1-2-1 Opca Smjernica Za Mostove Na Cestama

8/6/2019 1-2-1 Opca Smjernica Za Mostove Na Cestama

http://slidepdf.com/reader/full/1-2-1-opca-smjernica-za-mostove-na-cestama 1/79

SMJERNICE ZA PROJEKTOVANJE, GRA ĐENJE,

ODRŽAVANJE I NADZOR NA PUTEVIMA

Knjiga I: PROJEKTOVANJE

Dio 2: PROJEKTOVANJE MOSTOVA

PROJEKTANTSKA SMJERNICA (PS 1.2.1)

Poglavlje 1: OPŠTA SMJERNICA ZA MOSTOVE NACESTAMA





Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Opšta smjernica za mostove

RS-FB&H/3CS – DDC 433/94 Knjiga 1 - dio 2 - poglavlje 1 Strana 3 od 79

U V O D

Sastavni dio savremenih autocesta, brzih, magistralnih i regionalnih cesta su i brojni objektina cestama (mostovi, viadukti, nadvozi, podvozi, propusti, tuneli, galerije, zidovi i drugiinžinjerski objekti) koji bistveno utiču na cijenu i brzinu izgradnje. Od pouzdanosti, trajnosti isigurnosti izgrađenih objekata zavisi prometna sigurnost i troškovi eksploatacije.

PS 1.2.1 uzima u obzir i ujedinjuje teoretska znanja i aktuelnu praksu projektanata, izvođača

i osoblja koje se bavi održavanjem objekata na cestama uz poštivanje skladnosti sazakonskim i podzakomskim aktima, pravilnicima, normama i standardima koji se odnose naovu smjernicu.

Sadržaj PS 1.2.1 je živa, aktualna i isprobana u domaćoj i inostranoj praksi.

Sadržaj PS 1.2.1 je podijeljen na dijelove koji se, u slučaju potrebe, mogu dopunjavati imijenjati u skladu sa novim saznanjima inžinjerske struke i promjerama u zakonima.

Sadržaj PS 1.2.1 pretežno je namijenjen izgradnji novih objekata na autocestama,magistralnim i regionalnim cestama, u okviru građenja novih prometnica, ali je koncipirana udovoljnoj mjeri općenito sa čime se može djelomično primjenjivati kod rekonstrukcijeobjekata.

Svi objekti na cestama moraju biti projektovani i izgrađeni tako da budu pouzdani, sigurni itrajni u toku izgradnje i u višegodišnoj eksploataciji. Objekti na cestama moraju bitikoncipirani, izgrađeni, čuvani i održavani na način koji garantuje vijek trajanja od 80 do 120godina.



Opšta smjernica za mostove Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima

Strana 4 od 79 Knjiga 1 - dio 2 - poglavlje 1 RS-FB&H/3CS – DDC 433/94

S A D R Ž A J

1. PREDMET PROJEKTANTSKE SMJERNICE ..............................................................................6 2. REFERENTNI NORMATIVI..........................................................................................................6 3. TUMAČENJE IZRAZA ..................................................................................................................8 4. PODLOGE ZA PROJEKTOVANJE OBJEKATA NA CESTAMA................................................11

4.1 Uvodni dio .........................................................................................................................11 4.2 Prostorsko-urbanističke podloge.......................................................................................11 4.3 Prometne podloge.............................................................................................................11 4.4 Geodetske podloge...........................................................................................................11 4.5 Cestovne podloge .............................................................................................................11 4.6 Geološko-geomehaničke podloge.....................................................................................11 4.7 Hidrološko-hidrotehničke (vodoprivredne) podloge ..........................................................12 4.8 Meteorološko-klimatske podloge.......................................................................................12 4.9 Seizmološki podaci............................................................................................................12 4.10 Projektni zadatak...............................................................................................................12

5. GEOMETRIJA CESTE NA OBJEKTIMA....................................................................................13 6. SAOBRAČAJNI I SLOBODNI PROFILI TE ŠIRINE OBJEKATA NA CESTAMA.....................14

6.1 Slobodni i saobraćajni profili .............................................................................................14 6.2 Normalni poprečni profili (širine) za objekte na autocestama i brzim cestama.................19

6.3 Normalni poprečni profili (širine) kod objekata za premošćavanje na M/R/L cestama.....23 6.4 Normalni poprečni profili (širine) objekata za premošćavanje za miješani cestovno-

željeznički saobraćaj .........................................................................................................26 7. SVIJETLE ŠIRINE I SVIJETLE (SIGURNOSNE) VISINE ISPOD OBJEKATA..........................27

7.1 Općenito............................................................................................................................27 7.2 Sigurnostna visina ispod mosta ........................................................................................27 7.3 Svijetle širine i svijetle visine podvoza ..............................................................................28 7.4 Svijetle širine (otvori) i svijetle visine nadvoza preko autocesta i brzih cesta..................28

8. POUZDANOST I TRAJNOST MOSTOVA.................................................................................31 9. OBLIKOVANJE MOSTOVA........................................................................................................33 10. NOSIVI SISTEMI MOSTOVA .....................................................................................................34

10.1 Gredni sistemi mostova.....................................................................................................34 10.2 Okvirni sistemi mostova ....................................................................................................34 10.3 Lučni sistemi mostova.......................................................................................................35 10.4 Viseći sistemi mostova......................................................................................................36 10.5 Mostovi sa kosim zategama..............................................................................................36

11. KONSTRUKTORSKI USLOVI ZA PROJEKTOVANJE MOSTOVA ..........................................37 11.1 Uvodni dio .........................................................................................................................37 11.2 Izbor nosivog sistema, analiza varijanti izabranog sistema, izbor raspona i ukupne

dužine objekta ...................................................................................................................39 11.3 Optimiranje podupiranja konstrukcije................................................................................41 11.4 Integralni mostovi ..............................................................................................................42 11.5 Izbor materijala za nosive konstrukcije objekata...............................................................44 11.6 Analiza i izbor tehnologije građenja ..................................................................................45

11.7 Konstruisanje poprečnog presjeka objekta.......................................................................46 11.8 Konstruktorski uslovi za potpore grednih i okvirnih sistema mostova..............................51 11.9 Minimalne dimenzije elemenata i zaštitni slojevi kod betonskih mostova.........................52 11.10 Konstruktorski uslovi za armiranje ....................................................................................53 11.11 Konstruktorski uslovi za predna-penjanje AB cestovnih objekata ....................................54 11.12 Materijal, radionička izrada, montaža i antikorozijska zaštita spregnutih i čeličnih

mostova.............................................................................................................................55 11.13 Konstruktorski uslovi za opremu cestovnih objekata........................................................60 11.14 Pokazatelji troškova osnovnih materijala na m2 površine objekta....................................61

12. STATIČKI PRORAČUN (STATIČKA I DINAMIČKA ANALIZA) MOSTOVA (DOKAZSTABILNOSTI)............................................................................................................................62

12.1 Uvodni dio .........................................................................................................................62 12.2 Dinamička analiza mostova za opterećenje potresa.........................................................64

12.3 Računanje, dimenzioniranje i dokazi.................................................................................64




RS-FB&H/3CS – DDC 433/94 Knjiga 1 - dio 2- poglavlje 1 Strana 5 od 79

13. SAVREMENE TEHNOLOGIJE IZGRADNJE MOSTOVA I VIADUKATA................................... 67 13.1 Uvodni dio .........................................................................................................................67 13.2 Izrada gornjih konstrukcija objekata na nepomičnoj skeli.................................................68 13.3 Izrada gornjih konstrukcija na pomičnoj skeli i oplati "polje po polje" ............................... 68 13.4 Gradnja gornjih konstrukcija mostova i viadukata po sistemu slobodne konzolne gradnje7013.5 Betoniranje i potiskivanje gornjih konstrukcija objekata.................................................... 7113.6 Rasponska konstrukcija mostova sastavljena iz montažnih T nosača i spregnuta sa

monolitnom AB pločom .....................................................................................................72 13.7 Tehnologija montažne izrade gornjih konstrukcija za mostove i vijadukte iz industrijskiizrađenih AB segmenata...................................................................................................72

13.8 Savremeni postupci građenja stubova za objekte ............................................................73 13.9 Savremeni postupci građenja betonskih lukova ...............................................................74

14. FAZE IZRADE PROJEKTNE I TEHNIČKE DOKUMENTACIJE CESTOVNIH OBJEKATA ...... 75 15. KRITERIJI ZA OCJENU VARIJANTNIH RJEŠENJA MOSTOVA..............................................77

15.1 Mjerila, koja se odnose na karakteristike lokacije i podloge za izradu natječajnihrješenja..............................................................................................................................77

15.2 Konstruktivno-tehnološka mjerila......................................................................................77 15.3 Mjerila koja se odnose na oblikovanje mosta i čuvanje prirodne okoline ......................... 77 15.4 Ekonomska mjerila............................................................................................................77 15.5 Mjerila koja se odnose na eksploataciju mosta ................................................................77

16. PROBNO OPTEREĆENJE MOSTOVA......................................................................................78 17. ARHIVIRANJE TEHNIČKE DOKUMENTACIJE.........................................................................78

17.1 Uvod..................................................................................................................................78 17.2 Prednost mikrofilmske kartice podataka (MPK)...............................................................78 17.3 Zajednički imenik MPK......................................................................................................79 17.4 Priprema tehničke dokumentacije za arhiviranje ..............................................................79





1. PREDMET PROJEKTANTSKESMJERNICE

Projektantska smjernica namjenjena je svimučesnicima u procesu planiranja,projektovanja, građenja, održavanja irehabilitacije mostova

Cilj projektantske smjernice je prestavljanjerazrada i analiza opštih teoretskih,konstruktorskih, projektantskih i tehnološkihsaznanja, koji u velikoj mjeri mogu utjecati natok investicionog procesa, koncept,konstruisanje, projektovanje, građenje,održavanje i rehabilitaciju mostova.

Sadržaj projektantske smjernice obezbjeđujepovezivanje teoretskih i stručnih saznanja ipodataka iz literature, sa praktičnim stručnimiskustvima, tehničkim propisima i

standardima.

Smjernica je u glavnom namijenjena izgradnjinovih mostova, ali je istovremeno dovoljnoširoko koncipirana da se može upotrijbeiti ikod obnove, rekonstrukcije i sanacijepostojećih mostova.

2. REFERENTNI NORMATIVI

Projektovanje, izgradnja, rehabilitacija i

održavanje objekata na cestama zasnovanisu na velikom broju propisa, standarda ismjernica. Neki od njih su obavezni zaupotrebu, dok drugi daju samo određenepreporuke i savjete.

BiH kao novonastala država upotrebljavaneke svoje propise i standarde SFRJugoslavije, međunarodne ISO propise istandarde Evropske zajednice.

Za projektovanje, građenje i gospodarenje saobjektima na cestama upotrebljavaju se četiri

grupe propisa:

- Propisi za građevinarstvo i građenje ucjelosti;

- Propisi za projektovanje, građenje,eksploataciju i održavanje cesta,

- Propisi za opterećenja cestnih objekataza premoščavanje,

- Propisi za materijale, proračun ikonstruisa-nje armiranobetonskih,prednapregnutih, čeličnih, spregnutih idrvenih konstrukcija.

Prve dvije grupe propisa, koje se u cjelostiodnose na građenje te na projektovanje,

građenje i održavanje cesta na nivou bivšeJugoslavije i Bosne i Hercegovine, su ucjelosti objavljeni i nalaze se u upotrebi, s timda istovremeno teče akcija za njihovonoveliranje i usaglasavanje.

Za opterećenje mostova upotrebljavaju se:

- Pravilnik o tehničkim normativima zaodređivanje veličine opterećenja namostovima od 4.1.1991 godine.

- Pravilnici i standardi za materijale,proračun i konstrukcije iz SFRJugoslavije, koji su još u upotrebi:

- Pravilnik o tehničkim normativima zatemeljenje građevinskih objekata,Službeni list SFRJ br. 15-295/90;

- Pravilnik o tehničkim normativima za

beton i armirani beton pripremljen saprirodnim i vještačkim lakimagregatima, Službeni list SFRJ, br. 15-296/90;

- Pravilnik o tehničkim normativima zaprojektovanje, proizvodnju i izvođenjekonstrukcija od prefabrikovanihelemenata iz nearmiranog i armiranogbetona, Službeni list SFRJ br. 14-146/89;

- Pravilnik o jugoslovenskimstandardima za drvene konstrukcije,Službeni list SFRJ br. 48-497/84;

- Pravilnik o tehničkim normativima začelične žice i užad za prednapenjanjekonstrukcija, Službeni list SFRJ br. 41-530/85 i 21-276/88.

- Pravilnik o jugoslovenskimstandardima za osnove projektovanjagrađevinskih konstrukcija, Službeni listSFRJ, br. 49-667/88.

- Pravilnik o tehničkim intervencijama iuslovima za montažu čeličnihkonstrukcija, Službeni list SFRJ, br.61-899/86.

- Pravilnik o tehničkim normativima za

beton i armirani beton za objekte kojisu ispostavljeni djelovanju agresivnihmedija, Službeni list SFRJ br. 18/92.

- JUS U.M1.046, 1984 – Ispitivanjemostova sa probnim opterećenjem.

- Pravilnik o tehničkim mjerama iuslovima za zaštitu čeličnihkonstrukcija od korozije, Službeni listSFRJ, br. 32/70.

- Važeći JUS standardi za čeličnekonstrukcije.

EN 1990:2002 Eurocode: Bases of structuraldesign:





EN 206-1:2000 Concrete-part 1:Specification, performance, production andconfirmity

Eurocode 1: Actions on structures

- EN 1991-1-1 Part 2-1 Actions on

structures – densities, selfweight andimposed loads- EN 1991-2-2 Part 2-2 Actions on

structures – fire loads- EN 1991-2-3 Part 2-3 Actions on

structures – snow loads- EN 1991-2-4 Part 2-4 Actions on

structures – wind loads- EN 1991-2-5 Part 2-5 Actions on

structures – thermal actions- EN 1991-2-6 Part 2-6 Action on

structures – Actions during execution- EN 1991-2-7 Part 2-7 Action on

structures – Accidental actions due toimpact and explosions- EN 1991-3 Part 3 Traffic loads on

bridges

Eurocode 2: Design of concretestructures

- EN 1992-1-1 Part 1-1 General rules andrules for building

- EN 1992-1-2 Part 1-2 General rules –Structural fire design

- EN 1992-1-3 Part 1-3 General rules –

Precast concrete elements andstructures

- EN 1992-1-4 Part 1-4 General rules –Linghweight aggregate concrete withclosed structure

- EN 1992-1-5 Part 1-5 General rules –Structures with unbounded and externalprestressing tendons

- EN 1992-1-6 Part 1-6 General rules –concrete strictures

- EN 1992 – Part 2 Concrete bridges- EN 1992 – Part 3 Concrete foundations- EN 1992 – Part 4 Liquid retaining and

containment structures

Eurocode 3: Design of steel structures

- EN 1993-1-1 Part 1-1 General rules andrules for buildings

- EN 1993-1-1/A1¸:1996 Part 1-1/A1General rules and rules for buildings

- EN 1993-1-1/A2:2001 Part 1-1/A2General rules and rules for buildings



supplementary rules for cold formedthin gauge members and sheeting

- EN 1993-1-4 Part 1-4 General rules –supplementary rules for stainless steels

- EN 1993-1-5 Part 1-5 General rules –supplementary rules for planar platedstructures without transverse loading

- EN 1993-1-6 Part 1-6 General rulessupplementary rules for the shell

structures- EN 1993-1-7 Part 1-7 General rules –

supplementary rules for planar platedstructural elements with out of planeloading

- EN 1993-2 Part 2 Steel bridges- EN 1993-5 Part 5 Piling

Eurocode 4: Design of composite steeland concrete structures


- EN 1994-1-2 Part 1-2 General rules –Structural fire design- EN 1994-2 Part 2 Composite bridges

Eurocode 5: Design of timber structures


- EN 1995-1-1 Part 1-1/AC General rulesand rules for buildings; Amendment


- EN 1995-2 Part 2 Bridges

Eurocode 7: Geotechnical design

- EN 1997-1 Part 1: General rules- EN 1997-2 Part 2: Design assisted by

laboratory testing- EN 1997-3 Part 3: Design assisted by

field testing

Eurocode 8: Design provisions for earthquake resistance of structures


seismic action and general requirementsfor structures

- EN 1998-1-2 Part 1-2 General rules –General rules for buildings

- EN 1998-1-2/01 Part 1-2/01 Generalrules – General rules for buildings

- EN 1998-1-3 Part 1-3 General rules –Specific rules for various materials andelements

- EN 1998-1-4 Part 1-4 General rules –Strengthening and repair of buildings

- EN 1998-1-4 Part 1-4/01 General rulesstrengthening and repair of buildings

- EN 1998-2 Part 2 Bridges





- EN 1998-2/AC Part 2 Bridges:Amendment AC

- EN 1998-3 Part 3 Towers, masts andchimneys

- EN 1998-4 Part 4 Silos, tanks andpipelines

- EN 1998-5 Part 5 Foundations, retaining

structures and geotechnical aspects- EN 1998-5 Part 5 / Foundations,

retaining structures and geotechnicalaspects

3. TUMAČENJE IZRAZA

Objekti na cestama su: mostovi, vijadukti,nadvozi, podvozi, nadhodi, podhodi, propusti,galerije, tuneli, potporne konstrukcije, ogradeprotiv buke itd.

Objekti na cestama dijele se po svojoj funkcijina: mostove, viadukte, nadvoze, podvoze,podhode, propuste, galerije, tunele, potpornei konstrukcije i ograde protiv buke.

Mostovi u širem značenju su svi vještačkiobjekti (mostovi, vijadukti, nadvozi, podvozi,koji služe sigurnom vođenju saobraćajnicapreko prirodnih i umjetnih prepreka.

Mostovi u užem značenju su objekti kojisluže za prelaz prometnica preko vodenihprepeka (potoci, rijeke, kanali, jezera, morskizalivi) sa otvorom ≥ 5,0 m.

Vijadukti su objekti koji služe za prelazprometnica preko prirodnih, pretežno suhihprepreka odnosno dolina. Razlikujemodolinske vijadukte koji prečkaju doline ipadinske vijadukte koji su locirani paralelnosa padinom doline.

Nadvozi su objekti koji služe za vođenjedrugih prometnica preko predmeteneprometnice.

Podvozi su objekti koji služe za vođenjedrugih prometnica ispod predmetneprometnice.

Podhodi su po svojoj funkciji isti kao ipodvozi samo što je kod njih slobona visinamanja i u glavnom služe za pješake, biciklistei vozila manje višine.

Propusti su manji mostovi sa otvorom 1-5 m.

Objekti u pokrivenim usjecima su objekti u

dubokim usjecima, samostalno ili kao djelovitunela.

Galerije su objekti za zatvoren ili djelomičnozatvoren prelaz prometnica na potezunestabilnih kosina, kroz naselja i zaštićenapodruč ja.

Tuneli su zatvoreni objekti koji služe zaprelaz prometnica kroz stjenoviti ili zemljani

masiv.

Potporne konstrukcije je zajednički nazivza konstrukcije koje obezbjeđuju stabilnosttrupa ceste te kosine, padine, ukope, zasjekei nasipe.

Ograde za zaštitu od buke su konstrukcijekoje štite naseljenu okolinu od prekomjernebuke vozila sa autoceste.

Mostove dijelimo na tri sklopa:- potporna konstrukcija

- rasponska konstrukcija- oprema mosta.

Potporna donja konstrukcija mostovasastoji se iz:

- krajnjih potpora sa krilnim zidovima(obalni stubovi),

- srednjih potpora.

Rasponska gornja konstrukcija neposredno preuzima prometno opterećenjete statičke i dinamičke uticaje prenosi napotpornu konstrukciju. Rasponska

konstrukcija može biti iz različitih presjeka,različitih materijala, različitih statičkihsistema.

Nosiva konstrukcija je zajednički naziv zapotpornu i rasponsku konstrukciju objekta zapremošćavanje.

Oprema mostova je:- ležišta i zglobova- dilatacija u gornjoj konstrukciji- ograda- hidroizolacije kolovozne ploče i hodnika

- asfaltnog kolovoza- odvodnjavanja kolovoza uključujući

kanalizirani odvod oborinskih voda- ivičnih vijenaca, ivičnjaka i hodnika- komunalnih instalacija- opreme za održavanje gornje i donje

konstrukcije- table za informisanje

Krajnje potpore (upornjaci), podupiru gornjukonstrukciju na krajevima objekta i ujednoobezbijeđuju prelaz sa objekta na trup ceste.





Srednje potpore podupiru gornjukonstrukciju objekta između krajnjih potpora,ako gornja konstrukcija ima dva ili višeraspona.

Krilni zidovi su dio konstrukcije krajnjihpotpora, a služe za bočno ograničavanje

trupa ceste na područ ju prelaza na most.

Temeljenje mostova može biti:- plitko na temeljnim trakama i pločama,- duboko na šipovima, bunarima.

Ležišta i zglobovi mostova su konstruktivnielementi koji učestvuju u prenosu vertikalnih ihorizontalnih sila iz gornje u donjukonstrukciju.

Dilatacija mostova je opšti naziv za napravukoja omogućava rad objekta u pogledu

preuzimanja deformacija – pomaka i zasuka.Obično se ugrađuju na krajnjim potporamarasponske konstrukcije.

Prelazne ploče su konstruktivni elementikrajnje potpore i služe za obezbijeđenjekontinuiranog prelaza sa objekta na kolovozizvan objekta (i obratno).

Ograde na mostovima služe za zaštitupješaka i vozila na objektu i ispod njega.Razlikujemo više tipova ograde – premanamjeni, konstrukciji i materijalu.

Hidroizolacija na objektima prestavlja opštinaziv za izolaciju (zaštitu) nosivih elemenatakonstrukcije protiv štetnog djelovanja vlage ioborinskih voda.Razlikujemo:- hidroizolacija kolovozne površine objekta i- hidroizolacija temelja, upornjaka i- zasutih horizontalnih i vertikalnih betonskih

površina.

Asfaltni kolovoz na mostovima jezajedničko ime za slojeve livenog asfalta i

asfaltbetona na kolovoznoj površini objekata.

Odvodnjavanje i kanaliziranje prestavljazajedničko ime za ukupni sistem ikontrolisano odvodnjavanje oborinskih vodaili bilo koje druge tekućine sa kolovoznepovršine objekta do sabirnika ili kanalizacijeceste.

Slivnici su elementi koji služe za prikupljanjei odvod vode sa kolovozne površine objekta.

Rubni vijenci su armirano betonski

naknadno izrađeni bočni elementi nakolovoznoj ploči odnosno hodnicima.

Ivičnjaci su elementi koji se u praviluizrađuju iz eruptivnog kamena, a služe zadenivelirano odvajanje površina koje sunamijenjene za odvijanje prometa, od

površina koje su namijenjene za pješake ilibicikliste. Upotrebljavaju se takođe i za

denivelirano odvajanje kolovoza od zaštitnihtraka i traka za odvajanje.

Prostor za instalacije na objektima zapremošćavanje, prestavljaju ugrađene cijeviili rezervisani prostor koji je opremljen savješaljkama na koje se ugrađuju cijevi zainstalacije koje idu uzduž osi objekta.

Šaht za reviziju prestavlja čelični element savodonepropusnim poklopcem i služi zakontrolu instalacija na površini hodnika zapješake.

Komunalne komore, koje se nalaze izakrajnjih upornjaka, su armiranobetonskezatvorene konstrukcije koje služe zakontrolisano razmještanje svih vrstainstalacija koje se iz tijela ceste, vode usmjeru uzdužne ose gornje konstrukcijeobjekta. Obično se upotrebljavaju samo kodobjekata koji su locirani u gradovima.

Javnu rasvjetu na objektu sačinjavaelektroinstalacija i stubovi sa svjetiljkama.

Krov prestavlja zajednički naziv za svedijelove opreme objekta iznad gornje nosivekonstrukcije (hidroizolacija, asfaltni kolovoz,ivični vijenci, ivičnjaci i hodnici).

Ukupna dužina objekta za premošćavanje je ostojanje između završetaka na oba kraja(ostojanje između osi dilatacija ili vanjskihivica upornjaka, ako se radi o okvirnimkonstrukcijama bez dilatacije).

Ukupna širina objekta za premošćavanje jeostojanje između vanjskih ivica vanjskih

vijenaca.

Statički rasponi objekata za premošćavanjesu dužine između ose susjednih podupora(ležišta).

Svijetla širina ispod objekta zapremošćavanje je zbir svih svijetlih širinaizmeđu pojedinih potpora donje konstrukcije.

Niveleta objekta za premošćavanje jeidentična sa niveletom trase ceste napodruč ju objekta.





Os ceste na objektu za premoščavanje jeidentična sa osi trase ceste, stim da nijeobavezno identična sa osom rasponskekonstrukcije.

Visina objekta za premošćavanje je visinamjerena od odgovarajuće ravnine terena do

nivelete objekta.

Ukupna visina krajnje potpore je visinamjerena od dna temelja (plitkog ili dubokog)do nivelete objekta.

Ukupna visina srednje potpore je visinamjerena od dna temelja (plitkog ili dubokog)do donje ivice gornje konstrukcije.

Svijetla visina je slobodna visina od terena(nivoa srednje vode, nivelete donjeprometnice) do donje ivice gornje

konstrukcije.

Konstrukcijska visina je visina gornjekonstrukcije koja može biti promjenljiva ilikonstantna.

Ukupna površina objekta zapremošćavanje je umnožak ukupne dužinei širine objekta, a služi kao pokazatelj veličineobjekta.

Zaštitna visina ispod objekta je visinskarazlika od najniže donje površine gornje

konstrukcije do mjerodavnog nivoa visokevode.

Rekonstrukcija mosta sadrži opsežnurekonstrukciju i zamjenu vitalnih nosivihdijelova i opreme mosta u cilju prilagođavanjanovoj namjeni, povećanju nosivosti iuklanjanju oštećenja koja su nastala u tokueksploatacije mosta.

Zamjena mosta znači ostranjivanjekompletnog mosta ili dotrajale gornjekonstrukcije i izgradnja novog mosta ili nove

gornje konstrukcije.

Uklanjanje mosta prestavlja izvođenjeradova sa kojima se objekat ostrani, poruši ilirastavi, a nakon toga uspostavi prvobitnorješenje.

Manji objekti za premošćavanje su objektisa ukupnom dužinom 5 – 30 m.

Srednji objekti za premošćavanje suobjekti sa ukupnom dužinom 30 – 100 m.

Veći objekti za premošćavanje su objektisa ukupnom dužinom 100 – 200 m.

Veliki objekti za premoščavanje su objektisa ukupnom dužinom 200 – 500 m.

Najveći objekti za premošćavanje suobjekti sa ukupnom dužinom većom od 500m.

Niski objekti za premošćavanje su objektisa niveletom koja je do 10 m iznad terena.

Srednje visoki objekti za premoštavanje su objekti sa niveletom koja je 10 – 30 miznad terena.

Visoki objekti za premošćavanje su objektisa niveletom koja je 30 – 60 m iznad terena.

Jako visoki objekti za premošćavanje suobjekti sa niveletom koja je viša od 60 miznad terena (mjereno od osnovne ili

prosječne ravnine terena).

Gredni sistemi mostova su sistemi kodkojih je gornja (rasponska) konstrukcija(ploča, nosači, sanduci) odvojena od potporasa ležištima.

Okvirni sistemi mostova su sistemi kodkojih je gornja konstrukcija čvrsto ili sazglobom povezana sa potporama.

Lučni sistemi mostova su sistemi, kodkojih osnovni nosivi element ima oblik

zakrivljenog nosača – luka ili svoda.

Viseći sistemi mostova su sistemi kod kojihsu osnovni nosivi sistemi parabolični kablovikoji preko pilona i vješaljki, nose ojačanugredu koja direktno preuzima opterećenje.

Mostovi sa kosim zategama su sistemi kodkojih je gornja gredna konstrukcija, sapromjenljivim presjekom i materijalom uzpomoć kosih kablova – zatega obješena(elastično poduprta) na pilone.

Računski model je interpretacija stvarnekonstrukcije u obliku koji se najboljeprilagođava prirodnom ponašanju ipreuzimanju raznih uticaja.

Unutrašnja opterećenja su momenti,poprečne i osne sile koje djeluju uobrađivanom računskom presjeku.





4. PODLOGE ZA PROJEKTOVANJEOBJEKATA NA CESTAMA

4.1 Uvodni dio

Projektovanje objekata na cestama oslanjase na prostorsko-urbanističke, prometne,

geodetske, cestovne, geološko-geomehaničke, hidrološko-hidrotehničke(vodoprivredne), klimatske i ekološkepodloge, na seizmološke podatke i nazahtjeve iz projektnog zadatka.Od tačnosti i pravilno upotrebljenih podatakau velikoj mjeri ovisi kvalitet, funkcionalnost,stabilnost i ekonomičnost projektovanogobjekta. Podloge pripremaju specijalisti zapojedina područ ja u saradnji sa ovlaštenimstručnim licima naručioca i projektantimaobjekata. Uslov za ravnopravno učešćeprojektanta objekta kod izrade podloga injihovim kritičnim presuđivanjima,predpostavlja dovoljno inter-disciplinarnoznanje na područ ju svih specijalističkihoblasti.

4.2 Prostorsko-urbanističke podloge

Kod projektovanja novih autocesta i drugihkategorisanih cesta, prostorsko-urbanističkepodloge za objekte na cestama se izrađuju usklopu projektovanja prometnica. Ako se radi

o većim objekatima (mostovi, vijadukti,galerije, tuneli) i ako su mostovi i vijaduktisamostalni objekti u gradovima i naseljima,onda se za takve objekte izdaju posebniprostorsko-urbanistički uslovi, odnosnolokacijska dokumentacija.

4.3 Prometne podloge

Za veće samostalne, a posebno za gradskemostove u prometnoj podlozi određuje seintenzitet i vrsta prometa za vrijeme izgradnjei eksploatacije mosta. Podaci o mostu su

osnova za određivanje broja i širine pojedinihkolovoznih traka, hodnika za pješake, stazaza bicikliste itd.

Za objekte na cestama koji su u sastavnomdijelu nove trase ili u sastavu rekonstrukcijepostojećih cesta, nije potrebna posebnaprometna podloga pošto objekti moraju bitiusklađeni sa uslovima koji važe za cestu.Ograde na mostu kao i bočne zaštite nesmiju smanjivati propusnu moć kolovoznihtraka.

4.4 Geodetske podloge

Osnovne geodetske podloge su:

- pregledna karta 1:5000- detaljna, aktuelna, reambolirana tahi-

metrijska situacija u mjerilu 1:100 zaobjekte dužine do 100 m i 1:200 (1:250,1:500) za duže mostove

- podužni presjek terena po dužiniprojektovane osi objekta u istom mjerilu za

visine i dužine.

Tahimetrijska situacija i podužni profil sadržeabsolutne visinske kote i koordinate sapoložajem poligona i sa koordinatamageoloških bušotina.

Kod objekata koji su locirani na padinama i uteškoj morfologiji, moraju se obezbijediti ipodužni profili po vanjskim rubovima objekta.Ovaj zahtjev posebno važi za područ ja nakojima su locirane srednje i krajnje potpore.Na područ ju svih potpora potrebno je

obezbijediti i tačne poprečne profile terena.

Za veće i geometrijsko zahtjevnije objekte zapremošćavanje obavezno treba izraditiposebni program odnosno elaborat zapraćenje geometrije objekta u toku izgradnje.U izradi ovog elaborata učestvuje projektant iinženjer geodezije.

U geodetskom elaboratu mogu biti uključeni ielementi geometrijskog monitoringa zavrijeme eksploatacije i održavanja objekta.

4.5 Cestovne podloge

Za potrebe projektovanja objekata nacestama treba obezbijediti potrebne situacije,podužni i poprečni profil ceste na područ juobjekta. Ovi profili moraju biti za jednu fazuobrade ispred faze obrade projekta zaobjekat. Kvalitetne cestovne podloge zaobjekte na cestama mogu biti izrađene samou saradnji korisnika što znači da projektantceste, kod zasnivanja trase i nivelete upodruč ju objekata, treba sarađivati saprojektantima objekata i sa geomehaničarom.Konačno rješenje treba da se zasniva nakonsenzusu svih zainteresovanih.

4.6 Geološko-geomehaničke podloge

Za potrebe projektovanja objekata nacestama izrađuju se geološko-geomehaničkepodloge u dvije faze.

Prva faza geoloških podloga, koja jenamijenjena izradi idejnih osnova, izrađuje seu sklopu trase ceste, a za veće objekte

samostalno sa ograničenim brojemorjentacionih bušotina odnosno drugihgeomehaničkih ispitivanja. Prva faza





geomehaničkih podloga mora definisati vrstui položaj slojeva tla, njihovu stišljivost,orijentacionu nosivost i prijedlog načinatemeljenja. Podatke o sastavu i vrsti tla, kojisu dati u prvoj fazi geoloških ispitivanja,upotrebljavaju projektanti kod izborastatičkog sistema, broja i veličine raspona,

ukupne dužine objekta, položaja potpora iizbora vrste temeljenja.

Druga faza geološko-geomehaničkih radova je konačna koja daje sve bistvene podatkepotrebne za izradu projekta PGD za objekatna cesti. Nosivost tla se određuje na osnovubušotina koje su izvedene na lokaciji potpora,na osnovu stvarne dubine i površine temeljauz obavezan proračun slijeganja. Koddubokog temeljenja moraju se odreditinosivosti šipova za pojedinačne profile.

Dubina geoloških bušotina mora biti najmanje5 do 6 m ispod kote dna temeljne pločeodnosno noge šipa. Za projektovanje suznačajni svi relevantni geološko-geomehanički podaci kao i podaci o stanju ipromjerama nivoa podzemne vode.

4.7 Hidrološko-hidrotehničke(vodoprivredne) podloge

Kod mostova i propusta određuje se visinaslobodnog profila koji omogućava siguranprotok visokih voda i sadrži odgovarajuću

zaštitnu visinu između visokih voda i donjegruba gornje konstrukcije.

Za mostove i propuste na autocestama,magistralnim i regionalnim cestamamjerodavna je stogodišnja voda. Uticajpotpora na smanjenje hidrauličkog profilamora se uzeti u obzir. Kod lokalnih cestamjerodavna je pedesetogodišnja, odnosnodvadesetogodišnja voda.

Zaštitna visina ispod gornje konstrukcijeobjekata na cestama varira u granici od 40-100 cm, a zavisi od veličine i karaktera rijekei od stepena sigurnosti podataka izhidrološke podloge. Ovi uslovi su dati uvodoprivrednim uslovima koje propisujeovlašćena vodoprivredna institucija.

Dubina temeljenja riječnih stubova mora seodrediti tako da je dno temelja osigurano odispiranja i iskopavanja (min. 1,5 – 2,0 mispod dna korita rijeke).

Podaci o vremenskom njihanju vodostaja su jako važni kada je u pitanju izgradnjamostova preko velikih rijeka.

Podaci o brzini vode i agresivnosti vodotokasu važni kod pravilnog određivanja materijalakoji će se upotrijebiti za izgradnju riječnihpotpora. Ako se ustanovi da je voda rijekekemijski agresivna i da bi moglo doći doabrazijske ugroženosti betona potpora uriječnom toku, onda se u takvim slučajevima

mora predvidjeti beton koji je odporan na oveuticaje ili odovarajuća zaštita sa otpornomkamenom oblogom ili čeličnom kolonom koja je zaštićena na uticaj korozije.

4.8 Meteorološko-klimatske podloge

Za projektovanje i izgradnju objekata nacestama, meteorološki podaci i klimatskepodloge igraju važnu ulogu naročito kada seradi o temperaturnim razlikama, vlažnostizraka, brzini i smjeru vjetra, čistoći odnosnozagađenosti zraka i trajanju mraza. Podatak

o intenzitetu padavina je važan podatak zaprojektovanje odvodnjavanja objekta idimenzioniranje kanalizacije. Za projektantesu korisni i podaci o snježnim prilikama.

4.9 Seizmološki podaci

Za projektovanje objekata na cestamaupotrebljavaju se seizmološki podaci iz opštihmakro-karata i propisa.

Za veće i značajnije objekte potrebno je

odrediti stvarnu mikro-seizmičnost i potrebneintervencije za preuzimanje potresnihopterećenja pomoću prigušivača.

4.10 Projektni zadatak

Projektni zadatak priprema investitor odnosno ovlašteni prestavnik naručioca.Projektni zadatak je sastavni dio ugovora zaprojektovanje odnosno ugovora o izgradnjiobjekta.

U projektnom zadatku moraju biti obuhvaćeni

slijedeći podaci, zahtjevi i uslovi:

• Opšti podaci- Naručilac- Objekat- Naziv osnovne komunikacije- Naziv prepreke koja se premošćava

• Podloge za projektovanje mosta- Prostorsko-urbanističke osnove- Geodetske podloge- Geološko-geomehaničke podloge- Hidrološko-hidrotehničke podloge

- Meteorloško-.klimatske podloge- Seizmološke podloge





• Zakoni, tehnički propisi, tehničkespecifikacije, pravilnici, normativi istandardi

• Opšti tehnički podaci o mostu- Namjena mosta- Mikdrolokacija mosta

- Elementi AC odnosno ceste na mostu- Ukupna dužina mosta- Temeljenje mosta- Osnovni materijali za nosivu konstrukciju

mosta

• Posebni uslovi za projektovanje mosta

• Oprema mosta- Odvodnjavanje i kanalizacija mosta- Hidroizolacije- Ležišta- Dilatacije

- Komunalne instalacije na mostu- Rasvjeta mosta- Zaštita protiv udaru vjetra, buke itd.

• Vijek trajanja mosta- Vijek trajanja mosta- Projekat i oprema za održavanje

• Uslovi za izgradnju mosta- Radne platforme- Prilazni putevi- Vrijeme izgradnje- Uticaj postojećeg prometa

• Uslovi za oblikovanje mosta

• Dokaz sigurnosti

• Faze i sadržaj tehničke dokumentacije

• Mjerila za izbor rješenja

• Postupak revizije i ovjeravanja projektnedokumentacije

5. GEOMETRIJA CESTE NAOBJEKTIMA

Geometrija kolovoza (niveleta, os, vijačenje,poprečni nagibi, ugao ukrštavanja saprirodnim ili umjetnim preprekama) imaodlučujući uticaj na izbor i koncepcijukonstrukcije, njen izgled i cijenu te napotrebno vrijeme trajanja izgradnje.Kod planiranja nivelete i ose mogu nastatirazličita rješenja, za objekte koji su integralnidio neke prometnice, od rješenja koja bi se

primjenila u slučaju da je objekat samostalan.

Niveleta i os samostalnog objekta seprojektuje sa manje zahtijevnim rubnimuslovima. Niveleta se lakše prilagođavaprirodnim preprekama i zahtjevimakonstrukcije.

Geometrije objekata na novim prometnicama

su sastavni dio te prometnice. U procesu

projektovanja prometnice neophodna jesaradnja projektanta prometnice i projektantaobjekta. Ponekad mogu minimalne korekcijenivelete i ose bistveno olakšati tehnologijugrađenja, a kasnije i održavanja objekta.

Niveleta u područ ju objekta (naročito kodmostova, vijadukata i nadvoza) moraobezbijediti dovoljno prostora za racionalniizbor visine konstrukcije i zaštitne visine.Treba nastojati da niveleta ima jednostrani

uzdužni nagib 0,5 do 3 %. Manji nagibi od 0,5% otežavaju i poskupljuju održavanjepogotovo kod dugih mostova. Nagibi veći od3 % kvare opšti utisak, posebno kod dugihobjekata.

Konkavna vertikalna zaokruženja nivelete nadužim objektima nisu poželjna. Isto važi zakombinaciju vertikalnih zaokruženja nivelete ihorizontalnih krivina osi kolovoza.Kod većih mostova poželjna su simetričnakonveksna vertikalna zaokruženja nivelete sanagibom tangenti 1,5 do 2 %.

Promjena poprečnih nagiba (vijaćenjekolovoza) u područ ju mostova i vijadukataotežava i poskupljuje projektovanje iizgradnju te stvara neugodan vizualni utisak.

Kombinacija velikog podužnog i poprečnognagiba na kolovozu može prouzrokovatineugodno klizanje na mokrom, zaleđenom ilisa snijegom pokrivenom kolovozu.

Raširenje objekata u područ ju horizontalnihkrivina treba, po mogućnosti, izvesti u punoj

vrijednosti po čitavoj dužini objekta, arazlikuje se od cesta kod kojih se običnoizvodi prelaz od nule do pune vrijednosti.Kod gradskih mostova i kod mostova naraskrsnicama dozvoljeni su nagibi manji od0,5 % pod uslovom da se obezbijedikvalitetnije odvodnjavanje vode sa kolovoza.

Os prometnice može križati os prepreke poduglom 90o ili manjim. Sa smanjenjem uglakrižanja povećava se dužina objekta,komplikuje konstrukcija i povećava cijenaobjekta.





Ugao križanja manji od 45o treba izbjegavati.Preporučuje se da ugao križanja bude do60o.

Kod manjih objekata (podvozi, podhodi, kraćimostovi do 20,0 m) treba spustiti gornji rubkonstrukcije pod niveletu za 40-60 cm (t.j. za

debljinu gornjega stroja ceste) sa čime seizbjegavaju neugodne posljedice geometrijeza konstrukciju. U ovakvim slučajevima

rješavaju se sve promjene geometrije sapromjenljivom debljinom stroja ceste. Saovakvim rješenjem izbjegava se promjenaterminskog ekvivalenta na prelazu sa nasipana konstrukciju.Na objektu treba obezbijediti istu preglednostkoja je propisana i za predmetnu cestu.

Odgovornost projektanta ceste prema

rješavanju problema geometrije na objektu jeproporcionalna sa dužinom i cijenom objekta.Ravnomjerna interdisci-plinarna saradnjaomogućava pronalaženje optimalnih rješenja.Manji objekti se prilagođavaju elementimatrase, dok kod većih objekata treba pri izborutrase, uzeti u obzir specifičnost konstrukcije itehnologiju građenja objekta.

6. SAOBRAČAJNI I SLOBODNIPROFILI TE ŠIRINE OBJEKATANA CESTAMA

6.1 Slobodni i saobraćajni profili

Saobraćajni profil ceste (mosta) prestavljaprostor iznad kolovoza visine 4,0 m, asačinjavaju ga:

- presjek mjerodavnog vozila,

- prostor potreban za kretanje vozila upravcu i u krivini,

- siguurnosna širina između vozila.

Nabrojani sastavni dijelovi važe i zasaobraćajne profile između biciklista ipješaka, čija visina iznosi 2,25 m.

Saobraćajni profil sastoji se iz traka za vožnjui preticanje, ivičnih i traka za razdvajanje, teširine za bicikliste i pješake kod objekata unaseljima.

Slobodni profil ceste na mostu prestavljaprostor iznad saobraćajnog profila i uz njega,odnosno saobraćajni profil uvećan zasigurnosnu širinu i sigurnosnu visinu u kogane smiju prelaziti stalne fIzičke prepreke sačime se obezbjeđuje sigurna vožnja vozila sapredviđenom brzinom Vplan i sigurno kretanje

drugih korisnika ceste.

Sigurnosna širina u slobodnom profilu zavisiod planirane brzine Vplan, te iznosi

Vpl (km/h) 50 70 >70sš (m) 0,50 1,00 1,25

Sigurnosna visina iznad saobraćajnog profilakolovoza je h = 0,50 m (za nadvoze iznadavocesta i ispod željeznica h = 0,70 m).

Sigurnosna visina iznad saobraćajnog profila

hodnika i biciklističkih staza je h = 0,25 m.

U izuzetnim slučajevima može se, zapojedina mjerodavna vozila, upotrijebiti nižislobodni profil (<4,5 m), ali to ne važi zanovogradnju nego samo pri izvođenju radovana rekonstrukcijama.

Slika 6.1: Saobrać ajni i slobodni profil na objektu







Najniži slobodni profil mora se označiti saodgovarajućom horizotalnom i vertikalnomsaobraćajnom signalizacijom.

Na slici 6.5 prikazan je slobodni profilmostova na autocestama i brzim cestama saodvojenim kolovozima. Širina sigurnosnog

pojasa zavisi od širine NPP na autocestiodnosno brzoj cesti. Stazu za službeni prelaz(SP) treba predviđati kod mostova sa većomdužinom od 50,0 m. Kod varijante a) slobodniprofil je bez zaustavne trake, dok je uvarijanti b) sa zaustavnom trakom.

Na slici 6.6 prikazan je slobodni profil mostana magistralnim, regionalnim i lokalnimcestama (M/R/L) van naselja (V > 50 km/h)sa varijantama: a) sa hodnikom za pješake iu varijanti b) sa hodnikom za pješake istazom za bicikliste.

Na slici 6.7 prikazan je slobodni profilmostova na M/R/L u naseljima (V < 50 km/h):u varijanti a) sa hodnikom za pješake ivarijanti b) sa hodnikom za pješake i stazomza bicikliste.

Na slici 6.8 prikazan je slobodni profilmostova na javnim cestama. Moguča je imanja visina slobodnog profila (4,2 m). Stazuza pješake treba predvidjeti samo unaseljima.

Oblik i dimenzije slobodnih profila za objekteu gradovima određuju se pojedinačno zasvaki objekat prema uslovima iz urbanističkesaglasnosti i uslovima saobračajnog režimaodnosno od gustoće saobraćaja i uvođenjastaza za pješake i bicikliste. U nekimslučajevima je moguće i korisno je da sestaze za bicikle spuste na nivo kolovoza.

Širine kolovoza na objektima su jednake iliveće od širine kolovoza normalnog profilaodgovarajućih cesta.

Kod odlučivanja i usvajanja širine objektamora se uzeti u obzir činjenica, da je objekteteže proširiti nego ceste. Radi toga jeekonomski opravdano usvojiti veću širinuposebno za objekte kod kojih se očekujerazvoj u urbanizaciji

Kot objekata u horizontalnim krivinamamoraju se uzeti u obzir propisana proširenjakolovoza.

Slobodni profili na željezničkim objektima zapremošćavanje i komunikacijama iznad njih,

je ograničena površina vertikalne ravnine

iznad GTR, okomito na kolosijek. Osslobodnog profila pokriva se sa osomkolosjeka i okomita je na spojnicu gornjihrubova tračnica. U područ ju slobodnog profilane smiju ulaziti dijelovi naprava kolosijeka,drugih objekata, oznaka, signala i drugipredmeti (slika 6.9).

Svijetli profil prestavlja dio vertikalne ravnineiznad GTR koja je okomita na kolosjek iograničena sa unutrašnjom konturompoprečnog presjeka objekta. Kod nadvoza jeograničena sa donjom konturom (intradosom)rasponske konstrukcije i unutrašnjimrubovima potpora. Određuje se na osnovupropisanog slobodnog profila (gabarita),položaja i broja kolosjeka, nadvišenjakolosjeka u krivini, instalacija na mostu,koncepta hodnika itd. Svijetli profil možedodirivati slobodni profil u pojedinim tačkama

ili linijama, ali ne smije ulaziti u njega. Pritome se moraju uzeti u obzir deformacijekonstrukcije i slijeganje temelja.

Kod projektovanja novih i rekonstrukcijipostojećih objekata na neelektrificiranimprugama na kojima elektrifikacija nijepredviđena ni u budućnosti, treba uzeti uobzir slobodni profil UIC-GS do kote 4900mm iznad kote GRT, kao što je prikazano naslici 6.9.

Za elektrificirane pruge (postojeće i buduće)

potrebno je, pored slobodnog profila do kote4900 mm iznad GTR, uzeti u obzir dodatnidio visine iznad te kote za prolaz pantografa imontažu kontaktne mreže i užeta za prenosopterećenja.





Slika 6.5: Slobodan profil objekta na autocestama i brzim cestama

a) Slobodan profil sa hodnikom za pješake

b) Slobodan profil sa stazom za bicikliste i hodnikom za pješake

Slika 6.6: Slobodan profil objekata na glavnim, regionalnim i lokalnim cestama izvan naselja(v > 50 km/h)





a) Slobodan profil sa hodnikom za pješake

b) Slobodan profil sa stazom za bicikliste i hodnikom za pješake

Slika 6.7: Slobodan profil objekata na glavnim, regionalnim i lokalnim cestama u naselju (v < 50 km/h)

Slika 6.8: Slobodan profil objekata na javnim cestama





1) Proširenje profila za R < 250 m

Radijus krivine R Na unutrašnjoj stranikrivine

Na vajskoj strani krivine

m mm mm250 0 0225 25 30200 50 65180 80 100

150 135 170

2) Prostor za perone i utovarne rampe na stanicama3) Prostor za građevinske naprave u koliko su potrebne za odvijanje saobraćaja4) Važi za potpore nadvoza

Slika 6.9: Slobodan profil UIC-GC za željezni č ke objekte kot R > 250 m.

6.2 Normalni poprečni profili (širine) zaobjekte na autocestama i brzimcestama

Poprečni profili objekata na autocestama(AC) i brzim cestama (BC) slični supoprečnim profilima AC i BC izpred i izaobjekta.Poprečne profile sačinjavaju vozne trake,trake za preticanja, zaustavne trake, trake zarazdvajanje i bankine. Širina voznih i traka zapreticanje navedene su u zavisnosti odplanirane brzine Vpl:

Vpl = 120 km/h š = 3,75 mVpl = 100, 90 km/h š = 3,50 mVpl = 80 km/h š = 3,25 mVpl = 70, 60 km/h š = 3,00 m

Vpl = 50 km/h š = 2,75 mVpl = 40 km/h š = 2,50 m

Širine ivičnih traka zavise od širine voznihtraka i iznose

švt = 3,75 m šit = 0,50 mšvt = 3,50 m šit = 0,30 mš

vt= 3,25 m š

it= 0,30 m

švt = 2,75 m šit = 0,20 m

Širine zaustavnih traka su:na autocestama AC: š = 2,50 m – 1,75 mna brzim cestama: š = 1,75 m

Traka za zaustavljanje je proširena ivičnatraka te u ovim slučajevima nije potrebnaivična traka.

Na AC koje imaju traku za zaustavljanje š =1,75 m i na BC izrađuju se na određenim

razmacima proširenja traka za zaustavljanjeza 0,75 m, tako da su širine š = 250 m.





Širine bankina zavise od planirane brzine vpl i iznose:

vpl = 100 km/h šb = 1,50 mvpl = 90 km/h šb = 1,30 mvpl = 70 km/h šb = 1,30 mvpl = 50 km/h šb = 1,00 m

Širine srednjeg pasa za razdvajanje su:

na autocestama 3,20 – 4,00 mna brzim cestama 1,25 – 2,50 mna cestama sa višetraka u naseljima 1,60 – 4,50 m

Na slici 6.10A prikazan je primjer normalnogpoprečnog profila AC sa dvije trake za brzinuvpl = 120 km/sat sa voznom trakom i trakomza preticanje širine 3,75 m, trakom zazaustavljanje širine 2,50 m, bankinama širine1,50 m i sa pasom za razdvajanje širine 4,0m. Ukupna širina AC u nasipu je 28,00 m(NPP 28,00).

Na slici 6.10B prikazani su skladni poprečniprofili za objekte kod kojih su odvojenerasponske konstrukcije, razmak između njih je 10-20 cm u osi pasa za razdvajanje.Proširenje sigurnosnih ograda na objektimatreba uskladiti sa rješenjima na AC ispred iiza objekata.

Na slici 6.10C prikazan je odgovarajućipoprečni presjek na zajedničkom objektu bezdilatacije u pasu za razdvajanje. Upotrebljavase za kraće objekte (propuste, podvoze,kraće mostove) kod kojih se ne očekuju

različita slijeganja temelja.Na slici 6.10D prikazani su poprečni presjeciza razmaknute objekte. Upotrebljavaju se uprimjerima kod kojih je širina razdjelnog pasaveća od 4,0 m, kada su kolovozi ACrazdvojene radi blizine tunela ili iz drugihrazloga. Na vanjskoj strani poprečnihpresjeka predviđeni su kontrolni hodnici zaodržavanje objekta. Kod razmaknutihobjekata upotrebljavaju se betonskesigurnosne ograde (BSO).

Na slici 6.11A prikazan je primjer normalnog

poprečnog profila brze ceste (BC) sa dvijetrake i planirane brzine vpl = 100 (90) km/h saširinama vozne trake i trake za preticanje 3,5m bez trake za zaustavljanje, te bankinamaširine 1,5 m i razdjelnim pasom širine 2,0 m.Na slici 6.11B prikazan je skladni poprečniprofil sa odvojenim (razmaknutim)rasponskim konstrukcijama, na slici 6.11Czajednička (sastavljena) rasponskakonstrukcija, na slici 6.11D prikazan jerazmaknuti poprečni profil. Sve što jenavedeno za 6.10B, 6.10C i 6.10D zapoprečne profile objekata na autocestama, u

principu se upotrebljava i za poprečne profileobjekata na brzim cestama.

Projektanti objekata na cestama već u faziizrade idejnog zasnivanja konstruišunormalne poprečne presjeke svakog objektau saradnji sa projektantom autoceste ilidrugih cesta.Treba nastojati, da izabrana varijantapoprečnog presjeka na objektu ima sličan tip

sigurnosne ograde koji se nalazi na autocestiispred i iza objekta. Ovo se posebno odnosiza razdjelni pojas.Kod objekata koji se nalaze na dijeluautoceste sa povećanom širinom razdjelnogpojasa (ispred tunela i sl.), svaki objekatprestavlja cjelinu za sebe.Slobodni profili i širine objekata na cestama uvelikoj mjeri uslovljavaju primjenu razdvojenihrasponskih konstrukcija posebno mostova ivijadukata. Ova konstatacija važi za svematerijale, sve statičke sisteme i svetehnologije izvođenja rasponskih

konstrukcija.Ostupanja od navedenih načela moguća susamo kod propusta i podvoza u trupuautoceste, posebno u slučajevima kod kojihse iznad gornje ploče nalazi nasip. Kodovakvih primjera izbjegavaju sevoznodinamičke i vizualne promjene,posebno kod kraćih objekata kod kojih se nepojavljuju međusobna različita slijeganja.Od ovih načela može se udaljiti i kodizuzetno visokih (prosječna visina srednjihpotpora veća od 60 do 80 m) i kod izuzetnodugih vijadukata (ukupna dužina veća od 800

m) gdje su rasponi veći od 100 do 120 m.Kod upoređivanja varijanti sa jednom -sastavljenom i dvojnom – razdvojenomkonstrukcijom, treba uzeti u obzir slijedeće:- funkciju objekta u autocestnoj mreži;- mogućnost obilaska u slučaju zatvaranja

autoceste na objektu;- materijal rasponskih konstrukcija (beton iličelik);

- uslove eksploatacije objekta (redovnoodržavanje, rehabilitacija);

- čuvanje i uključivanje objekta u prirodnuokolinu;

- ekonomski vidici u pogledu početne iukupne investicije u ukupnom životnomvremenu objekta.

Stečena iskustva pri eksploataciji autocestapokazala su da su oštećenja objekata naautocestama normalna pojava koja zahtjevastalno održavanje i rehabilitaciju svakih 25 do30 godina. Kod rehabilitacije objekata koji suiz jedne cjeline odnosno sa jednomrasponskom konstrukcijom, pojavljuje seveliki problem preusmjeravanja odnosnovođenja saobraćaja. Ovi razlozi su uticali nainvestitore, da se kod izbora rješenja

većinom odlučuju za dvojne - rastavljenerasponske konstrukcije.





Slika 6.10: Popreč ni presjeci objekata za premošć avanje na autocestama NPP 28,00 m





Slika 6.11: Popreč ni presjeci objekata za premošć avanje na brzim cestama za NPP 20,20 m





Uzimajući u obzir da je uticaj saobraćaja ivibracija kod održavanja i rehabilitaciječeličnih rasponskih konstrukcija, onda jesasvim opravdana odluka o izboru izmeđurastavljene ili sastavljene rasponskekonstrukcije.

6.3 Normalni poprečni profili (širine) kodobjekata za premošćavanje na M/R/Lcestama

Na slikama 6.12 i 6.13 prikazane su širine ioblici poprečnih presjeka mostova na M/R/Lcestama koji su, odnosno koji moraju bitiusklađeni sa širinama odgovarajučih cesta.Osnovni parametri koji utiču na zasnivanje iizbor poprečnog presjeka mosta su brzinavozila i položaj mosta u naselju ili izvannjega.

Na slici 6.12 prikazane su širine i oblicipoprečnih presjeka mostova na M/R/Lcestama izvan naselja za brzine vozila V >50 km/h. Visina ivičnjaka je 7 cm saobaveznom čeličnom sigurnosnom ogradomČSO koja se ugrađiva na udaljenosti jednakojili većoj od 50 cm koja se mjeri od ivičnogpojasa.

Pod a) je prikazana širina M/R/L ceste. B ješirina saobraćajne trake plus širina ivičnihtraka. Širina mora biti veća ili jednaka 5,9 m,a zavisi od kategorije ceste i drugih korisnika.

Pod b) je prikazana širina mostova na M/R/Lcestama u slučajevima u kojima je most kraćiod 20 m i niži od 3 m.

Pod c) je prikazana širina mostova na M/R/Lcestama kada je dužina mosta manja od 50m bez obzira na visinu.

Pod d) je prikazana širina mostova na M/R/Lcestama kada je dužina mosta veća od 50 mbez obzira na visinu.

Pod e) je prikazana širina mostova na M/R/Lcestama izvan naselja sa stazama zapješake, bicikliste ili za pješake i biciklistebez obzira na visinu i dužinu mostova. ČSOmora biti opremljena sa rukohvatom.

Slika 6.13 prikazuje širine i oblike poprečnihpresjeka mostova na M/R/L cestama unaseljima sa brzinom vozila V < 50 km/h.

Pod a) je prikazana širina M/R/L cesta. Bprestavlja širinu prometnih traka uvećanu zaširine rubnih traka. Ova širina zavisi od

kategorije ceste i zahtjeva drugih korisnika.

Pod b) je prikazana širina mostova na M/R/Lcestama u naseljima. Širina hodnika zavisi odtoga da li je na njemu predviđena staza zapješake, bicikliste ili za oboje. Visina ivičnjaka je 18 cm. Na rubovima se ugrađuju ogradeza pješake visine 1,10 m.

Na slikama 6.14 i 6.15 su prikazane širinepoprečnih presjeka mostova na javnimnekategorisanim cestama. Razlikujemo javnenekategorisane ceste sa dvije i sa jednomtrakom.

Na slici 6.14 je prikazana širina poprečnihpresjeka prostora na javnim nekategorisanimcestama sa dvije trake.

Pod a) prikazana je širina nekategorisane javne ceste sa dvije trake kod kojihsaobraćajna i rubna traka imaju širinu po B >

5,0 m.Pod b) prikazana je širina mostova na javnimnekategorisanim cestama sa dvije trake.Visina ivičnjaka je 18 cm. Na ivicama suugrađene ograde za pješake visine 1,10 m.

Na slici 6.15 prikazane su širine poprečnihpresjeka mostova na javnim nekategorisanimcestama sa jednom trakom.

Pod a) je prikazana širina javnihnekategorisanih cesta sa jednom trakom kodkojih saobraćajna i ivična traka imaju širinu

3,5 m.Pod b) je prikazana širina mostova na javnimnekategorisanim cestama sa jednom trakom.Visina ivičnjaka je 18 cm. Na rubovima suugrađene ograde za pješake visine 1,10 m.

Minimalna širina mosta za pješake iznosi 3,0m.

Detaljna obrada poprečnih presjeka mostova(ivični vijenci, ivičnjaci i hodnici) data je u PS1.2.2.

Slobodni profili i širine kombinovanihobjekata zavise od odluke u pogleduregulisanja prometa. Objekat može bitizajednički za sve vrste prometa ilipojedinačni za svaku različitu vrstu prometa.Ako se radi o objektu sa kombinovanimprometom onda, kod donošenja odluke oslobodnom profilu i širini objekta, treba uzetiu obzir karakteristike svake vrste prometa.

Objekat se može izvesti na dva nivoa, ako tostvarni uslovi kombinovanog prometazahtijevaju i dopuštaju. Takvi objekti se

izvode na zajedničkim glavnim nosačima.





Slika 6.12: Širina popreč nih presjeka objekata za premošć avanje na magistralnim, regionalnim i lokalnim cestama van naselja (v > 50 km/h)





Slika 6.13: Širine popreč nih presjeka mostova na M/R/L cestama u naselju (v < 50 km/h)

Slika 6.14: Širine popreč nih presjeka objekata za premošć avanje na nekategorisanimcestama sa dvije saobrać ajne trake





Slika 6.15: Širine popreč nih presjeka na objektima za premošč avanje na nekategorisanim cestamasa jednom saobrać ajnom trakom

6.4 Normalni poprečni profili (širine)objekata za premošćavanje zamiješani cestovno-željezničkisaobraćaj

Na magistralnim, regionalnim i lokalnim

cestama mogu se graditi mostovi za miješanicestovno-željeznički saobraćaj. Za ovakve

primjere postoje dvije mogućnosti rješenjanormalnih poprečnih profila (širina).

Rješenje normalnih poprečnih presjeka(širina) na istom kolovozu mogu seupotrijebiti i dozvoljeni su na regionalnim i

lokalnim cestama za mješani saobraćaj i zaindustrijske željezničke kolosjeke (slika 6.16).

Slika 6.16: Širine popreč nih presjeka objekata za premošć avanje za miješani cestovni-željezni č ki saobrać aj na istom kolovozu

Rješenje normalnih poprečnih presjeka(širina) na istom-zajedničkom objektu saodvojenim kolovozom može se upotrijebiti nasvim kategorijama cesta izuzev na AC i BC.Za javne željeznice obavezna je upotreba

tucaničke grede na dijelu objekta ispodkolosjeka (slika 6.17). Za lokalne željeznice

sa manjim brzinama i industrijske kolosjekemože se primjeniti rješenja bez tucaničkegrede. U ovakvim primjerima tračnice senalaze u nivou kolovoza ceste.





* za željeznice u pravcu ili u krivini sa R > 250 m

Slika 6.17: Širine popreč nih presjeka objekata za premošć avanje za mješani cestovnoželjezni č ki saobrać aj sa odvojenim kolovozom

7. SVIJETLE ŠIRINE I SVIJETLE(SIGURNOSNE) VISINE ISPODOBJEKATA

7.1 Općenito

Kod objekata koji premošćavaju prirodne ilivještačke vodotoke mora se veličina otvoraodrediti sa hidrauličkim proračunom. Veličinaotvora mora zadovoljiti uslove proticanjastogodišnje visoke vode uzimajući u obzir smanjenje učinka proticanja vode kojenastaje zbog postavljanja objekta teobezbijediti sigurnosnu visinu iznad kotevisoke vode.

Kod određivanja slobodnog profila vodotoka iprometnica treba uzeti u obzir eventualnerezervne širine za lokalne ceste, staze idruge potrebe pošto su naknadna proširenjaslobodnog profila izuzetno zahtjevna iekonomski neugodna.

Širina profila usklađena je sa širinomprometnica i pripadajućih staza. Bez obzirana tu činjenicu potrebno je uzeti rezervu uširini profila posebno ako se radi o prelaznimstazama ispod objekta. U ovakvimslučajevima mogu bočne prepreke smanjitisigurnost prometa i kapacitet staza zapješake.

Ako se objekat radi iznad prometnica po kojojse odvija promet onda se, u takvimslučajevima, mora uzeti u obzir gabarit skeleili primjeniti tehnologiju izgradnje samontažnim prednapetim spregnutimkonstrukcijama ili drugim tehnološkimpostupcima (naguravanje) koje ne zahtijevaju

povećanje slobodnog profila koga zahtijevaupotreba skele.

7.2 Sigurnostna visina ispod mostaSigurnosna visina je slobodna visina koja senalazi između povećanog nivoa H1/100 (kotastogodišnje vode) i donjeg ruba konstrukcijeobjekta (DRK). Povećani nivo prestavljavisinsku razliku koja nastaje uslijedusporavanja vodotoka odnosno postavljanjaprepreka – potpora mosta.

Kod kanala i regulisanih vodotoka,sigurnosna visina iznosi 0,50 m, a kodprirodnih nereguliranih vodotoka min. 1,0 m.

Kod manjih buičnih vodotoka kod kojih semogu pojaviti plivajući predmeti, sigurnosnavisina mora iznositi 1,0 – 1,5 m. Moguće su idruge vrijednosti sigurnosnih visina, ako suizričito zahtijevane kroz vodoprivrednesmjernice. Gornja površina ležišne gredemora biti najmanje 0,20 m iznad kote H1/100.

Sigurnosna visina na plovnim rijekama moraiznositi:- za splavove i čamce 2,5 – 3,0 m- za veće čamce i jedrilice 3,0 – 4,5 m





Slika 7.1: Slobodni profil ispod mostova

7.3 Svijetle širine i svijetle visine podvoza

Podvozi su objekti koji služe za vođenjedrugih prometnica ispod predmetneprometnice.

Svijetla širina podvoza jednaka je širini cesteispred i iza podvoza (širina prometnih traka,rubnih traka, bankina ili staza za pješake ibicikliste).

Na slikama 7.2 i 7.3 prikazane su minimalnesvijetle širine za nekategorisane ceste sa jednom i dvije saobraćajne trake.

Slika 7.2: Minimalna svijetla širina podvozana javnim nekategorisanimcestama sa jednom saobrać ajnomtrakom

Slika 7.3: Minimalna svijetla širina podvozana javnim nekategorisanimcestama sa dvije saobrać ajnetrake

Svijetla visina kod novoizgrađenih podvozaiznosi 4,70 m, ako se nalaze na AC, M/R/Lcestama, a 4,20 m ako se nalaze nanekategorisanim javnim cestama. Svijetlavisina staza za pješake i bicikliste iznosi min.

2,50 m. U koliko postoji mogućnost i ukoliko

se radi o dužim objektima, onda ova visinatreba da bude 3,0 m.

7.4 Svijetle širine (otvori) i svijetle visinenadvoza preko autocesta i brzih cesta

Nadvozi su objekti koji služe za vođenjedrugih prometnica preko predmetneprometnice. Nadvozi su najčešće objekti sakojima se izvodi denivelacija M/R/L ili javnihcesta preko autocesta ili brzih cesta.

Slika 7.4: Svijetle visine kod podvoza

Širina nadvoza jednaka je širini ceste ispred iiza nadvoza, a definisana je u točki 6 ove

smjernice.Svijetla visina ispod nadvoza je 4,70 m.Definisana je kao razmak između najnižimdonjim rubom rasponske konstrukcije(uključujući i cijev za kanalizaciju ili drugekomunalne instalacije) i najvišom tačkomkolovoza (slika 7.4).

Ako se radi o cestama na kojima se predviđaprevoz tereta većih gabarita, onda svjetlavisina na tim pravcima mora biti 6,50 m ili semora obezbijediti odgovarajuće alternativno

rješenje.





Svijetla širina (otvor) zavisi od više faktora.Minimalna svijetla širina je ona koju zahtijevaslobodni profil autoceste, brze ceste ili drugeprometnice. Svijetla širina (otvor) određujebroj i veličinu raspona konstrukcije nadvoza.

Na izbor dispozicijske osnove nadvoza

najviše utiču:- da li se AC/BC, preko koje se projektujenadvoz, nalazi na ravnom terenu iliusjeku

- ukupna širina trupa AC/BC- širina pojasa za razdvajanje i geometrija

AC/BC- mogućnost proširenja AC/BC odnosno

povećanja broja prometnih traka- ekonomski razlozi- urbanističko-prostorni i oblikovni razlozi

Kod konstruktivno-statičkog koncepta

podvoza prednost imaju okvirne konstrukcijebez ležišta i dilatacija kada su ukupne dužinepodvoza manje od 60-70 m.

Projektant ceste treba uvijek nastojati da sekrižanja između M/R/L i AC/BC izvedu podpravim uglom ili što manjim uglom.Pravougaoni nadvozi su kraći, jeftiniji igeometrijsko odnosno vizualno ugodniji.

Niveleta ceste na nadvozu je ugodna kada senalazi u simetričnoj vertikalnoj krivini ili u jednostranom nagibu <3%. Promjena

poprečnog nagiba na dijelu nadvoza nijepoželjna zbog neugodnog vizualnog utiska,težeg izvođenja i slabog odvodnjavanja.

Pri konstruktorskom oblikovanju i izborurješenja nadvoza, posebnu pažnju trebaposvetiti srednjim stubovima kako bi isti,pored funkcionalne uloge, imali funkcijuznačajnog prostorskog elementa.

Na jednom potezu AC/BC ne treba težiti kaistim jednoličnim rješenjima nadvoza. Većinanadvoza ima svoje specifičnosti koje se

obavezno moraju uzeti u obzir. Korisniciautoceste više vole logične promjene saprijatnim vizualnim rješenjima iiznenađenjima.

Kada se radi o rješenju nadvoza sa stubom upojasu za razdvajanje, onda se moraposvetiti posebna pažnja kod izbora presjekastuba, zaštiti od udara vozila, prometnojsigurnosti (rješenja sa sigurnosnim ogradamau skladu sa rješenjem ograde koja jeupotrebljena u pojasu za razdvajanje),odvodnjavanju na dijelu pojasa za

razdvajanje ispod nadvoza i dubini temeljneploče.

Na slici 7.5 prikazana su šematskakonstrukcijska rješenja koja se moguupotrijebiti za nadvoze kada se autocesta ilidruga cesta nalazi na približno ravnom

terenu, a na slici 7.6 kada se autocesta ili

druga cesta nalazi u usjeku.

Nadvozi sa jednim rasponom su poželjnarješenja za AC/BC kada se djelomičnonalaze u usjeku posebno u slučajevima kada je širina pojasa za razdvajanje manja od 2,0m, a visina nasipa M/R/L nije veća od 4 – 5m. Rasponi nadvoza kreću se u granicamaod 25 – 40 m. Rasponska konstrukcija okviramože biti konstantne ili promjenljive debljine(slika 7.5 A).

Nadvozi sa dva raspona su poželjna rješenja

za AC/BC koje se djelomično nalaze naravnom terenu ili plitkim usjecima sa pojasomza razdvajanje širim od 2,0 m. Visina nasipanije veća od 6,0 m. Rasponi okvirnekonstrukcije nadvoza kreću se u granicamaod 15 do 25 m. Veličine raspona moraju bititakve da omogućavaju prolaz kanala ukontinuitetu i da omogućavaju izradu bermeminimalne širine 1,0 m ispred stožca (slika7.5 B).

Nadvozi sa tri ili više (5) raspona su dobrarješenja za AC/BC na ravnom terenu kada

nije poželjna upotreba stuba u pojasu zarazdvajanje. Rasponi okvirne konstrukcijekreću se u granicama od 25 do 30 m zasrednji raspon te 14 do 20 m za krajnjeraspone. Poželjna je upotreba konstantnevisine rasponske konstrukcije (slika 7.5 C).

Nadvozi sa četiri ili više raspona su dobrarješenja za AC/BC na ravnom terenu savećom širinom pojasa za razdvajanje i uslučajevima kada postoji mogućnostproširenja autoceste sa novim prometnimtrakama. Nadvozi sa više raspona su dobra

rješenja za dionice AC na prilazima velikihgradova kod kojih nisu poželjni visoki nasipi.Veličina raspona iznad AC su 25 do 30 m,dok ostali rasponi prate statičke uslove ikarakteristike prepreka (slika 7.5 D).

Kod nadvoza koji premošćavaju AC/BC iliM/R u dubokim kamenim usjecima poželjnasu rješenja sa jednim rasponom sa lučnim,kvazi-lučnim ili okvirnim konstrukcijamaraspona 20-50 m (slike 7, 6 A i 7.6 B).







Slika 7.6: Shema mogu ć ih rješenja kada se autocesta ili brza cesta nalazi u usjeku

8. POUZDANOST I TRAJNOSTMOSTOVA

Pouzdanost i vijek trajanja mostova jesavremeno i važno područ je, kojeće seobraditi u posebnoj tehničkoj smjernici. Uovoj opštoj smjernici samo su navedeni opštipojmovi.

Pouzdanost je pojam koji objedinjavasigurnost (nosivost, upotrebljivost, sigurnostna zamor) i trajnost.

Sigurnost konstrukcija se obezbijeđuje sadokazivanjem nosivosti i upotrebljivosti koji

se izvodi po teoriji graničnih stanja te sakontrolom zamora.

Dokazivanje nosivosti zasniva se na jednačini R ≥ S. γ odnosno sa dokazom da jeotpor konstrukcije R veći od vanjskih uticajaS pomnožen sa faktorima sigurnosti γ.

Upotrebljivost konstrukcije dokazuje se saograničenjem deformacija, vibracija ipukotina.

Zamor je definisan, a može se kontrolisatikod čeličnih, spregnutih i djelomično kodarmiranobetonskih i AB prednapregnutihkonstrukcija. Sasvim sigurna činjenica je dase zamor povećava sa smanjenjem vlastitetežine konstrukcije u poređenju sa korisnim

opterećenjem, sa povećavanjem deformacija,te sa pojavom i povećavanjem pukotina.





Vijek trajanja prestavlja vrijeme u komeobjekat, u dozvoljenim granicama sačuvasvoje osnovne projektovane osobine:nosivost, upotrebljivost i namjenu.

Pouzdanost (sigurnost i trajnost) objekatasmanjuje se za vrijeme upotrebe kao

poslijedica očekivanih i slučajnih pojava odkojih su najvažnije karakteristike konstrukcije,kvalitet ugrađenih materijala, uticajodržavanja, uticaj prometnog opterećenja iokoline.

U toku su ispitivanja materijala, posebnobetona, koja će bistveno uticati na trajnostobjekata i sticanja novih saznanja vezana zaovu problematiku. Već sada su poznati uzrocikoji prouzrokuju propadanje materijala. Odispitivanja se očekuju rezultati koji ćeomogućiti pripremu modela na kome će se

izračunavati vijek trajanja armiranobetonskihkonstrukcija, a isti će biti sastavni dioprojektne dokumentacije. Ispitivanje i modeliza proračun vijeka trajanja AB konstrukcijaneće se moći direktno upotrebiti za objektezbog velikoga interakcijskog djelovanjazamora i uticaja karakteristika konstrukcijeobjekta kao cjeline te uticaja materijala.

Za mostove na cestama realno je zahtijevati,projektovati i ostvariti vijek trajanja ugranicama od 80 do 120 godina, što zavisi odvrste objekta i uslova upotrebe.

Kod objekata na nekategorisanim, lokalnim iregionalnim cestama realan je zahtjev vijekatrajanja od 80 godina pošto se na takvimobjektima očekuje kraća upotreba.

Za objekte na autocestama i magistralnimcestama očekuje se vijek trajanja od 100godina koliko iznosi i vijek trajanja ceste.

Za veće objekte na cestama, za gradskemostove i za objekte na strateški važnimdionicama, država opravdano može

zahtijevati i ostvariti vijek trajanja od 120godina.

Normativno definiranje vijeka trajanja odnosise na nosivu gornju konstrukciju, djelimično ina stubove što zavisi od statičnog sistema ikonstrukcijskog koncepta objekta.

Vijek trajanja opreme na objektima je 20 do25 godina. Blagovremena zamjena irekonstrukcija opreme utiče na vijek trajanjanosive konstrukcije.

• Sigurnost i trajnost ostvarujupouzdanost objekata

- Sigurnost

Nosivost: kategorije definisane po teorijigraničnih stanja.Upotrebljivost se obezbijeđuje saograničenjem deformacija, vibracija, pukotinai kvaliteta građevinskih materijala.

Zamor: Sa dokazivanjem sigurnosti nazamor pokazuje se da zamor štetno ne utičena nosivost.

- Trajnost

Trajnost je definirana kao vrijeme u komemost sačuva svoje projektirane osobine.

Osobine konstrukcije: Koncept konstrukcijeKonstrukcijski detajliIzbor materijala

Tehnologija građenjaOprema i odvodnjavanjeZaštita i održavanje

Kvalitet ugrađ enih materijala (betona):Vodocementi faktor Količina i vrsta cementaKvalitet i vrsta agregataPravilna upotreba dodatakaZaštitni sloj i njega betonaPoroznost i propusnostNa trajnost utiču svi materijali.

Glavni uzroci propadanja betona:Strukturni nedostaciKorozija armatureŠtetni kemijski uticajiOštećenja radi mrazaUnutrašnje reakcije u betonuSprečavanje pomjeranjaMehanička oštećenjaPukotine

Uticaji održavanja:

Neophodno je uzeti u obzir sva dosadašnja

saznanja.Srestva za održavanje i sanacijuInformacijski sistem za mostoveRedovni pregledRedovno održavanjeInvesticijsko održavanjeBlagovremene sanacije i rekonstrukcije

Uticaji prometnog optereć enja:Ograničenje osovinskih pritisakaOmjer vlastitog i prometnog opterećenjaIzvanredna opterećenjaVelike brzineMehanička oštećenjaZamor





Uticaji okoline:Atmosferski uticajiKemijska agresivnostSolenjeZamrzavanje i topljenjeTemperaturni uticaji

• Učesnici koji utiću na pouzdanostmostova

Investitor:

Projektni zadatakPriprema i revizija podlogaIzbor projektanta i izvođačaRevizija projekataRealna cijena i realan rok izgradnje

Projektant:

Pravilna upotreba podlogaPravilan konceptPravilna statička i dinamička analizaIzbor materijalaRješenje detaljaIzbor opremeProjekat održavanja

Izvođ ač :

Stručnjaci sa odgovarajućom praksomSavremena oprema i tehnologijaPriprema i organizacija

Interna kontrolaNeposredna, tačna i dosljedna izradaprojekta izvedenih radova

Nadzor:

Stručnjaci sa odgovarajućom praksomKontrola ugrađenih materijalaKontrola opreme i tehnologijeKontrola uslova izgradnjeDimenzijska kontrolaNeposredna i tačna izrada projekta izvedenihradova

Održavanje:

Uspostavljanje sistema za gospodarenje samostovima.Za redovno održavanje i rehabilitacijupredvidjeti 1-2 % od vrijednosti objekta.Blagovremeni preglediRedovno održavanje i sprečavanjepotencijalnih ostećenjaBlagovremene i kvalitetne sanacije irekonstrukcije.

9. OBLIKOVANJE MOSTOVA

Most je kompozicija morfološko-geološkihosobina prostora, inžinjerskih konstrukcija,namjene, materijala, oblikovanja, tehnologijegrađenja, sigurnosti, trajnosti, ekonomičnostii uključivanja u prirodni i urbani prostor.

Most koji je, u pogledu kompozicije, izgrađenbez grešaka ima svoju estetsku težinu kojamože biti uspješna samo u slučaju kada iprojektant-konstruktor posjeduje stručnu iduhovnu zrelost.

Očekivanja, da mostovi budu lijepi, su stalnoprisutna i stara su koliko i sama izgradnjamostova.

Odnos javnosti do mostova se stalno mijenja.U srednjom vijeku su kameni mostovi

prestavljali neku vrstu spomenika radi čegasu postale simbolom gradnje toga vremena išto dužeg vijeka trajanja.

Sa upotrebom čelika kao materijala i sarazvojem teorije konstrukcija mostovi se već više od 200 godina, obrađuju kao statičkekonstrukcije sa jasnim prenosom sila.

Sa početkom dvadesetog stoljeća beton sepojavljuje kao konkurentni materijal, apolovinom stoljeća beton postaje primarnimaterijal za gradnju mostova.

Na modernim prometnicama, posebnoautocestama nalazi se puno mostova,vijadukata, nadvoza i drugih objekata ikonstrukcija koji služe za savlađivanjeprirodnih i umjetnih prepreka i ukrštanja urazličitim nivojima.

Koncentracija objekata utiče na izgledokoline radi ćega treba posvetiti posebnupažnju njihovom oblikovanju i uključivanju ururalni i urbani prostor.

Kod projektovanja mostova, konstruktor jenosilac projekta koji će samostalno ili usaradnji sa arhitektom projektovati i oblikovatitakvu konstrukciju koja će biti funkcionalna,pouzdana (sigurna i trajna) i koja će seuklopiti u skladan oblik inžinjerskekonstrukcije i objekta kao cjeline.

Koncepti dispozicijskih rješenja mostova(naročito kod izbora nosivog sistema)usvajaju se nakon detaljnih proučavanja ianaliza koji se odnose na funkciju objekta,morfologiju prepreke, geoloških osobina tla,geometrije prometnice, iskorištenja terena upodruč ju objekta, karakteristika građevinskih





materijala, raspoložljivih tehnologija i mnogihdrugih značajnih podataka koji izviru izpodloga za projektovanje.

Za izabrani nosivi sistem (gredni, okvirni,lučni, viseći itd.) mijenjaju se rasponi, ukupnadužina, raspored stubova, izabere se

materijal nosive konstrukcije i predvidemogući načini izgradnje. Osnovnidispozicijski elementi omogućavaju analizu ikonstruisanje više varijanti poprečnogpresjeka nosive konstrukcije. Pravilno i dobroprojektovana konstrukcija je istovremenoskladno i logično oblikovana konstrukcijaobjekta.

Oblikovanje mostova ne prestavlja jedini iisključivi cilj i o njemu se ne može raspravljatineovisno od rješenja nosive konstrukcije.Temeljna načela estetike mostova:

- izbor odgovarajućeg oblika osnovnog

nosivog sistema- pravilan i skladan omjer pojedinih

dijelova i objekta kao cjeline- jednostavan oblik i funkcionalnost

pojedinih dijelova i objekta kao cjeline- statički čista konstrukcija- kvalitet izvedenih radova i boja vanjskih

površina- skladno uključenje objekta u prirodni

ambijent ili urbana naselja

10. NOSIVI SISTEMI MOSTOVA

Mostovi se mogu dijeliti prema različitimkriterijima: namjeni, materijalu, lokaciji,položaju u pogledu na prepreku itd. Zaprojektovanje, konstruisanje, statičku analizui eksploataciju najvažnija je podjela koja seodnosi na nosive sisteme.

U pogledu koncepta konstrukcije, oblika,preuzimanja prenosa sila i uticaja razlikujemopet osnovnih nosivih sistema mostova:

- gredni sistemi

- okvirni sistemi- lučni sistemi- viseći sistemi- sistemi sa kosim zategama

10.1 Gredni sistemi mostova

Osnovnu karakteristiku grednih sistema činiodvojenost gornje konstrukcije od potpora iprenos opterećenja gornje konstrukcije napotpore preko ležišta.

Poprečni presjek gornje konstrukcije zavisi

od raspoložljive konstruktivne visine,geometrijskih omjera, njene širine i raspona.

U statičkom pogledu razlikujemo grednemostove sa statički određenim sistemima istatički neodređenih sistema.

Gredni sistemi odgovaraju za sve materijaleosim kamena (drvo, armirani beton,prednapregnuti beton, čelik sa ili bez

sprezanja).

Od svih statičkih sistema grednih mostova,za manje raspone se najviše upotrebljavanosač na dva oslonca bez obzira naupotrebljeni materijal. Sa većom upotrebomprednapregnutih betona i spregnutih čeličnihkonstrukcija bistveno su se promijenilegranice za racionalnu upotrebu nosača nadva oslonca. Nedostatak ovog sistema jeupotreba ležišta i dilatacija koji poskupljajuizgradnju i održavanje.

Greda sa prepustima – konzolama sa kontra-opterećenjem ili bez njega (2, 3) odgovara iprimjenjuje se za gradske mostove i mostovena regionalnim i lokalnim cestama.

Sistem slobodnih greda (diskontinualnisistemi) sa ili bez dilatacija u kolovoznojploči iznad srednjih potpora upotrebljavao sedugo kod prednapregnutih armirano-betonskih sistema sa većim brojem raspona.Oštećenja iznad potpora, utjecala su naprimjenu rješenja bez prekida i dilatacija ukolovoznoj ploči. Sa izbacivanjem dilatacija

uspostavljen je kontinuitet kolovozne pločeza preuzimanje korisnih opterećenja.

Sistemi sa zglobovima poznati su podimenom "Gerberev nosač". Ovi sistemi su bilikarakteristični za razdoblje od dvadesetih dopedesetih godina 20-tog stoljeća kada su searmiranobetonski nosači i čelični mostovinajviše upotrebljavali. U novijoj mostogradnjiupotrebljavaju se samo u izuzetnimslučajevima.

Statički neodređeni sistemi kao kontinuirani

gredni sistemi sa dva, tri ili više raspona sunajviše upotrebljavani sistemi bez obzira naizabrani materijal. Veličina i omjeri rasponazavise od morfologije i visine prepreke,uslova fundiranja i potencijalnog postupkagrađenja. Najveća prednost kontinuiranihsistema je u tome što se izbjegava upotrebadilatacije u rasponskoj konstrukciji pri velikimdužinama mostova. Broj raspona jeneograničen.

10.2 Okvirni sistemi mostova

Okvirni sistemi mostova nastanu kada jegornja konstrukcija čvrsto ili pomoću zgloba





povezana sa potporama tako da ostvaruju jedinstvenu nosivu konstrukciju sa različitimpoprečnim presjecima.

Okvirni sistemi mostova sa jednim rasponomsa ili bez zglobova su dosta racionalni zaraspone od 5 do 60 m, u armiranom ili

prednapregnutom betonu. Okvirni sistem jeracionalniji od grednog sistema sa jednimrasponom, pošto pritiske zemlje preuzimakompletan sistem. Ležišta i dilatacije nisupotrebne. Održavanje objekata je lakše iekonomičnije. Čvrsta veza gornjekonstrukcije sa upornjacima smanjujemomente u gredi i omogućava smanjenjekonstruktivne visine. Sa promjenommomenata inercije po dužini raspona možese uticati na smanjenje momenata u polju iostvariti bolji vizualni izgled konstrukcije.

Zatvoreni okvir spada u primarni sistem sarasponima 2 do 5 m, a za manje mostove,podvoze ili podhode sa otvorima 5 do 8 mkoji se grade na slabo nosivom tlu izarmiranog betona. Dobar i uravnoteženraspored uticaja sa dobrim prilagođavanjemna deformacije i slijeganja su dobre osobineovog sistema.Okvirni sistemi sa zategama i kosimpotporama omogućavaju veće raspone iupotrebu kombinacije monolitne i montažnegradnje. Pogodni su za nadvoze i mostove izarmiranog ili prednapregnutog betona, za

čelične i spregnute presjeke. Prepusti sazategama i kosim stubovima smanjujumomente u polju radi čega se možeupotrijebiti manja konstruktivna visinapresjeka.

Okvirne konstrukcije sa dva, tri ili više polja,sa vertikalnim potporama često seupotrebljavaju u savremenoj mostogradnji,posebno u armiranom i prednapregnutombetonu. Kod objekata sa više polja može seprimijeniti čvrsta veza između stubova inosača, veza sa zglobovima ili sa ležištima

što zavisi od ukupne dužine objekta, veličineraspona, odstojanja od osi simetrije sistema,tako da se ti sistemi prepliću sa grednimkontinuiranim sistemima. Sa dobromkombinacijom čvrste veze i veze sazglobovima odnosno ležištima može sepostići racionalnije rješenje objekta.

10.3 Lučni sistemi mostova

Luk je najstariji nosivi sistem za mostove iviadukte. Upotrebljavao se za premošćavanjerijeka i dukobih dolina sa strmim padinama i

kompaktnim terenom koji može preuzeti sileiz pete luka.

Stari mostovi sa kamenim svodovima iviadukti iz rimskog i turskog perioda imajuneograničanu trajnost.

Os lukova i svodova koja ima oblik potpornelinije, dobivene od uticaja vlastite težine jenajbolji nosivi sistem za kamen i beton t.j. za

materijale koji imaju veliku otpornost napritisak, a malu na zatezanje.

Savremeni lučni mostovi grade se izarmiranog betona, čelika i sa spregnutimpresjekom za raspone od 40 do 400 m.

Nove tehnologije gradnje lukova, prije svegaslobodna konzolna gradnja lukova velikihraspona, ponovo su vratile lučne mostove ukonkurenciju sa ostalim sistemima. Napredaku proučavanju reoloških osobina betonapovećao je granice raspona

armiranobetonskih mostova.

Kod savremenih lučnih mostova konstrukcijaiznad luka je grednog sistema betonirana nalicu mjesta ili konstrukcije koje se betonirajuna platou i navlače na pripremljene potporepo sistemu potiskivanja. Ovaj način smanjujecijenu i vrijeme izgradnje lučnih mostovavelikih raspona.

Savremeni kompjuterski programiomogućavaju analizu prostorskog modelakonstrukcije tako, da se mogu odrediti

stvarna naponska stanja i deformacije zazajednički sistem djelovanja luka ikonstrukcije iznad njega. Lučne mostovevećih raspona treba računati po teoriji drugogreda .

Upeti luk ili svod prestavljao je osnovnisistem za lučne mostove i vijadukte izkamena, opeke i betona, a ostao je kaoosnovni sistem i za armirani beton.

Kod lukova iz kamena i opeke čelni zidovi subili puni ili su imali otvore za rasterećenje.

Kod armiranobetonskih lukova pojavljuje se,umjesto punih čeonih zidova, gredna iliokvirna konstrukcija iznad luka. U početku jenadlučna konstrukcija imala raspon samo 5do 6 m, a sada konstrukcija iznad luka, imaraspone i do 30 m.

Elastično upet luk u obliku srpa kojiomogućava uvođenje programirane promjenemomenata inercije po dužini raspona,prestavnik je novijih savremenih lučnih,armiranobetonskih mostova manjih i srednjihraspona od 40 do 150 m. Lukovi i svodovi

povezani su u jedinstveni presjek sakonstrukcijom iznad luka na približno trećini





sredine raspona. Konstrukcija iznad luka imaminimalni broj stubova ili je bez njih.

Sa premošćavanjem širokih rijeka, posebno ugradovima, aktualizirana je ponovna primjenasistema sa kontinuiranim lukovima izarmiranog betona ili čelika. Konstruktorima,

koji upotrebljavaju ovaj sistem, otvorile su seširoke mogućnosti variranja i oblikovanja kojase postiže omjerom raspona i strijele luka teoblikom presjeka luka prema obliku širokihsrednjih stubova i krajnjih upornjaka.

Luk sa dva zgloba, prestavnik je osnovnogsistema čeličnih lučnih mostova.

Upeti lukovi sa dva zgloba sa djelimičnospuštenim kolovozom, omogućavaju velikeraspone sa ugodnim omjerom raspona istrijele luka bez obzira o kakvoj se prepreci

radi.Pogodni su za pliće prepreke kod kojih jeodređen položaj nivelete.

Greda ojačana sa vitkim lukom ili vitki lukojačan sa gredom poznati su kao "Langerovagreda". To je izraziti prestavnik čeličnih lučnihmostova sa većim rasponima i ograničenomkonstruktivnom visinom preko rijeke ili drugihprepreka. Lučni dio sistema je, radi svojevitkosti, u cjelosti opterećen samo sa osnomsilom, a ojačana greda, koja djeluje i kaozatega preuzima savijanje. Moderne verzije

ovog sistema mogu imati samo jedan luk usredini presjeka.

10.4 Viseći sistemi mostova

Viseći sistemi mostova sa nosivimparaboličnim kablovima, vertikalnimvješaljkama i krutom gredom za ojačanje susistemi koji se upotrebljavaju samo za čeličnecestovne mostove najvećih raspona od 500do 2000 m.Konkurencija koja je nametnuta od mostovasa kosim zategama, koji su već duži od 500

m, utjecala je na to, da su se rasponi visećihmostova još više povećali.

Viseći sistemi mostova sa elastičnom gredomza ojačanje mogu biti zanimljivi i konkurentniza mostove za pješake i provizorne mostovekao i za mostove preko kojih prelazecjevovodi. Rasponi ovih sistema su od 50 do150 m.

Nosivi element visećih mostova, lančanoviseći kabel, sidran je u tlo i preko grede zaojačanje preuzima ukupnu vlastitu težinu i

korisno opterećenje.

Ako su vješaljke vertikalne onda je sila ukablovima konstantna

Grede za ojačanje obavezno se računaju poteoriji drugog reda. Obavezna je analiza nadinamičke uticaje, uticaje vjetra i seizmićkaopterećenja.

10.5 Mostovi sa kosim zategama

Mostovi sa kosim zategama su objekti kodkojih je gornja gredna konstrukcija, različitogpresjeka i iz različitih materijala, obješena na jedan ili dva pilona pomoću kosih zatega.

Moderna upotreba sistema sa kosimzategama počinje 1955 godine.

Ovaj tip konstrukcije ponovo postaje aktualani često se upotrebljava za mostove raspona

od 100 do 1000 m.

Razvoj sistema sa kosim zategama išao je usmjeru usvajanja manjih međusobnihrazmaka elastičnih potpora sa većim brojemkosih zatega. Izbor većeg broja zategadirektno je povezan sa željom da se i grednekonstrukcije grade iz prednapregnutogbetona, a ne samo kao čelične ili spregnutekonstrukcije koje su se upotrebljavale uprvom desetljeć ju moderne upotrebe ovogsistema.

Više kosih zatega koje su ugrađene u oblikuharfe ili lepeze omogućava da se sistemmože smatrati kao konzolni u komekolovozna ploča djeluje kao pritisnuti pas, akose zatege kao konzolni zatezni pas.

Veća gustoća zatega omogućava upotrebumalih konstruktivnih visina. U ovakvimslučajevima i beton kao materijal može bitikonkurentan za mostove manjih raspona.

U podužnom smjeru sistemi sa kosimzategama mogu biti sa jednim ili dva pilona.

U oba slučaja piloni moraju biti sidrani nasuprotnoj strani.

Piloni mogu biti čelični, spregnuti iliarmiranobetonski, pojedinačni stubovi ili kaookvirna konstrukcija što zavisi od raspona,širine mosta, visine pilona, broja ravnina,zavješenja zahtjeva u pogledu oblikovanja idrugih uslova.

Greda za ojačanje može imati različitepresjeke. Najčešće se upotrebljavasandučasti presjek koji ima najveću torzijsku

krutost. Grede iz čelika upotrebljavaju se zanajveće raspone, spregnute (čelik-beton) za





srednje raspone, a prednapregnuta armiranobetonska za manje i srednje raspone.

Kose zatege su izrađene iz paralelnih žica iliužadi iz visokokvalitetnog čelika saspecijalnim sidrima koji dobro podnosezamor.

Zatege sa paralelnim žicama izvisokokvalitetnog čelika oblikuju se utvornicama nakon čega se umeću udebelostijenske polietilenske cijevi. Nakonprednapenjanja, cijevi se ispune sacementnim malterom ili specijalnim uljem(mastima).

Ovaj sistem je u punom razvoju radi čega nijeopravdano da se daju detaljnije smjernice.Projektanti crpe uputstva iz najnovijih knjiga istručnih članaka u kojima su detaljno

obrađeni mostovi sa kosim zategama.

11. KONSTRUKTORSKI USLOVI ZAPROJEKTOVANJE MOSTOVA

11.1 Uvodni dio

Konstruktorski uslovi za projektovanjemostova bit će navedeni u logičnomredoslijedu koji nastaje u postupku koncepta,konstruisanja i projektovanja.Konstruktorski uslovi omogućavajusavremene i ujednačene kriterije zaprojektovanje objekata koji mogu povoljnouticati na izgradnju, trajnost i održavanje.Konstruktorski uslovi se u većini odnose naarmiranobetonske i prednapregnutearmirano-betonske gredne i okvirne sistemeobjekata pošto se beton kao materijal zagredne i okvirne sisteme najvišeupotrebljava.Projektant ne smije osmisliti objekat poizmišljenim, nedovoljnim, nepotrebnim ilinetačnim podlogama.U tabeli 11.1 shematski je prikazanodvanaest koraka u postopku izrade idejnihprojekata mostova.

Podloge za projektovanje i projektni zadatakobrađeni su u poglavlju 4. Ovdje se samonaglašava potreba, da projektant moradetaljno proučiti projektni zadatak i svepodloge za projektovanje. Projektant moranaznačiti sve uslove koji bistveno utiču nakoncept i projektovanje objekta. Ako sedogodi da se u analizi, a kasnije i u aplikacijipodloga pojave neke nelogičnosti ilineusaglašenosti onda o tome morablagovremeno obavijestiti investitora.

Ako koncept projekta i projektni zadatak dođuu pitanje zbog pogrešno preuzetih podataka iuslova iz podloga onda je saradnjainvestitora i projektanta obavezna kako biuskladili sve promjene i podloge.





TABELA 11.1: Redoslijed aktivnosti na izradi idejnih projekta mostova

1 PODLOGE ZA PROJEKTOVANJEPS 1.2.1, POGLAVLJE 4.1 – 4.9 Definiše namjenu, lokaciju, opterećenje, gabarite i trajnost

objekta.

2 PROJEKTNI ZADATAKPS 1.2.1,POGLAVLJE 4.10 Urbanisti č ko-prostorske, prometne, geometrijske,geodetske, geološko-geomehanske, hidrološko-hidrotehni č ke podloge.

3 STUDIJA OSNOVNIH DISPOZICIJSKIHELEMENATAPS 1.2.1, POGLAVLJE 5.6.7

Niveleta, poprečni nagib, gabariti pod i nad objektom, odnosizmeđu objekta i prometnice te objekta i prepreke.

4STUDIJA MOGUĆIH SISTEMA IODRE ĐIVANJE ODGOVARAJUĆEGNOSIVOG SISTEMAPS 1.2.1, POGLAVLJE 10

Gredni, okvirni, lučni, viseći, sa kosim zategama, statičkisistemi nosive cjeline objekta.

5

• ANALIZA VARIJANTI IZABRANOG

NOSIVNOG SISTEMA

• IZBOR RASPONA I UKUPNE DUŽINEOBJEKTA

Kod jednog ili više izabranih statičkih sistema kombinuju serasponi, ukupna dužina, položaj stubova.

6IZBOR MATERIJALA ZA NOSIVUKONSTRUKCIJU OBJEKTAPS 1.2.1, POGLAVLJE 11

Armirani beton, prednapregnuti beton, čelik, spregnutipresjeci.

7 ANALIZA I IZBOR TEHNOLOGIJEGRA ĐENJAPS 1.2.1, POGLAVLJE 13

Gradnja "in situ", montažno-monolitni postupci, montažnagradnja.

8KONSTRUISANJE POPREČNOGPRESJEKA I RASPONSKEKONSTRUKCIJEPS 1.2.1, poglavlje 11.6

Odredi se zajedno sa izabranim materijalom (6),

tehnologijom gradnje (7), sistemom i rasponom objekta (4) i(5).

9• KONSTRUISANJE UPORNJAKA I

STUBOVA• STUDIJA I DUBINE I VRSTE

TEMELJENJAPS 1.2.1, poglavlje 11.7

Za položaj upornjaka i stubova koji je određen u (5)konstruišu se stubovi u zavisnosti od (6), (7) i (8) izabere senačin i rješenje temeljenja.

10STATIČKA ANALIZA NOSIVEKONSTRUKCIJEPS 1.2.1, poglavlje 12

Analiziruju se kritični presjeci rasponske konstrukcije,stubova, spoja temelja sa tlom i nosivost šipova.

11 • OPREMA MOSTA• RJEŠENJE VEZE IZME ĐU OBJEKTA I

PROMETNICE• URE ĐENJE PROSTORA UZ MOSTPS 1.2.2 - PS 1.2.1

Izbor ležišta, dilatacija, hodnika za pješake, vijence, izolacijekolovoza, odvodnjavanja.Veza između objekta i tijela ceste.Uređenje prostora oko objekta.

12 • ANALIZA KOLIČINA I CIJENA ZAVARIJANTNA RJEŠENJA

• IZBOR VARIJANTE

Analiza količina i cijena glavnih materijala za rasponskukonstrukciju i stubove (beton, armatura, kablovi, čelik,šipovi) bez opreme i drugih dijelova koji su isti kod svihvarijanti.





11.2 Izbor nosivog sistema, analizavarijanti izabranog sistema, izbor raspona i ukupne dužine objekta

Pet osnovnih sistema mostova (gredni,okvirni, lučni, viseći i objekti sa kosimzategama) su obrađeni u poglavlju 10.

Na izbor nosivog sistema objekata utiču:

- morfologija (oblik i funkcija) prepreke,omjer između dužine i visine gabarita podobjektom

- geološko-geomehaničke karakteristike tla iuslovi temeljenja

- vrsta prometnice (autocesta, magistralnacesta, regionalna cesta, lokalna cesta,pješaci, željeznice, miješani promet) igeometrija (niveleta, trasa) prometnice

- podaci iz projektnog zadatka i podloga za

projektovanje (urbanističko-prostorskiuslovi, oblikovanje, hidrološko-hidroteh-nički uslovi, meteorloški podaci,seizmologija)

- informacije o opremi i mogućimpotencijalnim izvođačima, roku i vremenuizgradnje

- informacija o trenutnim cijenama i nabavciosnovnih materijala i opreme

- vlastita iskustva i informacije iz literature isličnih već izgrađenih objekata.

Kod srednje velikih objekata u posebnimuslovima a naročito kod većih objekata,neophodna je izrada varijanti sa različitimnosivim sistemima.

Za već izabrani nosivi sistem ili kombinacijusistema (grednog, okvirnog, lučnog ilisistema sa kosim zategama) uobičajeno jeda se izrade dvije do tri varijante idejnihskica.

Kod velikih i značajnih mostova i vijadukatatreba obavezno izraditi dvije do tri varijante

idejnog projekta ili obezbijediti različitarješenja kroz objavu javnog anonimnog ilipozivnog natječaja.

Nakon određivanja konstrukcije i osnovnognosivog statičkog sistema predstojiodređivanje pojedinih raspona, njihovihmeđusobnih proporcija i ukupne dužinemosta.

Veličina i omjeri raspona određujuneposredno statičke količine, dimenzije

presjeka i količine materijala. Kod grednih i

okvirnih rasponskih konstrukcija su veličine ibroj raspona povezani sa omjerom cijenerasponske konstrukcije i cijene stubovaobjekta. U tabeli 11.2 prikazani su statičkisistemi koji se preporučuju za gredne iokvirne sisteme.

Ukupna dužina mostova preko rijeke zavisiod otvora mosta koji je potreban za protokvisokih voda.

Kod svih objekata mogu se, na osnovuanalize i upoređenja cijene za 1 m objekta i 1m nasipa, odrediti krajnje tačke objekta, a satim i ukupna dužina.

Visina krajnjih potpora varira između 5 i 10 miznad terena.

Kod prometnica koje prolaze kroz naselja,

obradive površine ili u blizini naselja trebadati prednost rješenjima sa dužim objektima.Visina nasipa ne treba biti veća od 5-7 mpošto isti postaju prepreka za daljnuurbanizaciju prostora.

Kod profila sa strmim riječnim bregovimatreba izbjegavati visoke krajnje stožce jer suskupe i nestabilne konstrukcije kojenegativno utiču i na izgled objekta.

Sa odmicanjem krajnjih potpora od bregovarijeke stvara se mogućnost prolaza lokalnih

cesta i staza ispod mosta, a istovremeno suradovi na temeljenju lakši i jeftiniji.

Za kvalitetno rješenje prelaza sa objekta naprometnicu potrebna je saradnja saprojektantom prometnice kako bi se riješilopitanje gabarita, zidova, ograda,odvodnjavanja, rasvjete, signalizacije iredoslijeda izgradnje.









11.3 Optimiranje podupiranjakonstrukcije

U izradi koncepta, kod projektovanja ikonstruisanja objekata iz armiranog iprednapregnutog betona treba nastojati dase kod svih ili na većini stubova upotrijebi

čvrsta homogena veza, naročito ako se radi ogrednim ili okvirnim sistemima. Upotrebačvrste veze naročito je pogodna uslučajevima kada je uticaj deformacija, kojenastaju us temperature skupljanja, tečenja iprednapenjanja, približno iste utjecajima odupotrebe ležišta. Kod ovakve analize trebauzeti u obzir dužinu izvijanja stubova, štozavisi od usvojenog načina povezivanja.Upotreba kompjuterskih programaomogućava brzu i cjelovitu analizu različitihvarijanti nosive konstrukcije sa željom da seizvrši promjena spoja između konstrukcije i

pojedinih stubova.

Ako su neophodni zglobovi za vezu sastubovima, onda prvo treba razmotritiupotrebu AB zglobova. Ako se ostvaruje vezaizmeđu čelične ili spregnute konstrukcije saAB stubovima, onda se upotrebljavaju čeličnizglobovi. Sa upotrebom zglobova smanjujese dužina izvijanja vitkih stubova, a sa time iuticaji na temelje.

Raspored ležišta, zglobova ili čvrstih veza naosloncima kod grednih i okvirnih objekata

mora obezbijediti stabilnost, stalni položaj,deformabilnost u svim ravninama ipomjeranje u podužnom i poprečnom smjeruobjekta.Što zavisi od dužine i širine objekta iupotrijebljenih materijala.

Povezivanje i/ili nalijeganje gornjekonstrukcije na potpore zavisi od više faktorameđu kojima su najznačajniji:

- nosivi sistem objekta- ukupna dužina objekta, broj i veličina

raspona- visina stubova

- dubina temeljenja, kvalitet nosivog tla inačin temeljenja

- materijal gornje konstrukcije i potpora

Postoje tri načina nalijeganja i povezivanjagornje konstrukcije i potpora:

- čvrsto povezivanje,- veza sa zglobovima- linijske ili pojedinačne potpore sa

ograničenim ili neograničenimdeformacijama.

Čvrsta povezanost gornje konstrukcije ipotpora

Čvrsta veza može se upotrijebiti kod svihpotpora (krajnjih i srednjih). Izbor potporakoje će biti čvrsto povezane sa gornjomkonstrukcijom, zavisi od više uslova.

Čvrsta veza preuzima momente savijanja itorzije, vertikalne i horizontalne sile uzavisnosti od omjera krutosti i prenosi ihpreko stubova na temelj odnosno tlo.

Zglobno povezivanje ili zglobnopodupiranje

U pogledu funkcije u konstrukciji objekta,razlikujemo:

- linijsko zglobno podupiranje- zglobno podupiranje u svim smjerovima

- tačkasto, pojedinačno podupiranje

Zglobno linijsko podupiranje omogućavazasuk gornje konstrukcije u jednoj ravnini, aupotrebljava se za povezivanje krajnjihupornjaka kod mostova sa jednim rasponomte za povezivanje stubova kod kojih upotrebaležišta nije opravdana.

Kod grednih objekata sa većim rasponimapoželjna je veza sa zglobovima na visokimstubovima jer se dužina izvijanja stubovasmanjuje.

Zglobno podupiranje u svim smjerovima ilipojedinačno tačkasto podupiranjeupotrebljava se u slučajevima u kojima seželi postići zasuk nosive konstrukcije u svimravninama. Zglobna tačkasta ležišta suobično čelična.

Linijska ili tačkasta ležišta

Ležišta kao potpore rasponskih konstrukcijamoraju obavljati tri osnovna zadatka:

- da preuzmu i prenose vertikalne ihorizontalne reakcije iz gornje

konstrukcije na stubove odnosnoupornjake,

- da omoguće deformacije gornjekonstrukcije,

- da omoguće dilatiranje gornjekonstrukcije.

Za ispunjavanje ovih funkcija, konstruktor može upotrijebiti:





- nepomično ležište po dužinilinije

- pomično ležište po dužinilinije u jednom smjeru

- pomično ležište po dužinilinije u dva smjera

- tačkasto rotaciono nepomičnoležište – zglobno podupiranjeu svim smjerovima

- tačkasto podupiranje pomičnou jednom smjeru

- tačkasto ležište pomično u

svim smjerovima

- elastično odbojna potpora(prigušivač) za amortizacijuudaraca koja nastaju odseizmičkih uticaja

Za izbor konstrukcije i proračun ležištaprimjenjuje se posebna smjernica PS 1.2.6Ležišta za mostove. Pored ove smjernicepotrebno je uzeti u obzir i Evropskestandarde za ležišta EN 1337-3-10 Structuralbearings.

11.4 Integralni mostovi

Integralni mostovi su savremeni naziv zabetonske mostove okvirnih konstrukcija bezdilatacija i ležišta. Izgradnja integralnihmostova je monolitna, dimenzije nosivihdijelova konstrukcije su robusnije. Oštećenjatakvih mostova su manja jer su uklonjeni

glavni izvori oštećenja, područanepovezanosti, dilatacije i zone ležišta.Troškovi održavanja su manji, a saobraćajsigurniji. Okvirne konstrukcije u sebi sadržesistemske rezerve u preraspodjeliopterećenja i statičkih uticaja. Pri koncipiranjuintegralnih mostova nisu poželjne

dimenzijske disproporcije, jer se takoonemogućuje koncentracija napona i prslina.Za djelovanje konstrukcije mostova, koji bržepropadaju, treba da se omogući njihovapouzdanost. Projektovanje mostova u skladusa propisima i standardima, nije dovoljnagarancija za dobar i trajan most. Potrebna jepravilna koncepcija, koja pored standardauvažava iskustva savremene prakse ipovratne informacije sa održavanja iupravljanja sa mostovima.

Integralni okvirni mostovi ne preporučuju se

kod kosih konstrukcija, kada je ugaozakošenja manji od 30° i kod okvirnihkonstrukcija veće dužine sa niskim krutimstubovima. Interakcija most-temeljno tlo jebitna komponenta deformacijskog i nosivogponašanja integralne konstrukcije pa jepotrebno sudjelovanje projektanta objekta igeomehaničara pri određivanju realnihgeomehaničkih parametara.

Veliki broj ranije izgrađenih mostova ivijadukata nisu poprečno povezani iznadoslonaca (slika 11.1). Relativno jednostavna i

racionalna tehnologija proizvodnje i montažeglavnih nosača dužine 15-40 mupotrebljavana je u periodu od 1950 do 1990godine. Dvadeset do trideset godina poizgradnji vidni su nedostaci tih konstrukcija,pojavila se oštećenja koja su zahtjevalanjihovu rehabilitaciju.

Slika 11.1: Shema diskontinualnog mosta





U tehnički razvijenim evropskim državama i uSloveniji došlo je do zabrane upotrebediskontinualnih stistema mostova pa seprojektuju i grade kontinualne rasponskekonstrukcije sa dilatacijama samo na obalnimstubovima.

Integralni mostovi bez ležišta i dilatacijaslijede savremenim trendovima umostogradnji sa ciljem, da se grade trajnijimostovi i smanjuju troškovi gradnje iodržavanja. Statički sistemi integralnihbetonskih mostova su okvirne konstrukcije sa jednim ili više raspona, prikazani su u tabeli11.2 (statički sistemi 1, 2, 5, 8, 10 i 12).U praksi su najviše upotrebljeni statičkisistemi, zatvoren okvir za propuste i manjeobjekte raspona do 8 m, okviri sa jednimrasponom 5 – 40 m i okviri sa dva, tri i višeraspona ukupne dužine do 70 m.

Prednosti integralnih mostova su slijedeće:- manji troškovi izgradnje,- manji troškovi održavanja i popravljanja

pošto ovakvi mostovi nemaju elemenatakoji zahtijevaju intenzivno održavanje,

- jednostavniji i brži tok građenja poštonema ležišta i dilatacija koji zahtjevajustrogu toleranciju kod ugrađivanja satačnijim redoslijedom izvođenja radovana ugrađivanju,

- viši nivo usluge,- trajno i od održavanja nezavisno

sprečavanje direktnog dostupa soli dokonstrukcijskih elemenata ispodkolovoza,

- smanjenje opasnosti od nejednakihslijeganja i odklona srednjih stubova,

- pouzdanje negativnih reakcija izrasponske kosntrukcije,

- kraći zadnji rasponi omogućavajuupotrebu većeg centralnog raspona kodkonstrukcija sa tri raspona,

- veće rezerve u nosivosti radi mogućihpreraspoređivanja uticaja u graničnomstanju nosivosti.

Veličina parazitnih uticaja u velikoj mjerizavisi od geometrije objekta, omjeru krutostiizmeđu rasponske konstrukcije i potpora tekrutosti temeljnog tla. Od značaja je primjenašto realnijeg modeliranja krutosti objekta itemeljnog tla, sa čime se računskimmodelom obuhvataju stvarna opterećenja.Ako se za krutost temeljenog tla primijenimala vrijednost, onda će se podcijenitiusiljene statičke količine, koje nastaju kaoposljedica temperaturnih promjena iprednaprezanja. Radi toga se kod integralnihmostova izvode odvojeni proračuni

nastupajućih usiljenih statičkih količina, pričemu se uzimaju u obzir gornje i donjegranice karakteristika tla.

Izbjegavanje monolitnog povezivanjaupornjaka i rasponske konstrukcije imaopravdanje kada se usiljene statičke količine,koje nastaju od mobiliziranog pritiska zemlje i jako krutog temeljenja, teško mogu ovladati ikontrolisati. Ako se sa rasponskomkonstrukcijom monolitno povežu samo srednjistubovi, onda govorimo samo o semi-integralnom mostu.

Na slici 11.2 prikazana je shemaprednapregnute armiranobetonske okvirnekonstrukcije nadvožnjaka na autoputu sarasponom 30-50 m. Karakteristično jeproširenje na vrhu stubova sa čime seizbjegava kolizija armature okvira i zonesidranja kablova prečke.

Slika 11.2





Na slici 11.3 prikazana je shema integralnelučne konstrukcije nadvožnjaka sa lukomraspona 35 do 70 m.

Slika 11.3

Na sliki 11.4 prikazana je shemaarmiranobetonskih prednapetih integralnihokvirnih konstrukcija nadvožnjaka sa četiriraspona ukupne dužine do 70 m bez ležišta idilatacija.

Na spoju prelazne ploče i konstrukcijepredvidjeti spojnicu 1 – 2 cm, koja se zalijesa asfaltnom smjesom čime se sprečavapojava nekontrolisanih pukotina u asfaltu. Zaobjekte dužine 50-70m predvidjeti asfaltnediletacije.

Integralni mostovi u krivinama ugodnijereaguju na uticaje od temperature i skupljanjabetona u poređenju sa mostovima u pravcuradi čega se mogu primijeniti integralnekonstrukcije za mostove u krivinama većedužine. Konstrukcije od visokovrijednihbetona manje su osjetljive na sile nastale odreologije betona radi čega se moguprimjenjivati integralne konstrukcije većihdužina. Za prelaz sa mosta na trup putapotrebna su posebna rješenja za integralnemostove većih dužina, da ne bi došlo dooštećenja asfaltnog kolovoza.

Slika 11.4

11.5 Izbor materijala za nosivekonstrukcije objekata

Nosive konstrukcije objekata mogu biti izdrveta, kamena, betona, čelika ili izkombinacije ovih materijala (spregnutipresjeci). U praksi se najviše upotrebljavajukonstrukcije spregnute između betona ičelika ili betona različitog kvaliteta i starosti.

Do tridesetih godina dvadesetog stoljećadrvo se najviše upotrebljavalo za izgradnjumostova. Nakon tog perioda, beton i čelik supreuzeli primat i postali glavni materijal zaizgradnju cestovnih objekata. Danas sudrveni mostovi većinom samo za pješake ibicikliste. Umjesto drvenih greda,upotrebljavaju se lijepljeni nosači od drvenih

lamela sa kojima se mogu premošćavati iveći rasponi.





Kamen kao nosivi materijal nije višekonkurentan za izgradnju novih mostova.Kamen je bio glavni materijal za izgradnjumostova, vijadukata i akvadukata manjih,srednjih i većih raspona sve do 90 m.

Kamen se danas upotrebljava za obnovu,

sanaciju i rekonstrukciju postojećih kamenihobjekata i oblaganje betonskih površina. Prijeupotrebe kamena za građevinski materijal,mora se projektant upoznati sa svimnjegovim mehaničkim, petrografskim i drugimosobinama, načinu obrade i postupka zidanjai oblaganja. Sva navedena problematikaobrađena je djelomično u smjernici PS1.2.10.

Čelik se više od dva stoljeća upotrebljava kaonosivi materijal za mostove, a i danas je,pored betona, glavni materijal za gradnju

mostova. Za rasponske konstrukcije objekataupotrebljava se konstrukcijski čelik sagranicom elastičnosti 220-230 N/mm2.Oznake i osobine čelika definisane su u EC3.

U građevinarstvu se najviše upotrebljavabeton. Više od 80 % objekata zapremoštavanje u svijetu izgrađeno je izbetona. Osnovni razlog velike upotrebebetona je u velikim rezervama sirovina,industrijalizaciji proizvodnje i ugrađivanjabetona, relativno niskoj cijeni radne snage i

sve uspješnijem sprezanju betona sa mekomi prednapetom armaturom.

Za nosive konstrukcije mostova trebaupotrebljavati beton C 30/37 do C 50/60, uskladu sa EN 206-1.

Čelik za armirani beton prema EN 10080podijeljen je u tri grupe – klase. Obični saoznakom S220 i kvalitetni sa oznakama S400i S500.

Za konstrukcije objekata poželjna je upotreba

vodonepropusnih betona koji su odporni nakemiijske i druge uticaje u skladu sa EN 206-1 (1996. god.).

Izolacija objekata koji se nalaze u podzemnojvodi izvodi se sa ugrađivanjem izolacijskihslojeva ili sa izradom vodonepropusnogbetona. Betonski elementi izrađeni izvodonepropusnog betona, pored osnovnefunkcije preuzimaju i funkciju zaptivanja.Prednosti se ogledaju i kroz tehnologiju irokove izgradnje.

Za obezbijeđenje upotrebljivosti (vodo-nepropusnosti) konstrukcija ili njihovih

dijelova, moraju se uzeti u obzir slijedećibistveni zahtjevi:

- konstruktorski zahtjevi (ograničenjepukotina, radni spojevi, dilatacije,predviđena mjesta za pukotine)

- namjenski betonsko-tehnološki zahtjevi- savjesna izvedba povezana sa dovoljno

dugim njegovanjem svježeg betona.

Ako je upotrebljeno rješenje sa vodone-propusnim betonom, onda se morajuograničiti pukotine od 0,25 na 0,20 mm,odnosno 0,1 mm za konstrukcije koje senalaze u moru ili agresivnoj okolini.

Za potpore objekata treba upotrebljavati C25/30 do C 40/50.Za masivne krajnje potpore, temeljne pete itemeljne ploče treba upotrebljavati C 25/30.

Projektant ima priliku da se odluči o izborumaterijala između armiranog betona,prednapregnutog armiranog betona ispregnutog presjeka čelik-beton.

Za raspone do 15 (20) m racionalna jeupotreba armiranog betona.Za raspone veće od 15 (20) m pa sve doraspona 60 m, najekonomičnija je upotrebaarmiranog prednapregnutog betona.Za raspone veće od cca 60 m i u zavisnostiod niza drugih elemenata može bitiekonomičan i konkurentan spregnuti presjek

čelik-beton.Za raspone veće od 120 do 150 m, poredarmiranog prednapregnutog i spregnutogprosjeka, postaje konkurentan i čeličnipresjek sa ortotropnom kolovoznom pločom.

U analizi izbora materijala za gornjekonstrukcije objekata, posebno kod većih ivelikih raspona, treba uzeti u obzir i slijedećeparametre: vrijeme izgradnje objekta, lokacijui uslove u kojima se objekat gradi te trajnost itroškove održavanja.

Za velike i značajne mostove i vijaduktemoraju se raditi varijantna rješenja kako bi seizabrao najpogodniji materijal.

11.6 Analiza i izbor tehnologije građenja

Tehnologiju građenja gornje konstrukcijeobjekata određuje: materijal, veličinaraspona, dužina (površina) objekta,geometrija ceste te morfologija i veličinaprepreke.

Armiranobetonski cestovni objekti rade se

samo uz pomoć nepomične čelične skele.





Prednapregnuti armiranobetonski objektimogu se graditi po svim postupcima koji suprikazani u poglavlju 13. Ovo poglavlje dajesamo osnovne – rubne informacije vezane zaizbor tehnologije građenja, a znanje i iskustvoprojektanta igra glavnu ulogu u konačnomizboru. Kod izbora savremenih tehnologija

građenja većih objekata potrebno je uzeti uobzir raspoložljivu opremu potencijalnihizvođača i opšte stanje na trgu građenja.

Prednapregnute armiranobetonske objekteraspona do 30 m i ukupne dužine do 150 m,posebno ako se radi o kosim i geometrijskozahtjevnim objektima, mogu se racionalnograditi pomoću nepomične skele u jednoj iliviše faza.

Za raspone 25 – 40 m i ako se objekat nalaziu pravcu konkurentna je tehnologija sa

montažnim "T" nosačima sa monolitnospegnutom AB kolovoznom pločom.

Prednapete AB objetke sa rasponima većimod 30 m i sa dužinama od 150 do 800 mmogu se graditi sa različitim tehnologijama.Koja će biti upotrijebljena zavisi od višefaktora koje je teško eksplicitno navoditi, alisu djelomično navedeni u poglavlju 13.Pravilan izbor postupka građenja prestavljaodlučujući element za postizanjekonkurentnosti projekta određenog objekta.

Čelična konstrukcija spregnutih mostova senajčešće montira po postupku navlačenja.Kod raspona do 50 m čelična konstrukcijamože sama preuzeti sve napone koji nastajuu fazi montaže. Kod raspona koji su veći od50 m treba upotrijebiti čelični kljun ili pilon sakosim zategama. Kolovozna ploča spregnutihpresjeka betonira se "in situ" na nepomičnojskeli ili pomičnoj prenosnoj oplati.

Čelične gornje konstrukcije objekata mogu semontirati sa naguravanjem pomoću kljuna ilipilona s kosim zategama, odnosno po

postupku slobodne konzolne gradnje uzmogućnost pristupa pod objektom ili po već izgrađenom dijelu objekta.

Postupke, koji će se primijeniti za izgradnjustubova, određuju visine, broj i presjekstubova.

Izbor postupka gradnje objekata oblika lukaprikazan je u poglavlju 13.

Izbor postupka gradnje objekata sa kosimzategama je specifičan i zahtijeva detaljnu

analizu skupa sa analizom cjelovitog

koncepta konstrukcije i izbora materijalapoprečnog presjeka nosive grede.

11.7 Konstruisanje poprečnog presjekaobjekta

11.7.1 Općenito

Za izabrani nosivi sistem, određene raspone idužine, materijal i tehnologiju gradnjekonstruiše se poprečni presjek gornjekonstrukcije koji je najznačajniji elemenatukupne nosive konstrukcije objekta.

Sa konstruisanjem poprečnog presjekaispunjavaju se uslovi geometrije ceste naobjektu (širina, gabariti, poprečni nagibi),obezbijeđuje nosivost, upotrebljivost,sigurnost prometa i sistem odvodnjavanjameteorne vode.

Oblik i konstrukcija poprečnog presjekaznačajno utiče na tehnologiju gradnje (važitakođe i suprotan odnos), uslove održavanja,rekonstrukcije i trajnosti objekta.

Kod konstruisanja poprečnog presjeka (upogledu uslova održavanja, rehabilitacije itrajnosti) nisu dozvoljeni zatvoreni,nedostupni prostori kao i dijelovi presjeka nakojima se može zadržavati oborinska voda.

Konstruisanje poprečnih presjeka treba

uskladiti sa odvodnjom i kanalizacijommostova te opremom za održavanje u skladusa smjernicama PS 1.2.5 i PS 1.2.11.

11.7.2 Poprečni presjeci armirano-betonskih i armiranobetonskihprednapregnutih mostova

U tabeli 11.3 prikazano je 5 poprečnihpresjeka koji se preporučuju za upotrebu zagornju konstrukciju armiranobetonskih ipredna-pregnutih grednih i okvirnih sistemaobjekata. Ti presjeci imaju bistvene

prednosti u gradnji, održavanju i ostvarivanjupredpostavke za veću trajnost objekata.

Kod pločastih presjeka debljina je ograničenana 100 cm (130 cm), a sa time i vlastitatežina objekta. Slobodni rubovi – ivice moguse konstruisati na tri načina u zavisnosti oddebljine. Rasponi objekata su ograničeni naca 20 m, odnosno 30 m za prednapregnuteAB mostove.

Prostoležeće ploče u armiranom betonuizvode se do maksimalnog raspona 12 m, a

ako se izvode iz prednapregnutog betonaonda do ca 20 m.





Široki pločasti trapezni nosači sa širinom "a" imeđusobnim razmakom "2a" omogućavajusmanjenje vlastite težine za 30 do 40 % uodnosu na presjek sa punom pločom. Ovosmanjenje omogućava povećanje rasponado 25 m, odnosno 30 m za okvirne ikontinuirane sisteme. Za prostoležeće

sisteme iz armiranog betona su racionalnirasponi do 15 m, a za prednapregnute do 25m. Presjek je povoljan za kose mostovepošto elastične ploče između nosača neprenose poprečne uticaje. Šupljine upresjeku mogu se koristiti za smještaj ivođenje instalacija kanalizacija i drugihpotrebnih instalacija. Ploča između širokihtrapeznih nosača mora biti deblja od 25 cm, aobično se izvodi bez vuta radi jednostavnijeizrade oplate. Pločasti nosači moraju biti takoraspoređeni da cijevi za odvodnjavanje neprolaze kroz nosače. Ako se radi o širim

stazama za pješake onda se cijevi zakanalizaciju mogu ugraditi sa vanjske stranenosača.

Presjeci sa dva nosača i većom širinomrazmatraju se kao klasični evoluirani presjekgrednih AB mostova. Gradnja ovih sistema jemnogo jednostavnija, ako nema poprečnihnosača. Ako su širi glavni nosači povezani sapločom debljine d > 25 cm onda su takvisistemi nosivi u jednoj smjeri, a istovremenomogu preuzeti torzijske uticaje koji nastaju odnesimetričnog opterećenja. Veća širina

nosača u dnu (min. 100 cm) omogućavadobar raspored armature i kablova. Konzolniprepusti ne trebaju biti veći od 2,5 m. Cijevislivnika ne smiju ugrožavati nosače. Ovajpresjek racionalan je za raspone do 30odnosno 45 m kod kontinuiranih i okvirnih ABi prednapregnutih AB objekata. Ovakavpresjek je manje pogodan za objekte ukrivinama.

Sandučasti pravougaoni ili trapezni presjecidaju najpovoljnija rješenja za mostove ivijadukte u pravcu i krivinama i za raspone

veće od 30 m. Na skici su prikazanaograničenja za minimalnu konstruktivnuvisinu od 200 cm. koja obezbijeđujeprohodnost i bolje održavanje objekta. Poredvisine, na skici su navedena i ograničenja zarazpone konzole te debljinu ploče i rebara.Prednapenjanje u poprečnom smjeru nijepoželjno. Od svih prikazanih presjeka,sandučasti presjek ima najmanju vanjskupovršinu koja je ispostavljena atmosferskimuticajima što je važno za troškoveodržavanja. Sandučasti presjek je pogodanza upotrebu kablova izvan presjeka i

prestavlja osnovni presjek za tehnologiju

potiskivanja i slobodno konzolnu segmentnugradnju.

Smanjena širina donje ploče omogućavasmanjenje širine stubova i njihovo ljepšeoblikovanje. Poprečni nosači se betonirajusamo iznad potpora, a oblikuju se kao

ojačana rebra ili ojačana donja ploča s tim dakolovozna ploča zadržava istu debljinu (slika11.5).

Slika 11.5

Poprečni nosači u poljima nisu potrebni. Kodkrajnjih upornjaka treba produžiti poprečnenosače na dijelove presjeka ispod konzole(slika 11.6).

Slika 11.6

Poprečni presjek sa "n" T nosača, sa širokomgornjom nožicom (pasom) koji su adhezijskiili sa kablima prednapregnuti, racionalni suza raspone od 10 do 30 m. Gornja nožicaima funkciju oplate monolitne kolovozneploče debljine veće od 20 cm. Poprečninosači su samo iznad potpora. Sa poprečnimnosačima i monolitnom AB pločom ostvarujese spregnuti kontinuirani sistem koji se, utoku eksploatacije, ponaša kao kontinuiranagredna i armirna konstrukcija. Kontinuitet sepostiže sa mekom armaturom bez kablova zakontinuiranje. Nosač sa većom širinom rebra je stabilan i ostavlja dovoljno prostora zaarmaturu i kablove. Ovakav presjek se možeupotrijebiti i za kose objekta za uglovezakašenja do 60o.





* kod kontinuiranih i okvirnih konstrukcija l =l0 (razmak nultih tačaka)

Za kontinuirane i okvirne objekte sa promjenljivom višinom presjeka mogu se upotrijebiti i drugiomjeri raspona i konstruktivne visine uz obavezno dokazivane deformacija i vibracija.





11.7.3 Poprečni presjeci spregnutih ičeličnih mostova

U tabeli 11.4 prikazani su savremenikarakteristični presjeci čeličnih i spregnutihgrednih sistema za mostove.

Presjek 1 najviše se upotrebljava u Evropi zaspregnute konstrukcije sa jednim ili višeraspona i širine od 8 do 14 m. Presjek jeracionalan i jednostavan za izradu i montažu.Visina glavnih nosača može biti konstantna ilipromjenjiva u obliku krivine većeg radijusa,odnosno proporcionalno promjenljiva popravcu. Kolovozna krstasto armirana ploča jepovezana preko moždanika sa čeličnomkonstrukcijom glavnih i poprečnih nosača.Ploča se betonira na licu mjesta.

Presjek 2 sa zatvorenim pravougaonim,

trapeznim ili koritastim presjekom racionalan je za veće raspone i slučajeve kod kojih jepotrebno više čelika u donjem pojasu. Krutostpresjeka se postiže sa punim ili rešetkastimpoprečnim okvirima. Ugodan je za mostove ukrivinama sa manjim radijusom jer ima velikutorzijsku krutost. Može se izvoditi sakonstantnom ili promjenljivom visinom.Prefabrikovani segmenti dužine 5 do 10 mmontiraju se na već izgrađeni dio konstrukcijepo sistemu slobodne konzolne gradnje. Načingradnje zavisi od mogućnosti prilaza (voda,kopno) i upotrebljene opreme.

Presjek 3 ima spregnute spuštene kolovoznepoprečne nosače. Upotrebljavaju se samo zamostove kod kojih je ograničenakonstruktivna visina.

Presjek 4 sastoji se iz dva rešetkastaspregnuta čelična nosača sa pločom iznadgornjeg pojasa.

Presjek 5 ima spregnute kolovozne nosače.Rješenja sa spregnutim rešetkastimnosačima su još uvijek u razvoju.

Upotrebljavaju se od početka osamdesetihgodina pa dalje, najviše u Francuskoj iNemačkoj. Pogodni su za željezničke icestovne objekte velikih raspona kod kojih sezahtijeva velika krutost grede (značajna kodbrzih željeznica).

Presjeci 6 i 7 su čelični otvoreni, sastavljeni izdva glavna nosača odnosno iz sanduka izatvoreni sa ortrotopnom kolovoznompločom. Racionalni su samo za velikeodnosno najveće raspone. Njihovakarakteristika ogleda se u maloj vlastitoj

težini gornje konstrukcije i brzoj izgradnji.Dijelovi poprečnog presjeka se sastavljaju na

licu mjesta pred samu montažu. Montiraju sepo tehnologiji navlačenja, dizalicom, Derrickkranom, brodskim ili auto dizalicama.





TABELA 11.4: Karakteristi č ni popreč ni presjeci spregnutih ( č elik-beton) i č eli č nih objekata

Raspon l (m1)Visina h (m)

T i p

p r e s j e k a

N a z i v

p r e s j e k a

m o s t a

SKICA POPREČNOG PRESJEKA Grede sa jednimrasponom

Kont.konstrukcije

Neke važne osobinepresjeka mostova iviadukata

1 Otvorenispregnutipresjek sadva glavnanosača

20 – 40

L15 - 25

40 – 150

L15-30 (45)

Za mostove iviadukte u pravcu ikrivinama savelikim radijem

2 Zatvorenisandučastispregnutipresjek

30 – 60

L15 - 25

60 – 200

L15-30 (45)

Za velike raspone imostove i viadukteu krivinama

3 Čeličnipločastinosači saupuštenimspregnutimkolovozom

20 – 50

L15 – 25

50 – 100

L15 – 30

Za mostove saograničenomkonstruktivnomvisinom

4 Presjek saspregnutimrešetkastimnosačima

40 – 100

L10 – 15

60 – 200

L10 – 30

Za mostove iviadukte bezograničenekonstruktivne

visine

5 Čeličniotvorenipresjek saspuštenimspregnutimkolovozom

40 – 80

L10 – 15

60 – 150

L10 – 30

Za cestovne iželjezničkemostove saograničenomkonstruktivnomvisinom

6 Čelični

otvorenipresjek saortrotopnomkolovoznompločom

50 – 80

L15 – 25

100 – 250

L15-30 (45)

Za mostove i

viadukte velikihraspona u pravcu iblagim krivinama

7 Čeličnisandučastipresjek saortrotopnomkolovoznompločom

50 – 100

L15 – 25

100 – 300

L15 - 30 (45)

Mostovi i viaduktinajvećih raspona upravcu i krivinamagdje se zahtijevavelika torzijskaotpornost presjeca





11.8 Konstruktorski uslovi za potporegrednih i okvirnih sistema mostova

Oblik, konstrukcija i dimenzije potporaobjekata određuju se na osnovu slijedećihparametara i njihovih međusobnih odnosa:

- nosivi sistem objekta (gredni, okvirni,lučni, viseči, sa zategama)- morfologija i vrsta prepreke (vodna,

suha, gradska prepreka)- ukupna visina stubova i visina iznad

terena- dubina i osobine nosivog tla na kojima su

fundirani stubovi objekata- način podupiranja i spajanja gornje

konstrukcije sa poduporama objekta ivrste upotrijebljenih ležišta

- broj i veličina raspona gornje konstrukcijeobjekta

- ukupna širina i konstruisanje poprečnogpresjeka objekta- izabrani položaj stubova u dispozicijskom

rješenju objekta- ugao križanja između ose objekta i ose

prepreke- omjer između horizontalnih i vertikalnih

opterećenja koja djeluju na podupore- upotrebljeni materijal i tehnologija

izgradnje stubova- upotrebljeni materijal i tehnologija

izgradnje za gornju konstrukciju- usklađenost rješenja stubova u pogledu

na cjelokupan most – estetsko –oblikovalni uslovi- vještina, znanje i iskustvo projektanata –

konstruktora objekata.

Osnovne razlike u konstruisanju krajnjih isrednjih potpora proizilaze iz njihove funkcije.Krajnje podupore preuzimaju uticaje gornjekonstrukcije, a istovremeno imaju i funkcijuzatvaranja nasipa iza objekta. Istovremenosa krajnjim potporama oblikuju se i krilnizidovi. Srednji stubovi preuzimaju uticajegornje konstrukcije zbog čega nameću

upotrebu konstrukcija simetričnih oblika.

Ukupna visina krajnjih potpora (visina odnivelete do dna temelja) treba da bude ugranicama od 5 do 10 m, izuzetno do 15 m, aukupna dužina, od osi potpore do krajaukještenih krila, do 10 m.

Na krajnjim potporama, na kojima supredviđene dilatacije, potrebno je izvestikanal za montažu, odvodnjavanje i kontroludilatacije (kontrolna komora). Minimalnadimenzija kanala iznosi 80/150 cm, a izvodi

se kod objekata kod kojih je dužina dilatiranegornje konstrukcije ≥ 100 m.

Kod gradskih objekata ili objekata nacestama kod kojih se očekuje veći brojrazličitih instalacija potrebno je iza upornjakaprojektovati posebne komore za instalacije.

Kod konstruisanja upornjaka nisu poželjnakonzolna krila duža od 6 m i kraća od 2 m.

Svi ostali podaci vezani za konstruisanje krilanavedeni su u smjernici PS 1.2.8.

Upornjak treba da se konstruiše tako daomogućava jednostavno ugrađivanje izamjenu ležišta i dilatacija kao i dijelova izsistema oborinske kanalizacije koja jepriključena na upornjak.

Kraj armiranobetonske prednapregnutekonstrukcije sa poprečnim presjekom ploče,nosača ili sandučastog presjeka moraprelaziti minimalno hk/3 ili min. 60 cm za a. b.

gornje konstrukcije odnosno min. 80-100 zaa. b. prednapregnute gornje konstrukcijepreko ose krajnje potpore. Otvor zaugrađivanje dilatacije (ako je potreban) morabiti udaljen najmanje 15 cm od glave kabla(slika 11.7).

a – dilatacijab – kraj nosačac – zaštitni beton

d – os podupiranjae – glava kabla (kotva)f – dilatacijag – prepust preko ose potpore

min.60 cm za arm.betonmin 80-100 za pred.beton

Slika 11.7

Konstrukcija unutrašnjih zidova upornjakamora biti jednostavna sa čime se stvarajunormalni uslovi za ugrađivanje i zbijanjenasipa, filtera i betoniranja prelaznih ploča.





Srednji stubovi se mogu podijeliti u 6 grupašto zavisi od njihove namjene, oblikapresjeka, tehnologije građenja gornjekonstrukcije i visine. To su:

- masivni srednji stubovi u koritu rijeka,- srednji stubovi koncipirani kao zidna

platna- srednji stubovi koncipirani kao platna sakapom

- srednji stubovi sa okruglim ili zaobljenimkoncentrisanim punim presjekom

- srednji stubovi sa okruglim ilikoncentrisanim punim presjekom ikapom

- visoki stubovi sa olakšanjima

Kada i na koji način će projektant izabratikoncept srednjih stubova zavisi od pravilnograzumjevanja nabrojanih uslova.

Naglašavamo da su srednji stubovinajznačajniji elementi (uz poprečni presjekgornje konstrukcije) u konstrukciji objekta,koji omogućavaju projektantima da, uzispunjenje funkcionalnih, statičkih igrađevinskih uslova, ostvare dobrooblikovana rješenja koja istovremeno moguimati elemente originalnosti.

Glave stubova prilagođavaju se poprečnompresjeku gornje konstrukcije te načinupodupiranja i povezivanja. Kod konstruisanja

poprečnog presjeka gornje konstrukcije iglave stubova treba uzeti u obzir uticajenjihove podudarnosti.

Dno stubova prilagođava se izabranomnačinu i dubini fundiranja.

Stubovi koji u poprečnom presjeku imajuotvore (štaplji stubovi) su racionalni za visineveće od 20 m.

Kod stubova koji imaju zatvorene sandučastepresjeke treba predvidjeti otvore koji služe za

ulaz i kontrolu te otvore za provjetravanje.Detalji opreme za održavanje navedeni su uPS 1.2.11.

Kod masivnih riječnih stubova treba razmotritismislenost upotrebe kamene obloge debljine20 cm za zaštitu od agresivnih voda iabrazije.

Izbor dubine i načina fundiranja podporazavisi od geološko-geomehaničkih uslova, adjelomično i od opremljenosti izvođaćaradova. Granica između plitkog i dubokog

temeljenja je na dubini 6 m ispod površineterena.

Riječni stubovi moraju biti fundirani najmanje2 m ispod kote dna riječnog korita s tim damora biti 0,7 m u kompaktnom tlu. Krajnjistubovi moraju se fundirati minimalno 1,5 mispod kote terena odnosno ispod kote dnariječnog korita i 0,5 m u čvrstom tlu.

Kada se za fundiranje, u tekućoj vodi ili kodpodzemnih tokova, upotrebljavaju bušenišipovi onda obavezno treba zaštititi kritičnudužinu šipa sa čeličnom kolonom debljine 4-6mm.

11.9 Minimalne dimenzije elemenata izaštitni slojevi kod betonskihmostova

Jednostruko armirani presjeci bilo kogelementa nosive konstrukcije objekatamoraju imati debljinu od 10 cm ili više.

Dvostruko armirani presjeci bilo kogaelementa nosive konstrukcije objekta morajuimati debljinu od 20 cm ili više.

Dvostruko armirani prednapregnuti presjecibilo kog elementa konstrukcije objektamoraju imati debljinu od 22 cm ili više (ako sucijevi kablova do 80 mm).

Kolovozne ploče objekata na cestama morajuimati minimalnu debljinu 22 cm bez obzira naveličinu raspona i vrstu statičkog sistema.

Krajevi konzola moraju imati minimalnudebljinu 22 cm bez obzira na tip poprečnogpresjeka i veličinu raspona. Ova debljina sezahtijeva radi obezbijeđenja dobre veze saarmaturom vijenca.

Minimalna debljina rebara sandučastogpresjeka cestovnih objekata mora biti 35 cmza visine < 200 cm, odnosno 50 cm za visinerebara veće od 4 m (međuvrijednosti trebaodrediti sa linearnom interpolacijom).

Minimalna debljina punih presjeka, zidova,srednjih stubova za objekte na cestama morabiti 60 cm.

Minimalni promjer okruglih ili koncentričnihpresjeka srednjih stubova za objekte nacestama mora biti 80 cm.

Minimalna debljina svih elemenataarmiranobetonskih krajnjih upornjaka zaobjekte na cestama mora biti 30 cm.

Minimalna debljina zidova sandučastih i

razdvojenih presjeka za srednje stubovemora biti 30 cm.





Minimalna debljina temeljnih ploča na spojusa potporama objekta mora biti 100 cm aploča nad šipovima 150 cm.

Minimalne debljine zaštitnih slojeva betonaza nosive elemente objekata na cestama su:

4,5 cm za vanjske površine presjeka3,5 cm za unutrašnje površine presjeka5,0 cm za dijelove potpora koji senalaze u zemlji ili su zasute sazemljom.

Minimalne debljine zaštitnih slojeva odnosese na debljinu betonskog sloja iznadarmature koja je najbliža oplati.

Kod svih armiranobetonskih iprednapregnutih armiranobetonskih presjekaobjekata moraju se odstraniti oštri rubovi.

Dimenzije skinutih rubova su 2/2 cm. Ako sudimenzije skinutih rubova veće onda se moraprilagoditi geometrija uzengije ili poprečnearmature.

Prekide betoniranja – radne spojeve, koji suneophodni iz tehnoloških razloga ilismanjenja štetnih posljedica skupljanjabetona, treba predvidjeti u projektu objekta.Isto tako treba odrediti i način obrade ovihradnih spojeva.

11.10 Konstruktorski uslovi za armiranje

Za određivanje armature zaarmiranobetonske i prednapregnutearmiranobetonske objekte važe sva pravilakoja su definirana u EC 2 DIN Fachbericht102 Betonbrücken. Ovdje ćemo dati samoneke dodatne uslove.

Sigurnu armiranobetonsku i prednapregnutuAB konstrukciju objekata moguće je ostvariti,ako je dovoljno, dobro i pravilno armirana.Ista količina armature, koja je ugrađena u ABkonstrukciju, može sa većom sigurnošću

preuzeti uticaje od osnovnih i dodatnihopterećenja i obezbijediti veću trajnost, ako jepravilno i stručno konstruisana i ugrađena.

Za izradu armaturnih nacrta koriste se ulaznipodaci iz završnog dijela statičkog proračuna(skica sa položajem i presjekom armature).

Armiranobetonske konstrukcije objektaarmiraju se u svim ravninama i smjerovimaglavnih napona. Nijedno područ je presjekane smije ostati nearmirano bez obzira nastatičke uticaje. Objekti na cestama su

izloženi dinamičkim opterećenjima kod kojihse smjer vremenskih uticaja (deformacija)

mijenja radi čega su svi slojevi presjekaispostavljeni zatezanju sa pojavamapukotina.

U principu treba upotrebljavati tanje profilekoji se ugrađuju na manjim međusobnimrazmacima. U područ ju napona na zatezanje

moraju biti razmaci između profila manji od15 cm, a u područ ju napona na pritisak manjiod 20 cm. Za glavne armiranobetonskenosače nisu poželjne armaturne palice kojesu deblje od 28 mm i tanje od 10 mm. Kodarmaturnih mreža moraju biti otvori mreže <15 cm, a promjer palica > 8 mm.

Da bi se obezbijedila dobra gustoća betona,koja prestavlja osnovni uslov za trajnost,potrebno je ostaviti dovoljan razmak izmeđupalica kako bi se omogućio prolaz iglevibratora na potrebnim razmacima.

Kod glavnih nosača uzergije moraju bitizatvorene, a ako su otvorene onda morajuimati kuke. Produžavanje uzergija sa kapamanije dozvoljeno.

Na istim konstruktivnim elementima ne trebaupotrebljavati više od 3 do 4 različita profila.Više profila nepotrebno otežava nabavku,krivljenje i montažu.

Oblik armature treba odabrati takav koji ćebiti jednostavan za krivljenje, transport i

ugrađivanje.

Kod detaljnije obrade armature treba uzeti uobzir redoslijed ugrađivanja.

Poželjno je da se kod oblikovanja armaturnihkoševa vodi računa o usklađenosti dimenzijai težina sa čime se povećava brzinaugrađivanja.

Kod stubova i drugih elemenata kod kojih suprimarni naponi na pritisak mora biti uzdužnaarmatura obavijena sa uzergijama ili

poprečnom armaturom koja je postavljena nastranu presjeka koji je bliži oplati.

Gornji slojevi armature, kod temeljnih ploča,kolovoznih ploča, pločastih presjeka gornjekonstrukcije i drugih horizontalnih ili kosihelemenata, moraju imati nosače gornjearmature. Promjer i broj nosača zavise odtežine gornje armature.

Sa posebnim armaturnim palicama, koje suoblikovane u skladu sa presjekom elementa injegovom funkcijom, omogućava se

projektovani razmak između dvije ravnine





armature. Presjek i broj palica zavise odtežine armature (približno 4 kom/m2).

Položaj armature ne smije ometati linijukablova. Armatura se mora prilagoditilinijama kablova.

Palice koje se savijaju ne smiju prouzrokovatisile koje mogu ugrožavati zaštitni sloj betona.

Meka nenapeta armatura u velikoj mjeri utičena pojavu, raspored i razvoj pukotina koje sugranasto oblikovane. Radi sprečavanja ovepojave biraju se tanji profili na manjimmeđusobnim razmacima.

Kod armiranja sandučastih presjekaobavezna je upotreba zatvorenih uzergijakoje se preklapaju na mjestima spoja donjeploče i rebara (donja ploča je obješena na

rebro). Horizontalna armatura rebaraodređuje se prema mogućim uzdužnimnaponima koji nastaju radi savijanja, torzije iusiljenosti (temperatura, skupljanje,nejednako slijeganje). Preporučuje se dauzengije rebara imaju tanje profile od 12 do18 mm na međusobnom razmaku od 8 do 20cm.

Kod armiranja bušenih šipova, minimalniprocent armature iznosi 0,5 %, a maksimalnido 3 %. Uzergije, odnosno spirala treba daima minimalni profil 12 mm za šipove do ∅ >

1000 mm, odnosno 10 mm za ∅ < 1000 mm.Razmak uzergija je < 20 cm, dok je u zonipreklapanja i sidranja glavne armature < 10cm.

11.11 Konstruktorski uslovi za predna-penjanje AB cestovnih objekata

Odluka o izboru sistema prednapenjanja zaAB prednapregnute cestovne objekteprojektant donosi na osnovu tehničkih,konstruktorskih, ekonomskih i drugih uslova.Karakteristike sistema prednapenjanja su

sastavni dijelovi statičkog proračuna, nacrta idetalja nosivih konstrukcija objekta.

Pored izabranog sistema treba projektantnavesti još najmanje dva kompatibilnasistema za prednapenjanje sa čime seostvaruje konkurencija na tržištu i olakšavapostupak vezan za izbor sistema za koga setreba odlučiti izvođač radova.

Sa promjenom projektovanog sistemaprednapenjanja mora se saglasiti projekant iinvestitor. Promjena mora biti pokrivena saodgovarajućom statičkom analizom, detaljimai tehničkim izvještajem.

Sastavni dijelovi sistema za prednapenjanjesu kablovi, kotve (za sidranje iprednapenjanje), kotve za nastavljanje, preseza prednapenjanje, pumpe za injektiranje,masa za injektiranje i cijevi za kablove.

Za projektovanje i izgradnju AB cestovnih

objekata pored važećih domaćih propisaupotrebljavaju se DIN Fachbericth 102 Betonbrücken, ZTK-K88 sa svim pratečimdokumentima. Ovi konstruktorski uslovidefinišu samo neke dodatne uslove.

Za prednapenjanje glavnih nosača gornjihkonstrukcija treba upotrebljavati kablove sasilama prednapenjanja od 1000 do 5000 kN.

U jednom nosaču treba biti najmanje 3 kablatako da u slučaju otkazivanja jednog kabla nemože doči do rušenja.

Prednapenjanje kolovozne ploče (uzdužno ilipoprečno) u pravilu nije poželjno, a ako jeneophodno onda kolovozna ploča mora bitidebela min. 28 cm, a kablovi moraju bitiugrađeni u sredini presjeka.

Najmanja udaljenost od vanjske površinekabla do vanjske površine betona nosivogelementa objekta je 10 cm.

Nastavljanje kablova sa spojnicama u pravilutreba izbjegavati. Umjesto spojnica

upotrebljavaju se preklopi ili dugi kablovi u jednom komadu. U svakom presjeku nosivogelementa mora biti najmanje ½ neprekinutihkablova.

Za korisno opterećenje preporučuje seupotreba kablova koji su van presjeka,posebno ako su u pitanju sandučasti presjeci.

U savremenoj mostogradnji, posebno kodvećih i značajnijih objekata preporučuje seupotreba prednapenjanja bez sprezanja(povezivanja). Ovakav način prednapenjanja

omogućava potpunu antikorozijsku zaštitukablova, mogućnost zamjene kablova, a ima imnoge druge prednosti. Prednapregnuti ABobjekti sa kablovima bez sprezanja(povezivanja) su skuplji za 5 %, ali sutroškovi održavanja manji.

Položaj kablova unutar presjeka, nosivihelemenata kod prednapregnutih AB objekata,određuju nosači kablova. Nosači kablova sunezavisni od armaturnih koševa. Ugrađuju sena razmacima koji sprečavaju lokalnedeformacije kablova (oko 1,0 m). Promjer

armature za nosače kablova zavisi odtežine kablova, a mora biti takav da





spriječava pojavu izvijanja (uklona) ideformacija (za visinu do 1,0 m iznad oplate∅ 16, a za visine veće od 1 m ∅ 20 mm).Ostojanje nosača kablova od oplate regulišese sa distancerima na isti način kao i kodarmature. Kod nosača kablova mora bitizaštitni sloj isti kao i kod armature.

Svako rebro mora imati jedno vibracijskomjesto. Više od tri kabla ne smiju se ugraditibez vibracijskog mjesta.

Zabranjeno je vođenje kablova iz nosača ugornju ravan kolovozne ploče. Svi kablovi sezavršavaju na čelu nosača ili u unutrašnjostipresjeka.

Kraj nosača mora prelaziti najmanje 0,80 –1,00 m preko osi podupiranja tako da mogusile prednaprezanja manje utiču na unos

potporne sile.

Horizontalne i vertikalne odklonske sile kojenastaju radi odklona linije kablova trebapreuzeti sa posebnim uzergijama.

Radi unosa sile prednapenjanja trebapredvidjeti posebnu armaturu za preuzimanjesile cijepanja u horizontalnoj i vertikalnojravnini.

Djelomično prednapregnuti beton trebaizbjegavati za glavne uzdužne nosače

prednapregnutih AB objekata pri punimopterećenjima objekata. Konstrukcija morabiti u potpunosti prednapeta za stalnoopterećenje. Djelomično prednapenjanje sedozvoljava u poprečnom smjeru.

Sve elemente opreme za prednapenjanje isve faze u postupku prednapenjanja trebaprekontrolisati:

- visokokvalitetni čelik i smjesu zainjektiranje treba kontrolisati poodgovarajućim važečim propisima;

- kotve za sidranje i prednapenjanje

kablova treba kontrolisati ponostrificiranom atestu sistema zaprednapenjanje;

- kontrola cijevi vrši se uz upotrebu atestaproizvođača;

- prese treba kontrolisati po nostrificiranomatestu proizvođača prese (nosiocasistema za prednapenjanje) uz obaveznukontrolu svakih 6 mjeseci;

Faza PZI svakog prednapregnutog ABobjekta mora imati elaborat o prednapenjanjui injektiranju sa svim podacima u skladu sa

važečim propisima.

Otvori i niše u kolovoznoj ploči, pa i one kojebi služile za prednapenjanje kablova, nisudozvoljeni

Za prednapenjanje AB objekata mora seupotrijebiti čelik sa niskom relaksacijom kojaiznosi 2,5 % gubitaka nakon 1000 sati,

odnosno u konačnoj vrijednosti 3 x 2,5 % =7,5 % gubitaka od 500.000 sati. Bez obzirana certifikate proizvođača čelika, u projektimase mora uzeti u obzir vrijednost od 7,5 %.

Nivo iskorištenja čelika za prednapenjanjeodnosno naponi u kablovima ne smiju bitiveći od 0,7 f pk (karakteristična vrijednostinapona na zatezanje) po izvršenomprednapenjanju, odnosno 0,75 f pk neposredno prije utiskivanja klina.

Za prednapenjanje objekata dozvoljava se

upotreba čelika koji ima karakterističnuotpornost na zatezanje f p,0,2k/f pk = 1670/1860MN/m2 pod uslovom da se u statičkomproračunu smije koristiti vrijednost f p0,2k/f pk =1570/1770 MN/m2 sve dok ne bude usvojenaEN 10138.

Kod upotrebe svih sistema zaprednapenjanje (BBR, Dywidag, P.H.,Freyssinet) i drugi certificirani sistemi, morase dokazati kompatibilnost svih sastavnihelemenata.

Kod nabavke visokovrijednog čelika ielemenata za prednapenjanje obavezno je,da proizvođač preda sve certifikate koji sezahtjijevaju po važećim propisima u državiproizvođača.

11.12 Materijal, radionička izrada, montažai antikorozijska zaštita spregnutih ičeličnih mostova

11.12.1 Uvod

Sve dok se inžinjeri u ulozi investitora,

projektanata ili graditelja unapred opredeljujui specijaliziraju za materijale a ne za objekte,beton kao materijal masovnije upotrebe bit ćeu prednosti i u mostogradnji. Inžinjer treba darealizuje najpodobniju konstrukciju, amaterijal bira prema karakteristikamaprepreke i uslovima tržišta.

Material za betonske konstrukcije ima velikeprirodne resurse, a cijena rada je niža. Beton je u prednosti kod manjih i srednih mostova,posebno kod izgradnje skupine objekata nanovim saobraćajnicama.





Čelik u vidu spregnutog presjeka je uprednosti kod pojedinačnih mostova srednjihraspona, jer omogućuje brzu izgradnju bezučešča veće opreme i rada za gradilišta.

Za veće mostove samo varijantna,konkurentna rješenja daju pravo na prednost

pojedinim materijalima ili sistemima.

Ako neka sredina želi održati konkurentnostmaterijala, mora brinuti da oba materijalaimaju šansu za kontinuitet u poslu i očuvanjestručnih ljudi i referenci.

Zahvaljujući prednostima koje pružajuspregnute konstrukcije može se s sigurnošćuočekivati njihov značaj razvoj i primjena ubudućnosti uz sve oštriju konkurenciju sa ABprednapregnutim mostovima.

Izgledna i provjerena mogućnostekonomskog poboljšanja kod mostova većihraspona sa dvojnim sprezanjem činespregnute konstrukcije ekonomičnijim i zavelike raspone.

Spregnute konstrukcije sa pločom kaokrovom iznad čelične konstrukcije uz pravilnuodvodnju, izolaciju i dobru antikorozivnuzaštitu imaju manja konstruktorska oštećenja.

Čelične spregnute konstrukcije se jednostavnije saniraju, obnavljaju i

zamjenjuju.

Izgradnja spregnute konstrukcije manjeremeti prirodni ili urbani ambijent.

I dalje ostaju otvorena stučna pitanjapoboljšanja tehnologije betoniranjakolovoznih ploča, prednapenjanja ioptimalizacija debljine i oblika vertikalnihlimova.

Putni mostovi sa spregnutim rasponskimkonstrukcijama – čelik-beton su konkurentni

(tehnički, ekonomski i po trajnosti) armiranobetonskim i armirano-betonskim prednapetimza raspone veće od 20 m i za sve nosivesisteme.

Putni mostovi sa čeličnim rasponskimkonstrukcijama su samo za velike raspone(rasponi veći od 150 m).

Projektiranje, konstruisanje i izgradnjaoslonca mostova (obalnih i srednih stubova) injihovo temeljenje za mostove saspregnutom ili čeličnom rasponskom

konstrukcijom je u osnovi slično projektiranjuoslonaca i temeljenja za betonske i a.b.

prednapete mostove. Prenos uticaja sarasponske na potpornu konstrukciju je običnopreko ležišta a u specifičnim uslovima prekozglobova i krute veze.

11.12.2 Osnovni čelični materijal imaterijal spojnih srestava

Nosive rasponske čelične konstrukcijespregnutih i čeličnih mostova proizvode se odkonstrukcionog čelika koji mora odgovarativažećim JUS C.B0.500 izdanje 1989. godine.

Izbor kvalitetne grupe materijala mora bitiusaglašen sa namjenom objekta, prirodomopterećenja, naponskim stanjem, tipompresjeka nosive konstrukcije, uslovimaeksploataicje i u skladu je sa JUS.U.E7.010.Izbor osnovog čelika materijala iz 1988.godine.

Konstrukcioni čelik je definisan u poglavlju 3Eurocode 3 Proračun čeličnih konstrukcija uskladu sa EN 10025.

Materijal naručuje, po pravilu, preduzeće kojeproizvode čeličnu konstrukciju.

Za mostove, posebno željezničke,napregnute na zamor smije se primjenitisamo onaj materijal koji je direktno naručenkod željezare.

Prijemu materijala kod željezare mora biti,pored naručioca prisutan i odgovorniprojektant mosta i prestavnici investitora.

Kod preuzimanja materijala mora bitipredočeno svjedočanstvo o svim potrebnimhemijskim i mehaničkim ispitivanjima idokazanom kvalitetu saglasno važećimstandardima i zahtjevima iz projekta iugovora o kupovini.

Rezultati ispitivanja moraju biti povezani sašaržama proizvodnje uz istovremeno

prisustvo svih zainteresovanih strana.

Zabranjuje se ugradnja dvoplatnih limova.Ispitivanje dvoplatnosti izvršiti u željezari kodpreuzimanja materijala. Obim i postupakispitivanja usaglasiti sa debljinom limova.

Materijal spojnih srestava (elektrode, žice zavarenje, visokovrijedni vijci) uobičajeno je datemeljno kontroliše sam proizvođač.Investitor treba da zahtjeva ateste spojnihsrestava.





Dodatni mateirjal – elektrode za elektrolučnozavarivanje moraju odgovarati JUS C.H3.010i JUS C.H3.011.

Visokovrijedni vijci su klase čvrstoće 10.9(prema standardu JUS M.B1.023), navrtkeklase čvrstoće 10 (prema standardu JUS

M.B1.028) i podloške klase čvrstoće premastandardu JUS M.B2.030.

Kontrola kvaliteta proizvoda pri isporucisprovodi se prema standardu JUS M.B1.030.

Uz isporuku vv-vijaka proizvođač treba dadostavi i dokaz o veličini koeficijenta K.

Ne dozvoljava se ugradnja zavrtnjeva čijaloza zadire u paket konstruktivnih elemenata.

Referentni JUS U.E7.140 je za vv-vijake

(zavrtnjeve).Zavrtnjevi se u vezi ugradjuju kaoprednapregnuti sa obradom A1 MgS tarnihpovršina u spoju. Za svaki zavrtanj mora bitiispunjen uslov Pzav < Fp gdje je Pzav postignuta sila prednaprezanja, a Fp računska sila prednaprezanja. Kodprednaprezanja preko momenta, atestomproizvođača zavrtnjeva za svaku dimenziju(prečnik) zavrtnja utvrdjuje se odnos silaprednaprezanja – momenat. Alat kojim sezavrtnjevi prednaprežu mora biti baždaren isnabdjeven odgovarajućim atestom. Izvođač

radova na gradilištu mora imati instrument zakontrolu moment ključeva.

Materijal nabavljen kod proizvođača čelikamora: biti obilježen bojom u pogledudimenzija; imati utisnut broj šarže i brojpozicije prema narudžbini.Preko ovakvih oznaka je jedino mogučeuspostaviti vezu izmedju naručenogmaterijala i atesta.

Izvođač radova ne smije da ugradi nikakavmateirjal bez odgovarajućeg atesta. Pri

sečenju pojedinih pozicija iz nabavljenihvećih dimenzija tabli lima, za sve pozicijekoje obrazuju noseće dijelove konstrukcije,broj utisnute šarže i broj narudžbenskepozicije moraju se prenijeti i na pojedinačnepozicije. Iz montažnog dnevnika radovaizvodjača mora biti vidljivo koje su pozicijekrojene iz jedne narudžbenske pozicije.

Sva evidencija o materijalu, počevši odnabavke do ugrađivanja, mora se urednovoditi i prilaže se kao dokument pri isporucikonstrukcije. Bez ovakvog dokumenta

konstrukcija se ne smije preuzeti.

11.12.3 Radionička izrada i kontrolačeličnih konstrukcija za mostove

Čelične konstrukcije mostova mogu daizrađuju samo specijaliziranemetaloprerađivačke firme, koje suregistrovane za ovu vrstu posla i iza sebe

imaju pozitivno radno iskustvo. Registracijafirme podrazumijeva da ona raspolaže sapotrebnom opremom, kvalifikovanom radnomsnagom i specijaliziranim stručnim kadrom.

Materijal za izradu čeličnih konstrukcijanabavlja se na osnovu specifikacija izradioničkih nacrta i kataloga proizvođača.Nabavljeni materijal mora imati ateste okvalitetu povezane sa šaržom (serijomproizvodnje) u valjaonici. U dijelu pripremematerijal se siječe i kroji prema zahtjevimaradioničkih nacrta uz obaveznu i

pravovremenu kontrolu prije okrupnjavanja.Proces proizvodnje čeličnih konstrukcija tečeu skladu sa nivoom opremljenosti radionice istepenom složenosti konstrukcije.

Prije radioničke izrade čeličnih konstrukcijamostova rade se elaborati o tehnologijizavarivanja i tehnologiji bravarskih radovakoji su povezani sa radioničkim nacrtima iiuslovima iz glavnog projekta mosta.

Za radioničku izradu teških čeličnihkonstrukcija u koje spadaju mostovi povoljnije

su jednobrodne hale većih raspona sakranovima nosivosti i do 500 kN, koji supotrebni radi formiranja sklopnih segmenata,probne montaže i utovara.

Tvornice čeličnih konstrukcija treba da imajuorganizovanu vlastitu internu kontroluproizvodnje, sa vlastitom opremom ilaboratorijama za kontrolu mehaničkih ihemiskih osobina materijala, kontrolupostupaka spajanja (varenja) i kontrolugotovih spojeva. U nedostatku vlastiteopreme, posebno za radiografsku kontrolu,

manje tvornice se povezuju saspecijaliziranim institucijama za kontrolučeličnih konstrukcija.

Kvalitet čelične konstrukcije u radioničkojizradi obezbjeđuje se kroz "Osnovni programkontrole radioničke izrade čeličnihkonstrukcija", a čine ga sljedeći dijelovi:

- priprema za kontrolu,- izvršenje kontrole,- izrada elaborata o izvršenoj kontroli.





Pripremu za kontrolu čine:- upoznavanje sa ugovornom i projektnom

dokumentacijom,- kontrola usaglašenosti tehničke

dokumentacije sa važećim propisima,normama i standardima,

- obilazak proizvodnh pogona i ocjena

opremljenosti, kadrovske strukture, tepregled atesta varilaca, mašina isvjedočanstva o sposobnosti firme,

- upoznavanje sa unutrašnjom kontrolomkvaliteta u tvornici,

- izrada programa kontrole.

Izvršenje kontrole čine:- kontrola kvaliteta osnovnog i dodatnih

materijala i načina njihovoguskladištenja,

- međufazna kontrola radioničke izrade,- završna kontrola neobojene čelične

konstrukcije,- konačna kontrola gotove čeličnekonstrukcije.

Kontrola zavarenih spojeva

Ugaoni šavovi moraju se izvesti dimenzijaprema projektnoj dokumentaciji. Proizvođač je dužan da kontroliše sve ugaone šavove pokvantitetu (dimenzijama) i kvalitetu.Kvalitativna kontrola se može obavljativizuelnim putem (lupama) ili "Difuterom"postupkom – penetrirajućim bojama.

Rezultati kontrole moraju se konstatovatipismeno.Sučeoni spojevi elemenata rade se premavažećim tehničkim propisima (specijalnogkvaliteta).

Kontrola kvaliteta sučeonih spojeva, unačelu, odvija se radiografskim putem.Dozvoljena ocjena šavova kreće se od 1 – 3.Šavovi ocjenjeni ocjenom 4 moraju sepopravljati, šavovi ocjene 5 se odbacuju kaonepodobni.Sječene ivice lamela moraju biti brušenjem

dotjerane i ivice "oborene".Zavareni elementi moraju, poslijezavarivanja, imati projektovani oblik i ravnepovršine.Ocjene šavova se odredjuju premaupustvima Internacionalnog instituta zazavarivanje (IIW). Rezultati kontrole morajose obuhvatiti posebnim elaboratom.

Rupe za visokovrijedne zavrtnjeve moraju sebušiti a ne probijati.Loze zavrtnjeva ne smiju zadirati u paketkonstruktivnih elemenata. Naručivati dužine

zavrtnjeva za svaku vezu posebno, premadebljini paketa konstruktivnih elemenata.

Izvođač obavezno pravi specifikaciju veznogmaterijala.Izrada elaborata o izvršenoj kontroli

- opšti dio (opis konstrukcije, podaci oprojektu, proizvođaču, načinu izrade,specifikacija, spisak dokumenata o

kontroli),- dokaz kvaliteta (atestna i kontrolnadokumentacija).

Isporuka čelične konstrukcije

Proizvođač čelične konstrukcije mora daobilježi krupnim oznakama sve sklopove,nastavke i spojeve prije isporukekonstrukcije. Ove oznake moraju odgovaratioznakama iz projektne dokumentacije i služeza kasniju pravilnu montažu konstrukcije nagradilištu.

Konstrukcije na gradilištu

Uz isporučenu čeličnu konstrukciju, izvođač radova isporučuje i spojna srestva potrebnaza montažu. Spojna srestva moraju bitiuredno upakovana u čvrstu embalažu,sortirana po vrsti i dimenzijama.

Otpremanje gotove konstrukcije na gradilištamože se izvršiti tek nakon obavljene probnemontaže u krugu radionice i pošto senadzorni organ uvjeri da je konstrukcija u

svemu izradjena prema projektnojdokumentaciji i važećim propisima istandardima (tačka 1 ovih uslova) isnabdjevena pratećom dokumentacijom.

Nazdorni organ daje dozvolu za otpremanjekonstrukcije u pismenoj formi.

11.12.4 Montaža čeličnih mostova

Montaža čeličnih mostova mora se obaviti uskladu sa "Pravilnikom o tehničkim mjerama iuslovima za montažu čeličnih konstrukcija"

(Službeni list SFRJ br. 29 iz 1970 g.).

Pravilnik obrađuje sljedeća poglavlja:I Opšte odredbeII Projekat za montažu čeličnih

konstrukcijaIII Priprema gradilišta za izvođenje

radova na montažiIV Kontrola i prijem čeličnih konstrukcija u

radionici, transport i skladištenjeV Pripremni radovi za montažu čeličnih

konstrukcijaVI Montaža čeličnih konstrukcija

VII Montaža različitih vrsta čeličnihkonstrukcija





VIII Zaštita od korozije čeličnih konstrukcijapri montaži

IX Tehnički pregled i ispitivanje čeličnihkonstrukcija

X Prijem čeličnih konstrukcija poslijezavršene montaže

XI Obračun izvršenih radova

Prije radova na montaži, a posebno prijeizrade projekta montaže, treba detaljnoproučiti ovaj pravilnik.Projekat montaže rade diplomirani inženjerigrađevinarstva – konstruktivnog smjera idiplomirani inženjeri mašinstva, uzkonsultaciju sa inženjerom zaštite na radu.

Gotov projekt mora biti prihvaćen i ovjeren odstrane investitora i odgovornog projektantamosta.

U toku koncipiranja rješenja, idejnog iglavnog projekta mosta, projektant sagledavanačin montaže čelične konstrukcije i timeobezbjeđuje realnost i ekonomičnost njegoveizvedbe. Projekti mostova sadrže sheme,opise i bitne dijelove statičke kontrolepretpostavljenog načina montaže. Ako seunaprijed zna izvođač radova na montažitreba ga uključiti i konsultovati još u tokukoncipiranja i izrade projekta mosta.

Projektovanje i izvođenje radova na montažičeličnih konstrukcija mostova je složen i

odgovoren posao, koji je često životnaspecijalizacija građevinskih i mašinskihinženjera – konstruktora.

U duhu citiranog pravilnika kroz projektmontaže obrađuju se sva tehnička,konstruktivna, statička, organizaciona isporna pitanja procesa montaže.

U zavisnosti od veličine i složenosti čeličnekonstrukcije, morfologije prepreke, uslovatransporta i dopreme na obje obale (strane),raspoložive opreme i obučenosti izvođača,

razlikujemo sljedeće glavne načine montažečeličnih rasponskih konstrukcija mostova:

- montaža navlačenjem sa čela,- montaža sa autodizalicama ili dizalicama

sa plovnih objekata, sa specijalnihvagona – dizalica

- montaža sa kabl-kranom- montaža postupkom slobodne konzolne

gradnje,- montaža postupkom bočnog prevlačenja,- montaža kombinovanim i specifičnim

načinima.Montažu čeličnih konstrukcija može da vrši

samo specijalizovana organizacija, koja imadovoljan broj stručnog kadra, potrebnu

mehanizaciju, alat. Prije preuzimanja radova,izvodjač montaže mora dokazati svojupodobnost.

Proizvođač čelične konstrukcije ostaje uobavezi da sve nedostatke i eventualnaneslaganja koja se otkriju za vrijeme

montaže, a za koja se utvrdi da potičunjegovom greškom, otkloni o svom trošku unajkraćem roku.Tokom radova na montaži čeličnekonstrukcije, izvođač mora poštovati isprovoditi u djelo sve važeće propise,pravilnike i standarde.

Prije početka radova, izvodjač montaže semora detaljno upoznati sa osobenostimakonstrukcije, a zatim izraditi projekt montaže.Projekt montaže mora dobiti saglasnostnadzornog organa investitora i projektanta.

Projekat montaže mora pored ostalog, dasadrži:

- redosljed ugrađivanja podsklopova isklopova (segmenata),

- spisak potrebnog alata i mehanizacije,- spisak potrebne radne snage,- vremenski plan montaže

Pri izradi projekta montaže, redosljedugradjivanja pojedinih sklopova mora biti uskladu sa načelom, da je:

- ugradjeni dio konstrukcije uvijek stabilan- omogućena montaža opreme postrojenja

mosta,Izvođač radova na montaži organizuje svojukontrolnu službu, koja provjerava:

- dosljednost u sprovodjenju usvojenogprojekta montaže konstrukcije

- pravilnost montaže konstrukcije- sprovodjenje mjera zaštite na radu

Nadzorni organ investitora obavlja nadzor nad montažom čeličnih konstrukcija.Izvođač montažnih radova mora obezbjeditinadzornom organu kacelarijski prostor istaviti mu na raspolaganje potreban brojradnika i alata za provjeru ispravnosti

ugradjene konstrukcije.

11.12.5 Antikoroziona zaštita čeličnihmostova

Antikoroziona zaštita čeličnih konstrukcijamostova obavlja se u skladu sa Pravilnikom otehničkim mjerama i uvjetima za zaštitučeličnih konstrukcija od korozije (Službeni listSFRJ br. 32/70) koji sadrži:

- opšte odredbe,- izgradnja čeličnih konstrukcija sa gledišta

zaštite od korozije,





- priprema površina čelične konstrukcije zazaštitu od korozije,

- vrste zaštite od korozije- sistemi zaštite od korozije,- kontrola izvođenja i prijem radova na

zaštiti od korozije,- održavanje zaštite od korozije.

Projektom čelične konstrukcije mosta trebaodrediti:

- način pripreme površina za antikorozionuzaštitu,

- broj premaza, debljina premaza i kvalitetosnovnih i zaštitnih premaza,

- vrsta boje i uslovi za obavljanja radovana antikorozionoj zaštiti.

Za čelične konstrukcije mostova propisuje sepriprema sa pjeskarenjem koje se mjeriprema švedskoj skali SIS 05.59000.

Obavezan je prijem pjeskarene površineprije nanošenja osnovnog premaza. Debljinapojedinih slojeva osnovnih i zaštitnihpremaza određuje se brojem mikrometara(mkm) koji se kreću od 30 – 200 mkm uzavisnosti od vrste boje, agresivnosti sredinei vrste konstrukcije. Projektanti čeličnihmostova treba da prate razvoj tehnologijeantikorozionih srestava i načina zaštite i da ihprimjenjuju za zaštitu mostova.Za ispravnu antikorozionu zaštitu većih iznačajnijih čeličnih mostova investitor izrađuje, putem specijalizovanih instituta,

posebne elaborate u kojima se ispravnorješavaju sva tehničko tehnološka pitanja.

U ovom periodu dobra antikoroziona zaštitapostiže se sa temeljnim bojama na baziepoksi cinka i završnih premaza na bazihlorkaučuka, odnosno na epoksi katranskojbazi, ako su u pitanju zatvorene unutrašnjepovršine.

Zaštita čelične konstrukcije od korozijezapočinje u radionici i sastoji se:

- priprema površine- nanošenja prvog osnovnog premaza

Priprema površine čelične konstrukcije moraodgovarati odredbama pravilnika.Po pravilu izvodi se mlazom abraziva dokvaliteta 2 1/2 SIS 053900. Priprema, uzavisnosti od opremljenosti radionice, možese izvoditi neposredno prije ulaska materijalau radionicu i po završetku izrade radioničkogsklopa.Poslije čišćenja i otprašivanja, površinečeličnih elemenata moraju se zaštititi bilo

prethodnom zaštitom ili odmah prvim

osnovnim zaštitnim premazom, a najdalje uroku od 8 sati.

Prilikom montaže čelične konstrukcije voditiračuna da površine koje se pokrivajupodvezicama dobiju predhodno i 2-gi osnovnipremaz, kako bi svi dijelovi namontirane

konstrukcije imali isti stepen zaštite.Gornja površina ortotropne pločesandučastog presjeka koja je u kontaktu saasfaltom ima poseban tretman kodantikorozione zaštite.

U toku radioničke izrade i montaže čeličnekonstrukcije ova površina štiti se prajnerom(npr. protektan) koji ne utiće na kvalitetvarova a ima sposobnost da preventivno štitiovu površinu u periodu radova u tvornici i namontaži (period od 6 mjeseci). Nakonmontaže čelične konstrukcije cjelovito

formirana gornja ploha čeličnog sandučastogpresjeka, priprema se i antikoroziono štiti nasljedeći način:

- priprema površine – pjeskarenje mlazomabraziva (npr. kvarcni pijesak) dostepena Sa 2,5 po švedskom standarduSIS 05 5900 1967

- otprašivanje i usisavanjem ili otprašivanjekomprimiranim zrakom;

- nanošenje temeljnog sloja i zaštitnogsloja dvokomponentnog premaza na baziepoksi katranske smole (ili drugih

dvokomponentnih premaza na baziepoksi smole) ukupne debljine 250mikrona. Temeljni sloj se mora nanijeti uroku od dva sata od završenogpjeskarenja pri temperaturama od+10°do +30°po suhom vremenu.

Fizičko-termičke i mehaničke osobinepremaznog srestva moraju odgovarati JUSH.C8.050, ASTM D.968-51, DIN 53154.Prije početka radova neophodno je izvršitilaboratorijska ispitivanja odabranog srestvazaštite i dobiti odgovarajuća uvjerenja

kompetentnih instituta iz te oblasti.

Iznad zaštitnog premaza polaže se slojtvrdolivenog asfalta debljine 30 mm, koji nesmije da ošteti izolaciju, odnosno AKZ gornjepovršine ortotropne ploče.

11.13 Konstruktorski uslovi za opremucestovnih objekata

U opremu objekata spadaju: ležišta izglobovi, dilatacije rasponskih konstrukcija,prelazne ploče, ograde, hidroizolacija,

asfaltni kolovoz, odvodnjavanje i kanalizacija,





ivični vijenci, ivičnjaci, hodnici, komunalneinstalacije i oprema za održavanje.

Dio opreme objekata su i elementi zauređenje prostora na spoju trupa ceste iobjekta (zaključci, berme, nasipni stožci,oblaganje pokosa, stepenice, kanalete) koji

su obrađeni u PS 1.2.8.Opremu objekata čine svi neophodni dijelovi,koji od konstrukcije naprave objekat zapremošćavanje.

Sadržaj i rješenje opreme objekta zavisi odnamjene, veličine, lokacije, kategorije ceste,materijala i od niza drugih okolnosti.Oprema objekata projektuje se, kontroliše iaplicira u saglasnosti sa smjernicama idetaljima koji su obrađeni u PS 1.2.2. do PS1.2.8 i PS 1.2.10.

Da bi se postigao projektovani vijek trajanjaobjekta od 80 do 120 godina mora sedefinisati vijek trajanja, način održavanja inačin zamjene svih dijelova opreme objekta.Projektanti i konstrukteri objekata morajuizračunati, odrediti i definisati sve uslove ipodatke za nabavku ili izradu u saglasnostisa navedenim smjernicama te dodatnimuslovima i podacima, ako smatraju dasmjernice nisu dovoljne.

Kod konstruisanja i izbora opreme za objektena autocestama imaju prednost ona rješenja

koja ne predviđaju veća ograničenja uprometu, a istovremeno omogućavaju jednostavnu i brzu zamjenu.

Objekte na cestama nižeg ranga(nekategorisane ceste, lokalne i regionalneceste) mogu je izgraditi bez nekih elemenataopreme (prelazne ploče, ležišta, dilatacije,kanalizacija) što zavisi od namjene, veličine,lokacije i drugih okolnosti.

11.14 Pokazatelji troškova osnovnihmaterijala na m2 površine objekta

Površina objekta prestavlja umnožak ukupnedužine i širine objekta koji su definisani potački 3 Značanje izraza.

Pokazatelji troškova materijala prikazuju sena kraju tehničnog izvještaja PZI fazeobjekta, a imaju višestruku namjenu. Služeza kontrolu realnih troškova za konkretniobjekat, za upoređenje sa sličnim projektima iza ocjenu troškova materijala za objekte kojise planiraju za gradnju.

Tabela 11.5 sadrži podatke za beton svihmarki, oplatu, betonski čelik svih profila ikvaliteta te za kablove za prednapenjanje kojisu iz visokokvalitetnog čelika.

Upoređenje potrošnje materijala na 1 m2

površine objekta i upoređenje cijena na 1 m2

mogu se sprovesti u realnim okvirima samoza slične kategorije objekata.

Međusobna poređenja mogu se sprovesti za:

- propuste, podvozeuobičajenih raspona 2 – 10 m

- nadvozeuobičajenih raspona 15 – 30 m

- mostovemanjih raspona 10 – 20 msrednjih raspona 20 – 40 mvećih raspona 40 – 80 mvelikih raspona preko 80 m

- vijadukteraspona do 30 m, visine do 30 mraspona 30-50 m, visine do 50mraspona 50-80 m, visine do 80mraspona nad 80 m, visine nad 80 m

TABELA 11.5: Potrošnja materijala na m2 objekta:

Dio konstrukcije Betonm3/m2

Oplatam2/m2

Armaturakg/m2 mostakg/m3 betona

Kablovikg/m2 mostakg/m2 betona

Potpore satemeljima objekata m3/m2 m2/m2 kg/m2

kg/m3 --

Gornja konstrukcijaobjekata m3/m2 m2/m2 kg/m2

kg/m3 kg/m2 kg/m3

Ukupno za objekat m3/m2 m2/m2 kg/m2 kg/m2





12. STATIČKI PRORAČUN (STATIČKAI DINAMIČKA ANALIZA) MOSTOVA(DOKAZ STABILNOSTI)

12.1 Uvodni dio

Izraz statički račun ili proračun je prevaziđenizraz koji je naveden iz razloga očuvanjakontinuiteta i navike. Izraz iste vrijednosti biobi statička i dinamička analiza (nosivekonstrukcije) cestovnih objekata. Savremenijiizraz bio bi dokaz sigurnosti (nosivosti,upotrebljivosti, zamora) cestovnih objekata.Izraz budućnosti bio bi pouzdanost (sigurnosti trajnost) cestovnih objekata.

Statički račun je samostalni dio koji jeuključen u idejni i glavni projekt objekata.Nivo i obim statičnog računa određuje nivoprojekta.

Statički račun mora se oslanjati i naodgovarajuće geološko-geomehaničkepodloge koje nude sve podatke, potrebne zaodređivanje dubine i načina fundiranja,dimenzioniranje temelja, stabilnost kosina upodruč ju potpora sa čime se obezbjeđujesiguran prenos momenata i sila izkonstrukcije objekta u temeljna tla.Diferenčna slijeganja veća od 1,0 cmobavezno treba obraditi kao poseban primjer opterećenja kod kontinuirane konstrukcije.

Statički račun može se uraditi ručno uzpomoć kompjuterskih programa ilikombinovano.

Obim statičkog računa mora biti takav dadokaže sigurnost cjelokupne nosivekonstrukcije mosta i svih pojedinačnihdijelova za vrijeme građenja i za vrijemeeksploatacije za t = to i t = tn, to u vrijemeeksploatacije je odmah nakon predajeobjekta u promet i nakon "n" godinaupotrebe.

Statički račun sadrži uvodni dio, analizuopterećenja, račun statičkih (dinamičkih)količina, kontrolu napona, nosivosti,deformacije, pomake, pukotine, zamor idokaz graničnog stanja nosivosti i graničnogstanja upotrebljenosti. Završni dio statičkogračuna prestavljaju skice konstrukcije i njenihdijelova sa kontroliranim presjecima,određenim presjekom armature, kablova ičelika.

Za kontrolisanu upotrebu velikog broja

kompjutarskih programa različitog izvora,starosti, teoretskih koncepata, prilagodljivostiili neprilagodljivosti sa različitim propisima,

neophodan je primjeran oblik nostrifikacije tihprograma koje treba da obavi kvalificirana iregistrirana znanstvena ustanova.

Uvodni dio statičkog računa sadrži izvještaj,skice nosive konstrukcije, statičke modele,prikaz upotrijebljenih programa u skladu sa

smjernicama za upotrebu kompjuterskihprograma koji su potrebni za dokaz sigurnostiobjekata.

Statički račun radi se u dvije verzije koje serazlikuju samo po obsegu priloženogmaterijala. Obsežnija verzija sadrži svedijelove sa ispisanim kompjuterskimmaterijalom. Ova verzija se radi u dvaprimjera od čega jedan ostaje u arhivuprojektantske organizacije, a drugi u arhivunaručioca – investitora. Sve ostale kopijeimaju manji obseg u kojima su isključeni

ispisani kompjuterski materijali. Ovi ispisiposlije "n" godina izgube svoju vrijednostpošto programi i oprema, sa kojom su rađeni,zastarjevanju tako da bi ti zapisi prestavljalisamo nepotrebno trošenje papira.

Analiza opterećenja i uticaja na objekte jekompleksna i različita za pojedine objektepošto zavisi od više faktora (vrste i kategorijeprometnice, lokacije, materijala, tehnologijegradnje, konstruktivnog i statičkog konceptaitd.).





TABELA 12.1: Optereć enja i uticaji na objekte

1. GRAVITACIONE SILE

Vlastita masa nosive konstrukcije mosta

Druga stalna opterećenja na mostu

Vrijednosti volumenskih masa uzeti po JUS U.C7.123 (198)

2. UTICAJI KORISNOG OPTEREĆENJA

Opterećenje od vozila i pješaka Daje se sa zamjenjajućem normativnom shemom, uključuje i dinamičkifaktor za dio opterećenja

Sile od pokretanja i zaustavljanja vozila Uzima se u obzir kao statička sila

Uticaj centrifugalne sile Kod uobičajenih uslova se zanemaruje

Opterećenja od instalacija Pored vlastite mase uzima se i sila odklona, uticaj dilatiranja, instalacija i dr. D R U M .

M O S T O V I

Opterećenja na ogradu Ne uključuje ekscesne udare vozila u ogradu mosta

Opterećenje od voza i pješaka (sl. lica) Uzima se kao zamjenjujuća normativna shema, uključuje i dinamički faktor

Sile od pokretanja i zaustavljanja mosta Uticaj te sile uzima se na nivou gornje ivice konstrukcije pruge (važi i zaslučaj tucaničke grede - zastor)

Uticaj centrifugalne sile Ako na mostu ima više krivina sa različitim poluprečnicima, za svaku krivinuse uzima poluprečnik te krivine

Uticaj bočnih udara Kod novih mostova se uvodi kao horizontalna sila od 100 kN

Opterećenje vodovima Ž E

L J E Z N I Č K I M O S T O V I

Opterećenje na ogradu Ne uključuje ekscesne pojave

3. PRIRODNE SILE

Uticaj promjene ambijentalne temperature(uključuje uticaj ravnomjerne promjene

temperature i temp. gradijenta po visinipresjeka, a kod željezničkih mostova uključujeuticaj drugog šinskog traka)

Uticaj vjetra

Uticaj snijega

Uticaj tekuće vode

Uticaj leda (uklučuje udar leda)

3.1.

Uticaj zemjotresa

Uticaj ove grupe prirodnih opterećenja ima više ili manje stohastičkikarakter, njihovo djelovanje se ne može predvidjeti (nastupaju mimo naše

volje).

Podaci o njima se za odeđenu lokaciju dobivaju statstičkim praćenem,odnosno geofizikalnim proučavanjem.

Uticaj potiska tla (aktivnog i pasivnog)

Uticaj mogućeg slijeganja oslonaca

Uticaj pritiska i mase mirne vode3.2

Uticaj uzgona

Uticaj ove grupe opterećenja prirodnog porijekla je uglavnom stalnog

karaktera, njihovo djelovanje semože predvidjeti (odn. može se izračunati) ibez statističkog pračenja. Najčešče nastaju kao reakcija prirodnog medijana građenje.

4. SILE KOJE NASTAJU ZBOG INTERVENCIJA NA MOSTOVSKOJ KONSTRUKCIJI U SVRHUKONTROLISANE (projektovane) IZMJENE NAPONSKIH STANJASile koje nastaju prednaprezanjem, koje se može ostvariti kablovima (užadima) unutar ili izvan presjeka konstrukcije, kao i

denivelacijom oslonaca. Pri tome se obuhvataju svi gubitci sile nastale pri njenom unošenju kao i odgovor konstrukcije naunošenje sile.

Sile koje nastaju postizanjem različitih nivoa sprezanja dva materiala (najčešče beton-čelik)

5. UTICAJI KOJI NASTAJU KAO POSLJEDICA REOLOŠKIH OSOBINA MATERIALA

Skupljanje i tećenje betona

Relaksacija i tečenje visokovredne žice za prednaprezanje

6. UTICAJI KOJI NASTAJU KAO POSLJEDICA KONCEPTA PROJEKTOVANE KONSTRUKCIJEOtvori (trenja) u ležištima konstrukcije

7. UTICAJI KOJI NASTAJU KAO POSLJEDICA PROJEKTOVANOG NAČINA GRA ĐENJA

Uticaji koji ostaju trajno u konstrukciji (recimo konzolni način građenja)

Uticaji koji su privremenog karaktera, odn. koji ne doprinose definitivnom naponskom stanju

8. EKSCESNI UTICAJI

Udar u odbojne ograde drumskih mostova

Iskliznuća voza kod željezničkih mostova

Uticaj prekida električnih vodova kod

željezničkih mostova

Udar drumskih vozila u stubove mosta

Udar plovnih objekata u stubove mosta

Ovdje su pobrojani ekscesni uticaji koji nisu posljedica prirodnih sila.





U tabeli 12.1 pregledno su prikazanaopterećenja i uticaji na objekte u odnosu naizbor opterećenja.

Na osnovu date tabele, projektant moželogično kombinovati pojedina opterećenja zasvaki konkretan objekat uzimajući u obzir

odredbe različitih propisa za opterećenjaobjekata.

Statički račun i nacrti pripadajućihkonstrukcija, koji služe za gradnju i montažunosivih konstrukcija objekta, prestavljajusamostalne cjeline (skele, oplate,konstrukcije za transport, montažu ipodupiranje). Ako projektant objekta ne radisam sve te račune, onda je obavezan da ihprihvati i potvrdi.

12.2 Dinamička analiza mostova za

opterećenje potresa

Zaštita mostova na uticaj potresa izlazi izčinjenice da su mostovi kritične tačkeprometnica i da moraju izdržati sve uticajepotresa.

Projektovanje i dinamička analizakonstrukcija, koje se nalaze u potresnimpodruč jima, izvodi se prema odredbamaEUROCODE 8 i Nacionalnim dokumentomza upotrebu (NAD).

Postoji više načina koji omogućavajupostizanje odgovarajuće zaštite protivpotresa. Kod izbora načina zaštite trebaprojektant uzeti u obzir:

- tip razmatrene konstrukcije- prirodu i seizmičnost lokacije- što manje troškove za obezbijeđenje

zah-tjevanog stepena zaštite od potresa

U posljednje vrijeme se, kod građevinskihkonstrukcija koje se nalaze u potresnimpodruč jima, često upotrebljava takozvana

"pozitivna potresna zaštita" koja jesuprotna "pasivnoj zaštiti" . Pod pojmompasivna zaštita podrazumjeva se koncepttakvih konstrukcija koje nisu osjetljive napotres. U večini slučajeva konstrukcije sapasivnom zaštitom izdrže potrese, ali su pritome jako izloženi dijelovi na kojima jepredviđena pojava plastifikacije u smisludisipacije energije. Na ovakvimkonstrukcijama moraju se često izvoditiskupi sanacioni radovi koji su posljedica jakihrušilačkih potresa, a konstrukcija je ostalaneporušena.

Pozitivna potresna zaštita velikih objekata ukritičnim zonama izvodi se sa specifičnimprotivpotresnim napravama koje se planirajukod same izrade koncepta konstrukcije. Ovenaprave ne utiču na konstrukciju u faziupotrebe objekta, nego se aktiviraju zavrijeme djelovanja potresa. U svijetu raste

broj konstrukcija kod kojih je primijenjen ovajnačin. Vrste i način djelovanja ovih napravasu različiti, a najpogodniji izbor zavisi odsvakog pojedinačno rasmatranog primjera.Na prvi pogled se stiče dojam da ovakavnačin zaštite povećava troškove konstrukcije,ali u večini slučajeva krajnji bilans troškovadaje pozitivne rezultate.

12.3 Računanje, dimenzioniranje i dokazi

12.3.1 Načela

U načelu treba obaviti dva dokaza:- dokaz nosivosti- dokaz upotrebljivosti

Ovi dokazi moraju odgovarati za planiranusigurnost i predviđenu upotrebljivost objekta.

Jedan dokaz se može izostaviti, ako nemaodlučujuču ulogu.

Za konstrukcije koje su izložene i ugroženena djelovanje opterećenja, koja se čestoponavljanju, treba u okviru kontrole nosivosti

dokazati i sigurnost konstrukcije na zamor.

Dinamički uticaji npr. od vjetra ili udarauzimaju se u obzir kroz statičke sile koje teuticaje zamjenjuju. Dinamički uticajiopterećenja na cestovnom i željezničkimmostovima uzimaju se u obzir kroz dinamičkikoeficient.

Opterećenja (uticaji) moraju se definisati. Popravilu moraju biti unesena u nacrt sigurnostii upotrebljivosti. Za svaki uticaj moraju seopterećenja posebno navesti.

Ako nije izričito određeno treba za dokazdovoljne nosivosti uzeti u obzir unutrašnjesile od karakterističnih uticaja, a za dokazupotrebljivosti opterećenja od dugotrajnihodnosno kratkotrajnih vrijednosti.

12.3.2 Dokaz nosivosti

Koncept sigurnosti, između ostalog određuje,za koje slučajeve ugroženosti treba računskidokazivati dovoljenu nosivost.





Dovoljna nosivost konstrukcije smatra sedokazanom, ako je ispunjen slijedeći uslov:

Sd ≤ Rγ

R

Sd: projektovana vrijednost opterećenjaR : granićna nosivosti

γR: koeficient granične nosivosti

Granična nosivost se određuje u skladu saodgovarajućim konstrukcijskim standardimakoji ujedno definiše i koeficiente graničnenosivosti.

Koeficient granične nosivosti uzima u obzir slijedeće uticaje:

- ostupanja stvarnog konstrukcijskogsistema od sistema koji je bio osnova zaračunanje

- uprošćenost i netačnost modela

- netačnost poprečnog presjeka

Projektovana vrijednost opterećenja uopštem obliku glasi:

)QΣ,Q,G(S=S addd

Gd: projektovana vrijednost vlastitih opterećenjaQd: projektovana vrijednost osnovnog uticaja∑Qa: zbir sporednih – ostalih uticaja

Projektovana vrijednost opterećenja uzima u

obzir:- statičku rasprostranjenost veličine uticaja

uprošćeni prikaz uticaja- uprošćenost modela uticaja koji nastaju

radi zanemarivanja manje važnih uticajaili radi zanemarivanja jednovremenonastupajućih uticaja sa neznatnimmeđusobnim učincima.

12.3.3 Dokaz upotrebljivosti

Zahtjevi koji su vezani za upotrebljivostodređeni su u nacrtu upotrebe objekta.

Zahtijevano ponašanje konstrukcije trebaobezbijediti sa izborom odgovarajučihgrađevinskih materijala, dovoljnimdimenzionisanjem, kvalitetnom razradomkonstruktivnih detalja te sa planiranim iodgovornim izvođenjem radova naodržavanju. Ponašanje konstrukcije mora bitiu okvirima propisanih ili odgovarajućihgranica. Ove granice se odnose na:

- pukotine- deformacije- vibracije

- kvalitet građevinskih materijala

Granične vrijednosti, koje su specifične zapojedine građevinske materijale, definisanesu sa odgovarajućim konstrukcijskimstandardima. Ovdje su navedene samoorijentacione vrijednosti deformacija injihanja.Slijedeće odredbe koje su povezane sa

upotrebljivošću obavezne su bez posebnihdogovora. Radi ekonomičnosti i kvalitetadozvoljavaju se zahtjevi, koji su vezani naponašanje konstrukcije i usklađeni sanaručiocem.

Opterećenja, koja treba uzeti u obzir zaračunsko dokazivanje upotrebljivosti, zaviseod vrste dokaza kao što su dokazi zapukotine ili dokazi za deformacije.

Opterećenja se određuju na osnovu uticajakoji istovremeno nastupaju u stanju

ispitivanja i upotrebe.

Kod upotrebe razlikujemo dvije vrste uticaja:- dugotrajna vrijednost Qser , l - kratkotrajna vrijednost Qser, k

Dugotrajne vrijednosti važe za stalne uticaje,a u sebi sadrže i dijelove promjenljivih uticajakoji su prisutni duže vremena.

Kratkotrajne vrijednosti opisuju promjenljiveuticaje koji nastaju u kratkom vremenu.Istovremeno sadrže i dio dugotrajnih uticaja.

Opterećenja koja nastaju radi usiljenihodnosno sprečavanih deformacija npr. uticajitemperature, deformacije ležišta,prednapenjanja, skupljanja i tečenja betona ilidrveta, treba uzeti u obzir u skladu sastandardima konstrukcije.

12.3.4 Deformacije

Granične vrijednosti deformacija trebaodrediti i dokumentovati u nacrtu upotrebeobjekta.

Deformacije treba izračunati u skladu saodredbama standarda konstrukcije. Posebnotreba uzeti u obzir dugotrajne deformacije,npr. deformacije nastale skupljanjem itečenjem betona.Ugibi su shematski prikazani na slici 12.1.Navedene oznake definiraju slijedeće:





Slika 12.1: Definicija ugiba

w1 : nadvišenja, npr. planirani radioničnioblik čelične konstrukcije ili visina nadvišenja,skele odnosno oplate kod betonskihkonstrukcija.w2 : ugib nastao uslijed djelovanja vlastitihtežina konstrukcije sa uticajima stalnogdjelovanja i preuzetim pripadajućimdugotrajnim deformacijama.w3 : ugib nastao uslijed dugotrajnogpromjenljivog uticaja sa preuzetimpripadajućim dugotrajnim deformacijama.w4 : ugib nastao uslijed kratkotrajnevrijednosti djelovanja promjenljivog uticaja.

Granične vrijednosti ugiba su zavisne odzahtjeva koji se odnose na upotrebljivost:

- objekti na cestama l / 700- objekti na željeznicam l / 600 - l / 1000- objekti za pješake i bicikliste l / 500

Navedene orijentacione vrijednosti važe zagranične, ako u elaboratu upotrebe objektanisu bile dogovorene druge vrijednosti.Kod željezničkih mostova kod kojih je brzinavlakova veća od 160 km/h potrebno jeobezbijediti posebna upustva nadzorneuprave.Ugibe, koji nastaju od vlastitih opterećenjakonstrukcije i stalnih uticaja uključujući ipripadajuće dugotrajne deformacije, trebakod mostova izjednačiti sa nadvišenjem.

12.3.5 Njihanja (vibracije)

Do vibracija može doći uslijed slijedećihpromjenljivih uticaja:

- ritmičkog gibanja ljudi uslijed hodanja,tr čanja itd.

- željezničkog ili cestovnog prometa

Vibracije koje ugrožavaju konstrukciju, kaošto su rezonanca ili gubitak graničnenosivosti zbogzamora, moraju se uzeti u obzir koddokazivanja dovoljne nosivosti.

Na vibracijsko ponašanje objekata moguuticati slijedeće intervencije:- promjena dinamičkog uticaja

- promjena vlastitih frekvencija radipromjene krutosti konstrukcije ilinjihajuće mase

- povećanje amortizacije

Vibracijsko ponašanje može se ocijeniti naosnovu upoređenja frekvencije uticaja(poticajne frekvencije) i vlastitih frekvencijaobjekta.

Vlastite frekvencije treba ocjenjivati sagornjim i donjim vrijednostima. U ovomslučaju treba uzeti u obzir moguće uticajeobloga kolovoza, ograda i drugih nenosivihgrađevinskih elemenata kao i varijacijedinamičkog modula elastičnosti. Kodbetonskh objekata treba uzeti i prelaz izstanja bez pukotina u stanje sa pukotinama.Kod objekata za pješake i bicikliste trebaspriječiti pojavu vlastitih frekvencija uintervalu od 1,6 do 2,4 Hz i 3,5 do 4,5 Hz.Trkači mogu prouzrokovati vibracije i radobjekata sa vlastitom frekvencijom koja senalazi između 2,4 i 3,5 Hz.

12.3.6 Sigurnost na zamor

Sa dokazom sigurnosti na zamor trebapokazati da uticaj zamora od opterećenja ueksploataciji ne utiče štetno na dovoljnunosivost konstrukcije za vrijeme njeneupotrebe.

Dokaz sigurnosti na zamor provodi se zakonstrukcije, koje su opterećene saželjezničkim ili cestovnim opterećenjimaodnosno koje su ispostavljene djelovanjuvibracija.

Sigurnost na zamor smatra se da jedokazana, ako su ispunjeni slijedeći uslovi:

Stat ≤ fat

fat

γ

R

Sfat : opterećenje koje preuzrokuje zamor

Rfat : otpornost protiv zamoru γfat : koeficient granične nosivosti za

dokazivanje sigurnosti na zamor





Opterećenja koja se mogu očekivati u vrijemeeksploatacije objekta mogu se, zadokazivanje sigurnosti na zamor, uprostiti iprikazati u obliku prometnih shema.

Za nosive elemente iz čelika, odnosnobetonskog željeza i kablova za

prednaprezanje kod betonskih objekataodgovara opterečenje koje izaziva zamor izrazlike napona.

Sfat = α . Δσ (Qfat)

α : koeficient djelujućeg opterećenjaΔσ: razlika naponaQfat: zamorna opterećenja

Koeficient djelujućeg opterećenja upoređujeuticaje na zamor dobivene od prometnihshema sa uticajima zamornih opterećenja.

Zavisi od odpornosti građevinskih materijalana zamor, a preuzima se iz standardakonstrukcije.

Ako nemamo na raspolaganju nikakvepodatke, onda treba uzeti koeficientdjelovanja 1,0 dok se za otpornost na zamor uzima vrijednost trajne odpornosti.Opterećenje betona koje prouzrokuje zamor odgovara naponima koji se dobiju od uticajavlastitih težina konstrukcije, stalnih uticaja iopterečenje na zamor.

Sfat = σ (Gm, ∑ Qr , Qfat)

σ : naponGm: srednja vrijednost stalnih uticaja∑Qr : zbir stalnih uticajaQfat: zamorno opterećenje

13. SAVREMENE TEHNOLOGIJEIZGRADNJE MOSTOVA IVIADUKATA

13.1 Uvodni dio

Cilj razvoja postupaka gradnje mostova išao je prema skračenju vremena gradnje ipostizanju neovisnosti u pogledu morfologije,meteorloških uslova i zauzetosti terena.Konačni cilj razvoja ogleda se u tome da se ugradnju objekata unese što više unificiranihelemenata i opreme.U ovim smjernicama obrađene savremenetehnologije objekata nude projektantima iostalim učesnicima u procesu gradnje samonajnužije informacije.Projektant mora, za izradu projekata objekata

koji se grade u skladu sa nekom već obrađenom tehnologijom, detaljno poznavati

sve tehničke, konstrukcijske, izvođačke idruge osobine opreme i postupke gradnjekoje ta oprema omogućava.Savremene tehnologije građenja objekatapovezane su sa nosivim sistemima objekata,a razvijale su se uporedno sa razvojem tihnosivih sistema.

U većini slučajeva preovlađuju armira-nobetonski i prednapregnuti armirano-betonski objekti u obliku grede ili okvira takoda je za te sisteme i materijale najvišerazvijenih tehnologija gradnje.Većinu tehnologija za izgradnju grednih iokvirnih objekata moguće je upotrijebiti i zagradnju konstrukcija koje se nalaze iznadlukova te za konstrukcije sa kosim zategama.Postupci izgradnje betonskih lukova suposebno prikazani.Postupci gradnje gornjih konstrukcijaobjekata sa kosim zategama su u razvoju.

Svaki novi značajniji objekat donosi neštonovo i originalno. Gornje konstrukcijemostova sa kosim zategama mogu se graditipomoću fiksne oplate, sistemom slobodnekonzolne gradnje, montažom već izgrađenihsegmenata, potiskivanjem već izgrađenekonstrukcije sa pomoćnim potporama ili beznjih ili sa nekim drugim specifičnimpostupcima.Armiranobetonski i prednapregnutiarmiranobetonski objekti grednih i okvirnihsistema svih raspona i dužina grade seprema tri osnovne grupe tehnologije gradnje

koje su prikazane u tabeli 13.1.Zajednička tehnologija za monolitnu izradugornjih konstrukcija objekata sa betoniranjemčitavog presjeka "in situ" u samom profilumosta ili uz profil mosta.Tehnologije za montažnu monolitnu(spregnutu) izradu gornjih konstrukcijaobjekata.Tehnologije za montažnu izradu gornjihkonstrukcija objekata.Tehnologiju izrade određuju načini gradnjegornjih rasponskih konstrukcija grednih iokvirnih mostova.

Postupci izrade krajnjih i srednjih potporagrednih i okvirnih mostova su posebnoobrađeni.

Postupci izrade armiranobetonskih iprednapregnutih AB objekata u posljednihpedeset godina su se mijenjali, dopunjavali iinovilari. Pronađeni su neki novi postupci kojisu usklađivali želje i ideje konstruktoramostova sa opremom izvođača, rokovima icijenama. Napredak je slijedio, ako jeizvođač, u novim idejama konstruktora,osjetio i svoj dugoročni interes.





Upotreba montažnih nosača izprednapregnutog betona različitih presjekaza mostove nekontinuiranih sistema sarasponima nx (25-45 m) su dilatacijama ielastičnim vezama iznad potpora imontažnim ili polumontažnim kolovoznimpločama, pokazala se kao neodgovarajuća.

Poprečne dilatacije ili povezivanje sazglobovima iznad potpora te veliki broj radnihspojeva u kolovoznoj ploči su kritična mjestana kojima se pojavljuje korozija armature ioštećenja betona sa čime se smanjujetrjanost mostova.Iz nabrojanih i drugih razloga ne dozvoljavase upotreba montažnih AB prednapregnutihnosača za izgradnju nekontinuiranih sistemamostova sa prekidima iznad podpora imontažnim ili polumonažnim kolovoznimpločama.

13.2 Izrada gornjih konstrukcija objekatana nepomičnoj skeli

Betoniranje gornjih konstrukcija objekata "insitu" na nepomičnoj čeličnoj skeli racionalno je za raspone od 5 do 30 (40) m i dužineobjekata od 5 do 200 m.

Mostovi sa tri ili više raspona mogu sebetonirati u fazama sa prenosom skele izfaze u fazu. Broj faza i dužina mosta, koja sebetonira u jednoj fazi, zavisi od više faktorakoji se kod svakog objekta posebno

analiziraju.

Skela ima slijedeće nosive elemente: čeličnerešetkaste nosače raspona 5 do 30 m koji susastavljeni iz elemenata dužine 3 do 5 (10)m, nosivosti 20 do 60 kN/m1 što zavisi odtipa i raspona nosača. Serijski tipski elementimoraju imati odgovarajuću dokumentaciju.

Potpore skela izrađuju se od cijevi sa većimpromjerom i unificiranim dužinama, cijevimanjih profila i elemenata za regulacijuvisine. Upornjaci i srednji stubovi mogu se

upotrijebiti za potpore odra uz uslov da se neugrožava njihova stabilnost i da se neprouzrokuju trajna oštečenja.

Temeljenje skele mora se oslanjati napodacima iz geološko-geomehaničkogizveštaja u kome su navedene nosivosti tla iveličine slijeganja.

Poprečni nosači i oplata izrađeni su izimpregniranog i zaštićenog drveta,standardiziranih dimenzija i oblika.

Projekat skele i oplate izrađuje izvođač,pregleda i ovjeri projektant i nadzorni organ.

Projekat skele mora obezbijediti stabilnostobjekta u toku betoniranja i stvrdnjavanjabetona. Projekat sadrži i nadvišanje sa čimese obezbijeđuje planirana geometrija objekta.

Montirana skela i oplata moraju bitipregledani i ovjereni prije početka

ugrađivanja armature i kablova.

Betoniranje može početi tek poslijepreuzimanja armature i kablova i uz potvr đeniprojekat betona i plana betoniranja te svimatestima za upotrijebljene materijale.

Plan betoniranja je dobar, ako ima što manjeradnih spojeva, posebno u ravnini kolovozneploče.

Ako su svi radovi na montaži skele i oplate,ugrađivanju armatura i kablova, betoniranju,

injektiranju kablova i njegi betona, izvedenipo pravilima i savremenim saznanjimatehnike građenja, onda takva rasponskakonstrukcija objekta ne smije imati ozbiljnijihslabih točaka.

Postupak građenja na nepomičnoj skeli nepostavlja uslove u pogledu oblika i dimenzijepoprečnog presjeka i geometrije gornjekonstrukcije što ovoj tehnologiji dajeprednost. Komplikovana geometrija, posebnozakošenost i zakrivljenost u velikoj mjeripovećava cijenu skele i oplate.

13.3 Izrada gornjih konstrukcija napomičnoj skeli i oplati "polje popolje"

"In situ" betoniranje gornje konstrukcijeobjekta na pomičnoj skeli i oplati upotrebljavase za prednapregnute armiranobetonskegredne sisteme raspona od 30 do 50 m idužine veče od 400 m.

Korak ili fazu nazivamo izradu jedne dužineod koje se za cca 0,8 l nalazi u jednom polju,

a 0,2 l konzolno nalazi u drugo – slijedećepolje tako da je pogodan naziv ovakvognačina betoniranja "polje za poljem".





TABELA 13.1

R a s p o n

l

( m )

U k u p n a

d u ž i n a

o b e k t a

5 – 3 0 ( 4 0 )

5 - 2 0 0

3 0 – 5 0

> 3 0 0

7 0 – 2 5 0

1 4 0 – 8 0 0

2 5 – 5 0

1 5 0 – 8 0 0

5 – 2 5

5 – 2 0 0

3 0 – 1 2 0

5 0 0

S H E M A P O P R E Č N O G P

R E S J E

U Z D U Ž N A S H E M A O B J

E K T A

I z g r a d n j a

g o r n j i h

k o n s t r u k c i j a

n a f i k s n o j

s k e l i

I z g r a d n j a

g o r .


n a p o m i č n o j

s k e l i s a o p l .

" r a s p o n p o

r a s p o n "

I z g r a d n j a

g o r n j i h


p o p o s t u p k u

s l o b o d n e

k o n z o l n e

g r a d n j e

B e t o n i r a n j e i

p o t i s k i v a n j e

g o r n j e

k o n s t r u k c i j e

o b j e k a t a

G o r n j a

k o n s t r .

i z g r a đ e n a

o d

m o n t a ž n i h

" T " n o s a č

s p r e g n . s a

m o n o l . A B

p l o č o m

G o r n j a

k o n s t r .

i z g r a đ e n a i z

m o n t a ž n i h

A B

s e g m e n a t a

S a v r e m e n e t e h n o l o g i j e

i z g r a d n j e g o r n j i h k o n s t r .

c e s t n o v n i h o b j e k a t a g r e d n i h

i o k v i r n i h s i s t e m a

T e h n o l o g i j e

z a m o n o l i t n u

g r a d n j u

g o r n j i h


z a o b j e k t e


z a m o n t a ž n o –

m o n o l i t n o

( s p r e g n u t o )

g r a d n j u

g o r n j e

k o n s t r u k c i j e

z a o b j e k t e


z a m o n t a ž n u

i z g r a d n j u

g o r n j i h






Nosivi element pomične skele sastoji se izdva prostorska punostijenska ili rešetkastanosača sa dvostrukom dužinom polja,minimalna 1,5 dužine polja i sistema zasidranje. Pomični nosači su zglobno povezanisa čeličnim elementima oplate koji seotvaraju prilikom pomicanja skele, a zatvaraju

prije ugrađivanja armature, kablova ibetoniranja.

Potpore pomične skele su čelični elementikoji su konzolno poduprti i povezani sa vrhomstuba.

Na tržištu se može dobiti više različitihsistema pomičnih skela sa različitimkarakteristikama i zahtjevima – uslovi upogledu oblika i dimenzija stubova ipoprečnog presjeka gornje konstrukcije.

Pomična skela ima vlastitnu tehničku iatestnu dokumentaciju koju treba pregledatiprije svake upotrebe. Obavezan je pregled iatestiranje opreme prije njene upotrebe sačime se sprečavaju oštećenja i posljedicekoje bi mogle uticati na stabilnost mosta utoku izgradnje.

Kod izrade koncepta moraju se projektantudostavili svi podaci o pomičnoj skeli kako bise projekat izradio u skladu samogućnostima, dimenzijama i uslovima kojeomogućava upotreba skele. Poželjni su

stubovi pravougaonog konstantnog presjeka igornja kontrukcija sa maksimalnim podužnimnagibom do 4 %, ako je sandučastog oblikaili sa dva relativno široka nosača bezpoprečnih nosača.

Otvori na stubovima i gornjoj konstrukciji, kojisu potrebni za funkcionisanje pomične skelemoraju se predvidjeti i unijeti u projekt zaizvođu.

Relativno veća težina skele i rad prilikomtransporta i montaže, a kasnije kod

demontaže su razlog zbog kojih ovatehnologija nije racionalna za kraće raspone.

Betoniranje na pomičnoj skeli "polje zapoljem" omogućava relativno brzu izgradnjuobjekata sa napredovanjem oko 100 mmjesečno ili približno jedno polje sedmičnouz prethodno izrađenim armaturnimkoševima.

Jedna od evidentnih prednosti ovog postupkabetoniranja je minimalni broj radnih spojevat.j. jedan spoj u područ ju nultih tačaka gdje

se izvode i nastavci kablova.

13.4 Gradnja gornjih konstrukcijamostova i viadukata po sistemuslobodne konzolne gradnje

Zamisao o izgradnji gornjih konstrukcijaobjekata sa slobodnom konzolnomizgradnjom stara je 65 godina, a izgradnja

objekata po ovom postupku počinje prije 50godina.

Postupak sa slobodnom konzuolnomgradnjom dolazi u obzir za građenje mostova,velikih i najvećih raspona od 70 do 250 m kojipremošćavaju visoke vodne i teško dostupnesuhe prepreke.

Brzina građenja je srednja, približno jednalamela dužine 5 m u jednom tjednu. Upotrebačetiri krletke kod dužih mostova omogućavanapredovanje do 80 m mjesečno. Postupak

je najracionalniji za mostove dužine od 150do 800 m.

Nosivi čelični rešetkasti prostorski elementipomične skele – krletke, ukupne dužinepribližno 10 m, omogućavaju betoniranjesegmenata, lamela dužine 5 m dok preostaladužina služi za sidranje na već izgrađenomkonzolnom dijelu gornje konstrukcije.

Kod proizvođača i na tržištu mogu se dobitiveći broj različitih tipova krletki, ali je kod svihprincip konstrukcije i tehnologija betoniranja

lamela slična. Projektant mora imati naraspolaganju sve podatke o konstrukcijikrletki koji bi mogli uticati na koncepciju idetalje konstrukcije objekta.

Gornja konstrukcija je pravougaonogsandučastog ili trapeznog presjeka sakonstantnom ili promjenljivom visinom od 2do 15 m (iznad potpora kod najvećihraspona). Širina presjeka se nalazi ugranicama od 10 do 20 m, najčešće od 12 do15 m.

Poželjno je da je gornja konstrukcija u pravcuili krivini sa velikim poluprečnikom (R > 700m) u zavisnosti od raspona. Niveleta nebitrebala da bude u nagibu većem od 4 %.Najpoželjnije su simetrične konveksnenivelete kod kojih se tjeme vertikalne krivinenalazi u sredini mosta.

Simetrični dijelovi objekta treba da sebetoniraju istovremeno sa čime seizjednačavaju deformacije koje nastajuuslijed reologije betona i postižeprojektovana geometrija.





Kod napenjanja kablova obično se radi okombinaciji kraćih i dužih kablova unutar, adjelomično vani presjeka. Kablovi koji senalaze izvan presjeka služe sa prometnoopterećenje. Ovi kablovi se mogu naknadnomontirati i prednapregnuti (nakonuspostavljanja kontinuiteta).

Betoniranje lamela može se izvoditi i poneugodnim vremenskim uslovima pošto sekrletka može privremeno zatvoriti izagrijavati.

Za upotrebu konzolnog postupka građenja jako je važno rješenje povezivanja gornjekonstrukcije i stubova. Bazni dio gornjekonstrukcije dužine 5 do 10 m (jedna do dvijelamele) može se izraditi zajedno sa stubomsa čvrstom vezom ili na ležištima iprivremenim sidranjem sa čime se postiže

stabilnost u toku građenja.

Sa završnim segmentom ili segmentimauspostavlja se kontinuitet gornje konstrukcije.Kod nekih mostova, koji su bili izgrađeni usamom početku upotrebe ovog sistema,radio se u sredini raspona AB zglob ili ležištesa čime je most imao konzolni nosivi sistem iza korisno opterećenje.

Savremeno građenje mostova ne dozvoljavaupotrebu zgloba u rasponskoj konstrukcijimosta pošto ista mora biti neprekinuta na

čitavoj dužini.

Čelične krletke imaju tehničku i atestnudokumentaciju koju treba, prije svakeupotrebe, pregledati kao i cijelu konstrukciju iopremu koja je potrebna kod građenja.

13.5 Betoniranje i potiskivanje gornjihkonstrukcija objekata

Postupak potiskivanja prednapregnutiharmiranobetonskih konstrukcija objekatanastao je po uzoru potiskivanja i montaže

čeličnih grednih mostova.

Postupak se upotrebljava, razvija, inovira imodificira više od 30 godina. Početak je bio uNjemačkoj (autor prof. F. Leonhardt), akasnije se može sresti u svim razvijenimevropskim državama.

Gradnja po ovom postupku je racionalna zaraspone od 20 do 50 m i ukupne dužinemostova od 200 do 800 m.

Brzina građenja zavisi od dužine dijelova, koji

se u jednom komadu betoniraju na gradilištu.Mjesečni učinak se kreće od 80 do 120 m.

Oprema, za postupak potiskivanja, sastoji seiz: proizvodni plato za betoniranje dijelova iličitavih raspona na gradilištu, oprema zapotiskivanje gotovih dijelova i čelični kljun.

Proizvodni plato za betoniranje dužine od 15do 40 je iz čelika koji je oslonjen na snažne

betonske temelje. Plato mora biti stabilannedeformabilan i prilagodljiv na promljenjljivesandučaste presjeke nosive konstrukcije.Proizvodni plato se montira iza upornjakamostova i viadukata na onoj strani, koja jeviša i prometno bolje povezana.

Oprema za potiskivanje namjesti se na vrhuupornjaka, iza koga se nalazi proizovdni platoza betoniranje. Vrh upornjaka je konstruisantako, da je prilagođen dimenzijama i funkcijiopreme za potiskivanje. Upornjak trebaprovjeriti na uticaje koji nastaju kot montaže

te u slučaju potrebe mora se i ojačati. Nakonpotiskivanja rasponske konstrukcije idemontaže presa, upornjak preuzima svojuosnovnu funkciju krajnje potpore objekta.

Čelični kljun za montažu dužine 20 do 35 m je prostorska rešetka ili puna konstrukcijapromjenljive visine koja se sastoji iz dvaparalelna nosača u ravnini rebara sanduka ispregova. Kljun je povezan sa nosivombetonskom konstrukcijom pomoćuvisokokvalitetnih vijaka ili sidara. Naprednjem kraju kljuna su "saonice", u novije

vrijeme i dizalice pomoću kojih se regulišenalijeganje na potpore.

Težina i cijena opreme zavisi prije svega oddužine odsjeka koji se betonira u jednomkomadu i od veličine raspona. Za rasponeveće od 40 m može se razmisliti oopravdanosti upotrebe pomoćnih potpora usredini raspona i uporediti sa povećanomupotrebom kablova za prednapenjanje.

Kod postupka sa potiskivanjem poželjno je,da se rasponska konstrukcija nalazi u pravcu

ili u krivini sa konstantnim radijusom bezvitoperenja i promjene širine poprečnogpresjeka. Nivelete mogu biti u konstantnomnagibu do 4 % ili, u koliko se to zahtjijeva, uvertikalnoj krivini.

Poprečni presjek gornje konstrukcije mostovai vijadukata je pravougaoni ili trapezni sandukširine 10 do 20 m. Poželjne su konstantnedebljine rebara, gornje i donje ploče.Poprečni nosači su samo iznad potpora sačime se olakšava rad i skraćuje vrijemegrađenja.





Kablovi za prednapenjanje mogu prolazitikroz rebra i ploče, van presjeka ilikombinovano što zavisi od raspona i odlukeprojektanta. Preporučuje se vođenje kablovakroz ploče.

Kablovi se nastavljaju na mjestima gdje su

momenti najmanji. U jednom presjeku nesmije se nastavljati više od polovice kablova.Spajanje kablova u gornjoj kolovoznoj pločipresjeka nije dozvoljeno.

Opremu za potiskivanje treba pregledati prijesvake nove upotrebe, provjeriti projektnu iatestnu dokumentaciju, posebno one dijelovekod kojih je atest vremenski ograničen.

13.6 Rasponska konstrukcija mostovasastavljena iz montažnih T nosača ispregnuta sa monolitnom AB

pločom

Kroz pedesetogodišnju upotrebu montažnihprednapregnutih nosača manjih raspona zagornju konstrukciju mostova, pojavio se velikibroj različitih presjeka nosača i različitihpresjeka nosivih konstrukcija koje susastavljene iz tih nosača.

Na oblik presjeka uticali su troškoviproizvodnje, transporta i montaže, sličnostpresjeka gornjih konstrukcija i trajnost. Svipresjeci nosača koji su oblikovani tako, da na

mjestima, koja imaju funkciju smanjenjavlastite težine, nije moguć pristup ueksploataciji objekta, nisu poželjni radismanjenja njihove trajnosti. Presjeci nosačakod kojih je izgrađena kolovozna ploča uravnini gornje nožice imaju manju trajnost iisto tako nisu poželjni.

Nosači sa T presjekom i gornjom nožicomširine 1,5 do 2,0 m(2,5 m) jednostavni su zaizradu i montažu, a imaju dobar pristup zaodržavanje. T nosači omogućavajubetoniranje kolovozne ploče i krajnjih

poprečnih nosača bez skele i oplate, a sasprezanjem montažnog i monolitnog dijelapresjeka ostvaruje se jedinstven spregnutipresjek koji preuzima prometno opterećenje idodatno stalno opterećenje.

Nosači dužine 5 do 20 m izrađuju se nastazama za athezijsko prednapenjanje.Nosači većih dužina do 30 m prednaprežu senaknadno sa kablovima.

Jednostavan presjek nosača olakšavaprilagođavanje različitim širinama i geometriji

gornje konstrukcije. Mogu se upotrebiti i za

kose objekte do ugla križanja 60o kao i zaobjekte u krivinama.

Sa betoniranjem kolovozne ploče i poprečnihnosača "in situ" i sa ugrađivanjem potrebnepodužne meke armature ili sa kontinuiranjempomoću kablova postiže se kontinuiranost za

prometno opterećenje.

Veza između gornje konstrukcije i stubovaostvaruje se preko ležišta, AB zglobova ili sačvrstom vezom u okvirnu konstrukciju. Izbor tipa povezivanja zavisi od dužine objekta,visine stubova i drugih okolnosti.

Nosači su teški od 5 do 40 t, transport seobavlja sa šleperima, a montiraju se sadizalicama ili lansirnim konstrukcijama.Njihova upotreba je racionalna za mostovedužine do 200 m, kao i za manje mostove sa

jednim rasponom gdje se preko integralnogstuba može uspostaviti čvrsta veza bezležišta i dilatacija.

Presjek gornjih nosivih konstrukcija računase kao spregnuti nosač. U proračun se uvoderazličite starosti i kvalitet betona montažnihnosača, kolovozne ploče i poprečnih nosača.

Minimalna debljina kolovozne ploče izmeđunosača je 20 cm, minimalna širina poprečnognosača iznad potpora 80 cm.

Spregnuta veza montažnih nosača ikolovozne ploče postiže se pomoćumoždanika koji su ugrađeni po čitavoj dužini iširini nosača, a dimenzionirani su na smičućenapone. Moždanici su iz betonskog željeza ičine sastavni dio armature nosača.

13.7 Tehnologija montažne izrade gornjihkonstrukcija za mostove i vijadukteiz industrijski izrađenih ABsegmenata

Izgradnja gornjih konstrukcija mostova i

vijadukata iz industrijsko izvedenih ABsegmentnih elemenata počela je uFrancuskoj 1962. godine

Presjeci mostova i vijadukata koji se izrađujuiz prefabrikovanih elemenata najčešče imajuoblik zatvorenog sanduka trapeznog ilipravougaonog oblika, širine 10 do 20 m,dužine 2 do 3 m, visine 2 do 6 m. Po potrebivisina sanduka može biti promjenljiva. Kodsegmentnog načina izgradnje može seupotrijebiti i drugi jednostavniji presjeci, npr.presjek sa dva široka trapezna nosača.





Tehnologija segmentne izgradnje mostovaprimjenjuje se za raspone od 30 do 120 m iveće dužine mostova, jednog ili grupemostova (L > 500 m).

Kod ovog sistema poželjni su mostovi koji senalaze u pravcu sa nagibom nivelete do 4 %.

Moguća je upotreba i za objekte u krivinama,ali je u ovom slučaju izrada segmenatakompliciranija.

Proizvodnja segmenata može biticentralizovana u nekoj postojećoj tvornicibetonskih proizvoda ili u novoformiranojtvornici na lokaciji koja se nalazi u blizinimosta ili grupi mostova uz uslov da je taodluka ekonomski opravdana.

Oplate za betoniranje segmenata su čelične,nedeformabilne i opremljene sa

mehanizmom koji omogućava brzo otvaranjei zatvaranje i sa mogućnošću prilagođavanjapromjenljivoj geometriji presjeka. Za jedanobjekat ili grupu objekata potrebne sunajmanje dvije ili tri oplate sa čime seomogućava jednovremeno betoniranjespojeva koji se međusobno dotiču. Saoplatama su povezani sistemi vibratora.

Armaturni koševi kompletiraju se u pripremi.Rad se izvodi u zatvorenom toplom prostorusa ili bez grijanja betona sa parom što zavisiod projekta betona, postupka i brzine izrade.

Proizvodnja segmenata je nezavisna odvremenskih uslova u čemu se i ogledaprednost ovog postupka. Vremenskaograničenja povezana su sa upotrebomepoksidnih materijala za spojeve izmeđusegmenata.

Utovar, transport i montaža segmenata surazličiti i relativno jednostavni. Zavise odvolumena, težine, udaljenosti tvornice,prilaznih puteva do objekata i od raspoložljiveopreme potencijalnih izvođača.

Segmenti se mogu montirati sa postupkomslobodne konzolne gradnje, simetrično uodnosu na stubove, na isti način koji jeopisan u tehnologiji 13.4. Čelični konzolnidijelovi, koji preuzimaju segmente, su laki i jednostavni, a sidraju se na već montirani diokonstrukcije. Nakon obrade spojeva segmentse sa kablovima poveže za već izgrađeni dio.

Za pojedinačnu montažu segmenata možese upotrebiti čelična rešetkasta konstrukcija.

Segmenti se mogu montirati i u grupi popostupku "polje za poljem" na pomičnoj oplatii tehnologiji koja je navedena u 13.3 ili na

nepomičnoj oplati kao što je opisano u tački13.2 koja je manje u upotrebi.

U dosadašnjoj upotrebi tehnologijesegmentne gradnje, razvila su se dva tipasegmenata: segmenti sa širokim mokrimspojem (70-100 cm) i segmenti sa kontaktnim

nalijegajućim spojem.

Postupak sa širokim spojem ima manjezahtjeve u pogledu dimenzijskih tačnosti, adozvoljava preklapanje uzdužne armature.Nedostatci postupka ogledaju se upridržavanju segmenta tako dugo dok spoj nedobije dovoljnu čvrstoću, zadržavanje oplate irešetke i smanjenje brzine građenja.Nedostatci ovoga postupka su glavni razlozida se ovakvi spojevi segmenata sve višenapuštaju.

Pod slobodnom segmentnom gradnjompodrazumjeva se upotreba kontaktnihnalijegajućih spojeva sa zubovima koji sepremazuju sa epoksidnim ljepilom.

Može se konstatovati da se zahtjevi postupkasegmentnog građenja, a sa time kvalitet itrajnost mostova i viadukata, zasniva nakvalitetu izvedenih spojeva izmeđusegmenata.

Razvoj i sve šira upotreba prednapenjanjagornjih konstrukcija objekata sa kablovima

izvan presjeka čini tehnologiju segmentnegradnje sigurnijom i lakšom za izvođenje.

Upotreba tehnologije segmentnog građenjazahtijeva viši tehnički nivo i iskustvoprojektanata, izvođača, nadzora.

13.8 Savremeni postupci građenjastubova za objekte

Krajnje potpore objekata uvijek se betoniraju"in situ" u oplati sa odgovarajućom krutošću ipodupiračima.

Oplata je oblikovana prema geometrijiupornjaka i rasporedu radnih spojeva.Kvalitet i obrada oplate dati su u PS 1.2.10.Projekat oplate upornjaka mora obezbijeditinedeformabilnost i stabilnost sve dok betonne dobije projektovanu čvrstoću.

Srednje potpore objekata grade se uzavisnosti od oblika presjeka, visine i brojastubova na jednom ili grupi objekata koji seistovremeno grade.

Mostovi i vijadukti na autocestama imagistralnim cestama te veći objekti na





regionalnim i lokalnim cestama moraju imatisrednje stubove koji se betoniraju "in situ".

Betoniranje srednjih potpora "in situ" može seizvesti na tri različita načina što zavisi odoblika presjeka, visine i broja stubova.

Stubovi koji imaju promjenljivi presjek i maluvisinu najlakše se betoniraju pomoću fiksneoplate sa odgovarajućom krutošću ipodupiračima.

Stubovi sa konstantnim punim ili šupljimsandučastim presjekom i visinama većim od15 m grade se pomoću unificirane pomične iliklizne oplate u lamelama dužine 3,0 do 4.0m.

Pojam pomične oplate podrazumijeva oplatuu kojoj se betonira stub, a pomicanje –

prenos oplate obavlja se mehaničkim putem(bez hidraulike) na vsini slijedeće lamele.

Pojam klizne oplate podrazumijeva oplatu ukojoj se betonira stub, a pomicanje se izvodiuz pomoć hidrauličkih dizalica čiji je radusklađen sa brzinom betoniranja iočvršćenjem betona.

13.9 Savremeni postupci građenjabetonskih lukova

Izgradnja betonskih lučnih mostova traje više

od 100 godina. Sve do pedesetih godina,betonski lukovi su se gradili na skelama nasličan način kao i kameni lučni mostovi.Inovacije u izgradnji betonskih lučnihmostova odnosile su se uglavnom nainovacije u pogledu novih rješenja za skele.Umjesto skela koje su zatvarale kompletanriječni profil upotrebljavaju se skele sadrvenim i čeličnim lukovima preko čitavogprofila ili dijela profila prepreke. Ovakve skeleupotrebljavaju se za veće raspone iznaddubokih dolina i riječnih prepreka.

U principu postoje četiri osnovna načinagradnje betonskih lučnih mostova:

- lukovi napravljeni uz pomoć fiksne skele- lukovi napravljeni uz pomoć postupka

slobodne konzolne gradnje- lukovi napravljeni od već pripremljenih

dijelova luka i rotiranjem preko zglobaspušteni u projektovani položaj

- lukovi napravljeni po kombinovanompostupku

Skela se danas upotrebljava za gradnju

lukova manjih raspona od 40 do 70 m kojipremošćavaju niske i dostupne prepreke. Za

veće raspone i visine lukova mogu seformirati čelični lučni nosač sa dva ili trizgloba bez srednjih podupora što zavisi odraspoložljive opreme izvođača radova.

Gradnja lukova velikih i najvećih raspona od100 do 400 m sa tehnologijom slobodne

konzolne gradnje počela je prije tri decenije.Sa pojavom ove tehnologije lučni sistemibetonskih mostova postali su konkurentni i zavelike raspone. Segmenti lukova dužine 3 do5 m betoniraju se na pomičnoj skeli.Napravljeni dijelovi lukova se sidraju uzpomoć kosih zatega na već izgrađeni diokonstrukcije ili za posebno izrađene blokove.Postupak gradnje napreduje istovremeno saobje strane.

Konstrukcija iznad luka može se betoniratiskupa sa lukom ili naknadno po završenom

spajanju lukova.

Lukovi izgrađeni sa rotiranjem već izgrađenihvertikalno betoniranih polovica su ekonomičnisamo za srednje raspone od 70 do 100 m. Upostupku betoniranja luk prestavlja zakrivljeninosač sa čeličnim zglobom na dnu. Sapopuštanjem kosih zatega spuštanju sepolovice lukova, međusobno spajaju iformiraju u cjeloviti luk.

Miješani postupak gradnje lukova prestavljakombinaciju postupka sa skelom za dijelove

lukova u petama i konzolnog postupka zasrednji nedostupni dio luka. Moguća je ikombinacija da se dijelovi pete naprave pokonzolnom postupku, a srednji dio pomoćuskele koja je poduprta sa krajevima već izgrađenog luka.

Projektovanje lučnih objekata kao i objekatadrugih nosivih sistema uspješna je samo uslučajevima kod kojih se istovremenorješavaju i postupci građenja.

Slabije znanje vezano za postupke građenja

lučnih mostova i skoro zaboravljena gradnjaovih lijepih nosivih sistema ne treba da budurazlozi za njihovu manju upotrebu.Racionalno rješenje postupka građenjalukova može doprinijeti, da i ovi sistemi budukonkurentni grednim i okvirnim sistemima.





14. FAZE IZRADE PROJEKTNE ITEHNIČKE DOKUMENTACIJECESTOVNIH OBJEKATA

Projektna dokumentacija za objekteobuhvata:

- idejne skice- idejni projekat (IP)- projekat za dobivanje građevinske

dozvole (PGD)- projekat za licitaciju – raspis (PZR)- projekat za izvođenje (PZI)

Idejna skica daje rješenja bistvenih dijelovanamjeravane izgradnje – konceptkonstrukcije.

Idejni projekat sadrži nacrte i dijelove naosnovu kojih je investitoru omogućenodonošenje odluke za prihvatanje najboljevarijante objekta koji namjerava graditi.

Projekat za dobivanje građevinske dozvole jesistematično uređen sadržaj tekstualnihdijelova i nacrta, na osnovu kojih nadležniorgan može donijeti odluku o izdavanjugrađevinske dozvole.

Projekat za licitaciju – raspis je sistematičnouređen sadržaj na osnovu kojih investitor može odabrati najpovoljnijeg izvođača.

Projekat za izvođenje je projekat zagrađevinsku dozvolu dopunjen sa planovimaoplata, armaturnim nacrtima, opremommosta i detajlima na osnovu kojih se moguizvoditi radovi prema uslovima iz građevinskedozvole.

Tehnična dokumetnacija za objekteobuhvata:

- projekat izvedenih radova (PIR),- projekat za održavanje.

Projekat izvedenih radova je projekat za

izvođenje dopunjen sa eventualnimpromjenama u svim dijelovima projekta zaizvođenje koje su nastale u toku izgradnje.Na osnovu ovog projekta može se natehničkom pogledu, ustanoviti je li objekatizgrađen odnosno rekonstruisan u skladu sagrađevinskom dozvolom.

Projekat za održavanje je sistematičnouređen izbor, nacrta i teksta, šema, upustavai dr. koji omogućava pravilnu eksploataciju iodržavanje objekta i ugrađenih instalacija.

U tabeli 14.1 date su faze izrade projektne itehničke dokumentacije za objekte nacestama kao i njihova usklađenost sa fazamaprojektne dokumentacije ceste.

Pojedine faze izrade projektne dokumentacijeza objekte zaostaju za jednu fazu u odnosu

na fazu obrade projektna ceste.

Obavezan sadržaj tehničkog izvještaja za IP,PGD mostova:

- opšti podaci o mostu- podloge za izradu projekta mosta- koncept mosta i dispozicijski element- geolološko-geomehanički uslovi i

temeljenje mosta- konstrukcija mosta- oprema mosta- osnovni građevinski materijali- tehnologija građenja

- uslovi eksploatacije i održavanja





TABELA 14.1

FAZE PROJEKTA CESTE FAZE PROJEKTOVANJAOBJEKATA NA CESTAMA

NAMJENA FAZE

STUDIJE I ANALIZE Saradnja projektanta objekata kodpripremanja projektnog zadatka zaobjekte na cestama.

Mogućnost optimalnog rješenja –koncepta objekta, prije svega upogledu geometrije objekta

IDEJNI PROJEKAT IS – idejna skica objekta

To je obavezni sastavni dioidejnog projekta ceste

• definisanje nosivog sistema• dužine i širine objekta• određivanje osnovnih materiala i

tehnologije građenja• osnova za ocjenu troškova• ocjena tačnosti geometrije• prijedlog fundiranja

PROJEKAT ZA GRA ĐEVINSKUDOZVOLU – PGD

IP – idejni projekat• Idejni projekat je zasnovan na

konačnim podlogama.• Idejni projekat, između ostalog

sadrži osnovne nacrte dispozicije

(situacija, tlocrt, uzdužni presjek,poprečne presjeke kroz svepodupore).

• Statički račun u obimu kojiobezbijeđuje sigurnost objekta ipravilnost izabranih dimenzija ikoličina.

• Sastavni je dio faze projekta zaobezbjeđenje građevinskedozvole (PGD) za cestu.

• Dopunjava fazu PGD za ceste

definiše cijenu i funkciju objekta

PROJEKAT ZA RASPIS,(LICITACIJU) - PZR

PZR – projekat za raspis, licitaciju• Prestavlja izvod iz PGD ili IP sa

definisanom geometrijomsigurnosti, funkcijom i količinommaterijala.

• Omogućava objavljivanjeraspisa, licitacije.

PROJEKAT ZA IZVO ĐENJE –P Z I

PGD – projekat za građevinskudozvolu objekta

• obezbjeđuje stabilnost, nosivost i

funkciju objekta• određuje geometriju objekta• zadovoljava zahtjeve lokacije,

zahtjeve oblikovanja• poštuje sve zahtjeve smernica i

izdatih saglasnosti• opredjeljuje tehnologiju izvođenja

PROJEKAT ZAIZVO ĐENJE – PZI

PZI – projekat za izvođenje objektaOmogućava izgradnju objekta, jer sadrži:• nacrte oplate, armature i nacrte

kablova• radioničke nacrte odn. detalje• nacrte opreme objekta• tehnologiju izvođenja

• uticaj građenja na stabilnost

PROJEKAT IZVEDENIHRADOVA- PID ZA CESTE

PID – projekat izvedenih radovaobjekata

• izrađuje se paralelno saizgradnjom objekta.

• Sadrži sve promjene odn.dopune na objektu u poređenjusa PGD / PZI.

• Glavna funkcija je da se očuva iarhivira projekat stvarnoizvedenih radova koji prestavljaosnovu za pregled i održavanjeobjekata.

PROJEKAT ZA ODRŽAVANJECESTE

Projekat za održavanje objekta • Daje upustva za gospodarenjesa objektom.





15. KRITERIJI ZA OCJENUVARIJANTNIH RJEŠENJAMOSTOVA

Kod velikih i važnih mostova i vijadukataobavezna je izrada dvije ili tri varijanteidejnog projekta ili se rješenja obezbjeđuju naosnovu javnog natječaja.

Komisija koja ocjenjuje varijantna(natječajna) rješenja mora dobro proučiti iovladati sa mjerilima koja su bistvena zaocjenu vrijednosti mosta.

Kriteriji za ocjenjivanje vrijednosti varijantnihrješenja određenog mosta mogu se podijelitiu pet osnovnih grupa:

15.1 Mjerila, koja se odnose nakarakteristike lokacije i podloge zaizradu natječajnih rješenja

- morfologija prepreke- geološko-geomehanički uslovi- seizmološki uslovi- skladnost sa cestnim podlogama

15.2 Konstruktivno-tehnološka mjerila

- savremenost i originalnost konceptakonstrukcije mosta

- izbor nosivog sistema

- elementi originalnosti vezani za izbor nosivog sistema i koncepta konstrukcijemosta

- izbor materijala za nosivu konstrukciju- usklađenost statičko-konstruktivnog

koncepta mosta sa svim specifičnimuslovima lokacije mosta

- izbor veličine raspona, međusobni odnosraspona na čitavoj dužini mosta upogledu na statičke količine, potrošnjumaterijala i tehnologije građenja

- raspored potpora u pogledu morfološkihkarakteristika terena, visine stubova i

geološko-geomehaničkih uslova- koncept i konstruktorsko rješenjepoprečnog presjeka rasponskekonstrukcije

- koncept i konstruktivno rješenje srednjihstubova

- koncept i konstruktivno rješenjeupornjaka sa vezom na trup ceste

- temeljenje potpora- rješenje opreme objekta- savremeni tehnološki postupci građenja i

njihova usklađenost sa karakteristikamalokacije i statičko-konstruktivnim

konceptom mosta- tehnologija građenja rasponskekonstrukcije

- tehnologija građenja potpora mosta- tehnologija izrade temelja- pouzdanost (sigurnost, trajnost) i vijek

trajanja mosta- potrebni prostor za formiranje gradilišta i

pristupa na gradilište- upotreba kvalitetnih i odgovarajućih

materijala.

15.3 Mjerila koja se odnose naoblikovanje mosta i čuvanjeprirodne okoline

- oblikovanje pojedinih dijelovakonstrukcije i opreme mosta

- međusobna oblikovna usklađenostelemenata nosive konstrukcije teusklađenost nosive konstrukcije i oprememosta

- uključivanje mosta u prirodnu okolinu,

- skladna povezanost mosta i ceste ispredi iza mosta- ekološka mjerila (zaštita vode, zraka, od

buke, očuvanje biotopov)- uređenje prostora u područ ju mosta po

završetku izgradnje.

15.4 Ekonomska mjerila

- ekonomika (cijena) građenja mosta i- troškovi eksploatacije i održavanja

mosta.

15.5 Mjerila koja se odnose naeksploataciju mosta

- udobnost i sigurnost prometa na mostu- vibracije i deformacije konstrukcije mosta- mjerila i uslovi za redovno održavanje

preglede opreme i konstrukcije mosta- mogućnost rekonstrukcije mosta

(popravci, sanacije, rekonstrukcije,ojačanja)

- mogućnost prevoza posebnih tereta satežinom i gabaritima koji su veći odnormalnih vrijednosti

- položaj, pristupnost i održavanjeinstalacija na mostu





16. PROBNO OPTEREĆENJEMOSTOVA

Probno opterećenje spada u jedan od uslovaza tehički pregled i upotrebnu dozvolu zamostove na cestama raspona > 15 m iželjezničke mostove raspona > 10 m.

Program probnog ispitivanja mosta sastavljaodgovorni projektant i odgovorna osoba kojavrši ispitivanje. Program mora sadržavati:

- veličinu i raspored opterećenja pofazama

- račun očekivanih ugiba i deformacija- raspored mjernih mjesta- shemu organizacije ispitivanja

Položaj i veličina tereta za probno ispitivanjeodređeni su sa projektom konstrukcije. Načinopterećenja u pravilu odgovara načinuopterećenja u eksploataciji (dinamičko istatičko opterećenje).

Prije izrade programa probnog opterećenjaobavezno je upoznavanje sa:

- projektnom dokumentacijom mosta(PGD, PZI, PIR)

- dokumentaciom o kvalitetu ugrađenogmaterijala

- makroskopskim pregledom mosta

Osnovni cilj probnog opterećenja je provjerada li se most ponaša u skladu sapredpostavkama u projektu i da li je siguranza promet i preuzimanje projektovanihopterećenja.

Ako su rezultati probnog opterećenjanegativni, mora se izvršiti sanacijakonstrukcije. Nakon izvedene sanacije morase ponoviti ispitivanje sa probnimopterećenjem.

Izvještaj o probnom opterećenju mosta možebiti:

- privremeni izvještaj sa osnovnimpodacima i zakjučcima

- konačni izvještaj sa svim podacima omostu, ispitivanju mosta, uporednimstatičkim proračunom, analizom rezultataproračuna i ispitivanja te zaključkom oispravnosti ili neispravnosti mosta zapreuzimanje projektovanih opterećenja.

Obavezno je da se jedna kopija elaborata oprobnom ispitivanju između ostalih, dostavi iprojektantu mosta. Projektant ima mogućnostutvr đivanja i provjere izabranog statičkog

modela i statičko-dinamičke analize mosta.

17. ARHIVIRANJE TEHNIČKEDOKUMENTACIJE

17.1 Uvod

Obseg informacija sa različitih područ ja, kojatreba čuvati, stalno raste. Konstruktori iinžinjeri treba da imaju stalan i uredanpregled i uvid u postojeću tehničkudokumentaciju. Tehnička dokumentacijapotrebna je i različitim službama kao što su:marketing, kalkulacije, nabava, pripremaposla, izgradnja, kontrola, održavanje,rehabilitacija.

Tehnička dokumentacija mora biti:- pasivna i aktivna na usluzi u grafički

analognom obliku, podijeljena porazličitim službama, odjeljenjima ikorisnicima

- dostupna na jednostavan način, a njenareprodukcija visoko kvalitetna

- postojana i neosjetljiva na razne vanjskeuticaje

- priručna i primjerna za jednostavnuraspodjelu i slanje po pošti

- na takvom mediju koji garantuje jednostavno dopunjavanje, popravljanje iobradu

- postojano, sigurno i pregledno arhiviranjena sigurnom mediju koji mora omogućitinjenu upotrebu na duže vrijeme, morabiti vjerodostojan i pravno valjan zaslučaj eventualnih sporova.

17.2 Prednost mikrofilmske karticepodataka (MPK)

Mikrofilm kao medij informacija u upotrebi jeveć 100 godina. Ispitivanja su pokazala da jetrajnost današnjih mikrofilmova 1600 godina.

Sposobnost arhiviranja podataka na MPK(mjereno u bit/mm2) neprimjereno je veća odarhiviranja na disketama i diskovima.

MPK sa srebrenohalogenim filmom imatrajnost više od 150 godina što jeustanovljeno sa simulacijom. Otporan je navlagu, izdrži temperaturu 150o, a na svjetlostine blijedi. Navedene karakteristike omogućilesu joj međunarodno priznat pravni medij.

Sa upotrebom MPK obezbijeđuje se brza i jednostavna raspodjela i upotreba nacrta idruge tehničke dokumentacije u preglednom ipriručnom obliku. U pogledu svoga oblika,kartice su prostorski racionalne i kao takve su

najpogodnije za raspodjelu (slanje po pošti) ičuvanje (arhiviranje).




MPK je opremljena sa OCR pismom ibarcodom što omogućava brzo traženje isortiranje podataka po različitim kriterijima.Korisnik može rukom dopisati svakupromjenu i evidentirati kada je došlo do nje.Osnovnu karticu može zadržati radiupoređivanja, a može je odložiti u centralni

arhiv. Kartica, osim crteža, sadrži i drugepodatke koji omogućavaju lakši rad sanacrtima (može služiti kao kartoteka).

17.3 Zajednički imenik MPK

Ako damo MPK pod zajedniči imenik saklasično i kompjutersko oslonjenomtehničkom dokumentacijom, moramonaglasiti da MPK omogućava povezivanje usvim smjerovima:

- Prenos podataka iz klasičnih crteža na

MPK sa kamerama (fotopostupak).

- Prenos podataka iz kompjuterskih medija(disketa, diskovi) na MPK pomoćuCADMIC sprave (laserski postopak),prenos podataka iz MPK nakompjuterske medije uz pomoć SCANNERA koji skenira od 350 crtežaMPK u kompjuterski medij. Sascannerom obezbijeđen je nedostajućičlan između analognim i digitalnimsistemom. Skenirani crtež se možepopraviti u kompjuteru i direktno prenijeti

na papir putem laserskih štampača.

- Prenos podataka iz MPK na papir pomoću štampača.

17.4 Priprema tehničke dokumentacije zaarhiviranje

Šifrant radova i osnovni upis podataka saglavom mora definisati investitor. Sadržaj ioblik ta dva dokumenta moraju biti osnova zasvaku projektantsku organizaciju radi jedinstvenog unosa podataka na arhivski

medij.

Tehnička dokumentacija koja je namijenjenaza arhiviranje mora se predati u originalnom it t blik d bič

U 1993. godini pojavio se na tržištu laserskištampač koji omogućava direktnu izraduMPK iz kompjuterskog medija na MPK. Takodobiven mikrofilm je u potpunosti identičanklasičnom MPK.

Arhiviranje na CD-ROM dolazi u obzir dofaze konačnoga arhiviranja tehničkedokumentacije koji se nastavlja na MPK kaodugoročno konačno arhiviranje.

Po završenom radu na objektu moraju se sveeventualne promjene, koje su naknadnoručno unesene u nacrt projekta, predatiprojektantu koji ih tehničko izcrta ukompjuterskom ili klasičnom obliku. Postupakmora biti ovjeren od nadzornog organa iodgovarajućih služba. Tako popravljenadokumentacija pripremljena je za konačno

arhiviranje:

- digitalno preko laserskog štampača naMPK, a može i na CD-ROM

- iz papirne podloge preko kamera naMPK.

Documents

1-2-1 Opca Smjernica Za Mostove Na Cestama