Yeni Medya Ortamlarında Nefret Söylemi

;, Projesi kapsammda, nyla yayt mlanmt~ttr.

tem.erde, Avrupa Birligi ~rl Naumann Vakft, 1 Lutlimited _:ade edilen giiri.i~ ve n gor~lerini yansttmaz.

MEDYA VE NEFRET SiiYLEMi KAVRAMLAR, MECRALAR, TARTI,MALAR

MEDYA VE NEFRET SOYLEMi Kavramlar, Mecralar, Tart1~malar

Bu kitap, Medyada Nefret Soyleminin izlenmesi Projesi kapsammda, Friedrich Naumann Vakf1 ve Danida'nm katk1lanyla yay1mlanm1~t1r.

ISBN 978-605-86570-9-0

Editor Mahmut<;:mar

Yay!na Hamlayan AI tug Y1lmaz

Tasanm Sera Dink

Grafik Uygulama Erge Yeksan

Proje Koordinatorleri

Melisa Akan Nuran Geli~li Zeynep Arslan

2009yilmdan beri devam eden bu proje,farkll diinemlerde, Avrupa Birligi Demokrasi ve insan Haklan Avrupa Arac1, Friedrich Naumann Vakj1, Global Dialogue, ingiltere Biiyiikelyiligi, Free Press Unlimited ve Dan ida tarafmdan desteklenmi~tir. Bu kitapta ifade edilen gii rii~ ve dii~iinceler yazarlara ait olutJ, destekyi kurulu~larm giirii~lerini yans1tmaz.

Bask1 Mas Matbaac1l1k San. ve Tic. A . ~.

Hamidiye Mah. Soguksu Cad. No: 3

34408 Kag1thane I istanbul

T: (212) 294 10 oo Sertifika No: 12055

istanbul, Aral1k 2013

HRAHT DiNK Villi HRAHT DINK FOUNDATION ll!!b'l SIU OOilPII

© Hrant Dink Vakf1 Yaymlan

Halaskargazi Cad. Sebat Apt. o 74h Osman bey, ~i~li, 34371 istanbul

T: 0212 240 33 65

F: 0212 240 33 94 [email protected] www.hrantdink.org

MEDYAVENE KAVRAMLAR, MECR

. YENI MEDYA ORTAMLARINDA NEFRET SOYLEMi Tugrul Cornu Mutlu Binark

YENi MEDYA ORTAMLARINDA NEFRET SOYLEMi 199

Yeni medya; web 2.0, cep telefonlan, PDA'ler, dijital oyunlar ve oyun

ortamlan gibi yeni ileti~im arat;lanndan olu~maktad1r. Web 2.0, 'pay

la~lm' ad 1 altmda toplanabilen internet uygulamalan olarak ozetle

nebilmektedir. Bu uygulamalar arasmda Facebook gibi toplumsal

payla~1m aglan, YouTube gibi video payla~1m aglan, Twitter gibi

mikroblog uygulamalannm yan1 s1ra, Wordpress ya da Blogger gibi

blog uygulamalan ile <;e~itli fotograf ve mi.izik payla~1m aglan ve hat

ta sozli.ikler yer almaktad1r. Web 2.o'm admda ge<;en '2.o', yaz1lim

si.iri.imlerine gonderme yapmaktad1r. Ancak bu gonderme, yaln1zca

sistem i tan1mlamak it;in kullan1lmaktad1r. Diger bir deyi~le, Web 2.0

ayn bir yaz1l1m degildir.

Haz1rlanm1~ bir i<;erige internet taray1c1lar i.izerinden ula~1lmas1 ve bu

i<;erigin gori.inti.ilenmesi durumu Web 1.0 ad1 altmda tammlanmak

tadlr. Web 2.0 uygulamalarda ise, i<;erik, uygulama kullan1c1lan tara

fmdan i.iretilmekte ve diger kullan1c1larla payla~1lmaktad1r. Yukanda

an1lan 'payla~1m' tam da bu nedenle Web 2.0 uygulamalann temelinde

yatmaktad1r. Bu nedenle, Web 2.0 uygulamalarda yer alan it;erikler,

gelenekse l medyadakinin aksine, <;ok say1da kullan1c1 tarafmdan i.ire

tilmekte, yeniden ve yeniden dola~1ma sokulmakta, yine aym kulla

n1c1lara ula~arak ti.iketilmektedir. 'Yeni medya' ifadesinin, Web 2.0'1

kapsamakla birlikte yalmzca onunla sm1rl1 olmamas1, i<;eriklere farkl1

cihazlarla eri~ilebi lmesi ve farkl1 bit;imlerle ti.iketilebilmesinden ileri

gelmektedir. 'Yeni medya' kavram1, tek tip bir olguyu, tek tip bir cihaZI

ya da tek tip bir teknolojiyi ifade etmemektedir. Bu nedenle, bu kavra

mlnm bugi.in kullan1ld1g1 alanlan tan1mlayan tek bir tan 1m yapmak ne

redeyse mi.imki.in degildir (Comu, 2012, s. 11) . Yeni medya it;in, var olan

medya bit;imleri ile yeni teknolojik olanaklar arasmda si.irekli degi~

mekte alan bir etkile~im zinciri ~eklinde bir tan 1m yapmak olanaklid1r.

Yeni medya ortamlannda nefret soyleminin nefret siteleri, elektronik

nefret postalan, forumlar, <;evrimi<;i haber siteleri ve okur yorumlan,

200 MEDYA VE NEFRET SiiYLEMi

taray1c1 oyunlan ve dijital oyunlar, IRC'ler' ile c;:e~itli diger sosyal ag

uygulamalannda yayild1g1 gi:iri.ilmektedir. Ne var ki bunlar, yeni med

ya ortammdaki yegane uygulamalar olmad1gmdan, nefret si:iylemi

nin yay1lmas1na olanak tan1yan uygulamalann bu say1lanlarla S1mrl1

oldugu di..i~i..ini..ilmemelidir . internetin h1zl1 ve merkezi olmaktan uzak

yap1s1, her gec;:en gi..in yeni uygulamalann, aglann, payla~1m ve ileti

~im bic;:imlerinin ortaya c;:1kmasma olanak tan1maktad1r. Buna paralel

olarak, yeni medya dolay1m1yla nefret si:iyleminin yay1lmasmda c;:e~it

lilik her gec;:en gi..in artmaktad1r.

Yeni medyay1, gazete-dergi yaymcll1g1, radyo-televizyon yay1nlan,

sinema filmleri gibi geleneksel medya arac;:lanndan farkl1la~t1ran,

genel-tammlay1c1 birtak1m i:izel likler s1ralanabilir. Bu i:izellikler cihaz

veya metin di..izeyinde farkli medya i..iri..inlerinde bulunabilmektedir ve

her zaman, her i:irnekte hepsinin bulunmas1 ~art1 yoktur.

DIJITALLIK

Dijitallik, medya i~lemlerinde ve rilerin say1lara di:ini..i~ti..iri..ilmesi anla

mma gelmektedir. Say1sal kodlann depolanmas1, i~lenmesi ve dijital

hatlar i..izerinden (c;:evrimic;:i) dola~1m1 kolay ve h1zl1dlr. Dijital olma

yan sistemlere 'analog' sistemler denmektedir. Analog sistemlerde,

bir veri yaln1zca onu okuyabilecek donan1m tarafmdan anlaml1 hale

getirilip i~lenebilmektedir. Analog sistemlerle ilgili en bilindik i:irnek

lerden biri olarak filmler ele almabilir. Bir film i..izerinde gi:iri..inti..ini..in

olu~abilmesi ic;:in gerekli di..izeyde 1~1ga, film i..izerinde olu~an gi:iri..inti..i

ni..in daha sonra diger gi:iri..inti..i/1~1klardan etkilenmeyerek kalmas1 ic;:in

ise kimyasal i~lemlere tabi tutulmasma ihtiyac;: vard1r. Dijital sistem

lerde ise ti..im veriler say1sal kodlara di:ini..i~ti..iri..ildi..igi..inden, bu kodlara

c;:e~itli yaZ1l1mlar arac1lig1yla ula~ 1lmas1 (okunmas1), degi~tirilmesi,

di..izenlenmesi ve kopyalanmas1 son derece kolayd1r. Hatta denebilir

ki, kolay kopyalanabilirlik, bugi..in kullan 1lan pek c;:ok uygulamanm te

melini olu~turmaktad1 r. Analog sistemlerde yap1lan kopyalamalarda,

orijinal kay1t ile kopyalar arasmda belirli di..izeyde bozulma olmakta

dlr. Dijital sistemlerde ise, kopyanm ic;:erdigi kodlar ile orijinalin ic;:er

digi kodlar aym oldugundan, kay1tlanan veride herhangi bir bozulma,

eksilme ya da kalite farklil1g1 bulunmamaktad1r.

IRC (Internet Relay Ch at)o internet temelli soh bet odas1

20. yi..izy!lm sonlanna dogru, diji

c;:1karak i leti~im sekti:iri..inde kultc;

metin, sonra ses ve daha sonra c

hale gelmi~tir (Lister ve dig., 200

ni..i~ti..iri..ilmesiyle, si:iz konusu ver

ve uzak mesafelerden agi le kola,

ba~ta internet olmak i..izere ag de

tal kodlar ve bu kodlann kopyala'

d1r. "Internet, televizyon ve film~ bi..iti..in medyan1n dijital b1r kodu r:

yaln1zca bu medyay1 kar~ 1l1kll ce

ko layca kopyalanmasm1 ve ba~ a

saglar" (de Mul'dan akt. Binark £

ETKiLE~iMSELLiK

Etkile~imsellik, yeni medyanm ar

n1mlanmaktad1r. Gelenekse l mea

c;:ok pasif durumda olmas1 ve kend

mek arasmda bir sec;:im yapmas1 ~

lamalannda izleyici metinle daha

kendi istedigi gibi (istedigi zanw1,

i:izgi..i rce ula~1r. Bu nedenle, yeni ,..

bir kullan1m pratigi ve buna bagli

artt1g1 gaze c;:arpmaktad1r. Tam d;:

ticisi, izleyici veya okuyucu olarak

(Lister ve dig., 2009, s. 21).

Etki le~im sellik i:izelliginin, yen i n

biri olarak tan1mlanmasm1n alt1n1

ki bireysel sec;:im ve tercihlerin bi.i'

~imsellik i:izelligiyle yeni medya, h

olu~turma, arama, payla~ma ve dii

~ime girme imkanm 1, geleneksel rr

verir (Lievrouw ve Livingstone, 200

da, farkl1 di.izeylerde etkile~ im g6·1

bir internet sitesinin ziyaret edilme

adresin in yaz1lmas1, ag i..izerindeki I

lamma gelmektedir. Bu i:irnekte ku ll

:tr, IRC'ler' ile ~e~itli diger sosyal ag

nektedir. Ne var ki bunlar, yeni med

l alar olmad1gmdan, nefret sbylemi

uygulamalann bu say1lanlarla s1mrli

netin h1zl1 ve merkezi olmaktan uzak

amalann, aglann, payla~1m ve ileti

a olanak tan1maktad1r. Buna paralel

efret sbylemin in yay1lmasmda ~e~it-

tJnclllgl, radyo-televizyon yaymlan,

medya ara~lanndan farkl1la~t1ran,

1kler s1ralanabilir. Bu i::izellikler cihaz

ya i..iri..inlerinde bulunabilmektedir ve

bulunmas1 ~art1 yoktur.

ri lerin say1lara di::ini..i~ti..iri..ilmesi anla

nn depolanmas1, i~lenmesi ve dijital

a_;;1m1 kolay ve h1zlid1r. Dijital olma

~r denmektedir. Analog sistemlerde,

ek donan1m tarafmdan anlaml1 hale

>g sistemlerle ilgili en bilindik i::irnek

labilir. Bir film i..izerinde gori..inti..ini..in

~ 1 ~ 1ga, film i..izerinde olu~an gori..inti..i

lklardan etkilenmeyerek kalmas1 i~in

masma ihtiya~ vard 1r. Dijital sistem

ua doni..i~ti..iri..ildi..igi..inden, bu kodlara

~1lmas1 (okunmas1), degi~tirilmesi ,

son derece kolayd1r. Hatta denebilir

utlamlan pek ~ok uygulamanm te

;istemlerde yap1lan kopyalamalarda,

ia belirli di..izeyde bozulma olmakta

mm i~erdigi kodlar ile orijinal in i~er

ltlanan veride herhangi bir bozulma,

unmamaktad1r.

::E: odas1

YENi MEDYA ORTAMLARINDA NEFRET SiiYLEMi 201

20. yi..izy1l1n sonlanna dogru, dijital kodlama laboratuvar ortammdan

~1karak ileti~im sektori..inde kullan1lmaya ba~lam1~tlr. ilk olarak yaz1l1

metin, sonra ses ve daha sonra da gori..inti..i, dijital olarak kodlanabilir

hale gelmi~tir (Lister ve dig., 2009, s. 18). Verilerin say1sal kodlara do

ni..i~ti..iri..ilmesiyle, sbz konusu veriler ~ok ki..i~i..ik alan lard a depolanabilir

ve uzak mesafelerden agile kolaylikla eri~ilebilir hale gelmi~tir. Bugi..in

ba~ta internet olmak i..izere ag destekli pek ~ok yapmm temelinde diji

tal kodlar ve bu kodlann kopyalanabilirligi (aktanlabilirligi) yatmakta

dir. "internet, televizyon ve film gibi eski multimedyadan, uygulanan

bi..iti..in medyanm dijital bir kodu payla~mas1yla aynlir. Dijital karakter

yaln1zca bu medyay1 kar~1likli ~evrilebilir yapmakla kalmaz, onlann

kolayca kopyalanmas1111 ve ba~ka betimlerin i~ine yerle~tirilmesini de

saglar" (de Mul'dan akt. Binark ve Loker, 2011, s. 9).

. . . ETKILE~IMSELLIK

Etkile~imsellik, yeni medyanm anahtar bzelliklerinden biri olarak ta

n1mlanmaktad1r. Geleneksel medyada izleyicinin/okuyucunun daha

~ok pas if durumda olmas1 ve kendisine verileni ti..iketmek ile ti..iketme

mek arasmda bir se~im yapmas1 sbz konusu iken, yeni medya uygu

lamalannda izleyici metinle daha fazla ili~ki kurar, bilgi kaynaklanna

kendi istedigi gibi (istedigi zaman, istedigi mekanda, istedigi i~erige),

bzgi..irce ula~1r. Bu nedenle, yeni medya kullan1mmda, bireysetle~mi~

bir kullan1m pratigi ve buna bagl1 olarak ku llaniCJnln tercih ~ansmm

artt1g1 gaze ~arpmaktad1r. Tam da bu nedenle, yeni medyanm ti..ike

ticisi, izleyici veya okuyucu olarak degil, 'kullamCI' olarak tan1mlan1r

(Lister ve dig., 2009, s. 21 ) .

Etkile~imsellik bzelliginin, yen i medyanm anahtar bzetliklerinden

biri olarak tan1mlanmasmm altmda yeni medya uygulamalannda

ki bireysel se~im ve tercihlerin bi..iyi..ik bnemi bulunmaktad1r. Etkile

~imsellik bzelligiyle yeni medya, kullamc1lara se~ici bir bi~imde i~erik

olu~turma, arama, payla~ma ve diger bireyler ya da gruplarla etkile

~ime girme imkanm1, geleneksel medyanm saglayamayacag1 ol~i..ide

verir (Lievrouw ve Livingstone, 2007, s. 25). Farkll ag uygulamalann

da, farkli di..izeylerde etkile~im gori..ilebilmektedir. brnegin herhangi

bir internet sitesinin ziyaret edilmesinde, internet taray1c1ya internet

adresinin yaZ1lmas1, ag i..izerindeki bir sunucudan bilgi istenmesi an

lamma gelmektedir. Bu brnekte kullaniCinln istedigi i~erige ula~mas 1,


ag sistem iyle kurulan etkile~imi gostermektedir. Kullan1c1nln ula~t1g1

veri ile etkile~ime girebilmesi de soz konusudur. brnegin ~evrimi~i bir

haber sayfas1n1 ele al1rsak, kullan1c1 bir haber portal1111 ziyaret edebi

lir, haberi okuyabilir, daha sonra bu habere yo rum yapabilir ve yapt1g1

yorumu o sayfaya kaydedebilir. Boylelikle kullaniCinln yapt1g1 yo rum,

u la~1lan o sayfa i ~eriginin bir par~as1 haline gelir.

Yen i medyada yer alan etkile~imsellik ozelligi ile, kullan1c1 yal111zca

ag ya da ag uygulamalan ile degil, ag uzerinde bulunan diger kullan1-

c1 larla ya da agdan bag1mS1Z olarak cihazlarla da etkile~ime girebilir.

Dahas1, kullaniCIIllll kurdugu etki le~im, e~zamanl1 ya da e~zamanl1

olmayan, bir ba~kas1 ile ya da ba~ka pek ~ok ki~i ile kurulabilmektedir.

HiPERMETiNSELLiK

"Yunanca 'hyper' sozcugunden tUreyen, 'otesinde, uzerinde, d1~1nda'

anlam!anna ge!en 'hi per' sozcugu, metin sozcugu i!e birle~ince, arayu

zeydeki bir metnin ba~ka metinlerle olan i!i~kisine i~aret eder" (Binark,

2009, s. 6o) . Hipermetinse!ligin, yeni medyanm ozelliklerinden biri

olarak t an1mlanmas1, bir metnin farkl1 metin!ere ayn1 anda baglant1 ve

rebilmesinden kaynaklanrnaktad1r. Hipermetinse!lik oze!liginin fark1,

gi ri~, geli~me, sonu~ bolum!erinden olu~an gelenekse l yaz1 yazma for

matma k1yasla, metinlerin, kul!aniCIYI bamba~ka i~eriklere yonlendiren

hipermetinler sayesinde belirli bir duzenden uzak okuma ve yazma

pratiklerini ortaya ~1karm1~ olmas1d1r. Metinde yer alan her par~a, kul

la111c1y1 farkl1 metinlere goturebilecek baglant1 yol!an i~e rebilmektedir.

"Boyle!ikle okuyucuya 'dogrusal olmayan' ya da be!ki daha dogru bir

ifadeyle '~oklu dogrusal' bir deneyim sunar. Bir baglant1y1 tak ip etmek

dogrusal bir sure~tir; ancak metinde sunulan baglantllann say1ca ~ok

lugu, ~ok say1da yol izlemeyi olanakli k1 lar" (Lister ve dig., 2009, s. 29).

Hipermetinsellik ozelligi , bir internet sayfasmda yer alan baz1 i~erikle

rin uzerinde i ~aretleme aracmm el ~eklini ald1g1 ornekte rahatlikla go

ru lebilmekted ir. Bu, o i~erigin ba~ka bir i~erige dogru veri yoluna sahip

oldugu ve i~aretlenmesi durumunda kullan1c1ya bu yeni verinin gos

terilecegi anlamma gelmektedir. Bu yeni veri, goruntulenmekte olan

veri ile ay111 sunucuda bu!unabilecegi gibi, ag uzerindeki bamba~ka bir

sunucuda da bulunabilmektedir. Ula~1lan yeni i~e rik, kul!anlclnlll takip

edebilecegi pek ~ok farkl1 hipermetin bannd1rabilir. Hipermetinlerin tek

bir cihaz, tek bir ag, tek bir uygular

takip edebilecegi baglantllann sor

YAYILIM

Yeni medya uygulamalan, di jita!

g1, veri!ere ag uzerinden eri~i len L

ve rinin ve i~erigin yay1lim1 n1 ko!

tarafmdan farkl1 verilerin ku!!an1

ti~imin ger~ek!e~t igi bu ag, ~ogur

daha dogru bir ifade ile, bi rbirine

bir yap1 olsa da, yerel aglar gibi, d

malar da bu!unmaktad1r. "B ir agu

hiyerar~ik olmak yerine yayg1n da,

bir duzendekinin aksine, dugLim n

yabilir" (Coleman, 2012, s. 26). Bu

'ag' kavram1, ge!enekse! medyad2

I!eti~im, ~ebeke yakla~1m 1nda bl.

medya uygu lama!annda iki taraf <

uzayabi!en bir yap1 ta~1maktad 1r. I

bir arada ~ali~abilmekte ve ku!lanu

eri~ebi!mektedir. Yay1!1m oze!!igi,

ve hipermetinse!lik gibi ozel! ikleri

saglamaktad1r. Ag teme!li yay1lnr

~ok farkli zamanda, ~ok farkl1 i ~e ri ~

2009, s. 33). Ozet!e, yay1!1 m, ag uz

h1zla dag1lmas1n1, bu metne fark li z

ve yeniden eri~ilebi!mesini ifade ec

Boy!elikle, yay1lim ozelligi, tiJket ict

ureticilige dogru katlllmlannl artlrc

ve dig., 2009, s. 35).

SANALLIK

Yeni medyan:n ozelliklerinden biri

ile kurdugu ileti~imin niteligin i tan u

ya orada olma hissini saglar" (B ina

dendiginde ak!a gelen imge ~ogu r

n i gostermektedir. Kullamcmm ula~t1g1

:le soz konusudur. Ornegin c;:evrimic;:i bir

llan1 c1 bir haber portalm1 ziyaret edebi

lra bu habere yo rum yapabilir ve yapt1g1

r. Boylelik le kullan1cmm yapt1g1 yo rum,

Jarc;:asl haline gelir.

~ im se l lik ozelligi ile, kullan1c1 yaln1zca

egil, ag uzerinde bulunan diger kullam

>larak cihazlarla da etkile~ime girebili r.

etkile~im, e~zamanl1 ya da e~zamanl1

Ja~ka pek c;:ok ki~i ile kurulabilmektedir.

n tureye n, 'otesinde, uzerinde, d1~1nd a'

jgu, meti n sozcugu ile birle~ince, arayu-

1lerle alan i l i~kisine i~aret eder" (Binark,

~in, yeni medyanm ozelliklerinden bi ri

n fark l1 metinlere aym and a baglant1 ve

:adlr. Hipermetinsellik ozelliginin fark1,

nden olu~an geleneksel yaz1 yazma for

.amc1y1 bamba~ka ic;:eriklere yonlend iren

i bir duzenden uzak okuma ve yazma

1as1d1r. Metinde yer alan her parc;:a, kul

Jilecek baglant1 yollan ic;:erebilmektedi r.

al olmayan' ya da belki daha dogru bi r

neyim sunar. Bir baglant1y1 takip etmek

~ t in de sunulan baglant1lann say1ca c;:ok

.anakli k1 lar" (Lister ve dig., 2009, s. 29) .

ternet sayfasmda yer alan baz1 ic;:erikle

n el ~eklini ald1g1 ornekte rahatl1kla go

>a~ka bir ic;:erige dogru veri yoluna sah ip

nunda kullan1c1ya bu yeni verinin gos

li r. Bu yeni veri, goruntulenmekte alan

ilecegi gibi, ag uzerindeki bamba~ka bir

;r. Ula~1lan yeni ic;:erik, kullan1cmm taki p

11etin bannd1rabilir. Hipermetinlerin tek

YENi MEDYA ORTAMLARINOA NEFRET SOYLEMi 203

bir cihaz, tek bir ag, tek bir uygulama ile S1111rl1 olmamas1, kullan1c1lann

takip edebilecegi baglantllann sonsuz olmas1 anlamma gelmektedir.

YAYILIM

Yeni medya uygulamalan, dijital verilerin bir ag uzerinden dola~tl

gl, verilere ag uzerinden eri~ilen uygulamalard1r. Ag tabanli bu yap1,

verinin ve ic;:e rigin yaylllrnlrll kolayla~t1rmakta, farkli uygulamalar

tarafmdan farkli verilerin kullan1lmas1n1 olanakl1 k1lmaktad1r. ile

ti~imin gerc;:ekle~tigi bu ag, c;:ogunlukla, internet gibi s1n1rslz, ya da

daha dogru bir ifade ile, birbirine baglanm1~ aglardan olu~an buyuk

bir yap1 olsa da, yerel aglar gibi, daha kuc;:uk aglarda c;:al1~an uygula

malar da bulunmaktad1r. "Bir agm en belirleyici ozelliklerinden biri,

hiyerar~ik olmak yerine yaygm dag1liml1 olmas1d1 r. Bir ag, hiyerar~ik

bir duzendekinin aksine, dugum noktalanndan her yone dogru uza

yabilir" (Coleman, 2012, s. 26) . Bu nedenle, yeni medyada kullan1lan

'ag' kavram1, geleneksel rnedyadaki '~e beke' kavrammdan farkl1d1r.

ileti~ im , ~ebeke yakla~tnl i nda buyu k olc;:ude tek yonlu iken, ye ni

medya uygulamalannda iki taraf arasmda ve farkli noktalara dogru

uzayabilen bir yap1 ta~1maktad1 r. Boylelikle, say1s1z farkli uygulama

bir arada c;:al1~abilmekte ve kullamc1lar bu uygulamalardan her bi rin e

eri~ebilmektedir. Yay1l1m ozelligi, daha once say1lan etkile~imsellik

ve hipermetinsellik gibi ozelliklerin c;:al1~abilmesi ic;:in uygun ortam1

saglamaktad1r. Ag t emelli yay1l1m sayesinde, c;:ok say1da ku llamc1,

c;:ok farkli zamanda, c;:ok farkl1 ic;:erige ula~abilmektedir (Lister ve dig.,

2009, s. 33). Ozetle, yay1l1m, ag uzerinden "arayuzeydeki bir metnin

h!Zla dag1lmasm1, bu metne farkl1 zamanlarda ve uzamlarda yeniden

ve yeniden eri~ilebilmesini ifade eder" (Binark ve Loker, 2011, s. 12) .

Boylelikle, yay1lim ozelligi, tijketicilerin aktif alimlayl clllktan gerc;:ek

ureticilige dogru kat1limlann1 art1rabilmelerini saglamaktad1r (Lister

ve dig. , 2009, ~ . 35).

SANALLIK

Yeni medyanm ozelliklerinden biri alan sanall1k, kullamcmm arayuz

ile kurdugu ileti~imin niteligin i tammlamaktad1r. " Sanall1k, ku llaniCI

ya orada alma hissini saglar" (Binark ve Loker, 2011, s. 12). 'Sanallik'

dendiginde akla gelen imge c;:ogunlukla sanalligm kendisine degil,


bunu tecrube eden bireye ait bir imgedir. Sanall1 k, asl1nda, ki~ilerin

<;evrimi<;i ileti~ im halindeyken olduklanm hissettikleri uzam olarak

tan1mlanabi lir. Bu uzam, "telefonla konu~urken oldugunuz yer"

(Rucker vd, 1993) veya "te lefonda oldugunuzda ortaya <; 1kan uzam:

bu s1rada tam olarak otu rdugunuz ya da konu~tugunuz diger ki~inin

oturdugu yer degildir, ama bu ikis inin tam aras1d1r" (Mirzoeff, 1999)

~eklinde tan1mlanm1~t1r (akt. Lister ve dig., 2009, s. 36) . Dolay1s1yla,

sanal olan1n ger<;ek olmad1g1n1 soylemek dogru degildir. "Ag tabanl1

medya ve ag tabanl1 oznelligin en onemli ozellikler i, sanal mevcudi

yet dolay1mlama yoluyla bir yerde olma duygusu ve bununla yakln

dan ili~kili olan birlikte mevcudiyet dolay1mlama yoluyla ba~kalanyla

birlikte olma duygusu kavram1yla ili~kilidir" (Coleman, 2012, s. 144).

Telefon konu~malanyla ya da e-postalar uzerinden kurulan ileti~imin

ger<;ek olmas1 gibi, sanal uzamdaki ileti~im de ger<;ektir.

MULTiMEDYA Bi~EMSELLiGi

"Yeni medyan 1n sahip oldugu multimedya bi<;emselligi gostergelerin,

simge sistemlerinin, ileti~im <;e~itlerinin, farkl1 veri turlerinin tek bir

ara<;ta toplanm as1d 1r" (van Dijk'tan akt. Binark, 2007, s. 21-22). Her

ne kadar in ternet ve ag uygulamalan i<;in ge<;erl i oldugu di.i ~unUlse

de, yeni medya cihazlannm bi.iyuk <;ogunlugu nda da mu ltimedya bi

<;emselligi gorLilmektedir. Pek <;ok cep telefonu ve portatif muzik <;a

larlarda dahi imge, ses, metin ve say1sal verileri okuyup i ~leyebi lme

ozellikleri bir arada bulunmaktad1r. S1radan bir internet deneyimine

bak1ld1gmda da multimedya bi<;emselligi en a<;1k haliyle gori.ilebilir.

Bir internet sayfasmda ayn1 anda bir<;ok metin, hipermetin, gorse[

(fotograf veya illi.istrasyon ), video ve/veya muzik ogelerinden birka<;l

rahatl1kla bulunabilmektedir (c;omu, 2012, s. 26).

Yukanda say1lan ozellikler bir arada bu lundugunda, geleneksel med

yadakinin aksine, her bir kullan1c1n ln i<;erik i.iretmesine ve urettigi

i<;e rigi yaymas1na olanak tan1mas1 bakrmmdan onemlidir. OECD'nin

yapt1g1 tan1mlamaya gore " .. . [k]ullan1c1 ti.irevli i<;erik, bi.iyuk sosyal

etkiler bannd1ran bir olgudur. Kullan 1c1lann enformasyon uretimi,

dag1trm1, eri~imi ve yeniden kullan1m bi<;imlerindeki degi~im ile kul

laniCI ozerkligi, kat1l1m, <;e~itlilik ve yarat1c1lrk artm1~t1r . Kullan1c1

turevli i<;erik ayn1 zamanda ki~ilerin bilgi-ileti~im teknolojileriyle il

gili yeteneklerinin geli~mesini saglar. A<;rk bir platform oldugundan,

kullan1c1 turevli i<;erik, politik ve sc

~Lince <;e~itliligini geni~leti rken en

de ozgurli.iguni.i de artmr" (2oo8,

ve dag1t1m1 ile, geleneksel medya1

i<;erik, ag dolay1m1yla farkl1 kullar

mun olumlu tarafmda du~unce ve

taraf1nda ise, yen i medyan1n, nefr·

kullan1lmasm1 beraberinde getirm

KullaniCilann i<;er ik uretmesi ve bl

den ba~kalanyla payla~mas1 Web:

dan sonra olu~mam1~t1r. Bu uygul

dogas1, kullan 1c1lann olu~tu rdu

rinden payla~masma izin verm i ~t i

i<;eriklerin daha kolay, daha h1zl1 bi

~1lmasm1, diger taraftan farkli kull

pay la~1m yap1lmad1g1nda da far l

ula~abilmesini olanakl1 kilm1~t 1 r.

29 Avrupa ulkesinde ger<;ekle~t ir"

mi<;i c;ocuklar) projesind e, internE

alt1 <;izilerek '1rk<;1/nefret materya

ortamlarda kar~1la~t1g1 riskler ara~

2oo8) . Ayn1 <;al1~mad a, kullan1c1 t

naklar arasmda yer almaktad1r. B1

risklgr i ve olanaklan ayn1 anda b

denle tek bir noktaya bakil1p diger

sonu<;lar doguracag1 a<;1kt1 r. Yen i

bir yan1yla kullan1c1lara Sln lrSIZ I

kullan1c1lann kend i 'soz'lerini ay

ula~tlrmalanna olanak saglarken,

kisiyle 1rk<;r/nefret i<;eriklerin in de

Dolay1sryla, yeni medyanm 'dog1

kazanmaktad1r. 'Dogru ve nitelikl

kavram 'yeni medya oku ryazarl1gr

zarlrgm1, 'bilgisayar ve internet o

i.izerinde sunulan bilgi kumeler i a

me, i<;erigin nas1l dege rlend irilme~

gerektigini bilebilme ve eri~ile n b

bilebilme" (akt. Binark, 2012) olar;

ir imgedir. Sanall1k, asl1nda, ki~ilerin

Jlduklann1 hissettikleri uzam olarak

efonla konu~urken oldugunuz yer"

da oldugunuzda ortaya c;1kan uzam:

1uz ya da konu~tugunuz diger ki~inin

isinin tam aras1d1r" (Mirzoeff, 1999)

ster ve dig., 2009, s. 36). Dolay1s1yla,

;oylemek dogru degildir. "Ag tabanl1

en onemli ozellikleri, sanal mevcudi

·de alma duygusu ve bununla yakm

ret dolaylmlarna yoluyla ba~kalanyla

Ia ili ~kilidir" (Coleman, 2012, s. 144).

postalar uzerinden ku rulan ileti~irnin

aki ileti~im de gerc;ektir.

Jlt imedya bic;emselligi gostergelerin,

?itlerinin, farkl1 veri turlerinin tek bir

' tan akt. Binark, 2007, s. 21-22). Her

11alan ic; in gec;erli oldugu du~unulse

i.ik c;ogunlugunda da multimedya bi

Jk cep telefonu ve portatif muzik c;a

e say1sal verileri okuyup i ~leyebilme

td1r. S1radan bir internet deneyirnine

:emselligi en ac;1k haliyle gorulebilir.

da birc;ok metin, hipermetin, gorse[

~0 ve/veya muzik ogelerinden birkac;l

JmU, 2012, S . 26).

ada bulundugunda, geleneksel med

,,cmm ic;erik uretmesine ve urettigi

1s1 bak1m mdan onemlidir. OECD'nin

.]ullan1c1 turevli ic;erik, buyuk sosyal

ullan1C1lann enformasyon uretimi,

.an1m bic;imlerindeki degi~im ile kul

ve yarat1c1l1k artm 1~t1r. Kullan1c1

lerin bilgi-ileti~im teknolojileriyle il

:J.glar. Ac;1k bir platform oldugundan,

YENi MEOYA ORTAMLARINOA NEFRET SOYLEMi 205

kullan1c1 turevli ic;erik, politik ve sosyal tart1~malan zenginle~tirip du

~unce c;e~itliligini geni~letirken enformasyonun serbest ak1~1111 ve ifa

de ozgurlUgunu de art1m" (2oo8, s. s). Kullan1c1 turevli ic;erik uretimi

ve dag1t1m1 ile, ge leneksel medyada kendine yer bulamayan pek c;ok

ic;erik, ag dolay1m1yla farkl1 kullan1c1lara ula~abilmektedir. Bu duru

mun olumlu taraf1nda du~unce ve fikir c;e~itliliginin artmas1, olumsuz

tarafmda ise, yeni medyanm, nefret ic;erigi uretip dag1tmak amac1yla

kullan1lmasm1 beraberinde getirmesi yer almaktad1r.

Kullan1c1lann ic;erik uretmesi ve bu ic;erigi internet gibi bir ag uzerin

den ba~kalanyla payla~mas1 Web 2.0 uygulamalann ortaya <;lkmasm

dan sonra olu~mam1~t1r. Bu uygulamalardan c;ok once de, internetin

dogas1, kullan1c1lann olu~turduklan ic;erigi c;e~itli platforrnlar uze

rinden payla~mas111a izin vermi~tir. Ancak Web 2.0 uygulamalar, bu

ic;eriklerin daha kolay, daha h1zl1 bir bic;imde uretilebilmesini ve payla

~1lmasm1, diger taraftan farkl1 kullan1c1lann kendilerine dogrudan bir

payla~lm yapllmadlgmda da farkll kullanlcllann urettikleri ic;eriklere

ula~abilmesini olanakl1 k1lm1~t1r.

29 Avrupa ulkesinde gerc;ekle~tirilen EU Kids Online (Avrupa c;evri

mic;i c;ocuklar) projesinde, internetin bannd1rd1g1 risk ve olanaklann

alt1 c;izilerek '1rkc;1/nefret materyali/aktiviteleri', c;ocuklann c;evrimic;i

ortamlarda kar~1la~t1g1 riskler arasmda tan1mlanm1~t1r (Lobe ve dig.,

2oo8) . Ayn1 c;al1~mada, kullan1c1 tu revli ic;erik uretirni, c;evrimic;i ola

naklar arasmda yer almaktad1r. Burada da, yeni medya ortamlannm

riskleri ve olanaklan aym anda bannd1ran ortarnlar oldugu, bu ne

denle tek bir noktaya bak1l1p diger noktalann gorUlmemesin in hatali

sonuc;lar doguracag1 ac;1ktlr. Yeni medya ortamlan ve uygulamalan,

bir yan1yla kullaniCI[ara SlnlrSIZ bilgiye u[a~ma ozgurlugu tan1y1p,

kullan1c1lann kendi 'soz'lerini ayn1 ortamlarda diger kullan1c1lara

ula~tlrmalanna olanak saglarken, diger yandan, ayn1 ozelliklerin et

kis iyle 1rkc;1/nefret ic;eriklerin in dola~1mmda rol oynayabilmektedir.

Dolay1s1yla, yeni medyanm 'dogru ve nitelikli' kullan1lmas1 onem

kazanmaktad1r. 'Dogru ve nitelikli kullan1m' pratiklerini tan1mlayan

kavram 'yeni medya okuryazarl1g1'd1r. Arif Altun, yeni medya okurya

zarl1g1111, 'bilgisayar ve internet okuryazarl1g1' ad1 altrnda, "internet

uzerinde sunulan bilgi kumeleri aras1ndan istenilen bilgiye ula~abil

me, ic;erigin nas1l degerlendirilmesi gerektigi konusunda ne yapmas1

gerektigini bilebilme ve eri~ilen bilginin nas1l sunulmas1 gerektigini

bilebilme" (akt. Binark, 2012) olarak tan1mlamaktad1r.


Ag tabanl1 uygulamalarla alan ili~kisi, yeni medya okuryazarl1g1-

n1, metin tabanl1 ve/veya gorsel-i~itsel ileti~im bi~imlerine yonelik

medya okuryazarl1gmdan ay1rmaktad1r. Medya okuryazarlig1, genet

olarak bireyin medya metinlerin i al1mlamas1na yoneliktir. Diger ta

raftan, yeni medya okuryazarl1g1, metinlerin al1mlanmas1nm yan1 s1ra

uretimi ve dola~m1a sokulmas1yla da dogrudan baglant1lid1r (B inark

ve Gencel-Bek, 2007). Bu baglant1, kullan1cmm arad1g1 i~erige ve

ama~lad1g1 uretim ara~lanna ula~abilmesini tan1mlayan teknik bilgi

yi, hem de kullaniCinln kendisi ya da bir ba~kas1 tarafmdan uretilen

i~erigin dola~1ma sokulmas1 s1rasmda etik kodlan takip edebilmesin

de bulunmaktad1r.

Yeni medya ortam lannda nefret soyleminin ilk goruldugu orneklere

bak1ld1gmda, 1990'1! y1llann ortalarmdan itibaren, internetin 1rk~1 ve

yabancl du~manl orgutlenmeler tarafmdan kullanlmlnln arttlglnln

Birle~mi~ Milletler tarafmdan saptand1g1 gorulmektedir. Birle~mi~

Milletler Oze l Raportoru, 1997'de "internet, kamuoyunu etkileme

mucadelesinde yeni bir sava~ alam olmu~tur. Ha.ta, gazetelerin, der

gilerin, radyo ve televizyonun izler-kitle gen i~liginin gerisinde olma

sma ragmen, internet ~imdiden insanlann imgelemelerini, nefret,

1rk~1 ve anti-Semitik tedarik edicilerin iletileriyle ele ge~irmi~tir" sap

tamasml yapmaktad1r (akt. Binark, 2010, s. 20).

Simon Wiesenthal Merkezi'nin 'Online Terror and Hate: The First

Decade Report' [t:;evrimi~i Teror ve Nefret: ilk On Y1l Raporu] ba~l1kl1

~al1~masma (May1s 2oo8) gore, internetteki ilk nefret soylemi ornegi,

Bat1 Virginia'da ya~ayan Neonazi bir kullan1cmm 1983 y1lmda haber

le~me panosu (BBS) i.izerinden yayd1g1 1rk~1 i~erikler olmu~tur. Farkl1

ornekler bulunmakla birlikte, 199o'l1 y1llarda internet uzerindeki 1rk

~1/nefret i~eriklerinin artmaya ba~ lad1g1 belirlenmi~tir. Bu i~eriklerin

say1ca artmasmm altmda, internette yer alan uygulamalann saylsl

nm artmas1111n da etkisi vard1r. Ornegin 1995 y1lmda esi Ku Klux Klan

uyesi Don Black tarafmdan kurulan stormfront.org adli internet sitesi,

forum yap1sma sahip bir sitedir. Sitenin amacmm "beyaz ustunluk~u

bir topluluga" hizmet etmek oldugu, sit en in g i ri~inde yer alan tamm

lamada gorulmektedir. Simon Wiesenthal Merkezi 'nin May1s 2009'da

yay1mlad1g1 rapor ise 'Facebook, Youtube +: How Social Media Outlets

Impact Digital Terrorism and H:

Medya Dijital Teror ve Nefretin Et

l1gm1 ta~1r. Bu raporda, 1rk~1 i~e ri

ternet sitesi say1smm 10 bini a~t1g

anla~1labildigi gibi, nefret i~erikle r

~e~itli ag uygulamalannm buyuk o

You Tube gibi uygulamalar olabilrr

l1 degildir. Yine Simon Wiesenthal

toplantlsmda,3 internetteki nefret

art1~ oldugu saptanm1~ ve intern e·

engellemenin en iyi yolunun egit i

rikli mesajlann internette son der

ve dolay1s1yla pek ~ok ki~i tarafmd

olarak tuketildigi de vurgulanm1 ~t

OSCE 4 - ODIHR5 de, 2009'da yayw

Hate Crimes [Nefret Su~lann 1 Onle

Etme] ba~l1kl1 kitap~1kta, internet

kat ~eker. Bu ~al1~mada yer alan s.

nin ~iddet imgeleri ve sozleri barml

yeni uyelere ula~mayl, yen i uyeler

kapsammda verilen ornekler aras1

nuculan uzerinden gunluk olarak d

zik internet siteleri yer almakta, t i

ve "nefret su~lann1 normalle~t ire r

belirtilmektedir (2009, s. ss-s6). b. tespit, Simon Wiesenthal Merkezi

yarat1c1 bir bi~imde sunuldugu tes ~

ODIHR'in el kitabmda, inte rn et or

gorusuzlUk soylemlerin in, nefret s

dugu da belirtilmi~, nefret gruplar

2 httpJ/www.w iesenthal.com/atf/d/%7B54d3&5Ei

RELEASE_2.PDF (eri~im tarih io 10.07.2013).

3 httpJ /www.wiesenthal.com/site/apps/nlnetlco -

aspx?c= lsKWLbPJLnF&b=s711859&ct=84 30507= . ~

4 OSCE - Organization for Securi ty and Co-ope raton • (AGIT).

ODIHR- Office for Democratic Institutions and f-;...,_,

Ofisi.

1 ili~kisi, yeni medya okuryazarltgt

el-i~itsel ileti~im bi~imlerine yonelik

1aktad1r. Medya okuryazarl1g1, gene[

ni altmlamastna yoneliktir. Diger ta

t, metinlerin allmlanmasmm yam stra

;la da dogrudan baglanttltdtr (Binark

lant1, kullantctnm arad1g1 i~erige ve

a~abilmesini tantmlayan teknik bilgi

ya da bir ba~kast tarafmdan i.iretilen

tsmda etik kodlan takip edebilmesin-

t soyleminin ilk gori.ildi.igi.i orneklere

alanndan itibaren, internetin trk~t ve

~ r tarafmdan kullammmm artttgmm

saptandtgt gori.ilmektedir. Birle~mi~

'de "internet , kamuoyunu etkileme

.am olmu~tur. Hala, gazetelerin, der

~ler- ki tle gen i~liginin gerisinde olma

·n insanlann imgelemelerini, nefret,

:ilerin ileti leriyle ele ge~irmi~tir" sap

trk, 2010, s. 20).

'Online Terror and Hate: The First

· ve Nefret: ilk On Ytl Raporu] ba~ltklt

internetteki ilk nefret soylemi ornegi,

zi bir kullantcmm 1983 ytlmda haber

yaydtgt 1rk~1 i~erikler olmu~tur. Farkli

190'll ytllarda internet i.izerindeki trk

•a.;;lad tgt belirlenmi~tir. Bu i~eriklerin

nette yer alan uygulamalann saytst

Srnegin 1995 ytlmda esi Ku Klux Klan

.an stormfront.org adlt internet sitesi ,

Sitenin amacmm "beyaz i.isti.inli.ik~i.i

ugu, sitenin g i ri~inde yer alan tantm

iesenthal Merkezi'nin Mayts 2009'da

Youtube+: How Social Media Outlets


Impact Digital Terrorism and Hate'' [Facebook, Youtube+: Sosyal

Medya Dijital Teror ve Nefretin Etkilerini Nastl Ortaya Ctkanyor] ba~

ltgmt ta~tr. Bu raporda, trk~t i~erik ve terorist propaganda yapan in

ternet sitesi saytsmm 10 bini a~t1g1 belirtilmi~tir. Raporun admdan da

anla~tlabildigi gibi, nefret i~eriklerinin kolayllkla dola~tma girmesinde

~e~itli ag uygulamalannm bi.iyi.ik onemi vardtr. Bunlar, Facebook ya da

You Tube gibi uygulamalar olabilmekle birlikte, elbette bunlarla smtr

lt degildir. Yine Simon Wiesenthal Merkezi'nin, 8 Haziran 2010 tarihli

toplantlsmda,J internetteki nefret ir;erikli sitelerin saytsmda yi.izde 20

art1~ oldugu saptanmt~ ve internette nefret soyleminin yaytlma htzmt

engellemenin en iyi yolunun egitim oldugu belirtilmi~tir. Nefret ir;e

rikli mesajlann internette son derece yarat1c1 bir bir;imde sunuldugu

ve dolaytstyla pek ~ok ki~i tarafmdan, popi.iler ki.ilti.ir i.iri.ini.i gibi dogal

olarak ti.iketildigi de vurgulanm1~t1r.

OSCEL ODIHR5 de, 2009'da yaytmladtgt Preventing and Res~ondin9 to

Hate Crimes [Nefret Su~lann1 Onleme ve Nefret Sur;lanna Mi.idahale

Etme] ba~ltkll kitapr,:tkta, internet ortam1r1daki nefret soylemine dik

kat r;eker. Bu r;alt~mada yer alan saptamalardan biri , nefret ir,:erikleri

nin ~iddet imgeleri ve sozleri banndtrarak, ozellikle genr;leri hedef altp

yeni i.iyelere ula~mayt, yeni i.iyeler kazanmayt amar;ladtgtdtr. Calt~ma

kapsammda verilen ornekler arasmda, internet forumlan ve liste su

nuculan i.izeri nden gi.inli.ik olarak dagtttlan trkr,: t ir;erikler ile nefret mi.i

zik internet siteleri yer almakta, tum bu giri~imlerin nefret soylemini

ve nefret sur;lannt normalle~tirerek me~ru ktlmaya yonelik oldugu

belirtilmektedir (2009, s. ss-s6). Ozellikle nefret mi.izik siteleri ile ilgili

tespit, Simon Wiesenthal Merkezi'nin internetteki nefret ir;erikle rin in

yarat1c1 bir bir;imde sunuldugu tespiti ile paralell ik gostermektedir.

ODIHR'in el kitabmda, internet ortammdaki trkr;t soylemlerin ve ho~

gori.isi.izli.ik soylemlerinin, nefret su~lanyla nedensel bi r ili~ki sin in ol

dugu da b elirt ilmi~, nefret gru plannm interneti bazt insanlan ~iddet

2 http) /www. wiesenthal.com/ atf I cfl% 7Bs4 d38se6-flbg-4e9f-8e94-890C3e6dd277% 7D/LA

RELEASE_2.PDF (eri] im tarihi: 10.07.2013).

3 http: //www. wiesenthal.com/ site/ apps/nl net/ content2.

aspx?c=lsKWLbP]lnF&b=S711859&ct=8430S07# .UeAnFG1-MzU (eri]im tarihi: 10 Temmuz 2013).

4 OSCE- Organization for Security and Co-operation in Europe: Avrupa Guvenlik ve i]birligi Te]kilat1

(AGiT).

5 ODIHR- Office for Democratic Institutions and Human Rights: Demokratik Ku rumlar vein san HaHan

Ofisi.


eyleminin hedefi olarak gostermek i<;in kulland1g1n1n altl <;izilmi~tir.

lnternetin ~iddet eylemleri i<;in kullanllmaSinln ornegi, yine ayn1 <;a

ll~mada yer almaktad1r: ingiltere'de 1rk<;1liga kar~1 mi..icadele eden bir

aktivistin ad1 ve ev adresi bir<;ok nefret sitesinde yay1nlanm1~t1r . Ar

dmdan, soz konusu ki~i pek <;ok kez oli..im tehdidi alm1~, daha sonra

da oldi..iresiye dovi..ilmi..i~ti..ir (ODIHR, 2009, s. 56).

Yeni medyanm nefret soylemi i..i re t im i ve dola~1m1 1<;1n uygun bir

ortam hamlad1g1, Ti..irkiye'de yap1lan ball <;al1~malarda da saptan

ml~tlr . Bu <;al1~malann ba~1nda Yeni Medyada Nefret Soy/emi ba~l1kl1

derleme kitap ye r almaktad1r. 6 internetteki nefret i<;eriklerinin art

maslnda, kullan1c1lann rahatllkla i<;erik olu~turup bu i<;erikleri do

la~lma sokmalanna olanak tan1yan uygulamalann artmas1n1n da

katk1s1 bi..iyi..ikti..ir. Kullan1c1 ti..irevli i<;eriklerin dola~1ma girmesine izin

veren uygulamalar <;ok <;e~itlidir . Haber sitelerinde yer alan okuyucu

yorumlan da, Facebook ya da YouTube gibi platformlar i..izerinden

yap1lan yaymlann pek <;ogu da, birer kullan1c1 ti..irevli i<;eriktir. ~u hal

de, internetteki i<;eriklerin ciddi bir k1sm1n1n kullan1c1lar tarafmdan

i..iretilen i<;erikler old ugu gori..ilmektedir.

internet ortamlannda nefret sbylemi ile ilgili, yakm tarihli <;al1~malar

(~omu, 2012; Aygi..il, 2013) gostermi~tir ki, ozellikle kullan1c1 ti..irev

li i<;eriklerde farkl1 alanlardaki nefret soylemleri bir arada kullanll

makta, ornegin yabanc1 du~man1 ya da 1rk<;1 bir mesaj i<;in i..iretilen

i<;eriklerde ayn1 anda cinsel kimli k temelli nefret soylemi gori..ilebil

mektedir. Kullamc1lann yaln1zca kendilerini ifade etmek i<;in i..irettigi

i<;eriklerde bile nefret soyleminin ortaya <;1kabilmesi, bir taraftan nef

ret soylemini dogalla~t1rmakta, diger taraftan da nefret soyleminin

yaygmla~masma olanak tan 1maktad1r. K1saca, ozellikle yeni medya

ortamlannda gori..ilen nefret soylemi orneklerinde bazen tek bir gru

bu hedef alan i<;erikler olu~sa da, <;ogunlukla, aym and a pek <;ok gru

bu hedef alan nefret i<;eriklerinin varl1g1ndan soz edilebilir. Buradaki

hedef alma si..ireci ~u ~ekilde orneklenebili r: Yabanc1 di..i~marn ya da

6 2010 y1lmda Kalkedon Yaymlan tarafmdan yay1mlanan kitabm biilumleri ~u ~ekildedir: Mutlu

Binark, "Nefret Siiylem ini n Ye ni Medya Ortamlannda Dola~1ma Girmesi ve Turetilmesi"; ilden Dirini, "Okur Yorumlanyla Yen id en Yeniden LJreti len Nefret Siiylemi"; Eser Aygul, "Facebook'ta

Nefret Siiyleminin LJretilmesi ve Dola~1ma Sokulmas1"; Tugrul c;omu, "Video Pay la~1m Aglannda

Nefret Siiylemi"; Gunseli Bayraktutan-Sutcu, "Dijital Oyunlarda Cinsiyet,ilik"; Altug Akm,

"c;evrimi'i Spor Ortamlannda Nefret Soylemi: Bir Topun Pe~mde Ko~an Yirm1 iki Adam, Taraftarlar ve Medya"; Burak Dogu, "Sanal Nefret Pratikleri: internet'te Nefret Siiylemi ve Kar~1

cirgutlenmeler"; Ay~e Kaymak, "Yeni Medyada Nefret Siiylemin m Hukuki Boyutu".

1rk<;1 bir i<;erikte, yabanc1lar e~c ir

hem yabanc1 di..i~manlig1, hem dE

te ama<;, yabanc1 olan (istenmey

digi iddia edilen ba~ka bir grupl

anlam1 kuvvetlendirmektir. Yeni

de, yeni medyan1n dijitallik, etkilt

sanall1k ve multimedya bi<;emsel

ll alan kullan1c1 ti..irevli i<;erik LirE

aynmc1l1k gibi soylemsel prati

<;ogunlukla ayn1 anda farkl1 grup

ri..ilmektedir. Nefret soylem i ti..irle

'kadmlara yonelik', 'yabanc1lara

lik temelli', ' inan<; ve mezhep ten

l1klara yonelik' ~eklindeki yedi ba

~omu, 2012). Bu ba~l1klan k1saca

Siyasal nefret si:iylemi, siyasal bi

<;ilerini hedef alan nefret soylemi

bazen yaln1zca bir veya birka<; siy;

gruplan hedef alabilmektedi r.

Kadmlara yi:inelik nefret soylem

lan1lmas1d1r. A~ag1lama ama<; ll !

ikincille~tirildigi bir soylem o lu ~t L

Yabanc1lara ve gi:i~menlere yone

menleri ve/veya etnik gruplan h

di..inyada ekonomik nedenlerle i..ir

tedir. Aynca bu nefret soylem i 1r

etnik gruplan toplumda korku, k

makta ve 'di..i~man' olarak i~aret lE

Cinsel kimlik temelli nefret sayler

daki cinsel kimliklere sahip ki~iler i

olarak geyleri, lezb iyenleri, biseks

leri hedef alarak, bu cinsel kim likle

7 Erol Mutlu, Erving Goffman'dan hareketle, stigtr.t

uyelerinden ay1ran olumsuz bir tammlayiCI ozell••

bozuklugu, a~"' ,irkin lik, ge,mi~te bir zihinsel ha 1995: 242) .

·mek i ~ i n kul land1gmm alt 1 ~izilmi~tir .

I kullan JlmaSinln ornegi, yine ayn1 ~a

re'de lrk~ i llga kar~1 mi..i cad ele eden bi r

)k nefret sitesinde yaymlanm 1 ~t1r. Ar

'k kez blum tehd idi alm 1 ~, daha sonra

>I HR, 2009, s. 56) .

i i..iret imi ve dola~ 1 m1 i~in uygun bi r

yap1lan baz1 ~al1~m alarda da saptan -

3. Yeni Medyada Nefret Soylemi ba~ l1 k l 1

; interne tteki nefret i~e rikle r inin art

kla i~erik olu ~t u r u p bu i~eri k leri do

!myan uygulamalann artmas1n1 n da

•vli i ~erik ler in dola~ 1ma girmes ine iz in

"r. Haber si t elerinde yer alan okuyucu

YouTube gibi platformlar i..izerinden

bi rer kullan Jcl ti..irevli i~e r iktir. ~u hal

jj bir k1 smmm kullan!c!lar taraf1ndan

nektedi r.

iylemi ile ilgi l i, yak1n tarihli ~al1~m ala r

te r mi~ti r ki, ozellikle kullanJcl ti..irev-

nefret soylem leri bir arada kullanl l

:l. nl ya da 1rk~1 bir mesaj i~in i..iret ilen

nlik temelli nefret soylemi gori..ilebil

a kend ileri ni ifade etmek i~in i..iretti gi

1n ortaya ~1kabilmesi , bi r taraftan nef

' diger taraftan da nefret soylemin in

aktad 1r. K1saca, ozellikle yeni medya

ylem i orneklerinde bazen tek bir gru

a, ~ogu nl u k la, ayn1 anda pek ~ok gru

in varl1gmdan soz edilebilir. Buradaki

rn eklenebilir: Yabanc1 du~man1 ya da

7 ;cnlanan ki ta b1n bii li.imleri ~u ~eki lded ir : Mutlu

~larmda Dola~1 ma Gi rmesi ve Ti.iret il mes i"; i lden reulen Nefret Siiylemi"; Eser Aygul, "Facebook'ta

•u!mas1"; Tugru l ~ omu, "Vid eo Pay la~1m Aglannda "01j1tal Oyunla rda Cins iyett; ilik"; AI tug Akm,

: B,rTopu n Pe~i nd e Ko~an Yirm1 iki Ad am,

efret Pratik leri: internet'te Nefret Siiylemi ve Kar~1

Ja \iefret Soyleminm Hukuki Boyutu"


1rk~1 bir i~erikte, yabanCilar e~cinsel olarak temsil edilerek, ayn1 and a

hem yabanc1 du~manlig1, hem de homofobi i..iretilmektedir. Bu ornek

te ama~, yabanc1 olan (istenmeyen) bir grubu, dogal olarak istenme

digi iddia edilen ba~ka bir grupla ozde~le~tirerek mesaj1 iletmek ve

anlam1 kuvvetlendirmektir. Yeni medyada i..iretilen nefret soylemin

de, yeni medyanm dijitallik, etkile~imsellik, hipermetinsellik, yay1l1m,

sanall1k ve multimedya bi~emselligi gibi ozellikleri sayesinde olanak

li olan kullan iCI ti..irevli i~erik i..iretimi, stigma/ stereotip, 6nyarg1 ve

aynmc1l1k gibi soylemsel pratikler arac1lig1yla ortaya ~1kmakta ve

~ogunlukla ayn1 anda farkl1 gruplan hedef alan nefret soylemleri go

ri..ilmektedir. Nefret soylemi ti..irleri, hedef ald1g1 gruba gore, 'siyasal',

'kadm lara yonelik', 'yabanc1lara ve go~menlere yonelik', 'cinsel kim

lik temelli', 'inan~ ve mezhep temelli' ve 'engellilere ve ~e~itli hasta

li klara yonelik' ~eklindeki yedi ba~l1k alt1nda gruplanabilir (Binark ve

C::omu, 2012). Bu ba~liklan k1saca a~1klayacak olursak;

Siyasal nefret soylemi, siyasal bir di..i~i..inceyi ve bu di..i~i..incenin takip

~ilerini hedef alan nefret soylemidir. Bazen bir ideolojin in tamamm1,

bazen yaln1zca bir veya birka~ siyasi partiyi, baze_n de ~ok daha ki..i~i..ik

gruplan hedef alabilmektedir.

Kadmlara yonelik nefret soylemi, temelde cinsiyet~i ifadelerin kul

lanllmasldlr. A~ag1lama ama~li bu ifadelerde, kadmm konumunun

ikincille~tirildigi bir soylem olu~turulmaktad1r.

Yabanc1lara ve go~;menlere yonelik nefret soylemi, yabanc1lan, go~

menleri ve/veya etnik gruplan hedef alabilmektedir. Ti..irkiye'de ve

di..inyada ekonomik nedenlerle uretilmi~ ornekleri s1klikla gori..ilmek

tedir. Aynca bu nefret soylemi 1rk~1l1ktan da beslenmektedir. Farkl1

etnik gruplan toplumda korku, kayg1 kaynag1 olarak konumlandlr

makta ve 'di..i~man ' olarak i~aretlemekted i r.

Cinsel kimlik temelli nefret soylemi, heteroseksi..iel cinsel kimlik di~m

daki cinsel kimliklere sahip ki~ileri hedef alan nefret soylemidir. Temel

olarak geyleri, lezbiyenleri, biseksi..ielleri, travestileri ve transseksi..iel

leri hedef alarak, bu cinsel kimlikleri 'sapkm', 'igren( olarak etiketler.

7 Erol Mutlu, Erv ing Goffman'dan hareketle, stifjma'yl "bi r bireyi ay1rt eden ve on u grubun dige r

i.iye lerinden ay~ran olums uz bir tammlay1c1 iizelli k olarak ifade etmektedir. brnegin bedense l bit; im

bozuklugu, a~lfl t;i rki nlik, get;mi~te bir zi hinse l hastalik, vb. " ~e kl i n de tan 1mlamaktad 1r (Mutlu,

1995= 242).


inan~ ve mezhep temelli nefret soylemi, farkli dinlere ve mezhep

aidiyetlerine yonelik olarak i.iretilmektedir. Ti.irkiye'de ve dUnyada

farkl1 ornekleri s1kl1kla gorUlmektedir. TUrkiye'de Muslumanl1k di~ln

daki dinlerin yan1 s1ra, hakim konumlanan/konumlandmlm1~ Si.inni

mezhebi d1~1ndaki tum mezheplere, ba~ta Alevilige yonelik olarak

i.iretilmektedir.

Engellilere ve ~e~itli hastaliklara yonelik nefret soylemi, fiziksel

veya zihinsel engellilere ya da ball hastal1klara sahip ki~ilere yonelik

olarak i.iretilmektedir. Ti.irkiye'de gi:iri.ilme s1kl1g1 giderek artmakta

dlr. Kaynag1, sosyal ve/veya ekonomik olabildigi gibi bunlardan ta

mamen bag1ms1z da olabilmektedir. (Binark ve c;:omu, 2012)

Yeni medya uygulamalan i.izerinden h1zla dola~1ma giren nefret ic;:e

rikleriyle mi.icadele ic;:in c;:e~itli uluslararas1 giri~imler bulunmaktad1r.

Bunlann ba~mda Durban Bildirgesi8 yer al1r. Gi.iney Afrika'dak i Dur

ban kent inde yap1lan Irkc;:1lik, Irkc;:1 Aynme1l1k, Yabanc1 Du~manl1g1

ve Diger ilgili Ho~gori.isi.izli.ik Uzerine 3. Di.inya Toplant1s1 'nm sonuc;:

bildirgesi olan Durban Bildirgesi'nde, internet dahil, yeni medya do

lay1m1yla fikirlerin ozgi.irce ifade edilmesi hakkl desteklenirken; lrkc;: l

lik, 1rkc;:1 aynmc1l1k, yabanc1 du~manl1g1 ve diger ho~gori.isi.iz li.ikler l e

mi.icadele ic;:in c;:e~itli oneriler getirilmekted ir. Bu oneriler arasmda,

internet servis saglay1c1lannda 1rkc;:1 mesajlann dola~1r.11 konusunda

etik kodlann geli~tirilme si , ilgili sivil toplum kurulu~lanyla ulusal ve

uluslararas1 di.izeyde di.izenleyici organlar kurulmas1 yer al1r. Ayn1

bildirge, devletlerin, konuyla ilgili olarak almacak onlemlerde fikir ve

ifade ozgi.irli.iguni.i garanti etmesi gerektigini belirtir.

OSCE - ODIHR tarafmdan hamlanan Preventing and Responding to

Hate Crimes ba~l1kl1 c;:al1~mada da, yeni medya i.izerinden dola~1ma

giren nefret ic;:eriklerine yonelik c;:e~itli mi.icadele stratejilerine yer

verilmektedir . c;:al1~mada, sivil toplum orgi.itlerinin nefret si:iylem i

ile mi.icadelede oynayabilecegi rollerin alt1 c;:izilerek, mi.icadele ic;:in

yap1labilecekler arasmda farkmdal1k geli~tirme, izleme ve egitim et

kinlikleri sayllmaktadlr. bgrencilere, ebeveynlere ve ogretmenlere

yi:inelik olarak gen;ekle~tirilecek egitim etkinliklerinin, siber uzam

da nefret soyleminin yay1lmasma kar~1 bilinc;: yaratacag1, emn iyet ve

8 https:l/ www.un.org/WCAR/durban.pdf (eri ~im t arih io 10.07.2013)

yarg1 mensuplanna yonelik egit i

lay1m1yla ortaya c;:1kan nefret soy

c1 olacak bilgi ve becerinin kazar

OSCE'nin 2010 y1lmda Var~ova'

teki nefrete yonelik olarak yap il

ozgi.irlugu ba~ta olmak uzere cic

tirilmi~tir. Nefret soylem i ile mi.ic

ta, ifade i:izgurli.iguni.in s1n1 rlan n

Gerc;ekten de, ic;:erige yone lik ya

i:irneklerden de goruldugu gib i ;:

bu nedenle ifade ozgurli.igu ni.in

Ti.irkiye'den yakm tarihli baz1 i:i rr

dezavantajl1 kesimleri korumak a

nunu'nun 216. maddesinin ters yc

lerin cezalandmlmasmda rol oyn;

internetteki nefret soylemine ka

da'daki Magenta Vakf1, INACH (

Hate - Siber Nefrete Kar~ 1 Ulusla

[Nefrete Kar~1 Partnerler] say1la

beri internetteki nefret soylemin l

rik lerin yaymdan kaldmlmas1 ic;:i1

gurlligu ni.i koruyarak, internettek

gel i~tirilmes i amacm1 ta~ 1yan gir

Against Hate ise, ODIHR tarafm,

ic;:in malzeme saglamaktad 1r. b rg

arasmda, ogrencilere, ogretmen[E

lar ve programlar say1labilir. Bu 6

uniteagainsthate.org.uk ve Ti.i rkiy

tad1r. Bunlar, dogrudan internett

malar yapmamakla birlikte, yeni r

nefret soylemin in tanlmlanmasmc

den dola~1ma girmesi kar~1smda

9 Fall I Say ve Sevan Ni~anyan'a veri len hapis ceza.

haklarill4S848-fazil-say-a-hapis-cezasi ve httpo/,

nisanyan-a-13-s-ay-hapis (e ri ~im t arihio 10.07.201

10 Tlirkiye'deki yasal durumla ilgili aynnt 1l1 tart1~ma

adl1 kitapta (Kalkedon, 2010) ye r alan " Yeni eo

yaZJSma bak1labilir.

~t soylemi, farkli dinlere ve mezhep

tilmektedir. Turkiye'de ve dunyada

.tedir. Turkiye'de Muslumanlik dJ~m

onu mlanan/konumlandmlmJ~ Sunni

>lere, ba~ta Alevilige yonelik olarak

ara yonelik nefret soylemi, fiziksel

az1 hastal1klara sahip ki~ilere yonelik

le goru lme s1klJgJ giderek artmakta

Jnomik olabildigi gibi bunlardan ta

~dir . (Binark ve t;:omu, 2012)

1den h1zla dola~1ma giren nefret i~e

.uslararasJ giri~imler bulunmaktad1r.

~e s i 8 ye r al1r. Guney Afrika'daki Dur

rk~J Aynmc1lik, Yabanc1 Du~manlig 1

zerine 3. Dunya ToplantJsJ 'nm so n u~

i'nde, internet dahil, yeni medya do

edilmesi hakk1 desteklen irken; J rk~J -

manlJgJ ve diger ho~gorusuzlukle r le

etirilmektedir. Bu onerile r arasmda,

1 rk~1 mesajlann dola~m11 konusunda

sivil toplum kurulu~lanyla ulusal ve

ci organlar kurulmas1 ye r al1r. Ayn1

ili olarak almacak onlemlerde fi kir ve

~ i gerekt igini belirtir .

rlanan Preven.tin.9 an.d Respon.din.9 to

da, yeni medya Lizerinden dola~1 ma

< ~e ~i tli mucadele stratej ilerine ye r

to plum orgutlerinin nefret soylemi

roller in alt1 ~izilerek, mucadele i~ in

:l alik geli~ti r me, izleme ve egitim et

:ilere, ebeveynlere ve ogretmenle re

k egiti m etkinliklerinin, siber uzam

a kar~1 bilin~ yaratacag1, emn iyet ve

arih i: 10.07.2013)

YENi MEDYA ORTAMLARINDA NEFRET SiiYLEMi 211

yarg1 mensuplanna yonelik egitim etkinliklerinin ise yeni medya do

lay1m1yla ortaya ~1kan nefret soyleminin soru~turulmasmda yardJm

CJ olacak bilgi ve becerinin kazandmlabileceginin alt1 ~izilmektedir.

OSCE'nin 2010 y1lmda Var~ova'da yapt1g1 toplant1da ise, internet

teki nefrete yonelik olarak yap1lacak i~erik duzenlemelerinin, ifade

ozgurlugu ba~ta olmak Lizere ciddi sorunlar dogurabilecegi dile ge

tirilmi~tir . Nefret soylemi ile mucadelede sJkl1kla kan~tmlan bir nok

ta, ifade ozgurll.igunun sJn Jrlannm nerede ba~lay1p nerede bittigidir.

Gen;ekten de, i~erige yonelik yasal duzenlemeler, Avrupa'daki baz1

orneklerden de goruldugu gibi amacm 1n d1~1nda kullan1labilmekte,

bu nedenle ifade ozgurll.igunun onunde tehdit olu~turabilmektedir.

Turkiye'den yakm tarihli baZJ ornekler9 ele almd1gmda, hassas veya

dezavantajl1 kesimleri korumak amac1 ta~1yan, mevcut Turk Ceza Ka

nunu ' nun 216. maddesinin ters yonde kullan 1larak soz konusu kesim

le rin cezalandmlmas1nda rol oynad1g1 gorulmektedir.'o

internetteki nefret soylemine kar~1 orgutlenmeler arasmda, Hollan

da'daki Magenta Vakf1, INACH (In.tern.ation.al Network A9ain.st Cyber

Hate- Siber Nefrete Kar~1 Uluslararas1 Ag) ve Partners Against Hate

[Nefrete Kar~1 Partnerler] say1labilir. Magenta Vakf1, 1997 y1lmdan

beri internetteki nefret soylemini takip etmekte ve tespit ettigi i~e

rik lerin yaymdan kaldmlmas1 i~in ~al1~maktad1r. INACH, ifade oz

gurli.igunu koruyarak, internetteki nefret soylemi ile ilgili etik kodlar

geli~ti rilmes i amacm1 ta~1yan giri~imlerde bulunmaktad1r. Partners

Against Hate ise, ODIHR tarafmdan da belirtilen egitim etkinlikleri

i~in malzeme saglamaktad1r. brgutun saglad1g1 egitim malzemeleri

arasmda, ogrencilere, ogretmenlere ve ebeveynlere yonelik kitap~lk

lar ve programlar say1labilir. Bu orgutlenmeler d1~mda, ingiltere'den

uniteagainsthate.org.uk ve Turkiye'den nefretsoylemi.org bulunmak

tad lr. Bunlar, dogrudan internetteki nefret soylemine yonelik ~all~

malar yapmamakla birlikte, yeni medya dolay1m1yla yay1lanlar dahil,

nefret soylem inin tan1mlanmasmda ve dogalla~arak yeniden ve yeni

den dola~1ma girmesi kar~1smda kullan1c1 bil incini art 1rmaya yonelik

9 Fa21l Say ve Sevan Ni~anya n 'a veri len hap is cezalan ic;in bkz. http:!/bianet.org/b ianet/insar

haklari/145848-fazil-say-a-hapis-cezasi ve http:/ /bianet.org/bianet/i fade-ozgurlugu/uES::..:

nisanyan-a-13-s-ay-hapis (e ri~im ta rihi : 10.07.2013)

10 Turkiye'deki yasal durumla ilgili aynn t1li tam~~a ;: ~. Ay~e Kaymak'm, Yeni Mea>=

adl1 kitapta (Kalkedon, 2010) yer alan "Ye- '.';;:: ,ada Nefret Siiylemin in Hul:.-• =-·=-· ~:::.. • ::;.; ~ · yaZISma bakl labi li r.


it;:eriklere sahiptir. Burada, aynca, Alternatif Bili~im Dernegi 'nin yeni

medya ortamlannda nefret soylemine kar~1 hamlad1g1 bir bro~i.irden,

atolye t;:al1~malanndan ve www.alternatifbilisim.tv'de yaymlanan

egitim-tartl~ma videolanndan bahsetmek yerinde olacakt1r. Dernek,

2009 y1lmdan bu yana, ozellikle t;:evrimit;:i haber sitelerinde i.iretilen

ve yay1lan nefret soylemi ve Facebook, Twitter, YouTube gibi sosyal

medya ortamlannda dola~1ma sokulan nefret it;:erikli kampanyalara

kar~1 yeni medya okuryazarl1g1 dolay1m1 ile farkmdalig1 art1rmaya yo

nelik atolyeler di.izenlemekte, aynmc1l1k konusunda t;:ali~an t;:e~itli sivil

toplum orgi.itleriyle i~birligi yapmaktadlr.

internetteki nefret soylemine yonelik uluslararas1 bir diger giri~im,

Avrupa Konseyi tarafmdan hamlanan Avrupa Siber Sut;: Sozle~mesi

Ek Protokoli.i'di.ir. Ti.irkiye, t;:ocuk pornosu, doland~nclllk, telif hakk1

ihlalleri gibi siber sut;:lan di.izenleyen Avrupa Siber Sut;: Sozle~mesi'ni

10 Kas1m 2010 tarihinde imzalam1~, ancak sozle~men in, nefret soy

lemi ile ilgili di.izenlemeler it;:eren ek protokoli.ini.i imzalamam1~t1r.

Soz konusu ek protokol, bilgisayar sistemleri arac1l1g1yla 1rkt;:1l1k ve

yabanc1 di.i~manl1g1 yap1lmasm1 sut;: olarak kabul eder ve bu sut;:larla

mi.icadele it;:in hukuki bir t;:ert;:eve t;:izer. Bu protokol, Siber Sut;: Soz

le~mesi'nin kapsamm1 geni~leterek "1rkt;:1, yabanc1 di.i~manl1g 1 pro

pagandasl sut;:lanm kapsayacak ~ekilde maddi, usul ve uluslararas1

i~birligi hi.iki.imlerini it;:erir" (Akdeniz, 2009, s. 79).

Yeni medyanm si.irekli degi~en yap1s1 dikkate almd1gmda, nefret soy

leminin yeni medya i.izerinden yay1lmasmm altmda kullan1c1 ti.irevli

it;:eriklerin ve kullan1c1lann nefret it;:eriklerini dogal kabul ederek, go

rece bilint;:siz bit;:imde, 'begen'ip payla~mas1 ve yeniden dola~1ma sok

masmm etkisi bi.iyi.ikti.ir. Bu nedenle, yeni medyadaki nefret soylemine

kar~1 yap1lmas1 gereken, oncelikle kullan1c1lann bilint;:li olmasm1 sag

lamak ve bu dogrultuda kar~1la~t1klan her it;:erigi payla~mad an, ba~ka

bir deyi~le yeniden dola~1ma sokmadan once nefret soylemi at;: lstndan

da degerlendirmelerini saglamakt1r. Diger bir nokta, yeni medya uy

gulamalanndaki hizmet sozle~melerinde nefret soylem in in tanlmlan

masl ve nefret it;:eriklerine yer verilmesinin hizmet sozle~mesine ay k~n

oldugunun at;:lk bit;:imde belirtilmesinin talep edilmesidir.

Yaygm kullan1lan yeni medya uygulamalan alan Facebook ve You

Tube'da hizmet sozle~mesi t;:ert;:evesinde nefret it;:eriklerini dola~1ma

sokmak, hizmet ~artlannm ih l<

kullani CI Sozle~mesinin i.it;:i.inc i.i

lamayacaksm1z: Nefret dolu, te

t;:1plakl1k ya da gorsel veya keyf

zer bit;:imde, YouTube top lu luk

destekliyor ve herkesin pop i.i ler

mesini savunuyoruz. Ancak ne

nik koken, inant;:, engell ilik, top

ve cinsel yonelim/cins iyet kiml,

ifade) izin vermiyoruz" ifades i l

it;:erikleri ile ilgili herhangi bir dL

yeni medya uygulamalanntn y;

maktad1r. Facebook ve Yo uTub

~1m lar ag i.izerinde t;:ok uzun si.i

bir bit;:imde yeniden ve yenide

mikroblog uygulamalannda ise l

k1sa si.irelidir.

Belirtilmesi gereken bir diger no

n1c1 ti.irevli it;:erik payla~1m lanna

aglar olu~turmas1d1r. Bu uygula

lerin teker teker kontrol ya da rr

nedenle, hizmet ~artlanna aykm

t1labilmektedir. ')ikayet et- kal1

ag yonetimlerinin esas deger v1

belirtilmelidir. Bir it;:erikle ilgili g

kald1r1lmas1 it;:in yeterli olmayab

ters bit;:imde, hizmet sozle~mes i n

kullan1c1 tarafmdan ~ikayet ed ilm

mak ~eklinde kullan1labilmekted

nefret soylemi ile mi.icadele it;: in,

dele stratejisinden soz edilemerr

lamasmda mi.icadele stratejisi fa1

Yeni medya uygulamalan gider

gi.indelik ya~am pratikleri aras 11

y1da kullan1c1 it;:in, e-postalann1

payla~1m agmda ili~kilendig i ki

takip etmek ya da bu ki~ilerle p

n1n bir part;:as1d1r. Gi.indelik hay;

:a, Alternatif Bili~im Dernegi'nin yeni

emine kar~1 hamlad1g1 bir bra~urden ,

tw.alternatifbilisim.tv'de yaymlanan

>ahsetmek yerinde alacakt1r. Dernek,

= ~evrimi~i haber sitelerinde uretilen

:ebaak, Twitter, YauTube gibi sasyal

sakulan nefret i~erikli kampanyalara

lalay1m1 ile farkmdal1g1 art1rmaya yb

'nmclllk kanusunda ~al1~an ~e~itli sivil

n aktad1r.

tbnelik uluslararas1 bir diger giri~im ,

1rlanan Avrupa Siber Su~ Sbzle~mesi

Jk parnasu, dalandmc1lik, telif hakk1

.eyen Avrupa Siber Su~ Sbzle~mesi 'ni

.m1 ~, ancak sbzle~menin, nefret sby

ren ek pratakalunu imzalamam1~t1r.

ayar sistemleri arac1l1g1yla 1rk~1l1k ve

1 su~ alarak kabul eder ve bu su~larla

ve ~izer. Bu pratakal, Siber Su~ Sbz

:erek " 1rk~1, yabanc1 du~manli g1 pra

k ~ek i lde maddi, usul ve uluslararas1

leniz, 2aa9, s. 79) .

{ap1s1 dikkate almd1gmda, nefret sby

yayllmasmm altmda kullan1c1 tUrevli

=t i ~eriklerini dagal kabul ederek, go

payla~masl ve yeniden dala~1ma sak-

=nle, yeni medyadaki nefret sbylemine

de kul lan1c1lann bilin~li almasm1 sag

;tlklan her i~erigi payla~mad an, ba~ka

cmadan once nefret sbylemi a~1smdan

tkt1r. Diger bir nakta, yeni medya uy

fl elerinde nefret sbyleminin tanlmlan

!rilmesinin hizmet sbzle~mesine aykm

nesinin talep edilmesidir.

Jygulamalan alan Facebaak ve Yau

~eves i nde nefret i~eriklerini dala~1 ma

YENi MEDYA DRTAMLARINDA NEFRET SOYLEMi 213

sakmak, hizmet ~artlann1n ihlali anlamma gelmektedir. Facebaak

kullan1c1 sbzle~mesinin u~uncu maddesinde "~u tUr i~erikler yaym

lamayacaksmlz: Nefret dalu, tehditkar veya parnagrafik alan ya da

~1plakl1k ya da gbrsel veya keyfi ~iddet i~eren" ifadesi yer al1r. Ben

zer bi~imde, YauTube tapluluk kurallannda da "ifade bzgurlUgunu

destekliyar ve herkesin papuler almayan bak1~ a~1lann1 ifade edebil

mesini savunuyaruz . Ancak nefret sbylemine (bir gruba 1rk veya et

nik koken, inan~, engellilik, taplumsal cinsiyet, ya~, veteran statusu

ve cinsel ybnelim / cinsiyet kimligi temelinde sald1ran ve a~ag1layan

ifade) izin vermiyaruz" ifadesi yer almaktad1r. Twitter'da ise nefret

i~e r ikle ri ile ilgili herhangi bir duzenleme bulunmamaktad1r. Burada,

yen i medya uygulamalannm yap1smm farkl1la~mas1 da bnem ta~l

maktadlr. Facebaak ve YauTube gibi uygulamalarda yap1lan payla

~lmlar ag uzerinde ~ak uzun sure kalmakta ve zamandan bag1ms1z

bir bi~imde yeniden ve yeniden payla~1labilmektedir. Twitter gibi

mikrablag uygulamalannda ise gonderi ya da payla~1mlar ~agunlukla

k1sa surelidir.

Belirtilmesi gereken bir diger nakta da, yeni medyada yer alan kulla

nlcl tUrevli i~erik payla~1mlanna izin veren uygulamalann ~ak buyuk

aglar alu~turmas1d1r. Bu uygulamalarda, ag uzerine yuklenen i~erik

lerin teker teker kantral ya da madere edilmesi mumkun degildir. Bu

nedenle, hizmet ~artlanna aykm i~erikler ancak ~ikayet edilerek kald1r

t1labilmektedir. '~ikayet et- kald1rt' ybnteminin de i~leyebilmesi i~in,

ag ybnetimlerinin esas deger verdigi unsurun ~ikayet say1s1 aldugu

belirtilmelidir. Bir i~erikle ilgili gelen birka~ ~ikayet i~er i gin yaymdan

kaldmlmas1 i~in yeterli almayabilmekte, ya da ~ikayet mekanizmas1

ters bi~imde, hizmet sbzle~mesine aykm almayan i~eriklerin ~ak say1da

kullan1c1 tarafmdan ~ikayet edilmesi nedeniyle kaldmlmasma sebep al

mak ~eklinde kullan1labilmektedir. Bu nedenle, yeni medya artammda

nefret sbylemi ile mucadele i~in, sm1rlan belirlenmi~, tek tip bir muca

dele stratejisinden sbz edilememekte, her brnek alayda, her ag uygu

lamasmda mucadele stratejisi farkl1la~maktad1r.

Yeni medya uygulamalan giderek daha yagun bir ~ekilde bireylerin

gundelik ya~am pratikleri arasmda yer almaya ba~lam1~t1r. <;ak sa

ylda kullan1c1 i~in, e-pastalann1 kantral etmek, kulland1g1 taplumsal

payla~1m agmda ili~kilendigi ki~ilerden gelen bilgi ve payla~1mlan

takip etmek ya da bu ki~ilerle payla~1mda bulunmak, rutin ya~am l

nm bir par~as1d1r. Gundelik hayat1n bu kadar i~indeki bir alanla ilg···


olarak, bireyleri aynmc1 ve nefret ir;:erikli soylemlere kar~1 gur;:len

dirmek, ~uphesiz, tek bir kurum ya da yapmm r;:abaslyla mumkun

degildir. Bu nedenle, ancak aile, arkada~ gruplan, temel ogretimin

r;:e~itli kademelerindeki okullar ve universiteler, medya, sivil toplum

orgutleri ile tekno-toplumsal politika uygulaylc!lann birlikte r;:all~

malan, bireylerin yeni medya ile olan ili~kilerinde gur;:lendirilmelerini

saglayabilecekti r. Yeni medyada uretilen ve dola~1ma sokulan nefret

soylemi konusu, butun boyutlan ile degerlendirildiginde, akademis

yenler, hukukr;:ular ve sivil toplum orgutleri gibi, konuyla ilgili farkli

aktorle r t araf1ndan a~ag1daki somut oneri ler ortaya konmaktad1r

(Cornu, 2012, s. 190):

Yeni medya uygulamalan it;:in hamlanan hizmet sozle~melerinde

(terms of services) nefret soylemi ile ilgili maddeler bulundurulmas1,

Yeni medya ortamlannda yaym yapan medya profesyoneller ine,

nefret soylemine kar~1 farkmdal1k yaratma egitimin verilmesi,

Yeni medya ortammda dola~ 1 mda bulunan nefret it;:erikleriyle ilgili

izleme ve raporlama r;:al1~malannm yap1lmas1,

Yeni medya ortamlannm kullan1c1lannda nefret soylemiyle ilgili

farkmdal1k geli~tirilmesi ve bu amar;:la ele~tirel medya okuryazar

l1gmm geli~t i rilmesi,

Nefret ir;:eriklerinin ~ikayet yoluyla kaldmlmas1,

Olumlu orneklerin ve nitelikli ir;:erik uretiminin te~vik ed ilmesi,

Avrupa Siber Sur;: Sozle~mesi Ek ProtokolU'nun Turkiye tarafmdan

imzalanmas1,

Yeni medya ortammda dola~1ma sokulan nefret soyleminin kay

nagmm r;:evrimd1~1 dunyada olmas1 nedeniyle nefret soyleminin

ortaya t;:lkl~ nedenleri ve ko~ullannm ara~tmlmas 1.

Yeni medya ya da internette dola~1ma giren nefret soylemi ile ilgi li

olarak her zaman goz onunde bulundurulmasl gereken nokta, in

ternetin, nefret soyleminin kolaylikla dola~1ma gi rmes ine izin veren

bir yap1da oldugu, ancak bunun yan1 s1ra r;:ok ciddi olanaklar da ba

nndirdlgldlr. Bu nedenle, nefret soylemi at;:lsmdan yeni medya ne

tamam1yla 'kotu' ilan edilebilir, ne de tamam1yla 'iyi ' . Yeni medya

uygulamalannda dola~1ma sokulan nefret ir;:eriklerin i yaratanlar, bu

it;:e rikleri r;:evrimd1~1ndaki inanr;: '

dola~1ma sokmaktad 1r. Dolay1s

ile mucadelenin ilk halkas 1, yinE

rin kendisidir. Ba~ta yeni medya

yonelik egitim, farkmdal1k etkin l

rimd1~mda, nefret soylemi ile m

ek olarak, yeni medya ortamlar

bireyleri kutupla~t1ran, d1~ layan

reysel kullan1mdan ba~lay 1 p , r;:e

ir;:erik uretimi boyutlan goz onur

~unu lmelidir . Farkl1 payda~lann

gerr;:ekr;:i r;:ozum yollann1 ortaya

c1lar, egitim kurumlannd a r;:a li ~

ve muhabirle ri , hepsi nefret sbyl

bilincine sahip olmal1 ve birlikte !

dele etmeli dir. Burada son olara

r;:evrimit;:i ortamlarda bi rden birE

hayattan beslendigidir.

KAYNAK~A

Akdeniz, Y (2009) Racism on the Internee, 5

Aygul, E. (2013) "Yen i Medyada Nefret So Ag1 Olarak Face book brnegi", Ankara: Gaz yay1m lanmam 1 ~ yuksek lisans tezi.

Binark, M. ve Loker, K. (2011) Sivil Toplum C

Binark, M. (2009) "Yeni Medya Dolay1 ml1 : mayanlann Farkmda Olmal1," Evrensel Ki.i li

Binark, M. (2007) "Yeni Medya t;:al1~ma lan

Medya (:al1~malan ic;inde, de r. M. Binark, s.

Binark, M. (2012) "Yeni Medya Oku ryazarh Konferansl Bildiri Tam Metinl eri Kitab1, is tar

Binark, M. ve Gencel Bek, M. (2007) Ele~tm

Uygulamalar, istanbul: Kalkedon .

Binark, M. (2010) "Nefret Siiyleminin Yer. ' Turetilmesi", Yeni Medyada Nefret Soylem Ka!kedon.

Bi nark, M. ve t;:omu, T. (2012) "Sosyal ec b zgurlugu degildir' ", https:! /yenimedya. •, nefret -soyle mi-ici n-ku llan i lmas i-ifade-ozg

n TUm payda~lann birlikte ~ozUm Uretmesi konu'

GUnseli Bayraktutan (2013) Ay1n Karanl1k Y<au

et i ~erikli soylemlere kar~t gu~len

, ya da yaptntn ~abastyla mumkun

, arkada~ gruplan, temel ogretimin

·e uni versiteler, medya, sivil toplum

) [i tika uygulaytctlann birlikte ~all~

olan ili~kilerinde gu~lendirilmelerini

uretilen ve dola~tma sokulan nefret

1 ile degerlendirildiginde, akadem is

m orgutleri gibi, konuyla ilgili farkll

omut oneriler ortaya konmaktadtr

1 hamlanan hizmet sozle~melerinde

n i ile ilgili maddeler bulundurulmast,

ym yapan medya profesyonellerine,

jalik yaratma egitimin verilmesi,

mda bulunan nefret i~erikleriyle ilgili

. anntn yap tlmast,

.lantctlannda nefret soylemiyle ilgili

u ama~la ele~tirel medya okuryazar-

1luyla kald~nlmast,

i ~e rik uretiminin te~vik edilmesi,

Ek Protokolu'nun Turkiye tarafmdan

;tma sokulan nefret soyleminin kay

olmast nedeniyle nefret soyleminin

1llann111 ara~t~nlmas1.

la~tma giren nefret soylemi ile ilgili

bulundurulmast gereken nokta, in

yll kla dola~tma girmesine izin veren

yant stra ~ok ciddi olanaklar da ba

: soylemi a~tsmdan yeni medya ne

ne de tamamtyla 'iyi'. Yeni medya

lan nefret i~eriklerin i yaratanlar, bu

YENi MEDYA ORTAMLARINDA NEFRET SOYLEMi 215

i~erikleri ~evr i mdt~ t ndaki inan~ ve du~unceler i ne gore yaratmakta ve

dola~tma sokmaktadtr. Dolaytstyla, yeni medyadaki nefret soylemi

ile mucadelenin ilk halkast, yine yeni medya kullamctst olan bireyle

rin kendisidir. Ba~ta yeni medya okuryazarllgt olmak uzere, bireylere

yonelik egitim, farkmdaltk etkinlikleri, gerek ~evrimi~inde, gerek ~ev

rimdt~mda, nefret soylemi ile mucadelede en onemli par~adtr. Buna

ek olarak, yeni medya ortamlarmda, nefret soylemi gibi, toplumda

bireyleri kutupla~ttran, dt~layan ve aytran soylemlere kar~t olarak, bi

reysel ku llam mdan ba~lay t p, ~evri m i~i haber yaymctltgma degi n farklt

i~erik uretimi boyutlan goz onune almarak, ~ozum yollan birli kte du

~unulmelidir. Farkll payda~lann bir arada harekete ge~irilmesi, daha

ge r~ek~i ~ozum yollannt ortaya ~tkarab i lir." Ornegin stradan kullant

ctlar, egitim kurumlannda ~alt~anlar, ~evrimi~i haber siteleri editor

ve muhabirleri, hepsi nefret soylemi ve turleri konusunda farkmdaltk

bilincine sahip olmalt ve birlikte bu soylemin yaytlmastna kar~l muca

dele etmelidir. Burada son olarak vurgulanmas t gereken, bu soylem in

~evrimi~i ortamlarda birden bire hastl olmadtgt, koklerinin gundelik

hayattan beslendigidir .

KAYNAK~A

Akdeniz, Y. (2009) Racism on the Internet, Strazburg: Council of Europe.

Aygul, E. (2013) "Yen i Medyada Nefret Sbyleminin Uretimi: Bir Toplumsal Payla~1m Ag1 Olarak Face book Ornegi", Ankara: Gazi Universitesi Sosyal Bilimler Ensti tUsu,

yay1mlanmam1~ yuksek lisans tezi.

Binark, M. ve Loker, K. (2011) Sivil Toplum Orgiitleri i~in Bili~im Rehberi, Ankara: STGM.

Binark, M. (2009) " Yeni Medya Dolay1ml1 ileti~im Ortam1nda Olanaklann ve Ol(a)

mayanlann Fark1nda Olmal1," Evrensel Kiiltiir, Aral1k 2009, say1 216, 60-3.

Binark, M. (2007) "Yeni Medya t;:ali~malan nda Yeni Sorular ve Ybntem Sorunu", Yeni Medya r;alt~malan i~inde, der. M. Binark, s. 21-44, Ankara: Dipnot.

Binark, M. (2012) " Yeni Medya Okuryazarl1g1", I. Uluslararast Teknoloji Bagtmltltgt Konferanst Bild iri Tam Metinle ri Kitabt, istanbul: Umraniye Belediyesi.

Binark, M. ve Gencel Bek, M. (2007) Ele~tirel Medya Okuryazarltgt Kuramsal Yakla~1mlar ve Uygulamalar, istanbul: Kalkedon .

Binark, M. (2010) "Nefret Sbyleminin Yeni Medya Ortamtnda Dola~1ma Girmesi ve Turetilmesi", Yeni Medyada Nefret Sdylemi i~ind e, der. T. t;:omu, s. 11-54, istanbul:

Kalkedon.

Binark, M. ve t;:omu, T. (2012) " Sosyal Medyan1n Nefret Sbylemi i~in Kullantlmast ifade Ozgurlugu degildir'", https:/ /yeni medya. wordpress.com/2012/01/2o/sosyal-medyaninnefret-soylemi -ici n-kullan ilmasi-ifade-ozgurlugu-degildir/ ( eri~im tarihi : 20.01.2012).

n Tum payda~lann birlikte <;i:izUm Uretmesi konusunda aynnt11i bir tart 1 ~ma i<;in bkz. Mutlu Binark ve

Gunseli Bayraktutan (2013) Aym Karan ilk Yiizii : Yeni Medya ve Etik, istanbul, Kalkedon.


Coleman, B. (2012) Hello Avatar, ~ev. E. Bilge, istanbul: Med iacat.

~omu, T. (2012) "Video Payla~rm Aglarrnda Nefret Siiylem i", Ankara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu, yayrmlanmamr~ yuksek lisans tezi.

Lievrouw, L. A. ve Livingstone, S. (2007) "The Social Shaping and Consequences of ICTs", The Handbook of New Med ia i~ind e, s. 15-32, Londra: Sage.

Lister, M., Dovey,]., Giddens, S., Grant, I. ve Kelly, K. (2009) New Med ia: A Critical Introduction, New York: Routledge.

Lobe, B., Livingstone, S., Olafsson, K., ve Simoes,]. A. (2oo8) Best Practice Research Guide: How to research chi ldren and online technologies in comparative perspective, Londra: EU Kids Online.

Mirzoeff, N. (1999) An Introduction to Visual Culture, New York: Routledge.

Mutlu, E. (1995) jleti~im SozlU.gii, Ankara: Ark.

ODIHR (2009) Hate Crime Laws A Practical Guide, http:/ /www.osce.org/ odihr/36426?down load~true (eri ~ im tarihi: 28.07.2010).

ODIHR (2011) Hate Crimes in the OSCE Region- Incidents and Responses Annual Report for 2010)

http:/ /tandis.odi hr.pl/hcr2010ipdf/Hate_Crime_ReporLfulLversion. pdf ( eri~im tarihi: 05.05.2012)

OECD (2oo8) Measuring User-Created Content: Implications for the 'ICT Access and Use by Households and Individuals' Surveys. http:/ /www.oecd.org/dataoecd/ 44/58/40003289.pdf (eri~im tarih i: 28.07.2010)

Documents

Yeni Medya Ortamlarında Nefret Söylemi