คู่มือการใช้สมุนไพรส าหรับประชาชน · PDF fileสารจากคณบดี คณะเภสัชศาสตร์

คมอการใชสมนไพรส�าหรบประชาชน

บรรณาธการรองศาสตราจารย ดร.ภญ.นพมาศ สนทรเจรญนนท

รองศาสตราจารย ดร.ภญ.วสดา สวทยาวฒนพนดา ใหญธรรมสาร

ภาพประกอบภาควชาเภสชพฤกษศาสตร คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดลส�านกงานขอมลสมนไพร คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล

ศลปกรรมนนทน สรรพคณ

ผสนบสนนการจดพมพโครงการชวยเหลอเพอการปรบตวของภาคการผลตและภาคบรการทไดรบผลกระทบจากการเปดเสรทางการคา (กองทน FTA) กรมการคาตางประเทศ กระทรวงพาณชย ภายใตโครงการการพฒนาศกยภาพผประกอบการอตสาหกรรมยาสมนไพรเพอลดผลกระทบจากการเปดเสรทางการคา AFTA ดวยสมนไพรในบญชยาหลกแหงชาต 2554

สงวนลขสทธกรมการคาตางประเทศ กระทรวงพาณชย คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดลพมพครงท 1 จ�านวน 1,000 เลม

ขอมลทางบรรณานกรมของส�านกหอสมดแหงชาตNational Library of Thailand Cataloging in Publication Dataคมอสมนไพรส�าหรบประชาชน.--กรงเทพฯ : คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล, 2555. 102 หนา.1. สมนไพร. 2. ยาแผนโบราณ. I. นพมาศ สนทรเจรญนนท, บรรณาธการ. II. วสดา สวทยาวฒน, บรรณาธการ. III. พนดา ใหญธรรมสาร, บรรณาธการ. IV. ชอเรอง. 615.321 ISBN 978-616-279-006-5

พมพท บรษท คอนเซพท เมดคส จ�ำกด โทร 0-2942-3670-2

211/359 หมท 11 ซ. ลำดพรำววงหน 76 ถนนลำดพรำววงหน แขวงลำดพรำว กรงเทพฯ

i

ii

สารจากคณบด คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล

ยำสมนไพรนบเปนภมปญญำของประเทศทอยค คนไทยมำแตครงโบรำณจนถงปจจบน ในระยะเวลำหลำยปทผำนมำ ต�ำรบยำสมนไพรบำงต�ำรบถกลมเลอนหำยไปพรอม ๆ กบผร หรอผสบทอดต�ำรบยำนน ๆ ดวยเหตน คณะเภสชศำสตร มหำวทยำลยมหดล มแนวคดทจะรกษำภมปญญำนไวใหคงอย ประกอบกบโครงกำรชวยเหลอเพอกำรปรบตวของภำคกำรผลตและภำคบรกำรทไดรบผลกระทบจำกกำรเปดเสรทำงกำรคำ (กองทน FTA) กรมกำรคำตำงประเทศ กระทรวงพำณชย ไดมนโยบำยในกำรสนบสนนใหมกำรน�ำยำสมนไพรมำใชอยำงแพรหลำยทงภำยในและตำงประเทศ เพอกำรรองรบกบกำรเตรยมตวในกำรเขำสเขตกำรคำเสรอำเซยน (AFTA) ในป ๒๕๕๘ โดยไดสนบสนนเงนงบประมำณในโครงกำรพฒนำศกยภำพผประกอบกำรอตสำหกรรมยำสมนไพรไทยเพอลดผลกระทบจำกกำรเปดเสรทำงกำรคำ AFTA ดวยสมนไพรในบญชยำหลกแหงชำต ๒๕๕๔ ซงหนงในกจกรรมในโครงกำรดงกลำวคอ “โครงการการสงเสรมใหประชาชนรจกใชต�ารบยาสมนไพรในบญชยาหลกแหงชาต” เปนโครงกำรทมวตถประสงคเพอสงเสรมกำรใชยำสมนไพรไทยในบญชยำหลกแหงชำต ในทกภำคสวนเพอกำรพงตนเองทำงดำนยำรกษำโรค และปกปองตลำดยำภำยในประเทศ โดยใหประชำชนมควำมรเกยวกบยำสมนไพรไทยใหดยงขน ทงในดำนทฤษฎ งำนวจยสมนไพร ประโยชน และกำรน�ำไปใช รวมถงกำรผลตหรอเตรยมยำสมนไพรไวใชเองในครวเรอน เปนกำรกระจำยควำมรไปสทกภำคสวนอยำงทวถง

ดวยเหตผลขำงตนทกลำวมำ จงเปนทมำของหนงสอ “คมอกำรใชสมนไพรส�ำหรบประชำชน” ไดจดท�ำขนเพอตอบสนองควำมตองกำรดงกลำว โดยมคณำจำรย และ นกวชำกำรของส�ำนกงำนขอมลสมนไพร คณะเภสชศำสตร มหำวทยำลยมหดล เปนผท�ำหนำทถำยทอดควำมร เทคโนโลยตำง ๆ ของสมนไพรไปสประชำชน เพอกำรสงเสรมใหประชำชนรจกเลอกใชสมนไพรใกลตวอยำงถกตอง มประโยชนสงสดและน�ำไปสกำรลดกำรใชยำจำกตำงประเทศรวมถงคำใชจำยกำรรกษำพยำบำลได และเปนกำรอนรกษภมปญญำกำรใชยำสมนไพรของบรรพบรษสบตอไป

รองศำสตรำจำรย ดร.ภญ.จฑำมณ สทธสสงข คณบดคณะเภสชศำสตร มหำวทยำลยมหดล

iii

ค�าน�า

ควำมตกลงเขตกำรคำเสรอำเซยน (ASEAN Free Trade Area : AFTA) เรมมผลบงคบใชอยำงเตมรปแบบเมอวนท ๑ มกรำคม พ.ศ. ๒๕๕๓ และก�ำลงขบเคลอนไปสกำรเปนประชำคมเศรษฐกจอำเซยน (ASEAN Economic Community : AEC) ภำยในป พ.ศ. ๒๕๕๘ เพอน�ำไปสกำรเปนตลำดและฐำนกำรผลตรวมกน (Single Market and Single Production Base) ซงจะมกำรเคลอนยำยสนคำ บรกำร กำรลงทน เงนลงทน และแรงงำนฝมออยำงเสร ท�ำใหผบรโภคสำมำรถเลอกสรรและซอสนคำและบรกำรไดอยำง หลำกหลำยภำยในภมภำค ผลจำกกำรเปดเสรกำรคำดงกลำว ท�ำใหกลมอตสำหกรรมสมนไพร สภำอตสำหกรรมแหงประเทศไทย ตระหนกถงผลกระทบตออตสำหกรรมสมนไพร จงไดขอรบกำรสนบสนนงบประมำณจำกโครงกำรชวยเหลอเพอกำรปรบตวของภำคกำรผลตและภำคบรกำรทไดรบผลกระทบจำกกำรเปดเสรทำงกำรคำ (กองทน FTA) กรมกำรคำตำงประเทศ กระทรวงพำณชย เพอด�ำเนนโครงกำรยทธศำสตรกำรพฒนำหวงโซอปทำนอตสำหกรรมสมนไพรไทยเพอลดผลกระทบจำกกำรเปดเสรทำงกำรคำ AFTA ดวยสมนไพรในบญชยำหลกแหงชำตในป ๒๕๕๒ และตอมำไดขอรบกำรสนบสนนเพมเตมในโครงกำรพฒนำศกยภำพผประกอบกำรอตสำหกรรมยำสมนไพรไทยเพอลดผลกระทบจำกกำรเปดเสรทำงกำรคำ AFTA ดวยสมนไพรในบญชยำหลกแหงชำต ๒๕๕๔ ซงหนงในกจกรรมในโครงกำรดงกลำวคอ “โครงการการสงเสรม ใหประชาชนรจกใชต�ารบยาสมนไพรในบญชยาหลกแหงชาต” ซงเปนโครงกำรทมวตถประสงคเพอสงเสรมกำรใชยำสมนไพรไทยในบญชยำหลกแหงชำตในทกภำคสวนเพอกำรพงตนเองทำงดำนยำรกษำโรค และปกปองตลำดยำภำยในประเทศ

หนงสอ “คมอกำรใชสมนไพรส�ำหรบประชำชน” เปนหนงสอประกอบกำรบรรยำยใน “โครงการการสงเสรมใหประชาชนรจกใชต�ารบยาสมนไพรในบญชยาหลกแหงชาต” ซงจดกำรอบรมและสงเสรมใหอำสำสมครสำธำรณสข และประชำชนโดยทวไปใหมควำมรเกยวกบงำนวจยทงดำนพรคลนก และคลนกของยำสมนไพรในบญชยำหลกแหงชำต เพอเปนประโยชนในกำรน�ำไปใชเพอกำรพงตนเองทำงดำนยำรกษำโรค พรอมกนนหนงสอเลมนยงประกอบดวยขอมลทำงวทยำศำสตรของผกพนบำนทจะเปนประโยชนตอกำรบรโภค

iv

คณะผจดท�ำหวงเปนอยำงยงวำหนงสอเลมนจะเปนคมอทเปนประโยชนไมเพยงแตผทเขำรวมกำรอบรมเทำนน แตจะเปนประโยชนส�ำหรบผทสนใจและหวงใยสขภำพในทกระดบ ซงกำรทคนไทยหนกลบมำใชยำไทยจะเปนกำรลดกำรขำดดลกำรคำและเปนกำรพงตนเองทำงดำนยำ สรำงอำชพและรำยไดใหกบประชำชน และยงเปนกำรอนรกษภมปญญำสบตอไป

บรรณำธกำร

v

รายนามผนพนธ

รองศำสตรำจำรย ภญ.พรอมจต ศรลมพ

รองศำสตรำจำรย ดร.ภญ.สวรรณ ธระวรพนธ

รองศำสตรำจำรย ดร.ภญ.นพมำศ สนทรเจรญนนท

รองศำสตรำจำรย ดร.ภญ.วสดำ สวทยำวฒน

รองศำสตรำจำรย ดร.สจตรำ ทองประดษฐโชต

ผชวยศำสตรำจำรย ดร.ภญ.วณำ นกลกำร

อำจำรย ดร.ภญ.ณฏฐน อนนตโชค

อำจำรย ภญ.วรวรรณ กจผำต

พนดำ ใหญธรรมสำร

กฤตยำ ไชยนอก

อรญญำ ศรบศรำคม

ศรพร เหลยงกอบกจ

vi

สารบญ

สารจากคณบด คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล iiiค�าน�า ivรายนามผนพนธ vi ยาสมนไพรในบญชยาหลกแหงชาต 2554 1

กลมท 1 ยาแผนไทยหรอยาแผนโบราณ 7 ต�ำรบยำจนทนลลำ 8 ต�ำรบยำไฟประลยกลป 11 ต�ำรบยำหอมนวโกฐและยำหอมอนทจกร 14 ต�ำรบยำเหลองปดสมทร 19 กลมท 2 ยาพฒนาจากสมนไพร 23 กลวย 24 ขมนชน 28 ขง 31 ชมเหดเทศ 35 เถำวลยเปรยง 38 ทองพนชง 41 บวบก 44 พญำยอ 47 ไพล 50 ฟำทะลำยโจร 53 รำงจด 57

ผกพนบาน 63 กระเจยบแดง 64 กระเจยบมอญ 64 กระชำย 65

vii

สารบญ

กระโดน 65 กระถน 66 กะทอ 66 กะเพรำ 67 ขจร 67 ขำ 68 ขเหลก 69 ผกแขยง 70 คน 70 แค 71 ชะพล/ชำพล 71 ชะอม 72 ตะลงปลง 72 ต�ำลง 73 เนยมหเสอ 73 เปรำะหอม 74 ผกครำด/ผกครำดหวแหวน 74 ผกชลอม 75 ผกเชยงดำ/ผกเซยงดำ 75 ผกปลง 76 ผกไผ/ผกแพว 76 ผกเสยน 77 ผกหนำม 77 ผกหวำนบำน 78 ผกหวำนปำ 78 ผกเหรยง 79 พรกชฟำ,พรกขหน 79

viii

สารบญ

พลคำว 80 เพกำ 80 ฟกขำว 81 มะกอก 81 มะขำม 82 มะเขอพวง 82 มะตม 83 มะมวงหมพำนต 83 มะระขนก 84 มะแวงเครอ 85 มะอก 85 มนป 86 แมงลก 86 ยอ 87 สมปอย 87 สมอไทย 88 สะเดำบำน 89 สะตอ 89 โสน 90 หมย 90 หวดหมอน 91 โหระพำ 91

บรรณานกรม 92

ix

x

1

ยาสมนไพรในบญชยาหลกแหงชาต 2554

ยาสมนไพรตามบญชยาหลกแหงชาต 2549 มต�ารบยา 19 ต�ารบ แตในป 2554 จะมต�ารบทงสน 71 ต�ารบ แบงเปน 2 กลม คอ กลมท 1 ยาแผนไทยหรอยาแผนโบราณ และกลมท 2 ยาพฒนาจากสมนไพร ซงจะเปนรายการยาทวไป และต�ารบยาของโรงพยาบาล รายละเอยดเปนดงน

กลมท 1 ยาแผนไทยหรอยาแผนโบราณ 1.1 ยารกษากลมอาการทางระบบไหลเวยนโลหต (แกลม) (1) ยาหอมทพโอสถ ยาผง ยาเมด ยาผง(รพ.) ยาเมด(รพ.) (2) ยาหอมเทพจตร ยาผง ยาเมด (3) ยาหอมนวโกฐ ยาผง ยาเมด ยาผง(รพ.) ยาเมด(รพ.) (4) ยาหอมบ�ารงหวใจ ยาผง(รพ.) ยาเมด(รพ.) (5) ยาหอมอนทจกร ยาผง ยาเมด ยาผง(รพ.) ยาเมด(รพ.) 1.2 ยารกษากลมอาการทางระบบทางเดนอาหาร 1.2.1 กลมยาขบลม บรรเทาอาการทองอด ทองเฟอ (1) ยาธาตบรรจบ ยาแคปซล ยาผง ยาลกกลอน ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) ยาลกกลอน(รพ.) (2) ยาธาตอบเชย ยาน�า(รพ.) (3) ยาเบญจกล ยาแคปซล ยาผง ยาเมด ยาลกกลอน ยาแคปซล(รพ.) ยาชง(รพ.) ยาเมด(รพ.) (4) ยาประสะกะเพรา ยาผง ยาเมด ยาลกกลอน ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) ยาเมด(รพ.) (5) ยาประสะกานพล ยาแคปซล ยาผง ยาเมด ยาผง(รพ.) (6) ยาประสะเจตพงค ยาแคปซล ยาผง ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) ยาเมด(รพ.) (7) ยามนทธาต ยาผง ยาเมด ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) ยาเมด(รพ.) (8) ยามหาจกรใหญ ยาเมด ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) ยาเมด(รพ.) (9) ยาวสมพยาใหญ ยาผง ยาลกกลอน

2

(10) ยาอภยสาล ยาลกกลอน ยาเมด 1.2.2 กลมยาบรรเทาอาการทองผก (1) ยาถายดเกลอฝรง ยาแคปซล ยาเมด (2) ยาธรณสนฑะฆาต ยาแคปซล ยาผง ยาเมด ยาลกกลอน ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) 1.2.3 กลมยาแกทองเสย (1) ยาธาตบรรจบ ยาแคปซล ยาผง ยาลกกลอน ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) ยาลกกลอน(รพ.) (2) ยาเหลองปดสมทร ยาเมด ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) ยาเมด(รพ.) 1.2.4 กลมยาบรรเทารดสดวงทวารหนก (1) ยาผสมเพชรสงฆาต ยาแคปซล ยาแคปซล(รพ.) (2) ยารดสดวงมหากาฬ ยาเมด ยาลกกลอน ยาแคปซล(รพ.) 1.3 ยารกษากลมอาการทางสตศาสตร-นรเวชวทยา (1) ยาประสะไพล ยาแคปซล ยาผง ยาเมด ยาลกกลอน ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) ยาลกกลอน(รพ.) (2) ยาปลกไฟธาต ยาแคปซล(รพ.) ยาลกกลอน(รพ.) (3) ยาไฟประลยกลป ยาแคปซล ยาผง ยาเมด ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) ยาเมด(รพ.) (4) ยาไฟหากอง ยาผง ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) ยาเมด(รพ.) (5) ยาเลอดงาม ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) (6) ยาสตรหลงคลอด ยาตม(รพ.) 1.4 ยาแกไข (1) ยาเขยวหอม ยาผง ยาผง(รพ.) ยาเมด(รพ.) (2) ยาจนทนลลา ยาแคปซล ยาผง ยาเมด ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) ยาเมด(รพ.) (3) ยาประสะจนทนแดง ยาแคปซล ยาผง ยาเมด ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) ยาเมด(รพ.) (4) ยาประสะเปราะใหญ ยาผง ยาเมด ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.)

3

ยาเมด(รพ.) (5) ยามหานลแทงทอง ยาเมด ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) ยาเมด(รพ.) (6) ยาหาราก ยาแคปซล ยาผง ยาเมด 1.5 ยารกษากลมอาการของระบบทางเดนหายใจ (1) ยาแกไอผสมกานพล ยาลกกลอน(รพ.) (2) ยาแกไอผสมมะขามปอม ยาน�า(รพ.) (3) ยาแกไอผสมมะนาวดอง ยาลกกลอน(รพ.) (4) ยาแกไอพนบานอสาน ยาน�า(รพ.) (5) ยาตรผลา ยาลกกลอน ยาเมด ยาแคปซล(รพ.) ยาชง(รพ.) (6) ยาประสะมะแวง ยาเมด ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) ยาลกกลอน(รพ.) (7) ยาปราบชมพทวป ยาแคปซล(รพ.) ยาลกกลอน(รพ.) (8) ยาอ�ามฤควาท ยาผง ยาลกกลอน ยาผง(รพ.) ยาลกกลอน(รพ.) 1.6 ยาบ�ารงโลหต (1) ยาบ�ารงโลหต ยาแคปซล ยาผง ยาเมด ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) ยาเมด(รพ.) 1.7 ยารกษากลมอาการทางกลามเนอและกระดก 1.7.1 ยาส�าหรบรบประทาน (1) ยากษยเสน ยาลกกลอน(รพ.) (2) ยาแกลมอมพฤกษ ยาผง(รพ.) (3) ยาธรณสนฑะฆาต ยาแคปซล ยาผง ยาเมด ยาลกกลอน ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) (4) ยาผสมโคคลาน ยาชง(รพ.) ยาตม(รพ.) (5) ยาผสมเถาวลยเปรยง ยาลกกลอน(รพ.) (6) ยาสหศธารา ยาแคปซล ยาผง ยาเมด ยาลกกลอน ยาแคปซล(รพ.) ยาลกกลอน(รพ.) 1.7.2 ยาส�าหรบใชภายนอก (1) ยาขผงไพล ยาขผง(รพ.) (2) ยาประคบ ยาสมนไพรประคบสด(รพ.) ยาสมนไพรประคบแหง(รพ.)

4

1.8 ยาบ�ารงธาต ปรบธาต (1) ยาตรเกสรมาศ ยาชง(รพ.) (2) ยาตรพกด ยาแคปซล (รพ.) (3) ยาเบญจกล ยาแคปซล ยาชง ยาเมด ยาลกกลอน ยาแคปซล(รพ.) ยาชง(รพ.) ยาเมด(รพ.) (4) ยาปลกไฟธาต ยาแคปซล(รพ.) ยาลกกลอน(รพ.)

กลมท 2 ยาพฒนาจากสมนไพร 2.1 ยารกษากลมอาการของระบบทางเดนอาหาร (1) ยากลวย ยาผง (รพ.) (2) ยาขมนชน ยาแคปซล ยาแคปซล(รพ.) ยาเมด(รพ.) (3) ยาขง ยาแคปซล ยาผง ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) ยาชง(รพ.) (4) ยาชมเหดเทศ ยาแคปซล ยาผง ยาแคปซล(รพ.) ยาชง(รพ.) (5) ยาฟาทะลายโจร ยาแคปซล ยาเมด ยาลกกลอน ยาแคปซล(รพ.) ยาลกกลอน(รพ.) (6) ยามะขามแขก ยาแคปซล(รพ.) ยาชง(รพ.) 2.2 ยารกษากลมอาการของระบบทางเดนหายใจ (1) ยาฟาทะลายโจร ยาแคปซล ยาเมด ยาลกกลอน ยาแคปซล(รพ.) ยาลกกลอน(รพ.) 2.3 ยารกษากลมอาการของระบบผวหนง (1) ยาทงเจอรทองพนชง ทงเจอร(รพ.) (2) ยาทงเจอรพล ทงเจอร(รพ.) (3) ยาบวบก ยาครม ยาครม(รพ.) (4) ยาเปลอกมงคด ยาน�าใส(รพ.) (5) ยาพญายอ ยาครม สารละลาย (solution) ส�าหรบปายปาก ยาโลชน(รพ.) ยาขผง(รพ.) สารละลาย (solution) ส�าหรบปายปาก(รพ.) ทงเจอร(รพ.) 2.4 ยารกษากลมอาการทางกลามเนอและกระดก 2.4.1 ยาส�าหรบรบประทาน (1) ยาเถาวลยเปรยง ยาแคปซล(รพ.)

5

2.4.2 ยาส�าหรบใชภายนอก (1) ยาพรก ยาเจล ยาครม(รพ.) ยาเจล(รพ.) ยาขผง (รพ.) (2) ยาไพล ยาครม (3) ยาน�ามนไพล ยาน�ามน(รพ.) 2.5 ยารกษากลมอาการทางระบบทางเดนปสสาวะ (1) ยากระเจยบ ยาชง(รพ.) (2) ยาหญาหนวดแมว ยาชง(รพ.) 2.6 ยาแกไข แกรอนใน (1) ยาบวบก ยาแคปซล(รพ.) ยาชง(รพ.) (2) ยามะระขนก ยาแคปซล(รพ.) ยาชง(รพ.) (3) ยาหญาปกกง ยาแคปซล(รพ.) ยาชง(รพ.) 2.7 ยาถอนพษเบอเมา (1) ยารางจด ยาแคปซล(รพ.) ยาชง(รพ.) 2.8 ยาลดความอยากบหร (1) ยาหญาดอกขาว ยาชง(รพ.)

6

7

กลมท 1

ยำแผนไทยหรอยำแผนโบรำณ

8

ต�ำรบยำจนทนลลำ นพมำศ สนทรเจรญนนท

ต�ำรบยำจนทนลลำ จดเปนต�ำรบยำในยำสำมญประจ�ำบำนแผนโบรำณ1 และยงจดอยในบญชยำหลกแหงชำต (บญชยำจำกสมนไพร พ.ศ. 2554)2 กลมบญชยำแผนไทยหรอยำแผนโบรำณ เปนยำแกไขยาจนทนลลา ยาแคปซล ยาผง ยาเมด ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) ยาเมด(รพ.)สตรต�ารบในผงยำ 99 กรม ประกอบดวย โกฐสอ โกฐเขมำ โกฐจฬำลมพำ แกนจนทนขำวหรอจนทนชะมด แกนจนทนแดง ลกกระดอม เถำบอระเพด รำกปลำไหลเผอก หนกสงละ 12 กรม พมเสน หนก 3 กรมค�าแนะน�า บรรเทำอำกำรไขตวรอน ไขเปลยนฤดขนาดและวธใชชนดผงผใหญ รบประทำนครงละ 1 - 2 กรม ละลำยน�ำสก ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอำกำรเดก อาย 6 - 12 ป รบประทำนครงละ 500 มลลกรม - 1 กรม ละลำยน�ำสก ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอำกำรชนดเมด และชนดแคปซลผใหญ รบประทำนครงละ 1 - 2 กรม ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอำกำรเดก อาย 6 - 12 ป รบประทำนครงละ 500 มลลกรม - 1 กรม ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอำกำร

9

ค�าเตอน ไมแนะน�ำใหใชในผทสงสยวำเปนไขเลอดออก เนองจำกอำจบดบงอำกำรของ ไขเลอดออก หำกใชยำเปนเวลำนำนเกน 3 วน แลวอำกำรไมดขน ควรปรกษำแพทยขอมลทางวทยาศาสตรของเครองยาและสารสกดต�ารบยาจนทนลลา ขอมลทำงวทยำศำสตรของเครองยำทเปนสวนประกอบในต�ำรบยำจนทนลลำทมฤทธตำนกำรปวด อกเสบ และแกไข ไดแก โกฐเขมำ (สำรส�ำคญคอ สำร β-eudesmol, atractylochromene และ polyacetylenes มฤทธแกปวดและตำนกำรอกเสบ), โกฐจฬำล�ำพำ (สำรส�ำคญคอ scopoletin มฤทธแกไขและตำนกำรอกเสบ, สำร artemisinin มผลรกษำโรคมำลำเรยทดอตอยำ), โกฐสอ (สำรส�ำคญทมฤทธตำนกำรอกเสบคอ byakangelicol, สำร byakangelicin สำร imperatorin), แกนจนทนแดง,บอระเพด (สำรส�ำคญคอ N-trans-feruloytyramine มฤทธตำนกำรอกเสบ), และปลำไหลเผอก (สำรส�ำคญคอ quassinoids มฤทธตำนมำลำเรย)3

สำรสกดตอเนองดวยเฮกเซน แอลกอฮอล และน�ำของต�ำรบยำจนทนลลำมฤทธตำนกำรอกเสบ แกปวด และแกไข ซงกำรศกษำฤทธตำนกำรอกเสบเฉยบพลนของต�ำรบยำจนทนลลำโดยกำรใช ethyl phenylpropiolate (EPP) กระตนกำรบวมของใบหหนขำว พบวำยำจนทนลลำในขนำด 1, 2 และ 4 มลลกรมตอ 20 ไมโครลตรตอห สำมำรถลดกำรบวมของใบหหนได และใหผลใกลเคยงกบยำมำตรฐำน phenylbutazone ต�ำรบยำจนทนลลำ ขนำดยำ 300-1,200 มลลกรมตอกโลกรมน�ำหนกตว มฤทธตำนกำรอกเสบ (carrageenan-induced paw edema) และมฤทธยบยงควำมเจบปวด (formalin test) ไดผลดกวำยำมำตรฐำน aspirin ใน early stage แตใหผลใกลเคยงกนใน late stage ต�ำรบยำจนทนลลำขนำด 1,200 มลลกรมตอกโลกรมน�ำหนกตว มฤทธลดอณหภมรำงกำยทเพมสงขนได สวนกำรศกษำควำมเปนพษเฉยบพลนและกงเรอรง พบวำต�ำรบยำจนทนลลำ ขนำดยำ 5 กรมตอกโลกรมน�ำหนกตว ไมกอพษเฉยบพลน และขนำดยำ 600, 1,200 และ 2,400 มลลกรมตอกโลกรมน�ำหนกตว ไมกอพษกงเรอรง ในระยะเวลำ 90 วน4

10

เอกสารอางอง

1. ประกำศกระทรวงสำธำรณสข เรองยำสำมญประจ�ำบำนแผนโบรำณ ประกำศ ณ วนท 26 มถนำยน

พ.ศ. 2542. คดจำกรำชกจจำนเบกษำ เลม 116 ตอนท 67 ง วนท 24 สงหำคม 2542.

2. คณะกรรมกำรแหงชำตดำนยำ. บญชยำหลกแหงชำต (รำยกำรยำจำกสมนไพร). กรงเทพมหำนคร:

ส�ำนกงำนคณะกรรมกำรอำหำรและยำ, 2554.

3. นพมำศ สนทรเจรญนนท นงลกษณ เรองวเศษ. คณภำพเครองยำไทย..จำกงำนวจยสกำร

พฒนำอยำงยงยน. กรงเทพมหำนคร: บรษทคอนเซพท เมดคส จ�ำกด, 2551.

4. นพมำศ สนทรเจรญนนท สหณฐ ธนำภรณ นงลกษณ เรองวเศษ บงอร เกยรตธนำกร.

รำยงำนวจยและพฒนำต�ำรบแผนโบรำณเพอเพมศกยภำพในกำรแขงขน (ป 2549). กรงเทพมหำนคร:

ส�ำนกงำนคณะกรรมกำรวจยแหงชำต, 2549.

11

ต�ำรบยำไฟประลยกลปนพมำศ สนทรเจรญนนท

สวบรณ สรรฐวงศ

ต�ำรบยำไฟประลยกลป เปนต�ำรบยำสำมญประจ�ำบำน1 ทใชรกษำโรคเกยวกบ สตร สตรทมประจ�ำเดอนมำไมปกต ปวดประจ�ำเดอน หญงหลงคลอด ท�ำใหมดลกเขำอเรวขน และใชเปนยำบ�ำรงเลอด เจรญอำหำร และเปนต�ำรบยำในบญชยำจำกสมนไพรตำมยำแผนไทยหรอยำแผนโบรำณ ป 2542 เปนยำรกษำกลมอำกำรทำงสตศำสตร-นรเวชวทยำ ยาไฟประลยกลป ยาแคปซล ยาผง ยาเมด ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) ยาเมด(รพ.)สตรต�ารบในผงยำ 71 กรม ประกอบดวย รำกเจตมลเพลงแดง สำรสมสะต แกนแสมทะเล ผวมะกรด กำรบร หนกสงละ 6 กรม เหงำขมนออย เหงำกระทอ เหงำขำ เหงำไพล เปลอกมะรม หนกสงละ 5 กรม พรกไทยลอน เหงำขง ดอกดปล หวกระเทยม หนกสงละ 4 กรมค�าแนะน�า ขบน�ำคำวปลำในเรอนไฟ ชวยใหมดลกเขำอขนาดและวธใชชนดผง รบประทำนครงละ 1 กรม ละลำยน�ำสก วนละ 3 ครง กอนอำหำร ให รบประทำนจนกวำน�ำคำวปลำจะหมด แตไมเกน 15 วนชนดเมด และชนดแคปซล รบประทำนครงละ 1 กรม วนละ 3 ครง กอนอำหำรขอหามใช หำมใชในหญงตกเลอดหลงคลอด หญงตงครรภ และผทมไข หำมใชในหญงทผำคลอด เนองจำกท�ำใหแผลหำยชำ

12

ค�าเตอน ควรระวงกำรใชยำอยำงตอเนองโดยเฉพำะอยำงยงในผปวยทมควำมผดปกต ของตบ ไต เนองจำกอำจเกดกำรสะสมของกำรบรและเกดพษได

ขอมลทางเภสชวทยาของเครองยา3

จำกกำรสบคนขอมลทำงวทยำศำสตรพบวำ ยงไมมกำรศกษำวจยของทงต�ำรบยำไฟประลยกลป แตสมนไพรทเปนเครองยำบำงชนด มกำรศกษำฤทธทำงเภสชวทยำท คำดวำจะเกยวของกบสรรพคณยำไทย (ขบน�ำคำวปลำในเรอนไฟ ชวยใหมดลกเขำอ หรอ แกปวดประจ�ำเดอน) ไดแก ฤทธกระตนกำรบบตวของมดลก ฤทธคลำยฮอรโมนเพศหญง ฤทธตำนกำรปวดและตำนกำรอกเสบ เปนตน เครองยำทมฤทธกระตนกำรบบตวหรอคลำย กลำมเนอของมดลก และฤทธคลำยฮอรโมนเพศหญง ไดแก ไพล มฤทธคลำยกลำมเนอมดลก สำรส�ำคญคอ (E)-4-(34,-Dimethoxyphenyl)-but-3-en-1-ol ซงสกดแยกไดจำกสำรสกดเฮกเซน น�ำมนหอมระเหยขงมฤทธคลำยกลำมเนอมดลก ซงสำรส�ำคญคอcitral น�ำมนหอมระเหย และสำร terpinolene, beta-pinene และ alpha-phelladrene มฤทธตำนกำรบบตวของกลำมเนอเรยบของล�ำไสเลก ขมนออย มฤทธกระตนกลำมเนอของมดลก มะกรด มฤทธกระตนกำรบบตวของมดลก และเสรมฤทธ uterotropic ของฮอรโมน estradiol ซงมผลท�ำใหหนทองเกดกำรแทงได เครองยำทมฤทธตำนกำรปวดและตำนกำรอกเสบ ไดแก ไพล มฤทธตำนกำรอกเสบทงกำรทดลองในสตวทดลองและในหลอดทดลอง ซงสำรส�ำคญคอ phenylbutenoid dimmers, (E)-1-(3,4-dimethoxy-phenyl) butadiene (DMPBD) ขมนออย มฤทธตำนกำรอกเสบ สำรส�ำคญคอ สำร curdione, furanodiene และ furanodienone, 1,7-bis (4-hydroxyphenyl)-1,4,6-heptatrien-3-one, procurcumenol, epiprocurcumenol, beta-turmerone และ ar-turmerone สำรทมฤทธตำนกำรปวดในสตวทดลองคอ curcumenol, dihydrocurdione และสำร dehydrocurdione ขง มฤทธตำนกำรอกเสบ สำรส�ำคญคอ สำร gingerols และสำร [8]-paradol) ขำ มฤทธตำนกำรอกเสบ สำรส�ำคญคอ galanganal, galan-ganols B และ C, 1S-1-acetoxychavicol acetate, 1S-1-acetoxyeugenol acetate, trans-p-hydroxycinnamaldehyde, trans-p-coumaryl alcohol, และ trans-p-coumaryl diacetate พรกไทย สำร piperine ทแยกไดจำกผลพรกไทยมฤทธตำนกำรอกเสบทงเฉยบพลนและเรอรงในสตวทดลอง มะกรด สำรกลม coumarins ทแยกไดมฤทธตำนกำรอกเสบ

13

ผลกำรศกษำฤทธทำงเภสชวทยำและพษวทยำของต�ำรบยำไฟประลยกลป พบวำ ต�ำรบยำไฟประลยกลปไมมฤทธคลำยเอสโตรเจน แตมผลชวยปรบสมดลของฮอรโมนเอสโตรเจนในกรณทรงไขยงคงปกต นอกจำกนต�ำรบยำไฟประลยกลปยงแสดงฤทธตำนกำรอกเสบและระงบปวด ซงอำจเปนไปไดวำกลไกกำรออกฤทธตำนกำรอกเสบและระงบปวดของต�ำรบยำไฟประลยกลปเปนผลจำกกำรยบยงกำรสรำงและ/หรอกำรหลงของสำรสอกลำงกำรอกเสบและเจบปวด โดยเฉพำะพรอสตำแกลนดน และต�ำรบยำไฟประลยกลปยงสำมำรถยบยงทงควำมถและควำมแรงในกำรหดตวของมดลกจำกกำรเหนยวน�ำดวย PGF ได ดงนนอำจกลำวไดวำต�ำรบยำไฟประลยกลปสำมำรถใชบรรเทำอำกำรปวด ประจ�ำเดอนเนองจำกมดลกบบตวมำกเกนไปได กำรทดสอบควำมเปนพษพบวำ ต�ำรบยำไฟประลยกลป ขนำด 5,000 มลลกรมตอกโลกรมน�ำหนกตว ไมกอพษเฉยบพลน และไมกอพษกงเรอรงเมอไดรบต�ำรบยำขนำด 1,000, 2,000 และ 4,000 มลลกรมตอกโลกรม น�ำหนกตว ทกวนเปนเวลำ 90 วน


1. ประกำศกระทรวงสำธำรณสข เรองยำสำมญประจ�ำบำนแผนโบรำณ ประกำศ ณ วนท 26

มถนำยน พ.ศ. 2542. คดจำกรำชกจจำนเบกษำ เลม 116 ตอนท 67 ง วนท 24 สงหำคม

2542.

2. คณะกรรมกำรแหงชำตดำนยำ. บญชยำหลกแหงชำต (รำยกำรยำจำกสมนไพร). กรงเทพ-

มหำนคร: ส�ำนกงำนคณะกรรมกำรอำหำรและยำ, 2554.

3. นพมำศ สนทรเจรญนนท สวบรณ สรรฐวงศ. รำยงำนวจยและพฒนำต�ำรบแผนโบรำณเพอ

เพมศกยภำพในกำรแขงขน (ป 2551): ต�ำรบยำไฟประลยกลป. กรงเทพมหำนคร: ส�ำนกงำน

คณะกรรมกำรวจยแหงชำต, 2551.

14

ต�ำรบยำหอมนวโกฐและยำหอมอนทจกร นพมำศ สนทรเจรญนนท

ต�ำรบยำหอมนวโกฐและยำหอมอนทจกร เปนต�ำรบยำในยำสำมญประจ�ำบำนแผนโบรำณ1 และต�ำรบยำในบญชยำหลกแหงชำต (บญชยำจำกสมนไพร พ.ศ. 2554)2

กลมบญชยำแผนไทยหรอยำแผนโบรำณ โดยเปนยำรกษำกลมอำกำรทำงระบบไหลเวยนโลหต (แกลม)ยาหอมนวโกฐ2

ยาผง ยาเมด ยาผง(รพ.) ยาเมด(รพ.)สตรต�ารบในผงยำ 212 กรม ประกอบดวย โกฐสอ โกฐเขมำ โกฐหวบว โกฐเชยง โกฐจฬำลมพำ โกฐกระดก โกฐกำนพรำว โกฐพงปลำ โกฐชฎำมงส หนกสงละ 4 กรม เทยนด�ำ เทยนแดง เทยนขำว เทยนขำวเปลอก เทยนตำตกแตน เทยนเยำวพำณ เทยนสตบษย เทยนเกลดหอย เทยนตำกบ หนกสงละ 4 กรม เปลอกสมลแวง หญำตนนก รำกแฝกหอม เปลอกชะลด หวเปรำะหอม กระล�ำพก ขอนดอก เนอไมกฤษณำ หนกสงละ 4 กรม เหงำขงแหง ดอกดปล รำกเจตมลเพลงแดง เถำสะคำน รำกชำพล หนกสงละ 3 กรม หวแหวหม ลกกระวำน ดอกกำนพล ดอกจนทน ลกจนทน เปลอกอบเชยญวน ลกผกชลำ แกนสน หนกสงละ 4 กรม แกนสกข ลกรำชดด ลกสำรพดพษ แกนจนทนเทศ แกนจนทนแดง ลกกระดอม เถำบอระเพด หนกสงละ 4 กรม เกสรบวหลวง ดอกบนนำค ดอกพกล ดอกสำรภ ดอกมะล หนกสงละ 4 กรม เนอลกมะขำมปอม เนอลกสมอพเภก รำกชะเอมเทศ หนกสงละ 4 กรม พมเสน หนก 1 กรมค�าแนะน�า แกลมวงเวยน คลนเหยน อำเจยน (ลมจกแนนในอก) ในผสงอำย แกลมปลำยไข (หลงจำกฟนไขแลวยงมอำกำร เชน คลนเหยน วงเวยน เบออำหำร ทองอด และออนเพลย)

15

ขนาดและวธใชชนดผง รบประทำนครงละ 1 - 2 กรม ละลำยน�ำกระสำย เมอมอำกำร ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครงน�ากระสายยาทใช กรณแกลมวงเวยน คลนเหยน อำเจยน (ลมจกแนนในอก) ในผสงอำย ใชน�ำลกผกช (15 กรม) หรอเทยนด�ำ (15 กรม) ตมเปนน�ำกระสำยยำ กรณแกลมปลำยไข (หลงจำกฟนไขแลวยงมอำกำร เชน คลนเหยน วงเวยน เบออำหำร ทองอด ออนเพลย) ใชกำนสะเดำ (33 กำน หรอ 15 กรม) ลกกระดอม (7 ลก หรอ 15 กรม) และเถำบอระเพด (7 องคล หรอ 15 กรม) ตมเปนน�ำกระสำยยำ ถำหำน�ำกระสำยยำไมได ใหใชน�ำสกแทนชนดเมด รบประทำนครงละ 1 - 2 กรม ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอำกำร ไมควรเกนวนละ 3 ครงขอหามใช หำมใช ในหญงตงครรภ และผทมไขค�าเตอน ควรระวงในกำรรบประทำนรวมกบยำในกลมสำรกนเลอดเปนลม (anticoagulant)และยำตำนกำรจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) ควรระวงกำรใชยำในผปวยทแพละอองเกสรดอกไม

ยาหอมอนทจกร2

ยาผง ยาเมด ยาผง(รพ.) ยาเมด(รพ.)สตรต�ารบ ในผงยำ 98 กรม ประกอบดวย เถำสะคำน รำกชำพล เหงำขง ดอกดปล รำกเจตมลเพลงแดง ลกผกชลำ โกฐสอ โกฐเขมำ โกฐกำนพรำว โกฐพงปลำ โกฐจฬำลมพำ โกฐเชยง โกฐกกกรำ โกฐน�ำเตำ โกฐกระดก เทยนด�ำ เทยนขำว เทยนแดง เทยนขำวเปลอก เทยนเยำวพำณ แกนจนทนแดง แกนจนทนเทศ เถำมวกแดง เถำมวกขำว รำกยำนำง เปลอกชะลด เปลอกอบเชย เปลอกสมลแวง กฤษณำ กระล�ำพก เถำบอระเพด ลกกระดอม ก�ำยำน ขอนดอก ลกจนทน ดอกจนทน ลกกระวำน ดอกกำนพล ล�ำพนแดง ดอกสำรภ ดอกพกล ดอกบนนำค

16

ดอกจ�ำปำ ดอกกระดงงำ ดอกมะล ดอกค�ำไทย แกนฝำงเสน ดวว พมเสน หนกสงละ 2 กรมค�าแนะน�า แกลมบำดทะจต แกคลนเหยนอำเจยน แกลมจกเสยดขนาดและวธใชชนดผง รบประทำนครงละ 1 - 2 กรม ละลำยน�ำกระสำยยำ ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครงน�ากระสายยาทใช กรณแกลมบำดทะจต ใชน�ำดอกมะล กรณแกคลนเหยนอำเจยน ใชน�ำลกผกช เทยนด�ำตม ถำไมมใชน�ำสก กรณแกลมจกเสยด ใชน�ำขงตมชนดเมด รบประทำนครงละ 1 - 2 กรมทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครงขอหามใช หำมใช ในหญงตงครรภค�าเตอน ควรระวงในกำรรบประทำนรวมกบยำในกลมสำรกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และยำตำนกำรจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) ควรระวงกำรใช กบผปวยทมประวตแพเกสรดอกไม

ขอมลทางวทยาศาสตรของเครองยาและสารสกดต�ารบยาหอม3

ขอมลทำงวทยำศำสตรของเครองยำทเปนสวนประกอบในต�ำรบยำหอมทงสองต�ำรบ พบวำเครองยำเหลำน มฤทธตอระบบหวใจและหลอดเลอด ระบบทำงเดนอำหำร และระบบประสำทสวนกลำง ซงเครองยำทมผลตอระบบหวใจและหลอดเลอด จะมฤทธลดควำมดนโลหต ไดแก กระเทยม กฤษณำ ชะเอมเทศ เปรำะหอม ยำนำง เกสรบวหลวง ฝำง หญำฝรน อบเชยเทศ ขอนดอก เทยนขำวเปลอก เทยนด�ำ เทยนแดง เทยนเยำวพำณมฤทธเพมอตรำกำรเตนของหวใจ ไดแก บอระเพด ฝำง เทยนแดง ขง หรอลดอตรำกำรเตนของหวใจ ไดแก ชะเอมเทศ เทยนด�ำ หรอมผลท�ำใหหวใจทเตนผดปกตมกำรเตนไดปกต ไดแก เกสรบวหลวง โกฐสอ ผกชลอม หรอท�ำใหระบบกำรไหลเวยน

17

โลหตดขน ไดแก แหวหม สวนเครองยำทมผลตอระบบทำงเดนอำหำร จะมฤทธลดกำรบบตวของกระเพำะและล�ำไส ไดแก กระเทยม ชำพล ลกผกช อบเชยเทศ โกฐเชยง โกฐกระดก โกฐหวบว กำนพล เทยนแดง ขง ลกจนทน หรอมผลลดกำรหลงน�ำยอยและกรด ไดแก โกฐกระดก ชะเอมเทศ และลกจนทน หรอมผลเพมกำรหลงเมอกในกระเพำะอำหำร ไดแก ชะเอมเทศ เปรำะหอม และตำนกำรเกดแผลในกระเพำะอำหำร ไดแก โกฐกระดก ชะเอมเทศ เปรำะหอม ดปล ฝำง อบเชยเทศ โกฐจฬำลมพำ โกฐเชยง ขอนดอก เทยนขำวเปลอก เทยนด�ำ เทยนตำตกแตน เทยนสตตบษย หรอมฤทธตำนกำรอำเจยน ไดแก แหวหม กำนพล ขง เครองยำทมฤทธตอประสำทสวนกลำง จะมฤทธเสรมระยะเวลำหลบของยำ pentobarbitone ยำวนำนขน ไดแก ดอกบนนำค มฤทธคลำยควำมกงวล ท�ำใหสงบ ไดแก ลกผกช โกฐเชยง จนทนเทศ กำนพล โกฐสอ หญำฝรน ลกจนทน พกล และท�ำใหเลอดไหล เวยนไปเลยงสมองดขน ไดแก หญำฝรน เปนตน สำรสกดตอเนองดวยเฮกเซน แอลกอฮอล และน�ำของต�ำรบยำหอมนวโกฐ มฤทธเพมควำมดน systolic ไดมำกและนำนกวำต�ำรบยำหอมอนทจกร สำรสกดทงสองต�ำรบมผลตอควำมดน diastolic ไดใกลเคยงกน และมผลลดอตรำกำรเตนของหวใจ เลกนอยในชวงเวลำ 45-90 นำท สำรสกดต�ำรบยำหอมนวโกฐมฤทธยบยงกำรหลงของกรด และมฤทธยบยงกำรหดตวของล�ำไสเลกไดมำกกวำสำรสกดต�ำรบยำหอมอนทจกร4 สำรสกดต�ำรบยำหอมทงสองมฤทธเพมอตรำกำรไหลเวยนเลอดทสมองหน โดยเปนผลมำจำกกำรขยำยตวของหลอดเลอดแดงขนำดเลกของสมอง5 สำรสกดต�ำรบยำหอมนวโกฐมฤทธตอระบบประสำทสวนกลำงมำกกวำสำรสกดต�ำรบยำหอมอนทจกร6 สำรสกดต�ำรบยำหอมทงสองมผลตอระบบภมคมกนแบบอำศยเซลล โดยเพมกำรแบงตวของลมโฟซยท แตสำรสกดต�ำรบยำหอมนวโกฐมฤทธลดกำรท�ำงำนของ natural killer cells (NK cells) ดวย7

18



มถนำยน พ.ศ. 2542. คดจำกรำชกจจำนเบกษำ เลม 116 ตอนท 67 ง วนท 24 สงหำคม 2542.



3. นพมำศ สนทรเจรญนนท นงลกษณ เรองวเศษ. คณภำพเครองยำไทยจำกงำนวจยสกำรพฒนำ

อยำงยงยน. กรงเทพมหำนคร: บรษทคอนเซพท เมดคส จ�ำกด, 2551.

4. สวรรณ ธระวรพนธ วสดำ สวทยำวฒน. กำรศกษำฤทธของยำหอมตอกำรท�ำงำนของระบบไหล

เวยนโลหต ระบบทำงเดนอำหำรและควำมเปนพษ. เอกสำรประกอบกำรประชมกำรเผยแพรผล

งำนวจยดำนกำรพฒนำสมนไพรเพออตสำหกรรม จดโดยภำรกจโครงกำรและประสำนงำนวจย

ส�ำนกงำนคณะกรรมกำรวจยแหงชำต วนท 28-29 กนยำยน 2549 ณ โรงแรมมรำเคลแกรนดคอน

เวนชน กรงเทพมหำนคร. หนำ 107-11.

5. อมพร จำรยะพงศสกล สทธลกษณ ปทมรำช. กำรศกษำผลของยำหอมและสำรสกดสมนไพร

ตออตรำกำรไหลเวยนเลอดในสมอง. เอกสำรประกอบกำรประชมกำรเผยแพรผลงำนวจยดำน

กำรพฒนำสมนไพรเพออตสำหกรรม จดโดยภำรกจโครงกำรและประสำนงำนวจย ส�ำนกงำน

คณะกรรมกำรวจยแหงชำต วนท 28-29 กนยำยน 2549 ณ โรงแรมมรำเคลแกรนดคอนเวนชน

กรงเทพมหำนคร. หนำ 112-6.

6. มยร ตนตสระ บญยงค ตนตสระ เพญพมล ผลทรพย จตตมำ ศรสมบรณ. โครงกำรกำรศกษำ

ฤทธตอระบบประสำทสวนกลำงของสมนไพร. เอกสำรประกอบกำรประชมกำรเผยแพรผลงำนวจย

ดำนกำรพฒนำสมนไพรเพออตสำหกรรม จดโดย ภำรกจโครงกำรและประสำนงำนวจย ส�ำนกงำน

คณะกรรมกำรวจยแหงชำต วนท 28-29 กนยำยน 2549 ณ โรงแรมมรำเคลแกรนดคอนเวนชน

กรงเทพมหำนคร. หนำ 87-91.

7. บษรำวรรณ ศรวรรธนะ วณำ ตรแสงศร บงกช จตจกร ปรำณ ชวลตธ�ำรง. กำรศกษำฤทธของพช

สมนไพรไทยตอระบบภมคมกนแบบอำศยเซลล. เอกสำรประกอบกำรประชมกำรเผยแพรผล

งำนวจยดำนกำรพฒนำสมนไพรเพออตสำหกรรม จดโดยภำรกจโครงกำรและประสำนงำนวจย

ส�ำนกงำนคณะกรรมกำรวจยแหงชำต วนท 28-29 กนยำยน 2549 ณ โรงแรมมรำเคลแกรนด

คอนเวนชน กรงเทพมหำนคร. หนำ 58-79.

19

ต�ำรบยำเหลองปดสมทรนพมำศ สนทรเจรญนนท

ต�ำรบยำเหลองปดสมทรเปนต�ำรบยำในยำสำมญประจ�ำบำนแผนโบรำณ1 และยงจดอยในบญชยำหลกแหงชำต (บญชยำจำกสมนไพร พ.ศ. 2554)2 กลมบญชยำแผนไทยหรอยำแผนโบรำณ โดยเปนยำรกษำกลมอำกำรทำงระบบทำงเดนอำหำร2

ยาเหลองปดสมทร ยาเมด ยาแคปซล(รพ.) ยาผง(รพ.) ยาเมด(รพ.)สตรต�ารบในผงยำ 90 กรม ประกอบดวย เหงำขมนชน หนก 30 กรม ชนยอย ครง สเสยดเทศ เปลอกสเสยดไทย ใบเทยน ใบทบทม หวแหวหม เหงำขมนออย เปลอกเพกำ รำกกลวยตบ หวกระเทยมคว ดอกดปล หนกสงละ 5 กรมค�าแนะน�า บรรเทำอำกำรทองเสยชนดทไมเกดจำกกำรตดเชอ เชน อจจำระไมเปนมก หรอมเลอดปนและทองเสยชนดทไมมไขขนาดและวธใชชนดผงผใหญ รบประทำนครงละ 1 กรมเดก อำย 3 - 5 เดอน ครงละ 200 มลลกรม อำย 6 - 12 เดอน ครงละ 300 - 400 มลลกรม อำย 1 - 12 ป ครงละ 500 - 700 มลลกรม ละลำยน�ำกระสำยยำ รบประทำนทก 3 - 5 ชวโมง เมอมอำกำรน�ากระสายยาทใช ใชน�ำเปลอกลกทบทมหรอเปลอกแคตม แทรกกบน�ำปนใสเปนน�ำกระสำยยำ ส�ำหรบเดกเลกใหบดผสมกบน�ำกระสำยยำ ใชรบประทำนหรอกวำดกได ถำหำ น�ำกระสำยยำไมไดใหใชน�ำสกแทนชนดเมดและชนดแคปซลผใหญ รบประทำนครงละ 1 กรม

20

เดก อำย 6 - 12 ป รบประทำนครงละ 500 - 700 มลลกรม ทก 3 - 5 ชวโมง เมอมอำกำรค�าเตอน ใชไมเกน 1 วน หำกอำกำรไมดขน ควรปรกษำแพทย

ขอมลทางวทยาศาสตรของเครองยาและสารสกดต�ารบยาเหลองปดสมทร ขอมลทำงวทยำศำสตรของเครองยำทเปนสวนประกอบในต�ำรบยำเหลองปดสมทร ทมฤทธแกทองเสย โดยมฤทธตำนเชอจลชพทกอเกดอำกำรทองเสย และลดกำรบบตวของล�ำไส ไดแก กระเทยม (สำรส�ำคญคอ allicin, ajoene และ diallyl trisulfide), ขมนชน (สำรส�ำคญคอ สำรกลม curcuminoids), ขมนออย (สำรส�ำคญคอ น�ำมนหอมระเหย), ดปล, ทบทม (สำรส�ำคญคอ สำรกลม tannins), เพกำ (สำรส�ำคญคอ chrysin, oroxylin A และ lapachol), สเสยดไทย (สำรส�ำคญคอ สำรกลม tannins), สเสยดเทศ (สำรส�ำคญคอ สำรกลม tannins) หญำแหวหม, เบญกำน สำรสกดแอลกอฮอลและสำรสกดน�ำของต�ำรบยำเหลองปดสมทร มฤทธฆำเชอกอเกดโรคอจจำระรวง (เชอแบคทเรยสำยพนธมำตรฐำน คอ Bacillus cereus ATCC 14579, Escherichia coli ATCC 25922, Salmonella typhimurium ATCC 11331, Shigella flexneri DMSC 1130, Staphylococcus aureus ATCC 25923, Vibrio parahaemolyticus DMST 5665 และแบคทเรยทแยกไดจำกอำหำร) ไดดกวำตวยำเดยวๆ ทงนสำรสกดน�ำของต�ำรบยำสำมำรถฆำเชอแบคทเรยทดสอบไดดกวำสำรสกดแอลกอฮอล4 และสำรสกดต�ำรบยำเหลองปดสมทรขนำด 0.25, 0.5 และ 1 มลลกรม/มลลลตร มฤทธยบยงกลำมเนอเรยบของล�ำไสเลกหนตะเภำ ทกระต นดวยสำร acetylcholine ในกำรทดลอง สวนกำรทดลองในหนถบจกรพบวำ สำรสกดขนำด 1,000, 2,000 และ 4,000 มลลกรม/กโลกรม มฤทธลดอำกำรทองเสยทเกดจำกกำรปอนน�ำมนละหง และผลกำรศกษำควำมเปนพษเฉยบพลนและพษกงเรอรงในหนขำว พบวำไมพบพษเฉยบพลน เมอปอนสำรสกดขนำด 5,000 มลลกรม/กโลกรม ครงเดยวและสงเกตพฤตกรรมภำยใน 14 วน ไมพบควำมผดปกตใดๆ เมอเปรยบเทยบกบกลมควบคม และไมพบควำมผดปกตของอวยวะภำยในของหน สวนกำรศกษำควำมเปนพษกงเรอรงพบวำ กำรใหสำรสกดขนำด 1,000, 2.000, และ 4,000 มลลกรม/กโลกรม เปนเวลำ 90 วน และบำงกลมทศกษำ 118 วน ไมพบควำมผดปกตของหนทดลอง ทงน�ำหนกตว คำทำงโลหตวทยำ คำทำงชวเคม และพยำธวทยำ ยกเวนกลมหนตวผทมน�ำหนกเพมมำกกวำกลมควบคม แตไมพบควำมผดปกตอนๆ5

21



มถนำยน พ.ศ. 2542. คดจำกรำชกจจำนเบกษำ เลม 116 ตอนท 67 ง วนท 24 สงหำคม 2542.



3. นพมำศ สนทรเจรญนนท นงลกษณ เรองวเศษ. คณภำพเครองยำไทยจำกงำนวจยสกำรพฒนำ

อยำงยงยน. กรงเทพมหำนคร: บรษทคอนเซพท เมดคส จ�ำกด, 2551.

4. จนทรเพญ ววฒน. รำยงำนวจยและพฒนำต�ำรบแผนโบรำณเพอเพมศกยภำพในกำรแขงขน (ป

2549). กรงเทพมหำนคร: ส�ำนกงำนคณะกรรมกำรวจยแหงชำต, 2549.

5. นพมำศ สนทรเจรญนนท สหณฐ ธนำภรณ นงลกษณ เรองวเศษ บงอร เกยรตธนำกร. รำยงำน

วจยและพฒนำต�ำรบแผนโบรำณเพอเพมศกยภำพในกำรแขงขน (ป 2549). กรงเทพมหำนคร:

ส�ำนกงำนคณะกรรมกำรวจยแหงชำต, 2549.

22

2323

กลมท 2

ยาพฒนาจากสมนไพร

24

กลวยกฤตยา ไชยนอก

ยากลวย ยาผง (รพ.)สตรต�ารบ ผงของกลวยน�าวาชนดแกจด[Musa sp. (ABB group) “Klui Nam Wa”] หรอกลวยหกมกชนดแกจด[Musa sp. (ABB group) “triploid” cv.] วงศMUSACEAEขอบงใช รกษาแผลในกระเพาะอาหาร บรรเทาอาการทองเสยชนดทไมเกดจากการตดเชอเชนอจจาระไมเปนมกหรอมเลอดปนขนาดและวธใช รบประทานครงละ10กรมชงน�าอ น120-200มลลลตรวนละ3ครงกอนอาหารขอควรระวง ไมควรใชในคนททองผกและการรบประทานตดตอกนนานๆอาจท�าใหทองอดอาการไมพงประสงค อาจเกดอาการทองอดได1

25

การศกษาทางคลนกการศกษาประสทธผลในการรกษาอาการทองเสย การศกษาทางคลนกแบบสมในผปวยทมอาการทองเสยจ�านวน31คนโดยแบงผปวยเปน 2 กลม ไดแก กลมทไดรบกลวยและกลมทไดรบยาตามค�าสงแพทย (ขนกบอาการของผปวย)พบวาความรนแรงของอาการทองเสยลดลงทง2กลม2

การศกษาทางคลนกแบบ double-blind ในผปวยเพศชายอายระหวาง 5-12เดอนจ�านวน62คนโดยแบงเปน3กลมกลมท1ใหรบประทานขาวผสมกลวยขนาด250กรม/ลตร(22คน)กลมท2รบประทานเพคตนจากกลวยขนาด4กรม/กโลกรม(19คน)และกลมควบคมรบประทานขาวเพยงอยางเดยว(21คน)ซงทงหมดจะไดรบพลงงาน54กโลแคลอร/เดซลตร/วนเปนเวลา7วนพบวาในวนท3ของการทดลองผปวยในกลมทไดรบเพคตน กลวยและกลมควบคมมอาการดขน 59%, 55%และ 15%ตามล�าดบอยางมนยส�าคญ(p<0.001)และในวนท4อาการกดขน82%,78%และ23%ตามล�าดบนอกจากนกลมทไดรบกลวยและเพคตนยงสามารถลดปรมาณของอจจาระและลดจ�านวนครงของการอาเจยนรวมทงเพมระยะหางในการถายไดอกดวย3

การศกษาทางคลนกแบบสมในแถบชนบทของประเทศบงกลาเทศในผปวยเดกอายระหวาง6-36เดอนจ�านวน2,968คนท�าการศกษาโดยการสมเปน2กลมไดแกกลมทไดรบการรกษาตามมาตรฐาน และกลมทรบประทานกลวยปรงสกรวมดวย เกบขอมลเปนเวลา14วนพบวากลวยสามารถรกษาอาการทองเสยในเดกไดทงในกลมทมอาการทองเสยแบบเฉยบพลนโดยอาการจะดขนในวนท3และในกลมทมอาการทองเสยแบบเรอรงอาการจะดขนในวนท104

การทดสอบฤทธทางเภสชวทยาฤทธปองกนและรกษาแผลในกระเพาะอาหาร มการศกษาในสตวทดลองเปนจ�านวนมากทระบวา แปงจากกลวยดบสามารถยบยงการเกดแผลในกระเพาะอาหาร โดยมฤทธในการสมานแผล เพมความแขงแรงของเยอบกระเพาะอาหาร5และเรงการแบงตวของเซลล6นอกจากนยงพบวาสารเพคตนและสารphosphatidylcholineจากกลวยรวมทงยาน�าในรปแบบของสารแขวนลอยซงเตรยมจากกลวยดบเมอใหในความเขมขนสงสามารถลดการเกดแผลในกระเพาะอาหารทงแบบเฉยบพลนและแบบเรอรงได แตยาน�าในรปแบบดงกลาวใหผลการรกษาทไมสมบรณและออกฤทธเพยงชวคราวเทานน7

26

การทดสอบความเปนพษ 1. ความเปนพษเฉยบพลน หนแรททกนแปงจากกลวย ขนาด 1.25, 2.5 และ 5 กรม/กโลกรม นาน 5สปดาห พบวามการเปลยนแปลงทางโลหตวทยา และชวเคมเพยงเลกนอย ไมพบความผดปกตทางสรรวทยา8 2. กอกลายพนธ สารสกดน�าจากดอกกลวยไมท�าใหเกดการกอกลายพนธสารสกดน�า8และผงแหง ของผลสกจากกลวยน�าวากลวยหอมและกลวยไข9ยงมฤทธชวยยบยงการกอกลายพนธดวย9-10 3. พษตอยน อาสาสมครรบประทานกลวย3-6ผลเปนเวลา3วนพบวาอาสาสมคร6ใน7คนมปรมาณmicronucleiเพมแตไมตางจากกลมควบคม10แสดงวาไมเปนพษตอยน4. ท�าใหเกดอาการแพ มรายงานวาผทรบประทานกลวยอาจเกดอาการแพไดโดยอาการแพสวนใหญเกดจากยางกลวย11

27


1. ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา.บญชยาหลกแหงชาต(รายการยาจากสมนไพร).นนทบร:

ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา,2554.

2. EmeryEA,AhmadS,KoetheJD,SkipperA,PerlmutterS,PaskinDL.Bananaflakes

controldiarrheainenterallyfedpatients.NutrClinPract1997;12(2):72-5.

3. RabbaniGH, TekaT, ZamanB,MajidN,KhatunM, FuchsGJ.Clinical studies in

persistentdiarrhea:dietarymanagementwithgreenbananaorpectininBangladeshi

children.Gastroenterology2001;121(3):554-60.

4. RabbaniGH,LarsonCP,IslamR,SahaUR,KabirA.Greenbanana-supplementeddiet

inthehomemanagementofacuteandprolongeddiarrhoeainchildren:acommunity-

basedtrialinruralBangladesh.TropMedIntHealth2010;15(10):1132-9.

5. GoelRK,GuptaS,ShankarR,SanyalAK.Anti-ulcerogeniceffectofbananapowder

(Musa sapientum var. paradisiaca)anditseffectonmucosalresistance.JEthnophar-

macol1986;18(1):33-44.

6. MukhopadhyayaK,BhattacharyaD,ChakrabortyA,GoelRK,SanyalAK.Effectof

bananapowder (Musa sapientum var. paradisiaca)ongastricmucosalshedding.J

Ethnopharmacol1987;21(1):11-9.

7. DunjicBS,SvenssonI,AxelsonJ,AdlercreutzP,Ar’RajabA,LarssonK,BengmarkS.

Greenbananaprotectionofgastricmucosaagainstexperimentallyinducedinjuriesin

rats.Amulticomponentmechanism?.ScandJGastroenterol1993;28(10):894-8.

8. Costa M, Antonio MA, Souza Brito ARM. Effects of prolonged administration of

Musa paradisiacaL.(banana),anantiulcerogenicsubstance,inrats.PhytotherRes

1997;11(1):28-31.

9. SaseelungS.AntimutagenicityofwaterextractfromThaiindigenousvegetablesusing

somaticmutationand recombination test. รายงานการวจยส�านกงานคณะกรรมการวจย

แหงชาต,2003.

10.KruawanK,KangsadalampaiK,LimpichaisoponK.Antimutagenicofdifferent

lyophilized ripe bananas on mutagens in Ames test and somatic mutation and

recombinationtest.ThaiJPharmSci2004;28(1-2):83-94.

11.DompmartinA,SzczurkoC,MichelM,etal. Twocasesofurticaria followingfruit

ingestion,withcross-sensitivitytolatex.ContactDermatitis1994;30(4):250-2.

28

ขมนชนวรวรรณ กจผาต กฤตยา ไชยนอก

ยาขมนชน ยาแคปซล ยาเมด ยาแคปซล (รพ.) ยาเมด (รพ.)สตรต�ารบ ผงของเหงาขมนชน(Curcuma longaL.)วงศZINGIBERACEAEมสารส�าคญcurcuminoidsไมนอยกวารอยละ5โดยน�าหนก(w/w)และน�ามนระเหยงายไมนอยกวารอยละ6โดยปรมาตรตอน�าหนก(v/w)ขอบงใช บรรเทาอาการแนนจกเสยดทองอดทองเฟอขนาดและวธใช รบประทานครงละ500มลลกรม-1กรมวนละ4ครงหลงอาหารและกอนนอนขอหามใช หามใชในผททอน�าดอดตนหรอผทไวตอยานค�าเตอน ควรระวงการใชในผปวยโรคนวในถงน�าดยกเวนภายใตการดแลของแพทย ควรระวงการใชในหญงตงครรภยกเวนภายใตการดแลของแพทย ควรระวงการใชในเดก เนองจากยงไมมขอมลดานประสทธผลและความปลอดภย ควรระวงการใชรวมกบสารกนเลอดเปนลม(anticoagulants)และยาตานการจบตวของเกลดเลอด(antiplatelets) ควรระวงการใชรวมกบยาทกระบวนการเมแทบอลซมผานเอนไซมCytochrome

29

P450(CYP)เนองจากสารcurcuminยบยงCYP3A4,CYP1A2แตกระตนเอนไซมCYP2A6 ควรระวงการใชร วมกบยารกษาโรคมะเรงบางชนด เชน doxorubicin,chlormethine,cyclophosphamideและcamptothecinเนองจากcurcuminอาจมผลตานฤทธยาดงกลาวอาการไมพงประสงค ผวหนงอกเสบจากการแพ

การศกษาทางคลนก1. บรรเทาอาการแนนจกเสยด มการทดลองในผปวยโรคทองอดทองเฟอในโรงพยาบาล6แหงจ�านวน160คนโดยรบประทานครงละ2แคปซลวนละ4ครงพบวาไดผลดกวายาขบลมซงสารออกฤทธในการขบลมของขมนชนคอน�ามนหอมระเหย2. บรรเทาอาการปวดทองจากแผลกระเพาะอาหาร การทดลองทางคลนกของการใชขมนชนรกษาผปวยทมอาการปวดทองจากแผลในกระเพาะอาหาร เทยบกบการใชยาไตรซลเกต (trisilicate) ซงเปนยาลดกรด พบวาผปวยมอาการดขนมากหลงรกษาดวยขมนชนครบ12สปดาหตอมามการใชขมนชนในผปวยทเปนแผลในกระเพาะอาหารและล�าไส ซงมอาการปวดทองและอาการอนๆ ทบงถงภาวะแผลเปอยในกระเพาะอาหารและ/หรอล�าไสเลก โดยรบประทานขมนชนแคปซลขนาด250มลลกรมครงละ2แคปซลวนละ4ครงกอนอาหารครงชวโมง3มอและกอนนอน เปนระยะเวลา 4 สปดาห หลงจากการรกษาพบวา ผปวยมอาการดขน และแผลหาย การทดลองในผปวยโรคกระเพาะชนด gastric ulcer และ duodenal ulcerโดยใหไดรบยาแคปซลขมนชน ขนาด 300มลลกรม ครงละ 2แคปซล วนละ 5ครงกอนอาหาร0.5-1ชวโมง3มอรบประทานเวลา16.00น.และกอนนอนเปนระยะเวลา12สปดาหพบวาผปวยมอาการดขนและผปวยทแผลหายแลวจะไมกลบมาเปนอก

การทดสอบฤทธทางเภสชวทยา ขมนชนนอกจากจะมฤทธบรรเทาอาการแนนจกเสยดแลวในการศกษาฤทธทางเภสชวทยาของขมนชนยงพบฤทธตางๆอกเปนจ�านวนมากเชนฤทธสมานแผลฤทธตานการกลายพนธฤทธปองกนตบอกเสบฤทธตานปรสตฤทธตานเชอราและยสตฤทธตาน

30


1. ส�านกงานขอมลสมนไพร.ขมน.[ออนไลน].เขาถงไดจาก:http://www.medplant.mahidol.ac.th/

pubhealth/index.asp.(วนทคนขอมล:14พฤศจกายน2554).

2. คณะกรรมการแหงชาตดานยา.บญชยาจากสมนไพรพ.ศ.2549ตามประกาศคณะกรรมการแหง

ชาตดานยา(ฉบบท5)พ.ศ.2549เรองบญชยาหลกแหงชาตพ.ศ.2547(ฉบบท4).กรงเทพฯ:

โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจ�ากด,2549:100หนา.

เชอแบคทเรย ฤทธรกษาอาการทองเสย ฤทธขบน�าด ฤทธลดการบบตวของล�าไส ฤทธตานการแพ และทส�าคญคอ ฤทธตานการเกดแผลและสมานแผลในกระเพาะอาหารโดยพบวาสารส�าคญในขมนชนมกลไกเรงการเจรญเตบโตของเนอเยอบรเวณทเกดแผลและกระตนการหลงสารเมอกมาเคลอบกระเพาะอาหารท�าใหแผลหายเรวขนนอกจากนขมนชนยงยบยงการหลงน�ายอยตางๆไดอกดวย

การทดสอบความเปนพษ การทดสอบความเปนพษในสตวทดลองพบวา ผงขมนชน สารสกดเอทานอลและสารcurcuminไมกอใหเกดพษ การทดสอบความเปนพษในคนทงเพศชายและเพศหญงจ�านวน15คนโดยใหรบประทานขมนชนขนาดวนละ2.2กรมเปนเวลา4เดอนพบวาไมท�าใหเกดพษ

การน�าขมนชนมาใชอยางงายๆการใชขมนชนรกษาแผล แมลงกดตอย ใชผงขมนชน1ชอนโตะผสมน�ามนมะพราวหรอน�ามนหม2-3ชอนโตะเคยวดวยไฟออนๆคนจนน�ามนกลายเปนสเหลองใชน�ามนทใชใสแผล น�าขมนชนมาลางใหสะอาดแลวต�าจนละเอยดคนเอาน�าใสแผล ผสมขมนชนกบน�าปนใสเลกนอยและผสมสารสมพอกบรเวณทเปนแผลการใชขมนชนรกษากลาก เกลอน ผสมผงขมนชนกบน�าแลวทาบรเวณทเปนกลากเกลอน2ครงตอวน1,2

31

ขงสจตรา ทองประดษฐโชต

กฤตยา ไชยนอก

ยาขง ยาแคปซล ยาชง ยาแคปซล (รพ.) ยาผง (รพ.) ยาชง (รพ.)สตรต�ารบ ผงของเหงาขง (Zingiber officinaleRoscoe)วงศZINGIBERACEAEทมน�ามนหอมระเหยไมนอยกวารอยละ2โดยปรมาตรตอน�าหนก(v/w)ขอบงใช 1.บรรเทาอาการทองอดแนนจกเสยด 2.ปองกนและบรรเทาอาการคลนไสอาเจยนจากการเมารถเมาเรอ 3.ปองกนอาการคลนไสอาเจยนหลงการผาตดขนาดและวธใช บรรเทาอาการทองอดขบลมแนนจกเสยด รบประทานวนละ2-4กรม ปองกนและบรรเทาอาการคลนไสอาเจยนจากการเมารถเมาเรอ รบประทานวนละ1-2กรมกอนเดนทาง30นาทถง1ชวโมง หรอเมอมอาการ ปองกนอาการคลนไสอาเจยนหลงการผาตด รบประทานครงละ1กรมกอนการผาตด1ชวโมงค�าเตอน ควรระวงการใชรวมกบสารกนเลอดเปนลม (anticoagulants) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด(antiplatelets)

32

ควรระวงการใชในผปวยโรคนวในถงน�าดยกเวนภายใตการดแลของแพทย ไมแนะน�าใหรบประทานในเดกอายต�ากวา6ขวบอาการไมพงประสงค อาการแสบรอนบรเวณทางเดนอาหารอาการระคายเคองบรเวณปากและคอ

การศกษาทางคลนก1. บรรเทาอาการแนนจกเสยด ขงสามารถลดอาการจกเสยดไดดเนองจากมน�ามนหอมระเหยซงชวยขบลมสารออกฤทธคอmenthol,cineoleและพบวาสารสกดอะซโตนขนาด75มลลกรม/กโลกรมshogaolและgingerolสามารถท�าใหเกดการบบรดของล�าไสจงชวยขบลม2. ปองกนอาการคลนไส อาเจยน มรายงานวจยทางคลนกเปนจ�านวนมากทยนยนวา ขงสามารถบรรเทาอาการคลนไสอาเจยนไดอยางมประสทธภาพไดแกการอาเจยนจากการเมารถ เมาเรอ ขงผงขนาด 940 มลลกรม มผลตานการอาเจยนไดดกวายาแกเมารถเมาเรอ(dimenhydrinate) และการรบประทานขง1กรม/วนจะท�าใหอาการเมาคลนนอยลงเมอเทยบกบกลมทไดรบยาหลอก

การอาเจยนจากการตงครรภ ขงและวตามนบ 6 มผลลดการคลนไสอาเจยนในหญงตงครรภได และเมอเปรยบเทยบผลของขงกบวตามนบ6พบวาขงขนาด1.05กรม/วนมผลลดการคลนไสอาเจยนไดดเทยบเทากบวตามนบ6ขนาด75มลลกรม/วนเมอทดลองในหญงตงครรภระยะเรมแรก การทดลองในหญงตงครรภ โดยใหรบประทานแคปซลขงขนาด 250 มลลกรม4ครง/วน เปนเวลา4วนพบวาชวยลดอาการคลนไสอาเจยนไดดกวายาหลอกและไมมผลขางเคยง การทดลองใหหญงตงครรภในระยะ 3 เดอนแรก รบประทานขงในรปแบบตางๆ เชน แคปซล ชาชง ขงสด และขงดอง พบวามฤทธปานกลางในการแกอาการคลนไสอาเจยนและไมมผลเพมอตราการพการของทารกการอาเจยนจากสาเหตอนๆ เมอเปรยบเทยบผลของการฉดยา dexamethasone 150 ไมโครกรม/กโลกรมเขาหลอดเลอดด�ารวมกบรบประทานขง0.5กรมกบการใหยาdexamethasoneอยางเดยว ในผปวยทไดรบการผาตดตอมไทรอยดพบวาการไดรบยาทง2กลม ใหผลในการแกอาการคลนไสอาเจยนไมแตกตางกน การศกษาในผปวยหญงทรบประทานแคปซลขง

33

ขนาด 1 กรม และทรบประทานขงผง ขนาด 1 กรม กอนการผาตดทางนรเวชเปรยบเทยบกบการไดรบยา metoclopramide และยาหลอก พบวาขงและยาmetoclopramideสามารถตานอาเจยนไดดกวายาหลอก

การทดสอบฤทธทางเภสชวทยา ขงนอกจากจะมฤทธบรรเทาอาการแนนจกเสยด และฤทธปองกนอาการคลนไสอาเจยนแลวยงพบฤทธตางๆของขงอกเปนจ�านวนมากเชนฤทธขบน�าดฤทธลดการบบตวของล�าไสฤทธตานการเกดแผลในกระเพาะอาหารฤทธลดการอกเสบและฤทธแกไอ

การทดสอบความเปนพษ การทดสอบความเปนพษของขงในสตวทดลองพบวา สารสกดเบนซน สารสกด50%,90%และ95%เอทานอลมความเปนพษปานกลางสารสกด80%เอทานอลมความเปนพษเลกนอยแตการปอนเหงาของขงใหสตวทดลองกนในขนาดสงไมพบความเปนพษ

การน�าขงมาใชอยางงายๆการใชขงรกษาอาการอาเจยน ใชเหงาสดขนาดเทาหวแมมอทบใหแตกตมเอาน�าดมการใชขงรกษาอาการแนนจกเสยด ใชเหงาสดขนาดเทาหวแมมอ(ประมาณ5กรม)ทบใหแตกตมเอาน�าดม น�าขงสดสามหวหวโตประมาณ5นวใสน�า1แกวตมจนเหลอ1/2แกวรนเอาน�าดม น�ากระสายขง น�าขง 30 กรม มาชงน�าเดอด 500 มลลลตร ชงแชไวนาน 1ชวโมงกรองดมครงละ2ชอนโตะแกทองขนและปวดทอง ใชขงแกตมกบน�ารบประทาน ขงแกยาว2นวทบพอแหลกเทน�าเดอดลงไป1/2แกวปดฝาตงทงไวนาน5นาทรนเอาแตน�าดมระหวางอาหารแตละมอการใชขงรกษาอาการไอ ใชขงฝนกบน�ามะนาวแทรกเกลอใชกวาดคอหรอจบบอยๆ1,2

34


1. ส�านกงานขอมลสมนไพร. ขง. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก: http://www.medplant.mahidol.ac.th/





35

ชมเหดเทศ วสดา สวทยาวฒน


ยาชมเหดเทศ ยาแคปซล ยาชง ยาแคปซล (รพ.) ยาชง (รพ.)สตรต�ารบ ผงของใบชมเหดเทศ[Senna alata(L.)Roxb.,Cassia alataL.(ชอพอง)]วงศ FABACEAE ทมสารส�าคญ hydroxyanthracene derivatives โดยค�านวณเปนrhein-8-glucosideไมนอยกวารอยละ1.0โดยน�าหนก(w/w)ขอบงใช บรรเทาอาการทองผกขนาดและวธใชชนดชง รบประทานครงละ3-6กรมชงน�ารอนประมาณ120-200มลลลตรนาน10นาทวนละ1ครงกอนนอนชนดแคปซล รบประทานครงละ3-6กรมวนละ1ครงกอนนอนขอหามใช ผปวยทมภาวะทางเดนอาหารอดตน(gastrointestinalobstruction)หรอปวดทองโดยไมทราบสาเหต

36

ค�าเตอน ควรระวงการใชในเดกอายต�ากวา 12ป หรอในผปวย inflammatory boweldisease การรบประทานยาในขนาดสงอาจท�าใหเกดไตอกเสบ(nephritis) ไมควรใชตดตอกนเปนระยะเวลานานเพราะจะท�าใหทองเสยซงสงผลใหมการสญเสยน�าและเกลอแรมากเกนไปโดยเฉพาะโพแทสเซยม และท�าใหล�าไสใหญชนตอยาถาไมใชยาจะไมถาย ควรระวงการใชในหญงตงครรภและใหนมบตรอาการไมพงประสงค อาจท�าใหเกดอาการปวดมวนทองเนองจากการบบตวของล�าไสใหญ

การศกษาทางคลนกบรรเทาอาการทองผก สารสกดglycosideจากใบชมเหดเทศมฤทธกระตนกลามเนอเรยบล�าไสมการศกษาผลของใบชมเหดเทศโดยน�ายาชงถงละ3-4กรมมาชงน�าเดอด120มลลลตรทงไวนาน10นาทเปรยบเทยบผลระหวางกลมทไดรบยาหลอกจ�านวน23รายกลมทไดรบยามสตแอลบา(Mist.Alba)จ�านวน7รายและกลมทไดรบยาชงชมเหดเทศจ�านวน12รายพบวาชมเหดเทศใหผลดกวายาหลอกและใหผลเทากบยามสตแอลบาซงการใชยาชงชมเหดเทศอาจมทองเสยรวมดวยแตผปวยพอใจชมเหดเทศมากกวายามสตแอลบารกษาโรคกลากเกลอน มรายงานการศกษาทางคลนกพบวา สารสกดแอลกอฮอลใบชมเหดเทศ และครมชมเหดเทศทมความเขมขน20%สามารถรกษากลากเกลอนทผวหนงได100%แตไมสามารถรกษาโรคเชอราทเลบและทหนงศรษะได การศกษาในอาสาสมครทเปนโรคเกลอน พบวาการทาสารสกดน�าใบชมเหดเทศทความเขมขน 100% บรเวณแขน ขา ทความเขมขน 90% ทาบรเวณคอ และมอ ทความเขมขน80%ทาบรเวณหนาโดยทาวนละ1ครงกอนนอน(2ชวโมงกอนนอนและลางออกในตอนเชาโดยไมตองฟอกสบ)พบวาภายใน2-3สปดาหบรเวณทเปนผนจะคอยๆดขนแตรอยโรคยงปรากฏอยและสผวจะปรบเขาสสภาพปกตโดยตองใชเวลาในการรกษาประมาณ10-12เดอน

37

การทดสอบฤทธทางเภสชวทยา นอกจากฤทธบรรเทาอาการทองผกแลวชมเหดเทศยงมฤทธตานเชอแบคทเรยทท�าใหเกดอาการทองเสย ฤทธตานเชอราและยสต โดยเฉพาะเชอราทเปนสาเหตของโรคกลากเกลอน การทดสอบความเปนพษ ส�าหรบการทดสอบความเปนพษของชมเหดเทศในสตวทดลอง ไมพบความเปนพษของสารสกด 85% และ 50% แอลกอฮอลของสวนใบ แตสารสกด 50%แอลกอฮอลของสวนเหนอดนมความเปนพษปานกลาง

การน�าชมเหดเทศมาใชอยางงายๆการใชชมเหดเทศรกษาอาการทองผก ใชดอก2-3ชอตมกนกบน�าพรกหรอใชดอก1ชอกนสดๆเปนยาระบาย ใชใบ8-12ใบตากแดดใหแหงปนเปนผงชงกบน�าเดอดรนน�าดม ใชใบและกานขนาดใหญประมาณ3-5ชอน�ามาตมกบน�าประมาณ2ขน(1.5ลตร)ตมใหเดอดเหลอน�าประมาณ1/2ขนใสเกลอพอมรสเคมเลกนอยดมวนละ1แกว(250มลลลตร)ครงตอไปรบประทานดอกครงละประมาณ1ชอ ใชใบสดหรอแหงประมาณ12ใบตมกบน�าดมครงละแกวการใชชมเหดเทศรกษากลาก เกลอน น�าใบสดมาต�าใหละเอยดใชทาบรเวณทเปนกลากหรอผนคน น�าใบชมเหดเทศ3-4ใบมาต�าใหละเอยด เตมน�ามะนาวนดหนอยทาบรเวณทเปนวนละ2-3ครงใชใบสดขยถนานๆและบอยๆตรงบรเวณทเปน1,2


1. ส�านกงานขอมลสมนไพร.ชมเหดเทศ.[ออนไลน].เขาถงไดจาก:http://www.medplant.mahidol.

ac.th/pubhealth/index.asp.(วนทคนขอมล:14พฤศจกายน2554).




38

เถาวลยเปรยง นพมาศ สนทรเจรญนนท


ยาเถาวลยเปรยง ยาแคปซล (รพ.)สตรต�ารบ ผงจากเถาของเถาวลยเปรยง [Derris scandens (Roxb.) Benth.] วงศFABACEAE(LEGUMINOSAE–PAPILIONOIDEAE)ขอบงใช บรรเทาอาการปวดกลามเนอลดการอกเสบของกลามเนอขนาดและวธใช รบประทานครงละ500มลลกรม-1กรมวนละ3ครงหลงอาหารทนทขอหามใช หามใชในหญงตงครรภค�าเตอน ควรระวงการใชในผปวยโรคแผลเปอยเปปตก เนองจากเถาวลยเปรยงออกฤทธคลายยาแกปวดกล มยาตานการอกเสบทไมใชสเตยรอยด(NonsteroidalAnti-InflammatoryDrugs,NSAIDs)อาจท�าใหเกดการระคายเคองระบบทางเดนอาหารอาการไมพงประสงค ปวดทองทองผกปสสาวะบอยคอแหงใจสน1

39

การศกษาทางคลนก 1. การศกษาความปลอดภยของเถาวลยเปรยงในอาสาสมคร สถาบนวจยสมนไพร กรมวทยาศาสตรการแพทย ไดศกษาความปลอดภยของสารสกดเอทานอล50%ของเถาวลยเปรยงในอาสาสมครสขภาพดจ�านวน12รายโดยใหรบประทานแคปซลสารสกดขนาด 200 มลลกรม/แคปซล ครงละ 1 แคปซล วนละ2 ครง เชา-เยน เปนเวลา 8 สปดาห และเจาะเลอดทก 2 สปดาห พบวาไมมอาการผดปกตใดๆ ระหวางรบประทานสารสกดเถาวลยเปรยง และเมอเทยบกบกอนไดรบสารสกด คาทางโลหตวทยาบางคามการเปลยนแปลงอยางมนยส�าคญทางสถต เชนคารอยละของเมดเลอดขาวชนดbasophilเพมขนคาhemoglobinและคารอยละของhematocritลดลงในบางสปดาห2

2. บรรเทาอาการปวดเมอย สถาบนวจยสมนไพรกรมวทยาศาสตรการแพทยไดรวมกบโรงพยาบาลวงน�าเยน จงหวดสระแกว วจยประสทธผลของสารสกดเถาวลยเปรยงในการบรรเทาอาการปวดหลงสวนลางโดยแบงผปวยแบบสมเปน2กลมคอกลมเถาวลยเปรยงจ�านวน37รายไดรบแคปซลสารสกด50%เอทานอลของเถาวลยเปรยงขนาด200มลลกรมวนละ3ครงครงละ1แคปซลหลงอาหารเปนเวลา7วนกลมควบคมจ�านวน33รายไดรบยาไดโคลฟแนคขนาด25มลลกรมวนละ3ครงครงละ1เมดหลงอาหารเปนเวลา7วนพบวาระดบความเจบปวดทประเมนเมอวนท3และ7หลงไดรบยาไมแตกตางกนระหวางผปวยทงสองกลม3

การทดสอบฤทธทางเภสชวทยา การศกษาในหลอดทดลองและสตวทดลองจ�านวนมากระบวาเถาวลยเปรยงมฤทธตานอกเสบ กระตนภมคมกน และมฤทธยบยงการสรางแอนตเจนชนดผวของไวรสตบอกเสบบ(HBsAg)

การทดสอบความเปนพษ มรายงานการศกษาพษเรอรง (6 เดอน) ของสารสกด 50% เอทานอลของเถาวลยเปรยงในหนขาว4กลมๆละ20ตว/เพศกลมควบคมไดรบน�า10มลลลตร/กโลกรม/วนกลมทดลองไดรบสารสกดขนาด6,60และ600มลลกรม/กโลกรม/วนหรอเทยบเทาผงเถาวลยเปรยง 0.03, 0.3และ3กรม/กโลกรม/วนหรอ 1, 10และ100เทาของขนาดใชในคนตอวน พบวาสารสกดเถาวลยเปรยงไมท�าใหเกดการเปลยนแปลง

40


1.ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา.บญชยาหลกแหงชาต(รายการยาจากสมนไพร).

กรงเทพมหานคร:ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา,2554.

2. ไพจตรวราชตปราณชวลตธ�ารงบษราวรรณศรวรรธนะศรมาปทมดลกสดดรตนจรสโรจน.

รายงานวจย“การศกษาความปลอดภยของเถาวลยเปรยงในอาสาสมคร”.12หนา

3. ยทธพงษ ศรมงคล ไพจตร วราชต ปราณ ชวลตธ�ารง และคณะ. การเปรยบเทยบสรรพคณของ

สารสกดเถาวลยเปรยงกบไดโคลฟแนคเปนยาบรรเทาอาการปวดหลงสวนลาง.วารสารการแพทย

แผนไทยและการแพทยทางเลอก2550;5(1):17-23.

4. Chavalittumrong P, Chivapat S, Chuthaputti A, Rattanajarasroj S, Punyamong S.

ChronictoxicitystudyofcrudeextractofDerris scandensBenth.SongklanakarinJ

SciTechnol1999;21(4):425-33.

ของคาทางโลหตวทยา ชวเคมของซรม หรอจลพยาธวทยาของอวยวะภายใน ทมความสมพนธกบขนาดของสารสกดและไมพบความผดปกตใดๆ4

41

ทองพนชง นพมาศ สนทรเจรญนนท


ยาทงเจอรทองพนชง ทงเจอร (รพ.)สตรต�ารบ สารสกดเอทลแอลกอฮอลจากใบทองพนชงสด [Rhinacanthus nasuthus (L.)Kurz]วงศACANTHACEAEรอยละ10โดยน�าหนกตอปรมาตร(w/v)ขอบงใช ทาแกกลากเกลอนโรคผวหนงทเกดจากเชอราน�ากดเทาขนาดและวธใช ทาบรเวณทมอาการวนละ2ครงเชา-เยนทาจนกวาจะหายและใชตอเนองอกอยางนอย2สปดาหขอหามใช หามทาบรเวณขอบตาและเนอเยอออน หามทาบรเวณผวหนงทมบาดแผลหรอมแผลเปด1

การทดสอบฤทธทางเภสชวทยา1. ฤทธฆาเชอรา และยสต มการศกษาในหลอดทดลองเปนจ�านวนมากทระบวา สารสกดทองพนชงมฤทธในการยบยงและฆาเชอราหลายชนดทกอโรคบนผวหนงรวมทงเชอราCandida albicans โดยสารส�าคญทพบคอ rhinacanthin C, D และ N นอกจากนยงสามารถยบยงสปอรของเชอราPyricilaria oryzaeดวย2-4ส�าหรบการศกษาทางคลนกพบวาสารlawsone

42

methyletherซงเปนสารทสกดไดจากใบทองพนชงสามารถน�ามาใชเปนน�ายาบวนปาก

เพอรกษาเชอราในปาก(oralcandidiasis)ของผปวยตดเชอHIVได5-6

2. ฤทธตานเชอไวรส สารสกดทองพนชงสามารถยบยงเชอไวรสทกอเกดโรคเรม Herpes simplextype1(HSV-1)และเชอcytomegalovirusไดโดยสารออกฤทธทพบคอสารrhinacanthinC,D,EและF7-8

พษวทยา1. การทดสอบความเปนพษ เมอปอนสารสกด 50% แอลกอฮอลของตนทองพนชงผานทางสายยางเขาสกระเพาะอาหารหรอฉดเขาใตผวหนงของหนเมาสในขนาด10กรม/กโลกรมพบวาสตวทดลองไมแสดงอาการเปนพษซงขนาดทใชในการทดลองนเทยบเทากบ3,333เทาของขนาดทใชในต�ารายา9 2. ฤทธกอกลายพนธ สารสกดคลอโรฟอรมจากรากทองพนชง ขนาด 5 มลลกรม/จานเพาะเลยงเชอไมท�าใหเกดการกอกลายพนธตอเชอSalmonella typhimuriumTA98และTA10010

43


1. ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา. บญชยาหลกแหงชาต (รายการยาจากสมนไพร).


2. Panichayupakaranant P, Kongchai N. Antifungal activities of rhinacanthins and

Rhinacanthus nasutusextract. Proceedingof the third IndochinaConferenceon

PharmaceuticalSciences,20-23May2003,Bangkok,Thailand.

3. SantisopasriV,WangkiatA,ZungsontipornS,KadamaO.Newsesquiterpenoidin

Rhinacanthus nasutusasantifungalagent.InternationalUnionofPureandApplied

Chemistry(IUPAC)Conference.23-27November1997,Phuket,Thailand.

4. Osamu K, Hiroaki I, Tadami A, Vilai S, Atsusi K, Yoshioki H. Isolation and

identificationofanantifungalnaphthopyranderivativefromRhinacanthus nasutus.J

NatProd1993;56(2):292-4.

5. Blignaut E, Patton LL, Nittayananta W, Ramirez-Amador V, Ranganathan K,

ChattopadhyayA. HIVphenotypes, oral lesions, andmanagement ofHIV-related

disease.AdvDentRes2006;19:122-9.

6. PrasertJ,LeewatthanakornT,PiamsawadU,etal.Antifungalactivityofpotassium

lawsonemethylethermouthwashincomparisonwithchlorhexidinemouthwashon

oral CandidaisolatedfromHIV/AIDSsubjects.AdvDentRes2006;19:170.

7. Akaanitapichat P, Kurokawa M, Tewtrakul S, et al. Inhibitory activities of Thai

medicinal plants againstHerpes simplex type 1, Poliovirus type 1, andmeasles

virus.TheSixthJSPS-NRCTJointSeminar:RecentAdvancesinNaturalMedicine

Research,2-4Dec,2003.

8. SendlA,ChenJL,JoladSD,StoddartC,RozhonE,KernanM. Twonew

naphthoquinones with antiviral activity fromRhinacanthus nasutus. J Nat Prod

1996;59:808-11.

9. MokkhasmitM,NgarmwathanaW,SawasdimongkolK,PermphiphatU.Pharmacological

evaluationofThaimedicinalplants.JMedAssocThailand1971;54(7):497.

10. RojanapoW,TepsuwanA,SiripongP. MutagenicityandantimutagenicityofThai

medicinalplants.BasicLifeSci1990;52:447-52.

44

บวบก สวรรณ ธระวรพนธ อรญญา ศรบศราคม


ยาบวบก ยาครม ยาครม (รพ.)สตรต�ารบ สารสกดเอทลแอลกอฮอลของใบบวบกแหง [Centella asiatica (L.) Urb.] วงศAPIACEAE(UMBELLIFERAE)รอยละ7โดยน�าหนก(%w/w)ขอบงใช ใชสมานแผลขนาดและวธใช ท�าความสะอาดแผลดวยยาฆาเชอกอนทายา ใชทาบรเวณทเปนแผลวนละ1-3ครงหรอตามแพทยสงขอหามใช หามใชในผปวยทแพพชในวงศ APIACEAE (UMBELLIFERAE) เชน ยหราผกช หามใชในผทมประวตเปนโรคมะเรงผวหนง หามใชในแผลเปดค�าเตอน ควรหลกเลยงการใชตดตอกนเปนเวลานาน

45

อาการไมพงประสงค มรายงานวาการทาสารสกดใบบวบกชนดขผงหรอผงอาจท�าใหเกดผนแพสมผสการศกษาทางคลนกประสทธผลการสมานแผลของบวบก มรายงานวาครมทมสารสกดแอลกอฮอลจากบวบกเปนสวนประกอบ 0.25-1%สามารถชวยรกษาและสรางผวหนงในคนสงอายไดสารสกดบวบกชนดขผง1%หรอผง2%มประสทธผลในการสมานแผลทผวหนงการทดลองทาครมทมสารสกดบวบก1%ในผปวยทมแผลเปอยตดเชอเรอรง พบวาหลงใชยาเปนเวลา 3 สปดาห ผปวยแผลหายและมขนาดของแผลลดลง การทดลองใชครมบวบกทาแผลอกเสบหลงการผาตดในคนไขทเปนโรคในระบบทางเดนปสสาวะ โดยแบงทาวนละ2ครงนาน2สปดาห เปนเวลา2 เดอนพบวาท�าใหแผลหายและไมพบอาการแทรกซอนอนๆรายงานการใชครมรกษาแผลในคนไขมขนาดแผลคอนขางกวางและลกเปนเวลา3สปดาหพบวาแผลมขนาดและความลกลดลงการศกษาครมบวบกทมสารสกดใบบวบก 7% ในคนไขทไดรบการผาตดในระบบทางเดนปสสาวะ โดยเปรยบเทยบกลมททาครมบวบกทงแผล หรอทาครมบวบก และยาหลอกอยางละครงแผลและทายาหลอกทงแผลวนละ3-4ครงเปนเวลา21วนพบวากลมแรกแผลหายดทสด Tinctureทอยในรปaerosolซงมasiaticoside89.5%เมอฉดทแผลของผปวยซงเปนแผลชนดตางๆพบวาสามารถรกษาแผลหายไดแตมอาการขางเคยงคอผวหนงไหม(burningsensation) ต�ารบเจลรกษาแผลในปากจากสารสกดใบบวบกสดทมความเขมขน0.5,1.0และ 2.0%เปรยบเทยบกบยาtriamcinoloneacetonide(TA)และยาหลอกพบวาต�ารบเจลของสารสกดใบบวบกทงสามความเขมขนและต�ารบ TA ใหผลใกลเคยงกนในอตราการลดขนาดของแผลและใหผลเรวกวายาหลอก เมอใหผปวยทมโรคแผลในกระเพาะอาหารและล�าไส รบประทาน titratedtriterpeneextractของบวบกขนาด60มลลกรมตอคนพบวาผปวยมอาการดขนและเมอสองกลองหรอx-raysดแผลพบวา73%ของแผลจะหาย

การทดสอบฤทธทางเภสชวทยา นอกจากฤทธสมานแผลแลวยงพบวาบวบกมฤทธลดการอกเสบ ฤทธตานฮสตามน ฤทธแกปวด ฤทธตานเชอแบคทเรย ฤทธตานเชอรา ฤทธท�าใหเลอดหยดเรว และฤทธ

46

รกษาความผดปกตของหลอดเลอดด�า ซงมรายงานการวจยทางคลนกหลายรายงานทแสดงใหเหนถงประสทธผลของการรบประทานtotaltriterpenefractionจากบวบกในขนาด 90-180 มลลกรมตอวน สามารถบรรเทาอาการทเกดจากความผดปกตของระบบหลอดเลอดด�าไดแกภาวะvenoushypertensionและภาวะvenousinsufficiencyได

การทดสอบความเปนพษ การทดสอบความเปนพษของบวบกในสตวทดลองพบวา สารสกดแอลกอฮอลและน�า (1:1) มความเปนพษเลกนอย ในขณะทการปอนผงบวบกไมท�าใหเกดความเปนพษตอสตวทดลอง

การน�าบวบกมาใชอยางงายๆการใชบวบกรกษาอาการเนองจากแมลงกดตอย ใชใบขยทาแกแมลงกดตอยการใชบวบกรกษาแผล ใชใบสดพอกแผลสดวนละ2ครง1,2


1. ส�านกงานขอมลสมนไพร. บวบก. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก: http://www.medplant.mahidol.ac.th


2. คณะกรรมการแหงชาตดานยา.บญชยาจากสมนไพรพ.ศ.2549ตามประกาศคณะกรรมการ

แหงชาตดานยา (ฉบบท 5) พ.ศ. 2549 เรอง บญชยาหลกแหงชาต พ.ศ. 2547 (ฉบบท 4).

กรงเทพฯ:โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจ�ากด,2549:100หนา.

47

พญายอ วณา นกลการ


ยาพญายอ ยาครม ยาโลชน สารละลาย (ส�าหรบปายปาก) ยาโลชน (รพ.) สารละลาย (ส�าหรบปายปาก)(รพ.) ยาขผง (รพ.) ทงเจอร (รพ.)สตรต�ารบ สารสกดเอทลแอลกอฮอลของใบพญายอแหง[Clinacanthus nutans(Burm.f.)Lindau.]วงศACANTHACEAE ครมทมสารสกดพญายอ4-5% สารละลาย(ส�าหรบปายปาก)ทมสารสกดพญายอในกลเซอรน2.5-4% โลชนทมสารสกดพญายอ1.25%ขอบงใช ยาครมบรรเทาอาการของโรคเรมและงสวด สารละลาย (ส�าหรบปายปาก) รกษาแผลในปาก (aphthous ulcer) แผลจากการฉายรงสและเคมบ�าบด โลชนบรรเทาอาการผดผนคนลมพษตมคน ยาขผงบรรเทาอาการอกเสบปวดบวมจากแมลงกดตอย ทงเจอรพญายอบรรเทาอาการของเรมและงสวดขนาดและวธใช ทาบรเวณทมอาการวนละ5ครง

48

การศกษาทางคลนกการบรรเทาอาการโรคเรม งสวด และแผลในปาก การศกษาทางคลนกจ�านวนมากพบวา ยาเตรยมจากสารสกดใบพญายอ เมอน�ามารกษาผปวยโรคเรมชนดHerpes simplex virus type-2 (HSV-2) โดยเปรยบเทยบกบยา acyclovir และ ยาหลอกพบวายาเตรยมสารสกดใบพญายอมประสทธผลในการรกษาไดดเทยบเทากบยาacyclovirและดกวายาหลอกอยางเหนไดชดนอกจากนยงไมท�าใหผใชมอาการแสบและระคายเคองขณะทใชยา การประยกตใชพญายอในทางคลนกเพอรกษาการตดเชอเรมทงในปาก และตามผวหนง รวมทงแผลในปากจ�าพวก aphthous ulcer พบวายาเตรยมจากพญายอสามารถรกษาอาการของโรคกลมนไดผลด การรกษาผปวยโรคงสวดดวยยาจากสารสกดจากใบพญายอ เปรยบเทยบกบยาหลอก พบวาผปวยทรกษาดวยยาจากสารสกดของใบพญายอมการตกสะเกด และการหายของแผลมากกวากลมทรกษาดวยยาหลอก นอกจากนกลมผปวยทรกษาดวยยาจากสารสกดของใบพญายอ มระดบความเจบปวดลดลงเรวกวากลมผปวยทไดรบยาหลอกและไมพบผลขางเคยงใดๆจากการใชยาดงกลาวทง2กลม

การทดสอบฤทธทางเภสชวทยา การศกษาฤทธของสารสกดใบพญายอตอเชอไวรสทกอใหเกดโรคเรม(H. simplexvirustype-2;HSV-2)เปรยบเทยบกบยาacyclovirพบวาสารสกดจากใบพญายอสามารถฆาเชอHSV-2 ในหลอดทดลอง โดยท�าลายไวรสHSV-2ภายนอกเซลลโดยตรงท�าใหไวรสตาย ไมสามารถเขาไปเจรญเตบโตในเซลลได แตไมสามารถยบยงการแบงตวเพมจ�านวนและการเขาสเซลลของเชอHSV-2ได การศกษาฤทธของสารสกดจากใบพญายอตอเชอไวรสทกอเกดโรคอสกอใสและงสวดพบวาสารสกดใบพญายอมฤทธฆาเชอไวรสไดโดยตรง นอกจากนพญายอยงมฤทธตานการอกเสบดวย โดยพบวาสารสกดบวทานอลจากใบพญายอขนาด 270 มลลกรม/กโลกรม สามารถลดอาการบวมของขอเทาหนขาวไดเทยบเทากบยาแอสไพรนขนาด100มลลกรม/กโลกรมนอกจากนยงพบวาการทาครมพญายอ 5% และสารสกดแอลกอฮอลพญายอ 5% ในบรเวณทเกดการอกเสบของหนขาว สามารถลดการอกเสบเรอรงได ซงกลไกการออกฤทธของสารสกดเกยวของกบการยบยงสารกอการอกเสบทรางกายสรางขน

49

การทดสอบความเปนพษ จากการศกษาความเปนพษเฉยบพลนของใบพญายอในสตวทดลองพบวา สารสกดเอทานอลและสารสกดบวทานอลจากใบมความเปนพษเลกนอยและการศกษาพษกงเรอรงของสารสกดบวทานอลจากใบพบวาไมมผลตอการเจรญเตบโตแตท�าใหน�าหนกของตอมธยมสลดลงในขณะทน�าหนกของตบเพมขนโดยไมพบความผดปกตตออวยวะอนๆและไมพบอาการไมพงประสงคใดๆ

การน�าพญายอมาใชอยางงายๆการใชพญายอรกษาอาการเนองจากแมลงกดตอย เรม ใชใบขยทาบรเวณทถกแมลงสตวกดตอยหรอเปนเรม1,2


1. ส�านกงานขอมลสมนไพร.พญายอ. [ออนไลน].เขาถงไดจาก:http://www.medplant.mahidol.



แหงชาตดานยา(ฉบบท5)พ.ศ.2549เรองบญชยาหลกแหงชาตพ.ศ.2547(ฉบบท4).กรงเทพฯ:


50

ไพล ณฏฐน อนนตโชค


ยาไพล ยาครมสตรต�ารบ น�ามนหอมระเหยงายจากเหงาไพล[Zingiber montanum(Koenig)LinkexDietr]วงศZINGIBERACEAEขอบงใช บรรเทาอาการบวมฟกช�าเคลดขดยอกขนาดและวธใช ทาและถเบาๆบรเวณทมอาการวนละ2-3ครงขอหามใช หามทาบรเวณขอบตาและเนอเยอออน หามทาบรเวณผวหนงทมบาดแผลหรอมแผลเปดยาน�ามนไพล ยาน�ามน (รพ.)สตรต�ารบ สารสกดน�ามนไพล[Zingiber montanum(Koenig)LinkexDietr]ทไดจากการทอด(hotoilextract)ไมนอยกวารอยละ90ในต�ารบขอบงใช บรรเทาอาการบวมฟกช�าเคลดขดยอก

51

ขนาดและวธใช ทาและถเบาๆบรเวณทมอาการวนละ2-3ครงขอหามใช หามทาบรเวณขอบตาและเนอเยอออน หามทาบรเวณผวหนงทมบาดแผลหรอมแผลเปด

การศกษาทางคลนกฤทธบรรเทาอาการบวม ฟกช�า เคลดขดยอกของไพล การศกษาเบองตนทางคลนกพบวาไพลใหผลในการรกษาอาการปวดกลามเนอปวดขอและอาการเคลดตางๆไดด การศกษาทางคลนกของน�ามนไพลทอยในรปของเจล(ไพลเจล)พบวาไพลเจลสามารถลดการบวมไดเทยบเทากบ piroxicam gel ทงยงลดความแดงและบรรเทาอาการปวดไดผล การทดสอบประสทธผลของครมไพลจซาล (มสวนผสมของน�ามนไพล14%)ในนกกฬาทบาดเจบขอเทาแพลงโดยแบงเปน2กลมกลมท1ไดรบยาไพลจซาลและกลมท 2 ไดรบยาหลอกพบวากลมทไดรบยาไพลจซาลมอาการปวดและการบวมของขอเทานอยกวากลมทไดรบยาหลอก โดยเฉพาะในชวง 2-3 วนแรกของการรกษาและยงชวยใหการเคลอนไหวของขอเทาดขนดวยบรรเทาอาการหอบหด การทดสอบในเดกทเปนหดพบวา การรบประทานไพลขนาด 11-25 มลลกรม/กโลกรม ตอครง มฤทธตานฮสตามน แตมฤทธนอยกวายาคลอเฟนรามนในขนาด 0.1มลลกรม/กโลกรมตอครงการศกษาฤทธของไพลในผปวยเดกทเปนหดเพอดผลในขณะผปวยมการอาการหอบ โดยใหผปวยรบประทานไพลขนาด 250 มลลกรม พบวาคาเฉลยของผปวยหลงการใหไพลมอาการหอบลดลงหนาทปอดดขนชพจรและความดนเลอดไมเปลยนแปลง และการศกษาเพอดผลของไพลในการรกษาโรคหดระยะยาว โดยใหผปวยรบประทานไพลเปนประจ�าครงละ1แคปซล(มไพล130มลลกรม)หลงอาหารเชาและอาหารเยนเปนเวลา3เดอนพบวาระหวางใชไพลผปวยมอาการหอบนอยลงการศกษาในการปองกนอาการหอบหดในผปวยโรคหดเรอรง ทมอาการของโรคในขนาดปานกลางโดยใชยาในขนาด500,750และ1,000มลลกรมตอวนพบวาไพลท�าใหผปวยมอาการดขนและอาการแทรกซอนเนองจากยามนอยมากสวนใหญท�าใหผปวยมจ�านวนครงอจจาระเพมขนแตไมรนแรง

52

การทดสอบฤทธทางเภสชวทยา มการศกษาในสตวทดลองจ�านวนมากทระบวา ไพลมฤทธลดการอกเสบและอาการบวม โดยพบฤทธดงกลาวในสารสกดไพลดวยเฮกเซน สารเคอรควมน น�ามนหอมระเหยสาร (E)-4 (34,-dimethylphenyl)but-3-en-1-olสาร(E)-1-(3,4-di-methoxyphenyl)but-3-en-2-olและสาร(E)-1-(3,4-dimethoxyphenyl)butadiene(DMPBD) นอกจากฤทธลดการอกเสบและรกษาอาการบวม ฟกช�า เคลดขดยอกแลว ยงพบวาไพลมฤทธเปนยาชาเฉพาะท จงชวยลดอาการปวด ฤทธตานแบคทเรย ฤทธตานเชอรา ฤทธตานยสต ฤทธตานการหดเกรงของกลามเนอเรยบ และมฤทธตานฮสตามนซงชวยในการรกษาโรคหอบหด

การทดสอบความเปนพษ การทดสอบความเปนพษของไพลในสตวทดลองพบวา ผงไพล สารสกดแอลกอฮอล 50% และสารสกดเฮกเซน ไมมความเปนพษ ในขณะทน�ามนไพลมความเปนพษเลกนอย

การน�าไพลมาใชอยางงายๆการใชไพลรกษาอาการบวม ฟกช�า อกเสบ น�าไพลมาฝานเปนชนบางๆใชถนวดในบรเวณทอกเสบ เตรยมน�ามนไพลดวยการจในกะทะ(ควในกะทะ)จนไดน�ามนสเหลองน�ามาทาถนวด1,2


1. ส�านกงานขอมลสมนไพร.ไพล. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก:http://www.medplant.mahidol.ac.th/



แหงชาตดานยา (ฉบบท 5) พ.ศ. 2549 เรอง บญชยาหลกแหงชาต พ.ศ. 2547 (ฉบบท 4).

กรงเทพฯ:โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจ�ากด,2549:100หนา.

53

ฟาทะลายโจร ศรพร เหลยงกอบกจ


ยาฟาทะลายโจร ยาแคปซล ยาเมด ยาลกกลอน ยาแคปซล (รพ.) ยาลกกลอน (รพ.)สตรต�ารบ ผงจากสวนเหนอดนของฟาทะลายโจร[Andrographis paniculata(Burm.f.)Wall. ExNees] วงศACANTHACEAE ทมสารส�าคญ total lactone โดยค�านวณเปนandrographolideไมนอยกวารอยละ6โดยน�าหนก(%w/w)ขอบงใช บรรเทาอาการทองเสยชนดทไมเกดจากการตดเชอเชนอจจาระไมเปนมกหรอมเลอดปน บรรเทาอาการเจบคอ บรรเทาอาการของโรคหวด(commoncold)เชนเจบคอปวดเมอยกลามเนอขนาดและวธใชบรรเทาอาการทองเสย รบประทานครงละ500มลลกรม–2กรมวนละ4ครงหลงอาหารและกอนนอนบรรเทาอาการหวด เจบคอ รบประทานครงละ1.5–3กรมวนละ4ครงหลงอาหารและกอนนอนขอหามใช หามใชในผทมอาการแพฟาทะลายโจร หามใชในหญงตงครรภและใหนมบตรเนองจากอาจท�าใหเกดทารกวรปได

54

หามใชฟาทะลายโจรส�าหรบแกเจบคอในกรณตางๆตอไปน•ผปวยทมอาการเจบคอเนองจากตดเชอStreptococcus group A•ผปวยทมประวตเปนโรคไตอกเสบ เนองจากเคยตดเชอ Streptococcus

group A•ผปวยทมประวตเปนโรคหวใจรหมาตค•ผปวยทมอาการเจบคอเนองจากมการตดเชอแบคทเรยและมอาการรนแรงเชนมตมหนองในคอมไขสงและหนาวสน

ค�าเตอน หากใชตดตอกนเปนเวลานานอาจท�าใหแขนขามอาการชาหรอออนแรง หากใชฟาทะลายโจรตดตอกน3วนแลวไมหายหรอมอาการรนแรงขนระหวางใชยาควรหยดใชและพบแพทย ควรระวงการใชรวมกบสารกนเลอดเปนลม (anticoagulants) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด(antiplatelets) ควรระวงการใชรวมกบยาลดความดนโลหตเพราะอาจเสรมฤทธกนได ควรระวงการใช ร วมกบยาทมกระบวนการเมแทบอลซมผ านเอนไซม Cytochrome P450 (CYP) เนองจากฟาทะลายโจรมฤทธยบยงเอนไซม CYP1A2,CYP2C9และCYP3A4อาการไมพงประสงค อาจท�าใหเกดอาการผดปกตของทางเดนอาหารเชนปวดทองทองเดนคลนไสเบออาหารวงเวยนศรษะใจสนและอาจเกดลมพษได

การศกษาทางคลนกบรรเทาอาการเจบคอ การทดลองเปรยบเทยบผลการรกษาอาการไขและเจบคอของฟาทะลายโจรและยาพาราเซตามอลพบวากลมทไดรบฟาทะลายโจรขนาด6กรม/วนมอาการไขและการเจบคอลดลงโดยใหผลดกวากลมทไดรบฟาทะลายโจร3กรม/วนหรอไดรบพาราเซตามอลแตหลงการรกษา7วนใหผลไมแตกตางกนบรรเทาอาการหวด ฟาทะลายโจรใหผลในการปองกนหวด และบรรเทาอาการหวด การศกษาในนกเรยนชวงฤดหนาวโดยใหรบประทานยาเมดฟาทะลายโจรแหงขนาด200มลลกรม/วนเปนเวลา 3 เดอน พบวา การเปนหวดลดลงเมอเปรยบเทยบกบกลมควบคม ผลการ

55

ศกษาการใชยาเมด Kan Jang ซงเปนสารสกดจากฟาทะลายโจรแหง ขนาด 1,200มลลกรม/วน ในการรกษาผปวยโรคหวด พบวากลมทไดรบฟาทะลายโจรจะมอาการของไขหวด เชน อาการเหนอย อาการนอนไมหลบ อาการเจบคอ และน�ามกไหลลดลงเมอเปรยบเทยบกบกลมควบคมทไดรบยาหลอก ซงแสดงใหเหนวาฟาทะลายโจรท�าใหอาการและระยะเวลาของโรคหวดสนลงและไมพบผลขางเคยงใดๆบรรเทาอาการทองเสย การศกษารกษาอาการทองเสยในผ ปวยโรคอจจาระรวงเฉยบพลนและบดแบคทเรย โดยใหรบประทานผงฟาทะลายโจรบรรจแคปซล ขนาด 250 มลลกรม โดยแบงใหรบประทานเปน2ขนาดคอ500มลลกรมทก6ชม.นาน3วนและขนาด1 กรม ทก 12 ชม. นาน 2 วน เปรยบเทยบกบยาเตตราซยคลน พบวาฟาทะลายโจรใหผลการรกษาเชนเดยวกบยาเตตราซยคลน และชวยลดระยะเวลาตองนอนพกในโรงพยาบาลปรมาณน�าเกลอทใหทดแทนและปรมาณอจจาระเหลวทงจ�านวนครงและระยะเวลาทถายไดทง2ขนาดและขนาดทให1กรมจะไดผลดกวาขนาด500มลลกรมอยางไรกดเมอเปรยบเทยบผลตอเชออหวาตกโรคทพบในอจจาระผปวยฟาทะลายโจรจะลดจ�านวนเชออหวาตกโรคไดไมดเทากบยาเตตราซยคลน แตสามารถลดจ�านวนเชอบดไดดกวา

การทดสอบฤทธทางเภสชวทยา นอกจากฟาทะลายโจรจะมฤทธบรรเทาอาการหวดและเจบคอแลว ในการทดสอบฤทธทางเภสชวทยาของฟาทะลายโจรยงพบฤทธตางๆ อกเปนจ�านวนมาก เชน ฤทธลดการบบตวของกลามเนอเรยบฤทธฆาเชอแบคทเรยทกอเกดโรคระบบทางเดนหายใจฤทธลดการอกเสบฤทธเพมการหลงสารในล�าคอฤทธเพมภมตานทานและโดยเฉพาะฤทธฆาเชอแบคทเรยทกอใหเกดโรคทองเสย

การทดสอบความเปนพษ การทดสอบความเปนพษของฟาทะลายโจรพบวาสารสกดน�าจากใบและกงสารสกดดวยแอลกอฮอลสารสกดดวยเมทานอล:น�า(1:1)สารสกดเอทลอเทอรมความเปนพษเลกนอยถงปานกลางในขณะทสารสกดดวย50%แอลกอฮอลไมมความเปนพษ

56

การน�าฟาทะลายโจรมาใชอยางงายๆการใชฟาทะลายโจรรกษาอาการทองเสย ใชแคปซลของผงใบฟาทะลายโจรขนาด 250 มลลกรม จ�านวน 2 แคปซลรบประทาน4ครงตอวนการใชฟาทะลายโจรรกษาอาการไอและเจบคอ น�าใบฟาทะลายโจรสดตากแหงในรม บดเปนผงละเอยด น�ามาปนเปนยาลกกลอนขนาดปลายนวกอยผงลมใหแหงรบประทาน3-6เมดวนละ4ครง3เวลาหลงอาหารและกอนนอน ใชแคปซลของผงใบฟาทะลายโจร ขนาด 500 มลลกรม จ�านวน 2 แคปซลรบประทานวนละ4ครงหลงอาหารและกอนนอน1,2


1. ส�านกงานขอมลสมนไพร.ฟาทะลายโจร.[ออนไลน].เขาถงไดจาก:http://www.medplant.mahidol.





57

รางจด พนดา ใหญธรรมสาร

ยารางจด1

ยาชง(รพ.)สตรต�ารบ ผงของใบรางจดโตเตมท(Thunbergia laurifoliaLindl.) วงศACANTHACEAEขอบงใช ถอนพษเบอเมาขนาดและวธใช รบประทานครงละ2–3กรมชงน�ารอนประมาณ120-200มลลลตรวนละ3ครงกอนอาหารหรอเมอมอาการค�าเตอน ควรระวงการใชในผปวยเบาหวานเพราะอาจเกดภาวะน�าตาลในเลอดต�า ควรระวงการใชในผปวยทตองใชยาอนอยางตอเนอง เพราะยารางจดอาจเรงการขบยาเหลานนออกจากรางกายท�าใหประสทธผลของยาลดลง

การศกษาทางคลนกฤทธตานสารพษ การศกษาในเกษตรกรกลมเสยงของสารฆาแมลง โดยท�าการตรวจวดระดบเอนไซมโคลนเอสเทอเรส (cholinesterase) ดวย reactive paper ซงจะระบไดวาเกษตรกรอยในระดบไมปลอดภยระดบเสยงและระดบปลอดภยเนองจากระดบเอนไซม

58

จะลดลงเมอไดรบพษจากสารฆาแมลง แบงเปนกลมทดลองจ�านวน 59 คน และกลมควบคม49คนท�าการทดลองโดยใชสมนไพรรางจดขนาด8กรม/วนในกลมทดลองและกลมยาหลอกขนาดเทากนนาน21วนจากนนท�าการตรวจหาการลดลงของสารฆาแมลงในรางกายในวนท7,14และ21ภายหลงไดรบสมนไพรรางจดและยาหลอกผลการทดลองพบวา ในวนท 7 และวนท 21 หลงไดรบสมนไพรรางจด ระดบเอนไซมโคลนเอสเทอเรสในกลมทดลองและกลมควบคมแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถตและเมอวเคราะหอยางละเอยดพบวา กลมทมแนวโนมการลดลงของระดบสารฆาแมลงในรางกายดกวากลมอนๆคอกลมอาย31-45ปกลมทไมมโรคประจ�าตวและกลมทมน�าหนกตว37-50กโลกรม2

มรายงานการใชน�าตมรางจดแกพษในผ ป วยทได รบพาราควอตจากการรบประทานแลวมารบการรกษาทโรงพยาบาลเจาพระยายมราช จงหวดสพรรณบรระหวางพ.ศ.2533-2535พบวาในชวง3ปทใชน�าตมรางจดมผไดรบสารพาราควอตทงหมด 64 ราย รอดชวต 33 ราย คดเปนรอยละ 51.6 เปรยบเทยบกบผลการรกษาชวงพ.ศ.2531-2532ทยงไมใชรางจดมผปวย11คนเสยชวตทกรายทงนการรกษาทโรงพยาบาลประกอบดวยการท�าใหอาเจยนลางทองใหยาขบปสสาวะใหวตามนซขนาดสง ใหยาสเตยรอยด และรกษาตามอาการเทาทจ�าเปน รวมทงยาตมรางจดทเตรยมโดยใชเถาและใบตากแหงหนก300กรมใสในน�าสะอาด1ลตรในหมอดนตมใชไฟกลางๆใหเดอดนาน 15 นาท แลวทงใหเยน ใหผปวยดมหรอใหทางสายใหอาหารครงละ 200มลลลตรทก2ชวโมงตลอดเวลาทอยโรงพยาบาล3

โรงพยาบาลบางกระทมจงหวดพษณโลกศกษาในเกษตรกร270คนแบงเปน3กลมๆละ90คนกลมท1ไดรบยาชงสมนไพรรางจด6กรมวนละ1ครงหลงอาหารเชา เปนเวลา7วน กลมท 2 ไดรบยาชงสมนไพรรางจด6กรมวนละ2ครงหลงอาหารเชาเยนเปนเวลา7วนกลมท3ไดรบยาหลอก(ชาชงเตยหอม)6กรมวนละ1ครงหลงอาหารเชาเปนเวลา7วนพบวาคาเฉลยระดบเอนไซมโคลนเอสเทอเรสในเลอดในวนท 7หลงไดรบรางจดสงกวากอนทจะไดรบรางจดอยางมนยส�าคญทง 3กลม(การเพมขนของเอนไซม ในกลมท 1 และ 2 มากกวาในกลมท 3) ดานความปลอดภยพบวายาชงรางจดและเตยหอมไมมผลตอคาชวเคมในเลอดและไมมผลตอความเขมขนของเลอดและเซลลเมดเลอดขาว4

นอกจากนยงมรายงานผปวยทใชรางจดในการแกพษtetrodotoxinจากไขแมงดาทะเล แพทยโรงพยาบาลชมพรเขตอดมศกดรายงานผปวยทไดรบพษหลงจากรบประทานไขแมงดาทะเล 4 ราย ความรนแรงของอาการตามปรมาณไขแมงดาทะเลทไดรบ เรมแสดงอาการตงแต40นาทถง4ชวโมงทกรายมอาการชารอบปากคลนไสอาเจยน

59

อาการชาจะลามไปกลามเนอมดตางๆ และทอนตรายคอ ท�าใหผปวยหายใจไมได ผปวย2รายมอาการรนแรงหมดสตตองใสเครองชวยหายใจแพทยใหการรกษาตามอาการเนองจากสารtetrodotoxinไมมยาตานพษเฉพาะตอมาแพทยอนญาตใหใชน�าสมนไพรรางจดในผปวยไดหลงกรอกน�าสมนไพรรางจดทางสายยางใหอาหาร40นาทผปวยเรมรสกตวและอาการดขนตามล�าดบ5

การทดสอบความเปนพษ1. การทดสอบความเปนพษ การทดสอบความเปนพษเฉยบพลน เมอปอนสารสกดน�าใบรางจดแกหนแรทขนาด 2 และ 5 กรม/กโลกรม หลงจากนนสงเกตอาการทกวนเปนเวลา 7 วน พบวาหนแรทไมมความผดปกตเมอเปรยบเทยบกบกลมควบคม และไมมการเสยชวตของหนแรท และการปอนสารสกดใบรางจดขนาดสงครงเดยวคอ 10กรม/กโลกรมแกหนแรทจ�านวน10ตวและกลมควบคม10ตวทใหน�าอยางเดยวสงเกตอาการและชงน�าหนกทกวนเปนเวลา7วนพบวาไมมหนแรทตวใดเสยชวตระหวางการทดลองไมมหนแรทตวใดมพฤตกรรมทผดปกตไปจากกลมควบคม เมอผาซากดอวยวะภายใน ไมพบความผดปกตใดๆ ทงลกษณะ ส และขนาดของอวยวะภายใน แสดงวาสารสกดน�าใบรางจดมความปลอดภยในการใช(ขนาดสง)ครงเดยว6

การทดสอบความเปนพษกงเรอรงเปนเวลา28วนแบงหนแรทออกเปน3กลมกลมละ24ตวโดยกลมท1เปนกลมควบคมปอนเฉพาะน�ากลมท2ปอนสารสกดใบรางจดขนาด500มลลกรม/กโลกรมกลมท3เปนกลมศกษาผลยอนกลบหลงหยดใหน�าสกดใบรางจด โดยใหสารสกดใบรางจด ขนาด 500 มลลกรม/กโลกรม เปนเวลา 28 วน แลวหยด ใหสงเกตอาการตออก 14 วน พบวาลกษณะภายนอกและพฤตกรรมตางๆของหนแรทในกลมท 2 ไมแตกตางไปจากกลมควบคม และไมมหนแรทตวใดเสยชวตในระหวางการทดสอบทงในกลมควบคมและกลมทใหสารสกดน�าใบรางจด และน�าหนกของหนแรทในกลมท3ไมแตกตางจากกลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถตและไมพบความผดปกตทางพยาธสภาพของอวยวะภายในของหนแรททง2เพศเมอสงเกตดวยตาเปลาแตเมอน�าอวยวะภายในมาชงน�าหนกพบวาน�าหนกตบไตของหนแรทเพศผทไดรบสารสกดน�าใบรางจดมากกวากลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถต (p<0.05) และคาชวเคมในหนแรททศกษายอนกลบ (กลมท 3)มคาชวเคมทเกยวกบไตและตบ เซลลเมดเลอดขาว (WBC)สงกวากลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถต6 แสดงวาการรบประทานรางจดตดตอกนนานประมาณ1เดอนอาจมผลตอตบและไตจงควรระมดระวง

60

การทดสอบความเปนพษเรอรงทดสอบในหนแรทพนธวสตารเมอปอนสารสกดน�ารางจดทางปากขนาด 20, 200, 1,000 และ 2,000 มลลกรม/กโลกรม/วน หรอคดเปน1,10,50และ100เทาของขนาดทใชในคนเปนเวลา6เดอนเทยบกบกลมควบคมทไดรบน�ากลนพบวาสารสกดรางจดไมมผลตอน�าหนกตวการกนอาหารพฤตกรรมและสขภาพทวไปของหน ไมท�าใหเกดอาการพษสะสม และไมท�าใหหนตาย หนเพศผทไดรบสารสกดรางจดขนาด2,000มลลกรม/กโลกรม/วนมเมดเลอดแดงนอยกวากลมควบคมและคาดชนเมดเลอดแดงแตกตางอยางมนยส�าคญแตการเปลยนแปลงเหลานอยในชวงคาปกตแตหนเพศเมยทไดรบสารสกดรางจดขนาด1,000และ2,000มลลกรม/กโลกรม/วน มเมดเลอดขาวเพมขนอยางมนยส�าคญ หนทงสองเพศทไดรบสารสกดรางจดขนาด2,000มลลกรม/กโลกรม/วนมระดบบลรบนเพมขนอยางมนยส�าคญแตคงอยในชวงคาปกตสารสกดรางจดไมท�าใหเกดการเปลยนแปลงของอวยวะภายในทงระดบมหพยาธวทยาและจลพยาธวทยาอยางไรกตามการรบประทานรางจดในขนาดสงเปนระยะเวลานานตอเนอง ควรมการตรวจเลอดเพอตดตามดการเปลยนแปลงของคาเคมคลนกทอาจเกดขนรวมดวย7

2. ความเปนพษตอเซลล เมอปอนสารสกดน�าใบรางจดขนาด500มลลลตร/กโลกรมใหหนแรทเปนเวลา28วนทดสอบความเปนพษตอเซลลโดยวดระดบของmalondialdehyde(MDA)ซงMDAเปนผลผลตของปฏกรยาoxidationของlipidmembraneทมอยในเยอหมเซลลและองคประกอบของเซลลทกเซลลจากอนมลอสระซงเกดขนตลอดเวลาทภาวะปกตในระดบหนงซงพบวาสารสกดน�าใบรางจดไมท�าใหระดบMDAแตกตางไปจากกลมควบคมแสดงวาสารสกดน�าใบรางจดไมท�าใหlipidmembraneเสยหายจงไมเปนพษตอเซลล6

3. ฤทธกอกลายพนธ สารสกดน�าใบรางจดความเขมขน125,250และ500ไมโครกรม/จานเพาะเชอ ทดสอบฤทธการกอกลายพนธตอเชอแบคทเรย Salmonella typhimurium สายพนธTA98และTA100 พบวาสารสกดน�าใบรางจดไมมฤทธกอกลายพนธ แตมผลชวยตานฤทธการกอกลายพนธ6

61


1. ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา. บญชยาหลกแหงชาต (รายการยาจากสมนไพร).


2. ปญญาอทธธรรมและคณะ.การใชสมนไพรรางจดขบสารฆาแมลงในรางกายของเกษตรกรกลม

เสยงในต�าบลเมองเดชอ�าเภอเดชอดมจงหวดอบลราชธาน.รวมบทคดยองานวจยการแพทยแผน

ไทยและทศทางการวจยในอนาคตสถาบนการแพทยแผนไทย,2543:32-3.

3. พทธชาตลมละมยเมธโชคชยชาญพวงเพญวรตมเสนกษมอายการ.รายงานการวจยเรอง

การใชรางจดรกษาผปวยทไดรบสารพาราควอต โรงพยาบาลเจาพระยายมราช สพรรณบร พ.ศ.

2533-2535.โรงพยาบาลเจาพระยายมราชส�านกงานสาธารณสขจงหวดสพรรณบรพ.ศ.2538.

4. ดวงรตน เชยวชาญวทย ก�าไร กฤตศลป เชดพงษ นอยภ. การใชสมนไพรรางจดเพมปรมาณ

เอนไซมโคลนเอสเทอเรสในซรมของเกษตรกรทพบพษสารก�าจดศตรพชในรางกาย. พทธชนราช

เวชสาร2545:19(1):12-20.

5. สพรรณ ประดษฐสถาวงษ. รายงานผปวยพษแมงดาทะเล 4 ราย รกษาดวยสมนไพรรางจด.

วารสารการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก2552;7:84-8.

6. วรวรรณวสฐพงศพนธวระวรรณเรองยทธการณไชยยงรจจนเวทอ�าไพปนทองอษณย

วนจเขตค�านวณ นรชร เลศประเสรฐสข. การทดสอบความเปนพษของน�าสกดใบรางจด

(Thunbergia laurifoliaLinn.)ในหนขาว.วารสารสมนไพร2546;10(2):23-36.

7. ChivapatS,ChavalittumrongP,AttawishA,BansiddhiJ,PadungpatS.Chronictoxicity

ofThunbergia laurifoliaLinn.extract.JThaiTradAlternMed2009;7:17-25.

62

ผกพนบาน

โดยรองศาสตราจารย ภญ.พรอมจต ศรลมพ

63

64

กระเจยบแดง Roselle, Jamaica Sorrel Hibiscus sabdariffa L. MALVACEAE ชอทองถน กระเจยบ กระเจยบเปรยว ผกเกงเคง สมเกงเคง สมตะเลงเครง สมป ใบและยอดออน มรสเปรยว แกไอ กลบเลยงแหงของผล ขบปสสาวะ จากการศกษาทางคลนกในคนพบวา การใหผปวยโรคกระเพาะปสสาวะอกเสบ และโรคนว 73 คน ดมน�ากระเจยบแดง มผลท�าใหปสสาวะเปนกรดและใส มอาการปวดแสบเวลาปสสาวะนอยลงและถายสะดวกขน เพราะชวยฆาเชอโรคในทางเดนปสสาวะ นอกจากนยงมฤทธลดความดนโลหต และท�าใหเลอดไมขน ฤทธตานอนมลอสระ ฤทธตานไวรส ตานเชอแบคทเรยและเชอรา ฤทธแกปวด แกไข สารสกดดวยแอลกอฮอลมฤทธตานเซลลมะเรงบางชนดและยบยงการเกดเนองอกในระยะแรก และยงพบวาลดการดดซมแอลกอฮอล จงใชแกอาการเมาคางได จากขอมลงานวจยเหลานสามารถสรปไดวา กระเจยบแดงสามารถเปนยาและเปนอาหารทชวยปองกนโรคไดด

กระเจยบมอญ OkraAbelmoschus esculentus (L.) Moench MALVACEAE ชอทองถน มะเขอมอญ กระเจยบ มะเขอทะวาย มะเขอพมา มะเขอมน มะเขอละโว ผลออน มรสจด น�ามาตม จมน�าพรกหรอปรงเปนแกง เชน แกงสมปลาหมอกบผลกระเจยบ ผลแหง ชงน�า รบประทานแกโรคกระเพาะอาหาร จากการวจยพบวา เมอกของกระเจยบมอญซงเปนคารโบไฮเดรทโมเลกลใหญ จะเคลอบผนงกระเพาะอาหาร สามารถปองกนการระคายจากกรด และทส�าคญคอ สามารถปองกนการเกาะตดของเชอแบคทเรย Helicobacter pyroli (ซงเปนสาเหตการเกดแผลในกระเพาะอาหาร) กบโปรตนของเซลลบผนงทางเดนอาหารได

65

กระชายBoesenbergia pandurata Holtt. ZINGIBERACEAE ชอทองถน กะแอน ละแอน วานพระอาทตย เหงา ใชเปนยาขบลม แกทองอด ทองเฟอ แกปวดมวนทอง น�ามนหอมระเหยออกฤทธ ชวยในการขบลม ท�าใหกระเพาะอาหารและ ล�าไสเคลอนไหวดขน และท�าใหเจรญอาหาร รกษาโรคบด และโรคในชองปาก เชน ปากเปอย ปากเปนแผล ปากแหง เปนตนมรายงานวาสาร cineol ในน�ามนหอมระเหยมฤทธลดการบบตวของล�าไสเลก

กระโดนCareya sphaerica Roxb. BARRINGTONIACEAEชอทองถน ปย ปยกระโดน ปยขาว ผาฮาด หกวาง ใบและเปลอก ชะลางบาดแผล สมานแผลเรอรง แกอกเสบ ดอก บ�ารงก�าลงหลงคลอด ผล ชวยยอยอาหาร ยอดออนและดอกออน รสฝาดมน รบประทานเปนผกสด ผกจมกบนาพรก แจว สมตา ลาบ กอย ภาคใตนยมรบประทานกบขนมจน ผกกระโดน 100 กรม ใหพลงงาน 83 กโลแคลอร เสนใย 1.9 กรม แคลเซยม 13 มลลกรม ฟอสฟอรส 18 มลลกรม เหลก 1.7 มลลกรม วตามนเอ 3958 IU วตามนบหนง 0.10 มลลกรม วตามนบสอง 0.88 มลลกรม ไนอาซน 1.8 มลลกรม วตามนซ126 มลลกรม

66

กระถนLeucaena leucocephala de Wit FABACEAE ชอทองถน ผกกานถน ตอเบา กระถนดอกขาว ยอดออนและฝกออน มรสมน รบประทานสด กบน�าพรกชนดตาง ๆ เมลดออน มรสมนแกมหวาน ใชผสมในสมต�า มะละกอ และใสในขาวย�าปกษใต ยอดออน 100 กรม ใหพลงงาน 80.7 กโลแคลอร เสนใย 3.8 กรม แคลเซยม 137 มลลกรม ฟอสฟอรส 11 มลลกรม เหลก 9.2 มลลกรม วตามนเอ 7883 IU วตามนบหนง 0.33 มลลกรม วตามนบสอง 0.09 มลลกรม ไนอาซน 1.7 มลลกรม วตามนซ 8 มลลกรม

กะทอZingiber zerumbet Smith ZINGIBERACEAE ชอทองถน กะทอปา กะแวน กะแอน แฮวด�า เฮยวแดง เหงาสด น�ามนหอมระเหยประกอบดวย zerumbone, zerumbone oxide เปนตน ใชแกทองอด ทองเฟอ ปวดทองและแกบด เหงา รสเผดรอน มฤทธขบลม กระตนการหลงน�าลาย และเพมความอยากอาหารดวย สาร zerumbone สามารถตานการเจรญของเซลลมะเรงตบ HepG2 ได นอก จากนยงมฤทธลดการอกเสบ ปองกนอาการพษจากสารเคม และเสนเลอดแดงอดตน

67

ขจรTelosma minor Craib ASCLEPIADACEAEชอทองถน สลด ราก ถอนพษเบอเมา ท�าใหอาเจยน ยอดออน ดอก และผลออน ใชรบประทานสดหรอลวกใหสก รบประทานกบ น�าพรก ผดกบไข หรอปลาหมก แกงจด แกงสม ดอกขจร 100 กรม ใหพลงงาน 72 กโลแคลอร เสนใย 1.6 กรม แคลเซยม 70 มลลกรม ฟอสฟอรส 90 มลลกรม เหลก 1 มลลกรม วตามนเอ 3000 IU วตามนบหนง0.10 มลลกรม วตามนบสอง 0.10 มลลกรม ไนอาซน 1.5 มลลกรม วตามนซ 4.5 มลลกรม

กะเพรา Holy Basil Ocimum tenuiflorum L. LAMIACEAE/LABIATAEชอทองถน กอมกอ กอมกอดง กะเพราขาว กะเพราแดง ใบหรอทงตน ขบลม แกปวดทอง ทองเสย และคลนไส อาเจยน ขบเหงอ ขบน�านมส�าหรบแมลกออน และชวย บ�ารงสายตา ใบกะเพรา มสารเบตา-แคโรทนสง (7,857 ไมโครกรม/100 กรม) ซงสารนจะ เปลยนเปนวตามนเอในรางกาย กะเพราแดงมฤทธแรงกวากะเพราขาว ในทางยาจงนยมใชกะเพราแดง สวนกะเพราขาวนยมใชปรงอาหาร ชวยดบกลนคาว พบวาฤทธขบลมเกดจากน�ามนหอมระเหย การทดลองในสตวพบวา น�าสกดทงตนมฤทธลดการบบตวของล�าไส ลดอาการปวดเกรง สารสกดแอลกอฮอลสามารถรกษาแผลในกระเพาะอาหาร สาร eugenol ในใบมฤทธขบน�าด ชวยยอยไขมนและลดอาการจกเสยด นอกจากนยงพบวาชวยคลายเครยดและท�าใหหลบสบาย

68

ขา GalangalAlpinia galanga (L.) Willd ZINGIBERACEAEชอทองถน ขาหลวง ขาหยวก เหงาออนหรอดอกออน รสเผดรอน บรรเทาอาการทองอด ทองเฟอ และขบลม เหงาแก รสรอนเผดปรา ใชปรงรสและแตงกลนน�าพรกแกง เหงาออน ตนออน ใชปรงเปนอาหาร ใสในตมย�า ตมขาไก ต�าเมยงขา ต�าเมยง ขาไก เหงาออน 100 กรม ใหพลงงาน 20 กโลแคลอร เสนใย 1.1 กรม แคลเซยม 5 มลลกรม ฟอสฟอรส 27 มลลกรม เหลก 0.1 มลลกรม เบตา-แคโรทน 18 ไมโครกรม วตามนบหนง 0.13 มลลกรม วตามนบสอง 0.15 มลลกรม ไนอาซน 0.4 มลลกรม วตามนซ23 มลลกรม เหงาขามน�ามนหอมระเหย ชวยลดอาการปวดเกรง อาหารไมยอยและตานการเกดแผลในกระเพาะอาหาร บรรเทาอาการคลนไสและสะอก ทองเสย จดเปนสมนไพรทปลอดภย ไมมฤทธกอกลายพนธ และไมเปนพษทงพษเฉยบพลนและเรอรง

69

ขเหลกSenna siamea (Lam.) Irwin & Barneby FABACEAEชอทองถน ขเหลกหลวง ขเหลกเผอก ขเหลกใหญ ยะหา ดอกตมและใบออน ชวยใหหลบ เปนยาระบายออน ๆ ใบ แกระดขาว แกนว ขบปสสาวะ ราก แกไข ไขกลบไขซ�า ดอกตมและใบออน มรสขม ใชปรงแกงขเหลก แกงบวน ใบขเหลก มเสนใย แคลเซยม ฟอสฟอรส เหลก และเบตา-แคโรตนสง สวนดอก มวตามนเอสง สารสกดจากใบประกอบดวยสารกลมแอนทราควโนนกลยโคไซด ซงเพมความแรงของการบบตวของกลามเนอล�าไสสตวทดลอง จงมฤทธเปนยาระบาย สารสกดแอลกอฮอลดอกขเหลกพบวา มปรมาณ polyphenols แสดงฤทธลดอนมลอสระระดบทสง และสามารถปองกนการท�าลายและความเสยหายของเซลลในรางกายจากปฏกรยาออกซเดชน ใบและดอกมสารส�าคญกลมโครโมน ไดแก บาราคอล (barakol) เมออยในสภาวะทเปนกรด ชวยระงบประสาท ท�าใหคลายกงวล และนอนหลบ แตมพษตอตบ ส�าหรบวธปรงอาหารของคนไทยทตมดอกตมและใบออนกบน�าทงกอนปรงอาหาร พบวาบาราคอลละลายออกไปกบน�าถง 90 %

70

ผกแขยงLimophila aromatica (Lamk.) Merr. SCROPHULARIACEAEชอทองถน ผกกะแยง ผกพา มะออม แขยง ตนและใบ มรสเผดรอน กลนฉน ใชขบลม ชวยเจรญอาหาร โดยใชรบประทานสด จมกบแจว สมต�า ลาบ กอย และซปหนอไม เปนเครองปรงใส ในแกงออมตาง ๆ ไมเหมาะส�าหรบหญงตงครรภผกแขยงในฤดฝนใบจะอวบงาม สวนยอดทเกบในฤดหนาวจะมใบนอยและมดอกปนมาดวย ผกแขยง 100 กรม ใหพลงงาน 32 กโลแคลอร เสนใย 1.5 กรม แคลเซยม 55 มลลกรม ฟอสฟอรส 62 มลลกรม เหลก 5.2 มลลกรม วตามนเอ 5862 IU วตามนบหนง 0.02 มลลกรม วตามนบสอง 0.87 มลลกรม ไนอาซน 0.6 มลลกรม วตามนซ 5 มลลกรม

คนColocasia gigantea Hook. f. ARACEAEชอทองถน กระดาษขาว บอน กะเอาะขาว โหรา ออกดบ กานใบ ใบออน มรสจด เยน เหมาะในการบรโภคชวงอากาศ รอน รบประทานสดเปนผกแกลม ปรงเปนแกงสม วธท�าคอ น�ากานทเจรญเตมทมาลอกเอาเปลอกเขยวทห มออกกอนน�าไปรบประทานสดหรอปรงอาหาร เหงาออน 100 กรม ใหพลงงาน 9 กโลแคลอร เสนใย 0.8 กรม แคลเซยม 115 มลลกรม ฟอสฟอรส 30 มลลกรม เหลก 1.3 มลลกรม วตามน เอ 213 IU วตามนบหนง 0.03 มลลกรม วตามนบสอง 0.01 มลลกรม ไนอาซน 0.4 มลลกรม วตามนซ 6 มลลกรม

71

แคSesbania grandiflora (L.) Pers. FABACEAEชอทองถน แคบาน แคแดง ยอดออนและใบสด มรสหวานมน แก ไขหวลม (อาการไขทเกดขนในระยะทอากาศเปลยนแปลงกะทนหน เชน ฤดรอนเปนฤดฝน หรอ ฤดฝนเปนฤดหนาว) ดบพษรอนถอนพษไข เปลอกตน ตมรบประทานแกทองรวง แกบด ดอก มรสหวานออกขมเลกนอย แก ไขหวลม ยอดออนและดอก ลวกหรอนงรบประทานกบน�าพรก แจว ลาบ กอย ปรงเปนแกงสม ตมจด ยอดแคมสารอาหารมากกวาดอกแค ยอดแค 100 กรม ใหพลงงาน 87 กโลแคลอร เสนใย 7.8 กรม แคลเซยม 395 มลลกรม ฟอสฟอรส 40 มลลกรม เหลก 4.1 มลลกรม เบตา-แคโรทน 8654 ไมโครกรม วตามนเอ 1442 ไมโครกรม วตามนบหนง 0.28 มลลกรม วตามนบสอง 0.33 มลลกรม ไนอาซน 2.0 มลลกรม วตามนซ 19 มลลกรม

ชะพล/ ชาพลPiper sarmentosum Roxb. ex Hunter PIPERACEAEชอทองถน ผกปนา ผกพลนก พลลง นมวา ผกแค ผกปลง ผกนางเลด ผกอเลด ผลแหง ใชขบเสมหะในล�าคอ โดยฝนกบมะนาวและเกลอ ใชรกษาบด ใบ มรสเผดเลกนอย เปนยาขบลม แกจกเสยด บ�ารงธาต แกธาตพการ คมเสมหะใหปกต ใบออนดบ ใชหอเปนเมยงค�า แกงกะท รบประทานสดหรอสกกบน�าพรก ใบชะพล 100 กรม ใหพลงงาน 101 กโลแคลอร เสนใย 4.6 กรม แคลเซยม 601 มลลกรม ฟอสฟอรส 30 มลลกรม เหลก 7.6 มลลกรม วตามนเอ 21250 IU วตามนบหนง 0.13 มลลกรม วตามนบสอง 0.11 มลลกรม ไนอาซน 3.4 มลลกรม วตามนซ 10 มลลกรม ปรมาณสารแคลเซยมออกซาเลตสงถง 691 มลลกรม สารสกดน�าของชาพลทงตนมฤทธลดน�าตาลในเลอดของหนทดลอง ใบชาพลสด มปรมาณสารแคลเซยมออกซาเลตคอนขางสงจงไมควรรบประทานเปนประจ�า

72

ชะอมAcacia pennata (L.) Willd. subsp. insuavis Nielsen FABACEAEชอทองถน ผกหละ อม ราก แกทองเฟอ ขบลมในล�าไส แกปวดทอง ยอดออน ใบออน รสจดชบไขทอดรบประทานกบน�าพรก ลวกหรอนงจมน�าพรกหรอปรงเปนแกง เชน แกงกบปลา ไก เนอ ตามความเชอของคนไทย ไมใหหญงตงครรภและใหนมบตรรบประทานชะอม ยอดชะอม 100 กรม ใหพลงงาน 57 กโลแคลอร เสนใย 5.7 กรม แคลเซยม 58 มลลกรม ฟอสฟอรส 80 มลลกรม เหลก 4.1 มลลกรม วตามนเอ 10066 IU วตามนบหนง0.05 มลลกรม วตามนบสอง 0.24 มลลกรม ไนอาซน 1.5 มลลกรม วตามนซ 58 มลลกรม ใบ มสารกลม flavonoids มฤทธแกปวดและรกษาอาการอกเสบ

ตะลงปลงAverrhoa bilimbi L. AVERRHOACEAEชอทองถน กะลงปลง หลงปลง พลมง ใบ แกคน รกษาอาการอกเสบ ดอก แก ไอ ผล มรสเปรยว ชวยใหเจรญอาหาร บ�ารงกระเพาะอาหาร ฝาดสมานและ ลดไข นยมใสเปนเครองปรงรสในแกงคว ตม ตมย�า หรอหนเปนฝอยใส ในน�าพรก ผลตะลงปลง 100 กรม ใหพลงงาน 11 กโลแคลอร เสนใย 0.3 กรม แคลเซยม 1 มลลกรม ฟอสฟอรส 6 มลลกรม เหลก 0.2 มลลกรม วตามนเอ 267 IU วตามนบหนง 0.03 มลลกรม วตามนบสอง 0.09 มลลกรม ไนอาซน 0.7 มลลกรม วตามนซ 2 มลลกรม

73

ตาลงCoccinia grandis Voigt. CUCURBITACEAEชอทองถน ผกต�านน ต�านน ผกต�าลง ผกแคบ ทงตน แกโรคผวหนง ลดน�าตาลในเลอด ยอดออนหรอใบออน ลวกหรอนง แกลมน�าพรก ปรงเปนแกงเลยง แกงจด ผด ผลออน ดองรบประทานกบน�าพรก ใบและยอดออนตาลง มวตามนเอ สง ใบและยอดออน 100 กรม ใหพลงงาน 35 กโลแคลอร เสนใย 1 กรม แคลเซยม 126 มลลกรม ฟอสฟอรส 30 มลลกรม เหลก 4.6 มลลกรม วตามนเอ 18608 IU วตามน บหนง 0.17 มลลกรม วตามนบสอง 0.13 มลลกรม ไนอาซน 1.2 มลลกรม วตามนซ 34 มลลกรม

เนยมหเสอPlectranthus amboinicus (Lour.) Spreng. LAMIACEAEชอทองถน หอมดวนหลวง หอมดวนหเสอ นาคนจากใบ แกปวดห พษฝในห หน�าหนวก ใบออนและยอดออน มกลนเฉพาะตว นยมรบประทานเปนผกสด แกลมกบย�า ลาบและน�าพรก

74

เปราะหอมKaempferia galanga L.ZINGIBERACEAEชอทองถน หอมเปราะ วานตนดน วานแผนดนเยน วานหอม เหงา มกลนหอมจากน�ามนหอมระเหย เปนยาขบลม แกทองเฟอ ต�าสมหวเดกแกหวด ใชปรงแตงกลนน�าพรกหลายชนด

ผกคราด/ผกคราดหวแหวนSpilanthes acmella Murr.ASTERACEAEชอทองถน ผกคราดหวแหวน ผกตมห ผกเผด ตนสด มรสเผดรอน เอยน เฝอน ต�าผสมเหลา หรอ น�าสมสายชอมแกฝในล�าคอ หรอตอมน�าลายอกเสบ แกปวดฟน ท�าใหชา ชวยขบลมและยอยอาหาร ยอดใบและดอก รบประทานสด แกลมน�าพรก ลาบ กอย ใสในแกงแค ออมปลา ออมกบ แกงกบปลาหรอหอย ใบ ชอดอกและกานชอดอก มสาร spilanthol ซงมฤทธเปนยาชาเฉพาะท การทดสอบฤทธชาเฉพาะทในสตวและคนปกต โดยใชสารสกดทงตนดวยแอลกอฮอลเทยบกบยาชา lidocaine พบวา ไดผลเรวกวา แตระยะเวลาการออกฤทธสนกวา

75

ผกชลอมOenanthe stolonifera Wall.APIACEAEชอทองถน ผกอนออ ทงตน รกษาอาการเหนบชา ขบเหงอ แกน�าเหลองเสย ผล ขบลม แกธาตพการ แกหอบหด ไอ คลนไสอาเจยน ยอดออนและใบ รสเผดแกมขม มกลนหอม รบประทานสด แกลมกบน�าพรก สมต�า ลาบ ย�า มรายงานพบวา สารสกดตนผกชลอมดวยเมทานอลสามารถปองกนอาการหวใจเตนไมสม�าเสมอ และกลามเนอหวใจขาดเลอดในหนทดลองได

ผกเชยงดา/ ผกเซยงดา Gymnema inodorum DecneASCLEPIADACEAE ใบ ใชผสมในต�ารายาแก ไข ยอดออน ใบออน รบประทานสดแกลมกบต�ามะมวง ลาบหล หรอแกงกบปลาแหง หรอ แกงแค มรสหวาน หอม ยงผานความรอนจะมรสกลมกลอมขน ยอดออนของผกเชยงดา เปนผกทชาวเหนอนยมรบประทาน ทงในรปผกสดและน�ามาแกงกบปลาแหง และใชเปนสวนประกอบในแกงแค ยอดออนของผกเชยงดา มเบตา-แคโรทนสง (5,905 ไมโครกรม/100 กรม) และมปรมาณวตามนอสง ปจจบนบรษทญปนสามารถสกดสารส�าคญจากผกเชยงดา และพบวาสารสกดหยาบของใบผกเชยงดาลดการดดซมของกลโคสในทางเดนอาหารทตดแยกจากตวสตวทดลอง และสามารถลดน�าตาลในเลอดส�าหรบผปวยเบาหวานได ญปนไดวจยผลตภณฑและจดสทธบตรเปนใบผกเชยงดาแหง บรรจถง ชงแบบชาดม

76

ผกปลง Basella alba L.BASELLACEAEชอทองถน ผกปง ผกปลงใหญ ใบออน ดอกออน รสจดเยน เปนยาระบายออน ๆ ขบปสสาวะ แกอาการอกเสบ แกกลาก แกผนคน ผลสด แตงสขนม เปนสมวงแดง เชน วน ทบทมกรอบ ดอกและยอดออน ตมหรอนงสก รบประทานกบน�าพรก หรอปรงเปนแกงสม แกงแค ผกปลง 100 กรม ใหพลงงาน 21 กโลแคลอร เสนใย 0.8 กรม แคลเซยม 4 มลลกรม ฟอสฟอรส 50 มลลกรม เหลก 1.5 มลลกรม วตามนเอ 9316 IU วตามนบหนง 0.07 มลลกรม วตามนบสอง 0.20 มลลกรม ไนอาซน 1.1 มลลกรม วตามนซ 26 มลลกรม

ผกไผ/ผกแพว Polygonum odoratum Lour.POLYGONACEAEชอทองถน จนทนโฉม พรกมา หอมจนทน ทงตน มรสเผดรอน ชวยขบลม ท�าใหเจรญอาหาร สารทมรสเผดชอ polygodial ทงตน รบประทานกบอาหารรสจด เชน น�าพรก ลาบ กอย ชวยดบกลนคาวของ เนอสตว ผกไผ 100 กรม ใหพลงงาน 54 กโลแคลอร เสนใย 1.9 กรม แคลเซยม 79 มลลกรม ฟอสฟอรส 272 มลลกรม เหลก 2.9 มลลกรม วตามนเอ 8112 IU วตามนบหนง0.05 มลลกรม วตามนบสอง 0.59 มลลกรม ไนอาซน 1.7 มลลกรม วตามนซ 77 มลลกรม

77

ผกเสยนCleome gynandra L.CAPPARACEAEชอทองถน ผกสมเสยน ตน แกโลหตและระดเนาเสย ฆาพยาธไสเดอน แกแผลแมงปองตอย ใบ แกปวดเมอย แกปวดห พอกรกษาฝ บรรเทาอาการระคายเคอง เมลด ขบปสสาวะ ฆาพยาธไสเดอน บรรเทาอาการระคายเคอง ยอดออน ใบออนและดอกออน มรสขม น�าไปดองรบประทานเปนผกจมน�าพรก มรสเปรยวรอนแกลมขนมจนน�ายา แกงกบกระดกหม แกงสมกบกงหรอปลา จากงานวจยพบวา สารสกดตนผกเสยนประกอบดวยสารเคมหลายกลมไดแก triterpenes, แทนนน, แอนทราควโนน, ฟลาโวนอยด, ซาโปนน, สเตยรอยด, เรซน, เลคตน, สารกลมฟนอรค และแอลคาลอยด สารประกอบเหลานมฤทธลดการอกเสบ ขอกระดกในสตวทดลอง (anti-arthritic properties) และฤทธตานออกซเดชน

ผกหนามLasia spinosa Thw.ARACEAE ลาตน ใบ แกไอ ขบเสมหะ ตมน�าอาบแกคนทเกดจากโรคผวหนง ใบและกานสด มสารไฮโดรไซยาไนด ซงเปนพษ ควรตมหรอดองเพอก�าจดพษ กอนใชเปนอาหาร ยอดออน ใบออน มรสจด น�าไปตม ลวก หรอดองท�าใหมรสเปรยว รบประทาน กบน�าพรกปรงเปนแกงสม แกงกบไตปลา หรอผด ผกหนาม 100 กรม ใหพลงงาน 18 กโลแคลอร เสนใย 0.8 กรม แคลเซยม 14 มลลกรม ฟอสฟอรส 11 มลลกรม เหลก 0.9 มลลกรม วตามนเอ 6383 IU วตามนบหนง0.92 มลลกรม วตามนบสอง 0.04 มลลกรม ไนอาซน 0.9 มลลกรม วตามนซ 23 มลลกรม

78

ผกหวานบานSauropus androgynus (L.) Merr.EUPHORBIACEAEชอทองถน กานตรง จาผกหวาน ผกหวาน ผกหวานใต ใบมะยมปา ราก รสเยน ชวยบรรเทาความรอนในรางกาย ถอนพษ ไขกลบไขซ�า พษทราง พษส�าแดง รกษาคางทม ใบ ปรงเปนยาเขยว กระทงพษ ยอดออนและใบออน ตม ลวก นง หรอ ผดน�ามนใหสก รบประทานเปนผกจมกบน�าพรก หรอแกงกบปลา แกงเลยง ไมควรรบประทานผกหวานบานดบหรอรบประทานมากไป เพราะพบอาการโรคทางเดนหายใจทอนตรายมากในชาวไตหวน (Bronchiolitis obliterans syndrome) เนองจากการรบประทานผกหวานบานทปลกในไตหวนเพอลดความอวน

ผกหวานปาMeliantha suavis Pierre.OPILIACEAEชอพนบาน ผกหวาน

ยอดออน และใบออน มรสหวานใชเปนอาหาร จะเกบได ในชวงฤดรอน ตงแตเดอนกมภาพนธถงเดอนพฤษภาคม น�ามาลวก ตม นงใหสก รบประทานกบ น�าพรก ลาบ หรอปรงเปนอาหาร เชน ผด แกงกบไขมดแดง แกงเลยง แกงกบปลาเปนตน

ผกหวานปา 100 กรม ใหพลงงาน 39 กโลแคลอร เสนใย 2.1 กรม แคลเซยม 24 มลลกรม ฟอสฟอรส 68 มลลกรม เหลก 1.3 มลลกรม วตามนเอ 8500 IU วตามนบหนง920.12 มลลกรม วตามนบสอง 1.65 มลลกรม ไนอาซน 3.6 มลลกรม วตามนซ 168 มลลกรม

79

ผกเหรยง Gnetum gnemon L. var. tenerum Markgr.GNETACEAEชอทองถน เหมยง เขลยง เรยนแก ผกเมยง ผกกะเหรยง

ยอดออน ใบออน รสหวานมน ตมกบกะท แกงเผดกบกะท แกงไตปลา ตมสม แกงเผด แกงเลยง ใชหอเมยงค�า รองหอหมก ลวกจมน�าพรก

ผกเหรยงหรอผกเหมยง มคณคาทางโภชนาการสงทงเสนใย แคลเซยม ฟอสฟอรสและวตามนซ เหมาะส�าหรบหญงตงครรภและผสงอาย ใบผกเหรยง 100 กรม ใหพลงงาน 65 กโลแคลอร เสนใย 15.6 กรม แคลเซยม 151 มลลกรม ฟอสฟอรส 224 มลลกรม เหลก 2.5 มลลกรม วตามนเอ 10889 IU วตามน บหนง 0.18 มลลกรม วตามนบสอง 0.75 มลลกรม ไนอาซน 1.7 มลลกรม วตามนซ 192 มลลกรม

พรกชฟา Capsicum/ Chili Spur PepperCapsicum annum L. var. acuminatum Fingarh พรกขหน Capsicum/ Cayene pepperCapsicum frutescens L. (C. minimum Roxb.) SOLANACEAE ชอทองถน ดปล ดปลขนก พรกขนก ปะแกว พรก พรกแด พรกแต พรกนก หมกเพด ยอดออน ลวกเปนผกแกลม และน�าไปปรงอาหาร เชน ใสในแกงแค ผล มรสเผดรอน เปนยาขบลม บ�ารงธาต ชวยยอย และเจรญอาหาร สารส�าคญในผลพรกคอ capsaicin ซงพบทไสของผลประมาณ 0.02% ท�าใหพรกมรสเผด และสารจ�าพวกครปโตแซนทน (cryptoxanthin) แคปซารบน (capsarrubin) และ คาโรทน (carotene) ท�าใหมสสมแดง นอกจากนพรกยงมวตามนซ และกรดอนทรยชนดอน ๆ มน�ามนหอมระเหย 1-5%, carotenoid และวตามนเอ วตามนบหนงและวตามนซ capsaicin เพมการหลงน�าลาย น�ายอย และกรดในกระเพาะอาหาร เพมการบบตวของกระเพาะอาหาร จงชวยขบลม ท�าใหระบบการยอยอาหารดขนและสามารถปองกนการเกดแผลในกระเพาะอาหาร โดยเพมการหลงสารเมอกมาเคลอบกระเพาะอาหาร แตผทเปนแผลในกระเพาะอาหารไมควรรบประทานพรก เพราะอาจไประคายเคองท�าใหกระเพาะอาหารอกเสบมากยงขน

80

พลคาวHouttuynia cordata Thunb.SAURURACEAEชอทองถน ผกคาวทอง พลแก ผกกานตอง ผกคาวตอง ผกเขาตอง ใบ แกกามโรค ท�าใหน�าเหลองแหง แก โรคผวหนงทกชนด ในต�ารายาจนใชขบปสสาวะ รกษาอาการอกเสบ ในทางเดนปสสาวะ และระงบเชอโรคหลายชนด ยอดออน ใบออน รบประทานสดแกลมน�าพรก ลาบหม เนอ กอย ชวยดบกลนคาว จากงานวจยพบวา สารสกดน�ามฤทธตานออกซเดชน และมฤทธปองกนโรคปอด (pulmonary fibrosis) ในสตวทดลอง มฤทธตานการอกเสบ และเปนสมนไพรหนงในแปดชนดทจนน�ามาใชในชวงมการระบาดของโรค Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS) นอกจากนยงตานการเจรญของเชอไวรสเรม

เพกาOroxylum indicum (L.) Vent.BIGNONIACEAEชอทองถน มะลดไม มะลนไม ลดไม ลนฟา ดอกออน ยอดออน ตมรบประทานกบน�าพรก เมลดแก ชวยระบาย ฝกออน ขบลม เผารบประทานกบน�าพรก ลาบ กอย ย�า หรอหนฝอยตามขวางผด หรอย�า หรอปรงเปนแกง ฝกออน มสารกลมฟลาโวนชอ oroxylin A และ chrysin และ ursolic acid ซงพบวามฤทธตานออกซเดชน และปองกนการเกดมะเรง ยาฝกเพกา น�าฝกเพกา 1 ฝก หอดวยใบตอง เผาไฟประมาณ 15 นาท ขดผวออก หามลางน�า เพราะจะท�าใหมรสขม หนตามขวางเปนชนเลกๆ โขลกพรก ขง ขา กระเทยมใหละเอยด ปลาราตมสกเหลอน�าประมาณ 5-6 ชอนโตะ น�าเครองแกง ฝกเพกา ทหนไว และปลารามาคลกใหเขากน

81

ฟกขาวMomordica cochinchinensis Spreng.CUCURBITACEAEชอทองถน ฟกเขา ขกาเครอ ราก รสเยนและรสเบอเลกนอย ใชถอนพษทงปวง ดบพษไข ใบ ใชถอนพษทงปวง ใชเปนสวนผสมในยาเขยว ผลออน มในชวงปลายฝนตนหนาว ใชตมรบประทานเปนผกกบน�าพรก หรอน�าไปปรงเปนแกงเลยง แกงสมได ผลฟกขาว 100 กรม มวตามนซสง 178 มลลกรม ยอดออน ใบออน และผลออน รบประทานเปนผกได โดยน�ามานงหรอลวกใหสก รบประทานกบน�าพรก หรอน�าไปปรงเปนแกง เชน แกงแค ยอดออนของฟกขาวมรสขมออกหวาน มเบตา-แคโรทน คอนขางมาก (4,782 ไมโครกรม/100 กรม) จงชวยบ�ารงสายตา

มะกอก Spondias pinnata (L. f.) KurzANACARDIACEAEชอทองถน กอกกก กก กอกเขา กอก ผล เปลอก ใบ บ�ารงธาต ชวยใหชมคอ แกกระหายน�า เลอดออกตามไรฟน ใบ แกปวดทอง น�าคนจากใบหยอดแกปวดห ราก แกรอนใน กระหายน�า ขบปสสาวะ ยอดออน รสเปรยว รบประทานสดเปนผกแกลม จมน�าพรก ใสย�าบางชนด ผลสก เปนเครองปรงรสในสมต�ามะละกอ หรอพลากง ยอดออนของมะกอก 100 กรม ใหพลงงาน 46 กโลแคลอร เสนใย 16.7 กรม แคลเซยม 49 มลลกรม ฟอสฟอรส 80 มลลกรม เหลก 9.9 มลลกรม เบตา-แคโรทน 2017 ไมโครกรม วตามนเอ 337 IU วตามนบหนง 0.96 มลลกรม วตามนบสอง 0.22 มลลกรม ไนอาซน 1.9 มลลกรม วตามนซ 53 มลลกรม

82

มะขาม Tamarind Tamarindus indica L.FABACEAE ชอทองถน หมากแกง ตะลบ ขาม มะขามเปยก ใชเปนยาระบายออน ๆ แก ไอขบเสมหะ ฝกออน มแคลเซยม และวตามนซสง บ�ารงกระดก และชวยปองกนเลอดออกตามไรฟน ฝกมะขามออน มแคลเซยมสง (429 มลลกรม/100 กรม) ทางดานอาหารใชยอดออน ใบออน ดอก ฝก ฝกแกและออนของมะขามเปรยวเปนอาหาร ยอดออนใชปรงแกง ดอกใชย�า สวนฝกออนใชต�าน�าพรก เนอในฝกแกมรสเปรยว เปรยวอมหวาน หรอหวาน ขนอยกบสายพนธ รบประทานเปนผลไม หรอใชปรงแตงรสเปรยวในอาหาร

มะเขอพวงSolanum torvum Sw.SOLANACEAEชอทองถน มะเขอละคร หมากแคง รบจงกลม ปอลอ มะแวงชาง เขอขอย เขอพวง ลกแวง ผล มรสขน แกไอ ขบเสมหะ รบประทานเปนผกสด หรอลวกแกลมกบน�าพรก ผลออน ใส ในอาหารหลายชนด เชน แกงเผด น�าพรกกะป แกงเขยวหวาน เปนตน มะเขอพวง 100 กรม ใหพลงงาน 46 กโลแคลอร เสนใย 6.1 กรม แคลเซยม 158 มลลกรม ฟอสฟอรส 110 มลลกรม เหลก 7.1 มลลกรม วตามนเอ 554 IU วตามนบหนง 0.17 มลลกรม วตามนบสอง 0.09 มลลกรม ไนอาซน 2.6 มลลกรม วตามนซ 4 มลลกรม

83

มะตมAegle marmelos (L.) CorrRUTACEAEชอทองถน มะปน หมากตม บกตม กะทนตาเถร ตม ตมตง ผลออน บ�ารงธาต เจรญอาหาร และขบลมผาย ชงดม แกทองเสย แกบด ผลสก มรสหวาน แกลม แกเสมหะ แกกระหายน�า เปน ยาระบายชวยยอยอาหาร ยอดออน ใบออน มรสเผดรอนอมฝาด มกลนหอม ท�าใหเจรญอาหาร แกทองเดน รบประทานเปนผกสด แกลมน�าพรก แกงรสจด ลาบ กอย แจว สารสกดเมทานอลของใบมะตมมฤทธลดอาการปวดในหนทดลอง นอกจากนนยงพบวามสารกลม alkaloidal amide ชอ Aegeline 2 ซงม ฤทธลดน�าตาลในเลอดหนทดลอง ลดไทรกลเซอไรด 55% ลดคอเลสเตอรอล 24% และเพม HDL-C 28%

มะมวงหมพานตAnacardium occidentale L. ANACARDIACEAEชอทองถน ยกรอง กะแตแก กาย ต�าหยาว ทายลอ กาหย มวงลอ หวครก กะแตแหล กาหย กาจ สมมวงชหนวย มะมวงกาสอ มะมวงกลา มะมวงสงกา มะมวงสงหล มะมวงหยอด มะมวงทนหนวย มะมวงยางหย สมมวงทนหนวย มะมวงเสดลอ มะมวงไมรหาว มะมวงสโห มะโห ยาโหย ยาหอย ยาโอย หมากมวงหมพานต หมกมวงหมพานต ใบออน มรสฝาด สรรพคณเปนยาสมานล�าไส บรรเทาอาการทองรวง ชาวใตรบประทานสดเปนผกเหนาะรวมกบน�าพรก ทางอสานรบประทานกบลาบ กอย ปลาปนและน�าพรก

84

มะระขนก Bitter CucumberMomordica charantia L.CUCURBITACEAEชอทองถน มะนอย มะหอย มะไห ผกไซ ผกเหย ผกไห มะรอยร ผลดบ รสขม ชวยเจรญอาหาร เปนยาระบายออน ๆ แก ไข แกปากเปอย ปากเปนขย เหมาะส�าหรบผปวยเบาหวาน ยอดออน ใบออน ผลออน นงหรอลวกใหสก รบประทานกบน�าพรก มะระขนก 100 กรม ใหพลงงาน 17 กโลแคลอร เสนใย 12 กรม แคลเซยม 3 มลลกรม ฟอสฟอรส 5 มลลกรม เหลก 0.2 มลลกรม วตามนเอ 2924 IU วตามนบหนง0.09 มลลกรม วตามนบสอง 0.05 มลลกรม ไนอาซน 0.4 มลลกรม วตามนซ 190 มลลกรม มการทดลองพบวา ผงมะระขนกผสมน�าผงสามารถยบยงการเกดแผลในกระเพาะอาหารหนขาวทถกเหนยวน�าดวยเอทานอล และพบวาน�าสกดจากผลสามารถกระตนการหลงอนซลน จงลดน�าตาลในเลอดของสตวทดลองทเหนยวน�าใหเปนเบาหวานไดด สารทออกฤทธคอ polypeptide-p แตการทดลองในคนยงไมสามารถสรปไดอยางชดเจน อยางไรกตามมะระขนกนาจะเปนอาหารทเหมาะส�าหรบผปวยเบาหวาน เมลดของผลสกมพษ ไมควรรบประทาน

85

มะแวงเครอ Solanum trilobatum L.SOLANACEAEชอทองถน แขวงเคย ผลสด เปนยาขมเจรญอาหาร แก ไอ ขบเสมหะ โดยใชขนาด 4-10 ผล โขลกพอแหลก คนเอาน�าใสเกลอเลกนอยจบบอยๆ หรอเคยวกลนเฉพาะน�าจนหมดรสขมเฝอน ผลสด รบประทานสดหรอเผาไฟพอสก จมกบน�าพรก ผลมะแวง 100 กรม ใหพลงงานตอรางกาย 59 กโลแคลอร ประกอบดวยเสนใย 3.3 กรม แคลเซยม 50 มลลกรม ฟอสฟอรส 68 มลลกรม เหลก 1.0 มลลกรม วตามนเอ1383 IU วตามนบหนง 0.04 มลลกรม วตามนบสอง 0.10 มลลกรม ไนอาซน 8.4 มลลกรม วตามนซ 6 มลลกรม พบวามสาร solasodine และ sobatum ซงมฤทธตานการอกเสบ และน�าสกดสามารถลดน�าตาลในเลอดของสตวทดลองได สวนการทดลองในคนพบวาชวยบรรเทาอาการหลอดลมอกเสบไดระดบหนง

มะอกSolanum straminifolium Jacq.SOLANACEAEชอทองถน มะเขอป มะป ผลออนและผลแก มรสเปรยว ละลายเสมหะ แก ไอ รบประทานสดกบน�าพรก ปรงเปนแกงสม สมต�า แกงเนอ แกงปลายาง ผลมะอก 100 กรม ใหพลงงาน 53 กโลแคลอร เสนใย 3.6 กรม แคลเซยม 26 มลลกรม ฟอสฟอรส 41 มลลกรม เหลก 0.8 มลลกรม วตามนบหนง 0.07 มลลกรม วตามนบสอง 0.05 มลลกรม ไนอาซน 4.9 มลลกรม วตามนซ 3 มลลกรม

86

มนปGlochidion wallichianum Muell. Arg.EUPHORBIACEAE ราก และลาตน แกรอนใน เปนยาบ�ารง ยอดออนสเขยว มรสมนแกมหวาน ยอดออนสแดง มรสฝาด รบประทานสดเปนผกเหนาะรวมกบ ขนมจนน�ายาของชาวใต

แมงลก Hairy Basil Ocimum basilicum L. f. var. citratum Back. LAMIACEAE ชอทองถน กอมกอขาว มงลก ผล ยาระบายชนดเพมกาก ใบและทงตน ขบลม แก ไอขบเสมหะ หวด หลอดลมอกเสบ เปลอกผล มสารเมอกซงสามารถพองตวในน�าได 45 เทา เปนยาระบายชนดเพมกาก เหมาะส�าหรบผทไมชอบรบประทานอาหารทมกาก เชน ผก ผลไม พบวาเมลดแมงลกท�าใหจ�านวนครงในการถายและปรมาณอจจาระเพมขน รวมทงท�าใหอจจาระออนตวกวาปกต

87

ยอ Morinda citrifolia L. RUBIACEAE ชอทองถน มะตาเสอ ยอบาน ผลสดดบหรอหาม ฝานเปนชนบาง ยางหรอควไฟออน ๆ ใหเหลองตมหรอชงกบน�า ดมแกคลนไสอาเจยน ใบ บ�ารงธาต แกทองรวงในเดก ใบออน มรสขม ลวกหรอตม จมน�าพรก ใสในแกงเผด แกงออม เปนผกรอง กนกระทงหอหมกปลา ใชเปนยาลดความรอนในรางกายได แก ไขบ�ารงธาต แกทองรวงในเดก แกเหงอกปวดบวม ปวดขอ ผลหาม ปรงเปนสมต�าเชนเดยวกบมะละกอ ใบยอ มแคลเซยมสง (469 - 841 มลลกรม/100 กรม) การทดลองในสตวระบวา น�าคนผลยอทแกเตมทแตยงไมสก มสารกล มโพลแซคคาไรด ซงสามารถกระตนการสรางเมดเลอดขาวทท�าหนาทท�าลายเซลลมะเรง การทดสอบในหลอดทดลองดวยวธ GABA�-binding assay พบวาน�าคนผลสามารถลดสาเหตของความวตกกงวล (anxiety symptoms)

สมปอยAcacia concinna (Willd.) DC.FABACEAEชอทองถน สมขอน ใบ มรสเปรยว ชวยฟอกโลหต ขบเสมหะ แกบด ฝก รสขมเปรยว เผดปรา ชวยท�าใหเจรญอาหาร กดเสมหะ แก ไข แกซางเดก ขบเสมหะ แกโรคผวหนง ชวยขจดรงแคและบ�ารงผม ยอดออน ใบออน มรสเปรยว ใชปรงอาหาร แกงปลา แกงสม หรอจอ ยอดออนและใบออน ใชรบประทานเปนผก และเครองปรงรส ชวยใหอาหารมรสเปรยว และชวยดบกลนคาวปลาได ยอดสมปอยมกน�ามาแกงกบปลา แกงสม หรอจอ (อาหารเหนอ) กได เวลาแกงอาจจะใสยอดสมปอยอยางเดยวหรอแกงรวมกบยอดมะขามออนกได

88

สมอไทยTerminalia chebula Retz.COMBRETACEAEชอทองถน สมออพยา มาแน เปลอกตน ขบน�าเหลองเสย ขบปสสาวะ ผลแกสดหรอแหง เปนยาระบายออน ๆ ชนดรเปดรปด คอถายแลวหยดถายไดเอง (laxative) มฤทธฝาดสมาน คมธาต แกบด แก ไข แกเสมหะพการ แกดพการ แกกษย แกออนเพลย เบออาหาร บ�ารงธาต รกษาแผลในกระเพาะอาหาร รบประทานเปนผกแกลมน�าพรก ปรงเปนย�า ผดเผด แกงคว สารส�าคญไดแก กรด tannic acid ซงมอยประมาณ 20 - 40% และ แอนทราควโนน เปนตน มฤทธเปนยาปฏชวนะชนดออกฤทธกวาง ตานเชอแบคทเรยหลายชนด รวมทงเชอแบคทเรยทเปนสาเหตของโรคกระเพาะอาหาร และมฤทธตานเชอไวรสเรม ส�าหรบเชอ HIV น�าตมผลสมอไทยมฤทธลดระดบการพฒนาของเชอทงในหลอดทดลองและในหนทไดรบเชอ HIV และมระดบภมคมกนต�า นอกจากนยงลดระดบไขมนในเลอดในกระตาย ลดน�าตาลในเลอด ฤทธตานออกซเดชน และปกปองตบและไตจากสารพษ เพมการเคลอนไหวของทางเดนอาหาร ชวยใหระบายดขน และมวตามนซสง

89

สะเดาบาน Azadirachta indica A. Juss. var. siamensis ValetonMELIACEAE ชอทองถน กะเดา ไมเดา สะเลยม ดอก บ�ารงธาต ราก แก ไข ท�าใหอาเจยน เปลอกตน แกทองเดน บด มกเลอด ยอดชอดอก/ใบออน มรสขม เปนยาขมเจรญอาหาร แก ไข ใชลวก/ตม จมน�าพรก น�าปลาหวานปลาดกเผา ยอดสะเดา มเสนใย และโปรตนเลกนอย แตมแคลเซยมในปรมาณสง 354 มลลกรม วตามนซ 194 มลลกรม ใบ มสารกลมลโมนอยด (limonoids) ไดแก นมโบไลท (nimbolide) ซงมฤทธในการตานเชอมาลาเรยในหลอดทดลอง

สะตอParkia speciosa HasskFABACEAEชอทองถน กะตอ ปะตา ปตเตาะ ปาได เมลด ขบลมในล�าไส แกปสสาวะพการ (มอาการ ปสสาวะปวด หรอกะปรบกะปรอย หรอขนขน สเหลองเขม หรอมเลอด) ไตพการ (โรคเกยวกบระบบปสสาวะ มปสสาวะขนขน เหลองหรอแดง และมอาการแนนทอง รบประทานอาหารไมได) เมลด ใชรบประทานสด ดองหรอเผา จดเปนผกเหนาะแกลมอาหารรสเผด รบประทานรวมกบแกง หรอขนมจนน�ายาของชาวใต หรอปรงเปนผดเผด ผดเปรยวหวาน หรอ แกงกะท เมลดสะตอ เปนผกทใหพลงงาน แคลเซยม และฟอสฟอรสสง

90

โสนSesbania javanica Miq.FABACEAEชอทองถน ผกฮองแฮง โสนรบประทานดอก โสนหน ดอก มคาโรทนอยด ยอดออนและดอก รสจด มนอมขมเลกนอย น�ามาลวกจมน�าพรก ปรงเปนแกงสม ผดน�ามนทอดกบไข และใชท�าขนม ดอกโสน 100 กรม ใหพลงงาน 40 กโลแคลอร เสนใย 3.9 กรม แคลเซยม 51 มลลกรม ฟอสฟอรส 56 มลลกรม เหลก 8.2 มลลกรม วตามนเอ 3338 IU วตามนบหนง0.26 มลลกรม วตามนบสอง 0.40 มลลกรม ไนอาซน 2.8 มลลกรม วตามนซ 24 มลลกรม

หมย Micromelum minutum (Forst. f.) Wight et Arn.RUTACEAEชอทองถน กะมวง สมยชาง หมยชาง ชะมย หมยขน สมย กาจบหลก จปกตวผ จยอย มองคอง หญาสาบฮน คอนขม สามโชก ดอกสะมด สะแบก หมอนอย หวด เพยฟานดง สมดดง สมดตน สใดใหญ หสคณ มยขาว มรยชาง ใบ แกยอก เสยดแทง แก ไข หด ไอ ยอดออนและดอก รบประทานเปนผกสด แกลมกบน�าพรกแกงไตปลา แกงเผด และขนมจนน�ายา

91

หวดหมอนClausena excavata Burm. f.RUTACEAEชอทองถน เพยฟาน หญาสาบฮน หม สสม หมอนอย มะหลย ใบ ทงตน ตมน�าดม รกษาไขมาลาเรย วณโรค ตมน�าอาบหรออบไอน�า แกโรคผวหนง คน ฆาเชอโรค ใบออน รบประทานเปนผกแกลม พบสารประกอบกลม furanocoumarins ในหวดหมอน ซงมฤทธตานการเจรญของเซลลมะเรงในหลอดทดลอง สารสกดแอลกอฮอลมฤทธตานการปวด สารกลมแอลคาลอยดชอ clausine Z ซงสกดไดจากล�าตนและใบหวดหมอน มฤทธปองกนเซลลสมอง cerebellar granule neurons ในหลอดทดลอง

โหระพา Sweet Basil Ocimum basilicum L. LAMIACEAE/LABIATAE ใบสด และยอดดอก แกทองอดทองเฟอ มน�ามน หอมระเหยทชวยเพมการบบตวของล�าไสเลกของ สตวทดลอง ท�าใหสามารถขบลมออกจากล�าไสไดด ลดอาการปวดทอง บรรเทาอาการคลนไสอาเจยน จากการวจยพบวาสารสกดน�าของตนและใบโหระพามฤทธตานออกซเดชนสง และลดไขมนในเลอดทงคอเลสเตอรอล ไทรกลเซอไรด และ LDL ไดด ถาน�าผลมาแชน�า เปลอกหมผลจะพองตวและใชเปนยาระบายชนดเพมกากไดเชนเดยวกบแมงลก หมายเหต: น�ามนโหระพาใชเปนยาภายนอกเทานน ชวยไลแมลงและรกษาแมลงกดตอย

92

บรรณานกรม

พรอมจต ศรลมพ และคณะ (บรรณาธการ). สมนไพรสวนสรรกขชาต. กรงเทพมหานคร: อมรนทรพรนตงกรพ, 2535.มาโนช วามานนท และคณะ (บรรณาธการ). ผกพนบาน: ความหมายและภมปญญาของ

สามญชนไทย. กรงเทพมหานคร: โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก, 2538.มาโนช วามานนท และคณะ (บรรณาธการ). ยาไทยส�าหรบงานสาธารณสขมลฐาน.

กรงเทพมหานคร: โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก, 2537.วงศสถตย ฉวกล และคณะ (บรรณาธการ ). สยามไภษชยพฤกษ ภมปญญาของชาต.

กรงเทพมหานคร: อมรนทรพรนตงกรพ, 2538.วงศสถตย ฉวกล และคณะ (บรรณาธการ ). สมนไพรพนบานลานนา. กรงเทพมหานคร:

อมรนทรพรนตงกรพ, 2539.

Documents

คู่มือการใช้สมุนไพรส าหรับประชาชน · PDF fileสารจากคณบดี คณะเภสัชศาสตร์