รายงาน

สถานการณการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงใน

ราชอาณาจกรกมพชา สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว

สาธารณรฐประชาธปไตยเวยดนาม และประเทศไทย

จดทาโดย

ดร. วนวสา ศรวรรณ1/

ผศ.ดร. เฉลมพล ภมไชย2/

ศ.ดร. เจรญศกด โรจนฤทธพเชษฐ3/

1/ ภาควชาโรคพช คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

2/ ภาควชาพชไรนา คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

3/ กรรมการบรหารมลนธสถาบนพฒนามนสาปะหลง

2

สารบญ

รายงานสถานการณการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงในราชอาณาจกรกมพชา

สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว สาธารณรฐประชาธปไตยเวยดนาม และประเทศไทย

หวขอ หนา

บทคดยอ 3

หลกการและเหตผล 4

บทนา 4

การดาเนนงาน 9

ผลการดาเนนงาน 10

บทสรป 33

3

บทคดยอ

รายงานสถานการณการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงในราชอาณาจกรกมพชา

สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว สาธารณรฐประชาธปไตยเวยดนาม และประเทศไทย

การสารวจการระบาดและความรนแรงของโรคใบดางมนสาปะหลงในราชอาณาจกรกมพชา

สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว สาธารณรฐประชาธปไตยเวยดนาม และประเทศไทย โดยเปน

โครงการหนงของมลนธสถาบนพฒนามนสาปะหลงแหงประเทศไทย (TTDI) โดยมบคลากรจาก

คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร เขารวมเปนสวนหนงของโครงการ วตถประสงคเพอหาความ

รวมมอในดานงานวจยและแกปญหาโรคใบดางมนสาปะหลงกบกรมการเกษตร กระทรวงเกษตร ปาไม

และประมงของราชอาณาจกรกมพชา และเพอทราบสถานการณการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลง

ผลของการเขาหารอรวมกบอธบดกรมการเกษตร ปาไม และประมง ของราชอาณาจกรกมพชา คอ

ทางกรมการเกษตรของราชอาณาจกรกมพชามความยนดรวมมอในการทางานกบคณะของ TTDI

ในการแกปญหาการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลง ประเดนทสองการสารวจการระบาดของ

โรคใบดางมนสาปะหลง จากการสารวจทราชอาณาจกรกมพชาพบ 5 จงหวด ทมการระบาดของ

โรคใบดางมนสาปะหลงคอ กมโปงจาม (Kampong Cham), ตะบงคะมง (Tabongkamum), กระแจะ (Kartie),

สตรงเตรง (Stung Treng), และพระวหาร (Prean Viear) ไมพบการระบาดท บนเตยเมยนเจย (Banteay

Meanchey), พระตะบอง (Battam Bang), ไพลน (Pailin), ประสาท (Pursat), และเสยมเรยบ (Siem Reap)

ซงขณะท The International Center for Tropical Agriculture (CIAT) ไดรายงานการระบาดของ

โรคใบดางมนสาปะหลง เมอวนท 19 มถนายน พ.ศ. 2561 พบการระบาดของโรคในราชอาณาจกรกมพชา

ประกอบดวยจงหวดรตนะคร (Ratanakkiri), สตรงเตรง (Stoeng Treng), กระแจะ (Kratié), กมปงธม

(Kampong Thom), กมปงจาม (Kompong Cham) และมนดลคร (Modul Kiri) ในขณะทจงหวดพระวหาร

(Preah Vihear) และอดรมชย (Otdar Mean Chey) คาดวาจะเปนพนททมการระบาดของโรคดวยเชนกน

ในสวนของสาธารณรฐประชาธปไตยเวยดนาม มพบการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงใน

จงหวดเทนนท (Tay Ninh) และคาดวาจงหวดบนทโดง (Binh Duong) เปนอกจงหวดหนงทกาลง

มการระบาดของโรคดงกลาว สาหรบประเทศไทยและสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว

ยงไมพบการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลง ในการนโครงดงกลาวไดบรรลตามวตถประสงคทตงไว

อยางครบถวน

4

1. หลกการและเหตผล

ในการสารวจการระบาดและความรนแรงของโรคใบดางมนสาปะหลงทราชอาณาจกรกมพชา

สาธารณรฐประชาธปไตยเวยดนาม สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาวและไทย จดทาขนเพอ

• เพอหาแนวโนมความรวมมอในการจดการ ควบคม ปองกน และงานวจยโรคใบดางมน

สาปะหลงระหวางมลนธสถาบนพฒนามนสาปะหลงแหงประเทศไทย (TTDI) กบกระทรวงเกษตร ปา

ไม และประมงของราชอาณาจกรกมพชา

• เพอทราบถงสถานการณการแพรกระจายของโรคใบดางมนสาปะหลงในประเทศ

ราชอาณาจกรกมพชา สาธารณรฐประชาธปไตยเวยดนาม สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาวและ

ไทย โดยขอมลทไดจะเปนประโยชนในการวางแผนสาหรบประเทศไทยในการเตรยมความพรอมรบมอ

ตอการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงในอนาคต และลดความเสยหายของโรคนในภมภาค

2. บทนา

โรคใบดางมนสาปะหลงหรอ Cassava mosaic disease (CMD) เกดจากเชอไวรส Cassava

mosaic begomoviruses (CMBs) ซงเปนโรคทสาคญอนดบตนททาใหผลผลตของมนสาปะหลงลดลง พบ

การระบาดของโรคครงแรกในป ค.ศ 1894 ในแถบชายฝงทางดานตะวนออกของทวปแอฟรกาซง

ปจจบนคอ ประเทศแทนซาเนย หลงจากนนเปนตนมาโรคใบดางไดแพรกระจายไปทวภมภาคจนกระทง

ปจจบน ในสวนของทวปเอเชยมรายงานพบโรคใบดางมนสาปะหลงครงแรกทประเทศอนเดยในป ค.ศ

1950 และประเทศศรลงกาในป ค.ศ 1986

ในเอเชยตะวนออกเฉยงใต พบการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงครงแรกเมอป ค.ศ 2015

ทจงหวดรตนะคร ราชอาณาจกรกมพชา และในเวลาตอมามการรายงานพบการระบาดของโรคดงกลาวท

จงหวดเทนนท ซงเปนจงหวดทางตอนใตของสาธารณรฐประชาธปไตยเวยดนาม ผลจากการวนจฉยโรค

พบวาเปนเชอไวรสใบดางมนสาปะหลงสายพนธศรลงกา (Sri Lankan Cassava mosaic virus s,

SLCMV) โดยมการสนนฐานจากผเชยวชาญวาไวรสสายพนธดงกลาวนาจะตดมากบทอนพนธทนาเขา

มาจากประเทศอนเดยหรอศรลงกา (Wang et al., 2015)

การถายทอดโรค

การถายทอดโรคใบดางมนสาปะหลง ม 2 วธ คอ 1) การถายทอดโดยมแมลงหวขาว (Bemisia

tabaci) เปนพาหะ ในทวปแอฟรกาอตราการระบาดของโรคเพมขนอยางรวดเรวเนองมาจากการเคลอนท

ของแมลงหวขาว จากรายงานพบวาหนงวงจรชวต (ประมาณ 24-30 วน) แมลงหวขาวสามารถเคลอนท

ไดเฉลย 7 กโลเมตร ในระยะเวลา 1 ป แมลงหวขาวสามารถเคลอนทไดโดยเฉลยประมาณ 100 กโลเมตร

5

ทงนขนอยกบอตราความเรวและทศทางของลม 2) การถายทอดโดยการนาทอนพนธจากตนทเปนโรคไป

ปลก อนภาคไวรสจะตดไปกบทอนพนธไดเนองจากการลกษณะการเขาทาลายของไวรสเปนแบบ

แพรกระจายไปทวลาตน (systemic) อนภาคไวรสจะเพมปรมาณภายในตนพชและเคลอนทเขาสระบบ

ทอลาเลยงน าและ อาหาร เมอนาทอนพนธจากตนทเปนโรคไปปลกในฤดถดไปตนทเจรญเตบโตขนมา

ใหมกสามารถเปนโรคได (ภาพท 1) เมอไวรสเจรญเตบโตตลอดอายของมนสาปะหลง ไวรสใบดาง

มนสาปะหลงไมถายทอดผานทางเมลด และมนเสนขอมลจากการประชมหารอสถานการณและการ

จดการโรคใบดางมนสาปะหลงในเอเซยตะวนออกเฉยงใตของ ผเชยวชาญจาก IITA, RTB, CIAT และ

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร เมอวนท 19 มถนายน พ.ศ. 2561 ณ สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว

6

ภาพท 1 การถายทอดโรคใบดางมนสาปะหลง ม 2 วธ คอ 1) การถายทอดโดยมแมลงหวขาว (Bemisia

tabaci) เปนพาหะ (รป ก) 2) การถายทอดจากทอนพนธทเปนโรค (รป ข)

7

ลกษณะอาการของโรค

ลกษณะอาการของโรคใบดางมนสาปะหลงคอ ใบดาง บดงอเสยรป ตนแคระแกรน เจรญเตบโต

ชา หวมขนาดเลกกวาปกต ซงอาการดงกลาวสามารถสงเกตไดชดเจนดวยตาเปลา ในขณะเดยวกน

ลกษณะอาการของมนสาปะหลงทเปนโรคเกดจากแมลงหวขาวดดกนน าเลยงจะไมแสดงอาการดางทใบ

ทงตน จะเปนเพยงแคสวนดานบนจนถงบรเวณใบยอด และกานใบงอขน ในขณะทเชอไวรสถายทอด

ผานทอนพนธ จะมอาการดางทวทงตน (ภาพท 2) แตอยางไรกดการถายทอดโรคทง 2 วธ สงผลใหผลต

ลดลงเชนกน แตปรมาณมากหรอนอยขนอยกบอายของตนมนสาปะหลง ในขณะทเชอไวรสเขาทาลาย

นอกจากนยงเกยวของกบระดบความตานทานของโรคในแตละสายพนธมนสาปะหลงอกเชนกน

ลกษณะอาการของ CMD ทถายทอดโดยแมลงหวขาวจะ

พบอาการดางบรเวณยอด

ลกษณะอาการของ CMD ทถายทอดโดยทอนพนธ จะ

พบอาการดางทวทงตน

ภาพโดย Dr. James Legg

ภาพท 2 แสดงความแตกตางของอาการตนมนสาปะหลงทถกถายทอดโรคโดยแมลงหวขาวและทอน

พนธ

ในบางกรณลกษณะอาการของมนสาปะหลงทเกดจากสารกาจดวชพชทตกคางในดนหรอถก

ละอองสารกาจดวชพชโดยตรงในอตราความเขมขนสงกวาปกต ใบพชจะมอาการใบดางคลายกบโรคใบ

ดางมนสาปะหลง ซงอาจจะทาใหเกดจากการสบสนในการวนจฉยโรคได วธสงเกตในกรณของสาร

8

กาจดวชพชนนรอจนกระทงมยอดออนเจรญเตบโตขนภายหลง ยอดออนทเกดขนจะไมแสดงอาการดาง

ในขณะทตนพชทโดยเชอไวรสเขาทาลายจะแสดงอาการดางทยอด

สถานการณการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงในเอเชยตะวนออกเฉยงใตในปจจบน

การประชมหารอสถานการณและการจดการโรคใบดางมนสาปะหลงในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

ของผเชยวชาญจาก IITA (The International Institute of Tropical Agriculture), RTB (The Roots, Tubers

and Bananas (RTB) programme of the CGIAR), CIAT (The International Center for Tropical

Agriculture) และมหาวทยาลยเกษตรศาสตร เมอวนท 19 มถนายน พ.ศ. 2561 ณ. สาธารณรฐ

ประชาธปไตยประชาชนลาว นกโรคพชประจา CIAT รายงานสถานการณการระบาดของโรคใบดาง

มนสาปะหลงในป พ.ศ. 2561 ในราชอาณาจกรกมพชาพบการระบาดของโรค 6 จงหวดไดแก จงหวด

รตนะคร (Ratanakkiri), สตรงเตรง (Stoeng Treng), กระแจะ (Kratié), กมปงธม (Kampong Thom),

กมปงจาม (Kompong Cham) และมนดลคร (Modul Kiri) ในขณะทจงหวดพระวหาร (Preah Vihear)

และอดรมชย (Otdar Mean Chey) เปนจงหวดทคาดวามการระบาดของโรคดงกลาวเชนกน ในสวนของ

สาธารณรฐประชาธปไตยเวยดนามมการประกาศการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงในจงหวด

เทนนท (Tay Ninh) และคาดวาจงหวดบนทโดง (Binh Duong) เปนอกจงหวดทกาลงมการระบาดของ

โรคดงกลาว (ภาพท 3)

ภาพท 3 แสดงจงหวดทรายงานการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงในราชอาณาจกรกมพชาและ

สาธารณรฐประชาธปไตยเวยดนาม

9

3. การสารวจ

3.1 ราชอาณาจกรกมพชา

โดยไดรบการสนบสนนงบประมาณและการประสานงานจากมลนธสถาบนพฒนามนสาปะหลง

แหงประเทศไทย (TTDI)

ระยะเวลา 11-15 มถนายน พ.ศ. 2561

การดาเนนการครงนไดแบงเปน 2 คณะ รายชอผรวมเดนทาง ดงน

คณะท 1 ประกอบดวย

1. ศ.ดร. เจรญศกด โรจนฤทธพเชษฐ

2. ผศ.ดร เฉลมพล ภมไชย

3. ดร. วนวสา ศรวรรณ

4. นายธารงคเดช อนทนเวศน

คณะท 2 ประกอบดวย

1. นายจเร จฑารตนกล

2. นายสภฒ สงวนดกล

3. นางอญชล พรหมนารท

4. นางเกศน กนษฐสต

5. นางเกษสร ศรภากรณ

ทงสองคณะนาโดยนายจเร จฑารตนกล เขาพบและหารอความรวมมอกบอธบดกรมการเกษตร

ปาไม และประมง ราชอาณาจกรกมพชา ในวนท 12 มถนายน พ.ศ. 2561 และคณะท 2 นาโดย ศ.ดร.

เจรญศกด โรจนฤทธพเชษฐ เปนคณะสารวจ ไดดาเนนการสารวจฯ โดยเรมจากจงหวดจงหวดกมปงจาม

(Kampong Chaam) และสนสดทจงหวดพระตะบอง (Battambang) ประเทศ ราชอาณาจกรกมพชา ใน

วนท 13-15 มถนายน พ.ศ. 2561

3.2 สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว, สาธารณรฐประชาธปไตยเวยดนาม และ

ประเทศไทย

โดยไดรบการสนบสนนงบประมาณและการประสานงานจากศนยความเปนเลศดาน

เ ท ค โ น โ ล ย ช ว ภ า พ เ ก ษ ต ร ม ห า ว ท ย า ลบ เ ก ษ ต ร ศ า ส ต ร จ า ก ง บ ป ร ะ ม า ณ ข อ ง ส า นก ง า น

คณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตรเทคโนโลยและนวตกรรมแหงชาต (สวทน.)

10

คณะผสารวจประกอบดวย

1. Dr. James Legg จาก The International Institute of Tropical Agriculture (IITA) ประเทศ

แทนซาเนย

2. Prof. Dr. Vernon Gracen อดต Professor จากมหาวทยาลย Cornell ประเทศสหรฐอเมรกา

3. ดร. วนวสา ศรวรรณ อาจารยประจาภาควชาโรคพช คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

4. ผศ.ดร. เฉลมพล ภมไชย อาจารยประจาภาควชาพชไรนา คณะเกษตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ระยะเวลา

- 18 – 20 มถนายน พ.ศ. 2561 ประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว

- 20 – 21 มถนายน พ.ศ. 2561 ประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยเวยดนาม

- 22 – 23 มถนายน พ.ศ. 2561 ประเทศไทย

4. ผลการสารวจ

ประเทศราชอาณาจกรกมพชา

รายงานการสารวจฯ แสดงโดยการรายงานเปนวนททากจกรรมและผลการสารวจแปลง

มนสาปะหลง

การเจรจากบหนวยงานทเกยวของ ในวนท 12 มถยายน พ.ศ. 2561 นายจเร จฑารตนกล

กรรมการผอานวยการใหญ มลนธสถาบนพฒนามนสาปะหลงแหงประเทศไทย (TTDI) และคณะรวม

หารอกบ ฯพณฯ ดร.เฮยน วนฮาน (H. E. HEAN Vanhan) อธบดกรมการเกษตร ปาไม และประมง

(Delegate of the Royal Government in Charge as the Director General of the General Directorate of

Agriculture (GDA), Ministry of Agriculture, Forestry and Fisheries (MAFF), General Directorate of

Agriculture) (ภาพท 4) เพอรวมหารอแนวทางในการแกปญหาการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลง

(Cassava mosaic disease, CMD) รวมกนระหวางรฐบาลราชอาณาจกรกมพชาและมลนธสถาบนพฒนา

มนสาปะหลงแหงประเทศไทย (TTDI) ผลจากการหารอคอ ทางกรมการเกษตรของประเทศกมพชา

มความยนดรวมมอกบคณะของ TTDI ในการแกปญหาการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงโดยท

ทาง TTDI จะชวยในเรองการใชทอนพนธทปลอดโรคสาหรบการปลกในฤดการปลกครงตอไป และ

ยนดใหความรวมมอในการทดสอบพนธมนสาปะหลงทตานทานตอโรคใบดางในพนททมการระบาด

ของโรค

11

นอกจากนทางอธบดกรมการเกษตรฯไดมอบหมายใหเจาหนาททรบผดชอบทางดานมน

สาปะหลงเขารวมสารวจการระบาดและความรนแรงของโรคใบดางมนสาปะหลงกบคณะสารวจของ

TTDI ในระหวางวนท 12-15 มถนายน พ.ศ. 2561 ดวย

ภาพท 4 นายจเร จฑารตนกล กรรมการผอานวยการใหญ มลนธสถาบนพฒนามนสาปะหลงแหงประเทศ

ไทย (TTDI) และคณะรวมหารอกบ ฯพณฯ ดร.เฮยน วนฮาน อธบดกรมการเกษตร ปาไม และ

ประมง เพอหาแนวทางความรวมมอในการจดการโรคใบดางมนสาปะหลงซงกาลงระบาดสราง

ความเสยหายใหกบมนสาปะหลงในประเทศกมพชาและเวยดนามในขณะน

หลงจากนนคณะสารวจคณะท 1 ไดเดนทางไปสารวจสภาพทาเรอทจะสงออกมนสาปะหลงใน

อนาคต และคณะท 2 เดนทางไปสารวจโรคใบดางมนสาปะหลงโดยรถยนตจากจงหวดพนมเปญ ไป

จงหวดกมปงจาม (Kampong Chaam) โดยมคณะเจาหนาทจาก General Directorate of Agriculture (GDA)

12

รวมเดนทางและระหวางทางไดรวมหารอรวมกบเจาหนาทเกษตรจงหวดตะบงคะมม (ภาพท 5) ซงเปน

จงหวดทแยกออกจากจงหวดกมปงจาม และเปนเขตทตดตอกบจงหวดเทนนท ประเทศเวยดนาม

ภาพท 5 คณะสารวจจาก TTDI และเจาหนาทจาก General Directorate of Agriculture รวมหารอรวมกบ

เกษตรจงหวดตะบงคะมม

จงหวดตะบงคะมม (Tbong Khmom) เปนสถานทแรกในการเรมสารวจ ในเบองตนไดประชม

หารอกบเจาหนาทเกษตรจงหวดตะบงคะมม เจาหนาทใหขอมลเบองตนเกยวกบพนทปลกมนสาปะหลง

ของจงหวดน ซงมพนทประมาณ 50,000 เฮกตาร ผลผลตประมาณ 20 ตน/เฮกตาร ปรมาณหวมนสด

โดยประมาณหนงลานตน ตงแตป 2559 เปนตนมาพบวาหวมนสดมากกวา 86% ไดสงไปขายทเวยดนาม

และ 10% เปนมนเสน การปลกเปนแบบปลอยตามธรรมชาต ทอนพนธทเกษตรกรปลกนาเขามาจาก

ประเทศเวยดนาม เกษตรกรเรมปลกมนสาปะหลงชวงเดอนกมภาพนธ – มนาคมของทกป เจาหนาท

รายงานวาพบลกษณะอาการของมนสาปะหลงคลายโรคใบดางมนสาปะหลง แตทางราชการยงไม

สามารถสรปไดวาเปนโรคใบดางหรอไม ในขณะเดยวกนไดมการสงเจาหนาทลงสารวจพนทแตยงไมม

13

การรายงานความคบหนา พบอาการลกษณะคลายโรคใบดางมนสาปะหลงในฤดกาลนเปนครงแรกจงยง

ไมมขอมลเกยวกบผลผลตทได

การสารวจแปลงมนสาปะหลงทจงหวดตะบงคะมม โดยแปลงทสารวจอายประมาณ 1 เดอน พบ

โรคใบดางประมาณ 10% ของตนในแปลง ลกษณะอาการทใบยอดแสดงอาการดาง ใบบด เสยรปทรง

ประเมนความรนแรงของโรคอยในระดบ 3 พบแมลงหวขาวทใบพชแตปรมาณเลกนอย จากลกษณะ

อาการของโรคนาจะเกดมาจากการถายทอดโดยมแมลงหวขาวเปนแมลงพาหะ (ภาพท 6)

ภาพท 6 ลกษณะอาการของโรคใบดางทพบในแปลงเกษตรกรท จงหวดตะบงคะมม ทใบยอดมการดาง

ใบบดมวนงอเสยรปทรง ระดบความรนแรงอยในระดบ 3 พบแมลงหวขาวทใบพช

การสารวจในจงหวดกระแจะ (Kartie) และจงหวดสตรงเตรง (Stueng Traeng) ในวนท 13 มถนายน

พ.ศ. 2561 เจาหนาทกรมการเกษตรฯ กมพชาไดพาคณะสารวจเขาพบเจาหนาทสานกงานเกษตรจงหวด

กระแจะ (Kartie) (ภาพท 7) จงหวดกระแจะมระยะทางหางจากจงหวดเทนนท ประเทศเวยดนาม

ประมาณ 90 กโลเมตรพชทปลกสวนใหญคอ มนสาปะหลง ยางพารา และมะมวงหมพานต ยางพาราเปน

พชทมพนทเพาะปลกเปนอนดบหนง พนทปลกมนสาปะหลงมประมาณ 70,000 เฮกตาร บรษทขามชาต

จากจน และเกาหลเขามาลงทนอสาหกรรมมนสาปะหลง เชน บรษท Green Leader เขามาลงทนในการ

ตงโรงงานผลตแปง ผลผลตหวมนสดมประมาณ 1.1 ลานตน ในชวง 2 ปทผานมา มการนาเขาทอนพนธ

เพอปลกจากประเทศเวยดนาม แตปจจบนนลดนอยลงเนองจากใชทอนพนธทนาเขามาเมอ 2 ปกอน

14

เกษตรจงหวดไดมการใหขอมลการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลง จากการสารวจของเจาหนาท

เกษตรจงหวดพบมการระบาดของโรคใบดางประมาณ 40% ของพนทปลกในจงหวด

ภาพท 7 รวมประชมและรบทราบขอมลเกยวกบมนสาปะหลงและการระบาดของโรคใบดางในพนท

จงหวดกระแจะ

การสารวจตามเสนทางไปจงหวดสตรงเตรง (Stueng Traeng) ซงเปนเมองชายแดนตดกบ

ประเทศลาวตอนใต ทางทศตะวนออกตดกบจงหวดรตนะคร และมณฑลคร ซงเปนเขตตดตอกบประเทศ

เวยดนาม ไดสารวจแปลงปลกมนสาปะหลง ทละตจต 13.441020 และลองตจต 106.065295 พบลกษณะ

อาการของโรคใบดางประมาณ 40% ของพนทแปลงปลก ระดบความรนแรงของโรคจดอยในระดบ 3

พบแมลงหวขาวทใบพช ลกษณะอาการนาจะเกดโรคจากการนาทอนพนธทตดเชอไวรสมาปลก ใน

ขณะเดยวกนมการถายทอดเชอไวรสโดยแมลงหวขาว พนธมนสาปะหลงทเกษตรกรปลกคอ KU50 อาย

ประมาณ 4 เดอน (ภาพท 8)

15

ภาพท 8 อาการของโรคใบดางทพบในแปลงเกษตรกรท จงหวดสตรงเตรง พบการระบาดของโรคใบดาง

ประมาณ 40% ของพนทแปลงปลก ระดบความรนแรงของโรคจดอยในระดบ 3 แสดงอาการใบ

ดางทวตน ขนาดของหวมนเลก และอาการแคระแกรน

ในสวนของจงหวดพระวหารทางคณะไดมโอกาสรบฟงขอมลการปลกมนสาปะหลงจาก

เจาหนาทเกษตรจงหวด (ภาพท 9) จงหวดพระวหารมพนทเพาะปลกมนสาปะหลงเพมขนทกป ในป

2559 มพนทเพาะปลกมนสาปะหลงเสรจแลว 20,173 เฮกตาร จากทงหมด 8 อาเภอ ป 2560 มพนท

เพาะปลกมนสาปะหลง 20,927 เฮกตาร และในป 2561 มพนทปลก 24,950 เฮกตาร คดเปน 72% ของ

พนทจงหวด และแผนในป 2562 คาดวาจะปลกใหได 21,300 เฮกตาร ผลผลตหวมนสดโดยเฉลย

ประมาณ 182,677 ตนตอป ทางเจาหนาทเกษตรจงหวดไดทาสญญากบ 3 บรษท เพอทามนเสนสงออก

ไปยงทวปยโรปในรปแบบมนเสนออรกานค เนองจากเคยมประสบการณผลตขาวออรกานคมากอน

มนสาปะหลงจงเปนพชทสองทกาลงผลตในรปออรกานค

16

จากขอมลของเจาหนาทเกษตรจงหวด พบวาในป 2561 ไมพบการระบาดของโรคและแมลง

ทาใหผลผลตคาดวาจะดขน ทอนพนธทเกษตรกรใชปลกมาเปนของเกษตรกรเองทเกบไวจากฤดกาลท

ผานมาและบางสวนนาเขามาจากประเทศเวยดนามและประเทศไทย มการสงมนเสนไปขายทประเทศ

ไทย โดยผานทางดานผอนปรน ชองอานมา จงหวดอบลราชธาน และชองสะงา จงหวดศรสะเกษ

ภาพท 9 รวมประชมและรบทราบขอมลเกยวกบมนสาปะหลงและการระบาดของโรคใบดาง ในพนท

จงหวดพระวหาร

หลงจากหารอกบเจาหนาทเกษตรจงหวดพระวหารไดเขาสารวจพนทปลกมนสาปะหลง ท

ตาแหนงละตจต 13.7265 และลองตจต 104.9817 พบการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลง มระบาด

มากประมาณ 90% ของตนในแปลงปลกบนพนทประมาณ 80 ไร ระดบความรนแรงของโรคจดอยใน

ระดบ 3 พบแมลงหวขาวทใบพช เกษตรกรปลกมนสาปะหลง 2 พนธในแปลง คอพนธทมกานใบสแดง

และกานใบสเขยวออน โดยปลกทงสองพนธสลบกนในแปลง พบโรคระบาดเฉพาะในพนธทมกานใบส

เขยวออน ซงลกษณะการระบาดของโรคดงกลาวสนนษฐานวามการตดเชอไวรสมาจากทอนพนธ ได

สอบถามจากเกษตรกร เกษตรกรไมทราบชอพนธเนองจากพนธทมกานใบสเขยวออนซอมาจากพอคาท

นาทอนพนธเขามาจากจงหวดเทนนท ประเทศเวยดนาม แตพนธทมกานใบสแดงเปนพนธทเกษตรกร

เกบไวเองจากฤดกาลทผานมา (ภาพท 10)

17

ภาพท 10 อาการของโรคใบดางทพบในแปลงเกษตรกรทจงหวดพระวหาร พบการระบาดของโรคใบดาง

มระบาดมากประมาณ 90% ของตนในแปลงปลกบนพนทประมาณ 80 ไร ระดบความรนแรง

ของโรคจดอยในระดบ 3 พบแมลงหวขาวทใบพช พนธทใชปลกม 2 พนธ คอพนธทมกานใบ

สแดงและกานใบสเขยวออน

การสารวจทจงหวดพระวหารผาน อาเภออลลองเวง (Anlong Veng) จงหวดอดรมชย (Otdar

Men Chey), บนเตยเมยเจย (Banteay Meanchey), พระตะบอง (Battambang), ไพลน (Pailin), ประสาท

(Pursat) และเสยมเรยบ (Siem Reap) ในวนท 14-15 มถนายน พ.ศ. 2561 ซงเปนพนทตดกบจงหวด

สรนทรสถานทแรกในสารวจตงอยทตาแหนงละตจต 14.242842 ลองตจต 104.685816 ไมพบการระบาด

ของโรค แตพบอาการคลายใบดางมนสาปะหลงซงคาดวานาจะเปนผลมาจากการฉดยากาจดวชพชจาก

การสอบถามเกษตรกรผปลกพนธสวนใหญนาเขามาจากประเทศไทย (ภาพท 11)

18

ภาพท 11 ตนมนสาปะหลงทมลกษณะอาการคลายโรคใบดางมนสาปะหลงซงเกดจากการใชสารเคม

กาจดวชพชในปรมาณทสงกวากาหนด บางครงอาจจะทาใหเกดจากสบสนระหวางอาการของ

โรคได

คณะไดมโอกาสเขาชมลานมนสาปะหลงของบรษท Hang Harvest Agriculture CO.,LTD ซงม

Mr. Kim Loath เปนเจาของกจการ โดยมตาแหนงทตง ละตจต 14.202767 และลองตจต 104.334865

(ภาพท 12) บรเวณลานมนพบทอนพนธจานวนมากวางเปนกองเพอรอจาหนาย เจาของกจการใหขอมล

วาเปนพนธ 89 ทนาเขามาจาก อาเภอเสงสาง จงหวดนครราชสมา ประเทศไทย แตเมอผเชยวชาญ

ตรวจสอบพบวาเปนสายพนธ KU50 ในขณะเดยวกนเจาของลานมนไดทาแปลงรวบรวมพนธ

มนสาปะหลงจากประเทศไทยและเวยดนามในบรเวณใกลเคยง จากการสารวจไมพบเปนโรคใบดาง

มนสาปะหลง พบพนธมนสาปะหลงทมาประเทศไทยไดแก พนธ KU50, HB80, R72 และอกหลายสาย

พนธทไมสามารถจาแนกได เจาของลานมนใหขอมลวากอนหนานมการระบาดของโรคใบดาง

มนสาปะหลงมากเพราะนาพนธมาจากเวยดนามมาปลก เมอเกษตรกรทราบวาเปนโรคจงไถทงและหยด

ปลก จากนนนาพนธมาจากประเทศไทยเพอปลกใหมทดแทน จงคาดวาในป 2561 มนสาปะหลงจะ

ออกมาสตลาดลาชากวาปกต

19

ภาพท 12 ลานมนสาปะหลง ของบรษท Hang Harvest Agriculture CO.,LTD โดยม Mr. Kim Loath เปน

เจาของกจการ

จงหวดอดรมชย เสนทางจากอาเภอบนเตยอาปลสอาเภอบนเตยชะมา ซงอยในจงหวดบนเตย

เมยนเจย คขนานกบอาเภอตาพระยา โคกสง และอาเภออรญประเทศ จนกระทงอาเภอบงตากวน ตดกบ

อาเภอปอยเปต จงหวดสระแกว มนสาปะหลงเจรญเตบโตตามปกตไมพบการระบาดของโรคใบดาง

มนสาปะหลง เนองจากเกษตรกรใชพนธทนาเขามาจากประเทศไทย พบตนมนสาปะหลงทมอาการ

ใบพมแจประมาณ 1% ของพนทแปลงปลก (ภาพท 13-16)

20

ภาพท 13 สารวจแปลงมนสาปะหลง ณ ตาแหนง ละตจต 14.233609 และลองตจต 103.948990 พนธท

เกษตรกรปลกคอ มนสาปะหลงพนธ KU50 และ R72 ไมพบอาการโรคใบดางมนสาปะหลง

ภาพท 14 สารวจแปลงมนสาปะหลง ณ ตาแหนง ละตจต 14.371752และลองตจต 103.657623 ไมพบ

อาการโรคใบดางมนสาปะหลง

21

ภาพท 15 สารวจแปลงมนสาปะหลง ณ ตาแหนง ละตจต 14.277737 และลองตจต 103.274799 พนธท

เกษตรกรปลกคอ มนสาปะหลงพนธ KU50 และ R72 ไมพบอาการโรคใบดางมนสาปะหลง

ภาพท 16 สารวจแปลงมนสาปะหลง ณ ตาแหนง ละตจต 14.088170 และลองตจต 103.143607 บนถนน

สาย 56 เปนแหลงทปลกมนสาปะหลงแหลงใหญ ไมพบการระบาดของโรคใบดางมน

สาปะหลง

22

อาเภอมาลย ตาแหนง ละตจด 13.495952 และลองตจต 102.373808 ระหวางอาเภอคลองหาด

อาเภออรญประเทศ จงหวดสระแกว ถงอาเภอสาเภาลน จนเขาถงเขตจงหวดไพลน เปนบรเวณใกล

ชายแดนประเทศไทยดานอาเภอคลองหาดจงหวดสระแกวตดตออาเภอสอยดาว และอาเภอโปงน ารอน

จงหวดจนทบร พบมนสาปะหลงพนธ KU50, R72 และพนธทไมสามารถจาแนกได (ภาพท 17) ไมพบ

การระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลง เปนทสงเกตวามการเพาะปลกมนสาปะหลงนอย สวนใหญปลก

ขาวโพดไร และไมยนตน

ภาพท 17 มนสาปะหลงพนธ KU50 R72 และพนธทไมสามารถจาแนกไดไมพบการระบาดของโรคใบ

ดางมนสาปะหลง

23

เสนทางทคณะไดสารวจโรคใบดางมนสาปะหลงแสดงดงภาพท 18 วงกลมสแดงคอพนททพบ

โรคใบดางมนสาปะหลงและเปอรเซนตทพบการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงในแปลงททาการ

สารวจ พบวา 5 จงหวดมการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงคอ กมปงจาม, ตะบงคะมง, กระแจะ,

สตรงเตรง และพระวหาร สาหรบจงหวดอดรมชยไดรบการรายงานมการระบาดของโรค แตเกษตรกรได

มการรอถอนไปกอนหนา สาหรบวงกลมสมวงคอ พนททสารวจโรคและไมพบการระบาดของโรค

ใบดางมนสาปะหลงซงจะอยบรเวณทางภาคตะวนตกของราชอาณาจกรกมพชาซงมพนทตดกบประเทศ

ไทย

ภาพท 18 แสดงเสนทางการสารวจโรคใบดางมนสาปะหลงซงเปนการเดนทางโดยทางรถยนต ใน

ราชอาณาจกรกมพชา

แสดงพนททพบโรคใบดางมนสาปะหลงและ % การระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลง

ในแปลงทสารวจ

แสดงพนททสารวจโรคและไมพบการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลง

24

ในสวนของทศทางการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงในประเทศกมพชา ขอมลทไดจาก

การสารวจจาก 12 จงหวดในระหวางวนท 12-15 มถนายน พ.ศ. 2561 ซงจากการสอบถามจากเกษตรกร

เจาหนาทกรมวชาการเกษตรในพนท และนกธรกจคาทอนพนธ พบวาทศทางการระบาดของโรคเปนไป

ตามการสงซอทอนพนธของเกษตรกรจากประเทศเวยดนาม ในขณะทพนททางภาคตะวนตกของกมพชา

เกษตรกรใชทอนพนธทนาเขามาจากประเทศไทยจงไมพบการระบาดของโรค (ภาพท 19)

ภาพท 19 แสดงทศทางการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงในประเทศกมพชา ขอมลทไดจากการ

สารวจจาก 12 จงหวดในระหวางวนท 12-15 มถนายน พ.ศ. 2561

ประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยเวยดนาม

จงหวดเทนนทตงอยทางทศใตของประเทศเวยดนาม (ภาพท 20) เปนพนททเหมาะแกการทา

การเกษตรของประเทศ มนสาปะหลง ออย และขาวโพด เปนพชหลกทปลก มนสาปะหลงปลกแบบใช

น าระบบชลประทานและสปรงเกอร ดานอตสาหกรรมการผลตแปงมโรงงานผลตแปงมากกวา

40 โรงงานในพนท โรงงานผลตแปงรบซอหวมนสดจากเกษตรกรในพนทและนาเขามาจากประเทศ

กมพชา นอกจากนจงหวดเทนนทยงเปนแหลงใหญในการผลตทอนพนธเพอสงขายใหกบเกษตรกรใน

ประเทศกมพชาอกดวย

25

ภาพท 20 แสดงทตงของจงหวดเทนนท ประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยเวยดนาม

การสารวจสถานการณการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงจงหวดเทนนท 3 แปลง คอ

แปลงท 1 มนสาปะหลงอายประมาณ 6 เดอน มการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงความ

รนแรงอยในระดบปานกลาง (ระดบการใหคะแนนระดบ 3 จาก 5) ลกษณะอาการดางทใบยอด ใบบดงอ

หลงจากประเมนการเกดโรคโดยวธสม 30 ตนตอตามเสนทแยงมมของแปลง (Standard transect

assessment) พบ 83% เปนโรคโดยแสดงลกษณะอาการดางทใบยอดซงเปนการไดรบเชอไวรสจากแมลง

หวขาว และ 17% เชอไวรสมาจากทอนพนธโดยแสดงอาการดางทวทงตน แตในขณะเดยวกนพบแมลง

หวขาวนอยกวา 1 ตวตอตน จดเปนปรมาณทตามาก และพบแมลงหวใยเกลยว (Spiraling whitefly) และ

เพลยแปง เปนจานวนมาก (ภาพท 21)

แปลงท 2 มนสาปะหลงอายประมาณ 6 เดอน มการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลง 98%

ความรนแรงอยในระดบปานกลาง (ระดบความรนแรง 3 จาก 5) พนธทเกษตรกรปลกคอ Tay to และ

Mi cut ชอพนธตามภาษาเวยดนาม พบจานวนของพชปกตในแปลงมประมาณ 2% จากจานวนตนพช

ทงหมด ทาการเปรยบเทยบขนาด และจานวนหวมนจากตนพชปกตเปรยบเทยบกบพชทเปนโรค พบวา

ขนาดหวมนพชทเปนโรคมขนาดเลกกวาพชปกต และจานวนหวมนของพชทเปนโรคลดลงครงหนงของ

พชปกต นอกจากนพบแมลงหวขาวนอยกวา 1 ตวตอตน (ภาพท 21)

26

แปลงท 3 มนสาปะหลงอายประมาณ 2 เดอน พบโรคใบดางมนสาปะหลง 100 % ระดบความ

รนแรงอยในระดบปานกลาง (moderate) – มาก (severe) (คะแนนความรนแรง 3-4 จาก 5) รปแบบการ

เกดโรคเชอไวรสมากบทอนพนธเนองจากแสดงอาการดางทวตนทงแปลงปลก พบแมลงหวขาวประมาณ

10 ตวตอตน การแพรกระจายของโรคใบดางมนสาปะหลงในทวปแอฟรกาพบวาจานวนแมลงหวขาว 5

ตวตอตน สามารถแพรกระจายโรคได (ภาพท 21)

บางครงอาจเกดความเขาใจผดระหวางแมลงหวขาว (Whitefly, Bemosia tabaci) ซงเปนแมลง

พาหะไวรสใบดางมนสาปะหลงกบแมลงหวขาวใยเกลยว (Spiralling Whitefly, Aleurodicus dispersus

Russell) แมลงหวขาวใยเกลยวจะพบทวไปในแปลงปลกมนสาปะหลงทประเทศเวยดนาม (ภาพท 22)

ภาพท 21 แปลงมนสาปะหลงทพบการเขาทาลายของเชอไวรสใบดางมนสาปะหลงอตราการระบาด

มากกวา 90% ของพนทแปลงทสารวจ ลกษณะอาการทใบและขนาดของหวมนของตนทแสดง

อาการใบดาง

27

ภาพท 22 แสดงความแตกตางของแมลงหวขาว (Whitefly, Bemosia tabaci) (ภาพดานบน) และแมลงหว

ขาวใยเกลยว (Spiralling Whitefly, Aleurodicus dispersus Russell) (ภาพดานลาง)

ในขณะเดยวกนแปลงขางเคยงไดเตรยมดนเพอทาการปลกมนสาปะหลง และมทอนพนธอยใน

บรเวณดงกลาว พบใบของทอนพนธแสดงอาการใบดาง ซงเปนอาการทเดนชดของโรคใบดางมน

สาปะหลง เมอสอบถามเกษตรกรพบวาทอนพนธดงกลาว เกษตรกรไดซอมาจากแปลงมนสาปะหลงท

แสดงอาการใบดางนอยทสด (ภาพท 23)

ระยะดกแด (pupa)

ระยะตวเตมวย (Adult)

28

ภาพท 23 ทอนพนธทเตรยมสาหรบปลกพบอาการดางของโรคใบดางมนสาปะหลง

ประเทศไทย

จากการลงพนทสารวจแปลงมนสาปะหลงในจงหวด สระแกว บรรมย และสรนทร ซงจงหวด

ดงกลาวเปนเขตตดตอกบประเทศกมพชา บรเวณจงหวดอดรมชย ในภาคเหนอของราชอาจกรกมพชา

และมรายงานอยางไมเปนทางการพบการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงในจงหวดดงกลาว ดงนน

จงหวดบรรมย และสรนทร จงเปนจงหวดทมความเสยงตอการเขาทาลายของโรคใบดางมนสาปะหลง

อยางไรกดจงหวดศรสะเกษเปนจงหวดหนงทตองเฝาระวงการแพรระบาดของโรคเชนกน (ภาพท 24)

29

ภาพท 24 พนทสารวจแปลงมนสาปะหลงในจงหวด สระแกว บรรมย และสรนทร ซงจงหวดดงกลาว

เปนเขตตดตอกบประเทศกมพชา บรเวณจงหวดอดรมชย

ผลของการสารวจโรคใบดางมนสาปะหลงในพนทจงหวดสระแกว บรรมย และสรนทร โดยใช

เสนทางเลยบเขตตดตอระหวางประเทศกมพชา ในแนวเขตชายแดนมการปลกมนสาปะหลงจานวนมาก

สลบกบตนยคาลปตส อายของมนสาปะหลงประมาณ 2- 4 เดอนโดยประมาณ พนธทเกษตรกรใชปลกม

หลายพนธ เชน เกษตรศาสตร 50, ระยอง 72 และ ระยอง 11 เปนตน ซงจากการสารวจไมพบการระบาด

ของโรคใบดางมนสาปะหลง มนสาปะหลงเจรญเตบโตตามปกต แตในขณะเดยวกนพบโรคพมแจ

30

(Witche's broom) ปรากฏในบางแปลงเทานน อตราการเกดโรคพมแจนอยกวา 1% ของพนทแปลงปลก

โรคพมแจ มสาเหตมาจากเชอไฟโตพลาสมา เปนโรคทกาลงระบาดและสรางความเสยหายใหกบ

เกษตรกรผปลกมนสาปะหลงในประเทศลาว และอาการผดปกตของใบมนสาปะหลงทไดรบสารกาจด

วชพชในปรมาณสงกวาปกต ทาใหมลกษณะอาการคลายโรคใบดางมนสาปะหลง (ภาพท 25 และ 26)

ภาพท 25 สภาพแปลงปลกมนสาปะหลงในพนทจงหวด สระแกว บรรมย และสรนทร ไมพบอาการของ

โรคใบดางมนสาปะหลง พบอาการของโรคพมแจนอยกวา 1% ของพนทแปลงปลก

31

ภาพท 26 มนสาปะหลงทโดนสารกาจดวชพชในอตราทสงกวาปกต จะมลกษณะอาการใบดาง หงกงอ

ใบเสยรปราง ซงอาจจะทาใหสบสนกบอาการของโรคใบดางมนสาปะหลงได

32

สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว

จากการประชมรวมกบคณะเจาหนาทของ The International Center for Tropical Agriculture

(CIAT) ประจาเอเซยตะวนออกเฉยงใต เมอวนท 19 มถนายน พ.ศ. 2561 ท เมองเวยงจนทร สาธารณรฐ

ประชาธปไตยประชาชนลาว ยงไมพบการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงในสาธารณรฐ

ประชาธปไตยประชาชนลาว แตพบการระบาดของโรคพมแจอยางรนแรงในพนท และไดเยยมชมสถาน

ทดลอง แปลงทดลอง และแปลงรวบรวมสายพนธมนสาปะหลงของ CIAT ในสถานทดลองดงกลาวไม

พบโรคใบดางมนสาปะหลง แตพบโรคพมแจ

5. บทสรป

การสารวจการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงในราชอาณาจกรกมพชา สาธารณรฐประชา

นยมเวยดนาม สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาวและประเทศไทย จดทาขนภายใตการสนบสนน

ประสานงานของมลนธสถาบนพฒนามนสาปะหลงแหงประเทศไทย (TTDI) และ ศนยความเปนเลศ

ดานเทคโนโลยชวภาพเกษตร สานกพฒนาบณฑตศกษาและวจยดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย

สานกงานคณะกรรมการการอดมศกษา กระทรวงศกษาธการ โดยมวตถประสงค เพอทจะรวมมอกบ

กระทรวงเกษตร ปาไม และประมงของราชอาณาจกรกมพชา เพอหาแนวทางในการแกปญหาและ

ปองกนการแพรระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงในพนททยงไมมการแพรระบาด และเพอสารวจ

สถานการณการแพรระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงในราชอาณาจกรกมพชา สาธารณรฐประชานยม

เวยดนาม สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาวและประเทศไทย

ผลของการเขาหารอรวมกบอธบดกรมการเกษตร ปาไม และประมง ของราชอาณาจกรกมพชา

คอทางกรมการเกษตรของราชอาณาจกรกมพชา มความยนดรวมมอกบคณะของ TTDI ในการแกปญหา

การระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงโดยททาง TTDI จะชวยในเรองการใชทอนพนธทปลอดโรค

สาหรบการปลกในฤดการปลกครงตอไป และยนดใหความรวมมอในการทดสอบพนธมนสาปะหลงท

ตานทานตอโรคใบดางในพนททมการระบาดของโรค

สาหรบในสวนของการสารวจสถานการณการแพรระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงใน

ราชอาณาจกรกมพชา ไดสารวจจงหวดทมรายงานวาเปนแหลงปลกมนสาปะหลงทสาคญโดยเรมจาก

จง ห วด ท า ง ดา น ท ศ ต ะ วน อ อ ก ท ม พ น ท ต ด กบ ภ า ค ใ ตส า ธ า ร ณ ร ฐ ป ร ะ ช า น ย ม เ ว ย ด น า ม ,

ตะวนออกเฉยงเหนอทมพนทตดกบภาคใตของสาธารณรฐประชานยมเวยดนาม และสาธารณรฐ

ประชาธปไตยประชาชนลาว, ทศเหนอทมพนทตดกบทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย

และทศตะวนตกเฉยงเหนอทมพนทตดกบภาคตะวนออกของประเทศไทย ประกอบดวยจงหวด

33

กมปงจาม (Kampong Cham), ตะบงคะมง (Tabongkamum), กระแจะ (Kartie), สตรงเตรง (Stung

Treng), อลลองเวง (Anlong Veng), พระวหาร (Prean Viear), อดรมชย (Oddarmean Chey), บนเตยเมยน

เจย (Banteay Meanchey), พระตะบอง (Battambang), ไพลน (Pailin), ประสาท (Pursat) และเสยมเรยบ

(Siem Reap) รวมทงสน 12 จงหวด

จากการสารวจพบ 5 จงหวดทมการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงคอ กมปงจาม, ตะบงคะ

มง, กระแจะ, สตรงเตรง และพระวหาร โดยมอตราการเกดโรคดงน 10, 10, 40, 40 และ 90% ของตนท

ปลกในแปลงทสารวจ ตามลาดบ สาหรบจงหวดอดรมชยไดรบการรายงานมการระบาดของโรค แต

เกษตรกรไดมการรอถอนไปกอนหนา ระดบอาการของโรคอยในความรนแรงระดบ 3 จาก 5 จดวาเปน

ความรนระดบปานกลาง โดยลกษณะอาการของตนมนสาปะหลงทเปนโรคจะมลกษณะอาการทใบยอด

มการดาง ใบบดมวนงอเสยรปทรง หวมนมขนาดเลกกวาปกต พบแมลงหวขาว (Bemisia tabaci) ซงเปน

พาหะนาโรคในปรมาณตา รปแบบของอาการของโรคใบดางมนสาปะหลงทพบในแปลงคาดวาเปนการ

ตดเชอไวรสมาจากทอนพนธ จากการสอบถามขอมลจาก เกษตรกร นกวชาการเกษตรในพนท และนก

ธรกจทขายทอนพนธ พบวาเกษตรกรสวนใหญซอทอนพนธทนาเขามาจากจงหวดเทนนท สาธารณรฐ

ประชานยมเวยดนาม ซงจงหวดดงกลาวเปนแหลงใหญของธรกจการขายทอนพนธ และมการระบาดของ

โรคใบดางมนสาปะหลง

การสารวจสถานการณการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงทจงหวดเทนนท สาธารณรฐ

ประชานยมเวยดนาม พบการระบาดของโรคในมนสาปะหลงทมอายตงแต 2-6 เดอน ความรนแรงของ

โรคอยในระดบปานกลางถงระดบรนแรง ลกษณะอาการเปนรปแบบคลายคลงกนในทกชวงอายของมน

สาปะหลงคอ อาการดางทงตน ใบบดงอ เสยรปทรง และแคระแกรน การถายทอดเชอไวรสผานทางทอน

พนธ จานวนแมลงหวขาวทพบโดยเฉลยนอยกวา 1 ตวตอตน มหนงแปลงพบจานวนแมลงหวขาวโดย

เฉลย 10 ตวตอในทวปแอฟรกา โดยทวไปถาประชากรของแมลงหวขาวมากกวา 5 ตวตอตน จะสามารถ

ถายทอดโรคได

หากสงเกตจะพบวาจงหวดของราชอาณาจกรกมพชาทและมพนทตดกบประเทศไทยยงไมพบ

การระบาดของโรคดงกลาว เนองจากเกษตรใชทอนพนธทนาเขามาจากประเทศไทย แตอยางไรกด

จงหวดอดรมชยซงมการรายงานวามการระบาดของโรคมพนทตดกบจงหวดบรรมย สรนทร และศรสะ

เกษ ของประเทศไทยซงเปนแหลงปลกมนสาปะหลงทใหญแหงหนงของประเทศไทย จงหวดดงกลาวอย

ในพนทเสยงตอการเกดโรค ดงนนควรมการสารวจและเฝาระวงการเกดโรคอยางใกลชด ถงแมวา

ประเทศไทยมกฎหมายกกกนพชสาหรบตรวจสอบทอนพนธมนสาปะหลงสาหรบการนาเขา แตการ

ระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงสามารถระบาดไดโดยแมลงหวขาวเปนพาหะของโรค จากการ

รายงานพบวาแมลงหวขาวสามารถเคลอนทเฉลย 7 กโลเมตรตอหนงรอบวงจรชวตและใน 1 ป คาดวาจะ

เคลอนทไดไมตากวา 100 กโลเมตร ขอมลทางภมประเทศบรเวณรอยตอของประเทศไทยกบกมพชา

34

พบวามพรมแดนธรรมชาตทกนในบรเวณดงกลาง ซงเปนผลดคอสามารถเปนแนวกาบงและชะลอการ

ระบาดของโรคใหชาลงได

ผลจากการสารวจสถานการณการระบาดของโรคใบดางมนสาปะหลงในราชอาณาจกรกมพชา

สาธารณรฐประชานยมเวยดนาม สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาวและประเทศไทย สามารถใช

เปนขอมลสาหรบประเทศไทยในการประเมนสถานการณและเตรยมแผนการปองกน และการจดการกบ

การระบาดของโรคทอาจจะเกดขนในอนาคตได

เอกสารอางอง

Legg, J. P., Lava Kumar, P., Makeshkumar, T., Tripathi, L., Ferguson, M., Kanju, E.,

Ntawuruhunga, P., and Cuellar, W. (2015). Chapter Four - Cassava Virus

Diseases: Biology, Epidemiology, and Management. In "Advances in Virus

Research" (G. Loebenstein and N. I. Katis, eds.), Vol. 91, pp. 85-142. Academic

Press.

Sseruwagi, P., Sserubombwe, W. S., Legg, J. P., Ndunguru, J., and Thresh, J. M. (2004). Methods of

surveying the incidence and severity of cassava mosaic disease and whitefly vector

populations on cassava in Africa: a review. Virus Research 100, 129-142.

Wang, H. L., Cui, X. Y., Wang, X. W., Liu, S. S., Zhang, Z. H., and Zhou, X. P. (2015). First Report

of Sri Lankan cassava mosaic virus Infecting Cassava in Cambodia. Plant Disease 100,

1029-1029.

35

คาขอบคณ

การสารวจสถานการณการระบาดและความรนแรงของโรคใบดางมนสาปะหลงทประเทศ

กมพชา, เวยดนาม และไทย ไดรบการสนบสนนโดยมลนธสถาบนพฒนามนสาปะหลงแหงประเทศไทย

(TTDI) ขอขอบคณขอมลและภาพประกอบบางสวนจากศนยความเปนเลศดานเทคโนโลยชวภาพเกษตร

สานกพฒนาบณฑตศกษาและวจยดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย สานกงานคณะกรรมการ

การอดมศกษา กระทรวงศกษาธการ และขอบพระคณ และคณธารงคเดช อนทนเวศน ผประสานงาน

ในการเดนทาง รวมทงผทเกยวของทกฝายทไมไดมชอปรากฎทงในประเทศกมพชา เวยดนาม ลาว

และไทย ททาใหโครงการนสาเรจบรรลวตถประสงค

36

Annex 1

เกณฑการประเมนความรนแรงของโรคใบดางมนสาปะหลง

ทมา : https://www.slideshare.net/IITA-CO/common-diseases-of-cassava-and-diseases-assessment-in-west-africa