninga si. _______ blir det vanskeleg å få jobb som lege.

___________ Arne ønskjer å gå på spanskkurs, må han melde seg på innan onsdag.

_______________ Leo ryddar rommet sitt i dag, blir Carmen sint.

Å uttrykkje føremål Når vi vil fortelje kva vi ønskjer å oppnå med noko, kan vi bruke desse orda og uttrykka: Dei tok tran for at dei ikkje skulle bli sjuke. (subjunksjon) Dei tok tran så dei ikkje skulle bli sjuke. (subjunksjon) Når subjektet er det same for begge handlingane, bruker vi ofte for å + infinitiv: Dei sprang så fort dei kunne for å nå bussen. Dei tok tran for ikkje å bli sjuke.


204

18 Bind saman setningane med orda til venstre. Luisa tek sykkelen. Ho skal ikkje kome for seint på skulen.

for at ________________________________________________________________

for å ________________________________________________________________

så ________________________________________________________________

Å ordne synspunkt Når du vil seie meininga di om eit tema og vil diskutere positive og negative sider, kan du f.eks. bruke desse orda og uttrykka: Alle må lære norsk! For det første må du kunne norsk for å få ein jobb! For det andre må du kunne norsk for å ha eit sosialt liv. Dessutan må du kunne norsk for å få statsborgarskap i Noreg. Og sist, men ikkje minst, er det spennande å lære eit nytt språk. På den eine sida er det viktig å lære det norske språket. På den andre sida må vi heller ikkje gløyme morsmålet vårt.

19 Vel mellom uttrykka over for å binde saman teksta. Du kan også velje andre ord og uttrykk. Eg meiner at det bør vere røykfrie heimar.

Røyking er helseskadeleg.

Røyking aukar risikoen for lungekreft.

Passiv røyking er skadeleg.

Ei undersøking syner at barn ønskjer røykfrie heimar.

Kvart menneske må sjølv bestemme om dei vil røykje eller ikkje.

Alle må ha rett til å puste i rein luft.

20 Vel mellom uttrykka over for å binde saman teksta. Du kan også velje andre ord og uttrykk. Eg vil ta Norskprøve 3 til våren.

Eg forstår godt norsk.


205

Eg har god uttale.

Eg kan mange norske ord.

Norskprøva kostar ingenting.

Eg gruar meg til Norskprøva.

Mange seier at Norskprøva er vanskeleg.

Eg treng Norskprøva for å dokumentere norskkunnskapane mine.

Mange av venene mine skal ta Norskprøva.

Oversyn over setningsbindarar som vi ofte bruker Ny informasjon i tillegg, dessutan, og, også, heller ikkje Tid før, då, når, no, først, etterpå, så, etter at, medan, samtidig

som, i det Årsak fordi, for, sidan, på grunn av at, nemleg Følgje derfor, så, slik at, så at Motsetning men, enda, sjølv om, likevel Vilkår viss, dersom, så sant, viss ikkje, elles Føremål for at, for, for å Å ordne synspunkt

for det første, for det andre, for det tredje, dessutan, først og fremst, sist, men ikkje minst

19 Bruk ulike ord og uttrykk for å binde saman setningane. Dei sparte pengar. Dei måtte kjøpe ny bil.

___________________________________________________________________

Prikken var svolten. Han ville ikkje ete brød.

____________________________________________________________________

Arne har meldt seg på spanskkurs. Han vil lære spansk.

_____________________________________________________________________

Kona til Arne snakkar spansk. Han vil lære spansk.

_____________________________________________________________________


206

Du må jage vekk Prikken. Prikken ligg på biltaket.

______________________________________________________________________

Arne og Carmen snakkar høgt. Leo får ikkje sove.

______________________________________________________________________

Arne trefte Carmen. Ho var på studietur i Noreg.

______________________________________________________________________


207

TEIKNSETJING........................................................................................................... 208

Punktum............................................................................................................. 208 Spørjeteikn ........................................................................................................ 208 Utropsteikn ........................................................................................................ 209 Kolon.................................................................................................................. 209 Hermeteikn ........................................................................................................ 209 Komma............................................................................................................... 211


208

TEIKNSETJING

Punktum (.) Vi bruker punktum for å lage pausar i teksta. Mellom to punktum må det vere minst ei heilsetning: Leo leiker. Luisa trenar. Vi kan også ha fleire setningar mellom to punktum. Det kan vere ei eller fleire leddsetningar i ei heilsetning: At det er kaldt i Noreg, og at det snør mykje, er ikkje alltid sant. Vi kan ha fleire heilsetningar saman: Nokre gonger kan det vere kaldt og mykje snø i Noreg, og det kan blåse opp til storm, men det kan også vere mildvêr og regn.

1 Set punktum og stor bokstav på rett plass i teksta under. eg heiter Arne og er gift med Carmen ho har ein son og ei dotter sonen heiter Leo og

dottera heiter Luisa dei kjem frå eit land i Latin-Amerika som heiter Cuba på Cuba

budde dei i Havanna Havanna er ein stor by i Noreg bur vi i ei lita bygd vi bur i eit hus

det ligg i sentrum nær ein stor matbutikk ved sidan av matbutikken ligg ein blomebutikk

eg skal kjøpe ein stor blomebukett til kona mi ho blir 40 år i dag barna har laga ei fin

gåve til Carmen vi skal feire dagen saman med vener Carmen har laga ei god kake

Spørjeteikn (?) Vi bruker spørjeteikn etter direkte spørsmål: Kjem Leo på fotballtreninga i dag? Når spørsmålet er indirekte, bruker vi ikkje spørjeteikn: Han spør om Leo kjem på fotballtreninga i dag.


209

Utropsteikn (!) Vi bruker utropsteikn når vi gir ein ordre eller ein beskjed: Du må ikkje kome for seint! De må gjere leksene dykkar kvar dag! Ofte har verbet imperativ form: Ikkje kom for seint! Gjer leksene dykkar kvar dag!

Kolon (:) Vi bruker kolon framfor direkte tale og etter utsegnsord som sa, spurde, ropte osb.: Luisa ropte: ”Leo! Kom og rydd rommet ditt!” Vi bruker også kolon før vi ramsar opp fleire ting eller kjem med eksempel (som her!): På handlelista står det: mjølk, egg, mjøl, bakepulver, smør, sukker og salt

Hermeteikn (” ”) Vi bruker hermeteikn når vi siterer nøyaktig det nokon seier: ”Eg var veldig spent på vêret i Noreg,” seier Carmen. ”Ja, det var eg også,” seier Leo. Vi set hermeteikna framfor og etter det vi siterer. Vi bruker hermeteikn ved direkte tale, som vi ser frå eksemplet over. Ved indirekte tale set vi ikkje hermeteikn: Carmen seier at ho var veldig spent på vêret i Noreg. Leo seier at det var han også.


210

2 Gjer setningane under om til direkte tale. Sjå eksemplet under. Hugs også å endre pronomen og eigedomsord. Leo seier at han og kameraten hans skal reise til Cuba. ”Eg og kameraten min skal reise til Cuba”, seier Leo._________________________

Carmen spør om Arne vil hente Leo på skulen i dag.

______________________________________________________________________

Luisa fortel at ho og dei nye venene hennar skal på hyttetur.

______________________________________________________________________

Carmen og Arne sa at dei hadde hatt ein hyggeleg kveld.

______________________________________________________________________

Leo spurde om han kunne besøkje besteforeldra sine i sommar.

______________________________________________________________________

3 Gjer setningane under om til indirekte tale. Sjå eksemplet under. Hugs også å endre pronomen og eigedomsord. Carmen seier: ”Vi skal besøkje tanta vår neste sommar.” Carmen seier at dei skal besøkje tanta si neste sommar.______________________

Luisa spør veninna si: ”Vil du vere med meg på kino i kveld?”

______________________________________________________________________

”Skal vi på klassetur til Oslo?” spurde Leo læraren sin då han kom på skulen.

______________________________________________________________________

”Pass deg for bilane!” ropte Carmen til Leo.

______________________________________________________________________

”De må alltid hugse å ta med syklane dykkar heim”, seier Arne til Leo og Luisa.

______________________________________________________________________


211

Komma (,) Vi set komma for å markere ein pause i teksta og for å gjere teksta klarare og lettare å lese. Vi har nokre reglar som kan hjelpe oss å bruke komma på rett måte. 1. Vi må ha komma mellom like setningar: Ofte er desse setningane bundne saman med ein konjunksjon, f.eks. og. Vi har komma mellom to heilsetningar: Carmen går på norskkurs, og Luisa går på vidaregåande skule. Vi har også komma mellom to leddsetningar: At det er kaldt i Noreg, og at det snør mykje, er ikkje alltid sant. 2. Vi har komma når leddsetninga kjem først i heilsetninga: At det er kaldt i Noreg, er ikkje alltid sant. Når det er vinter, kan det vere kaldt i Noreg. 3. Vi har komma etter ei leddsetning inne i heilsetninga: Dei som vil vere med bussen, må skunde seg. 4. Vi har komma når vi reknar opp fleire ting, f.eks. kva vi skal kjøpe. Mellom dei to siste ledda har vi ein konjunksjon i staden for komma: Du må kjøpe poteter, mjølk, frukt, vaskepulver og såpe.

4 Set komma på rett plass. Skriv den regelen du har brukt under. Når eg er ferdig med leksene skal eg kvile.

Regel: ________________________________________________________________

Arne vaskar opp og Carmen les avisa.

Regel: ________________________________________________________________

På turen måtte Leo ta med varme kle matpakke termos fotoapparat kart og kompass.

Regel: ________________________________________________________________


212

Alle som går i klassa til Luisa har teke godt imot henne.

Regel: ________________________________________________________________

5 Set inn stor bokstav og rett teikn i teksta under: punktum, spørsmålsteikn, utropsteikn, hermeteikn, kolon og komma det var ein gong tre bukkar som skulle til seters og gjere seg feite alle tre heitte Bukken

Bruse på vegen var det ei bru over ein foss dei skulle over og under den brua budde eit

stort fælt troll med auge som tinn-tallerkenar og nase så lang som eit riveskaft først kom

den yngste Bukken Bruse og skulle over brua

tripp trapp tripp trapp sa det i brua

kven er det som trippar på mi bru skreik trollet

å det er den minste Bukken Bruse eg skal til seters og gjøre meg feit sa bukken

han var så fin i målet

no kjem eg og tek deg sa trollet

å nei ta ikkje meg for eg er så liten eg vent berre så kjem den mellomste Bukken

Bruse han er mykje større

ja vel då sa trollet

om ei lita stund kom den mellomste Bukken Bruse og skulle over brua

tripp trapp tripp trapp tripp trapp sa det i brua

kven er det som trippar på mi bru skreik trollet

det er den mellomste Bukken Bruse som skal til seters og gjøre seg feit sa bukken

han var ikkje fin i målet han

no kjem eg og tek deg sa trollet

å nei ta ikkje meg vent berre så kjem den store Bukken Bruse han er mykje mykje

større

ja vel då sa trollet

rett som det var kom den store Bukken Bruse

tripp trapp tripp trapp tripp trapp sa det i brua bukken var så tung at brua knaka og

braka under han

kven er det som trampar på mi bru skreik trollet

det er den store Bukken Bruse sa bukken han var så grov i målet


213

no kjem eg og tek deg skreik trollet

ja kom du

eg har to spyd

med dei skal eg stikke auga ut på deg

eg har to store kampesteinar

med dei skal eg knuse marg og bein på deg

sa bukken og så rauk han på trollet og stakk ut auga på det slo sund både marg og bein

og stanga det utfor fossen så gjekk han til seters der vart bukkane så feite så feite at dei

nesten ikkje orka å gå heim att og er ikkje feittet gått av dei så er dei der enno

snipp snapp snute så er eventyret ute

Documents

17 Nynorsk grammatikk