อตตา ห อตตโน นาโถ ตนนนแหละเปนทพงของตน โก ห นาโถ ปโร สยา คนอนใครเลาจะเปนทพงได อตตนา ห สทนเตน กบคคลมตนทฝกฝนดแลว นาถ ลภต ทลลภ ยอมไดทพงทไดแสนยาก

สตปฏฐาน ๔ : อาจารยสภร ทมทองพมพครงท ๑ : ๕,๐๐๐ เลม : มกราคม ๒๕๕๒

ภาพปก - รปเลม : วชรพล วงษอนสาสน

จดพมพและเผยแพร : ชมรมกลยาณธรรม

เปนธรรมทานโดย ๑๐๐ ถ.ประโคนชย ต.ปากนำ

อ.เมอง จ.สมทรปราการ ๑๐๒๗๐

โทรศพท ๐๒-๗๐๒-๗๓๕๓, ๐๒-๗๐๒-๙๖๒๔

โทรสาร ๐๒-๗๐๒-๗๓๕๓

หรอ : ๘๙/๖-๗ ซอยศกษาวทยา ถ.สาทรเหนอ สลม บางรก

กรงเทพฯ ๑๐๕๐๐ โทร. ๐-๒๖๓๕-๓๙๙๑-๒

แยกส : แคนนากราฟฟก

โทรศพท ๐๘-๖๓๑๔-๓๖๕๑

พมพท : บรษท ขมทองอตสาหกรรมและการพมพ จำกด

๕๙/๘๔ หม ๑๙ ถนนบรมราชชนน แขวงศาลาธรรมสพน

เขตทววฒนา กรงเทพมหานคร ๑๐๑๗๐

โทร. ๐-๒๘๘๕-๗๘๗๑-๓ โทรสาร ๐-๒๘๘๕-๗๘๗๔

สพพทานง ธมมทานง ชนาตการใหธรรมะเปนทาน ยอมชนะการใหทงปวง

www.kanlayanatam.com

ชมรมกลยาณธรรมหนงสอดอนดบท ๗๑

คำนำ หนงสอ “สตปฏฐาน ๔ : เสนทางตรงสพระนพพาน” น รวบรวม

จากการถอดเทปคำบรรยายเรอง “สาระธรรมจากพระสตตนตปฎก” ทชมรม

คนร ใจ ณ หองพทธคยา ช น ๒๒ อาคารอมรนทรพลาซา ถนนเพลนจต

กรงเทพฯ โดยไดนำการบรรยายครงท ๘ – ๑๑ ซงเกยวกบเรองสตปฏฐาน ๔

มาถอดเทปแลวไดนำมาปรบปรงเพมเตมตามสมควร

ครงท ๘ เรองธรรมะเบองตน อธบาย หลกธรรมเบองตน ๗ ประการ

มกลยาณมตรเปนตน ทมความสำคญในการทำใหการปฏบตธรรมประสบความ

สำเรจ มทงเหตภายนอกและเหตภายใน

ครงท ๙ เรองหลกสตปฏฐาน ๔ อธบาย หลกสตปฏฐานทง ๔ คอ

กาย เวทนา จต ธรรม ตามทพระพทธเจาทรงแสดงไวในมหาสตปฏฐานสตร

ครงท ๑๐ เรองความสำคญของสตปฏฐาน อธบาย ความสำคญ

ของสตปฏฐานในแงมมตางๆ เพอชวยใหเกดเขาใจเกยวกบสตปฏฐานลกซงยงขน

ครงท ๑๑ เรองสตปฏฐาน ๔ ตามแนวอานาปานสสตสตร อธบาย

ตวอยางการปฏบตภาวนาใหสตปฏฐาน ๔ สมบรณ โดยใชลมหายใจเขาลมหายใจ

ออกเปนกรรมฐานหลก ตามทพระพทธเจาทรงแสดงไวในอานาปานสสตสตร

ขออนโมทนาผทเกยวของในการทำหนงสอเลมน และขอขอบคณญาต

ธรรมทงหลายทมเมตตาตอผบรรยายเสมอมา หากมความผดพลาดประการใด

อนเกดจากความดอยสตปญญาของผบรรยาย กขอขมาตอพระรตนตรยและครบา

อาจารยทงหลาย และขออโหสกรรมตอทานผอานไว ณ ทนดวย

สภร ทมทอง ผบรรยาย

สารบญ

บทท ๑ ธรรมะเบองตน ๗ - กลยาณมตตตา ๑๕ - สลสมปทา ๑๘ - ฉนทสมปทา ๒๑ - อตตสมปทา ๒๖ - ทฏฐสมปทา ๓๔ - อปปมาทสมปทา ๔๐ - โยนโสมนสการสมปทา ๔๖ บทท ๒ หลกสตปฏฐาน ๔ ๕๓ - ความหมายของสตปฏฐาน ๕๕ - อานสงสของสตปฏฐาน ๖๓ - กายานปสสนา ๗๖ - เวทนานปสสนา ๘๑ - จตตานปสสนา ๘๘ - ธมมานปสสนา ๙๒ - บทสรป ๑๐๕ บทท ๓ ความสำคญของสตปฏฐาน ๑๑๗ บทท ๔ สตปฏฐาน ๔ ตามแนวอานาปานสสตสตร ๑๗๕ กายานปสสนา การตามดกาย ๑๙๓ เวทนานปสสนา การตามดเวทนา ๑๙๙ จตตานปสสนา การตามดจต ๒๐๙ ธมมานปสสนา การตามดธรรมะ ๒๒๐

๑ ธรรมะเบองตน

บรรยายเมอวนท ๑๓ พฤศจกายน ๒๕๕๐

ขอนอบนอมตอพระรตนตรย สวสดครบทานผสนใจในธรรมะทกทาน

ความหมายของโพธปกขยธรรม

วนนพดเรองโพธปกขยธรรม ครงท ๑ เรองโพธปกขยธรรมคง

พดหลายครง เพราะเปนธรรมะสวนทสำคญในการปฏบต ครงท ๑

น จะพดเรองธรรมะเบองตนทเปนเหตทำใหโพธปกขยธรรมสมบรณ

ยงไมไดพดถงตวโพธปกขยธรรม พดถงธรรมะเบองตนทสำคญใหทาน

ฟงกอนวา มธรรมะเบองตนอะไรบางทพระพทธเจาไดแสดงเอาไว เราจะ

ไดพจารณา และนำไปประพฤตปฏบตตาม เพอใหโพธปกขยธรรมนน

สมบรณขนในจตใจเรา

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

8

ดความหมายของคำวาโพธปกขยธรรมกอน คำวา โพธปกขยธรรม

นนแยกศพทเปน โพธ + ปกขย + ธมม คำวา โพธ แปลวา

การตรสร, การรแจงอรยสจ การเหนสงทเราเองไมเคยเหน สงทเรา

ไมเคยเหนเลยตลอดสงสารวฏกคอพระนพพาน การรแจงสงทไมเคย

รแจง คอการรแจงอรยสจ อรยสจนเรากไมเคยรเชนเดยวกน ธรรมะ

ทนำเราไปใหถงสงทเรายงไมเคยถง ใหรสงทเรายงไมเคยร เพราะเรา

ไมเคยมธรรมะหมวดนเกดขนในจตใจ เราจงวนเวยนไปมาอยอยาง

นนแหละ ไมเหนพระนพพาน ไมรแจงเหนอรยสจ จงไมพนทกข

ปกขย แปลวา ฝาย, สวน ธมม หมายถง คณธรรม

โพธปกขยธรรมคอคณธรรมทเปนฝายของการตรสร ทจะทำใหจตใจ

ของเราสวนกระแสกเลสตณหา ไปรแจงอรยสจได จตใจของเรานน

โดยปกตแลวไหลไปตามกระแสของกเลสตณหา จตใจเราสราง

ปรากฏการณตางๆ ข นมาแลวกหลงเองนะ สรางข นมาวาอนน ด

อนนสวย อนนนาชอบใจ นจตเราสรางขน แลวเรากหลงสงทจต

สรางขนนนแหละ หลงของปลอมทจตสรางขนมา จตสรางขนธขนมา

ดบาง ไมดบาง สขบาง ทกขบาง เปนขนธทปรงแตงกนขนมาเปน

คราวๆ เรากหลงขนธทตวเองสรางนนแหละ อวชชาคอความไมร

อรยสจทำใหเราหลงสงทสรางขนมาเอง ทำใหกเลสครอบงำจต ใหเรา

วนเวยนไปอยกบโลก

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

9

โพธปกขยธรรมนเปนฝายทวนกระแส ใหเราเหนจตใจตนเอง

รแจงอรยสจและเหนพระนพพาน ตอนนเรายงไมเหน เพราะมวแต

หลงโลก หลงขนธ หลงอายตนะ หลงสงทจตสรางขนมา ขนธทง

หลายจตเปนผ สรางข นมา เรามวแตหลงขนธ ขนธนนเปนเพยง

ปรากฏการณ เปนโลกทเกดขนเปนครงคราว เปนสงวางเปลาจาก

ตวตน เปนเหมอนตอมนำ พยบแดด มายากล แตเราหลง หลงไป

เรอย หลงเอาด หลงหนรายไปเรอย ทงๆ ทมนเปนขนธ เกดขนมา

เพราะเหตปจจยแลวกดบไป กเลยวนเวยนอยอยางน จตใจทำงานไม

หยดหยอน ไปสรางกรรมดบางไมดบาง พอจตใจหลงวนเวยนกไมเหน

ตวเอง ธรรมะทเปนโพธปกขยธรรมนแหละจะชวยใหเหนจตเหนใจ

ตนเอง เมอเหนจตใจตนเองแจมแจง กจะไมหลงปรงแตง และม

โอกาสเหนสภาวธรรมทปราศจากการปรงแตง คอ พระนพพาน

โพธปกขยธรรมม ๓๗ ประการ แบงเปน ๗ หมวด คอ

๑. สตปฏฐาน ๔

๒. สมมปปธาน ๔

๓. อทธบาท ๔

๔. อนทรย ๕

๕. พละ ๕

๖. โพชฌงค ๗

๗. อรยมรรค ๘

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

10

จำนวนของโพธปกขยธรรมนนม ๓๗ ประการ ดเยอะมาก

เหมอนกบวาเราตองสรางธรรมะตงเยอะเขามาในจตใจ แตโดยความจรง

แลวธรรมะเหลาน เปนตวชวยในการทวนกระแสกเลส ทวนกระแส

การปรงแตงตางๆ ทอยในจตมากมายน น ใหลดนอยเบาบางลง

จนกระทงหมดไปในทสด ใหสามารถมองเหนตวจตเอง ไมใชทำให

จตรกรงรงมากขนนะ แตทำใหจตผอนคลายเบาสบายมากขน ทำให

จตไมหลงปรงแตง ทำใหอรยมรรคมองคแปดสมบรณ เปนการเปด

ประตพระนพพาน

จตของเราทงหลายมแตความปรงแตง มแตความคดนกเรอง

ตางๆ เยอแยะมากมายเตมไปหมด เพราะเราหลงปรงแตงตามสงขาร

ซงการปรงแตงกมาจากการรบรสงตางๆ แลวเกดความรสกสบายบาง

ไมสบายบาง เฉยๆ บาง ทเรยกวาเวทนา ความจำไดหมายรสงนน

ทเรยกวาสญญา แลวสงขารกปรงแตงตอไป เปนความคดความรสก

ตางๆ นานาในจตใจ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

11

ธรรมะเบองตน ๗ ประการและความสำคญ

วนนจะบรรยายเรองธรรมะเบองตน ๗ อยาง ยงไมไดพด

โพธปกขยธรรม ธรรมะเบองตนทชวยใหโพธปกขยธรรมสมบรณ ท

พระผมพระภาคแสดงเอาไวม ๗ อยางดวยกน

๑. กลยาณมตตตา ความเปนผมมตรด

๒. สลสมปทา ความถงพรอมดวยศล

๓. ฉนทสมปทา ความถงพรอมดวยความพอใจ

๔. อตตสมปทา ความถงพรอมดวยความเชอมนใน

ศกยภาพของตนเอง

๕. ทฏฐสมปทา ความถงพรอมดวยความเหนอนถกตอง

๖. อปมาทสมปทา ความถงพรอมดวยความไมประมาท

๗. โยนโสมนสการสมปทา ความถงพรอมดวยการใสใจโดยถกตอง

ถาทานทงหลายตองการจะทำใหโพธปกขยธรรมสมบรณ กควร

ทราบธรรมะเหลาน เอาไว แลวกจดสรรชวต จดสรรสงแวดลอม

ฝกฝนใหมธรรมะเหลานเพมเตมมากขน จะชวยใหการปฏบตภาวนา

เจรญกาวหนา จนกระทงอรยมรรคมองคแปดสมบรณ

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

12

พระผมพระภาคตรสถงความสำคญเอาไววา ธรรมะทง ๗ อยางน

เปนบพนมตของการมอรยมรรคมองคแปดสมบรณ เหมอนกบการ

ขนของดวงอาทตยตอนเชา เวลาดวงอาทตยจะขนนจะมนมตมากอน

คอแสงสทองททองฟาดานทศตะวนออก ในทำนองเดยวกน การจะม

อรยมรรคมองคแปดสมบรณ กมสงทเปนนมตขนมากอน คอ กลยาณ

มตตตา สลสมปทา ฉนทสมปทา อตตสมปทา ทฏฐสมปทา

อปปมาทสมปทา และโยนโสมนสการสมปทา

ในสงยตตนกาย มหาวารวรรค กลยาณมตตสตร พระพทธเจา

ตรสวา

สรยสสภกขเวอทยโต เอตปพพงคม เอตปพพนมตต,

ยทท อรณคค. เอวเมว โข ภกขเว ภกขโน อรยสส อฏงคกสส

มคคสส อปปาทาย เอต ปพพงคม เอต ปพพนมตต ,

ยททกลยาณมตตตา.

ดกอนภกษทงหลาย เมอดวงอาทตยจะขน ยอมมแสงอรณ

ข นมากอน เปนบพนมต ฉนใด กลยาณมตตตากเปนตวนำ

เปนบพนมต เพอความเกดขนแหงอรยมรรคมองค ๘ ฉนนน

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

13

เวลาพดถงธรรมะอก ๖ อยางทเหลอ มตรสไวในสตรอน

เนอหาเหมอนกน เปลยนแตชอสตรไปตามชอธรรมะนน และแทนท

คำวากลยาณมตตตาเปนสลสมปทา ฉนทสมปทาเปนตน สามารถด

รายละเอยดไดในสลสมปทาสตร ฉนทสมปทาสตร อตตสมปทาสตร

ทฏฐสมปทาสตร อปปมาทสมปทาสตร โยนโสมนสการสมปทาสตร

ซงอยเรยงกนไป

ความสำคญลำดบตอมา พระผมพระภาคแสดงวาธรรมะทง

๗ อยางนมอปการะมาก คอเปนธรรมะทชวยเกอหนน อดหนน

ผลกดนใหอรยมรรคมองคแปดสมบรณ ดงบาลทพระองคตรสไวใน

สงยตตนกาย มหาวารวรรควา

เอกธมโมภกขเวพหปกาโรอรยสสอฏงคกสสมคคสส

อปปาทาย.กตโมเอกธมโม.ยททกลยาณมตตตา...สลสมปทา...

ดกอนภกษทงหลาย ธรรมะอยางหนง ทมอปการะมาก

เพอความเกดขนแหงอรยมรรคมองค ๘ ธรรมะอยางหนงคอ

อะไร คอ กลยาณมตตตา ... คอ สลสมปทา...

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

14

อกแหงหนง พระองคตรสวา ธรรมะทง ๗ อยางนเปนเหตท

สำคญ ดงบาลวา

นาหภกขเวอเอกธมมปสมนปสสาม,เยนอนปปนโน

วาอรโยอฏงคโกมคโคอปปชชต,อปปนโนวาอรโยอฏงคโก

มคโค ภาวนาปารปร คจฉต. ยถยท ภกขเว กลยาณมตตตา...

สลสมปทา...

ดกอนภกษทงหลาย เราไมพจารณาเหนธรรมอนแมอยางหนง

ทเปนเหตใหอรยมรรคมองค ๘ ทยงไมเกดกเกดขน หรอเปนเหต

ใหอรยมรรคมองค ๘ ทเกดขนแลว ถงความเตมบรบรณ เหมอน

กลยาณมตตตาน ... เหมอนสลสมปทาน...

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

15

๑. กลยาณมตตตา

ทนเรามาดทละอยางๆ วามความหมายอยางไรบาง

ธรรมะขอทหนง กลยาณมตตตา กลยาณ แปลวา ด มตตตา

แปลวา ความเปนเพอน, ความเปนมตร ความมนำใจไมตรหวงด

ตอกน กลยาณทแปลวาด น ไมเหมอนดภาษาเราทวไป เพราะคำวา

ด แบบภาษาเราทวไปมนกำกวม ถาเราชอบใจกบอกวาด ถาเราไม

ชอบใจกบอกวาไมด มนเลยกำกวม แตคำวา ด ของพระพทธเจานน

เปนอกอยางหนง ไมกำกวม กลยาณมตร หมายถง ผ มเมตตา

แนะนำเราใหพนทกข

พระพทธเจาตรสวา การเปนผมกลยาณมตรเปนทงหมดของ

พรหมจรรยเลยทเดยว เพราะวาอาศยกลยาณมตรนนแหละ เราจง

ไดยนไดฟงแนวทางการประพฤตพรหมจรรย นำไปปฏบตจนถงความ

พนทกขได ในบาลทานวา

ตทมนาเปต อานนท ปรยาเยน เวทตพพ ยถา สกลเมวท

พรหมจรย ยทท กลยาณมตตตา กลยาณสหายตา

กลยาณสมปวงกตา.

ดกอนอานนท กเพราะเหตนแหละ เธอพงทราบวา ความ

เปนผมมตรด ความเปนผมสหายด ความเปนผมคนรจกคนเคยทด

เปนทงหมดของพรหมจรรยน

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

16

คำวา กลยาณมตร ทกลาวถงนหมายเอาพระองคเอง ถาใครม

คณสมบตใกลเคยงหรอเปนไปคลายกบพระพทธเจา กสงเคราะหเขา

วาเปนกลยาณมตรดวย ถาไมเหมอนกไมเอา พระองคตรสวา

มมหอานนทกลยาณมตตอาคมม

ดกอนอานนท เพราะอาศยเราตถาคต ผเปนกลยาณมตร

ชาตธมมาสตตาชาตยาปรมจจนต

สตวทงหลายทมความเกดเปนธรรมดา ยอมพนจากความเกด

ชราธมมาสตตาชรายปรมจจนต

สตวทงหลายทมความแกเปนธรรมดา ยอมพนจากความแก

มรณธมมาสตตามรเณนปรมจจนต

สตวทงหลายทมความตายเปนธรรมดา ยอมพนจากความตาย

โสกปรเทวทกขโทมนสสปายาสธมมาสตตา

โสกปรเทวทกขโทมนสสปายาเสหปรมจจนต

สตวทงหลายทมความเศราโศก ครำครวญ ทกข โทมนส

และความคบแคนใจเปนธรรมดา ยอมพนจากความเศราโศก

ครำครวญ ทกข โทมนส และความคบแคนใจ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

17

สตวทงหลายนนมความเกดเปนธรรมดา มความแก เจบ ตาย

โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาสะ เปนธรรมดา อาศย

กลยาณมตรคอพระพทธเจาแลว กจะพนจากความเกด แก เจบ

ตาย ฯลฯ นเปนความหมายของคำวากลยาณมตร ทเปนทงหมดของ

พรหมจรรย เพราะพรหมจรรยนเปนไปเพอความไมเกด ไมแก ไมเจบ

ไมตาย

กลยาณมตร หมายถง พระพทธเจา ผ เปนศาสดา บอก

แนวทางเราทงหลายทเกดมาเปนมนษยพบพระพทธศาสนา คำสอน

ของพระองคยงอย นกถอวาไดกลยาณมตรแลว เรากศกษาเลาเรยน

จากพระไตรปฎกบาง ศกษาจากครบาอาจารยบาง จากหนงสอตางๆ

บาง ใหเขาใจคำสอนของพระองค แลวนำไปประพฤตปฏบตตาม

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

18

๒. สลสมปทา

กลยาณมตรนนเปนเหตภายนอก เปนผบอกสอนแนะนำ เรา

อาศยทาน ฟงทาน ทานเปนผชทาง ตงแตขอท ๒ ถงขอท ๗ เปน

เหตภายใน ฟงเขาใจ รวธแลว เราตองเอามาฝกฝนทำใหเกดขนในตว

เราเอง

สลสมปทา แปลวา ความถงพรอมดวยศล, สล แปลวา

ความเปนปกตของจต สมปทา แปลวา ความถงพรอม ความถง

พรอมดวยศล หมายความวา จตใจมความเปนปกต ไมซดสายไปตาม

อารมณภายนอก ไมถกอภชฌาโทมนสครอบงำ จตของเราทวไป

ซดสายไปตามคาบวกคาลบของสงคม ซงคาบวกคาลบนน ความคด

ของเราไปสรางข นมาเอง ไมไดมจรงอะไร มนเปนสงทสมมตข น

สงขารท งหลายกปรงแตงไปตามความร ส กบาง ตามสญญาบาง

ตามความรเกาๆ ของเราบาง อนนพดถงศลขนทสงขนไป แตตอน

แรก เราตองฝกใหเปนผมศลขนตน ดวยการสำรวมระวงทางกาย

ทางวาจา โดยการฝกใหรเทาทนความคดความรสก เวลาจะทำออก

มาทางกายทางวาจา แลวอาศยศลนทำโพธปกขยธรรมทงหลายให

บรบรณ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

19

ในขททกนกาย ปฏสมภทามรรค วเวกกถา ทานกลาววา

เสยยถาปภกขเวเยเกจพลกรณยากมมนตากยรนต

ดกอนภกษทงหลาย การงานเหลาใดกตามทตองทำดวยการใชกำลง

สพเพเตปวนสสายปวยปตฏาย,เอวเมเตพลกรณยา

กมมนตากยรนต

การงานทตองทำดวยการใชกำลงหลานนทงหมด

บคคลอาศยแผนดน ยนบนแผนดน จงจะสามารถทำได ฉนใด

เอวเมวโขภกขเวภกขสลนสสายสเลปตฏาย

อรยอฏงคกมคคภาเวต,อรยอฏงคกมคคพหลกโรต

ดกอนภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกน ภกษอาศยศล ตงมนอยใน

ศลแลว จงจะสามารถเจรญและทำใหมากซงอรยมรรคมองค ๘ ได

การงานทเราตองทำดวยกำลง ดวยแรงกายของเรา เชน การ

ทำนา การขดดน การปลกตนไม หรอ แมแตการเดนไปเดนมา ฯลฯ

เราตองยนบนแผนดนแลวกทำ นในดานกาย ทางดานจตใจกทำนอง

เดยวกน จะพฒนาขนได กตองมทอาศยคอศล

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

20

ศลนสำคญนะ เปนทรองรบคณธรรมตางๆ ถาไมมศล คณธรรม

อนๆ กมไมได ในการฝกสตสมปชญญะตอนตนๆ กเปนการฝกใหจต

มศล ไมหลงไปตามตณหา การทจตจะมศลด คอการทเรารเทาทน

อภชฌาและโทมนส รทนความยนดยนราย เมอรทนความยนดยนราย

บอยๆ จตกจะมศลขนมา มความตงมนขนมา ไมหลงไปตามความ

ยนดยนรายน น ไมถกอภชฌาและโทมนสครอบงำจต ถาจตถก

อภชฌาโทมนสครอบงำมาก จตสงบกชอบ จตไมสงบกชง เกดความ

ยนดยนรายอยอยางน แบบนจตไมเกดความตงมน

จตมศลเปรยบเหมอนแผนดน มความเปนปกต ไมหลงยนด

ยนราย กจะเกดความตงมนของจตเปนสมมาสมาธและเกดปญญาได

ฉะนน ตอนแรกเรากตงใจรกษาศล ๕ ใหดเอาไว ถงกเลสมนจะ

ครอบบาง แตอยาใหถงกบลวงออกมาทางกาย ทางวาจาทผดพลาด

เมอมสตสมปชญญะรทนความยนดยนราย ยนดกร ยนรายกร บอยๆ

เขา จตกไมวนวาย ไมหลงไปตามมน ไมดนไปตามมน จตเปนปกต

อย กจะเกดความตงมนเปนสมมาสมาธ คณธรรมประการอนๆ กจะ

งอกงามขนมา

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

21

๓. ฉนทสมปทา

ฉนทสมปทา แปลวา ความถงพรอมดวยความพอใจ ฉนทะ

แปลวา ความพอใจ เปนคำกลางๆ ใชไดทงดและไมด ในทนหมายถง

ความพอใจทจะทำเหตทถกตอง ไมใชอยากจะไดแตผลนะ ผลนน

มนจะไดหรอไมไดกเรองของมน ไดเมอไหรกเมอนน ไมหวงหากงวลถง

มน เราพอใจจะเรยนร พอใจจะทำเหต พอใจทจะฝกสตสมปชญญะ

มความรสกตวตามดกายดใจไปเรอย มนจะดไมดกเรองของมน

พระผมพระภาคตรสไวในองคตตรนกาย ทสกนบาต มลกสตรวา

กมลกาอาวโสสพเพธมมา?

ถามคนถามวา ดกอนทานผมอาย

ธรรมะทงหลายทงปวง มอะไรเปนมล

ฉนทมลกาอาวโสสพเพธมมา

ควรตอบวา ดกอนทานผมอาย ธรรมะทงหลายทงปวง

มฉนทะเปนมล

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

22

ชวตของเราน ไปตามฉนทะนนเอง แตเดมเราน นพอใจตาม

ตณหา ความอยากไดความตองการ เรยกวาตณหาฉนทะ กเลยไป

ทำกรรมวนเวยน ตณหามนพอใจอยางไรบาง มนพอใจทจะเอาแตด

พอใจทจะหนราย ไดดมนพอใจ ไดไมดมนไมพอใจ ทำใหเราตอง

ปฏเสธไมดไปเอาด แบบนพอใจอยในวฏฏะ ตามตณหาไปเรอย เราก

เลยเกดตายวนเวยนในสคตบางทคตบาง

ธรรมะทงหลายเปนไปตามฉนทะทงนน ไมวาจะเปนฝายดหรอ

ฝายไมด ถามความพอใจตามตณหากทำใหเกดอกวนเวยน ถาพอใจท

จะทำเหตทถกตอง กชวยใหพนทกขได ใชความพอใจเหมอนกน แต

เปนคนละสายกน พอใจจะเอาแตดจะหนราย พอใจจะหารป กลน

รส สมผสทางกาย อารมณทางใจ ทดๆ มาปรนเปรอตนเอง นพอใจ

ตามตณหา

ในการภาวนา เรากตองสรางความพอใจทจะตามดกายตามดใจ

เราไมสงใจสนใจไปภายนอก เราสนใจทศกษาเรยนรทกายทใจตามท

เปนจรง ใครจะวาอยางไร เราตามดใจของเรา จตใจมนดบางไมดบาง

เรากมความพอใจทจะดไปอยางเปนกลางมความสข พอใจททำเหตไป

อยางน ผลจะเปนอยางไรกไมเปนไร เรยกวากตตกมยตาฉนทะ

ตณหาฉนทะกบกตตกมยตาฉนทะ มความแตกตางในความรสกทพอ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

23

สงเกตได คอ ตณหาฉนทะ เปนความพอใจ ตองการ อยากไดใน

ผลอยางใดอยางหนงทนาชอบใจ มนเลอกจะเอาสงทคดวาด สวนกตต

กมยตาฉนทะ เปนความพอใจทจะกระทำเหตทถกตองเหมาะสม ไมได

มงสนใจทผล

ฉนทสมปทานทานหมายเอากตตกมยตาฉนทะ ความพอใจทจะ

ทำเหต พอใจทจะฝกฝนไป อยางเราฝกสตสมปชญญะ เราเรยนรมาวา

สตตวจรงจะเกดกตอเมอจตจดจำสภาวะไดแมน ทำความรจกกบ

สภาวะในกายในใจจนชำนาญ เรากพอใจทจะทำเหต ไมไดหวงผล

อะไร ผลจะมาหรอไมมา มาเมอไหรกเมอนน เรากหดรจกสภาวะไป

เรอยๆ วนละเลกวนละนอย หลงบาง รบาง กเลสบาง กศลบาง

กฝกไปอยางน พอใจทำ พอใจฝกฝนไปไมลดละ เราเรยนรมาวา

การจะละคลายความเหนผดและความยดมนถอมน ละกเลสตางๆ ได

ตองมปญญา ปญญาคอการรความจรงวา กายใจเปนของไมเทยง

เปนทกข เปนอนตตา เรากตามดกายตามดใจ เราไมกลาวถงผลวาจะ

มาเมอไหร ไมหวงวาจะมปญญา จะละนนละนได เราพอใจทจะตาม

รกายตามรใจไปอยางทมนเปน อยางนเรยกวากตตกมยตาฉนทะ

ขนธ ๕ ปรงแตงขนมา ดบาง ไมดบาง เราพอใจจะด ขเกยจกจะด

ขยนกจะด ความรสกในใจอยางนแหละ จะเปนเหตใหโพธปกขยธรรม

นนสมบรณขนมาได

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

24

แมแตการมความเพยรทถกตอง กอาศยฉนทะเปนตวนำเชน

เดยวกน เมอเกดความพอใจ กจะเกดความเพยรอยางเปนธรรมชาต

ไมหกหาญนำใจ ไมไปทำความพากเพยรตามตณหาเพราะอยากจะได

ผลบางอยาง ในทฆนกาย มหาวรรค มหาสตปฏฐานสตร พระผม

พระภาคตรสวา

กตโมจภกขเวสมมาวายาโม?

ดกอนภกษทงหลาย กสมมาวายามะเปนไฉน

อธ ภกขเว ภกข อนปปนนาน ปาปกาน อกสลาน ธมมาน

อนปปาทายฉนทชเนต วายมต วรยอารภตจตตปคคณหาต

ปทหต...

ดกอนภกษท งหลาย ภกษในพระธรรมวนยน ทำฉนทะ

ใหเกดพยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต ตงจตมน เพอ

ความไมเกดขนของบาปอกศลธรรมทงหลายทยงไมเกดขน ...

ในพระบาลน คำวา ฉนท ชเนต แปลวา ทำฉนทะใหเกด มา

กอนกรยาอนๆ ทงหมด แสดงใหเหนวา การจะมความเพยรทถกตอง

เปนสมมาวายามะนน ตองสรางความพอใจจะกระทำเหตทถกตองกอน

ไมใชไปอยากไดผลอยางใดอยางหนง แลวกตงหนาตงตาทำความเพยร

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

25

กลายเปนทำตามตณหาไป ยงขยนยงผดพลาดไปไกล อยางเราภาวนาไป

แลวกเกดความร สกวา เอ... เมอไรจะสงบนะ เมอไรจะหายนะ

นเรยกวาหวงผล เปนลกษณะของตณหา อาการหวงผลเปนลกษณะ

ของตณหา ความพอใจทำเหตเปนลกษณะของฉนทะ

ความเพยรทถกตองมาจากการมฉนทะ มความพอใจ เราสราง

ความพอใจทจะทำเหต เราเชอมนในปญญาตรสรของพระพทธเจา

เชอมนวาการตรสรมจรง เชอมนในทางททานแสดงเอาไว เรากเดน

ตามไป เรายงไมไดตรสรหรอก แตเราเชอทาน มนใจในทาน เรากม

ฉนทะทจะทำตาม ทานบอกอยางไรเรากทำตาม ทานบอกใหรทกขเรา

กรไปธรรมดาๆ ไมไดหวงผลอะไร เมอเราพอใจทำไปอยางน กจะเกด

ความเพยรทถกตอง เปนเหตใหการภาวนาประสบผลสำเรจตามหลก

อทธบาท ๔ ถามความพอใจแลว ความเพยรกจะเปนไปเอง เพราะ

เราทำไปอยางมความสข เหมอนกบเราทำงานอดเรกทเราชอบ กไม

ตองฝนใจ

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

26

๔. อตตสมปทา

ธรรมะเบองตนทจะทำใหโพธปกขยธรรมสมบรณอนท ๔ คอ

อตตสมปทา อตตะ แปลวา ตนคอตวเรา คอกายใจของเรานแหละ

เวลาเราฝกฝนนเราฝกทจต ฉะนน อตตะในทนกคอจต จตทสามารถ

จะฝกได แตเดมนนจตของเราไมไดรบการฝก มวแตหลงอย มวแต

ปรงแตงอย เรากสามารถฝกฝนใหจตนนเปนผร ผ ตน ผเบกบาน

ไมหลงปรงแตงไปตามโลกได ความรสกถงความสามารถของเราอยาง

นเรยกวาอตตสมปทา มความเชอมนวาตนเองมความสามารถทจะ

ฝกฝน ลกษณะของจตใจทสามารถฝกฝนไดนน พระพทธเจาทาน

เรยกวา ปรสทมมะ

มคำวา ธมม กบ ทมม อนหนงเปน “ธ” อนหนงเปน “ท”

ธมม หมายถง ความจรง

ทมม หมายถง คณสมบตในตวคนทมความสามารถ

จะฝกฝนใหรความจรงได

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

27

บคคลทมความสามารถในการฝกใหเหนความจรงได ฝกใหเกด

ความร แจง ไมหลงใหลในกเลสตางๆ หมดทกขได ทานเรยกวา

ปร สทมมะ พระพทธเจาเปนผ ฝ กจงมพระนามอกอยางหนงวา

ปรสทมมสารถ เปนนายสารถผมความสามารถเชยวชาญในการฝก

บรษทสามารถฝกได บรษทสามารถฝกไดกคอพวกเราทงหลายนนเอง

เราทงหลายทนงๆ อยนแหละ บางคนบอกวา โอ.. พระนพพาน

การหลดพนจากกเลส การหลดพนจากกองทกขทงปวง ชางหางไกล

เหลอเกน เรามกเลสเยอะ มทกขเยอะอย ฝกไมไดหรอก หมดหวง

แลวในชาตน อยางนเปนการดถกความสามารถของตนเอง ไมมอตต

สมปทาเลย

ในการภาวนาใหประสบความสำเรจ เราจงตองมอตตสมปทาวา

เราสามารถฝกได เราสามารถชนะกเลสได บางคนพอกเลสเขานด

หนอย กจะเปนจะตาย ยกธงขาวอยเรอย ขอทานอาหารอรอยกอนก

แลวกน ขอนอนกอนกแลวกน ขอดทวกอนกแลว ยกธงขาวตลอด

โดยความจรงแลว เราสามารถชนะกเลสไดถาใจเดดหนอย ไมตามใจ

กเลส เราไมไดปฏเสธมน ยอมรบวามกเลส ไมไดปฏเสธมนและไมได

ตามใจมน เปนคนร คนดไปดวยความพากเพยรอดทน เพราะเรา

ทงหลายใจไมเดด จงเกดและตายอยมานาน

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

28

บางทกเลสมนเกดขน ตณหาความทะยานอยากของจตเกดขน

มนหลอกเรา ทำเหมอนเราจะตายใหได ถาไมไดสนองมนนะ จะตาย

อยแลว พอสนองมนไป มนกวนเหมอนเดมนนแหละ มความสขอย

แปบเดยว หายเครยด หายมน หายวนเวยน อยแปบเดยว สกหนอย

มนกเอาใหม เปลยนเรองเปลยนสถานการณไปเรอย

ผปฏบตภาวนาจงตองใจเดดหนอย เชอมนวาเราสามารถจะร

เทาทนและละกเลสได เราสามารถทจะทำลายกเลสได ไมตายหรอก

ถาไมไดทำตามมน อยางนเรยกวามอตตสมปทา มความเชอมนใน

ศกยภาพของตนเอง โดยสวนใหญ เราท งหลายไมคอยกลานะ

ใจออนมากไปหนอย ตอไปตองใจแขงหนอยนะ ใหภมใจวา เราม

คณสมบตพเศษอยในตว เราสามารถชนะกเลสได เพยงแตเรารมน

นงดมน ดใจ อยาตามใจ สวนใหญเราชอบตามใจอยเรอย ตณหา

มนกใหรางวลเราเหมอนกน พอตามใจมน มนกเลกวนวาย มความสข

สบายใจอยพกหนง แตมนไมหายจรง ตณหามนเหมอนทะเลทถม

เทาไรกไมเตม สกหนอยมนจะหาเรองใหมใหเราดนอก เปลยนเรอง

ไปเรอยๆ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

29

ธมม “ธ” คอ ความจรง มท งทเปนฝายสงขตะ เปนสง

ปรงแตง มเหตปจจยเกดขนเปนครงๆ เกดดบเปลยนแปลงไปเรอย

ไมเคยหยดนง ดงกระแสนำไหล คอขนธ ๕ กายใจของเราทงหลาย

และความจรงฝายอสงขตะ คอพระนพพาน อนเปนสภาวะทไมม

การปรงแตง เปนทสดแหงทกขทงปวง

ทมม “ท” คอคณสมบตในตวเรา ทมความสามารถฝกฝนให

เกดปญญา รความจรงเหลานนได รความจรงทงฝายทเปนสงขตะและ

ฝายอสงขตะ มปญญาเหนสงขารทงหลายองอาศยกนและกนเกดขน

มความไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา เมอเกดปญญา รความจรงก

ไมหลงปรงแตงไปตามสงขาร ไมปรงแตงตามกเลส จนกระทงเหน

พระนพพานได

พระพทธเจาไดแสดงธรรมไวเปนจำนวนมาก เพอกระตนเตอน

ใหเราทงหลายฝกฝนตนเอง จากเดมทเคยมทกขมาก ใหทกขนอยลง

มความสขมากขน จนกระทงพนทกข มพระบาลมากมายททรง

แสดงใหเราเปนคนมอตตสมปทา มความเชอมนในตวเอง ผมจะยกมา

เปนตวอยาง ในขททกนกาย คาถาธรรมบถมคาถาวา

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

30

อทกห นยนต เนตตกา

คนไขนำยอมนำนำไป คนไขนำดแลจดการนำ เปดนำใหไหล

ไปตามลำคลอง เพอใชประโยชนตามทตางๆ เหมอนคนดแลเขอน

กจดการเปดนำใหไปสถานทน นสถานทน เพอการเพาะปลกหรอ

การผลตกระแสไฟฟา เปนตน

อสการา นมยนต เตชน

ชางศรยอมดดลกศร จากเดมทไมตรงกดดใหตรง เพอนำเอาไป

ใชงานได

ทาร นมยนต ตจฉกา

ชางไมยอมถากไม สวนไหนของไมทยงไมเรยบ ไมเสมอ กถากออก

ทำใหเรยบใหเสมอ สามารถนำไปใชงาน มการทำเสาบานเปนตนได

อตตาน ทมยนต ปณฑตา

บณฑตทงหลายยอมฝกฝนตนเอง ฝกฝนทจตใหมสตสมปชญญะ

มศล สมาธ ปญญา เหนความจรง ละคลายความเหนผดและความ

ยดมนถอมนได

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

31

ผทเปนบณฑตมปญญา รวาตนเองฝกได ปรบปรงเปลยนแปลง

ได เรากมงฝกตนเอง ไมมงไปมองคนอน ไมมงเปลยนแปลงคนอน

เปลยนแปลงเราเองเปนหลก สวนไหนทไมด กพยายามเรยนรเพอ

ละมน สงไหนทดกเจรญใหยงขน ไมหยดนงอยกบท สวนไหนทยงไม

ตรงตามธรรมะ กดดใหตรงตามธรรมะ สงขารธรรมเปนสงทอาศย

ปจจยเกดขน เปนสงไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา จตเรามนไม

ยอมรบ ไมยอมตรง พอความไมเทยงปรากฏออกมารนแรง กรองไห

กนอยเรอย แมตายกรองไห ลกตายกรองไห บางคนกมเรองใหรองไห

หลายเรองเหลอเกน ชาตกอนๆ กรองไหอยางน ชาตน กรองไห

ชาตตอไปกคงตองรองไหอกตอไป พระพทธเจาทานวา นำตามาก

กวานำในมหาสมทรเสยอก เพราะวาจตใจเรามนไมตรงตอธรรมะ

ไมยอมรบความจรง เราจงตองมาฝก ฝกจนกระทงเกดปญญา

ยอมรบความจรง

อกคาถาหนง ในคาถาธรรมบทเหมอนกน

อตตา ห อตตโน นาโถ ตนนนแหละเปนทพงของตน

โก ห นาโถ ปโร สยา คนอนใครเลาจะเปนทพงได

อตตนา ห สทนเตน กบคคลมตนทฝกฝนดแลว

นาถ ลภต ทลลภ ยอมไดทพงทไดแสนยาก

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

32

คาถานทานคงคนเคยดอยแลวนะ สวนใหญจะคนเคยแตทอน

แรก อตตา ห อตตโน นาโถ แคนเอง นอกนนไมรแลว ทองไมจบ

เวลาทองกทองใหหมดหนอยนะ ทองใหเยอะๆ หนอย อยาดถกความ

สามารถของตนเอง ไปตามใจกเลสมนกเลยทองไดนอย

ตนคอตวเรา จตใจเรานแหละเปนทพงของตวเรา ตนในทนคอ

จต ทพงมนอยทจตเราเองนแหละ สวนใหญแลว เราไปมองหาทพง

จากขางนอก ตนไมบาง จอมปลวกบาง กอนหนบาง สงนนบาง

สงน บ างเยอะไปหมดนะ มดมากลวผกจะหาทพ งแลว คลำคอ

เอะมหลวงพอหอยคอหรอเปลา ใจเรามนหลอกเราเฉยๆ ใหหดรไป

หดดไป จนหาตวเองเจอนะ ตวเองคอทจตนนแหละ จตนเองทเรา

ยดถอวาเปนเรา

สองทอนแรกเปนการบอกความจรงใหทราบวา ตนนนแหละ

เปนทพงของตนเอง คนอนใครเลาจะเปนทพงได สวนทสำคญกคอ

กระตนใหเราฝกฝนตนเอง จนกระทงไดทพง เปนสองทอนปลายทวา

กบคคลมตนทฝกฝนดแลว ยอมไดทพงทไดแสนยาก

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

33

ทพงมนไดแสนยาก กเพราะทพงคอจตใจของเรานนเอง จตใจ

ทยงไมไดฝกฝนมนจะเปนทพงไมได เราจงตองมาฝกตนเองใหมนเปน

ทพงของตนเองได ถาเราฝกตนเองเรากจะไดทพงทไดแสนยาก

ฝกตนเองใหดนะ ฝกจตใจเราใหด ฝกใหมศล มสมาธ มปญญา

เกดความรแจงตามความเปนจรง เหนอรยสจ อยางนจงจะเปนทพง

ใหแกตนเองได ไดทพงทไดแสนยาก ใจความสำคญของคาถานอย

ทอนท ๓ สวนใหญแลวเราทองไมถง

การทเรามความเชอมนวา เราสามารถฝกฝนจนเปนทพงให

ตนเองได อยางนเรยกวาอตตสมปทา อยาไปหาทอน ฝกฝนเอา

เองนะ ครบาอาจารยทานแนะนำ ไมใชครบาอาจารยเปนทพงนะ

เราตองเปนทพงของตวเราเอง ครบาอาจารยทานแนะนำ เรากเอา

มาฝก

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

34

๕. ทฏฐสมปทา

ตอไปขอท ๕ ทฏฐสมปทา ความถงพรอมดวยความเหนถก

ความเหนถกในตอนตนน ยงไมใชการเหนดวยวปสสนาปญญา หรอ

การเหนอรยสจ แตเปนความเหนถกทเกยวกบเรองของกรรมและ

ผลของกรรม เรยกวา กมมสสกตาสมมาทฐ

ความเหนถกตองเกยวกบเรองกรรมนกมความสำคญ เราจะได

ไมหลงงมงายไปตามสงตางๆ ไมหลงคดไปวามอำนาจภายนอกมา

บนดาลใหเรา เปนการดงตนเองออกมาจากทพงทงหลาย ทเราคดเอา

เองวามนจะเปนทพง สงศกดสทธทงหลายในโลกมนเยอะไปหมดนะ

เรามสมมาทฐ ถงพระรตนตรยเปนสรณะ เปนทระลกถง เปนแนวทาง

ในการดำเนนชวต ในการประพฤตปฏบต เมอกเรากสวดไปแลวใชไหม

พระรตนตรย สอนใหเราเชอกรรม ใหเราประพฤตปฏบตจนกระทง

เปนทพงของตนเองได ไมตองหวงทพงภายนอก สวนใหญพวกเรามท

พงเยอะไปหมด ไมเพยงเฉพาะพระรตนตรย เชน เวลาจะอวยพรกวา

ดวยอานภาพของคณพระศรพระรตนตรย คอคณพระพทธ พระธรรม

พระสงฆ หยดหนอยหนง แลวกเตมวา และสงศกดสทธทงหลายใน

สากลโลก... ใหสงศกดสทธชวยบนดาล ใหสงศกดสทธชวยดแลรกษา

อะไรอยางน

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

35

โดยความจรง ทกสงองอาศยกนและกนตามกระบวนการ

ปฏจจสมปบาท เทวดา มาร พรหม กทำนองเดยวกน อยภายใตกฎ

นหมด ทกคนตองเกด แก เจบ ตาย เปนเพอนรวมไตรลกษณ

เหมอนกนหมด ฉะนน เราถงพระรตนตรยเปนสรณะกพอ ระลกถง

พระพทธเจาวา พระองคตรสรจรงนะ เรายงไมตรสรเรากศกษาตามท

พระองคทรงแสดงเอาไว ประพฤตปฏบตตาม สวนความคดของเราก

วางไวกอน ยงไมตองตดสนอะไร คอยๆ ศกษาและปฏบตไป พสจน

ธรรมะทพระองคทรงแสดงไว จนกระทงจตใจเกดปญญา เปนพระ

อรยสงฆ กจะหมดความสงสยในพระรตนตรย แตตอนแรก กอาศย

ศรทธา เอาเปนแบบอยางในการดำเนนชวต

พระผมพระภาคตรสไวในสงยตตนกาย มหาวารวรรควา

ตสมาตหตวภกขอาทเมววโสเธหกสเลสธมเมส

ดกอนภกษ เพราะเหตนนแหละ เธอจงชำระเบองตน

ของกศลธรรมทงหลายใหบรสทธเสยกอน

โกจาทกสลานธมมาน

อะไรเลา เปนเบองตนของกศลธรรมทงหลาย

สลจสวสทธทฏจอชกา

คอศลทบรสทธดและความเหนทตรง

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

36

ในพระสตรนพระพทธเจาตรสเบองตนของกศลธรรมทงหลายไว

๒ ประการ คอ (๑) ศลทบรสทธด (๒) ความเหนทตรง คนทมา

ปฏบตธรรม กเลสยงเยอะอย ตองรกษาศลใหด อยานกวาปลอดภย

แลว เดยวกเลสกลมรมกทำอะไรผดพลาดได ไมแนนะ ชาตหนาไป

เกดเปนแมวอยางน นานเลย พอไปเกดเปนแมวกรกแมวอกนะ มแฟน

เปนแมว มลกเปนแมว รกแมว อยางนตองเกดเปนแมวหลายชาต

ในหนงสอทานนยมเขยนวา ๕๐๐ ชาต เสยเวลาไปอกยาวเลยนะ

บางคนตดความสวยงาม ตดเสอผา ตดนำหอม ฯลฯ มวแตหลงอย

นนแหละ เดยวชาตตอไปเกดเปนหนอนอยางนมนไมคมกน เปนหนอน

แลวกมกไมไดเปนชาตเดยว เวลาหนอนมนเหนคน มนไมไดคดวาคน

หลอนะ มนคดวาหนอนเพอนมนหลอกวาอก หนอนมนกชอบหนอน

ดวยกน มนคดวา โลกนเปนของมน มนไมไดคดวาโลกนเปนของคน

คดอยางนกเลยเกดเปนหนอนหลายชาต กวาจะหมดกรรม มาเกดเปน

มนษยอกรอบกไมรวาเมอไหร

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

37

ฉะน น ใหรกษาศล อยาประมาทนะครบ ถาเราทำอะไร

ผดพลาดไป ไปเกดในอบายนกจะอยนานเลย มนไมไดเกดชาตเดยว

เพราะจตมนตดของในภพนนๆ การทจะเกดเปนมนษยกยากลำบาก

เหลอเกน การทจะพบพระพทธศาสนา การทจะไดฟงพระธรรม

การทจะมพระพทธเจามาตรสรกยากลำบาก ไดฟงแลว จะเขาใจให

ถกตอง ประพฤตปฏบตตามไดกยากลำบาก ยากหลายชน นอกจาก

มศลแลวกตองมความเหนทตรงดวย เขาใจเรองสตวทงหลายเปนไป

ตามกรรม

การมสมมาทฐในตอนตนน กมไดดวยการศกษาเรยนร พจารณา

เหตผล และเมอปฏบตภาวนามากข น กจะเขาใจแจมชดมากข น

สมมาทฐในตอนตนทานแสดงแยกประเภทไว คอ การมความเหน

ถกวา การใหทานมผล การทำการบชามผล การตอนรบมผล

การทำดทำชวมผล บดามารดามคณ โลกหนาม โลกนม สตวทเปน

โอปปาตกะม ผทตรสรความจรงแลวสอนผอนใหรตามไดมจรง

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

38

การมความเชอเรองกรรมและผลของกรรมนสำคญนะ ทำใหเรา

เขาใจวา ไมมสงใดทมอำนาจบนดาลให เราตองทำเอาเอง ตองฝกฝน

เอาเอง ทกคนเปนไปตามกรรม เทวดากเปนไปตามกรรม มารกเปน

ไปตามกรรม พรหมกเปนไปตามกรรม เราจะคอยหวงใหเทวดาชวย

ไมได เรากจะมความพากเพยรทำสงตางๆ ดวยตนเอง เราไมตอง

เรยกเทวดามาชวยนะ เราทำเอง

ในพระไตรปฎกกมเร องเทวดามาชวย แตไมไดเร ยกใหมา

เทวดามาชวยเอง ชวยตนเองอยางไมยอทอกอน เชน พระมหาชนก

สมยพระโพธสตวบำเพญบารม เดนทางโดยเรอ เรอแตก คนอน

ตายหมด เปนอาหารของปลาและเตาไป พระโพธสตวไมยอมตาย

มความเพยรมาก ไมทอแทแมจะมองไมเหนฝง วายนำไปเรอย

ถงวนอโบสถกรกษาอโบสถไปดวย วายนำไปตงหลายวน เทพธดา

ดแลทะเลมาชวยกเลยรอดปลอดภย

พระเถระททรงคณในสมยพทธกาล เทวดากมาเอง ไมไดขอให

เทวดามา บางทานตองไลหน ทานพระมหากสสปะ ทานทรงธดงค

ชอบอยรปเดยว เทพธดามากวาดกฏให ทานดดนวไลกลบเทวโลกไป

นไมไดขอใหเทพธดามา เทพธดามาเอง เราทกวนนชอบขอใหเทวดา

มาชวย ความจรงเราตองชวยตนเอง ตองลงมอทำดวยตนเอง

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

39

ถาเทวดาทดมองเหนสมควรชวยกชวย เทวดาทดเขากตองมองดท

คณธรรม ดวาคนนนเหมาะทจะมาชวยไหม เหมาะสมกมาชวยเอง

เทวดาองคไหนทต องออนวอนกอนจงจะมา เทวดาอยางน ไว ใจ

ไมคอยได อาจจะมาหลอกเราใหหลงงมงายกได เทวดานสยไมด

กมเหมอนกน

ฉะน น เราจงตองมความเหนทตรง เทวดา มาร พรหม

ท งหลายตางกเปนไปตามกรรมของตน มท งท เปนฝายสมมาทฐ

และฝายทเปนมจฉาทฐ ควรศกษาใหเขาใจถกตองเรองกรรม เรอง

สงทงหลายเปนไปตามเหตตามปจจย องอาศยกน ไมมตวตน

เปนธรรมชาตทดำเนนไปตามกระบวนการปฏจจสมปบาท ไมมผท

มอำนาจอยเบองหลงคอยบนดาลอะไรให เมอเรามความเชอมนอยางน

เรากคอยๆ ฝกฝนตนเองไปเรอยๆ ฝกสตสมปชญญะ เจรญภาวนาไป

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

40

๖. อปปมาทสมปทา

ตอไปขอท ๖ อปปมาทสมปทา ความถงพรอมดวยความไม

ประมาท ความไมประมาทคอการมสตอยเสมอ ตนตวอยเสมอ

เหนคณคาของเวลา การไมปลอยเวลาใหสญเสยไปโดยเปลาประโยชน

ไมรอเวลานนเวลาน ผลดวนประกนพรง ไมรอแกกอน มโอกาสม

เวลากศกษาและฝกฝนตนเองเทาทเราทำได ตามความสามารถ เตม

กำลงสตปญญาของเรา สวนใหญเราทงหลายชอบประมาท มวหลงใหล

ไปกบรป เสยง กลน รส สมผส และการแสวงหาชอเสยง เงนทอง

แสวงหาการยอมรบจากคนอน ชอบใชชวตเหมอนจะไมตายอยางนนแหละ

ทานไหนทยงประมาทอยมาก ควรคดถงความตายใหบอยๆ

การคดถงความตาย ไมร เราจะตายวนไหน เราอยไดอกไมนาน

เปนมงคลดนะ อยากจะมมงคล กระลกไววา เราจะตายๆๆ

อยางนจะไดไมประมาท เราไมคอยคดถงความตายกเลยชอบประมาท

อยเรอย ถามความประมาทมาก การทำความด การศกษาธรรมะ

การภาวนา กเปนอนหมดหวง เราจงตองสรางความไมประมาท

ใหเกดขน เตอนตนเองบอยๆ นกถงความตายบาง นกถงความยาก

ลำบากของการเกดข นของพระพทธเจาบาง ความยากลำบากของ

การไดฟงพระธรรมบาง นกถงความนากลวของการวนเวยนไปใน

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

41

โลกบาง ฯลฯ เตอนตนเองอยาใหประมาท เพราะความประมาทนน

เปนทางแหงความตาย ตองเกดตองตายอกไมรจกจบสน

ความไมประมาทนเปนธรรมะหวขอใหญ พระพทธเจาเนนเอาไว

มากเหลอเก น พระธรรมทงหมดทพระองคทรงแสดงเอาไว

๔๕ พรรษากรวมลงในความไมประมาท เปนธรรมะอยางหนงทม

อปการะมาก เพราะเมอเราไมประมาท มสต ธรรมะขออนๆ กจะได

รบการศกษาและปฏบต หากมวประมาทเสย ถงจะมคำสอนอย

มครบาอาจารยคอยพรำสอน กไมเกดประโยชนตอบคคลนนเลย

ความไมประมาทนนมอปการะมาก ดงบาลในทฆนกาย ปาฏกวรรค

ทสตตรสตร วา

กตโมเอโกธมโมพหกาโร?

ธรรมะอยางหนงทมอปการะมากคออะไร

อปปมาโทกสเลสธมเมส

คอความไมประมาทในกศลธรรมทงหลาย

ในพระสตรตางๆ ทานแสดงเรองความไมประมาทไวเยอะ

จะยกมาบางพระสตร ในองคตตรนกาย ทสกนบาต แสดงอปมา

เกยวกบความไมประมาทไว ๑๐ ประการ

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

42

(๑) พระพทธเจาเลศกวาสตวทงหมด พระพทธเจานนเปนผเลศ

กวาสตวทงหลาย ไมวาจะเปนมนษยกด มารกด พรหมกด ความ

ไมประมาทกทำนองเดยวกน เปนธรรมะทเลศกวาธรรมะหมวดอนๆ

ทงหมด ไมใชวาธรรมะอนไมดนะ ธรรมะอนๆ กด แตถาขาดสต

หรอประมาทเสยอยางเดยว ธรรมะหมวดอยางอนกใชการไมได

(๒) รอยเทาชางใหญกวารอยเทาของสตวบกทงหมด รอยเทา

ของสตวบกทกชนดเลย รวมลงในรอยเทาชาง ธรรมะหมวดอนๆ

ทงหมดกรวมลงในความไมประมาทเชนเดยวกน ถาเราทำอยางเดยวได

คอการมสต มความระลกได ไมมวใจลอย ไมประมาท มสตอยเสมอ

หายใจเขากมสต หายใจออกกมสต เดนกมสตรอย นงกมสตรอย

จตใจเปนอยางไร ชอบบาง ไมชอบบาง ยนดบาง ยนรายบาง กมสต

รอย อยางนธรรมะหมวดอนกจะมารวมลงทงหมด หร โอตตปปะ

ศล สมาธ ปญญา กจะมารวมลง

(๓) ยอดเรอนเปนสงทอยสงสด เวลาเราสรางเรอน ยอดบน

หลงคามนอยสงสด ความไมประมาทกเปนธรรมะยอดทสด

(๔) บรรดาความหอมจากราก รากกฤษณาหอมทสด

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

43

(๕) บรรดาความหอมจากแกน แกนจนทรแดงหอมทสด

(๖) บรรดาความหอมจากดอก ดอกมะลหอมทสด

(๗) พระเจาจกรพรรดยอดกวาพระราชาทงหมด เปรยบสต

เหมอนกบพระเจาจกรพรรด เปนยอดกวาธรรมะขออนๆ ทเปรยบ

เหมอนพระราชา

(๘) ในเวลากลางคนดวงจนทรสวางกวาดวงดาว ดวงดาวเปรยบ

เหมอนธรรมะหมวดอนๆ เยอะแยะเตมไปหมด ความไมประมาทคอ

การมสตน น เปรยบเหมอนดวงจนททสวางกวาดาวทงหมดในเวลา

กลางคน

(๙) ดวงอาทตยกำจดความมดไดดทสด แสงไฟจากหลอด

ไฟฟาอะไรพวกนมนกำจดความมดไมคอยได ชวยใหแสงไดในตอน

กลางคนและในทมดแสงสองไมถง แตถาดวงอาทตยขนมา ไมมเมฆ

บงนะ แสงเหลานเปนเหมอนหงหอยไป ธรรมะกเชนเดยวกน ความไม

ประมาทกกำจดความมดไดดทสด ทำใหจตเปนกศลและเกดปญญา

เหนความจรงได

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

44

(๑๐) แมนำทกสายโนมเอยงไหลไปสมหาสมทร การมสตอย

เสมอ รสกทกาย รสกทใจ ตามดกาย เวทนา จต ธรรม อยเสมอ

มสตอยเสมอ ไมปลอยใจใหลอยหลงไปกบโลก กไหลไปสพระนพพาน

เชนเดยวกน ไมตองคดเรองวาจะถงเมอไหร เพราะมนโนมเอยงไป

อยแลว ไมตองคดวา วนนนวนนจะถง ขอใหมสต มความไมประมาท

เทานนเอง ทำไปเรอยๆ ถงเมอไหรกเมอนน ถาไดเรมเดนทางแลวก

ตองถงสกวนหนง ไมรวนไหน ทบอกวาเปนวนนนวนน กเปนบญญต

กนเฉยๆ หรอก โดยจตใจแลวมนไมมอายหรอก ทเราบอกวาม

อาย ๓๐ ป ๔๐ ป ๘๐ ป น มนดานรปกายทไดมาในชาตน

เราบญญตมนขนวาอายเทานนเทาน โดยสภาพของจตใจแลว ผานมา

ไมรกภพกชาต นบชาตไมถวน หาเบองตนไมได วาโดยจตแลว แตละ

คนจงไมมออน ไมมแกกวากนหรอก อยทวาใครจะถงการไมเกด

ไมแก ไมเจบ ไมตายกอนกนเทานน จตมนไมมอาย มนกเกดดบ

เปลยนแปลงไปอยตลอดเวลา มแตปจจบนขณะเทานนทเปนจรง

แตเมอจตสรางรป สรางเวทนา สรางสญญา สรางความคดนก

ปรงแตง หลงจากรบรอารมณตางๆ แลว เราหลงสงทจตสรางขนมา

หลงขนธ หลงโลก ทงๆ มนเกดและดบเปลยนแปลงไปอยตลอดเวลา

สงทเราคดวาดวาชวกไมมอยจรง เปนสงหนงทเกดข นแลวดบไป

เราคดเอาเองตามความยดมนถอมน ตคาใหสงทดบไปแลว เปนการ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

45

หลงตวปลอม อวชชาคอความไมร อรยสจมนเปนอยางน ทำใหเรา

หลงวนเวยนอย ไมถงพระนพพาน ไมเอนเอยงไปสพระนพพานเลย

ดงนน ขอใหมความไมประมาท มสต เรมตนทการระลกทลม

หายใจกได อยาประมาทนะ การมสตระลกไดเลกๆ นอยๆ กคอยๆ

ฝกไป เรานกไดตอนไหน กเพยรรสกไป พยายามรสกใหไดบอยๆ

เหนคณคาของเวลา ไมปลอยเวลาทงไปเฉยๆ โดยปกตแลว เราจะ

หายไปทงไปเยอะ พระพทธเจาเรยกพวกเกดมาแลวหายใจทง ไมได

บรรลธรรมวา “โมฆบรษ” แปลวา เกดเปนคนเสยเปลา ไมม

คณธรรมอยภายใน เกดมาแลวกตายเปลาไมไดอะไร เกดมาเปน

มนษยแลว กใชลมหายใจทม อยใหเกดประโยชน ใชกายใหเกด

ประโยชน ใช จ ตทปรงแตงเปลยนไปเปลยนมาใหเปนประโยชน

เปนอปกรณสำหรบฝกสต ใหเกดปญญา ใหเขาใกลการร อรยสจ

เอยงไปสพระนพพานเพมสกหนอยกยงด ถาถงไดเลยกดมาก

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

46

๗. โยนโสมนสการสมปทา

ตอไปขอท ๗ โยนโสมนสการสมปทา ความถงพรอมดวย

โยนโสมนสการ คำวา โยนโส แปลวา โดยถกตอง ถกอบาย

ถกเหตผล ถกตวสภาวะ ถกตวจรง ถกตวตนเหต มนสการะ

แปลวา การกระทำไวในใจ การใสใจ การสนใจ ทกวนนเรยกวา

การใสใจ การสนใจใหถกตอง ถกแงมม ถกตวสภาวะทจะเปนเหต

ทำใหเกดปญญาเหนความจรงได สวนใหญแลวเราทงหลายสนใจไมถก

ตวสภาวะ ไมถกตนเหต ไปสนใจแตเรอง สนใจแตสมมตบญญตแลว

มาคดตดสนเปนจรงเปนจง ตามความเหนของตนเอง ไมเกดปญญา

เนองจากจตใจเตมไปดวยอคต สวนตวใจ เราอาจจะยงไมเคยรจก

ไมเคยเหนมนเลย เรากตองฝกใหรจกใจตวเองเอาไว ตอนแรกยงไม

เหนใจ กฝกใหมสตสมปชญญะ ดอาการของใจ ดความรสกของใจ

ชอบบาง ไมชอบบาง อจฉาบาง โกรธบาง โลภบาง ตกใจบาง

ตนเตนบาง สบายใจบาง มปตบาง เมอมสตสมปชญญะมากขน

สามารถเหนขนธทำงาน กจะเหนใจได

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

47

การปฏบตธรรมกตองมาศกษาทจตใจนนแหละ จะฝก

รปแบบไหนมากเพอมาเหนจตใจตนเอง การฝกทรวบรดทสดคอ

ใหดใกลๆ ใจเขาไว เวลาเหนสาวสวยกอยาไปสนใจสาว สนใจใจของ

เราไว ถายงไมเหนใจ กสนใจความรสกอะไรตางๆ ในจตใจ เหนหนม

หลอกทำนองเดยวกนนะ อยาไปสนใจหนมหลอ สนใจใจตวเอง ถายง

ไมเหนใจ กสนใจความร ส กในใจ มนชอบ มนอยากจะคยดวย

มนหวงหาอาวรณ เดยวคดเรองนน เดยวคดเรองน แวบไปแวบมา

เปลยนแปลงไปตามอารมณทไปรบร เปนธรรมชาตของมน เปนอาการ

ทางใจ ดไปเรอยๆ กจะเหนใจตวเอง เมอเหนใจ กจะรวา อาการ

ทางใจนนเปนอยางหนง ใจเปนอยางหนง ลมหายใจ การเดน การนง

การยน การนอน เปนรป เปนกายทอยในอาการอยางหนง ไมใชใจ

การหดทจะมาสนใจในแงมมทจะทำใหเกดปญญาอยางน เร ยกวา

โยนโสมนสการสมปทา จะชวยใหเกดสตสมปชญญะ เกดกศล

ประการอนๆ และเกดปญญาเหนความจรงได

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

48

ใหเราท งหลายไดศกษาใหเขาใจวา ความจรงเปนอยางไร

แลวเตอนตนเองใหใสใจใหมนถกตอง ตรงตามความเปนจรง ตรงตาม

ตนเหต เพราะปกตเราชอบไปสนใจเรองขางนอก ไมเคยสนใจตนตอ

ไมสนใจความเปนจรง สนใจแตเรองราวทคดนกขน เหนเสอกไปสนใจ

ยห อและสสนของเส อ ไมไดสนใจจตใจตวเองทมนมอาการไหว

ข นมาแลว มคนนนทากไมไดสนใจเสยงหรออาการทางใจ สนใจ

แตวา คนนนนนทาเราวาอยางนนอยางน มแตเรอง มความคดนก

ปรงแตงไป หลงไปกบของปลอมทคดข นมาเอง มนสนใจไมถกตว

กจะเกดแตอกศลครอบงำ เปนอโยนโสมนสการ แกปญหาอะไรไมได

มแตสรางปญหา มแตสรางทกขขนมาในใจ

สรป ทอธบายวนน เรองธรรมะเบองตนทเปนเหตใหโพธปกขยธรรม

สมบรณ จะสมบรณเมออรยมรรคมองคแปดรวมตวกนลง เปนประต

พระนพพาน อรยมรรคมองคแปดรวมตวลง ขณะจตนนแหละ

เปนการรทกข ละสมทย แจงนโรธ มรรคเจรญ ในขณะจตเดยว

แตการทจะสมบรณอยางน น เราตองฝกมา ฝกสตสมปชญญะ

ใหเกดศล เกดสมาธ เกดปญญา หรอกลาวตามโพธปกขยธรรม

กเปนการฝกใหมสตปฏฐาน สมมปปธาน อทธบาท อนทรย พละ

โพชฌงค และอรยมรรคมองคแปดรวมตวกนลง

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

49

ธรรมะเบองตนทง ๗ ประการ ทานทงหลายควรศกษา และ

นำมาประพฤตปฏบตเอาไวใหจตใจคนเคย ในการภาวนากใชธรรมะ

เหลานแหละเสรมกนขนไป จะไดประสบความสำเรจ ธรรมะเหลาน

แยกเปน ๒ สวนดวยกน

(๑) เหตภายนอก คอ กลยาณมตร ไดแก พระพทธเจา

ผสอนใหเราไมเกด ไมแก ไมเจบ ไมตาย เมอไดฟงคำสอนแลว เราก

เอามาฝกฝนในจตใจเรา และศกษาธรรมะเพมเตมจากคมภรบาง

จากอาจารยบาง จากหนงสอตางๆ บาง เพอใหเขาใจสงทเรายงไม

เขาใจ เพอทจะไดปฏบตใหถกตอง

ธ ร ร ม ะ เ บ อ ง ต น

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

50

(๒) เหตภายใน คอตงแตขอท ๒ ถง ๖ ไดแก สลสมปทา

ความถงพรอมดวยศล อนเปนเหมอนผนแผนดนสำหรบรองรบ

คณธรรมอนๆ ฉนทสมปทา ความถงพรอมดวยความพอใจทจะ

ทำเหต ไมมวหวงผลไปตามตณหา อตตสมปทา ความถงพรอมดวย

การเชอมนในศกยภาพของตน ทสามารถฝกฝนใหเปนทพ งของ

ตนเองได ไมรอทพ งภายนอก ไมมวหาทพ งอยางโน นอยางน

ไมรอหวงพงอาจารย ไมหวงพ งคนโนนคนน อาจารยก เปน

กลยาณมตรไปแลว ทฏฐสมปทา ถงพรอมดวยความเหนทถกตอง

เช อมนเร องกรรมและผลของกรรม สตวท งหลายเปนเพอนเกด

แก เจบ ตาย เปนไปตามกรรมของตน อปปมาทสมปทา ถงพรอม

ดวยความไมประมาท เหนคณคาของเวลา ไมปลอยตวปลอยใจใหหลง

ไปตามโลก เตอนตนเองบอยๆ ทานไหนหลงบอยๆ กตองมอบาย

สำหรบเตอนตนเอง เราตองสรางใหมนมข นในจตในใจเรยกวา

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

51

สมปทา ถาไมทำเอาเอง พระพทธเจาหรอครบาอาจารยกชวยไมได

พระพทธเจาเปนผบอกทาง สวนผเดนคอเราทงหลายตองทำ

เอาเอง บางพวกกชอบฟงธรรมะ แตไมชอบปฏบตกม ฟงแลวม

ความสขเคลบเคลม อาจารยขอฟงธรรมหนอย ฟงแลวมความสข

แตเหมอนเดม ไมยอมปฏบต ตามฟงทโนนบางทนบางเยอะไปหมด

ถาฟงร ว ธแลว กไปปฏบต ไมตองมาฟงบอยกได ตองเปนทพง

ของตนเองใหได ขอสดทาย โยนโสมนสการสมปทา ถงพรอมดวยการ

ใสใจสนใจโดยถกตอง สนใจถกตวสภาวะ สนใจในกายในใจเรา

เปนหลก เหลาน เปนธรรมะเบ องตน ชวยใหการปฏบต ธรรม

ประสบความสำเรจ

ปเร จ น ปสสนต อตตา เจ อสมาหโต

โมฆ ปเร ปสสนต อตตา ห อสมาหโต

ปเร จ น ครหนต อตตา เจ สสมาหโต

โมฆ ปเร ครหนต อตตา ห สสมาหโต.

ถาตนมจตไมตงมน ถงคนอนจะสรรเสรญ

กเปลาประโยชน เพราะตนมจตไมตงมน

แตถาตนมจตตงมนดแลว ถงคนอนจะตเตยน

กเปลาประโยชน เพราะตนมจตตงมนดแลว

สรมาเถรคาถา ๒๖/๒๘๖

๒ หลกสตปฏฐาน ๔ บรรยายเมอวนท ๔ ธนวาคม ๒๕๕๐

ขอนอบนอมตอพระรตนตรย สวสดครบทานผสนใจในธรรมะทกทาน

วนน บรรยายสาระธรรมจากพระสตตนตปฎก ตอนท ๙

เกยวกบหมวดธรรมทเรยกวาโพธปกขยธรรม ธรรมะทเปนฝายของ

ตรสร ฝายของการทจะเหนอรยสจ ฝายททำใหเกดปญญาเหนธรรมะ

ตามความเปนจรง ครงท ๑ บรรยายเรองของธรรมะเบองตน ซงเปน

เครองเกอหนนใหโพธปกขยธรรมสมบรณ วนน ครงท ๒ พดเรอง

หลกสตปฏฐาน ๔ ซงเปนธรรมะหมวดท ๑ ของโพธปกขยธรรมน

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

54

ความจรงแลวเราศกษาธรรมะกเพอเขาใจอรยสจ เหนอรยสจ

ใหแจมแจง รทกขใหแจมแจง ละสมทย ทำนโรธใหแจง มรรคเจรญ

เครองมอหลกทเราตองมกคอกลมธรรมะทเปนฝายของการตรสร คอ

โพธปกขยธรรมน แหละ โดยเฉพาะหมวดแรกคอสตปฏฐาน ๔

ถาทานสามารถฝกปฏบตตามหลกของสตปฏฐานไดแลว สามารถ

ศกษากายใจของตนเองไดอยางถกตอง ธรรมะหมวดอนๆ ใน

โพธปกขยธรรมกจะเจรญงอกงามข นไปไดเอง เราจะร ไดดวยตว

ของเราเอง จนถงความสมบรณรวมเปนอรยมรรคมองคแปด ตอนนน

กจะสามารถร ทกข ละสมทยได แจงนโรธ มรรคเจรญในขณะ

จตเดยว เปนมรรคจต

หลกสตปฏฐาน ๔ คอการฝกหดใหเรามสตสมปชญญะ อนเปน

เครองมอในการมาศกษากายใจของเราใหเขาใจแจมแจง เปนวธการ

ฝกฝนใหเกดเครองมอมารทกขนนเอง พอรทกขกละสมทยได นโรธ

กแจง มรรคกเจรญ ฉะนน ในการปฏบตนไมมอะไรมากนะ ใหปฏบต

ตามลำดบของอรยสจนนแหละ ทำขอแรกกอน คอใหรทกขเทานนเอง

จะรทกขไดกตองมเครองมอนะ เครองมออนแรกทตองฝกใหมขน

คอสตสมปชญญะ มความรสกตว ซงการจะมสตสมปชญญะได

กตองฝกสตปฏฐาน

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

55

ความหมายของสตปฏฐาน

ดความหมายของสตปฏฐานกอน คำวา สตปฏฐาน ม ๒ คำ

คำวา สต + ปฏฐาน สต แปลวา ระลกได ไมใจลอย ไมเผลอไป

เวลาทเราไมใจลอยกคอสต ถาใจลอยกหลงไมมสต ถาเผลอกไมมสต

ถามสตกไมเผลอ สวนใหญทานชอบไปตความวา สตมนคออะไรท

ทำยากมาก กเลยไมยอมฝก อางวาเขาใจยาก แลวกทกขไมหยด

โดยความจรงแลว ถาเราไมใจลอย ไมหลงไปกคอมสตนนเอง เวลา

เราหลงคดไปเรองโนนเรองน คดวาไดเปนดารา เปนนางงามระดบโลก

มมงกฎสวมหว เปนเศรษฐรำรวยเงนทอง มรถ มบาน มครอบครว

ทอบอน คดไปเรอย อยางนมนหลง มนเหมอเลย ถาร สกตวข น

มาทหนง อาว... เมอกเราคดไป อนนแหละคอการมสต เรยกวา

ระลกไดวามนหลงคดไป ไมใจลอยแลว ถาทานอยากรวา สตมนเปน

อยางไร กดทตรงขามกบการใจลอยนนแหละ โดยปกตเราใจลอย

ประจำอยแลว พอมนลอยไปจมอมตวมนกเลก จะมสตมาทหนง รวา

เมอกมนเหมอลอยไป ความใจลอยมนไมเทยง เพยงแตอยาลอยนาน

อยาหลงนานเกนไป

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

56

ฉะนน สตนเรากพอรจกอยนะ แตเราไมไดฝกใหมนเกดบอยๆ

เลยไมรไมเหนอานสงสของสต ไมรคณคา ทงๆ ทเรามความสามารถ

ทจะฝกได เราคดเรองน นเรองน เด ยวกมความร สกข นมาทหนง

พอรสกขนมาเรองทคดกดบไป สกหนอยไปคดเรองใหม หลงไปใหม

อยางน แตเราหลงนานเกนไป จงมแตเรองน นเรองน เตมไปหมด

เราฝกสตกเพอใหมนไมหลงนาน มสตบอยๆ ความหลงกส นลง

สตเปนความระลกได ไมใจลอย ไมเผลอ ไมตองไปตความวามน

ลกลบซบซอนอะไร

ปฏฐาน แปลวา ทตง, ทอาศย, สถานทอนเปนทตงของสต

ทอาศยของสต อปกรณทจะทำใหสตเกดขนมาบอยๆ ถาเราไมอาศย

ในสถานทน ไมอาศยในทตงเหลาน ไมฝกใหสตมาระลกบอยๆ ใจของ

เราจะลอยไป หลงไปตามรป เสยง กลน รส สมผส และเรองท

เราคด โดยสวนใหญจะใจลอยไปกบเรองทเราคด หลงไปตามโลก

สตไมระลกในฐานทตง กเปนการใจลอย ใหเรารบอยๆ ฝกมาระลก

รอยทฐานบอยๆ อาการใจลอยกจะสนลง

คำวา สตปฏฐาน ฟงดมนอาจจะยาก แตความจรงไมยากนะ

ทตงของสต อปกรณทจะชวยใหสตเกดกคอตวเรานนแหละ กายกบใจ

ของเรา เมอแยกออกตามหลกสตปฏฐาน กแยกเปนกาย เวทนา จต

ธรรม

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

57

สตปฏฐาน แปลวา ทตงของสต, ทตงของการระลกได ทำให

จตใจมบาน มทอย ถาเราไมระลกร อยในกายในใจ เรากหลงไป

เทยวตะลอนๆ ไป เหมอนคนออกนอกบาน หาทางกลบบานไมเจอ

กไมปลอดภย บาปอกศลจะเกดขน เราฝกหดมสต เพอวาเวลาหลงไป

จะไดร ตวเรวหนอย มาอยท กายอยท ใจของตนเอง ท ไหนกได

ถาใจลอยไปแลวใหร สกตวเรวๆ จดมงหมายสำคญของสตปฏฐาน

คอการฝกใหมสตสมปชญญะ ใหเกดศล สมาธ ปญญา

สตปฏฐานทดเหมอนไมยากและไมมอะไรมากน แหละเปน

เอกายมรรค เปนทางเดยวทจะทำใหเกดญาณปญญา เปนทางเดยว

ทจะทำใหถ งการพนทกขไดจรง เหมอนไมต องทำอะไรเยอะนะ

มสตรสกอยในกายในใจเทานนเอง หลงแลวกแลวไป เรากมาระลก

ทกายใจใหม อยางน ซ ำๆ ซากๆ เหมอนไมตองทำอะไรมาก

กลบกลายเปนวาใหความร มากมายมหาศาล ทมนเปนเชนน นก

เพราะวา ถาเรามสตสมปชญญะ มความรสกตวอยในกายในใจแลว

เราจะสามารถละอคตประการตางๆ ละอภชฌาและโทมนสคอความ

ยนดย นร ายในอารมณตางๆ ได ไมหลงด นรนจนจตเปนทกข

จตใจกจะตงมนเปนกลาง ศกษากายใจเกดปญญาได

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

58

เรามตณหาคอความทะยานอยากของจตมาก กเลยมทกข

กนมาก เราใหคากบอารมณตางๆ มากเกนไป โดยเฉพาะใหคากบ

ความร ส ก เวทนาเปนความร ส ก เปนของไมเทยงนะ เปนของ

ลมๆ แลงๆ เทาน นเอง แตเวลามนเกดข น เราใหคากบมนมาก

เกนไป ถาสงไหนททำใหเกดความสบายกายสบายใจ กใหคาเปนบวก

ไปแสวงหามน คอยรกษามน ซงจรงๆ มนทนอยไมไดนาน สขสบาย

แปบเดยวกหาย เรากแสวงหาสงใหมไปเรอย ไมยอมหยดสกท คดแต

วาจะมความสข แตมนไมเคยใหความสขอยางถาวร ถาสงไหนทำให

เกดความไมสบายกายไมสบายใจ เรากคอยปฏเสธ คอยหนมน

ไมอยากใหมนมา ใหคาเปนลบ ทเราไปใหคากบสงนนสงน เกดการ

ดนรนของจตจนเปนทกขบบคน เพราะเราไมมทอย ไมมทตงของสต

จตใจมอคต

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

59

การศกษาธรรมะทถกตอง หรอการศกษาใหเหนตวจรงของ

ธรรมะนน เรมตนจากการเอาอคตออกจากใจเรากอน การจะหมด

อคต หมดความยนดยนรายตออารมณ กตองมปญญา เหนวา

สงขารทกอยาง ทงดและไมด นาพอใจและไมนาพอใจ ลวนเปนสง

ชวคราวเหมอนกน เราจงตองมาฝกดกายกบใจเรา ใหเหนวาทกอยาง

มนเปนของไมเทยง เปนทกขเปนอนตตา น แหละมนจะเอาอคต

ในใจเราออกไป แตเดมอคตในใจของเราคดวา สขอยากเอาไวนานๆ

ทกขไมอยากใหมนมา อยางนมนมอคต แตพอเราศกษาอยในกาย

ในใจ ทกขกร สขกร ไปเรอยๆ กจะเกดปญญาเหนวา สขกเปน

ของไมเทยงเหมอนกนนะ เกดขนมาเปนคราวๆ แลวกดบไป ทกขเปน

ของไมเทยงเหมอนกน เกดขนมาเปนคราวๆ แลวกดบไป จตใจทเดม

ทมนเคยยนดกบสข ยนรายกบทกขกจะคอยๆ หายไป อคตในจตใจ

เรากคอยๆ หาย แลวกจะเหนธรรมะจรงๆ

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

60

ความหมายของเอกายนมรรค

สตปฏฐานจงเปนวธการทเรยบงาย แตสามารถทำใหเราเหน

ความจรง และพนจากทกขท งปวงได พระพทธเจ าเร ยกวา

เอกายมรรค ดงบาลวา เอกายโน อย ภกขเว มคโค ดกอนภกษ

ทงหลาย หนทางนเปนทางเดยว

คำวา เอกายน แยกเปน เอก + อายน

เอก แปลวา หนง

อายนะ แปลวา หนทาง คำวา เอก ในทนมหลายความหมาย เชน

หมายถง จดหมายปลายทางหนง จดหมายปลายทางเดยว

ของการฝกสตปฏฐาน เมอปฏบตสมบรณแลวจะถงจดหมายปลายทาง

คอการทำใหแจงพระนพพาน ทำใหเราพนทกขไดจรง แมในตอน

เรมตน เราจะฝกมาตามแนวใดแนวหนง รปแบบใดรปแบบหนง

ซงแตละคนกแตกตางกนไป บางคนถนดดกาย บางคนถนดดจต

บางคนชอบเดน บางคนชอบนง บางคนทำแนวสมถยานก บางคน

ทำแนววปสสนายานก หากยงอยในการตามรกายตามรใจตามหลก

ของสตปฏฐานแลว กถงพระนพพานไดเหมอนกนหมด

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

61

หมายถง บคคลผเปนหนง คอพระพทธเจา เปนผ เล ศ

ผประเสรฐทสดในโลก ทางนเปนทางของทาน ทานเปนผคนพบแลว

นำมาบอกสอนเราทงหลาย การจะเปนพระพทธเจากอาศยทางนแหละ

พระพทธเจาในอดตกใชทางน พระพทธเจาในอนาคตกใชทางน

พระพทธเจาโคดมองคปจจบนกใชทางนเชนเดยวกน

หมายถง ทางทบคคลตองไปคนเดยว เอาคนอนไปไมได

เอาแฟนไปดวยกไมได เอาลกไปดวยกไมได เอาสามภรรยาไปดวยก

ไมได ตองไปคนเดยว ไมตดของในสงใด สตปฏฐานนฝกใหเราเปนคน

ใจเดด เปนคนใจแขง เพราะเราใจออนนะจงอยในวฏฏะนาน มกเลส

นดหนอยกตามมนนะ ถาไมตามกเลสกลวจะตาย ไมไดดทววนหนง

รสกเหมอนจะตายแลว ไมโทรศพทหาเพอนจะตายแลว นเพราะเรา

ใจออน สตปฏฐานเปนการฝกมาดทกายทใจของเราเอง ทำใหเรา

เปนคนเรยบงายขน เขมแขงขน มความสขขนดวยตวเอง ไมตอง

หวงพงวตถภายนอก การพงวตถภายนอกแสดงถงการทเราไมม

ความสขภายในของตวเอง เปนคนออนแอ ตองมเสยงชมนะจงจะม

ความสข เสยงดาไมมความสข อยางนตายเลย เพราะคนกจะดาเรา

อยเรอย ทางน ทำใหเราเขมแขง ไมหวงใยกงวลตออะไรท งหมด

เพราะเกดความรวา ทกอยางเปนของชวคราว

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

62

หมายถง เสนทางหนง เปนเสนทางทไมใชทางหลายแพรง

ไมใชทางแบบวนเวยนไปมาในวฏฏะ เปนทางตรงไปสพระนพพาน

อยางเดยวเทาน น เปนเสนทางทไมลาชาอดอาด หากปฏบตโดย

ถกตองจะเหนผลเหนอานสงสไดอยางชดเจน มนใจไดวาเปนทางทำให

พนทกข ถงพระนพพานแนนอน

หมายถง เสนทางในพระธรรมวนยหนง คอพระพทธศาสนาน

เทาน น เปนคำสอนททำใหผ ปฏบตตามเปนผ ร ผ ตน ผ เบกบาน

เสนทางนมปรากฏเมอมพระสมมาสมพทธเจามาตรสร และทรงแสดง

แนวทางเอาไว เมอหมดคำสอนไปแลว ผคนทงหลายไมร หนทางน

โลกจะมแตความมด สตวทงหลายจะทองเทยวไปในวฏฏะ วนเวยน

เกดตายไมสนสด อยางนเปนตน

เอกายนมรรคนเปนหนทางเดยว ตามความหมายทยกตวอยาง

มา แตม ๔ สตปฏฐาน ทแยกออกเปน ๔ เพราะแยกตามอารมณ

อนเปนฐานทต งใหสตระลก แตตวมรรคตวหนทางนมอนเดยว คอ

การมสตสมปชญญะ มความระลกได มความรสกตว ใหมความเพยร

ปฏบตไปอยางนนนแหละ เปนการเจรญมรรค

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

63

อานสงสของสตปฏฐาน

กอนจะพดถงลกษณะของสตปฏฐาน กพดอานสงสกอน

พระพทธเจาไดแสดงอานสงสเอาไว ใหเราเหนคณคา จะไดม

ความเพยรในการตามดกายตามดใจ แคการมารสกอยทกายทใจให

บอยๆ มอานสงสมากนะ พระองคแสดงไวดวยบาล ๕ บทดวยกน

๑. สตตาน วสทธยา เพอความบรสทธของเหลาสตว สตว

ทงหลายนบรสทธทจต จตใจบรสทธ ปราศจากโทษกลาวคอกเลส

ทงหลาย เราฝกสตสมปชญญะ มสตสมปชญญะมากขน อยกบกาย

กบใจมากขน จตของเราจะบรสทธขน สตสมปชญญะทำใหจตเปน

กศล มความผองใสเบาสบาย เมอฝกไปเราจะรวาตวเองมกเลสเยอะ

ทเหนวามกเลสเยอะนนแหละดแลว เมอเราร กเลสกหลอกเรา

ไมได ครอบงำจตใจเราไมได ไมทำอะไรตามใจกเลส ถาไมรวาตวเอง

มกเลสเยอะ กจะนกวาตวเองเปนคนดอยเรอยนะ ไมรจกตวเองจรง

เรารกจะละกเลสได

๒. โสกปรเทวาน สมตกกมาย เพอลวงโสกะปรเทวะ โสกะ

ปรเทวะคอความเศราโศกเสยใจ ครำครวญ เพราะตองพลดพรากจาก

สงทรกทพอใจ ในชวตเรากมสงทพลดพรากเยอะ เดยวญาตตาย

เดยวพอตาย เดยวแมตาย เดยวลกปวย ฯลฯ บางคนกเศรางายมาก

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

64

เศราเพราะเรองเลกๆ นอยๆ ดละครทวรองไหไปดวยกม มเรองให

เศราเยอะไปหมด ถาฝกสตสมปชญญะ ความเศราเหลานนกจะลดลงนะ

สวนใหญเราทงหลายจะออนไหวกบโลกมาก มอะไรนดอะไร

หนอยกรอง รองอยเรอย มเรองใหเสยใจมากเหลอเกน ไมรองไหก

รองเพลง รองไหกบรองเพลงกเหมอนกนนะ เราไมมความสขเรากเลย

ไปรองเพลง เพอทำใหมความสข เราไมมความสขเราจงไปทำโนนทำน

ใหมนยงยากขนมา เสยเงนเสยเวลามากมาย ใหฝกสตสมปชญญะให

มากขน เราจะมความสขและไมตองเรองมากในการหาความสขอยางนน

๓. ทกขโทมนสสาน อตถงคมาย เพ อดบทกขโทมนส

ความทกขใจ ความไมพอใจ ความขดของในใจ จตโดนทำราย ทำให

จตหนก แนน มน มว ไมมความสข จะคอยๆ หมดไป จตใจทเปน

ทกขโทมนสทำใหกศลประการตางๆ เกดไดยาก เมอมสตสมปชญญะ

จตใจจะเบา ปลอดโปรง กวางขวาง สวางไสว มความสข ทำให

กศลตางๆ ไมวาจะเปนการให การเสยสละ การเอ อเฟ อเผอแผ

การเมตตาเหนใจผ อ น การยอมรบฟงความเหนผ อ น ใหเกยรต

ผอน ฯลฯ เกดขนไดงาย การใชเหตผลตางๆ จะคลองตว ไมตกอย

ภายใตอทธพลของความกลว

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

65

๔. ายสส อธคมาย เพอบรรลถงมรรค การจะละกเลสได

โดยเดดขาด ขดรากถอนโคนกเลสนน ไมใชไปคอยหลบกเลสหรอ

หลกเลยงการกระทบอารมณ แตเปนการศกษากายใจใหเกดปญญา

เหนแจงอรยสจ ศกษากายศกษาใจ เกดศล สมาธ ปญญา จนรวม

ตวลงเปนอรยมรรค เหนพระนพพานและถอดถอนกเลสไดจรง

การปฏบตสตปฏฐานนนเอง เปนเหตใหถงอรยมรรค

๕. นพพานสส สจฉกรยาย เพอทำใหแจงพระนพพาน

ทำใหแจ ง หมายความวา ทำใหเปนอารมณของจต จ ตไปร

พระนพพาน พระนพพานเปนสภาวธรรมทไมปรงแตง ไมเกด ไมตาย

ดำรงอยอยางน นตลอดมา แตจตของเรายงไมพรอม มวแตหลง

ปรงแตงไปตามโลกตามขนธ การฝกสตปฏฐานทำใหเกดปญญาร

ความจรงของกายของใจ ของขนธ ทเกดขนเปนคราวๆ เปลยนแปลง

ไปตลอดเวลา เมอเกดปญญารความจรง กไมหลงปรงแตงไปตามโลก

จตใจทไมหลงปรงแตงนแหละ จะเหนพระนพพาน การจะเหน

พระนพพานอนเปนสภาวธรรมทเหนอโลก กดวยจตประเภทเหนอโลก

เหนอการปรงแตง จตนเรยกวาโลกตตรจต

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

66

แตเดมนะ เราลมหายใจเขา หายใจออก หายใจทงๆ ขวางๆ

ไปอยางน นเอง ตอมา เราเอาลมหายใจเขา ลมหายใจออกเปน

สตปฏฐาน เปนทตงใหสตระลก ลมหายใจกมคาขนมา ตามรตามด

ไปเรอยๆ เกดปญญารวา ลมหายใจเปนเพยงธาตทไหลเขาไหลออก

หลอเล ยงรางกายไป เปนรป ไมใชเรา ไมใชบคคลตวตนอะไร

เดยวหายใจเขา เดยวหายใจออก ไมเทยง มนบบคนเราตองคอยแกไข

หายใจเขาอยางเดยวไมได ทนไมไหวมนจะตาย ตองหายใจออกแก

มนเปนทกข เปนอนตตา ลมหายใจกเพมคณคาขนมาอก ทำใหเรา

เกดปญญาเหนธรรมะ เหนความจรงวา หายใจเขาแลวกตองหายใจ

ออก แกไขกนไปอยางน เหนไหมของงายๆ อยางนเอง ดวยการฝกด

ลมหายใจเขาลมหายใจออก กทำใหเกดปญญา เหนความจรงของกาย

ของใจ รแจงอรยสจได

ลมหายใจนแหละ เปนฐานของการระลก ทำใหเกดปญญาเหน

ธรรมะ เมอเราเหนธรรมะ กไมหลงปรงแตง จตหมดการปรงแตงก

เหนพระนพพานทอยตรงหนา พระนพพานนไมไดหายไปไหน กอย

อยางเดมนนแหละ ทเราไมเหนเพราะมวแตปรงแตงอย ไมไดอยไกลนะ

บางคนคดวา ตองไปหาตรงนนบาง ตรงนบาง ถามวแตหากไมเจอ

ซกท หยดหากจะเจอ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

67

เราฝกสตปฏฐาน มความรสกมาดกายดใจ ตงแตเรมตนจนถง

ทสดนะ จะไดรบอานสงส คอ จตใจบรสทธขน ความทกขนอยลง

มรรคเจรญ และเหนแจงพระนพพาน หนาทของเราคอรกายรใจ

อยางเดยว การเดนทางกบจดหมายเปนอนเดยวกนนะ ไมไดไป

หาความสขหรอหาพระนพพานทอนเลย ทกอยางมพรอมอยแลว

อยทจตของเรา จตปรงแตงกเหนสงทปรงแตง จตไมปรงแตงกเหนสง

ทไมปรงแตง จตเตมไปดวยโกรธกจะเหนผอนเปนศตร เหนโลกไมนา

อย จตเปนกศลมเมตตากจะเหนผอนเปนเพอนเปนมตร เหนโลกนาอย

จตมปญญากจะมองเหนโลกตามความเปนจรงวา เปนสงไมเทยง

เปนทกข เปนอนตตา จตไมปรงแตงกเหนพระนพพาน ฉะน น

อานสงสนไมตองไปหาไกล เพยงเรามสตตามดอยทลมหายใจ อยท

การเดน ยน นง นอน เหยยด ค ตามดความรสก ตามดจตใจของ

ตนเองนแหละ

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

68

หลกสตปฏฐาน ๔

สตปฏฐานม ๔ โดยแยกกนตามอารมณอนเปนทต งของสต

คำจำกดความโดยยอ มบาลวา

อธ ภกขเว ภกข

กาเย กายานปสส วหรต, อาตาป สมปชาโน สตมา, วเนยย

โลเก อภชฌาโทมนสส สวนนเปนกายานปสสนาสตปฏฐาน

เวทนาส เวทนานปสส วหรต, อาตาป สมปชาโน สตมา,

วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส สวนนเปนเวทนานปสสนาสตปฏฐาน

จตเต จตตานปสส วหรต, อาตาป สมปชาโน สตมา, วเนยย

โลเก อภชฌาโทมนสส สวนนเปนจตตานปสสนาสตปฏฐาน

ธมเมส ธมมานปสส วหรต, อาตาป สมปชาโน สตมา,

วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส สวนนเปนธมมานปสสนาสตปฏฐาน

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

69

อธ ภกขเว ภกข ดกอนภกษทงหลาย ภกษในพระธรรมวนยน

คำวา ภกษ แปลวา ผเหนภยในวฏฏะ ผทมาฝกสตปฏฐาน

มาฝกเรยนรกายใจน เรยกวา ภกษ คอผทมองเหนโทษภยของวฏฏะ

เหนโทษภยของความทกขทมาจากความคดของตนเอง ทมนวนเวยนหา

ทางออกไมได ทานสงเกตจตใจของทานดส มนวนเวยนอยเดยวหลง

คดอยางโนนอยางน เทยวตะครบนนตะครบนไปทว โดยคดวาจะม

ความสข หาทกขเขามาใสตวเองแทๆ เลย ไมอยากคดกคด ไมอยาก

ทกขกทกข หามไมได ออกไมได ทำดบาง ไมดบาง ไมแนไมนอน

มอนตรายเยอะไปหมด ดำรงชวตอยดวยความกลว ไมเปนอสระเลย

ตราบใดทยงวนเวยนอยในโลกกเปนอยางน ผทเหนภยทเกดขนในจต

อยางน เรยกวา ภกษ

สตปฏฐาน ๔ คอ

๑. กายานปสสนา การตามดกาย

๒. เวทนานปสสนา การตามดความรสก

๓. จตตานปสสนา การตามดจต

๔. ธมมานปสสนา การตามดธรรมะ คอทงนามและรป

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

70

ตามพระบาลแสดงหลกของสตปฏฐานอยทขางทาย ไมไดอย

ขางหนานะ ไมไดอยทคำวา กาเย กายานปสส วหรต หรอ เวทนาส

เวทนานปสส วหรต ฯลฯ แตอยทขางทาย ใหทานสงเกตวา มคำ

บาลเหมอนกนทกสตปฏฐานเลย คอคำวา อาตาป สมปชาโน

สตมา, วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส นคอหลก ไมเกยวกบวา

ดกาย ดเวทนา ดจต หรอดธรรม แตเกยวกบวาปฏบตถกหลกการ

หรอเปลา ดอนไหนกได ไมสำคญ ทสำคญคอดแลวถกหลกการ

หรอเปลา ถาทานปฏบตตามหลก กใชไดทงนน

๑. อาตาป มความเพยรเพยรเผากเลส เพยรทำใหกเลสมน

เรารอน ไมใชไปเรารอนตามกเลสนะ ทกวนนเราเรารอนตามกเลส

กเลสมนไมเรารอนเทาเรานะ มนอยากไดโนนไดน มนทำใหใจของ

เรารอนขนมา ของดมากอยากใหมนอยนานๆ นกเรารอนไปแบบหนง

ของไมดมากอยากจะหนมน ปฏเสธมน น กเรารอนอกแบบหนง

เราตองมความเพยรเผากเลส เพยรทจะไมทำตามใจกเลส เวลาของด

มาเรากด ใหเกดสตปญญาเหนวา ของดมนไมเทยง มนเกดขนมาเปน

คราวๆ แลวกดบไป มเหตปจจยกเกดหมดเหตกดบ บงคบเอาตามใจ

อยากไมได อยากใหมากไมมา มาแลวอยากใหอยนานๆ กไมยอมอย

นาน ไมอยากไดตามกเลส ของไมดมากไมหน ไมปฏเสธนะ ของทไม

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

71

ดมากดเหมอนกน ดใหเหนวา เปนสงทเกดขนคราวๆ เหมอนกน

ไมเท ยง เปนทกข เปนอนตตาเหมอนกน เพยรร เพ ยรด

เพยรสงเกตไปอยางนไมยอทอ เรยกวาเพยรเผากเลส เพยรเผา

ตณหา เพยรเผาความอยากได ความตองการ

กเลสทเราตองเผาคอกเลสประเภททเปนสมทยคอตวตณหา

ตณหานมนอยากจะเอาด อยากหนราย เผาตวนนะ เราไมตองไปเผา

กเลสตวอน กเลสตวอนเอาไวด เพราะกเลสตวอนมนเปนทกขสจ

เอาไวรใหมนแจมแจง สวนตวกเลสทเราตองเผา ตองละกคอตวสมทย

ตวตณหา ตวอยากไดอยากด อยากใหอยนานๆ อยากใหไดดงใจ

อยากหนราย เผาพวกน

เวลาเกดอะไรขนใหทานดนะ อยาไปตามใจกเลส ตอนแรกๆ

มนจะดไมคอยได มนเหมอนใจจะขาด อาการทเหมอนใจจะขาดนน

แหละ แสดงวาทานเรมรจกตณหาแลว อาการทมนผลกจตใหอยาก

ทำนนทำน ถาทำแลวสบายใจ ถาไมทำตามแลวเหมอนใจจะขาด

นนแหละเกดจากตณหาละ ทานลองนงเลนๆ ดกได นงหลบตาหรอ

ไมกได พอมเสยงหมาเหา ทานกอยากจะรเหลอเกนวา หมามนเหา

อะไร มแรงผลกแถวหนาอก ใหเราไปด ใจจะขาดแลว พอไดไปดมน

สบายใจ ถาไมไดดใจมนจะขาด ตณหามนเปนอยางนนะ

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

72

เมอความอยากเกดขน ทานกฝนมนหนอยนะ ไมตองทำตามมน

ใหดวา ใจจะขาดแลว มนจะตายแลว ดไปเรอยๆ นะ ดอยางสบายๆ

พอเรองนมนดบไป มนกจะไปเรองใหม อยากจะคยกบเพอน มนกใจ

จะขาดใหไดเหมอนกน อยากจะคยๆ เหมอนกบวาถาเราไมคยกบ

เพอน เพอนมนจะตายอยางนนแหละ โดยสวนใหญแลวเราชอบคดวา

ถาไมมเราเขาจะตาย พวกทคดแบบนเวลาไมอย ปกตคนอนเขาไชโย

เราชอบคดกลบขาง โดยเฉพาะพวกทเปนเจานายทงหลายนะ พวกน

ชอบคดวา ถาเราไมมาททำงาน ลกนองจะทำงานไมไดอยางนนอยางน

คดไปทวนะ แตโดยความจรงแลว เจานายไมมา ลกนองมนราเรง

สบายใจกวาอก

อาตาป คอเพยรเผากเลส ไมใชเพยรตามใจกเลสนะ เพยรร

เพยรด ใหเกดปญญาเหนความจรง ทงดและไมด ใหร ใหด ใหเกด

ปญญา จะละไดกดวยปญญา ละสมทยนะไมใชละทกข สวนใหญ

เราชอบเพยรตามใจกเลส เวลาทตณหาพาเราไปทำนะ ทำเสรจแลว

มนกใหรางวลเหมอนกน ทำใหเราสบายใจ หายอยากไปพกหนง

อยากคยพอไดคยกสบายใจแลว หายอยากแลว ถาไมทำตามมน

มนลงโทษ ทำใหเราดนรนกระวนกระวายอย เหมอนจะลงแดงแลว

หนาทของทานดมนนะ ดความรสกอยาก ฝกสตสมปชญญะใหมาก

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

73

โดยเฉพาะการฝกในตอนตนๆ ใหทานใชเทคนครอเวลาหนอย

กได ถาทานเกดความอยากหรอตองการทำอะไรบางอยาง ใหทานรอ

เวลาหนอยหนงแลวกหดดมน เปนการฝกสตทดวธหนง ตอไปเราจะ

เขมแขงขน

๒. สมปชาโน มความรสกตว รประโยชน รความเหมาะสม

๓. สตมา มความระลกได ไมใจลอย ไมเผลอ ไมลมกายไมลมใจ

สมปชาโนกบสตมา น เราตองฝกใหไดคกน ระลกไดและม

ความรสกตวดวย จะทำใหจตใจของเราเกดศล เกดสมาธ เกดปญญา

แรกๆ นนเราอาจจะระลกเฉยๆ กได แตตอมาใหฝกใหมความรสกตว

ดวย การมความรสกตว หมายความวา มความรสกอยวา มเราอย

อกคนหนงในโลกน ตวเราไมหายไป ถาเรามสตระลกไดเฉยๆ ความรสก

ตวไมมกไดเหมอนกน เชน ดลมหายใจไป ระลกวามลมหายใจ แตตว

เราหายไปกม เดนไป เดนมา รเทากระทบอย แตตวเราหายไปกม

นแสดงวามแตสต คอ ระลกไปทใดทหนง แตไมมความรสกตว ไมม

สมปชญญะ เราตองฝกใหไดทงสตและสมปชญญะดวย อยางทานนง

ฟงผมอยน ถาทานไมหลงคดมาก ทานกจะรสกตววา ตอนนกายมน

นงอย ใจมนรสกอยางไรกร รสกเฉยๆ กร รสกขำกร รสกเซงกร

ไมรวารสกอะไรกร นเรยกวามทงสตดวย มทงสมปชญญะดวย

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

74

ลกษณะของสมปชญญะจะมความรสกวา มเราอยคนหนง ม

ความรสกตว เปนคนร คนด คนสงเกต สตเปนตวระลกทใดทหนงใน

กายในใจ เชน ระลกทลมหายใจ สมปชญญะจะมความรสกตววา

ขณะทระลกลงไปนน กายอยทาไหน จตใจเปนอยางไรอยางนนะ

ตอนตนๆ กใหหดระลก ทลมหายใจกได ทอาการของกาย

เดน ยน นง นอน เหยยด ค กะพรบตา กได ทความรสกสบาย

ไมสบาย เฉยๆ กได ทจตประเภทตางๆ โลภ โกรธ หลง กได

๔. วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ละอภชฌาและโทมนส

ในโลก วเนยย แปลวา ละ โลเก แปลวา ในโลก คอในนามและรป

อภชฌาโทมนสส แปลวา ความยนดและความยนราย ทเราม

ความเพยร ระลก รสกตว กเพอละความยนดยนรายในนามและรป

ละความยนดยนรายในขนธ ๕

โลกคอนามและรป สงทปรากฏตอหนาเรา ดบาง ไมดบาง

ความรสกสบายบาง ไมสบายบาง จตใจเปนกศลบาง อกศลบาง

โกรธบาง ไมโกรธบาง โลภบาง ไมโลภบาง หลงบาง ไมหลงบาง

สงเหลาน เปนสงทเกดข นมาเพราะเหตปจจยนแหละเรยกวาโลก

เราปฏบตเพอละความยนดยนรายในโลกนะ ไมใชละโลก จะละ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

75

ไดตองรทนความยนดยนราย ฉะนน เราจงตองฝกใหรจกสภาวธรรม

ตางๆ ทเปนโลกเปนขนธ แลวหดรความยนดยนรายทเกดขน อนเปน

ปฏกรยาในจต ใหรแลวละความยนดยนรายน

หลงไปแลวกไมตองไปตกใจ ไมตองไปยนราย แครวาหลงไป

กพอ ถามความยนรายเกดข นกใหร ทน หลงไปกใหร เกดความ

ยนรายขนมาวา ไมนาหลงเลยกร แลวละความยนรายอนน บางคน

เวลาตนเตน ดไปกลนไปดวยวา เมอไหรจะหาย ตนเตนรวาตนเตน

ล นร วาล น หายแลวสบายใจรวาสบายใจ เกดความยนดร วายนด

ไมหายแลวไมสบายใจรวาไมสบายใจ เกดความยนรายรวายนราย

ละความยนดยนรายนะ

ในการตามรตามดนน ใหเราตามดสภาวธรรมทเปนปจจบน

ปจจบนกคอตวทแทรกขนมา ปรากฏอยตรงหนา ความโกรธเกดขน

เรารวาโกรธ ถาอยากใหหายรวาอยากใหหาย ไมตองสนความโกรธ

เพราะดบไปแลว ใหเราดความร สกทอยากใหมนหาย ถาไมหาย

เกดเครยดข น ใหดความเครยด ไมตองสนใจความอยากใหหาย

หายแลว สบายใจรวาสบายใจ ตามรใหเปนปจจบนอยางน เปนการด

แบบละความพอใจและความไมพอใจในนามและรป ท งดและไมด

เราดใหเปนปจจบนไป

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

76

ถาทานเขาใจในหลกนแลว กปฏบตในชวตประจำวนของทานได

เลย อยาใหมนหลงมาก ในชวตประจำวนของเรามนหลงเยอะ เราไมม

ความเพยรเผากเลส มแตตามใจกเลสอยเรอย ในตอนตน ทานกควร

จะฝนความเคยชนของตวเองบาง เชน เคยโทรศพทบอย กปดโทรศพท

อยเงยบๆ ไมคย อยางนนะ รบรองทานไดดจตใจทมนวงวนไปมา

สนกแน พวกเราชอบคยกน คยเรองไมเปนเรองไปทว ตองหดทจะ

ไมพดมากนะ

หลกสตปฏฐานโดยยอ คอ ใหมความเพยร รสกตว ระลกรใน

กาย เวทนา จต ธรรม ละความยนดยนราย ทานจะดกายหรอดใจ

หรอฝกตามรปแบบแนวหนงกไดทงนน ทานชอบแบบไหนกเอาแบบนน

ไมมวาแบบไหนดกวา ดกายดกวา ดจตดกวา ไมเกยวหรอกนะ ขอให

ถกหลกเทานนเอง ฝกแลวมความรสกตว ดกายดใจ เกดปญญาเหน

ความจรงกใชไดทงนน

กายานปสสนา

ตอไปจะอธบายสตปฏฐานท ง ๔ ไปตามลำดบ อนท ๑

กายานปสสนา การตามดกาย ใหเหนวา มนเปนรป เปนกาย ไมใช

ตวเรา บาลทานวา กาเย กายานปสส วหรต

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

77

คำวา กาเย แปลวา ในกาย คอในรปรางกายของเรานแหละ

มนเปนสวนประกอบของธาตหลายๆ อยางรวมกนเขา จงเรยกวากาย

กายานปสส แยกศพทเปน กาย + อนปสส

กาย แปลวา กายยอย กายยอยทอยในรางกายของเรา

ลมหายใจเขา หายใจออก นเรยกวากายยอย เวลาเราตามดกาย

เพอฝกใหเกดสตสมปชญญะ เราตามดกายยอยทอยในรางกายเรา

ใครชอบดลมหายใจ กตามดลมหายใจเขาลมหายใจออก ตามดนะ

ไมใชไปกำหนด ไมใชเปลยนลมหายใจใหเปนอยางอน ปลอยมน

หายใจตามปกต เราตามดมนไป ตามดเฉยๆ

อนปสส แยกเปน อน + ปสส อน แปลวา ตาม, บอยๆ

ปสส แปลวา ด, เหน อนปสส จงแปลวา ตามด, ตามเหน,

ดบอยๆ, ดเนองๆ, ดซำๆ ซากๆ ภาษาทกวนน คอการดแบบเปนผ

สงเกตการณ ไมไดเปนคนเลน ไมไดเปนคนแสดง อนนเปนการตามด

ยงไมใชวปสสนา เปนการตามดใหจตจำสภาวธรรมตางๆ ทอยใน

กายในใจของเราได เมอจตจำสภาวธรรมเหลานได เมอเกดสภาวะ

เชนน นข นอก สตสมปชญญะกจะเกดข นมาเอง มความร สกตว

ขนมาเอง

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

78

กายยอยอนเปนทตงของการระลก คอลมหายใจ หายใจเขากร

หายใจออกกร ลมหายใจยาวกร ลมหายใจสนกร อรยาบถใหญ เดน

ยน นง นอน อนเปนอรยาบถทไปทงกาย เคลอนไหวไปทงรางกาย

เรยกวาอรยาบถใหญ กใหทานรลงไป ตอนนนงกรวานง แครสกวา

รปมนนงนะ ไมตองไปกำหนดตรงไหน แครสกเอา เหมอนเราสอง

กระจก จะเหนตวเราอยในทานง ใหรสกเอา สกหนอยใจมนไปคด

เร องอ นกให ร สวนอร ยาบถยอยคอการเคลอนไหวสวนตางๆ

ของรางกายเพยงบางสวน เชน มอเคลอนไป คอขยบ ตากระพรบ

กลนนำลาย ขาเคลอน ทำกจกรรมตางๆ กจะมสวนของกาย

เคลอนไหวไป เปนการเคลอนไหวบางสวนของรางกาย ลมหายใจ

อรยาบถใหญ อรยาบถยอยน มกบเราตลอดอยแลว เราฝกร สก

ไดตลอด ใหเตอนตนเองมาตามรตามดการเคลอนไหวของกาย

ใหปฏบตโดยร สกทกาย ดกาย ไมใชเพงกายนะ ทานชอบ

เพงกาย เพราะรปมนอายยาว จตกเลยชอบไหลลงไปแชทกาย แทนท

จะดกายกลายเปนเพงไป ใหทานสงเกตจตทไหลลงไปแชทกาย เชน

ทลมหายใจ ทเทา ทท อง ทม อ ฯลฯ ใหร วาจตมนไปเพงอย

ไปแชอย บางทานอยากดใหชด กชอบกำหนดตรงนนตรงน เวลาดลม

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

79

หายใจแทนทจะแครสกวาหายใจเขาหายใจออกเฉยๆ กไปจบตรงนน

บาง ตรงน บาง ไปทวเลย เราไมตองร ใหมนชดหรอก แคร ส ก

ใหกายมนเปนทตงของการระลกกพอ รสกอยอยางสบายๆ

ในรางกายเราทเราเหนวาเปนแทงๆ น แททจรงแลวไมได

เปนกอนเปนแทงเลย เปนสวนประกอบของธาต ๔ ธาตดน ธาตนำ

ธาตไฟ ธาตลม เมอเกดปญญาจะรวา รางกายนประกอบขนดวย

ธาตตางๆ เตบโตไดกเพราะอาหาร มการเปลยนแปลงตลอดเวลา

เปนของไมสะอาด มผม ขน เลบ ฟน หนง เปนตน และเปนเหมอน

ซากศพทเขาทงไวตามปาชา

ตอนแรกเราจะยงไมเหนดวยปญญาวา รางกายนนประกอบดวย

ธาต ๔ เรากฝกโดยการตามรลมหายใจ อรยาบถใหญ อรยาบถยอย

ไปเรอยๆ จนกระทงมสตสมปชญญะและเกดปญญาขน ทานจะเหนวา

กายนไมใชเรานะ มนเปนหนยนตตวหนงทเดนไปเดนมา หนยนตตวน

มนประกอบดวยสวนประกอบทเปนธาต ๔ คอ ธาตดน สวนท

แขงออน กนเนอท แทนทอากาศ ธาตนำ สวนทเอบอาบเกาะกม

กนอย ธาตไฟ สวนทเยนรอน ทำใหรางกายอบอนและยอยอาหาร

ธาตลม สวนทเคลอนไหว อยางนเหนดวยปญญา

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

80

วหรต แปลวา ดำเนนชวต การบรหารรางกายใหเปนไปไดดวย

อรยาบถตางๆ เรยกวา อร ยาบถวหาร การฝกสตสมปชญญะ

ตามหลกของสตปฏฐานน ดำเนนชวตผลดเปลยนอรยาบถไปตาม

ปกตนนเอง ทำมาหากน เลยงชพ ทำหนาทของตนเองไปตามปกต

ไมใชไปทำผดปกตอะไรขนมา สงทเพมขนมาคอใหมสต ระลกได

ไมมวแตใจลอย ไมมวแตหลงคดไป ใหมความรสกตวบอยๆ ไมใช

ไปทรมานกายดวยอรยาบถใดอรยาบถหนงมากเกนไป บางคนพอ

นกถงการปฏบตธรรมชอบทรมานรางกาย บางคนเดนจงกรมทงวน

เด นจนขาแขงไปเลย บางคนนงจนปวดหลง ไมยอมเปลยนทา

บางคนกแปลงทาเดนใหเช องชาจนกายลำบาก ผดธรรมชาตไป

อยาไปทำขนาดนนนะ จะเดนจะนงตามอธยาศยของทาน ชอบแบบ

ไหนกทำไป เดนแลวร สกตวดกเดน นงแลวมความร สกตวดกนง

ใหผลดเปลยนอรยาบถไปตามสมควร ใหรางกายมนพอเปนไปได

อยาทรมานทางรางกาย นความหมายของวหรต

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

81

เวทนานปสสนา

อนท ๒ เวทนานปสสนา การตามดเวทนา มบาลวา เวทนาส

เวทนานปสส วหรต

เวทนาส แปลวา ในเวทนาทงหลาย คอความรสก

เวทนานปสส แยกเปน เวทนา + อนปสส

อนปสส คอ การตามรตามดไป ตามร หมายความวา ใหมน

รสกไปกอน เราคอยตามรตามดมนไปธรรมดาๆ ไมตองไปดกมนนะ

การตามดน ปลอยใหสภาวธรรมมนเกดขน เราจงตามด ไมใชไปดก

ไวกอน ใหมนเกดไปกอน เชนวา เรารสกวา เอ... จะดอะไรดนะ

เราไมตองไปหาดอะไรตามมน เพราะตวอะไรนนยงไมเกด ใหเราดตว

ความรสกวาเอะ นนแหละ เพราะเอะมนเกดแลว เอะ... จะเลอกด

อะไรดนะ ระหวางลมหายใจกบดเทากระทบ จะเลอกดอะไรด อยางน

ไมตองเลอกตามมน ดวามนกำลงจะเลอก อยางนเรยกวาการตามด

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

82

เวทนายอย ทานแสดงเอาไว ๓ กลมหลกๆ คอ สขเวทนา

ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา สขกบเวทนา คอ ความสบายทางกาย

ความสบายทางใจ มท งสขเวทนาทางกาย กบสขเวทนาทางใจ

สขเวทนาทำใหเราสบาย เราชอบ ทกขเวทนา คอ ความไมสบาย

ทางกาย ไมสบายทางใจ ทำใหเราเจบปวด ทำใหเราเครยด อทกขม

สขเวทนา คอ ความรสกทไมรวาจะทกขหรอสขด มนมวๆ วนเวยน

ไมร ค ออะไร จะวาสขกไมใชจะวาทกขกไมใช บางทกเฉยๆ ไป

อทกขมสขเวทนานทำใหเรางงอยเรอย สขเวทนาเกดข นกตามดได

ทกขเวทนาเกดขนกตามดได พออทกขมสขเวทนาเกดขน ชกจะงงแลว

สงสยแลว ไมชด เฉยๆ ทอๆ ไป จะดอะไรกนแน มนจะถกหรอ

จะผดนะ วนเวยนอย ปฏบตภาวนาไป ตามรตามดไป อยางนถก

แนเลย พอสกหนอย กงง สงสยแลว เอะ... สงสยผดแลว อยางน

เปลยนไปเปลยนมา ฉะนน อาการทไมรวาคออะไร มวๆ วนเวยน

กเปนสภาวธรรมอยางหนง ท เก ดกบอทกขมสขเวทนา กใหเรา

ตามรไปธรรมดานนแหละ มนไมรวาจะดอะไรกรวามนไมรจะดอะไร

ความไมรวาจะดอะไร งงๆ สงสย มนกเปนของไมเทยง เกดเพราะ

เหตปจจย แลวกดบไป

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

83

สขเวทนาเกดขนกดงายนะ เปนความรสกทเราชอบเราพอใจ

อยากดงเขามา อยากใหอยนานๆ ทกขเวทนาเกดขนกดงาย เปน

ความรสกทเราไมชอบไมพอใจ อยากผลกทง ไมอยากใหมนเกดขน

สวนอทกขมสขเวทนาเกดขนดยากหนอย ทำใหเรางง สงสย วนเวยน

อย เวทนาประเภทนจะเกดมาก โดยเฉพาะกบการหลงคดเรองโนน

เรองน เกดรวมกบโมหะ ดไมคอยออก ดไมชด ทานกไมตองไป

พยายามดใหมนชดนะ เวลาไมชดกรวาไมชด พยายามรวาพยายาม

ใหรวาสภาวะทไมชดนน มนเปนสงทเกดขนเพยงชวคราว มนไมเทยง

เราไมไดดเพอใหมนชดนะ ชดกรวาชด ไมชดกรวาไมชด ดเพอใหเกด

ปญญาวา สภาวธรรมทงหลายทงชดและไมชด ทงหยาบและละเอยด

ลวนแตเกดขนเปนครงคราวเทานนเอง ไมใชเรา บงคบบญชาไมได

บางคนชอบพากย ดแลวกพากยชอไปดวยวา น สขเวทนา

สบายๆ นทกขเวทนา ไมสบาย นคอโลภะ นคอโทสะ พอบางสภาวะ

เกดข น ไมร เรยกชอวาอะไร กเลยสงสยวา มนคออะไรแน ใหร

ทกอยางตามความเปนจรงนะ ดไมออกกรวาดไมออก มนพากยกรวา

มนหลงไปพากยตอดวย เราดใหรวา ทกสงเปนของชวคราว เปนของ

ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตาเทากน เราดทกสภาวะเทาเทยมกน

แบบน เพอละความยนด ละยนราย ในสงทเกดขน ไมใชวา

ดเหนชดแลวยนด ไมชดแลวยนราย ไมใชอยางนนนะ

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

84

สขเวทนาเมอแยกละเอยดกมอก ๓ กลม คอ (๑) สขเวทนา

ธรรมดาทวไป (๒) สขเวทนาทเกดจากอามส อามส แปลวา

เหยอลอ สขเวทนาทเกดจากอามส คออาศยการกระทบรป เสยง

กลน รส สมผสทางกาย เหนรปสวยๆ แลวรสกสบายใจ ฟงเสยง

เพราะๆ แลวรสกสบายใจ มความสขเพลดเพลน สมผสทางกายนมๆ

แลวมความสข อยางนเรยกวาสขเวทนามอามส (๓) สขเวทนาแบบ

ไมมอามส ไมตองอาศยเหยอลอกสบายใจได พวกเราทงหลายทฝกสต

สมปชญญะ ฝกสมถะวปสสนาน ทำไปแลวกมความสขเพลดเพลน

กายเบา ใจเบาสบาย ปลอดโปรง บางคนตวเบาเหมอนจะลอยได

กมนะ อยางนเปนสขเวทนาไมมอามส ทร สกกายเบาใจเบาเหมอน

ลอยได ลอยจรงกมลอยปลอมกม จตมนหลอกกมนะ เพราะทาน

ชอบทำสมาธหลบตา พอจตนงไดหนอย จตใตสำนกกสรางภาพหลอน

ขนมาเยอะไปหมด บางคนกรสกวาผมาจบหลงเราแลว ถามอะไร

หลอนๆ อยางนบอยๆ กไมตองหลบตา นงลมตานนแหละ เราฝก

ความรสกตว ใหมสตสมปชญญะนะ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

85

ทกขเวทนากทำนองเดยวกน แยกเปน (๑) ทกขเวทนาทวไป

(๒) ทกขเวทนามอามส เกดการเหนรป ฟงเสยง ดมกลน ลมรส

สมผสถกตองทางกาย โดยปกตเมอเรากระทบอารมณทไมนาพอใจ

กไมชอบ เกดความไมสบายใจ เกดความทกขใจขน ทานเรยกวา

โทมนส พวกเราทงหลายนนมปฏกรยาทเดาไดนะ ถากระทบอารมณท

ดกชอบใจสบายใจ ถากระทบอารมณทไมดกไมชอบใจทกขใจ เปน

อยางนเหมอนเครองจกรเลยนะ ใสอนพทอยางน เอาทพทเปนอยางน

เดาไดหมด เปนปฏกรยาซำๆ พวกนเปนความเคยชนของจต เราฝก

ความรสกตว กเพอใหเกดปญญารความจรง ไมหลงไปทำอะไรซำๆ

ตามความเคยชน (๓) ทกขเวทนาไมมอามส ความไมสบายทเกดจาก

การประพฤตปฏบตของเรา ฝกไปแลว หลงเยอะมาก ไมคอยมสต

เลย เครยด อยางนเรยกวาทกขเวทนาไมมอามส การภาวนาไมได

ดงใจกเครยดเหมอนกนนะ พวกนเกดกบทกขเวทนา ทำใหไมสบายใจ

จตหนกๆ แนนๆ ทานตามรตามดไปวามนไมสบายใจ

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

86

หนาทของเราคอตามดไปตามทเปนจรง ไมไดฝกเอาผล

อะไรหรอก ผลจะเปนอยางไรกเรองของมน ไมไดฝกเอาทงดและ

ไมด ไมไดฝกเอาแตสตหรอฝกไมเอาหลง เราฝกเพอใหเกดปญญา

เพอทจะปลอยวางขนธ ๕ ทมนเปนของไมเท ยง เปนทกข

เปนอนตตานแหละ ปลอยวางความยดมนถอมน เวลาปลอยวางก

ปลอยวางทงการมสต ปลอยวางทงการหลง สวนใหญแลวเราชอบท

จะวางหลง จะเอาสต ไมอยากหลงจะเอาสต อยางนมนหลงซอนกน

หลายครง หลงคดไปแลว นหลงครงท ๑ เกดความรสกไมอยาก

จะหลง ไมนาหลงเลย นหลงครงท ๒ เอะ... ทำยงไงจะไมหลง

นหลงครงท ๓ กำหนดตรงนนตรงนจะไดไมหลงบอย นหลงครงท ๔

ใหเราตามรแความนหลง หลงแลวกแลวไป พอรวามนหลงกคอร

เรยบรอยแลว เดยวกไปหลงเรองอน เรากตามรตอไปอก ธรรมดาๆ

งายๆ อยางนนะ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

87

เราทงหลายชอบตงปอมเปนนกปฏบต เวลามนหลงเราจงรสก

เกดทกขข นมา ร สกวาหลงมนไมด ไมไดปฏบต ทเกดความรสก

อยางนนขนมาได กเพราะคดวาตวเองเปนนกปฏบต เวลามนไมได

ดงใจนกปฏบตกเลยเปนทกข ถามสตดๆ ทานไมทกขอยางนนะ นคอ

การเกดอปทานในขนธ ๕ วาเราเปนนกปฏบตขนมา พอมาปฏบตไดด

ทานกดใจ เกดความยนด พอปฏบตไดไมดกเครยด เกดความยนราย

ปรารถนาสงใดไมไดสงนนกเปนทกข ปรารถนาวาเปนนกปฏบต พอไม

ไดดงใจกเปนทกข ปรารถนาสตพอไมไดกเปนทกขข นมา ฉะนน

ไมตองไปตงตวเองเปนนกปฏบตหรอก เปนคนธรรมดาๆ นแหละ

แคตามรกายตามรใจไป กายใจเปนยงไงกรกดไปตามทเปนจรง

สวนอทกขมขเวทนา กมทงอทกขมเวทนาธรรมดา อทกขมสข

เวทนาทมอามส และอทกขมสขเวทนาทไมมอามส ความรสกชนดน

เยอะทสดในชวตประจำวนของเรา ใหเราหดรหดดไปนะ สขเวทนา

เปนความรสกทเราอยากจะดงเอาไว ทกขเวทนาเปนความรสกทเรา

อยากจะผลกออก อทกขมเวทนาเปนความรสกทมนวนเวยนไมร

จะเปนยงไงด ไมรจะเอายงไงกบมนด ไมรจะดตรงไหนด ไมรวามน

ถกหรอผด และเฉยๆ ไป

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

88

จตตานปสสนา

ตอไปจตตานปสสนาเปนสตปฏฐาน สตปฏฐานท ๓ การตามด

จต บาลวา จตเต จตตานปสส วหรต

จตเต แปลวา ในจต

จตตานปสส แยกเปน จตต + อนปสส

จตต ในคำหลงน หมายถง จตตสงขาร จตทโดนปรงแตง

เรยบรอยแลว ไมใชจตลวนๆ การตามดจตในจตตานปสสนานยงไมได

เปนการดจตแทๆ หรอก เปนการดอาการทางจต จตทมนปรงแตงแลว

เปนจตกศลบาง จตอกศลบาง จตหนกๆ บาง จตเบาๆ บาง จตโลงๆ

บาง จตแนนๆ บาง จตทอๆ บาง ในบาลทานแยกออกมาเปน ๘ ค

ใหเหมาะสำหรบการตามดใหเกดปญญาเหนไตรลกษณ คอ

จตมราคะ จตไมมราคะ

จตมโทสะ จตไมมโทสะ

จตมโมหะ จตไมมโมหะ

จตหดห จตฟงซาน

จตสงบ จตไมสงบ

จตมอนยงกวา จตไมมจตไมมจตอนยงกวา

จตตงมน จตไมตงมน

จตหลดพน จตไมหลดพน

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

89

เวลาทานดจต ทานกดไปธรรมดาๆ อยางน แหละ จตมน

ทำงานและปรงแตงไปตามธรรมดา เรากตามดเทาทดได เทาทรสกได

ตอนแรกอาจจะตามดไดนอยและรไดแตจตหยาบๆ กไมเปนไร ตอไปก

จะมากขนและรละเอยดขนไดเอง

ถาเราจะดจตใหเหนไตรลกษณนน ควรจะดเปนคๆ ตามดให

เขาใจ ไมตองไปพากยหรอไมตองไปดดแปลงจต ไมตองหลบไปทำ

อยางอน เชน เวลาจตมโมหะกร วาจตมโมหะ จตไมมโมหะกร วา

จตไมมโมหะ คกน เวลาหลงไปกรวาหลงไป รสกตวกร วารสกตว

แปบเดยวหลงอกกรวาหลงไป รสกตวกรวารสกตว อยางนจะเหน

ไตรลกษณ เหนความไมเทยง ของทงความหลงและความร สกตว

ความโกรธกทำนองเดยวกน จตมโทสะกรวาจตมโทสะ สกหนอยโทสะ

หายไป เปนจตไมมโทสะกร วาจตไมมโทสะ เด ยวไปคดเรองน

สกหนอยรตววาคดไปกเลกคด แปบเดยวกคดเรองใหมอก รตวกเลก

คดอก แปบเดยวไปคดเรองใหมอก เปลยนแปลงอยตลอด เราดไป

บอยๆ จตจะยอมรบความจรงวา ทกอยางนนมนเปนของชวคราวหมด

เกดแลวกดบไป สงไหนทเกดขน สงนนลวนแตดบไปทงหมด

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

90

เมอภาวนาไป จตตงมน กรวาจตตงมน จตไมตงมนกรวาจต

ไมตงมน จตสงบกรวาจตสงบ จตไมสงบกรวาจตไมสงบ บางครงเกด

ความร ส กวาตวเองบรรลแล ว สกหนอยมนกดบไปเหมอนกน

ความรสกวาไดบรรลมนไมเทยงเหมอนกน บางคนภาวนาไป รสกวาม

เทวดามาบอกวา ไดบรรลแลวอยางนนอยางน ใหตามรวา สงนนมน

ไมเทยง มความรสกยนดเกดขนกร สงสยเกดขนกร ใหตามรไปเรอยๆ

จะเหนวา ทกสงลวนเปลยนแปลงหมด

ฉะนน มอาการอะไรเกดขนมาในจตใจ กอยาหลง มนเปนของ

ไมเทยงทงหมด เราไมไดฝกเอาด เอาสงบ เอาความนงอะไรหรอก

เราฝกใหร วา ทกสงมนเปนของไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา

เราไมไดฝกเอาขนธ ๕ ชนดใดชนดหนง ฝกใหรจกขนธ ๕ ตาม

ความเปนจรง จะไดไมหลงความปรงแตงตามขนธ ๕ เพราะ

ไมรจกขนธ ๕ ตามความเปนจรง เราจงหลงปรงแตงไปตามขนธ ๕

ขนธ ๕ ประเภททนาพอใจเกดข น เรากหลงปรงแตงไปตามมน

อยากใหมนอยนานๆ บาง หลงไปหาวธทำใหมนดยงๆ ข นบาง

ขนธ ๕ ประเภทไมนาพอใจเกดขนเรากหนมน อยากใหหายไปเรวๆ

แสวงหาวธทำลายมน วนเวยนอยเรอย

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

91

เราฝกเพอรจกขนธ ๕ ตามความเปนจรง ไมหลงปรงแตงไป

ตามขนธ ๕ ขนธ ๕ มนปรงอะไรขนมาเรากดมนนะ ไมตองปรงไป

ตามมน ปรงดขนมากดมน ปรงไมดขนมากดมน ตามความเปนจรง

มนปรงจตมราคะขนมากรวาจตมราคะ พอสกหนอยกหายไป เปนจต

ทไมมราคะกรวาจตไมมราคะ เราตามดไปตามความเปนจรงไปเรอยๆ

โดยไมดดแปลง จตจะเกดปญญายอมรบความจรงวา ขนธ ๕ มนก

เปนอยางนแหละ เปนสงทมเหตปจจยเกดขน เปนคราวๆ เปนของ

ชวคราวเทานนเอง ไมใชตวเรา

เราไมไดฝกเพอจะเอาอะไร แรกๆ นนกปฏบตทงหลายชอบจะ

เอานนเอาน จะไดมเรองมาคยกบเขาบาง ถาไมไดอะไรเลย ดเหมอน

จะไมกาวหนา อยางนกม บางคนกชอบคยวา ไดเหนสภาวะอยางโนน

อยางน เพอนทยงไมไดเลยรสกใจแปว ทำไมเราไมไดอยางเขาบาง

ใหเราตามดจตใจเราเปนหลกนะ รสกอยางไรกใหดไป อาการหลงจะ

เยอะทสด เด ยวไปคดเรองน นเรองน มคำพดในหวเตมไปหมด

ไมตองไปสนใจวามนพดวาอะไร แคร วาจตมนหลงไปกพอ พอรก

จะหยด เดยวกพดใหม อยางนแหละทงวน

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

92

ธมมานปสสนา

ตอไปสตปฏฐานหมวดท ๔ บาลวา ธมเมส ธมมานปสส วหรต

ธมเมส แปลวา ในธรรมะทงหลาย คอ ทงนามทงรปทปรากฏ

ทางทวารทง ๖ ทางตา ห จมก ลน กาย ใจ รปนามเหลานน

เปนสงเสมอกนโดยความเปนธรรมะ ไมใชเรา ไมใชเขา ไมใชตวตน

สตว บคคล

ธมมานปสส แยกเปน ธมม + อนปสส ธมม นทานแยกออก

เปน ๕ หมวดยอย คอ

(๑) นวรณ ๕ นวรณ แปลวา เครองกนขวาง เปนกเลสท

ขดขวางในการปฏบตธรรม เกดขนแลวทำใหจตมดมว หนกๆ แนนๆ

ซมๆ ทอๆ ไมสวางไสว ไมออนเบา ไมควรแกการงาน มนเกดขน

เพราะการหลงคด เวลาเราหลงคดไปถงสงทสวยงาม นาชอบใจ

กามฉนทะกเกดขน โดยเฉพาะเรองเพศตรงขาม หนมๆ สาวๆ นเปน

กนเยอะ มนเปนเรองธรรมชาต เวลาหลงคดไป คดถงเรองทไมนา

ชอบใจ โทสะกเกดขน เกดความขดเคอง มอาการรอนแนนหนาอก

ขนมา หลงคดไป เดยวหลงคดนนคดนไปทวไมยอมหยด เปนอทธจจะ

คอความฟงซานไป คดไปคดมา นกถงความผดพลาดทเคยทำมาแลว

ในอดต หรอนกถงบางเรองทยงไมไดทำ กเกดความเดอดรอนใจ

ขนเปนกกกจจะ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

93

หมวดนวรณนกใหตามด ใหดนวรณ ไมใชใหหนนวรณ ใหร

กเลสตามความเปนจรงวา มนไมใชเรา มนเปนของไมเทยง มนมเหตก

เกดขน หมดเหตกดบไป ไมใชไปหนกเลสนะ ตอนเราปฏบตน ไมไดปฏบต

เพอละกเลส ปฏบตเพอจกรกเลสตามความเปนจรง จนเกดปญญา

นกปฏบตมกชอบการเปนคนด เวลากเลสเกดข นกไมชอบ

จะหนกเลส จะทำลายกเลส บางคนกมวธการหนทด กเลสเกดขน

กคดถงธรรมะหมวดนนหมวดน เอาสมถะมากลบ พอมองเหน กนก

ไปวา ทมองเหนไมใชหญงชาย เปนรป เปนสสนวรรณะ เปนการ

เจรญธมมานสต จตกสงบไดเหมอนกน แตไมเหนความจรง เพราะ

เราไปดกหนา ไมใหจตใจทำงานตามปกต ฉะนน กเลสเกดขนใหรมน

รตามความเปนจรงนะ

(๒) หมวดขนธ ๕ เปนการร สงทปรากฏเกดข นโดยความ

เปนขนธ ไมใชตวตน สตว บคคล ไมใชตวเรา ไมใชใคร เปนรปคอ

สภาวะทไมรอารมณใดๆ เกดขนแลวดบไป เวทนาความรสกสขบาง

ทกขบาง เฉยๆ บางเกดข นแลวดบไป สญญาความจำไดหมายร

เกดขนแลวดบไป สงขารการคดปรงแตงใหจตดบาง ไมดบาง เปน

กศลบาง อกศลบาง เกดขนแลวดบไป วญญาณ การรบรทางตา

ทางห ทางจมก ทางล น ทางกาย ทางใจ เก ดข นแลวดบไป

เปลยนแปลงเคลอนไหวอยตลอดเวลา ไมมสงใดเทยงแทถาวรเลย

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

94

(๓) หมวดอายตนะ ๑๒ รกระบวนการทำงานของการรบร

โลกทางตา ห จมก ลน กาย ใจ และรถงปฏกรยาทเกดขนตอบ

สนองตอการรบรนน เปนกระบวนทเปนไปตามธรรมะ ไมมอตตา

ตวตนอยในกระบวนการเลย รตา รรปทกระทบตา จนเกดการรบร

โลกทางตาขน เกดการมองเหน รใจ รธรรมะทกระทบใจ จนเกดการ

รบร โลกทางใจข น และจตกปรงกเลสมความชอบบางไมชอบบาง

เปนตนขนมาตามความเคยชน เปนปฏกรยาของจตทตอบสนองตอ

การรบร ตากระทบรปแลวเกดกเลสอะไรขนมากใหร หกระทบกบ

เสยงแลวเกดกเลสอะไรขนมากใหร นงอยไมไดทำอะไร ใจหลงไปคด

กระทบเรองโนนเรองน เกดกเลสขนกใหร บางทกเกดความทกขขนมา

พวกเราโดยมากมความสามารถพเศษทจะเปนทกข ไมมเรองอะไรก

ทกขได นงอยเฉยๆ คดเรองนนเรองนไปทวแลวกทกข ไมมใครทำ

อะไรใหนะ เรยกวามความสามารถพเศษชนดหนง คอสามารถทจะ

เปนทกขไดโดยไมจำเปน เรองทจะทำใหมความสขนนไมชอบคด

สวนเรองทจะทำใหตวเองทกขกลบชอบคด สงเหลาน เปนผลมาจาก

การรบรทางอายตนะ ไมมใครทำให มแตธรรมะทำหนาทไป ใหเรา

รไป กจะเขาใจกระบวนการเกดขนของปญหาตางๆ

(๔) หมวดโพชฌงค ๗ เมอเราฝกสตสมปชญญะโดยถกตอง

จะเกดธรรมะฝายทเปนไปเพอการตรสร เพอเหนอรยสจ เรมจากการ

มสตระลกรทกายทใจ เรยกวาสตสมโพชฌงค เมอสตระลกถงการม

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

95

อยของกายของใจ กจะมปญญาเหนธรรมะตามความเปนจรง เรยกวา

ธมมวจยสมโพชฌงค ความเพยรในการระลกร กายร ใจ เรยกวา

วรยสมโพชฌงค ทำอยางนไปเรอยๆ กจะปต ปสสทธ สมาธ และ

อเบกขาไปตามลำดบ ฝกจนเกดปญญาวางเฉยในสงขารท งหลาย

ทงฝายดและไมด อนนเปนอเบกขาสมโพชฌงค

(๕) หมวดอรยสจ ๔ เหนสภาวธรรมทกอยางโดยความเปน

อรยสจ กายกบใจนนเปนทกขลวนๆ ถาเกดตณหาความทะยานอยาก

ของจตขน กจะเกดทกขซอนขนมาเนองจากการยดมนถอมน ถาไม

เกดตณหากไมเกดความดนรนของจตใหเปนทกขซอนขนมา เมอรทกข

กจะละสมทย เมอไมมตณหา ไมมความดนรนของจต จตไมหลง

ปรงแตง กจะทำใหแจงนโรธคอพระนพพานได ตรงทจตมนพพาน

เปนอารมณและทำลายกเลสไดเดดขาด นแหละเปนอรยมรรค ฉะนน

ในหลกของสตปฏฐาน ทานจะฝกจากฐานไหนมากอนกได ตามดกาย

ตามดใจ อยาใหเกนน มความเพยร มความรสกตว ระลกรทกายทใจ

กจะสามารถละความยนดยนรายในโลกได ทานไหนจะดกายกอนกได

เวทนากได จตกได ธรรมกได จะฝกดวยรปแบบทตางกนกไดใน

ตอนตน แตทายทสดแลวทกคนกจะเหมอนกนหมด คอการมปญญา

เหนวา กายนใจนเปนของไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา เกดขนมาทำ

หนาท เปนคราวๆ ไปแลวกดบไป เปนทกข เปนโลก เปนธาต

เปนขนธ ไมใชตวเรา เปนการเหนอรยสจ

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

96

ลกษณะการตามด

(๑) ให “ร” ไมใชให “ทำ”

ลกษณะการตามดแบบสตปฏฐานนน ทานแสดงวา ใหร ไมใช

ใหทำอะไรขนมาใหม ไมตองทำอะไรขนมาใหม ลมหายใจกไมตองทำ

ขนมา เดน ยน นง นอน เหยยด ค กไมตองทำขนมา จตโลภ

โกรธ หลง กไมตองทำขนมา ไมตองหดเดนใหมนะ เดนแบบทเคย

เดนนนแหละ ใครจะเดนชาเดนเรวกตามสะดวก ถามเวลาอยากเดน

เลนชาๆ กเดน ถาเรงรบกอยาไปเดนชา วงกไดแลวแตตามสะดวก

ความเหมาะสม เราไมตองไปจดทาทางข นมาใหม ใหร กายทมน

อยในอาการนนๆ ไปตามความเปนจรง ในบาลใชคำวา ปชานาต

แปลวา ร เปนคำกรยาหลกของสตปฏฐาน ภาษาไทยนยมแปลวา

ร ชด บางทกแปลวากำหนดร กม แตความหมายทกวนน ค อ

ร อยางทมนเปนนนแหละ รวา มนเปนรป ไมใชเรา รวา เปนนาม

ไมใชเรา รวา เปนสงทเกดขนเพยงชวคราวแลวดบไป อยางน แลวแต

ปญญาของแตละคน ตอนแรกสดกแคร พอมปญญามากขนกร วา

เปนแตรปแตนาม ไมใชตวเรา มนเกดเปนคราวๆ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

97

เชน บาลวา ทฆวาอสสสนโต‘ทฆอสสสาม’ตปชานาต

เมอหายใจเขายาว กรวา เราหายใจเขายาว

ปชานาต

ใหแคร รเฉยๆ ไมตองคด ไมตองพากย

คจฉนโตวา‘คจฉาม’ตปชานาต

ขณะกำลงเดน กรวา เรากำลงเดน กายอยในอาการเดน ใหรวา

เรากำลงเดนนะ ไมตองไปสรางการเดนขนมาเพอจะร

ใหดเดน วาเปนกายทมนเดน ไมตองไปเดนเพอจะด

สขวาเวทนเวทยมาโน‘สขเวทนเวทยาม’ตปชานาต

ขณะทกำลงรสกสขสบาย กใหรวา เรากำลงรสกสขสบาย

ไมตองไปทำความสบายขนมาดนะ รสกสบายทางกายกร

รสกสบายทางใจกร กายใจตามปกตนแหละมนเปนอยางไรกรมน

ถาไมรกรวาไมร มนหลงกรวาหลงไป ไมตองไปทำหลงขนมานะ

เราเดนไปเดนมาตงรอยกาว ใหรเทาทรได มนหลง ไมร กรวา

หลงไป จตใจเรากไมตองสรางอะไรขนมาเพอจะรนะ มนเปน

อยางไรกรลงไปตรงๆ

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

98

สราควาจตต‘สราคจตตน’ตปชานาต

จตมราคะ กรวาจตมราคะ

วตราควาจตต‘วตราคจตตน’ตปชานาต

จตปราศจากราคะ กรวาจตปราศจากราคะ

สนตวาอชฌตตกามจฉนท‘อตถเมอชฌตต

กามจฉนโท’ตปชานาต

รกามฉนทะมอยภายในจตวา กามฉนทะมอยภายในจตของเรา

รไปธรรมดาๆ อยางทมนเปนอยางนนะ มกรวาม ไมมกรวา

ไมม ไมตองไปทำกามฉนทะขนมา ถามนไมมกแครวามนไมม ถามก

แครวามนม ตอนนไมโกรธกรวามนไมโกรธ ไมตองไปทำโกรธขนมา

เพอจะด ไมตองไปบอกวา โอ.. คณชวยดาฉนหนอย ฉนอยากจะด

ความโกรธ ไมตองสรางความโกรธขนมาเพอจะดนะ ดอยางทมนเปน

ไมตองไปสรางสภาวะนนสภาวะนขนมาเพอจะด พอนกถงการปฏบต

ธรรม กมาจดทาทางเพอจะไดด อนนกเกนไปหนอย ใหรนะ ไมใชให

ทำอะไรขนมา จตมราคะกไมตองทำมนขนมานะ มนไมมกรวามนไมม

พอมนมกรวามนม จตหลงกไมตองทำขนมา มนหลงประจำอยแลว

หลงทงวน ใหแครวามนหลงไป อยางนกพอ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

99

(๒) “ร” ไมใช “รเกน”

ตอไปลกษณะท ๒ ใหเรารลงไปตรงๆ ไมตองรเกนกวานน

รซอๆ รงายๆ ไมตองพากย ไมตองกลวโง เชน บาลวา

สโมหวาจตต‘สโมหจตตน’ตปชานาต

จตมโมหะ กใหรวาจตมโมหะ ทานจะเหนวา คำวา สโมห จตต

อนเปนตวสภาวะของจต กบตอนรเปนอนเดยวกน เวลาจต

มโมหะกรวา จตมโมหะ แคนน ไมตองไปเกนกวานน ไมตองไป

คดตอวา จตโมหะมนไมดอยางนนอยางน

วตโมหวาจตต‘วตโมหจตตน’ตปชานาต

จตปราศจากโมหะ กรวาจตปราศจากมโมหะ

สนตวาอชฌตตพยาปาท‘อตถเมอชฌตตพยาปาโท’ตปชานาต

รพยาบาททมอยภายในจตวา พยาบาทมภายในจตของเรา

แคร เทานนนะ ไมตองไปรเกนวา มนด มนไมด ไมตองไปใส

ความคดความเหนใดๆ ลงไปในการร ไมตองไปพากยชอสภาวะวา

นโลภะ นโทสะ นสต นกศล กศลด อกศลไมด ไมตองไปทำอยาง

นน เวลามนพากย มเสยงในหวเกดขน กใหรวา มนหลงไปคดแลว

แคนกพอ สภาวะอะไรกเปนเพยงสงหนงทเกดขน ไมใชเราทงหมด

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

100

(๓) “รกเลส” ไมใช “เกลยดกเลส”

กเลสกเปนสภาวธรรมอยางหนง เรากแครไปธรรมดาๆ ไมตอง

ไปรงเกยจ ถามนเกดอาการเกลยดกเลส กใหร วามนเกลยดกเลส

นกปฏบตทงหลายชอบเปนคนด สวนใหญจะเกลยดกเลส เหนกเลส

เปนศตร ไมอยากใหมนเกด เกดขนมากไมพอใจ บางพวกเปนนกบ

ลางผลาญ จะทำลายกเลสอกดวย เวลากเลสมากหาวธทำลายมน

กำหนดมนใหหายบาง ไปสนใจคำบรกรรมแทนบาง หลบไปทำ

สมถะบาง เปลยนแปลงทาทางแกบาง ตอนนงกเลสเกดขน ดแลว

ไมหายสกท ลกขนเดนเพอใหกเลสหายอยางนกม โดยความจรงแลว

เรารกเลสนะ ไมใชเกลยดกเลส ไมใชไปทำลายกเลส กเลสมนจะหาย

ไมหายกตามเหตของมน เรากดไป เราไมตองกลววากเลสจะเกดขน

บางทานกลวก เลสจะเก ดข น ดกไว ต งแตตอนเหน ตอนไดย น

กม บางทานกพากยรอเลย บางทานกทำสมถะดกหนา ไมตองกลว

กเลสนะ ใหตาเหนรป หฟงเสยง ใจคดนกรสกไปตามปกต ใหใจ

ทำงานไปตามปกต กเลสเกดขนใหตามรไป ดงบาลวา

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

101

จกขจปชานาตรตา

รเปจปชานาตรรปทงหลาย

ยจตทภยปฏจจอปปชชตสโชน,ตจปชานาต

สญโญชนใดเกดขนเพราะอาศยตาและรปทงสองนน

กใหรสญโญชนนน

ยถาจอนปปนนสสสโชนสสอปปาโทโหต,ตจปชานาต

การเกดขนของสญโญชนทยงไมเกดขนยอมมดวยเหตใด กรเหตนน

บาลในธมมานปสสนา อายตนบรรพ ทานใหรตาและรปตามท

มนเปนจรง ใหเหนไปตามปกต ไมตองหามการเหน สญโญชนหรอ

กเลสชนดใดเกดขนเพราะอาศยตากบรปนนกใหร กเลสมเหตมา

อยางไรกใหรตามทมนเปนจรง ไมตองแปลง ไมตองหาม ไมตองกลว

กเลส โดยปกต เหนรปสวยๆ กจะชอบ สบายใจ อยากมองนานๆ

ผานไปแลว ยงอยากหนกลบมามองอก เหนรปทไมสวย กจะไมชอบ

ไมสบายใจ รบหนไปมองรปอน ใหเราตามร ตามด ตามความเปน

จรง กเลสเกดข นใหร ตามความเปนจรง ไดยนเสยงนนทาแลว

ไมพอใจ รวาไมพอใจ ปฏฆสญโญชนคอความไมพอใจเกดขนเพราะ

เสยงเปนเหต ใหเราร ร ไปธรรมดาๆ เหน ไดยน ไดกลน ร รส

สมผสทางกาย คดนกรสกทางใจไปตามปกต ร เทาทร ได อยาไป

เกนนน แตไมใชขเกยจนะ

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

102

(๔) “รกศล” ไมใช “หลงกศล”

ฝายกเลสอกศลกใหตามรไป ไมตองดดแปลง ไมตองรงเกยจ

เมอฝายดงามคอกศลเกดขน กใหรเชนเดยวกน ไมใชใหหลงวา กศล

มนด มนเลศ ประเสรฐ เราไมไดฝกเพอเอากศลเยอะๆ หรอฝกเพอ

ใหจตสงบตงมนตลอด เหนสภาวะไดชดตลอด ไมใชอยางนน เราฝก

ใหเกดปญญารวา สภาวะทกอยางเปนสงไมเทยง อาศยเหตเกดขน

แลวดบไปเปนคราวๆ หลงกไมเทยง สงบกไมเทยง สภาวะทไมดกไม

เทยง สภาวะทดกไมเทยง แลวปลอยวางทงดและไมด ฝายกศล

กเปนสภาวธรรมอยางหนง ใหเราเพยงแคร แคดไป กจะเขาใจ

ความจรง เชนในบาลทานวา

สมาหตวาจตต‘สมาหตจตตน’ตปชานาต

จตตงมน กใหรวาจตตงมน

วมตตวาจตต‘วมตตจตตน’ตปชานาต

จตหลดพน กใหรวาจตหลดพน

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

103

จตตงมนขนมา ใหร จนเกดปญญาวา จตตงมนนนไมใชเรา

เปนสภาวะอยางทเกดข นเมอมเหต แลวกดบไป บงคบบญชาเอา

ตามใจชอบไมได อยากใหเกดกไมเกด เกดแลวกไมสามารถรกษาให

อยถาวรได จตทหลดพนจากกเลสเปนคราวๆ กทำนองเดยวกน

เมอจตหลดพนกรวาหลดพน ไมใชไปหลงดใจ เมอเกดความรสก

วา โอ... พนแลว จตมนเบาสบาย เหมอนหลดพนจากกเลส กใหร

ความรสกอยางนกไมเทยง สกหนอยกเลสกเกดขนใหมอก จนกวาเรา

จะปลอยวางขนธ ๕ วางทงดและไมดนนแหละ จงจะเหนตามความ

เปนจรง เราไมไดฝกเพอเอาสภาวะอยางใดอยางหนง ไมไดฝกเพอหน

สภาวะอยางหนงไปเอาอยางหนง ไมเอาทงหมดนนแหละ เพราะเอา

มายดแลวมนทกขทงนน

เมอเราฝกสตสมปชญญะ มความรตว ตามดกายตามดใจ จน

สตระลกไดเอง เปนสตทเปนไปเพอการตรสร เรยกวาสตสมโพชฌงค

กใหตามรสตสมโพชฌงคนตามความเปนจรง เกดขนกร ไมเกดขนกร

ดงบาลเปนตนวา

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

104

สนตวาอชฌตตสตสมโพชฌงค‘อตถเมอชฌตต

สตสมโพชฌงโค’ตปชานาต

รสตสมโพชฌงคทมอยภายในจตวา

สตสมโพชฌงคมอยภายในจตของเรา

สตทเกดระลกขนไดเอง รสกทกายทใจ เรยกวาสตสมโพชฌงค

เปนสตทไปเพอการตรสร สตนเปนเหมอนแพ ฝกใหเกดศล สมาธ

ปญญา เปนอรยมรรค พาขามวฏฏทกข แมโพชฌงคอนๆ กโดย

ทำนองเดยวกน ใหเราตามรวาเปนเพยงสภาวธรรมอยางหนง ไมหยด

ไมหลงดใจพอใจกบความดอยางใดอยางหนง

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

105

บทสรปของสตปฏฐาน

ในมหาสตปฏฐานสตรนน พระผมพระภาคสรปในทายทกๆ หมวด

รวม ๒๑ ครง แบงเปนกายานปสสนา ๑๔ ครง เวทนานปสสนา

๑ คร ง จตตานปสสนา ๑ คร ง และธมมานปสสนา ๕ คร ง

เปนคำสรปวา

‘อตถ...’ตวาปนสสสตปจจปฏฐตาโหต

ยาวเทวาณมตตายปฏสสตมตตาย

อนสสโตจวหรต

นจกจโลเกอปาทยต

คำสรปนเปนขอเตอนใจเราทงหลายในการฝกสต จะไดมาตรวจ

สอบตนเองวา ปฏบตไปแลวถกตองตามหลกสตปฏฐานหรอไม ตาม

บาลนขอแยกกลาวเปนขอๆ เพอใหเขาใจงาย ดงน

(๑) แครวา กายใจมอย

ใหร แควา กาย เวทนา จต ธรรม หรอกายกบใจมอย

ไมใจลอย ไมหลงไปกบเรองนนเรองน ไมลมกาย ไมลมใจ สตท

ระลกขนมากเพออยางน ถาไมมสต กลมกายลมใจ กายใจหายไป

จากโลก พอมสตระลกกร สกถงการมอยของกายของใจ กายมอย

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

106

ใจมอย มคนรคนดอย กายมนเปนอยางไรกร ใจมนเปนอยางไร

กร เทาน นเองนะ ไมใชไปทำกายทำใจใหมนผดปกต กายใจเรา

ธรรมดาน แหละ เปนอยางไรกร วา มนมอย มนเปนอยางน นอย

ถาไมมสตกหลงไป ไมร ถามสตกร กายใจปจจบนเปนอยางไรกรลง

ไปธรรมดาๆ บาลทานสรปเอาไววา

‘อตถ กาโย’ต วา ปนสส สต ปจจปฏฐตา โหต

สตของภกษนน ตงมนอยวา กายมอย

‘อตถ เวทนา’ต วา ปนสส สต ปจจปฏฐตา โหต

สตของภกษนน ตงมนอยวา เวทนาทงหลายมอย

‘อตถ จตตน’ต วา ปนสส สต ปจจปฏฐตา โหต

สตของภกษนน ตงมนอยวา จตมอย

‘อตถ ธมมา’ต วา ปนสส สต ปจจปฏฐตา โหต

สตของภกษนน ตงมนอยวา ธรรมทงหลายมอย

สตระลกข นมากเพอร วา กายมอย เวทนามอย จตมอย

ธรรมมอย แครถงการมอยของกายของใจ ในขณะนนวา กายมนเปน

อยางนน ใจมนเปนอยางนน ไมใชเรา ไมใชตวตน เมอระลก

ครงใหม กรอก บอยๆ เนองๆ อยางน

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

107

(๒) ไมหลงองคความร

เมอเรามสตระลกไดบอยๆ กจะเกดความรความเขาใจขนมา

กไมตองไปหลงองคความรอะไร ไมตองไปสนใจเนอหาของความร

แครวา ทกสงมนเปลยนแปลง ทนอยในสภาวะเดมไมได บงคบบญชา

ไมได สตทระลกรทกายทใจ กเพอใหเกดญาณ คำวา ญาณ

หมายถงปญญาเหนความไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา เหนวาสง

ทงหลายนนเกดขนเพยงชวคราว มเหตปจจยกรวมตวกนขนปรากฏ

เปนครงๆ ทนอยไมไดนาน เปนอนตตาบงคบบญชาไมได ทมสตระลก

ทกายทใจกเพอใหเกดญาณ บาลทานวา ยาวเทว าณมตตาย

ปฏสสตมตตาย เราไมตองไปเทยบความรกบขอมลตางๆ ทเราได

เรยนมา ไมตองไปชวยคด ชวยวพากษวจารณ

เราฝกสตนนไมใชเพอใหมสตเยอะๆ นะ มสต มความรตว

ข นมา เพอใหเหนวา ทกสงมนไมเทยง ถาเราหลงไป เมอมสต

ระลกวา เมอครนหลงไป ความหลงกไมเทยง มสตขนมา สกหนอย

ไปหลงใหม สตมนไมเทยง หลงกไมเทยง สภาวธรรมอนๆ กทำนอง

เดยวกน เรารสกตว ตามดกาย ตามดใจ เพอใหเกดปญญา เหนวา

สงทงหลายนน ไมใชตวเรา เปนของไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา

เมอเกดปญญายอมรบความจรง กจะปลอยวาง ปลอยวางความหลง

ปลอยวางสต ปลอยวางปญญา ปลอยวางขนธ

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

108

(๓) รกายรใจอยางทเปน

ใหเรารกายรใจอยางทมนเปน ไมดดวยอำนาจตณหาและทฐ

ไมใช “รตามทอยากใหเปน” ซงเปนการรดวยอำนาจของตณหา และ

ไมใช “รตามทคดเอาวานาจะเปน” ซงเปนการรดวยอำนาจของทฐ

บาลทานวา อนสสโต จ วหรต ไมอาศยอยดวยอำนาจตณหาและทฐ

ไมอาศยตณหาและทฐในการรการด ไมใชรตามทอยากใหเปน

และไมใชรตามทคดเอาวานาจะเปน คดกรวาคด พากยกรวาพากย

พากยผดพากยถกไมตองสนใจ ใหร วามนหลงไปพากยเทานนกพอ

เวลาปฏบตตอนตนๆ จะพากยวา นมนโทสะนะ นมนราคะนะ ใหเรา

รวา มโทสะแลวกหลงไปพากยตอดวย การพากยกเปนเสยงในหวเรา

ทคอยบอกวา นคออะไร นนคออะไร มนเปนตวพดมาก

โดยปกตตณหาและทฐน จะพาเราไปทำนนทำนทเกนอยเรอย

นงกคดวา เอ.. เดนจงกรมนาจะดกวา ใหทานดนะ ดตวบงการ

จตใจใหเลอกทำอยางนนอยางน เอ.. จะดจตหรอวาดกายด นาจะ

เหนชดกวาน นาจะเหนไดละเอยดรวดเรวกวาน ลกษณะอยางน

มนอยาก ตณหาบงการจตใจ ให ดตวอยากตวบงการ นงอย

อยากจะลก กใหดตวบงการททำใหทานลกขน เวลานกถงการปฏบต

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

109

ธรรม กจะมตวบงการตวหนงข นมาวา เอะ.. หลงไปตงนานแลว

ปฏบตธรรมหนอย นงธรรมดาๆ ปฏบตไมไดหรอก ตองมทานง

เดนธรรมดาๆ กปฏบตไมไดหรอก ตองเปลยนทา นแหละคอตว

บงการคอตณหา ทานจะสงเกตวาตอนทเราหลงๆ อย เรากไมได

ปฏบตอะไรหรอก แตพอจะปฏบตข นมา มนร ส กผดปกตข นมา

หนอยหนง มนมตวบงการอยตวหนง ใหเราหดรมนนะ

การร ไมใชร ตามทคดเอาวานาจะเปน ทานไมตองไปชวยคด

ไมตองไปชวยจตมนสรปความร หรอไมตองไปชวยใหมนเกดความร

เรวๆ โดยปกตเราชอบชวย ตวชวยนคอตวชวยใหชานะ เชน เวลา

เหนความโกรธเกดขน ทานกร แลวนกตอไปวา ความโกรธไมเทยง

ความโกรธกไมเทยงจรงๆ ดวย ทานสบายใจมความสข เพราะการ

ค ดวา ความโกรธไมเท ยง กลายเปนทำสมถะไปแลว ไมได ด

ความโกรธตามความเปนจรง ไปนกวามนไมเทยง นนเปนความรแบบ

คดเอา คดเอาวาความโกรธไมเทยง จตมนไมไดเร ยนร ธรรมะ

ตามความเปนจรง แบบน จ ตจะเหนธรรมะชา เรามวแตชวยคด

เปนการดดวยอำนาจทฐ ความโกรธน เราจะดหรอไมด มนกหาย

เหมอนกนแหละ ทเราตามด เพอใหรธรรมะ ตอนทเราไมไดปฏบต

ธรรม ราคะเกดขน สกหนอยกหายไปเหมอนกน

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

110

สภาวธรรมท งหลายเกดจากเหตปจจย พอหมดเหตกสลาย

ตวไป ปฏบตธรรมมนตางกบตอนทไมปฏบต คอการร เทาน นเอง

ตอนแรกๆ มนกจะหายตามเหตตามปจจยของมนไป พอเราม

สตสมปชญญะมากขน เกดปญญา สภาวธรรมทเปนอกศล เวลาจต

เราเกดปญญา อกศลกดบไปทนท ดงนน ใหจตไดเรยนรธรรมะตาม

ความเปนจรง เหนวา กายกบใจเปนธรรมะ ไมใชตวเรา ใหรกายรใจ

อยางทมนเปน ไมตองไปอยากใหมนเปนอยางโนนอยางน ไมตองไป

คดวานาจะเปนอยางโนนอยางน ถาอยากกร วาอยาก ถาคดวา

อยางโนนอยางนกรวาหลงคดไปแลว

(๔) ให “ร” เฉยๆ ไมใชให “เอา” อะไร

ทเรามปญหากนมากกคอปฏบตแลวจะเอานนจะเอาน จะเอา

ความสงบบาง จะจตกลางๆ บาง จะเอาจตตงมนบาง จะเอาปญญา

บาง จะเอาความสขบาง แตในการปฏบตนนใหรอยางเดยว ไมใช

ใหเอาอะไร ใหรกายกบใจ จนเกดปญญาละความเหนผดและความ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

111

ยดมนถอมนในกายในใจลงไปได ไมใชปฏบตเพอละอยางหนงไปเอาอก

อยางหนง ไมใชไปสรางสภาวะอยางหนงมายดเกาะเอาไว สวนใหญท

เราปฏบตแลว ดเหมอนไมไดอะไรสกท เพราะจะเอา เลยไมยอมร

ตงปอมจะเอาตงแตตอนตนแลว ทดเหมอนวาไมคอยไดอะไรสกท

กเพราะมวแตจะเอา ความจรงเราไมไดปฏบตเพอจะเอาอะไร ใหร

เฉยๆ ใหร ไมใชใหเอา พอรแลวกจะปลอยวางได ปลอยวางความ

เหนผด วางความยดมนถอมนได ไมใชมาเอาอะไรเพมนะ อยบานกม

ของตงเยอะแลว พอไปวดปฏบตธรรมกจะไปเอามาเพมอก มนไมใช

อยางนนนะ เราปฏบตธรรมกเพอจะวาง วางภาระทเราเคยแบก

อยนนแหละ ตวเรากด ของเรากด แบกเอาไว มนหนก มนเหนอย

พอรแลววาง ไมใชวาจะไปเอาภาระมาเพม บางทนกปฏบตกจะไปเอา

เพมนะ เอาจตสงบเพม เอาจตดเพม เอาจตตงมนเพม เอาอะไรๆ

เพม จตเลยไมยอมรบความจรงซะท เพราะมวแตจะเอา จะเอาสต

ตลอด รตวทงวน รตวตลอด ไมหลงเลย อยางน มนไมได เพราะ

สตสมปชญญะ ความรตว กเปนสงไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

112

ดงนน ให “ร” ไป ไมเอาอะไรนะ รไปเรอย มอะไรกรไปเรอย

ไมหวงผลอะไร จตยอมรบความจรง เกดปญญาเมอไหรกเมอน น

ฝกสตไมใชเพอเอาสตเยอะๆ ฝกสตเพอใหเกดปญญา รความจรงวา

ทกอยางไมเทยง บงคบบญชาไมได เหนวา ขนธทงหลายนนเปนทพง

ไมไดจรง ตวขนธ ตวโลกน มนมความไมสมบรณ มนเปนธรรมชาต

อยางน น ตวขนธตวโลกนมนเปนของแตกดบ ไมมสงไหนทมน

สมบรณหรอก จตสงบกไมสมบรณในตวมนเองเพราะมนเกดข น

ชวคราวแลวกดบไป สงดๆ ทงหลายกเหมอนกนแหละ มนเปนขนธ

เกดขนแลวกแตกดบไป ของไมดกทำนองเดยวกน มปญญาเพอปลอย

วาง ไมไดเอาปญญา บาลทานวา น จ กจ โลเก อปาทยต

ไมยดมนถอมนอะไรๆ ในโลก ในโลกคอในกายในใจของเรา

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

113

คำรบรองผลการปฏบต

โย ห โกจ ภกขเว ดกอนภกษทงหลาย ผใดกตาม ผใดกตาม

คอทกคนนะ ไมวาจะเปนหญงหรอชาย เปนพระหรอฆราวาส ไมเกยว

กบชนชนหรอศาสนาใดๆ ทงสน ทกคนนำไปปฏบตได

อเม จตตาโร สตปฏฐาเน เอว ภาเวยย สตต วสสาน เจรญ

สตปฏฐาน ๔ ประการอยางน ตลอด ๗ ป เจรญสตปฏฐานตามด

กายตามดใจ อยางทบรรยายมาอยางยอๆ น ตลอด ๗ ปนะ ไมใช

เจรญบาง ไมเจรญบาง ไมใชอยางนนนะ ตองเจรญตลอด ๗ ป

เจรญอยตลอดตอเนอง เจรญสตตอเนอง ไมใชเดนตอเนอง ไมใช

นงตอเนอง แตเปนสตตอเนอง หลงบาง มสตบาง หลงบาง มสตบาง

หลงยาวบาง หลงสนบาง ขเกยจบาง ขยนบาง เบอบาง อยางนตาม

ดไปเรอยนะ กายจะเปนอยางไร จตใจจะเปนอยางไร กตามดไป

เรอยดวยความอดทน ไมหยด ตามร ตามดไป ไมหลงใหลไปตาม

สงอนจนหลงลมการเจรญสต ไมใชมสตยาวทงวนทงคน หมายถง

มสตบาง หลงบาง ดบาง ไมดบาง แตเราตามดไปไมยอทอ

ตสส ทวนน ผลาน อตร ผล ปาฏกงข

บคคลนนพงหวงผลอยางใดอยางหนงในบรรดาผล ๒ ประการ

ทฏเว ธมเม อา, สต วา อปาทเสเส อนาคามตา

คอเปนพระอรหนตในชาตปจจบน

หรอถายงมกเลสเหลออยกจะเปนพระอนาคาม

ห ล ก ส ต ป ฏ ฐ า น ๔

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

114

พระองคแสดงเอาไวถาเจรญสตปฏฐานตลอด ๗ ป จะไดผล

๒ อยาง คอ (๑) เปนพระอรหนตในชาตน (๒) เปนพระอนาคาม

รบรองผลไว ๒ อยางนะ ไมไดกลาวถงการเปนพระโสดาบนและ

พระสกทาคามเลย เพราะงายกวาการเปนพระอนาคามและการเปน

อรหนตอก ดงนน ถาเราปฏบตตามโดยถกตองกไดงายกวาเรวกวา

พระองครบรองตอไป ลดระยะเวลาในการภาวนาลงไปเรอยๆ

ฉ วสสาน ตลอด ๖ ป

ปจ วสสาน ตลอด ๕ ป

จตตาร วสสานตลอด ๔ ป

ตณ วสสาน ตลอด ๓ ป

เทว วสสาน ตลอด ๒ ป

เอก วสส ตลอด ๑ ป

สตต มาสาน ตลอด ๗ เดอน

ฉ มาสาน ตลอด ๖ เดอน

ปจ มาสาน ตลอด ๕ เดอน

จตตาร มาสานตลอด ๔ เดอน

ตณ มาสาน ตลอด ๓ เดอน

เทว มาสาน ตลอด ๒ เดอน

เอก มาส ตลอด ๑ เดอน

อฑฒมาส ตลอดครงเดอน

สตตาห ตลอด ๗ วน

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

115

ปฏบตสตปฏฐาน ๔ ตลอด ๗ วนกหวงผลได ๒ อยาง

นสำหรบคนทมปญญา มบญบารม มธลในดวงตานอย เคยฝกมา

จากชาตกอนๆ สามารถบรรลธรรมได แตตองทำตอเนองตลอด

๗ วน ๗ เดอน ๗ ป ทำตอเนอง ไมใชทำๆ หยดๆ หลงๆ

ลมๆ มวแตประมาทไป ไมใชอยางนน ฆราวาสเราทไมคอยไดผล

ทงๆ ทรเหมอนกนแหละวา การปฏบตคอการตามดกายดใจ แตมน

เบอบาง ขเกยจบาง ดแลวไมเหนเกดผลอะไร อยากจะไดผลกเลยเบอ

เลกด ไปดหนงฟงเพลง วนหลงกมาฝกใหม กวาจะเขารปเขารอยกใช

เวลานาน มวแตทำๆ หยดๆ มเรองอนสำคญกวาการฝกสตอยเรอย

ตองตอเนองนะจงจะไดผล ใหตามรตามดไปเรอย มสตบางหลงบาง

กตามร ไป ไมหยด จดออนของเราท งหลายกคอความไมตอเนอง

พระพทธเจาทานบอกทางเอาไวแลว การภาวนาเราตองทำเอาเอง

สนนตา ยนต กสพภา ตณห ยนต มโหทธ

ยทนก ต สนต ย ปร สนตเมว ต

หวยนำนอย ไหลดงสนน

หวยนำใหญ ไหลนงสงบ

สงใดพรอง สงนนดง สงใดเตม สงนนเงยบ

บณฑตเหมอนหมอนำทเตม

นาลกสตร ๒๕/๔๒๐

๓ ความสำคญของสตปฏฐาน ๔

บรรยายเมอวนท ๘ มกราคม ๒๕๕๑

ขอนอบนอมตอพระรตนตรย สวสดครบทานผสนใจในธรรมะทกทาน

วนนบรรยายสาระธรรมจากพระสตตนตปฏก ครงท ๑๐ ใน

หวขอเกยวกบโพธปกขยธรรม ธรรมะทเปนฝายของการตรสร ธรรมะ

ทเราเสรมสรางหรอภาวนาใหมขนในจต เพอทจตจะเขาถงการรแจง

อรยสจ เหนพระนพพานได วนนเปนครงท ๓ เรองความสำคญของ

สตปฏฐาน ๔ ในคราวทแลวไดอธบายหลกสตปฏฐานไปแลว วนนจะ

พดถงความสำคญ

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

118

ทบทวนความเขาใจเรองสตปฏฐาน ๔

สตปฏฐานนนม ๔ ไดอธบายไปในคราวทแลว ขอทบทวน

นดหนอย

อนท ๑ กายานปสสนา คอ การตามดกาย อนปสสนา

แปลวา การตามด ตามดหมายความวา ไมใหทำอะไรมน แคร

แคดไป ใหกายใหใจ ใหขนธ ๕ คอ รป เวทนา สญญา สงขาร

ว ญญาณ ทำงานไปตามปกต เรากตามด ตามดอยางเปนผ

สงเกตการณ ไมมสวนไดสวนเสย การตามดเรยกวาอนปสสนา

ตอนแรกๆ ตามดทนบาง ไมทนบาง กไมเปนไร ตามดแบบมความ

รสกตว รสกตวหมายความวา รบาง ไมรบาง บางครงร บางครง

หลงไป ไมใชหมายความวารตลอด ไมใชอยางนน การรตลอดคอ

หลงชนดหนงเหมอนกน หลงร การตามดทถกตอง กคอตามดไดบาง

ตามดไมไดบาง นนแหละคอการตามด ตามดไมไดกรวาตามดไมได

มนหลงไปแลวกแลวไป ร ไดกร วาร ได ร ไมไดกร วาร ไมได แคน

เองนะ เมอชำนาญมากขน ร ทนมากขน กจะกลายเปนวปสสนา

เปนการรแจงนามและรป รขนธ ๕ ตามความเปนจรงในภายหลง

อนปสสนาน เปนข นตน หนาทของเราทำอยางน แหละไปเรอยๆ

สวนจะเกดปญญาเหนแจงความจรงตอนไหนน นเปนเรองของจต

เราบงคบเอาตามใจชอบไมได

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

119

อนท ๒ เวทนานปสสนา การตามดความรสก ความรสก

ในกาย ความรสกในใจของเรา สบายบาง ไมสบายบาง เฉยๆ บาง

เจบปวดตรงน นตรงน กให ร ไมต องไปใสช อวามนร ส กอยางไร

บางความรสกนนมนบอกไมไดวารสกยงไง มนบอกชอไมได โดยปกต

เราชอบใสชอใหมนดวย บางอนไมรชอ เรากยงไปใสชอใหมนอก คอ

ไมรวาจะชออะไรด การใสชอใหสภาวะตางๆ นน เปนความหลงคด

ทอยในหวเรา ใหเราหดรไปดวย

อนท ๓ จตตานปสสนา การตามดอาการของจต เปนจตท

ปรงแตงแลว เปนกศลบาง อกศลบาง ดบาง ไมดบาง มราคะบาง

ไมมราคะบาง มโทสะบาง ไมมโทสะบาง มสตบาง หลงบาง นคอ

การตามดจตนะครบ เวลาตามดจตกจะร จกความร สกภายในจต

หลากหลาย และเหนตวปรงแตงเลนละครเยอะ ตวเลนละครกจะเปน

ความคดแบบเดกๆ มเหตผลอยางนนอยางน คอยหลอกลอใหเราหลง

ทำตามมน นแหละคอการตามดจต

อนท ๔ ธมมานปสสนา การตามดธรรมะ ใหเหนวาทงกาย

ทงเวทนา ทงจต คอรปนามทงหมด เปนของไมเทยงเปนทกข เปน

อนตตาเทากน เปนธรรมะคอสงหนงทเกดขนเพราะเหตปจจยแลวกดบ

ไป สงไหนทเกดขนสงนนดบหมด เมอจตยอมรบอยางนไดกชอวาจต

ไดเหนธรรมะ ไดเขาถงธรรมะ

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

120

นคอสตปฏฐานทง ๔ แยกแยะโดยการเปนทตงของสต แต

หลกจรงๆ คอการมสตสมปชญญะ ตามดกายตามดใจ การฝกกให

อนปสสนาคอการตามดนะ ไมตองทำอะไรเกนนน โดยปกตเรามกม

มจฉาทฐ ความเขาใจผดคดวา การปฏบตธรรมกคอการทำอะไรทมน

เหนอคนธรรมดา ถาธรรมดาๆ ไมใชนกปฏบต ตนเชาถาไมทำอะไร

เลยรสกวา วนนโหวงเหวงยงไงไมร ขอนงซกบลลงกเถอะ รสกวาได

ปฏบต ธรรมบาง ตอนเยนถาไมได ทำอะไรเลยกร ส กยงไงไมร

ขอจงกรมซกลเถอะ มนคดซะอยางน จะใหเหนอธรรมดาอยเรอย

ธรรมดาๆ ดเหมอนไมไดปฏบต ไมสบายใจ ใหเราร ทนความคด

เหลานดวย ความคดเหลานมนเปนมจฉาทฐ เปนความเหนผดคดวา

การปฏบตธรรมคอการทำอะไรทประหลาดๆ ทำอะไรทมนยากๆ แลว

กจะบรรลถงอะไรทประหลาดๆ นนแหละ ใหละมนนะ มจฉาทฐนเกด

จากตณหา ความอยากไดด เกดอปาทานทหลงคดวาขนธ ๕ เปน

ตวเรา พอหลงคดวาเปนตวเรากอยากใหตวเรามสข อยากใหตวเรา

พนทกข อยากใหตวเราถงนพพาน กเลยเกดความคดอยางน น

ขนมา ใหรทนมนดวยนะ สวนทานจะนงกบลลงก จะเดนจงกรมกล

นนกตามสะดวก แตใหดใหเทาทนความคดความรสกเหลาน

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

121

การปฏบตสตปฏฐานจรงๆ แลว คอการตามดกายตามดใจไป

ธรรมดาๆ นแหละ เมอเขาใจธรรมดาและยอมรบธรรมดาได

อยกบธรรมดาไดโดยไมทกขกคอบรรลธรรม ใจเขาถงธรรมะแลว

เหนวามแตธรรมะททำหนาทตามเหตปจจย ไมมตวเราเลย แคนนเอง

อยกบทกขไดโดยไมทกข อยกบธรรมดาไดโดยไมแทรกแซง ไม

เปลยนแปลง นแหละคอการถงธรรมะ

หลกของสตปฏฐานผมไดอธบายไปเมอคราวทแลว ถาจำอะไร

ไมไดมาก กจำแคหลกการนกพอแลว คอใหม อาตาป สมปชาโน

สตมา, วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส นแหละหลกของสตปฏฐาน

ไมไดอยทวาใชอารมณอะไรนะ ไมไดอยทวา ดกาย ดเวทนา ดจต

หรอดธรรม แตใหอยในหลกน ดอะไรกได ใหมอาตาป เพยรเผา

กเลส เพยรทำใหกเลสรอน กเลสทเราจะตองละคอสมทย ตวตณหา

ตวอยาก ตวตองการ ตวอยากด ตวหนราย ตวยนด ตวยนรายนน

แหละ เราทำความเพยรเพอละตวนนะ ไมใชทำความเพยรเพอละ

กเลสตวอน กเลสตวอนมนเปนทกข เปนธรรมดาเกดขนตามความ

เคยชน มนมเหตมนกเกดขน หนาทของเราไมใชไปละกเลสพวกนน

แตละความอยากไดความตองการ

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

122

สมปชาโน มความรสกตว คำวา ความรสกตว คอ รบาง

หลงบาง นนแหละคอรสกตว ถาใครรสกตวตลอดใหรวามนหลงนะ

แสดงวาเราไปเพงอะไรไวสกอยาง ถารสกตวแทๆ น มนจะไมรสกตว

ตลอดหรอก เพราะวามนไมเทยง รสกตวไมเทยง รสกตวของแทเกด

ขนเพราะเหตปจจยกดบไป พอดบไปแลวอาจจะรสกตวตอ หรอหลง

คดไป หรอเกดความรสกอยางใดอยางหนงกได เราไมสามารถบงคบได

สตมา คอความระลกได ไมใจลอย ไมเผลอ ไมลมกาย

ไมลมใจ ไมมวแตคด ตวสตน จะระลกทไหนกได ทลมหายใจเขา

ลมหายใจออกกได ทกายทงกายในอาการใดอาการหนง ในอาการเดน

ยน นง นอน หรอในอร ยาบถยอยๆ เคลอนไหว กระพรบตา

กลนนำลาย อะไรพวกนกได แตวาระลกแลว ใหมความรสกตว คอ

สมปชญญะดวย ไมใชระลกไดเฉยๆ ระลกไดเฉยๆ กจะเหนแตตว

อารมณ สกหนอยกจะไดแคนงสงบ ตองมความรสกตวดวย เวลา

รสกตวบอยๆ เรากจะรวา มผดอยคนหนงแยกอยตางหาก แตตวนก

ไมเทยงเหมอนกน เกดมาจากเราหดรสกตวจนจตมสมาธ มความ

ตงมน ตวรสกนเรากพอรจกมนอยแลว เพยงแตไมบอย เราจงจบ

ความรสกไมได เวลาเราเดนไปเตะกอนหน เจบ รสกขนมาทหนง

แตมนรหนอยเดยว นอกนนหลงไปคดหมด ใครเอากอนหนมาวาง

ไปดาคนโนน ดาคนน ไปทวเลย บางทดาตวเอง เราไมนาเซอเลย

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

123

อยางนมนรสกตวไมบอย เราจงตองหดใหรสกบอยๆ หาอปกรณอะไร

กได ททำใหเรารสกตวไดบอยๆ อาจจะเปนคำเตอนใจ เหนใบไมก

เตอนตนเองวา ใหรสก รสกกาย รสกใจนแหละ กายมนเปนยงไงก

ใหรลงไป จตใจมนเปนยงไง กใหรลงไป ธรรมดาๆ งายๆ มนไมรวา

ร สกยงไงกแคร วามนไมร วารสกยงไง อยางน สวนใหญเราชอบไป

ทำใหมนยาก เลยงงนะ

สงทเราตองละคอความยนดยนรายตอสภาวะทไปรบรเขา ตาม

บาลวา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ละความพอใจและไมพอใจ

ละความยนดและความยนราย ในโลกคอในนามและรป หรอขนธ ๕

ขนธนมนเกดดบเปลยนแปลงไปอยตลอดเวลา ดบาง ไมดบาง สขบาง

ทกขบาง ไดดงใจบาง ไมไดดงใจบาง เปนเรองธรรมดา เปนเรอง

ปกต ทเราตองละคอความพอใจและความไมพอใจในสงนน ละความ

ยนดยนราย การจะละความยนดความยนราย ละไดดวยปญญาคอ

การรทน ดงนน ในการปฏบตไปตามลำดบเพอละความยนดยนราย

เรากหดมสตสมปชญญะ รสภาวะตางๆ ในกายในใจ ตอมาใหหด

สงเกตความยนดและความยนรายทเกดขนเมอเกดการรบร เชน เวลา

เราโกรธขนมาปบ มสตระลกไดวาโกรธ ไมชอบความโกรธน นมนยน

รายกบความโกรธเรยกวาเกดโทมนส สงทเราตองละคอตวไมชอบ

ความโกรธน ไมใชละความโกรธ เวลาสภาวะทดเกดขน เราชอบใจ

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

124

พอใจ อยากรกษาไว ความพอใจอนนเราตองหดรทนและละไป ไมใช

ละตวสภาวะ ละความพอใจและความไมพอใจ สวนสงทดและไมดมน

เกดขนเพราะเหตปจจยแลวมนกดบไป เปนทกข ใหเรารตามความ

เปนจรง ละความพอใจและความไมพอใจในโลกในขนธทงหลาย ไมได

หามพอใจและไมพอใจนะ ความพอใจเกดขนใหร ไมพอใจเกดขนใหร

จนกระทงรทนกจะละได ละไดดวยปญญาคอการรทน

ปญญาคอรทนสภาวะตางๆ ทเกดขนตามความเปนจรง สภาวะ

เหลานนกจะแสดงไตรลกษณใหด ถาเราไมมปญญา เวลาโกรธเกดขน

กเหนความโกรธยงอย อยากใหหายมนกไมยอมหาย นแสดงวายงไม

เกดปญญา เรากตามรไปเรอยๆ เราไมไดดใหมนหายนะ ดเพอให

เหนตามความเปนจรง สงทเกดขนลวนแตดบไปทงนน ใหมน

แสดงไตรลกษณใหด ถามปญญา ความโกรธเกดขนมองเหนความ

โกรธ ความโกรธแสดงไตรลกษณดบไปตอหนาตอตา ความไมพอใจ

เกดข น เหนความไมพอใจดบไป จตกจะสวางโลงข นมา ปญญา

แทจรงน จะเหนไตรลกษณ ไปดอะไรเขาสงน นจะแสดงไตรลกษณ

ตอนตนๆ ยงไมมปญญา กตามรตามด ศกษากายศกษาใจไปเรอยๆ

ตามหลกของสตปฏฐาน คอ มความเพยร มสมปชญญะ มสต

ละอภชฌาโทมนสในโลก อภชฌาคอความยนด ความพอใจ โทมนส

คอยนราย ความไมพอใจ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

125

ถาปฏบตสตปฏฐาน จะไดอานสงสทพระผมพระภาคตรสเอาไว

ดวยพระบาลดงน คอ

๑. สตตาน วสทธยา เพอความบรสทธของเหลาสตว จตจะ

บรสทธขนเพราะเราเหนกเลสเยอะขน บางคนชอบสอบอารมณ ไปหา

ครบาอาจารยใหชวยสอบให อยางนกดเหมอนกน แตจรงๆ เราตอง

หดสงเกตจตใจตวเองเปนหลก จดวดความกาวหนาของการปฏบต

ธรรม คอเราเหนกเลสเยอะขนไหม ถาเหนกเลสเยอะขน รสกตว

บอยข น ร วาหลงบอยข น มนกพอแลว ปฏบตอยางน นไปเรอยๆ

เราไปถามครบาอาจารยทานกบอกเหมอนเดมนนแหละ บอกวาใหรไป

ใหดไป แตพวกเราชอบขเกยจ ตองไปใหทานชวยกระตน สตวทง

หลายบรสทธทจตนะ การทจตจะบรสทธไดเพราะวาเราเจรญวปสสนา

เขาใจจตใจของตนเองอยางแจมแจง เหนกเลสเยอะ จงไมหลงตาม

กเลส และละกเลสได ภาวนาไปเหนวามนหลงทงวน มนหลงไปทำนน

หลงไปทำน บางครงกหลอกเราใหเปนทกขอกดวย เหนอยางนเรยกวา

ภาวนาเปนแลวนะ

๒. โสกปรเทวาน สมตกกมาย เพอลวงโสกะปรเทวะ คอ

ทำใหความเศราโศก เสยใจตางๆ ลดนอยลง เพราะเราเขาใจใน

ความจรง ไมหลงยดมนถอมน เมอสงตางๆ เสอมไป สลายไป

ตายไป จงไมเศราโศก

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

126

๓. ทกขโทมนสสาน อตถงคมาย เพอดบทกขโทมนส

๔. ายสส อธคมาย เพอบรรลถงมรรค การจะถงมรรค

อรยมรรคสมบรณ กมาจากการทเราเจรญสตสมปชญญะมากขนไป

เรอยๆ ธรรมะอนๆ กคอยๆ เจรญขน เปนอธศลสกขา อธจตตสกขา

อธปญญาสกขา จนกระทงสมบรณรวมตวลงเปนอรยมรรคมองค ๘

โพธปกขยธรรมครบ ๓๗ ประการ รวมตวลงในขณะจตเดยว เหน

พระนพพานและดบกเลสไดเปนสมจเฉท

๕. นพพานสส สจฉกรยาย เพอทำใหแจงพระนพพาน

สตปฏฐาน ๔ น มอานสงสมาก เปนทางททำใหถงความ

พนทกข ถงพระนพพาน การฝกสตสมปชญญะ เปนการฝกใหเรา

ร ส กตวบอยๆ สตเปนตวระลก เปนเครองมอเพอใหร ส กข นมา

ตวความรสกตวคอสมปชญญะทพฒนาขนไปจากปญญาขนตน เขาใจ

สงตางๆ ไดถกตองขน รวาอนไหนมโทษ อนไหนไมมโทษ อนไหนควร

ทำ อนไหนไมควรทำ ทำไปทำไม ทำเพออะไร มวตถประสงค

อนไหนทำไปแลวจะทำใหมความเดอดรอนใจในภายหลง กคอยๆ รขน

และละไปตามลำดบ จนกระทงม ปญญาเหนการเก ดดบ เหน

ไตรลกษณ จะทำใหเกดการละกเลสไดจรง ตวปญญานพฒนาจาก

สมปชญญะคอความรสกตว

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

127

วธการของสตปฏฐาน เปนการหดเอาอคตในใจของเราออกไป

อคตปดบงจตเราจากการศกษาความจรง มองสงตางๆ ตามความคด

ความเหนของตนเอง เลยไมเหนความจรง เวลาเอาอคตในใจ

เอาความยนดยนรายออกไปแลว ดดวยจตทเปนกลาง กจะเขาใจ

ธรรมะตามความเปนจรงได สวนใหญเรามอคตในใจเยอะ มบวก

มลบ มด มชว มดำ มขาว มยาว มสน มความคดตดสนเอาไวหมด

ตดสนนน ตดสนน ตามทศนคต ตามความเชอ ตามการเรยนรมา

ของเรา บางคนตดสนยงไมพอ ชอบไปดดแปลงชาวบานดวย เธอตอง

ทำอยางน นนะ เธอตองทำอยางน นะ ชอบไปเปลยนแปลงคนอน

พวกนดดแปลงตวเองกอน อยากจะใหทกอยางมนไดดงใจ อยากให

เปนเหมอนทตวเองคด พอไมร จกตนเองกเลยไปดดแปลงชาวบาน

นเปนผลพวงนะ การตามร ตามดแบบสตปฏฐาน ใหตามดดวยใจท

เปนกลางตงมน เปนสมาธ จะเกดปญญาไปตามลำดบ

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

128

เรองหลกสตปฏฐานไดพดไปในคราวกอน วนน จะพดเรอง

ความสำคญของสตปฏฐานเพอใหทานทงหลายเหนความสำคญ และ

กระต นเตอนใหนำไปประพฤตปฏบต ทานไหนเขาใจแลวกนำไป

ประพฤตปฏบต ทานไหนยงไมเขาใจกรบศกษาใหเขาใจ ใหไดหลกการ

ทถกตองในชาตน ถาเรามวแตศกษาเรองนนเรองนมาก บางครงแลว

สงทเราศกษามนตกนเองสบสนยงเหยงไปหมด บางคนศกษาขอมล

มากมายเลย เยอะจนงงไมรเอามาใชยงไงดอยางนกม ฉะนน ถายง

เขาใจเรองอนไมได กใหทำความเขาใจเรองสตปฏฐานเอาไวกอน

คอยๆ ฝกปฏบตไป สงอนๆ กจะคอยๆ เขาใจไปตามลำดบ

ผมจะพดถงเรองความสำคญของสตปฏฐาน โดยยกขอความ

จากพระไตรปฎกทพระอรหนตสมมาสมพทธเจาและพระสาวกทงหลาย

ไดกลาวเอาไว มาบรรยายใหฟงทานบางสวน ใหทานไดนำไปพจารณา

สวนไหนทเขาใจแลวกจะไดเกดความเชอมนและลงมอประพฤตปฏบต

สวนไหนทยงไมเขาใจกจะไดศกษาเพมเตมจากครบาอาจารยตางๆ

ผมแยกเปนขอๆ เพอใหเขาใจงาย

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

129

๑. สตปฏฐานเปนทางของพระพทธเจาทกสมย

ขอท ๑ สตปฏฐานเปนทางของพระพทธเจาทกสมย ทกกาล

ไมวาในอดตกตาม ในอนาคตกตาม ในปจจบนกตาม พระพทธเจา

และพระสาวกทงหลายกขามพนวฏฏสงสารไดดวยหนทางอนเดยวกนน

คอสตปฏฐาน คำวา “พทธะ” น ถาเปนทานเปนผตรสร อรยสจ

ดวยตวเอง แลวบอกสอนผอนใหบรรลตามได ตงศาสนาได เรยกวา

สมมาสมพทธะ ถาตรสรแลว แตไมไดตงศาสนา เพยงแตแนะนำผอน

บางตามสมควร เรยกวาปจเจกพทธะ สวนทานไหนทฟงพระสมมา

สมพทธเจาแลวปฏบตตาม จนบรรลธรรม เหนแจงอรยสจได เรยกวา

อนพทธะหรอสาวกพทธะ พทธะทกทานกตองอาศยทางนหมด จงจะถง

การพนทกขไดจรง ทานมคาถาแสดงไวในสงยตตนกาย มหาวราวรรควา

เอกายน ชาตขยนตทสส มคค ปชานาต หตานกมป

เอเตน มคเคน ตรส ปพเพ ตรสสนต เย จ ตรนต โอฆ

พระพทธเจาผเหนความสนไปแหงชาต

ผอนเคราะหประโยชน ยอมรทางอนเปนทางเอก

พระพทธะทงหลายในอดต ขามโอฆะแลวดวยทางน

ในอนาคตกจกขามดวยทางน ในปจจบนกขามอยดวยทางน

คำวา เอกายน เปนชอของมรรคอนนนนแหละ เปนชอทางสาย

เดยว ทางสายเอก คอสตปฏฐานน เปนทางทจะทำใหถงพระนพพาน

เรยกวา เอกายนมรรค

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

130

เอก นมหลายความหมาย หมายถง พระพทธเจาทงหลายผ

เปนเอกกได คอทางนเปนทางของทาน ทานเปนผคนพบแลวนำมา

แสดง หมายถงจดหมายปลายทางกได จดหมายปลายทางมอนเดยว

คอพระนพพาน ทางสายนไมใชทางหลายแพงนะ เปนทางสายตรงนำ

ถงพระนพพานอยางเดยว ไมตองไปหลบอยทนนทนใหเกดความเนนชา

ถาปฏบตตามทางสายนแลว ตองถงนพพานแน ขอใหเรมเดนทาง

เทานนเอง ไมตองหวงวาจะถงไหม ถงเมอไหร นนไมใชหนาทของเรา

หนาทเราเพยงแตเดน ตองถงจดหมายแน เมอเรมเดนกแสดงวาเรม

เขาสเปาหมายแลว ถายงไมออกนอกทางกตองถงพระนพพานอยาง

เดยว ตอนตนๆ ไมวาใครจะปฏบตโดยฐานกาย ฐานเวทนา ฐานจต

ฐานธรรม รปแบบวธการอยางใดอยางหนง ถาปฏบตดวยวธการของ

สตปฏฐานแลว ค อ การตามดกายตามดใจตามความเปนจรง

กรรมฐานเบองตนจะแตกตางกนบาง กไมเปนปญหาอะไร ทายทสดก

ถงทเดยวกนคอพระนพพานเหมอนกนหมด นจงเรยกวาเอกายนมรรค

ฉะนน ไมตองรงเกยจกนนะ ใครใชกรรมฐานอะไร ปฏบตวธไหนกได

ขอใหมความรสกตว ตามดกายตามดใจ กใชไดเหมอนกน เอกายนมรรคน

หมายถง ตวคนผเดนทางกได ตองเดนไปคนเดยว ตองใจเดด ทางน

ไปแลวไมกลบมา ทางอนไปแลวกลบมา มนวนเวยนกลบไปกลบมา

แตทางน ไปแลวไมกลบมา ไปแลวออกจากโลกได ไมตองกลบไป

กลบมาในโลกซงมอนตรายมาก ทางนปลอดภยแนนอน

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

131

คำวา ชาตขยนตทสส เปนชอของพระพทธเจาทงหลาย ผทได

เปนพระอรหนต พบเหนความสนไปแหงการเกดแลว

ชาต แปลวา การเกด

ขยนต แปลวา สนไปแลว

ทสส แปลวา เหน

มคค ปชานาต แปลวา ยอมรหนทาง

หตานกมป แปลวา มจตอนเคราะหประโยชนเกอกล นเปน

พระมหากรณาธคณของพระพทธเจาทงหลาย ทานเหนเหลาสตวท

หลงหมกมนวนเวยนอยในโลก มแตอนตรายรอบดาน ไมมทางออก

ไมรหนทาง ไมรเปาหมายของชวตวาแทจรงแลวเกดมาทำไม เปนผท

นาสงสาร นาเหนใจอยางย ง พระองคจ งได แสดงพระธรรม

เพอประโยชนแกเหลาสตวทงหลาย

เอเตน มค เคน ตรส ปพ เพ พระพทธเจ าท งหลาย

ในกาลกอน กขามโอฆะพนแลว ดวยทางสายน พระพทธะทงหลายใน

อดตเปนจำนวนมาก บรรลถงความเปนพระอรหนต หางไกลจาก

กเลส พระสมมาสมพทธเจาทรงใชหนทางน

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

132

ตรสสนต แปลวา จกขาม หมายถง พระพทธเจาทงหลายใน

อนาคต กจะขามโอฆะดวยทางทางน เชนเดยวกน

เย จ ตรนต โอฆ แปลวา พระพทธเจาทงหลายในปจจบน

กขามโอฆะดวยทางนเชนเดยวกน โอฆะ แปลวา หวงนำวน หวงนำน

ดงดดสตวทงหลายใหหมนวน และจมลงไปในวฏฏะ เคยเหนหวงนำวน

ไหม ทานจะสงเกตไดวา มนวนไปวนมาอย สงไหนทตดอยในนนกม

แตวนเวยนแลวกจมลง ไปไหนไมรอด เหมอนกบสตวโลกทงหลายท

หมนวนไปมา วนเวยน แลวกจมอยกบโลกหาทางออกไมได วนเวยน

ซำไปซำมาอยอยางนน เราทงหลายทโดนกเลสหลอกกวนเวยนซำไป

ซำมา กเลสตวทหลอกกตวเดมๆ นนแหละ เปลยนแตอารมณ

เปลยนแตปรากฏการณภายนอก ในอดตกกเลสตวเดม โดยมโลภะ

โทสะ โมหะ เปนมลนแหละ แมในอนาคตและปจจบนกกเลส

กลมเดม เปลยนแตเรองและเหตการณ เราตามรตามดไปเรอยๆ

เมอมปญญากจะเขาใจ ไมถกกเลสหลอกอกตอไป จะขามพนกเลสดจ

หวงนำวน คอ กาม ภพ ทฐและอวชชาได

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

133

๒. สตปฏฐานเปนทางสนทกข

สตปฏฐานน นเปนทางส นทกข ดงบาลในสงยตตนกาย

มหาวารวรรควา

จตตาโรเมภกขเวสตปฏานาภาวตาพหลกตาอรยานยยานกา

นยยนตตกกรสสสมมาทกขกขยาย

ดกอนภกษทงหลาย สตปฏฐาน ๔ ประการน อนบคคลเจรญแลว

กระทำใหมากแลวทำใหเปนอรยะ ทำใหเปนเครองนำออก ยอมนำไป

เพอความสนทกขโดยชอบ แกผกระทำตามนน

สตปฏฐานทงหลาย ๔ ประการเหลาน คอ กาย เวทนา จต

ธรรมะ อนบคคลเจรญ กระทำใหมากแลว คอทำใหมขน ทำใหเกด

มากขน ทำใหเกดบอยๆ เราไมสามารถไปบงคบสตใหเกดตามใจชอบ

ได เราตองขยนทำเหต คอการตามร ตามด จนมสตระลกไดบอยๆ

ทำใหเปนอรยะ อรยะ คอ ลกษณะของจตทปราศจากตณหาและทฐ

หางไกลจากการครอบงำของกเลส ตณหาคอความอยากได ความ

ตองการผลอยางใดอยางหนง ทฐคอความคดความเหนของเราวา

ควรจะเปนอยางนน ควรเปนอยางน อยางนด อยางนไมด ดงนน

การฝกสตปฏฐาน กเพอใหเรารเทาทนความอยากและความคดของตว

เองบอยๆ ไมหลงทำตามตณหาและทฐ เพอความบรสทธหางไกล

จากกเลส กเลสทตองละกอน กคอความเหนผดและทศนะคต

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

134

ทงหลายทไมถกตอง อคตตางๆ ทคอยแตใหคณคาเอนเอยงไป

อนไดแก ฉนทาคต ลำเอยงเพราะชอบ โทสาคต ลำเอยงเพราะ

ไมชอบ โมหาคต ลำเอยงเพราะความหลง ความไมร ภยาคต

ลำเอยงเพราะความกลว นยยานกา แปลวา เปนเครองนำออก เปน

ประดจยานพาหนะทนำเราออกจากโลก พนโลก ถงนพพาน นำเราไป

สความสนทกข ผปฏบตตามหลกสตปฏฐาน ตามดกายดใจอยเสมอ

จะถงความสนไปแหงทกขโดยถกตองแนนอน

๓. สตปฏฐานคอการพงตนเอง

ขอท ๓ การปฏบตสตปฏฐานนนเปนการพงตนเอง โดยปกต

เราชอบพงคนอนนะ แมแตมาฟงอาจารยแลวกชอบพงอาจารย

ชอบถามความรความเหนของอาจารย อาจารยคดวาอนนเปนอยางไร

อาจารยร อะไรบาง ชวยบอกผมหนอย พงคำพดอาจารยสบายด

ไมตองทำอะไร จรงๆ ไมควรถามหาความร ของอาจารยอยางน น

ควรจะถามวา จะเกดความรอยางน ปฏบตอยางไร มวธการอยางไร

มลำดบอยางไร ใหถามวธปฏบตแลวเรากลงมอทำ จะไดมปญญา

ของตนเอง สตปฏฐานกเปนอยางนนแหละ ไมไดบอกวามความร

อะไรบาง บอกวธการปฏบต เราร แลวกเอาไปฝกปฏบต จนเกด

ปญญาเปนของเราเอง สามารถพงตนเองได พนทกขไดดวยปญญา

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

135

ของตนเอง พระพทธเจากสรรเสรญตรงนแหละ สรรเสรญการปฏบต

บชา จนรจรงเหนจรงเปนทพงของตนเองได แตบางครง คนทยงไมม

ทพ ง ไมสามารถเปนทพ งใหตนเองไดหรออนทรยออนอย กม

ครบาอาจารย มกลยาณมตร คอยแนะนำสงสอนบาง แตกอยาใหมน

มากเกนไป อยาไปรบกวนทานมากนะ ทานจะเครยดเอา พงตนเองให

มากถามวธปฏบตแลวกลงมอทำ ทำไดผลอยางไรแลว ไปรายงานผล

ขอทราบการปฏบตใหยงขนไปอก อยางน

พระพทธเจาตรสไวทฆนกาย มหาวรรค มหาปรนพพานสตรวา

กถจอานนทภกขอตตทโปวหรตอตตสรโณอนสรโณ,

ธมมทโปธมมสรโณอนสรโณ?

อธานนทภกขกาเยกายานปสสวหรต...เวทนาส...

ดกอนอานนท ภกษเปนผมตนเปนเกาะ มตนเปนทพง ไมมสงอน

เปนทพง

คอ มธรรมะเปนเกาะ มธรรมะเปนทพง ไมมสงอนเปนทพง

ดำเนนชวตอย อยางไรเลา?

ดกอนอานนท ภกษในพระธรรมวนยน เปนผตามดกายในกาย

อย ... ตามดเวทนาในเวทนาทงหลายอย ...

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

136

พระพทธเจาตรสกบทานพระอานนทวา ใหภกษเปนผท อตตทโป

มตนเปนเกาะ อตตสรโณ มตนเปนทพ ง ม ตนเองเปนสรณะ

อนญญสรโณ ไมมสงอนเปนทพง กคอการมธรรมะนนเอง ใหม

ธรรมะเปนเกาะ มธรรมะเปนทพง ไมมสงอนเปนทพง ตนคอกาย

กบใจ กายกบใจคอธรรมะ เปนธรรมะสวนทมเหตปจจยปรงแตงเรยกวา

สงขารธรรม จะมธรรมะเปนทพงทำอยางไร คอ ใหเจรญสตปฏฐาน ๔

เปนผมปกตตามดกาย ตามดเวทนา ตามดจต ตามดธรรม

การกลบยอนกลบศกษาเร ยนร ในกายในใจตนเองน แหละ

เปนการทำใหตวเองมทพง ไมตองไปพงคนอน การจะเปนพงใหตนเอง

ไดกตองฝกฝน อาการทจตเรามนไมมทพง คอมนไมเปนตวของตวเอง

จะปรากฏอาการออกมาหลายอยาง อยคนเดยวกไมได เซง เบองาย

ไมไดดทวกไมได เครยด ฟงซาน นงเฉยๆ กฟงซานไปทว อยางน

เปนพวกไมมทพงนะ มนไมเปนตวของตวเอง พวกนจะชอบหารป

เสยง กลน รส สมผส ใหมๆ มาใหตวเองตนเตนอยเสมอ หรอ

หาความคดความเชอตางๆ มายดถอเอาไว จะไดรสกวามทพง เราก

ลองสงเกตตวเองด ถาอยคนเดยว เงยบๆ แลวรสกเหงา เบอๆ เซงๆ

ฟงซาน จะหาเรองนนเรองนมาทำอยเรอย หาเรองคยกบคนนนคนน

อยเรอย ชอบคดเรองเดมๆ วนไปวนมา ไมรสกตว ไมตามดกายตาม

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

137

ดใจ อยางนแสดงวา จตใจเราไมมทอย ไมมทพง ถาจตใจมทพงนน

มนจะไมรสกอยางนน อยคนเดยวรสกสบายด โลง มสต อยกบกาย

กบใจของตนเอง ฉะนน ตองหดดกายดใจ จะทำใหไดทพง

๔. สตปฏฐานทำใหเปนผเลศสด

ขอท ๔ ถาเจรญสตปฏฐานจะทำเปนผเลศทสดในบรรดาใคร

ตอการศกษา ผใครตอการศกษาในพระพทธศาสนามมาก บางกลม

กชอบทำสมถะใหจตสงบ บางกลมกชอบเรยนหนงสอ ชอบเรยนปรยต

จดจำคำสอนของพระพทธเจา เรยนเขาใจแลวกนำมาสอนคนอนตอ

บางกลมกรกษาศลเครงครด บางกลมกชอบอยแบบเรยบงาย ไมชอบ

รวมกลมกบใคร บางกลมกรกษาธดงคเปนขอๆ แตกตางกนไป

มหลายกลม มทงเปนพระภกษกม ฆราวาสกม ฆราวาสมทงแบบม

ครอบครว ท งแบบไมมครอบครว ในบรรดาผใครตอการศกษาใน

ศาสนาของพระพทธเจาน น ผ ท เล ศทสด คอผ ท ปฏบต ภาวนา

เจรญสตปฏฐาน ไมวาจะอยในสถานะไหน กลมไหน จะไดฌาน

ไมไดฌาน ไดฤทธ ไมไดฤทธ ทรงปรยต ไมทรงปรยต อยางไร

กตามแต ผทเจรญสตปฏฐานเลศทสด ดงทพระพทธเจาตรสเอาไวใน

ทฆกาย มหาวรรค มหาปรนพพานสตรวา

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

138

เย ห เกจ อานนท เอตรห วา มม วา อจจเยน อตตทปา วหร

สสนตอตตสรณาอนสรณา,ธมมทปาธมมสรณาอนสรณา,

ตมตคเคเมเตอานนทภกขภวสสนต,เยเกจสกขากามา

ดกอนอานนท ในบดนกตาม ในกาลลวงไปแหงเรากตาม ภกษ

เหลาใด เปนผมตนเปนเกาะ มตนเปนทพง ไมมสงอนเปนทพง คอ ม

ธรรมะเปนเกาะ มธรรมะเปนทพง ไมมสงอนเปนทพง ดำเนนชวตอย ด

กอนอานนท ภกษเหลานน จกเปนผเลศทสด ในบรรดาภกษผใครตอ

การศกษา

ในบรรดาผใครตอการศกษา ผทเจรญสตปฏฐานนเปนพวกท

เลศทสด คำวา เลศทสดหมายถงพนทกขได เพราะพระพทธ

ศาสนานเนนการประพฤตพรหมจรรยเพอความพนทกข ทำอยางอน

กดอย ไดเปนคนด ไดชวยเหลอคนอน แตถาไมไดมาปฏบตสตปฏฐาน

กไมถงความพนทกข ไมถงพระนพพาน

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

139

๕. สตปฏฐานเปนขอปฏบตอยางยอ

ขอท ๕ สตปฏฐานนนเปนขอปฏบตอยางยอ ทพระพทธเจา

แนะนำใหภกษปฏบต ฉะน น ถายงไมเขาใจเรองอนนะ ไมเขาใจ

ศล สมาธ ปญญา ไมเขาใจธรรมะหมวดอนๆ ซงมอยมากมายใน

พระไตรปฎก หรอฟงครบาอาจารยทานสอนมาแลวงง เรยนมาแลวงง

กไมเปนไร ใหเราศกษาใหเขาใจขอปฏบตอยางยอน ลงมอปฏบตตาม

แคนไปกอน แลวกคอยๆ ศกษาธรรมะหวขออนๆ เพมขนในภายหลง

ขอปฏบตอยางยอททานแสดงในทนกคอ ใหรกษาศลตามสมควรแก

เพศของตน แลวฝกสตปฏฐาน ตามดกายตามดใจ ขอปฏบตอยาง

ยอน พระพทธเจาตรสกบภกษรปหนง

ภกษรปนทานมาถาม ขอใหพระองคแสดงขอปฏบตอยางยอใหฟง

จะปลกตวไปปฏบต เปนการขอกรรมฐานอยางยอ ในสงยตตนกาย

มหาวารวรรค ปาตโมกขสงวรสตร พระภกษรปหนงนงในทสมควรแลว

ไดกราบทลพระพทธเจาวา

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

140

สาธ เมภนเตภควาสงขตเตนธมม เทเสต,ยมหภควโตธมม

สตวาเอโกวปกฏโอปปมตโตอาตาปปหตตโตวหเรยย

ขาแตพระองคผเจรญ ขอโอกาสเถด ขอพระผมพระภาคโปรด

แสดงพระธรรมโดยยอแกขาพระองค ซงขาพระองคฟงธรรมของพระผ

มพระภาคแลว จะเปนผ อยคนเดยว หลกออกจากหม ไมประมาท

มความเพยรเผากเลส มตนสงไปแลว ดำเนนชวตอย

ภกษรปนขอใหพระพทธเจาแสดงธรรมะโดยยอ จะนำไปปฏบต

อยางจรงจง ถาแสดงมากๆ ยาวๆ อาจจะจำไมได อาจจะงง เอาแค

พอสมควรสำหรบการปฏบต บางคนชอบฟงธรรม ฟงไปแลวม

ความสข สบายใจ พอลกเดนออกไปแลวไมไดอะไรเลย หายหมดเลย

จำอะไรไมได ตอนฟงกมความสขอยหรอก เดยวพอทกขกมาฟงอก

แลว แกกนไปเปนครงๆ เปนลกษณะธมมานสสต การนกถงธรรมะ

การเอาใจใสฟงธรรมะ แกใหจตมความสขไดเหมอนกน แตมนไม

หายขาด และครบาอาจารยกจะเหนอยมาก เพราะตองคอยสอน

อยเรอย ถาจะใหหายขาดทานจะตองมาดกายดใจ ฝกสตสมปชญญะ

ใหจตมความสขดวยตนเอง ธรรมะจะเกดประโยชน เมอเราฟงแลว

นำไปปฏบต แมฟงไมมาก แตหากสามารถนำไปปฏบตจนบรรล

ธรรมได การฟงนนกสำเรจประโยชน มประโยชนมาก

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

141

ภกษรปนทานมาขอฟงธรรมะโดยยอ ฟงแลวจะนำไปพากเพยร

ปฏบต ตามททานบอกวา เอโก จะเปนผอยคนเดยว ไปอยคนเดยว

วปกฏโ หลกออกจากหม ไมคลกคลกบเพอน หลกออกจาก

กลมเพ อน ไมจบกลมพดคย หร อรวมกนทำกจกรรมอยางใด

อยางหนง โดยทวไปเราออกไปไมคอยไดนะ โทรศพทกไมกลาปด

พอปดแลว กลวชาวบานเขาจะทรมานทไมไดคยกบเรา มนรสกวา

ตวเองสำคญมากนะ ถาคนอนโทรมาไมเจอแลวกลวจะวา ตองเปด

เอาไว จะฟงธรรมะ จะทำกรรมฐานกไมยอมปดโทรศพท มนไมกลา

ตองหดปดโทรศพทบางนะ จะไดไมเรองมาก ไมมวแตพดคย

อปปมตโต เปนผไมประมาท เหนคณคาของเวลา มสตอย

บอย ๆ หลงไปบาง แตพยายามรเรวๆ ไมหลงนาน ไมปลอยเวลาให

สญเสยไปโดยเปลาประโยชน ไมมวไปทำอยางอนจนหลงลมการ

ภาวนา อาตาป มความเพยรเผากเลส ปหตตโต มตนสงไปแลว

มจตทมงตรงไปเพอการร ความจรง เพอใหถงพระนพพาน ทาน

ทงหลายทศกษาธรรมะกจะควรทำแบบนนะ ควรมเวลาอยกบตวเอง

อยคนเดยว ออกจากหมเพอน ออกจากเรองการงานทมนวนวาย

จะไดมเวลาทบทวนตนเอง มเวลาฟงธรรมะใหเขาใจ แลวนำไปปฏบต

ฝกฝนตนเอง

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

142

หลงจากภกษกราบทลอยางนแลว พระผมพระภาคตรสสอนวา

ตสมา ตห ตว ภกข อาทเมว วโสเธห กสเลส ธมเมส, โก จาท

กสลาน ธมมาน. อธ ตว ภกข ปาฏโมกขสวรสวโต วหราห อาจารโคจร

สมปนโน,อณมตเตสวชเชสภยทสสาว,สมาทายสกขสสสกขาปเทส

ดกอนภกษ เพราะเหตนน เธอจงชำระเบองตนของกศลธรรม

ทงหลายใหบรสทธกอน อะไรเปนเบองตนของกศลธรรมทงหลาย?

ดกอนภกษ เธอในพระธรรมวนยน จงเปนผสำรวมระวงในปาตโมกข

ถงพรอมดวยอาจาระและโคจร, มปกตเหนภยในโทษแมมประมาณ

เลกนอย, สมาทานปฏบตในสกขาบททงหลาย

ตอนเรมตน พระองคใหภกษเปนผดำเนนชวตอยดวยความเปน

ผทสำรวมระวงในปาตโมกข กคอประพฤตดานกายวาจาใหเรยบรอย

ไมลวงละเมดขอทหามเอาไว หรอกอใหเกดการเบยดเบยนตนเองและ

ผอน ถงพรอมดวยอาจาระและโคจร อาจาระคอความประพฤตดาน

กายวาจา ใหถกตองดงาม เกดจากจตทเปนกศล โคจรคอการเทยว

ไปดสงนนสงน เปนการเลอกอารมณของจต สงไหนทจะทำใหจตเรา

ตกตำหรอไปเกยวของเขาแลว อกศลครอบงำมากกใหหลกหนออกมา

สงไหนทำใหกศลเจรญ เขาใจธรรมะดขน สตเกดไดดขน บอยขน

กควรทำ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

143

อณมตเตส วชเชส ภยทสสาว มปกตเหนภยในโทษประมาณ

เลกนอย โทษมประมาณเลกนอย คอโทษทคนอนเขาไมวาเรา หรอ

ดไมมโทษอะไร แตเกดจากจตใจทเปนอกศล มความประมาทเลนเลอ

หลงลม ทางกายอาจจะออกมาด วาจาจะออกมาด แตหากจตใจยงม

มายา ไมตรงอย กตองเหนโทษของมน โทษเพยงเลกนอยเหลาน

เมอมนมกำลงแรงขน กทำอนตรายไดมากเหมอนกน เหมอนเราหลง

คดไปแลวรไมทน มนกจะกอตวเปนกเลสแรงๆ ครอบงำใหเราเปนทำ

ผดพลาดได ฉะนน ตองหดเหนมนนะ ใหรสกตว ใหเหนมนบอยๆ

สมาทาย สกขสส สกขาปเทส สมาทานประพฤตปฏบต

ในสกขาบททงหลาย อนเปนกรอบฝกหดเบองตน พยายามอยาให

ผดพลาด ถงจะยงมกเลสครอบงำทางใจ กพยายามอยาใหผดสกขาบท

สกขาบททงหลายกปฏบตตามสมควร ของพระภกษมสกขาบท ๒๒๗

เราฆราวาสทงหลายสกขาบท ๕ เปนอยางนอย ใครจะมากกวานนใน

บางโอกาสกได คำวา สมาทาน หมายถง การเลอกถอเอา เพราะ

เราเชอมนวา ทางนเปนทางพนทกข อยากจะพนทกข มความสข

กเลอกดำเนนตามทางน ทางนทำใหจตใจเราดงาม เบาสบายขน

ไมเดอดรอน เรากจะเลอกทจะทำ ไมใชเปนการปฏเสธอนหนง ไปยด

เอาอกอยางหนง เปนการทเรารวา ทางนด ทางนจะทำใหจตใจเรา

สบาย เรากเลอกทางน อยางพระภกษนะ ทานรวา อยในบานธล

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

144

เยอะเหลอเกน มเรอง มเหตใหกเลสเกดข นไดมาก ทานกเลอก

อกทาง ขอไปบวชดกวา ไปสมาทานสกขาบท ๒๒๗ สบายกวา

ตดเรองยงยากหยมหยมออกไปได สามารถประพฤตพรหมจรรย

ให บร สทธ บร บรณได อยางเตมท จนกระทงจบพรหมจรรยเปน

พระอรหนตได

คำวา สมาทาน เปนลกษณะของจตทเรยนร วา อนไหนด

อนไหนไมด อนไหนเบาสบาย อนไหนทำใหเดอดรอน แลวกเลอกทจะ

ดำเนนทางทด ทไมทำใหตนเองและคนอนเดอดรอน อยางทาน

เรยนรวา การไปถงพระนพพานเปนอยางน เราจะทำกายวาจาใหมน

อเหระเขะขะไมได จตใจคดอะไรสะเปะสะปะ อกศลครอบงำมากๆ

ไมได เรากเลอกโดยการวางกรอบตวเอง เอาสกขาบทเปนเครอง

ฝกฝน โดยสวนใหญเราชอบคดถงสกขาบทในแงปฏเสธ ไมดหามทำ

เดยวไปอบาย การรกษาศลแบบนจะรสกทรมาน ไมใชการสมาทานแต

เปนอปาทาน ตองการรกษาศลใหด ใหเรามความสข ใหเราไปสคต

โลกสวรรค ถารกษาศลไดไมดกกลวจะไปตกนรก แตสมาทานน

เปนการเลอก เรารวา การฆาสตว การเบยดเบยนทำรายผอน ทำให

จตใจเราไมด จตใจเดอดรอนไมมความสข สตวทงหลายรกตวเอง

ทงนน เราไมเบยดเบยนคนอน มเมตตา ความเปนเพอนเปนมตรตอ

สตวท งหลาย อยางนมความสขกวา เบาสบายกวา เลอกอยางน

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

145

ปฏบตธรรมกงาย เปนไปเพอละความยดมนถอมน ตอนแรกกเลสยงม

กำลงแรงอย กเลสมนอาจจะบอกวาไปเลอกทางโนน จะมตวดำกบ

ตวขาว ตวขาวนเปนตวสมาทาน ตวดำมนกจะบอกมาทางนหนอย

ซงเปนทางผด เรากคอยสงเกตจตใจตวเอง อยาหลงไปทำผดตาม

กเลส ใหวางกรอบตวเองเอาไว สงเกตเจตนาในใจตอนจะทำจะพด

เมอรทนเรากจะไมทำสงทผด นเปนเบองตนของกศลกรรมทงหลาย

การทำใหจตเกดความละอายเกรงกลวตอการทำผด มการระวง

งดเวนการกระทำทางกายทางวาจาทไมดเรยกวามศล เปนการสำรวม

ระวงในปาตโมกข คำวา “สำรวม” มาจากบาลวา สวร สง-วะ-ระ

น เปนชอของสต เมอมสต สตจะคอยดแลคมครองรกษาจต

เมอจตเปนกศลไมมโทษ กจะทำใหการกระทำทางกายวาจาถกตอง

ไมไปเบยดเบยนของคนอน

หลงจากปฏบตใหจตมศลแลว พระองคตรสสอนตอไปวา

ยโต โข ตว ภกข ปาฏโมกขสวรสวโต ... ตโต ตว ภกขเว สล

นสสายสเลปตฏายจตตาโรสตปฏาเนภาเวยยาส...

ดกอนภกษ เมอใด เธอเปนผสำรวมระวงในปาตโมกข ... ดกอน

ภกษ เมอนน เธออาศยศล ตงมนอยในศลแลว พงเจรญสตปฏฐาน ๔

ประการ

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

146

ขอปฏบตอยางยอทพระพทธเจาทรงแสดงไวในปาตโมกขสงวร

สตรน ม ๒ อยางนะ

ขอท ๑ คอ สำรวมระวงทางดานกายวาจาใหถกตองดงาม

รกษาสกขาบทเอาไว อยาไปลวงละเมด

ขอท ๒ คอ การฝกสตสมปชญญะตามหลกสตปฏฐาน ๔

คอ การตามดกายตามดใจตามความเปนจรง กายเปนอยางไรกใหรวา

กายเปนอยางน น ใจเปนอยางไรกใหร วาใจเปนอยางน น ร อยางท

มนเปน เราฝกหดตามรตามดเชนน เพอใหเกดปญญาเหนความจรงวา

กายใจไมใชตวเรา จะบงคบเอาตามใจชอบไมได มนทำงานไดเอง

จนจตใจยอมรบความจรง ละความเหนผดในกายในใจได บรรลคณ

ธรรมเปนพระโสดาบน เราร ไปตามความเปนจรง ไมตองเสแสรง

ไมดดแปลง ไมหามกเลส แตตองมขอท ๑ กนเอาไวกอนนะ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

147

๖. สตปฏฐานเปนกองกศล

ตอไปขอท ๖ สตปฏฐานเปนกองกศล กองกศล หมายความวา

เปนทรวมลงของกศลทกประการ เราเจรญสตปฏฐาน ๔ จะทำให

กศลทงหลายเจรญงอกงามกาวหนาไป ไมหยดนงอยกบทหรอถงความ

เสอมไป คำวา เจรญงอกงามกาวหนาไป หมายความวา นำเราใหถง

การพนทกขได ไมใชไปทำกศลแลวกแบกกศลเอาไว เกดความยดมน

ถอมนในกศล มมานะถอตววาเราด ฝายเราดกวาเขา ไมใชอยาง

นนนะ กศลทเราเจรญเปนทางผานไปใหปญญางอกงาม ปญญา

หมายความวา การรธรรมะตามความเปนจรง เหนเปนสงทไมเทยง

เปนของชวคราว เอาเปนทพงไมไดจรง ละความยดมนถอมนในสงขาร

ทงหลาย ปลอยวางขนธทงหลาย พนทกขได

กศลทงหลายทเราทำนน เพอเกอกลแกการดำเนนชวตไปโดย

ถกตอง ดำเนนชวตโดยไมทกข เกอกลตอการปฏบตเพอการพนทกข

สตปฏฐานนแหละเปนทรวมลงของกศลทงปวง ทำใหกศลกาวหนาไป

ไมหยด ไมยดตดกบความสขความสำเรจบางประการ ทำใหได

ประโยชนจากกศล โดยการเปนแพสำหรบขามหวงทกข ถาเราไมฝก

สตปฏฐาน เราไปทำทานบาง รกษาสกขาบทบาง หรอประพฤต

ปฏบตตามรปแบบอยางใดอยางหนงทเราคดวาด เรากอาจจะเกดยด

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

148

สงเหลานนขนมากได กศลเปนปจจยใหเกดอกศลไดเปนจำนวนมาก

ตณหาอปาทานพรอมจะยดมนถอมน โดยเฉพาะความดกยงยดได

อยางแนนแฟน บางคนไดความรบางอยางทเหนอคนธรรมดา กกลาย

เปนเจาทฐ พวกนยงแกยากเพราะเปนคนมความร

กองกศลนคอสตปฏฐาน ๔ ประการ ดงทพระพทธเจาทรง

แสดงเอาไวในสงยตตนกาย มหาวารวรรควา

กสลราสตภกขเววทมาโน,

จตตาโรสตปฏาเนสมมาวทมาโนวเทยย.

เกวโลหายภกขเวกสลราส,

ยททจตตาโรสตปฏานา.

ดกอนภกษทงหลาย บคคลเมอจะกลาววา “กองกศล” ดงน

สามารถกลาวไดโดยถกตองวา ไดแกสตปฏฐาน ๔

ดกอนภกษทงหลาย เพราะวา กองกศลทงปวงน

คอ สตปฏฐาน ๔ ประการ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

149

กสลราส แปลวา กองกศล กองกศลทงปวงคอสตปฏฐาน ๔

เพราะสตปฏฐานนนจะทำใหกศลเจรญกาวหนา จนทำใหทานถงการ

พนทกขไดจรง เหนอกศลไปอก กศลททำเปนเพยงทางขามไปสฝงคอ

พระนพพาน เราศกษาธรรมะกเพอใหถงการพนทกขเทานน ไมได

ตองการสงหนงสงใด ถงการพนทกขดวยการปลอยวางทกสงทกอยาง

ทน ถาเปนบคคลทยงมอนทรยออนอย ยงไมสามารถมความเขาใจจน

ปลอยวางทกอยางได ยงมความยดมนถอมนอยมาก พระผมพระภาค

กทรงแสดงธรรมะสำหรบปรบอนทรย เชน อนปพพกถา เปนการ

แสดงธรรมะในการปฏบตเพอปรบอนทรยไปตามลำดบ แตเราตอง

เขาใจวา กองกศลคอสตปฏฐาน ๔ จะไดไมยดตดในกศลทงหลาย

เหลานน ไมเกดอกศล มความถอตวเปนตน

อนปพพกถาม ๕ ประการ ทานสอนเรองทาน รจกเสยสละ

เออเฟอเผอแผ ทำใหจตใจดงาม ทำใหเปนคนใจเปดกวาง มความสข

ทำแลวจะไดรบผลทางโลกตามสมควร ผ ทมอนทรยออนทรงสอน

อยางน มเหยอลอกอน ถาสอนวา ใหอยเหนอโลก ไมตองยดมนถอ

มนอะไรทงนน ใหปลอยวาง เขาจะงง ฟงไมออก ฟงไมรเรอง คนท

ยงมความเหนแกตวมากอย กใหรจกการเสยสละ เพอสละความเหน

แกตวใหนอยลงหนอย ใหจตเปดกวางขน ไมใชคอยคดแตจะเอาจะได

เพอตวเรา ใหจตรจกเหนอกเหนใจคนอน รจกคดถงคนอนบาง คดถง

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

150

ตวเองนอยลง ตอมาทานสอนเรองศล ใหรกษาศลสกขาบทตาม

สมควร อยาไปเบยดเบยนทำใหคนอนเดอดรอน ตนเองกไมตอง

เดอดรอนในภายหลง ถาปฏบตตามสองอยางนได กจะไดรบประโยชน

มากมาย ประโยชนในปจจบนทยงมชวตอย ไดเสยงสรรเสรญ ไดลาภ

ยศตามสมควร มชวตทมความสข ชาตหนากไปเกดในสคตโลกสวรรค

อนนกเปนประโยชนในเบองหนาตอไป

แตพระพทธเจาไมใหหยดอยหรอพอใจกบความดเพยงเทาน

พระองคทรงแสดงโทษของสงเหลานนดวยวา สงเหลานนมนเปนทพง

ไมไดจรง มโทษในตวมนเอง หมายความวา เราจะไปฝากสขฝาก

ทกขฝากชวตไวกบสงเหลานนไมได สงทเปนไปในโลกมนมความไม

สมบรณในตวมนเอง มนเกดขนเพราะเหตแลวกแตกทำลายไป ไมวา

จะเปนความดททำ ไมวาจะเปนลาภยศทไดมา ไมวาจะไปเกดในสคต

โลกสวรรค สงเหลานนกเปนของไมเทยง มความแปรปรวนไปเปน

ธรรมดา มนมโทษ หากไปยดตดกจะทำใหทกขวนเวยนไมส นสด

พระองคทรงแสดงเรองโทษของกาม ความด ความสขกมโทษในตว

มนเอง เอาเปนทพงจรงไมได แตสำหรบบางคนทมความทกขมากๆ

จะมาบอกวา ทำใหจตพนทกขไป อยางนงงนะ ตองตะลอมใหจตม

ความสขกอน ทายทสดกบอกวา สขมนไมเทยงนะ มนมโทษ มนเปน

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

151

ทพงไมไดจรง แบบนเปนคำสอนทเหมาะกบฆราวาส ซงเปนกลมทม

อนทรยออน

นอกจากสอนเรองโทษของกาม โทษของรป เสยง กลน รส

สมผส แลว พระองคกทรงสอนประโยชนของการถอดถอนความยดตด

ในสงเหลานน ใชสอยมนแตไมตกเปนทาสมน ใชเปนเครองอำนวย

ความสะดวกในการดำเนนชวต จตใจคอยๆ ถอนออกจากความยดตด

มความเปนอสระ เมอจตใจพรอม เหมาะควรตอการทจะเขาใจ

ความจรง กสามารถเหนอรยสจได กศลทงหลายทเราทำมเปาหมาย

เพอการรอรยสจ ดงนน งานหลกคอการมสตสมปชญญะ ตามดกาย

ตามดใจ สวนกศลตางๆ ทาน ศล ฯลฯ กทำไปเปนการเสรมกน

๗. สตปฏฐานเปนโคจรของพอเรา

ตอไปขอท ๗ สตปฏฐานนนเปนโคจรของพอเรา โคจรของพอ

เรานเปนสถานทปลอดภย พอเราคอพระพทธเจานะ เราเปนสาวก

ถาไดตรสรเรยกวาอนพทธะ ผตรสรตามทาน ตรสรเพราะไดฟงทาน

แลวนำมาปฏบต หากเราอยากจะปลอดภย มารไมมารบกวนทำราย

จตใจมความสขเบกบาน ไมถกกเลสเขามากลมรมทำใหเศราหมอง

กใหอยในโคจรคออารมณของพอเราเอง ระลกอยในกาย เวทนา จต

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

152

ธรรมนแหละ ถาจตสงออกไปสนใจเรองขางนอก ไปอยกบกามคณ

ทง ๕ นนไมปลอดภย จะเกดความยนดยนราย และกเลสอนตามมา

อกเปนอนมาก ไปทำการแสวงหา ไดมาแลวกตองคอยดแลรกษา

หวงแหนเปนของเรา สะสม เกดความตระหน ทำใหเกดการเบยดเบยน

เอารดเอาเปรยบ ดาทอ ทบต แมกระทงเกดสงครามแยงชงกน บาล

ในสงยตตนกาย มหาวารวรรค สกณคฆสตรวา

ตสมาตหภกขเวมาอโคจเรจรตถปรวสเย.

อโคจเรภกขเวจรตปรวสเย

ลจฉตมาโรโอตาร,ลจฉตมาโรอารมมณ.

โกจภกขเวภกขโนอโคจโรปรวสโย.

ยททปจกามคณา.

ดกอนภกษทงหลาย เพราะเหตนนแหละ เธอทงหลาย

จงอยาทองเทยวไปในอโคจร อนเปนอารมณของฝายอน

ดกอนภกษทงหลาย เมอเธอทงหลาย ทองเทยวไปอยในอโคจร

อนเปนอารมณของฝายอน

มารกจะไดชอง, มารกจะไดอารมณ

ดกอนภกษทงหลาย กอะไรเปนอโคจร เปนอารมณของฝายอน

ไดแก กามคณ ๕

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

153

อโคจร แปลวา สถานทอนไมควรไป สถานทซงไมควรของแวะ

โดยความหมาย โคจร หมายถง อารมณของจต สงทจตไปรบรเขา

อโคจร หมายความวา หากจตไปรบรสงเหลานนเขาแลว บาปอกศล

ธรรมเกดขนไดงาย ถาเปนโคจรกตรงกนขาม คอ จตไปรบรเขาแลว

กศลเกดขนไดงาย อโคจรนเปนเปนอารมณของคนอน เปนอารมณ

ของฝายมาร ไมใชฝายพทธะ

ในวนหนงๆ นน ความคดของเราเยอะแยะไปหมด ปกตความ

คดจะมอย ๒ ประเภท

ประเภทท ๑ ความคดทเราตงใจคด คดเรองการเรยน เรอง

การทำงาน เตรยมการสอน คดเพอสนทนาพดคยธระ คดในการถาม

ตอบปญหา ฯลฯ ความเหลานไมมปญหาอะไร ใชตามสมควร แตใน

ตอนฝกปฏบตกไมตองต งใจคดนนคดน ใชในทางโลก หรอใชแก

อาการทางจตบางอยางตามสมควร

ประเภทท ๒ ความคดทไมไดตงใจคด มนแอบมากบความ

หลง ความคดประเภทนมมากทสด คดนนคดนไปทว ไมอยากคดกคด

อยากหยดคดกไมยอมหยด ทานนงแปบเดยว จะมความคดประหลาดๆ

แทรกมาเตมไปหมด นเปนความคดประเภททไมตงใจคด ทานหลงไป

ความคดผดขน ทานไมร มนหลอกจตได จากทไมมอะไร หลงปรงแตง

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

154

เปนเรองราวใหญโต แลวกทำใหจตเปนทกข อยางคนทไมสบายไปหา

หมอ หมอยงไมทนตรวจเลย ทกขกอนเลย มนกลว กลวจะเปนนน

เปนน เปนมะเรงหรอเปลา กลวจะไมหาย กลวจะไมไดกลบไปหาลก

หาเมย กลวจะตาย มนเกดจากความหลงกอน แลวกปรงจนเปนทกข

ทงๆ ทอาจจะไมเปนอะไรอยางทคดเลยกได

ทเราฝกสตสมปชญญะกเพอใหรทนความคดทไมไดตงใจคดน

ความคดทแวบไปเรองนนบางเรองนบาง เยอะไปหมด เราสญเสย

พลงงานไปเยอะมากกบความคดพวกน บางทวนหยดไมตองทำอะไร

ไมไดทำงานแตคดทงวน คดฟงซานไปทว มองเหนกไปคดตอ ไดยน

เสยงกคดตอ ไมไดเหนไมไดยนกคด ใหรทนความคดพวกนนะ ใหรสก

ตวบอยๆ วา หลงคดไปแลว รใหเรวๆ รใหบอยๆ หากเรารไมทน

ปลอยใหปรงแตงไปตามรป เสยง กลน รส สมผส กจะเกดกเลส

และความทกขตามมา รป เสยง กลน รส สมผสนแหละ เปนอโคจร

เปนอารมณของฝายอน เปนอารมณของฝายมาร มารจะไดชอง

ไดโอกาสเกดขน เหมอนกบเราเปดประตรบโจรเขามาปลนบานตวเอง

อโคจร ไดแก กามคณ ๕ สงทผกจตใหหลงตดยดอย ถาเรา

หลงไปคดเรองรป เสยง กลน รส สมผส เรองทางโลกตางๆ

เรองเงนทอง เรองยศ เรองอะไรตางๆ เขา รไมทน มารไดชองแลว

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

155

เราฝกใหรทนความคด รวาจตมนหลงไปคด รวาเมอกมนคดไป

รบอยๆ อยางน ตอไป เมอจตหลงคดไปอก กจะสามารถระลกไดเอง

เปนอปกรณในการฝกสตปฏฐาน เปนจตตานปสสนาสตปฏฐาน

เมอรทนการหลงคด กเลสอนๆ เชน ราคะ โทสะ อจฉา ขดเคอง

ฯลฯ กจะนอยลงเอง เพราะกเลส ราคะ โทสะ เปนตนเหลาน

เกดจากการปรงของจต จตหลงตงนานแลว เวลาหลงไปคดเรองนน

เรองน คดถงสงทนาพอใจ ราคะกเกดขน ถาเรารทนตงแตตนวา

มนหลงไปคด ราคะกไมเกด คดถงสงทไมนาพอใจ โทสะกเกดขน

ถาเราร ทนต งแตตนวา มนหลงไปคด โทสะกไมเกด กเลสอนๆ

กทำนองเดยวกน

ฉะน น ความทกขท งหลายทเกดข นและทำรายจตใจเราได

จดเรมตนมาจากความหลงทงนนแหละ ไมมความรสกตว ไมมสต

ลมกาย ลมใจ มวแตสงใจไปภายนอก เมอร ไมทน ความคดก

ปรงแตงขนมาหลอกจตได พอหลอกได เรากเชอวามนเปนจรงเปนจง

อยางโนนอยางน หลอกจนทกขไดนนแหละ แมแตไมมเรองอะไรเลย

กคดจนทกข มอะไรนดอะไรหนอย ไดยนคำพดประโยคเดยวเทานน

แหละ เกบเอาไปคด หยดไมได กทกขขนมาเฉยๆ หาทางแกไดเปน

ครงคราว เชน ไปดหนง ฟงเพลง ใหมนลมไป หรอดหนอยกทำ

สมถะกลบไว วนเวยนไปอยางน ไมหายขาด

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

156

ฝายมารเปนอยางน ทำใหเราหลงตดอยกบโลก อยในวงจรของ

ทกข เปนหนาทของฝายมารททำหนาทอยางนน ทำใหไมเกดปญญา

มแตความหลง ทน มาฝายของพอเราบาง เปนฝายทจะทำใหเกด

ปญญา เปนพทธะ ไมหลงตดอยกบโลก อยเหนอโลก บาลตอไปมวา

โคจเรภกขเวจรถสเกเปตตเกวสเย.

โคจเรภกขเวจรตสเกเปตตเกวสเย

นลจฉตมาโรโอตาร,นลจฉตมาโรอารมมณ.

โกจภกขเวภกขโนโคจโรสโกเปตตโกวสโย.

ยททจตตาโรสตปฏานา.

ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลาย

จงทองเทยวไปในโคจร อนเปนอารมณของพอตนเอง

ดกอนภกษทงหลาย เมอเธอทงหลาย ทองเทยวไปอยในโคจร

อนเปนอารมณของพอตนเอง

มารกจะไมไดชอง, มารกจะไมไดอารมณ

ดกอนภกษทงหลาย กอะไรเปนโคจร เปนอารมณของพอตนเอง

ไดแก สตปฏฐาน ๔ ประการ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

157

คำวา สเก เปตตเก วสเย แปลวา อนเปนอารมณของพอ

ตวเอง พอเราคอพระพทธเจา พระพทธเจาทานมกายกบใจเปน

อารมณ ทานใชทางน ค อ การดกายดใจจนเกดปญญาเขาใจ

เกดวชชา เหนกระบวนการทำงาน เหนกลไกการทำงานของทกข

ทงหมดโดยแจมแจง จนปลอยวางกายและใจได หมดกเลสตณหา

พนทกขได เราทงหลายกเอากายใจนแหละมาเปนอารมณ เพราะหาก

เรารอยทกายทใจ กเลสทงหลายกไมไดชอง ไมมโอกาสในการทจะ

เกดขน

ขณะทเรามสตระลกทกายทใจ มความรสกตวอย กเลสจะไม

เกดข น มารไมไดชองไมไดอารมณ อยางเชน ไดยนเสยงดาปบ

เรารวา โอนเสยง มนเกดดบ ไดยนเกดดบ บางครงมความรสก

ตอเสยงเกดขน เกดแลวดบ อยางนสบาย แตถาเราไมรสกอยทกาย

ทใจนะ เสยงดามา คดตอไปวา ไอหมอนมนดาเรา ไมชอบคนดาแลว

โดนหลอกแลว ไมชอบผดตว เราไดย นเสยง แตไมชอบคนพด

เสยงมนไมเพราะดนไปเกลยดคน ผดตว อยางนมนหลงปรงแตงไป

เนองจากขาดสต ทน ถามคนชม คนนชมเรา เราชอบเราพอใจ

ไดยนเสยงเพราะๆ แตชอบคนพด ไปชอบผดตวอกแลว หากมว

หลงใหลอยกามคณทง ๕ กจะหลงวนเวยน ชอบกผดตว รกกผดตว

โกรธเกลยดกผดตว

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

158

ถาเรามสตอยในกายในใจ ร สกถงการมอยของกายของใจ

ไมหลงลม หากหลงลมกรไดเรวรไดไว มารจะไมเกดขน ไมเกดการ

ปรงแตงตามความหลงจนเปนจรงเปนจงขนมา ทกอยางจะแสดงความ

เปนของวางเปลาจากตวตน เปนสงทไมเทยง เปนไปตามกฎไตรลกษณ

ทงหมด ตาเราไปเหนรป รปเปนสสนตางๆ เปนแสงทตกกระทบวตถ

แลวสะทอน มากระทบตาเรา วตถชนดนนอาจสมมตเรยกวาเปนคน

เปนผหญงผชาย ไมใชคนมากระทบตา ไมใชผหญงผชายมากระทบตา

เปนสมากระทบ แลวเกดการมองเหน เกดการตความ เกดความรสกวา

สวย เกดความชอบขนมา ฯลฯ เปนกระบวนการทำงานทางใจ

หากเรามปญญาเหนอยางน กจะเหนความวางเปลาของธรรมะแต

ละอยาง รปเปนของไมเทยง การเหนไมเทยง ความจำไดหมายร

ไมเทยง การปรงแตงไมเทยง ความชอบใจไมเทยง ฯลฯ

หากเราหลงลม ไมมสตสมปชญญะ เหนแสง แสงกระทบตา

กลบไปชอบผหญง แสงกบผหญงไมใชสงเดยวกน แสงเปนรปทมา

กระทบตา ผหญงนนเราคดนกปรงแตงข นเอง เปนคนละอยางกน

ถาเปนทมดๆ ไมมแสงกไมเหน ไมรสกวามผหญงหรอก เราเหนแสง

แตไปชอบผหญง นปรากฏการณมนหลอกเรา ทหลอกไดเพราะเรา

หลง มวแตคดนกปรงแตง ไมมปญญา ถาเราไมฝกสตสมปชญญะให

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

159

เกดวปสสนาปญญา ไมรกระบวนการทำงานของขนธตางๆ เหลาน

กจะโดนหลอกไปเรอยๆ โดนหลอกใหหลงไปกบโลกอยางน เวยนเกด

เวยนตาย ทนทกขทรมานตอไป

โคจรอนเปนอารมณของพอเรา คอ สตปฏฐาน ๔ ประการ

ไดแก กาย เวทนา จต ธรรม ถาเรารสกอยในกาย เวทนา จต

ธรรมกจะปลอดภย ไมมบาปอกศลธรรมเขาครอบงำจต มารจะไมได

ชองไมไดอารมณ ทานทงหลายอยาสงจตออกไปขางนอกมากนะ เวลา

ททานคยกบคนอน กพยายามหดรสกตวบอยๆ เวลาเราคยเรองโนน

เรองน โดยปกตจะหลงไปกบคำพดของคนอน เราตองหดร สกตว

บอยๆ อยาหลงไปกบเขารอยเปอรเซนต กระพรบตาบอยๆ ใหมน

รสกตวทการกระพรบตากได ลบมอตวเองกได คลงนวมอกได จตใจ

เราเปลยนแปลง ตนเตน ตกใจ ใจสน กใหร ใชเทคนคอะไรชวยกได

อยาหลงเขาไปในเรองชาวบานมากเกนไป ชาวบานเขาชอบเอาเรองท

เศราๆ มาปรบทกข พดใหเราฟง เขาสบายใจแลวกลบบาน ถาเรา

เผลอไปเอาทกขเขามา อยางนตายเลย ทกขเพราะเรองของคนอน

เราตองรสกอยในกาย เวทนา จต ธรรมเขาไวนะ

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

160

คนไหนทชอบฟงเรองของคนอน ใหระวงใหดๆ นะ ชอบเปนท

พงของชาวบาน เดยวเปนทพงของตวเองไมได จะปวดหวเพราะเรอง

คนอน ฉะนน เวลาเราพดคยอะไร คยกบเพอนกด ในการทำงานกด

ใหหดรสกตวไวเยอะๆ ใชกายใชใจเปนทรสก นเรยกวา อยใน

โคจรหรออารมณอนเปนของพอตวเอง อยางนเราจะปลอดภย

๘. สตปฏฐานเปนการรกษาตนเองและผอน

ตอไปขอท ๘ สตปฏฐาน ๔ นนเปนวธการรกษาตนเองและ

คนอนดวย บางทานชอบเปนนกเสยสละ เสยสละใหคนอนมความสข

ขอใหเราเปนทกขเถอะ อยางนมนชวยคนอนเปนสขไมไดหรอก ตวเอง

ทกขเกอบตาย ขอใหคนอนมความสข มนไมไดนะ ความจรงแลว

ตองชวยใหตวเองมความสขกอน จงจะชวยใหคนอนมความสขไดจรง

ถาเรามความสขแลวไมตองหวงหรอก ไปนงตรงไหนคนอนกมความสข

เราชอบคดวาเราจะชวยคนอน จะแกไขคนอน แตตวเองปลอยไวกอน

พระพทธเจาทานใหเราชวยตวเองกอนนะ การชวยคนอนกเปน

กระบวนการหนงในการชวยตนเอง การฝกสตสมปชญญะ ดจตใจ

ตนเอง การภาวนานน เราตองทำเอาเอง ชวยตนเองใหมความสข

มากขน ถาเรามความสขกสามารถชวยใหคนอนมความสขได ถาเรา

ไมมความสข กอยาไปคดเรองชวยคนอนใหมาก ใหคดเรองฝกฝน

ตนเองกอน

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

161

พระพทธเจาทานตรสไวในเสทกสตรวา

อตตานภกขเวรกขสสามตสตปฏานเสวตพพ,

ปรรกขสสามตสตปฏานเสวตพพ.

อตตานภกขเวรกขนโตปรรกขต,

ปรรกขนโตอตตานรกขต.

ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายพงปฏบตสตปฏฐาน

ดวยคดวา “เราจกรกษาตนเอง”

พงปฏบตสตปฏฐานดวยคดวา “เราจกรกษาคนอน”

ดกอนภกษทงหลาย ผรกษาตนเองชอวารกษาคนอน

ผรกษาคนอนชอวารกษาตนเอง

เราจะรกษาตนเองใหมความสข ไมเปนทกข กเจรญสตปฏฐาน

รกษาตนเอง รกษาจตใจ ใหเปนทพงของตนเองได ไมหลงไปตามโลก

ไมเปนทกขไปกบโลก ถาจะรกษาคนอน กตองเจรญสตปฏฐาน

เหมอนกน เมอบคคลรกษาตนเอง ชอวารกษาคนอน เมอรกษาคนอน

กชอวารกษาตนเอง

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

162

วธการรกษาตนเองและรกษาคนอนกคอการเจรญสตปฏฐาน

อยางเดยวกน ถาทานอยากจะชวยคนอนนะ กชวยเจรญสตปฏฐาน

ดกายดใจ ไมตองไปชวยพด ไมตองไปชวยแสดงความเหน ไมตอง

ไปชวยยกมออะไรหรอก ชวยกนเจรญสตปฏฐานใหเยอะๆ ไมวาจะ

ชวยตนเองกตาม ชวยสงคมกตาม ชวยโลกกตาม ชวยสภาพแวดลอม

อะไรตางๆ กตาม ชวยเจรญสตปฏฐาน คนไหนเกงกเปนพระอรหนต

ไป จะชวยคนอนไดมาก หากเราจะไปชวยทำอยางอน ไปชวยสราง

โรงพยาบาลบาง ชวยสรางโรงเรยนบาง ชวยสงคมสงเคราะหบาง

อยางนนกมสวนด แตมนไมไดผลจรง

ถาอยากจะชวยคนอน ชวยโลก ชวยทกๆ คน กชวยเจรญ

สตปฏฐาน ชวยดกายดใจ ชวยทำใหตนเองมความสข หมดกเลส

นนแหละ เมอเรามความสขกจะชวยใหคนอนมความสขได อยาไปคดวา

เราไมมความสขแลวทำจะใหคนอนมความสขได เสยสละเพอลก

เพอครอบครว ฯลฯ อยาเปนอยางนน ใหเปนผฝกสตสมปชญญะ

มาดกายดใจของเรา เมอจตใจของเราไมหลงไปตามอคตตางๆ เราก

จะรสงทควรจะทำ ไมทำอะไรทเปนเบยดเบยนทำรายผอน ไมคดโกง

ผอน ไมคดโกงประเทศ ไมคดโกงโลก

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

163

๙. สตปฏฐานทำใหพระสทธรรมตงอยนาน

ตอไปขอท ๙ สตปฏฐาน ๔ น นทำใหพระสทธรรมตงมน

อยนาน พระสทธรรมคอธรรมะประเภทททำใหสงบระงบจากกเลส

ทงหลาย สงบระงบจากความยนด ยนราย สงบระงบจากความดนรน

ปรงแตงของจต ธรรมะประเภททเหนอโลก เหนอด เหนอชว ทำให

สงบระงบจากการดนรนปรงแตง ไดแก มรรค ผล นพพาน อนเปน

โลกตรธรรม ถายงมการเจรญสตปฏฐานอย พระสทธรรมกจะดำรง

อยไดนาน ถาไมมการเจรญสตปฏฐาน พระสทธรรมจะดำรงอย

ไมนาน เราอาจจะเรยนธรรมะหมวดตางๆ รเรองธรรมะมากเหลอเกน

แตหากจตใจเขาไมถงธรรมะทไดศกษามานน เรากยงหลงอยนนเอง

ยงคาดเดา ไมรแจงเหนจรงดวยตนเอง แตถาเจรญสตปฏฐานเราจะร

ธรรมะแบบประจกษแจง

ทานพระอานนทกลาวไวในสงยตตนกาย มหาวารวรรค จรฏฐต

สตรวา

จตนนโขอาวโสสตปฏานานอภาวตตตาอพหลกตตตาตถาคเต

ปรนพพเตสทธมโมนจรฏตโกโหต.

ดกอนผ มอาย เพราะไมเจรญ เพราะไมกระทำใหมากซงสต

ปฏฐาน ๔ เมอพระตถาคตปรนพพานแลว พระสทธรรมจงไมตงมนอยนาน

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

164

ถาไมเจรญสตปฏฐานทง ๔ ไมกระทำความเพยรใหมากในการ

มาตามรกาย เวทนา จต ธรรม เมอพระพทธเจาปรนพพานไปแลว

พระอรหนตสาวกยคเกาๆ ปรนพพานไปแลว พระสทธรรมกจะไม

ดำรงอยนาน รนหลงๆ กไมมสบตอ ไมสามารถเปนประจกษพยาน

การตรสร ของพระพทธเจาได แตถายงมการเจรญสตปฏฐาน ๔

ตดตอกนไมขาดสาย ถายทอดกนจากรนสรนไมขาดตอนไป พระสทธรรม

กจะตงอยนาน พระอานนททานกลาวตอไปวา

จตนนจโขอาวโสสตปฏานานภาวตตตาพหลกตตตาตถาคเต

ปรนพพเตสทธมโมจรฏตโกโหต.

ดกอนผมอาย แตเพราะเจรญ เพราะกระทำใหมากซงสตปฏฐาน ๔

เมอพระตถาคตปรนพพานแลว พระสทธรรมจงตงมนอยนาน

ทานทงหลายกใหเหนความสำคญของสตปฏฐาน แลวกเจรญ

สตปฏฐานกนใหมาก จะไดชวยใหพระสทธรรมทพระพทธเจาไดคนพบ

ดำรงตงมนอยตราบนาน อยางรนเรานกมครบาอาจารยตางๆ ททาน

ชำนาญเรองนอยมาก ไดรบการสบทอดตอจากครบาอาจารยรนกอนๆ

ตดตอกนมา ทานกไปศกษาและนำมาประพฤตปฏบต จะไดถายทอดส

รนลกรนหลานของเราตอไป

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

165

๑๐. สตปฏฐานทำใหวชชาและวมตตบรบรณ

ขอท ๑๐ สตปฏฐานนนเปนเหตทำใหวชชาและวมตตบรบรณ

ในมชฌมนกาย อปรปณณาสก อานาปานสสตสตร มบาลวา

จตตาโรสตปฏานาภาวตาพหลกตาสตตโพชฌงเคปรปเรนต.

สตตโพชฌงคาภาวตาพหลกตาวชชาวมตตปรปเรนต.

สตปฏฐาน ๔ อนบคคลเจรญแลว กระทำใหมากแลว ยอมทำ

โพชฌงค ๗ ใหบรบรณ

โพชฌงค ๗ อนบคคลเจรญแลว กระทำใหมากแลว ยอมทำ

วชชาและวมตตใหบรบรณ

หนาทของเราคอเจรญสตปฏฐาน ๔ ใหถกตอง สวนโพชฌงค

นนกจะบรบรณตามการเจรญสตปฏฐาน ๔ นนเอง เราตองฝกดกาย

เวทนา จต ธรรม นะ ตอนแรกกตามดไป อยางนเรยกวาเจรญสต

ปฏฐาน ๔ เมอชำนาญขนกเรมรทนมากขนไปตามลำดบ สตเกดได

เองเรวขนโดยอตโนมต สตทเกดเองนเปนสตทเปนไปเพอการตรสร

หรอสตสมโพชฌงค ซงเปนโพชฌงคขอแรก เมอสตระลกถงการม

การหายไป ของสภาวะตางๆ บอยๆ เด ยวมสภาวะนน เด ยวม

สภาวะน ตามเหตปจจย บางสภาวะอยากใหเกดกไมเกด บางสภาวะ

ไมอยากใหเกดกเกด ปญญากจะเหนความจรงของธรรมะไดวา ทกสง

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

166

เกดขนแลวกหายไป เปนสงไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา อยางนเปน

ธมมวจยสมโพชฌงค เมอปฏบตโดยถกตองกจะเกดโพชฌงคขอ

อนๆ ไปตามลำดบ จนถงการมปญญาวางเฉยตอสงขารทงหลาย เปน

อเปกขาสมโพชฌงค เมอเราเจรญกระทำใหมากอยางน จะทำใหวชชา

และวมตตบรบรณ จดเรมตนทจะทำใหเกดวชชาและวมตตกคอ

สตปฏฐาน รกายรใจไปเรอยๆ กายเปนอยางไรกร ใจเปนอยางไรกร

๑๑. สตปฏฐานเปนสงทควรชกชวนกนมาปฏบต

ตอไปขอท ๑๑ ในสงยตตนกาย มหาวารวรรค มตตสตร

พระพทธเจาทรงแสดงการชกชวนญาตมตร เพอนฝง คนทรจก ทำให

ทราบวา เราควรจะชกชวนกนไปทำอะไรด ปกตเราทงหลายกชกชวน

กนทำบญ ทอดผาปาบาง ทอดกฐนบาง ถวายสงฆทานบาง ปลอยนก

ปลอยปลาบาง อยางนกดเหมอนกนนะ แตในมตรสตรน พระองค

ทรงแนะนำใหชกชวนกนมาภาวนาหรอฝกสตปฏฐาน ๔ ชวนกนมาด

กายดใจตนเอง บางคนอาจจะงงกได อะไรคอมาดกายดใจ นทานก

ตองมความรจะไดแนะนำเขาได ในบาลวา

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

167

เยภกขเวอนกมเปยยาถเยจโสตพพมเยยมตตาวาอมจจา

วาาตวาสาโลหตาวา,เตโวภกขเวจตนนสตปฏานานภาวนาย

สมาทเปตพพานเวเสตพพาปตฏาเปตพพา.

ดกอนภกษทงหลาย ชนทงหลายเหลาใด ทควรอนเคราะห ทควร

แนะนำใหไดยนไดฟง ผเปนมตรกด สหายกด ญาตกด สายโลหตกด

ดกอนภกษทงหลาย ชนทงหลายเหลานน อนเธอทงหลายควรใหเขา

สมาทาน ปฏบต ตงมนในการเจรญสตปฏฐาน ๔

สมาทเปตพพา แปลวา ใหเขาสมาทาน คอชกชวนกนมาให

มาเลอกทางน เหมอนกบเราสมาทานศล สตปฏฐานเปนทางทจะทำให

ถงการพนทกขได ถาเราเปนคนชวน ควรชวนเขามาฝกสตปฏฐาน

ใหปฏบต ใหตงมน ใหดำเนนชวตอยดวยการมสตปฏฐาน ถาจตใจ

คนไหนทถงความตงมนในสตปฏฐานแลวกไมตองหวงเขานะ คน

นนกจะภาวนาไปไดเรอยๆ แตตอนแรกๆ น น เราตองแนะนำกน

เพราะการมาดกายดใจ ดเหมอนงายกจรงอย แตเราคดไมถง ดไม

ออกวามนจะงายอยางน นกวาการปฏบตธรรมตองไปทำอะไรท

ประหลาดอศจรรยกวาน บางคนกชอบถาม รงายๆ อยางน แลวจะ

ไดอะไร กตองยกเหตผลมาแสดง กเพอใหเขามาดกายดใจเทานนแหละ

เหตผลนนไมตองใชกได เพยงแตวาสำหรบบางคนนน ถาไมใหเหตผล

เขากไมยอมด ไมยอมปฏบต

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

168

ถาทานมญาตมตร มคนรจก กแนะนำใหเขาเจรญสตปฏฐาน

ใหเขามาตงมนอยในสตปฏฐาน ถาคนไหนฝกสตสมปชญญะดกายดใจ

จนกระทงจตใจเกดความรวา การปฏบตธรรมใหเกดปญญาเขาใจ

ความจรงนน ไมมวธอนนอกจากการมความรสกตวมาตามดกายดใจ

กถอวาคนนนมความตงมนด จะบรรลหรอไมบรรลกไมเปนไร ชาตตอ

ไปกทำตอ ชาตนกใหเราตงมนสตปฏฐาน ๔ นะ ไมมวหลงไป

ปฏบตแนวทางอน ใชชวต ทำงาน เลยงครอบครวไป ใหมสตปฏฐาน

ดกายดใจในชวตประจำวนไปดวย ในตอนแรกยงตงมนไมได ยงทำไม

คอยเปน ตองชวยแนะนำกน ตองฟงบอยๆ ตองมคนคอยเตอน

บางคนแนะนำยาก บางคนแนะนำงาย กตองชวยๆ กนไป

พระเถรผเปนเลศดานรตตญญ คอพระนางมหาปชาบดโคตมเถร

ในตอนททานจะปรนพพานกกลาวคาถาเชอเชญใหมสตปฏฐานเปนโคจร

เปนคาถาสดทาย ในขททกนกาย อปทาน มหาปชาปตโคตมเถรยาปทาน

มคาถาวา

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

169

อตตทปา ตโต โหถ

สตปฏานโคจรา

ภาเวตวาสตตโพชฌงเค

ทกขสสนตกรสสถ.

เพราะเหตนน ทานทงหลาย จงเปนผมตนเปนเกาะ

มสตปฏฐานเปนโคจร

ทำโพชฌงค ๗ ใหเจรญแลว

จกกระทำทสดแหงทกขได

อตตทปา แปลวา มตนเปนเกาะ พระเถรทานแนะนำใหเราม

ตนเปนเกาะ ดกายดใจ ใหมตนเปนทพงทอาศย อยามองหาคนอน

อยาแสวงหาทพงจากภายนอก แตคนอนกจำเปนในตอนตน เปน

กลยาณมตรคอยแนะนำสงสอน เราฟงใหเขาใจแลว กฝกตนเองให

เปนทพงของตนเอง จตใจทเปนทพงของตนเองได ไมวาเราจะอยคน

เดยวนานแคไหน จตใจกยงมความสข มความอบอน มความเบาสบาย

อยได อยางนเรยกวาจตใจอยกบตวเองได เปนตวของตวเอง ถาจตใจ

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

170

ไมเปนตวของตวเอง มนจะอยคนเดยวไมคอยได ตองหาเรองไปทำ

อยเรอย พวกชอบทำงาน ทำนนทำนยงไปหมด อยไมเปนสข ไปดหนง

ไปฟงเพลง ไปรเรองตางๆ ควานหานน ควานหานมาทำ อยางนอย

ขอใหไดเลนอนเตอรเนต คลกนนคลกนไปทวกยงด อยางนใจมนยง

ไมมทพง มนอยเฉยๆ ไมเปน ไมเปนตวของตวเอง ตองวงหาสงตางๆ

มาลออยเรอย เราตองทำใหใจมทพงนะครบ ไมตองหาทอน ดกาย

ดใจนแหละ ถาเกดปญญาไดบรรลธรรมเปนพระโสดาบนแลว อยางน

กไดทพงแนนอนแลว อบอนใจไดแลว

สตปฏานโคจรา แปลวา มสตปฏฐานเปนโคจร สตปฏฐาน

ทง ๔ คอ กาย เวทนา จต ธรรม วาโดยยอกคอกายกบใจนเปน

โคจรของจต จตมนชอบทองเทยวไปทางโนนบางทางนบาง แตเดมมน

ทองเทยวไปในรป เสยง กลน รส สมผส เรองงาน เรองคนนน

เรองคนน เรองอดต เรองอนาคต เยอะแยะมากมายนะ จตมนสงออก

ไปขางนอก มแตความหลง นำกเลสนำทกขมาใหมากมาย ตอมากให

จตโคจรอยในกายในใจ กายเปนอยางไรกรบอยๆ จตใจเปนอยางไร

กรบอยๆ จะเหนกายเหนใจเปลยนแปลงอยตลอดเวลา เกดปญญา

จตยอมรบธรรมะตามความเปนจรงได

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

171

ภาเวตวา สตตโพชฌงเค แปลวา ทำโพชฌงค ๗ ใหเจรญ

แลว ถาเรามสตปฏฐานเปนโคจรนะ ตวสตทระลกไดวา กายมอย

ใจมอย สภาวะนเกดขน สภาวะนหายไป อนนเปนสตสมโพชฌงค

โพชฌงคขออนๆ กเจรญงอกงามไปเรอยๆ ธรรมะหมวดอนๆ กจะ

คอยรวมลง ธรรมะทงหลายรวมลงในความไมประมาทคอการมสต

หนาทของเราทงหลายกคอมสตปฏฐานเปนโคจร คอ มกายกบใจเปน

อารมณอย

ทกขสสนต กรสสถ แปลวา ทานทงหลายจกกระทำทสดแหง

ทกขได นทานพระมหาปชาบดโคตมเถรทานฝากเอาไว ทานไดทำ

ประโยชนของทานสำเรจแลว กมเมตตาสงสารเราทงหลาย ไดฝากขอ

ปฏบตเอาไว ใหมตนเองเปนเกาะ มสตปฏฐานเปนโคจร ทำโพชฌงค ๗

ใหเจรญ กจะทำทสดแหงทกขได

ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ส ต ป ฏ ฐ าน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

172

หนาทของเราทงหลายทเกดมาเปนมนษยพบพระพทธศาสนา

กเพอทำทสดแหงทกข หนาทของความเปนมนษยมอยางเดยว

นแหละ ใหรหนาทแลวทำไป อยามวแตหลงมวเมาอยกบโลก อยาหลง

มวเมาอยกบความสขเลกๆ นอยๆ ทางโลก อยาหลงอยกบเวทนาอน

เปนของลมๆ แลงๆ ใหทำหนาทใหดทสด ตามดกายตามดใจ ใหเกด

ปญญา สะสางกเลส สะสางภพชาต จะไดไมมาเวยนเกดเวยนตาย

กนอก ถาไมถงทสดแหงทกขในชาตน กไปทำตอเอาชาตหนา ทำไป

เรอยๆ อยาหยด อยาทอแท ทอถอย สกวนหนงกตองถงทสดแหง

ทกขได แนนอน หนาท ของเราตองทำเอาเองนะ ว ธ การตางๆ

พระพทธเจาทานกสอนเอาไวแลว ใหรอบร ทกขให มนแจมแจง

ละสมทย จะถงทสดแหงทกขคอพระนพพานได

สตปฏฐานกสำคญในแงทเปนเรองสำหรบชกชวนกนมาปฏบต

เพอใหถงการพนทกขไดจรง ใหเราเนนการปฏบต เนนการฝกฝน

ตวเอง อยางเวลาจะถามครบาอาจารย กไมตองไปถามวา ทานร

อะไรบาง หรอไปใหทานชวยวนจฉยเรองนนเรองน เอาไปเปนขอ

ถกเถยงธรรมะกน อยาไปมงอยางนน ขอใหทานแนะนำวธปฏบต

จะปฏบตอยางไรใหถกตอง ใหเกดปญญาเหนความจรง รวธแลวเราก

นำมาปฏบต โดยสวนใหญเราทงหลายชอบองคความร ชอบขอมล

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

173

ขอมลกดเหมอนกน แตไมใชความร ของเรา เปนความร ของทาน

ทสำคญกวานนกคอ ทำอยางไรเราจะเกดความรบาง ทำอยางไรจะ

เปนทพงของตนเองได ทำอยางไรจะหลดพนได อนน สำคญนะ

ฉะนน เรองสตปฏฐานนจงสำคญมาก เปนกระบวนการฝกฝนจตใจ

ใหเกดปญญาเหนแจง เราทงหลายตองพยายามทำความเขาใจและ

ปฏบตใหได

ยถาป อทเก ชาต ปณฑรก ปวฑฒต

โนปลปปต โตเยน สจคนธ มโนรม.

ตเถว จ โลเก ชาโต พทโธ โลกา วหรต

โนปลปปต โลเกน โตเยน ปทม ยถา.

ดอกบว เกดและเจรญในนำ

แตไมตดนำ ทงกลนหอม

ชนชใจใหรนรมย ฉนใด

พระพทธเจา ทรงเกดในโลก และอยในโลก

แตไมตดโลก เหมอนบวไมตดนำ ฉนนน

อทายเถรคาถา ๒๖/๓๖๔

๔ สตปฏฐาน ๔

ตามแนวอานาปานสสตสตร บรรยายเมอวนท ๑๒ กมภาพนธ ๒๕๕๑

ขอนอบนอมตอพระรตนตรย สวสดครบทานผสนใจในธรรมะทกทาน

สตปฏฐาน ๔ คอหนงเดยว

วนน บรรยายสาระธรรมจากพระสตตนตปฎก ตอนท ๑๑

นะครบ หวขอเกยวกบโพธปกขยธรรม ยงไมจบนะ โพธปกขยธรรม

เปนธรรมะทเปนฝายของการตรสร ธรรมะทจะทำใหจตใจเปดออกมา

เหนอรยสจ เหนความจรงของกายของใจ ครงนเปนครงท ๔ ใน

หวขอวา สตปฏฐาน ๔ ตามแนวอานาปานสสตสตร ในครงกอนๆ

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

176

ผมไดกลาวถงสตปฏฐานในแงมมตางๆ ไปแลว ทานทงหลายคงพอ

เขาใจเรองสตปฏฐาน และเหนความสำคญในแงมมทหลากหลาย วนน

จะกลาวถงรปแบบการฝกสตปฏฐานรปแบบหนงทพระพทธเจาทรง

แสดงเอาไว ในอานาปานสสตสตร มชฌมนกาย อปรปณณาสก

เปนรปแบบการปฏบตภาวนาอยางหนง เมอทานศกษาแลวกสามารถ

นำไปประพฤตปฏบตได โดยใชกรรมฐานน คอ อานาปานะ การดลม

หายใจเขาลมหายใจออกเปนหลก หรอไมใชกรรมฐานน ใชกรรมฐานอน

แตใหอยในหลกการเดยวกนนกได

ทบทวนสตปฏฐานทง ๔ หนอยนะ สตปฏฐานโดยจรงๆ แลวม

อยางเดยวเทาน น คอ การทเรามความเพยร มความรสกตว

ระลกไดในกายในใจ เพอใหเกดปญญาเหนความจรงของกาย

ของใจ เหนกายวา เปนสภาวะทเปนรปธรรม ไมใชตวเรา เหนจตใจ

เปนสภาวะทเปนนามธรรม ไมใชตวเรา เปนสงไมเทยง เกดขนเพยง

ชวคราว แลวกเปลยนแปลงไป ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตนใดๆ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

177

ตวสตปฎฐานกมหนงเดยวนแหละ แตแยกเปน ๔ ตามทตง

ของการเก ดสต หร อ แยกตามอารมณททำใหเก ดสตข น

(๑) กายานปสสนา การตามดกาย (๒) เวทนานปสสนา การตามด

ความรสก (๓) จตตานปสสนา การตามดจต ดความรสกตางๆ

ทเปลยนแปลงอยในจต ดจ ตทปรงข นมาแลว ดบาง ไมดบาง

เปนกศลบาง เปนอกศลบาง (๔) ธมมานปสสนา การตามดธรรมะ

ดท งนามและรป ให เหนเปนของเสมอกน โดยความเปนขนธ

โดยความเปนอายตนะ โดยความเปนอรยสจ โดยความเปนของไมเทยง

เปนทกข เปนอนตตา

สตปฏฐาน ๔ โดยหลกการแลวกมตามพระบาลทวา อาตาป

สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ใหมความเพยร

เผากเลส เพยรทำใหกเลสเรารอน เพยรละความตองการ ละความ

อยากไดแตด อยากหนราย เพยรละตณหา การทจะละตณหาได

กละไดดวยปญญา ปญญาจะมขนได กดวยการตามร ตามดกาย

ตามดใจ เมอมปญญากสามารถละกเลสได ทเราทำความเพยร

กเพยรอยางนแหละ เพยรรกายรใจอยางทเปน ละความยนดยนรายใน

สภาวะตางๆ ทรบร กเลสทเราตองละคอสมทย สมทยเปนปหาตพพธรรม

เปนธรรมะทตองละ

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

178

สมปชาโน คอ มความรสกตว รสกวา มคนรคนดอย ตวเรา

ไมหายไป รวากำลงทำอะไร ทำไปทำไม ทำเพออะไร ไมลมเนอ

ลมตว สตมา ใหมสต ระลกได ไมใจลอย ไมเผลอ ระลกลงไปใน

กาย เวทนา จต ธรรม ใหร วา กายมอย เวทนามอย จตมอย

ธรรมมอย มความรสกตวแลวระลกลงไปทกายทใจ รวา ตอนนกาย

เราอยในอาการไหน จตใจเราเปนอยางไร ร ลงไปบอยๆ กจะเกด

ปญญาเหนความจรงวา กายไมใชตวเรา เปนสงไมเทยง เปลยนแปลง

อยตลอด จตใจกไมใชตวเรา เปนสงไมเทยง เปลยนแปลงอยตลอด

ทเรามความรสกตว ตามดกายตามดใจไปอยอยางน เพอละอภชฌา

และโทมนสในโลก คอในนามในรป ไมใชละนาม ไมใชละรปนะ

ละความยนดยนราย ละความพอใจและความไมพอใจ การจะละได

กตองเหนมน คอ มปญญานนเอง

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

179

ทานทฝกสตปฏฐานตามหลกการน พอมสตสมปชญญะมากขน

ทานกจะเรมเหนความยนดและยนรายในอารมณเยอะไปหมด ถาฝก

ปฏบตไปแลวไมเหนอะไรเลย แสดงวาเราไปกดขมสภาวะบางอยาง

เอาไว หรอฝกไมถก ถาฝกสตสมปชญญะโดยถกตอง จะเหนความ

ยนดยนรายเมอเรากระทบอารมณ เวลาเรากระทบอารมณอยางใด

อยางหนงกจะมปฏกรยาในจต เปนความยนดบาง เปนความยนราย

บาง อาการยนดคออยากใหอารมณหรอสภาวะนนๆ มนอยนานๆ

มนดบไปแลว กโหยหามน อยากไดอก สวนอาการยนราย คอถาม

สภาวะบางอยางเกดข น กอยากใหหายเรวๆ จตใจด นรนหนมน

วนเวยนอยไมเปนสข ทเราตองละคออาการเหลาน เปนปฏกรยาในจต

ทมอคตตออารมณ ใหคาบวกคาลบตออารมณ เพอทจตใจจะได

เปนกลาง มสมมาสมาธ ม ความต งมน ถาจตมความตงมน

เปนสมาธ กจะศกษากายใจใหเหนความจรงได นคอหลกของสต

ปฏฐาน เปนหลกททำใหเราฝกฝนตนเอง ใหเปนผร ผตน ผเบกบาน

ทำใหเกดปญญาได

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

180

สตปฏฐานเปนเรองธรรมดา

ทนจะเพมเตมพเศษเกยวกบสตปฏฐานบางนดหนอย มเรองท

ทานกลาวไวในอรรถกถามหาสตปฏฐานสตร ซงผมยงไมไดนำมากลาว

ผมกลาวแตสตปฏฐานทมาในพระพทธพจน ในอรรถกถาทานกลาวไววา

เรองสตปฏฐานนเปนเรองทชาวกรพดคยกนเปนเรองปกตธรรมดา

มหาสตปฏฐานสตรนน พระพทธเจาทรงแสดงทแควนกร ปจจบนอย

ในประเทศอนเดย ทานใหเหตผลวา ทพระพทธเจาทรงแสดงมหา

สตปฏฐานสตรแกชาวกร เพราะวา ชาวกรน นเปนผทมปกตเจรญ

สตปฏฐาน คอ ปฏบตสตปฏฐานอยเปนประจำ ทกๆ ท คนทกกลม

ในแควนนน แมกระทงพวกทาสกรรมกรกปฏบตสตปฏฐาน เวลา

ทำงานอยในสถานทตางๆ เชน ททานำเปนตน กพดคยกนแตเรองน

จะถามกนแตเรองสตปฏฐาน ถามกนวา เธอเจรญสตปฏฐานขอไหน

หรอกำลงดอะไรอย กำลงดกาย ดเวทนา ดจ ต หร อดธรรม

ถาตอบวา กำลงเจรญสตปฏฐานขอนๆ อย กำลงดกายอย กำลงด

ความรสก กำลงดจต อยางนเขากจะพากนอนโมทนา บอกวา ดแลว

พระพทธเจาเกดมามประโยชนตอเธอแลว หากคนไหนหลงลมหรอ

ปฏบตไมเปน กจะแนะนำตกเตอนกนใหมาร ท กายทใจ คนไหน

ไมปฏบตกจะถกตำหนวา มชวตอยกเหมอนคนตายแลว เขาพดกน

อยางน

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

181

โดยทวไป เราทงหลายไมไดพดอยางนน โดยปกตจะถามกนวา

กนขาวหรอยง สบายดไหม ไปไหนมา อะไรพวกน ถามเรองนน

เรองนกนไปทว แตไมเกดประโยชนอะไร ถามวนเวยนไปมา ถาไมถาม

กกลวเขาจะหนาบงหรอไมยอมคบกบเรา ชาวกรเขาไมถามกนเรองอน

เขาถามกนเรองสตปฏฐาน ถอวาการเจรญสตปฏฐานเปนเรองปกต

ธรรมดา จากเรองนแสดงใหเหนวา เรองสตปฏฐาน การดกายดใจนน

โดยความจรง ไมใชเรองยากเยนเกนไปนก เปนเรองทใครกทำได

เปนเรองททาสกรรมกรในยคนนเขากปฏบตกนได ยคนเราทงหลายเมอ

พดถงเรองการเจรญสตปฏฐาน เรองการเจรญวปสสนา บางท

ฟงดแลว ดลกลบซบซอนมาก อาการดลกลบนเราไปสรางข นมา

เองนะ ความจรงแลววปสสนาเปนเรองทเปดเผย เพราะกายใจเรา

กมอยแลว เรากตามรตามดไปใหเขาใจความจรงเทานนเอง

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

182

ทน นอกจากจะพดเรองคนแลว ในอรรถกถานนเองทานกมพด

เรองนกแขกเตาเจรญสตปฏฐาน เรองนพสดารกวาเรองคนพดกน

อกนะ เรองมอยวา มนกแขกเตาตวหนง เขาเอามาปลอยไวในสำนก

พระเถร พระเถรกจบมนเอามาเลยงไว เลยสอนใหมนบรกรรมคำหนง

ข นมาวา อฏฐๆ แปลวา กระดกๆ นกแขกเตาตวน กเชอฟงนะ

กบรกรรมคำนแหละไปเรอยๆ ทองคำนไปเรอยๆ คำวา อฏฐ ทแปลวา

กระดก นกเปนสวนหนงของกายานปสสนาสตปฏฐาน อยในหมวด

ปฏกลมนสการ สตปฏฐานเปนสมถะกได เปนวปสสนากได

นกแขกเตาเปนสตวกเจรญไดเพยงสมถะ มวนหนงเหยยวมาโฉบนก

แขกเตาตวน ไป นกแขกเตากรอง พวกพระเถรและสามเณรเหน

เหตการณน นกจบทอนไมบางกอนหนบางขวางเหยยว คนเจรญ

สตปฏฐานกไมใชยนนงเฉยๆ นะ จบทอนไมกอนหนไลเหยยวเปน

เหมอนกน เหยยวกปลอยนกแขกเตาน ลงมา นกแขกเตาน กรอด

พระเถรกเลยถามนกแขกเตาวา เปนอยางไรบาง ตอนทเหยยวจบไป

รสกอยางไรบาง นกแขกเตากตอบวา ไมรสกกลวอะไรเลย รสกแตวา

กระดกมนคาบกระดกไป เด ยวสกหนอยกระดกมนกจะเร ยไร

กระจดกระจายไปไมเหลออะไรเลย นกแขกเตาพดอยางน ได

เปนปญญาระดบสมถะ เหนรางกายมนเปนกระดก เพราะนกบรกรรม

อยแตคำวา อฏฐ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

183

อยางเราทวไปน เราเปนมนษยแลว คงจะเกงกวานกแขกเตานะ

ถาใครเจรญสตปฏฐานไมเปนนกอายนก วาอยางนนเถอะ เรองนก

แขกเตาเจรญสตปฏฐานน มาในอรรถกถามหาสตปฏฐานสตร ใครจะ

เชอหรอไมเชอไมสำคญ แตทสำคญทำใหเรามองเหนวา การเจรญ

สตปฏฐานนนเปนเรองงายจนถงกบมเรองเลาวาสตวกเจรญเปน ฉะนน

เวลาพดถงการเจรญสตปฏฐาน เจรญวปสสนา ทานกอยาไปคดอะไร

แปลกๆ มากเกนไป อยาไปคดวาตองทำอะไรพเศษ เพอทจะบรรลถง

อะไรทพ เศษพสดาร อยาไปทำอยางน น กายใจเราธรรมดาน

มหายใจเขา หายใจออก นงอยนานๆ กไมได ตองเปลยนทาไปเรอยๆ

ยนอยนานๆ กไมได ตองเปลยนไปมา ใหเราตามร ตามดไปนะ

เด ยวหายใจเข า เด ยวหายใจออก มนไมเท ยงเลย กายนงๆ

อยสกหนอย กปวดหลง ปวดหลงแลวเกดอาการไมชอบ อยากเปลยน

รปกเลยเปลยนไป แตเดมนงอยสกหนอยกเปลยนเปนยน ยนนานๆ

กไมได มนปวด มนเมอย ไมพอใจตอสภาวะน กเปลยนอรยาบถไป

จ ตใจเรากเปลยนแปลงอยตลอดเวลา ไมเคยอยน งเลย เร อง

สตปฏฐานนเปนการตามดกายตามดใจทเปนปกตธรรมดาของเรา

นนเอง

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

184

อานาปานสสตมผลมาก มอานสงสมาก

ตอไปพดเรองอานาปานสสตสตร พระสตรนมาจากมชฌมนกาย

อปรปณณาสก พระไตรปฎกเลมท ๑๔ ขอ ๑๔๔ ถง ๑๕๒

พระพทธเจาทรงแสดงทวหารบพพาราม เมองสาวตถ ในวนเพญ

เดอน ๑๒ วนเพญเดอน ๑๒ ทางเมองไทยเรากมความสำคญ

หลายอยาง เปนวนลอยกระทงเปนตน ในพระไตรปฎกกมความสำคญ

หลายเรอง เชน พระสตรนกแสดงในวนเพญเดอน ๑๒ พระพทธเจา

ทรงแสดงพระสตรนแกพระภกษจำนวนมาก ประกอบดวยพระอรหนต

พระอนาคาม พระสกทาคาม พระโสดาบน และทานผปฏบตภาวนา

โดยใชกรรมฐานประเภทตางๆ ไมได ใช กรรมฐานอยางเดยวกน

บางทานใชเมตตาภาวนา บางทานใชกรณาภาวนา บางทานใชอเบกขา

ภาวนา บางทานเจรญสตปฏฐาน ๔ บางทานจตเจรญวปสสนา

เจรญกรรมฐานแตกตางกนไป พระพทธเจาทรงแสดงกรรมฐานหนงขน

มาเปนแบบ เปนตวอยางกคออานาปานะ ลมหายใจเขาลมหายใจออก

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

185

เรมตน พระพทธเจาตรสวา อานาปานสสตนน ถาเจรญแลว

กระทำใหมากแลว กจะมผลมาก มอานสงสมาก คำวา มผลมาก

มอานสงสมาก หมายความวา ทำใหเกดวชชา เมอเกดวชชา คอ

เกดปญญาเหนความจรง จะละความยดมนถอมนได จตใจกจะเขาถง

ว มตต ค อ ความอสระ ความหลดพน ทบอกวา ม ผลมาก

มอานสงสมาก ไมใชหมายความวา จะทำใหจตของเราสงบนงตลอด

หรอทำใหเรามความสขดมดำยาวนาน ไมใชอยางน น ทมผลมาก

มอานสงสมาก คอทำใหเกดปญญาเหนความจรง ถงวมตตคอ

ความหลดพนได

พระองคตรสวา

อานาปานสสตภกขเวภาวตาพหลกตามหปผลาโหตมหานสสา

ดกอนภกษทงหลาย อานาปานสสต ทภกษเจรญแลว กระทำให

มากแลว เปนสงทมผลมาก มอานสงสมาก

อานาปานสสต ภกขเว ภาวตา พหลกตา จตตาโร สตปฏาเน

ปรปเรนต

ดกอนภกษทงหลาย อานาปานสสตทภกษเจรญแลว กระทำให

มากแลว ยอมทำใหสตปฏฐาน ๔ บรบรณ

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

186

ทอานาปานสสตมผลมาก มอานสงสมาก เปนอยางนนะ ไมใช

วามผลมากคอปฏบตแลวสงบเรว มแตความสข ไมใชอยางนน ทม

ผลมาก มอานสงสมากกเพราะทำใหสตปฏฐาน ๔ บรบรณ เปนเหต

ใหเกดสตสมปชญญะ เกดความรสกตว มาตามดกายตามดใจตาม

ความเปนจรงได เปนเหตใหเกดธรรมะทเปนไปเพอการตรสร พระองค

ตรสตอไปวา

จตตาโรสตปฏานาภาวตาพหลกตาสตตโพชฌงเคปรปเรนต

สตปฏฐาน ๔ ทภกษเจรญแลว กระทำใหมากแลว ยอมทำให

โพชฌงค ๗ บรบรณ

สตตโพชฌงคาภาวตาพหลกตาวชชาวมตตปรปเรนต

โพชฌงค ๗ ทภกษเจรญแลว กระทำใหมากแลว ยอมทำให

วชชาและวมตตบรบรณ

ถาสตปฏฐาน ๔ บรบรณ สตสมโพชฌงคกพลอยบรบรณไป

ดวย โพชฌงคขออนๆ กเจรญงอกงามไปตามลำดบ โพชฌงคทง ๗

กจะถงความบรบรณ และทำใหวชชาและวมตตบรบรณ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

187

ทเรายงตองวนเวยนอยกบโลก มขนธ ๕ เกดวนเวยนอยตอไป

เรอยๆ อยางน กเพราะมอวชชาเหลออย อวชชาคอความไมรอรยสจ

เมอมอวชชากไปสรางอภสงขารกอกรรมขนมา มกเลสกไปทำกรรม

แลวกไดรบผลเปนวบาก ไดรบผลดบาง ไมดบาง กเกดกเลสอก

ทำกรรมวนเวยนไปเรอยๆ อยางน มาจากความไมรอรยสจ

สวนขอปฏบตทพระองคทรงแสดงเอาไวกเพอใหเกดวชชา เมอ

เกดวชชา รทกขอยางแจมแจง กจะไมเกดสมทย ไมเกดความ

ทะยานอยากของจต ไมมการทำกรรมอกตอไป ถงทสดของทกข

วชชาและวมตตสมบรณ อานาปานสสตกเปนกรรมฐานอยางหนงท

ทำใหวชชาและวมตตบรบรณ เรยงตามลำดบในพระสตรน คอ

อานาปานสสตทำใหสตปฏฐาน ๔ บรบรณ ทำใหโพชฌงค ๗ บรบรณ

จนกระทงว ชชาและวมตตบรบรณ น เปนลกษณะการมผลมาก

มอานสงสมากของอานาปานสสต

การจะทำใหอานาปานสสตมผลมาก มอานสงสมาก ทานก

บอกวธใหแลว ภาวตา กบ พหลกตา ภาวตา แปลวา เจรญ

หมายความวา ถายงไมมกทำใหมขน ถายงไมเคยเกดกทำใหเกดขน

พหลกตา แปลวา กระทำใหมาก คอ ถามแลวหรอเคยเกดแลวกทำ

ใหมากๆ ทำใหเกดขนบอยๆ

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

188

วธเจรญอานาปานสสต

คำวา อานาปานสสต แปลวา สตระลกทลมหายใจเขา

ลมหายใจออก ถาปกตเราหายใจเขา หายใจออกอยเปนประจำ

แตสตไมเคยระลกเลย อยางนแสดงวา ไมมอานาปานสสต ถาม

อานาปานสสต คอ เราหายใจเขาหายใจออกไปตามปกต สตระลกท

ลมหายใจเขาลมหายใจออก ทำใหเกดความรตวขน ไมหลงไปทอน

ระลกรวา ตอนนหายใจเขา ตอนนหายใจออกบอยๆ เนองๆ อยางน

เรยกวาเปนผทมสตระลกทลมหายใจเขาลมหายใจออก ถายงไมม

กทำใหมขน ถามแลวกทำใหมากขนเรอยๆ

วธการเจรญอานาปานสสต พระพทธองคทรงแสดงเอาไวเปน

รปแบบตามบาลวา

อธภกขเวภกขอรคโตวารกขมลคโตวาสาคารคโตวา

นสทตปลลงกอาภชตวาอชกายปณธายปรมขสตอปฏเปตวา

ดกอนภกษทงหลาย ภกษในพระธรรมวนยน ไปสปากด ไปสใต

ตนไมกด ไปสทวางจากเรอนกด นงคบลลงก ตงกายตรง ดำรงสตไว

เฉพาะหนา

ในทน ทานใหไปสสถานทใดสถานทหนงทเหมาะสม สำหรบพระ

ภกษกเปนตามถำบาง ตามลอมฟางบาง ตามปาเขาบาง หรอทวดกได

สำหรบฆราวาสทวไปกตามสมควรของแตละทานไป นกลาวถงการ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

189

เจรญอานาปานสสตตามรปแบบ ซงการเจรญตามรปแบบน ถาเราม

เวลาฝกหดเอาไว กจะทำใหจตเคยชนกบการดลมหายใจเขาหายใจออก

ทำใหสตระลกทลมหายใจได ถาเราไมทำตามรปแบบ บางครงจตกหลง

ไปเลย เพราะมนเคยชนทจะหลงไปตามอารมณตางๆ ฉะนน ในตอนตน

น การใชรปแบบกมความสำคญเหมอนกน

พระองคแนะนำตอไปวา ทานงทดสำหรบการเจรญอานาปานสสต

จะทำใหสตระลกไดทลมหายใจเขาหายใจออกไดด กคอนงคบลลงก

นเปนทานงทด สำหรบการดลมลมหายใจ ถาทานไมชอบกนงทาอน

ตามสมควร แตถาจะใหสตระลกลมหายใจชดเจนหรอระลกไดงายกนง

คบลลงก คอคเขา ๒ ขางเขามาใหสมดลกน ตงกายใหตรง โดยปกต

กายเราไมคอยตรง สวนใหญหลงคอม ลองสงเกตดเวลาเรานง

คอจะเอยง บางทกเอยงซาย บางทกเอยงขวา บางทกกมหนา แมแต

นงเกาอกนงหลงคอมอย หลงไมตรง อยางนจะทำใหสตระลกทลม

หายใจลำบาก ทำใหเกดอาการปวดไดงาย แตถานงใหหลงตรงเขาไว

กจะชวยใหการระลกทลมหายใจทำไดงาย และไมเกดความปวดทางกาย

มากนก นเปนรปแบบทพระพทธเจาทานแนะนำเอาไว พระพทธเจานน

เปนผทชำนาญ จงรวารปแบบไหนเหมาะทสดสำหรบกรรมฐานนนๆ

ถามวา จะนงแบบอนไดไหม ไดเหมอนกน พระองคกไมไดหามไว

ไมไดบอกวานงทาอนไมได แตรปแบบนงคบลลงก ตงกาย ใหตรง

คอตรง ตวตรง หลงตรง นเหมาะกวา

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

190

ทน หลงจากจดทาทางกายเรยบรอยแลว กเปนเรองของสต

ต งสตไวเฉพาะหนา มงตรงตอกรรมฐาน ในทน คอลมหายใจเขา

ลมหายใจออก ใหมสตรสกทลมหายใจ รสกถงการมอยของลมหายใจ

ทไหลเขาและไหลออก ใหระลกถงลมหายใจแบบไมตองจบทใดทหนง

แตยคหลงๆ กม รปแบบเพมเตมของพระพทธเจาคอนขางเยอะ

เชน บางทานบอกวา เอาจตไปไวทโพรงจมกบาง บางทานกใหจบท

ทองบาง บางทานกใหเปลยนไปเรอย จบตรงโนนตรงนเยอะไปหมด

แตของพระพทธเจานทานไมไดใหจบทใดทหนง ใหตงสตไวเฉพาะหนา

คอใหมสตมงตรงตอลมหายใจ ใหระลกถงลมหายใจ รสกถงการ

มอย ไมไดบอกวา เอาจตไปจบทใดทหนง

ในการปฏบตเจรญอานาปานสสต กฝกใหไดสองประโยคนกอน

คอ

โสสโตวอสสสต,สโตปสสสต

ภกษนนมสตหายใจเขา มสตหายใจออก

ใหมสตระลกวา หายใจเขา หายใจออก ทำอยางนไปเรอยๆ

ตอนฝกใหมๆ อาจจะไดบาง ไมไดบาง กไมเปนไรนะ ทำไปบอยๆ

กจะเคยชน อาการทจ ตเคยชน กคออาการทสตระลกไดเองท

ลมหายใจเขาหรอลมหายใจออก โดยเราไมตองพยายาม ลมหายใจ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

191

เขาลมหายใจออกมอยแลว ถาเราฝกจนชน สตกจะระลกไดเอง

ตอนแรกน ตองเตอนตวเองบอยๆ วา ตอนนหายใจเขาหรอหายใจออก

หรออยในระหวางหยดเฉยๆ ความจรง เมอหายใจเขาแลวกจะมชวง

หยดหนอยหนง แลวกหายใจออก หายใจออกแลวกมชวงหยดหนอย

หนงแลวกหายใจเขา วนเวยนไปอยางน ถาเรามสต กคอ ระลกวา

ตอนนหายใจเขา ตอนนหายใจออก ไมมวแตหลง ไมมวแตคดเรองนน

เรองนไปทว หลงไปแลวกกลบมาระลกทลมหายใจไดไว ระลกไดบอย

อยางนจะเกดความรสกตว ตามดกายตามดใจได ทำใหสตปฏฐาน ๔

บรบรณไปตามลำดบ

เรองอานาปานสสตนกมปญหาสำหรบบางทานทอาจจะเรยน

คมภรมา คำวา อานาปาน มาจาก อานะ + ปานะ คำวา อานะ

จะแปลวา หายใจเขา หรอแปลวา หายใจออกด อานะ นนผมแปลวา

หายใจเข า บางทานแปลวาหายใจออกกม นะ ปานะ แปลวา

หายใจออก ทานแปลวาหายใจเขา สลบกนอยางน ความจรงแลว

แปลไดทง ๒ อยาง การแปลไดทง ๒ อยางน ตามคำอธบายของ

คมภรตางๆ ทานอธบายไววา ถาวาตามความเปนจรงแลว คนเรา

ทวไปนนลมหายใจเรมแรกทสดเลยคอลมหายใจออก ตอนเปนเดกเลย

อยในทองแม พอออกมาจากทองแมกหายใจ ทานบอกวาหายใจ

ออกกอน ในกรณเชนน เวลาแปล ใหแปล อานะ วา หายใจออก

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

192

นวาตามความเปนจรง คนเรานนหายใจออกกอน ทานมคำอธบายตอ

ไปวา ถาโตเปนคนธรรมดาแลว โดยปกตคนเราทวไปถาไมไดฝนอะไร

จะหายใจเขากอน โดยความรสกของเราทวไปมนกลายเปนอยางนน

ในแนวพระสตตนตปฎกนน ทานเนนไปทการปฏบต ฉะนน ในทน

จงแปล อานะ วา หายใจเขา แปล ปานะ วา หายใจออก ฉะนน

ถาพดถงคำแปล ทานกไมตองงงวาแปลสลบกน ตรงนไมใชประเดน

สำคญ ประเดนสำคญคอการมสต บางทานบอกวา หายใจออกกอน

จะรสกสบาย ใจจะปลอดโปรง ไดขบพษออกไป หายใจเขากอนจะ

รสกอดอด อยางนกม ถาทานชอบแบบนนกใชไดเลยนะไมเปนไร

แตทผมแปลนตามหลกการของพระสตรททานบอกใหแปล อานะ วา

หายใจเขา แปล ปานะ วา หายใจออก ถาเปนหลกการของคมภร

วนย ทานใหแปล อานะ วา หายใจออก แปล ปานะ วา หายใจเขา

ในการฝกฝนอานาปานสสต ถาใชตามรปแบบกใหนงคบลลงก

ตงกายตรง ดำรงสต มงตรงตอลมหายใจ ใหรสกถงลมหายใจเขา

ลมหายใจออก ถาไมทำตามรปแบบ หรอไมมเวลามานง กฝกในการ

ใชชวตประจำวน ทานตองเตอนตนเองบอยๆ ใหมารสกอยทลมหายใจ

วา หายใจเขา หรอหายใจออก มโอกาสมเวลากทำตามรปแบบ

ฝกใหบอยๆ จนกวาจะมสตหายใจเขา มสตหายใจออก มความรตว

แลวหายใจเขา หายใจออก

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

193

กายานปสสนา การตามดกาย

เมอมสตระลกไดในการหายใจเขาหายใจออกอยางนแลว กชอ

วาเจรญอานาปานสสตเปนแลว สามารถทจะเจรญสตปฏฐาน ๔ โดย

เรมจากกายานปสสนาในลำดบตอไปได พระพทธเจาตรสบอกวธการท

จะทำใหสตปฏฐานบรบรณเอาไววา

กถ ภาวตา จ ภกขเว อานาปานสสต กถ พหลกตา จตตาโร

สตปฏาเนปรปเรต?

ดกอนภกษทงหลาย อานาปานสสต อนภกษเจรญแลวอยางไร

กระทำใหมากแลวอยางไร ยอมทำใหสตปฏฐาน ๔ บรบรณ

นอกจากมสตหายใจเขา มสตหายใจออกแลว ทำอยางไรจงจะ

ทำใหสตปฏฐานท ง ๔ บร บรณ ไมใชสกวา ม สต หายใจเข า

หายใจออก แลวสตปฏฐานจะบรบรณไดเอง ตองมวธทถกตองดวย

จงจะทำใหการทำอานาปานสสตนำไปสสตปฏฐานทบรบรณ เกดวชชา

และวมตตได นเปนตวอยางของกรรมฐานอยางหนงนะ ถาทานใช

กรรมฐานอนๆ ทไมใชลมหายใจเขาลมหายใจออก กวธการลกษณะ

เดยวกนน จะดความเคลอนไหวของรางกาย ดความร สกในกาย

ดจตใจ กใชหลกการเดยวกน

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

194

การเจรญอานาปานสสตในหมวดกายานปสสนาสตปฏฐาน

พระองคตรสวา

ยสมสมเยภกขเวภกข

ทฆวาอสสสนโต“ทฆอสสสาม”ตปชานาต,

ทฆวาปสสสนโต“ทฆปสสสาม”ตปชานาต.

ดกอนภกษทงหลาย ในขณะใด ภกษ

เมอหายใจเขายาว กรวาเราหายใจเขายาว

เมอหายใจออกยาว กรวาเราหายใจออกยาว

รสสวาอสสสนโต“รสสอสสสาม”ตปชานาต,

รสสวาปสสสนโต“รสสปสสสาม”ตปชานาต.

เมอหายใจเขาสน กรวาเราหายใจเขาสน

เมอหายใจออกสน กรวาเราหายใจออกสน

ในขณะใดทภ กษตามร ตามดลมหายใจอยางทกลาวมาน

จะเปนกายานปสสนา เปนการตามดกาย เพราะลมหายใจเปน

สวนหนงของกาย นทานแสดงลมหายใจเปนกรรมฐานหลก ความจรง

เรากสามารถรกายอนอนๆ ไดดวย รกายทกำลงนงอยวา ตอนนกำลง

นงอย ความรสกเปนอยางไร จตใจเปนอยางไร กจะรไดดวย ถาร

ความรสกกเปนเวทนานปสสนาไป ถารจต เหนวาจตใจเปนอยางไร

กเปนจตตานปสสนาไป แตตอนนจะพดถงกายานปสสนา ทานตรส

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

195

เอาไว มการรเกยวกบลมหายใจ ๔ คดวยกน

เมอหายใจเขายาว กรวาเราหายใจเขายาว เมอหายใจออกยาว

กรวาเราหายใจออกยาว เมอหายใจเขาสน กร วาเราหายใจเขาสน

เมอหายใจออกสน กรวาเราหายใจออกสน ตอนแรกใหมสตรถงการม

อยของลมหายใจเฉยๆ ไมตองรวายาวหรอสน แคใหระลกร ไมมวแต

หลงไป ตอมาใหร เพมไปกวาน นอก คอ ลมหายใจยาวกร วายาว

ลมหายใจสนกร วาส น ใหทานทงหลายสงเกตคำกรยาของประโยค

ทฆ วา อสสสนโต “ทฆ อสสสาม”ต ปชานาต คำวา ปชานาต

แปลวา ร หมายถง การรไปธรรมดาๆ รอยางทมนเปน เมอร

มากข น ร ถกตองข น กจะเกดปญญาเหนวา ลมหายใจไมใชเรา

เปนเพยงธาตไหลเขา ธาตไหลออก รางกายกเปนธาต เปนสงท

ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา คำนแสดงใหเหนวา ลมหายใจยาว

และลมหายใจสนนเราไมตองทำขนมา มนมอยแลว ลมหายใจนเกด

จากจต เปลยนแปลงตามจต ถาจตสบายกจะหายใจยาว ถาจต

ตนเตน ไมคอยสบาย หนกๆ แนนๆ จะหายใจสน มนเปนปกตนะ

เรากตามรไปวา ตอนนหายใจเขายาว ตอนนหายใจออกยาว เปนตน

เมอรลมหายใจเขาลมหายใจออก ยาวกร สนกร ตอไปกใหร

เพมขนมาอก ตามบาลทวา

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

196

“สพพกายปฏสเวทอสสสสสาม”ตสกขต,

“สพพกายปฏสเวทปสสสสสาม”ตสกขต.

ยอมศกษาวา เราจกเปนผรกองลมทงปวงหายใจเขา

ยอมศกษาวา เราจกเปนผรกองลมทงปวงหายใจออก

ในบาลนเปลยนคำกรยา กอนหนานนใชคำวา ปชานาต หมายถง

ลมหายใจเขาออกยาวและสน มอยตามปกต เรากรไป ตอมาใชคำ

กรยาวา สกขต แปลวา ศกษา หมายถง การไดเขาถงสภาวะบาง

อยางทเกดจากการปฏบต จตใจกจะเรมมความเปลยนแปลงไป

มสตสมปชญญะมากขน มความหลงนอยลง สกขานถาแยกละเอยด

กเปน ๓ ทเรยกวา ไตรสกขา คอ อธศลสกขา อธจตตสกขา

อธปญญาสกขา ซงเปนสภาวะทจตเกดการเปลยนแปลงจากการ

ปฏบต

คำวา สพพกายปฏสเวท แปลวา ร กองลมทงปวง คำวา

กองลมทงปวง คอ ลมทเขาสรางกายตงแตตอนเรมเขาจนกระทงสนสด

และตงแตเรมออกจนกระทงออกหมด การรการทำงานของกาย ทสด

ลมหายใจเขาและดนลมหายใจออกทงหมด เรยกวา สพพกายปฏสเวท

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

197

การทจะรสกถงลมหายใจทงหมดทเขาตงแตตนลม กลางลม

และปลายลมน เราตองฝกตอนตนมากอน การมสตหายใจเขา มสต

หายใจออก หายใจเขายาวกร หายใจออกยาวกร หายใจเขาสนกร

หายใจออกสนกร นรไปตามธรรมดา ตอมา เมอมสตมากขน จตใจ

ไมหลงมากนก ไมหลงนาน ไมซดสาย ไมฟงซานไปมากนก กจะเหน

ลมหายใจไดชดขนและละเอยดขน

ตอมา เมอร กองลมหายใจเขา กองลมหายใจออก จตกจะ

ละเอยดขนไปอก ลมหายใจจะละเอยดขนตามจต จตหยาบลมหายใจ

กหยาบ จตละเอยดลมหายใจกละเอยด เพราะลมหายใจนนเกดจากจต

อาการทลมหายใจละเอยดน แตละคนไมเทากน บางทานละเอยดถง

ขนไดฌาน บางทานลมหายใจหายไปเลย นสำหรบคนทเขาฌานทส

บางทานไมไดกไมเปนไร กยงอยในสวนของกายานปสสนาเหมอนกน

ในคท ๔ ทานแสดงวา

“ปสสมภยกายสงขารอสสสสสาม”ตสกขต,

“ปสสมภยกายสงขารปสสสสสาม”ตสกขต.

ยอมศกษาวา เราจกระงบกายสงขารหายใจเขา

ยอมศกษาวา เราจกระงบกายสงขารหายใจออก

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

198

คำวา กายสงขาร คอ ลมหายใจนนเอง ลมหายใจเปนสงท

ปรงแตงรางกาย ใหดำรงชว ตอยได ลมหายใจระงบ หมายถง

ลมหายใจแบบเดมๆ นนหายไป สงบไป ไมเกดขนในตอนนน แตเดม

ทลมหายใจหยาบๆ ตอมาระงบ หมายความวา ลมหายใจหยาบ

หายไป เปลยนเปนละเอยดขน เบาขน บางครงเบามากๆ กอาจ

เหมอนไมมลมหายใจเลย นกเปนการเปลยนแปลงตามสภาพจตของ

ผปฏบต

การรลมหายใจเขา รลมหายใจออก เปนฐานของการมสตมา

แตเดม ตอมา การรกเปลยนไปตามจต ลมหายกเปลยนไป เปนการ

เจรญกายานปสสนาสตปฏฐาน การตามดลมหายใจเขาหายใจออกน

กใชหลกเดยวกบทแสดงไวในมหาสตปฏฐานสตร ทใหมความเพยร

มสมปชญญะ มสต ละอภชฌาและโทมนสในโลก ทานสรปวา

กาเย กายานปสส ภกขเว ตสม สมเย ภกข วหรต อาตาป

สมปชาโนสตมาวเนยยโลเกอภชฌาโทมนสส,กาเยสกายตราห

ภกขเวเอตวทาม,ยททอสสาสปสสาส

ดกอนภกษทงหลาย ในขณะนน ภกษเปนผตามดกายในกายอย

มความเพยรเผากเลส มสมปชญญะ มสต กำจดอภชฌาและโทมนส

ในกายได, ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตกลาววาลมหายใจเขาหายใจ

ออกน เปนกายอยางหนง ในบรรดากายทงหลาย

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

199

ในขณะทมสตหายใจเขา มสตหายใจออก แลวรลมหายใจตาม

ทลกษณะทกลาวมา ดวยการมความรสกตวอย นแหละเปนการตาม

ดกายในกาย ลมหายใจเขา ลมหายใจออกน เปนสวนหนงในกาย

เปนรป เปนธาต ไมใชตวเรา

ทกลาวมาน เปนการตามดกายในกาย ดวยกรรมฐานคอ

อานาปานสสต สวนทานทไมชอบดลมหายใจ หรอดแลวไมคอยมสต

ไมคอยรสกตว ทานจะใชอยางอนเปนเครองฝกกได การเดน ยน นง

นอน ซงเปนอรยาบถใหญ หรอจะใชอรยาบถยอยกได แตใชหลกการ

เดยวกน คอ ฝกใหมสตกอน มสตเดน มสตยน มสตนง มสตนอน

เหมอนกบตอนททานสอนใหมสตหายใจเขา มสตหายใจออก อนนทำ

กอน พอมสตเปนแลว กร กายทไปเดน ยน นง นอน เหยยด

ค ฯลฯ มความเพยร มสมปชญญะ มสต ละความยนดยนราย

ในกายได อยางนกายานปสสนา

เวทนานปสสนา การตามดเวทนา

ตอไปเปนเวทนานปสสนา ในขณะทรลมหายใจเขา รลมหายใจ

ออกอยนน เมอมความรสกตางๆ เกดขน กใหรถงความรสกเหลานน

ไปดวย ลมหายใจเขาลมหายใจออกกยงรเปนฐานอยตามเดม เพยงแต

รสภาวะอนๆ ทปรากฏขนมาเพมเตมดวย กจะกลายเปนการเจรญ

สตปฏฐานขออนๆ ไปในตว พระพทธเจาตรสวา

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

200

ยสมสมเยภกขเวภกข

ดกอนภกษทงหลาย ในขณะใดทภกษ ปฏบตตามสงทจะแสดงใน

ลำดบตอไปน เปนเวทนานปสสนาสตปฏฐาน

“ปตปฏสเวทอสสสสสาม”ตสกขต,

“ปตปฏสเวทปสสสสสาม”ตสกขต

ยอมศกษาวา เราจกรปตหายใจเขา

ยอมศกษาวา เราจกรปตหายใจออก

เราจะรสกถงการมปตหายใจเขา รสกถงการมปตหายใจออก

ร ถงอาการทเบาสบาย ปลาบปลม เปนสข ฉำเยนในใจ อยางน

เปนการรปตทเกดขนในใจ แตเราเนนไปทการดเวทนา คอ ความรสก

สบายๆ ในใจ ปตเกดรวมกบโสมนสเวทนา ถาเราร ปตไปเรอยๆ

กำลงของปตจะคอยๆ ลดลง กลายเปนความสข ความสขจะเบาสบาย

และออนโยนกวาปต สขกเปนลกษณะของเวทนาทสบายเหมอนกน

อานาปานสสตนเปนกรรมฐานทสบาย ใชเปนเครองพกผอน

ตดวตกตางๆ ไดด หากปฏบตโดยถกตอง ทานจะรสกสบายและ

มความสขมาก ตอนแรกใจจะมปต รปตไปเรอย ปตออนกำลงลง

ใจจะมความสขขนมาแทน แสดงใหเหนถงความไมเทยงของสภาวะ

ตางๆ ทเกดขนในใจ ในบาลทานวา

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

201

“สขปฏสเวทอสสสสสาม”ตสกขต,

“สขปฏสเวทปสสสสสาม”ตสกขต

ยอมศกษาวา เราจกรสขหายใจเขา

ยอมศกษาวา เราจกรสขหายใจออก

สขละเอยดกวาปต เปนความเบาสบาย ออนโยนกวาปต

ปตน นจะร สกซาบซานรนแรงกวา เราร ความสขในใจ หายใจเขา

หายใจออก ทานจะสงเกตวาในกรรมฐานน ในการปฏบตตอนตนๆ

ใหรลมหายใจเขา ลมหายใจออกไปตามปกต กรยาใชคำวา ปชานาต

แตตอนหลงเปลยนมาใชคำวา สกขต เพราะสงเหลานจะมาจากการท

เรามสต รลมหายใจเขา ลมหายใจออก จนสตมกำลงกจะเหนสภาวะ

อนๆ เพมมากขนตามคณภาพของจต ความคดฟงซานวตกกงวลตางๆ

นอยลง กเหนลมหายใจไดละเอยดขน เหนอาการของจตชดเจนขน

เพราะไมมวแตหลง นกแสดงใหเหนถงวา เราปฏบตตามกรรมฐานนได

ถกตอง ไมวาจะทำกรรมฐานไหน ถาเราปฏบตไดถกตอง กจะมสต

ระลกรกายรใจไมมวแตหลง เหนกายเหนใจเยอะขน แยกแยะสวน

ประกอบไดมากขนๆ เมอสตมกำลงมากขนกสามารถเหนขนธละเอยด

ได คอ เหนขนธ ๕ แยกตวไป เหนอายตนะตางๆ ทำงานกนไปตาม

หนาท แตตอนแรกๆ จะเหนเปนรปเปนนาม เหนวาเปนรป เหนกาย

ไมใชตวเรา เหนจตไปทำงาน ไมใชตวเรา เมอสามารถเหนขนธตางๆ

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

202

เหนอายตนะตางๆ กเหนกระบวนการทำงานของธรรมะ จะถอดถอน

ความเหนผดวามตวตนจรงออกไป

เมอปฏบตมาถงขนนเรมมสตสมปชญญะพอสมควร จะเรมเหน

นามธรรม เหนรปคอ ลมหายใจเขา ลมหายใจออก ละเอยดขน

กวาเดม จะเหนความร ส กในใจเพมข นอกมาก ตอนแรกกเหน

เฉพาะทหยาบๆ ตอมากเหนละเอยดขน มากขน ตอนนทานพดถง

เวทนานปสสนามาตามลำดบ แตในการปฏบตไมไดเหนเรยงกนอยางน

ผ ปฏบตอาจจะเหนความรสกในใจอยางอน ซงเปนจตตานปสสนา

แตในทนทานแสดงเรยงไปตามลำดบ

เมอเราเรยนร ศกษากาย ศกษาใจ ตามรตามดลมหายใจเขา

ลมหายใจออก จนเหนจตใจทเบาสบาย มปตกร มความสขกร ตอไป

จะเหนการปรงแตงของจต เรยกวาจตตสงขาร จตตสงขาร แปลวา

สภาวะทคอยปรงแตงจต คอสญญากบเวทนา จตทแตกตางกนไป

มากมาย เปนกศลบาง อกศลบาง กปรงแตงมาจากสญญาเกาๆ บาง

ปรงตางมาจากเวทนาบาง เมอมสญญาเกาๆ ผดขนมา จตกปรงแตง

ตามสญญาเหลาน ถาทานฝกดลมหายใจเขา ลมหายใจออกไปอยาง

ถกตอง ทานจะเหนเรองตางๆ ผดขนมาในใจของทาน แลวกจะมการ

ปรงแตงไปตามเรองเหลานน จนเกดเปนเรองนนเรองนขนมาเยอะแยะ

ทงๆ ทความจรงอาจจะไมมเรองอะไรเลยกได นเรยกวา จตตสงขาร

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

203

จตปรงแตงตามสญญา บางครงจตปรงแตงตามเวทนา เวทนาทเรา

กระทบเขาในขณะนน ทานปฏบตไปเกดความรสกเบาสบาย มความสข

มาก ไมมกเลสเขามากวนเลย ทานอาจจะปรงแตงขนมาวา โอย ..

ฉนบรรลแลวมงอยางน กได อาการพวกน เปนจตตสงขารท งน น

ปรงแตงตามสญญากได ปรงแตงตามเวทนากได จตมนปรงแตงไป

เรอยของมนนะ ทานอยาเชอมนกแลวกน จตมกจะหลอกเราได

อยเสมอ มนปรงเรองนนเรองนเขามาเยอะไปหมด ดเปนจรงเปนจง

แตไมจรงเลย เพราะทกอยางเปนของไมเทยงอะไร อาการทเราเหน

จตตสงขารน แสดงวา สตสมปชญญะดข น ถาเราฝกไดถงข นน

เมอเรามาใชชวตประจำวน กจะเรมเหนการปรงแตงของจตทเปลยนแปลง

ไปตามอารมณทกระทบ เราเหนอยางน กเลยคดอยางน เหนอก

อยางหนง กคดอกอยางหนง ไดยนเสยงนกคดอยางน ไดยนเสยงอนก

คดอยางอน คดอยางน กร สกอยางน คดอยางอนกร สกอยางอน

จตตสงขารนเปนปฏกรยาโตตอบตามความเคยชน จตมนเปนนกปรง

นกแตง ใหเราตามดใหเขาใจ จะไดไมถกมนหลอก

ทานทฝกตามรปแบบ กจะมอาการปรงแตงของจตแปลกๆ

เยอะนะ เมอมความรสกเบาสบายเกดขน มสวางวบวาบ มความรนน

ความร นผดข น สวนใหญจะชอบปรงแตงวา ใกลจะบรรลแลวเรา

อะไรอยางน เพราะเราอยากจะบรรลอยแลว ความจรง ยงไมบรรลหรอก

เพราะการทเราจะบรรลนน ตองถงธมมานปสสนา คอ มปญญาเหนวา

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

204

ความรสกเหลานเปนของชวคราว มนเปนของไมเทยง เกดเพราะเหต

ปจจย บงคบบญชาไมได ไมใชตวเรา ตามร ตามดไป จนกระทงละ

ความยนดยนราย จตวางเฉยในสภาวธรรมทงหลายได แบบนจงจะ

บรรลไดจรง กใหทานตามรไปนะ มนปรงอะไรขนมากใหร ใหดมนลง

ไปนะ ตรงนบาลทานวา

“จตตสงขารปฏสเวทอสสสสสาม”ตสกขต,

“จตตสงขารปฏสเวทปสสสสสาม”ตสกขต

ยอมศกษาวา เราจกรจตตสงขารหายใจเขา

ยอมศกษาวา เราจกรจตตสงขารหายใจออก

ทานจะสงเกตวา ในการปฏบต ท ถกตอง เพอให เก ดศล

เกดสมาธ เกดปญญาน เราไมไดรลมหายใจอยางเดยว เหนอยาง

อนดวย เหนทงรปทงนาม ตามกำลงสตปญญาของทาน ลมหายใจ

เขา กายเปนอยางไร คอเอยง หลงคดกร พอรกดนกายใหตรงขนมา

จตใจเปนอยางไร ความรสกอยางไร กายเบาสบายไหม จตใจเบา

สบายไหม มความผดปกต หรอเกดการเคลอนไหวทจดไหน สตระลกได

กจะร ไมใชรแคลมหายใจอยางเดยว นเปนลกษณะของจตทมความ

รสกตว มสมปชญญะ มสต เปนการฝกไตรสกขา ศลกจะเกดขนในจต

เมอละความยนดยนรายในกายในใจไดกจะเกดสมาธขนมา มความตงมน

ของจต นแหละเรยกวาสกขา หรอบาลใชคำกรยาวา สกขต

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

205

ตอไป เมอรทนจตตสงขารไปเรอยๆ มนปรงขนมา เรากเรยนร

ไมหลงปรงไปตาม แตสวนใหญเราท งหลายทไปไหนไมคอยรอด

เพราะเวลาจตตสงขารปรงขนมา แทนทเราจะดมน เราไปชวยมนปรงตอ

มนกไดอาหารไปใหญเลย ถาเราแครแคดไป มนจะสงบระงบของมนเอง

มนปรงขนมาแลวกตองดบไปนะ มนเปนธรรมดาของมน มนเกด

เองกดบไปเอง หนาทของทานกคอ ถามอะไรปรงขนมา ทานแคร

แคดลงไปธรรมดาๆ งายๆ ไมตองไปชวยแสดง ไมตองไปชวยทำอะไร

บางทานปฏบตแลวสงสย ความสงสยเกดขนเปนจตตสงขารอยางหนง

เกดกบอทกขมสขเวทนา ทานเกดความรสกวา นปฏบตผดหรอถก

งง ทำอะไรไมถก ไมรจะทำอยางไรตอ จะบาหรอเปลา มวไปหมด

ถารไมทนแลวกจะตามมนไป วนเวยนไปมา ถาความสงสยเกดขน

นมนถกหรอผด สงสยบาไปแลวเรา เรากดลงไปวา ตอนนมนรสก

อยางน มนสงสยอยางน จตมนเปนอยางน เปนอยางทเปนอย

นแหละ แลวจตตสงขารกจะคอยๆ ระงบลงเอง เพราะเรารจกมน

ไดเหนหนามน ฝายทดกมเหมอนกน ปฏบตไปแลว รสกใจเบาสบาย

เหมอนคนบรรล เกดศรทธามาก จะสรางสำนกปฏบต จะชวยแนะนำ

คนอน จะพมพหนงสอธรรมะ ชวยเพอนรวมโลก อะไรกวาไป คดไป

ทว ฟงไปเรอย เราอยาไปตามมน ใหตามรตามดใจวา ตอนนมนรสก

อยางน เดยวกเปลยนไป มนจะสงบระงบลงเอง ในบาลทานวา

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

206

“ปสสมภยจตตสงขารอสสสสสาม”ตสกขต,

“ปสสมภยจตตสงขารปสสสสสาม”ตสกขต

ยอมศกษาวา เราจกระงบจตตสงขารหายใจเขา

ยอมศกษาวา เราจกระงบจตตสงขารหายใจออก

การระงบจตตสงขารคอระงบอาการของจตทมนฟงซาน หลง

ปรงแตงตามสญญาบาง หลงปรงแตงไปตามเวทนาบาง หนาทของ

ทานคอแคร แคดไปเรอยๆ มสตสมปชญญะ อะไรเกดขนมากแคร

แคดไปเทานนเอง โดยสวนใหญเราทงหลายจะแคดไมได เมอความ

สงสยเกดขน มนสงสย ถกหรอผด งวเงย จะดอะไร ดแลวทำยงไง

ตอ เลกดกวามง ผดแลวจะยาว รอถามอาจารยกอน รออาจารย

รบรองกอน ปรงแตงไปทว ทำใหไมไดดกายดใจตามทเปนจรง ทจรง

ไมมอะไร สงสยกดวามนสงสย เมอกไมไดสงสย ตอนนความสงสย

เกดขน เพราะอาศยสญญาเดมๆ เพราะอาศยความรสกบางอยางท

เกดขน มนปรงแตงเกดขนเปนครงคราว เปนจตตสงขารอยางหนง

เทานน เปนสงทไมเทยง เกดขนมาไดกดบได ใหรไปอยางนบอยๆ

จตใจกจะยอมรบความจรงวา ทกอยางทเกดขนมนตองดบหมดเลย

ทกสภาวะนนแหละ ความสงสยเกดขนกดบไป ความกลวจะผดเกดขน

กดบไป ความกลวจะไมบรรลเกดข นกดบไป แรกๆ นกปฏบตท ง

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

207

หลายใจไมคอยเดดนก สงสย กลวผด กลวอยางโนนอยางน ไมได

ตามดอาการของจต กตองพงครบาอาจารย ซงทานกจะบอกวา

ปจจบนเปนอยางไร กดมนลงไป ความจรงเปนอยางไร กรมนลง

ไปอยางนน

พระพทธเจาตรสเอาไววา การตามดปตทเกดข นและดบไป

ตามดความสขทเกดขนและดบไป ตามดจตตสงขารทมนปรงแตงขนมา

จากสญญาเกาๆ จากความรสก จนกระทงจตตสงขารสงบระงบลง

ทเราตามรตามดเชนน เรยกวา เวทนานปสสนา ตามบาลวา

เวทนาส เวทนานปสส ภกขเว ตสม สมเย ภกข วหรต อาตาป

สมปชาโน สตมา ว เนยย โลเก อภชฌาโทมนสส , เวทนาส

เวทนาตราห ภกขเว เอต วทาม, ยทท อสสาสปสสาสาน สาธก

มนสการ

ดกอนภกษทงหลาย ในขณะนน ภกษเปนผตามดเวทนาในเวทนา

ทงหลายอย มความเพยรเผากเลส มสมปชญญะ มสต กำจดอภชฌา

และโทมนสในเวทนาท งหลายได, ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคต

กลาววา การสนใจอยางดในลมหายใจเขาลมหายใจออก เปนเวทนา

อยางหนงในบรรดาเวทนาทงหลาย

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

208

ในขณะน น คอ ในขณะทตามดปต สข และจตตสงขาร

เปนการตามดเวทนาในเวทนา โดยการใชกรรมฐานทเปนหลก เปนพน

ฐานไวกอน คออานาปานสสต มความร ส กตว ร ลมหายใจเขา

ร ลมหายใจออก หายใจยาวกร หายใจสนกร และร สภาวะทเปน

ความร ส กตางๆ ทเก ดข น หลกการกยงคงเดม คอ มอาตาป

สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌา โทมนสส

ความรสกมปต มความสขเปนตนนนเกดมาไดอยางไร เกดจาก

การมนสการลมหายใจเขาและลมหายใจออกใหด คอ การตามดลม

หายใจเขาหายใจออกอยางถกตอง อยางมสต มความรตว กจะเหน

ความรสกทเกดขนในใจเหลานนได ถาเราสนใจลมหายใจเขา หายใจ

ออกสบายๆ เกดสต สมปชญญะ มความรตว กจะเหนกายมนหายใจ

เขาหายใจออก ไมใชตวเรา เปนเหมอนวตถอยางหนง และจะเหนปต

เหนความสข เหนจตตสงขารตางๆ ทปรงแตงขนมา เกดขนในกาย

เปนคนละสวนกบกาย เกดขนและดบไป สวนจตเปนผรผดอย อยางน

เปนเวทนานปสสนา ในจตตานปสสนา การปฏบตกยงคงเดม คอรลม

หายใจเขาลมหายใจออกเปนฐานอย แลวกจะเหนอาการของจตมาก

ขน นพดถงกรรมฐานนนะ สำหรบกรรมฐานอน ทานกใชหลกการ

เดยวกน ใครจะดทองพองยบ ยกมอ ยกยางเหยยบ หรอใชบรกรรม

พทโธ เรากฝกไปอยางมสต มสมปชญญะ มความรตว เมอมปตเกด

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

209

ขนกใหร มสขเกดขนกใหร มจตตสงขารปรงแตงขนมาอยางไรกใหร

มอาการของจตเกดขนมาอยางไรกใหร การปฏบตตอไปกเปนการตาม

รกายตามรใจเหมอนกนนนเอง ตางกนเฉพาะกรรมฐานหลกในตอนตน

ในพระสตรนพระพทธเจาทรงแสดงไวเปนแบบอยาง ดงทในพระสตร

ทานกลาววา พระองคทรงแสดงแกภ กษเปนจำนวนมาก ซงใช

กรรมฐานในการปฏบตแตกตางกนไป

จตตานปสสนา การตามดจต

ตอไปจตตานปสสนา การตามดจต ทานมบาลแสดงไววา

ยสม สมเย ภกขเว ภกข ดกอนภกษทงหลาย ในขณะใด ทภกษ

ปฏบตตามลำดบทจะกลาวตอไปน กเปนจตตานปสสนา

“จตตปฏสเวทอสสสสสาม”ตสกขต,

“จตตปฏสเวทปสสสสสาม”ตสกขต.

ยอมศกษาวา เราจกรจตหายใจเขา

ยอมศกษาวา เราจกรจตหายใจออก

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

210

ในเวทนานปสสนาทกลาวมาแลวนน จะเหนจตตสงขาร และ

จตตสงขารระงบลง ตอมา เราจะสามารถรสกถงจตทเปนผรผดได

เพราะไมหลงปรงแตงไปตามจตตสงขาร จตตสงขารระงบลงไปกจะ

เหนจต จตเปนผรผดอย ลมหายใจเปนสงทถกรถกด ปต ความสข

จตตสงขารตางๆ เปนสงทถกร จตจะเปนผ ร ถาฝกมาถกตอง

อาการทเปนผรผดแยกออกมาตางหาก กจะปรากฏ

เมอมสตสมปชญญะมากขน มสมมาสมาธ มความตงมนของ

จต เพราะไมหลงปรงแตงไปตามจตตสงขาร ไมหลงไปตามความยนด

ยนราย การทเรารสกไดถงการมคนดอกคนหนง แยกออกมาจาก

อารมณ เหนลมหายใจทเปนผ ถกร เหนนามอนๆ ทเกดข น ปต

ความสข จตตสงขารทงหยาบและละเอยดเปนสงทถกร ผร แยกอย

ตางหาก นเรยกวารสกถงจต ถาปฏบตถกตองไมวากรรมฐานไหนกจะ

เปนอยางนทงนน รสกไดถงจต การทจะรสกถงจตไดกตองไมมวแต

หลงไปตามอาการของจต จตมนปรงแตง ทานกรไป ดไป ยนดกรวา

ย นด ย นร ายกร วาย นร าย ตามดไปธรรมดาๆ อยางทมนเปน

พออาการเหลานสงบระงบไป กจะรสกไดถงจต ไมตองไปหาจตนะ

เพราะวา จตเปนผร จตเปนผด ไมตองไปหา ถาไปหา กกลายเปน

หลงอาการของจต

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

211

เมอเหนจต กจะเรมเขาใจความจรงมากขน จตเรมรความจรง

กายเปนกาย เปนธาตหลายอยางประกอบกนขน เปนเหมอนวตถชน

หนงทมสวนประกอบ ลมหายใจนเปนธาตอนหนงทไหลเขาไหลออก

ไมใชตวเรา ปต ความสข หรออาการใดๆ ทเกดขน กเปนนามธรรม

อยางหนงทเกดขนเปนคราวๆ แลวกดบไป ไมใชตวเรา เหนอยางนก

จะเรมเกดความร เกดมปตปราโมทยขนมาในจต

การไดเหนความจรง จตจะมความปราโมทย มความสข

เพราะเหนวา ไมวาจะดหรอไมด มนกเปนของไมเทยง เกดเพราะเหต

ปจจย ไมใชเราท งน น จตไมหลงดนรนใหเปนทกข จตเปนผร

ผดอย ไมทกขรอนไปกบอารมณ บาลทานวา

“อภปปโมทยจตตอสสสสสาม”ตสกขต,

“อภปปโมทยจตตปสสสสสาม”ตสกขต.

ยอมศกษาวา เราจกยงจตใหบนเทงหายใจเขา

ยอมศกษาวา เราจกยงจตใหบนเทงหายใจออก

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

212

เมอจตเหนความจรงมากขน บอยขน ไมหลงยนดยนรายไปตาม

อารมณตางๆ จตกจะตงมน เปนสมมาสมาธ อาการทจตเปนผรผดก

จะเหนชดเจนขน เรยกวา สมาทห แปลวา มความตงมน อาการท

จตมความตงมนเปนสมมาสมาธ คอจตมความสข สงบ เบาสบาย

ออนโยน คลองแคลววองไว เมอดกายดใจกจะเกดปญญาเหน

ความจรงได ถาจตมความตงมนเปนสมมาสมาธจะเหนไตรลกษณ

ไมใชวาตงมนแลวเงยบสนท จตเหนสงตางๆ เกดขนแลวดบไป เขามา

แลวออกไป โดยจตไมเขาไปยดเกาะในอารมณ บาลวา

“สมาทห จตต อสสสสสาม”ต สกขต,

“สมาทหจตตปสสสสสาม”ตสกขต

ยอมศกษาวา เราจกยงจตใหตงมนหายใจเขา

ยอมศกษาวา เราจกยงจตใหตงมนหายใจออก

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

213

เมอจตตงมนเปนสมมาสมาธ ดกายดใจ กจะเหนสภาวะตางๆ

ทเปลยนแปลง แตละสภาวะลวนแตเปนของชวคราว จตกจะเรม

ถอดถอนออกมาจากความเขาใจผดและความยดมนถอมน แตเดมท

เคยเหนวาเปนตวเรา เปนของเรา เปนของสวยงามนารก กคอยๆ

คลายลง เรยกวา วโมจย จตต อาการของจตทยงไมคลายออกมา

จากโลก เชน ความสขเกดขน เรากอยากใหมความสขคงอยอยาง

นนแหละ พอไมมความสขปบใจกดนเลย ถาจตดกอยากใหดอยอยาง

น นแหละ พอจตไมดกเครยดข นมา จตมนยงด นรนปรงแตงตาม

จตตสงขาร เวลาเกดความฟงซาน ขอหนไปสงบกแลวกน เวลาเกด

ความสงบขอใหอยนานๆ ฟงธรรมะกรอยนะวาความสงบมนไมเทยง

แตใจมนไมยอมรบ ยงอยากใหมนสงบนานๆ ถาสงบนานดงใจกยนด

รอยวาฟงซานมนไมเทยง แตใจไมยอมรบ ยงอยากใหมนหายไปเรวๆ

ถาหายไปเรวกยนด ถาไมหายกยนราย มนเปนอยางน ไมมเกด

ความรสกวา จตจะฟงซานกเรองของมน เกดขนมาเองกหายไปเอง

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

214

อาการจตไมยอมรบ เกดความยนดยนรายตอสภาวะตางๆ น

แสดงวาจตไมตงมน จตไมเกดปญญา ไมเหนวา สงเหลานนไมใช

ตวตนทงหมดเลย ทงดและไมด ทงสขและทกข เทากนโดยความเปน

ของไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา ของดเรากยงรกมน ของไมดเราก

เกลยดมน จตใจของเราทงหลายมนดออยางนแหละ เราบงคบมนให

เกดปญญากไมได ดงนน ใหดมนตามความเปนจรง มนปฏเสธกดวา

มนปฏเสธ อาการปฏเสธกเปนของชวคราว บงคบไมใหปฏเสธกไมได

เรยนรไป ศกษาไป ดไป จตกจะเรมมความตงมนขน การทเรารทน

อาการของจต ทมนตงมนบาง ไมตงมนบาง ตะครบบาง ปฏเสธบาง

จนรทน เมอรทนความไมตงมนของจต จตกจะตงมนขนมาเอง

อยาไปพยายามทำใหจ ตมนต งมนนะ บางคนพยายามเหลอเกน

พยายามจะด ดวยจตทเปนกลางๆ การจะทำใหจตเปนกลางๆ กคอ

ไมเปนกลาง จตไมเปนกลางไปทำใหมนเปนกลาง อยางน เบ ยว

ชดๆ เลย น เปนตณหา เวลาบอกวา ใหดดวยจตทเปนกลางๆ

หมายความวา มนไมเปนกลางกใหรวา มนไมเปนกลาง ยนดกรวา

ยนด ยนรายกรวายนราย รเทาทนความไมเปนกลาง กจะเปนกลาง

ขนมาเอง บางคนคอยบอกจตใหเปนกลาง ทองไวอย ไมไดดจตวามน

ทองนะ มนหลงไปต งนานแลว มนกทำใหสงบเหมอนกน เพราะ

คำทองนมนเปนสมถะนะ ไปสนใจกบคำบรกรรม เปนสมถะ จตกเลย

สงบ เวลาทองอยางนแลว ใจรสกสบาย ดงนน จตมนไปทำอะไรก

ใหรวามนไปทำอยางนน มนหลงไปทองกใหรวามนหลงไปทอง

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

215

เราไมยอมรบวาทงดและไมดมนเปนของชวคราว เกดขนแลวก

ดบไปเหมอนกน ไมตองหาวธดบมน มนดบของมนเอง ความฟง

ซานเกดขน ไมตองไปหาทางดบมน มนกดบเอง ตอนไมไดปฏบต

ธรรม ความฟงซานเกดขนแลวกดบไป ตอนปฏบตธรรมกเหมอนกน

ความฟงซานเกดข นแลวกดบไป เรากไมไดดบความฟงซานหรอก

เราเรยนรมนวา ความฟงซานไมใชตวเรา เลกเขาใจผดวา เราฟงซาน

เราสามารถบงคบมนได ใหรวา ความฟงซานเปนธรรมะอยางหนงท

มนเกดขน มนแปลกปลอมเขามาในจต เราไมไดปฏบตเพอเปลยนแปลง

ธรรมะอะไรนะ เราปฏบตเพอรความจรงวามนเปนธรรมะ ไมใชตวเรา

แตเดมเราเขาใจผดไปเอง ตอนไมไดปฏบตธรรม ความโกรธเกดขนมน

กดบไป เราปฏบตธรรม ความโกรธเกดขนกดบไปตามเหตตามปจจย

ของมนเหมอนกน เราไมไดปฏบตเพอละความโกรธ ปฏบตเพอละ

ความยนรายในความโกรธ ละความเขาใจผดในความโกรธ ละความ

ยดมนถอมนในความโกรธ ขนแรกกปฏบตเพอละความเหนผดกอน

ละความเขาใจผดทเหนวา ความโกรธมนเปนตวเรา เราสามารถบงคบ

มนได แททจรง มนไมใชตวเรา มนเปนเพยงสภาวธรรมอยางหนง

ทมเหตกเกดขน เกดขนแลวมนกตองดบไป เหมอนกบธรรมะอนๆ

ทงหมด ไมเกยวกบเราเลย

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

216

ถาทานมวแตไปจดการกบสภาวะตางๆ จตกไมเกดความตงมน

ความเขาใจผดของจตกจะมากข น คดวามตวเรา เราจดการได

เราเกง เวลามกเลสเกดขน ทานกจดการเลย จตมนกเกดการเขาใจ

ผดวา ฉนมความสามารถทจะจดการกเลสได ยงจดการไดมาก มนก

ยงดใจ ตวมนกใหญมากขน เกงมากขน มความรสกวา ฉนเปนนก

ปฏบตธรรม อยางน นะ นมนเกดความเขาใจผดข น มนไมเหน

ความจรง ฉะนน ตองรเทาทนจตตสงขารตางๆ รความคด ความ

รสกตางๆ ทปรงแตงจตใหดบาง ไมดบาง เปนกศลบาง เปนอกศลบาง

สขบาง ทกขบาง จนกระทงเหนจต จตเปนผรผด สภาวธรรมอนๆ

เปนสงทถกรถกด จตตงมนบาง ไมตงมนบาง ยนดบาง ยนรายบาง

รบาง หลงบาง รเทาทนไปเรอยๆ จตกจะคอยๆ ปลดเปลองความ

เขาใจผดได เรยกวา วโมจย แปลวา ปลดเปลอง หรอชำระจต

ทำใหสงมดมวนนมนเบาบางออกไป ดงบาลวา

“วโมจยจตตอสสสสสาม”ตสกขต,

“วโมจยจตตปสสสสสาม”ตสกขต.

ยอมศกษาวา เราจกปลดเปลองจตหายใจเขา

ยอมศกษาวา เราจกปลดเปลองจตหายใจออก

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

217

เราเรยนร กายเรยนร ใจ เพอทำใหจ ตคอยๆ หมดไปจาก

ความเหนผด ถอดถอนความยดมนถอมนในกายในใจ จากเดมท

คอยแตจะรกษาด จะหนราย ไมยอมรบความจรง สงน อยากได

สงนนไมอยากได จตกจะคอยๆ ละออกไป ตรงนเปนกระบวนการของ

จตตานปสสนา ดงทพระพทธเจาตรสวา

จตเต จตตานปสส ภกขเว ตสม สมเย ภกข วหรต อาตาป

สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส.

นาห ภกขเว มฏสสตสส อสมปชานสส อานาปานสสต

วทาม.

ดกอนภกษทงหลาย ในขณะนน ภกษเปนผตามดจตในจตอย

มความเพยร มสมปชญญะ มสต กำจดอภชฌาและโทมนสในจตได

ดกอนภกษทงหลาย เราไมกลาวอานาปานสตสำหรบภกษผม

สตหลงลม ไมมสมปชญญะ

การตามดจตในจตกเหมอนสตปฏฐานขออน คอ อาตาป ม

ความเพยรเผากเลส สมปชาโน มความรสกตว สตมา มความระลกได

ระลกไดทลมหายใจเขาลมหายใจออกเปนกรรมฐานพนฐาน แลวศกษา

เรยนร เวทนาและจต เมอมปญญาร ทนกจะสามารถละความยนด

ยนรายในจตประเภทตางๆ ได

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

218

พระองคตรสตอไปวา ดกอนภกษท งหลาย เราไมกลาว

อานาปานสต สำหรบภกษผมสตหลงลม ไมมสมปชญญะ มฏสสตสส

แปลวา ผมสตหลงลม ผไมมสต มวแตหลง มวแตคด อสมปชานสส

แปลวา ผไมมความรตว ไมรวาทำอะไร ทำไปทำไม ทำอยางไร ไมม

ความรเนอรตวในตอนททำ การจะสามารถแยกจตกบอารมณออก

จากกน แยกผรกบสงทถกรออกจากกนน ตองเปนผทมสต มความ

รตว จตนนเปนผร ผด สวนกาย เวทนาและจตประเภทตางๆ นน

เปนสงทถกด ดเหมอนกบดคนอน เมอดอยางดคนอน กไมม

ความรสกวาเปนตวเรา เรยนรไปอยางนบอยๆ กจะเหนธรรมะได

หากจตไมมสตสมปชญญะ ไมมความรตว กจะไมรสกถงผรผด

จตกจะหลงไปด หลงไปฟง หลงไปคด เวลาจะปฏบตธรรมกหลงไป

เพงอารมณเอาไว หลงอาการของสมถะ เหนนมตอยางนนอยางน

แตไมเหนความจรงของกายของใจ ไมเหนกายเหนใจมนทำงาน การม

ความรตวทแทจรง สามารถแยกจตออกจากอารมณ แยกผรกบสงท

ถกร ได น เปนจดสำคญทจะทำใหเก ดปญญา เหนไตรลกษณ

เหนความไมเทยง เปนทกข เปนอนตตาของสภาวธรรมตางๆ

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

219

เมอปฏบตถงจตตานปสสนาสตปฏฐานแลว สามารถแยกจต

ออกจากอารมณ ออกมาเปนผรผด ดอยางเปนพยาน เรากจะเหน

กายเหนใจมนทำงาน เหนกายทเปนสวนประกอบของธาตท ง ๔

เหนใจ แยกแยะออกเปนความรสก ความจำไดหมายร ความนกคด

ปรงแตง การรบร กายใจกแตกตวออกไปเปนขนธ ๕ วญญาณขนธ

ไปทำงานทางทวารทง ๖ ไปเหนทางตา ไดยนทางห ดมกลนทางจมก

ลมรสทางลน ถกตองสมผสทางกาย คดนกรสกทางใจ ความรสก

เปนเวทนาขนธ ความจำไดหมายรเปนสญญาขนธ สภาวะทปรงแตง

จตใหดบาง ไมดบาง เปนกศลบาง เปนอกศลบาง เปนกลางๆ บาง

เหลานเปนสงขารขนธ เมอเหนการทำงานของกายของใจอยางนแลว

กจะเหนความไมคงท เหนความไมใชตวตนของสภาวะตางๆ เปนหมวด

ธมมานปสสนาตอไป

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

220

ธมมานปสสนา การตามดธรรมะ

ตอไปเปนเรองธมมานปสสนาสตปฏฐาน มบาลวา

ยสมสมเยภกขเวภกข

“อนจจานปสสอสสสสสาม”ตสกขต,

“อนจจานปสสปสสสสสาม’ตสกขต.

ดกอนภกษทงหลาย ในขณะใดทภกษ

ยอมศกษาวา เราจกตามดสงขารท งหลายโดยความเปนของ

ไมเทยง หายใจเขา

ยอมศกษาวา เราจกตามดสงขารท งหลายโดยความเปนของ

ไมเทยง หายใจออก

ในจตตานปสสนา ผปฏบตสามารถแยกผรกบสงทถกรได เหน

ขนธ ๕ มนทำงาน เหนรางกายเปนเพยงธาตตางๆ ทประกอบกนขน

จะเรมเหนความจรงของสงขารทงหลาย ทเสมอกนโดยความเปนของไม

เทยงเปนตน เปนการเหนธรรมะ ทานเรมตนดวยคำวา อนจจานปสส

มาจากคำวา อนจจ + อนปสส อนจจ นเปนลกษณะของสงขาร

ท งหลายท เก ดข นแลวดบไป เปนของชวคราว ไมได คงอยนาน

อนจจานปสส หมายความวา ตามดความไมเทยงของสงขาร

ทงหลาย เมอจตตงมนขน ละการอคตในจต ละความยนดยนรายใน

อารมณได กจะเหนขนธ ๕ นนแสดงตว กายกมแตสงเปลยนแปลง

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

221

จตใจกมแตสงเปลยนแปลง เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ มแต

การเปลยนแปลง เกดขนเปนครงคราวแลวกสลายไป เปนการตามด

ของสงขารทงหลายโดยความเปนของไมเทยง สงตางๆ ปรากฏกบ

ใจเรา เปนความเกด แลวกหายไปจากใจเรา เปนความดบไป ทกสง

เปนแตสงทจตไปรบรเขาเพยงแปบเดยว เปนเพยงสงหนงทเกดขน

กบใจ แลวกหายไปจากใจ เมอเหนอยางน บอยเขา จตจะคอยๆ

ถอดถอนความหลงผดและความตดของ

เมอจตไดเหนความไมเทยงบอยๆ จตกจะถอนตวออกมา

เรยกวา วราคะ จะไมหลงปรงแตงไปตามสภาวะตางๆ ทไดรบร

แตเดมนน สงทดเรากอยากจะได ไดมาแลวกอยากใหคงอยนานๆ

สงทไมดเราไมอยากได หากเกดขนแลวกอยากใหหายไปเรวๆ เชน

ความฟงซานเกดขนกอยากใหหายเรวๆ บาง อยากหนมนบาง อาการ

เหลาน จะหายไป จตจะเกดความร ข นมาวา ความฟ งซานกเรอง

ของมน มนเกดเองมนกดบเอง เด ยวมนกหายไปแลว จตไมหลง

ไปปฏเสธ ไมมความรสกรวมกบสภาวะทเกดขน นเรยกวาวราคะ

แตเดมเราชอบทำตามราคะ ทำตามตณหา ทำตามความอยาก

จตเหมอนถกยอมตดอยกบโลก วราคะ แปลวา ปราศจากราคะ

ตรงขามกบราคะ จตไมหลงไปคอยรกษาด คอยหนราย คอยๆ

ถอนตวเองออกมาจากอารมณตางๆ เปน วราคานปสส ตามดสงขาร

ทงหลายโดยจตปราศจากราคะ

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

222

“วราคานปสสอสสสสสาม”ตสกขต,

“วราคานปสสปสสสสสาม”ตสกขต.

ยอมศกษาวา เราจกตามดสงขารทงหลายโดยปราศจาก

ราคะ หายใจเขา

ยอมศกษาวา เราจกตามดสงขารทงหลายโดยปราศจาก

ราคะ หายใจออก

แตเดมเราทำตามความยนดยนราย แสวงหาแตสงทดๆ คาดหวง

วาจะไดรบแตสงทดๆ ทางโลกกคาดหวงวา จะมแตความกาวหนา

มเงนเดอนเพมขน สขภาพด มชวตทมนคงปลอดภย สงทไมดกปฏเสธ

หาวธการปองกน แมแตการมาปฏบตธรรม เรากทำตามตณหา

ตองการปฏบตไดด เดนจงกรมแลวจตสงบ กรสกสบายด ถาเดนแลว

จตไมสงบ มแตความฟงซานกชกกระวนกระวาย อยางนเรยกวาทำ

ตามราคะ การทำตามราคะนน เราทำดวยความอยาก ทำดวยความ

คาดหวงอยางใดอยางหนง ถาไดดงใจ มนกสงบไปพกหนง ถาพอ

ไมไดดงใจกดนขลกขลกอย

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

223

เมอปฏบตภาวนาจนเรมเหนความจรงของธรรมะ เหนวา

ทงสงบ ทงฟงซาน ทงสมาธ ทงความหลง มนเปนของไมเทยงเทากน

ตอมาจตกไมอยากไดสภาวะใดสภาวะหนง แตเดมเคยอยากได

ความสขความสงบ เมอเหนวา ความสขความสงบมนเปนของชวคราว

เทานนเอง เปนทพงไมไดจรง กจะไมโหยหา ไมอยากได เลกปรงแตง

ไปตามสภาวะตางๆ ขนธปรงแตงเกดขนทำงานไป แตจตไม

ปรงแตงไปตามขนธ จตจะนอมไปสสภาวะท ไมปรงแตงค อ

พระนพพานอยางเดยว เหนวา ขนธทง ๕ นนเปนทกขทงนนแหละ

ทงกายทงใจเปนทกข จตนอมไปสความพนทกขอยางเดยวเทานน

จตไดเหนอรยสจ มงหนาประพฤตปฏบตเพอหลดพน นอมไปสนโรธะ

คอพระนพพาน อนเปนความอสระจากทกข ตามบาลวา

“นโรธานปสสอสสสสสาม”ตสกขต,

“นโรธานปสสปสสสสสาม”ตสกขต.

ยอมศกษาวา เราจกตามดดวยจตทนอมไปสนโรธะ หายใจเขา

ยอมศกษาวา เราจกตามดดวยจตทนอมไปสนโรธะ หายใจออก

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

224

นโรธานปสส มาจากคำวา นโรธ + อนปสส นโรธ นนเปน

ชอของพระนพพาน อนเปนสภาวะทไมปรงแตง ไมเกด ไมดบ ไมเปน

ทกข การจะไดเหนพระนพพานกเหนดวยจตทไมปรงแตงไปตาม

ขนธ การทจตจะไมปรงแตงไปตามขนธ กเพราะไดเรยนรขนธจน

เกดปญญาเหนความจรง

ในการภาวนานน เราตามดสงขาร ตามดกายกบใจ ขนธ ๕

ปรงแตงเกดขนและดบไปตามเหตปจจย เกดปญญาเหนความจรงวา

ไมใชตวเรา เปนไปตามกฎไตรลกษณ จตไมหลงปรงแตงไปตาม

ขนธ ๕ นอมไปสสภาวะทไมปรงแตงเทานน ไมอยากได ไมอยากเอา

อะไร เปนไปเพอความปลอยวาง สลดคนกายใจทเคยหลงผดเคยยด

มนถอมนเอาไว คนธรรมชาตไป เพราะกายนใจนแทจรง เปนแตธาต

เปนแตธรรมะ ทนเรามความเหนผดมความยดมนถอมน จงเหนวา

เปนตวเรา เปนของเรา ไปยดเอามาตามความไมรของตนเอง หลงไป

กรรมจนเกดการวนเวยนเปนวฏฏะ เปนวงกลมทหาทางออกไมได เมอ

รความจรงกใหคนเจาของไป เจาของคอธรรมะ คอ ธรรมชาต

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

225

การสลดคนกเปนไปตามลำดบ พระโสดาบนละความเหนผด

ความเขาใจผดในกายในใจ เหนวา กายนใจนไมใชตวเราจรงหรอก ละ

สกกายทฐ วจกจฉา สลพพตปรามาส พระสกทาคามกละกเลสคอ

ราคะ โทสะ โมหะ ทหยาบๆ ออกไปได พระอนาคามละกาม

ราคะและปฏฆะได พระอรหนตละรปราคะ อรปราคะ มานะ

อทธจจะ อวชชาได สงโยชนอนเปนเครองผกจตเอาไวกหมดไปตาม

ลำดบ ตามปญญาทเหนความจรง

การทจตสลดคนกายใจ เหมอนเราคนสงของทยมเขามา เพราะ

รแลววา มนไมใชตวเรา เราไมใชเจาของ มนเปนตวทกข เรยกวา

ปฏนสสคคะ คนใหธรรมชาต ไมหยบจบเอามาเปนของเราอกตอไป

การปลอยวางเปนไปตามปญญา ถาปลอยวางขนธทงหมด ปลอยวาง

ทงกายทงใจ ปลอยแลวไมหยบขนธไหนขนมาอกเลย กเปนพระอรหนต

เปนผมปญญาสมบรณ หมดกเลสแลว

เราทงหลายนน เปนทกขวนเวยนอยอยางน เพราะเราไมร

ทกข ไมปลอยวางขนธ เทยวหยบจบขนธมาเปนตวเรา เปนของเรา

มนวนเวยน ถาไมยด กรสกสบายๆ ถายดเมอไหรกเปนทกข อยางน

ยงไมไดสละ บางอยางสละได บางอยางสละไมได สละไดเปนบาง

เวลา ยงไมเกดปญญาจรง เราจงตองมาเรยนรกายเรยนรใจ จตจะ

เกดปญญาไปตามลำดบ เมอเกดปญญากจะสลดคนได

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

226

กายใจ ขนธ ๕ มนทำงานไปอยางนน หากเราไมเกดตณหา

อปาทาน ไมหยบไมจบขนมา จตกไมหนก เชน แกวนำมนวางอยของ

มนอยางนน มนวางนงๆ อย เราไมจบยกขนกไมหนก ขนธทำงาน

ของมนไป ลมหายใจเขา หายใจออก ทองพองขน ยบลง เดน ยน

นง นอน เหยยด ค เปนรป เปนกายทมนทำงาน จตใจกทำงาน

เดยวไปเหน เดยวไปคด เดยวไปไดยน เดยวไปคด เดยวรสกอยางนน

เดยวรสกอยางน เด ยวสบาย เดยวไมสบาย เมอมปญญาเหนวา

ไมใชตวเรา ไมใชของเรา กไมเข าใจผด ไมหลงยดมนถ อมน

สลดคนไป บาลวา

“ปฏนสสคคานปสส อสสสสสาม”ต สกขต,

“ปฏนสสคคานปสส ปสสสสสาม”ต สกขต.

ยอมศกษาวา เราจกตามดดวยจตทสลดคนหายใจเขา

ยอมศกษาวา เราจกตามดดวยจตทสลดคนหายใจออก

แตเดม เราเหนเปนลมหายใจเขา ลมหายใจออก เมอมปญญา

กเหนเปนธาตไหลเขา ธาตไหลออก มนเปนสงทไมเทยง เปนทกข

เปนอนตตา ไมใชตวเรา ไมเขาใจผด ไมหลงยด เหนวา มนเปน

ธรรมชาตอยางนนเอง กายตองการออกซเจน กหายใจเอาออกซเจน

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

227

เขาไป ทำงานเรยบรอยกเอาคารบอนไดออกไซดออกมา เปนการ

ทำงานของกาย กายเปนธาต ลมหายใจกเปนธาต ไมหลงผด ไมยด

มนถอมน ในกระบวนการทำงานของธรรมชาต จตใจกทำนองเดยวกน

ตากระทบรป กเกดการมองเหนข น เรยกวาจกขวญญาณ

สามประการน เรยกวา ผสสะ เปนการรบรโลกทางตา เกดเวทนา

ความรสก เกดสญญา ความจำไดหมายร แลวเกดการคดนกปรงแตง

ไมมตวเรา ไมมของเรา ในกระบวนการเหนเลย หกระทบเสยง

กเกดการไดยนขน เรยกวาโสตวญญาณ สามประการน เรยกวา

ผสสะ เปนการรบรโลกทางห เกดเวทนา ความรสก เกดสญญา

ความจำไดหมายร แลวเกดการคดนกปรงแตง ไมมตวเรา ไมม

ของเรา ในกระบวนการไดยนเลย ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ

กโดยทำนองเดยวกน จตใจทำงานไป เราไมหลงยดมนถอมนวา

เปนตวเรา เปนของเราขนมา มปญญาอยางน กเลสตณหากไมเกด

เมอมวชชาเตมบรบรณ อวชชากไมม ตณหากไมมทตง หมด

กเลส เปนพระอรหนต ทานสรปธมมานปสสนาเอาไววา

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ ต า ม แ น ว อ า น า ป า น ส ส ต ส ต ร

ส ต ป ฏ ฐ า น ๔ เ ส น ท า ง ต ร ง ส พ ร ะ น พ พ า น

228

ธมเมส ธมมานปสส ภกขเว ตสม สมเย ภกข วหรต อาตาป

สมปชาโน สตมา ว เนยย โลเก อภชฌาโทมนสส . โส ยนต

อภชฌาโทมนสสานปหานตปายทสวาสาธกอชฌเปกขตาโหต.

ดกอนภกษท งหลาย ในขณะน น คอ ในเวลาทตามร สงขาร

ทงหลายโดยความเปนของไมเทยง เขาใจความจรง ปราศจากราคะ

นอมไปสนโรธะ จนกระทงการสลดคน ปลอยวางกายปลอยวางใจให

ธรรมชาตไป เรยกวา การตามดธรรมในธรรมทงหลายอย มความเพยร

เผากเลส มสมปชญญะ มสต กำจดความยนดยนรายในธรรมทงหลาย

ได ภกษนนเหนการละความยนดยนรายดวยปญญาแลว ยอมเปนผมจต

เปนกลางตอสงขารทงหลายเปนอยางด

หลกของการปฏบตของธมมานปสสนา คอ การมสตสมปชญญะ

มความรตว ตามดกายตามดใจตามความเปนจรง จนเกดปญญา ทจะ

ละความยนดยนราย เปนผวางเฉยในสงขารทงหลายกดวยปญญา

ผทวางเฉยตอสงขารทงหลายไดทงหมดคอพระอรหนตนนเอง ขนธ

ทงหลายทำหนาทไป ทานอยเหนอขนธ ปลอยวางขนธ ใชขนธเกอกล

โลก แตไมมความเกยวของกบโลก ดจหยดนำทไมตดอยบนใบบว ไมม

ความหวนไหวไปกบโลก ดจภเขาหนแทงทบไมสนไหวไปตามแรงลม

อ . ส ภ ร ท ม ท อ ง

229

ทบรรยายมานเปนรปแบบหนง ทพระพทธเจาไดทรงแสดงสต

ปฏฐานทง ๔ โดยใชกรรมฐานคอการดลมหายใจเขาลมหายใจออก

เปนหลก กสามารถฝกใหเกดสตสมปชญญะ ตามดกายตามดใจ

เปนกายานปสสนา เวทนาปสสนา จตตานปสสนา ธมมานปสสนาท

สมบรณ ทำใหวชชาและวมตตเกดขนได ทานทฝกดวยกรรมฐานอนๆ

เปนหลก กใชหลกการนไดเหมอนกน ดอรยาบถใหญ ดอรยาบถยอย

ดเวทนา หรอดจต หรอทำสมถะมากอน กใชหลกการอนเดยวกน

ฝกใหมสต แลวใหมความเพยร มสมปชญญะ มสต มความรตว

ระลกไดในกายในใจ มาตามดกายตามดใจ เพอละความยนดยนราย

ในกายในใจ รกายรใจ ไมใชละกายละใจ แตละความยนดยนรายใน

กายในใจ เปนการรทกข ละสมทยนนเอง

ประวต อาจารยสภร ทมทอง

วนเดอนปเกด

- วนท ๑๓ พฤษภาคม ๒๕๑๕

- บานหนองฮะ ต.หนองฮะ อ.สำโรงทาบ จ.สรนทร

การศกษา

- เปรยญธรรม ๔ ประโยค

- ประกาศนยบตรบาลใหญ วดทามะโอ จ.ลำปาง

- วศวกรรมศาสตรบณฑต สาขาวศวกรรมไฟฟา

มหาวทยาลยขอนแกน

งานปจจบน (พ.ศ. ๒๕๕๑)

- ผจดการฝายจดซอ

บรษท บางกอกพรอพเพอรต คอรปอเรชน จำกด

- คณะกรรมการโครงการแปลพระไตรปฎกนสสยะและตรวจชำระคมภร

- อาจารยสอนพเศษปรญญาตรชนปท ๓ และ ๔

วชาพระอภธรรมปฎก

- มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

วทยาเขตบาลศกษา พทธโฆส จ.นครปฐม

- บรรยายธรรมตามสถานทตางๆ ทงในกรงเทพฯ และตางจงหวด

ลำดบ ชอ-สกล จำนวนเงน 1 คณอน ตามรอยพอ ---------------------------------------------- 32,100 2 คณไพศาล กตตเรองผล ------------------------------------------- 9,000 3 คณประภาพรรณ วงศวสทธเถร ------------------------------------- 7,100 4 งานศพทวดไผเงน ------------------------------------------------ 6,000 5 คณนรนทร-คณธระประภา เศวตประวชกล ----------------------------- 5,000 6 ศ.ดร.ทศนย อตตะนนท ------------------------------------------- 5,000 7 อ.ทวศกด-คณชไมพร เหลยมศรวฒนา -------------------------------- 4,000 8 พ.ท.หญงองคณา โหตรภวานนท ------------------------------------- 4,000 9 กลมผผลตพบผบรโภค -------------------------------------------- 3,937 10 คณวฒนา จนทราภรมย ------------------------------------------- 3,530 11 คณะสถาบนมาตรวทยา -------------------------------------------- 3,500 12 คณะผฟงธรรมของการไฟฟาแมเมาะ ---------------------------------- 3,000 13 คณอาภสรา ภกดพฒนสนต ---------------------------------------- 2,790 14 คณะผฟงธรรมจาก รพ. ชยนาท ------------------------------------- 2,500 15 คณธวชชย ชำนาญหมอ ------------------------------------------- 2,000 16 คณวนส เตยเอยมด ---------------------------------------------- 2,000 17 คณธรยทธ จระพรสมอารยและครอบครว คณศรรตน ถนทม และครอบครว ---- 2,000 18 คณธวชชย เครอธร ---------------------------------------------- 2,000 19 คณเกษสรนทร ชนนทปพฒน --------------------------------------- 2,000 20 คณทศนย แกวเพชร ---------------------------------------------- 2,000 21 คณสรเกยรต สนทมาก, คณปราณย มโนธรรม, คณณฐธยาน นชศอารย, ---- 1,700 คณชลนนท สายศลป, คณนาถนภา นธกล, คณอทยวรรณ อนอย 22 คณะฟงธรรมจากโรงแรมเวยงตากรเวอรไซด ----------------------------- 1,500 23 คณวชร-คณรตนา-คณชนกฤต เมธาพรฬหโรค -------------------------- 1,200 24 คณภาวนา เดชนม ----------------------------------------------- 1,100 25 คณมนตร คะวรตน ---------------------------------------------- 1,000 26 คณธรวฒน-คณวไลลกษณ จรยสธรรมกล ------------------------------ 1,000 27 คณประสาน-คณผองผว พนธด ------------------------------------- 1,000 28 คณกงฟา ไพรสณวรางกร ------------------------------------------ 1,000 29 คณสนทร เหลยวตระกล ------------------------------------------- 1,000 30 พ.ต.อ.บญเสรม ศรชมภและครอบครว --------------------------------- 1,000 31 พ.ต.อ.ประจกษ นาคศรสขและครอบครว ------------------------------- 1,000 32 คณศรนย วระวฒนานนท ------------------------------------------ 900 33 คณธระชย สงโกมล, คณอำนาจ ทองสทธ ----------------------------- 700 34 คณแพรววต ไมตรวงษ -------------------------------------------- 600 35 คณวสมนย จงศรรตนพร ------------------------------------------ 540 36 คณจนตนา พลทอง ---------------------------------------------- 500 37 คณจนตมาส สวรรณจรส ------------------------------------------ 500 38 คณรชนก พลแพงพา --------------------------------------------- 500 39 คณจตรลดา สรยะปกรณ ------------------------------------------ 500 40 ผฟงธรรมจากวดอโมงค -------------------------------------------- 500 41 คณวฑรย สขศร------------------------------------------------- 500 42 คณมรกต จงไพศาล ---------------------------------------------- 500 43 คณอมรา สนทววงศ ---------------------------------------------- 500 44 คณจกรพงษ คมทรพย -------------------------------------------- 500 45 คณณชาภา วจตรเตชากลและครอบครว ------------------------------- 500 46 พ.ต.อ.สงขร วมลธำรง -------------------------------------------- 500 47 คณอนศกด-คณรำไพ รงรตนาอบล ----------------------------------- 500 48 คณสมด ฌานรตนโอฬาร ------------------------------------------ 500 49 คณสมพศ ประไพวรรณ ------------------------------------------- 500 50 คณศกดชย ภวเดช ----------------------------------------------- 500 51 รานวาจาวกตอเรย ----------------------------------------------- 500 52 คณดวงจนดา เฉลมเผา ------------------------------------------- 500

รายนามผรวมศรทธาพมพหนงสอสตปฏฐาน ๔

ลำดบ ชอ-สกล จำนวนเงน 53 คณวไล ทนกรศรสภาพ ------------------------------------------- 500 54 นพ.อนรกษ กลนออน --------------------------------------------- 500 55 คณวนดา ศภมตรพบลย ------------------------------------------- 500 56 คณญาณภค อาวรณ --------------------------------------------- 500 57 คณปรยาภรณ แผนทอง ------------------------------------------- 500 58 คณสรดา ศรสข ------------------------------------------------- 500 59 คณกรรณการ ยงนอย -------------------------------------------- 500 60 อ.จนดา มาสมบรณ ---------------------------------------------- 480 61 พญ.อศนย ขอบสงเนน -------------------------------------------- 460 62 คณอทยวรรณ วงษหวง ------------------------------------------- 400 63 คณจารวรรณ สธรรมพงษ ----------------------------------------- 400 64 คณสอาด พมพกนต ---------------------------------------------- 400 65 คณพศน นาคเอยม ---------------------------------------------- 390 66 คณวรพร เจรญวฒโนภาส ----------------------------------------- 340 67 บานทรพยทวสน ------------------------------------------------- 300 68 คณวนด จรงจตร ------------------------------------------------ 300 69 คณสวาง บรพาเดชะ --------------------------------------------- 300 70 คณนฐนษฐา ขาวไชยศกด ------------------------------------------ 300 71 คณเอกบญ ปลงศร ---------------------------------------------- 300 72 คณเสรภาพ ชาธพา, คณประภาพรรณ เหมอนเพชร ---------------------- 300 73 คณนนทกร วไชยวงศ --------------------------------------------- 300 74 คณปรเยศณ ---------------------------------------------------- 300 75 คณอารสา ภทอง ------------------------------------------------ 300 76 คณมยร ทองใบ ------------------------------------------------- 300 77 คณจนทรรตน ศรสงา --------------------------------------------- 230 78 คณณฐชาภา เพชรจร --------------------------------------------- 220 79 คณเมธาสทธ วงศอมรรตน ----------------------------------------- 210 80 คณบษบากร ชวะปญญาโรจน --------------------------------------- 200 81 ร.อ.ธตวฒน ววฒนจงวรกล ---------------------------------------- 200 82 คณสชาดา ทนกรศรสภาพ ----------------------------------------- 200 83 ครอบครวนพทธกศล ---------------------------------------------- 200 84 คณสมจนต วารทวทรพย ------------------------------------------ 200 85 คณจนตนา ศภมตรพบลย ------------------------------------------ 200 86 คณวศาส ศรชาต ------------------------------------------------ 200 87 คณสมใจ จารพทธศรพจน ----------------------------------------- 200 88 คณสมพรรณ ฌานรตนโอฬาร -------------------------------------- 200 89 คณจนทรา ทองเคยน --------------------------------------------- 200 90 คณเสรม สนเปยง ----------------------------------------------- 180 91 คณธวชชย เครอธร ---------------------------------------------- 150 92 คณกาญจนา จนทรคง -------------------------------------------- 130 93 ด.ญ.ศนาถะ พรรคพมลพร ----------------------------------------- 120 94 คณบญชย อศวนวฒน -------------------------------------------- 120 95 คณกมลเนตร ชวประวตดำรงค -------------------------------------- 100 96 คณกมลรตน ชวประวตดำรงค--------------------------------------- 100 97 ด.ญ.พมพสา ฌานรตนโอฬาร --------------------------------------- 100 98 คณสมจตร หาญเสนหลกษณ --------------------------------------- 100 99 คณลลล ภทรโชคชวย --------------------------------------------- 100 100 นต.ทศพล ฉายานนท --------------------------------------------- 100 101 คณศรอำไพ รพ.สมทรปราการ -------------------------------------- 100 102 คณวราลกษณ ฤกษศรพงษ ---------------------------------------- 60 103 คณพชมณฑ ฉอเรองวฒนา ---------------------------------------- 40 104 คณเพมพงษ-ด.ช.เอกสหส ธนพพฒนสจจา ----------------------------- 40

รวม 140,767

รายนามผรวมศรทธาพมพหนงสอสตปฏฐาน ๔