Urazy głowyBrain & Spine Foundation Poradnik dla pacjentów i opiekunów

The Brain and Spine Foundation dostarcza wsparcia i informacji na temat wszystkich aspektów schorzeń neurologicznych. Nasze publikacje zaprojektowane są dla ludzi dotkniętych schorzeniami mózgu i kręgosłupa - pacjentów, ich rodzin oraz opiekunów. Mamy na celu redukcję niepewności i stresu poprzez dostarczanie jasnej, zwięzłej, dokładnej i pomocnej informacji oraz udzielenie odpowiedzi na często zadawane pytania. Wszystkie informacje medyczne są poparte faktami i zaleceniami zgodnymi z obecną praktyką lekarską.

Spis treści- Wstęp - 1 - Często zadawane pytania - 2- Badania i Testy - 3 - Drobne urazy głowy - 5 - Średniozaawansowane i poważne urazy głowy - 9- Dla rodzin i przyjaciół - 24 - Specjaliści zdrowia - 26- Użyteczne dane kontaktowe - 27- Dalsze czytanie - 30 - Referencje - 31- Podziękowanie - 32

WstępTa broszura dostarcza informacji na temat urazów głowy i wstrząsu mózgu u dorosłych. Informacje te podzielone są na poszczególne poziomy zaawansowania schorzenia. Dostarcza ona również informacji na temat badań i testów, sposobów leczenia, rekonwalescencji i powrotu do codziennych zadań. Źródła i dalsze wsparcie wymienione są w sekcji Użyteczne dane kontaktowe na stronie 27. Referencje dostępne są na żądanie.

Podzieliliśmy tę ulotkę na sekcje drobnych urazów głowy (strona 5) oraz średniozaawansowane i poważne urazy głowy (strona 9) jako, że symptomy, możliwe metody leczenia oraz czas powrotu różnią się w zależności od powagi schorzenia.

Często zadawane pytania Czym jest uraz głowy? Uraz głowy to uraz spowodowany przez siłę zewnętrzną taką jak wypadek, upadek lub atak. Kiedy mózg został uszkodzony przez taki czynnik nazywa się to traumatycznym urazem mózgu (TBI)

Jakie są symptomy?

Brain & Spine Foundation – Head Injury, Published: Oct 15 (Polish, Aug 17)

Symptomy i efekty urazu głowy mogą się różnić i pogłębiać w zależności od poziomu uszkodzenia i uszkodzonej części mózgu. Mogą one uwzględniać guzy lub siniaki na głowie aż do utraty świadomości.

Jak różnicuje się urazy głowy? Możesz usłyszeć pielęgniarki i doktorów używających specjalnych określeń na opisanie typu urazu głowy:

- zamknięte - kiedy mózg ucierpiał ze względu na mocną siłę, taką jak uderzenie w głowę, upadek lub wypadek samochodowy, ale nie nastąpiło pęknięcie czaszki

- penetrujące - kiedy coś przebiło czaszkę, np. cegła lub kula- miażdżące - kiedy głowa została ściśnięta

Jak określa się powagę sytuacji? Lekarze używają systemu oceny nazwanego Glasgow Coma Scale, która klasyfikuje urazy głowy na drobne, średnio zaawansowane i poważne w oparciu o odpowiedź pacjenta na odczucia i instrukcję, reakcję oczu i sposób mówienia.

Testy i badaniaOcena zaawansowania urazuLekarz lub pielęgniarka przeprowadzą serię prostych testów w celu sprawdzenia poziomu świadomości i uwagi. Składają się one na zadawanie pytań, podawanie poleceń i sprawdzanie reakcji. Testy oceniane są przy użyciu systemu stopniowego nazwanego Glasgow Coma Scale.

Glasgow Coma Scale Wynik: 13-15 Poziom urazu: drobny

Osoba pozostaje świadoma, odpowiada na pytania i porusza ciałem podążając za instrukcjami. Może włączać utratę świadomości (omdlenia) jednak tylko przez krótki okres czasu.

Wynik: 9-12 Poziom urazu: średniozaawansowanyKonfuzja, problemy z czystym mówieniem lub wykonywaniem poleceń.Utrata świadomości na dłuższy okres czasu.

Wynik: 8 lub mniej Poziom urazu: PoważnyBrak lub niski poziom reakcji, mała kontrola nad mową i ruchem. Długie okresy utraty świadomości

Lekarz również sprawdzi twoje oczy, kończyny i ruch. Zada również pytania na temat wypadku w celu zdobycia pełnego obrazu.

Obserwacja Na oddziale ratunkowym obsługa przeprowadzi rutynowe badania, włączając w to:

- poziom uwagi (przytomności, mowa)- rozmiar źrenic (czarny okrąg na środku oka, który reaguje na światło)- ruch kończyn- oddech- puls- ciśnienie krwi

- temperatura- poziom tlenu we krwi

Jeśli zaobserwowane zostaną zmiany lub sytuacja zacznie się pogarszać lekarz zrewaluuje twoją ocenę.

Czasami przy drobnych urazach głowy lekarze zalecają pozostanie w szpitalu na obserwację.

Skan tomografem komputerowymJeśli jest podejrzenie urazu mózgu lekarz zaleci skan CT (tomografem komputerowym). Jest to specjalny rodzaj promieni rentgenowskich, który robi zdjęcia mózgu pod różnymi kątami i może wskazać umiejscowienie urazu.

Podczas testu będziesz leżeć na stole tomografu a ten będzie obracał się wokół twojej głowy. Jest to szybkie i bezbolesne badanie.

Drobne urazy głowyWprowadzenieDrobne urazy głowy to takie, przy których osoba pozostaje świadoma, może odpowiadać na pytania oraz wykonywać polecenia.Może uwzględniać utraty świadomości (omdlenie) jednak tylko przez krótki okres czasu.

Ta sekcja dostarcza informacji na temat możliwego leczenia, powrotu do domu, rekonwalescencji i powrotu do normalnego życia po urazie. Informacje na temat średniozaawansowanych i poważnych urazów głowy znajdziesz na stronie 9.

Możliwe leczenieLeki przeciwbólowe Ból głowy wynikający z drobnego urazu głowy może trwać od kilku tygodni do paru miesięcy (jednakże może ustąpić wcześniej). Zwykle leki dostępne w aptece uśmierzają ból. Lekarz lub pielęgniarka powiedzą ci jakie leki przyjmować, jak długo i jak często. Powinieneś unikać leków nie przepisanych przez lekarza do czasu poprawy twojego stanu lub do czasu wizyty u lekarza rodzinnego.

Odpoczynek Ważne żeby wypoczywać po urazie głowy. Większość osób czuje się zmęczona i senna - to normalne. Nie powinieneś wracać do swoich normalnych zadań do czasu aż poczujesz się lepiej. Jeśli masz dzieci lub opiekujesz się kimś będziesz potrzebować pomocy w wypełnianiu tych obowiązków przez kilka dni.

Powrót do domuPo drobnym urazie głowy i satysfakcjonujących wynikach obserwacji możesz iść do domu. Jednakże ważnym jest stosować się do zaleceń bezpieczeństwa, w zależności czy:

- będziesz w domu samemu- jesteś pod wpływem alkoholu lub narkotyków - masz inne urazy wymagające leczenia

Jeśli twój uraz powstał w wyniku ataku i obawiasz się o swoje bezpieczeństwo po opuszczeniu szpitala obsługa szpitala może pomóc ci uzyskać kontakt z policją, pracownikiem socjalnym lub wsparciem ofiar.

Możesz dostać kartę do zabrania do domu, która opisuje co robić jeśli symptomy się pogorszą oraz na co zwracać uwagę. Szpital da ci również list dla twojego lekarza GP. Może być zalecane odbycie spotkania kontrolnego u lekarza GP lub w szpitalnej klinice drobnych urazów głowy.

Po powrocie do domu powinieneś mieć dostęp do telefonu i być w stanie szybko uzyskać pomoc medyczną. Dla bezpieczeństwa ktoś powinien zostać z tobą przez pierwsze 48 godzin.

RekonwalescencjaWiększość ludzi odczuwa symptomy drobnego urazu głowy przez pierwszy tydzień. Składają się one na:

- oszołomienie- zmęczenie- problemy z widzeniem- wrażliwość na światło i hałas- Bezsenność- Problemy z pamięcią, koncentracją i myśleniem- Poirytowanie- Niepokój

Powinny one ustąpić po czasie i zwykle zupełnie znikają w ciągu kilku miesięcy.

Do czasu poprawy ważnym jest otrzymywanie wystarczającej ilości wypoczynku i stopniowy powrót do codziennych zadań. Spróbuj zachować umiar i balans aktywności. Dla poprawy życia możesz również użyć poniższe wskazówki:

- trzymaj się codziennej rutyny- prowadź kalendarz, listy zadań i notatki przypominające o programie dnia- Skupiaj się na jednej rzeczy naraz i unikaj rozpraszania i hałasu- Rób przerwy - Przeznacz więcej czasu na zadania i podróże

Bądź realistyczny co do czasu jaki sobie dajesz na rekonwalescencje. Zaplanuj lekki rozkład dnia, unikaj stresu i wykonuj tylko niezbędne czynności. Początkowo unikaj stresujących aktywności, np. czynności wymagających szybkich decyzji lub koncentracji. Postaraj się przeznaczyć trochę więcej czasu na te zadania, nie podejmuj wymagających zadań za jednym zamachem.

Postaraj się stopniowo wracać do codziennych zadań. Jeśli wracasz do pracy postaraj się robić to w wolnym tempie i stopniowo je przyspieszaj wraz z powrotem sił i pewności siebie. Czasami może być warto skrócić dzień pracy. Może to być szczególnie istotne jeśli wykonujesz stresującą pracę.

Powinieneś:- unikać sportu przez co najmniej trzy tygodnie i skonsultuj się z lekarzem

- unikaj prowadzenia pojazdów dopóki poczujesz się lepiej- unikaj alkoholu przez tydzień lub dwa po urazie

Niektórzy ludzie skarżą się na objawy aż do trzech miesięcy po urazie. Jeśli twoje symptomy nie ustępują skontaktuj się z lekarzem GP lub obsługą kliniki drobnych urazów głowy.

Średniozaawansowane i poważne urazy głowy Ta sekcja udziela informacji na temat średniozaawansowanych i poważnych urazów głowy, skupia się na opiece i leczeniu w okresie od razu po urazie. Zawiera informacje na temat możliwych skutków urazu, możliwym leczeniu, powrocie do domu, rekonwalescencji i rehabilitacji.

Więcej informacji na temat drobnych urazów głowy znajdziesz na stronie 5.

Czym jest średniozaawansowany i poważny uraz głowy? Średniozaawansowany uraz głowy występuje kiedy osoba okazuje oszołomienie i trudności w czystym mówieniu i wykonywaniu poleceń. Włączając w to utratę świadomości.

Poważny uraz głowy występuje kiedy osoba źle lub wcale nie odpowiada na stymulacje i nie ma kontroli nad mową lub ruchem. Włączając w to utratę świadomości na długi okres czasu lub śpiączkę.

Śpiączka Jeśli osoba jest w śpiączce jest ona głęboko nieświadoma i nie może być obudzona. Osoba taka nie mówi i nie odpowiada na głosy i ból. Może również nie być w stanie samodzielnie

oddychać. Większość ludzi wychodzi ze śpiączki po dwóch do czterech tygodni, jednakże część

pozostaje bez reakcji lub w ograniczonej świadomości na wiele lat. Kiedy ktoś budzi się ze śpiączki, zwykle odbywa się to stopniowo a poprawa następuje wraz z mijającym czasem.

Niestety, niektórzy ludzie znajdujący się w śpiączce mogą nigdy nie odzyskać świadomości.

Możliwe skutkiSkutki średniozaawansowanego i poważnego urazy głowy różnią się w każdym przypadku, zależnie od dotkniętej urazem części mózgu. Różni się on również w zależności od zakresu urazu. Nie każdy będzie doświadczał wszystkich z tych skutków.

Wstrząs mózgu Wstrząs mózgu następuje kiedy mózg został 'wstrząśnięty' wewnątrz czaszki przez siły zewnętrzne lub uderzenie. Może występować oszołomienie lub utrata świadomości. Po wystąpieniu urazu mózgu lekarze zwykle zakwalifikują uraz jako 'średniozaawansowany'

Pęknięta czaszka Pęknięcie czaszki jest poważnym urazem. Ostre krawędzie pękniętej kości mogą ranić błonę otaczającą mózg i powodować krwawienie. Czasami pęknięcie w jednej części powoduje

przesunięcie innych części czaszki. Jeśli czaszka pacjenta jest pęknięta, pozostanie on pod obserwacją w szpitalu i może wymagać operacji.

Krwawienie wewnętrzne (krwotok do mózgu) Krwawienie wewnątrz głowy jest bardzo poważnym objawem. Krwawienie powoduje ucisk na mózg i wzrastając może uszkodzić mózg. Neurolog zadecyduje o typie leczenia i czy pacjent musi zostać przeniesiony na oddział neurologiczny.

Możliwe leczenieMożliwości leczenia średniozaawansowanych i poważnych urazów głowy zależą od indywidualnej sytuacji i pacjenta. Czynniki do rozważenia to:

- powaga urazu - natura urazu- dotknięta część mózgu- występowanie krwawienia w mózgu- inne obecne urazy

Leczenie poważnych urazów głowy wymaga specjalistycznych umiejętności i narzędzi, w związku z czym niektóre szpitale specjalizują się w takim typie leczenia. Jeśli osoba po urazie nie znajduje się w takim szpitalu jej wyniki mogą zostać przesłane do specjalisty po poradę. Może on wtedy zdecydować o pozostaniu na oddziale neurologicznym lub intensywnej opieki, mogą również zalecić natychmiastowe przeniesienie do centrum neuro-traumatycznego na leczenie.

Centrum neuro traumatyczne to szpital wyspecjalizowany w leczeniu poważnych urazów mózgu i kręgosłupa.

Respirator (maszyna wspomagająca oddychanie) Respirator jest maszyną dostarczającą właściwą ilość tlenu osobie z urazem głowy. Tuba podłączona do maszyny wprowadzana jest do tchawicy i płuc pacjenta. Osoba korzystająca z respiratora jest zawsze uśpiona co zapewnia jej komfort.

Respirator używany jest z różnych powodów. Osoba może z niego korzystać ponieważ jest ona głęboko nieświadoma i niezdolna do samodzielnego oddychania. Czasami, jeśli mózg jest spuchnięty osoby stają się poirytowane lub agresywne oraz mogą się ranić, wtedy są one znieczulane i podłączane do respiratora żeby zapewnić im odpowiedni, bezpieczny odpoczynek.

Jeśli uraz głowy jest bardzo poważny osoba może być głęboko uśpiona i podłączona do respiratora tak, że mózg jest chroniony i otrzymuje czas na powrót do zdrowia. Nazywane jest to śpiączką wywołaną. W dalszym stadium środki usypiające mogą być stopniowo ograniczane aż do wybudzenia pacjenta.

Leki Różnego rodzaju leki mogą być użyte żeby pomóc pacjentowi w uzyskaniu komfortu i uniknąć komplikacji. Leki te mogą uwzględniać:

- leki usypiające które głęboko relaksują ciało i mózg pacjenta- środki przeciwbólowe

- leki przeciwpadaczkowe (AED) zapobiegające atakom- leki zapobiegające zatorom krwi- sterydy i diuretyki redukujące obrzęk mózgu

Monitorowanie ciśnienia wewnątrzczaszkowegoJeśli w wyniku urazu nastąpiło krwawienie lub obrzęk wewnątrzczaszkowy delikatne tkanki mózgowe mogą zostać uszkodzone. Żeby zapewnić szybkie wykrycie małe urządzenie nazywane wewnątrzczaszkowym monitorem ciśnienia (ICP) może zostać założone.

ICP wszczepia się poprzez małą dziurkę wielkości monety pięciopensowej wywiercanej w czasce. Cienki przewód wprowadzany jest do przestrzeni między czaszką a mózgiem i podłączany do elektronicznego monitora ciśnienia. Jeśli ciśnienie wzrasta monitor poinformuje o tym obsługę szpitala i podjęte zostaną kroki w celu ograniczenia ryzyka dalszego uszkodzenia mózgu.

Operacja Tylko około trzech osób na 100 wymaga operacji po urazie głowy. Czasami jednak jest to jedyna możliwa opcja naprawy lub uniknięcia komplikacji. Powody wykonania operacji to:

- Usunięcie uformowanych zatorów krwi- Naprawa pęknięcia czaszki (często jednak czaszka zrasta się sama)- Usunięcie odłamków i kawałków kości- Wprowadzenie czasowego cewnika jeśli zbiera się krew lub płyny- Naprawa dziury w błonie mózgowej, która powoduje wyciek płynów

mózgowordzeniowych.

Jedną z częściej stosowanych procedur jest kraniotomia. Jest to operacja polegająca na otwarciu czaszki i odsłonięciu mózgu. Słowo kraniotomia oznacza otwieranie czaszki.

Podczas operacji nacina się skórę głowy, odcinany jest płat skóry i wykonywane jest wiercenie czaszki w celu powstania 'klapki' dającej dostęp do mózgu znajdującego się poniżej.

Po operacji klapka jest umieszczana na swoje miejsce a skóra przyszywana z powrotem. Klapka kostna jest zwykle mocowana małymi śrubami zapobiegającymi jej przemieszczaniu.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat kraniotomii odnieś się do naszej strony www lub strony 27.

RekonwalescencjaRekonwalescencja po urazie głowy zależy od indywidualnej sytuacji. Rekonwalescencja nie jest zawsze prostym zadaniem. Mogą występować niepowodzenia i odchylenia, niestety również czasami niektóre osoby cierpiące na urazy głowy mogą nigdy nie wrócić do pełnej sprawności.

Ogólnie im bardziej skomplikowany jest uraz i występujące komplikacje, tym dłużej trwa proces rekonwalescencji.

Długotrwałe skutki fizyczneMogą wystąpić długotrwałe skutki fizyczne:

- Słabość lub utrata władzy nad kończyną- brak koordynacji- zmęczenie- oszołomienie- problemy z równowagą- bóle głowy- utrata węchu lub smaku- problem z widzeniem lub słuchem- zaburzenia hormonalne- u niektórych osób powstaje epilepsja (ataki)

Mogą one ustępować po czasie lub pozostać do końca życia.

Poziom hormonów Podwzgórze i przysadka mózgowa są częściami mózgu odpowiadającymi za regulację gospodarki hormonalnej ciała. Uraz głowy uszkadzający jeden lub oba z tych organów mogą skutkować zaburzeniami hormonalnymi i nieprawidłowe ich wydzielanie.

Symptomami zaburzeń hormonalnych mogą być depresja, problemy seksualne i zmęczenie. Jeśli zaobserwujesz takie symptomy w ciągu pierwszych kilku miesięcy po urazie i uważasz, że mogą one być powiązane skontaktuj się ze swoim lekarzem GP.

Długotrwałe skutki psychologiczneDługotrwałe skutki mogą również być natury psychologicznej i uwzględniają problemy z:

- zdolnością myślenia- koncentracją- pamięcią- planowaniem i zaczynaniem nowych rzeczy- złym humorem i poirytowaniem- dezaktywacją (utratą poczucia kontroli nad czynnościami, które zwykle wymagałoby

myślenia dwa razy nad takim zachowaniem)- niepokój i depresja

Rodzinie i znajomym może wydawać się, że osobowość osoby się zmieniła po urazie. Mogą one tracić kontrolę lub zdawać się niezainteresowane rzeczami, które lubiły.

Skutki te mogą się poprawiać wraz z upływem czasu albo mogą pozostać na całe życie. Jeśli cierpisz z powodu złego nastroju lub niepokoju, twój lekarz GP może zaoferować ci pomoc psychologiczną.

Pamięć Możesz doświadczać problemów z pamięcią i koncentracją wynikających z urazu. Możesz nie pamiętać urazu i tego co nastąpiło po przyjęciu do szpitala. Może się okazać, że pamiętasz wydarzenia sprzed lat ale masz problem z zapamiętaniem nowych informacji, takich jak imię osoby którą właśnie poznałeś lub nowy numer telefonu. U większości osób pamięć poprawia się z czasem, jednakże może nigdy nie być tak sprawna jak przed urazem.

Możesz zapytać specjalistę o skierowanie do neuropsychologa. Zwykle uwzględnia to przeprowadzenie serii testów w celu wykrycia poszczególnych problemów z pamięcią i koncentracją jakich doświadczasz.

Trudności w komunikacjiTrudności w komunikacji są powszechne po poważnym urazie głowy. Mogą one uwzględniać:

- problemy z koordynacją ruchu warg i języka - problemy w procesie myślowym związanym z komunikacją- znajdowaniem właściwych słów i tonu głosu - mówienie nieodpowiednich rzeczy bez zdawania sobie z tego sprawy

Terapia mowy i języka może pomóc w rozwiązaniu i kontrolowaniu tych problemów.

Depresja Niektóre osoby po urazie głowy doświadczają depresji. Oznaki depresji mogą uwzględniać:

- nieustanne poczucie smutku- utrata zainteresowania życiem- utrata pewności siebie, poczucie bycia bezużytecznym- problemy ze snem- zmiana apetytu- unikanie innych

Myśli o samookaleczeniu lub samobójstwie powinny zawsze być traktowane poważnie. Dostępne są efektywne metody leczenia depresji, porozmawiaj ze swoim lekarzem jeśli jesteś zaniepokojony tym problemem.

Rehabilitacja Po poważnym urazie głowy, wiele osób wymaga rehabilitacji. Pozostają one wtedy w centrum neurorehabilitacji, zwykle na okres około sześciu tygodni, czasem dłużej. Usługi centrum tworzą most pomiędzy pobytem w szpitalu a pobytem w domu. Niektóre z centrów prowadzone są przez NHS a niektóre przez organizacje charytatywne lub prywatnych właścicieli. Niezależnie od tego usługi te są finansowane przez NHS.

Podczas rehabilitacji specjalistyczny zespół pomoże ci ustanowić cele rehabilitacji i dostarczy codziennej terapii pomagającej je osiągnąć. Sesje terapeutyczne mogą wydawać się krótkie i zwykle nie wypełniają całego dnia, ze względu na to, że osoby poddające się rehabilitacji zwykle łatwo się męczą. Dobrym pomysłem jest zaangażowanie rodziny i przyjaciół w terapię tak aby mogli oni pomóc w ćwiczeniach lub dostosować wspólne mieszkanie po wypisie pacjenta.

Droga opieki po średniozaawansowanym i poważnym urazie głowy 1. Oddział Ratunkowy2. Obserwacja3. Skan CT 4. Prześwietlenie czaszki

Przyjęcie do szpitala na leczenie

1. Rehabilitacja w zależności od indywidualnych potrzeb 2. Wypis do domu i badania kontrolne 3. Centrum neurorehabilitacji4. Wypis do domu i wsparcie społeczne

Powrót do domuOsoby ze średniozaawansowanymi i poważnymi urazami głowy mogą spędzić tygodnie a nawet miesiące w szpitalu zanim będą gotowe przejść rehabilitację i wrócić do domu. Niezależnie czy ze szpitala pójdziesz do domu czy też centrum neurorehabilitacyjnego uzależnione jest to od twojego indywidualnego przypadku. Zobacz diagram na stronie 19 omawiający metody opieki po średniozaawansowanym i poważnym urazie głowy.

Przed opuszczeniem szpitala zostaniesz zbadany i zostanie ci ustalony plan opieki. Wyszczególni on kolejne kroki na drodze do powrotu do zdrowia, takie jak fizjoterapia lub terapia mowy.

Jak będziesz już gotowy wrócić do domu, możesz wciąż potrzebować pomocy w osiągnięciu niezależności lub celów rehabilitacji. Powinieneś kontynuować terapię przy wsparciu społecznym.

Warto sprawdzić jakie usługi dostępne są w twojej okolicy oraz postarać się o wszelkie możliwe wsparcie.. Na przykład, możesz kwalifikować się do otrzymania państwowych benefitów lub przystosowania twojego domu do twoich potrzeb i wyposażenie w specjalistyczne urządzenia takie jak uchwyty, transport lub wsparcie w powrocie do pracy.

Codzienne aktywności Możesz być niecierpliwy i chcieć powrócić do normalnych codziennych zadań takich jak prowadzenie samochodu lub pójście do pracy. Jednakże ważnym jest dać sobie czasu na przystosowanie i powrót do zdrowia. Czas wymagany różni się u każdej osoby. U niektórych osób powrót do aktywności sprzed wypadku może nie być realistyczny.

Czy mogę prowadzić samochód? Przejście poważnego urazu głowy prawdopodobnie będzie miało wpływ na twoje prawo jazdy.

Jesteś prawnie zobowiązany do poinformowania Driver and Vehicle Licensing Agency (DVLA) o swoim urazie i nie prowadzić samochodu do czasu otrzymania zgody. Niektóre leki mogą powodować niezdolność do prowadzenia pojazdu. Lista tych leków znajduje się na stronie: www.gov.uk/drug-driving-law.

Możesz dostać zgodę na powrót do prowadzenia samochodu po potwierdzeniu przez doktora powrotu do pełnego zdrowia. Jeśli doświadczasz problemów w wyniku urazu możesz nie móc prowadzić pojazdu przez określony okres czasu (zwykle jest to rok). DVLA przekaże informacje twojemu lekarzowi GP i może nie kontaktować się z tobą bezpośrednio.

Jeśli masz ataki, okres ten może zostać wydłużony do czasu zapanowania nad nimi.

Jeśli będziesz prowadził pojazd bez zgody DVLA ubezpieczyciele nie będą zobligowani do wypłacenia kosztów i w efekcie możesz nie być ubezpieczony. Oznacza to, że będziesz osobiście odpowiedzialny za możliwe straty jakie możesz spowodować u innych.

Jeśli jesteś niepełnosprawny prawdopodobnie będziesz wymagał oceny medycznej mającej na celu upewnienie się, że jesteś w stanie bezpiecznie prowadzić samochód. Może on również wymagać wprowadzenia zmian. Zostanie również sprawdzony twój wzrok.

Możesz wystąpić o ponowne wydanie twojej licencji przed ustaloną datą powrotu do prowadzenia pojazdów tak żeby była ona gotowa w ustalonym dniu. Najprawdopodobniej twoja licencja będzie ci wydana na okres trzech lat.

Wiele firm ubezpieczeniowych podnosi stawki ubezpieczenia dla osób po urazach głowy, może być zasadnym zmiana twojego usługodawcy w celu uzyskania tańszej polisy.

Regulacje są ostrzejsze dla licencji HGV (ciężarówki) lub PSV (transport publiczny).

Czy mogę latać samolotem? Tak, w zależności od postępów w powrocie do zdrowia. Nie ma przeciwwskazań do korzystania z samolotu jeśli jesteś w wystarczająco dobrej kondycji.

Możesz doświadczać bólów głowy podczas startu i lądowania w związku ze zmianami ciśnienia. Powinieneś przyjmować więcej płynów ale unikać alkoholu i kawy jako że mogą one odwadniać mózg i podnosić ryzyko bólów głowy.

Warto pamiętać, że podróż samolotem może być stresująca nawet dla osób o dobrym zdrowiu i być wyjątkowo nieprzyjemna jeśli nie czujesz się dobrze.

Czy mogę uprawiać sport? Każdy przypadek urazu głowy jest inny i musisz podejść powoli do procesu rekonwalescencji - oznacza to, że może nie być wskazanym powrót do ćwiczeń przez miesiące po urazie. Przejdziesz przez proces rehabilitacji z fizjoterapouetą i terapeutą zawodowym, który pomoże ci w powrocie do podstawowych zdolności fizycznych. Twój fizjoterapuuta, lekarz GP lub specjalista określą rodzaje aktywności fizycznej odpowiedniej dla twojego przypadku i kiedy podnosić ich poziom i częstotliwość.

Powinieneś unikać sportów takich jak rugby, boks i sztuki walki oraz wymagających ćwiczeń takich jak podnoszenie ciężarów przez co najmniej sześć miesięcy. Po tym okresie porozmawiaj ze swoim lekarzem specjalistą na temat możliwości powrotu do tych sportów.

Czy mogę pić alkohol? NIe powinieneś pić alkoholu przez trzy tygodnie. Po tym okresie małe ilości alkoholu są bezpieczne, natomiast jest prawdopodobnym, że będziesz odczuwał efekty bardziej niż zwykle. Występuje również ryzyko wystąpienia ataków spowodowanych przez wypicie zbyt dużej ilości. Niektóre osoby skarżą się również na mocniejszego kaca po wypiciu.

Jeśli bierzesz leki - szczególnie antypadaczkowe - powinieneś skonsultować się z lekarzem przed przyjęciem alkoholu.

Kiedy mogę wrócić do pracy? Po urazie głowy możesz nie być w stanie wykonywać pewnych czynności tak jak przed urazem. Możesz doświadczać problemów natury psychologicznej takich jak problemy z pamięcią i koncentracją oraz natury fizycznej np. z mobilnością. Ważne jest żeby wykonywać wszystkie czynności powoli, nie wracać do pracy nie będąc na to gotowym, zastanowić się nad adaptacją pracy lub miejsca pracy do twoich potrzeb.

Przed powrotem do pracy powinieneś skonsultować się z lekarzem GP lub specjalistą.

Dla niektórych pomocnym jest fazowy powrót do pracy na pół etatu lub na kilka godzin tygodniowo, przed powrotem do pełnowymiarowego zatrudnienia.

The Brain Charity, instytucja charytatywna dostarczająca niemedycznych informacji i wsparcia dla ludzi z problemami neurologicznymi prowadzi porady związane z zatrudnieniem i benefitami pomagające ludziom dotkniętym urazami mózgu w sprawach związanych z zatrudnieniem lub znalezieniem alternatywnego zajęcia. Sprawdź część Użyteczne Kontakty na stronie 27.

Dla rodziny i przyjaciół

Kiedy ktoś cierpi z powodu poważnego urazu głowy, ciężko jest określić co stanie się w przyszłości, jak ta osoba przejdzie rekonwalescencję i jaki rodzaj pomocy będzie wymagać.

Podejdź łagodnie Najbardziej możesz potrzebować cierpliwości. Postaraj się mieć świadomość limitacji osoby i podejść do nich łagodnie. Na przykład, ktoś kto przechodzi proces rekonwalescencji w związku z urazem głowy będzie męczył się szybciej. Może być również nadaktywny. Postaraj się, żeby twoje wizyty były krótkie, i nie męcz osoby powracającej do zdrowia. Większość osób twierdzi, że 15 minut to maksimum jakie mogą znieść jednorazowo.

Może również wymagać cierpliwości dostosowanie się do zmian w osobowości wynikających z urazu głowy, zmian w emocjach odczuwanych przez osobę dotkniętą. Również związki mogą się zmienić, wpływając na całą rodzinę.

Prowadzenie kalendarzaWiele osób doświadcza długotrwałego oczekiwania - na informacje o zaawansowaniu urazu, skutki zastosowanego leczenia i postępy w rekonwalescencji. Rodzina i przyjaciele zwykle obawiają się, że postępy nie następują wystarczająco szybko. Pomocnym może okazać się prowadzenie kalendarza i zapisywanie codziennych aktywności. Wtedy spoglądając wstecz lepiej widać poczynione postępy co może być dać pozytywny efekt.

Co powiedziećCzasami znajomi nie wiedzą co powiedzieć. Jeśli czujesz się w ten sposób prawdopodobnie najlepiej jest zachować spokój i szczerość. Poczekaj na reakcję drugiej osoby. Czy chce ona

z tobą teraz rozmawiać? Postaraj się spojrzeć sytuację z ich perspektywy. Możesz zaoferować praktyczne wsparcie takie jak zawiezienie do szpitala, opieka nad dziećmi lub zrobienie zakupów. Rodziny mówią, że może to być samotny i frasobliwy okres i wsparcie znajomych jest dla nich bardzo ważne.

Dbanie o siebie Opieka nad kimś z urazem głowy jest ciężką pracą i może być zadaniem bardzo stresującym.

Postaraj się zapewnić sobie czas dla siebie i nie zaniedbywać własnego zdrowia i samopoczucia. Wystarczająca ilość snu i zdrowe jedzenie dadzą ci więcej energii do opieki nad osobą z urazem głowy. Ważnym jest również znalezienie czasu na własne zainteresowania, niezależnie czy jest to rozmowa ze znajomymi czy hobby lub też wykonywanie sprawiających przyjemność czynności.

Znajdowanie wsparcia Twój lokalny wydział spraw społecznych powinien być w stanie dostarczyć szereg usług pomagających w obowiązkach opiekuńczych, włączając w to Ocenę Opiekuńczą która ma na celu zidentyfikowanie wymaganej pomocy. Możesz również zapytać swojego lekarza GP lub pielęgniarkę o inne dostępne lokalnie wsparcie.

Instytucje charytatywne dla opiekunów mogą również pomóc w problemach finansowych, transportowych, prawnych i poszukiwaniu lokalnych usług. Sprawdź część Kontakty na stronie 27.

Specjaliści Zdrowia - Neurolog: lekarz specjalizujący się w diagnozie i leczeniu ludzi ze schorzeniami

mózgu lub kręgosłupa.

- Neurochirurg: lekarz specjalista przeprowadzający operacje na mózgu i kręgosłupie

- Specjalistyczna Pielęgniarka Kliniczna: Pielęgniarz specjalista w danym schorzeniu.

- Neurofizjoterapeuta: fizjoterapeuta wyspecjalizowany w leczeniu ludzi ze schorzeniami neurologicznymi. Neurofizjoterapeuta ocenia, planuje i leczy ludzi z problemami fizycznymi.

- Terapeuta Zawodowy: specjalista zdrowia oferujący wsparcie i poradę w codziennych umiejętnościach i czynnościach, na przykład używanie przyrządów domowych.

- Terapeuta mowy i języka: specjalista zdrowia który ocenia, planuje i leczy osoby mające problemy z komunikacją i przełykaniem.

- Neuropsycholog: psycholog specjalizujący się w funkcjach mózgu, emocjach i zdolnościach myślowych takich jak pamięć, koncentracja i rozwiązywanie problemów.

Użyteczne kontakty:

Urazy głowy: Infolinia Mózgu i Kręgosłupa Brain and Spine Foundation, LG01 Lincoln House, Kennington Park, 1-3 Brixton Road, London SW9 6DE

0808 808 1000www.brainandspine.org.uk

Prowadzona przez pielęgniarki nauk neurologicznych, dostarcza wsparcia i informacji na temat wszystkich aspektów schorzeń neurologicznych dla pacjentów, ich rodzin i opiekunów oraz specjalistów zdrowotnych.

Headway- Stowarzyszenie Urazów Mózgu Bradbury House, 190 Bagnall Road, Old Basford, Nottingham, NG6 8SF0808 800 2244www.headway.org.uk

Brain Injury GroupAbbey House, 25 Clarendon Road, Redhill, Surrey, RH1 1QZ0800 612 966001737 888488www.braininjurygroup.co.uk

Sieć specjalistów urazu mózgu i innych usług dostarczających pełen pakiet wsparcia dla osób po urazach mózgu i ich rodzin.

Narodowy Spis Usług Urazów Mózguwww.brainnav.info

Spis online usług związanych z urazami mózgu w Anglii.

Problemy z komunikacją: ConnectSt Alphege Hall Kings Bench Street Southwark London SE1 0QX020 7367 0840www.ukconnect.org

Informacje i usługi dla ludzi z problemami w komunikacji.

Speakability (część Stroke Association)240 City RoadLondon EC1V 2PR0808 808 9572www.speakability.org.uk

Dla osób z problemami z mową i językiem.

Praca i benefity: Disability Benefits Centre0345 605 6055

Rządowa Poradnia dla osób z niepełnosprawnością i ich opiekunów.

Turn2Us0808 802 2000www.turn2us.org.uk

Porady związane z otrzymaniem benefitów i grantów dla osób niepełnosprawnych.

The Brain Charitywww.thebraincharity.org.uk0151 298 2999

Dostarcza wsparcia ludziom z problemami neurologicznymi, ich rodzinom i opiekunom.

Opiekunowie: Infolinia dla opiekunów0300 123 1053Serwis informacyjny NHS.

Carers UKAnglia, Szkocja i Walia 0808 808 7777Północna Irlandia: 028 9043 9843www.carersuk.org

Wsparcie i porady dla opiekunów.

Ogólne wsparcie: Biuro Porad Obywatelskich www.citizensadvice.org.uk

Odwiedź stronę internetową po informacje na temat twojego lokalnego biura. Możesz je również znaleźć w książce telefonicznej.

Dalsze czytanieHead injury:The Facts by Audrey Daisley, Rachel Tams and Udo Kischka. Oxford: Oxford University Press, 2009.

Living with Brain Injury by Philip Fairclough. London: Jessica Kingsley Publishers, 2008.

Traumatic Brain Injury Survival Guide, autor: Glen Johnson. Dostepne online pod adresem www.tbiguide.com

Referencje

Szczegóły i medyczne referencje użyte w tej broszurze dostępne są pod adresem www.brainandspine.org.uk/references lub na żądanie od Infolinii Mózgu i Kręgosłupa pod numerem 0808 808 1000.

Edytor: Emma Cowles

Podziękowania: Chcielibyśmy podziękować za wkład w tę broszurę, szczególnie: • John Ling (Specjalista pielęgniarz Urazów Głowy)• Steve Pape• Dr Seb Potter (Konsultant Neuropsycholog Kliniczny )• Philip Watling

Brain and Spine Foundation

Fundacja dostarcza wsparcia i informacji dla osób dotkniętych wieloma schorzeniami związanymi z mózgiem i kręgosłupem. Fundacja mocno polega na prywatnych donacjach i organizacji wydarzeń charytatywnych w celu zaoferowania usług pomagających tysiącom ludzi w Zjednoczonym Królestwie.

Możesz wesprzeć dalszą pracę Brain and Spine Foundation przez: - przekazanie donacji- zorganizowanie wydarzenia charytatywnego - zaoferować swój czas jako wolontariusz- uwzględnienie fundacji w swoim testamencie

Dalsze informacje dostępne są pod podanym poniżej adresem/numerem telefonu lub na stronie www.brainandspine.org.uk

Brain and Spine FoundationLG01 Lincoln House, Kennington Park, 1-3 Brixton Road, London SW9 6DETelefon (rozdzielnia): 020 7793 5900Infolinia: 0808 808 1000 www.brainandspine.org.ukZarejestrowana Instytucja Charytatywna numer: 1098528© Brain and Spine FoundationOpublikowano: Październik 2015 Data oceny: Październik 2018

© Brighton and SussexUniversity Hospitals NHS Trust

Ref number: 816Publication Date: September 2017

Review Date: September 2019