Biblioteka

OVAKO SE @IVELONovi vek

PRESTONICA NEZAVISNE SRBIJE(1878–1918)

Autor

mr Radina Vu~eti}

Ilustrator

Vladimir Bursa}

Urednik edicije

dr Vesna Biki}

Saradnik istra`iva~

Milena Trutin

Grafi~ki dizajn

Danijela ParackiDu{an Pavli}

Lektori

Ivana Igwatovi}Marija Ne{i}

Grafi~ka priprema

D_sign, Beograd

[tampa

Publikum, Beograd

Tira`

3.000

Izdaje

KREATIVNI CENTARGradi{tanska 8, Beogradtel.: 011/ 38 20 483, 38 20 464, 24 40 659www.kreativnicentar.rse-mail: info@kreativnicentar.rs

Za izdava~a

mr Qiqana Marinkovi}, direktor

S A D R @ A J

Na prekretnici2

Dobri susedi3

U centru grada4

Fijakeri i tramvaji8

Dvor, ku}a i stan10

Qubav pod nadzorom12

@enska stvarnost14

Nova doma}a kuhiwa16

Dnevni i ve~erwi izlasci18

Po evropskoj modi20

Sportski klubovi22

Male i velike {kole23

Doba realizma24

Dinar za lekarski pregled26

Zakoni i kazne28

U ratnim godinama30

Indeks32

Hronolo{ka tablica

OVAKO SE @IVELO NOVI VEK

CIP – Katalogizacija u publikacijiNarodna biblioteka Srbije, Beograd

930.85 (497.11) "1878/1918" (02.053.2.025.2)316.728 (497.11) "1878/1918" (02.053.2.025.2)

Vu~eti}, RadinaPrestonica nezavisne Srbije : (1878–1918) / Radina Vu~eti} ; [ilustratorVladimir Bursa}]. – Beograd : Kreativni centar, 2008 (Beograd : Publikum).– [34] str. : ilustr. ; 24 cm. – (Biblioteka Ovako se `ivelo. Novi vek)

Tira` 3.000. – Hronolo{ka tablica: str. [34]. – Registar.

ISBN 978-86-7781-655-1a) Svakodnevni `ivot – Beograd – 1878–1918b) Beograd – Kulturna istorija – 1878–1918COBISS.SR-ID 151150860

PRESTONICANEZAVISNE SRBIJE

(1878–1918)

NOVI VEK

OVAKO SE @IVELO

Radina Vu~eti}

Na Berlinskom kongresu

1878. godine Srbija je dobila

nezavisnost i teritorijalno pro{irewe, a 1882. progla{ena je kraqevinom.

Beograd, wen glavni grad, bio je mala varo{, mawa i od najmawih londonskih,

pariskih ili berlinskih centralnih kvartova. Odbacuju}i nasle|e Orijenta

i okre}u}i se Evropi u svim sferama `ivota, Beograd je tada napravio najkrupnije

iskorake u svojoj savremenoj istoriji. Za samo nekoliko decenija krajem XIX

i po~etkom XX veka on je, mewaju}i i izgled i duh, postao moderna prestonica,

sa ogromnim potencijalima za daqi razvoj.

Na prekretnici

Beogradska varo{ jo{ je bila sku~ena i zahvatala je samo uzak polukrug oko tvr|ave – {anac koji se protezao du` dana{weg Kosan~i}evog, Topli~inog i Obili}evog venca i Skadarske ulice.Iako su i ranije, posebno nakon iseqavawa osmanskog stanovni{tva, postojali ozbiqni poku{ajida se gradsko jezgro preuredi i pove`e s Terazijama, ve} tada glavnom raskrsnicom kolskihputeva, tek od 1880. godine varo{ po~iwe zaista da mewa izgled – izlazi iz okvira {anca i pro{iruje se prema dana{wem Trgu Slaviji.

[est godina kasnije u rejon varo{i ukqu~uje se i naseqe Englezovac na Vra~aru, nazvano poFransisu Makenziju, [kotu, veoma imu}nom i uticajnom predstavniku Britanskog biblijskog

dru{tva, koji je u Beogradu boravio od 1876. do 1895. godine.

2

Zemqi{te na Vra~aru

Fransis Makenzi kupio je

za 7.500 dukata od sina

Stojana Simi}a, tada{weg

predsednika vlade. Deo tog

velikog imawa kasnije je

prilo`io za izgradwu

hrama Svetog Save.

Na se qe En gle zo vac, Ma ken zi je va uli ca

Pred kraj XIX veka, posle masovnog

odlaska Turaka, Beograd postepeno

postaje grad naseqen uglavnom srpskim stanovni{tvom. Ipak, petinu stanovni{tva

~ine Beogra|ani razli~itog etni~kog porekla. Najvi{e je bilo Nemaca i Jevreja,

a zatim Ma|ara, ^eha, Grka, Cincara, Roma… Svi oni dali su poseban pe~at gradu.

Broj stanovnika u gradu brzo se uve}avao – uo~i Prvog svetskog rata u Beogradu

je `ivelo oko 90.000 qudi.

Dobri susedi

3

U gradu je postojala verskaraznovrsnost, a Beogra|ani su se, kao gostoprimqivi i dobridoma}ini, dru`ili prilikom svihverskih praznika. Posete tokombo`i}nih i uskr{wih slavqa (i pravoslavnih i katoli~kih)

bile su prilika da se doma}inima uka`e posebno po{tovawe. Na Dor}olu, gde je bilo dosta Jevreja,Beogra|ani svih narodnosti redovno su pratili jevrejska subotwa slavqa, purimske sve~anosti ili proslavu Ro{ ha{ane, jevrejske Nove godine.

godina

1842

1866

1892

1910

broj stanovnika

14.371

24.768

65.598

90.000

Nemci su se naj~e{}e bavili zanatima i uvoznom trgovinom, a bili su idobri pedagozi. Oni su najvi{e doprineli tome da moda, ishrana, name{taj,na~in `ivota i vaspitawa u Beogradu poprime evropski duh. U decenijamana prelazu iz XIX u XX vek u Beogradu je `ivelo oko 4.000 Jevreja (danas ih je gotovo upola mawe, oko 2.200). Nakon odlaska Turaka Jevreji iz mahale na Dor}olu po~iwu da se {ire kupuju}i turske ku}e u susedstvu, a pojediniprelaze u varo{ i na Terazije, gde otvaraju moderne radwe.

Sinagoga u ulici Cara Uro{aU toku purimskih sve~anosti

deca su se okupqala u Jevrejskoj

ulici, gde je prire|ivan va{ar

na kojem su se prodavale

~egrtaqke, pi{taqke, drombuqe,

papirne maske i slatki{i.

Plan grada iz 1907. godine

U glavnim gradskim ~etvrtima

po~iwu da se grade vi{e i lep{e

zgrade, po planovima i pod nadzorom stru~waka. Do kraja veka u Beogradu je

podignuto dvadesetak izuzetnih gra|evina, poput Narodne banke, Starog dvora,

Kapetan Mi{inog zdawa, @elezni~ke stanice i nekada{weg Ministarstva pravde.

Grad koji je po~etkom XIX veka imao tek poneki fewer u{ao je u XX vek sa

elektri~nim osvetqewem, regulisanim vodovodom i tramvajskim saobra}ajem.

U centru grada

Zgrade iz tog vremena pripadaju razli~itimarhitektonskim stilovima – romantizmu, nacionalnom

i novovizantijskom stilu, akademizmu i secesiji – i svedo~e o sredinama u kojima su {kolovane i uzorima

po kojima su stvarale arhitekte Aleksandar Bugarski,Jovan Ilki}, Konstantin Jovanovi}…

Hotel Moskva, jedna od zna~ajnijih zgrada ra|enih u stilu secesije, nastao je kao rezultat saradwe

Jovana Ilki}a i nekoliko petrogradskih arhitekata.

Zgrada Klasne lutrije, na uglu ulicaVasine i Knegiwe Qubice, sagra|enaje prema planovima Milo{a Sav~i}a i Milana Kapetanovi}a.

Zgrada Narodne banke podignuta je 1889. godine prema projektu Konstantina Jovanovi}a.

4

Oko raskrsnice Knez Mihailove ulice i stare~ar{ije (danas ulice Kraqa Petra) podi`u se ku}enajuglednijih beogradskih porodica, ali i poslovno--stambene zgrade. One imaju istu arhitektonskuvrednost kao zgrade u evropskim metropolama. Pe~at centru grada davali su Kapetan Mi{ino zdawe,Pan~i}ev park, Velika pijaca, moderni hoteli.

Palata Marka Stojanovi}a, viceguvernera Narodne banke, zavr{ena je oko 1889. godine. Danas se u toj zgradi u Knez Mihailovoj ulicinalazi Akademija likovnih umetnosti.

Kao centralni trg izdvajao se Pozori{ni trg, na kojem su senalazili Narodno pozori{te, Uprava fondova (dana{wi

Narodni muzej), spomenik knezu Mihailu, Kolar~evapivnica i glavna po{ta. Trg je bio blatwav i pun rupa, s ru{evinama Stambol-kapije (poru{ene 1867), nekada

najva`nijeg ulaza u grad.

„KOD KOWA“

Prvi javni spomenik podignut je 1848. u slavu poginulih u borbi protiv Turaka. Me|utim, kao prvi javni spomenikprestonice naj~e{}e se pomiwe spomenik knezu Mihailu

Obrenovi}u, podignut 1882. godine na Pozori{nom trgu.Spomenik je delo ~uvenog italijanskog vajara Enrika

Pacija. Pri~alo se da neki Beogra|ani nisu mogli da mu oproste {to je kneza ostavio gologlavog.

Otkrivawe spomenika knezu Mihailu

Godina 1867. i imena gradova

ispisani na postoqu spomenika

knezu Mihailu podse}aju nas

na jedan od najzna~ajnijih

doga|aja u srpskoj istoriji

– predaju gradova srpskoj vojsci,

odnosno oslobo|ewe Beograda

od turske vlasti.

PREDAJA KQU^EVA

5

Natpisi s postoqa spomenika knezu Mihailu

Na odlasku iz prestonice Enriko Paci

poru~io je Beogra|anima: „Ganutog srca

polazim iz ove mile varo{i, iz ovog krasnog

sedi{ta mlade ali vite{ke kraqevine…

Italijan sam du{om i ose}ajem – a srcem

i odu{evqewem sam Srbin.“