ความรท �วไปเก�ยวกบอาชวอนามยและความปลอดภย สเวช พมน�าเยน

งานดานอาชวอนามยและความปลอดภย เปนงานอกดานหน�งของการสาธารณสข ซ�งเก�ยวของกบสขภาพของมนษยอนเน�องมาจากการประกอบอาชพ ไมวาจะเปนอาชพเกษตรกรรม หรออตสาหกรรมกตาม เพ�อทาความเขาใจเก�ยวกบงานดานอาชวอนามยและความปลอดภย เน-อหาของเอกสารน- จะเร�มกลาวถงความหมาย ความสาคญของอาชวอนามยและความปลอดภย ความเปนมาของงานอาชวอนามยและความปลอดภยท -งในตางประเทศและในประเทศไทย เพ�อใหผอานเขาใจเหตท�มาของการใหความสาคญในเร�องน- หลงจากน -นจะไดกลาวถงหลกการตางๆ ท�สาคญเก�ยวกบอาชวอนามยและความปลอดภย อนเปนพ-นฐานในการศกษาเน-อหาถดไป

1. ความหมายและความสาคญของอาชวอนามยและความปลอดภย

1.1 ความหมายของอาชวอนามยและความปลอดภย มผใหความหมายของคาวา “อาชวอนามย” “ความปลอดภย” หรอ “อาชวอนามยและความปลอดภย” ไวหลายทาน ซ�งสวนมากแลวจะใกลเคยงหรอคลายคลงกน ผเขยนจงนาเสนอเฉพาะบางแนวคดท�เหนวามความเหมาะสมกบปจจบน ดงน-

คาวา “อาชวอนามย” มาจากภาษาองกฤษวา Occupational Health ในภาษาไทยน -น อาชวอนามย เปนคาสมาส ระหวาง “อาชวะ” หมายถงอาชพ กบคาวา “อนามย หรอ สขภาพ” ซ�งหมายถง สภาวะความสมบรณท -งรางกาย จตใจ สงคม ไมเพยงแตปราศโรคหรอความพการเทาน -น

“อาชวอนามย” หมายถง ศาสตรและศลปะท�เก�ยวกบการปองกน สงเสร ม คมครองและธารงรกษาไวเพ�อใหผประกอบอาชพทกอาชพ มสภาวะอนามยท�สมบรณท -งรางกาย จตใจและมความเปนอยดในสงคม (เฉลมชย ชยกตตภรณ. 2549: 17) สวนคาวา ความปลอดภย (Safety) หมายถง สภาพท�ปราศจากภยคกคาม (Hazard) ไมมอนตราย (Danger) และความเส�ยง (Risk) ใดๆ (ปราโมช เช�ยวชาญ. 2550: 5)

ความปลอดภย (Safety) หมายถง สภาวะการปราศจากภย Hazard) อนตราย (Danger) รวมถงการปราศจากการบาดเจบ (Injury) ความเส�ยง (Risk) และการสญเสย (Loss) (เฉลมชย ชยกตตภรณ. 2549: 17) เม�อนา คาวา อาชวอนามย (Occupational Health) รวมกบ ความปลอดภย (Safety) ผเขยนมความเหนวา “อาชวอนามยและความปลอดภย” หมายถง “ศาสตรและศลปะท�เก�ยวกบการปองกน สงเสรม

คมครองและธารงรกษาไวเพ�อใหผประกอบอาชพทกอาชพ มสภาวะความสมบรณท -งรางกาย จตใจ สงคม โดยปราศจากภย อนตราย การบาดเจบ ความเส�ยง และการสญเสยอนเน�องมาจากการประกอบอาชพ

1.2 ความสาคญของอาชวอนามยและความปลอดภย

การพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศไทย มการดาเนนการอยางตอเน�อง การพฒนาดานธรกจอตสาหกรรมมการขยายตวมากข-น การเตรยมการเพ�อการรองรบความเจรญไมสามารถพฒนาทนตอเหตการณ งานดานการคมครองปองกนดานสขภาพอนามยและดแลดานความปลอดภยของคนงาน หรอผ

วท.บ.(วทยาศาสตรสขภาพ) ส.บ.(อาชวอนามยและความปลอดภย) วท.ม.(การจดการสงแวดลอม$ ) อาจารยประจาคณะวทยาศาสตรสขภาพ วทยาลยเชยงราย

การอางองเอกสารฉบบน)อาจใชรปแบบ: สเวช พมน-าเยน. (2553). ความรท วไปเก ยวกบอาชวอนามยและความปลอดภย. เอกสารประกอบการบรรยายวชา อาชวอนามยและความปลอดภย. (เอกสารอดสาเนา). วทยาลยเชยงราย.

หนา 2

ประกอบอาชพท -งมวล เปนงานท�มความจาเปนเรงดวนจะตองดาเนนการโดยเฉพาะงานดานอาชวอนามยและความปลอดภย (Occupational Health and Safety) ซ�งประเทศท�พฒนาแลวมการดาเนนการตอเน�องมาเปนเวลายาวนาน เน�องจากผท�เก�ยวของเหนถงความสาคญทาใหงานอาชวอนามยและความปลอดภยมการพฒนาตลอดเวลางานอาชวอนามยและความปลอดภยเปนงานท�เก�ยวของกบผประกอบอาชพท -งมวล เชน เกษตรกร ลกจางท�ทางานในภาคเกษตรกรรม พนกงาน คนงานท�ทางานในภาคอตสาหกรรมการผลต อตสาหกรรมการบรการ พนกงานท�ทางานเก�ยวกบสาธารณปโภค อตสาหกรรมการทอง การกอสราง และการคมนาคมขนสง

การดาเนนการของอตสาหกรรมการผลตมการใชแรงงานเปนจานวนมาก แรงงานตองทางานภายใตสภาพแวดลอมท�เปนพษภยตอสขภาพรางกาย มความเครยดสง เส�ยงตอการเปนโรคอนเน�องจากการทางาน มการทางานซ-าซาก ทางานตดตอกนเปนเวลานาน เกดความเม�อยลา เส�ยงตอการเกดอนตราย อบตเหต การบาดเจบ การตาย (วทยา อยสข. 2549: 3)

ดงน -นความรทางดานอาชวอนามยและความปลอดภย พฒนาข-นกเพ�อการปองกน สงเสรม คมครอง

และธารงรกษาไวเพ�อใหผประกอบอาชพทกอาชพ มสภาวะความสมบรณท -งรางกาย จตใจ สงคม โดยปราศจากภย อนตราย การบาดเจบ ความเส�ยง และการสญเสยอนเน�องมาจากการประกอบอาชพ 2. ความเปนมาของงานอาชวอนามยและความปลอดภย

2.1 ความเปนมาของงานอาชวอนามยและความปลอดภยในตางประเทศ การพฒนางานอาชวอนามยและความปลอดภยในตางประเทศอาจแบงได 2 ยค คอ ยคกอนการปฏวตอตสาหกรรมและยคหลงการปฏวตอตสาหกรรม 2.1.1 ยคกอน การปฏวตอตสาหกรรม งานอาชวอนามยและความปลอดภยในตางประเทศมการพฒนามานานนบศตวรรษแลว แตยคแรกกอนการปฏวตดานอตสาหกรรม ค.ศ.1800 น -น ความพยายามท�จะคมครองปองกนอนตรายใหแกผปฏบตงานมนอยมาก แรงงานในยคแรกเร�มจะมพวกทาส คนคก หรอพวก

อาชญากรตางๆ จงทาใหเกดการละเลยในเร�องของสภาพแวดลอมในการทางาน เพราะถอวาการปฏบตงานดงกลาวเปนการลงโทษแกแรงงานเหลาน -น ในยคน-ประชากรสวนใหญในโลกยงประกอบอาชพท�เก�ยวของกบการใชทรพยากรธรรมชาตท�มอยเชน การเกษตรกรรม ทางานฟารมปศสตว เปนตน งานอตสาหกรรมการผลตมนอยมาก หรอถามสวนใหญจะเปนลกษณะภายในครอบครว ซ�งลกษณะการทางาน เคร�องจกร อปกรณตางๆ ท�ใชยงไมซบซอนมากนก อยางไรกตามไดมบนทกเหตการณท�เก�ยวของกบการพฒนางานอาชวอนามยและความปลอดภยในยคกอนการปฏวตดานอตสาหกรรมท�สาคญๆ ดงน- (ปราโมช เช�ยวชาญ. 2550: 8-11) - ประมาณ 400 ปกอนครสตศกราช ฮปโปเครตส (Hippocrates) ไดศกษาและเขยนบนทกโรคตางๆ หลายโรค ซ�งอาจเปนโรคท�เกดจากการทางานเชน การแพพษตะก �วในกลมผปฏบตงานเหมองแรเปนตน อยางไรกตามไมไดปรากฏหลกฐานเก�ยวกบการดาเนนการคมครองผปฏบตงานอยางไร

- ประมาณ ค.ศ.100 ไพลนอส ซคนดส (Plinius Secundus) หรอท�รจกกนในนามไพลน� (Pliny the Elder) นกปราชญชาวโรมนไดกลาวถงอนตรายจากการทางานคลกคลกบกามะถน สงกะส เงนและตะก �ว รวมท -งไดแนะนาใหใชกระเพาะปสสาวะสตวมาทาใหเปนหนากากปองกนใหแกผปฏบตงานท�ทางานกบฝน

หรอฟมตะก �ว

หนา 3

- ประมาณ ค.ศ. 200 กาเลน (Galen) แพทยชาวกรกท�อาศยอยในกรงโรมไดเขยนทฤษฏตางๆ เก�ยวกบกายวภาคศาสตรและพยาธวทยาไวมากมาย รวมท -งไดอธบายเก�ยวกบอนตรายท�เกดจากละอองกรดตอคนงานท�ทางานในเหมองถลงทองแดง แตไมไดกลาวถงมาตรการแกไขปญหาไว - ในชวงป ค.ศ. 1200-1300 ไดมการสงเกต ศกษาและทดลองเก�ยวกบการดาเนนการดแลการเจบปวดของคนงานในมหาวทยาลยใหญๆ อยางกวางขวาง แตยงไมใหความสนใจเก�ยวกบโรคจากการทางานเลย - ประมาณ ค.ศ. 1472 เออลรช เอเลนบอก (Ulrich Elenbog) ไดตพมพเอกสารวชาการฉบบแรกเก�ยวกบไอและควนท�เปนพษ รวมท -งเสนอมาตรการและขอความปฏบตเก�ยวกบการปองกนอนตรายจาก

ปรอท ตะก �วและกาซคารบอนมอนอกไซดท�คนงานชางทองไดรบเขาไป - ประมาณ ค.ศ. 1541 พาราเซลซส (Paracelsus) บตรชายของแพทยชาวสวส ชวยทางานในโรงงานหลอมโลหะเปนเวลานานถง 5 ป สงเกตเหนอนตรายจากการหลอมโลหะและการทาเหมอง จงเขยนบทความตพมพเก�ยวกบโรคทางเดนหายใจและโรคปอดท�เกดข-นเน�องจากคนงานหายใจเอาไอของสาร ทาทารส (Tartarous) ซ�งสารน-มสวนผสมของปรอท กามะถนและเกลอ บทความน-ทาใหชาวยโรปไดตระหนกถงพษภยของปรอท รวมถงพษภยของโลหะอ�นๆ ดวย

- ประมาณ ค.ศ. 1556 อะกรโคลา (Agricola) นกโลหะวทยาชาวเยอรมน หลงจากจบการศกษาแพทยศาสตรจากประเทศอตาลแลว ไดไปทางานเปนแพทย และเขยนบทความเก�ยวกบโรคและอบตเหตท�ไดเกดข-นในเหมอง โรงงานถลงและหลอมแร พรอมท -งขอเสนอแนะแนวทางในการรกษาและปองกนอนตรายท�

เกดข-น เชน การระบายอากาศ เปนตน โดยเขาไดเสนอเคร�องมอชวยในการระบายอากาศ เชน พดลมท�หมนโดยแรงลม และถงลมอดอากาศท�ใชแรงคน เปนตน

- ค.ศ. 1700 เบอรนาดโน รามสซน (Bernardino Ramazzini) แพทยชาวอตาเลยน ผซ�งไดรบยกยองวาเปนบดาแหงวงการอาชวเวชศาสตร (Occupational Medicine) เน�องจากไดพมพหนงสอ “โรคจากการทางาน” ข-น นบวาเปนหนงสอดานเวชศาสตรอตสาหกรรมท�มความสมบรณเปนเลมแรกในอตาล หนงสอดงกลาวไดอธบายเก�ยวกบโรคท�เกดจากการทางานเกอบทกอาชพในยคน -น รวมท -งไดเสนอแนะ การกาหนดมาตรการ ในการปองกนและควบคมดวย นอกจากน- รามสซน�ไดแน ะนาการซกประวตคนไข โดยตองถามวา “คณมอาชพ (ทางาน) อะไร” - ประมาณ ค.ศ. 1767 เซอร จอรจ เบเกอร (Sir George Baker) แพทยชาวเมองเดวอนเชยร ในประเทศองกฤษ ไดระบวาตะก �วเปนสาเหตของอาการปวดทองอยางรนแรงในกลมผปฏบตงานอตสาหกรรมน-าผลไม - ประมาณ ค.ศ. 1775 เพอรซวอล พอทท (Percival Pott) ศลยแพทยโรงพยาบาลเซนตมาโซโลบวในกรงลอนดอนไดพบวาคนงานท�ทาความสะอาดปลองไฟจะเปนมะเรงอณฑะกนมาก และไดระบวา เขมา (Soot) เปนสาเหตทาใหเกดโรคดงกลาว ซ�งจากการคนพบน-เปนแรงผกดนใหรฐบาลประเทศองกฤษไดออกพระราชบญญตสาหรบผท�ประกอบอาชพทาความสะอาดปลองไฟในป ค.ศ. 1788 จะเหนไดวาในยคแรกกอนปฏวตดานอตสาหกรรม หรอกอนป ค.ศ. 1800 กอนการพฒนางานดาน อาชวอนามยและความปลอดภยยงพฒนาไมมากนกและอยในวงท�จากดเฉพาะหมนกวชาการหรอแพทยเทาน -น

2.1.2 ยคหลงการปฏวตดานอตสาหกรรม ภายหลงจากป ค.ศ. 1800 ไดมการปฏวตพฒนาระบบงานอตสาหกรรมการผลตมากในแถบยโรปและสหรฐอเมรกา โรงงานอตสาหกรรมตางๆ มการเปล�ยนแปลงระบบการผลตมการนาเคร�องจกรมาทดแทนการใชแรงงานมนษยและสตว ทาใหสามารถผลตส-น

หนา 4

คาไดคร -งละจานวนมากๆ เพ�อใหมปรมาณเพยงพอกบความตองการของผบรโภค ระบบงานอตสาหกรรมในครวเรอนจงลดนอยลงเน�องจากไมสามารถสกบระบบท�ทนสมยได การเพ�มข-นของโรงงานอตสาหกรรมขนาดใหญ ทาใหความตองการแรงงานในภาคงานอตสาหกรรมเพ�มมากข-น ประชากรในชนบทจงหล �งไหลเขาสแหลงอตสาหกรรมเพ�มข-น มการคดคนพฒนาเทคโนโลยใหมๆ มาใชในการผลตเพ�มมากข-น ซ�งการเปล�ยนแปลงน-เปนไปอยางรวดเรว ทาใหผใชแรงงานไมสามารถปรบตวทนกบเทคโนโลยใหมๆ จงประสบปญหาความเครยดแ ละอนตรายจากการทางานเพ�มข-น เกดอบตเหต ไดรบบาดเจบ พการ หรอตาย จากการทางานเปนจานวนมากนอกจากน-ยงพบวามการใชแรงงานเดกและสตรเพ�มมากข-นอกดวย จากปญหาท�กลาว

มาท -งหมดทาใหงานดานอาชวอนามยและความปลอดภยไดรบความสนใจและพฒนาเพ�มมากข-นจนถงปจจบน และในปจจบนงานดานอาชวอนามย สวนใหญจะเก�ยวกบการออกกฎระเบยบ ขอบงคบ และกฎหมายเขามาควบคมระบบการทางานรวมท -งการจดต -งองคกรตางๆ ซ�งสามารถสรปพอสงเขปไดดงน- - ประมาณ ค.ศ. 1800 ชารลส เทอเนอร แทครา (Charles Turner Thackrah) แพทยชาวองกฤษไดเขยนบทความพมพลงในหนงสอเก�ยวกบเวชศาสตรอตสาหกรรมซ�งบคคลสาขาอาชพตางๆ รวมท -งนกการเมองไดใหความสนใจงานเขยนของเขา ทาใหปญหาตางๆ เก�ยวกบการทางานมความสาคญและถก

กระตนจนเปนกฎหมายรบรองในการแกไขปญหาโรคจากการทาง านเวลาตอมา - ค.ศ. 1802 ประเทศองกฤษไดออกพระราชบญญตเก�ยวกบสขภาพและศลธรรมของชางฝกหดข-นหรอพวกฝกงานข-นเน�องจากปญหาความไมปลอดภยและอนตรายตางๆ ท�เกดข-นในโรงงานอตสาหกรรม - ค.ศ. 1878 ประเทศองกฤษไดตราพระราชบญญตโรงงานท�สมบรณแบบฉบบแรกข-นและเปนตนแบบใหประเทศอ�นๆ ไดตราและพฒนากฎหมายคมครองแรงงานในเวลาตอมา - ค.ศ. 1885 ประเทศสวตเซอรแลนด และประเทศเยอรมนไดตรากฎหมายเก�ยวกบคาทดแทนใหแกคนงานข-น และตอมาอก 25 ป ประเทศตางๆ ในทวปยโรปกไดตรากฎหมายคาทดแทนข-นใชจนครบทกประเทศ - ค.ศ. 1897 รฐสภาประเทศองกฤษไดออกพระราชบญญตกองทนทดแทนฉบบแรก และไดพฒนาปรบปรงพระราชบญญตใหสมบรณย�งข-นในป ค.ศ.1907 - ค.ศ. 1908 สหรฐอเมรกาไดนาพระราชบญญตเงนทดแทนขององกฤษ (ค.ศ.1907) มาเปนตนแบบในการตรากฎหมายเงนทดแทนฉบบแรกของสหรฐอเมรกา และตอมาไดใชกฎหมายดงกลาวครบทกรฐในป ค.ศ. 1948 - ค.ศ. 1913 สหรฐอเมรกาไดจดต -งสภาพแหงชาตดานความปลอดภยในงานอตสาหกรรม (National Council for Industrial Safety) และตอมาไดเปล�ยนช�อเปนสภาความปลอดภยแหงชาต - ค.ศ. 1919 ไดมการจดต -งองคการแรงงานระหวางประเทศ (International Labour Organization; ILO) ซ�งเปนหนวยงานสากลหนวยงานหน�งท�ไดใหความสาคญกบงานดานอาชวอนามยและความปลอดภย โดยออกอนสญญา (Convention) และขอแนะ (Recommendation) เก�ยวกบแรงงานและอาชวอนามยหลายฉบบ เพ�อใหนโยบายและแนวทางในการดาเนนงานระดบตางๆ แกประเทศสมาชกเร�อยมาจนถงปจจบน - ค.ศ. 1948 องคการอนามยโลก (WHO) ไดจดประชมสภาอนามยโลกคร -งท� 1 (The First World Health Assembly) เพ�อจดต -งคณะกรรมการผเช�ยวชาญรวมมอทางดานอาชวอนามย (Joint ILO/WHO Expert Committee on Occupational Health) เพ�อใหความร การศกษา การฝกอบรม ในสาขาวชาการดาน อาชวอนามยและความปลอดภยกบประเทศตางๆ

หนา 5

- ค.ศ. 1970 รฐสภาสหรฐอเมรกาไดผานพระราชบญญตความปลอดภยและอาชวอนามย (Occupational Safety and Health Act 1970) ซ�งจากการออกพระราชบญญตฉบบดงกลาวสงผลใหมหนวยงานท�สาคญและมบทบาทอยางมากทางดานอาชวอนามยและความปลอดภยมาจนถงปจจบนคอ สานกงาน

บรหารงานความปลอดภยและอาชวอนามย (Occupational Safety and Health Administration ; OHSA) มหนาท�บรหารงานใหเปนไปตามพระราชบญญตฉบบน- และสถาบนความปลอดภยและอาชวอนามยแหงชาต (National Institute for Occupational Safety and Health ; NIOSH) มหนาท�ศกษาวจยและเสนอแนะมาตรฐานรวมท -งบรการการฝกอบรม การตรวจ ประเมน เสนอแนวทางในการปองกนควบคมอนตราย - ค.ศ. 1972 ประเทศญ�ปนไดออกกฎหมายเก�ยวกบความปลอดภยและสขภาพในอตสาหกรรม

(Industrial Safety and Health Law 1972) - ค.ศ. 1974 ประเทศองกฤษไดออกพระราชบญญตสขภาพอนามยและความปลอดภยในการทางาน (Health and Safety at Work Act 1974) - ค.ศ. 1976 ประเทศสวเดนไดออกพระราชบญญตความปลอดภยและอาชวอนามย (Occupational Safety and Health Act 1976) - ค.ศ. 1977 ประเทศนอรเวย ไดออกพระราชบญญตวาดายการคมครองคนงานและส�งแวดลอมในการทางาน (The Workers Protection and Working Environment Act 1977) - ค.ศ. 1978 ประเทศแคนาดาไดออกพระราชบญญตความปลอดภยและอาชวอนามย (Occupational Safety and Health Act 1978) - ค.ศ. 1984 ประเทศออสเตรเลยไดออกพระราชบญญตความปลอดภยและอาชวอนามย (Occupational Safety and Health Act 1984) - ค.ศ. 1996 ประเทศองกฤษโดยสานกงานมาตรฐาน (British Standard Institution) ไดเสนอแนวทางมาตรฐานการจดการดานอาชวอนามยและความปลอดภย (BS 8800: 1996 Guide to Occupational Health and Safety Management System Standards) จะเหนไดวาการพฒนาดานอาชวอนามยและความปลอดภยในยคหลงการปฏวตอตสาหกรรมมการพฒนาข-นในดานวชาการและขยายขอบเขตสสงคมในวงกวางมากข-น สงผลใหออกกฎหมายเฉพาะทางดนน-เพ�อบงคบใชในประเทศตางๆ พรอมจดต -งหนวยงานหรอองคกรข-นเพ�อบรหารงานหรอใหสนบสนนดานตางๆ ใหเปนไปตามกฎหมาย โดยแนวโนมของการพฒนาดานอาชวอนามยและความปลอดภยในปจจบน

นอกจากการบงคบโดยใชกฎหมายและยงนาเร�องระบบการบรหารจดการเขามาเปนสวนรวม โดยมองปญหา

ทางดานอาชวอนามยใหเปนระบบเก�ยวกบการบรหารจดการมากข-น ไมใชเปนเพยงเหตการณหรอปรากฏการณท�เกดข-นเพยงอยางเดยวเชนในอดต

2.2 ความเปนมาของงานอาชวอนามยและความปลอดภยในประเทศไทย

เหตการณสาคญท�เก�ยวของกบงานอาชวอนามยและความปลอดภยท�สาคญ ไดแก (ปราโมช เช�ยวชาญ. 2550 : 11-16)

- พ.ศ. 2401 มการจดต -งโรงสไฟฟาสาหรบสขาวข-นเปนคร -งแรก - พ.ศ. 2462 ประเทศไทยเขารวมเปนสมาชกองคการแรงงานระหวางประเทศ (ILO) ต -งแตเร�ม

กอต -งองคการน-

หนา 6

- พ.ศ. 2471 ประกาศใชพระราชบญญตควบคมกจการคาขายอนกระทบถงความปลอดภยหรอความผาสกแหงสาธารณชน”

- พ.ศ. 2472 ประกาศใชประมวลกฎหมายแพงและพาณชย บรรพ 3 ท�ไดมการปรบปรง โดยมขอกฎหมายเก�ยวกบการจางแรงงาน การจายคาจาง สทธของนายจางและลกจาง เปนตน

- พ.ศ. 2477 เร�มประกาศใช พระราชบญญตสาธารณสข พ.ศ. 2477 - พ.ศ. 2482 ประกาศใช พระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2482 - พ.ศ. 2484 เร�มประกาศใช พระราชบญญตสาธารณสข พ.ศ. 2484 - พ.ศ. 2503 มการแกไขเพ�มเตม พระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2482 - พ.ศ. 2509 สถาบนพฒนาเศรษฐกจแหงชาตไดบรรจโครงการอาชวอนามยไวในแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท� 2 (พ.ศ. 2510 – 2514) - พ.ศ. 2512 ประกาศใช พระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2512 - พ.ศ. 2515 กระทรวงสาธารณสข จดต -งกองอาชวอนามย สงกดกรมสงเสรมสาธารณสข

(ปจจบน คอ กรมอนามย ) - พ.ศ. 2417 กรมแรงงาน กระทรวงมหาดไทย จดต -งฝายความปลอดภยข-น สงกดกองคมครอง

แรงงาน - พ.ศ. 2528 กรมแรงงาน กระทรวงมหาดไทย ออกประกาศกาหนดใหสถานประกอบการท�ม

ลกจางต -งแต 100 คนข-นไป ตองมเจาหนาท�ความปลอดภยในการทางาน 1 คน ประจาอยตลอดระยะเวลาทางาน

- พ.ศ. 2533 มการออกพระราชบญญตประกนสงคม พ.ศ. 2533 ซ�งยงใชอยในปจจบนและไดม

การแกไขเพ�มเตมใหทนสมย - พ.ศ. 2535 เปนปท�มการประกาศใชกฎหมายท�สาคญหลายฉบบ เชน พระราชบญญตโรงงาน

พ.ศ. 2535 พระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2535 พระราชบญญตวตถอนตราย พ.ศ. 2535 ซ�งเปนกฎหมายท�ยงใชบงคบในปจจบนโดยไดมการแกไขเพ�มเตมใหทนสมย

- พ.ศ. 2536 มการจดต -งกระทรวงแรงงานและสวสดการสงคมข-น จงมการโอนภารกจท�เก�ยวของกบแรงงาน และกฎหมายจากกระทรวงมหาดไทย มาข-นอยกบกระทรวงแรงงานและสวสดการสงคม และมการออกกฎหมายเพ�มเตมหลายฉบบ

- พ.ศ. 2541 ประกาศใชพระราชบญญตคมครองแรงงาน พ.ศ. 2541 ใชบงคบอยในปจจบน - พ.ศ. 2545 ประใชพระราชบญญตปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545 เปล�ยนช�อ

กระทรวงแรงงานและสวสดการสงคม เปน “กระทรวงแรงงาน” โดยมหนวยงานสาคญ คอ สานกงานรฐมนตร สานกงานปลดกระทรวง กรมการจดหางาน กรมพฒนาฝ0มอแรงงาน กรมสวสดการและคมครองแรงงาน และสานกงานประกนสงคม (สานกงานคณะกรรมการกฤษฎกา. 2552 : ออน-ไลน)

ในปจจบน “กรมสวสดการและคมครองแรงงาน” เปนหนวยงานท�รบผดชอบงานดานอาชวอนามยและบงคบใชกฎหมายท�เก�ยวของ โดยมหนวยงานภายใตกรมท�สาคญ เชน กองสวสดการแรงงาน กองตรวจความปลอดภย สถาบนความปลอดภยในการทางาน สานกคมครองแรงงาน สานกแรงงานสมพนธ เปนตน (กรมสวสดการและคมครองแรงงาน. 2552 : ออน-ไลน)

หนา 7

3. เปาหมายและลกษณะของงานอาชวนามยและความปลอดภย

3.1 เปาหมายของงานอาชวนามยและความปลอดภย

งานอาชวอนามยเปนงานสาธารณสขแขนงหน�ง ซ�งใหบรการทางสขภาพอนามยแกผประกอบอาชพทกสาขาอาชพ โดยมเปาหมายท�สาคญ (สดาว เลศวสทธไพบลย. 2550: 324) คอ

3.1.1 เพ�อปองกนและควบคมการบาดเจบหรออบตเหตเน�องจากการทางาน 3.1.2 เพ�อปองกนและควบคมโรคอนเน�องมาจากการประกอบอาชพ 3.1.3 เพ�อสงเสรมสขภาพอนามยของผประกอบอาชพใหมความสมบรณท -งรางกาย จตใจและสงคม

3.2 ลกษณะของงานอาชวอนามยและความปลอดภย

องคการอนามยโลก (World Health Organization) และองคการแรงงานระหวางประเทศ (International Labour Organization) ไดกาหนดลกษณะของงานอาชวอนามยและความปลอดภยไว 5 ดาน (สดาว เลศวสทธไพบลย. 2550 : 324) คอ

3.2.1 การสงเสรม (Promotion) และธารงรกษาไว (Maintenance) ซ�งสขภาพรางกายและจตใจตลอดจนความเปนอยในสงคมของผใชแรงงานในทกกลมอาชพใหสมบรณท�สด 3.2.2 การปองกน (Prevention) ไมใหผประกอบอาชพมสขภาพอนามยเส�อมโทรม หรอเกดความผดปกตอนเน�องมาจากสภาพหรอสภาวะในการทางานตางๆ 3.3.3 ปกปอง (Protection) ผประกอบอาชพไมใหทางานท�มความเส�ยงอนตรายตอสขภาพ 3.2.4 การจด (Placing) สถานท�และสภาพการทางาน ใหผประกอบอาชพไดทางานในสภาพแวดลอมท�เหมาะสมกบสภาพรางกายและจตใจ 3.2.5 การปรบปรงสภาพงาน (Adaptation of work) ใหเหมาะสมกบผปฏบตงาน

3.3 หลกการดาเนนงานอาชวอนามยและความปลอดภย

ในการศกษาสภาพแวดลอมในการทางานและการดาเนนงานอาชวอนามยและความปลอดภย หรองานสขศาสตรอตสาหกรรม ประกอบดวยหลกการสาคญ 3 ประการ (ชยยทธ ชวลตนธกล. 2549 : 5 และ วทยา อยสข. 2549 : 23) คอ

3.3.1 การตระหนก (Recognition) คอตองรและเขาใจอยางถองแทถงปจจยท�อาจ เปนภยหรออนตรายตอสขภาพของผประกอบอาชพ รวมท -งปจจยท�เปนสาเหตทาใหรสกไมสบายหรอ

ประสทธภาพการทางานดอยลง 3.3.2 การประเมน (Evaluation) เปนการประเมนอนตราย หรอความเส�ยงท�อาจจะเกดจากสภาพแวดลอมในการทางาน โดยการตรวจวด ซ�งอาจใชเคร�องมอและอปกรณทางวทยาศาสตร แลวนาคาท�ไดจากการตรวจวดไปเทยบกบมาตรฐาน เพ�อพจารณาดาเนนการตอไปตามความเหมาะสม 3.3.3 การควบคม (Control) เปนการดาเนนงานแกไข ปองกนและควบคมไมใหเกดอนตรายตอ

คน รวมท -งการจดการความเปนระเบยบการปองกนและจดการความเส�ยง การจดหาอปกรณปองกนสวนบคคล

หนา 8

4. ศาสตรและบคลากรท�เก�ยวของกบอาชวอนามยและความปลอดภย

4.1 ศาสตรท�เก�ยวของกบอาชวอนามยและความปลอดภย

งานทางดานอาชวอนามยเปนการประยกตความรจากศาสตรหรอวชาความรแขนงตางๆ ไมวาจะเปนความรพ-นฐานทางดานวทยาศาสตร หรอวทยาศาสตรประยกต ในสวนท�เก�ยวของโดยตรงกบงานอาชวอนามยและความปลอดภย ผเขยนขอจาแนกเปนกลมๆ ตามเอกลกษณของแตละศาสตร ดงน- - อาชวอนามย (OccupationalHealth) อาชวอนมยและความปลอดภย (Occupational Health and Safety) สขศาสตรอตสาหกรรม (Industrial Hygiene) หรออาชวสขศาสตร (Occupational Hygiene) เปนศาสตรท�มงเนนเก�ยวกบการแกไขปญหาส�งแวดลอมในการทางานเพ�อปองกนควบคมไมใหสงผลกระทบตอคน

หรอผประกอบอาชพ - อาชวนรภย (Occupational Safety) หรอ วทยาศาสตรความปลอดภย (Safety Science) หรอ

วศวกรรมความปลอดภย (Safety Engineering) มงเนนการศกษาเพ�อปองกนอบตเหตจากการทางาน รวมท -ง

สงเสรม ออกแบบหรอสรางสรรคพฒนาอปกรณ เคร�องจกร เพ�อความปลอดภยในการทางาน - อาชวเวชศาสตร (Occupational Medicine) หรอเวชศาสตรอตสาหกรรม (Industrial Medicine)

ศกษาในดานการตรวจวนจฉยและรกษาโรคจากการประกอบอาชพ - เวชศาสตรฟ-นฟ หรอเวชกรรมฟ-นฟ (Rehabilitation medicine) เปนศาสตรทางดานการฟ-นฟ

สภาพกายรวมท -งจตใจของผประกอบอาชพท�ไดรบการบาดเจบ หรอพการจากอบตเหต หรอไมสามารถทางานไดเน�องจากเปนโรคท�เกดจากการประกอบอาชพ ใหสามารถกลบเขามาทางานไดตามปกต หรอทางานชนดใหมท�เหมาะสมกบสภาพรางกาย

- การยศาสตร (Ergonomics) เปนศาสตรท�มงเนนการจดและปรบปรงสภาพการทางานใหเหมาะสมกบกายและสรระของคนงาน รวมท -งสภาพจตใจของคนทางาน นอกจากศาสตรท�เก�ยวของโดยตรงขางตนแลว งานอาชวอนามยและความปลอดภยยงตองอาศยวชาการอ�นๆ รวมดวย เชน วทยาการระบาด (Epidemiology) พษวทยา (Toxicology) หรอ จตวทยาอตสาหกรรม (Industrial Psychology)

4.2 บคลากรท�เก�ยวของกบอาชวอนามยและความปลอดภย

งานอาชวอนามยและความปลอดภย ตองอาศยความรในศาสตรตางๆ เขามาประยกต จงมความจาเปนตองมบคลากรและนกวชาการดานตางๆ รวมดาเนนการ เพราะบคคลคนเดยวยอมไมอาจศกษาศาสตรทกศาสตรท�เก�ยวของไดหมด จาเปนตองอาศยความรวมมอจากบคลากรท�มจากหลายสาขาวชา บคลากรท�สาคญตอการดาเนนงานอาชวอนามย ไดแก

- นกอาชวสขศาสตร นกสขศาสตรอตสาหกรรม นกอาชวอนามย ทาหนาท�สบคน ตรวจประเมน และเสนอแนะแนวมาตรการในการควบคมส�งแวดลอมในการทางานเพ�อปองกนโรคและอบตเหตจากการ

ทางาน

หนา 9

- นกอาชวนรภย นกวทยาศาสตรความปลอดภย และวศวกรความปลอดภย ทาหนาท�ปองกน

อบตเหตจากการทางาน ออกแบบ พฒนา หรอแกไขอปกรณ เคร�องจกร เพ�อความใหเกดปลอดภยในการทางาน

- แพทยอาชวอนามย และพยาบาลอาชวอนามย มหนาท�ในการตรวจวนจฉยและรกษาโรคจากการประกอบอาชพ หรออบตเหตจากการทางาน การพยาบาลรกษา ท -งน-ภายใตกรอบของกฎหมายวาดวยการแพทยหรอวาดวยการพยาบาล

- นกอาชวบาบด นกกจกรรมบาบด นกกายภาพบาบด นกจตบาบด มหนาท�ฟ-นฟสภาพกายรวมท -งจตใจของผประกอบอาชพท�ไดรบการบาดเจบ หรอพการจากอบตเหต หรอไมสามารถทางานไดเน�องจากเปนโรคท�เกดจากการประกอบอาชพ ใหสามารถกลบเขามาทางานไดตามปกต หรอทางานชนดใหมท�เหมาะสมกบสภาพรางกาย

ท�กลาวมาน-เปนบคลากรท�มสวนเก�ยวของโดยตรงตองานอาชวอนามยและความปลอดภย บคลากรเหลาน-มบทบาทสาคญ แตในการดาเนนงานอาชวอนามยและความปลอดภยใหประสบความสาเรจ จะตองอาศยความรวมมอจากบคลากรและนกวชาการดานอ�นๆ ท�เก�ยวของ แมกระท �งบคลากรท�มความรทางศาสตรดานสงคม เชน นกกฎหมาย ซ�งมสวนในการพจารณาการออกกฎหมายเก�ยวกบอาชวอนามยและความปลอดภย เปนตน อกท -งตองไดรบความรวมมอจากผบรหารโรงงานหรอฝายนายจาง คนงานหรอผประกอบ

อาชพ ไมวาจะเปนภาคอตสาหกรรมหรอภาคเกษตรกรรม 5. คนกบสงแวดลอมในการทางาน�

ในศาสตรทางดานอาชวอนามยและความปลอดภย นยมจดแบงส�งแวดลอมในการทางานเปน 4 ประเภท โดยยดเอาคนหรอผประกอบอาชพเปนศนยกลาง ไดแก

5.1 สงแวดลอมทางเคม � (Chemical Environment) ส�งแวดลอมทางเคม ไดแก สารเคมท�ใชในกระบวนการผลตหรอท�คนงานตองสมผส ในการประกอบ

อาชพ ท -งสารเคมในภาคอตสาหกรรม และสารเคมท�ใชในภาคเกษตรกรรมโดยสารเคมเหลาน-อาจใชเปนวตถดบ หรอเปนผลตภณฑ หรอเปนของเสยท�ไดจากการผลต ซ�งอาจจะอยในรปของกาช ไอ ฝน ควน ละออง

ฟม หรออยในรปของเหลว เชน ตวทาละลาย (Solvents) ตางๆ เปนตน 5.2 สงแวดลอมทางกายภาพ � (Physical Environment)

ส�งแวดลอมทางกายภาพท�อยรอบๆ ตวคนในขณะทางาน มหลายชนด ข-นอยกบลกษณะงานท�ทา ตวอยางส�งแวดลอมทางกายภาพ เชน แสง เสยง ความรอน ความเยน ความกดดนบรรยากาศ เปนตน

5.3 สงแวดลอมชวภาพ � (Biological Environment) ส�งแวดลอมทางชวภาพท�ผประกอบอาชพมโอกาสสมผส ไดแก ไวรส แบคทเรย เช-อรา หนอนพยาธ

สตวท�มพษตางๆ เปนตน

5.4 สงแวดลอมทาง� จตวทยาสงคมและการยศาสตร (Psychosocial Environment and Ergonomics) เปนส�งแวดลอมท�มผลตอสภาพกายและจตใจของคนทางาน ตวอยางเชน ทาทางในการทางาน ภาระงานท�ตองทา ช �วโมงในการทางาน ความเม�อยลา เพ�อนรวมงาน รวมท -งอปกรณและเคร�องมอในการทางานท�ไมเหมาะสม เปนตน

หนา 10

6. หลกการและวธการควบคมสงแวดลอมเพ�อความปลอดภย �

6.1 หลกการควบคมสงแวดลอมเพ�อความปลอดภย� ในการดาเนนการควบคมส�งแวดลอมใหเกดประโยชนสงสดและถกหลกการปองกนควบคม มหลกการ

สาคญ (สราวธ สธรรมาสา. 2550 : 222) ดงน- (1) ควบคมท�แหลงกาเนด (Source) เปนลาดบแรก (2) ควบคมท�ทางผาน (Path) หากไมสามารถปองกนท�แหลงกาเนดได ทางผานในท�น-หมายถง

ระยะทางหรอบรเวณระหวางแหลงกาเนดกบคน (3) ปองกนท�ตวคน หรอผปฏบตงาน (Receiver)

6.2 วธการควบคมสงแวดลอมเพ�อปองกนอบตเหต � วธการควบคมส�งแวดลอมเพ�อความปลอดภยอาจใชหลก 3E (สราวธ สธรรมาสา. 2550 : 223) คอ

(1) Engineering การใชวธทางวศวกรรม (2) Education การใหความร การฝกอบรม (3) Enforcement การใชมาตรการ กฎเกณฑ กฎหมายเพ�อบงคบใหปฏบต หรอ บางตาราอาจ

เสนอใหใชวธท�เรยกวา E & A คอ (1) Engineering การใชวธทางวศวกรรม และ (2) Administration ใชวธทางการจดการท�มประสทธผลและประสทธภาพ

อยางไรกตามไมวาจะใชหลกหรอวธการใด ตางกมเปาหมายเพ�อปองกนการเกดอบตเหต นกศกษาจะ

นาหลกการและวธการใดกไดไปประยกตใชในการทางานในอนาคตตามความเหมาะสม 7. ทฤษฎท�เก�ยวของกบอบตเหต

7.1 ทฤษฎพลงงาน ทฤษฎพลงงาน (Energy Cause Theory) น-เปนท�ยอมรบกนมานาน โดยแฮดดน (Haddon) ไดต -งสมมตฐานไว 2 ประการ คอ (สดาว เลศวสทธไพบลย. 2550 : 452) (1) การบาดเจบ เกดจากการท�พลงงานกระทบกบรางกายคนในปรมาณท�สงเกนกวารางกายหรอสวนหน�งสวนใดของรางกายจะทนตอแรงกระทบน -นได เชน แขนขาหก เพราะถกกระทบจากรถชน ศรษะแตกเน�องจากวตถหลนใส เกดแผลไหมจากกรดหรอดาง เปนตน (2) การบาดเจบ เกดจากการแลกเปล�ยนพลงงานระหวางรางกายหรอสวนใดสวนหน�งของรางกายกบแรงซ�งมากระทบในลกษณะท�ผดปกต (Abnormal Energy Exchange) ทาใหเกดการเปล�ยนแปลงหรอเกดการบาดเจบข-น เชน การไดรบพษจากกาซคารบอนไดออกไซด การจมน-า ทาใหขาดอากาศหายใจ เปนตน ตวอยางเชน รถยนตว�งมาชนคน ถาชนเบาๆ รางกายหรอสวนใดสวนหน�งของรางกายทนแตแรงกระทบได กจะไมเกดการบาดเจบ แตถาแรงกระทบน -นสงเกนกวารางกายหรอสวนใดสวนหน�งของรางกายทนทานไมได กจะเกดการบาดเจบข-น

หนา 11

7.2 ทฤษฎความเอนเอยงในการเกดอบตเหต ทฤษฎความเอนเอยงในการเกดอบตเหต (Accident-Proneness Theory) มมมมองวา ความเอนเอยงในการเกดอบตเหต หมายถง ลกษณะบคลกภาพ ซ�งมแนวโนมใหบคคลไดรบอบตเหต แนวความคดน-เร�มข-นต -งแตป พ.ศ.2462 และมนกวทยาศาสตรหลายทานตอๆ มาไดศกษาลกษณะธรรมชาตของคนท�มสวนเปนสาเหตใหเกดอบตเหตได ซ�งไดแยกประเภทบคคลไวเปน 2 กลม ดงตารางตอไปน- (เอมอชฌา วฒนบรานนท. 2548 : 25)

บคคลประเภทเอกซ (Type X) มความเอนเอยง ท�จะไมเกดอบตเหต (Non-Accident Theory)

บคคลประเภทวาย (Type Y) มความเอนเอยง ท�จะเกดอบตเหต (Accident Theory)

1. ผท�มระเบยบแบบแผน 2. ผท�มเปาหมายในการดารงชวต 3. ผท�พอใจในชวตประจาวน 4. ผท�เคารพสทธและความคดเหนของผอ�น 5. ผท�ไมเผดจการ 6. ผท�ไมชอบโตเถยงหรอทะเลาะววาท 7. ผท�นกถงผอ�น

1. ผท�ไมมระเบยบแบบแผน 2. ผท�ไมมเปาหมายในการดารงชวต 3. ผท�ไมพอใจในชวตประจาวน 4. ผท�ไมเคารพสทธและความคดเหนของผอ�น 5. ผท�เผดจการ ไมมมนษยสมพนธ 6. ผท�ระงบความรสกเกลยดชงไดยาก 7. ผท�นกถงแตตวเอง เหนแกตว

ดงน -นหากตองการปองกนและควบคมอบตเหตตามทฤษฎดงกลาว จะตองแกไขท�ตวบคคล เชน ให

การศกษา ฝกอบรม สรางแรงกระตนหรอแรงจงใจใหมจตสานกและตระหนกในความปลอดภย

7.3 ทฤษฎโดมโน ในป ค.ศ. 1920 (พ.ศ. 2463) ฮนรช (H.W. Heinrich) ทาการศกษาทดลองสาเหตของการเกดอบตเหตในโรงงานอตสาหกรรมตางๆ (สดาว เลศวสทธไพบลย. 2550 : 453-454) พบวา - สาเหตสาคญของการเกดอบตเหตเกดจากการกระทาท�ไมปลอดภย (Unsafe Acts) สงถงรอยละ 88 ของจานวนการเกดอบตเหตท�ทาการทดลอง - ถดมาคอสภาพการณท�ไมปลอดภย (Unsafe Conditions) เชน สภาวะแวดลอมรอบตวไมปลอดภย สภาพเคร�องมอ เคร�องจกรท�ชารดบกพรอง รอยละ 10 - อกรอยละ 2 เปนสาเหตท�อยนอกเหนอการควบคม เกดข-นโดยธรรมชาต เชน พาย น-าทวม ฟาผา เปนตน ผลการศกษาดงกลาวจงนามาต -งทฤษฎโดมโน (Domino Theory) วา “การบาดเจบและการเสยหายตางๆ เปนผลสบเน�องโดยตรงจากอบตเหต ซ�งเกดจากการกระทาหรอสภาพการณท�ไมปลอดภย อนเน�องมา จากความบกพรองของบคคล ซ�งข-นอยกบภมหลงของบคคล ลาดบข -นตอนของการเกดอบตเหตตามทฤษฎน- เปรยบเสมอนโดมโน 5 ตว วางเรยงอยใกลกน เม�อตวท�หน�งลมตวถดไปกลมตามไปดวย โดมโนท -ง 5 ตว ไดแก

(1) สภาพแวดลอมหรอภมหลงของบคคล (Social Environment or Background) (2) ความบกพรองของบคคล (Defects of Person) (3) การกระทาหรอสภาพการณท�ไมปลอดภย (Unsafe Acts / Unsafe Conditions) (4) อบตเหต (Accident) (5) การบาดเจบหรอความเสยหาย (Injure / Damages)

หนา 12

(1) (2)

(4)

ภาพ ลาดบโดมโน 5 ตว ตามทฤษฏโดมโน

สภาพแวดลอมทางสงคมหรอภมหลงของบคคล เชน สภาพครอบครว ฐานะความเปนอย การศกษาอบรม เปนตน มผลตอความบกพรองของบคคลน -น เชน การปลกฝงแบบผดๆ ทาใหบคคลมทศนคตท�ไมถกตอง

ดานความปลอดภย มนสยชอบเส�ยง มกงาย เปนตน ซ�งความบกพรองเหลาน- จะสงผลใหเกดการบาดเจบหรอความเสยหายในท�สด ทฤษฎน-จงมผเรยกช�ออกอยางหน�งวา “หวงโซของอบตเหต” (Accident Chain) การปองกนอบตเหตตามทฤษฎโดมโน คอ การตดหวงโซ ชวงโดมโนตวท� 3 ออก โดยกาจดการกระทาหรอสภาพการณท�ไมปลอดภย (Unsafe Acts / Unsafe Conditions) ออกไป อบตเหตกจะไมเกดข-น

(3) (1) (2) (4) (5)

ภาพ การปองกนอบตเหตตามทฤษฎโดมโน

7.4 ทฤษฎรปแบบการเกดอบตเหตของกองทพบกสหรฐอเมรกา การบรหารงานความปลอดภยของกองทพบกสหรฐอเมรกาไดพฒนามากข-น เน�องจากไดมการนาเอา

เทคโนโลยใหมๆ มาใชในการปองกนประเทศ กองทพบกสหรฐอเมรกาจงไดศกษาเทคโนโลยทางดานความ

ปลอดภยควบคไปกบเทคโนโลยทางดานความปลอดภยควบคไปกบเทคโนโลยในการผลตและการใชดวย รปแบบท�นาเสนอน-เปนรปแบบท�แสดงถงการเกดอบตเหต ซ�งสรปไดวาสาเหตของการเกดอบตเหตแบงได 3 ประการ (เฉลมชย ชยกตตภรณ. 2549 : 25) คอ

(1) ความผดพลาดของผปฏบตงาน (Human Error) (2) ความผดพลาดของระบบ (System Error) (3) ความผดพลาดในการบรการจดการ (Management Error)

ดงน -นการปองกนและควบคมอบตเหตตองปองท�ตวผปฏบตงาน ปรบปรงระบบ และมการบรหาร

จดการท�ด

(3)

(5)

หนา 13

7.5 ทฤษฎการเกดอบตเหตจากหลายสาเหต (Multiple Causation Theory) ทฤษฎการเกดอบตเหตจากหลายสาเหต (Multiple Causation Theory) บางตาราอาจเรยกวา ทฤษฎมลเหตเชงซอน ทฤษฎน-เสนอโดย ปเตอรเซน (Dan Petersen) ในป ค.ศ.1971 (พ.ศ. 2514) มความเหนวาอบตเหตแตละคร -งน -นเปนผลมาจากการหลายๆ สาเหตรวมกน ไมไดเกดจากสาเหตใดสาเหตหน�งเพยงอยางเดยว แทจรงแลวหากสบลกลงไปถงรากเหงาของปญหา จะพบวาการกระทาท�ไมปลอดภยหรอสภาพการณท�ไม

ปลอดภยและอบตเหตท�เกดข-นน -นเปนส�งท�เปนผลมาจากการขาดประสทธภาพของระบบบรหารจดการ หากมระบบบรหารจดการท�ดโอกาสการเกดอบตเหตกจะนอยลงหรออาจไมเกดข-นเลย (สดาว เลศวสทธไพบลย. 2550: 454) ทฤษฎการเกดอบตเหตจากหลายสาเหตน-เปรยบการเกดอบตเหตน -นมสาเหตเก�ยวเน�องกนเปนลกโซ หรอท�เรยกวา “ลกโซของอบตเหต” (Accident Chain) การเกดอบตเหตมความเก�ยวของสมพนธกนจาก “สาเหตนา” และ “สาเหตโดยตรง”

สาเหตนา

1. ความผดพลาดของการจดการ

3. รางกายไมพรอม2. สภาพจตใจไมเหมาะสม

สาเหตโดยตรง 1.การกระทาท' ไมปลอดภย / 2.สภาพแวดลอมไมปลอดภย

ความเสยหาย

บาดเจบอบตเหต

ภาพ แสดงลกโซของอบตเหต (Accident Chain)

ดงน -น การปองกนอบตเหตใหไดผลจงควรดาเนนการใหครอบคลมทกๆ สาเหตโดยเนนท�ระบบการ

บรหารจดการ ซ�งแนวทางการปองกนควบคมอบตเหตตามทฤษฎน- นบวาเปนท�นยมในงาน ความปลอดภยสมยใหม 8. แบบจาลองสาเหตของอบตเหตและความสญเสย ฟรงค อ เบรด ไดเสนอแบบจาลองเก�ยวกบการคนหาสาเหตของอบตเหตและความสญเสย (Loss Causation Model) ซ�งเปนรปแบบท�ทาความเขาใจงายเปนท�แพรหลายและใชในงานอาชวอนามยอยางกวางขวางมลกษณะคลายโดมโนของ H.W. Heinrich

หนา 14

แบบจาลองแบบจาลองเก�ยวกบการคนหาสาเหตของอบตเหตและความสญเสยน- อธบายถงความสญเสยเปนผลมาจากอบตการณ (Incident) หรอเหตการณไมพงประสงค ซ�งเกดมาจากสาเหตในขณะน -น (Immediate Causes) อนเปนผลตอเน�องมาจากสาเหตพ-นฐาน (Basic Causes) ซ�งเปนผลจากการขาดการควบคมท�ด (Lack of Control)

ภาพ แบบจาลองเก�ยวกบการคนหาสาเหตของอบตเหตและความสญเสย (Loss Causation Model)

ความสญเสย (Loss) มผเปรยบเทยบใหเหนวาความสญเสยท�เกดข-นเปรยบเสมอนภเขาน-าแขง สวนท�โผลพนน-าใหมองเหนเปนเพยงเลกนอยเม�อเปรยบเทยบกบสวนท�จมน-า นกศกษาพจารณาภาพตอไปน-

ภาพ เปรยบเทยบความสญเสยท�เกดข[นเสมอนภเขาน[าแขง

การขาดการควบคม (Lack

of Control)

เชน -ไมมโครงการ /กจกรรม -ไมมการจดการใหเปนไปตามมาตรฐาน

สาเหตพ-นฐาน (Basic

Causes)

เชน -ปจจยจากบคคล (ขาความร ความสามารถ ความเครยด) -ปจจยจากงาน (การออกแบบสถานท�ทางานเคร�องมอ อปกรณ)

สาเหตในขณะน -น

(Immediate Causes)

เชน -การปฏบตต�า กวามาตรฐาน

(Sub-standard Act) -สภาพการณ/สภาพแวดลอม ต�ากวามาตรฐาน (Sub-standard

Condition)

ความสญเสย (Loss)

-ทางตรง รางกายคนงาน คารกษาพยาบาล คาทดแทน -ทางออม เสยเวลา เสยกระบวนการ เสยกาลงแรงงาน เสยช�อเสยง

อบตการณ/เหตการณไมพงประสงค (Incident)

เชน การชน

การกระแทก ถกหนบ ถกบาด ถกตด

สมผส ฝน เสยงดง

ความรอน การส �นสะเทอน

- คาใชจายเน�องจากการเจบปวย /อบตเหต คาทดแทน คารกษาพยาบาล คาประกนภย/ประกนชวต

- การสญเสยอาคาร เคร�องมอและอปกรณ - การสญเสยผลตภณฑและวตถดบ - การลาชาและการสดดในผลผลต - คาใชจายทางคดความ - คาใชจายในวสดและอปกรณฉกเฉน - คาเชาอปกรณเฉพาะหนา

- เวลาการลงทน คาจางในเวลาท�สญเสย - คาใชจายในการจางและอบรม พนกงานใหม - คาลวงเวลา เวลาในการบรหารท�เพ�ม เวลาในการแกไข - ผลผลตลดลง เพราะความสามารถของพนกงานท�บาดเจบลดลง - สญเสยทางธรกจ และภาพลกษณ

หนา 15

9. สถานการณอบตเหตและโรคจากการทางานของไทย 9.1 สถานการณอบตเหตจากการทางาน นกศกษาพจารณาขอมลจาก จากตารางสถตตอไปน-

ตารางท� 9.1.1 สถตการเกดอบตเหตจากการทางาน จาแนกตามอวยวะท�ไดรบอนตราย

ท�มา: สานกกองทนเงนทดแทน สานกงานประกนสงคม ขอมลเดอนกมภาพนธ 2552

หนา 16

ตารางท� 9.1.2 สถต การเกดอบตเหตจากการทางาน จาแนกตามกลมอาย

ท�มา: สานกกองทนเงนทดแทน สานกงานประกนสงคม ขอมลเดอนกมภาพนธ 2552

ตารางท� 9.1.3 สถตการเกดอบตเหตจากการทางาน จาแนกตามขนาดสถานประกอบการ

ท�มา: สานกกองทนเงนทดแทน สานกงานประกนสงคม ขอมลเดอนกมภาพนธ 2552

หนา 17

9.2 สถานการณโรคจากการทางาน นกศกษาพจารณาขอมลจาก จากตารางสถตตอไปน- ตารางท� 9.2.1 สถตการเกดโรคจากการทางานจาแนกตามป

ท�มา: กองทนเงนทดแทน สานกงานประกนสงคม กระทรวงแรงงาน อางจาก สมาคมโรคจากการประกอบอาชพและส�งแวดลอมแหงประเทศไทย http://www.anamai.moph.go.th/occmed/indexstaticd.htm สบคนวนท� 28 ตลาคม 2553.

หนา 18

ตารางท� 9.2.2 สถตจานวนผปวยสงสยโรคจากการประกอบอาชพ พ.ศ. 2539 - 2551

ท�มา: สานกระบาดวทยา อางจาก สมาคมโรคจากการประกอบอาชพและส�งแวดลอมแหงประเทศไทย

http://www.anamai.moph.go.th/occmed/indexstaticd.htm สบคนวนท� 28 ตลาคม 2553.

9.3 สถานการณการเจบปวยของเกษตรกรจากสารพษ นกศกษาพจารณาบทความตอไปน-

ท�มา: กรมควบคมมลพษ รายงานสถานการณมลพษของประเทศไทย ป 2551 http://www.pcd.go.th

หนา 19

10. ชนดของโรคซ�งเกดจากการทางาน การจดแบงชนดของโรคจากการทางานน -นปจจบน ไดม ประกาศกระทรวงแรงงาน เร�อง กาหนดชนดของโรคซ�งเกดข-นตามลกษณะหรอสภาพของงานหรอเน�องจากการทางาน (ภายใต พรบ. เงนทดแทน พ.ศ. 2537) ไว 8 กลม คอ

1. โรคท�เกดข-นจากสารเคม 2. โรคท�เกดข-นจากสาเหตทางกายภาพ 3. โรคท�เกดข-นจากสาเหตทางชวภาพ 4. โรคระบบทางเดนหายใจท�เกดข-นจากการทางาน 5. โรคผวหนงเน�องจากการทางาน 6. โรคระบบกลามเน-อและโครงกระดกเน�องจากการทางาน 7. โรคมะเรงเน�องจากการทางาน 8. โรคอ�นๆ ซ�งพสจนไดวาเกดข-นตามลกษณะหรอสภาพของงานหรอเน�องจากการทางาน

นกศกษาดรายละเอยด ประกาศกระทรวงแรงงาน ในภาคผนวก

บรรณานกรม กรมควบคมมลพษ. (2553). รายงานสถานการณมลพษของประเทศไทย ป 2551. [ออน-ไลน]. สบคนวนท� 28 ตลาคม 2553. จาก: http://www.pcd.go.th กรมสวสดการและคมครองแรงงาน. (2552). เก�ยวกบกรม “ภารกจ ”. [ออน-ไลน]. สบคนวนท� 2 เมษายน 2552. จาก : http://www.labour.go.th/about/index.html _____________. (2552). คมอการฝกอบรมหลกสตรเจาหนาท�ความปลอดภยในการทางานระดบหวหนางาน . กรงเทพฯ : หจก. บางกอกบลอก เฉลมชย ชยกตตภรณ. (2549). “ปรชญาและแนวคดเก�ยวกบความปลอดภยในการทางาน,” ใน เอกสารการสอนชดวชาหลกความปลอดภย ในการทางาน หนวยท� 1-8. (พมพคร -งท� 12). หนา 1-33. นนทบร : สานกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. ชยยทธ ชวลตนธกล. (2549). “ความรพ -นฐานทางสขศาสตรอตสาหกรรม,” ใน เอกสารการสอนชดวชาสขศาสตรอตสาหกรรมพ[นฐาน หนวยท� 1-8. (พมพคร -งท� 17). หนา 1-41. นนทบร : สานกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. ปราโมช เช�ยวชาญ. (2550). “งานอาชวอนามยและความปลอดภย,” ใน เอกสารการสอนชดวชาอาชวอนามยและความปลอดภย หนวยท� 1-7. (พมพคร -งท� 5). หนา 1-41. นนทบร : สานกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. ราชบณฑตยสถาน. (2546). พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ .ศ. 2542. กรงเทพฯ : นานมบคพบลเคช �นส. วทยา อยสข. (2549). อาชวอนามยและความปลอดภย. (พมพคร -งท� 3). กรงเทพฯ : เบสท กราฟฟค เพรส. วระพงษ เฉลมจระรตน และ วฑรย สมะโชคด. (2535). วศวกรรมและการบรหารความปลอดภยในโรงงาน. กรงเทพฯ : เอเชยเพรส สดาว เลศวสทธไพบลย. (2550). “อาชวอนามยและความปลอดภย,” ใน เอกสารการสอนชดวชาการสาธารณสขท �วไป หนวยท� 8-15. (พมพคร -งท� 5). หนา 319-384. นนทบร : สานกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. __________. (2550). “ทฤษฎท�เก�ยวของและปจจยการเกดอบตเหต ,” ใน เอกสารการสอนชดวชาการสาธารณสขท �วไป หนวยท� 8-15. (พมพคร -งท� 5). หนา 452-457. นนทบร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. สมาคมโรคจากการประกอบอาชพและส�งแวดลอมแหงประเทศไทย. (2553) สถตโรคจากการทางาน. [ออน-ไลน]. สบคนวนท� 28 ตลาคม 2553. จาก: http://www.anamai.moph.go.th/occmed/indexstaticd.htm สราวธ สธรรมาสา. (2550). “การควบคมส�งแวดลอมการทางาน,” ใน เอกสารการสอนชดวชาอาชวอนาม ยและความปลอดภย หนวยท� 1-7. (พมพคร -งท� 5). หนา 215-262. นนทบร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. สานกงานคณะกรรมการกฤษฎกา. 2552. พระราชบญญตปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม พ .ศ. 2545. [ออน-ไลน]. สบคนวนท� 2 เมษายน 2552. จาก : http://www.krisdika.go.th เอมอชฌา (รตนรมจง) วฒนบรานนท. (2548). ความปลอดภย. (พมพคร -งท� 2). กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.

หนา 20

ภาคผนวก

ประกาศกระทรวงแรงงาน เร�อง กาหนดชนดของโรคซ�งเกดข[นตามลกษณะหรอสภาพของงานหรอเน�องจากการทางาน

โดยท�พระราชบญญตเงนทดแทน พ.ศ. ๒๕๓๗ มาตรา ๑๔ ใหกระทรวงแรงงานประกาศกาหนดชนดของโรคซ�งเกดข-นตามลกษณะหรอสภาพของงานหรอเน�องจากการทางาน

อาศยอานาจตามความในมาตรา ๖ และมาตรา ๑๔ แหงพระราชบญญตเงนทดแทน พ.ศ. ๒๕๓๗ กระทรวงแรงงานจงออกประกาศไวดงตอไปน-

ขอ ๑ ใหยกเลกประกาศกระทรวงแรงงานและสวสดการสงคม เร�อง กาหนดชนดของโรคซ�งเกดข-นตามลกษณะหรอสภาพของงานหรอเน�องจากการทางาน ลงวนท� ๒ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๓๘

ขอ ๒1 ประกาศฉบบน-ใหใชบงคบต -งแตวนถดจากวนประกาศในราชกจจานเบกษาเปนตนไป ขอ ๓ กาหนดชนดของโรคซ�งเกดข-นตามลกษณะหรอสภาพของงานหรอเน�องจากการทางานไวดงตอไปน- (๑) โรคท�เกดข[นจากสารเคม ดงตอไปน- ๑) เบรลเลยมหรอสารประกอบของเบรลเลยม ๒) แคดเมยม หรอสารประกอบของแคดเมยม ๓) ฟอสฟอรส หรอสารประกอบของฟอสฟอรส ๔) โครเมยม หรอสารประกอบของโครเมยม ๕) แมงกานส หรอสารประกอบของแมงกานส ๖) สารหน หรอสารประกอบของสารหน ๗) ปรอท หรอสารประกอบของปรอท ๘) ตะก �ว หรอสารประกอบของตะก �ว ๙) ฟลออรน หรอสารประกอบของฟลออรน ๑๐) คลอรน หรอสารประกอบคลอรน ๑๑) แอมโมเนย ๑๒) คารบอนไดซลไฟด ๑๓) สารอนพนธฮาโลเจนของสารไฮโดรคารบอน ๑๔) เบนซน หรอสารอนพนธของเบนซน ๑๕) อนพนธไนโตรและอะมโนของเบนซน ๑๖) ซลเฟอรไดออกไซด หรอกรดซลฟรค ๑๗) ไนโตรกลเซอรน หรอกรดไนตรคอ�นๆ ๑๘) แอลกอฮอล กลยคอล หรอคโตน ๑๙) คารบอนมอนนอกไซด ไฮโดรเจนไซยาไนด หรอสารประกอบของไฮโดรเจนไซยาไนด ไฮโดรเจนซลไฟด ๒๐) อะครยโลไนไตรล ๒๑) ออกไซดของไนโตรเจน ๒๒) วาเนเดยม หรอสารประกอบของวาเนเดยม ๒๓) พลวง หรอสารประกอบของพลวง ๒๔) เฮกเซน ๒๕) กรดแรท�เปนสาเหตใหเกดโรคฟน ๒๖) เภสชภณฑ ๒๗) ทลเลยม หรอสารประกอบของทลเลยม ๒๘) ออสเมยม หรอสารประกอบของออสเมยม ๒๙) เซลเนยม หรอสารประกอบของเซลเนยม ๓๐) ทองแดง หรอสารประกอบของทองแดง ๓๑) ดบก หรอสารประกอบของดบก ๓๒) สงกะส หรอสารประกอบของสงกะส ๓๓) โอโซน ฟอสยน ๓๔) สารทาใหระคายเคอง เชน เบนโซควนโนน หรอสารระคายเคองตอกระจกตาเปนตน ๓๕) สารกาจดศตรพช ๓๖) อลดไฮด ฟอรมาลดไฮดและกลตารลดไฮด ๓๗) สารกลมไดออกซน ๓๘) สารเคม หรอสารประกอบของสารเคมอ�น ซ�งพสจนไดวามสาเหตเน�องจากการทางาน

(๒) โรคท�เกดข[นจากสาเหตทางกายภาพ ๑) โรคหตงจากเสยง ๒) โรคจากความส �นสะเทอน ๓) โรคจากความกดดนอากาศ ๔) โรคจากรงสแตกตว ๕) โรคจากรงสความรอน ๖) โรคจากแสงอลตราไวโอเลต

1 ราชกจจานเบกษา เลม ๑๒๔/ตอนพเศษ ๙๗ / หนา ๙/ ๑๕ สงหาคม ๒๕๕๐

หนา 21

๗) โรคจากรงสไมแตกตวอ�นๆ ๘) โรคจากแสงหรอคล�นแมเหลกไฟฟา ๙) โรคจากอณหภมต�า หรอสงผดปกตมาก ๑๐) โรคท�เกดข-นจากสาเหตทางกายภาพอ�น ซ�งพสจนไดวามสาเหตเน�องจากการทางาน

(๓) โรคท�เกดข[นจากสาเหตทางชวภาพ ไดแก โรคตดเช-อ หรอโรคปรสตเน�องจากการทางาน

(๔) โรคระบบหายใจท�เกดข[นเน�องจากกา รทางาน ๑) โรคกลมนวโมโคนโอสส เชน ซลโคสส แอสเบสโทสส ฯลฯ ๒) โรคปอดจากโลหะหนก ๓) โรคบสสโนสส ๔) โรคหดจากการทางาน

๕) โรคปอดอกเสบภมไวเกน ๖) โรคซเดโรสส ๗) โรคปอดอดก -นเร-อรง

๘) โรคปอดจากอะลมเนยม หรอสารประกอบของอะลมเนยม ๙) โรคทางเดนหายใจสวนบนเกดจากสารภมแพหรอสารระคายเคองในท�ทางาน ๑๐) โรคระบบหายใจอ�น ซ�งพสจนไดวามสาเหตเน�องจากการทางาน

(๕) โรคผวหนงท�เกดข[นเน�องจากการทางาน ๑) โรคผวหนงท�เกดจากสาเหตทางกายภาพ เคม หรอชวภาพอ�น ซ�งพสจนไดวามสาเหตเน�องจากการทางาน ๒) โรคดางขาวจากการทางาน ๓) โรคผวหนงอ�น ซ�งพสจนไดวามสาเหตเน�องจากการทางาน

(๖) โรคระบบกลามเน[อและโครงสรางกระดกท�เกดข[นเน�องจากการ ทางานหรอสาเหตจากลกษณะงานท�จาเพาะหรอมปจจยเส�ยงสงในส�งแวดลอ มการทางาน

(๗) โรคมะเรงท�เกดข[นเน�องจากการทางาน โดยมสาเหตจาก ๑) แอสเบสตอส (ใยหน) ๒) เบนซดน และเกลอของสารเบนซดน ๓) บสโครโรเมทธลอเทอร ๔) โครเมยมและสารประกอบของโครเมยม ๕) ถานหน ๖) เบตา - เนพธลามน ๗) ไวนลคลอไรด ๘) เบนซนหรออนพนธของเบนซน ๙) อนพนธของไนโตรและอะมโนของเบนซน ๑๐) รงสแตกตว ๑๑) น-ามนดน หรอผลตภณฑจากน-ามนดน เชน น-ามนถานหน น-ามนเกลอแรรวมท -งผลตภณฑจากการ กล �นน-ามน เชน ยางมะตอย พาราฟนเหลว ๑๒) ไอควนจากถานหน ๑๓) สารประกอบของนกเกล ๑๔) ฝนไม ๑๕) ไอควนจากเผาไม ๑๖) โรคมะเรงท�เกดจากปจจยอ�น ซ�งพสจนไดวามสาเหตเน�องจากการทางาน

(๘) โรคอ�นๆ ซ�งพสจนไดวาเกดข[นตามลกษณะหรอสภาพของงาน หรอเน�องจากการทางาน

ประกาศ ณ วนท� ๒๔ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๐ อภย จนทนจลกะ

รฐมนตรวาการกระทรวงแรงงาน

หนา 22

แบบฝกหดทายบท

1. อาชวอนามยและความปลอดภย คออะไร 2. งานอาชวอนามยและความปลอดภยมความสาคญอยางไร 3. อธบายความเปนมาของงานอาชวอนามยโดยในตางประเทศและในประเทศไทยโดยคราวๆ 4. จงลาดบเหตการณสาคญท�เก�ยวกบงานอาชวอนามย ตอไปน- โดยใสลาดบตวเลข 1-7 ใน [ ] [ ] ประเทศไทยประกาศใช พระราชบญญตโรงงาน ฉบบแรก [ ] จดต -งองคการแรงงานระหวางประเทศ (ILO) และประเทศไทยเขารวมเปนสมาชก [ ] เบอรนาดโน รามสซน (Bernardino Ramazzini) บดาแหงวงการอาชวเวชศาสตร (Occupational Medicine) พมพหนงสอ “โรคจากการทางาน” [ ] การปฏวตดานอตสาหกรรมในประเทศองกฤษ [ ] ประเทศองกฤษไดตราพระราชบญญตโรงงาน เปนฉบบแรกของโลก [ ] กระทรวงแรงงานและสวสดการสงคม เปน “กระทรวงแรงงาน” โดยม “กรมสวสดการและคมครองแรงงาน” เปนหนวยงานท�รบผดชอบงานดาน อาชวอนามยและบงคบใชกฎหมายท�เก�ยวของ [ ] ประเทศไทยประกาศใชพระราชบญญตคมครองแรงงาน พ.ศ. 2541 5. จงอธบายเปาหมายของ งานอาชวนามยและความปลอดภย 6. จงอธบายอธบายลกษณะของงานอาชวนามยและความปลอดภย 7. จงยกตวอยางและอธบายถงศาสตรหรอสาขาวชาท�เก�ยวของกบอาชวอนามยและความ ปลอดภย มาอยางนอย 5 สาขา 8. ยกตวอยางบคลากรท�เก�ยวของกบงานอาชวอนามยและความปลอดภย อยางนอย 5 ดาน พรอมกบอธบายลกษณะงานท�บคลากรเหลาน -นทา 9. นกศกษาจดแบงส�งแวดลอมในการทางานออกเปนก�ประเภท อะไรบาง จกยกตวอยางประกอบ 10. ส�งแวดลอมในขอ 9 มผลกระทบตอการทางานหรอไมอยางไร 11. จงยกตวอยางทฤษฎเก�ยวกบการเกดอบตเหตพรอมกบอธบายใหเขาใจ 12. จงอธบายแบบจาลองเก�ยวกบการคนหาสาเหตของอบตเหตและความสญเสย (Loss Causation Model)

มาใหเขาใจ 13. มผเปรยบเทยบใหเหนวา “ความสญเสยท�เกดข-นเปรยบเสมอนภเขาน-าแขง” หมายความวาอยางไร

จงอธบาย 14. จกยกตวอยางโรคซ�งเกดจากการทางานในแตละชนด มาอยางนอย 5 โรค

-โรคท�เกดข-นจากสารเคม -โรคท�เกดข-นจากสาเหตทางกายภาพ -โรคท�เกดข-นจากสาเหตทางชวภาพ -โรคระบบทางเดนหายใจท�เกดข-นจากการทางาน

15. โรคมะเรงเน�องจากการทางานมสาเหตจากส�งใดบาง ยกตวอยางมา 10 อยาง