Historia naturalis curiosa Regni Poloniae, Magni Ducatus

!

I0&m*

i

/

J •

V • \

ffci

15 11 * I Digitized by Google

mjrff/t*

Digitized by Google

NATURALISC U R I O S A

REGNI'' fOLONIi,MAGNI DUCATUS LITVANIA,

. ANNEXARUMq; PROVINCIARUM, •

IN

TRACTATUS XX. DIVISA:.

r Ex « >

Scriptoribus probatis,

fervata primigenia eorumphrafi in locis plurimis, ex M. S. S. variis, Tcfti-

tus oculatis, relationibus fide dignis, experimentis.

/D E S U1I P T A

Opera

I* GABRIEL1S RZACZYNSKI Soc. JESU.

S ANDOMIRIjf.^ ' Typis Collegii Soc. J ESU, Anno 1721 ,

utfW v ^-4^3

- AVrrUM INSIGNE. ILLUSTRISSIMA D O M V 3GONZAGARUMSZKOWSCIORUM.

\

JLLVSTRISSIMOEXCELLENTISSIMO DOMINO

D. J O S E P H OVLADISLAOGONZAGA

MYSZKOWSKIMARCHIONI in MIROWCASTELLANO

SANDOMIRIENSI: DOMINO

tl MECSNATI AMPLISSIMO.

Pplaudo felicitati Natura latentis haBenus,

quod in lucem prodeat, eamq-, maximam

,

vquia Tuam,Domiisq

;Tua

, ILLUSTRIS-SIME DOMINE. Facile Natura linquit mctallifc-

(o:4

ra

Digitized by Google

ros montes, dum Montem calvum, grande theatrum

fortitudinis, virtutis heroica fajltgtum intuetur,in quo

ante facula feptem evoluta,]ASTRZEMBIEC Au-

&or Tua Profapta triumphales accendit ignes : adtn

-

venta, longoq-, ab ufu fplendente SOLEA, armorum

fulgere, ipfum quantumvis SERENISSIMUM BO-JLESLAUM ,CHROBRI PRIMUM POLON1A-RUM REGEM illufiravit. Lucina humiles cunas

dum ftermf altis, fic eos tegit, ut nullam lucem* nifi

primam videant, in fplendores nullos, nifi Solis ,

impin-

gantv MYSZKOWSCIORUM Genti eadem dies.

vitam & dtgnitatem obtulerat,Fortuna fajciis per-

mijcuerat Fafces,ut tn ortu nafcendi

,honorum meridi-

es accenderetur . St autem effato Manilii in Aftro-

nomicis:funt Stella Procerum Jimtles, tot Prima Ma- .

gnitudmis Sidera fpe&abantur,quot ILLUSTRISSI-

MI, REGNI SENATORES, PURPURATI PA- v

TRIÊ PATRES MYSZKOWSCII. Effulferatin*

far Sideris magni PETRUS f* PLOGENSI AN-TISTITE, PROCANCELLARIO REGNI, EPI-

SCOPUS CRACOVIENS1S,. DUX SEVERIiE

,

'fpaiferatque late per Imperia,Regna

,Provincias

,

Oratoria ejusmodi lumina,qua Rojha Tullii redde-

rent clariora. Tonare,fulminare auditus Sarmaticus

Pericles infacris exedris contra enata monjlra vitio-

rum

Digitized by Googl

rutri, in Curuli Senatoria vifus extingiiert ignibus tm

gnes, id efl, dtblionts ardore, bellorum orta incendia .

Caflot & Pollux, STAN1SLAUS, VLAD1SLAUS

PALATINI CRACOV1ENSES, immortales geflo-

rum fama ,dici atq-, ejfe meruerant

,nam quando u

•

tmm Cali Lechici Sidus occidebat , alterum oriebatur*

Cynofura felix , PETRUS PALATINUS LEN-CIC1ENS1S Reipubltca Navi proclamabatur, quame decumanis bellorum ereptam flufltbus, Promontorio

bona fpei, Infidis fortunatis reddiderat. Speciojijfi-

mum commentumJuerat Atlantem immota cervice tu*

'lijfe calum,admtfiffe Herculem tn laboris confortium:

procul djabulis,requievit Polonia,ex menteCaroli Ma+gnt

,dpolo ditia, in MYSZKOW^CIIS CASTEL-

LANIS. /*/*%/*, STANISLAO MEDERECEN-SI adcommoda publica Argo: LAURENTIOSAN*DECENSl pro Jalute Civium Curtio

:

MARTIN

O

V1ELUNENSJ prodigo [anguinis Zopyro : NICO-LAO .VOYNICENSI libertatis vindice Bruto: AN-DREA LUBL1NENSI

,Decio : CHRISTOPHO-

RO RAVENSI, Metello: JOANNE OSVIECI*MENSI, Arifltde\JOANNE BELZEN SI

,

Majotumomnium grandi compendio. Ita, Domus una. Senatus

:

una magnorum Siderum patria. Dicite Reges Re-gnorum files, PETRUM & SIGISMUNDUM exi -

' ( 3 ) itimate

Digitized by Google

fiTmate Pholphontm, MajeJUtibus officii ^««/Mu, reddentem pofl nubda diem, populor,JlLdm noH morantem. ExcuJJkm fulmedlnubibm no»

KOW^T^’7 tM MYSZ.KOWSCU dum pugnabant ad Ortum, timebamurad Auflrum, tpfa provocabant, terrebant pericula

PETRri'\rTin"” ipk' Strt"&ht arma

£XERrrnmJAÊUS LEOPOLIENSlS,DUXXERCITUUM, Ortoms gladius protinus elucebat

V<1 7"Tr CT“TaX,,m Cadeb™t hoftes. Calca-

**, L<f'a Ka heroum flatio a LAURENTIO'

UberaUffimi hoftdemfangumem, quo adOr/am/tbt, ventur*pojleritaU, Unxeratpurpuris. Oe-

>ft vtretroatfa antiquitatis tempora incidiffent'

Sdtdlzirrm' Hercuk pulf°' «*

confcdtffient lajfatt nimium pondere vtlhriarum lau-rea,

u

m,& triumphorum. Hicjam futuet aliis fath'

ad magnitudinem nominisfummam, tam numeroCa

Sorabfmr r

’u

k7m p7d̂ apuM

^tnitlU^mty 4ten*fortn in*

tfioltm tota Serenitas R£GUM

TTT^G?^RI>ORUM m gonzagas, man-

JiUAS^£âti

’ CL,VL£- mveS.

FTDUCES,- claritudinem venerisONORA GONZAGA tf^ra/FERDINAN -

DO

Digitized by Google

DO m. IMPERATORI AUGUSTISSIMO de-

fponfata ,MARGARITA PALEOLOGA FER.

JCMNANDOII. GONZAGAlftderc connubialijun*

fta, ut Occidens cum Oriente ab una Domo tenere-

tur. Natura, fexuqy major LUDOVICA MARIA

GONZAGA, YLADISLAI IV. JOANNJS CA-SIMIRI, REGUM NOSTRORUM CONIUXtta collegit radios gemina Serenitatis

,ut involutam

caligine infelicitatum tunc nojlram Lecbiam illumi-

naverit. Supra bumana,Sidera,Luna, Soltsqj vias DI-

VINISSIMUS ALOYSIUS GONZAGA MAR-CHIO CASTILIONIS efi eluBatus

,complexus Ca-

lum Empyreum: ftc cognatio inita cum terrige-

nis propinqua faBa Calitibus. Talem,tamq-, lllu-

firem GONZAGARUM Familiam, dixijfe debue*

ram Regiam Solis, SereniJJimorwn Regum

,Princi*

pum Zodiacum, ingrejfus eji, VINCENTIO GON-ZAGA praduce

,

SIGISMUNDUS MYSZKOW- J

,

5KI non obfcurus Orator ad nationes exteras , eo e-

nim fplendidius Mercurius Jovi ,Cineas Regibus non.

loquebatur. Idem CLEMENTIS VIII. Capitis Su-

premi judicio deflmatus,Vaticano ejusdem oraculo

pronuntiatus MARCHIO, ad exorta Ituis in Latio

incrementa. Convolate huc AQUIL/L MANTUA- *

N/E vifu avido Solem excipientes, judice magno ap-prch.irtct

Digitized by Google

probdntes natorum viris dtq-}infernum • Sf GON-!

ZAGARUM MYSZKOWSCiORUM univerfa

propago fulgores tantosferre didicerat,adquanto*,vin-

.

dtces radit exigunt plenas d pupilla. Sed quid defle

xt ego longius d Te EXCELLENTISSIME in Mi<row MARCHIO. CASTELLANE SANDOMI-»RIENSIS? quid ILLUSTRISSIMUM FRANCI-*SCUM CASTELLANUM BELZENSEM PRO-GENITOREM TUUM non deduxi ad pagi-j

nam ? Ignes Seraphtcos ferebat ille re atqtnomine,

,

fovebat peflore amoris flammas in Patriam,SERE-

NISSIMI CAROLI PRINCIPIS POLONLE ,>

SVECIT, lateri ,fed magis, cordi fe admwebat,in.

Te jubar omne fparfurus. Extulit Avito Miro PA-RENS SARBIEVIA PALATiNI MASOVIyE FI-

LIA Leonem eum,

in quo Sol pojfet h fpitari :

SOROR antea PALATINA SMOLENSCEN-SIS, nunc BRACLAVIENSI5, inter WOLFFO-/RUM, JORDANORUM decora, inter Nuptia-

les t<edas comparet clarijjima: propinquitas cumKONOPACCIORUM, TARLONUM

,ceetero-

rumq^nominibus natis ad1nfulas, Mitras,Trabeas,An-nutos Signatorios

,Scipiones Regni

,Ducales Clavas

, efl

non umbratilis. Fccijfes folus ORNATISSIME DO-MINE illufire genus, fi non invenijfes

\ fttc enim Ma-

Digitized by Google

jcrunt Ceras accendifli ftudiorumfervore , ftc illuxifli.

jAGIELLONICi£ UNIVERSITATI Cracovteyut Academi umbras

, Atticas noHes ferenares inge-

mo. Patuit optime erudito Orbi in aprico,quomodo

Apollr cum Mufis , Mercurius cum Oratoribus ,

Arifloteles cum Peripato ad Te devenerat, ne Pal-las folt cerebro Jovis , fed Tuo capiti quoq\ debe-

retur. Idcirco literarum nobile decus,hteratorum

grande negotium extttijii,quot enim in LYCEIS

PINCZOVIENSIBUS d Te ere&is ,dote redi-

tuum locupletatis formantur Utere , tot exarantur

Tibi elogia:

quot evolvuntur pagine , /0/ tmplen-,

tur Faflt munificentia. Ex literarum patria,

ray extra Patriam,peregrini Soles ardere amore

Tui videbantur i lujlrabas Orbem & iUullrabas,

relinquebas Urbes, 0/? 77*/ defideria. Pofi

alienos Soles arridentes feieno vultu indoli optime,

prudentie exqufite ,gravitati morum mfohte, e-

loquentte fingulari,

peritte linguarum notabili r

eftimatiom maxime populorum,

objecit fe Tuo

afpeSui Othomantca Luna ad Viennam,

»0«

cornua impletura, nfi toto Imperio. Et

fletiffetpleno lucida orbe, ntfi JOANNES III. Euro-

pe Scutum,Orientis fulmen ,

Polono milite , Te

( 1 )///»<?-

Digitized by Google

itinerum,laborum

,praltorum

,viBoriarum comi-

te feciffet minui avarum Sidus,

adegijfet pallere

metu,

rubere [anguine. Decrevit Planeta ingens

aperta Tibi crefcendi via in immenfum. Ordie-

baris etemm a /Vovi/unio Thracico 'novos bonorum

menfes,

dedatiurus eos ad annos Jecutura atatis.

AcceJJere titulis,

laticlaviis ornamenta virtutum

,

pulchre Tibi Honorio fociatus Probus & Probi-'

nus . Involvebatur antea Ptnczovia tetris harefum

mBibus, nunc MYSZKOW SCIANIS adjuta ra-

das,Orthodoxa Fidei

,Religionis die ,

imo meri-

die circumfunditur. AmifiJJe lucem in Gratia A-reopcgum accepimus

, inveniffe apud Te experi-

mur,dum enim du ttur dtes

,etiam ad extrema

inopta damnati umbras felici clarefcunt catfa.

Redditi funt & Themidi oculi ad refpe&um fo

-

l{us innocentia,

reftituta judicibus delegatis ma-nus ab antiquitate JubtraBa

,quibus projlrata mul-

torum fors Jublevatur, munera non palpantur. Pojl

jtiflraam ab aftris ad Te dedntiam,

Sidus benefi-

cum manes ILLUSTRISSIME, ad quod certatim

tmwerfe concurrunt,filtcet Domicilia Ordinum Re-ligioforum, prafertim Cracovtenfia , Calijfienfia, To -

runenfia Soc. JESU,favoribus

,gratus

3 beneficiis

-. cumu-

Digitized by GoogI

cumulata ad Mecattatent, nominis magni Pupilli adTutorem

,calamitatum telis impetiti ad propugna

culum , Nec cum illuflri fortuna Tua, fed Tccum

loquuntur fubditi,trahuntur comitate

,fervantur vi-

gilantia,

attolluntur demiffione ,animantur ordine,

in/lituto. Jungis feliciter res dtverfiffimas magnamfortunam aiq

;modefiam ,

in fafttgio ajlimationis

fine faftu es pofitus. 0 fi clara Tua Progenies non

effiet cupidis prorepta ah aftris ,non fubltmis gloria

duntaxat hares , fed virtutis,emineret. Multi-

plicarentur ita decora Patris in Filio>quemadmo-

dum creficis luxJ Solis in iride,aut pareliis. 'Venit

in foetam vita praclara Tua HELENA CON-STANTIA' de CZARTORISCIIS DUCISSA tn

Kleuoau,non

. fine fplendidtffimo comitatu CELSISSI -

.

MORUM DUCUM SANGUSZKORUM, &>

fi fas efl refodere Majorum cineres,DUCUM

KOSERSCIORUM,DUCUM KORECCIO-

RUM, PRIMATUM, PRIMORUM^ PRIN-CIPUM tn Regno nojlro. Grandis titulorum duci-

tur ordo,non minor exemplorum prvbitatrs ; egre-

gie. pingitur HELENA a iribus Gratiis fangutne

alto, fed magis commendatur a pulcherrimo vir-

tutis colore,verecundia. Hactenus ego minus Jplen-

'\

•' k

(2)

^ dtdb

Digitized by Google

dide de ILLUSTRISSIMA PROSAPIA TUA,minus fehctter de Fortuna

,minus digne de me-

ritis dixi : verum Naturalem Hiftortam Regni

Polonia,magh NOMINE MYSZKOWSCIA-

NO radiare feci,quam Stellis crinitis

,Stellis ca-

dentibus,/luroris Boreis

,Facibus

,aliaq-, Meteo-

rorum igneorum multitudine. Metalla,Gemma, nunc

nitent melius : Alites fubhmim evolant cum ACCI-PITRE 77/0, c//w AQUILIS Solem videntur pete-

re : Animalia quadrupedia incedunt majejluofius cumLEONIBUS regnare natis : abditorum Natura in-

vestigatoribus panditur Regia via calesit ferenior

:

praeunt SOLE/E limatijfima:gemina CRUXfau-

stum iter dum reddit,fulgores addit fulgoribus. Prodeat

igitur de luce tanta,in lucem Htfiorta

,Tu pojl in-

gentia in Sole publico rctte folia, imple Orbis htjlo-

nam. Ita vovet

» .*

• .• *

. •.

ILLUSTRISSIMAEXCELLE NTISSIxM A

DOMINATIONI%

Devtnftiffimus fervus

Gabriel Rzaczyriski Soc. J E S U.PRiE-

Digitized by Google

wm^mm' 'mi

JvfcSSi?^

PR AF ATIOAd Le&orem benevolum.

MtJltomm capita infedit ea opiriib,qubd natura alibi mattenr, in no-

ftra Lechia novercam agat. Sola opima Ceres nobis adfcnbitur, fal

adjicitur pani, ad condimentum aridi vrflus, copia carnium, poft feri-

as efurialcs, fi eft concefTa, univcrfse ope? revocatae ad calculum. Flo-rldiflima

[ inquiunt ]eft Polona Nobilitas, aft fine Regno Vegetabili, plan-

tarum, florum Republica: libertas aurea, fed absq; auro dbmeftico, & totoRegno Minerali: immenfae vaftitatis fylrae, verum non concludentes opulen-tum Regnum Animale. Audiebatur Lechia Heroum pania, non raritatum: ftu-

penda dabat exempla fortitudinis, non naturae fpe&acula, quae intuentiumoculos raperent ac retinerent; quapropter numeroft Annales fubjtdti praelo

ad glonam, famam, memoriam' poflerorum r nullae vulgatae hiftoriae aci Col-legia Naturae Curioforum. Hae, atq; aliae voces aures Orbis implevere, na-turam tenacitatis, aut invidiae contra nos maximae infimulantes. Ponite, po-nite tandem prarconcepta de nobis arbitria; inter agrorum noftrorum inde-

feflam culturam, datur non parva naturae oeconomia, inter abundantiamalimentorum , rerum infolitarum locuples penu. Eruere, pandere abdita ra.

rora, preriofiorar, allaboraveram , fimulq; adverteram tantam latere opulen-tiam

,quanta par effet implendo grahdi aerario. Natura quippe munera fua

ntm fimul tradit , nec patent omnibus; remota funt , 8c in interiori penetrali

claufa, cx quibus, aliua haec *tas, aliud poftera acripir, ac depromit Ad'detegenda naturae ejusdem arcana, folertiflimorum Scrutatorum obfervatio-»

nes acceflere, etenim Kochanski Societatis JESU, S. R. M. Poloninc Mathe-maticus nobilis, nihil magis arduum , errandiq; periculis obnoxium effe cre-

ta) diderat.

Digitized by Google

taimf mmJR&erittp -qnkn folius Tatlopis difcoiffu, natur® leges mvefligare rdle, qnaticeratis fu 15 reccfljbu* fzpcaumerb noti ros cludum lyllogilinos , nili frequen-ter ac diligenter inftruifbs ftilciantur experimentis. Quoties vero magnis Au-ihorttm dillidiis de myfierio aliquo quxiitur, toties plures alienas iententias

probabilitate non defiirntas adduxi, ut ampla concederetur libertas cuilibet do-gmata eligendi. Non approbat» a me, nec refutat» manent exdem alkr-

tiones, nam ad confirmationem, aut rejedionem, fxpc Chymic»; Medie*,'Anatomicae artes, microicopia novx inventionis, mechanic» machnx, expe-rimenta profuso auro comparata requiruntur. Plurima volumen illud fi te-

net obvia, nota, ac .vilia, fecutus fuin methodum eruditiflimi Mcrret in

Pinare Rerum Britannicarum, Raium in Catalogo Plantarum Angli», Sib-

baldum in Scotia Illmlrata, Balbinum in Hilloria Naturali Bohemix. Schweck-fcldium in Tlieorio-Tropheo Stklix, qui plani minima complexi funt fo-

liis integris. Praeterea, quid in noflris nemoribus frequentius betula? illa exGallia translati olim in Larium, Falces Romanorum Magiflratuum infignia

conilituebat. Sylvellri pinu quid vilius? hanc regiones calidiores plurim» lu-bere deliderant, virorem perpetuum arboris zftimantes. Implet tcifla deo-nia, non vifa Aldrovandi tclltmonio in Italia.- Ilridct paflim cicada, non au-dita ab Anglia: cuculus vocalis nobis f< vulgaris, non Novo Orbi, noniEthiopi*. PLersq; res, alites, fer», confvetudine, copia, aut illoium genio-

viluerunt, qui in folo patrio nata contemnunt.ncgligunt; aliena , longinqua,

admiratione, ore, calamo venerantur. Doindlica produxi ego ac »ilim4 v»

Patrix gratus; nc autem fi le; maneret dubia conglobatis audloritatibus didta

flant roborata , fervata phrali Scriptorum primigenia, qui immutata, fyno-nymi* formarentur continuae, fuppreflis magnis nominibus, exile meum ob-'

truderetur ubiq; nomen, furtivis me efferrem plumis cutn cornicula. Hic vo-lens virarc Chatybdim, in Scyllam incidi, nimirum in acriorem Bardaji ccn-furam, vitupeni notam iis appingi folitam

,qui exferibunt libros, & implent

bibliothecas. Affumo pro inus dypeum, contra telum hoc acutiilimum. Col-

loftanea ex libris funt, fed late per Regnum fparfis, rarifiimis, in regioni-

bus diditis editis, magno laboris impendio acquifitis, vctuilate arrofis, novi-

tate commendaris, quos nec oculis Bardajus ufurpaverat. Ex libris, fed Gal-‘tlias, Italicis, Germanicis, Polonicis, Latino donatis idiomate, redu£lis adcompendium, caro -quia precibus, emptis. Ex libris, fed grandibus, in To-mos plures .divifis, hi evoluti vix verfus aliquot interdum obtulere. Poft

aliena, data &c de proprio plurima, dabuntur extera, favente cxlo.in Sup-plemento hujus Hiftori», ad quod elucubrandum nova occurrit crebro ma-teria. Interim utere his Cuiiofe Le&or, & fi qu» perrpexeris, adverteris,

noveris fingu&ru, tara, mira, tn Regno nofiro, expofcenri enixe gratiam

mihi fuppediu, nutu, voce, vel literis.

APPRO

Digitized by GoogI

APPROBATIO.- STANISLAUS JOSEPHUS

de Bezdan HOSIUS DEI& dpoflolic* Se-

dis grattar Eptfcopus Uticen/ts., Suffraganeus> Ctiflos,

Vicanus in Spiritualibus 65* Officiatis Generalis Pre

-

vnstienjisffanonictisfif Sedevacante Ept/copatus Cra-

coaneufissae Ducatus Severia Generalis /idmintftralor.

T 'I Niverfis,& Singul is, quorum intrreib,aut inter-

effc poterit, figmficamus, fidemqj facimus, le-

ctum fbiflc a nobis Librum, cui titulus, Hifloria Ma-turatis Cunoja Regni Polvtim,Magni Ducatus Litva-

nis fsfc. Antbore R. P. Gabriele Rzaczyriski Jee:

JESLl, Viro in rebus indagandis ac inquirendis le-

dulo.Et quoniam nihil in eo reperimus,quod ft Fidei

Orthodoxae, dc&rinat, moribus bonis contrarium,.

quinimo( cum in rerum variarum exterarum inve-

ftigatione plurimum deludemus, ignari quas domihabe: mus)multum utilem bono publico hituru cen-

11 miis: proinde in lucem edendti, typis imprimencu,

/uthoritate noftra 'Adminiftratoriali permittimus

& concedimus^rjefentesqjmanu propria liibferiptas

figilloq; noftro munitas damus Cracovia:, 6 . Men-

LJem qui /apra .

lis Octobris, 1719-

( L. S.

Digitized by Google

T ACULTASR. P. Vifitatoris

, & 'V. Praepofiti

Provincialis. Soc. JESU per

Poloniam.

CUm Opus, quod inferibitur Hiftor)a Naturalit

Curiofa Regni Poloni<f, Magrn Ducatus Latva*

ni<e &c. a Patre Gabriele Rzaczynski Soc. JESUconfcriptum, aliquot ejusdem Societatis Theologi

recognoverint, & in lucem edi po(Fe probaverint,

poteftate mihi fa&a ab Admodum Reverendo Patre

noftro Michaele Angeio Tamburino Societatis prae»

fatae Praepofito Generali; facultatem concedo, ut

typis mandetur, (i iis, ad quos pertinet, ita vide-

bitur. In cujus fidem,

has literas manu mea fir-

matas, & figillo munitas dedi. Gedani 10. Julii,

Anno 1719.REJNHOLDUS GERT

Societaut JEÛ.<3* *v-> ****.***>**>«*>*

Sed frior htt hominis cura eft dignofeere terram.

Et qua hujus miranda tulit natura notare.

C Cornelius Severus in j^tna.

Npn omne quod admirationem parit , ty nojlram effugit oculatam fidem,

veritati objlat; net quod rarum, (J nobis non vifum , falfum

.

Schottiu S. J. in Phyfica Cunofa.

TRACTA-

Digitized by Google

0“ >)(V?' /V»!^ .>>t>f*>' jmVS' ••")« 'iC

’

V <^V 'jk^ u)t ftV iTk jV

<&je&:G3liS&Cg* /-2* «3? «3* «»3t•je-i 2C»*e>!5<*<" 'S>* r

-<V'*'‘' •vi>H f’ *•>>

TERRA ABDITA PANDENS,SECTIO I,-De

FOSSILIBUS.

Digitized by Google

*»)(»)(**pinionc tamen plurimorum Authorum, fubftantiam dentis veri non te-

ner, aft talis dicitur proprcr fimilitudinem cum dente prxfatx bclluae

flequiiitam. Addit Sonat.ni S. I. tn Mufeo Kircher.ano, ut pluri-

mum Ebur hoc inveniri cum bafi non vacua, veriim ubiq; plena, ac

denla; ideoq; ab Elephantum denribus aliena. Si aurem non carear, &vacuo requiiito, adhuc oritur quxftio bina, apud curiofos naturx feru-

tarores. An idem fofsile , a natura ludente , ex margae aliqua fpecie,

fi fucco lapidifico produdurn, figurarumq; non fuerit? vel, an diluvio uni-

verfali, terrx fupcrficiei difccrptx, ac quafi in frufta refolutx infoffus

dens Elephantis (accedente humore, ex materia lapidea genito ) non

{

jermanferit ad noftra tempora? Refponftones pro urraq; parte mi-

itantes adducentur infra, in Lignis, Ofsibusq; fofsilibus, in Unicomu, &Conchite lapide.

111. CARBONES FOSSILES, Encelio de R» Metallica Lapi-

dei, alijs Terrei, Graecis Lithanthraces, c bituminis genere, rerra pingui,

& atra conftanr. . Carbonum ideo invenere vocabulum,quia eodem

colore notati, cum carbonibus de ligno paratis: atque ignefeunt, arqi

ardent. Non differunt a Terra Ampelitc, ac Pharmacitc, fenfu A-gncoU, de Natura FofstLum, Cefu S. /. tn Mweralogta ; exterorum o-

pinione diverfi. Duplices Gdbelto traclamt de Succino, lib. 2 , fc i li-

cet leves , rarefeentes, aqux nonnunquam innatantes,propter terrx cx-

codionem. Graves fecundx cldsis, hoc eft, ex materia terreftri craf-

sa, adufta compofiti. Ex utrilq;, alij plus bituminis, alij prius (uc-

ci lapidcfcentis nacti; unde primi nammam facile concipiunt, reliqui

nonnifi adjuti carbonibus, nec non follibus. Vcrifimile, Gnbeltus ci-

titus exiftimat, non folo calido, ficcoq; halitu, fed igne iubterranco adu-

ftum hoc bituminis genus nafei. Idem nonnullis in caufa eft, quodÊtna, Vefuvius, Hccla, & Helga ardeant. Prx regionibus exteris.

Carbonum talium fxcunda Anglia, ac Scotia. In Regno noftro,

tefte Fprengero in Polonia Novo - Antiqua , cr Starovolfcto, apud Tenci-

mim crfofsi. Videre jubet & Opalehski tn Defenfa Polonia contra Sarcia-

tur.n, Fofsilium Carbonum montes, fed iliorum ulus apud nos nullus,

cum adiit copia aliorum. Eruti non ita pridem, & cx monte Vi-

ftulx

Digitized by Googli

**)(})(«ftulrt impendente , ferente Civitatem Dobriniam , leves, friabiles, nondifficiliter ignem recipientes.

IV. CESPITES FOSSILES feu Glebx inflam nubiles, vulgiTurfFx, Germanis 7 orff, bitumine conflant; nulla enim terra ardefeie,

nifi fulphurata, aut bituminofa. Effodiuntur molles, fongofi, cxficcan-

tur in (ole, pro ignis fomite, quern- duriores, ac ponderofi admittunt

tardius, fcd longiori fpario temporis fusceptum fervant. Turffifodine

frequentes in Belgio, ex Auftrali Hollandia, Zclandia in Frifiam, Tran*fifalaniam, Groningam, Oldamptiam feruntur navibus celpites bitumino-

fi. Iidcm corbibus, faecis impofiti, referente Schoocko in 7 ratt. deTurf-

fis, per Hollandiain diftrahuntur, cum ve&igalium fblutione. Sola

Prufsia noftra, circa Gedanum, Mariarburgum , Kac pratenfi

,pingui, ni-

g«q; tetra onerat plauftra, ut hyeme arceat frigora ab egenis. Negli-

gitur alibi,propter lignorum abundantiam.

V. FARINA FOSSILIS, five Mineralis, cft terra alba, lcvifsima,

farinacea, nutrimentum non fuppeditans, in panem fola non compin-gibilis. Et quamvis farinx triticcx, vel fecalitue immifccri, ejusq; gluti-

nolis particulis invifeari, in clibano coqui, panis foimam prxferre polsir,

aqua tamen hic panis dilutus, ait Scbrocktus infertus Epbemerid. Medi-co - Pinficis ,

priftinam formam offendet, petendo fundum. Ortus fari-

nx ralis, ex minerali aliquo latente in penetralibus montium, ex femi-

nio proprio, exhalatione erumpente, inftar pulverum quorundam chy-

micorum, per lublimationem feparabilium : v. g. flomm fulphuris, anti-

monii, deducendus videtur. Vel(ut alii volunt ) vapor aliquis fpiri-

ruofus, rimas, cavernulasq; lapidum penetrans, obvias partes eorun-

dem faxorum calcinando convertit in pulverem. Prope Fortalitium Gc-danenfis Urbis IVeixtlmunde vocatum. Farina hxc cft deprompta , k Got-

tvaldto dono milia Scbrockio Pbyfico uiugnfiano , k Fficbernn m Schema-

tifmo Prufsia Subterranea, not:tix tradita, appofito Anno 1700.

VI. LIGNA FOSSILIA, in terra profundiore fubinde reperta,

Ktrchero in Mundo Subterraneo funt duplicia. Quxdain fuere olim ar-

bores, decutfu temporis, contecta tellure multa, vi facultatis lapidific*

in faxum convcrfa, alia, purum naturx negotium. Qualiter producan-

A 1 tur

Digitized by Google

fur , fiisc i Pillingen in Bitumine, Cr Ligno Fofsili , c(l enarratum. Quo-modo finr diftinguenda 'a lignis vegetabilibus, cafu obrutis terra, & in-

duratis, jigricola cum multis aliis abunde explicavit. Diligenter vide, ait

Stoothus deTurffis, an corticem, medullam &c habeant, qux fi ab-

fint, 'a natura ipla, in profundo terrx gremio, non aliter, ac alia fubter-

ranca atq-, fofsilia, talia ligna progenita, in.pleta bitumine, acccnfa fomi-

tis indar propagantia ignem, non fine fulphure afflato naribus. E do-

dlo c.rtu rcccnriorum Stheucbzerus, in Herbario Diluviant, precum e fVt-

cdwardo in Spe:imi/. e G ogâphiet Pbjfice, non aliunde derivat Ligno-

rum fubterraneoruin originem, nili a fatali illa diluvii ftrage. Dejecta,

infofla folo jacuerunt, inflammabilitatem, colorem, figuram externam, &flru&uram internam ligni retinendo. Firmatur alie ruo, IVoodwardi ob-

servatione Singulari. Ingens effoditur Lignorum fubterrancorum nume-

rus, c terra quarundam Infularum, ubi nullx arbores crefcunt, nec plan-

tari poliunt, propter ventorum ferociam , ac cantam tempcftatum aufte-

ritatem, qux non patitur, ut ulla vegetabilia, ultra fruticum altitudi-

nem afiurganr. Occurrunt & in terra uliginola, paluftri, quoniam hxc,

ob bituminofam fuam naturam, ligna contumulata condire quali voluit,

atq; fic ad artarem noftram prxlcrvarc a corruptione. Ex allatis opinio-

nibus, quxnam verifimilior exiftimanda, penes le&orem, miraculorum

natui* invcfligatorcm Slet juduium. In Elbingenfi lylva Ligna

Fofsilia apparuerunt, inter Nordeh.trg, fi Inflerburg , dum circa hortum

duceretur folia; eadem inventa cum Succino, Scriptore Ha imann tn H ft.

Succini Pnfocr, cumq; natura exploraretur, nullo fartoris fcnfu, flammamconceperant, fornacibus incalclccnribus impolita, nitrum vitriolo, fulphu-

req; permiftum exhalarunt. Exliccata, & aqu.T tradita dilsiluille vila in

cruftas, quas prius humor magno cum ftrepitu hiare fecir. incenia, ignem

line flamma tittc lervarunt. Regina Ludovica Joannis Cafimiri C011-

lots cum Salis fodinas Viclilccnfcs luftrarct, anno i66i,&follonbus num-mos Ipargcrct liberalius, glebam, vulgo bancum falis, muneris loco ac-

ceperat, qui in aliquot concifus partes, ramum bcculx protulit, aequantem

cralsitudmc radium. Sive os minus cubiti. Ita cujufdam M. SS. reflan-

tur, fidem pcrfvadct Cardanus de Vanetate l. c. 17, adducens quendam,inter

Digitized by Googl

inter marmora frondes oculis ufurpantcm. Fofsile lignnnr Pyrire vitriou

lato factum, de Montibus fucciniferis Prufsicis depromptum Scheuc'.zsrus

ih Alufeo D luviano adnotavit. In fpecu prope pagum Sopoty di Itan-

tem militari medio a Cxnobio Qlivenfi erutum, Gcdanum lxpius fere-

batur, ubi Chymira arte per retortam deltillatum, particulas olcolas, bi-

tuminolas, concipientes avide ignem, redolentes fticcinum extradebat.

Adjungo Lignis Fofsilibus, transmutara ligna in lapides, Grarcis Litho-

xyla, commodior enim alius locus non occurret. Lapidefcentia a Fall#-

pio tn Fofiil bus attribuitur humori cuidam ex materia lapidea genito,,

elaborato, cocto, aquis permiflo. Idem humor vocatur ab aliis fuccu»

petrificus, fpiritus lapidihcus, falinus, minutifsimas penetrans partes, o-

tnnes permeans poros, manente figura priftina, & magnitudine. Clara

analogia Honorato Fabri S. J. in iis frudtibus, qui condiuntur faccharo.

In campis Oppidi Potilia. Terrae Bclzenfis, fi pinearum arborum aliqua

pars, v. g. ramus prsrc.lus fuerit, live tota arbor fuccifa, tradit D/ugoJfus

Hijh Polona l: i, bgnum in lapidem polt «nnos aliquot fic transformari,

ut ex eo ignis tanquam c filice excutiatur. In Diftridtu Chcfmenfi, te-

(timonio Aikchovita SiriftonsSarmatia Etropaa, frondes pini ad terram

projcftar, intra annum, vel duos, in laxa convertuntur & filices. Lignum '

cum duritie lapidis, c Monte Epilcopali ad Gcdanum, protulit fodor.

Rufsia rubra, lcu Roxolania, circa Tomafz.ow, Swbrzefzyn, fimili mo-do indurata tegmenta arborum, dicitur, crebio offerre incolis. Terra Le-

opolicnfis arboretum tenet lub nomine Sylva lapidea, vernacule Las ka-

munny, propter Lithoxyla numerofa in radicibus, fi non truncis atq; cor-

ticibus. Podoliae fagi nonnull* antiquilsimx, partes proximiores ter-

rae villanis luppcduant, quibus illi (ilicis loco utuntur, ad ignem chalybe

provocandum. Siquidem vero jlgricola Fofsil. I. i, luccus lapidc-

Icens, tam intra terram, quam extra illa repertus, res omnes capaces ver-

tit in lapidem , incidi tn Schimatifmum Prufia Subterranea a Fifchern

Erado fubjc&um, fecundum quem pctrificara manus, in Bibliotheca EL-

ingenii erat depofua, fimul cum ornamento capitis Virginis Ethnicae

Pogiar, in querceto ejusdem Urbis invento.

V1L OLLj£ FOSSILES prope Oppidum Srzjm Majoris Poloniar,

A i ia

Digitized by Google

')(«)($*

irr campis Pfochow pagi, & in Patulci, non procul * Ltbto Sc Koiselsko ;

qux extrahat de teiTa, iunr afsimiles oilis arte figuli fa&is. MuchtvnaChronicor. Pol. t. i, Dlugoffus Hjt. Pol. I. i , Nwgebavcrus l. i, Mtwjle-

rus in Cofmograpb. Umverfnli. Prope *5remum non tantum olla:, fcd

Scamphorx, cacabi, aliarumq; figurarum vala fictilia fponte nafcuntur fub

terra, effodiuntur mollia, in acrem prolata durefeunt. Vidi imum arq;

alterum, quod inde erutum elle dicebatur, rude, nec fatis bene confor-

matum. Cromerns Poloni« l. i. Plurimi incolx Regni noftri, una cumexteris fidem denegant didfcis, afferentes, argillam ad figuram ollarum

fponte fe non polle componere, fed vafa talia ex fcpulchrctis Gentilium

emi, qui ambufta olla, Ei cineres intulerunt terrx in fictilibus, ubi tem-

pore longo emollita, abeunt in argillam, expofita acri refumunt duritiem.

Sed evolvatur citatus Dlugojpts fitfi. Pol. I. 1 1, ita referens. Ex Wfcho-wa> in Srzem Jagiello Rex procefsit anno 141 1, illumq, ibi Ducis Au-ftnx Emefti affinis fui convenit nuntius experturus vifione perlonali, an

relatio innitatur veritati, fadfa k Polono milite yoaanefVarfchowsh, quodvidelicet in Polonix regione, in loco uno, plura ollarum genera, fola na-

tur* liberalitate, absq; omni humano fiilfragio effinguntur. Vladislaus

itaq; Rex, Erneftum cx ambiguitate foluturus, in locum campeftrem

vili* Nocbvtv defeendir, Ei. in ilii prxfentia, terram plerisq; in locis fodi

jubens, ollas plures variis formis, & quantitatibus diftin&as mirabili ope,

& virtute naturx, non fccus ac a figulo effinguntur, formatas reperit,

mintioq; Emefti fingula curiofius fpeClanti.mirabilc opus monftravit, atq;

Dnci transmifit. Exrant ollx prxdidx, dum prim6 egeruntur de fabu-

lo, tenerx, & fragiles, qux poftea folis virtute durat.e, ad omnem ufumhumanum congruunt. Hrc ex Dht offo dc Ollis noftris Fofsilibus, leu

Nativis. Srmflcs Balbnms S. J. /n H>st. Natr<rali Bobem-x adnorar,

circa Cunaci montem a naftoribus, & pueris dediris ludo, cxtra&as, folc

ficcatas ad culinamm ufum. Item prope Sprcmbergam in Lufatia in-

feriori, ollulx ftupendx conformationis, ex argill* fodinis dum proferun-

tur, Hagtndorm in Mtfcrl. Cvnojis credit, natur* in ejusmodi fabricandis*

vafis virtutem nonefle detrahendam.

VIII. OSSA FOSSILIA producere terram Krrcbtrtu AEatdi Sub-

terra

Digitized by Google

terra 1. 8 , fuse rationibus, indu&ionibus, authoritatibus probat; dentcs<£

in anrro Panormitano innumeros, a natura formatos fc vidiffe affirmat.

Ibidem datur difcrfmen inter offa vera. & a natura minerali effccla, quodilla femper tibiarum canales, fiftulofos meatus, olam medulla refertos reti-

neant, haec vero lolidum lapidem, fine ullo meatu mentiantur: palsim o£fa Gigantum vocara, ex communi perlvalione. Accedit Gefneri in Fi .

gura Lapidum teftimonium? In fpecu fubterranea prope Elbingcrodam re-

periri olla, &: dentes tanta: magnitudinis, ut vix credi pofsir, vixiffe un-

quam tanta: molis homines, vel animalia. Oriuntur opinione plurimo-

rum, ex marga, vel luto molli, intra terra: concavitatem, veluti intra ni-

dulum aliquem ; vel certe , an Tylko-wski S. J. Phyfica Curiofe Part.

volutatur materia uliginofa, cretacea per declive montis. Sc in longumfe extendit; tandem accedente halitu falino

,pctrifico, in duritiem lapi-

dis abit. Authorcs reccntiores , lententis dida: minime adflipulantur,

conformitatcm conflantem oblervando in ofsibus, dentibus &c. Animaliumpartibus, quibus refpondent, limillima affirmantur ellc w Mfcellaneit

Bcrohnerfibus , nec ulla in fibrarum dudu, lamellarum textura, cavita-

tum dispofitione, panium commifluris differentia. Ad diluvium univer*:

falc tcfcitimur aJVoodwardo,Tc7izelio, atq; aliis. Difflucntibur enim aquis

terra diiloluta, fenfim rudus fubfcdit, diverfa effecit ffrata, quae follorcs

obfervant. Animalia, a terra magis, magisq; fubfidentc fuerunt obtecta»

& inde facilcpatct, quomodo Elephantina lceleta, Balamarum offa,& Cro-codili , in Europam pervenerint. Mixtio quoq; talium Ofsium Chymi-.

ce examinata i Cari in Lapide Lydio Pbilofop: Pyrotechnico ad OJsium.

Fof'//: Docimafiam analitice demonlhandam adhibito, dcicripta, continebat,

in le fal volatile, fluidum, folidum, cryftallinum; oleum cupyrcumaticum,

lal alcale fixum, vitrum la&eum Sic, qu«e omnia etiam ex veris animali-

um olsibus extrahuntur. A Polono Nobili ardificii futuri fundamenta

ponente, dens ingens, fimul cum cornu, inventus, in Helvetiam Gefnero

nullus, quadruplo fere major fuerat illo, cujus in ilibus fub hippopo-

tamo iconem pofuit idem Gefnerus. Sic tradit Liber de Figuris Lapid. ZJ*

Gemmarum. Gl unum,& alterum in littore Villular, non procul a Civita-

te Calimiria, anno 1668, Tylknvski S. J. it invemjfe, tn Phyfica Curofa.

Part.

Digitized by Google

)(*)(«*Tart. 3 fcribir: vulgus miratur illa, quaG edent Gigantum, cum Gigan»

tes tanta mole ede non potuerint. Idem Pbyf Curi. Pa-t. 9 narrat, quod in

inontihns Roxolanii eruuntur olla quxdain m lapidem verfa, quaedam

iijduda lapide. In Cathedrali Templo Cracovienfi appenla cofta ulna-

rum plurium, armus ingens in Arce Mariiburgcnfi , brachium in Idi-

bus D. Margariti Polnanii, dens major pugno Gneliix in Balilica Ca-thedrali, (capula Tremcfiii, os Varfavix apuef S. Joannem, Leopoli apud

S. Gcorg!um,CaliIsii,Petricovii,Coprivnici, Gcdani inter granaria; ut o-

mittam reliqua loca vix ad elenchum revocabilia.

LX. VNICORNU FOSSILE, ita dictum, quod forma 8c colore

referat cornu. Subflantia ejus exterius dura, interius plerumq; mollis,

alba, lxvis, friabilis, firmiter adhxrcns lingui. Cortex vel fiavelcens cft,

vel candidus, vel cinereus, aut fiibniger. Bonitatis indicium Bartholino

tn Trafl. de Umcornu, vis adftrufloria, odor gratus, prxlertim fi cydonii

mali, ladis, & facchari prxfefcrat halirum. Materia proxima generatio-

nis illorum cornuum, Boetio de Boot tn Hifl. Gemmarum, cxtcnlq; in-

numeris, marga, vel margx aliqua fpecies, qui dum lapidcfcentc Sc lub-

terranea aqua fluente fingatur, vel folvitur, la&is inftar fluit per terrx

cavitates, dcin ablbrpr lerofiore parte, ab ad flante tellure fiftitiiai &humore abfiimpto omni, coalelcir in formam cornu. Non delunt

,qui

birumeti, lapidem corruptum aliquem, fiiccum mineralem cum terra mi-

ftum afsiguant pro materia. Vires Cornu fofsrlis commendantur a Ge-

fnero, Cdfa/ptno, ad venena cujusvis generis, ad morius animalium vc-

ncnolbrum, ad febres varias, ad fudores provocandos, cor infigniter ro-

borandum: 4 Potario Cytnico, ad omnes fluores domandos. Laudatur 4Bartholino tn Ohfervat. Novis,nam vi x aliud, ille feliciori luccelfu, m cordis

affectionibus, comitiali morbo, vermibus, exploravit. Et virtus Bczoar-

chca in febribus malignis, in fluoribus alvi, iulultibus epilepticis, a Ittng-

ken m Lexiio Pharmaceutico attribuitur. Cicerum non omnia Cornuafofisilia, ejusdem, aut paris funt facultatis, ob diverficatcm originis, fub-

ftancii, formi, uam qui lapidum inore dura, fine medulla, inodora

,

vix nifi exficcantc vi pollent Medicorum judicio. Unicornu integrumad Podolii fiucs, tcftc Schwenckfeld m Thtrio -Tropheo Stlefut eft reper-

• tum

Digitized by Google

*&•)<» K88Ktum, fecundum ad ripam Viftulx, in vicinia Civitatis Neo - Corcinenfls,'

tertium ad pagunt Ufeie, quartum ad fluvium Serjj, quintum. Se. (cx-

tum ad arauem San prxtcrlabcutem villam Mutuna, teptimum in mon-te arenofo ad Dunaiec, oiSlavunt Premislix dum ponerentur funda-

menta Collegii P. P. Soc. JESU, nonum extta Civitatis ejufdem mxnia.

Jam vero Gefnerus in Iiift. Animal. Quadrupedum, fub Monocerote ,

citat Epiflolam Schnebergeri, ad te datam, tenore tali. Repcriuntur fre-

quenter cornua in Polonia. Unum vidi, a radice ad apicem, rotundum,

intus cavum, in medio album, in fine fubrufum, inventum in agro, mil-

liaribus duobus di flante, Cracov ia;alterum in torrente, tertium & quar-

tum ita dunfsimum, ut vel faxuru, ferrumq; eis cedere potuilte exifti-

mera: quintum fimile primo. Hxc, & fimilia. Monocerotis cor-

nua cententur cfle, fcd quia Monoceros deteribitur varie k Plinio, <±ALli-

jmo, Solmo, IJidoro, Paulo Veneto , Vortmanno Cr alijs, conjicit Sachfi-

us in Monocerologia, cum Ganta ab Horto

,

authores, animal quod dc-

feripterunt, oculis luis nunquam vivum, vel mortuum uterpaite. Afsignat

idem, quatuor Unicornigerum fpecies. Primam conflituunt Rhinocero-

tes, fecundam Boves Indici, tertiam Asini Indici, quartam Orygcs; ex-

teri Unicornes deteripti a nominatis authoribus, nunquam in rcrutn na-

tura extiterc. Quis enim mortalium unquam vidit ? ex quo egrcfsi ne-

more? ex qua terrarum parte produ&i? Nemo ex his, qui orbem na-

vigando peragrarunt, & abdita, fccretioraq; ex rcmotifsimis Africx, Se

Amcricx Infulis, in conlpc&um noftrum produxerunt, aflirmat, vel

affirmare potefl, vifum fibi cjufmodi animal. Ulterius Sachjius canx,

& veucrandx antiquitati non fubfcribcns , Unicornua , non animalia

quadrupedia, tcrreftria, ted marina. Cetorum generi cognata efle exi

-

flimat, qux, b finiflronape prodiens cornu ftriatum, acuminatum ferunt;

in Islandia, Groenlandia, Borealibus Infulis inveniuntur. Ejufdcmten-

fns Bartholinus Anatomica Hijl. Cent. 4, Tu/pins Obfervat. I. 4, appo-

nens tequentia. Quamvis acriter difeeptetur , utrum etiam nunc ali-

cubi extet Unicorne illud animal, cui Sacrx Litcrx prxter ferociam in-

domitam, cornu attribuunt pretiofum, extra controverfiam, omnia, quxa Magnatibus obtervantur cornua , funt marinx bellux pafsim reperi-

Digitized by Google

**n >o)(»bilis. Pifccin hunc, lVormius in Difput, de Cornu Groentsndico , Nar-

hval vocat, blancardus in Lexico Med'co, cx relatione delcribir. His,

aliisq; opinionibus, narrationibus multum diverfis prarfuppofitis, cenlcrc

Unicornu triplex dari, ac exhiberi. Primum fofsile ex marga, vel alia '

materia natum. Sequerer hic Krrihernm tn Jlrca No e, cr Mundo Sub-

ttrra. fic decernentem, Utfloria. Helvtti nm id comprobantem. Accede-

ret ratio, cx Eartl.olimi obfervatione, quud nonnunquam tantum effodi-

tur, quantum a nullo etiam grandi animali produci potuerat. Se-

cundum Unicornu aquatilium animalium,perlvadente Ktrcbero hifce

verbis. Cornua qua: palsim dicuntur Monocerotis, animalium quadru-

pedum non funt, fcd pifirium grandiiun marinorum, cum Kahenis per-

petuo decertantium fpicula, feu promufcidcs. Et l\roodivardo in Speci-

rttine Geographia Phyjica, Unicornu fofsile nihil aliud cft, quam pars

animalium marinorum, in diluvio univcrCili relictorum. Tertium

Unicoruu alicujus animalis quadrupedis, etiam fi non illius Monoce-

rotis, in cujus deferiptione ingens diverfitas inter Authorcs, fcd anima-

lis alterius, uno duiftaxar cornu a natura donari. Ratio eft ex Epijlola

Schrebergeri m [fa ad Gefncrum,quod fingula ejufmodi cornua, nun-

quam bina reperiantur, quamvis aliquando cum cranio, & reliquis o fi-

fibus corporis. Inventum in Polonia &: totum animal, Sc ut cx magni-

tudine olsiutn perfpicitur facile, majus equo. Eli certum cxtitiflc qua-

drupes, ex humerorum, tibiarum, collarum ofsibus.Ego quoq; accepi no-

titiam ab Ilius. Sremenfi Caftcllano , qubd fimul cum cornu unico,

animalis fccleton integrum, c colle arenolo vill e Grucz.no ad Villulam,

erutum fuerat, fed flarim contritum fruftulatim a ruflicis, a quibus

pofl requifitionem allata pars notabilis cornu, fundi locatori, poil ali-

quanto donata mihi particula, interius quafi calcinata, friabilis, lingua:

adhxrefcens.

X. TERR/E MFDlCATvE multorum judicio funt metallica ru-

dimenta, ob dcfcdlum principii mercunalis, non valentia compingi in

metallum perfedtum. Dicuntur medicator, nam terrx formam confer-

vando, medendi vim inditam libi liberaliter ab Authore naturx exercent.

TERRA SIGiELATA, cfl pinguis, gravis argilla, odoris terrei, faporis

adilrin-

Digiyed by Google

**•)( » )<*8#adftringentis; rnrnc rubicundi, nunc albi, fulci, lutei, vel alterius coloris.

Sxpc formata in orbiculos, figillis notatur & imaginibus, idcoq; figil-

laca vocatur. Obtinuit etiam nomen Lemnia, ab Infula Lemnos, Mil-

ton Lemnia, Sigillum Lemnium, Spliragis &c. Vires inlignes tenet

contra pellem, febres malignas, dyienteriam diarrhxam, morius anima-

lium venenojorum. In ripis Viftulae prope Var(aviam hxc terra erui-

tur, fcd quia debilior viribus, ait. Tylkow<ki S. J. in Meieorologia Cu-

nofa , in dofi duplicata porrigitur. Etfolla eadem de monte lepultu-

rar concdlo, in iuburbio Pofnanicufl D. Adalbcrti, in ufu erat Dodto-

ri Medico, mihi id rcicrenti. In Livonia rubri coloris datur, in paftil-

los drachmam ponderantes redatta, effc valde adltrictoria. BO-LL7

S ARMENIA, lonar glebam allatam ex Armenia, in re, e(l fubftan-

tia terrea, ex flavo pallide- rubicunda, vel alius coloris, ponderofa, pin-

guis, friabilis. Deliccat fumme, & ex praderipro Galeni, Mattbioli , Rra-

favcli dyfcnrerias, catarrhos, putrcicentia ulcera oris rollit. Itv

monte llahagora , ultra Cracoviam, & in Carpathiis montibus tradi-

tur repcnri. InSccpufio Polono juri lubjccto, ad Varalium, incolis Kirch-

drauf, depromitur terra medicina: inierviens. OSTEOCOLLA,aliter Ofleites, Oflhcolitus, Ammofleus, Hololteus, Stelcchites , Maro-

chtus. Lapis Ofsifragus, margae fpecics videtur cfle, coloris albi, vel ci-

nerei , fuperficiei Icabne & itvrqualis , figuram concav i olsis plerumq;

exhibens. A Germanis Rein bru:h appellatur, commendarur ad olla ci-

to conglutinanda , Sc callo obducenda, fi intus fumatur, emplaftris ad-

mifccatur. In arenulis locis formatur prope Torunium &: circa viam

ducentem ad D. Barbara: Sacellum. Solet erui mollis, aft expofita (oli

acquirit duritiem.

XL TERRvE PICTORIAE, id efl piatoribus, exterisq; artifici-

bus neccflanx adfunt. Quapropter Gotofredus in Archontologia Cof/n :ca

air, Poloni proventum faciunt c pigmentis, Sc coloribus de terra eftbl-

fls , in primis glauco, cxrulcove, nec non c metallis, ferro, & arre Cy-

prio, cujus utnufq; apud eos copia magna. OCHRA nativa, cft

terra Dtofcorid / medicata, colorem ferens auripigmento similem, ideoq;

adhibita a pidtoribus, repcribihs in plumbi fodinis. Hanc, Gcfnerus Li-

B i bra

Digitized by Google

micnnmIro de Fofsit. & Fabricius de Metallicis Rebus

,pfimiEwgfm PoFonirTv>

id eft venx plumbi, & argenti, interdum adnaici tradit. Ochra fa£ti~

tia, cx rubrica, vel plumbo ufto, ac macerato paratur, Geitr. Ylcj-

gelb,pi&oribus magis tifirata. Terra crocea ad llcuiium, in plumbi fo-

dinis. Crofnx, mons proximus Idibus D. Adalberto dicans, terram*

flavam pi&oriam tenet, Germ. Dunckel nckcr, nobis Vgier eu m> r, g!in>-

ia iofta Collis propinquior Viftulx inter Varfaviam,& Zakrocimum,.

Terra: lutex ferax, qux Germ. Licht Ucktr, nebis Ugter tafny. Ejuidem-

coloris terra adSandomiriam,inmonte Viftulx impendente, penes prx-

dium Kamieh. Terra feu Creta rubra, Germ. Brann-roth, nobis-

Bramrot emebatur in Territorio Ofiniancnfi M.D. Litvani.r,pr(*pe Col-

legium Zodzifcer.fe, P. P. Soc. JESU. Deprompta Terra in Paiatinar-

Sandomiricnfi , Rubricx fabrili fimillima, hoc eft, fubftantix pondero*

fx, intense rubrx. Artificialis Rubrica paratur ex Ochra uftulata in

ollis novis, argilla circumlitis. CRETA nomen duxit 'a Creta

Infula, in qua excellens habebatur. Creta feu terra alba, allertione

JWagini Patavini in Geograph. Untver. ,ex Rufsia Meridionali, ad exte-

ras nationes evehitur. Creta, ait Langius in Leflionibus de AIatena Me-dicat ad nos communiter ex Litvania adfertur, Valdcburgenlrs eft arc-

nofa. Poft milliare unum a Civitate Grodna ad Nicmenum fluvi-

um eft reperibilis. In Terra Chelmen»* tefte Miechov.ta in Sa-ma-

tia Europaa , Creta in copia. In Palatinam Lublinenfi, haud procul*

ab Oppido Chodel, & prxdio Ieiotv, collis, eadem terra tenaci, empla-

ftica, candida plenus. Fert Cretam, A: Palarinatus Sandomiricnfis, it*

Capitaneatu Stenzicenfi ad Viftulam. Omittuntur alix Crctifodinx.

XII. TERRA*. FIGULARES, pingues, fpillx & molles, ex qui-

bus a figulis formantur vafa levia, non forbentia,non exundantia, nonfrangenda facile, refiftentia ignibus, dantur in Palar. Sandomirienli,,

non procul ab Oppidis , Glwiany Ac Deniow,pagis Cmieltw, Ruda , Ro-

kos, Pctkowtce &c. Inde ollx, amphorx, catini, frixoria, Viftula deve-

vehuntur Gcdanum , Elbingam, Regiomontum. Argillx fodinx fxpead decem, aut duodecim orgias abeunt in profundum, cffofsis cavcr-

ftis inveftigatur ccna figulans pradlantior, de qua, non umca, veruminuL-

Digitized by Google

S*7Con*Sfmultiplici formatur ma(Ta per artemperationem, ollis conficiendis' ma^-

xirne apta. Aqualis durabilitatis parabantur vafa, Se circa llzatn, Lago*'

viam, ac per Poloniam diftrahcbanuuv. Inferioris notae Terra figulo*,

ntm ad S.er k, Solee, Fordart. &c. Argilla Gcrm.^.r fcine fcbluff, pingue-

dinc, vifccfitare, lentore, multum idonea ad prxparanda vala praftan*

tiora, in pagis Wimbsrk Se Szjnfcld Gedanenfibusi Argilla candida-

Gracis leucargillion, Columi IU creta figularis, prope Dobriniam depro-

mitur,- Zakrocimi vafa fidfilia varia dealbatura. Ejufdcm coloris, iiv

Ducatu Zaroricnfi, ad villam Spythowice, in Polefia Polonica ad Przje-

wsly Oppidum Sic. Alibi huic afsimilis, ad dealbandos hypocaufto-

rum parietes pafsim allumirur. Terra alba, didfa Cracovicnfis; vimmagnam ignium fuflinens, in ufu apud Chymicos, anrifabros & Rilo-

res. Pariter, ex argilla pagi Ohiwia Pomerelliae , formantur vafa ad li-

quationem, ad Orichalci praeparationem. Argilla nigra, pinguis, lcnte-

fccns occurrit facile. TERRA CALCARIA, nobis Alargcl, do

qua in folc ficcara, igne excocta paratur calx, obvia multis Provinciis-

Terra ex pago Kimvierce Volhimx , a fofsorc allata, ignitis inje&a car-

bonibus, odorem luccini edidir. In Prufsia, tcfte Gtogrsph g Prufsi

4

Cr Brattdcbiirg ., occurrit interdum rerra ad parandam picem accommo-data- Terra rubricofa, in fundo villae Gdargowo Palat: Pomeranix,

ad jugera tria protenfa largitur mclles, fimilis alibi , in collibus, campis,

fylvis, viis fpcdhtur. Arena aurificum, Gcrm. Form-Sand in mon-te Cyrgarberk fuburhii Gcdanenfis, & in vicinia loci dich ‘Jerufalem ;

item in luburbio Pofnanienfi protenfo ultra Templum D. Adalberto ini-

tiatum. Arena permilta micx argento fimili, effulget multis in lo-

cis. Arena rubra, purpurea, rofca, lutea Sc nigra m collibus prope

Dobriniam, frequcntifsima.

XIII. URN/E SEPULCHRALES FICTILES ambuftis huma*

nis ofsibus, cineribus onerat* antiquitus, extrahuntur non raro c

terra, in Regno noflro. Tales plcrumq; ex bafi tenuiore, allurgunt in

ampliorem ventrem, qui paulatim in collum tcrmiuarur anguflum.

Tres, Bibliothecx Urbis Gcdanenfis, illatae, ex illis, una reperta in

monte Hagtlslcrg,qui, & finiulacrum Dex Ethnicorum,, cx prxftan-

B 3, d

Digitized by Google

**)(' 4 )(**•ti tncrallo filium, Romanorum more veftitum obmlir. Torunenfis Bi-

bliothcca aliquot, Elbingcnfis pofsidet unam, ex agris Mevx, verna-

cule GtiLw lublatam. Manxburgi, atq; Elbingx annulos binos

jnihi videre contigit, ex urnis depromptos, quorum primus ex argen*

to prxffanti, Iccundus ex metallo fuerat elaboratus, in eadem Prulsia,

prope Dirlaviam , leu Tczevum, detecta urna cum octo minoribus*

annulo ex aurichalco, pluribus globulis, phiala, in qua laetificabant

Dns, a religione vera alieni. In Calsubia, Pobtoie, Lebme pagi, eademvafa funebria protulerunt fundi haeredibus. Prxcer argillaceas urnas,

canthari Itannci, aerei cercvilia pleni lunt inventi, cum Elbingx mu-nimentum per cxmcrerium duceretur. Hoc, ATova Literana Marti

BaltUci, ZT Septentrionis, an 1700 ad notarunt. InLitvania quoq; urcei,

& lagenx ccreviltarix pafsim de lepulchrctis eduCtx, 4 Fifcnern in Sche-

mat. PruJ ia Subter: adnotatx. I11 memoratis valis potus apponebatur

mortuis, quo fuftentari deberent ad Odini Tabernaculum; fic enim ap-

pellati a Septentrionalibus Campi Elilii. I11 Palatinam Poliiamcnti

Majoris Polonix, dum an. 1710, laevieure lue peltifera, tumuli para-

rentur, ad Oppidum Ryez.ywot , Urnx fcpulchrales feptem apparuere.

I11 eodem Palatinatu, prope rus G-.mj.ee vicinum Pcntpowo , in apertura

prodiit, vomere protrula urna, continens pra*ter cineres, olsiumq? ic->

gmenta, etiam nummos argenteos, alios crafsiores, tenuiores alios, li.ni—

les bradleatis, cum hac inlcriptionc, S. u4da'.hertu>. Tenui aliquot obla-

tos mihi a fundi domino, Se in honorem antiquitatis, nobiliisimo

Horniano Muleo Gcdani intuli. Palnbus paucis Smigclco[Sm-^lo

feribi dtbuerat]prope regiam viam, in fabulofb campo, an. 1074 , an-

tiquifsimi paganorum lepulchri eftolsa rudera, 4 Melien.' in Hi/l. UrnaSepnlchralts Sarmatica, ita deferipta. Calce nulla, multo minus argilla, la-

pides firmati erant, fed arenx loli, eleganti ieiic impoliti eruebantur.

Tandem inciderunt folTores in multas fictiles urnas eximix magnitudi-

nis, operculis tedtas, ex eadem materia rubicundi coloris, nonnun*quam tamen vergentis in grifcuin, ambiebant lingulas, lapides magniultra duas, dimidiavc ulnas , latitantes in arena. Cinn aperirentur, omnesfuerunt plcnx humanis olsibus, coloris nivei, led parte magna, com-• nunu

•

Digitized by Google

minutis. Remotis aliis, magna urna fe dabat confpeftui, cum duabus'

minoribus (ociis, impofita lapidi plano. Situs, ac fqualor, ita illas con-

fumpferat, ut lllico collabcrcntur, cum vix primis tangcrcnmr digiris;

paucifsim.T falvae evaferunt. Prxter has urnas, novimus inventas e(Te pa-

tellas fi&iles, & difeos llanneis noftris plane perfimiles: imo varii ge-

neris, & magnitudinis vala, ac patinas; item calicem fi&ilcm, figurae

cylindricae, ncc non impletas arena ollas, in quarum fundo, fila jacuere

quaedam; incertum, lericeanc, an lanea, convoluta in globum, fimi-

lia nidis avicularum, quas vocamus linarias. Quaedam Urnae nullas con-

tinebant acus, extra tamen politae erant; nonnullae acuum loco, habe-

bant metalli fragmina. Quibusdam pareris crines erant impofiti, & in

una lapis fulminaris reperiebarur. Campus hic fcpulchralis in varias cft

divifus (pcluncas, in quibusdam antris unica tantum, in aliis tres, in non-

nullis duodecim comparucrunr urnx, omnes gemino modo compaftx,

8c repletx. Illarum plurimae dum confringerentur, aut potius collabe-

rentur, illico tota illa planities, teftis A: ofsibus eft confpcrfa, in qux,

cxli injuriae ha&eiuts debacchantur. EfFormabantur olim alix

umz lacrymatorix dichr, quibus iidem Ethnici lacrymas pro dcfunftis

liberaliter fufas colligebant, easq; cum inferiis aliis, tradebant monu-mentis. Vas tale unum lacrymatorium , fimul cum- corona- xnea, Prufi-

fia vidit, olim di<SEn Ducalis.

XIV. CRYPTA Icu meatus fubterranei a narura formati, variis

concamerationibus, yeluti conclavibus ita diftindfi, ut Labyrinthus vi-

deri pofsint, curiofo telluris indagatori; offerunt (e fc in locis aliquot.

In Podolix Palatinam ad pagum Krz.ywczs, caverna ingens, miranda cer-

nitur, cum angufto introitu in terrx vifcera. Ad videndam illam, tene-

bras diipellendas, accenduntur faces, aut Iucernx, ponunrur ligna foli-

citc, propter grande erroris periculum, inter anfractus multifarios. For-

nices amplitudine, altitudine, Ijilendore Ijicdhbiles, in parietibus lapides

generis varii, alii in minutas partes divilibiles, alsimilcs Specularibus a-

lii, alabaftriti alii, exteri fradtanim rupium, marmoris rubri, aft quali

vitro pellucido tecEi rcfcrcnres fpccii m , una cum hominum , avium,

animalium, quadrupedum figuris. Longitudo quanta clt antri, etiam

rivulos

»)(•rivulos limpidos continentis, fcire non vacat', variis varia affirmanti-

bus, nemine ad lpiam extremitatem progredi aufb. In eadem Podo-lia, Crypta: proximiores vico Orntany, numerofa corpora hominumincorrupta fervarunr diu, beneficio forfitan loci. Fert ibi fama, quodcoloni declinantes Tartarorum irruptionem hanc fpecum ingrcfsi fue-

rint, in eaq; non ferro, fed fumo de fiibjc&is lignis, ftraminibusq; na-

to, fint prxfocati. Et ad Barfi.rz.-rwo Oppidum poficae Crypta,

ambulacris, cameris, aeterifq; raritatibus, ad infigne nature prodigi-

um confpicuie; ad Iagiclnicam vifu digne. Alie obrute dehiiccn-

tis telluris pondere, quam longe, lateq; fuerint, ad notitiam noftram

non pervenere; cetere exiltimantur elfc cuniculi , aut alvei fluviorum

fubterraneorum, qui exaruerunt, vel fune converti aho,ideoq; pretermit-

tuuiur. Crypte Kiovicnfes[olim in ditione Polonal <i Herltimo fic de-

fcribuntur. Longo traclu fubtus rerrara protcnle celle quedam Viroru

Rcligioforum,& converforum ad fide Chrifti , metu tyrannidis Erhnicoru

parate. Liber Patru CryptovicnfitJ hoc rantu.u tradit, q iod Rcligiofi, Hi-larion, Antonius, Theodolius, 8c alii, /pecus Chriftia. Seculo XIX effo-

derint. Monachi inibi vacabant devotioni, pfalmos,cererasq;preccscan-

tantes; alii fpoutc fc includebant , modico pane, nec uon oleribus vi-

& itantes. Tumulati funt ibi Metropolite, Epilcopi, Ihumeni, Sacerdo-

tes, D-iaconi, Martyres, Principes, Heroes, Medici, Laboriofi. Lege, &confuctudinc veteri, corpora fafeiis, iufhr iniantu, ad imitationem Aigy-

ptiorum circumvoluta, arq; repolita. Aliqua capita, five crania dicun-

tur CFillarc oleum,quae die Pafchatis primo invifuutur, thure colun-

tur a Prcfbytero. Antrum Thcodofii minus, pluribus, magisq; finuofis

anfradibus, [

quos,plateas Rutheni vocant

]difccrnirur a majort An-

tonii. Figmentum cft,quod iffe fpccus, fubter Soryfthcnem fuos forni-

ces ducant; & prxfcns loci Archinjandrita negat. Alterum vulgi com-mentum cft, cameras iftas longitudine fua, ad Cryptam Czernicchovi-

cnfein , & Picczarovienfan Mofchoviticam , centum , & amplius milli-

anbus dilsitam, fc fc porrigere. Cartera de iildcm Cryptis, a Beauplan in

Vpfcript. Rcpni Pohn. Confinium, funt allegata.

SE-

Digitized by Google

SECTIO II.

De

GEMMIS , LAPIDIBUS INSIGNIORI-BUS & RARIORIBUS.

i. Emma, cft lapillus cx fubtiliore materia ortus, qui magno con-

ftat, magnoqi comparatur pretio, propter lui raritatem, pul-

• claritudinem , 6c vires infignes. Ita /fidorus. Addit AIjlius, cx

fenfu Paracelf , Gcinmam e^c quemlibet lapidem, qui virtutem pofsi-

det (peiftantcm ad medicinam. Ad odo genera revocantur Gcmmx,varietate (pedata colorum

; ad virides , rubeas ,puûrcas, candidas, ni-

gras, cryftalhnas, varias. Origo &c virtutes diffuse a Boyle dcfcnbnn-

tur, a Brafavolo examinantur. Mire ludit luc natura, ali.e gcmmx na-

turalium rerum figuras, alia: fadarum ab arte exhibent: reliqux nulli

certa figura confpicux; led proprietatibus, viribus admirandis donat.r,

II. ADAMAS, Polonis Dyamnt, gemmarum omnium prxftan-

tilsimus, durifsimus, diaphanus inftar aqux pcllucidx Ex India adfer*

tur verus & genuinus, nalcitur in rupibus, ac in terrx vilccribus, nammateria illius cum fit lubtilis, volatilis, in aperto dilaberetur, intra fa-

xa & tellurem collcda fervatur, donec denletur. Narratur pafsim ada-

mantem verum indomitx cflc duritiei , id eft , nec ferro nec malleo,

impolitum- incudi cedere, ignem vincere, nec mcalcfcerc.Hxc olim cre-

dita, falfitatis convincunt experimenta, ait le Grani, tn Htfl. Naturalitcr Alnfenm Cakeoloti SeEl.

3 . Redigitur in fcobem malleo, ferreo pi-

ftillo atteritur, tepe Bodno tn Theatro Natura Umverf

e

, Hartnaccio tu

stdmi emda Phrfca-, igne quoq; diuturno fuperatur, in calcem redigi-

tur , apud te Grand prxfatum. Quod idem adamas (anguine hirci do-

mari ac fulvi pofsit, ad fabulam refertur a multis, C7- 4 Kiesslmgio t*

Phyfica Experim:mali\ licet Plimus hoc affirmare non erubuerit. Erro-

nee quoqi putatur dic venenatus, nam venenum omnino non eft Schen-— C ckio

Digitized by Google

1 » TRA CJ ATXJS I SECTIO IT.

cltio Obfervat. Medie. Rariorum l. 7, p. 91 y, fed egregiam, & lingulare

cujusdam morbi medicamentum. Nec redadtus 111 pulverem interficere

valet Boetio de Boot , in tiifi. Gemmarum , traditionem Parastifi

difci-

pulorum , rejicienti contraria experientia Adamantes profert Re-gnum noftrum, fimiles Bohcnucis, Silefiacis, Hungaricis, Orientalibus

longe inferiores, molliores, fplcndorem verorum non attingentes. In

Rulsia, Cnapius S. J. adamantes non contemnendos, nec paucos effos-

sos viderat, cr in Tbefaur» adnotaverat , lub voce Dydment. Iu

Regione Submontana, circa Oppidum Bahgrod, minores facile reperi-

bites; in vicinia pagi Sufuczjjnj/ Palatia. Kiovicnfis, majores, duriores,

fplendidiores, Bohemicis pares, vel excellentiores, nec facile digncrici-

bilcs a peregrinis. Carpathiorum , illisq; conterminorum monti-

um rupes, l.rpius edere vifx prxftantes adamantes, de quibus unus in-

ventus a paftorc oviijpi , Cracovix fexaginta Imperialium lolidorum ac-

cepit pretium. De Gemmis Prufsiar, Antiqui Scriptores mentionemfecere nullam, ex recentioribus Hatmaun m Hift. Succini Pruf ici , o-

biter retulit adamantes egregios, pcllucidifsimos patsim per littora fuc-

cinifera fpargi; icinrillantes lapides & quali bra&eas minutas auri, atq»

argenti deferentes, ibidem repenri. In vicinia Elbingx inventos»

Liberis Baronibus Svecix dono oblatos, elegiacis verlibus defcriplit Za-melius Conful EJbmg. in Drufi Gemmifera

, ftu Gemmarum E.b.ngenfium

Detelhone , imprejfa Elbinga in 4, an. 1653. Majores AmburgcnhbusAdamantes, cum Rubinis aliisq; Gemmis, Prulsia Polonica continet^

exemplaria lapidum horum. Mulca permulta fervant . Fifchern in Epi -

fiola data Regtomonto, an. 1715. Multiplices Gemrux repertx in

Prufsia. Achates, Chalccdonii, lafpides. Sardii Icrvabanrur m MufeoChrfiopl.ert Gottvaldn Doti. Medici, cr Phy). Gedan. tefiante id Cata-

logo Rerum Natur, cr Artific. Gedant tmpr^jfo, 17 ij anno.• III. AETITES fcu Aquilx lapis, nobis Orh karmeii, intrinfccus

concavus, alium lapidem dicEum Collimus continens. Qui enim loc6

lapidis, arenam, vel terram detinet, Gcodes vocatur, qii aquam, Hy-drotites. Ab aquila. Actites finnpfit vocabulum, quia in illius nido in-

veniri traditur a Plinio, Ifidoro, Mattinelo, cstcrisq; innumeris. Credi-

bile

Digitized by Google

• De Gtrtmis, G' Lap :d;bu.< rarioribu^ 1 $

$ilr & Ruelo eft,quod ex montibus, vel agris, vel laxorum apertis

commitluris deferatur ad nidum ab aquilis, ad ovorum calorem con-

temperandum, ne nimis calefiant, dum incubantur. Differenti* plurcs ra-

tione figur-e, ab sildrovat-do tn A4"fco Aletallico , oropofitar, Schedtafm

*

de eodem lapide k Ratfclno unprellum, Hijlonca D- fcr pno Aetiti' k Lai-

rembergo edita. Multa fitpcrftitione plena, de viribus iitius lapidis omit-

tuntur, v. g.quod furem detegit, prardicit futura, impedit cfum cibo-

rum , etiam palato granfsimorum. Communiore Medicorum fcntentil

experientur juncta, mulierum promovet partum. Argilla, vel marga

Geodi inclufa Terrae Sigillatae obtinet facultatem, lota, pcfte,fcbribusq;

peftileiuibus, correptis, cum aqua acctofie propinata, in auxilium

advenit. Continet Actitem Mons Zyrkovienfis in Palatinatu Calis-

sienfi; unum videre contigit mihi, apud Med. Dodt. Pofiianienfcm. AdViftulx ripas prope Torunium , Actites, & Geodes lc&us k Vcndto Re-

8ore Gymnafii Toritnenfa, in Nataret Ptdricis Specim.ne,G Lapide Rofio^

cbtenfi , id innuente.

IV. ACHATES, nobis jlchatek, variis conflat coloribus, atq;

lineis fe invicem incurfantibus adeo, ut quandoq; multiplices effingant

formas. Morfus ferpentum fanat Afy/io, (pedatus, oculis prodeft Plinitt

cor Rueio recreat. Colligebatur k Zamelit m Elbingenfi Territorio, dc-

feriptus m Drnft Gemmifera ab eodem.V. AMETHYSTVS, jimetyfl, gemma coloris violacei, cx de-

feriptione Ifidori, Pierii, Jllcafaris , aliquo modo vini rubri colorempra-ferens. Venenis refiftcrc, vapores arcere k capite, ebrietatem re-

primere alligatus (iiper umbilicum, creditur. Varia funt illius ge-

nera, primatim rener Indicus, proximus Arabicus, Armenius, j£gy-ptius

,poftren us Cyprius. Prufsicus k Zameho repertus , non pro-

cul ab Elbinga. AMMITES, Kamieh ikrzjisly, cx arenis ita

compofitus, ut ovis pifeium fimilis videarur, mole juglandem arquet.

Ad Viftulx maigincs Torunio viciniores inventus k K'tndu>, cr in Na-tura Pi&ncis Spicimine rccenfitus.

V I. ARNEN1VS LAPIS, Kamieh ciemnt iieleny , olim ex Ar-menia advehebaur, maculis viridibus, caeruleis & iubiugns relucens, ju-

C x dido

\Digitized by Google

TRACTATUS 1. SECTIO IT.10

dicio aliquorum a Lazulo non differens, nifi fola inaruritare: fecundiim

Boetium de Boot diverfus, quia unitus, friabilis tamen, nec aureis venis

notatus. Hic interne propinatus purgat humorem melancholicum,

conducit in mania, epileplia &c, ex Sciroderi obfervatione. Producitur

in variis Gcrmanix locis, in Hungana, Traniylvania &rc. Citatur Hulfi-

ut Cironic. Scriptor, quod Lapis Armenus, vel ejus vena reperitur Croti-

ni in Polonia. ASTROITES, Afleria, Arterites, Lapis fteilaris,

GwiazdeiZ.f-A kamieh ,quia (lellulis undequaq; nigricantibus infignitus,

& modeute durus. Diftcrentix ejus in Aldrovandi Muf*.o ALtalltco

videantur. Obvenit Vvidio, in allegato fuperius loco.

VII. BELEMNITES a lagittx figura didus, Da&ylus ldxus a

Da&yli eftigie, & Ida monte Crcrx lnfiilx. Nonnullis veteribus. Lapis

Lyncis, Lyncurius cft, erronee exiftimantibus[

inquit Ciarletonus tn

Exercitatiori bus]quod cx urina Lyncis trahat originem. In re, cft la-

pis teres, fub variis coloribus reperibilis; fricatus, contufus, calcinatus,

cornu bovis aduftum redolens. Non bene idem cum Ceraunio lapide

confunditur, id cft, ad fulminis progeniem ducitur, nam Ceraunia a-

lia cft. Vires Bclcmnitarum apud Prufsos prope Marixburgum, irem in

ripa Viftulx fluvii, juxta Hotbirgam inventorum, dcfcnpfit Agricola

de Natira Fofstlium /. 5, his verbis. Quoniam vero Bclemnitx exfic-

cant, Prufsici, & Pomcranici Chirurgi vulnera curant, non aliter ac

ludaico Lapide Medici calculos frangunt. Idem, AIdrovandus tn Alufeo

Afetaliico , cr“ Largius in Lefl. de AIater. Afed ca reliquerunt. Bc-

lemnitx Prulsici , fuccini falcrni colore, alii in rubro nigri, pellucidi,

terram in fc continentes, exteri coloris cerei, idem ferentes, tn Gtfne-

ri Lilris de Figuris Lap-dum , Gemma, cr de Fofsilibus, propofiti. lidem

a Perdio penes Viftulam ad Torunium collcdh in copia; n Natura Pi*

Ctr'C’t Specimine, ac in Notabilibus Curtofis Torui enftbus ainocati. A-lix Regni Provincix multum feraces Bclcmnitarum.

VIII. CERAUNIA live Ceraunius Lapis, Piorutch. hac rarionc

nomen invenit, quia cum fulmine creditur cadere, mjc alibi inveniri

j'ixt\a Plinium, Ijidorum &c, quam in loco fulmine idto Imo tam con-

flans voJUat fama fulminis ellc telum, ut li qms hanc opinionem velit

i refei-• t

i

i

I

Digitized by Google

De Gemmis, Cr Lapidibus rarioribus. ti

refellere, imprudens efie videatur. Cxrerum tam fubito nafei, tali du-

ritie, rantoq; pondere lapidem in nubibus undiq; perviis, Bcetio de Bo-

ot in Hijt. Gemma., vix eft credibile. Econtra Fromondus Meteorologxco-

rum 1. x allerit, generari Cerauniam ex terrcftri exhalatione vifeofa, hu-

moribus nubis, quos ardor fulminis celerrima transmutatione, in ipfb

etiam cafii pernilcct, Sc in laterem coquit; odoris eft fulphurei, natur*

ammoniaci falis Scc. Plura de pofsibiliratc produdfionis intra nubes ifti-

us lapidis, adducturus eft Tractatus 27, Scit, j, num. 8, de Fulm ns. Cc-raunix,ait rlld ova ;d is in Ahfuo Metati., cuneum plane referunt, du-

rifsimx, gravilsynx, fubftantia fimiles filicibus, lineis & ftriis carent,

&g ideo a Bronriis diferepant. Telum fulmineum. Cuneus fulmineus

Ci.arletono tn Extrcit. eadem Ceraunia, colore varians, cuneum, pyra-

midem, malleum , fecurim, clavam figura exprimens. Eruuntur ara-

tris lsrpius in Polonia Cerauni*, Lapides fulminis, Piorunek, Boijt pra-

tek, vocat*. Vidi inqut Cnapiu. S. j. tn Thefauro , friabiles, habentes

venulas a circuitu ad centrum, quali ad medullam tendentes, corallio

frutici fimiles, excepto colore. Belemnitem hic, aut Corallitem defcripfis-

se mihi videtur Vir cruditilsimus, & non Cerauniam, qu* eadem clle

a multis putatur cum Bclcmnite. Alii in Ceraunias incidere plurimas,

folo Polonico infepultas. CANTHaRIAS k Scarab*i umihtudi-

nc denominatus, quam figura exhibet, a TenUto additus aliis Lapidibus

rarioribus. t HALCEDON1US , Kalcedon

,

ex Onychis genere

Kircbero

,

varios colores referens, pio diverfitate luminis, cui exponi*

tur. I lic,qi bd in Prufsia reperiatur , 'Gottvad i Ca. alogus Rtrum Natu-

ral. c?“ sirtip.. fub Adamante addetftus afhrmai.

IX. CHRYSOLITHUS , Kamren zjoian y , xjotogoracj,gem-

ma coloris aurei. Antiquorum Chrjlohthus, lopasius clt Gtmmariis

rtcentioribus. Orientalis duiior, coloris nobilioris, Europxus mollior,

Sc cum colore aureo, nunc multum, nunc parum nigricans. Natale illi-

us lolum, India, Arrbia, Ethiopia, Germania; invenitur pafsim Sc in

Bohemia. Ctcîtur melancholiam, timores notfturnos minuere, collo,

aut fimftro brachio alligatus. Commendatur contra morbum comitia-

lem, Sc afthma. inventus in Territorio Elbingcnli a ZameUo Conf<le, de-

C 3knptus

Digitized by Google

TRACTATUS 1. SECTIO 11.il»

fcriprus ab eodem in Druft CORALLITES marino-

rum Coralli irum exhibens formam, lupctledilem Vendi* auxerat.

X. CONCHI TES a concha nomen deducit. Lapides figurati

univalves, bivalves, valvis xqialibus lxves, valvis xquaiibus, inxqua-

libusq; ftriati, Conchirx didi, q iorum plus quam viginti genera Lan-

gm> m HA. Narrr. fapid. He vetui d ixit ad paginam. Figura concha*,

pc dinis vocabulum habet, propter ftrias, quibus perlinis oftcnrat for-

mam. Pcdi.ies,*» Af 'f*o Dduv ano Schc teb^rty funtconchx auritx val-

vis duTimilibus, una plana, convexa altera. Pedunculi five Pcdunculi-

tx auribus carent,& valvas utrinq; habent convcxas.zqualirer concavas.

Videre eft hos cum ftriis elatioribus & dcpredloribus, illos cum valvjf

comprellis invicem , ac varie contortis, alios cum ftriis denfis exteros

cum lubtiliifimis Scz. Iidem inveniuntur lolitarii, & exempti, vel etiam

lapidibus, mallx informi lapidex incluli. Urnusq; generis, fed maximefecundi , terra noftra Conchitas poftidet. Conchites ftriatus , &Levis crctx indufus, ex Polonia Lipfiam Mylio mitius. Ruttners in Rn-

derilrts Ditavii tejhbu*. Conch.e lalis, qix follili Polonico innalci fo-

lent. Gefnerus de Ftfsihbut. Conchitx collecti a Ve '.d o ad Torunt-

um, ab aliis ad lacum vicinum Pakoftix. Numcrofi depoliti in MnfetBreyniano G dant , nec procul ab hac Urbe ledi Pedunculitx, Buccini-

tx &c, una cum Conchis Anomiis ftnatis, fic k Faro Columna appel-

laris. Apud Zukovicnfe Monaftcnum ,calcarii lapides variis buccmu-

lis, Sc conchulis refcrtilTimi apparuerunt; eadem faxa, in campis Cie-

jreltk , Pedunculos tenuere. Pinczovix durior lapis adactus chalybe,

Conchiccm obtulir, eundem ager Baranovix. In Podolia non procul

i pagis Krzywicc & Rabrca , alHirgit mons, in quo lapilli minores a-

vcllanis, conchulx formam prxfefercntes congregati, minutilTimc triri,

remedio fiierant conrra ardores febrium. E monte ad prxdium Ka-mieh vicinum Urbi Sandomirienfi, erutum eft anno 1719, Tegmentumconchylii. Matri Perlarum nitore externo alTiiuile, led veluti in cretace-

am materiam levem, convcrfum. Conchitis Cochlitx accedunr,nam lapis cochlea: aquaticx figuram ferens Cochlitcs denominari po-

tcft, qui Gtfnere m Fofstltbus Strombitcs, ex amplo in tenue, turbinis

inftar

Digitized by Google

De Gemmis, Cr Lap :dtbus verioribus* „ if

inftar deficiens. Cochlitx coloris rubefeentis alii, cinerei alii, calcari#

laxo duriori inclufi, e ccllc vili® Karlikowo Monafterii Zarnovccenfis

extra&i fimul cuvn lapide, cornu caprx, confimili, In arca Arei*

Kmehintn, & pago Alcfzszjenica Volhinix, teflacea mytulis minoribus

fluviatilibus, [nobis MufuJe] perfimilia, profundiori rerrx pcrmifla copio-

si (limi, videram atq; collegcra. Terra hxc Myculifera vocari potcfl a my-tulis. An Conchitae, aliquando fuerint conchx marinx.Cochlitat, flu-

viatiles cochlear, non leve certamen tfl inter Authores. Quidam gene-

sim Conchitarum, \i lcminali terrx adferibunt, hoc clt nutet ix cralTio-

ri, f:di,&: fucco lapidefccnti intermixto. Contra illos limt alii, inter quoseminet Wooclu ardus volens conchas, oflrea, tcftacea folTilia, clle cor-

pora marina, a diluvio univeifali in montes translata, tellure obruta,

diuturnitate temporis lolidata, fcu pctrificata: inventa intra, vel extra

lapides. Hoc nonnemo perpendens addit, dnSa conchylia exadiflimi

in omnibus lineamentis, fit iis, fibris, gravitate, viribus medicis, marina

exprimunt; idecq; non litue natura Iulus. Quomodo autem ad regiones

k mari remotiflimas lunt delata, idem IVoodwardut deducit. Admittun-

tor & flrata, qux in locis variis lubfcdcrunt, intcllige compages certae

rjtatcrix feriatim pofiix, v. g. lapidum, gypfi, concharum, venarumructallicanun, arenx &c. Adducitur prxter /fidorum, T.rtulianus de Pal-

lio p. 5 30: Mutavit Cr totus orbis , al -.quando acjms omnibus obfitus , ad-

huc maris conche, er baccina peregrina tur in montibus. His, fimilibusq;

motus Sebem heerus in Mufeo Diluvie 0

,

vocat fcquaccs oppofitx fen-

trmix Natui x Ludiflas, Archxiftas, ldciftas Diluvianx cataftrophcs

[inquit jtcflcs certiflimi funt iptv, quas invenimus ubiq; terrarum, rc-

liquur. Ego probabilitatem magnam adferibo huic opinioni, talcmq;

eile exiftimo, qrx non diflicultcr alienium perfuadeat.

XI. CRYSTALLVS, Krypuat, inter gemmas h Plinio, Tbeo-

rhrajlo, Cardatio, A. atthiolo ponitur, figura: htxagonx, vi medica pol-

lens. Origo ejus, aScriptoribus anaqi.ilumis atq; gravilTmis, ad nivent,

aut glaciem aqueam diuturno frigore cor.creun,, (olnlatair, rcteriur. Ediametro illis oppefiti, Sohuus, Ce datus, A a t icl”< , y>gr cola, cumcouutatu aliorum. Eamus ait ut / oljvijiert , U Lrjltalh ortus glaciet

adicri*

Digitized by Google

»4 TRACTATUS /. SECTIO II.

adfcriberetur, nec Alabanda A fur, nec Cyprus Infula banc procrearet,

«pia ardore folis torretur maximo. Secundus tradit, ideo non forma-

ri ex glacie, quamvis inter nives (oleat inveniri, quia glacies igne cale-

facta liquefcit,& non cryftallus. Tertius addit, glacies innatat aq iis, Cry-

ftallus lubfldct. Quartus Agricola in Natura Fofil. videns quod Maci-

es, qua: multis annis, imo integris feculis induruit frigore in altillimis

Alpibus, non abit in cryftallum, infert hanc gemmam clle fuccum pu-

ri (fimum,intra terram frigiditate conglutinatum. In idem recidit Kirche-

rus Mundi Subier. I. 8, falc defxcatifsnno conflare afferens, experimen-

to probans. Advertit &c Honora, ut Fab^t S. J. in Phyfica, fex Sc ent.

Rerum Corpor., cryftallum percudam chalybe ignem producere, congela-

tam aquam id non prxftare. Quandoq; colores alios adumit?, & nomi-

na, (I Smaragdinum, Pfeudo-Imaragdus, (i Sapphirinum, Pfeudo-fapphi-

rus &c, ex mente Charletoni tn Everrit, appellatur. Praeparata bene, in

graviffimis morbis, nempe cholera, dianhx.i, biliofa dyfenteria , epilc-

pfia, vertigine, fyncopc, calculo, in expugnando veneno arlenici, Eich-

flad:o eft inftar lapidis angularis. Plurcs virtutes k R dando, Cmocco

,

Schrodero reccnfenturjprxftantillimum oleum, fal, cremor, eltxjr cryltaiii

paratur. Locus produ&x cryftalli apud nos Drxz.bak inSccpulio, mUkraina Berdyctou/ Oppidum, live ejus vicinia, ubi attingit digitum

humanum mole. Et ex Culmenli agro, annuente Hliviig in Li. ho~

graph. Anoerburg<ca, effoditur.

XII. DEN DRI rES.arbomm & fruticum, ECHINITES, Echi-

ni marini, ENEOSTIS, offium, EN TROCHOS, rotx figuram expri-

mens, in manus Vendh venerat ad Torunium.XIII. GAGATES a Gage flumine Lycix nomenclaturam trahens,

nobis Gagatek, non tam lapis Kircbero eft, quam bituminis adufti fpe-

cies, odorem fpirans fulphurcum. Idem Gagates, aliis eft genus terrx

nigrx, lapidex, cruftofx, bituminofr, accentum inftar picis flagrans, bi-

tumen redolens, fumum atratum edens. Sunt, qui cum Boetio de Boot,

ejusq; fequacibus, fuccinum nigrum vocant, aft Enceltus materia differ-

re hxc duo cenfuit, cognationem quandam admittendo. In ripis Maris

Sarmatici, Gagates nigri coloris datur, teftimonio MtcchoviU Chronie.

Pol. I. i, fcd in parva quantitate. XIV.

Digitized by Google

De Gemmist & Lap :dibus rarioribus. * lj

XIV. GLOSSOPETRA, faxum fic di&um a figura lingu*,quam

exprimit: in terta non nafci, (ed deficiente luna, carlo decidere a Plinio

credebatur. Extat Dijfertatio Bartholini de Gleffopetris, Cr Reiskii Gem-

mentat. Phyf. Htfl. de Lumburgenfibus. PrufTicas Gloflopctras, id eft

linguas petreas enumeravit Kentmannus , in fpccic Glofiopetram ci-

neream, effigiem linguae pici, alteram reguli, referentem. Et ex relatione

Gcfneri m Fofstlibus, Glollopetrx coloris nigri, & cinerei, in Pruflu

funt repertae.

XV. GRANATUS, Granat,gemma pellucida, ex flavcdinc ru-

bens indar ignis; minii nativi* vel hi&itii reprarfentans fere colorem.

Praeter Orientales meliores, & pretiofiores, dantur Granati Bohcmici,

Silefiaci, qui reliquos antecellunt. Exerunt vires, palpitationi cordis me-dendo , melancholia: refiflendo, ipuitionem fidendo (anguinis. Pofl:

Urbem Nackel in Prufsu Granatus. Thurnetjfern in Magna Alchsmia,

an. 1583 tmpreffa.

XVI. HiEMATITES, Krwawnik kamien, a colore (anguinis

j concreti di&us,«vcl quod attritus aquariis cotibus fuccum cruentum* fundat, vel quod fanguinem fidat intus alTumptus. Generatur ex ra-

* mentis, aut (edimine, quod aqua abrafit a Rubrica, vel faxo rubro, ca-

i lore excoquitur , & in lapidis confidentiam indurantr. Quinque genera

i ejus Plinius ponit, Panchrcdum medicinis utilifsimum , Androdamam

;duriflimum, Arabicum croceum, Elatitem & Schidum. Datur Germani-

cus , Moravicus , Bohemicus , Polonicus Hxmatites. Baufchius in Sche-

diafm. Curiofo de Hamatite >Langius in Lett. Medicis. Profertur co-

E

iosc, gravis ac durior &: c Carpathicis montibus Noivjtarg viciniori-

us: Pharmacopolia implet Cracovix. .

XVII. J ASPIS , Jafpid kamieh, gemma viridis, fxpe translu-

«ens Plinio. Ejus (pccies (cptern Dioftoridt, aliis plurcs. Prxfertur ex-

teris ab Alcafaro ille, qui ed transversa linea prxcinchxs, (anguinis (eu

purpurx punttis notatus , unde Grammatias , vel Polygramixtos appella-

tus; fanguinem fidens. Cxteras gemmas fere omnes, advfrfione Cafti S.

J. in Mineralog. occultavit natura, Iafpidem in fupcrficie terrx depofi-

lum , inventu facilem reddidit. Vires Jalpidum a Chiocco iit Mufeo CuUD ceeJarii,

Digitized by Google

16 . 7RACTATUS I. SECTIO II.

eeolarii enumeratx. In Prufiw, per litto» fuccinifera fparfi colli-guntur. Hartmann Hifl. Succini l. i, c. i.

n .

XVIII. JUDAICUS LAPIS, Zrdowski kamieti , a Judxa fcaI alxltina, in qua optimus nafeitur, nomen obtinuit. Ed olivx fpecie,oblonge rotundus, tener, friabilis, driis fecundam longitudinem difeur-rentibus, xqnc didantibus

,quali arte fa&x fuiiTent, ear Boetii de Boor in

xiilt.Gem. delcriptionr. Qui indar glandis & balani ed,Phxnicites Cbar-tetono in* Exercita qui indar nuclei oliva:, Pyrenes, frequentillimus in

«4^ in nephritide fxpe prxlcriptus; ad calculos renum fran-

gendos, 4 BrafaVdld feliciter adhibitus. Incurrerunt in oculos & ma-nus Vendii ,

Judaici lapides prope Vidulx ripas ad Torunium , NatumPiShicis Specimne J oruncnfi innuente. LYDIUS LAPIS, Plinio Coti-

cula, Kami.h Probienki , marmoris nigri Ipecies ad argentum proban-

dum. Apparuit in monte Vidulx adfito, ad Sandomiriam, & in flumine

Tyra prxtcrlabcnte Samboriam in Roxolania.

XIX. MAGNES, Alagnct karniett, a Magnefia Urbe, vel Ma-gnete pallore primo ejus inventore in Monte Ida, ^bcabulum ducere

traditur. Idem Porta quali magnus, mutati litcra, revera enim magnuside lapis virtute , non mole. Subdantiam Ii examines, ed corpus mix-

tum ex materia lapidea & metallica. Vegetior plcrumq; exteris, ferri

colorem habens, optimus denfus, non multum ponderofus, coloris ver-

gentis ad cxrulcum. Prxtcr proprietatem fpecialem convertendi le ad

polos, Borealcm & Audralcm ; vi atra&iva ferri pollet , idcoq; cum D.ylugufhnus de Civit. Det , /. n , c. 4. vocat lapidem mirabilem, ferri

raptorem. Vis mundi polos versus le convertendi, ut notiHima hodie,

ita antiquitati ignota fuerat. Quis vero Nauticx Pyxidis admirandx

inventor ante Ixcula aliquot? non fatis condat. Detecta Magnetis ope

India Orientalis atq; Occidentalis, amplilTima pars totius Orbis. Ad u-

fum medicum rarius venit, ut crallos, ac melancholicos humores pellat.

Ingreditur udus, exrx permidus, cmpladrum, ad podagricos dolores le-

niendos, commendatum. An pulvcriiatus, ferrum educat ex vulneribus»

conttovertitur. De virtutibus idius lapidis, slrs Magnetica, Magneti'cum Natum Regnum Ktrchen, Philofophia Naturalis de Ulloa S.y., Ma-

gnet$:

Digitized by Goog

I

J)c Gemmis, Cr Lapidibus rarioribus. 2?

fnetologia Leotaudi evolvatur. Nalcitur in India, jtthiopia, Mace-

donia ^Beoria, Hifpania, Italia, Germania, Sueeia, Norvegia, Bohemia,

circa ferri fodinas , interdum in fodinis. Evoluto xvq, Scriptore Gli-

berto Colcefrenf , cr Kirchcro tn Arte Msgtet., etiam in Hungaria,

Livonia, Pruffia, Polonia effodiebatur. Et Aldrovanud Mufeo Me-_

taUico , Polonia Magneticis faxis non caret, Pruffia inter regiones piG*

ducentes eundem lapidem numeratur* Ruffia quoq; non eft inops Ma-gnetis.

XX. MOLOCHITES, Slaz.o-a.-j kamien, viridis, opacus, politus,

/plendidus, Cyaneo cognatus, Gefnero in Figur. Lapid. Dc ipccie Prafii,

inftar malva?, viridis, variis venis diftindhis, Ktrchero in Mund. Subter-

ren o. In Polonia Molochiccs pulcherrimus apud Schwatz.. Thurneifern

tn Alcbimta Magna. %

XXI. OPALUS , Opal, diaphanus,diftin<ftus gemmarum diver-

farum colore. Eft enim Ifidero Origin. I. \6,Caufino Symbol. I. 1

1

, in eo

Carbunculi tenuior ignis, Amerhyfti purpura fulgens. Smaragdi viriditas

nitens, & cuncta pariter fitb quadam varietate lucentia. DepromptusOpalus e Territorio Elbingcnn, a Tamelio deferiptus in Drufi Gemmife-ra

,

Libero Baroni Suctico dono cellit. OMBR1A gemmx fpecics,

cum imbribus, & fulminibus in terram cadere fertur, quemadmodumCeraunia, &c Brontia* cundemq* cffe&um habere cum Brontia. Cerau-

nia eft, vel parum differens, nam & Cnapio in Thefauro , DzJzowni-ca , Piorunek. OSTREITES, ab oftrcorum marinorum fimilitu-

dinc. Gflrei marini tcfta lapidea c Pruffia, Lithoftreum dicenda. Gefne-

rus de F-guris Lapid. , cr Gemmarim. Eundem lapidem Torunenfes

campi Fendio obtulerunt. ONYX, Onich, a candore unguis humaninomen habens, lineis varii coloris diftindlus, lapidibus pretiofis annu-meratus. Eft etiam Onyx, marmoris genus Alabaftrites didhim, juxta

Flimum cr Dtoforid-m. In Polonia apud Schwatz. rcpcritur.77?«r-

neijfern in Magna Jllchimia.

XXII. RUBINUS, Rubin,gemma diaphana, rubens & ruti-

lans. Rubedo ejus eft inftar fanguinis, laccx Indici, aut coloris cocci-

nei. Nomine tantum iuxta Ifdorum, Alcafar, Kircherum, a carbunculo

Di ic

Digitized by Google

TRACTATUS I. SECTIO II.2$

& Pyropo effere. Carboni sive ardenti prunx, quia fimilis eft, appel-

latur Carbunculus, ob eandem rationem Pyropus, pyr enim Grxeis,

• ignis eft Latinis. Nobiliores Rubini in Infula Zcilan, minores in Co-ria, Calccut, Cambria, Bifnagar; optimi in flumine Pegu. Traditur a

Medicis, gcftatus, vel epotus, in pcfte prxfcrvare, venenis rcfifterc,

rriftitiam arcere &c. Carbunculus in Polonia, apud Schwatz.. Thur-

neijftrn in Alchimia Magna. Rubini, Druft Gemmifera fidem ad-

ftruente, collc&i a nonnullis in Tractu Elbingcnfi Montano, prxler-

tim in Homel rivis. Ad ripam Elbingx fluminis prxtereuntis Civita-

tem Elbingam, Rubinus magnitudine lupini, repertus,

politura accepti

inclufus auro, pretio tanto & fplendorc le commendabat, ut Orientali-

bus vix cedere videretur.Hetwmg oculatus tcftis in Luhographia An-gerburgica. In Carpathicis rupibus, certa fide compertum teneo, non u-

num Myropolam collegiilc Rufiinos copiofiflimos, ad ufiim in medici-

na. Ex illis cnim.Smaragdis & Hyacinthis elicitur tindhira ad profligan-

dos morbos perutilis. RETICULARIS LAPIS, quafi retibus in-

volutus, fimul cum DENTICULATO, inventorem Tendium obtinue-

rat prope Torunium.

XXIII. SAPPHIRUS, Sz.afr, gemma cxrulei coloris , Iplendi-

da & diaphana. Duo genera ejus allignantur, unum obfcurius, alterum

darius. Orientalis in Calcut, Cananor, Bifnagar , Zcilan;

prxftautifli-

tnus in Regno Pegu. Occidentalis in locis variis; in confiniis Bohemiat

atq;Silefix prxftans. Vires * SchrotUro in Pbarmactp. Mediet - Phjrf fuse

deicriptx. Graflante pefte, fuper anthracem politus, non aliter eum,

«[d'am ignis aquam extinguit , Knujfelti Regis Polonid Archiatri ,in Tratf.

de Febribus mahg. experientia. Inventi Sapphiri in Territorio Elbin-

gcnfi a Zamelto , deferipti in Drufi Gemmifera , ab eodem.

XXIV. SARDIUS, Sardii, gemma femidiaphana, cami fangui-

nolentx fimilis;unde & Cameolus denominatur. Laudatillimus in Sar-

dinia, Epyro, dEgypto, Babylonia; exteris prxfcrtur in India, Arabia,

prxftans in Bohemia & Silefia. Non omnis tamen rubet, alius modi-

ca rubedine languinis finiftus , alius ex rubedine fubflavcfcens. Propi-

latur Sardii pulvis, ad omnem fanguinis fluxum retinendum, ad venena

pellenda.

Digitized by Google

\

*

De Gemmis , Cr Lapidibus rarioribus. 14

pellenda. Invenirur in Prufsta ;Gvtvaldit Catalogo Rer. Natur. Cr Ar-

tijicial. eft infcrijAis.

XXV. SPECULARIS LAPIS, Kimleh prz.eyrz.yfy, Szkfo ki-

mienne, varia nomina tenet, Vitri foflilis, Vitri lapidei, Vitrei lapidis.

Glaciei Maria:. In bradeas tenuiffimas fciflilis eft, coloris varii; albus

tamen folus translucee, alius minus, aut«bfcurus eft. Ex Mofcovia pro-

venit copia magna albi, unde etiam. Vitrum Ruthenicum, Mofchovi-

ticus lapis, appellatur: laternis, ac fcneftris conficiendis, inftar vitri in-

ferviens. Retulit Cnapms S.J.tnTbefauro,lc vidilTc Poltoviae vulgares la-

pides, quibus non parva frufta pellucidi, fimilisq; Mofchovitico lapidi,

continebantur. Et in fuburbio Pofnanienfi prope pontem dedu.

centem ad Templum Corporis Chrifti, extrahebatur olim lapis fimilis

Speculari, antiquiorum Civium tcftimonio. Schiftus lapis, Charletono in

Exercit. Sclenitidi valde allinis, candidus, perlpicuui, in laminas fcis-

silis.

XXVI. STALACTITES feli Stillaticius lapis, juxta Teichmeyt-

rum tn Element. Vbilofopb. Natur. Experimmt. , concrelcit ex confluen-

tibus, ac fucccffivc ftjiantibus particulis, quando illx,terrcx, falino-aci-

dx, nitrofx, ab aquarum confortio (cnfim dimiilx , fcnfu Pajcri invi-

cem acaimulantur, beneficio aeris ambientis condenfantur, lapidis ac-

quirunt loliditatem. In confiniis Arcis Oycovicnfis, e regione pagi Cw-towice, deteda (pecus inter fylvas, quam ficum prodromafacc intraveris,

rotundum habitaculum, cum guttis, (udantis rupis, lapidcfccmibus.in fi-

guras multiplices abeuntibus in fornice, intueberis.

XXVII. TALCUM, Talk, fquamofum, perfpicuum, affine la-

pidi Speculari, fed magis tenue. Differt ab Aftcrc Samio, juxta Mat-quia After in cineres redigitur facile, Talcum nifi diuturno igne

comburi poteft, quibusdam admiftis. Aliis Talcus, gleba potius mollis,

quara lapis, attadu pinguis, in laminas redas, flexiles divifibilis, coloris

modo argentei, modo vindicati, rubri, ex glauco aurei, nigri; igni reli-

dens. Propter fplendorem, Stella terrx Brofavolo, ab aliis alia accepit

nomina. In Regione Livonum reperitur copiofus. Aldrovaudus MufciMetal. I. 4. In fundo praedii Szjeltng, vulgo Svlag, propinqui Polhanix,

JD 3in

Digitized by Google

3 ° TRj4CTu4TUS I. SECTIO II.

in Talcum, quidam Medicus Dc&or inciderat, alius in agris Kosciclc-

ccnfibus Palatmattis Calilfienfis.

XXVIII. Gemmas omnis generis collcdtas prope Varfaviam, &expolitas monflravit Sranislaus Baryczka Subdapifer Czernichovienfis

Vir magna: ferutationis & experientia:, Tylktivski S. J. in Miteorolo-

gia Curtofa elogio. Prudicum loltnn quam fit ferax Gemmarum,Zamel us Confl Elbing. in Dialogo annexo Druji G mmtfcrx hilcc ver-

bis expoluit. Nulli mortalium, carli fui bona xque faftidiunt, atq; nos

Boruui, qui Summi Numinis clementiam ignoramus , aut verius conte-

mnimus. Si non tam peregrini, quam noftri cxli dotes, amere Iui nos

accenderent, exigua gemma, tanti beneficii gratam memoriam, geftan-

tibus quotidie luppcditaret. Aliorum quoq; evincunt teftimonia. Gem-marum depofitorium Pruffiam efle, nam in rivulis, de montibus Po-

gefani.r,per Territorium Elbingenle, pralcrtim a pago Woljfidorff per

Pomercndorfi, Rogan versus labentibus, lapides pretit fi varii a Tanulio

Iccii; nimirum Adamantes, Rubini, quibusvis Occidentalibus purio-

res ac duriores. Iidcm Gedani politi ab artifice, tandem poli fata Con-lulis didi, a bonorum heredibus dono oblati DaMi Braun S. R. M. in

Pruflia Confiliario Aulico, Antiquillimx Rei Nurnmarix Polonicae

collectori indcfcllo.

XXIX. MARGARITA, Italis Verle, nobis Perfy, inter Gemmasa Vlinio.Solino, Ifidoro, sllbtrto AI. ponuntur. Gencrann.tr in Mari Pcrfico

nugnx, omni dote ablblutifiimarjcirca Promontorium Comorim,& Ze-

ilan Infulam minores, nec cum prioribus conferentis. Chinarum regio

mitrit ied viliores, in Novo Orbe coloris nubili. Locus Margaritarum

jiU ovande Indicum Mare, Oceanus Britannicus, Scoria, Sucdia, Fiian-

dia; Charlctono m Exercitat 'o Occidentalium ignobiliorum patria An-glia, Dania, Norvegia. De origine, varia Atuborum opinio, Plinito,S olitjifjy sllcafar , cum innumeris aliis tradunt, conchas cerro tempore

anni, uniones concipere ex rore accepto, ore hiante, ac tandem parere.

Impugnantur <i Cardano, Majfario. Rondclctio, refelluntur ab Aldrovando

l. 5. de Tejlacets , c. 41, hac ratione. Conchae altius mari immerguntur

duodecim orgiis, quo vix IbLres radii penetrare poliunt, multo minus

rofeidus

Digitized by Google

De Gemmis, O* Lapidibus rarioribus.j l

roicidus ker. Praeterea, conchas in profundo degenres mari, uniones

majores proferunt, minores in luperficie, contrarium tamen evenire de

beret, fi ex rore conciperent. His prxluppoiitis , cenfct idem, Marga-ritas in carne concha: fic generari, ut ovum in gallina, calculum in re-

nibus, vel vefica. Munit allertionem auctoritatibus, ac conjeCturis. E-

undem ortum ex concharum vilceribus, Ronannus S. jf. in Recreatione

Aientis cr Oculi, ex obfervatione Animalium Teflactor <m, declaravit. Fa-

bulolum promulgat Sc Honoratus Fabri S. J. Phyfica Tom. 3, ex rore

gemmas concrefcerc, fcd ex eadem materia quantumvis puriore, ma-gisq; percolata, ac dcfxcata, ex qua fit ipfa concha. Succus lapidclcens,

falfus, tartarcus, cui non parum aquex fubftantix cft admiftum, Sen-

guerdio in Collegio Phrjico

,

materia e it Unionum. Extrahuntur oppurinatorum conchylia , radiis lolis aperiuntur, varix magnitudinis , ro-

rimditatis, datura panum. Viderat CarJanus uniones pares ovo gallinas,

& anferis, Ahirovandus cum Aiajoto eandem molem ipfis adlcribit;

aliis fabx, olivx , avellanx, ovi turturei. Quxri hic goteft, an ma-ria tantum proferant Margaritas, cx notatione Iftdors maris genitas?

Refpondct Aldrovandts, etiam fluvios, lacus Sc rivos continere has

gemmas. Bohemia a mari dillita edit uniones, Silcfia in Quado flumi-

ne tenet parvulos, minus nitentes, fufeos; elegantiflimi in arena extra

conchas fxpc leguntur, Schvvcncltftld in Tht orio - Tropheo Silejia id re-

ferente. Rudia Alba complexa ingentem lacum, parentem fluminis nonexigui , in quo juxta Tylkoav.ki Curio Pbyf. Part. 8, Seil. 9, circa Sol-

ftitium xftivum, inftruttur eorundem pilcatio. Krey Miniflcr Regi-

us Sveticus.pifcaturx Pcrlarum in Livonia, fc Ingermanlandia, tanquaminlpeCtor prxfectus erat, an. 1700. Pauperes agreltes pifcatui nuximeidonei , fcqucntia manifcftarunt: Valentini Hifl. Simplicium Reformata

promulgat. Primo conchx margaritiferx in iis foliim inveniuntur rivis,

dc quibus pura, reccnsq; fcaturit aqua; cobites, barbatular, truttx a-

hmtur. Secundo, maxime arenofiun, fabulofiimq; fundum amant, quofi: profunde tegunt, & juxta fe proxime jacent. Tertio, fi Perlas inde

acquirendi elt animus, non cilius debent dtfturbari, quam a medio Ju-lii, ad Augufti medium, ante id tempus enim nulix funt Periar, poft

illud

*Digilized by Google

TRACTATUS I. SECTIO II.

illud verb, ex iftis tanquam ovulis,juniores conchx generantur. Ma-

res, nullas apu«i fc continent Perlas, fed fxrninx,quae dorlo ferunt in-

ttftinulum,ponendis, (eu excludendis ovis conveniens. Exempla hxc,

fimiliaq; alibi leda evincunt, nec Provincias noftras egenas elk marga-

ritarum. Ad Podhajce oppidum Roxolaniz, Viro Religioso, villa -

no fame ingenti prellb, ftagnum obtulerat Uniones teftaceis claufos.

Contigiilc idem in Terra Lcopolienfi ad Kuhaiow pagum, oculatus re-

tulit tcftis, fidem ut inveniret, divitem partum exhibuit, vicinis aquis

ereptum. Eremitae cuidam, rivi circa Brzeianj Uniones prxbuerant,

quos, iter agens Sokalio Camcnccum, muneris titulo poftquam accepic

llluftrill' Fclicianus Potocki Palatinus Cracovienfis, veri, neq; ignobiles

apparuerunt in confpedu gemmarii. In eodem Rufliae Palatinam,

non pauca ftagna fluviis auda, traduntur ferre Unionum depofita. In-

fuper, nonnemo ex Mofchoviticis caftris,pifcationis concharum marga-

ritiferarum gnarus narrabat Oftrogii in Volhinia, flumen Horiri pofli-

derc eafdeim Omnes hi Uniones noftri, quamvis colore argenteo debi-

to, aliisq; proprietatibus reperibilibus in Orientalibus, non exiftant do-

nati, attamen utiles in Oflicinis, ad compofitos pulveres} aquas perlatas,

ad fata, olea, tinduras, cztcraq; cordialia.

SECTIO III.!

De

LAPIDIBVS, a NATURA IMAGINI-BUS VARIIS, INSIGNITIS, & IGNO-

BILIORIBUS.I. "V TOmine lapidis, a Fallopio Fofil.l. j intclligitur corpus terreum,

durum, foffile, quod nec vi humidi , nec vi ignis liquari po-

tcft, fcd frangi tantum , ac conteri. De figuris, formis, ima-

ginibus,quibus lapides funt notati , Ktrcberi Mundis Subterran. tra-

dat. Ibi natura Ccomctrix, Aftronomix, Opticx, pidricis, partes explet}* figur^

• Dicjitized by Google

I

De Lapidibus 4 natura Jignatis.'*

9 j

flguras hominum, animalium, quadrupedum, avium, pifeium , ferpen-

tum, vegetabilium, exprimens. Triplices veri danrur imagines a natura 1

impreflar. Primi ordinis, quafi colore depidae, nec lupcr lapidem cleva-

tx. Secundi ordinis, quali opere cxcluforio elevatae: tertii ordinis, exa-

ratae, de tradis quibusdam panibus lapidum.

II. Regnum Polonicum noq fine curiofis naturae infignibtts;.

In Shopenfi oppido Epifcopatfts Plocfnfis, Conventus Minoriticus con-

ftrudus cft, an. 1492, ibi prxextitit magnus quidam lapis, intus, foris»

atq; per venulas univerfas, crucibus ita infignitus, ut in quolibet ejus

fragmentulo, crux imprelfa apparerer. Hic lapis, quod Fratribus Offi-

cio Divino intentis impedimento eflet(contendebant enim peregrini

ut particulas fecum alportarent) fundamento Eccltfix cft fuppofitus.

Gvnzjjâ in Origine Scrapbica Religionis Francifcana, fub titulo Polon»

Provincia. Prxtcr lapidem illum lingularem, remotum ab oculis curio-

forum,LAPlDES CRUCIFERI Aldrovanclom Afufxo Afetal., id cft, cru-

ce una, vel pluribus k natura infigniti; alii vocalibus literis IOU no-

tati , Vendio in marginibus Viftulx Torunio proximis, Ce obtulerunt j

Natura Pitlricis Specimini, inferendi. In Monafterii Olivenfis Tem-plo, altare B. Marix Virgini Annuntiatx dedicatum, fert columnammarmoream, cum figura humani capitis, Se faciei. In Terra Crsu

covienfi. Conventus Calvaria Rcligioforum Ordmis S. Francifei deOb-fervantia, profluentem fub nomine Cedron, traditur habere talem,

qui interdum lapillos cum infignibus Dominicx Paflionis offert indaga-

toribus, • N011 procul a R <cnvo pago maritimo , lapillus apparuit.

Virum e Familia D. Francifei fl(.dentem genua, componentem manus,

reprxfcntans , fi ad folem, aut lucernam poneretur. In Podolia, qui^

dam inciderat in lapides minores aliquot, fzminex, & virilis faciei bac-*

batx, exhibentes imaginem. Fluvius Tyras appropinquans Sambo*rix, continebat Lpidem cum Grxeis literis quatuor, arq; fafeia fic con*

voluta in circulum, ut in Stemmate Polono Nahez. depingitur. DEN«TJR 1 T/E, lapides illi, qui in fupcrficic fua arborum, fruticum, foliorum

figuras exprimunt. Quadruplex modus imptcllionis, a Kirchero Alw. di

iubitrr. I. S propofitus, Fernandus Imperatus FUCI. Natur. I. 24, figU*

E eas

Digitized by Google

TRACTATUS /. SECTIO IIT.-14-

ras Dendritarum attribuit exhalationibus quibusdam, in lapidum Corpe-

ra fe Ic infinuantibus , Sc diffundentibus. Figura: foliis arborum fimiles,

Seheuchzero in Heriano Diluviant, inundationis diluvianz funt monu-

menta; nam deflua ex arboribus folia, molli adhuc materia: lapidum,

vcftigia fua impreflerunt. Idem de herbis, earumq; partibus manet judi-

cium. Cafualc id opus aliis, adeum modum, quo cera: defluentes ex

facibus efformant aliqua* nubes effingunt arborem, $ec, frigora flores in

orbe vitreo feneftrarum. Ad Skata oppidum Palatinatus Cracovienfis,

tefte Ptskorski in Fiofeniis Sacra Eremi U. Sa!om:a , erutum marmorviride, & album, ipccic hominum, arborum, florum, ad admiratio- •

nem confpicuum. Ibidem Sacella, & altaria fruftulis variis prodigiose

4 natura effbrmatis, flant adornata. In Chencincnfibus campis effos-

sa marmora, animalium, volucrum , arborum, tulerunt effigies. La-pides calcarii ex fundo Monaftcrii Zukovienfis allati Gedanum, foliis

alicujus herbat videbantur efle notati, similesq;, It Schruchzero in MhfaaDiluviano , delineatis. CARDITjE , a Grxca voce cardia, cor fi-

gnificante dicti, cordis humani retinentes figuram, numero fi collecti a

me in Pruffia, Zamovecum versus, penes littus Balthici Maris, decur-

rentem amnem e lacu, excipiens. Ibidem Amygdaloita: fimulantcs fru-

ctum amygdali decorticatum apparuerunt. PANIS daemonum non-nullis, Panis lapideus Aldrrvando in Muf Metal., exa&c reprarfentans

buccellam e farina confe&am, primus in Palatio Kraficinenfi prope

Prcmisliam , fecundus in Mufco Homiano Gedani, tertius Dobrinix ,

quartus Czcrmini, alibi plurcs fpcdlati. CA$ElF0RMIS,(cu cafeurr*

Germ. TLwerg , nobis Gomotka, effingens, ad manus interdum venir.

OVIFORMIS,id eft gallinae ovo fimillimus, inter Gedanum,& Fortali-

tium Viftulae oftii, erutus. FAVIFORMIS Tophus incurrit firpe ia

•culos. FUNGITES Aldrovando , (eu ad figuram fungi, Iapis dedu-£tus y in fiindo oppidi Ksiafz. Palat. Cracovienfis. De tali, aut fimili,

a Severint eft impreffa Epiftola. In Schottlandia ad Gedanum , la-

pillus Nuci mofchatar confimilis, uni oblatus. Lapides didti barba-

ti, quibus piant* marinx innafeuntur, defcribentur in Herbis Prufsiae,

fub voce Quercu* marina, LAPIS CAUDA*. CANCRI perfimilis,

- / Ombriqp

Digitized by Google

De Lapidibus ignobilioribus. jp

Ombrix nomine ad G*fnerum mi (Tus, Se ab eodem in Figuris Lapid. CrGem. deferiptus. Pars una inferior zonis transverfis modici incurvis

diflin&a efl, fiiperior larvis. In extremo tuberculum rotundum prominet,

cui in parre oppolita refpondet caviras. Satis durus, 6c gravis cft. Sic

explanatus lapis, ac icone triplici donatus * GV/»«-e,nurnerofifIimus in-

ventus a me, an. 1719, in lapide calcario duro, eruto c colle ad pa-

gum Karltkowo Monallcrii Zarnoveccnlis, in Pomerellia. Ortum lapidis

talis, quidam ad naturam ludentem referunt, quidam ad animalium,

vd infidiorum partes relidas a diluvio, petrificatas, &c: dicendo con-

formiter ad dodtrinam de Conchitis, Unicornibus, Oflibus foflilibus.

Adjungitur eidem lapidi, infinitus numerus aliorum faxorum, ad ulnam,

vel fcmiulnam, Sec, protenforum, quandam figuram Bclemnitarum imi-

tantium, qui nunc materia oblcuriore, nunc (elenitica conflant, vulgi

lagitrx vocantur, in calcem omnes reducendi igne appofito. IdemGefnerus w Figuris Lapid. , cr Gem. narrat, quod FLUORES figuram

incertam. Se inxqualcm habent, cohaerent inxqualiter, fed conglome-

rati charradum, five (Irum arum inflar, facile leparantur. Ulterius p. 16

ait, Fluor, cu;us hic figura apponitur, candidus cft, mollis, translucidus.

Ad ignem modicum, aut candelam, cum fi uras, albefeir, non liquc-

fcit. Quo ad compagem, portiones ejus plures videntur ab uno, ceu

centro oriri. Tales Fluores aperti mihi in monte Dobrinix, TemploTarochiali viciniore, Viftulx impendente, ferente Carbones fofEles.

In fundo prxdii Swiecim Monaflerii Zarnoveccnlis, lapis pro finalibus

terminis conflitutus, velligium feptennis pueri tenere videtur, Bois

flopka a plebe vocatus. Similis in Terra Leopolicnfi monflratur, cumdevoto cognomine. Campi Wyfokicmce pagi Palatinatils Ravenfis,

formam ungulx equi, lapidi profunde imprelbe, exhibent viatoribus.

Sylva propinqua villx Charbmowice Palat. Sandom., lapidem ad fpeciem

apri accedentem habere traditur. Tradhis inter Cwrucium, 8e Chva-

ftoviam fert lapides aliquot, in figuram, Se habitum hominis, aratri,

boum, formatos. Locus ille, Boum Lapideorum, (Kamtenno Woh)[\iim-

pfit cognomen ; theatrum infli&x pamx a Deo , ob violatam fcllivam

diem cultura agri,proclamatur ab accolis. Specus non remota mul-

E 1 tuit)

Digitized by Googk

TRACTATUS /. SECTIO III.

thm ab Arce Oycovicnfi, in Palat. Cracov. continet petras cum imagi-

nibus animalium. Dcniq; in lapidibus Martwica ad Czemiam immcrfis

fluvio, prster brutorum elHgies, etiam arborum, florum, confpiciun-

tur. In prxfatis, cxterisq; finalibus, pcrfuafio, imaginatio plurim&m

jurat fpcaatorem, objefta augens, vel minuens.

III. MARMOR, Marm:<rt eft lapis infigniter durus, 6c fi polia-

tur, ad (plendorem fufeipiendum aptus : ideoq; proxima illi, k gemmi*pulchritudo. CauTa duritiei , bona concretio: nitoris, materia: squalitas

,

atq-, puritas: colorum varietatis, fucci lapidcfccntis diverfa percolatio.

Mille marmorum genera efie Plinius l. 36 tradit, innumerabilia Ifidorus

Orig. I. 16. Aliq.ta, 'a regionibus nomina acceperunt, Numidicum mit-

tit Numidia, Tatium a Taro Infula Grxcix adjacente, candoris eximii;

Lacedxmonium viride pretiofiflimum , Porphyntes fcu Purpuritcs ru-

bens, candidis intervenientibus pun&is, ex ^£gypto ; Ophites, maculis

ferpentum fimilis, Bafaltcs coloris ferrei, Tephria cinerei. Ad Solcciara,

marmor coloris varii; apud Cunoviam, nigrum, viride, rubrum. Pratori-

us Oriis Gothici /. 1, Zeilltrus in Nova Defcrip. Reg. /Vwr/s.Sigilmun-

dus III. prope Chenciniam columnas binas marmoreas excidi juflit,

altitudine pedum fere duodequadraginta , i quibus unam , magno mo-limine Vladislaus Rex Varfavix (latuit, & memoris Patris fui Sigifniun-

di dedicavit: altera dum extrahitur, 6c machinx ponderi non fufucinnr,

per medium fra&a. Opaleh.ki Marefchal. Curia Reg. in Defenfa Polonia.

Podolia habet diveru marmora.Starovolfcius in Polonia. Ad Cxjar-

nokozitnicet elegans marmor, ex quo, in Ecclcfia Cathedrali Camcneci,

videre licet varia artcfa&a. In Pokucia Roxolanis parte , non procul

ab Urbe Stanislavovia, marmor coloris rubri, & albi, abiit in colu-

mnas, Parochiali Templo, illatas. In loco adjacente oppido Skati

Palat. Cracov. , viride, Sc candidum marmor pulchritudinis mirx, para

illius una, cryfiallo, altera purpurx, tertia nubibus, reliqua argento, laxu-

lo fimilis. Piskoriki tn Flofculis S. E-erm D. Salomta. In montibua

Dihik,ptope Czemiam Eremitorium P. P. Carmclitarum Difcalceato-

rum, offerunt fe marmora prsftantiflima, Sueticis duriora, nigra, rubra,

paudicantibus venii undarim infpcrfa, caudida, cinerea. Ex lui Craco-

Digitized by Googli

17De "Lapietlbus ignobilioribus.

fia, im& pars magna Polonix, altaria iplcndida, fumma fepulchrorura

magnifica, pavimenta jtdium Sacrarum folida rener. Compertumhabeo de marmore aureis venis elegantiflimc infpcrfo, fed quia nondepromitur, propter rationem occurrentem, locus omittitur. Ad Szi-

dloveciam in Palar. Sandomiricnfi, marmor cinereo -virens. Ad pagumKimiona Palat. Cracovienfis, quia mollius eft, negligitur. Varia mar-

morum PruUicorum fragmenta aflervabantur Gcdani, in Mufco Gottval-

diano.

IV. ALABASTRUM, jtlaiajbr, fic mollis lapis, ut cultro

fcindi poflit, k quibusdam ad lpecicni Gypfi refertur: qui vero durior,

ALABASTRITES eil Hrormio in M*feo. Alabaftrum Jonflono in Notutia Regni Mineralis

,primum marmoris rudimentum: Alabaltrires, Ca-

fto S.J., ex Fabrica Mr.ndi, marmor candidum, & translucidum, ab

Alabaftrite loco,nominaturf!. Podolia Akbaftro abundat, & marmori-

bus. L ber Baro de Meyrberg in Itinere Mofchovit.co. In eadem Pro.

vincia ad Czamckoiienice , Iagiehiica, in Ruifia Rubra ad Zurow

,

in

Minori Polonia ad Czcrniam, atq; villam Skotmki vicinam Cracoviar,

.in qua efformantur ab agricolis falina, aliaq; utenfilia. prope Urbem.Haficiam, Alabaftritcs lapis ita pulcher, ut nitore fuo etiam Phrygium fu-

perare videatur. Inde avehitur in Germaniam, exterasq; regiones remo-

tas. Samicki in Defcript. Polonia. Latomix viciniores Leopoli , non la-

xa mod6, Sc gypfum , frd etiam Alabaftritcm pellucidiffimum iuppedi.

tant.Froelichtus in Bibliotheca feu Cjnofura Peregrmamium. Didifplendoris idem lapis in monte Skala, aliisq; locis eminentioribus.

V. LAPIDES vulgares, ex crafllorc, & impuriore maceria, orti,

a fofToribus inveniuntur novi , in iis locis , ubi antea argilla,atq; arena

fuerat. Maxima tamen lapidum pars praeiertim majorum , fimul produ-

,dia cfle videtur cum terrcflri globo. Generantur juxta Boetium de Boot

,in Hift.Gem.t dum aqua fuccum lapidificum ferens, terr* partes ne-

dtic , dein aqua h mafla exftillat, vel ab exhalatione calida pellitur j aut

abfumicur. Mafla illa paulacim expulfo humido indurefeit , atq; abit in

lapidem. Latomi* plurimae cxftant in Polonia, ad elegantiam ar-

cnitc&urc. Opaltnskt in Defrnfa Polonia. Terra prope Pmczoviam a.

£ | bundat

Digitized by Google

TRACTATUS /. SECTIO III.J*

buudat lapide vivo pro exfttuendis fabricis. Starovoffcius in Polonia. Sa-

xa arenaria molliora, ad Kttnoiv &c, in Palat. Sandomirienfi. Leo-

poli quadrati lapides aedificia publica, & privata, munimenta, turres,

fori circulum impleverunt. CALCARII LAPIDES, qui in cal-

cem uruntur, integros montes conllituunt. Calx viva dicitur, quia Ipi-

rirus igneos continet,qui, aqux atfulx impulfii le concentrant, & inar-

delcunt. Virtutes medicx calcis viva:, i multis Chymicis funt prcmul-

gatx. GYPSUM affine laxis calcariis, elt lapis albus, mollis, fi-

milis alabaltro, qui dum uritur leniter, prodiens mada, plalHrum operi

peridonea Gyplum, Ttnie fundus Ecclelix Cathedralis Cracovi-

enfis, Sc mons Konv-fzji obtulit, ornandis .-tdibus D. Annae, Cracovix,

Bnchowski in Gloria Domini. MOLARES LAPIDES ab uffi no-

men accipiunt, quod frumenta iis molannjf. Tra-dantcs in Terra Prc-

mislicnli ad Ia<liska, in Volhinia ad Kttnowo, in Sanoccnfi Terra , ad

Drbna, in Palat. Sandomirienfi ad Kic/ce, in Caflubia ad Mtrachow t

Rhenenfibus feu prope Rhenum effolsis , fimiles. COTES lapides

duri , conflantes granulis, ferramentis acuendis apti , ad Szydlowiec,, 6c

Mirzec. Exdem cotes d.ctx aquaticae, quia perfunduntur aquis, non o».

Ico. TOPHUS Colum-ll* , Porus Junio, Lapis filtulolus Palla-

dio > eft afper, arenolus, friabilis, ponderofus, multis foraminibus per-

vius, ad radices udofas quorundam montium, reperibilis. Exornavit

multa Eremitoria, atq; antra arte conftructa. SILICES in magnonumero, nec in minori colorum varietate, candidi, nigri, flavi, fulci,

&c. In eo tamen tanquam in charactere fuo conveniunt, quod artuti

chalybe fulcitant ignem. Candidi, pellucidi medicos ufus ingrediuntur,

A: in prxparatione tindurx nephriticx adhibentur. Fluviatiles filices,

quales non pauci in Villula prxtcrflucnte Varlaviam, lenfa Tjlkowski

. Pbvf Cur/o. Part. 9, continent aurum, arte, ac igne eliciendum. Notipauci lapides Iplendcnt, non co tamen a communium extu exempti.

Tales in Podolia, Borlzczejovix, Lafzkoviciis, Bilakoviciis, ad fimihtu-

dinem Specularis accedentes continentur cavernis. In monte viciniore

oppido ha ko Palat. Siradienfir, numerofi collcdli lapides, auri coloremIparfim ferentes. Maris Baltlnci littora, apud Helwmg.in Lnbograyh.

v * Ang.rb.trg,.

Digitized by Google

1)De Lapidibus * natura ji^nati'.

jinperburg.t zonis, Sc venis argenteis diftin&os fubminiftranr. Sca-

jola vox Itala eft, (caja enim cruftam fignificar. Hxc gypfi exquifitiffi-

ma pars Rrafavelo in Examine Terrarum, flos gypsi antiquioribus. Cir-

ca Cracoviam,& Sianiatki, forfan Scajola inventa, Skawota appellata, si

redigatur in cinerem, nodulos de filis lancis elaboratos, nobis Koronk:,

conlumpta illuvie, nitidillimos reddit. In colle pagi Alarlacu e Pa-

lat. Cracov. lapis albicans, fiflilis, friabilis, allimilis Mofcliovirico, vul-

go Skwama, ftanno purgando aptus. Scbiflus vocari debet, nam omnislapis in iquamas Iciflilis, Kircbero in Mundo St-bter.y Schiftus eft. Candi-

cans, in bratteas crafliorcs, & tenues divisibilis, in monte Ctfou-a

Palat. Cracoviensis. Micx argento, aut auro, colore similes, milccn-

tur nonnullis lapidibus. Hx, sive alix, Ckarletono in Exercit., lunt cor-

pus metallicum,infcparabile. Quantitas lapidum n ajor procedit a

liicci lapidifici copia, loco folidiorr, f<c. Ex lapide uno duriore, cxci-

fxcolumnx quindecim, ulnarum in altum trium, unius in latum: Arma-mentarium Urbis. Gedanensis adornant. Curicken m D.fcript. //._/?. Ge~

dani. In fundo pagorum, Grabcwo y Kfodau a, ALtubudz., Paiatinanis

Pomcranix, extraordinarix molis. Ad Ptncz.yn positus, si chalybe exca-

varetur, in conclave abire pollet. Vicinus prxdio Odaroowo , fere vi-

gjnti & quatuor pedum, id eft cubitorum duodecim longitudinem te-

net , latitudinem pedum o&odccim. Dccrelccntes Villulx aqux, ingen-

tis amplitudinis exhibent faxa, navibus oneratis formidanda. Alibi

sine numero, longe lateq; porrc&a eminent. In Diftri&u Elbingcnsi

lapides miflllcs Pruflorum veterum eruti, quibus perforaris, lignoq; in-

fertis utebantur in prxliis. Menfura dimidii modii iis impleri poterat.

S E C T I O IV.DeSALIBVS MINERALIBUS.

LTk J^neralia funt, qux ex terra effodiuntur. Metallica, qux produ-

&a liquefieri poflunt, ac diduci. Foflilia hic enumeranda, fub

nomine

Digitized by Google

40 TRACTATUS I. SECTIO IT.

nomine Salium veniunt, per Salem intclligcndo corpus minerale, in a-

qua folubile , faporis diversi.

II. ALUMEN, Hafon, ed falfugo terrae mineralis, conflans fpi-

ritu acido, Sc fale tcrrcflri cauflico. Varia genera ejus apud Diofcoridtm,

cr Mat.hiolnm aflignantur. Naturale repetitur in venis, artificiale ex-

coquitur e terra, vel aqua, vel lapidibus al uninosis. Ejus uftis externus

praecipuas efl in angina, putredine gingivarum , tumore pedum. Dan-

tur montes aluminosi in Polonia. Dluofus Hijf. Pol. 1. 1 . In Cujavia

ad Kofcbeb.cz. , olim alumen coquebatur. Tai? da Geograpb. ab Ilenne-

b-rn ed ta. Aluminis fodinam extitiilc ad Odtlanj, cedatur Thurneif-

ftrn. ia Alcbtm.A Magna.III. NITRUM, Saleira, ^Nitria jCgypti diflum, eft fal fulphu-

reum, fallo -amarum, Chjnrcis Ccsbcrus, Anatron, Sal infernalis. Na-tivum Alexandrinum coloris rofei, ejuldem Neapolitanum, flivefeens

Puteolanum. Triplex apud nos datur. Primum in muris lapideis, ftriarum

indar pendens; fecundum adnatum rupibus; utruq; Graecis Aphronitrum,

Sal petrae Latinis. Fa&itium tertium, sive Sal nitrum ex aqua nitrola,

aut ex terra , nitrofo femine imbuta , non sine lixivio praeparato,per-

colaro, & per ignis calorem exhalat©. Dcfcriptus fuse, a Stem anowicz.

Litvar.o m An lleria, accuratus modus prarparandi, clarificandi Sal ni.

trum. Virtutes medicinales Nirri, a Schslhamer in Tradam de Nuro ,

enumeratae. In Polonia opificium excoquendi Nitri, leu conficiendi

H.rlonirri palli n exercetur. iVcber in Dfcirjibit Curiofts. Fodina Ni-

te; apud Visliciam extitit. Cromerus, cr Sprengerus in Polonia. Sal nitra-

tum Podolia abunde luppeditat. Opa!eh<ia in Polonia Defe/ifa. Mate-ria: falnitrofx plurimum erui videram in Podolia: defertis, inter Bo-hum «Sc Uoryfthcnem, ubi pod campedria commilla przlia, in foveas

fiinr coajc&a cadavera, fuper foveas, immcnfa: moles terri eminent:

de quibus pod multa annorum intervalla, maceria didka depromitur.

Sicniaioiv.cz. in Artilleria. Unus ex IlludriJima Familia Koniecpol-

fciorum, ante dislimirationem cum Tureis faCiam, regnante Joannc III,

ex b.»nis hereditariis in Podolia, & Ubraina; Salis nitii oulo millia pon-do

(nobis Kd/n eni) singulis mnis percipiebat, typis dato elencho a-

niidbrum

Digitized by Google

De Salibus Mineralibus. 4 *

miflbrum oppidorum , atq; pagorum, deducente. £x Podolia, &Rudia Rubra <7edanum deportatur, inde Balthico mari, nationibus ex-

teris transmittendum in copia.

IV. SULPHUR, Siarka, Agricola pinguedo terrx,vi caloris ex-

prefla, aliis relina terne permifta aciditati chalcanthofse ieu vitriolicar. Na-

tivum live vivum, Grxcis Apyron, id eft, ignis expers, purum, (olidum,

interdum fciflile. Fa&itium five mortuum, ignem expertum , vel ex vi-

vo impuriore, vel pynte, vel lapidibus aliis educitur; aut ex glebis, a.

quisq; fulphureis excoquitur. Conducere in peftilentibus febribus,

phthili, afthmate, catarrhis, tufli, traditur a Schrodero in Pharmacopaia:

ubi & Spiritus, Oleum, Ballamus, Lac, Tinctura, Flores fulphuris deferi-

buntur. Prodiit (k Unttjeri TraFlatus de Sulphure, ejufq; medico ufu. U-berrimar venx apud Polonos Sulphuris. Gotofredus tn Archontolog. Co-

ftnua, Stepham Dilhonar. Hifl. Geographicum. Montes fulphurei fune

in Polonia.Dlugojfts /Jifl. Pol. I. i, Munffortis in Cofmograplra. Fo-

dinae fulpluireae in villa Sivofz.<rwice inventae ad Cracovia. Lipski in Pra-

flic. Obfervaitomb it. In eodem Palat. Craco., c montibus fulphureis

haud pridem inventis, materia extrahituc ad eliciendum fulphur in for-

nacibus. De hac, tVormius in Mufeo adnotavit fcqucntia. Sulphuris

Cracovienfis minera, lapis eft cinereus, ponderofus, durus, inarqualis, al-

bicantis fulphuris venas, hinc inde per totum corpus difpcrfas habens,

quse fubinde flavefeunt. Arte, purum ab impuro feparandum, ut infer-

vire ufibus poflit. Effoditur fulphur, & in Charklovienfibus fylvis vi-

cinis Hungariar. Ad Dobrziniam, in ripa Viftula: legeram fragmen-

ta lapidis nigricantis, gravis, friabilis, fulphur maxime redolentis. FLO-RES SULPHURIS , nihil aliud funt, quam Chymica arte fublimatum,

fubtilifatum,pulverifatum vulgare fulphur. Quibusdam tamen in locis,

natura fponte fulphur fublimat , ope ignis fubtfrranei , unde fciflille ma-net; quod juxta Cracoviam, xque in Polonia, ac in Regno Neapolita,

no,juxta Puzzoli oppidum , fe dat inveniendum , Marxii tn Mufea

Materialium teftimonio. Non minus montes igtrivomi ,A:tna, Veftivius,

fcc, ejufmodi fulphur ejiciunt.

V. VITRIOLUM, Grxcis Chalcanthum, Latinis AtramentumF futorium.

Digitized by Google

4 * TRACTATUS I. SECTIO IV.

futorium , Germa. Kupffer - ivafcr , Polonis Koperwas, eft corpus mine-

rale Kirchero in Mundo Subter., ex Ipiritu fulphureo, aqua xris, vel feri i,

aut ex utroq; fimul permilfo conipoficum. Succus ex pyrite concretus,

& acerbus, Agricola in Ortu, cr Caufis Subterraneorum ; fulphurcis,

ferreis, xreis qualitatibus, Matthiolo, conflans. Datur cxruleum. Sapphiri

inftar compadtum, fubviride, album. Piarer nativum, quod ficUndum

Encelyum de Re Metallica , in terv.x venis, fixorum commilfuris concre-

tum, aut ex iis,partiin guttatim ftillans, partim ftriarum inftar depen-

dens: aliud arte efficitur ex terris, aquis, lapidibus atramentofis. In

Medicina icriolum frcquenrillimum erat Va ace/fo cr Vhadroni : Sal,

Spiritus volatilis multiplex, Ros, Oleum, Magifterium cjufdem, a Scbri-

dero

,

morbo affc&is prxfcribitur. Apud Bicczum in Regione fub-

montana effoditur, ac in lapideam duritiem coquitur. Antiquitus confi-

ciebatur, ad metalla xris, m Sccpulio. Crtmcrus tn Volema, Sprtngerus

in Pe/. Novo - Antiqua. In Tra&u Sandcccnfi eruitur. Ntcolofius tn

Hercule Siculo. In Pruflia aliquando occurit materia parando virrio-

lo, & ferro peridonea. Geographia Prufna cr Brandeburg, Mons D.

Adalbcrti, ad Crofnam urbem Palar. Ruflix, inter commifluras lapi-

dum fiflilium, & friabilium , tenet Vitriolum viride, grave, fpifiatum.

Et Sandomiriam versus mons relpiciens Viftulam, medius inter duoprxdia Kamieh, album, in grana, (ive grumulos confoimatum , adhx-

rens laxis cruftofis, continet. Hic oritur dubium mihi, an color candi-

dus non fit inductus a felis xftibus, nam a lupcrficic terrx avulia fra-

gmina aliquot obtinueram.

VI. BITUMEN Bellonio, Afphaltum aliis, nobis Kley, cor-

pus minerale, pingue, inflammabile, a fui generis fiilphureis, five ut

Agricola loquitur, aerio- igneis, exhalationibus generatum. Effunditur

c vifceribus terrx, vel in luperficiem, vel in mare, a quo ejicitur, vel

cum aquis permiftum effluit, vel effoditur. Bituminis genera nobiliora

duodecim ponit Cardanus de Subtilitate l. y, nomina plura Cafius tn

Mmeralogta , & colores multiplices. Ordinarium, ac potiffimum i-

gnis fubterranei pabulum, Agricola de Ortu , cr Caufis Subterra.,Co-

rumbrtcenfibus, aliisq; compluribus, bitumen cum lulphurc. Vcrifimile

.-

Digitized by Google

De Salibus Mineralibus, 41

\\

eft tra&us Prufflx arenofos bitumine refertos, quod ubi in mare exfu-

dat, coagulatur in Succinum. Heffmannus in Clavi Pharmaceutica. In licto-

re Pucici Sinus non longe kCxtiobioOlivenli reperiuntur concreti bitu-

minis gleba:, fatis durx, ov® majores, minorrsve, quarum alix lurcar,

alia: cineres, partitn fubrubrs, partim alterius coloris, fed nullz jucun-

di; omnes ardent acccnlx. His adnafeuntur arbufculx pallidx, & quas

pilees olent, quercus fcilicet, atq; buxi altx tres, aut quatuor palmos,

carentes radicibus. Agicola de Natura Fofstl. I. 4. In radicum caren-

tia, bitumen nutrimentum fuppeditat. Pilliigen m Bitumine , cr Ligna

Fopili. Bitumen liquidum dclcribetur in Aquis bituminolis, Tra*

Hat. 4, Sefl. 1, num. $. Paratur durum ex bitumine liquido, aqua bi-

tuminosa, miliis bituminolis. NAPHTHA, Klej ogrtiji'y,Oleum

vivum 7 'urnebio

,

flos bituminis Agricola de Ort. CT CauJ. Subterraneo -

rum tradanti. Huic, quia plus ignis ine(t,quam exteris bituminibus,

vilcofum halitum inlcnlibili emittit effluvio, qui ignem facile concipit.

Inter ipfas cavernas Salis Veliicx, Ixpius naphtha ad ignem profiliens

adullit mulros. Brofcius ad Lectorem Salinarum Cracovianarum , a Willi-

fh:o editarum.

SECTIO V.De

METALLIS PERFECTIS, IMPERFE-CTIS, & METALLO AFFINIBVS.

I."Jk TETALLUM reccntioribus Mincralogis, eft ex fulphurco, dc

l^/^mcrcuriali femine ortum : accedente falino principio, concre-

tum ; igne fulile, 111 longum, ac latum du&ile. Metall*

generari ‘ etiam poftquam effofflx venx fuerunt , authenticis multorumexperientiis Bojle in Olfervat. de Generat. Metal. probar. Idem, rena^

fccutiam magis effle mani feliam tradit in plumbo, quam in metallis

rpliquis, Qiixdam magis fluunt,quam alia, nam plus participant dc

' ‘ F x mcc-

Digitized by Google

44 TRACTATUS I. SECTIO F. «

mercurio, quardam du&iliora aliis, propter majorem quantitatem mer-

curii, quxdam minus du&ilia, propter fulphuris, vitrioli, & rerrx me.

tollicx copiam notabiliorem. Minera, cft terra five materia, ex qua

mineralia, & maxime metallica fiunt: uti funt minerx auri, argenti,

&c. Venx metallicx , Cafio canales quidam feu receptacula materix,

quam ad foflilium formationem concipiunt.

II. AURUM, Zioto, Ckymicis Sol, cft metallum puriflimum,

ex argento vivo feu mercurio puro, pcrfc&iflimc excolo, iulphurc ru-

bro prxftantiilimo , fixillimo^ exede miftis, Sc unitis conftans. Propte-

rca nec aqua corrodi , nec terra exedi , nec aere alterari poteft. Pondc-

rofiffimum, in igne durabile, expers rubiginis. Purum, sincerum de-

nominatur, quod a natura tale eft, jn aliquibus montibus, atq; flumi-

nibus. Faditium conflatur leu coquitur cx terra quadam purpurea,

chryfocolla, pyrite, &cc. Locus natalis auri, India, Asia, Thracia, Hi-

ipania, Germania, Pannonia, Tranllylvania, Dalmatia, &c. Errant, in-

quit Kreslingius in Phyfica Experimentalt,qui aderunt, aurum non pos-

se dcftruii iulphure enim in pulverem convertitur, modo prius figatur

in igne, &c, fecundum notiflimum Monfclrjidcn, csr Glah.ri modum.Igne lolari quoq; poteft reddi volatile. Hoc comprobavit Societas Tari -

fina fumens fpcculum Tfcloirhaufian:>m , dirigens radios foiares ad

aurum, quod tcftante Teicimeyero m Elementis Pbi/ofnpb. Natur. Expe-

rimentalis,partim in fumum cft commutatum

,partim in vitrum retia-

dum fuit. Inter Chymicos rccentiorcs, & Galeni fcdutores orta

eft controversia , an aurum poflit reddi potabile , id cft, sic prxparari

,

ut innoxie, utiliterqi intra corpus fumatur. Affirmant Chymici, ac a

tali auro, cordis 6c membromm vires mirifice inftaurari , confcrvari

,

augeri,juventutem revocari, vitam longillimam produci tradunt. Stant

contra alii,quibus fubfcribit Scaltger Exercit. 271, le Grand. m Hifi.

Natura, Sedelius in Epistola imprejfa de Auri uftt in Medicina nullo ,

aut exiguo. Rationum momenta nec allego , neq; expendo , fcd pretio-

fum Patrix folum ingredior. Ex Artis Metallicx notitia probat Sa -

gittanderus m ConjeHuris Montanis, citatus a Balbino Scriptore Uift. Na-tur. Eohemu, Montes Polonix utriusq; , Bohcmix, Moravix, Silesix,

auro

Digitized by Google

De Metallis perfecit. 45

auro , Sc gemmis pretiosis abundare ad miraculum. Ex Terra Cracoa

viensi miles H^tdxga Cz.or.ayn, de Domo lamna. Ordini Crucigerorum

fc addixit, attnlitq; fecum magnum pondus aun, in montibus Poloni-

cis ad Hungariam sitis, ac fupra villam h.ancz.lo positis, quxsitum;

quod totum in Ordinem contulit. Dlugoffus Hist. Pol. I. 7. Craco-

viensi Palatinatui contigit metalla, Sc foflilia omnia poffidere. Praetorius

in Orbe Gothico. Fodinae auri ad Novotargtim , Sc in Montanis cir- /

ca Sandeciam. Starovolfcius in Polon.a. Palatinatus Sandomiricnsis

abundat metallis auri, Si arris, apud Kielcios. Idem in Polonia , Pratortus

in Orbe Gothico. Aurum in certis montibus , Si fluviis Polonix

reperitur, fcd per incuriam non colligitur. Mtechovita Cl/ronic. Pol. I.

1 , Munsterus in Cofmograpb. Univerfali. Oppidum Kuczjtcz., vetu-

ftx, ac clarx gentis Buczaciorum , erat colonia, in ditione horum, (unt

qui referant, inveniri venas auri, quar veiuti ramtnta fcintillant in aqua

rivi, ex rupe altius Icaturientis. H.vc *ab agreftibus excipiebantur, per-

colabantur, ac ita malla conficiendo auro reddebatur apta; fcd ignavii

multa negliguntur. Sarnicki in Dcfcript. Polonia. Apud Orfiha gra-

nula auri. Thurneiff&n tn Magna sltchimia edita an. i fi j. Mon-tes, Sc fluvii multi Polonix, arenas aureas oflendunt liquide. Gadebus-

chius in Encomio Regni Polenta. Notat hic sl. ricola de Re Aietal.

I. 3 , contra libertum M., quod flumina, &: rivi aurum non generant,

fcd c terra, quam rodunt, cflo fluni, aut c fontibus in alveos derivarum,

fecum vehunt. Et Honorato Fabri S.J. in Phyfica, fcaturigines si me-talli alicujus ramenta ferant, fodinam non procul positam cile signifi-

cant. Tranfeunt enim aquae illae per venas feraces mineralium, atq; sic

cum arena, abraia granula volvunt. Deniq;, mincra auri deUkraina Mu-feum Gttnaldn Medici GedanenCts augebat.

III. ARGENTUM, Srebro

,

Chymicis Luna, eft metallum per-

fedtum, conflans mercurio pxne fixo, fulphurc albo, etiam fere nxo.

Non tam grave, nec tam fixum apparet ut aurum, maxime tamen di-

latatur pofl aurum. Nativum, sine artis opere, a natura cft repurgatum,

aliud labore mundatum , & exco&um fornacis fubsidio. Effodi-

tur in Regnis variis nobile, fcd in Hifpania, opinione Cafti prxflantls-

F }simum.

- Digitized by Google

TRACTATUS I. SECTIO T.<6

simum. Polonia habet argenti plurimum,quod leccrnitur. Mun-

sterus in Cofmographia. Regnante Casimiro Magno, Gregorius ll-

cudianus Regulae S. A uguftini, dicitur, in Ilcusiensibus campis pre-

fiofa metalla mvcnille. Driacki in Tua R. Efata Bonner, Ilcusia op-

pidum, fere integro milliari circa fe fodinas habens, uno anno, lex

millia pondo argenti, quod niarcas vocamus cd:dir, plumbi vero ultra

quinquaginta millia centenariorum,quod ex rationibus ejufdcm oppi-

di, compertum habetur. Opalchkt in Definfa Pol. contra Barelatum.

Argentum ad Slawcoviam , Chranoviam, Severiam, & Novagoram,Cromrrus , er Starovolfciui in Polonia. Chencinia fodinis argenti

nobilis. Froclichius in Bibliotheca Percgrinantmm.,Pfefuger ut Geograph,

Curiofa. A Kiclce oppido, milliari uno dillat Mons di&us Argente-

us ab argento, quod foditur. Item argentum , an. i joz , tribus mil-

liaribus poft Novum - forum , e montibus Tatrj/ prodibat. Altechovna

Chronie. Pol. I. 4. Carparf juga, argenti, plumbi nigri, egregie

fecunda. Hendius in Sileftograph.a. Prope q erectum pagi Glaeowvicini Sandomiria:, incluia monti minera argenti, a Saxonico milite

eft derecta. Argentum purum fub forma granorum in Rullia Ru-bra sive Meridionali reperitur. Thurnetffern. tn AIan:a Alchtmta. Excjuflcm RulILr monte, grana argenti sinceri deprompta, cannabis fe-

men quantitate xquantia alia, excedcnria alia; Lcopoh a viro nobili ob-

jecta Ipeetatoribus. In Polonia, & Litvania reperitur argentum,

quod e rupibus, crinium inltar dependet: indeq; accipit nomen Argen-

ti Capillaris. Beckenmejern in Curiofo Antiquario,fub tit. Polonia. Trans-

sudare ab aeftu terra: , argentum tale per poros faxorum , & hinc allii-

mere figuras capillorum, Scljeuchzjerus in Alufet Diluviano , eximie o-

{

linatur. Ab aliis, argentum extra vifiera terra' progerminans, Vegerabi-

c denominatum. In Prxfe&ura, fcu Capitaneatu Mevensi, Polono

vocabulo, Gnievensi a Gniezv Civitate Palacmatus Poineranix, Corylumimpleverant vena: argenti puriffimi, quam villanus caedens ligna in lyl-

vjs, prope rus Iaewtska, ve 1 jlibi, alportaverat domum, foco injecerat

j

fed ubi advertit metallum fulgere, admirabundus amotam tradidit Vigi-

Jautilfi Parocho Ecdcsix Pi^fcczncnsis Matowsb, hic Illuftrifs. Gnihski

Palatina

Digitized by Google

47De Metallis perfMis.

Palatino Pomeranix, donoobmlcr.it. Firmatur veritas exemplis. Argen-

tum ex uftulatis arboribus irf Ibcria profluxillc , Authorcs celebres ad-

notarunt. In Valle Joachimica, Argentum Capillare repertum in ligno

abiegno, Gefttero w Fof tl. tcfte. Etiam herbas metalliferas dari com-

pertum, si liipra mincras, radices agant. Hiftorici rccentiores Prnlfi-

am deferibentes ,Metalli fodinas negant in ca exiftere

,qui tamen non

de abfeonditis in sinu terrx thefauris, nec de antiquis temporibus, quo-

rum Chronica non evolverunt, led de hoc xvo, quo, montes, & col-

les, ad metalla invenienda, effodi non videmus, accipiendi. Tradit

Grurat* Ordi. Predcato.in Chronicis Vrufsta M. S.S. , cr nnenberoer

in Chronie, p. 45 }

,

quod in Prudia eruebatur olim rninera argenti , &ferri. Civis Toruner.sis P.errarctus SchilUr.g , de monte prope pagumNidafdorjf, in Culmensi Provincia, vicinum rivo B.ichholt , in tractu

cis Lonkorkum, juxta Afappam Ho nerbergeri , I. 6, n. 9, triginta cen-

tenaria pondera argenti extraxit, atq; ex eo (olidos curavit Heri, qui

ab illius nomine, Sihtlhnk nominabantur. Hoc, fub imperio Magiltri Ge-

neralis Crucigcrorum Dtiterich, circa an. :$$o, & ultra, contigillc

refert Weijftltus p. 1 16 ,cr 1 22, Schutz.cn /. 2, p. 67. Et Hockcrlandix,

sive Pegcfanix fodinas apertas in Montofa Pruflia, item Magiftrum

Ordinis Teutonici Knipcrode multum argenti collcgille, feribit prxfa-

ms Hennenberger p. 552,«: Grunox Chronicis. Quare aurem fuperiori-

bus lxculis fodmx utiliter tentarx in Pruflia, poflea intermiflx, tandem

ad noftra negledtx tempora f caula ccnfetur clle, bellum graviflimum

cum Polonis, nec non Litvanis, ufq; ad an. ij2j. Tunc alma pacc

his terris reddita, ignoram ia antiqux induftrix, txdium inccrri proven-

tus, cerris fumptibus, & laboribus eruendi} egeftas qnoq; exhauftx

Pruffix bellis, impenfas credere non permitrens, opera differre talia

coegerunt: unde dccurfu temporis, oblivio artis, & lucri hujus fuc-

cellir. Prxter tcftimonia Chronicorum

,

recentiora emerferunt indicia

metallorum, in vilccribus montium Prurhenicorum. Cum an. 1700, Sa-

xonicus miles in Pruflia Occidentali hyemaret, periti rei metallicr, in

montibus Pogcfanix, mineralia femina repererunr. Idem tcftarus eftGV

. tofredus Zamehus Conful. Elbing. inEpist. ad Cjriacxm Martinium , de

Succini philologice traclaio. IV,

Digitized by Google

TRACTATUS I. SECTIO r.*IV. jf.S fcu Cuprum, Mtcdi , Chymicis Venus, ert: metallum im-

purum, ex multo fulphurc rubeo, crallo, modico argento vivo, eoq-,

impuriore genitum. De terra multum participat, de humore parum,

quare nec corrumpitur, nec cito vertitur rubigine. Magnam cum argento

affinitatem tenet, cui ut plurimum conjungitur, arte leparandum. Voca-

tur Cyprium , a nobilibus venis, in Inlula Cypro, apertis; Corinthia-

cum aliud, quod in Corinthi urbis incendio, permiftum fuerat metal-

lis rariis. Coronarium tertium, quod in laminas didu&um renues, fel-

le tauri tinctum , fpecicm auri prxbcr. Deniq; xs caldarium five cam-

panum, tantum fusile , non ductile cft , nollra voce S^*i, efficiendis

campanis aptum. /Es nativum, a natura (bla perfe&um : uditium , ex

lapidibus, hoc metallo onuftis, igne extradum. /ERUGO ALRIS, aliis

Viride xris, GrypLpan , naturale clt, & arte paratum. Primum eftlorc-

icit ex xrc, fecundum patitur ignem. Flore xris , veniunt particu-

la; quxdam, ex xrc fuIo,quasi scintillx evolantes, fubruhr, ab halitu

furfum dclatx, tum decidentes, utiles in medicinis. In Palatinam

Cracoviensi ad Novotargum , in Sandomiriensi,prope Ktelcios , in

Montanis ad Sandcciatn, metallum xris.Starovolfcius trt Volouia. A-pud Chenciniam xs, & lapis lazums. Dlugoffus liat. Pol. I. i, Crome-rns tn Voloma. Cupmm inpeciis, juxta Territoria Premislix,

& Sanok, negligitur. Sub Montium Sarmaticorum jugis Tatry vocatis

exlcinditur de lapidibus, in magna quantitate, habens argenti plurimum,

quod feparatur. Mitchovita Chronie. Pol. I. ! , Ortehus in Epito. Theat.Orbis , Mercator m Atlante Minori. Idem metallum prope Bozen-

cinum, non contemnenda ubertate effoditur. Op<j/e«f*7 in Defenfa Voto

•

na. ORICHALCUM, Aioiiadz., nativum fuille rcftarur P/ini-

tis, (ed xtate fua dclccillc queritur. Faditium nunc poffidetur, de quo

Aiyhus in Rafilica Clymtca ait, xs convertitur in orichalcum, si illi

pulvis Lapidis calaminaris mifceatur, addito ftanno; vel, ut aurum ma-gis xmulecur, argento. Tollitur tunc rubedo xris: flavedo, aureus-

color inducitur. LAPIS CALAMINARIS, Kinuctt moUtzny, five

Galmey ,pultis Cadmia nativa, metalli expers, diverla a Cadmia na-

lurali metallica feu Cobalto , i faditia, Arabibus Climia, quae e It

corpus

Digitized by GoOj

Ve Metallis perft/fir.

%

corpus denfum, ex fuligine xris traditi ignibus concretum. Medix iiv>

ter terras ,& lapides conditutionis , e fumis naturae mcrallicx condeu-i

f.icus cft prxfatus lapis, juxta Fernandtm Imperatum in Hift, Naturali:

terra lapidofr, gravis, candida, cum pallore quodam, juxta Cafalptnums

in Aietalhcts. Ex llcufiae regionibus Cadmia foflilis eruitur ingen-

ti copia. Ofaleitski in D-fenfa Polenta. In locis aliis ejusdem Palatina*

tus Cracovienfis, unus Lapis calaminaris albelcer.cis coloris, alter rube*

fcentis. Villula Gcdanum advehitur, inde Balthico mari, Svecix, 6cc,

fuppeditawr. Conficiebatur Orichalcum , atq; ducebatur in lamina»»

in pagis Prullix Zukow, Zagorxji, & aliis.

V. STANNUM, Cyno, Chymicis Iupitec, cft merallum album,-

cx multo , fed non omnimode puro argento vivo, ex fulphurc erado,

minus maturo progenitum. Argenti xmulum Porta, aliis metallum me-

dium inter argentum, Sc plumbum. Duplex Cafio in Mineraleg. %

durius, quod venit de Anglia, mollius, quod de Germania. Angli-;

canum ftannum nobile , nobis Kontryfat , Cjna prx.edma , rcfultans, len-

,

fu Agricola i ex miftura auri cum plumbo, vel argenti cum plumbo.

Secundi generis, id eft ignobilius , mollius llculli &c. cum plumbo na-

tum educitur c fodinis.

VI. PLUMBUM, Olow, Chymicis Saturnus, eft metallum mi-

xtum ex argento vivo erado, lutulento, & fulphure modico indigedo,

impuro. Dividitur in candidum, & nigrum. Primum melius cft, lecun-

dmn deterius, ignem diu non fudinens, gravitate ad aurum accedens. In

locis frigidis frcquenriores plumbi fodmx,idco, metallo ifto Europa

abundat, India caret: gemmis, & margaritis plumbum permutans.

Fodina plumbi aliquando purum concinet plumbum, aliquando argen-

to midum, interdum ex eodem, metalla tria efferuntur, argentum,

ftannum , & plumbum. Polonia plumbum optimum habet in ma-xima copia. Mu/ifterus in Cofmograpb. Umver. , Sculptor in Geographia,

Quinto lapide a Cracovia lunt venx plumbi feraciilimx. AIdrovandain Alufeo Meiall co. Polonicum durius eft, Germanicum mollius,

Wvrtmus in Mufto, Bartholinus in PLjf Speciali. Plumbum inter-

mixtura argento apud llcufum, Slavcoviam, Cbranoviaai , Novago-

G rain

Digilized by Google

TRACTATUS 1. SECTIO V.

ram Satrapix Cracovienfis, & in finibus Silcfix. Cromtrus Pol. I. i.

In circuitu montis Rabfz.tyn t folum venis plumbi abundat..Dluooffus

JHif. Pol. I. i. Idem metallum apud Chenciniam in Palatinatu San-

domiricnli. Starovolfans tn Poloma. PerfedifTimura id e fle allcrit Ma-pinus tn Geograph. Untverfalt. Plumbarii lapides, id clt illi, ex .qui-

bus coquitur plumbum, penes pagum Czjsrnou

y

vicinum Kielciis, &C

ad Karcz.on/ka Conventum Ordinis Minorum de Oblervantia. Plum-bum nigrum nativum Polonicum durum & (olidum ef Fabricius de Ale.

tallxts Rebus. E Polonia vena plumbi nigri permitia Ochrae nativae

cft allata.Gefrtcrus de Fof tltLus. Minera plumbi nigri Polonici fer-

vatur Rotrtx. Bonanni S.J. tn Aittfeo Kircberiano. Carpati juga

plumbi nigri egregie fecunda. Heneltus tn Stleftograpbia. Circa op-

Eidum Laôu/ colligitur materia au incruftandas fidiles ollas; plum-

am enim ac flannutn continet. L1THARGYRUM nativum,

nobis GUjta delcribitur ab Aldrovando in Mnfeo Ale:aliico : faditium

quatuor modis prodibat olim ex miflura auri, vel argenti, vel xris

cum plumbo, nunc duo tantum illius genera * l.la ica do tn Lexiio Me-dico allignantur. Unum argenteum, fecundum aureum, magis vergens

ad rubedinem. Differentia oritur ex coitione fbla; aureum didurn ma-jorem vim ignispallum, minorem aliud: non tamen ab auro, vel ar-

gento proveniunt, fcd a plumbo. Tale Lithargyruin , llcufium (lingui

patria Olkufz. )toti Regno Scc diftribuit in abundantia. Dantisca-

num ex eodem metallo paratum, arbitrio Valentini tn Hif.Stmpl. R-for-

mata , Anglico plerumq; habetur melius.

. VII. FERRUM , Zelam, eff metallum miftum ex argento vivo

mreftri, ponderofo, valde lutulento, & ex fulphurc partibus terreis

crudioribus, impuris imbuto. Nativum in fodinis reperibile, grano-

rum inftar, aut mallx : aliud conficitur c lapidibus ferreis , aut terri ru-

bra , ferrugine quadam,perfusa. Pretium ferri in Europa exiguum ,

quia illo abundat, jam autem juxta Infulam Zabur, memorat Ptgafettm

addudus 4 Majolo tn .Collocutis, libras quaruordccim ferri, ducentis

quuiquaginta auri, permutatas fiiille. Specialis TraHatus de Ferro,ejus prujlantia, cr facultatibus, a Monordo prxlo fubjcclus.

_Maxima

t * conia

Digitized by GoogI

De Metallis perfcflit. p«opia ferri cx Officinis prodit in Polonia. Opalehshi in Defenfa Polonia.

Ad Vonchociam , Sidlovcciam , Bozencinum , atq; alibi paliim metal-

lum ferri , & chalybis. Starovolfous in Polonia. Fodinae chalybis a-

pud Podoleneciam , fimplicis ferri apud Olftinum. Sprengerus w Polonia

JVovo - antiqua. In Palatinatu Cracuv. prope llcufium, jn Sandomi-

ricnlt circa oppida Ktelce, Odrowas , Koh>Jtie, Samfmow » cre, de ter-

ra follili , nobis Ruda zeUzjia , metallum idem excoquitur. Adeft fe-

cunda minera affinis lapidi, operariis Lrfak, prxftantioris ferri materia.

In Polona Polefia Officinae ferrarix frcquentilliinx,per valliores fyl-

vas dilperfx, fimiles in lylva Ztelona p fx.ez/i , in fundo oppidorum Su-

ra z. , Konin Volinix Palatinatiis. Minera ferri non procul a Geda-

no inventa, Bibliothecae ejufdem Urbis cll illata. Terra Sandomiri-

enfis ferrarium metallum plane nota- primx ante villam Grzegorzowi-

ce tener. CHALYBS, Stal , accidcntaliter, non eflentialitcr 'a fer-

ro diflert, eft enim magis depuratum, & defsecatum ferrum, lcu pars

ferri fibtilior per dellillationem cxtra&a , durior , compa&ior reddita,

propter vim ignis. Datur Brafaraolo m Exam. Adetali. nativus chalybs

a Chalybe fluvio denominatus, vel quod in eo Thracix loco, olim o-

ruebatur, ubi Chalybes populi habitaverunt. Nulla fodina chalybis

in Europx partibus traditur clle, fcd per mineram ejus, minera ferri pu-

rioris in comparatione ad aliud, intclligitur. In P ru Ilia circa Gc-.dunum Officinae , German. Hammer , de ferro ignibus crebris purga-

to, aquarum reftimSkionc indurato, educunt chalybem. Elaboran-

tur gladii Polonici lcu framex m oppido Stafzow Palar. Sandomi., in

villa Korzkt<nv Palat. Cracovienfis, in qua & enfes ancipites(vulgi

Szpady)parati, merito cum prxllantibus ejus generis armis, compa-

randi., , :

VIII. ANTIMONIUM, Germ. Szpiefzg/afz. , eft corpus mine-rale, metallis finitimum, conflans cx fulphure parum purillimo, pai-

tim combuftibili, mercurio indigefto, fuliginolo, coagulato. Invenitur -

jn fodinis propriis , vel argentariis : laudatur maxime Ungaricum, &Tranflylvanicura

,quia lulphure puriore, auriq; minera ell imbutum.

Quod proflat in Officinis cx i/iincra funditur liquatione, ut plurimum in

. G* formas

Digitized by Google

TRACTATUS J. StCTIO T.

formas pyramidales. Medici prxkrtim Chymici, encomiis maximis An-timonii vires folent attollere: ex eo Vitrum Hyacinthinum , Diaphore-ticum , Solare, flavum, album, nigrum parare. Senlu Qucrcetani Anci-

snonio infunt fexcent* prxftantes proprietates; utiliifimuin ad purgatio*

•nes exiftimar Codromchui TratlM Animo, ubi iftiu* mineralis ejecti cphac-

macopoliis, acerrimum (c patronum exhibuit. Nativum AntiinO-

tuum in Palatinam Cracovienfi, in Carpariis montibus &c.IX. ARGENTUM VIVUM , ArtttottU liq lidum, fluidum, fu-

fum, Graecis Hydrargyrum, Chym. Mercurius, noftrx genti Mee.urjutx^

Srebro iyu/s-t nihil aliud eft K-rchcro in Mundo Subter., Arte Ma-gnetica

,quam liquor mineralis ex aqua merallica

, vifcidus, terreus, fuU

phurc eAdc contemperatus, fpiricuofus, frigidus, humidns, albus in

tnanifcfto; calidus ver6 , ftccus, omnicolor in occulto: metalla penetrans,

quibus adhaeret intime, eaq; rcfolvit. In eo, humidum liceo, lucina

humido contemperatum, quocirca facile dilcurrit in planitie, ac qua-

li vivum clle videtur. Nativus (ive Virgineus, Encelio do Re Metalli-

ca, mater eft , 6c elementum metallorum: artificialis, corporum Mer-curius denominatur. Utcrq; (aepe in Oleum, Sulphur, Sa', Tin&urant

abit, juxta Pharmacopxix calcinationem, prxeipitationem , rccbficatio-

nem , fublimationem. In monte Ztmnawoda , fex it Cracovia

millianbus, certis anni temporibus , ad fuperficicm terne (ponte erum-

pit; 6c circa Joannis Baptiftz feftum, multa illius grana pilorum inftar,

in radicibus graminum , le collegillc teftatur Auctor Tirocinii Chymci•l. i, 4 Wcbero in Difettr. Curto, it Reinzjt • in Meteorolo^. citatus. Monsinter pagos Tarnnwa & Rybie , eundem naturae operatricis vi feparatuta

Mercurium habere traditur i Pharmacopolis Cracovicnfibus. Idem

fert fama contingere in montibus vicinioribus Baliyrod oppido Palari*

Rufliar, in quibus, guttatim (parius afluuntur. Eruitur in Rudia apud

Tuftanum, Cromero Voloni* 1. 1 tefte. Ultra Cracoviam , in MonteBabiagora , atq; in Carpato reperitur; Ilcufii c plumbo, &c, vi ignis

evocatur. Modus extrahendi a Mazjoita m Triphci Ph lof. delcriptiu*

CINNABARIS fa&itia, ex argento vivo, Sc fulphure vivo fimul u-

ftnlato paratur. Nativa, eft terra mineralis, lapideiceas , rubicunda,

allata cx ludia Orientali, Germania, Hangaria. X*

Digitized by Google

JPe Metatis imprfelHr.

X. CjERULEUM > Avicenn* Azalum , Medicis nonnullis La-*urion , nobis Laxjrr , in metallicis videtur nafei, cum falius, dc acidus,

humor corrofcrit materiam metallorum. Differta Lazulo lapide carruleo,

nreriofo, pundhs aureis interftin&o, opaco, colore Sapphirum xm li-

tante, ex quo paratur color ulrramarinus. Laudatur Cxrulcum folli-

Ic Cyprium, Scythicum, Hifpanicum; Polonicum his adjungitur. La-Turum Polonia habet ex montibus ,lupra alias regiones pretiofx boni»

ratis. Munterus in Geajra. Unver., Rofeltus in Pjmand<-o Mercurii ,

Miechovna l. i. Nativum purum eft in Polonia, & cum terra dura

candida, fabulofa. Gefnerus de Poful.. Batfchius in Sched a:, d: Caruleo.

Ad Chcnciniam fodinx Lazuri , in qiibus reperimr & argentum. Mer-cator in Atlante Mir.ori, Froelich ut in Btbhoth. Peregrinam. Sa'n cki in

Defript. Polonia. In Palat. Sandomi. Lazurium apud Kiclcios.

meifetus in Polonia.

XI. PYR1TES, likrt.yk kim ;eh , ab igne traxit vocabulum, ete-

nim plurimus eft illi ignis. Quilibet lapis, a quo excuti ignis chalybe

poteft, Pyrites Gerra, (ed peculiariter ille, qui reperitur in fodinis me-tallicis, Marchafira Arabibus, aliis lapis luminis, lapis xrarius. Mine-ralium omnium feraciflimus ellc videtur, metalla, luccos, fulphur &c,ex fe emittit. Differenti* muitar Pyritarum, ab Aldôvando in MufeeMetal. enumerat*, colores varii it Grfnero tn Fofstl. deferipti, nimirumtureus, argenteus, purpureus, ruber, candidus, niger, cxruleus, violaceus,

atq; cinereus. Proditur gravitate fecundus, levitate fterilis, nec tantum

telluris abditis, in mafta, aut fruftis; fcd fluviis, rivis, torrentibus conti-

netur. Pruflia non caret ignibus lubterraneis fecundinn Gabthum L b.

de Succino , nam varix Pvrirarum, aliorumq; metallorum fpecies, yt

inveniuntur. Prope Gcdanum , e monte Ctge>ner-berg eruuntur ad(iilphur &c. conficiendum. Alibi frpe occurrunt muTtiplicia gene-

ra illorum lapidum. In monte ad Sandomiriani Pyrites apparuit, q.io

utebantur milites ad bom bardas inflammandas, Kal edan lingvi nativa,

CHKYSCCOLLA, Kley ztemicKj, iielona farba, fit ex arre tantum,

Agricola cr Fallepii. tn FofsJ. fenlu. Illi magna locicras cum carruleo;

Uius in pi&ura, medicina , non rarus. Fa&itia, Caji» in Minertl. du-

G f plex

X Digilized by Google

S4 TRA CTATlJS L SBCTIO FI.

plcx innotuit, quar cx lapide foffili quodam , & candido ( Borax crudui

vocato) paratur Veneriis. Nativa pura chrylocolla e Monte Carpa-

to, Geffieri Fofsilia auxir. Nobiliflimus , flrpiusq; du&us ad pa-

ginam Agruola dt Veter.bus cr Novis Mtiallis /. a fcribit: Metallum

exillit nobile inrcr Pilzam & Villulam fluvios, quod, Poloni regionem

eam incolentes Elcofchum folent nominare. Allequt nequeo,quod U-

lud elt, nam quo donatur nomine, hoc non auditur. Jam poli me-talla, de Sale metallico fcu foflili agendum eft.

S E C T I O VI.De

SALIS FODINIS VIELISCENSIBVS, &BOCHNENSJBVS.

i. nativum ccnlctur cfle corpus metallicum, friabile, ex lucc®

^Jhumido, aqueo , & craflo terreo mixtis, atq; deco&is genitum.

In/ignis natura adlcribitur fali a Vallefit tn Sacra Vhilofophia, a«

vix ulli alteri (inulis; etenim talis nec in metallis eft, quia calore nondillolvitur, ncc in lapidibus, quia aquis emollitur, nec in terne generi-

bus, quia totum abit in aquam dillblutione. Potitur vi abftergendi ex-

purgandi , adltringendi, dillipandi, attenuandi. Sole, & fale, Gotnefio

l. i, nihil utilius cft,(al auro, & gemmis eft praeferendum. Narrat

Rnmufus Navigationis Tom. x, /. i , c. $8, in Tabcthana Provincia,

pr^ji tanti cile lal folTile, ut auri loco, moneta: ferviat. Sal Viq-

iifffiiie, & liochncnle Ktrcher» Mundi Subteri Tom. i, /. 6 metallicum,

lapidoium eft, de quo Stcho pretfens, nam de lacti tio aget Tratl. 4, Se/f.

5, ub^de Aquis lallis live Sallulis. De ufu falis medico interno, ex-

terno ,mixto cxftat Tralatus ab Untzjcro elaboratus.

II. Scriptorum elogia data Salis fodinis noftris reduco ad epito-

men. SpeClaculum inter orbis fpeclacula digne connumerandumSalina: Polonnc. Desitis de Fetustatibus Vtlonorum. Valde mirabitur,

«j’4

Digitized by Google

t ,

De Salis fodinis. j j

qui Sarmatix aut Bdchniam, aut Vclifcum vidit. Vad-anus Cormnmt. in

Vomport. Melam l. 3. Salinis Cracovienfibus nullas in univerlb orbe ex-

ftare pares. Georgtus Doufa. Salis fodinis nobilibus ad Bochniam Sc Vc-lilcum, vix ullx alix prxfcrri poliunt, ne illx quidem ad Carrhas tanto-

pere 4 PUnio celcbratx, juxta quas c filis fruftis aq ia ferruminatis xdifi-

cia exftruuntur: aut illx adOremencm Indix montem, c quo filis gle-

bae , lapicidinarum more cxdunrur. Berti.is tn Tabui s Geograpb. Contra-

His. In Minori Polonia fodinx filis prope inexhaullx ita, ut in tota

Europa nunquam fr, aut fuerit ea (alis copia follilis. FunHus in Brevia-

rio Orbis Imperantis. In Salinis Bochniensibus, & Velifcensibus tan-

tus optimi lalis numerus eft, quantus in universis Halis Gcrmanixnunquam invenitur, sive Noricorum, sive Svevonum, sive Hermun-durorum, non ita longe a Meliboeo. Siquidem in iis duntaxat codl lis

fil non sine multo labore haberur, Vclilci verb fal duplex colligitur,

co&ilis &c metallicus. IVsllxhius de Salinis Cracovtams. Ex hoc in-

genti Sarmatix thefauro, majora funt huic Regno vedligalia, quamahis quibusdam, ex auri, Si. argenti metallis. Bcrtius m 7 ab. Geograpb.

Contractis,

III. Sal Folfilis in Polonia tantx duritiei eft, ut in lapides con-

det ferur: xdificiorum ftru&uris peridoneus, simulacris exfculpcndis ac-

comodatus. Ejus fodinx admirandis luis fubftrudfionibus fubterraneis

integram Civitatem referunt: ex hilce fal (olidus duritie lapidis, inftar

faxorum ingentium in fubterraneis cuniculis, longe latcq; platcatim

excavatis, ferro exfeinditur: atq; in frufta comminutus, mola ab ani-

malibus agitata , ad ufum teritur. Kircberus Mundi Subter. Tcm. t, 1.6,

C*Jius Ahneralog. I. 3. In cuniculorum ambitu tantus eft Laby-

rinthus,qualem nunquam Dxdalus excogitaverat. Agnofcercs lanc iftic

veluti 111 Civitate quadam, magnifice exftru&as qualdam xdes cxnacu-

larias, qux fulcris falsis fuftinenrur, dc trabibus ligneis, absq; dubio

ipsius falis naturi, nunquam computrefcentibus. Utrumq; oppidum Ve-lifcum, & Bochnia hilce falinis excavatis nititur. Operarii nudi, pero-

nati tantum, ferreis malleis, atq; cuneis magna frufta falis cxfecant. Tc-nebrx hic cralTiores quam apud Cimmerios fuos Homerus ccnluic;

- rupes

Digitized by Google

TRACTATUS /. SECTfO V/.I*, .

rupes (alis pleniflimx, imo montes perpetui. Willicbisu d: SaUnttCrSo..

trvianis. Salis fodinae prope Cracoviam trecentis fere fub terra pe-

dibus geometricis. Varii in imo anffadus, & concamerationes, ac ubi

defeenderis, in novam urbem delatus vidcarc. Ingentes venti aliquande

oriuntur ex cavernis illis ; loca nonnulla inveniuntur vaporibus bitu-

minosis opplcta ita, ut nemo illuc audeat movere pafliira cum aperta

lucerna, ne forte flammam vapores concipiant. Comior inHist. P*/. per»

modum Epistolarum edita. Velifci aer siccus, calidus, acutus, fubti-

lis eft, fudant obambulanres, Sc nudi Cyclopum more laborant. Fodat*

prseter cameras, ododecim fcalarum altitudine, quarum nulla brevior e(k

cubitis odo, multis inrerim longioribus. Non rari ingentium fc !•-.

Templorum fpecic camera: offerunt, immanibus falis columnis exftan-

tibus, quibus fuperiora folido fale concreta, ceu fornices quidam fu-

Ainendis montibus imminent, graviflimo fc fc pondere, admirabili qua-

dam operariorum induftria, librante. Cornelius do JutUtt in Germani4-

Geograp. Tabulis illkttra;a , yadiamts Commait. inVompo. Melam. I. J.

Delcriptiombus hifcc adjungo fadam mihi relacionem a quodam cora-

morante Veldci, annorum leptcm decurfu, luflrante labores quotidia»

nos, ex vi officii. Praeter os cuniculorum primum , illudq; prohindiffi-

mum, vulgo fecundus aditus continet plus quam triginta fcalav,

quarum uiiaqnxq; totidem fcandulis craflioribus conflat. Patet acccs- ,

fus & per gradus 4^6, dc (edo lapide fabricatos, regnante Joanne III,

Venti validi gralTanmr hyemc, maxime tempore illo, quo apud no»Ixviunt frigora. Spcdarc licet Sacella fubterranea c fale (olido elaborata.

Unum dicatum Thaumaturgo Antonio Patavino , exedram , aleare

continens, in quo frequentius Saeta peraguntur Myfttria: fccunduna .

Apoflolorum Principi : tertium D. Mugklcwe papnitciui* exemplari in •

antro Maililiensi: quartum Cuncgundx Ducillae Poloniae, Virgini in

matrimonio cum liolcslao Pudico. £diL>us Sacris accedit Cippus Cru-ce insignitus, fhitua Serenis. Augufli II Regis de prxAantilfimo lalc ef-

formara, columna: albori imposita. Vclisa dclnfcuiit domus, vel abfor--

bentur, dun» lubflndioncs fabricarar dc trabibus, vulgo.

a

afzjy, ter-..

XX pondere prclfc^ intenuiilima rediguntur fragmenta. Fcrc communi*traditio

Digitized by Google

De Salis fodinis. yf

traditio, quod c diametro EcclesixParochialis nullx fodinx du&x,ideoq;

fundamenta lapidofo fali fune innixa. Bancx falis mille quingento-

rum pondo Germanicorum ( hxc autem Romana pondo tria millia at-

quanc) extrahuntur. Cornelius de Iudais in Germania , Bertius in Tabui.

Geographicis. Salis lapides, viginti aut triginta centenariorum pon-

dere , colore cineritio ad albedinem vergente, eruuntur ex fodinis Cel-

larius tn Defcript. Polonia. Prxfcrtur RulTico, <Jc marino, quia plus

tcrrcOreitatis in fe habet, ac propterca magis folidus, & magis falfus.

Samieki irt Defript. Polona. Inter mallas ingentes falis, datur ali-

qua portio Salis gemmat, Polonis Sol ocz.kowita , fpecic cryftalli fplcn-

dens. Hic Sal cryllallinus juxta Kircherum in Mundo Subter, nullibi ma-jori copia ceperitur, quam in Polonia; juxta < Malfa in stnatomia Sa-

lis, ejusmodi efl,cui palmam inter omnia genera falis Medici porrigunt,

gemmamq; vocant; juxta Brafavolum in Examine Salium, perfc&ifli-

mus , atq; flos (alis. In ignem conjedtus prxter exterorum natu-

ram non crcpjtat, fcd ut ferrum ignefcit, cxcifus in tefleras nationibus

infertur exteris. Nec femper in quantitate parva le fbflbribus offert

hic fal perfpicuus; apud IVillichium in Salinis Cracoviams,glebx illius

quindenis libris graviores, aliquoties erutx. In medicina ufus ejus-

dem pro Armoniaco falc, balfamus leu liquor a Schrodero tn Pharmaco-

futa rupturis adhibitus : in Chymicis iblutionibus metallorum , fali

communi antecellit; demum apud artifices efformatur in Chrifli paffi

effigies , Divorum ftatuas, globulos precatorios difeurrentes per filum,

candelabra, arculas, menfulas, exteramq; fupellc&ilein quasi cryftalU-

nam. Sal nofter follilis in filis mineris levior , acri expositus gra-

vior Etmulltro in Operibus Medicis, Schrodero Dilucidato in Minera-

log?a

:

led refert Dobelius Ducatus Scania Medicus Provincialis, quodPhysicorum traditione morus, Varfavia Cracoviam perrexit, Sc in Vic-

lilcensi fodina duo falis gemmat firulla ponderibus examinavit, qux ex-

tra fodinam, Viclifci & Cracovix, poftquam ab acre riguerant, ponde-

re fuo, priori examini xquivalebanr. Rogatus infuper Inftrigator

quidam (ita enim cerrum Officialium genus vocatur) aij fal in fodinis

ieVior eflet,quam extra cafdena ? refpondebar, nunquam id ipfum ex-

ii perii

Digitized by Google

TRACTATUS I. SECTIO VI.5*'

pcrti fumus, fta Nova Litnaria M&ris Paltl ic :. Cr Septemtr. an. 1699

Lubeca tmj' e;fa. Prxtcr Salem cryAalhnum , fal caiboni, vel pici

concrcix s:n liis depromitur, caibo falis vocatur: tritus ac potus alvuin

folvit, tuflim , fpirandi difficultatem tollit ab ovibus, cxrensq; anima-

libus, expericnua tcAe. Sal nigrum Ej.ccIo de Re Ahta.lua Na.phricum cA , <Se cum naphtha conjunctum. Ibidem ial la.la de-

nominatus fuperarc traditur laleni gemma: aliquibus proprietatibus,

quae mihi non funt plene notae. Grande incendium exortum erat

in his fodinis, an. 1 j 10, fed admirabili duorum virorum aufu e A fup-

prcllum. Memorabile fecundum, fub finem an. 1644, ab cqiino pabulo

injedto in faculam ducens initium , duravit ultra annum, cum faetore

teterrimo, ncc non vapore. H.vc dc Salinis Vielikensibus, quas per

Cerman delincatas una cum plano Co itatis ejusdem nominis, HundnsCkalcographus quatuor tabulis majoribus reddidit, accuratiiLmc incidit

xri,dcdicavit Vhdislao IV Regi Folontx.

IV. In eo loco ubi hodie Bocl.nia, repertus fal an. iiji, meri-

tis D. Kunegundx. I11 tribus fpatns, quadrangularia foramina cen-*

tum quadraginta cubitorum in profundum ducunt, itur deinde centum

& ubra cubitis in plano meatu, ubi leuinda cA cubitorum nonaginta

fodina; iterumq; poft planum Ipatium datut fodinula: reliquum iter per

fcalas, intcrjeCtis tamen multis per planum meatibus, in diverfas caver-

nas, non eadem profunditate sitas tendit, ubi fal ingentium laxorum

fpccie exlecarur. D cius in Vetustai ibus Volviorum. Confiat, Bochniae

prxtcr primarum faucium immanem profunditatem, in altiflimam fos-

sam octoginta fcalarum altitudinem durare, & quotidie fieri altiorcm,

falis excisi copia. Vadanus ( crumcnta* .in Vompo. A'e'cnt. 1 . 3. Res

eft ftuporis plena, videre profunditates Salinarum , 6c vcluti centruru

terra:. Sarmcki in Dcfcript. Volonia. Per lalis rupes venx quxdamevagantur pcllucidx, ct)ltalli modo nitidx, falis geminx rcccntioribus.

Vadianus fupra citatus. /Etate noltra, ptimum os cuniculorum,

ficu primus aditus, vulgo fryba denominatur Sutorius, in quo D. Ku.negund.r annulus inventus fuillc traditur: fecundus Rigius, tertius Tres

Tbrres, quartus Florentia, quintus Campus, lextus Katel. aquannn c

cavernis

Digitized by Google

*. Ve Sali» fodinis. 59

cavernis defluendum receptaculum. Campus profundifllmus omniumcreditur ede

,qui enim demittuntur ad ima

,prolixiores orationes

commode recitant. Extractus fal opera diftributa per vices, Mora-

viae, Bohemix, vicinae H.mgarn fuppeditabatur 111 bancis. Etiam mod6in Montibus Tarnoviensibus Silcsii, creata repositoria falis Viclifcen-

sis per diciones Imperatorias di.tribucndi.

V. Singularia reliqia Salis fodinarum noftrarum, ab uildrovan-

do M'*fei Metallici l. f. c. 3 , verbis deferipra fequentibus. Con-chae falis innari (ah fofTili obfervantur, ftiriae (alis concrcfcentes ad ftilli-

cidia confpiciuntur , ex quibus una ad nos fuerat milia ex Polonia.

Vidimus quoq; advedtum lalcm fofTilcm duritie alabaftrina, colore m-belcente. Item Salem Omphacium fen Omphacitem, qui faoprem ora-

phacinum refert, coloris cft fubalbidi. Prxterca, in iisdem fodinis To-

phi aliquantum diaphani, colore albicantes inveniuntur, qui. figuram

Stelechicis aemulantur, quapropter Stelechites falis nominati! Interdum

obfervatur lapis aemulans Stclcchitem, quem falicidx Cornu falis, for-

fan a figura indigitaut. Hic lapis femper particulae falis adhaeret, Si di-

vifus lineas fubtilifli.nas a centro ad circumferentiam productas often-

dit: quare infinitis radiis refertus clle videcur. Si Aftroiti afiimilatur.

VI. Dcfcerifus quomodo fiat ad fodinas per funem grandi ro-

tae alligatum , dclcripsic Pad anus hic inter caetera referens. Ut de medicam, non raro terra mariq, cum timuerim mihi, haud levibus verla-

tus in periculis, nunquam tamen frequentius, prifentiusq; cogitavi de

morte, quam cum naturae nofcendaruin opum cupiditate vidlus in Bo-

ennianum barathrum defcendillcm , non amplius quacunq; occasione

oblata vifuius illud. Idem iter cum metu comite, Schroteri carmi-

ne sic promulgatum.

Aitror, at inferius nobis immane baratlrrum

• Cernitur, /tUf\ die nomina folt: habet.

Quis tantum molitur opus i prius ipfe putabam

Tartara nos med o polfe videre die.

Jstud at ut vidi , vidi nigra tartora Ditis,

' Aioxq-y dedi ttm das corde tremente notas.

H 1 P*

lkV ’ Digitized by Google

TRACTATUS II. SECTIO 7.4t

Per puteum cum demiffi eflemus in interiores Salinarum earema^visi (iimus ad profundum barathrum pervenille, inquit Willichius tn E-

pist. ad Bonner Salvarum Prtfedum , mox Deo propitio ad Superos

reversi, epulari, ad Fortunatas Infulas deportari nobis videbamur. Corw«ludo Aczji Hungart epigrammate ih laudem Salinarum exarato;

St te cura manet miracula ma^rta videndi

,

Crede , srup.nda libi Bocbna, Vtehfca dabunt.

Concelebrant alii feptem miracula mundi ,

Otlavum annumeret cum fale Bocbna tibi.

Hactenus in profundillimo Minerali Regno verlahar, jam ad fil»

perficiem aroamiorem terrae, opimas illius mctles, plantarum varieta-

tem eft enitendum.

II.

TERRAE BONITATEM,FERTILITA-

TEM CONTINENS.SECTIO I.

DeUBERTATE SOLI », PODOLIA

,UKRAINA,

VOLINIA,RUSSIA, MAIORI& MINORI P0-

LONIA, LITVANIA, PRUSSIA, LIBONIA.

I/ I Erra, qua utuntur agricola* ad feminaticncm,eligicur pingui?,

dulcis. Optima creditur nigra, temperata: ubertatis, culturte

facilis, nec madida, nec sitiens, nitefccns poft vomerem,odorifera. Item bona eft terra

,quae picis inftar conglutinata

,qn* plu-

vias combibit, & luiofa non redditur, quae arbores producit alras, Sc

eradas

TRACTATUS

Digitized by Google

De FertilitMte terra. Si

eraflas, qu* c&m pluviis madet, reddit odorem gratum. Corrigitur a-

grorum fterihtas marga, qux adeps dicitur terrx, corrigitur pecorum

fimo, nam hic abundat nitrolo Tale, quod fi terrar admifceacur, pinguemefficit, pluviam continet, impedit facilem exhalationem.

II. De bonitate Polonac rerrar numerola extraneorum tcftimonia

veniunt huc adducenda. Polonia Europar vEgyptus cft, ac in-

primis Belgii horreum. Melies illius totam fere Europam ingruente fte-

rilitatc alunt. Iplc Deus fluvio Villula permeante Poloniam, & apud

Dantiscum in Balthicum Mare fe exonerante, tanquam aliquo Nilo

Regnum beare voluit, ut fuas merces Europx reliqux impertiretur. Hor-nius tn Orbe Politico. Polonia rerum ex natura nafcentium fertilis-

sima eft, hordei ac exterorum leguminum maxime ferax : cujus uberta-

tem exterx regiones transmarina; affatim perfemiuntj ad quas frumen-

tum grandi copia navibus advehitur. Magmus in Geograph. Univerfali,

Frumento omnis generis univerfa Polonia adeo abundabat,ut inultis ex-

teris Provinciis annonam luppediraverit} nec vicinis tantum gentibus,

fed aliquando & Italix fubvenerit fame periclitanti; frumento Genuam,Romam & in Hetruriam milio. Gotofredus tn Archontolog. Cofmica.

Polonia tanti abundavit frumenti copia, ut an. 1590 & (equenti, fubve-

nerir necefiitati Genuensium, Thuscix, Romx, ubi fame, non caritate

extrema tantum laborabatur Bourus tn Politia Regia, in Parvo Amphi-theatro, Belli Dijjirt. Politic. Tom. 1. Polonia adeo dives frumenti,

ut affatim Anglis, Belgis, & aliis remotioribus narionibus illud fuppeditec.

Froelichtus in Bibltoth . Peregrinantium. Batavi Polonico potilfimum

frumento ad vidum utuntur. Pujfehdorjius in Introdicl. ad Hist. Prettp.

Regnorum m Europa. Poloni frumenta Dantiscum avehunt, inde

Bclgx accipiunt, non tantum propriis iplbrum Provinciis, fedtum in

Hilpania & Italia, diftrahenda; quanquam N Siciliar aliquid luppcditatuc.

Becmanus in Hist. Orbis Gee^raph. cr Civili. , Populi ac gentes, ali-

mentorum lupplcmenta non aliunde fere, quam ex Polonix Regno ac-

cipiunt. Callimachus in Oratione ad Iunocent. Pomif. Maximum. Allin-

it Polonia rebus omnibus, qux ad fui fullentationcm ducuntur neccfla-

tur. Au olosuu in Hercule Siculo. Polonia rebus ad vitam necclWiis

H } divte

ii TRACTATUS TT. SESTIO k

dives mq; ad abundantiam. Muretus in Oratione ad Pium /r. Polo-

nia potens armis, atq; ubere gleba, terra inquam fic omnium re-

rum opportunitatem condita arq; comparata, ut alia vix potuerit inveni-

ri beatior & fortunatior. Colofvannus in Orat, de Mairtm. Stgtfmundi

Augujli Regis. Polona terra tam fertilis eft , ut captu difficile fic,

quanta frumenti copia transportetur ad nationes exteras. Fertilitas puris-

simo aeri adkribcnda. Aiorery m Magno Dicltonano Htflorico. Po-

lonia tempore famis, etiam Gallix partem aliquam aluit. Quantum fru-

menti daret experta Italia, nos etiam fitperiore Ixculo vidimus. Bri-

etitu 6.1. in Parallelis Geographicis. Solum Polonicum feraciffimum

frumenti usq; adeo, ut Hollandix horreum sit. Luyjls m IntroduJ. ad

Geograpb. Nov. cr beterem. Polonia dici poteft terrarum nutrix.

Pompomus Ugomus tn Orat, ad Paul im V. Gomes Soricnfis Lega-

tus Hifpanicus an. 1616 a Polonic Rege poftulavit fui Regis nomi-

ne, ut ei portus in Borullia concederentur, in quibus Clatlcm fabrica-

re & retinere fuis impendiis pollet: deinde ut Poloni frumentum non

paterentur in alias deportari terras, Hilpanum enim Regem omnecoem-prurum, ac in Hilpauiam deportaturum . Camerarius in Epistola ad Ju- '

hum Bellum. Res, qux ex Polonia ad exteros veniunt, fine compa-

ratione fuperant illas merces, qux invehuntur ab externis mercatoribus.

Dh Plefsts in Novella Geographia.

III. Peregrinis tot tcftimohiis jungantur domeftica. Non an-

tefero omnibus Europx Provinciis Poloniam, cum nulla tellus adeo re-

rum omnium ferax reperiarur, ut non indigeat rebus aliunde importa-

tis. Hoc tamen candide affirmo, ita commode Poloniam noftram omni-

bus necellariis ad vivendum, & tuendam dignitatem abundare, ut prse- -

ter vinui# ( uva tamen ad comedendum non caremus) fericum, arq; st-

romata, nulla alia re ab exteris importata habeat opus.Startvolfcms tn

Declamarone contra Obtreflat ores Polonia. Manifcftum cuiq; cft.

Regnum Polonix alia duo fimilia Regna, prout ipfum eft, non modbfrugibqs, frd Sc carnibus, aliisqy fuflcntare polle vidualibus, /dem in

Polonia. Alma atq; fecunda cft Ceres noftra, tot terrarum, tot po-

pulorum altrix. Culta tot urbibus, tot oppidis Batavia noftro potilli-

mum

Digitized by Google

De Fertilitate terra. 6%

miim vi&itar pane. Arq; vclut olim Sicilia, ac poflmodum dEgyptus po-

pulo Romano annonam , alimentaq; prxbcbat, ita nos horreum nonBataviz tantum, fed multarum fumus nationum. Cum certum eft, in

Hilpaniam quoq-, & Italiam deferri mclles noftras; & frumentatione

ifla magnam Europa: partem ali, ac fuilentari.Opalehtkt in Defenfa P»-

lonia contra Farciat’ m. Pro divitiis gentis non loquar, nec fiiper-

bus gloriabor, habent alii in loculis,quidquid volunt, nobis fufhciat

copia virorum incxhaufta, copia frumenti, pecorum, ovium, pifcium,

ircllis, lanx, cannabis, lini, equorum, ferri, plumbi, arborum Scc.Fre-

dro Canet. Leopol. m Fragmentis Scriptorum. Venit legatio an. 1 41 j,

ab Imperatore &c Patriarcha Gonftantinopolitano , frumentum fubfiJia-

rium petens, vehementer enim Turea: Thraciam infcftabant. VlaJislaus

Jagiello inopia laborantibus opitulatus hbcralitcr: in Cacybxjo portu

Alaris Poncici(qui in ditione Polonorum tunc erat

)frumentum ad-

mcnlus cft.CremeruJ Hist. Pol.l. 8, Dlugoffus l. 11, Bielski Chrome. Pol.

1. j. Fuerat quondam ad Bialogrodum emporium celebre, & obvi-

um noflris hominibus, nam temporibus Calimiri, Cyprum ufq; deme-

abant naves oncranx tritico Podohco plena:. Sarmcki in Defcrtp. Pole-

via. Territorium ad oftia Tyrx erat admodum fertile, proinde Lcu-

co Rex Atheniensibus ex illa regione frumenta quotannis mittebat;*

quem morem Venetorum Rcfpublica reducere luuin ad ufum volebat,

mifcratq; Oratores ad Sigilmundum Senem Regem Polonix, rogatum

ut exen pio veteri Regum Sarmaticorum, & Calimiri Magni, fupra

ducentos annos, vellet m eum uium terras easdem, & portus concede-

re: ut Cvpriys liios inde fublcvare pollet frumento. Idem jtnr.al Pol.l.

2. Sigismundus I. cdidlo publico interdixit commercia cum Vrati-

slaviensibus, mandavirq; ut fi Germani, aut Silefirx mercibus indigerent

Polonicis, in Regno quxrcrent noltro. Incredibile di&u, quanta rerum

inopia urbs laboravit, quanta (olitudine fuit deformata per quadrienni-

um. Faptvitts m Fragment. Hist. Pclona. Annona dcfcciu labora-

bat Roma an. i6jj , idcoq; milerat Alexander Vll. Pontifex Maximusin Siciliam , fed quia modicum illa appronufit

,petiit per Roncalium

Relidentem Rcguue Polonue mulu lallorum millia tritici, fccahs, hor-

dei

Digitized by Google

TRACTATUS II. SECTIO /.

dei. Ex Peregrinatione Europa* M. S.S. Etiam fub Innocentio XI,

premente caritate Romam, frumenta Gedano in Italiam adveheban-

tur. Pariter Ludovicus Magnus Rex Galliarum , deficiente annona,

cx Regno noftro, aliisq; remotu regionibus rem frumentariam dedu-

cebat, ncccilitaci fuorum iubvcnturus. 7 *?7f Eptf. Pofnamenfts in Corf-

cione tmpreffa,

IV. Appulerunt an. 1392 Gcdanum cx Gallia, Anglia, Belgio

trecentx naves accepturx frumentum, illxq; omnes fecundum vota,

incilibus noftris oneratae explicaverunt vela. Curicken in Defcript. Hist•-

rica Gedant, Tanta copia frugum cx Polonia eft allata, an. 1 f ut

illam granaria Gedanensia quamvis ampli llima capere non potuerint i

ideo in domibus Civium prope Motlavam deponi debuerat. Emerant

tunc Mercatores laftam filiginis quinquaginta florenis, fed poftquain

in Urbem venit, viginti &c quinque vendebatur. Idem ibidem citans Chr*~

mea fVatJfelti. Confiat mihi, hyetnc decedente, cum nempe li-

quatis nivibus Viftula aucius faciliorem navigationem prxflat; unoappullu quinque naviu millia Dantileu fecundofluminealiquando venis-

se. Et ut fatear , raro vernum defluxum tam copiolum efle, led cumaliquoties prout amnis intumuit, navigatio repetatur, non quidem fem-

per pari navium numero, fed umen magno latis, puto me didhmm»minus, quam res sic, si quaruor millia navium ponam, computando insit

mul rates Icu trabes connexas, quibus etiam plurimum utimur. Porro

navis oneraria, qualem Viftula devehit, cum maxima eft, capir medi-

mnos Romanos veteres (hac enim utar menlura ) bis mille ducentos,

ad minimum mille. Et cum quam proxime omnes cxxquemus, facile

quxlibct earum cenlcri poteft mille quingentorum medimnorum, q iaa

lumina crcfcit in lex milliones medimnorum. Cum verb medimnus,

fere (ut inter fummum, infimumq; pretium, medium ponam, & triti-

cum cum siligine, alicq; grano exxqucm)veneat medio nummo Im-

periali, quem Talerum vocamus, proventus anni unius, uno cx portu

erunt tres milliones Talerorum. iam vero (ciendum eft, Dantiscum

frumenta non devehi, nisi c vicinis, & Viftulx adsitis regionibus: aut

ab accolis aliorum fluminum, qux eundem Viftulam intrant. Ita ut

vi*

Digitized by Google

De Fertilitate terra.

vix tertia: partis Poloniae fit ifte proventus , nara in Silefiam quoq*, ac

Poraeraniam conterminam plurimum frugum inferatur.Opalehski tn De-

Polenta contra Barclaium edita an. 1 648. Ter centies ac <e-

xagies quinquies mille onera feu ialbe frumenti varii advehuntur Gc-danum, qua: partim in exteras oras deportantur, partim confumun-

tur in Urbe. Cellarius inDefcript. Provin. Polono juri [abjectarum. Hicadvertendum quamlibet laflam fexaginta continere medimnos vulgi

modios,quapropter fupra pofitum numerum cxcrefcerc in viginti u-

num millioncm, Sc nongenta millia modiorum. Siliginis autem modi-

us pretium varium pro circumftantiis diverfis habet, nunc floreni uni-

us Prufllci, nunc duorum, jam trium, non fcmcl quatuor, interdum

quinque Sc amplius.Tritici menfura eadem majori comparatur pecunia,

inde infertur facile quot milliones venire poflunt ex Urbe unica. Mis-

sis temporibus vernilioribus , an. 1697 , siliginis lalla vendebatur Ge-dani florenis Prullicis ;i4, tritici 480. Anno 1715 navigia frugi-

bus Sc mercibus plena in tanto numero advenere Gcdanum , ut Mo-tlavam fluvium longe larcqj patentem inter granaria impleverint, difficil-

limcq; aditum praebuerint advenientibus ex mari navibus onerariis.

Hxc in communi di&a de fecunditate foh Polonici, in particulari ve-

niunt rccenfcndar Provincia:.

V. PODOLIA fcracifltmx fupra fidem glebae regio. Liber Baro

de Mejerbirg tn Itinere Mofchovituo ,Maginus m Geographia. Bo-

nitas loli Podolici feniel aratro verfi nullam culturam defiderat, fe-

men acceptum tanto cum fenore reddit, ut ex 'uno frumenti fextario

quinquaginta, atq; amplius gignat. Gratianus 4 Burgo S. Sepulchrt i»

Vita Commerdont Cardinalis. Non opus eft, ut Poeta inquit, pin-

gui fimo laturare folum Podoliae, fed fubadium utcunq; arvum, inje-

damq; fementem prxeifo arboris ramo occant agricolr, Sc uberrimuminde referunt proventum. Cum autem tam ftrax regio affluentiam an-

nona: nec ipia depafcerc, nec alio deferre queat, vilitas ejus plcrumq;

eft maxima.Opalehski in Defenfa Polonia. In Podolia frumenta fc-

mel tata , Sc pofl bonam maturitatem a meflbribus cum aliqua gra-

norum excidentia collcda, fequenti anno abfq; cultura agri, granorum

I femina-»w- - ^

Digitized by GoogleJ

65 TRACTATOS II. SECTIO I.

(eminatione, e tellure fcrtilidima prodeunt. Miechovita Chrome. Pol. I.

l. Mercator w Atlante , Eottrnier in Geograph. Orbis Notitia. A-deo fecunda eit Polonia, ut (ernei in agrum granum conjcttum quan-

doqj centuplum referat ftwCtuvn.Guagwnus Hijl. Pol. Tomo i, Wt ber

in Arte dtjctfrrendi. Ante decadem annorum unam & alteram, c

Nobilitate Podolica quidam medimnos quinquaginta filigims agro in-

jecerat, adveniente mede fexagehas nulle quingentas coilegcrat. Erga

eclonos liberaiitatis tanta: funt illi campi , ut (i trium , vel quutuor die-

rum curfu, (cindantur vomere uno, totam alant familiam. Nec congre-

gato cicere, colitur terra, verum filigo (eritur illico, atq; occa lubigi-

tur. Idcirco Starovolfaus tn Polonia adnotavit: Podolia continuis bello-

rum iucurfiombus de prxltis famoia, (t optata pace pollet frui certe

nec ltalix, aut Ungariat foli ubertatem, de divinas invideret. Ea-

dem Provincia fic ferax e(t, ut gramina in altitudine unius celli viri ex-

crefeant. Chror.ua tAitawm Mundi Norimbrg* an. 1495 intjrcjfa, tA:-

neas Sj/lvins w Epit. Europa,Sabellicus Ennead. 1 o , /, 4. Pafcuis

gaudet luxuriantibus adeo, ut vix boum ingentium immania cornua

e gramine appareant.Mercator tn Atlante, Blaett in Atlante Novo, Ber-

tius in Tabui. Geograph. Contraihs , G; agninus tn Htfl. Volora. Po*

dolia gramen tam cito ac uberrime fundit , ut perticam pofitam, trium

dierum (patio, fupercrefcendo contegat, de aratrum in locis graminolis

relictum, paucis diebus, graminibus fepiat ac cooperiat. Mun^terus tn

Cofmograph ;a, Ortelius m Theatro Oriis , Miechovita tn Sarmat. Euro-

paa. Ita fertiliflima regio, ager tamen durus, nec fcindi poteft nisi

lex bobus robuftilfimis aratro jundtis, juxta Bertium in Tabui. Geograph.

juxta G-. agninum Tom. 1 bis fenis: (ed id intclligcndum de novali lcu

arvo primo prolciilb.

VI. UKRAINA sive Confinium Orientale Regni Polonia: pa-

fcuis dives, inter fluvios Bog de Dnierr positum. Non tantum fo-

li bonitate fortunatiilima Ukraina, (ed laete de meile fluens, bellorum

patria de frumentorum, qiix in (itbterraneis cavernis mire nec nonprofunde elaboratis recondit. Notandum enim quod Polonia frumenta

cujuslibet generis, in annos plurcs de tempora, absq; omni lxsione con-

... fervet.

Digitized by Google

De Fertilitate terra. - 6y

fervet, quxin finitima regione fi anni unius fpariu exceflcrinr, in naufeas

tc vermes nbcur)t. Dlitôffts Hist. Pol. I. i. Proprietates Podoliensi

rerr.r adfcriprx competunt & Ukrainx, qux in Tabulis Geographicis

Podolia inferior vocitatur.

VII. VOLHINIA inter Litvaniam, Podoliam, RuUiam posita

frugum omnigenarum propter fertilitatem agri abundans. Magtnus ia

Geographia t firtetius in Parallelis Geograph. Orteliut in Theatro Orbis ,

Gotofred is tn sfrchontologia. De Volhinensibus agris potiflimum

fcripsilTc videtur miUi Opalchski in Defenfa Polenta , tenore tali. Melles,

quas nos fexagenis, manipulis computare fblcmus tam abundantes,

tamq; opima: funt , ut tritici, Sc siliginis ex autumnali fatu, mul-

ti decem, non pauci viginti millia fexagenarum ,imo quidam & multo

amplius demetant: tantundem ex verna latione hordei, avenx, Sc o-

mnis generis frugum. Sexagena vero triturata duos fere medimnos ex-

hibet; quibus si frumenti pensio addatur, quam animarim coloni mul-

tis in locis magno numero pendunt, facile inde proventus ingens pote-

rit xftimari. Horreis non continentur colle&x melles, fed acervis, qui

ut aliquando centum, aliquando ducentas, imo trecentas Sc amplius

fexagenas includunt, ita in ampliflimis positi campis hyeme atq; atftatc,

nullo cuftode tenentur. Manipuli in agris excutiuntur, grana flumine

Bugo a plerisq; devehuntur Gedanum;ftramen tanquam pondus inu-

tile igne ablumitur. Multi ab annis feptem Sc amplius frumenta fervant

prxllolantes rerum cariftiam. Di&a confirmantur ab alio. Volhinen-

fes , Podolienfes, Ukrainenfcs in aceruos magnos recondunt melles: 8c

aliquando apud bonum patremfamilias quadringentos, vel fexccntos

acervos(quasi turres quadrangulares eminentes )repcries, ad quinde-

cim,pluresq; interdum annos, reconditi frumenti plenos. Nitidis-

simum, puriiiimum, ponderosillimum triticum in autumno feminarum,

xflatc producit Volhinia, quod dum exportatur Gedanum , majus pre-

tium tenet: a mercatoribus peregrinis expetitur. Milii quanta sit

abundantia , inde licet colligere, quod in folis Lachoveccnsibus bonis,

olnn viginti Sc quinque millia fexagenarum funt collcdfa. Prxrer

ahos, Nobilis vicinus Oflrogio quadraginta laflas, intelligc duo millia

1 i Sc

'Digitized by Google

TRACTATUS II. SECTIO I.6S

& quadringentos medimnos decorticati milii, an. 1716, Gedano intu-

lit, qux alimonia ad onerarias naves fere trccenras ad Wcixclnumdamtunc fubsiflentes cfl transportata. I11 cellis fubtcrraneis arte paratis,

igne excodlis, obdudlis ftraminc, frumenta confcrvantur diutius a colo-

nis, exuruntur pecorum fimi, nam flcrcorationis nullus efl illis usus.

VIII. RUSSIA Meridionalis feraci admodum gaudet agro. Goto-

fredus in Arthont. Cofmica. Ludovicus Rex Polonix & Hunga-rix ut vidit terrarum Ruffiar ubertatem , mox illas Hungarix incorpo-

rare meditabatur. Dlugojfus in Hist. Pofonu. Rulm nuxime ter-

ram promiilionis agit, non mellis tantum la&tsq; ubere tlillicidio, fed

rerum, quas natura ufui poflulat omnigeno proventu locupletillima.

Solum iftic fertile,gleba frugum ferax &c herbida , flcrcorationis non

indiga; ac raro per alternos annos refpirans. Kocbcu/iki Annal. Pol.

Cltmaft. 1. Circa Tarnopolim, alibiq; pallim vaflifflma agrorumfpatia milii plena, in Submonrana regione avena copiosillima. Ibidem

lini cura magna habetur, conficiuntur telas; circa Gorlice & Gnbtrwocampi feraces mulciim ejufdem herbas. In eadem I^pxolania Leo-policnsi Urbi non deerant vincar, Heirat Theatri Urbium l. 6 , Sejfrted

in Poliologta , Rojftiio tn Pjmand.ro Mercurii te fle. Archivum quoq;

Civitafis prxfatx reflabatur, in montibus, collibus extitille vineas , ex

quibus antiqui Ruflix Duces centena aliquot doliorum vini deciman-

do perceperant.

IX. MAJOR POLONIA laboriose excolit agros non sine opi-

mis mellibus. Palatinatus Pofhaniensis terminatur a Septentrione Po-

merania ulreriori, ab Occafu Marchia Brandeburgica, a 'meridie Silesii,

quibus frumenta varia large fupneditat. Diflridlus Coflenensis prx exte-

ris magis frugifero donatus lolo; Wfchovcnfc Territorium vicinae

Silesiar maxima parte arat, ferit & occat. In fundo pagi Cbrz.yj sko

excreverant aliquot fpicx coloris aurei , mole ordinarias decem xquan-tes, continentes grana siliginis. In Privilegio Urbi Pofnanicnfi k

Premislao & Boleslao fratribus uterinis Ducibus Polonix concefio ha-

bemur hxc formalia : fluvium,qui Varta dicitur per milharc unum

ex utraq; patte cum omnibus utilitatibus in perpetuum concedimus Ci-

vibus,

Digitized by Google

Ve Fertilitate serra. €0

vribus, villas &e. exceptis vineis. Atta hrc lunt Pofhaniac an. iif i. In-

de colligitur , nec vitibus dcflitutam fuiflc antiquitus Majorem Poloni-

ana. Palatinatus Califlicnfis bonitate terra: non cedit aliis, Siradi-

cnfis prarter alias fruges, fagopyro fcu frumento Sarracenico, vulgi ci-

cere Radorafccnfcm trattum maxime occupavit, delicatas pultes vici-

nioribus, remotioribusq; nationibus fubminiftrando. Lcnciciensis Pala-

tiuarus numerofas infert horreis melles.

X, MINOR POLON 1A concludens Palatinarum Cracovien-

fem , Sandomiricnfem , Lublincnfcm, omni proventu felix. Cracovien-

fis tritici ferax. Rojfelius Ctmment. in Pjmandrum Mercurii. Pro-

sovienfc iolum fertile & fupra modum pingue. Sarntckt in Defcript. Po.

Ionia. I11 quibusdam agris Capitaneatus Czorflir.cnfis de femine

filiginis triticum furgit. Chivalk.ow kt in Singularibus Polonid, Pala-

tinatus Sandomirienfis, prarter filiginem, hordeum, triticum album,

arq; fubrubeum praflans ; avenam ita in altos educit culmos , ut flatu-

rae proceri viri exiflant interdum pares. Inter Pinczoviam, Busko,

& Vislicam, tam liberaliter agri anifum proferunt, ut non raro colo-

, nus quinquaginta vel fexaginta modios exponat foro. Quid de proven-

tu Magnatum, Nobilitatis eft inferendum? Ager Lublino pro-

Eior , allcnfu Hcirat in Theatro XJrbium , varii generis fruges lingulari

onitate producit, qua: non Gcdani tantum, aft in transmarinis locis,

carteris pfarferuntur. Sunt tunica obduttx tenui, farina divites,

ponderolir, confervabiles perdiu, nam Gedanenfium mercatorum non-

nemo, fere quadraginta annorum decurfu, filiginem incorruptam con-

tinebat grauario. Ducatus Zatorienfis maxime abundans lino , &mapparum textoribus. Aderant & vites Minori Poloniae, inquit

Cromerus Pol. /. i,quarum uva: efui non infimes, prafertim fi arftas

atq; autumnus fuani fervent temperiem; led vinum exprefTum inde acer-

bius , alibi fuavius & copiofius. Circa Sandomiriam floruillc vineas

memorat Sarntckt in Defcr.pt. Pol., ubi &.pomaria extendebantur ita,

ut putares undiq; fylvas urbem hanc circumflare.t

Facile tellus no-

ftra abundare vitibus poflet, fi meridiem refpicientes montofi tcattus

cxcolcrcntui accedente iuduftria. Ncgligitur vinctorum cultura ,. quia'

I i nobis'

Digitized by Google

70 TRACTATUS II. SECTIO 1.

nobis fubminiftrat vinum propinqua Hungaria, qua: eft juxta Opalehski

4'pologiam , Polonix cella vinaria.

XI. LITVANIA tota vix petril exafneratur, fed minori lapide

ejus terra confpcrgitur. Eadem non profert (pinas quia frigidior, fpinx

vero calore egent, qui illarum adurat humidum & induret. Tylkowski

in Phyf Curioft. Fecunditas agri in Litvania didu incredibilis &tanta, ut Cererem in illis regionibus natam affirmares. Segetes ad ma-turitatem femper deveniunt, fertilitatis, Rcgiomorftum Sc Riga empo-ria celeberrima exhibere poliunt teftimonium, qux frumenta advedanavibus ex Litvania, regionibus transmarinis impertiuntur. Appendix

Theatri Ortelii , Cr Atlantis Mercatoris , Blaen in Atlante Nove.

Fertilifllmus ager Litvania:,quare vili xre frumentum venditur, & in

multas Europa: Provincias, magnis onerariis navibus transuchitur. AGermanis mercatoribus Rleib-lar.d , id eft terra manfionis non inepti

vocatur: quia ejus fertilitate Germani ad perpetuam invitantur habitae

tionem. Hofman in LexicoUntvcr. Hifl. Geographico. Litvania fe-

rax frumenta partim Chronone, vulgo Nemeno, partim Duna flumi-

nibus devehit copia ea, ut ex portu Pilavienfi quindecim millia lafta-

rum exteris negotiatoribus vendita finr. Ex portu Memclenfi , feminis

lini viginti tria millia tonnarum (eu doliorum , nam id genus ibi men-furx eft continens fere medimnos duos arq; femilfcm. Opaleiyki in De-fen. Ptlonta. Agri circumcingentes late Dawidgrodek oppidum &c. li-

beralicatc maxima fundunt anifum. Rerum m Vilnenfi foro vena-

lium copia ea reperitur, ut vel maximus exercitus non difficulter fu-

ftentari queat. Vidualia veneunt xre exiguo , fi exterarum regionum

«(limaveris fumptus. Crajfimus in Foloma Henrico Valefio Regi dedica-

ta. Ibidem diftrahitur panis filigincus tantx molis, ut etiam virum

robuftum oneret. Ruflia Alba pars Magni Ducatus Litvanix omni-

um rerum, qux ad vidum fpedant feraciffuna, filiginis, tritici, hordei,

avenx, ciceris, cannabis, lini , lupuli &c. qu* omnia in Livoniatn mit-

tit, Sc in Prulfiam. Starovolfcins in Polenta. Bis mille navigia, vul-

go Strngi olim Rigarn veniebant, Rcgiomontum centena aliquot formae

alterius IVictnjt dida. Prxtct ingentes cumulos lini, frequenti (lima can-

. . nabis

Digitized by Google

De Fertilitate terra. 7 «

rabis ad nationes remotiores expedienda Piettka accepit vocabulum; fe-

men lini numerofiffimas adimplet tonnas, ut ultra maria oleum expri-

• matur. Modus extraordinarius colendi agros 4 Guagnino m JjiJ}.

Pol. dclcriptus. Campum obduttum frutetis, dumis, & myricis palea

incola: tegunt ad tempus aliquod, tum fereno cxlo hxc omnia fimul

incendunt, terram illam permittam cineribus, carbonibus, arant, in fub-

attam leviter, (ementem jaciunt, de qua tanta exittit frumenti copia,

ut fidem (uperet. Samogitia prxter varias firuges, ad prxfata em-

poria cannabim mittit, una cum lino cubitos binos excedente.

XII. PRUSSIA sive Boruflia Sarmatiae ocellus, Poloni orbis deli-

cium, ve&igalium officina, regio fecundiffima, imporrationibus & ex-

portationibus variarum mercium apra, propter frequentiam fluminum,

limium,portuum. Froelichius in Bibhorh. Peregnnantium. Solum

Pruffix ferax, maximeq; frugiferum, irriguum aquis, regio tam ainx-

na & felix, ut fi Jupiter e cxlo deturbandus effet, in feliciorem, quamin Pruffiam cadere nequiret. Munjhrus in appendice Geographica. Ul-

tra fidem PrulTia frugibus, armentisq; diun\r.A7tco/eftus in Hercule Si-

culo, Sabellicus Enmad: 10, /. 4. Urbium illuftrium, oppidorum,

arcium frequentia, opimis incolarum divitiis, Sc terrx ubertate fupra

modum Pruflia claret. Merces, quas ex Polonia, Ruffia, & Litvania

accipit, maximo filo commodo trans mare mittit, & viciffim in Polo-

niam importat,quidquid. Europa univerla & India gignit: omnia fere

a transmarinis accipiens mercatoribus. Recmanns in Htfl. Orbis Geogra-

phica, Cr Civili. Zulavx olim in paluftri rcftagnantis Viftulx lolo,

a Cnicigcris adversus exundationes tnunirx firmis aggeribus, labore

magno nunc confervantur: non fine vitx periculo ftrenuc defenduntur

ab incolis. Infida feu Zulava major, Germ.Gro/J-lVerder circa Marixbur-

gum, Zulava minor Klein -IVerder prope Gedanum. Utraq; ett feracis-

sima , fimulq; cum aliis Regni noftri Provinciis, Svccix , Danix, Nor-vegix, Bifcayx ficc. triticum atq; filiginem, Pomeranix hordeum mit-

‘tens, neceflitate expolccntc. VARMIA, Germ. Emcrland, regio

PrulILr fertilitate (oli infignis , urbibus, pagis populofis referta. Li-

num prxftans cx Varmia & Polonia Gcdancnfi illatum urbi in Nor-

vegiam,

Digitized by Google

TRACTATUS II. SECTIO I.7 *

vcgiam,. Hollandiam , Scoriam, Galliam Scc. promovet mare fimu!

cum tela crafliorc, nam tenuior imponatur Regiomonro. Nec raro 11-

hus Varmienfis colonus laftas duas (eminis lini, interdum tres commu-tat pecunia. In Prudia vineas fuiile cultas teftarur Cromerus Pol. I.

1, Dlugojfus l. 11 >fs b an. 1421, Grunau Ord. Pridie, m Chronicis M

.

S. S. ex eo Henn.nbtrger cr Adlerhord. In Elbingcnfi Curia afler-

vati vetufti codices perceptorum & expenforum , vincas eo loci Cruci-

ferorum tempore extitillc clare demonftranr. Jam vero IVaiff.lius e»Magistrorum Ordinis Chronicis x(him anni 1 $79. dclcnbcns , omnia vi-

na circa feflum 3 . Barcholomxi colketa, & in cellis allervata fvultc

narrat. Idem Hra’Jjelius fub an. 145 5

retulit Magiftrum Ordinis Teu-tonici Ludovicum ab ErlichQufen Civitatibus Toruncnfi & Culmen-si nimis iratum , vites circa fuburbia, atq; Graudcntum exulTillc cumpagis. Hxc ex Runavi Libro de Bello Pruthor.ico magno excerpta, d Schtt-

tzjo Chrome. I. j funt confirmata. Item a Vladislao Loftico Re-ge vineta in Culmcnfi Terra pcllumdata, circa Toruniuni poft vi&o-

riam Tannerbcrgenfem , an. 1410 ab exercitu Polono excifa, a Vladi-

slai Jagiellonis milite an. 1411 eradicata leguntur in Hiftoriis Prudiae.

Ad Marixburgum obsidione (ecunda cindlum an. 1454 Poloni cumBohemis & Gedanensibus, juxta Schutzjen l. f , caftra metati funt in

vineis. Dcniq; Hartknoch in Epst. Nuncupatoria Prxconfiilibus,

Confulibus Torunensibus Ch' orneorum Prufu a Petro de Dufburg con-

Icriptorum confirmat di&a. Vini in his locis tanta copia fuit , uc nulla

ferme circa Torunium extiterit villa sine vincis amxniflimis. Patrumadhuc memoria penes Torunium ex vincis ad Villulam sitis vinumorat cxprellum. Hxc allegata fusius ideo, ut vinearum cultura nonede incogfiica Regni nodri Provinciis agnofeatur, cxli & foli xftimctur

dementia.

XIII. LIVONIA frumentum tanta cepii profert, ut in annonae

caritate, vicinis quoq; regionibus adferat opem . Bertius m Tabui. Geo-

graphicis. Siliginis dives adeo cft, ut exter* quoq; ac transmarin*

nationes , Lubeca , Amftrlodamum , Hollandia, Dama, Svecia uber-

tatem ejus agnofeant. Gi,agninus tn Vcfiript. Lrvonue. Prxtcr femli-

utem

Digitized by Google

De Fertilitate terra. 75

tatem agri, ad ufmn humanum neceflaria, in ea reperiuntur abundan-

tia, ut cum exteris omnino large communicentur. Ortelius in Theatro

Orbii. In hac lata Provincia Capitaneatus feu Prxfcduras quatuor

nunc poffidemus, Duncbcrgcnfcm , Marienhaufenfem, Rzeczicenfcm,

& Lucinenfem. CURLANDIA,& SEMIGALLIA fcudum Regni

Polonix eadem ubertate gaudet, qua, Livonia & Samogitia, eademcommoditate exportandi frumenta varia ad Mare Balthicum

,propter

nationum remotarum neccffitatem, aut majorem commoditatem. Li-

num & cannabis fic late iuccrefcunt, ut diditarum quoq; regionum

inopix profpiciant. Lentilius in Curlandia Memorabilibus.

XIV. Quam exiguum pretium frugum fuerit olim in Regno,manifeftant fequentia. Lafta filiginis Gedani an. 1403 venundabatur

quinque marcis, tritici feptem marcis, hordei femiquatuor, avenx fc-

mitribus. Frumentum ex Polonia in tanta copia advedum eft Gcdanuman. 1534, ut lafta Prufllcis florenis fex emeretur. Curicken in Defcript.

Historica Gedani. Sub Alexandro Rege , siliginis modius groflo u-

no, altero hordei dabatur emptoribus. Sub Sigismundo I. an. 13 ij

caflula siliginis acquirebatur groflis tribus, avenx chorus groflo unico,

bos media marca, juvenca fexdecim groflis, porcus duodecim, aries

tribus. Herburt Succamerartus Premisl. in Statutis Polonia. Siliginis

modius an. 1539 aflibus novem in Gedanensi foro arftimatus. Curi-

cken m Defcript. Gedani. Empta lafta siliginis an. 1547 florenis

odo in PrufTu,. medimnus vulgo corcrus an. 1558 odo groflorum

in eadem Provincia habuit pretium; omnes res venales alix xris minimi

fuerant. Htnnenberger m Chronicis Prufsia. Regnante Sigismundo

III. an. 1394, in Palatinatu Pofnaniensi menfura tritici, ( incolis iViertel)

fexdecim vel novemdecim groflis Polonicis, siliginis duodecim, hor-

dei totidem, avenx odo.Tonna ccrevisix potioris Kucz. appcllatx gros-

sis quinquaginta & quatuor, vilioris quadraginta. Anno autem 1393dida menfura tritici quindecim groflis, siliginis quinque, hordei quatu-

or, avenx tribus xftimata. Dolium cerevisix melioris quadraginta du-

obus , tenuioris triginta duobus, interdum viginti fex allibus venditum.

Congius, lingua natiYa Roxjniar ccrevisix Kucz folidis quatuor, alte-

K rius

Digitized by Google

I 1

74 TRACTATUS II. SECTIO /.

rius groflo uno conflabat. Ex Originali Instrumento reperto in globoTttr-

r*s vetuUate collapfa, ad Eeclefiam Parochialem Costenenfem. ,

XV. Tenente regimen Vladislao IV. Supremus Cancellarius

Regni frequentillimam coronam hofpirum de indigenis, exterisq; etiam

Legatis Principum collegerat, illaq; nonnifi mcnfo appofuerat, qu.x

terra patria profert, femoris peregrinis aromatibus, & condimentis. O-mnes, inquit Haur in tALrario Secretorum Oeconomia dedicato Joanni

III. cum lingulari guflu fumpsere fercula exquifinflima, numerosiffi-

ma, cum admiratione recefserc a convivio.

XVI. Quanta frugum & vidualium sit abundantia, innotuit ma-

xime prxfenti foculo, quo exercitus numcrosiflimi ncflro aliti pane, ab

an. 1701. ad an. 1718. Prxter Polonas, & Litvanas domcflicas copias,

erant legiones Saxonicx, Mofchovitica caflra, Cofaccrum Zaporochi-

ensium , Donensium, & Tartarorum Calmucensium magna manu in-

flrudla, Svcticx acies gentem Lapponum ,Finrronum complex* , usqj

ad tempus praelii ad Pultavam in Ukraina initi. Habuit femper populu»

tantus annonam numero fuo proportionatam ; & quamvis plus quamdecennio tunc peflifera lues in Provinciis variis defovirct graviflime,

patentibus late agris manus deeflent , tamen neceflitati , commoditati

abunde cft fatisfadum,pretio renun non excrefcente.

XVII. Jam univerfum refpiciendoRegnum Polonix, dicere audeo.

Videtur natura illi contulille liberalitcr fertiliratem foli exquisitam

,

demptis aliquibus, quae mitiori cxlo fiibje&is terris conceduntur. Di-

verforia incommoda quidem experiuntur agentes iter , ob dcfe&umefculentorum, fed omnis libertas adcfl ferendi, vehendi fecum infervi-

tura efui. Non obtruduntur hofpiti vetera, insipida fercula, maximaparte conflantia ex inteflinis animalium; nec pretium grande exigitur

pro abfumptis, conceditur gratis commorandi locus, ftnum, & avena

expofeit folutionem , si dcefl propria. Gallinacei pulli &: columbarum,gallina: , anferes, anates obvertantur in pagis, prxdiis: in oppidis varix

carnes xre exiguo comparandx. Deportantur eodem curru vidualia cm-

{

>ta pro placito, nec pecunia pro flrato efl eroganda habenti propria

c&iltemia. Mulfum, crematum, cercvisia a caupone fubminiflrara si

• • minus

Digitized by Google

De Fertilitate terra. 7f

minis arridet guftui, theca lagenarum deprompta prardantiorem illico

ftippcdirabit. Hxc, aliaq; commoda enata ex incommodis.

XVIII. Multitudini panis accedit Cercvisia a Cerere di<da, ex a-

qna, frumento prxpararo, & lupulo faluftario coela. DitFert una ab alia,

cc&ione , considentia , colore , odore , faporc , aetate. Parata in Martio

durabilis eft, nam humidum fuperfluum, quod granis inerat per hyber-

na frigora, eft coniumptum. Saluberrimus potus Ftfchero S. J. m Oeco-

rum. Suhurba. Sc quamvis vina velocius nutriant , ccrevilia tamen robu-

ftiiis. Unde in toto Septentrione validiora corpora reperiuntur,quam

ubi copia vini,& penuria ed cercvisix.Hanc bibentes comedunt miniis,

chm ex eadem materia conficiatur,qua in cibo utimur. Et experientia

condat, plus vinum laedere nervos; neq; podagra, neq; chiragra datur

Lim frequens, ubi cd Cereris communis potus. Ejusdem fenfus

Sxjmt-lvany Hungarus S. J. m jiUodiatirra Pbilofo. ,cui hauftus cerevi-

siz lalubrior ed, quam vini; gignit enim humores bonos, Sc simul nu-trit: nec tot morborum caufa cd, sicuti vinum. Hos laudatores magnosinvenit cercvisia, fed vinum majores, atq; piures. Pruffia continet

genera multa ccrevisiarum optimarum, Dantiscana tamen judicio Pia -

tocomi Mede. Dofl. Regiomontt , in Opufculo de Natura Cerevifiarum,

omnes pod fe relinquit, & quamlibet etiam Germania: cerevisiam viri-

bus liipcrat, nec ullam, qux ipsi hoc nomine non cedat, ed reperire.

Sapore & alpcdhi grata, multum nutrit, bonum fanguinem gignit si

modice fiimitur, efficit bene coloratos: Sc unica uncia validior cd,

quam integer (extarius alicujus tenuis hordeacea:. Pollent alix tenuio-

res hac condiri , Sc vires acquirere. Quidam utuntur ea loco pharmaci

mollientis alvum,plurimumq; fe juvari experiuntur. Verbo, primas in-

ter omnes tenet cercvisia Dantiscana, Sc quasi Reginam ccrevisiarum

ede non dubitamus. Civitatum etiam aiiarum probantur ccrcvisix, fed

gradibus a fuperiori longius didant. Ha&cnus Platocomus, jam autemBitfleyuitts m Eptjlola 3. Legationis Turcica, de eadem cercvisia hoc ad-

«otavit. Venit Succini Mercator quidam Dantisco, donavit is me va-

fculo ligneo ccrevisix ejus,quam ‘J

oppeti - hier vocant , fanc prxdantis-

cimar. Sed risi faris convivas meos Grxcos Sc Italos, qui hujusmodi

K 1 potus

Digilized by GoogI

TRACTATUS II. SECTIO 1.7*

potus inlblentes, quo nomine vocarent non inveniebant. Poftrembquod valetudini conducere ex me audiebant, 6c medicamenti geniis es*

se rebantur, (yrupum nominaiunt, quem dum sibi milceri fubinde pe-

tunt, ut magis ac magis etiam guftent, pitillando meum vas uno pran-

dio abfiimplerunt. Irnponunmr Gedani onerariis navibus multa cen-

tena doliorum cerevisix Doppel - bter vehendx in Lubecenfcm Urbem,Hollandiam, Angliam, Scotiam 6cc. Hamburgi, nec non alibi illata

Myropoliis propinatur cum Spermate Ceti ad fanandam lxfionem

(pinx dorfi, convulfioncm vertebrarum caufatam ex labore nimio, pon-

dere graviore. Aliquando & inGrxcia idem potus k Tureis hauftus cum(accharo, antidotum eft contra catarrhofam afte&ionem. In Novem-bri, vel Decembri dum coquitur non acefcit , idcoq; ait Cluverius Ger-

mani* Antiqua l. 8 . c. 1

7

. vidi Gedani ccrcvifiatn admodum eradam

& nigram fexaginta annorum,quae ad (edandam fitim non adhibeba-

tur , fed xgris tantum propinabatur. Triginta genera ccrevifix in

eadem Urbe numerantur a Cellario in Defcript. Regni Polo, ex quibus

nonnulla: intra mxnia codae. In aliis Civitatibus atq; Oppidis Pruflix

multum utilis, laudabilis idem potus. Polonia juxta Placotomufa

citatum cereviliis albis deledatur, quas varias atq; prxftanrcs habet.

Hx bene nutriunt, bonum fanguinem gignunt, fitim egregie (edant,

maxime quae vinofi faporis fiint palato arrident. Eodem modo 8c Li-

tvanicas vehementer commendatas audio: tales adefle homines novi,

qui magis cerevifix potu,quam cibo vivunt. Praeclaras, (apidas,

refrigerantes , nutrientes, augentes fanguinem cerevifias Sirenius Herba-

rii L 2 . exritiftc tradidit in Polonia Cracoviae, Nco-Corcini, Petri-

coviar, Garvoliciis, Brzeziniis, Gclniovix: in Rudia Rubra Premi-

slix : in Malovia Varcx, Graboveci. Prxfrnti xvo in Roxolania Tar-

nogrodensis appetitur a viciniis. Salubritatem ac (aporem peculia-

rem adferibit Haur in tArano Secret. Oeconomi

*

Lovicensi , Konsko-

volfcensi, Drzevicensi, Odrzivolicensi cercvisix. In Majori Polo*

nia prxftans eft Lvovecensis, Wronecensis, Lobzcniccnsis , Sc Grode-

censis, qux singularibus qualitatibus meruit in Silcsiam, MarchiamBrandcburgicam , cxcerasq; regiones interdum dcvchL In Podla-

chia

Digitized by Google

De Fertilitate terra. nc-hia Mederecensi», in Terra Dobrincnsi Gurznensis, in Litvania Bal-

wierzicensis, Cauncnsis, Orfancnsis, Tolczinensis, in Cailubia Ko-scierzinensis , Pueensis, Lemburgensis , in Cujavia Bidgofticnsis, in

Palat. Siradiensi Szadkoviensis laudatur , expetirur, cum guftu bibitur.

Pretium si inquiris? in Minori Polouia &c. pro dimidio grollo Impe-

riali congius, nobis garniec propinatur. Encomia fi requiris? numerofi

advenae dederunt magna Vino Cereali apud nos parato. Clemens

VIII. Pontifex Summus, amantillimus Polonar gentis refte Bobola in Re-

fpons. ad Orati. Andr. Volam

,

ab illo tempore, quo ante Pontificatum

ccrevifia uti carpit in Polonia, ira deinceps hoc genere potionis eft de-

lcdhtus, ut etiam eos, qui Romae pollent cerevisiam coquere bonam,ex Regno noftro ad fe mitti petierit. A'd extremum , * Puteano in

Eptjl. laus ccrevisiac Belgicae data,noftrae eft attribuenda. Defxcata nunc

(inquit) quam expetis eft cerevisia, atq; itineris patiens. Non Dea htc

Deo cedit, aut in fexu vilior natura eft. Siquidem Iftdorus cerevisiam,

quafi Cereris vim olim definiverat. Bibitur, lapit, nutrit, imo ut fcias

vim vini incile , vincit virum ac deponit.

XIX. Aqua vitx Matthiolo , vinum igne eliquatum Jumo, vi-

num crematum aliis, fub Craco. Duce, traditur ab Obodiihski in Pan-

dora, elle indu&um in Poloniam It quodam Juvene Ka nominato, qui

more & habitu peregrini Cracoviam veniens eliquabat hunc potum,

eoq; le, & alios ingurgitabat. Idem aliquando cum a liquore liberalius

haufto torreretur in foro, accurrens ad Ipeclaculum populus, remeansq;

domum exclamabar, vidimus vidimus qualiter Ka adurebatur, idioma-

te patrio, widiteliimy talo goriat Ka, inde crematum gorzjitka no-

bis. Paratur ex farre crudo, vel bralco, conditur anilo, zedoaria, rofrna-

rino, cardamomo, cinnamomo, cariophyllis, laccharo &c. Maximamfrumenti partem abfumit cremati potus in noftro Septentrione,aflcnrien-

te Fredro Militarium l. i. nam in Ruffia, Volhinia, Litvania, Ukrai-

na fere continuo cacabt xnei, atq; aeolipylar fumant. Gcdani in Prus-

sia crematum elaboratum ex cruda filiginc , Sc quarta parte brafei hor-

deacei, edulcoratum varie, vocabulum Doppel- amfz. obtinuit, defertur

navibus ultra maria. Moderate, raroq; fumptum cruditates ftomachi pel-

K i . Iit

Digitized by Google

7® TRACTATUS II SECTIO II.

Iit, conco&ionem juvat, ex avena deftillatum medetur calculo. Ejusdemintra os detentio catarrho, un&io fpafmo & raucedini} co&to cum ur-

ucis ardentibus hydropi adverfatur.SECTIO II.

DePLANTIS, FOLIIS, FLORIBVS, SEMI-NIBVS , RADICIBVS VSVI MEDICO

INSERVIENTIBUS.J.X TEgetabilc Regnum ingredior Polonicam Floram exhibiturus, fi-

y mulq; viam latilTimam aperturus Nobiliffimis Botanicx Artis

Cultoribus. Non copiolis duntaxat frugibus, verum her-

bis terra vellitur noftra, quarum numerus ad calculum non revocabilis,

varietas inenarrabilis , virtus inexhaufla. Planta , cft corpus vivens

ceme fedi affixum,quod nutriri , augeri, fe denicu propagare poteft.

Alia voluntaria fcu non fativa erumpens citra induftriam, laborem , le-

mentem in campis, montibus, pratis, locis paluftribus: fativa alia, quae

in hortis cultura provenit. Utriusq; in clalfcs certas divisio 4 Raio in

Methodo Plantarum eft inftituta, a multis aliis non omiffa. Dum Ipon-

te nalcitur planta, ad ejus ortu materia confluit ex locis vicinioribus, fer-

mentantur ieu digeruntur particulx lubtiliores,deinde ferie certa dilpo-

fitae,qux crafliores radicem efficiunt, tenuiores componunt truncum,

de quo alimentarius fiiccus erumpens dum circumflantis acris algore

ftringitur, rami excrefcunt. Nutritio taliter putatur peragi. Cum terra

particulis felinis & metallicis variis conflet, illae accedente liquore &calore (olutx lubeunt poros, afeendunt per fibras, in utriculis cum hu-

more plantx commiftx fermentantur, tandem fubtiliores fadbe in o-

mnes partes fe infinuant ita, ut pars earum per transpirationem abeat

rurfus,pars indurefeat fcnfim ad incrementum plantaru & fruiftuu. Quareautem non omnis tellus fert omnem plantam? ratio datur, quia panes

ari*

Digitized by Google

De Plantis Officinarum. 79

vari* tcrrsc variam temperiem tenent, feminium in fc diverfum conti-

nent. Item qux plantae zllum fummum defiderant, in Hyperboreis re-

gionibus non nafcunrur, quae delebantur frigore fummo, fub Zonatorrida non excrcfcimr.

II. PRUSSIA in fylvis, agris locisq; aliis, quas herbas fponte

provenientes tener, Wtgandus retulit. Adianrum , Aizoum, Allcluja,

Aquilegia mas, & firmina, After Atticus, Betonica, Biftorta, Bryonia,

Calamentum Officinarum, Campanula, Carduus pratensis, Caryophyl-

lus agreftis, Chamaeleon major, Sc minor, Chamarpeuce, Chriftopho-* riana baccis nigris , Colchicum , Hermodabylus Offic. Condulla, Car-

neola, Confolida Sarraccnica, Si aurea , Gentiana minor. Cuminumpratenfe, Cyanus flore cxruleo, fecundus candido, tertius puniceo. Cy-perus aquaticus, Damafonium , Digitalis flo. luteo, Ebulus, Echion

lylveftrc , Elatinc , Epatica nobilis , Eringium vulgare flo. cinileo , Efu-

la, Filix, Glycyrrhiza fjlveftris , Gratiola, Herba Mofchi feu olens Mo-fchum. Herba Trinitatis, Holoftium, Iris humilis feu violaria, lacea

fylveftris, Kali, Lagopus minor fl. albo, Si purpureo. Lilium convalli-

um, Marrubium, Matrisylva, Melilotus vulgaris. Si aurea, Mercurialis

mas, 8c fxmina, Millium caprx. Millefolium parvum, Si magnum, Mo-nophyllon , Myrtillus , Orcofclinum vel Pcrrofelinum monranum , O-robanche, Olyris, Paflinaca fylvcftris, Pentaphyllon fyl. fl. candido.

Peucedanum, Phalangium fl. candido, Pilofclla major, Si miuor, Po-

lypodiuni , Pulmonaria folio lato, Si anguftiore, Pyrola, Ranunculus

fyl. fl. labeo, Sc luteo. Ranunculorum fpecies plurcs paflun occurrentes.

Rubia fyl. Rhus minima Plinii, Sanguiforba major, Sanicula, Satyri-

orum varia genera, Savina, Saponaria, Saxifragia .'alba , Scorzoncra,

Scrophularia duplex, Selago, Serratula unboria, Scfcli /trhiopicum, Si-

gillum Salomonis, Solidago Sarraccnica, Spergula, Telephium alteruin,

Thlafpum , Tlumclxa, Tragopogon fi. luteo, Trifolium faxifragium

fl. candido, Si luteo, Valeriana Grxca fl. lini cxruleo, Vcronica, Viola

fylvcfhis. Edidit Regiomonti l.dfelius Floram Prnff.cam , ftve Plan-

tas in Pruffia fponte nafcentes, eandem Gottfcbcdius auxit. Acceffit

Flora Quaji- medo -genita enumerationem Plantarum indigenarum in

Pruflu

Digitized by Google

I

So TRACTATUS //. SECTIO It.

Pruffia continens ab Helwing elaborata. Confcriptus ab Olhafn

Elenchus Plantarum , circa Nobile Borujforum Dantifcum , fua fporne na-

fcenttum,qui ab Eichfladio recensitus, locupletatus. In Prxfarionc ad

Rei Hcrbarix Studiofos idem Eicbfladtus tradit Gedanuin peculiares

quasdam , & quodammodo libi proprias plantas producere. Alit quip-

pe Ranunculum pratenfem eredum proliferum , habet vicina lylva Al-

finanthemon Thalii, a nullo Botanicorum hadenus piduru 6c figura il-

luftratam herbam. Nec deftituitur planta illa, qux in maritimis excrc-

feie locis, a noftratibus Wolveley appellatur, cum floribus in ccrevilu

Gedancnli primx notx decoquitur, ut ejus tepidus hauftus laplis exhi.

beatur, eo quod languincm concretum dillolvat, valorum ruptiones

perfanet. Exhibitus rarior alibi After luteus angullifolius, quia ftellx

modo fuis floribus radiat, alitcrq; vocatur After Conyzoidcs , Buboni-

um luteum primum, nam inguinum tumoribus (bubones) didis mede-

tur. After tertius. Officinis Arnica in fylvis, & montibus circa eandemUrbem. Prodiit 8c a Mentzjtlto Centuria Plantarum circa Gedanum/ponte provenientium

,quae huc transfertur. Aquilegia lylveftris, Alline

icandens baccifcra , Alline fpcrgula dida major , Alline nodofa Germa-nica, Alline tryphilos cxrulea, Alfinc paluftr.s fol. oblongo, Alga angu-

ftifolia vitriariorum , Atriplex lyl. latisfolia, altera maritima laciniata,

After luteus hirfiito lalicis folio. Bellis lutea fol. profunde incilis, Bru-

nella major fol. non dilledo, fl. candidilTimis, minor alba laciniata,

Caryophyllus lyl. latifolius, altet montanus, Chamxciftus vulg. fl. luteo,

Chamxcerafus , Campanula fol. Echii , Chcrophyllum fylvcftrc , Clino-

podium Origano limile, Corallina nigra veluti Ipinis cxafpcrata. Dra-

cunculus paluftris, Erica baccifcra procumbens nigra, Eringium mari-

timum amcthiftinum. Fucus maritimus live quercus maritima cumveliculis , Fucus fungis affinis, Gentiana autumnalis ramofa, major fl.

pundato, Gcranium cxruleum, Sc fanguineum fl. maximo, Gnaphaliumminus repens, Hcllcborine latifolia montana, altera fl. rotundo, Hor-minum minus fupinum

,Jacea montana candidiffima , altera montana

incana odora , Kali minus , Lamium maculatum , alterum montanumMcliflie flore, Lathyrus lyl. major, Lylimachia liliquofa glabra, minor

fl. can-

Digilized by Google

De Plantis Officinarum. S i

- fl. candidiffimis, Lycopfis, Lichen pernrus latifolius feu Hepatica fon-

tana , Luteola falicis folio , Millefolium vulg. purpureum, & aquaticum

pennatum fpicatum , Mufeus terreftris elevatus , & coralloidcs ere&us

montanus cornutus, Mufeus marinus viridis 6. multifido, Nicotiana

minor, Ophris minima: Orchis abortiva fufea, Orobanche fl. purpura-

fccnte, altera qux Hipcpylis dici poteft: Orchis albifolia calcare oblon-

go , fecunda palmata montana maculata, tertia paluftris latifolia,quar-

ta pratenfis maculata, Pcrfoliata latifol. montana , Pyrola rotundifol. mi-

nor, altera folio mucronato ferrato, Polytrichon aureum majus, fecun-

dum minus , tertium medium , Pulegium latifolium , Quinquefolium

majus repens, aliud fl. argenteo. Ranunculus longifol. paluftris, Rofa

fyl. flore odorato incarnato , Solanum bacciferum , Stachys paluftris,

Scabiofa fl. multifido flavefeente, Tythimalus Chararias amygdaloidei,

Trifolium- cochleatum fru&u nigro hifpido. Vitis Idxa fol. oblongis

albicantibus. Singulares aliquot Prufficx herbx k Jacobo Breynia

Medica* & Botanicx Artis peritiilimo,/* Centuria Exoticarum cre. Plan-

tarum < fparfim ita deferiptx. Saxifraga anguftifolia autumnalis fl. luteo

guttato, foliis florum acuminatis, nalcitur in humidis & mufeofis pratis

Prullix & Caflubix,prxfertim penes Arcem Klein - Krakow. Caryo-

phyllata k Clufto pro montana tertia habita, tam cum fimplicibus, quamplanis, imo nonnunquam proli feris floribus. Pulfanlla Polyanthos folio

Anemones [k baubtno dclcripta) afpcris, fterilibus Borullix & Caflk-

bix gaudet locis , ericetis , fylvarum marginibus, ubi una, vel altera flo-

ribus inftar Hepaticx rubrx pulchre rubentibus eft reperta. In Polonia

. candidiflimis occurrit floribus, qux pubefeente Majo, etiam in Mafovia

inter Varfaviam & Torunium obfervata, Pulfanlla fl. obfoleto, caule

nudo, rari (fima, nec a mc vifa; an. 1660. a muliercula ex Caflubiae

montibus, initio Maji, eft allata. Laferpitium Daucoides Pruthcnicum vi-

fcofo femine , firuticofis nonnullis collibus Boruflix gaudens, prxfettini

dumetis Occidentem versus pofitis, Ad pagum Caflubix Zoppot , Julio

menfe floribus , Augufto floribus & feminibus obfervavi onuflum. Se-

men noftri Laferpitii vifeofa quadam materia, odorata, manus quafi in-

ficiente dum viret obfitum eft i fi conteratur, gratUfimuiu cx Citro,

L Beiuoi-

Digitized by Google

8t TRACTATUS //. SECTIO II.

Bcnzoino, fc femine Dauci nullum aromaticum ociorem, cercbrttni

admodum recreantem Ipirat, a quo fapor commendans halitum oris

multum recedere non videtur* Lunaria racemofa minor Adianti folio,

fecunda Matricariz folio , tertia fol. multifido in Caflubiz montibus*

Selago tertia Thal t fea Mufcus ere&us, ramofus, faturate vindis amatmontofas Caffubiz fylvas, ubr Lycopodium atmulatur , nec tamen hu-

mi feroit, fed redta altitudine dodrantali furgk. Vis ad fztus depellen-

dos emcaciflima. Mufcus pulmonarius tcrreftris fanguincus non procul

ab Urbe Gedanensi in colhbus rrwfcosis inventus, in multis laciniis,

velat Alcis cornu, divifus, circa marginem teneris (pinulis exafperarrw,

fanguineo perfufus rubore, diebus menfis Augufli. Ephemerides Medico-

Phyfici- Germanica, ex Rrejnii pnfatt literis. In dccurfu Tradlaols

de Herbis in Boruflu nafcentibus , Wigandus tres plantas pofuit nullo

donatas nomine. Hanc plantarum frigam 'Joarmes Brejnms Jacobs Fili-

us , Medici. Doftor , Reg. Sec. Anglii Socius in Praefatione annexa Flo-

ri Quafi- modo -gemta, ad propria duxit vocabula. Prima Dentaria He-ptapyllos baccifera , fecunda Umbellifcra nonnulla

(nam quae prarcise

effet, ex breviffima deferiptione non licuit determinaffe ) terti» Chamde-

pitys czrulea Auflriaca, quam plantam elegantilhmam ejufdem Parens

obfervaverat (ernei in Pomefcllia. Ranunculus aeonitifolius, ro-

tundo folio ad radicem przftolanre, in Diflridhls Elbingenfis cava val-

le, juxta tramitem Pfajfenfierg , tefte Lifelto in Flora Prufsica. reperitur.

Vulgaribus qUercubus annumerata iTabermmontano Herbarii l.$.Qv\ez-

cus Marina, qualis vero eflet illius figura & tiliis, non expretlum. Mu-fcus Marinas tenui capillo a y. Bauhino , Fucus maritimus habens vc-

ficulas i C. Bduhino in Pmace denominarur. Mufcus marinus lithopo-

gon didtus Lifelto in Flora Prufsica efl, conflat enim numerofifltmrs

villis modb latioribus, modo tenuillimii inflar barbae a lapide penden-

tibus, eidemq; annexis firmiflimc. Color illis jam fubviridis, jam pur-

pureus, jam albicans, radix nulla, nam materid bituminosa, ceu ferru-

mine quodam detinentur. Tales barbati lapides inter Puckum & Zar-* novecam 9cc. in Mari Balthico numcrofiflimi. In Varmia prirter

' alias nobiles herbas, Caryophyllata five Herba bcnedi&a, Sanamuuda,*'' 1,11 •* item

Digitized by Google

De Plentis Officinarum. .

•itctn Chamxpitys, aliter lva anhetica frequentior. In Torunensis

Urbis viciniis Acctofella feu Alleluja, Adianrum aureum. Agrimonia,

Alchimilla, Anagallis mas, Sc femina. Angelica fyL major, Anlerina,

Artemisia rubra, Sc alba, Afarum, Afparagus, Atriplex, Auricula mu-

ris, Bellis minor, Beta fylvcftris, Betonica purpurea, Bifmalva, Blitum

album, Sc rubrutn, Bonus Henricus, Borrago, Botrys, Bryonia, Buglos-

sum, Burft palloris, Calamintha, Cardiaca, Campanclla, Carduus Ma-

ri* , Carum feu Cuminum pratcnfe, Centaurium minus, Cxrcfolium,

Chamarmclum, Chamxpyris, Chamomilla, Chelidonium majus, & mi-

nus ,Cichorium , Confolida major. Regalis, Sarracenica, Convolvo-

lus. Conyza, Cucumis afininus. Cyanus, CynoglolTum, Ebulus, Enu-

la Campana, Equifctum, Eryngium montanum, Efula, Eufragia, Fili-

pcndula, Filix mas, Sc fera. Fumaria, Galega feu Ruta capraria, Galli-

tricum, Galliam , Genifta, Geranium, Glycyrrhiza, Hedera arborea, Sc

tcrrcllris, Hepatica nobilis, Hyolcyamus, Lagopus, Lilium convalli-

um, Linaria, Lunaria, Lychnis, Marrubium album, Matrilylva, Mc-lilotus alba, Sc cirrina, Mentha aquatica, Mercurialis mas, Sc fem. Mil-

lefolium, Morfus diaboli, Mufcus tcrrcllris, Nallurtium aquaticum.

Nepeta, Nymphaea alba, Sc lutea, Nummularia feu Centummorbia, Hi-

xundmaria, Serpentaria aliis; Origanum vulgare, Orminum , Palm*

Chtifti, Papaver erraticum, Paris herba. Parietaria, Pentaphyllum, Per-

foliata, Perficaria, Petasites, Pimpinclla alba, Sc nigra. Plantago major, -

£c media, Polygonum leu Centumnodia, Polygonum coccifcruin, Po-

lypodium , Primula veris, Prunclla, Pulmonaria arborea, & maculola,

Pulfatilla , Ros iolis , Rofmarinus fylvcftris , Ruta muraria , Sanicula,

Satyrion, Saxifragia alba, Scabiofa, Scariola, Scordium , Scrophularia,

Sempcr-vivum majus, Sc minus. Serpillum, Sideritis, Sigillum Salomo-

nis, Sinapi, Solanum, Soldaudla, Solidago, Spina cervi, Stxchas cieri-

na , Taiucerum, Taraxacum, Tormcnrilla, T uflilago, Valeriana, Ver-

bafcum , Vcrbcna , Veronica ,Virga aurea, Viucetoxicum. Trifoli-

uni palufire dictum Fibrinum, inquit Fiancus in Hffi. Trifolii ejufdsm,

diu mOflicinis non Ipcftabatur, lemper in manibus rufticorurn hxrens,

illisq-, multifarie inferyiens. Recordatur Scbul+jus femmx tufticx hanc

L i herbam

Digitized by Google

TRACTATUS II. SECTIO II.«4

herbam prftno circa Torunium notificantis, & in morbo articulari de-

bellando celebrantis. Scorbuto cjusqjfymptomatis, Nafturtio,& Cochle-

aria medetur efficacius.

111. In PODOLIA mira florum copia, fc ob eam rem incredi-

bilis quidam mellis ac cerx proventus. Sabellicus Ettntad. 10. 1. 4. Ab-finthium Ponticum Officinarum, Ageracum album feu Herba Julia al.

ba , fecundum Ageratum minus, Anftolochia longa. Bulbus efculcntus,

Chamxmelum purpureum Icu flos facer inter Camenecum & Skalamoppidum Scc. Conlilago five Elleborus Hippocratis , Elleborum ferula-

ceum Theopbrajh. Didamnum album propter radicem albam, five Fra-

xinella: Tragium primum: Didamnus putatus, nobis Dyptan pofpelujy

eafdcm vires, led paulo inefficaciores (fecundum aliquos) habens cumCretico. Didamnus Creticus didus verus provenit in lola Infula Creta,

(cuCandia. Hunc Theopliraftus in Htfl. Piant, vocat admirabilem, ad

multa utilem. Folia fert lanugine multa pubelcentia ioflar pulegii, ex

rotundo aliquatenus acuminata, crafla, caulis durus & rotundus, aro-

maticus odor tcc. Pfeudo - didamnus Creticus provenit etiam in ltalix,

atq; pannonix montibus. Elleborus niger, Gordylium feu Cervaria al-

ba, Harmala, Heliochryfum Icu Helichryfum, Iris noftras feu Gladio-

lus fylveftris cxruleus. Illyrica Iris magni cft odoris, noftra fine odore,

illa fert flores coloris vatii, nolira tantum cxrulei. Florentina Iris par

virtute Illyricx. Laurus Alexandrina, Phnio Chamxdaphnc lylvcftris.

Ea! ia ia. «da nobis. Moly Afiaticum 4 Phmo cr Theophrajlo dclcriptutn,

• Peucedanum, aliis Feniculum porcinum. Rhanonticum in delertis lo-

.cis ejusdem Podolix, ex Urz.>.ndovii m Herbario relatione. Botanicis

duplex Rhaponticum. Primum verum, cujus radix nata ad ripas Rha,vulgo Volga fluminis, 8c ad Pontum Euxinum, ex Afia advehitur in

Europam , eligitur rubefeens, non cariofc, m ore lentorem referens.

Secundum vulgare five Ccntaurium majus, folio in lacinias plures divi-

<b, (ed non dilledo. Innumerabilem multitudinem aliarum plantarum

Podolica tellus notatur alere, quas Turcx non femel intuiti cxclamafle

traduntur, o quantum thefaunim Polonia pof&dcci ad lanitatera conler-

vandam , aut amiffam recuperandam.

IV.

Digitized by Google

De Plantis Officinarum. 8j

IV. In VOLHlNlA Afparagus agreftis, Diojcoridis Corruda, Di-

dimnum album, ejufdcm fpeciei cum Podolienfi Fraxinclla, Capillus

* Veneris feu Capillus terrx, Mufcus capillaris: Doronicum firnile Au-ftriaco, & Helverico, Elleborus niger contra multas affectiones, Ga-

langa fylvcftris five Cyperus inodorus, Glycyrrhiza, Officinarum Liqui-

ritia in Boremblenfibus, Oftrozicenfibus, exterisq; quercetis: Polypo-

dium quercinum &c. Scolopendria, Scordium in copia, Trifolium a-

quaticum(propter fibras albas in flore didum fibrinum ) faporis acris,

inffar piperitidis & nafturtii. Herbam hanc Paulli Medicus mire com-mendat in cura fcorbutica, in qua & Cochlearix praefertur a multis.

Edita 4 Franco Htfiona Trifolu ejusdem addit, quod in doloribus capi-

tis, febribus ,phthifi, afthmatc, colica, idero, cachexia egregie fc ge-

rat. Omittuntur exterar plantx pofitx in Podolia, ponendx in Rus-

sia; aut alibi facile colligendx.

V. In RUSSIA RUBRA feu ROXOLANIA Ageratum al-

bum ; Alkekcngi Offic. Mattbiolo Solanum veficarium, aliis Halicaca-

bum: Angelica fylvcftris, Apocynum ftans feu Braffica canina iu Poku-

cia: Ariftolochia longa,& rotunda cum radice orbiculata, loco cujus Fu-

maria bulbofa ufualis eft Officinis. Auricula urfi feu Lunaria arthritica,

Gtfneri Sanicula Alpina: Bulbus efculenrus circa Lcopolim, Sc in Poku-

cia. Di&amnus albus idem cum Podolico circa Stanislavoviam , Sano-

cum , Zalofcios &c. Elleborine in Kuropatnicenfibus montanis fylvis:

Flos Polis five Confolida aurea, aliis Helianthemum in Pokucia: Gentia-

na major in locis plurimis: Glycyrrhiza in viciniis Crofnx & Premisliar:

Harmala in Pokucia, Heliochryfum ibidem, Mclilla citrina circa Cro-

fnam in fylvis, Mentha Grxca, qux alibi in hortis colitur: Milium ca-

prx feu Daucus magnus in Pokucia ; Milium folis ad Premisliam in

monte Wmna-gora &c. Moly Afiaticum, Galeni Myle in Pokucia, Pa-

nax Heracl. ibidem. Peucedanum in collibus ejudem Pokucix, Scorzo-

nera feu Viperina. De hac herba i Fechr Tratlatus Lipfix editus. Sem-per-vivum majus in Pokucia , & Podgorze copiofum. Mons ad Du-klam rarioribus obfitus herbis.

VL In L1TVANIA, teftc Miechovita Sarmatia Europ. Scriptore,

L j plures

Digitized by Googltf

TRACTATUS II. SECTIO II.86

plures herba: ac radices non vifar alibi. Ad notiriam meam hat nonnifi

pervenere. Cervaria rubra five Sardinica in vaftis fylvis, gregibus Cer-

vorum patentibus, ideo fi Olus Cervi vocatur. Mandragora juxta Thter-

netjfern m Magna Alchim/a. Rhaponticum nalcitur in Mofchovia , led

fi circa Litvanica flumina, ex Tjlkowskt in Phyf. Curio. deVegetab.lbut

obfervatione, Nec procul a Civitate Grodna, & Orfa, Vrxjendovtus in

Htrbarno tradit dari eandem plantam. Vulgare Rhaponticum, cujus ra-

dix oblonga cft, cxtrinfecus rufea, intrinfecus flavens , faporis amari

adftringentis, ex Sabaudia, Litvania, Rudia ad nos transfertur, inquit

Valentini HVona Simplicium Reformata. Rhaponticum & Rhabarba-

rum nonnulli putant eandem cfle radicem, diverfam plures. Duplex Rha-barbarum venale proflat , verum magis flavum de lavantes duflum , al-

terum Mofchovicicum oblcure flavum, ac vilius. Primum in Chinaprovenire fcribitur, inde in Italiam, Sc Turdam, hinc Venerias defer-

ri navibus, vel terrcflri itinere. Scordium putredini mire reltftcns, fc

venenis, Scorzoncra circa Vilnam fic. in collibus, locisq; humidis.

VII. In MAJORI POLONIA circa Pofnaniam Adiantum au-

reum, Angelica fyl. Ariftolochia rotunda. Arum Offic. Chamxlcon fl.

purpureo, Cucumer aflninus, Elleborus niger, Glycyrrhiza ad Cofte-

Jium,pagum Brudxjewo Palat. Califlicnfis: Pctafites, Ruthenis Cxfat

herba. Ros foiis, Scordium: Serratula Mattbiolo, Flos tin&orius Ur*

jfine. PrulTis Shaar , nobis Sicrpik in Sileflam, Prufliamq; mittitur, Gc*dano ultra mare defertur navibus, propter colorem luteum, cui (i ad-

datur cyaneus, abit in viridem. Rhaponticum five Centaurium majus

effoflum f.vpius a quodam penes ripas fluminis oppidum habifzjn prae-

tereuntis. Zingiber copiose crcfcit in India Orientali, advehitur ex

Calecut emporio, & ex Troglodytica Arabica. Eft radix parva, albcfccns,

odorata, acris, cujusdam herbar, qu.r profert caules feu flipites arundini

flmiles, & in cis folia longa, angufla, Iridi five Gladiolo paria. Sunt qui

affirmant provenire Zingiberem in Palat. Pofiianienfi ultra pagum Mo -

rawskoy in Sylvis Lcncicieniibus: in Czcrvonogrodenfi Capitaneatu P*-

lat. Podoliar; led cum mulris exiftimo hanc plantam cum radice. Zingi-

beri vero eAe analogam;limili* enim forma & virtute illi etiam Cur-

cuma altera cx Cyperi genere radix. YUI,

Digitized by Googlkr

Di Plantis Officinarum. 87

VIII. In MINORI POLONIA continente Palatinarum Craco-

vienfem invenitur Adiantum aureum, Adiantum rubrum five Tricho-

manes, aliis Herba Herculis; Angelica /ylveflris, Ariftolochi* rotunda,

& longa, Alkekengi, Capillus Veneris, Cervaria rubra in Nicpolomi-

cenfibus fylvis, Cucumer afininus, Galega fcu Ruta capraria, Gentiana

major ad Sacx. in montibus, Glycyrrhiza in Montano Tradu, Harma-la five Mol \ Galeni-. Herba Paris (cu Uva Paris; Meum five Mcu, aliis

Feniculum porcinum. Anethum fylveftre: Radix triumphalis: Rhodiaradix (ex relatione Urx.endovu m Herbario) prope Sacz. oppidum: Sco-

> lopendria, & Scordium frequens. Mons Babia-gora prarftantibus

'plantis refertus. Fert tefte Sirenio in Herbario Gentianam majorem. Mi-lium caprz. Panacem Herad. Hercul. Rhodiam radicem /cu Macedo-nicam &c, Palarinatus Sandominenfis

(pritermitro herbas Offic.

alias )abundat Adianto rubro, Angelica, Ariftolochia longi, Se ro-

tunda, Afparagis agreftibus, Capillo Veneris &cc. Elleborum album a-

bunde crefcit in noftris pratis praecipue Lublmenfibus,ncq; judicio Ty!

-

kowski in Phjf. Curio, de Vtgetabil. ulli concedit primas. Mandra-

gora , Plinio Circcium herba baccifcra prope pagum Alctjcx. Palatinat.

Lublinensis dicitur crefcere.Superftitioncs circa ejus radicem defuir.ptas

ex Jofepho, Plinio &c. rede h Siremo refutantur. Negatur ab aliis refer-

re fpccicm femorum humanorum.IX. MONTES CARPAT 1I, nobis Ttffry dividentes Poloniam

ab Hungaria , funt natale folum plantarum nobilium. Prartcr multipli-

ces, easq; incompertas mihi, datur Angelica, Ariftolochia rotunda, A-fphodelus feu Haftula regia, Caryophyllata Alpina , Ccterach Officina-

rum /eu Scolopendrium verum, Chamarpitys, Cochlearia rotundo folio.

Elleborum nigrum , Sc album. Gentiana major, Eryngium montanumfive Centum capita: Glycyrrhiza cum radice binos digitos cralla, fucco

optimo plena: Iris flore albo, odore & viribus fuppar Illyricae Iridi. Li-

gufticum, Milium capra?, Morfus diaboli, Panax Heracl. Rhodia radix,

Rhaponricum, Scolopcndria /eu Lingua cervina. Saxifragia Afattbioli

prima, iccunda, tertia, & quarta. Tambos herba infenus alba & pilo-

la,fuperius viridis, concavitate oleum naturale five bal/amum continens:

... .

' ‘ ’‘ Vidorialis

Digitized by Google

$8 TRACTATUS II. SECTIO II.

Vi&orialis mas fivc Allium montanum. Brevius proferam, numerofaplmirtra Carpatiis herbis, foliis , floribus, radicibus onerata educuntur

ad viciniores, remotioresq; Officinas. Videantur Alpinx herbar, & fru-

tices enumerati k Simhro in Commem, de Alpibus;Plantae rariores AU

pinae 4 Schexcki/ro in Itinere Alptno I. <sr II. pofitar: Montis Gigan-

tei in Sildia k Pecmano in Hi). Geograph. exprcflr, illis perfimilia in ge-

nere & fpecie vegetabilia offerent numerofillimc Carpatii tra&us.

X. In MASOVIA plantarum varietatem inveftiganti, opportu-

ne venere ad manus Viridaria vana Hafnia ed ta k Paulli Regts Dani

m

Medico, his enim adjunctus erat Catalogus Plantarum Indigenarum, qu*in locis paludofts, prarenfibus, arenofis, & fylvis nafcuntur circa Varfa-

viam. Ex his nonnullas placuit pagina: reddere, ut luculente appareat,

quanta multitudo vegetabilium univerfo Regno contineatur, fi Terri-

torium unicum tot herbas tradit Officinis. Abroranum fylveftre,

Abfinthium varium, Acctofa longifbl. lanceolata, & minima. Adianrumalbum, nigrum, aureum minus: Agrimonia feu Eupatorium Grarcorum,

Alcca, Allium Alpinum, Alfine varia, Althxa, Anagallis rerreftris phx-nicea mas, fecunda aquatica,. Anethum, Angelica fyl. major, minor, 9c

montana, Apium paluftre, Aquilcgia, Ariflolochia rotunda. Alarum,

Afphodelus paluftris, Atriplex, Auricula muris feu Pilofella repens

hirfiira, & non hirfuta: Bardana feu Lappa minor, altera capitulo

reticulato, Betonica alba, & aquatica, Bifforta radice intorra major, ac

minor, Bifiorta Alpina, maxima, media, Plin ana. Borrago fylvcftris, Bu-gloffum fyl. majus flo. purpureo, flo. carrulco, violaceo: Bupthalmum,Burfa paftoris major, & minor: Cardiaca Aiatthiolt, Caryophyllata mon-tana major, vulgatis Alatthtoh, fylvatica , Alpina, pratenfis. Ccntauri-

um Alpinum, aliud minus fol. albo, tertium rubro, Cham.rmelumfyl. fartidum , 6c non f.rtidum , item vulgare odoratum : Chelidoniumminus. Cichorium fyl. albo flo. fecundum cxrulco. Cicuta fyl. major,

atq; minor , Confblida regalis fbl. albo. Cuminum pratcnfc, &c fyl. ver-

miculatum, Cyanus arvenfis, & montanus, Cynogloflum fbl. purpureo,

Daucus fylveftris , Ebulus , Enula Campuna feu Helenium, Equifctumnudum majus, 8c minus, item praccnfc majus, & minus, album palu-

ftre.

Digitized by Google

Dc Plautii Officinarum.v

85

ftrc , fylvaticum , Erica fcoparia, & florida, Eryngium AlpinunS feu po-

miIum caeruleum , alterum campeftre cxruleum , Eryfimum primum, Sc

fecundum Tabernamontam , Elula prima latifolia feu Amygloides, fe«

eunda anguftifol. tertia cypariffina major, ac minor, quarta Heliofco-

pia, quinta myffinites, (exta rotundifolia, Filipendula tenuifolia, lupi-

na ,Sc montana , Filix mas, fxmina

,quercina. Feniculum fl. luteo ga-

kriculato fylvcftrc, Sc aquaticum rotundum, Fragaria firudku albo, &'rubro, Fumaria tenuifol., latifolia, 8c bulbofa, feu Ariftolochia rotun-

da fylvcftris, Fumaria bulbofa minima, Galeopfis maxima, Sc Panno-

nica, Genifta vulgaris, Geranium multiplex, Gladiolus fl. purpureo,

Gnaphalium montanum album,purpureum, Sc rubens. Gramina varia,

Gratiola, Hedera arborea minor, terreftns major, Hierneum, Horirti-

num fylvcftrc, Hyofciamus albus major, minor, niger, Sc folio luteo,

Hypericum vulg. majus, Sc minus, Hyflopus fylvcftris, Jacea nigra pfa-

rtnfis latifolia, nigra praten. anguftifolia, montana, major purpurea e-

chinato capite, Jris fyL anguftifol. flore cxruleo, Sc paluftris flo. luteo.

Lapathum acutum , anguftifolium , Sc latifolium ».• Lilium convallium

fl. albo, Liguftrum , Linaria fl. luteo, & latifolio. Malva fyl. major 'fl.

albo, Sc cxruleo, minor fl. cxruleo, tertia fylveftris folio finuaro, Mdr-rubium album ,* nigrum , aquaticum, Nlatricaria vulg. fol. fimplici, alia

pleno, Mentha Sarracenica, Sc crifpa, Menthaftrum, Mercurialis fyl. mas,

Sc fiemina. Millefolium album , 8c aquaticum , Mufcus arboreus terre-

ftris &c. Myrtillus fru&u nigro, Sc albo, Narciflus fylveftris, Nafturti-

ri aquaticum, Sc fyl. minus, Nummularia, Nymphxa alba major ple-

na, minor flmplex , minima alba, major lutea, Sc minor, Ononis nonfpmofa fl. pntpureo ; altera luteo , Ophiogloflum , Origanum vulgare.

Papaver erraticum majus fl. rubro, aliud albo, minus fl. eodem, Parie-

taria major, & minor, Pcntaphyllum multiplex, Perfoliata, Pcrficaria

maculofa, fecunda fl. albo, tertia rubro, quarta pumila urens feu Hydro-

Eiper; Pctrofelinum monranum, Peucedanum, Pilofclla crcfta major fl.

irco, Pitnpinella (anguiforba major fol. oblongis, fecunda fl. rotundio-

ribus, tertia minor. Polygonum minus bacciferum, Polypodium, Pri-

mula veris fl. luteo fimplici, altera Alpina anguftifolia, Prunella Offic.

Y' M ‘fl.

Digitized by Google

TRACTATUS Tl SECTIO II.90*

fl. albo, Sc ornileo Pulmonaria auguflifol. latifolia, arborea, ^yrofi

rotundifolia,& anguftifolia fl. albo, Ranunculus pratensis major, minor,Alpinus, Illyricus, Rofa fylvcftris fl. albo, altera rubro ,

tertia incarnato

odorata, Roimarinus fyl. inodorus, Rubus I datus fructu rubeo, Rutamuraria, Saxifraga alba radice rubcrofa, Sanicula Oflic. Santcula den-

taria, Scabiola varii generis, Scordium minus, Senecio majof vulgaris,

&’ montana. Serpyllum, Serratula rinltoria, Sefcli Officinarum, Side,

ricis /eu DiofcoriicLs Heraclea, Solanum, Sonchus larvis anguftifolius,

alter latifolius, afper, arborclccns feu altillimus Cluft: fylvaticus, Taber-

rumontani primus, fecundus , & tertius: Sophia Chirurgorum , Spica

Salmantica, Spondylium glabrum, Sc fylvcftre, Tanacetum vulgare,

Tornsentilla, Trifolium arvcnfc fl. rubro, pratenie album, rubrum, cor-

darum, fibrinum majus, medium , minus, filiquofiirn majus. Sc mi-nus, fiiiquofum quadratum fl. /anguineo, & agrarium, Tullilago vul-

garis, fecunda Alpina fo!. rotundo, tertia Alpina cancfccns, Valeriana

Ihx Phu magnum lylvcftre , Valeriana montana vulgaris. Verba/cumalbum mas n. luteo, album angufttfol. fl. pallido, album fl. luteo fac-

mina, nigrum exfluteo fl. purpura/cens , Verbena mas, Sc fxmina, Vc-ronica minor fl. oaruleo, /ccunda minor fl. candido, tertia lupina vulga-

ris, quarta ercfta tribus cubitis in altum crefccns, Viola martia fl. fim-

plici, purpureo, albo, carruleo, Virga aurea anguflifolia , major latifo-

lia , Ulmaria /eu Barba caprx. Xyris.

XI. Mir* aliquot herbae veniunt recenfendtr. In Filicis rad\de

{ certa lege) fedta Aquilam Imperialem natura depinxit. K-.rcbntu in

Arte magna Lucu C7“ Umbra. In Filice farni ina ( id cft ramo/a , u-

nius pedis ) hanc imaginem rvperiri menic Julio, Auguflo, dc Septem-

bri, refert Hojfmannus in Clavi Pharmaceutica Scbrodyia ia. ln Ba-

&ris & cicca Uoryfthenem fluvium nalcicur herba Gelotophyllis, quae

fi cum vino bibatur & mjrrrha, facit varias obvci/ari ipccies, ndendiq;

finem non fieri, nili potis nucleis pinea; nucis cum pipere, meile, Sc vi-

no palmeo. Plinius l. 14. c. 17. Lunaria inflat hedenr per terram

repens confumerc ferrum, equorum fiilras avellere traditur. Ladem Siri-

pio Herbam l. 3. cft Hedilarum equinum, Solea equina. Secundae*

montana.

\

Digitized by Google

» De Plantis Officinarum. " Jl

montana , Italis Sferra caUallo , Polonis Podkoivnii , fVytrjcb , Klucx.,

Otwieracz. , id eft clavis , rccentioribus aliquibus herba aprrtoria, effra.

doria, cujus lolius coura&u firrar refiliunt, juxta inveteratam vulgi opi.

uionem. Prodigiolx equidem fotu naturae vires, fed an in particulari, vis

«anta cxpuliiva ferri plantx huic fit concedenda, merito dubicatur. Se*

rx fabriles varietate magna maeandrorum diftinguuntur frequenter, igia

tur quomodo prxcila arte, fraude, pado cxplicito, vel implicito cummalo genio , aperiuntur ? Narrat cujusdam Tractatus de Excellentia //*-

mrnts, y£thiopcs arcanis viribus herbarum opportuno tempore collc-

darum polle omnes feras recludere, verum iidem populi traduntur ma*giae dediti elle. In Napelli venenari floribus cranii humani sive mor-

tis figuram natura cxprdfir. Kircherus in Arte magna L'tcis , cr Umbra,

JeLm tn Magnete, Schrodtrus in Quercetano Redivive. Ros Xolis feu

Rorclla a mirabili natura nomen adepta eft, nam ejus folia feraper, eti-

am in xftu maximo (olis, guttulis afpcrfa manent. Komg in Regno Ve-

getabtlt. Serpcnraria convoluto ferpenti in radice fimillima vimlentis

morsibus ferpentum medetur. Cocus Medicus viderat canem inPolonia,

cui c regione siniftri renis plantula Fumaria: simillima creverat. Paulinus

tn Sccra Herba fe t Nobili Salvia. Plantas innafei tergoribus animalium

etiam Niercmbetgtus Htfi. Natur.1. 1. tradidit. Ventus, aut alius calus fe-

men detulit, quod in carne canis receptum, humore caloreq; naturali

ali potuit, & in plantam excrefccrc. Petrofclinum sive Apium hor-

tenfc ager vilLr propinquioris Lcopoli protulit an. 1610, in cujus radi-

ce.non arte aliqua elaborata:, verum congenitx litcneC.l.C.E.R.fpeda-

bantur, Mulra ddudabant multum ingenia in genuina explicatione por-

tenti ejus, ScrobrfllvtHS tn Vitis Archtcpi. Haticiensi. cr Leopolunftum,

jZtmorowtcz. in Viris Illustribus Urbis Leopoltenfis. Pratum vicinum

Templo D. Scbaftiani ad Craceviam, Templo D. Adalbcrti ad Cro-(ham, peues /uburbium Rurj ad Liiblmum, in fondo pagi Trzesn adSandomiriam, in campis Krrg ad villam Uscie , ad vicos Lipte , & Ga-lifztw Palatinatus Cahlliensis $cc. dum xftate defecarur pluviam pro-

vocat, ceftante oblervatione longa Occonomix. Ratio a Tjlkowski tn

Phjff. Curio, alfignatur. Sunt quxdam herba: nonmsi in humidiflimo

. M 2 . loco

Digitized by Google

9* TRACTATUS II. SECTIC II.

loco excrefcentes , illevero locus ob caufam aliquam vclur cortice efj

contedus, unde humor vaporem nequit emittere, ex quo deinde «m-ber concrefccrct. Eardem herba: valde porofas radices poffident, 6c hu-

mor vaporat , fed ab extremitatibus clausis retinetur, ne procurrat in

aerem: dum ergo fccantur, via aperitur vapori, qui collcdus in aero

pluviam efficit aliquam.

XII. Ex ingenti farragine plantarum occurrentium paffim addu-

cuntur nonnulla; ab Authonbus memoratae. Acorus paluftris feu Pfcu-

doacorus, Iris paluftris lutea. Gladiolus luteus. Calamus aromaticum

Officinarum , nobis Tatarskie iiele. Acorus vera sive Calamus aroma-

ticus vere talis cum radice nigra, geniculata, odorata, eft planta exotica in'*

India, Arabia, Syria proveniens. De hac Garzjas Aromatum /. i .(?/«•

Jius \n Annotat . tn eundem , videri poteft. In dcfedu Acori ver* fubsti-

tuitur noftras, propter virtutes aromaticas,quibus ei refpondet. Acori

paluftris radices millia multa librarum pondere adxquantes, juxta ['ar

lenttni Hitl. Simpl. Refor. ex Polonia, Bohemia, Thuringia Norimber-

gam allata: faccnaro condiuntur. Ammiofclinum feu Buboniuni •-

Hippocratis , Ammium adulterinum, Ammek, Kmin Polski apud Sirenir

um Herbarii l. i. Artemifia Mater herbarum dida carbonem radi-

ce tegit, qui atftivo folftitio , maxime autem die Joanni Baptifts facro

inventus, in liquore aliquo convenienti per dies quadtagmta porredus,

singulariter adverfatur epilepsiae, experientia le Grand tu Cunofo Natu-

ra Arcanorum Perscrutatore. Betonica flore purpureo 4 PaniliMedico Regis Dama, in Commcnt. de Abufu Tabaci , Htrba Theey

traditur efle arqualis virtutis cum Tliee, quod Blancardo in Ijexi. Me-di. eft frutex Chinae, Japoniae, Tartariae, in ramos sive virgulas vari-

as fc diffundens , frudus virides ferens cum femine unico. Folia calone

ignis in fartaginibus arefada, fervida: aqua: injiciuntur, tinctura; causi.

. Mufcus tcrreftris repens sive clavatus , Cingularia , Plicaria(nam ad-

hibetur ad curandam plicam)non tantum in defertis & arenosis locis

Poloniz, fed maxime in Ukrainac campis petrosis crcfcit, ac aliquando

in longitudine ad odo, imo ad decem ulnas eft reperibilis. Menic Ju-

lio gignit julos sive fpicas coloris fulphurci, qua; autumnali tempore

perculTx

Digitized by Google

De Plantis Officinarum

percuflae digito fulphur vegetabile de fe fpargere folent. Bonetus in Me-

diana Septentrionali , ex Ephemerid. Natura Curioferum. Origa-

num in Italia minus odoratum,quam in Polonia. Tjlko-wski in Pbyf.

Curiofa. Spica Sarmatica feu Mufcus Corniculatus , Rudis PVo-

roniec humi fcrpens, fumptus.in potu ejicit omne venenum , & si non

amovet , mortem designat. Spondylium hirfutum , Branca ursina

Officinis, Acanthus Germanicus, Polonis Barfzjcz.. Notari maxime me-

retur, ait Bohm in Plicaelogia, omnem Poloniam largiffimc refertam

ede Branci ursina ita , ut exiftimares naturam ipfam cirris fuccurrere

velle laborantibus. De Veronica TrauL editus Cohurgi fub titulo

Veromea Tbeexjms five Collatio Veronica Europ. cum Thee Chimtico. Vi-

olx marti* alibi in pomariis, fylvis creberrima:, in Curlandia nulla:, ex

Lentiln tn Memorabilibus ejufdem Ducatus ralatione.

XIII. Inter fativas plantas Abrotanum & Hydopus in Polonia,

ac Germania odoris fortis, in Italia fere nullius. Tyikounki m Pbyf Cu-

riofa. Anifum, & Linum quos agros implent uberrime, in Sedli-

onc antecedenti eft indicatum. De lini femine oleum fuppeditatur exte-

ris terris a Gedanensi, nec non Regiomontano Emporio. Fxnum Grx-

cum in Palatinam Sandomiriensi , & Cracoviensi copiofum. Lupu-

lus fali&arius ex Volhinia, Podlachia &c. advc&us Gedanum, navibus

laepe imponimr ultra Balthicum Mare currentibus. Nicotiana a Ni-

cotio Regis Gallia: Legato nomen acepide ideo traditur, quia ille pri-

mus hanc herbam allatam ex Florida, Ulyffipeni misit in Galliam. An-

te inventam Americani plane erat incognita noftro orbi,AJundt in No-vo Lumine Phyfua opinione. Infula: Virginix incola: (inquit ) ante Ari-

glorum adventum sibi tubulos, quibus fumum fugerent, e creta figu-

lari fecerant, quos Angli redeuntes in patriam funt imitati; & ex illo

tempore invaluit ejusmodi fumifa&io in univerfo orbe. Vires Nicotia-

na: sive Tabaci a Franco in Lexico Vegetabilium, Neandro in 7 akacolq-

gia t a Schrodtro tn Pha-macopata enumerata:; ubi & Herba Sancte Cru-cis, Sana San&a denominatur. Implevit Tabacum Roxolaniam,Volhmiam , & Ukrainam , in qua quadraginta libra: groffis Imperiali-

bus decent non raro funt xftimatx. In Pruflia carpit habere locum , u-

M $ -biq;

Digitized by Google

TRACTATUS II. SECTO III.5>4

b’q; tamen Orientali, arcj; Occidentali Tabaco vilius. Rofx ru-

bra; fcu purpurea; prxdannlfiinx pallim florent in hortis per Regnum/parsis, Rolx rubrae pallidiores circa Gedanum in maximo numero,nam fexa.ginri» grollo Pruilico uno crebrius emptx: menfurt

(Pruffij

Sicji )Aqua* rolavym floreni pretium non attingebar,

MV. Dc culinariis herbis (eu oleribus obviis, rariora quxdamponuntur, Bralnca capirata alba in Gedanenli, <Se Marixburgenfi

i?u!.>.va i.cpe ad molem devenit tantam , ut palmos redos quinque

ambitu luo continear. Cucumerum fexagena Pacanovix in Palat;

Sandoir.il ienii , Brcfcx in Litvania &*c. (xpiiTime afle condat Polonico,

Gcdani Prudico, Napi Torunenfcs in alias quoq; regiones, Froeli*

*’ ':n in Piiol ot'n. Peregr.n. teftimonio, transportantur. In pago Cejirntw*

non procul a dida Orbe iidem dulces & lapidi; in villa Rtimiko Caflu-

bia* prxdantes, Pepones nati in Ulcraina ad Borylllienem multumexcelsure inolc noftrates. Ibidem Cucurbita* lagenarix collo angudo,

ventre craito, in vas ram magnum abeunt, ut tres, vel quaruor congi-

os (nobis <anj)liquoris capiant. Petrofelinum in villa Walichnnvy

Palat. Pomcranix infolirum, nam longitudo radicis vix non ulnaris,

craditudo radii manus. Rapa rotunda in Roxolania aliquando

luppar binis humanis capitibus, aut major, ex Urzjcndovii in Herbari»

L bro relatione. In nonnullis locis Magni Ducatus Litvani.r rapae excrc-

(cunt in latum indar dilci: venduntur indudx funiculis. Evenit ut pal-

mos tres adaquent in diametro. Tylkttvski Phyf. Ctri* Parte io. C7“ 8,

Riir.phanus infantis magnitudine prodiifle vifus cd Vilnz.Idem Part.y%SECTIO III.

VeCOCCO fcu CHERMESINO , & MAN-

NA POLONICO.TOn me fugit, fruticem exoticum, nec apud nos cognitum fer-

j^j rc buccas, grana Kcrmcs ab Arabibus didas, dc quibus fit ttn-x ^ ' dura

Digitized by Google

De Cbermejin»t Cr Manna. f]-

/

dura panni, & Alkermcs confedio. Plantam bahc dclcribit Schrbdersts

in Dilucid. Philelog. Jeu Regno Veteiab. inferto Etmulleri Operibus.

Coccus jnfcdoria, granum tm&oriuni , Scarlatum * Franco in Lexico

Veietal tl. Ufualum appellatur Chermcs, frutex vero llcx cocciftra, lea

aculeata cocciglandifcra. Invenitur in Creta, Hifpania, GJlia Narbo-

nensi, Africa, Galatia , Pifidia, Cilicia, Lufitama &c. Celor tuber ac

rutilus, afpcdui gratus.

II. COCCUS POLONICA non frutex eft frd herba, dc

qua Audorum aliquot produco indicia. Polygonum cocciferum

Polonicum datur, cui adimfcunrur baccx.Je quibus prodit pulcher color

ruber chermefinus. Bauhittus Hifl. Flent. I. 7. cx Cttmrcrio. Ker-

mes (eu grana rubra herb* radicibus adnata, in Maje funt colligenda,

id eft, nondum matura, nam in Julio fiunt cx iis vermiculi, itlinquunt

Vcficulas ad tindurara inutiles. 7ylkcwsli Fbyf. Curio Tart. 3. Sell. 10»

de Senjittvis. Ante Junium cffolTa grana, nobis Ka^maryneue ziar~

ka, Cxjrrivicc, ficcancur folc, aut igne in furno poft extrados panes

ne erumpant vermiculi Sirenius Herbarii l. 5. Didi vermiculi be-

neficio microfcopii obfertati apparuerunt pedibus fex, comibus annuis-

tis extendendis, & contrahendis pro libitu, ungue nigricante, corpore

coloris purpurei, pilis raris inftrudi. Becmanus de Prodigiis Sanguinis.

Pannus chermefinus feu (carlatus cocco noftra tindus, externe applica-

tus arque bonus cft, ac fcarlatus pannus cocco baphica tindtis. Ex gra-

nis Cntjfeltus Serimf. Regis Medicus extrahebat(mediante Spiritu ro-

fiinim ) tinduram pulcherrimam cordialcm. Pidoribus noftris maximeRuthenis eadem coccus cft nota. Hi acidirate citri, vel lixivio certo, atqj

alumine colorem cx illa extrahunt, aliquid gummi Arabici admifeetues:

& in piduris maxime(qtne immatura; vocantur

)adhibent. Lacca pi-

doria cum additione crctx prius lonr A: prarparara: conficitur, nonminoris nobilitatis, quam fit lacca Florentina, vel Romana, Bcrnitt in

Epbemerid. Medico -Phyfi. Germanicis, Quidam Religiofus c Soc.

JfcSU Varfavix confcdionem Alkcrmes inde paraverat. Scriptor Cata-

logi Plantarum arca Farfaviam. In multis Gctmanix locis Chct'

tnes colligitur, excclknuus veto in Polonia circa Gracoviara. Jlldro-

.. Vtrrrdus

\

Digitized by Google

De Cbermefmt, tr Manna. 97

dens, in grana minuta denfatus frigore nottis temperat*. Venit &c ex

India Orientali, liquida Tereniabin, durior Mallie nina, Granata appel-

latur. MANNA POLONICUM diverfilfimum a priori, nec tammedicamentum, quam alimentum eft. Gramen efculentum. Gramen Ce-reale Sirenio, Gramen mann* Schrodero. Semen illius German. Htmmel-thau-Schwaden , nobis Atarma, Kafzut Pohka, femini miliinon ablimi-

le, in folliculis primb nigrefeens, excorticatum albefccns: ufu cum o.

ryza & milio conveniens, aft magis accommodatu fanitati, quia aliquan-

tum refrigerat. OpinioneKeckermamtt in Sjrftem. Phyfico, eft: iubtile, dulce

mann* genus,quod butyro modicoq; faccharo deco&um, cum dclica-

tilfimis ferculis, ac jufcuhs certare facile poreft. Nixus auctorita-

tibus plurium Zahn m Diftjuiftt. Meteorofcopica fcripfit, hoc manna her-

bis de no&e inftar roris incumbere. Idem fenfilfe legitur quidam cele-

berrimus Auctor, fed deceptus fuerat ille homo extraneus, inquit Cna-

ptus S«J. in Thefauro, fabulofa alicujus narratione} fcimus enim cer-

tam herbam clfe, qu* manna continet fpicis tenuibus, cujus grana fen-

fim adolefeunt, maturefeunt, folcm ferventiffimum ferunt hebdomadis

aliquot : triturari etiam poliunt colledhc Ipicx & feri, quod ego exper-

tus fum,qui ftudiost hanc herbam Cracovi* colui. A villanis le-

guntur in pratis atq; locis udis eadem grana incerniculo, ante felis or-

tum , ante finem Junii, ac in Julio: excutiuntur, liceantur, tunduntur

ad cibum. Icon herbae fpedkatur in Flora Prufsica , manna in Provinci-

is variis frequens , fcd praecipue in Palatinatu Sandomirienfi Minoris

Poloni*. Inde, & ex Varmia Gedanum &c. mittitur, parte notabili po-

pulis exteris porrigendum per mare. In Germaniam vero quod ex con-

finibus Silcfis, ac Poloni* inferatur, Scbroderns in Pharmacop. adnota-.

verar.

IV. Exotic* piant* ad nos allat*, poft exadbam culturam, polo

Sc fblo allucfadfoe(

ac vcluti Civitate donat*)

feliciter propagamur.

Qu* impatientes frigoris temperato calore foventur, remot* a brumxinjuriis,inrcgr* manent in hypocauftis. Nec horti quxsiti deliciis defunt,

arborum diffufarum ramis ardores fblis removentes, ambulacris longe

latcq; porredtis fpe&abiles, areolis floribus plenis oculos recreantes,

N fapidilli-

Digitized by Google

TRACTATUS III SECTIO /.5*

fapidiflimis fru&ibus palato blandientes, grato aquarum murmure invi*

tantes ad fpe&aculum. Jam e camporum, agrorum, hortorum pU-nitie , ad radices excurro montium.

TRACTATUS III.MONTES EXHIBENS.SECTIO I.

DeMONTIBVS CAREATIIS.

I. Ôntem nihil aliud efle exiflima, quam tumorem terrae in

|% /I altum fe fc erigentem, radice terram tanquam pede tangeiv

I 1 tem. Extitifle montes ante diluvium uiiiverfale, innuit clari

Geneji< c. 7 . dum aquas fupra montes, quindecim cubitis e-

levatas fuifle tradit. Non omnes attamen in prima mundi produ&ione

liint creati, plurimi fucceflii temporis cfFormati. Reperiuntur Scriptore*

aliqui altitudinem mirandam montibus aflignantes, Caucafum, & A-tlantem deducentes ad lunam , fcd impoflibilitas rei patet ex fequenti-

bus. Exploraverat montes altiflimos Eraiofihenes geometricorum mftru-

mentorum adminiculo , nec excedere ftadia decem deprehendit in linea

perpendiculari: qux altitudo nondum tertiam panem unius milliari*

Germanici arquat. Pelion dimenfioni fubjc&us 4 Dicaearcho , teftimo-

nio Plinii, Olympus <i Xenagora , referente Plutarcho , nec decem fta-

diis altior cft inventus. Experientix veteri fubfcribit opinio rccentiorum

Mathematicorum, nam Gahlaus nullum montem extare ait, qui ad u-

nius milliaris Italici altitudinem perpendicularem accedat. Apud Hcve-

itum Silenografhta c. S. montes cuam pruna: alucudims non fuperant

, • dimidium

1

I

Digitized by Google

'

Di Montibus Carpatiis. . 99

dimidium milliare Germanicum, in linea perpendiculari. Quapropter

fi qux relatio de majoribus montibus datur, non de altitudine linez

perpendicularis, aft circumferentis, itineris amplitudine, intclligenda.

A ventate remotz plurimum hiftorix ilis cenientur efle 4 Trtmarcbi

»

in Meteoris, qux tradunt montes exiftere aliquos adeo altos, ut fuper

illos nec pluvias cadant, nec nubes, nec aves volitent, nec hominesaerem idoneum ad rcfpirandum reperiant, propter ejus fubtilitatem.

Audior graviriimus Francifcus Philippus in Epiflola ad Mazz.onium> Li-

bro Italico inferta, tcftatus cft fc ad Olympi montis apicem afcendiffc,

& in eo inveni(Te ventos, pluvias, aves. Cineres, atq; literas in Olymporcli&x poft facrificia paganorum , ope dxmonis fervatx fuerant ad an-

num alterum. Ex his infertur, mediam keris regionem nullos montesexcedere, quia illorum vertices omnes fpe&antur ejufmodi,qui vel nivi-

bus teguntur, vel grandine , fulmine impetuntur. Hxc przludii loco ad-

dudfa de montium celfitudine.

II. CARPATUS , mons eft Sarmatix Europ. Solino rupes Sar-

matix,pro varietate locorum , & idiomatum varia nomina tenens.

Inter alios montes verticem effert altillime, etiam Grxcis antiquis no-

tus : nomen a carpo feu frudlu metallorum adeptus, aut a Carpis Civi-

tate Baflarnarum , Speneri in Notitia Germania opinione. Idem Carpa-

tus, mons nivis Germanis eft, quia fert nives perpetuas, Hungaris Tar-

cxjsl nomine dcdu&o a derafo vertice: Sdavis Tatrj a Tartaris, quodTartariam versus protendatur. Poloniam, Rufium, Moraviam ab Hun-garia, A: Transylvania dividit: aft 4 Vorburg in Hifl. Imperii Romano-Ger

-

mania , illam duntaxat portionem montium, qux nunc Poloniam ab

Hungaria feparat , Carpatum vocat , reliquis partibus , Sarmaticorum,

Sudctarum., Afciburgii montium appellationem attribuens. Ejus fafti-

f

jia, juxta Neugebaverum in Fhfi. Pol. fpedlantur in diftantia viginti mil-

iarium Germanicorum, juxta Froelich-um in longinquitate triginta mil-

liarium; Varadini enim ea videri fereno cxlo quidam affirmant. Idem

Froelichius in Bib/ioth. Peregrinant. plurima curiofa , ftupenda, nec nonhorrenda narrrat de Carpato, hifcc vetbis: Carpatix rupes, afpcritatc,

& praecipitiis Alpes Italicas, Helveticas, ac Tyrolcnfcs, longe fuperantes

N 1 funt

Digitized by Google

IOO TRACTATUS ///. SECTIO 1.

Ium fcrc impervii, Sc nonnifi k naturi admiratoribus rariflimfc petit»

Ego ut incidenter hxc referam, an. i6ij. menfe Junio, fabJimiratem

montium horum cum duobus comitibus experiri volens, ubi ckm ir»

prinu rupis vertice, magno labore me fummum terminum adccutum

ede putarem , obtulit fc fc alia multo altior cautes , ubi per vada , eaq;

vacillantia faxa(quorum unura fi loco a viatore dimoveatur, Sc con-

vallem versus dejiciatur , aut volvatur, aliquot centena decuplo majora

fircum rapit, Sc quidem tanto cum fragore, ut illi metuendum fit, ne

•otus mons corruat, eumq; obruat)enixus edem, iterum alia fcblimi-

or prodiir ; atq; ita aliquot minores vertices, quorum pofteriores, fem-

per anteriores altitudine fuperlrunr, per totidem convalles, 1'ummo

viri periculo emetiri coadhis fum, donec ad fupremum cacumen per-

venerim. Ex montibus declivioribus cum in fubjedas valles arboribus

confitas profpexidem, nihil mfi obfcuram nexdem , aut caeruleum quid

oblcrvare potui i mihiq; videbar fi de monte caderem, non in terram,

fed refta in caelum me prolapfurum. Nimia enim declivitate fpccics vi-

fibilcs extenuati & hebetati fuerant. Dum vero altiorem montem pe-

terem,quafi inter nebulas deniilfimas harrebam. His (uperatis, poft a-

liquod hori intervallum , cfim jam non procul k fumino vertice ellem,

quiefeens animadverti iis in locis, ubi mihi antea videbar intra nebu-

las hxfide, compa&as atq; albas fe fc movere nubes, (upra quas per

aliquot milliaria, & ultra terminos Sepufi, commodus mihi profpcdkus

patuit &c. Explofi in fiimmirate felopetum,quod non majorem feni-

tum primo prifemlir,quam fi bacillum confregidem, poft intervallum

vero temporis, murmur prolixum invaluit, inferiores montis panes,

convalles, fylvas opplevit. Dcfccndendo per nives annosas intra conval-

les, cum iterum lclopetum exonerarem, major Sc honibilior fragor,

quam ex tormento capacidimo exoriebatur ; hinc verebar ne totus

mons concuftus mecum corrueret: duravitq; hic fenus per femiqua-

drantem hori, ufq; dum abftrusidimas cavernas penetradet, a quibus

afer undiq; multiplicatus refiliit. In iisdem montibus cxcelfionbus, vel

media xftate ningit, grandinatve, dum in fubjnfta planitie pluit, Sc

hoc ipfum experiebar. Nives diverferum annorum cx colore & cortice

dignofei

Digitized by GoogI

totDe Mentibus Carpntiis.

drgnofci poliunt. Alrer fpcdavit in faftigio montis luxifle folem , effb-

olle amamam fereniratem , in partibus declivioribus eodem tempore

pluviam cecidilTc non modicam. A Scriptore latente fub nomineStmpl.ctfsimt Ungerict, Ct Daciam harc funt relidi notitiae. Ex Hungaria

quinque pertracti curiolitate, Carparios ut luftrarent montes, baculis

chalybe munitis nixi ibant longo itinere per clivum arduum,per faxa,

rupes, reptarunt labore maximo ad culmen monas vocati -^v«/,Germa-

nis Grofvatter, c quo longe latcq; porrrda terrarum fparia, nebulae an-

te fubjtdam planitiem (pedabantur. Ibi inflata ab uno hdula perculit

aures nimio lono: canes cuftodes gregum inferiils, quories latratum e-

didifle auditi, toties valida echo horrorem incuderat. Vcnros etiam me-dia xftate acerbiores, frigidiores fenties: nives in nonnullis locis lique-

Jcunt nunquam, fed nigrefeunt, arq; in vermes abeunt,qui in conval-

libus numeronflimi. Rupicaprae de laxis pendulae cornu uno, pofteriori-

bus pedibus fe in altum nituntur tollere ; ad exonerati (clopeti fonu

m

nunc arcendcre , nunc cadere vifx. Frequentes urfi, & equiferi vagantur

per declivia, herbx cxcrcfcunt varix. Per rubum opticum, triginta milii-*

aribus Germanicis remota Cracovia, in fpecie majoris arcis eft obfer-

vara. Lacus bini occurrerant,quorum unus alit pifciculos cum viridi-

bus oflibus, aculeis armatos frequentibus. Haudus aqux vetitus eft a

dudore. Apex montis tenet cftormata de laminis reconditoria nomi-

num, cognominum,patrix vifirantium, fimul cum anno, dic adven-

itis. Montes Tartari, per contradionem Tatri, cxcclfitare certant

cum altidimis quibusq; montibus non tantum Europx, fcd etiam totius

orbis; abundant feris, & avibus, prxfertim damis, urogallis, atraecni-

bus , metallis variis. Inveniuntur fubinde virgulx nativi auri purimmi,

magnetes, cryftalli, adamantes. Sxjent-Ivarn in Curtofis M fcellaneis. Devirgulis auri 1'ponte c petrarum rimis enafccnribus , innuit & in Menso-

rabii bus Hungaria idem Scriptor. Aurum foflile ex eodem mon-te profertur

,quod ftatim eft fiium. Aurum purum foflile in lapide fer-

ri, in filice duro candido, in lapide Armenio, item ramenta auri ibidem

inventa. Gefnersss de Foftltbus. Aurum fcintillis lucentibus ritidum

atq; imbutum, adhxrcns lapidi c^rulco, & lapidi filTJi, datur in Carnato.

N j Fabaes*

Digitized by Google

MI TRACTATOS 111. SECTIO 1.

Fabricius de Metallitis Rebus , Cr Nominibus. Quemadmodum b-

snnigenis metallorum, mineralium, aquarumq ; Ipeciebus fetus eft Car*

patiis, ita quoq; fontes, nec non thermas innumeras prodigiolis vir-

tutibus refertas, ubi q; locorum paflim producit: Pyrophylaciis fnbtus

ltrenue natur* machinationes urgentibus. Kircherus in Mundo Subterra-

neo. Mirum eft, in altitudine lumma Carpati reperiri ingentes la*

•us, quorum maximu$ , Oculus Maris appellatus, in eo fragmenta na-

vium confpiciuntur. Szjcnt - Ivany m Curioju Mifceltaneis. Credibi-

le eft, inquit Retnzjrr S. J. m Metcorologia, has naufragiorum reliquias

•cculto fubterranco meatu illuc deferri. Latus Carpati unum «p-politum Meridiei, eft in Regni Hungarici poffellione, fecundum ver*

linn ad Septentrionem, fundum intrat Polonicum. Hoc latus ultra No-votargum Magora, ultra Druzbakum Krtpak, ultra Gorlicios BefzJcid

denominatum. In Capitaneatu Novotargovcnfi , lacui rotundo, accolis

Oculo Maris li quid leve injicitur, fupematans ad medium trahitur, ac

abforbetur. Praeter fontem, de quo effluit lacus, vorago latet trahens

» projecta in profiindu, limul cu aquis.Eminent rupes eidem Oculo Marisimpendentes

,qu* c longinquo alpicicntibus , Monachum fedentem

exprimunt; ideoq; cognomen obtinent Monachi, Mnicb Skata idio-

mate partio. Prominentes cavitates, aliaeq; rupium partes ita manent

dilpohr*, fenfu Scbotti Magia, cr Artis Part. i. /. 4. ut fub certo, ac.

determinato loco incurrentes in oculum , certa fimulacra rerum repr*-

fentent. Vel eft projedlio optica mera in oculos, fortuita lucis & um-br* commixtione, lapidisq; colorum proportione expreffa. In eo-,

dem Capitaneatu, lacus quinque cum aggeribus a natura formatis, mon-tium incumbunt lurnmitatibus. Devolvitur aqua ex lacu primo ad fe-

cundum , ex fecundo ad tertium &rc. ex ultimo delata impetu magnoefficit Btatu flumen. Mons de Carpatiis unus di<5his Ofirzjt , lub

tcrr.pus dislimitationis faci* cum Tureis, regnante Joanne 1IL. cecidit,

diffolutusq; apparuit. Solent montes lubliderc exelis fornicibus faxeis,

vel aliam ob caufam fatifeentibus. Singularia c*tcra Carpatiorum

montium, ex Defcriptionibus Alpium editis, facile colligi poterunt.

» • SE-

Digitized by Google

**)(>(**" '• >0 |

SECTIO II.

DeMONTIBVS BIESCIADICIS, & ALIIS

'

SVBLIM10RIBVS.I. TÔloni» montibus prcpe ubiq; cin&a.Gctofretius in ^rchontol.Co -

jT fmtca. Ex ea parte, qua Hungaria, atqj Valachia adjacet Polo-

nia montofa eft, Minor Polonia tota fere in montes adurgir.

Varfevtctus de Origine Nominis Polonia , Opalehski in Defenfa Polonia

contra Barclaium.

II. B1ESCIADI MONTES, Modra , Turna, IVapicnna, appel-

lati lingua vernacula. Scriptoribus exteris lunt ignoti. Cromerus Polonia

/. i. Caipatici montes Moraviam versus tendentes dicuntur albi,

Poloniam versus Totry, Rufliam verius Biefcidii. Sxjmt- Ivany S. y. in

Curiojis Ahfcellanets. In Biefzj.zjad montibus, eorumq; incolis, Bes*

sorum nomen etiam nunc retinetur, quos PtoUmaus in Sarmatia Eu-

rop. dclcriptionc ponit ad Carpatum. Brofcius, Sarnicki tn Chorographia

Veteris Polonia. Alpibus, & Pyrcnais hi montes non impares.Opa-

Ithskt in Defenfa Polonia. In eorum vertice fitus cft lapis Rutheni-

cis inferiptus literis, a Leone Duce Rufliae quondam locatus, limites

Regnorum Polonia, & Hungaria exhibens. Infignes fluvii mde orti

Dmefr , San , Snr , Cijfa conlurgunr. Dlugoffus PJi/t. Pol. I. 4.

III. BAB1A-GORA abundat arboribus, plantis, radicibus nontifis alibi. Vertex illius lacu perfunditur, aquisq; limpidis de petra e«

rumpentibus. Nonnulla rupes colore Gagatem exprcfliflc videntur. Ve-tula denominatio inde nata traditur elfc

,quod ibidem rupes fpeciem

iratrisfamilias ftipata ovibus reprafentet lpcdantibus ex loco deter-

minato.

IV. PILSKO in Zivecenfibus bonis notabilis cft altitudinis, Po-

Joniam difterminat a Comitatu AxvcnIL Ibi Cracovia nulliaxibus de-

• ' cen»

Digitized by Google

»04 TRACTATUS IU. SECTIO IT.

ccm Germanicis didita fudo caelo fpedlarur. Mediano fere diem itineri

dederam, per lylvas,praerupta, tesqua, laxorum alperirates elu&ando

ad verticem, in quo dulcium aquarum fcaturigines videram, in xfhi

Julii, auram frigidam , ventosq; lenieram. Hic, &c in aliis montiumjugis, a primo vere, ad D. Michaclis Archailgeli diem, pallores nume-rofis gregibus ovium , caprarum invigilant , fola mafsi la&is cocli, nec

mon Iero contenti absq; pane.

V. PASIERBIEC mons Palar. Craco. Salamandram tcrrellrem

habuifle narratur , nec difficile creditu , fi in Stiriae montibus reperitut

frequentius; a Raio in Sjnopfi Method. Animal. Quadrup. ita dcicnpta.

Lacerto viridi fimilis, caput & ventrem(qux cralliora funt

) fi excipi-

as. Caudam fert breviorem, colorem nigrum maculis rubeis inquina-

tum. Juxta alios, ell quadrupes animal, nigrum, luteis maculis rclpcc-

fum, incola locorum frigidorum ac humidornm, fontium limpidorum

amans, ideoq; divilum a nonnullis in aquaticum,& terreftre. Quod Sa-

lamandra fine ullo incommodo in igne vivere polfit a vulgo creditum,

verum a do&ioribus ell refutatum. Fabula ell, ait Ktrcherus,quod in

igne fit incorruptibilis , nam nullum animal in igne valido fine fui cor-

ruptione potcll exillere. Idem Sc FranzJus in Hift. Animal, tradit. Ex-

perientia probat Grcvinus in Venenis., quod exuratur admota igni. Eli

tamen, fecundum Kirclxrum in Cbir.a IllnUrata , frigidifliini ac humi-

dilfimi temperamenti, totaq; quali ex mucore conllituta, carbones ac-

ccnfos nimia fua humiditate , (eu ( ut alii volunt)liquore c fubcutancis

porulis prorumpente extinguens. De animali dido, qui plura node dc-

fiderat , IVurffbainu Salamaudrologiam confulat. Montes enumera- •

ti, aliiqi pluies luis lacubus parvis, praeter pilees infolitos, etiam mon-lira marina continere divulgamur, ltd hic fides non facile ell adhibavd3, nam Ipcdlra poterant interdum obverfari. Calendarii five progno-

ftici loco, iidem montes oblcrvantur, indicia ferenitatis futurx, vel tem-

pcllatis delumuntur : falligia enim nebulis dellituta amarnam carli faci-

em pollicentur, caliginofa minantur imbres.

VI. In VAVEL monte laxeo ad Cracoviam, videntur etiam in

hanc diem plurcs Ipecus aut. caverna:, in quibus Draconem magnitu-

dinis

Digitized by Google

Ve Montibus variis

.

*, io;

dinis niiTxbabitAfTe, & loci incolas magnis affeciftc incommodis, lite-

ris Sc fama cft vulgatam. Dlugojfus Hifi. Pol. I. i. Grande eft an-

trum, ac sftivo tempore frigidum , in cujus introitu vinum Sc cercvi.

lia propinatur. Illius incola erat Draco , a quo caverna etiam hademisDraconis nomen retinuit. Cellarius tn Defcript. Regni. Pol., ex Itinera-

rio Baronis de Moersperg.

VII. MONS CALVUS fivc S. Crucis in Palatinatu Sandomiri-

enfi excclfus,pxnc alliduo frigore rigens , frequentes nives, nebulas,

pluvias producens , fcaturientes plerisq; locis habens fontes. Famofifli-

ma quondam, fi veteri & vulgatx allcrtioni ftandum eft, Cyclopum

( hoc ingentes acervi lapidum ex arce, quam monti olim iidem im-

pofuerant, teftantur) nunc vero Rcligiolorum Divi Benedidi cft habi-

tatio. In illo monte S. Emericus Filius S. Stephani Hungariae Regis,

Mjgcislai Ducis Polonix nepos, portionem notabilem Dominici Ligni,

Parenti fuo a Grxcorum Cxfarc pro munere magno transmilfam depo-

fuit, Angelica vifionc admonitus. Dlugojfus Hifi. Pol. I. i. Tcfta-

tur Hiftoria Cxnobii, quod -Montem calvum incolebat antiquitus fe-

mina quaedam opulenta Sc fortis, quae poft hoftes devidos Dianam fe

efle publicavit, cultuiq; expofuit populi; fcd Deus ultor fuperbix Ar-

cem cum illa , totoq; famulitio, fulminibus petiit ac diflipavit. Idem lo-

cus in periculis gravioribus alylum Polonis nicrat, idcoq; triplici vallo

c lapidibus ftrudo eft circumdudus. Succeflu temporis Dabrowka Mic-

cislail.Confors Sacellum ftruxit honori S.S.S. Trinitatis dicatum. Kwiat-

kiewici. Ord. S. Benedicit de Ligno Sacra Crucis , Rujfnus in Hifi. Sacri

Ligni. Tribus idolis fublatis Lada,Boda,Leli, Crux Chrifti pofita,

Tcmplumq; eredum cum Monafterio. Szsz.jgielski in Aquila Polono-

Bencdstttna. itdes Sacra a Boleslao Chabri Rege primo Polonix, an.

joo<>. ereda eft, tefte infcriptionc. Cernitur Templum , Sc Mo-nafterium fere milliaribus decem, adeo mons in rupe eminet. Et fi quis

turriculam fcneftratam Monafterio altiorem excitaret, in qua lucerna,

vel lampas nodu arderct jugiter, certe leco illi majorem admirationem

pareret. Spcdarctur lumen illud, exiftimo, per quindecim Sc amplius miLliaria. Sarnicki in Defcript. Polonia.

. . .O VIII.

Digitized by Google

TRACTATUS III. SECTIO II.io6

VIII. CHELM in Terra Siradienfi mons rotus faxeus, villae fui

nominis fuperjacens, non longe ab oppido Prxjedlorx. , tanta altitudine

eminens, ut Sandomiria , Olfztinum, Miechovia, Czeftochovia, Petri-

covia, Calvaria, & plura oppida, ex eo, clara dic Ipe&enrur. Ecdcfiam

habet impcnfis Comitis de Skrzjnno muraram : feptcmq; foflis profun-

dis cir&us efle videtur. Dlugofm Uift. Pol. I. i.

IX. Arx ad Leopolim in monte pofita, fereno cxlo, poft de-

cem milliaria Germanica cernitur. Secundus mons priori adflrus aequa-

lis fere eft altitudinis. Braunius tu Theatro Practpuarum Urbium, Roth in

Afemorabil. Europa. Mons Sola in Ducatu Ofvccimcnsi fal gignit, 8c

filios emittit gurgites. Dlugo/fus Hili. Pol. I. i.

X. Mons, ad Szjtrawka pagutn diliantem milliaribus aliquot

Miedzibozo, continebat lapides figurx globofx. Alter mons in Podolia

ad Tyram fluvium, cjufdem forrax lapillos traditur ferre. Et ad Lempo-

lim, olim c montibus arenosis Templum S. Crucis versus eminentibus,

copiose eruti lapides tormenta bellica, bombardas majores, & minores

intrare potuerant.

XI. In monte quodam Palatinatfls Kioviensis,non longe remoto

i Btata- cerkiew,zn. 1631. Cofaci Zaporochiani agentes iter audierunt

quasi clamores maximos hominum , illisq; territi propius verebantur

accedere. Seposito timore aliqui dum appropinquant , c divifo monterivum coloris (anguinei effluxifle

,globos evolafle intuiti. Ad veritatis

documentum , unus globus Varfaviam miiliis, ex materia fpifla bitumi-

nofa, pici afEmili concretus, odoris fulphurei. Rofz.yhski in Difcurfn

impreflo de hoc Prodicto. Tres in Perfla montes it Clemente Alexan-

drino Stromat. I. 6 . Ionum mirabilem edunt ingentis turbx hominumpugnantium , tumultuantium , & triumphantium. Caufa naturalis illius

foni 4 Kirchero in Phonurgta Nova affignatur. In cavernosi atq; petrosi

snontis canales irrumpit ventus, ubi coar&arus, nec non illiius di&os fo-

nos progignit.

XII. In Civitate Rohatinensi Palat. Ruflix, an. i6jo. die S. A-prilis , ipsis Feftis Pafchalibus , ante bellum Bcreftecenfe cum Cofacis,

inons ptxaltus ex uno in alium locum diflipatus fc transtulit. Krafuski

S. J<

Digitized by Google

De Montibus variis. 107

S. J. in Regina Ptloni* Alatre DEI MARIA. In Rudia, quas Po-

lonicae ditionis eft, mons cum ftrepitu magno fubledit, enata palus pro-

fundiflima, quae late rcftagnaverar, an. 1670. Referat in Continuat. Cro-

nu Laurembergtam. VENEDICI MONTES * Ptoltmao l. 3. c. j.

positi in eo traClu, quem antiquitus Venedi, Taciti xvo, /Eftii colue-

runt. Non procul a Chrono fluvio eosdem (latuit Spener in Tabui. Ce0.

graph. memoratu miniis dignos ccnfendo : collcsqj verius, quam mon-tes appellando.

XIII. Metalliferis montibus plurimis donati fumus \ natura, (ed

de iis fodilia rarius funt deprompta, imo propter culturam agrorum

continuam atqj fedulam , neglecta. Sereniflimus Rex Auguftus II.

in Literis Univerfalibus ad Status Regni datis, inter alia significavit,

quod novae m ineras aperiantur. Mons prope Sandomiriam, di&us

Kamihska gora,cx indiciis multis infra enumerandis videtur efle metallo-

rum ferax. Allati mihi ex eo &c Fluores breves , candidi, pellucidi , (ex-

anguli, cry (lallo similes inclusi lapidi duriori: oftenla alabaftritis (eu

imperfecti marmoris albi fragmenta, casteraq; rariora. In Volhi-

nia circa fluvium Ikwa propiorem Cremeneco,c gleba permifta cretae c-

ruuntur globuli minent argenteae, quantitate juglandis. Eorundem glo-

borum notabilis cumulus repertus eft in IVifmowiec oppido , dum no-

vus puteus ( non ita pridem)foderetur. Venas metallicas, juxta A-

grtcolam de Re Metallica, Cardanum de Subtilitate traAantem, (equentia

produnt indicia. Primo, dum pruinis omnes campi canclcunt, (ola fac-

cunda loca metalli, libera ab illis manent, quia calidi , sicci & acres ha-

litus metallorum, nives non tolerant. Secundo, folia arborum mineris

(upernalcentium livida, vel fubcxrulea tempore veris confpiciuntur, ra-

mi nigrore inficiuntur, propter eolclem halitus adurentes. Tertio, co-

lor montium, lapidum, tetrx, viridis fit ab xre, niger ab argento, &auro, lividus a plumbo, ac ferro, luridus <t chalcantho, cinereus, ob-

fcurus a fulphure. Quarto, si monti metallum fubeft, attriti lapides re-

dolent fulphur compositionem metallorum ingrediens. Quinto, in mi-

neralibus locis terra, & lapis gravior eft, quam in exteris, ob inclusi

.metalli pondus. Sextii , si aquae odorem , aut colorem extraordinarium

0 1 ferunt

Digitized by Google

TRACTATUS tl. SECTIO II.iof

ferunt e montibus, fignum miner* eft, multi) magis si ramenta me-talli fecum volvunt. Septimo, rim* fiunt in montibus k metallorum fpi-

ritibus. O&avo, ignes emicant no&u lupra mincras, nam fulphur mul-

tum exhalatur, & inflammefeit. Noni), fteriles montes habentur pro

metallicis, nam poft humorem intus abfumptum, nequeunt prodire

piant*, &c si nafcuntur, ab halitibus noxiis exsiccat*, cxuft* intereunt

XIV. Siquidem Echo inter montes, rupes, fpduncas &c. degit

(toties refponfa dare parata, quor.es expeditus es dicere )

nonnihil dc

illa hic eft referendum. Significat foni repercudjonein sive reflexionem,

tunc enim fit, quando fonus diffufus per medium , occurfu alterius cor-

poris tendere ulcra prohibetur. Corpora amem ad refle&endam vocemidonea debent efle dura, concava

,quia talia acrem ad fe appulfum non

diflipant, verum remittunt integrum- Quod aliquando eadem vox red-

ditur pluries, multa corpora loco disjun&a faciunt, qu* fpecicm foni

reflc&unr. Diftantia autem eorundem corporum efticit, quod aliquan-

do plures, aliquando pauciores iyllab* redduntur : nam quando corpus

refle&cns longius diftat, tardius ad auditum reflc&itur fonus, sicq; con-

tingit , ut integra (ementia poflit aliquando perfici , antequam ad nos

redeat (onus. Echo in Palarinatu Cracoviensi, prope pagtim Ea-nt om , aliquoties verba non diminuta auribus invehit. AdCracoviam, in

loco a silicibus dufto Krzemioniu , 8c prope Arcem Ravenlem, integra

commata iemel rrtert. Intra Arcis aute muros, fi ex loco determinato voxemittatur, decies, vel duodecies repcrcuflu multiplicata redit. Recipro-

catio ifta accidentalis eft, propter concamerationes, fifluras, vacua, plu-

rimum enim dcfolara ibi fpedlantur conclavia. Quod viciniores UrbiGraudento montes, voces feptem pro una rcftituanr, experientia mul-

torum probatur. Srrzefzkoviciis in Majori Polonia aliquoties reful-

tat (onus. Idem evenit inter alios montes , colles , rupes,prxrupta

,

convalles , fylvasq; noftras. Frequenti (fime tamen ibidem aer percuflii»

voce, in corpus iolidum concavumq; delarus, ab illo vi depulfus duin

redit, ipfa itione , & reditione imbecillior fadtus, ramum extremas vo-

ces, vel fyllabas reddit. Jam ex montibus defeendenti ad camporumplanitiem , decurrunt aqux, qu* dc locis editioribus firpius delabuntur.-

TRAr

Digitized by GoogI

*m k ){'*»'

? *»

TRACTATUS IV.SINGVLARIA AQVARVM EXPO-

NENS.SECTIO I.

DePONTIBUS MIRABILIBUS , AQUIS BITU-MINOSIS, LAPIDESCENTIBUS, PETRIFI- •

CANTIBUS, EBULLIENTIBUS.

FOns,eft aqua c terra jugiter exfilicns,vel, eft caput aqua: con-

tinuo fcaturientis ex abditis terrae venis. Originem fontium

,

& fluviorum omnium exiftimat Arifloteles efle aerem fubter-

rancum vaporofum, in aquas frigore addenfatum. Oppofue-

runt fe plurimi huic opinioni, negaruntq; lolum aerem ranffimum fuf-

ficerc perennitati tot fontium, atq; fluminum. Oporteret enim tempore

brevi, totum p«nc elementum heris in fubterraneas cavernas defluere,

ut perpetui convertatur in aquam multoties here dcnfiorem. Veterum,

reccntiorurr.q; Audoruni aliqui funt fufpicati, vim magnam imbrium*

nivium folutarum, aquarum, recipi in cavitates fubterraneas, unde fen*

fim tanquam ex clcpiydris, fontes, flumina, putei, per meatus anguflos

fcaturiunt. Sed & ifta fententia refellitur primo hac ratione, quia vix

aliqua pluvia ultra decem pedes madefacit rerrarn: fecundi, quia ple-

riq; montes rupibus funt obdu&i, proinde pluviis, aquis minime per-

vii, qui tamen emittunt fontes: tertii, quia pluvia nequit fufficerc tot,

tanrisq; fontibus, potiffimum ubi decidit rarms.Tandem Scriptura Sa»

cra EccUftajl* c. i. v. non ex here, vapore, pluvia, generari flumina

tradit, led cx mari: Omnia fitamna intrant m mare non red m-

O j> dat:

Digitized by Google

. » 1« TRACTATUS TU. SECTIO /.

Waf: ad locum , unde exeunt flumina , revertuntur ut itefum fluant. Hoceft, quidquid aquarum terra ex fluviorum oftiis in mare emifit, iterum

'icapit i via occulta etenim aqua maris folet fubirc terras, & in curfii

per anfra&us multiplices, arenas, argillas colata, deponere faUedinem,

arq; amaritudinem. His admiflis, non negatur, fcarurigincs temporaneas,

torrentes ex pluviis, nivibusq; refolutis originem ducere, perennes fluvi-

os acccflione earundem augeri: imo ultra ripas propelli, cum ftrage ma-xima (egetum, &lylvarum. Oritur qusrftio curiofa hoc loco, quomodoaqua derivata ex mari,afccndat in tantam altitudine? fcatebras in mon-tibus eminentiflimis efficiat? cum tamen mare relpe&u terrx partiurti

exiftat depreffius, aqua naturaliter non afccndat, machinis artificialibus

natura deftituitur. Varia caufa afccnfus hujus aflignatur a variis. Aquammaris D. Bafllihs a Spiritu movente interius , ad fcatebras (ursum pelli

arbitratur; D. Themas cenftt, aquam fontanam vi ftellarum trahi ad (u-

periora : Albtrtus M. adferibit vaporibus in cavernis terrae elevatis, quodaqua atraharur, furfumq; efferatur. Omiffis hifce fententiis Schottus

S. y. tn Anatomia Phyfico - Hjdroflatica Fontium, ac Flumi. ftatuit pri-

mo, aquam marinam afccndcrc ad juga montium, fontium ora, vi attra-

6tiva terrx; fecundo evaporatione, & quafi diftillationc; tertio vi inclu-

fi fpiritus intrii meatus terrx;quarto aeftu maris Sc flu&ibus; quinto

motu naturali: nam maris fuperficies fuprema in locis plurimis altior cft

(caturiginibus fontium. Ex Au&oribus receptioribus Retnzjer S. y. mMeteorologta

, triplicem cauiam alcensus aquae pofle ellc alleruit. Pri-

mam, ignes fubtcrrancos, quibus aqua vaporatur fursum ad terrx fu-

perficiem,per cujus naturale frigus addeniata in terram iterum redit

,

ficut videmus in alcmbicis. Secundam, terrae ficcitatem, qux aquam fu-

git inftar /pongiar , locisq; reddit cminentioribus. Tertiam, pondus in-

cumbentis ipfius maris, aquam ex fe profufam in canales fubterrancos

cogens fursum afeendere. Clarius proferam,cum globus terrae fit rotun-

dus, Sc aqua: marina: magna fit copia, magnumq; pondus, facile poteft

per venas terrz, fluentes aquas in alnilimos montes pondere (uo pro-

trudere. Sententia quoq; Kircberi tn Itinere Exflatico //. intra viiccra

terrz, m locis variis,prxlertim intra montes (

c quorum verticibus,

vd

Digitized by Google

i

1

De Fontibus Mirabilitas. mvel lateribus latices fontani manant) varia exiftunt aquarum concepta-

cula, difpofita vcluti fubtcrranci quidanvlacus. Ad hxc conceptacula b

maris fundo, per terrx femitas, canales quidam ducuntur, ex concepta-

culis ufq; ad fontium fcatcbras canales alii deducontur.Cum igitur qui-

busq; horis maris aflfluxus ac refluxus contingat, &r in affluxu, aquas ac-

cedant ad lirtora, in refluxu a littoribus in altum refluant, ibidemq; in

molem ingentem accumulentur, moles hxc aquea fubje&os flbi per-

pendicularitcr, femperq; plenos canales premit, 6c contentam aquam,

Yiolcntet in eadem conceptacula exprimit, eaq; implet. Hxc impleta

effundunt aquam antea receptam intra canales alios, usq, ad fontium

fcarurigines denvatos. Idem KirtherusMundi Subter. I. j. Hydrophylacia

naturx fuse deferibir, atq; delineat.

II. FONS ultra Civitarem Crofnam, prope Icxjmiec pagum(forfan lu/omcz

)

formx quadratx, odoris fulphurei, faporis exhibentis

fuccum citrini modicum. Crefcit illius aqua dum luna crefcit, dum de-

ficit, diminuitur, femper aflluit cum notabili fonitu interrupto, qua-

lem exhiberent lapides, fi unus poft alium deturbaretur; aft nunquamfiiperat labra lux cifternx. Tylkowski Pbyf. Curi. Pan. 9. c. $4. Fons

alter <1 prxfata Urbe femotus uno milliari , in fundo villx Turafz.oivka

ebulliens , augmentis Iunx ac decrementis notabiliter conformatur. In

Palatinatu Cracovienfi fons cum ftrepitu magno excurrens afeendit

in plenilunio, defeendit in Iunx deliquio. Infindito utiltt Pertyrinannbus

Galltcc edita. Prxdi&i fontes xftum marino fimilcm pati videntur,

nam modo intumefeunt, modo fubsident. In convalle Carpati nonprocul a Cracovia erumpit fons, cujus aquis maceratum ferrum, moxlemel, iterumq; fofiim , & in ea reftindum mutatur in xs Cyprium.

Dmothus Normamus de Ritui, cr Fallis Alemorabilibus,

f

radianum ad-

ducens. Et intra montem Smolnicenfem Scepufii Regno Hungarixfubje&i, puteus datur, ex quo vitnolata aqua mutans ferrum in cu-

prum hydraulici machini trahitur. Qui illius occlufi putei epiftomium

certo tempore extrahit, de vita graviflime periclitatur, ideo pro fufee-

pto officio, nova velle a Prxfecto donatur. Froelichius w Btblioth. Pere-

pinanttum , Agricola citatus 4 Cardano SubtiUt. I. 6. Porta l. 5. Adeandem

V

Digitized by Google

m TRACTATUS IV. SECTIO 1.

eandem Smolniciam aqu® ferrum erodunt,qn* minora funt ferramen-

ta exeduntur, folea ferrea equi confutuitur intra viginti horas. Non eft

dubium autem,quod aqua vim iftam a venis metalli trahit, prarlcrtim

a pyrite, vulgo marcafita. IVernkerus di Admirandis Aquis Hungari*.

Tanquam rem fibi expioratillimam Urz.mdovius m Herbario Libro nar-

rat, quod in Polonia trans Civitatem Soncium fit intra rupes aqua, hanc

fi quis extra illud territorium tulerit, tonitrua, fulgura, pluvi®, tempe-

ftates excitantur, homines inficiuntur. Tylkotvski Phyf. Curi. Part. j. de

Meteons. De aquis procellas excitantibus, etiam Majolus in Collo-

quio. 11. ait. In Hiberni® Momonia, juxta Cafvsm tn Mineralog. fons

ab homine tactus mox caelum ex fereno verrit in nubilum, largum pro-

vocat uubrem. Idem narratur de lacu Scafagiolo in Apcnnino, qui cir-

cumfufum acrem in nubes cogere, procellam excitare eft vifus. Prarte-

rea, tefte B/tcone in Hifl. Natur. o~ Experiment. m puteos quosdamDalmati* dejcchis lapis , tcmpeftatum eft caufa. Allignatur ratio natu-

ralis a multis,quia aqua commota evaporat facilius, materiamq; di-

dis meteoris fubminiftrat. Ad opera dzmonum referuntur ab aliis effe*

£tus ejusmodi, fi levis fit aqua: commotio, fi non proportionata tem-

pcftas vaporibus, fi fuperftitiones admifccantur &c. In Scepufio

juri noftro fubjc&o, quzdam aqu® ferenitatem limpiditate, intemperi-

em caeli, facie turbida, infufeata pronuntiant. Nec defunt aqu® fa-

tidic® (eu futuri quafi przlagz, villani quippe obfervando fontes ple-

rosq; , vel flumina, vaticinantur de agrorum ubertate, aut ftcrilitate. A-bundantia aquarum etenim portendit fecuturam fertilitatem, dum terra

regionis alicujus ex natura fua nimium arida, fubterraneo humore indi-

get, qui tunc large communicatur. Alibi copia tquzfterilitatem pollice-

tur, dum ad humidum naturaliter folum multi humores confluunt, quia

tunc (emina, atq; fruges deftruunt, putrefaciunt. In Bonis Kon*

kolnicensibus Archicpifcopatus Leopolicnfis.anno 1614. perennis fon*

& copiofus in villa Bybel intumefccns in fublimc ex alveo , retrorsum

Orientem versus fex horis fluxit, cum alias per declive ad Meridiem

labentur, fundumq; totum Konkolnicenfcm irrigaret, ac pilcinas mul-

tas, Sc molas aquis impleret. Spe&arunt incolx &c admirati funt, fpc*

darunt

Digitized by Googl

De Aquis Bituminofis. i x 3

ftarunt Sc multi alii. Scrobijfovius ia Vitis Archiepis. Halicien. Cr Leopo

-

lienfium , Lorencowicz. S. J. in Coneion. Funebribus. Singulare cft,

quod in profundiffimis Salis fodinis Vielifcenfibus prorumpit fons a-

qux dulcis. Hauttville in Relatione HiSlorica Polome. In Podolia

penes pagum Krzjwczje, fons cum impetu tanto fpe&acur de petra e-

manare, ut ad notabile fpatium in terram non decidat.

III. Fons fub numero antecedente, primo loco politus, accendi-

tur in cifterna, neq; extingui poteft , niu bene tota aqua turbetur.

Flammam concipit, quia admifeetur bitumen, quod & in aliis vicinis

fontibus innatat copiofius crcfcente luna. In eodem montano tradtu

fons alter pariter inflammatur, aft aqua fumpti ex latere fuffocatur,

quia in co caret bitumine. Tylko-wski Pbjff. Curio. Part. 9. c. 34. Item

fons unus penes villam Gtowienka

,

fecundus Turafz.owka viciniorem

Urbi Crofncnfl, igne corripitur, propter rationem jam allegatam. In

Palatinaru Cracoviensi Mons Admirabilis appellatus, herbis, floribus

aromaticis ac odoriferis, quercubus annofls,pinis , abietibus refinofis

obfitus , fontibus tam dulcibus, quam falfis fcaturiens, divertis metal-

lis, ac mineralibus famis, in cujus medio, fcaturigo quzdam aquz lim-

pidiffimz, cum ftrepitu ac vibratione notabili exfurgit , cum lunz au-

gmento ebullitio fcu turgefeentia intenditur, cum decremento remittit.

Limus in fundo fontis fubfldens, fcabiei, arthritidi, paralyfi , fimilibusq;

pertinacibus affectibus, medelam adferre dicitur. Aquz odor intra fcatu-

riginem fragrantiffimus & maxime balfamicus obfervatur fapore, la&is

zmulatur fuavitatem,

prztcr vim medicamentofam,quam diversi

equorum morbi experiuntur, homines quoq; modd per alvum , modoper urinam evacuat , ita tamen, ut quos non flarim commovet , alacri-

tatem nihilominus & robur singulare inde percipiant. Hinc ipsius acco-

lz vix unquam morbi cujufdam patiuntur infultum , fed longzvi valde,

ad centum, & centum quinquaginta annos evadunt. Longius transuehi,

& sine ulla corruptione diu fatis confervari poteft , evaporata bituminis

nigricantis fperiem exhibet, ulceribus recentibus ac vetuftis valde falu-

tarem. Nullo frigore hyemis coalcfcit intra natales, imo quod mirabile,

a face propius admota inftar fubtiliUimi fpiritus vini exardefeit, ut flara-

P ma

Digitized by Google

TRACTATUS ir. SECTIO /.»*4

ma fuper aqu* fupcrficiem, inftar bullarum agitetur & fubfultct: idcoq;

fons ifte, ignis fatuus dicitur. Atq; hic quidem ignis fponre fua nunquamextinguitur, nisi (copis percutiatur, quemadmodum ante annos circi-

ter triginta quinque, cum accolar acccnfuu*reftingucre negligercnt,pcr

cataractas (ubterraneas fensim ptogrediendo, radices arborum, &: cumhis totam*Vicinam (ylvam in cineres redegit, per tres fere annos durans,

antequam perfeCtc fufFocari pollet: a quo tempore publice etiam ex-

cubiat funt conltitutx, quae frivolas ejusmodi acccnsiones impediant.

Dum autem aliquantulum flagrat hxc aqua, multum fui impetus de-

ponit, intra quatuordecim dies recuperandi. De extero, quamvis ligna

admota, brevi comburat hxc flamma, adeo tamen lubtilis cft,ut aquamnon calefaciat, fed luufta, perinde ac Lucretii fons, frigida percipiatur:

imo nec ipfa extra fuam fcaturigincm cxardelcir, utut in vasis cxaCtc

clausis aflerverur. Inflammabiliratcm hujus fontis cunCtis fuperioribus

(arculis ignotam fulmen manifeftavit feriens & accendens. Hinc inde li-

gnatores ex fylva vicina accurrentes , (ummitatem aqux verberando

virgultis, ignem reftinxerunt: a quo tempore aliquoties experimenti

causa, mediante ardente face, illa accenfi., denuo virgultorum fticcuflio-

ne extincta ftiit. Atta Eruditorum an. 16S4. impreffa Lipfid , ex Defcri-

p-.or e Fontis hujus, juffu Screntjf. Regis Polo, per Conradm Regina Ar-

chiatrum fatta. Lutetiis Parisioru rogat9 Eruditif. Dtonyftus, theoria cir-

ca fontis hujus recensitas proprietates, fequenti ratione expofuit. Quodmotui Iunx, motus & agitatio illius refpondcat, fieri per communicatio-

nem, qu* ipsi eft cum mari, ejusq; fluxu & refluxu, a diversis Iunx

phasibus dependente. Virtutes medicas a (iilphure copiosiore derivat

( tanquam insigni morborum panacea) quo venx hujus montis (carent;

cujus pariter vapores particulis aqueis leviores, nifu atq; tendentia lua

ftrepitum & ebullitionem fontis hujus, simulq; fuavcolentiam prxflanr,

dum ejus crafliorcs moleculx in limum, qui fundum petit, coadunan-

tur. Bitumen,quod poft aqux hujus evaporationem remanet, quasi

balfamum fulphuns naturale, per frequentiorem agitationem fulphu-

ris & aqux invicem, cft productum. Inflammabilitas pariter fulpnuri,

ejusq; exhalationibus ex aqua prorumpentibus adferibitur : ac ideo

flamma

Digitized by Google

De ^4quis Bituminojfs. iij

flamma aquae fupernatans percufllonibus extinguitur,& fuffocan.tr, quia

fpiritus aqueis particulis , a quibus recedere conabantur , denuo invol-

vuntur ita, ut his per deflagrationem confumptis , multum virium me-dicarum perdat eadem aqua. Ideo autem extra fcaturiginem fiiam trans-

portata minime accenditur , nam pauca: ipsi influit particula: fulphurear,

carq; aqueis involutae, impetu Sc impulfu fontis deftitutae: quibus prx-

fentibus aqua intra fontem, omnem frigoris rigorem, perinde ac fpiritus

vini potentior, eludit. Ex stilis Eruditorum prafatis. Aquar bitumi-

nofx dupliciter fiunt, tmb, abradendo multum e concreto bitumine,

illiqjfe pennifeendo, zdb, combibendo bitumen liquidu,quod fupernatac

iis. Hinc Sc bitumen duplex cd, durum, Sc liquidum. Duri sive con-

denfati, coagulati fpecies Succinum, Carbo foffllis, Cefpes bituminofusj

liquidum indar olei Sc adipis diffunditur, facilcq; colligitur. In Po-

kucia parte Palatinatus Ruffix, lacui exiguo, inter colles posito ad Run

•

gurj pagum: item in Montano Tra&u ad Ropenka, aliaq; vicina loca,

aquis bitumen innatat copiose: ab incolis pus efle telluris exidimanti-

bus Ropa vocatur. Hoc, cochleari majori ligneo colle&um dolia implet,

colorem ravum rubefeenti permidum deferr, frigido aere fpiflatur,betul-

lolei modo : morbos nonnullos curat prxfcrtim domachi, cum potu

haudum a plebe infima. Idem infervit fcabiei tollcndx jumentorum,lucernis olei vice fovendis, emolliendis optime coriis. Petrelaeum fi-

vc Petroleum , Oleum Petrae , cd bitumen liquidum,pingue , b petris

Sc faxis effluens, odoris gravis, doloribus ex caufa frigida prarfens re-

medium. Tale in Podolia, inter Urbis Cameneccnsis portam Lacka vo-

catam , Sc Arcem, erumpit de rupibus, k Myropolis purificatur. Et Car-

pati petrae manant Petroleum, quod concrefcit ibidem fcu confpifTatur,

concretum albefeit. Bitumen quoq; fub nomine Ropa fupra deicriptum

ab aliquibus Petroleum denominatur, nam poted originem de petra

ducere, per fubterraneos meatus fluere, tandem infundi aquis. In

viciniis oppidi Drohobjcz., pagorum Kopiec, Jafteh , Stebmk Scc. Pala-

tinatus Rufliz, parantur fovear, implentur aqua Aillante de tellure , di-

£ta vernacule Kipiaczjka,qux dum agitatur diutius

,particula: pingues

«ibi occurrunt, in fe impingunt, atq; sic cohanrcnt sibi, ut tandem in bitu-

P a men

Digitized by Google

ii 6 TRACTATUS ir SECTIO I.

men fpiflatum, (eu maflam atri pici simillimam, undioni axium perido-

neam evadant. Pinguedo aquae eidem (upemarans, neq; concuila bibitur

firpius a villanis, ad pellendos multiplices morbos, arcendam peftilenci-

am. Scribit Gdbclius m Libro de Succino., quod cum aquis motum ,

verberatum bitumen; sit verum Piflasphaltum , nempe concretum bi-

tumen, & inftar picis obduratum : fed Bellorro Pillasplialtum, eft pix

retorrida, Dtofcoridi pix & bitumen, vel picibitumcn. Cxterar aqnz bi-

tuminoii relinquuntur,

propter virtutes,proprietates similes enu-

meratis.

IV. In Scepusii pane Regno noftro fubjeda erumpunt aquae, &quocunq; Ruunt abiiilc m lapidem confpiciuntur. Quapropter Crome-

rus Polo. /. i. ait, in Scepusio rivus ex arduis montibus eRlucns, talis eft

qualitatis, ut ejus gutta: in lapideam concrelcant duritiem ita, ut ex il-

lis fponte ex iftant fulcra canales fuftentantia, quibus rivus ducitur ad

moletrinas. Ibidem, juxta Audoretn latentem fub nomme Simpli-

ci[fim Hungarici, cT Duciani, ad Varalium, incolis Ktrchdrauf urbem,

c regione arcis in convalle , «eftate conglaciatur aqua , defluit hyeme.

Id fieri cenlct Sxjent - Ivanj m Ahfctlla. ob nitri nimiam copiam, cujus

natura eft, liquida conftringere & frigefacere: unde nitrum ad refrige-

randum potum aeftivo tempore, in mullis lods adhibetur loco glaciei,

Quod autem hoc.arftatc potius, quam hyeme fiat, ad antipenftasim

eft referendum, ratione cujus, iftatis tempore m cavernis, aliisq; locis

fiibterrancis frigus magis intenditur. Altera aqua ibidem fcaturicndo la*

piddeens, materiam fubminiftrat domibus fabricandis. Eftblfi lapides si-

ne uftione przvia refolvunrur in calcem. Fusius Petricius Aledtcus

Craeovi. in Traftatu de Aquis Drazjxiccn.vbus cr Lenckoviennbus Polo-

nice edito deferibit aquas ejusmodi. Inter Lubowlam & Podoleneciam

in Scepusio datur Mons Kiciern,pagusq; DruzJbak fiiperior, ad illum

prorumpens aqua lapidcfcit , aggere laxeo obducitur. Ibi inftrudta ftete-

rat mola , fcd canales & rotae accreto lapide, ceu cortice, manent nunctcfftar. Itaq; aqua delabitur in rivum proximum , relinquens cruftam

,

qua: dum exiftit recens crepitat preila, condenfata fabricam intrat, a-

quaticas domos conftituens : tale enim vocabulum obtinuere illz ab in-

colis/

Digitized by Googl

De jhjrds Lapideftentibuiy Tetrifcantibus. I17

•olis. Circulas fontis pifcinam parvam videtur exprimere, ad duodecim

ulnas in latum protendi, in profundum ad odo. Ex turbulenta, & qua-

si fpumas producente eadem aqua, defumitur certum omen mutationis

acris, aut tcmpellatis futurae. Aderant qui ludibundi immergebant fe hu-

ic fonti, nec diu fundum tenere poterant, magna vi furfum lati. Intran-

tes balneum fanitatem recuperare non polle creduntur, si fupematent.

jEneus lebes calefaciendi aquar paratus durabat annis prope quadra-

ginta ,neq; reparabatur, quamvis in ipfo fundo exuftus,nam adhrrente

calce firmabatur. Ad Sufr,:nkowce villam Podolix, aqua de montecadens, panter in fbliditatem lapidum abire traditur, concreta tolli, ac in

caementum addiro igne transformari. Primo, condeniatio talis putatur fi-

eri ob mifluram oleoforum cum falis fpiritu, cujus natura eft, uti & fri-

goris, obvia quxq; condeniare. Secundo, aqux lapidcfcunt , Fromondo

Meteerologc. I. j. Schetto in Jinaiomta physico - Hjdroflanca^ quse plu-

rimum gypsi, aut luti vifeosi vehunt, unde lapidibus gluten eft, aliaq;

materia. Vel quod idem eft, folutam in Ic continent materiam rnarga-

ceam , aut tophaceam, aut calcariam, in quantitate magna, vi incruftan-

di praeditam , ideo cortice quasi lapideo Icaruriginem muniunt.

V. AQU-iE. in lapides ligna commutantes in Drufbach. Sachs

de Miranda Lapidum Natura. Ad Lapttviec , & Trtxmepne , aqua

in puteo ligna vertit in laxa,optimasq; cotes paebet ruricolis.Ocho Me-die. Doftir in 7 hermis. Penes fluvium San vicinum Urbi Jarosla-

viensi inventa fagus, alibi aha arbor inftar silicis dura. Prope To-runium , riparr q-, Viftulx, in quadam arena humida, olfa, nunun put*.

mina &c. vifa duritiam lapidis induifle. Locus paluftns inDobrinen-

fi Terra, acer album(nobis Grab

) in fegmenta plura divifum, fertur

mutare in faxi fohditatcm, intra feptennium. Ligna ejusmodi dicuntur

petrificata, derivato nomine ab aquis pctrificantibus feu transformarivis.

Modus transmutationis a plurimis talis exponitur. Succi lapidifici, aut

fpiritus falini, id eft, fubtiliores lapidum partes abrafx, perfecte folutx^

poris corporum mjcdorum fc le inlinuant,partes interiores permeant,

molhores confumunt , fe iplas fubftituunt , atq; ita v. g. ligna in faxa

convertunt. Additur 4 Kirchero in Mundo Subter, iidctn humores ex

P i nutena

Digitized by Google

TRACTATUS IV. SECTIO II.11S

materia lapidea elaborati, exco&i, fi cum aqua tantum confufi, Sc nonexa&c commixti fint, res non transmutant, verum obducunt cortice fa-

xco. Maris Balthici littora Gcdano viciniora excipiunt quercus, & al-

nos nigras, indurationi lapidex proximas, flu&ibus aliunde allatas. Simi-

les quercus depromuntur firpius ex ripis Viftulx.

VI. FONTES frigidi aliqui more cffervefccntis ad ignem aquxebulliunt, ac extra labra propelluntur. Hat a Scriptoribus rerum natura-

lium infanx, fatux di&x, quia frigidx cum fint, bullire videntur. Caufit

effervefeentix, Schette S. J. w Anatomia Phyftco - Hydroflatica , fpiritus

inclufus partim nitrolus,partim fulphureus: vel lapfus aquarum prx-

ceps intra terram: vel altitudo originis fontis. Ad Culinam aqua co-

gnomento infima, ampullatur enim plurimo flatu erumpente c fpccubus.

ScaUger in Exercitationej 8. d? Subtilitate. Alii fontes vibrantes a-

quam ultra Turobtn , ad Sklo, Strachtcin in Rudia, prope Surai in Vol-

hinia, JVaierow in Pruflia, Bterzje in Litvania, exterisq; Provinciis, vix

ad elenchum reducibiles. Nec defunt fontes exilientes, fed aquamnon effundentes, licet perennem teneant in fc, tanquam in puteo, &tunc in xquali libra cum fua fcaturiginc pofiti cenfcntur efle : vel quod

aqux per meatus alios affluant, per alios abeant. Non pauci hyc-

me calidi, frigore enim ita clauduntur pori fuperficiei telluris, ut forni

evaporare nequeant, manentes intus calefaciant aquas. Aiftivo tempore,

poris terra: ex calore apertis, evaporant fumi, conlcquenter calor inter-

nus minuitur. Frigiditas notabilis fontium in arftate, refertur a multis &c

ad profunditatem Icaturiginis, vel admiltionem nitri, aluminis, mercu-

rii. Occurrunt fxpius perennes fontes tam copiofi , ut ftatim fuffi-

ciant ad molas vertendas. An autem apud nos dentur periodici feu

tcfYiporanei fontes nunc profilientes, nunc fubfillentes, curiosis relin-

3uo indagatoribus. Indicia optimx aqux adignantur fequentia. Si

ara fluat, fi tenuis, dulcis, exigui ponderis, gelida, faporis & odoris

nullius, fi friget cito, modico calelcit igne, leguminibus duris coquendis

apta: difficultas tamen co&ionis non lemper aqux vitium eft , fed &ipforum leguminum in folo varie infedlo excrelccntium. Saluberrimx

exiftimantur cllc & ilis aqux, qux ex fonte haullx, plurimas bullas

. . c foll-• \

Digitized by Google

A

Ve Aejuis Mcdicath. '

e fando orta?, tendentes ad fuperficiem, rei lateribus inftar margarita-

rum adhaerentes, dcmonftrant.

SECTIO II.

DeAQVIS MEDICATIS, NOXIIS, MOR-

TIFERIS, RVBICVNDIS.I. A QUy£ MEDICATA ex eo didhe,quod vi medica polleant, e-

asq; Medici ad merbos curandos adhibeant. Minerales five Me-tallica aliis, accipiunt enim fuas vires & qualitates juxta Semur-

ium m Epit. Scient. Natur. Schottum in Anatomia Hydroftatica Fonti-

um, a prima metallorum, ac foffilium materia adhuc lubtili, fluida, nec-

dum in corpus folidum compa&a;juxta Blondel m Defcript. Therma-

rum Aquisgran. acquirunt mineralia, aut metalla mediantibus fpiritibus,

eflentiis elaborati(Amis, vaporibus, & exhalationibus per telluris poros,

vel rimas communicatis. Dum autem currum per vitririlum, alumen,

fulphur, nitrum, bitumen &c. vitriolaceae, aluminofae , fulphuratx, ni-

trofe, bituminof* manent. Dividuntur Medie* aquar in potabiles, bal-

neabiles, calidas, frigidas. Calidz in ortu primaevo fui algidz fuerant,

opinione Fromondi, Cetfit Crc. in curfu funt calcfad* a fubjc&o igne,

qui fub tellure alitur pabulo perenni fulphuris, aut bituminis accenfi

ex Ciccis, calidisq; halitibus concludis in lpecubus. Alii calorem aqua-

rum non -ab igne fubtcrranco, verum a fubterranea cfFervcfcentia mine-

ralium derivandum exiftimant. A Pyritc (olo Bergerus m Thermis Caro-

linis, nonnemo a quodam lapide calcario aqux aftluxu perfufo,eundcm

calorem deducit. Ad extremum, Thermx creduntur fieri ex aquis dua-

bus, vel pluribus mineralibus frigidis feparatim , in concurfu vero obmutuam falium diverfi generis repugnantiam, incalcfcenribus, ut videre

eft, inquit Chauvtnus AuHor Lexici Philofo. in tartari vitriolati prarpa-

ratione. Cztcri fontes medicati ctfi frigidi fcaturiam, fcnfu praefari Fro-

mondi

Digitized by Google

iu> TRACTATUS ir. SECTIO II.

mondi Meteoroloftco. /. 5. caluerunt, fcd meatu longo fervorem, Ipiritum

exhalarunt. Ex oblervationc Fallopit raro erumpunt gelidi, verikm fere

liibtepidi , aut tepidi. Plura de Medicatis Aquis haberi poliunt ex Dis-

smationtbHsBauhiniyCalleniyArdernactyLibaviiyGiKriiyJordaniySchwenck-

feldu y exterisq; typo lubjeitis. JuxtaBajerum fieri poteft, ac revera lo-

let, quod medicati fontes aliquandiu liris laudabiles, fuccellii temporis

degenerent, deficientibus fensim,quje prius admifccbantur, adiivis parti-

culis mineralium.

II. Thermx in Polonia complures, ad Carpatum. Ktrcherus Mun-di Subter. I. j. Sunt in locis nonnullis fcaturigines tepidarum aqua-

rum, fulphuris, & aluminis odorem Ipirantium, quibus Icabies, ulcera

hominum, ac jumentorum curantur. Cromerus Volonist l. r. Fons

in Scepufio ad Druzjbak , in SeEl. procedenti fxb ttum. 4. politus, lapide-

feens ell, 6c medicatus, fulphur nonnihil fpirans, in abluendo labidus,

modicum de fale participans , nam in balneis arrodit cutim,provocat

f

iuftulas. Illo perfusi crines liceantur tardius, & complicantur. Balneabi-

es magis quam potabiles porrigit aquas, in Junio, Julio, Augufto,

Septembri, falubres maxime, qux contra&a, incurvata corrigunt mem-bra, dolores leniunt, vertigines capitis, liirditatem, tremorem, Ipa-

fmum,paralysim amovent. Gingivis debilitatis ac ulcerosis

,palatis pu-

ftulofis, crebra oris lotione, medetur. Oculorum fluxus exsiccare, c na-

ribus pullulas fubmovere, fuccrefcentcm carnem eradicare, mollificarc

glandulas , fecundas frminas reddere, abortum impedire confucvit. Adchiragram

,pbdagram

,gonagram ex humoribus frigidis ac crudis na-

tam edomandam proficuus. Eidem fonti, contra fcabies, ulcera varia,

vitiligines; mentigines, ftrumas, verrucas, exterasq; externas infe&io-

nes, vis non exigua. Ita Petricius de Aejttis Druzjbac( nfibus Crc. In

eodem Scepusio aqua coloris viridis dum calefic, albo colore tingitur,

tanquam crerit infc&a eflet. Morbo correptus si lupernatat illi in bal-

neo, vicinx mortis habetur indicium, valetudini priftinx reddendus

mergitur , ac poft Iparfas toto corpore pufhilas, convalcfcit. Ita fert fir-

ma narrationi aliquorum innixa. Svolzoviciis prope Cracoviam a-

qua fulphurata affe&is male corporibus multam cft falutaris. Sixtus

Medie*

Digitized by Google

.. _ - - J

~ De Aquis Medicatis. izi

Medie. Leopoli. in Thermis Silo. Fons tn Sect. fuperiori fub num. z.

cr 3. positus depellit morbos ex oppilatione, exortos, uti fune epile-

Esix, apoplexix, {pafini; vitriolo ennn conftat, quod fapor acidus pro-

at, hoc vero follite calidum eft, & adurens, proinde folvcns oppilan-

tia. Tylkowsks Curi. Vari. 9. e. 34. Fons unus ad Turafz.o-

wka pagum,fecundus ad viciuum Civitati Crolhensi quercetum

tertius ad rus Iwontcz. ebulliens pellit in balneo dolores capitis, frigi-

das febres, hydropes, exterosq; humores noxios.. Fons in fundo op-

pidi Tyrawa Palatinatus Ruflix, virtute medica pollet, aquosi humoris

ftagnationes educendo , oculorum vitia detergendo,plicas faciendo de-

ridere. Propior fylva pago Strachocin ejufdem Palatinatus fontem

profilientem , corporibus morbo affectis fubvenientem tenet. In

pago Silo, milliari uno a Javorovia dillito, fons de arenoio colle cumimpetu tanto erumpit, ut prxgwmdem inje&u lapidem illico egerat, cumarena nigricante. Non congelatur Ixva hyeme rivus, verum vapores

denfos emittit , ligna (i diutius injedta manferint , indar facis acceiife

ardent. Denigratur aquis argentum, credo propter fulphur adultum, aut

vitriolum reiolutum. Metalla immerfa alia, flavedine imitante colorem

aureum , obducuntur , aft illam non diu retinent. i£nea vafa, exteraq*

metallica,pecunias inclufas marfupio , fervatasq; in rivi decurrentis

margine, brevi nitorem amifillc Ipcctabis. Limpitudine fubtile vitrum

aemulari videtur aqua calefacta , idcoq; fundus vifu attingitur, & quid-

quid fundo tradideris. Ex frigiditate , humiditate affectiones ortas pellit,

propinata appetitum exacuit, praeter colorem fulphuris, ipfum continet

fulphur , odore indicante. Cafu fortuito , tradit Ocio Medicus Regius a

fcabioUs equis lanaris, has detectas fuille aquas; a bubulco confirmatam

rvim medendi in fonte , dum pes tradicus illi tumorem omnem depo-

fuit Frequentabantur latices hi lalutares, regnante Joanne III. & Javo-rovix fxpius commorante. Nicolaus Radivwil Dux in Olyka, CT Nie-

fwtex ulus iifdem eft, an. 1576. Hierofohmttana Peregrinatione illius id

comprobante. Prope Fortalitium Birze M. D. Litvanix fons alfur-

gens, redolens maxime fulphur, hyeme calens, olirn vicina libi habe-

bat balnea, ad .variorum morborum remedia. Chelmenfi Urbi, pa-

1 •'. Q. £otb

Digitized by Google

I It TRACTATUS IT. SECTIO 11.

goq; Stolpie proximus fons lenire dolorem oculorum, vifum reparare

lzium ,it Svfzji in Phanice tertio Redivivo traditur. Nicftepovix,

non procul a Pultovia Civitate Mafovix, erumpit fons medicinalis. A-qux fulphurarz occurrunt frcquentiflime, in Palat. Cracovi. ad lVrz.o-

fz.oivtce , in Sandomiricnfi ad Dolrowoda Scc. Ajcndo univerfaliter, a-

qux fulphuratx duritiem nervorum emolliunt, cclolutis, convuliis, tre-

. mulis, contradis profunt, tumores juncturarum refolvunt, chiragram,

podagram, aliosq; morbos articulares curant , fcabiem , ulcera, vitiligi-

nes, lentigines tollunt, jecoris, lienis tumores refolvunt, dolores coli-

cos pellunt , fcorbuto medentur, aliaq; plurima vitia corporis auferunt.

Tentamina fcu Experimenta Phylleo- Chymica fada cum aqua Fontis

fulphurei Silefix inferioris prope Lcobcrgam a Rt:'fnero , inlcrta Fphe-

mertd. Acad.-m. Cdfareo • Lcopold-.n4 , procul dubio inlcrvirc poliunt lca-

turiginibus noftris, non modico fulphurc oneraris. Bituminofx a-

qux potz internis quibusdam morbis etli conveniant, in balneis ner-

vos emolliant, tamen caput replent, offendunt oculos.

111. ACIDULA jfcaturigincs linit acidarum aquarum medicina-

lium. Oriuntur arbitratu plurimorum, ex admiftionc fpiritiis vitrioli, fa-

lis,& aluminis, quz mineralia, ait Tarentus in Geographia, partim fimpli-

cia, parti mineralibus aliis, magis aut minus admixta,m terrx cavitatibus

reperiuntur. Solum chalcanthum five vitriolum, fenfu ab lleers m Spe-

daertne , hoc efl, Fonte Spadano, acorem facir, qui tripliciter communi-catur: vel quando ipia fcaturigo fcu vena mineram allambens iecum ra-

menta ducit: vel cum vapor chalcanthinus c mincra furgens prxterla-

bentibus mifcctur aquis: vel cinn idem vapor fuperne genitus, ambientis

terrx cogitur frigore , & in aquam mutatur acidam. Acidis aquis

ineft plurima virtus ad obllrudioncs referandas, educendos calculos Sc

arenulas, arthriticos dolores curandos, aut faltcm mitigandos: ad calo-

res vilcerum, febresq; fugandas, ventriculum roborandum, dcjedain

appetendi facultatem refbtuendam. Sccpufium padim acidulis fca-

tet. Froelichius w B.bhoth. Peregnn. Scepufii pagus Lcckowa vici-

nus Lubownia*, acido fonre ad Meridiem polito celebris. Fundus illius

rubneofus, ac aliquantum arcnolus, odor poft nodem, nebulas, tem-

.pcftateni

Digitized by Google

De Aquis Noxiis, Cr Mortiferis.

pcftatem fentitur fulphureus. Sic efficacirer abluit manus , vel faciem,

ut cutis adufta a fole deponat intra aliquot dies colorem atrum , fumat

albedinem. Percipitur odoratu fulphur immittam aquar , vitriolum, &nitrum guftu, nam acrimonia vellicat linguam. Incalefcentiam capitis,

(anguinis, oculorum inflammationem, tremorem, comitialem morbumcoercet, phthili, excreationibus fanguineis occurrit, afthma, tufllm, ca-

tharros, cordis palpitationes, lancinationes in ttomacho fubmovet : fo-

mnum conciliat , choleram pellit , vitiatum appetitum corrigit, alvum

farpius purgat educendo virides, nigrasq; humiditates. Solet & hepar

accenfum refrigerare , lieni fuccurrere , in renibus , ac vefica frangere

calculos, h«emorrhagias fiftere, fcorburicis jprodefle , fi necdum malumiuvaluit. Quotidianum fubminiftrat potum fons idem accolis egcftate

preffis, cum iniqua luctantibus valetudine eft afylum. SpeCtantur in eo-

dem campo lingulares alii fontes. Petricius in Trattatu de Aquis Druz.-

bacenfibns , Cr Lcnckovimfibns. Scaturiunt acidulae alia: in vicinia

Toporcenfis, Sc Kwirinenfis pagi, ideo Simplieifsimus Ungaricus , crDacianus inquit: in Scepufio faluberrimae aquae matutino tempore hau-

ibr excitant appetitum , fcorbuticam tollunt malignitatem, coeteraq; vi

multa medica gaudent. Et in Mufzinenflbus bonis Epifcopi Craco-

viensis, dicuntur dari acidulae: alibi plurimae non divulgantur.

IV. AQU/E nonnnullae pota: quod ftrumas caulcnt in homini-

bus, Agricola, Vitruvius , Cajius, Scaliger in Exercitat, de Subtilitate

tribuit nivibus liquefactis , multum materia: terreftris & cruda: fecum

trahentibus. Cruditas repugnat rcfolutioni , inhaeret mufculis gutturis,

terreftrcs particulae concrcfcunt ac indurefeunt. Vaporoft & frigida a*

quae, fenfu Carmptctt Ord. Prudicato. multas fuperfluiutes phlegmaticas

dcicendcnrcs a cerebro commovent, qua: pervenientes ad colium &guttur conden fantur, & sic caufant tumorem fub mento, qui ftruma

dicitur. Placet aliis (tramarum vitium particulis mercurialibus imputare,

quibus aqua: c montibus metalliferis defluentes infici poliunt. Mercurii

enim proprium eft, humores pituitofbs ad fauces deducere. Detiiq;

ttmmofus colli tumor oriri poteft non ex nivalibus aquis(qme etiam

alibi extant ) led potius ex potu aquarum gravium per calcarios mon-Q.z tes

Digitized by Google

TRACTATUS IT. SECTfO 11.«M

tes euntium , copiofam calcariam terram fecum trahentium. Ex his O'

pinionibus, non facile dixerim, qux sit anteferenda. Prius loci positio

lufttanda eft diligenter, examinanda; ferio aqux, circumstantis vari* per-

pendendae, tum demum determinata caula aflignanda, cur in hoc loco

protendantur adeo guttura , ut veluti iacci dependeant. Montanis qui-

busdam populis tumor ejulmodi cfle familiaris feribitur, id eft, ad Mon-tes Pyrcn.xos, Alpinos, Carinthiar, Stiri* &c. habitantibus. In Ca-pitaneatu Gribovienli, & circa pagos Sucl:a , 'Jordanow &c. gutturones

confpiciunrur, aquarum vitio tumor adfcribirnr. Gmfzelnicx ul-

tra Drohobiciam oppidum Roxolani*, fons de rupibus profluit, ex eoaquam quisquis haurit, gulam tumidam defert, Ocko tn Aquis Skle te-

ftante. Struma a quodam Medico fic eft curata. Ex infc&o fonte de-

promptos lapides pulverifavit , fccibq; falem, ex fale fpiritum, quemporrigebat mane in jufculo carnium, viginti & amplius

(proportionate

ad complexionem)guttas affundens. Latius cxtendiflc fc vitium

aqu* legimus, quia caufat interdii A: plicas. Retulit mihi, inquit 4 Gebe-

ma m 7 rallatu d: Pica Polcmca, fide digniflimus miles, lc quondamin Ukraina,ciun bellum gereretur contra rebelles Poionix Cofacos, fub

vexillo fuo milites duos habuifle, alterum genere Gallum, Germanumalterum. Hi multa ornari exfarie, cuidam ftagno vix fe xftate immer-ferant

,plicas contraxerant numeroliilimas. Pluviales aqux irrigan-

tes valles, ac flumina, hybemx nives ex altiffimis montibus , nec nonmetallicis decurrentes in Polonia, juxta Ttriduum Scotum in Phcomafi.

imbuunt vicina loca multo nitrolo fale , arq; virriolo.

V. AQUA VENENATA fcu MORTIFERA fiunt, fi fluant per

arfcnicales, mercuriales , antimoniales terras, earumq; fumis imbuan-tur, Tarenti in Geograph Generali fciuentia. Quemadmodum enim fu-

mus arfenici necat viventia, fic aqu* fumo tali plcn* idem efficiunt.

In Scepulio fons five lacus peftilcntem aquam & vaporem emittit, cu-

jus non modo gufht, verum afllatu animalia, alites enecantur. Crome-

rus Polo. I. t. Ambigo an de illis aquis eft hoc loco lermo Cromt-

ro,qux in fylva proxima Druzjbak volucribus prxtervolantibus, anima-

libus bibentibus cxpirationc tetra ferunt exitium. Caufa exhalationis

petlilcntis

Digitized by Google

j

De Aquis Rubicundis. iiy

peftilentis provenire poteft & ex putredine terrx, ftagnante humorealiquo , vd copiofo fulphure, in eo loco, evaporanre. Si aqux ali-

qua: pilees in le non continent , fk aliunde allatos enecant lubito , mi-

neralium qualitatibus, prxfertim lulphuris, abundare creduntur.

VI. AQLL£ SANGUINEAE color reducitur ad Bolos, Rubricas,

Terram Adamicam , id eft rubram , & vapores lubrabeos. De aqua ru-

bicunda leu languiformi follx cujusdam, Ephemerides Medico- Phyfi-

ca Oermamcd hoc annotarunt. In fundo follx latuit terra bolaris qux-dam

(vocabulo latius accepto ) ciitdurx purpurifintis , aut prope coc-

cinex, qu* fiiccellu temporis a fcaturiginc nova per canales terrx im-

pulfa, atq; aquis follx commifta proliliit. Aliud lentiendum eft dc

miraculis virtute Divina patratis, nam illa verba Exodi c. 7. polita:

Percutiant virga aquam fumims, cr vertetur tn fangmnem , exponensiCornelius it Lapide S. J. ait: Nilur tunc non colorem tantum, lcd na-

turam habuit 1'anguinis. Odra.&Nifla fluvii, an. 1170. (inSilelia tunc

fub dominio Polonorum exiftente) tribus diebus, aquas coloris (angui*

nei exhibuerunt. Mtehovita Chronie. Regni Polo. I. $. Cureus m Anna-libus Stlejia. Viftula ad Torunium, an. 1575. eundem colorem te-

nuit dierum trium dccurfu, eademq; node, qua rubere deliit, ortus eft

terrx motus, ventusq; infolentior. Zxrneke tn Hifl. Torunenfis Naufragis

Tabulis. Cum admiratione omnium Tyra» eo tempore rubuit, quoStanislaus Zotkiewski Supr. Exercitus Dux eum tranabat cum legioni-

bus. Malum omen lecuta clades ad Cecoram , an. 1620. Twardowskide Skrzypno in Uladulao IV. Prope muros Leopolis aqua ejusdem

coloris vila, an. 5631. Ex M. S.S. In follis Urbis Marixburgenlis,

an. 1668. Junii 7. ftagnantes aqux repente rubuerunt. Zawadikt Ar.cana Hifi. I. 6. Ante oblidionem Leopolis a Tureis, fons in lubur-

bio Halicicnfi tin&us colore languineo,fluxilIe memoratur. A11. 1711

menlc Julio, aqua pilcinx in pago Teffems - dorjf rubefeebat. Paulo poft

accidit idem in pagis N-dau Sc Mausdorjf,quorum primus in Infula

Marixburgenli majori, fecundus in Territorio Elbingenli fitus: nampifeina per dies continuos aliquot inftar laccx pi&orix globolx rubere,

immcrla lmtea tuigcrc fpc&abatur. Poftquam vero agricola aquam o-

Q.3 nincra

Digitized by Google

11* TRACTATUS IT. SECTIO III.

innem exhausit in fundo, era (Tus ac rubricofus limus apparuit. Schultxjn

in Dtfputat. de Aqua [anguinea Mariaburgenfi.

SECTIO III.

• DeAQVIS SALSIS, 6? RELIQVIS PRO-

PRIETATVM VARIARVM.I A QUARUM SALSARUM generationem declaraturo, fen*

/\ tentia triplex Audtorum occurrit. Prima, ex mari per meatus

/ \ fubterraneos fcaturirc , in fupcrficiem terrar prorumpere illas

divulgat. Secunda, aquas contrahere falfcdmem non a ma-

ris fcaturigine tradit, fed a locis lulphurcis , nitrosis, aluminosis, fal-

sis, per quaf labuntur. Tertia, Kircheri tn AIundo Subterraneo , V.'arenti

in Geographia, aliorumq; plurium , Salfulas originem ducere refert a la-

le quodam nativo fubterraneo, quod ab aquis alluentibus ditlolvitur,

& ad nos defertur. Quaerit Seunertus in F.pito. Natural. Scientia, unde

fal didhtm habet primordia, atq; perpetuitatem? si enim propter folli-

lem falem fontes fuerant falsi , tot fxculis non duraret , led ab aquis lo-

lutum abfumetetur. Omnes allata: opiniones non modica dubia movent,

ideoq; relinquuntur curiola: concertationi. Dc probationibus aquarumfalfarum , multimme , an parum (alis in ic contineant, Untz.eri Philolo-

gia Salis videatur.

II. Salis fodinx Boclmenles continent paiTim fontanalcs venas,

led modice fcaturientes,quas canalibus c cryptarum ambagibus corri-

vatas in puteum, operam dolus mox attollunt, coquunt, arenosi lalis

fragmentis injcclis. Coquuntur autem in patiuis, ex xrc , ferroq; factis,

vilendx magnitudinis, cx quibus flammarum vi concretus lal poltquamincanduit, extrahitur. radiatius m Commenta, in Pomponium Melam,IVtlltchuis tn Salinis Cracoviams. Bochniae aqua deruatur in falem,

non congelatur quamvis maximo frigere: crailior clt aquis vulgaribus:

galli-

Digitized by GocJgle

Dt Aquis Silfis. ri7

gallinae, aut anferis ovum in illa non mergitur. Sebroterus in Defeript.

Saltuarii yiehfeenfium. In Salinis Vicli(censibus alii madas falis qua*

dratas excidunt, alii fragmenta legunt, alii aquam e fontibus falsis fca-

rurientem doliis excipiunt , & cum frudis (alis excoquunt. Bertsus in

Tabui: s Geegraph. Contraitis , Connor in Fitfi.

Polonue. Mons Ad-mirabilis in falat. Cracovi. fontibus tam dulcibus, quam falsis abundat.

AHa Eruditorum an. 1684.Lipfia imprtjfa. Mons Sola in Ducatu

Ofviecimensi falfos emittit gurgites. Dlugoffus Hiit. Pol. I. 1. In

confinio Ofviecimensis Territorii , &c Sccpusii, aqua: faifar. Neugebave-

rus tn Htil. Rtr+Polonicarum. Lirvania fontium faliorum vedigia

perhiberur mondrarc. Helwmg in Lstcographta Angtrburgica. In

Rudia ex aquis puteorum altorum paratur fal, & partim in modum fa-

rinr, vel nivis minutus relinquitur, partim conformatur in frudula. Cr»

.

merus Polo. /, 1. Neugtbaverus l. 1. In Colomia oppido excoquitur

magna copia falis, qui ubiq; in Rudia, Polonia, Litvania, venalis pro-

dat. Cellarius, cr Slarovclfctus in Defeript. Poloma, Adrianus Romanus

tn Parvo Theatro Urbium. Conficitur ibidem (al, cujus odor, ovo*

rum odorem plus fatis frixorum & adudorum, fuaviter redolet. Sarni-

cki tn Defeript. Polonia, Gefnerus tn Foffilibus. In pagis Colomia: ad*

jacentibus, Delatyt , hancz.yn , KrzsczJca , Sopol , Mamewa , Molotko-

wo , Soiotwina, Rofjlna Sic. OfHcmx Salinana: extant. Ad Hali-

ciam, in locis variis putealis aqua in falcm abit, idem fit alibi in Rus*

sia , nempe prope Riboricios, Dobromilum &c. Cellarius tn Defeript.

Polonut. Sal co&us in Terra Prcmislicnsi, & Drohobiciat, in ho-

las, ac portiones collcChis reponitur. Miccbwua tn Sarmat. Europaa.

Dantur puteales aquz imbuta- falfugme, & in villa Stebnik, Solee, Ko-piec, Douhotuka. Ultra Samboriam, oppidum Stara Sol, pagi S.iminy,

Sprynska Zupka, Nahmoit/iee , Kotowie, T uskawiee, Medryfr. (j~c. ali-

bi Tjrawa So/na ,Rungurj

, Dohna cum viciniis, aquas in falcm candi-

dum denlandas proferunt. Aliquot fontes imbuti multa falsugine, in

Montanorum pago Ufolj, ebulliunt. Harcini in Palatinatu Calidiensi fal-

fulz non ita pridem carperunt excoqui. Verbo, frequentifUmus eft fal

fontanus, & putealis: idcoq, plurimi fontes, & putei minus lalsi per

Regnum

Digitized by Google

11.3 tractatus rv SECTIO iii.

Regnum fparsi ad falem eliciendum non adhibentur. Singulare efty

quod 4 Cromero Polo'./. 1.4 Tliuaro Hift.l. 5 f. adnotatur. In defertis 8c

Boryfthem vicinis locis lacus cft, aijus aqua fereno atq; ardenre fole, in

falem concrelcit (olidum ita, ut homines cum jumentis & curribus in

eo, tanquam in glacie verfentur, feChimq; in frufta avehant. Quam-primum autem pluit, folvimr glacies illi non sine periculo insilientium.

Adjacet prxdi&us lacus(simul cum tribus aliis qualitatis ejusdem ) Bo-

ryfihcni Carcinatum Sinum , sive Ilmien Lacum intranti,qui olim ter-

minus erat Magni Ducatus Litvanix, fub Vitoldo Duce , ut ix Geogra •

phica Tabula Borysthenis , inferia Appendici Theatri fb Orteiio edito,

clare patet. Spargitur a quibusdam,quod & in vicinia oppidi (Vor-

nie Ducatus Samogitix, indurefeat (olis xftu (lagnans aqua in falcm.

An veritati conformatur narratio, magna loci diiiantia indagationem

impedierat. In Montana Regione, ad rus Rzjepiehnik, 6c alibi, a terra

quasi mufeus abraditur, ut falfugo erumpat, quam ferx, nec non volu-

cres prodeuntes de fylvis du lambunt avide, plumbeis globis profternun-

tur. Pratum quoddam in Palat. Pofiuniensi vicinum Szjimotulj,

collis adjacens Obormki , traditur tegi gramine fallo. A Scriptoribus re-

rum naturalium Salisaspcrgo vocatur, qux vcluti pruina in campis, Sc

pratis jacet. - -

III. Occurrunt fxpius aqux sic crudx, ut in illis non poffint co-

qui legumina ad mollitiem usitatam. Refertur caufa ad mineralia»

propter qux, aliis qualitatibus funt imbutx, non iis, qux aqux compe-tunt: unde crudum humorem intra cibum adftringunt, non educunr.

Caro bubula in aquis quibusdam cocta si rubet, itidem mineralium ali-

quorum fucco ( quo non deftituunrurJrubor adfcnbirur. Nec omnes

aqux inferviunt xque codturx cercvisiarum. In Capitancatus Sluchovi-

ensis quodam loco, non paratur debite idem potus , nisi aqua cum fale

non modico mifccatur. Grodeci forum novum continet puteos rrcs,ce-

revisix parandx aptillitnos: in foto antiquo putei duo prioribus deterio-

res. Color aquarum vanus cft, pro varietate terrx, per quam flu-

unt , antequam ad fontes perveniant , 6c rerum admiltarum &c. I11 U-kraina Bogmn intrat rivus cxrulcus, vulgo Stna-woda. Laidis color frir

Digitized by Google 1

-— —“ — — -J

Ve j4eji>L< Variis.'

gidas nonnullas tingit in Carpato , alibi niger, flavus feu luteus, unde ia

Ukraina eadem Zotte wady. Ociorem contrahunt ex admiftione

rerum alienarum v. g. mineralium, quae allambunt , abradunt ; vel fuo

eorum de plantarum radicibus provenientium , his enim firpius imbu-

untur.

IV. Putei originem trahant communirer a fluminibus non pra-

eul decurrentibus; a lacubus, paludibus, &: ipfo mari, traduda & per-

colata aquiper terne poros, ac meatus. Crefcantibus amnibus,& pute-

ales aquae allurgunt , aliae aliis graviores, vel leviores: hyeme tepida»*

arftate frigidae, eo quod frigus propter caloris •bfeffionem in profundum

le recipiat. In Montani Tra&us villa ‘Jordanem/ dum puteus para-

batur, modica erupit aqua, unus ex operariis uberiorem habere fara-

gens, vifccra terrae dum ferutatur ferro profundius, exringuitur. Poft di-

es aliquot alter praefervarivis munitus variis, demilhis in puteum, extra-

hendi cadaveris causi, ad & ille primo gravi opprimi fomno,tum (uda-

cari incipiebar. Clamore, metu dcmifli funis prodidit violenrii illati fibi,

& feftine levatus effugit mortem. Damur interdum in foffionibus pute-

orum exhalationes noxiae, qux dum offendunt homines, naturali vapore

enecant. Ad evadendum tale periculum, Imperatus in Htft. Nauiraii

fuadet, ut lucerna accenfa demittatur, haec fl ardens permanfent, fine ti-

more defeendatur, fi lumen vi vaporis eripietur, tunc a lateribus putei,

effodiantur xftuaria ad fpiritus diflipandos. In campis. pagi Orlaff

Inlulx Marueburgensis majoris, Prxfe&ur* Tigenhofcnsis habitabat

agricola Clajfen, qui omni aqua fiibmota e puteo, adaqtiationi jumento-

rum pararo , fervum per fcalam defeendere, lutola qqfrq; ejicere,pute-

um usq; ad fundum purgare juflcrat, an. 1688. in Septembri.Dum ergo

angulus Septentrionalis mundando excutitur, fiibirb htdc evolat ignis,

flamma totum occupat fpatium , fervus vix arrepti fcala ; in capillo Sc

facie aduflus leviter, cum clamore aufugit. Metu inccndiir pater- famili-

as fimo, afferibusq; puteum texit; 8c dum poft dies aliquot, cum ad-

dudis vicinis aperrum puteum inttare jubet, aqua c terra fcatens

complevit fundum. Timor periculi i reverfuro igne, neglexit anguli

fciutadooem, cx qua nalcemur experientia, veruinc fubterrancus ignis

R qux-

*

Digitized by Google

;jo TRACTATUS V. SECTIO T.

Suxrebar exitum , vel fulphur, nitrum inflammatum fuerat ferro attritA

ixis : an deniq; phaenomenon aliquod apparuerat. Similia exem-pla duo ab Hennenberger m Defcript. Geographica Tabula Pruffica addu-

cuntur. Regiomonti ia Kneiphoff, an. 1584. dic 11. Julii,puteus edidit

flammam, cum aduftione foliorum non modica. Item, an. 1590. Julii

1. in Urbe Rcgiomontana antiqua, c puteo, dum profundius fodere-

tur , ignis prorumpens , fulphureutn odorem fpirans aduflit barbam G#-Ipari patrifamilias, puero crines. Hic campus aperiretur excurren-

di ad fubterraneum ignem, qui Cafio S.J. in Mmeralogia,no\\ eft flam-

ma fed pruna , refpiratione etenim indiget flamma,plurimum abfumic

materi*, tempore brevi arderent integri montes bituminis, terr* motu*frequentes ob exhalationem fequercnrur , aqu* fervidiores fcarurircnc.

Pabulum ordinarium & principale ignis fubterranei fulphur,& bitumen

eft Agricola in Ortu Cr Confis Subterraneorum, Conimbncenfibus in Traft.

11. Meterol. cartcrisq; innumeris, quia hxc duo funt ignis fomites ma-ximi; & loca, qux incendiis ejusmodi flagrant, deprehenduntur elle

bituminofa. Excitatur idem ignis ab incluto cavernis halitu, vel per an-

tiperiftafim frigoris, in locorum anguftias coa&us : vel exitum quzrcns,

attritu ipfo accenditur, non tamen in flammam prodit, quia bitume»

illud impurum eft, & terr* nnftum. Flamma fl emicat ventorum mo-tui id attribuitur. Providit natura ignem ejusmodi, ut ad foflilium or-

tum influeret , compingendo , folidando terrenos , aqueosq; halitus , in

metallorum, lapidum &c. formas. Ex tali igne, y€tn* incendium, Vcfu-

vii, Chimxr* in Lycia; Hcclx, Helg* in Islandia deflagratio. Sub-

lunaris natur* tutela, confervatio, rerum proventus a Ktrchert in Mun-do Subter. eidem adferibitur. De fornacibus fubterrancis fufius tradat

de UlloaS.y. in Phtlofo. Naturali, copiolum nutrimento iis naphtham,

nitrum , falfedinem ,pinguedinem terr* affignane. Late fc hic diffundit

ignis in nonnullis locis, eftq; perpetuus, non vero in aliis. Negat igne*

prxdi&os dari Bergerus in Traflatu de Thermis Caroltnis , licet montes

admittat ignivomos cum fuis fpiraculis. Tot jam feculis, inquit, ubiq;

ferme telluris vifcera perfodiuntur profundiffimi, nunquam tamen ulli

flammz, ullz pruna:, aut quomodocunq; acccnfi ignes, ad hoc u(q; x-• 'i *. vum.

Digitized by GoogI

l)e Fluminibus , Cr Pifctbsts. * 3 *

vum, eomparuerunt. Nequit quoq; ibi vivere , aut fubfiftere abditus i-

gnis, ubi nulla acris circumfuli(quo reficiatur )

atlfunt fpiracula. Igitur

&tn caloris fubterranei, Thermarum, motuum terra;, ventorum caufa

eft pyrites fervens , fcu ejus halitus. Ingentibus pyritarum acervis

allcrtio illa innitihg nec tamen videtur ftarc, rarius enim pyritx metal-

lurgis, folToribus occurrunt: neq; in tanto numero, qui fiifficiat omni-

bus Thermis. Motuum terrae, atq; ventorum aliae caulae in Metans ex-

ponentur.

TRACTATUS V.NOTABILIA PROFLVENTIVM , atqi

AQVATILIVM CONCLVDENS.SECTIO I.

DeFLVMINIBVS, &f PISCIBVS.

| Hf^Luvius, eft aqua copiofior perenni fluxu k fonte, vel lacu e-

|_J manans. Amnis a flumine differentia, in lola confidit amaeni-

tate , eft enim nemoribus cindlus. Torrens przpropexc nafei-

tur e pluviis, nivibusq; liquatis, aft brevi defluit , & evanefeit.

Quod alii fluvii celeri curfu , alii tardo progrediuntur , rapiditas devexi-

tati alvei adferibitur principaliter, tarditas planitiei. Differunt qualitati-

bus, coloribus, gravitate, & levitate. Qua; aqua levior, graviori fuper-

natat, calefit citius, ac ffigefeit.

II. FLUMINA noftra partim ex montibus, partim ex plana ter-

ra erumpunt, aliis au&a currunt ad Mare Balthicum, aut Ponrutn Eu-xinum. Notabiliora omnia, ait Dluroffus Hut. Polo. I. i. ut Iftula, Var-

R a ta*

Digitized.by Google

1

s*x TRACTATUS r. SECTIO I.

cs, Bugtis , Tyras, Boryfthenes( excepto Ncracno

)frangant Bc fubm-

une fuomm alveorum ripas : arbores multas cum magna parte foli , fre-

quenter etiam vicos aWorbcnt. Moliuntur item lacus, & infulas : Bc non-minquam veteribus alveis dcrclidtis, cftrciunt novos- Polonx genti

pifcario locuples. Fourmir ia Gtegr.Orbts Notitia. Pruffia amnibus,

iacubus pluribus ituerfccatur habendis, in preô» piice abundantibus.

Ntcolojnu vf Hortule Sunio. Rudia abundat fluminibus, Sc aquis pir

fculentis. In Litvania rivi, & parva flumina flne numero in majora de-

fluunr: ubi aqua, ibi & pilees iapidiores, quam in regionibus noflris.

Miechovita in Sarmatia Europa*. A Polocia Urbe , ufq; ad No-vogardiam, tot paludes , Bc flumina (unt fuperanda, ut eorum nomina,

ac numerum ni incube teneant, labor Baro m Commenturus Rorum Mo-fchoviticarum. Nec ad fyllabum revocabuntur flumina omnia, ve-

rum notabiliora, qualitate pr.aiica Angulari.

III. BORYSTHENES Plinio % Soluto, Ptolcmeo , aliis Drinus,

Danafter Jentandi , nobis Dmepr, Niepr, in- Mofchovia penes pagumDnepersko fonres invenit. Dcttribicur ab Audkoribus vctuftidimis,atq;

reccntioribus, quos huc adduco aliquos. Poft Iftrum maximus cft,&

lententia noftri non folum Scythicorum fluviorum longe uberrimus, led

etiam carteris uberior, praeter Nilum iEeyptiorum, cum quo non licet

alium comparare. Pafcua pnebet amsenimma.accommodatidima pecori-

bus , nec non optimorum ac singularium pifeium copiam offert: & in-

gentis Cete ad faifucam fpinia carenda, Antacscos vocata. Ad potan-

dum fluviflunus, limpidus, juxta quem femenris optima fle, & herba

non fativ» akxfltrna. Ita Herodoti* m Melpomene, Mola de Situ Orbis

l. a. Pifces foperis egregii in Boryfthene,Bc quibus offa fime nudla,

nec aliud quam tenerrimae cartilagines. Selinms m Memorabilibus Mun •

di, Cr Polyhistore. Antacsrus Baryfthcnis, Rondoletio, Cr Charletono

a Qnomastico Znri , non absimilis Sturioni , fcd pro anincntioribus»

Bc callosis tuberculis, quibus Srurio major praeditus cft, ftigmatis

tantbm. lividis, fcffliibusq^ maculis in cute minus afpera ad latera efl

diftmdkus, St pinna uni. ALftans tempore Boryfthenes caeruleus volvi-

tur juota. Planum , interdum violaceus )nxu Athtnmm : utctqv color Bc

Digitized by Google

_ - , -J

Dt Fluminibus, Cr Pifabas.

A jfgricda, et adlcribitur. Idem aquatum omnium cft tenuifllmus,

unde innatat Hypani, nec tcftc Plini» , er Nictlofi» ut Hercule Sicula,

halitum , vaporem , nebulamq; emittit. Multorum amnium vorax,

ac profundus , Rtcctolo S.J.m Geegrapb. Reformat meile, & lade

fluens , Feurmero in Geegraph. Orbis Notitia: partem funeriorem quip-

pe fylvis obsitam habet, quae favis turgent, inferiorem Infulis implica-

tam , in quibus uberrima pafcua dantur. Ampliflimus & rapidi flt-

mus fluvius , angufto inter fcopulofas utrinq; ripas alveo, veluti ftran-

gulatur, curfumq; ejus pluries rupium feries rransversim porred* inter-

fecant ita, ut aqua iftic per tredecim veluti faxeos gradus, alios intri

flumen latentes , alios eminentes, prreeps ruat, non sine terribili ftrepi-

tu, illoq; tali, qui ad milliaria tria exauditur. Scriptorum plurium teili-

monio. Scopuli didi, cataracbr funt Graecis, Ruthenis Poroby, id' eft, li-

mina. Cofaci Zaporohiani, a nobis Zaporefcy, quasi Zapregowfcy appel-

lati , nam ultra has rupes incolebant infulas , campos, expediti ad arma*

Ibi Choraca Infula Demetrii Ducis Wifnovecii Herois celeberrimi , o*

lini fuerat fedes , firmata natura atq; muro, in qua Chani Perecoptnsis,

tociusq; illius Hordae vires diu fuftinuit St attrivit. Ad Siemsnatki arcem,

unum Vitoldi Magni Ducis Lirvanise balneum, alterum ad llimen La-

cum feu Catcinictm Sinum , feribitur extitiile. In ripis ejusdem fluvii

nrmorofis, Arae Alexandro Magno, Cxfari Augufto facratz fteteranr.

Poft cararadas fuperatas , in plures alveos fcillus, feptuaginta Infulas

cingit. Tandem etncnfis trecentis milliaribus Germanicis, per RuIIiam

Albam, & Ukrainam, tam vafta oflia exhibet, aflertione Gnagauti in

Defcript. Mefcbtvue, uc procul fpedautibus, maris formam praeferant.

Juxta Kircherum m Itinere Exflatico , magnos excitant zftus: tandemmediante Caycinace Sinu , Ponto Euxino illabuntur. Praeter reperibiles

alibi pifcium fpecies, alit & fmgulares in Ukraioa, hz quia Latino

omine non Ium donat*, exprimuntur nativo. Korep craflior Carpione,

fquama latiore, auri colorem refercnre tedus, ad cubitos tres , aut qua-

tuor fzpe protenfus. Marena cylindracea ulnaris fert oculos convexo*

& quau cryftallinos, cum duobus circulis pyropum aemulantibus, squa-

mas matri perlatum m candore aflimilcs, minias pinnas. Ex pileatorum

R f mani-

Digitized by Google

1)4 TRACTATUI V. SECTIO L

inanibus dabitur facile, propter vire» infignes, fcd extra aquas cito e-

moricur. Krafnoptora in oculis pinnisq; rubicundiffima, cralta,palmum

re&um non excedens. Storia in dorfo nigricans, in fquamulis albicans,

nimium lata, ad menfuram /pirhamx longa. Bokowica plana ex genere

Albularum.

IV. BRDA e medio lacu Kransko fc evolvens, primo Lutomio

lacum ingrcditur,indc fe extrahens in Charz.jk.owy lacum influit, ubi vi-

flor effedus, proprio alveo notabile fpanum terrx conficiens, tandem

in Villula mergitur. Dlagoffas JHifl. Pol. /. i. Ejus eluvio nontam alveum /olet implere, quam cayitatcs terrx, vicinaq, cellaria. Gla-

cies etiam rigente hyeme nnnus eft lolidata, nam afflante Auftro cito

diflolvicur, non fine periculo incedentium, vel equitantium. Notabili

copix pifcium diverforum accedunt Salmones, nobis Lofolte, qui eBal-’

thico Mari enatantes, a diebus Aprilis ultimis, ad O&obrem medium,obftacula alta transiliunt, infidiofis capfis Bidgoftix concluduntur: exte-

ri pinguiores, atq; fapidiores redditi in aquis dulcibus, remeant per Vi-

llulam ad di&um Mare, inflante bruma. Idem fluvius fovet pifccs cumprominente unco,Germ. P/aacklachfce, noftratibus Haki. De his Mundein Novo Phjfica Lumnte tradit, fi qui Salmones, lagenis, & fufei-

nis elapfi morantur in rivis, efui pxne inutiles fiunt, in maxilla inferiori

apophyfis quxdam curva eis adnafcitur.Et Jonstono in Hist. Pifcium ta-

les insipidi: ea; Schotii tn PhjJica Cariofa obiervatione, poli annum fecun-

dum ceu fiderati intereunt. Longitudo Salmonum cubitos duos, Truc-

tarum majorum five Salmonum fluviatilium, aliis Salmonatarum, ulnamunam attingit, fxpe excedit. Prxtet Salmones marinos dulcedine aquxalledlos , auget aquatilium extum Brzjona. forfan ex genere Barbonis

/eu Batbi in Varta dclcribcndi. Lampctra a lambendis petris vocata,

quod ore faxis ita adhxrcat, ut eas lambere videatur. Hxc Gefnero eft

Muixna fluviatilis, lanio Murxnula, aliis Oculata, Germ. Neunaug a

novem oculis, five foraminibus parvis, bino ordine, difpofitis, unde 8c

vox Polonica fprmata Ninog y nunc Minog ufitatiiis.

V. BOHUS vel Bogus Cromero, Rullis Boh , c palude ortus ia

finibus Podolix, longo terrarum trartu ad ortum tendat, tandem de-

flex*

/

Digitized by Google

De Fluminibus Pifcibus.

flexo ad Meridiem curfii, in Boryfthene (e abfeondit juxta Cromerum,

jaxta Ortelti Geographicam Tabulam m yfppendtce Theatri

,

in Lacu li-

men conjundto cum Mari Nigro, five Ponto Euxino. Quod autem

Boh , fi Boiek flumina Deos fignificent , a Sarnicki ratio adignata, quia

amnes pro Diis prifei coluerunt , cum gentes edent. In PROBI*TO flumine viciniore Boho, eft talis locus, de quo dum incolarum la-

bor atq; induftria fubmovet aquas, aliquot centena doliorum, pifeibus

variis impletorum obtinere confuevit.

VI. BUGUS Cromero , nobis Bug, non longe ab Olesko oppida

in Rudia noftra exoriens, fluore atro decurrit. Dlugojfus Hist. Polo. I.

i. Receptis fluminibus Rata & Muchawiec Crc. Narvx c Litvania pro-

fluenti argre mifcetur, nigrorem fuum aliquandiu retinens. Cromerus Fat

lo. /. i. Swiccicki m Topographia Mafovta. Burgundiones populi

ad Bugum confederanr, arces contra vagandi licentiam Nomadibus ufi-

tatam conftruxerant, unde & nomen Bugo. Fluvius enim hic corrupti

Bug hodie dicitur, a Germanici, & veteris eorum locorum (ermouis inv

peritis. Goropius Becanus m Gotho- Danicts. Inter pifeium fpecies mul-

tiplices, Silurus, Gcrm. der grolfe- Fifch feu Rhem - Ftsch , (Veis, nobis

Sum, odlbus, fpinisq; carens, roftro & cauda Delphino adlmilis, prae-

pinguis, ad menfuram ulnarum aliquot fxpe excrefcens, multum vo-

rax , eft frequentiffimus. Candida vena per (pinam dorsi, (uafu Jonstoni

in Hist. Natur. De Pifeibus, unquam venenata eximi debet. Circa

Sokal in fluminibus ( inter qux Bugus)& in locis paludosis , copia

tanta Cancrorum reperiebatur, ut totus exercitus Joannis Casimiri, Ra-gis, iis frui potuerit. Fphemerides Medico - Phyfica Germanica.

VII. DARCZA, ad Chelmam Urbem Palat. Rudia: , antiquitus

fluxerat, fcd deferuifle alveum per Fubterraneos meatus divulgatur. Lo-cum peflumdati fluvii indicant hiatus, voragines, lacus, fc loca paluftria.

Sufza in Phanice tertio Redivivo. Deficiunt fontes, & flumina, quando

meatus terra: inferiores,per quos currebant , obftruuntur. DRE-

VANCIA Cromero, in Privilegio antiquo Culmensi Drtwanin, Ger-

manis Driwentz., nobis Drweca rapidus, navigabilis, anguillis abundans»

prope Toruniuni a Viftula excipitur.

VIIL

Digitized by Google

TRACTjffwr. SECTIO I.

VIII. DUNA, Ptolemao Rubo, nobis Dzjwins, juxta Potam*gtuip’ wm Ewropaam, in firubus Mofchovir de lacu Lukoit, vel Lobtcx.

juxta Jnuorartum Mefebovittcnm a Mrjtrbek editum, initium Sc

nomen ducit et lacu Dwuta in Sylva Wolhohskta

:

flumina plusquarn

tiginti fecum penuifta abripit, per Litvaniam, atq; Livoniam promo-

vens curium. Adducit, ex JLitvania Rigam, triticum, cannabim , linum,

mei, ceram, resinam , fevum , bovina coria prseftantis laboris, cineres

clavellatos a fullonibus. Se faponis confemoribus expetitos. Cenis

«nni temporibus dum effunditur, non fccus quam Nilus arenofas fe-

cundat glebas, unde siliginis , Se leguminum vis infinita. Salmones Da-nae multorum ore celebrantur. Fournter ut Goograpb. Orku Notitia. ll-

kbitur Ralth ico Mari infra Rigam, emenfus centum triginta militaris

Polonica. Gvagntnus in Defcrtpt. Regni Polenta.

IX. DONAIECIUS Cromero, (id cft, quasi parvus Danubius)

nobis Dunatec , dtvifus 4 Dlugofft in album, & nigrum , ex Sarmaticis

montibus oritur, per Montanum Trabum decurrit, ubi Popruto au-

&us,ad Opatovecium mifcccur Viftulx. Idem Danafter aliis, Vticla aliis,

ex locis iis emanans , ubi GepicLe veteres Gothicx nanonis tenuerant

itdes praecipuas. Prxter Salmones, varietas pifeium singularis in eo, in-

crementum aquarum fepe notabile , agris & pagis adjacentibus formi-

dandum.

X. HIERASUS, hodie Prut ab illo Grxcorum Pyreto, per im-

probam imminutionem Sc corruptelam , dedu&o monofyllabo. Btffeli-

tu S. y. in Septemuo Medulla Historica. A Ducc quodam Prut sic

appellatus. Sarmckt in Defcrtpt . Polonia. Ex jugo Montium Sarma-

ticorum in Pokucia delaplus , Colomejam , Sniatmum prcrterlapfus ,

per Valachiam sive Moldaviam decurrit in Danubium. Cromerus Po-

lenta /. j. HORlNIA Cromero, nobis Horyn in Volhinu, inter a-

lios pilees alit IVjrozjtbum Carpioni allimilem, quasi molares hominis

•dentes ferentem, pinguem, Sc lapidum,qui Sc in fluviis‘/Vir^#c , Stuci. ,

Strumteh, cft rcperibilis. Sturio minor Gefnero, nobis ( x.ecx.uga, acuto

ac longiore roftro inftru&us, unde ab aliquibus etiam CTxyrinchos vo-

catus, catundcm aquarum incola. Adcft Sc Murena lquama latiore tc-

dta, unguuioia, iuavis ui dii. XI.

Digitized by Google

Ve Fluminibus , Cf' Pifcibus. ij7

XI. MOTLAVA circa Grabin» fontem habet, oftium ad Ge-

danum. Singulari induftria, labore grandi, impensis magnis, du&us hic

fluvius ad folfas pratfata: Urbis, atq; granaria, ubi onerarias naves eic

mari advenientes, ( licet depolita mercium parte leviores)recipit, Villu-

la: reduces reddit. Idem fluvius an. 1453. extraordinariam, eamq;

ingentem Percarum minorum, Gcrm. Kaul- Berfchen feu Kaul- Pcrfen

copiam protulille feribitur ab Hennenbergero in Chronie. Prujfte,4 Curicken

in Gedano:mm a Martio, ad Aprilis finem, non retibus tantum, fcd vafis

quoq; deferenda: aqua* paratis, Gedani capiebantur.

XII. NARVA Cromero, nobis Narew ex Litvania profluens,

Bugum fufeipiens, atras exhibens aquas mifcerur Viftula: circa Nowj-dwor , fed juxta Dlugojfum

,per longum fpatium , nativum non depo-

nit colorem. Ad flumen illud Avarinqp populos olim habitafle,

Sarntck1 in Chorograph. Feteris Poloni

*

narrat. Annotavit Cr«me-

rus Polo. I. 1. ex Dlugofsi Hist. quod non fert Tfllrva animalia veneno*

fa ufq; adeo , ut ferpentes,qui navibus Bugo delatis adhaeferint , edito

fibilo refugiant , cinn primum aquam ejus attigerint. Exdufis fer-

pentibus, habet, circa Sumi, oppidum Podlachix, vermiculos defuper ni-

gros , in lateribus albos , bifurcis caudis inftru&os, vulgiS fanguifugas

ex eo denominatas, quod certo tempore affigant fe Luciis, eosq; fu&ufere exfangues faciant, imo interimant, fi ad aquas fontanales ocyus

non excurrant: ubi glomeratim degentes, etiam manibus comprehen-

duntur. Cartcros pifces(qui Varfaviz abunde fuppeditantur

)An-

guillx magno numero fuperant, fabricatis decipulis paflim conclufie.

XIII. N 1DA ex fonte vili* Moskerxjrw confurgens, 6c pet ali-

quantum ipatium defluens fubterraneum gurgitem agit , tandem ad

Vz.ie z.kow emergit. Dlugojfus Hifl. Pol. I. 1. In Roxolania quoq; duoex monte erumpunt fluvii

,quorum alter fertur per fuperficicm terrar,

alter mox terri abfbrbctur, & fub ea, pera&is aliquot leucis, in propa-

tulum rurfus emergit. Tjlkowski Phyf. Curi. P. 9. c. 34. Anguillis,

Cancris Nida abundat. Neugebtverus m Hifl. Rer. Pelonicarum.

XIV. NEMEN Cromero , NIEMEN Dlugojfo, Gcrm. Memel, is

putatur efle, quem Marcelltnus 1. 11. Chronum vocat. Pacificus

S Dlugojfo

Digitized by Google

TRACTATUS v. sectio I.

Dlugoffo Hist. Pol». I. r. profundum enim , & inftar caldarii rorandumalveum habet, ut filenter decurrens, nec nemoribus, nec campis noce-

at, fuis ripis contentus fluat. Idem in aliquibus locis, adeo mdire&i*

finuofis circumagitur fluoribus, ut qui in eo navigant, integro die, na-

vigatione exafta, ignem a foco hcflernae diei, ex propinquitate loci, pro-

pter alvei circulationem, frequenter fumant. Floret fub Cauna Ci-

vitate Litvanix, ubi confluit cum Vilia, quo tempore non aflumitur

ad co&uras mulfi, ac cerevifia:, tanquam noxia aqua efflorefccns. Tyl-

kowk. in Meteorologia Cu<ofa. Circa Grodnam infenfillimus inco-

lis eft, multorum enim annorum experientia eft deprehenfum,qudd

ad minimum denos quotannis, quin etiam a veteri memoria quinquies

denos homines mergat.Tarmer in Legati** Polono - Lttvana in Aiofcho-

vam. Nutrit Salmones, & Truttas, varias merces ex Litvania Re-

giomonto infert, tandem Curioncnli Lacui, Boruffis Curifch- /Jajf^ysn-

dlo Balthico Mari ) flMmur.

XV. NOTESSIUS, Notet e Copto lacu amplifTimo Cujaviae du-

cens originem, fert Thryfjas, Oo/wjto Certas feu Cirtas, Erythrlnos Ja-zie, Mrzonas, Siluros, qui ad Pakoftiam vado oris hiatu abforbebant a- -

nates. Permiftus Vartar,Oderam tive Viadrum, alveo ubiq; lutoso, ingre-

ditur. Scriptores Germani anriquiHimas fedes Burgundionum fuifle con-

tendunt, inter prarfatos fluvios. GLDA prope UJiie intrans Notes-

sium, Salmones, &c Hakt fub Brda deferiptos oftert pifcatui, in Ja-firow fundo.

XVI. OBRA ad Mederecurn Civiratem Palat. Pofnanienfis ofS-

cit bonar co&urac ccrevifiarum, proximus Paklica corrigit prioris viti-

um. In littoribus uliginofis ejufdem Obrar crcfcit copia ingens Ca-

lami Aromatici Offici, hujus radicibus avide vefcuntur Cancri: unde co*

dii, & cibis adhibiti, femper faporem amarum exhibent, non tamen

ingratum,quia propter hoc nutrimentum attradlam , funt faluberrimi,

vilceraq; apprime roborant. Ephemerides Medico -Phyfita Germanica.

XVII. PINA continet pifccs molli carne, odore lutulento, verumproventu magno. Ulrra Pinfcum a Pina duftum plores fluvii con-

suunt. Ab Oriente Iasiotda, Horyhy lV*tlua, Turia. Ab Occidente Styr,

Stocka,

Digitized by Google

» 3 ? .De Fluminibus , Cr Pifcibus.

Stocha, Lukowiecr., Strumieh. Ab Aquilone Bobrok, StucK., Lanj, Ho-rodecaka

,qui Pripcti accepto nomine, ingenti volvuntur alveo , Bory-

ftheniq; mftinduntur. Ibidem frequentiflima, & alibi in Polcita Litva-

na. Cancrorum pifcatie, nam tot Cancri, quot linter(navigii genus

eft, nobis Cz.oln)capere j>otcft , unico groflo Imperiali condant: fexa-

gena f*pc Polonico Iblido emitur, eisdem aquatilibus porci (aginantur.

De Nobilitate quifpiam Gedanum detulit ducenta pondera ( Kamieni

dwitiae) Oculorum Cancri, quodlibet autem pondus triginta libras con-

tinebat. Multa librarum millia Gedano in Bataviam Scc. feruntur navi-

bus. In quantitate maxima, eosdem lapides, terte Langio in L Fli.de M*~una Medica , Polonia transmittit Saxoni*. Expeditus Vratislaviam

plane onurtus lapillis currus, quem Sachs in Gammarologta, fc vidille tc-

tcftatur; aquis vicinis Silesi*, copiam Cancrorum grandem attribuens.

Lnfignis vis Oculis Cancri adferibitur a Baccio in Natura Gemmarum,ad coagulati fanguinis diflolutioncm, expuUioncm, calculos confringen-

dos. Opinione przfati Sachfti certiorum virtutum funt,quam ipfe ve-

rus Bezoar , in pefte , febribus malignis , morfibus venenatis &c.

XVIIL PR1PETIUS, Prypec de palude proveniens, fluviis gran-

dibus au&us, Boryftliencm feu Nieprum fubit. Cromerus Poto. I. i.

Latitudine *quarc Yiftulam, ad (emimilliare Germanicum exundare

«on raro obfervarur. In comitatu Sturionum minorum , Framea-

rum (quia framex antiqu* Polon* (imilium)ver(anturSturiones majores

Gefnero , Porculi marini PUnio, aliis Ellopes , Acipcnfercs , Ieiiotry no-

bis. Acipenicr in mari nafeitur, ied flumina dant incrementum, pinguc-

fcit enim dulcium aquarum hauftu, & minus (uavem faporem exuit.

Cibus illi limus, & mufcus,dum autem eleam qu*rit, fodere terram in-

ftar porci con£ucvit. Validillimus in aquis, atq; in terra, dum innititur

ventri. Extra&us ad ripam , aliquando cauda fic ferit lapides , ut ignis

proflliat, attritu nimirum olliculorum,quibus corpore toto mucrona-

tus horrelcit. Apud Romanos Acipenfer erat maximi pretii,& fummxnobilitatis, nam terte Macrobio in Saturnalibus

,

a coronatis miniftris,

cum tibiis inferebatur convivio. POPRUTUS, Poprut, in loco

quodam, volvitur iuicr rupes, ab utraq; ripa fic propendentes, ut (peci-

Si es

r

Digitized by Google

H» TRACTATUS T. SECTIO /.

es concamerationum exprimatur. Ex alciori alveo, in deprefTum ad uknas plures fundum, aquae feruntur cum vehementi impetu, fragore gran-

di, catara&am efficiendo. Tandem Salmonibus, Tructis, Thymalhs &c.plenus mifcetur Donajecio.

XIX. RADUN1A nobis, Germ. Rad.-re vel Rtdaune ex lacu Ra-

dunto prosiliens aho tendit nativo alveo; arte, iabore parato, ad millia-

re unum protenso , Gcdanum ducitur. Mola o&odccim rotis con-

flans, & noris lingulis Ungaricum nummum feu ducatum pro ve&ig*-

li folvens in eodem conflru&a fluvio intra Urbem. Qellartu< tn Dcfcript. „

Polo. Froelichius in Btbltoth. Vcregrinantium. Singulare de Radunia

Cluvtriui Anttquit. Grrmantc. I. j. c. 4. propofuit liifce verbis: Grarci

homines, qui omnia externa vocabula ad fui fermonis.fuarq; linguae for-

mationes accommodabant, quum cernerent noflri Raduni vocabulum

affim ile efle nomini illius amnis, qui parvus & lpfe in Attica Terra»

nomine Eridanus, noftrum quoq; hunc Rcdanum appellaverunt Erida-

num, quod vocabulum per errorem, magno flumini Viftulae attributum.

Mox quia i Pado, qui in Jonium Mare effunditur, ele&ruin in Itali-

am, & inde in Grzciam transportabatur, Graeciq; ad odia Padi legi pu-

tabant , Padus etiam di&us Eridanus : dcin vero cum nomen noftri a-

mnis clarius atq; integrius mtelligcretur, Grxci pro Eridano, dixere Rho-danum fluvium Gallicum. Suffragatus Qluvero Hartb och m Se-

It ftu Dtfputai. Hut. de Rebus Prufsictsy tenore verborum tali: quod Ve-

neti Succina folebant emere a Pannonibus, qui tunc a Venedis Balthi-

ci Maris accolis sibi illa parabant, inde Poetar, quod Venedis erat tri-

buendum, Venetis Maris Adriatici accolis attribuerunt. Fac etiam flu-

vium iflum adeo exiguum efle, ut k Polonis Scriptoribus nominari nou

meruerit, quid contra Qluvertum folidif Quis enim nefeit, exigua nonraro Poetis, commodam fingendi prxbuiflc materiam &c. Praeterea mul-

ti Hiftorici aperte negant generationem Eledri in oris Italicis circa Pa-

dum, lbidemq; reperiri Elc&rides Infulas. Tota fabulae cauia, Succino-

rum geflatio ab agreflibus feminis, pro monilibus, decoris gratia. De-mq; temporibus Herodoti percrebuerat fama, in Scprentrionalibus oris

efle Eridanum illum electriferum , dc quo idem hb. }. ait. Ita Ha t-

kntehy

\

Digitized by Google

MiDe Fluminibus , Cr Vifctbus.

bitch,qui eandem fententiam in Differtat. de Originibus Vrufsicis Ce-

quebatur, fed quia viderat poftea, non ab omnibus probari eam, re-

cellit. Magna flumini parvo data encomia, si non veritatem, fal-

cem curiositatem legenti adferum, ideoq; addu&a. Alii Viltulx, nomenEridani adferipsere, ut patebit in Viftula, fub nam. 27- infra ponendo.

XX. SANUS Qromero, Polonis San principium obtinuit in Befc,-

kid Monte Sarmatico. Satpe alveum mutat, ac in ripa, quam de-

fcric ingentem numerum lapillorum relinquit, qui ubi perfunduntur are-

nis, intra paucos annos videntur perire: qui in terram abeunt, illam

multum fecundant. 7jUowski Pfaf. Curi. P. 9. Flexuofus nimiumcurrit, nam licet Premislia a Jaroslavia duntaxat milliaribus quatuor fc-

paretur, tcrreftre agenti iter, attamen San Civitatem utramq; tangens,

milliaria fere viginti fiipcrare curfu notatur. In rurba pifeium , Fa-

ty , Podunayh , Brzjmkt , lelce, Marynki &c. alibi rariores. Supra alve-

um fepius fc attollit , vicinos campos et agros laciflime inundaturus.

SMOTRYCZ Camenecum Podoliae circumfluens, Tyram ingredi-

ens, aquatilibus annumerat Tranas plulquam ulnares.

XXI. SRZEN1AVA, & DtUBNIA (quod nullis fluminibus

competit in Polonia ) lolis fervore, aut hyemah conftri&ione non dimi-

nuuntur in alveis, fed aequo retinentes tenore undas, foli de siccitate, &frigoris immensitate non queruntur, foli pluvias non requirunt, fed

naturali fecunditate divites in fonte, acftus , Sc pruinae intemperiem

non horrcfcunr. D!ugo{f<s Hat. Volo. I. 1 .

XXII STYRUS, Styr delapfus e monte prope Olesko, intrat Pri-

petium decurrentem per Litvanam Polesiam. Si exundat late atq; diu-

tius, tenuitatem frugum designare creditur ab agricolis. Silurorum pa-

tria vocari poteft, nam ad Knieljmin pagum viciniorem Luceorfe , u-

nius hyemis fpatio, aliquot illorum millia retibus implicata: ad /lifzty-

ctyn, jad» unico rens,centcni fepe conclusi, led prius ex fundo,& cavi-

tatibus, candcfadlis lapidibus moti. ST RYjUS inter pifces nobilio-

res, Sturiones minores numerat, atq; Truttas, qux aquis rapidis, fclo

glareofo , ac mundo gaudent. Copia ingens eamndem , Sc in aliis fluvi-

is, rivis, przfcrtim Pokucuc, ubi arcfa£be in Iole, mittuntur ad vicini is.

S > XauL

l

Digitizedby Google

1

»4* TRACTATUS V. SECTIO T.

4

XXIIL TYRAS veteribus, Turio Tartaris, Nefter Cromero, ne-bis Dnteitr vel Niestr, c Befzjud monte non longe a Sani, atq; Tibiicifontibus veniens , Podoliam a Valachia sive Moldavia longo (patio

dividit. Adjacebat ei Oppidum Tyra,Ophiufa antea di&um: ad oftium,

(cribuntur ab Herodot

•

nunsilTc Tyrytr, Tyrigitx * Strabone, Tyragc-

XX i Vlimo. Plurimx, exq; nobiles (pecics pifeium, non sine Stu-

rionc minore , Wyrozubo, Podulta ore infra caput inftru&a. Cypri-

ni , Carini Gazjt

,

vulgo Carpiones, Karpie, in longitudinem tantamexcreicunt circa lahorlik Scc. ut (emitres ulnas attingant

,quaruor, vel

quinque groflls Imperialibus, id eft, floreno noftro Polonico fxpms x-uimati. Deflexo nonnihil ad Meridiem alveo , inquit Cromrrus, fuper

Bialogrodum Urbem Turcicam, qua: & Moncaftrum dicitur, in Pon-

tum Euxinum, sive continentem ei Obidovum Lacum influit. Po-

situm eft, in Lacum Obidovum, dici forflui debuerat Ovidovum, namRufiis idem lacus, eft Owtdowe Ozert-. Ovidius enim non procul exu-

lavcrat. Ita Au&orcs varii (entiunt, Liber Triftium Poeta indicat, de-

niq; ab /Jftlt in Hist. fui Temporis, pag. 737. confirmar fequenti hiftoriar

Woynowfcius Polonus Nobilis, Po^ta elegans & Hiftoricus perfvasit

Legatis Polonix an. 1 jSi. ut celeribus jequis fecum ulterius proficifcc-

rentur, velle enim se illis Ovidii Nafonis lcpulchrum oftenderc ailere-

bar, Cumq; ex Valachia fex dierum itinere a Boryfthenc, per vaftidima

loca progredi eflent, in amxnam viridemq; venere vallem. Erat in me-dia valle fons limpididimus, juxta hunc, acinacibus (uis evaginatis^ gra-

men,quod in co loco copiofum erat , crallum , altumvc demetere cx-

f

ierunt, donec farcophagum virgultis, quisquiliisq; tc&um , & in cp *

iteraram vcftigia invenirent, quibus a (ordibus purgatis, epitaphium

legerunt Ovidti, erat aurem ejusmodi;

Hic Jitus est Vates, quem Divi Cdfaris tra

Augusti, Latia cedere jufsit humo. *

Sape mifer voluit parrus occumbere terris ,

Sed frustra : hunc tlh fata dedere locum.

Eft autem hujus (epulchri locus ad flues Grxcix , non procul k

Ponto Euxiuo, quondam habitatus, ut ex ruinis xdiflciorum, Urlvumq;

colligitur. XXIV.

Digitized by Google

f

»45T)e Tbmmibus , CT Vifcibus,

XXIV. VARTA apud Cromoloviam oppidam ortus, per Ma-jorem Poloniam currit, au&us Profui, Notesio, Obra, prope Cuftrinum

Arcem in Marchia Brandcburgica , in Oderam ex Silesia sibi occurren-

tem influit; Odera infra Stetinum, Mari Balthico conditur. Varini

populi ad Vartam,cirra Si ultra Pofnaniam, d Sarntcki in Chorograph.

Vtteris Polo. habitafle referuntur. Meminit Varinorum Tacitus w Lib. de

Moribus Germanorum-. Reudigni, Varini, Se Eudofes fluminibus, aut

fylvis muniuntur. Idem fluvius cum Profna Ipecicm Infulae

cfticit, abundat pilcibus, inter quos nobilior Barbo sive Barbus, Varro-

ni Barbatus, aliis Mullus barbatus, Germanis Barbe, Barme, nobis Bar-

wena , Banvana defccipta ab slldrovando in Hist. Pifcium. Si longitu-

dinem fpcdlerous ( inquit)pifeis eft oblongufcnlus , rotundus, in late-

re compreflus modice, roftro longiore Si acutiore inftru&us. E fuperio-

ris roftri extremo, appendices dua: dependent, branchias habet quater-

nas, dentibus caret, oculi parvi, pupilla nigra, quam ambit circulus au-

reus. Nomen illi, juxta Ionstonum in Hist. Naturali Pifcsum, cuta-

cci illi cirri dedere, qui inflar barbz dependent: idcirco a Bellon o My-ftus, ab aliis Myfticatus vocatur. Icon ejufdem pifeis, in Hi t. Vtfcium

d Gefnero edita fpetftatur. Frequentiffimus quoq; oblongior pileis,

nitoris argentei, fquamis exiguis teClus, linea utrinq; a branchiis ad cali-

dam notatus, CromeroCirta, nobis Certa, Germ

.

Zerte,'T h ry fla Schvenck-

feldio. Hxc verno tempore, de mari prodit dulces captando aquas; cir-

ca Urbem Skwtrtyna,pagum Dlusko &c. in magno numero capitur

in Augufto, inflante hyeme redit ad aquas fallas. MilcenturCirtis Krinii;

Bolenii, Lucio- percar, nomine coirposito a similitudine, quam cumLucio, Sc Perca majore habent; nullum enim nomen illarum vetus,

prxtcr hoc d Gefnero inditum. Sandinas vocat Di&ionarium vulgare ve-

tus, Cromerus Srdacios, Pruflia Serdaten , Cantat, Polonia Seda te.

Anguilla: Iere triuinares, naflas quandoq; intrant, cum cralUtudinc ex-

tensioni proportionara. Cancri ad Koto oppidum, mole, pinguedi-

ne, lapore commendati, etiam Silesiac, in ea, Vratislavix. Ex cre-

bris eluvionibus recenfentur nonnullx. An. i ad Pofianiam,

vim magnam aqaarun; proruite Augufto medio, duravit gribus hebdo-

madis

N

Digitized by Google

»44 TRACTATUS V. SECTIO 1.

madis inundatio. An. 1551. copia tanta aquae erupit, ut homines navi

Pofnaniana vcdli, portx fornicem manu extenfa tangerent, in fori me-dio, equorum dorla undis operta viderent. An. 16S9. sic fupra alveum

fc fe protulerat, ut parte ea, in qua Conventus Ordinis Minorum de

Oblervantia, nemo nisi Icaphis adiret Urbem, 8c Cathedralem Ecclesi-

am, hebdomadarum duarum Ipatio. Ex. M. S. S. An. 1698. inun*

dav it aias in Templo D. Magdalenx, & Carhcdrali: Chwalilzevi ad

xdificiorutn reda afeendit. Mergebatur profunde Srz.odka, aquae penes

Gradus exflrudos ante Templum R.R. Patrum Stridioris Obfervantix

lubftitere. Ex. M. S.S. Similem aquarum multitudinem indicat lapis, in

iEdibus Corpori9 Clirilti, parieti impositus cum inlcriptione. An. 1709.

diebus primis Aprilis, occupato Chwalifzevo, & SrzodKa, dum altitudo

diluviei per portam aquaticam nititur intrare Urbem , de tumore remi-

sit. Idem plane contigerat an. 17 1 1. ad finem Martii.

XXV. VERISSA, Gcrm. Fers volvit aquas in Palatinam Pome-ranix, ad Scarfcviam, Stargardum, Peplinum : nutrit Truttas, Brxjo-

ttasy Klemosy IczJemos, exterosq; pifces prx(lautiores. Ad Mevam,Lam-•petrx reticulis concluduntur, qux in autumno, poli diem Sacram Mi-

chacli Archangclo, relido Balthico Mari, Villulx fe committunt, hyc-

mem fuperaturx. WDA in eodem Palatinam , Truttas ultra ul-

nam protenfas tenet, ad Swiecie ingreditur Villulam. Truttx omnesSalmonibus, kVMughbei in Historia Psfcium judicio, lunt cognatx.

Qux autem grandioribus maculis rubentibus pidx , carnem rubclccn-

tem ferentes capiuntur, Salmonatx, id c(l, Salmones parvi, a rccentio-

ribus denominatx. WIEPRZ Dlugojfo, Vieprus Cromero

,

Aper

Cluverio(ad quem Baflamx populi olim conledcrant ) navigabilis ,

pi-'

Icosilfimus, Wyrozuborum ikc. altor.

XXVI. V1NDA Ducatds Curlandix, in MareBalthicum influit,

a cujus non procul odio, maris profunditas ingens, locus pc riculosi (li-

mus. Tabula Geographica Lrvonia. Si proponatur , dic quibus in

terris capiantur in xthere pilees ? refpondebitur , fieri id ad ColdingamCurlandix, in Vinda flumine, ubi pilees imminenrem fcopulum transi-

lire laugcn(£s, rcubus m acre expositis fc involvunt. Cbwalkowski in

Singula-

Digitized by Google

* Dt Fluminibus, €r Pifcibut. - 145•

Singularibus PoUffia. In eadem Curlandia piicium abundantia fum-

.ma. Pleriq; fluvii Halecum quoddam genus promunt, Germ. Stromlut-

gen, harum tantus eft numerus, ut uno grotlo Curlandico emas vi-

gjnti. Lentdtus m Memorabtlibus CurlaneLd.

XXVII. VISTULA Plinio & Viftillus, Jornands Vifda, Mar*cellino Bifula, Mela Vifula, Vadum

o

fuftula, aliis Juftilla, Iftula, Ori-

entalibus populis nobis vicinioribus Alba Aqua, a colore albo, Germ.

fVetchfel , IVeixel, Polonis fVista , juxta Dlugeffi interpretationem, qua-

si fons pendens, nam c monte cum fragore magno excurrit, & ante-

quam in fubjeckum recidat folum,pendenti magis, qu<im fluenti eft si-

milior. Alii , referente Protono m Orbe Gothico

,

a voce Polona IViosto,

five Ruflica Wisto , id eft remus, deducunt IVisia , etenim dicere do

wiosta, do u/io/Ai, reroigibus eft u/icatum : & quod fluvius ifte primo&principaliter apud Polonos fuerit nauigabilis. Vandalus quoq, pailim

denominatur, sive a Vandalis populis numen hoc olim accolentibus,

sive a fubmerla VanJa Ducifla Poloniar, Oritur ex monte Skalka,

prope Skecz.ou' oppidum , fupra villam Wflronie Ducatfts Tcfchincnsis

iti Silesia, tendit figuram arcus elHcicndo, & antequam excipiatur a

Mari Balthico , & Habo,quinquaginta flumina capit magnitudinis ju-

ftx, inquit Samtcki m Defcript. Polo, quorum pars bona eft navigabilis.

Si autem minores fluvii addantur majoribus, juxta Dlugoffum , exftogin-

ta tres infunduntur Viftular. Ab Urbe Cracovienfi usq; Gcdanum con-

ficit milliaria Germanica centum, computo Tylkowtkt tn Meuorologta

Cunofa: quapropter Cracovia altior eft Gcdano quadringentis palmis Ro-manis. Non invenitur Regnum ejusmodi, fenfu du Pleftis in No-vella Geographia Orbis

, quod dominium extendat ab origine prima

navigabilis fluvii ad extremitatem, utrumq; lictus podidendo , tale Po-

loni foli tenent in Viftula. Inter Torunium & Dibovum Arcem,ad nongentos paflus viatorum difiufus , alibi latior volvitur. An-tiquitus plurimas gentes coniedifle ad Viftulam,teftantur Scriptores. Po-

nit Piimut Vcnedas, Scyrros, Hirros: Jornandes Vintdaros, Vidivarios,

& Gepidas venientes ex Scythia : Lazjus Reges feprein Burgundiorum,

Pictorius Bulanos, Fourmer Gothinos, Ligios, Logioncs, Baftarnas,

T Peurinos.

Digitized by Google

1

1

4

6 TR ACTATUS V. SECTtO /.

Peucinos,Eftios, Venedos. Quomodo Vandali ad eundem manenres flu-

vium cum Vifimare Rege, a Gebrich Gothorum Rege vifti, fcdibus

deturbati, Pannoniam ingrclli fant, Conftantini Magni temporibus : tan-

dem 'k Stiliconc impulsi Rhenum transierunt. Nauclerus Chronicorum

Volumine i. Generat. 1 4. deferibit. Inter Polonos amnes primatum

promeritus eft & encomia, qux fequuntur. Immenfam frumenti

vim beneficio Viftular, Chroni, Dunar fuppeditat Polonia regionibus.

Conctus in Mathematico . Htflorica Geographia. Dignus Vi ftula, qui

pr<e omnibus aliis Septentrionis amnibus, antiquiffimam mortalium me-moriam obtineat, quando etiam nunc alimenta toti propemodum Eu-

ropae transmittenda, ad mare commodus devehit. Cltcvertus Antiquita-

tum Germania 1. 3. Viftula dominus, ac decus omnium eorum amnium,

qui Boream versiis per Sarmatiam feruntur. Htnelius in Stlcfiograpiia

Renovata. Scateant alii fluvii arenis aureis, Viftula prae auro, prae-

ftantiori gaudet dono; nimirum ejus beneficio, plurimorum Regnorumvi&u fufhcienti deficientium neccflitari fuccurritur. Gadehuschius m En-

comto Regni Polonia. Viftula fluvius eft, qui Veterum hiftoriis, ac

Poetarum fabulis fub Eridani nomine celebratur, cujus A[follomus in Ar-gonauticorum l. 4. duplex oftium facit, alterum in Oceanum, alterum iri

Jonium Sinum effundens, qui error inde natus videtur, quod in veni-

liis Poetarum monimentis inveniflet, Eridanum in Oceanum Septen-

trionalem evolvi ; & apud pofteros didicifTet, Eridanum in Adriam mul-

tis exire oftiis, quos conciliare volens, ex uno flumine, duo bra-

chia in diverfas orbis partes deduxit Rc&i£ls Herodotus a Vctuftioribus

didicit, Eridanum in Oceanum Boreum devolvi, atq; inde Elc&rtim

adferri. Quis autem, & ubi gentium, terrarumvc hic fuerit? Elcdtrum

nobis demonftrat apertiflimc, quod in Europa, uno dnntaxat in loc*

inveniri fatentur omnes. Ex quibus manifcftc apparer, Viftulam Erida-

num nominatum olim fuifle &c. Nec mirum eft, ab hoc Eridano, ad

alterum, qui in Adriam fluit, fabulam a pofterioribus, quibus Sarmatia

minus, quam prifeis nota efler, fuifle translatam propterea, quod & Vi-

llula , & Padus in Sinum Vencdicum exonerentur. Cinn enim alium

Sinum Vencdicum ignorarent, quam cum, qui ad intimam Adriatici

Maris

Digitized by Google

De Fluminibus, (T TifcibuS. 147

Maris partem inveniretur, crediderunt, quxcunq; de Eledro , & Erida-

'

uo dicuntur, ad Padum ede referenda. Vera igitur hidoria fuic Elcdrumad Eridanum inveniri , (cd Sarmaticum , ad cujus odia hactenus effo-

ditur, & apud Gcdanum, ac Montem Regium, in Mari Sarmatico col-

ligitur. Hadcnus Bruin Agnppmas ds Proapuis Totius Umverfi Urbibus

L a. Ut. Gedanum. Et Goropius in benedicis Eridanum nullum alium

ftatuit ede, nifi Vidulam. Italiae enim duvius Eridanus in Vcfulo mon-te nafcens, in Adriaticum influens Mare, hodie notiore nomine Padus

appellatus, eledrum habere negatur & 4 Cofio Mutinenft S.J. in Mi

-

neraloria , his formalibus verbis : Italiam vero, fi excipias Graecos,qui

eam eledri altricem dixere, nec Veterum Romanorum tedimonio, nec

eorum,qui nodra , & fuperiore memoria cogitationem fuam pofuerc

in rerum naturalium confiderarione, laude tam pretiofi partus gaudere.

Sit excitata lis haec fub judice, quemadmodum enim contra torrentem

niti ed operofum , fic oppofitam communem lententiam , antiquitate

tota firmatam tollere, aut infringere cd difficillimum. Itaq; dum Eri-

danum Italis non eripio, Vidulae profunditatem magnam concedam k

natura antiquitus, notitiae porrigo, verbis Hartknoch in Epift. Nuncu-patorta Burgrabio Regio , Proconsulibus, Confultbvs Thtrumenfibus, Chro-

nicorum Prufsue ii Petro de Dufburg feriptorum: Thorunium ab incuna*

bulis fuis vela dimittebat in Daniam, Sveciam, Brabantiam, Flandriam,

a liasq; Europae partes. Fabulis quidem haec non abfimilia, multis hodier-

nam conditionem Vidulx connderantibus, ede videbuntur, fed ut AdaPublica Urbis hujus faUcre nos nequeunt, ita facile quoq; dubiis occur-

ritur. Nimirum alveus Vidulx quondam erat multo audior , eoq; pro-

fundior , ut magnarum quoq; navium capax effet. Circa initia vero Sx-

culi XV. Vidula crebris inundationibus alveum fuum egredus, (abu-

16 multa opplevit loca. Quare liberiore jam curfu gaudens, navigatio-

nes didas, magno Thorunienfium, & Culroenfium damno, ditit. Co-piofos ac prctiofbs quod ferat pifces, Hermann m Capijlrane Triumphan-

te tedatur: quod Sturiones majores ex mari afeendant ad Vidulam,ma-ximcq; crefcant, jildrovandus /.5. de Pifcibus annotavit. Iidem Sturio-

nes ad extenfionem ulnarum plurium interdum accedentes, in Urbibus,

T 1 Oppi-

Digitized by Google

V

.

i 4f TRACTATUS V. SECTIO I.

Oppidis adjacentibus Vidulx, tenuiter «(limati didrahuntur: Gedanioptime condici , vafculisq; incluli, in Angliam , Bataviam &c. delati na-

vibtls,pretium acquirunt noubile. Traditio fere Varfavicnlmm pilea-

torum,quod c Mari prodeant quidam circa diem D. Adalberto , alit

circa diem S. lacobo Apoflolo, alii circa lucem S. Bartholomxo dica-

tam , ultimi circa Exaltationis Sacrx Crucis Solcnnitarem. Numcrolae

Lampetne prope Graudentum, Torunium, Varfaviam &c. Salmones,

8c Carpiones grandes, pingues, nonnunquam bicubitales , Certy, Rapy,Kory, Krapie , Podufty , Sieki, frequentes. Iu Gurfdte pagi Toru-nensis vicinia, an. 1700. Iulii j. Meijcr colonus pifcem vulgo Vellum,

alias Silurum in ipfa fuperficic Vidui*,prxter morem le fe volurantem

plumbeo globo trajecit, 6c dum diflecat, ecce alter quidam Ionas in al-

vo pifeis integer qud ad membra corporis, viti tamen privatus con-

fpicitur. Puellum recens natum bellua nftu fuo exceperat. Ex NwisLiterartis Maris Balthici, Lubeca tmprefsts. Reliqua pilcium turba

omittitur, qux mira cd Vadtnno y ubi mare ingreditur. Ante ingredum

in duos alveos fc&us, aggeribus latis, altis munitus. Infulam Gcrm.

Grof - Wcrder, vulgo Zulavam majorem efficit, FnfchHaff feu Habumintrat: tertius alveus Ltmwka BalthicoMari mifcctur prope (Veixelmun-

de, nobis Mindam : ubi illius levior aqua fupernatat marinx aqu* cras-

siori & graviori,propter admidionem exhalationum terrednum. Ad

idud odium Spener tn Tabula Geographica Germania Antiqua , inferta

Notitia ejufdem Germania datuit Electrides Infulas; Fotenuer tn Geogra-

phica. Orb. Notitia Inlulam de Neringe vocat Ele&ridem, ab eledro.

Fluvius idem, collc&is undis, latilfimc fe extra ripas folct proferre, infu-

las novas datuere, demoliri antiquas, vcluti ludibundus, quietisq; im-

patiens. A11. tzi8. maxime au&us inundaverat partem Gcdani;

an. 140 j. in Aprili, ruptis aggeribus eandem Urbem attigerat: an. 1465.

validiflimo vento commotus obje&amenta fregerat , ac juxta Cttncken

cum ingenti damno, pervenerat ad D. Barbarx Templum. Cafimi-

riam, Stradomiam Cracovix proximam, an. 1486. ita impleverat, ut al-

taria in Sacris jtdibus lamberet. Gcdanenlem Zulavam , an. 1 j 1 j.

mi Decembri, natare fecit: an. ijz6 . & 1 5 2.8. nigras aquas volvens per-

fregit

Digitized by Google\

Dt Fluminibus, Cr Pifcibut, - 14f\

fregit obicem : an. 1519. Motkvam auxit cum periculo granariorum

Gedani posirorum. Ibidem an. 1*40. ante diem S. Martin* Apoftoli,

in Infula minori feptemdccim pagos, fubmersis pecoribus, occupavit:

reda domorum attingens an. 1543. eidem Infui* fe infudi fle vifus. Hzcex Hennenbergert Chronicis Prufix. Prodigii loco habita eft exun-

datio, an. 1593. in Iulio, Sc an. idij. quam Heidenstemus in Rebus P*.

lonix videtur fic defcripfiile. Sigismundo III. regnante, diluvies cratCra-

covi*, cum plurimorum zdificiorum detrimento. I11 /Ede Ordinis Mino-

rum de Obfervantia, ad ulnas tres aqua excreverat, eandem profundita-

tem in Templo D. Catharin* tenebat. Plures vili* abfbrpt* cum inco-

lis, die AugufH 3. Inter Graudentum, & Marizburgum, an. 165 1.

inquit Cellarius in Defcript. Polonix, Viftula inundatione horribili regio-

nem totam involvit adeo, ut infra Graudentum quingenti circiter ho-

mines , in Infula majori circa Marizburgum, & Elbingam, aliquot mil-

lia in aquis perierint: at^duo integri pagi cum omnibus *dibus, homi-

nibus , & animalibus ablati fuerint. Ante bellum Cofaticum cumChmitlmch

,

mapalia incolis plena abforbuiflc in Minori Polonia : an.

1646. invasifle PrulTi* pagos, homines multos, & animalia privade vi-

ti: Dantifci fubterranea conclavia complcvifIe, 77*vx/rj Europxi Tomus j.

enarrat. Penes Cracoviam,C*nobium Ordinis Minorum de Obfervan-

tia, an. 1 65 z. cubito tenus inundaverat, homines merferat. Nec inlepi-

dum vifu , defluentis feni acervo lupum iimul cum capra infedidc, mi*

ri in przfentidimo periculo fympatniaL Cafa quoq; lignea cum funda-

mento abrepta, rip* adnatavit, in qua trium puerorum mater, fameli-

ce proli parabat fubcineritios panes. Kochowski jinnal. Polo. Climactere

1. Pluvias menfium quatuor fpatio, fere diebus fingulis decidentes,

fecurus grandis Viflulz tumor, an. 1714. in Auguflo. Hic in Zulava

Elbingensi, perfra&a aggeratione terr*, ultra milliaria quinque liberi

promovit curfum, ut colonis eriperet adultas mefles, damna inferret

maxima. Tunc & Praga ad Varfaviam erat operta medio tenus aquis,

pagi adfui ripis fensere ftragem. Alveus dexter Nogat, au. 1717.

dic 16. Manii, immodice au&us excudit pontem ad Marizburgum,fublato aggere trecentarum feptuaginta trium ulnarum , zdificiis fubru-

T } ti».

Digitized by Google

tractatus V. SECTIO X

tis,hominibus plusquam viginti raptis, late fe effudit in agros. Glaciei

fira&x jun&a aquarum vehementia, an. 1719. Manii 17. ad demolitio-

nem xdificiorum muris Torunenflbus vicinorum, pontis totius, domo-rum aliquot in Infula, vulgb Ktpa , fuffeccrat: portam Mofiowka oc-

cupaverat, fregerat fylvas atq; rapuerat. Stridim dicendo, fiepe demis-

sioribus ripis mperfiinditur alti: rumpendo aggerationes, profundius e-

gerit humum, efficit ftagna in Zulava Marixburgcnfi , Elbingenfi, &Gedanensi. Cum impendio maximo, non minori labore locus unus, in-

ter alveos binos, Gt$wa di&us, alter inter Mevam,& Dirfaviam Noga-to adjacens munitur trabibus, ferro, lapidibus, ad quem reflaurandum,

an. ijip.fexagenas trecentas trabium grandium ferebat fama artificem

requifiviffe.

XXVIII. Pratter addu&os fluvios, in montofis locis ultra Craco-

viam , LanckoroHam , Zivecum, Iclcfniam, paffimq; alibi, rapidiflimi

amnes cadunt de montibus. Hi fle augentur pluviis, nivibus liqucfa&is,

ut brevi tempore impleant alveos , imo excedant : aft dum denegat cae-

lum imbres, printb tardi procedunt, tandem difparent, relida modica

fcaturigine , cui multitudo Truttarum minorum, & majorum Podrjkki

didarum innatat. Ibidem Strwtax. , Otlawa &c. inter montes fumosis-

sime defluunt, quapropter dum milliarc unum conficitur, triginta, a-

ut quadraginta vicibus fuperantur a viatoribus. Sparfim labuntur

rivi pellucidi, qui nec frigidiffimis anni temporibus concrefcunt in gla-

ciem, in magnis aeftatis fervoribus gelidi manent. Adfunt, qui ioli-

dilTimam glaciem ferunt, afl non ubiq;, loca ejusmodi Oporzjska vel

Oparxjeliska vocata. Hydraulae fru molx aquarix numerosiflimx,

Pilx fullonicx, OfHcinx ferrarix, Ofticiux pyrii pulveris, Ofticinx ta-

bularum feu alferum non rarx in fluminibus, atq; rivis. Chartarix Of-

ficinx in Minori, Majori Polonia, Sc Pruffia ftrudx. In Scepufio ad

Teplic una, propter prxftantcm papyrum, etiam apud incolas Hungarix

celebris.

XXIX. Poft fluvios, incolx fluviorum pifces ftinra non pofiti re-

feruntur. Alburni, Lcucifci Rondeletio, aliis Ruboculi, nobis Ptocice

,

Ptatkt. Apux pifciculi omnium minimi, viliQImi , Mrxjwki , Owiefeic.

Bdcllx

Digitized by Google

De Fluminibus , tr Tifabtu. «p*

Bdcllx , Olfzanki, quafi alni pifccs, quia inter alnorum radices vertantur,

cuticula fine fquamis teguntur. Coracini, Karaiie, breviores, longiores,

latiores & crafliores. Cyprini hybridz fcu Coracini hybrida: , Karpkara-

jie, minores Cyprinis veris , fcd latiores, pinguiores, candidiores. Abiisdem Coracinis degeneres, videntur efle illi, qui nobis Dubtele, Ger-

manis Vubeln. Cobitcs fluviatiles Rondelotso , Muftclx fluviaticx mini-

irx Geftero , nobis Shie. Cobii vel Cobiones, Gefnero Gobii fluviales,

vulgo Funduli , Kteibte. Erythrini icu Rubclliones, Jaztce, [ 'azte. Lucii,

Gefnero Lupi fluviatiles, Sxxzupakt, parvi, mediocres,& maximi Szxzm-

kt vocati. Magnitudo illorum infra patebit. Muftelz fluviatiles, & lacu*

ftres, Belltnio Barborz, Barbochx Cromtro> noflratibus Mtemufy , he-

par illarum eft in deliciis. Ophidia(voce Plimi utor a forma ferpentis

dtdudfa ) Gtrm.Ae/jxerw, nobis Ptskorzje. Hzc dum manu premuntur, ii-

bilant, ftrident, & argre id fe ferre figmficant. Impleverunt maxime a-

quas utriusq; Polesix , exficcata accenfa , loco faculx ex fcvo funt non-

nullis ruricolis, in quodam Palatinatu.Pertx fluviatiles majores, Okonio,

Percx fluviariles minores, Bcllomt Ccmux, Jazgary, cum lapillis can-

didis, rotundis in capite. Porcellus fluvialis, Swinka , hic Acipcnfcris

more, roftro fodit terram, os fubtus gerir. Thymalli Gefnero , aliis

Alchix, Umbrx fluviatiles, Lipienie. Tincx yiufomo, Merulx fluviati-

les, & lacuftrcs Gefnero , nobis Ltny , mensis divitum alibi inferri fbli-

tx, apud nos pauperum cibus. Vindofx liberto M. aliis Vendofix, 17-

klete yVkleyki. Inveniri pifccs in flumine quodam Litvanix, cumviridibus pinnis, Tylkowski Pkyf. Curto. Part. 10 . tradit, hi copiose fi

edantur, inducunt febres. Reliqui pifccs exponentur in lacubus, atqj

flagnis. lam Luciorum vaftitas probatur exemplis. Quidam Polo-

nus Cracoviensis narravit Slldrovande Soiptort Hferta de Pifctbus , fe

vidi fle anferis pullos in ventre Lucii, & hujus generis pifcem aliquan-

do ancillx pedem in pifeina apprehendifle apud foos, Fulicam quoqideglutivifle. Contigit exemplum fimile in Zaniovccensi lacn Palatina-

tfts Pomeranix : in pifeina majori fcu llagno Roxolanix, nam Lucius

devorafle farpius anates tunc deprehenfus, dum captus, fc&usq; fuerat,

lidcm annosi pifccs capita quali mulco obdu&a nerunt, ad menfuram

ftattt*

Digitized by Google

IJ* TRACTATUS V. SECTIO II.

ftaturxvtri proceri excrefcunt, in fluminibus, lactibus, ftagnis. Lucius

ille omnino grandis efle debuerat, qui in Roxolanis, vulpem firi afBi-

ftrm , accedentem ad aquas apprehendit tam fortiter, ut poft huftam

non brevem, in illa dentes relinqueret, evadendi modum prxdudcret,

arqj fic a villano accurrente, fimul atm prxda caperetur prxdator, captus

ad Ioannem III. Regem gloriosifllmum deferretur, rari muneris titulo.

In fuburbio Pofnaniensi Lucius pifeinx immidus, aucupis officio funge-

batur,palleres advolantes ad aquam , illaq; fe perfundentes xftare , ca-

piendo. Indicarunt capturam prope triginta roftella inclufa ventriculo,

concodlioni non fubjedta. Ultra ducenros annos vivere Lucios pos-

se tradit Hartnaccim in Admiranda Phyfica: ad quadragefimum au-

num 4 Bacone edita Histona Vita, Cr Mortis, eorum extendit vitam.

Stagnum Palatinarils Volhinix ad pagum Taraz. fervabat Lucium exce-

dentem longitudine ptauftrum rufticum , vita attingentem annos nona-

Einta

,judicio pileatorum , xtatem illam ex notis maxillx impreifis coU

genrium. Hic e profondo emergens comprehenfus forcuito, in frufta

fetius implevit dolium. Major longe xtas Lupo fluviatili adlcri-

birur a Gefnero: in ftagno(inquit

) circa Hailbrum Svevix Civiutem,

an. i497.caprus eft Lucius annuKim ex xre Cyprio elaboratum circum-

ferens, Grxcis literis inferiprum talirer: ego fum ille pifeis huic ftagno

omnium primus impositus Friderici II. manu, die5 .0£fcobris,an. ixjo.

unde annis amplius 167. vixille compertus eft. Penes Gefnerum fit fides

hiftonx, Anstotrles de longitudine , & brevitate vitx confulatur. Pi-

fcium fpecies aliquot congclatx in aqua, & deinde in nive per dies nonmultos fcpultx, refert Conradt m Differtationibut Aiedico - Phyficis dt Na*rttra, arej-, Ejfettibtis stupendis Frigoris, fi aquxfrigidx imponantur,& pau-

larim in calore temperato detineantur, revivifeunt, ac cibo admodumaptx evadunt. Experientia comprobat diifta, nam quidam hyeme

iter facturus Cracovia Torunium, trahis congelaras Tincas intulerat.

Ex illis una incnfx apposita, fecunda feno involuta, oblivioni tradita

eft , ad ipfum tempus rcditlis domum , in qua dum res coemptas de-

promit, pifeis apparet, aqux impositus in cubiculo calido dum paratur

culinx, motibus crebris prodidit vitam. FOSSILES fcu fubtcrrancos

pifcc*

Digitized by Google

Dt Lacubus, Cr Pifcibus. ijj

pilees in nationibus exteris dari , Nierembergtus S. J. in Hist. Naturali,

Schottus in Phyf. Cmriofa memorat. Tales cum parvi edent, lenlu Agri-

cola de Animam. Subterraneis, cavernulas proximas aquis, funt ingredi,

creverunt ibi , neq; valentes egredi, paftum acceperunt ab aqua. Ita fer-

vatos, quidam prope fluvium Vanam, in Palatinatu Poinanienfl effode*

rat ; alius in loco remotiori i lacu. Tincam vivam de terra traxerat.

Tcftudines aquaticas (Zotwie) sive in aquis dulcibus, fluminibus, lacu-

bus degentes , ait Jonflonus Author Hist. Natur, de Quadrupedibus , in

Polonia multas conlpicies. Numcrolie in Litvania circa Pinteum , Nc-svilium &c. carnes phthifleis cum hordeo fumptz maxime utiles.

S E C T I O II.

DeLACVBVS,PISCIBVS,& INSULIS NA-

TANTIBUS.L Tf ACUS, JezJaro , eft locus profundus, concavus, conti-

nens collcdtionem aquarum perennium, ex meatibus occul-

I tis terrae, defluentium. Quadruplex damr, primus nec accipi-

ens, nec reddens fluvium: fecundus emittens, fed non fufei-

piens; tertius accipiens, aft non reddens: quartus ut recipit tanquamnofpitem , ira emittit vel majorem

, vel minorem , vel xqualem nuvi-

um. Non rarb lacus per canales fubterraneos communicant aliis lacu-

bus aquas; erumpunt novi, veteres exficcantur, difparent. Per lacunam

intclligitur parvus quidam lacus,aquis minus utilibus, ac impuris re-

pletus.

II. Polonia: regio lacus, & ftagna permulta poflidet, in quibus

omne pilcium genus. Mercator m Atlante Minore. In MAJORIPOLONIA prope Gncfnam, lacus quinque laluberrimis referti pilcibus.

Submcrfionc Jovis, Martis, Plutonis, Cereris, Diana:, Veneris, lacus

V Sunete

TRACTATUS V. SECTIO II.

Swiete memorabilis. Damalewxz. in Serit Arcbiepif Gnefnenfium. LE-DNlCA Lacus duo milliaria Polonica, SLESINO qiutuor, POW7DZtria in longum conficit. BLANDNO ampliffimus

,pifcibus abundans,

JLUBSTO\VrOad milliaria duo protensus.Dlttgoffus Htst. Ptl. I. i. Cir-

ca Pfzxxje

w

plurcs decades lacuum , & in circumferentia Kopanicar, pi-

fcibus replet* optimis. Lacus contiguus pago Kiekrz, piicaru cele-

bris, ejus profunditas ad quinquaginta ulnas demilla bolide vix explo-

ratur, pifcatorum reflante experimento. Lacus Monafterii Vongro-

vccenns pileem non vifum obtulit, qui a Militibus Svcticis Rech Nor-vegi* appellabatur. Sole ficcatus , appenfus , in i£dium Rcligiofarum

aditu, dilcurrendi materiam praebet, quomodo aquz illae a mari remo-

tilTimae lulccperant advenam pifcem.vcl indigenam produxerant. LU-B1KOV1ENS1S lacus, ante Solen. Natalem Domini, vehementi frigore

fic non conftringitur, ur fccurc pifcario poflit inllitui: in Januario,

vel Februario , etiam remiffiort gelu (blidatur in cralTam glaciem. Ex-

halationibus calidis abundare videtur, qux dum evaporatione non mi-

nuuntur, congelationem impediunt. Similem lacum Stbaldus in Prodr»

•

mo Naturalis Nifi. Scotia ponit, in Strathtmik loco. SlRAKOVI-ENSIS, IAROSZEVIENSIS.GIZNENSIS lacus, pluresq;alii nutriunt

Smarides Uryiw^Leucomamidas , id ell, Marnas albas Gefuero, Germa-

nis Marenen , nobis Stelmvy , Sulwtce, Moranki, in efu fapidas, dulces,

Harcngo in panibus omnibus relpondentes. VALCENS1S lacus,

fub Capitanci jurisdi&ione. Smarides, alreuCyprinos latos praegrandes

continet, inter quos unus o&odecim libras pondere aequans, adipem

quinque lampadibus diffidentem praebuerat. Ex Cyprinorum lato-

rum genere , Aldrovando fubiniiliis ex Polonia(

ira fen ejus Htfitrim

Tifctum ) totus ex caeruleo ad violaceum colorem vergebat, exceptis

pinnis, Sc cauda. ZNENENSES lacus adjacentes Znen*, nobis

Znin , inter multiplices pifeium fpecics, tenent Cyprinos latos fcu Pra- .

finos, Lucio -percas molis infblitar,Cancros praepingue;, in guftu teneros.

III. CUJAVIA in Palarinatus duos divifa, Brcftcnfem, & Ino-

vladislavienfem, pifeium ferax; lacus enim habet innumeros, eosq; pi-

fcofos valde, inter quos Goplo praecipuus. Starovolfcuu tn Polenta. GO-PLO

Digitized by Google^

.* ' De Lficubuj cr Pifcthat \ 'rjf

FLO ad quinque milliaria noftra in longum , ad medium milliare in

latum protenditur. & fluvio emisso Notez., psoducit varia genera pi-

icium, praflantiora , (apidiora illis,qux continentur aliis lacubus. Diu-

fojfus Hut. Pol. I. t. Arx lateriria ad Cruiviciam, lacu eodem cia-

gitur,in qua Popielus II. Princeps Polonix, Divina ultione urgente, cumxore & liberis, a muribus coniumptus periit. In eadem Cujaviit

«xtcri lacus ad milliare integrum , aut medium extenduntur. BIELSKQSmarides occupant. Prope villam Ostrow iidem pilees lemiulnarcs

leparati a palmaribus capiuntur. His, acq; aliis infra enumerandis lacu-

bus, durante glacie firma, immittuntur fagenx fcxcentarum fexaginta

ulnarum,przter nafiam feu linum retis ad nonaginta ulnas extenfum.

Trahuntur funibus circumvolutis ere&x raachinx, operarii o&odecim,

interdum viginti applicantur labori. .

IV. In CHELMENSI TERRA lacus magnus SWITACH mil-

liaria duo in longum, unum in lacum, quinque in gyrum conficit. BIA-

LA, Cromer» HIALE, ad milliare unum in longum, medium in latum

ditfufus, crallos adeo pifces Lefzxzjt producit, ut ex illorum adipe, plura

vafa impleantur arvina. Aqua ejufdem lacus in menfibus Aprili, Sc Ma-jo, humana corpora nigredine tingit & fufcat, nec per aliam aquamnigredo dilui pozcR. Dlugoffus Hist. Pol. I. i. Cromerus Hist. Pol. I. i.

Afajolus m Colloquiis. In BELZENSI PALAT1NATU lacus

KRYN1CE vel Brzjmice, ad milliare medium in longum extenfus, dif-

ficulter pifcationem couccdir, propter profunditatem. Idem aliquando

infra triennium, aliquando intra biennium, magno edito mugitu, flu&i-

bus intumcfccntibus concnlTus, in montem petrofum fibi contiguum,

per cavernas occultas Sc fubterraneas, ingreditur, pauciflimasqj undas

in alveo fuo relinquens, multitudinem piicium facile a pifcatoribus con-

cludendam porrigit. Dluôjfus Hut. Pol. I. i. Fourmer in Geographia,

Neuhufius in Sacris Fatidicis. Idem annotat Cromerus ex Dlugojfo, additq;

pofl dies aliquot aquam refluere. In MASOVIA non procul a Kal-

no oppido,piicium , Sc (aliamentorum mercatu nobili, datur peram-

pla palus, cui Krusko eft nomen. Hxc largilfimc, omnibus anni tempo-

ribus, vatios pifces fuppeditat incolis, led eorum prxfcrtim hyemeV i captura

Digitized by Google

tractatus v. sectio ii.

.captura uberrima: tanta enim pifcium vis extrahitur, ut retia interdum

rumpantur. Swtrc-ckt m Topegraphia Mafovta. Lacus Terrae Do-brzinenlis GORZNO,amplitudine Sc fecunditate pifcium infignis, MO-KOWO magnus Scc.Dlugojfus Hia. Pol. /. x.

V. In PRUSSIA multi amnes, lacus. Sc ftagna, in quibus pi-

4cium multitudo eft tanta, ut vilefcant. Gotofredus Arch. Cofmica. La-

cuu in PruiCa, dulci aqua inftru&oru 1037. numerantur 4 Cellario m De-

ferip. Regni Polant* , 4 Murtnio m Chronicis Magistrorum Ordinis Teu-

tonici , 4 Paprocki in Horto Rsgto. Sunt inter illos ad quatuor,vel

ejuinque , vel fex , Sc amplius militaria Polonica protcnfi aliqui.JVeiJfe-

iuts in Chrome. Prttfia, Magintu in Geographia, Guagninus in Defcrtpt.

Prufia Gedani ingens copia pifcium venum proponitur, fepiflime

triginta illorum fpecies numerantur. An. 1466. vehes minorum pifcium

groflis quinque. Salmo bicubiulis groflis leptem, fexagena Lampetra-

jum feu Murenularum duobus folidis commutabatur. Curicken in De-

feript. Historica profata lh bis. CHARZYKOWY lacus ptope

Choiniciam feu Conecum Palatinatus Pomeranix, Brda flumen recipi-

ens ac emittens, triginta fpecies pifcium tener. Smarides, Truttas mi»

nores, St majores, Carpiones, Anguillas, Siluros, Cyprinos latos plus-

quam ulnares. Coracinos, Tincas, Lucio- Percas, Percas majores Sc *

minores, Murenulas, Muftelas, Gobios, Cobites, Vindofas , Rubellos,

Ophidiona. Item pilees, vernaculo vocabulo Latine conformato expres-

«os, Cirtas, Brzanas, Mrzonas, Babas, Rapas, Klenios, Joncios, Gu-laczorios, So-wkas corpore exiles, capite grandes, Stintas, qiue Sc Slo-

chovienles aquas amant incolere, Sc in Cujavia lacum villae Ortow pro-

ximiorem. SWORNOGAC,juxta Dlugoffum Sc Cromerumy Ccptem•jnilliarium fpario longus, quinque larus, pifeofus. In eo an. 171 1. hyemis

tempore , difparuifle dicuntur pilees , laborem irritum quantumvis fe-

dulum reddidifle pileatorum. WOZ 1CE ad milliaria quinque pro-

du&us, duobus fluviis minoribus au&us. Luciis, Siluris, Anguillis fe-

re tncubitalibus , Smaridibus lemiulnaribus , Cyprinis latis ulnaribus

pinguibus, aliorumq; pifcium varietate Sc multitudine famofiflimns.

..Eodem lacu circumdatur Infula fcraimilliarc continens extcnfion*, in

cujus

Digitized by Google

De 'Laeuhu),'Cr Pifcibuj.

'cujtfs Tnedio Itidem lactis non exiguus patet. Intrant hinc Infulam hye.

me dorcades, vulpes, lepores, & fi glacies fubito ditfolvatur, manentad pnedam venatoribus. WIERZYSKO Percas minores, nobfs

Jaz-gcry, palmo majore metiendas nutrit, fimiles TUCHOM produ-

«it. Lapides inharrentes capitibus adhibentur intrinfccus in calculo atte-

rendo, extrinfcciis in vulneribus exficcandis. KOSC1ERZ1NEN-SES lacus, Truttas excedentes ulnarem longitudinem continent: KO-SOBTJCENSES maxime funt pifculenti : SUDOM1E Cyprinos latos,

Germ. Brejfen ad menfuram unius ulna atq; dimidia, retibus non rarb

infert. RADUNIA Parthenonis Zukoviensis eosdem pifces nu-

merofiflimos olim habebat , nam in termino pifcationis, unus fagena

jadus impleverat dolia odoginta. CEKCIN lacus Capitaneatfis

Tucholiensis, patria Smaridum, qua nonnunquam unico retium tra-

du tot concluduntur, quot neceflaria ad quadraginta orcas complen-

das. Ibi pars una fagena, ala dida, olim ad centum & odoginta orgy-

ias extendebatur. Lacus vicinior pago Blandow, Siluris grandibus, An-guillis, Muftclis five Barbochis plenus. ZARNOVECENS1S tri-

plici rivo audus, mari vicinus, prater Lucios grandes, Truttas cubitales.

Percas majores fcmiulnam longe fiiperantes, Vindofas frequenriflimas.

Anguillas pafeit, ex quibus capta:, una node (qua tonaverat vehemen-tius catlum) occupaverant femcl viginti faccos , eosq; tales, qui lepara-

tim medimnos tres, vulgo coretos replere poterant. LEBA in

Capitaneatu Lemburgenii, milliaria duo excedens longitudine, dat lo-

cum Lucio • Percis bicubitalibus , Cyprinis latis prarpinguibus , Kwapiscapite magno inftrudis, Salmonibus ex mari adnatantibus. Lampetras

numerose captar torrentur in craticulis, condiuntur aceto, & aromati-

bus, inclufie doliolis mittuntur Gedanum, inde ad nationes exteras.

StinraeOwwero.Germanis Stinckerr, nobis 5zjr^/?f/,diftrahuntur in Urbibus,

pagisq; Pruflix. Breviter proferam,quodam hyemis tempore, fagenam

femel immiflam pifctbus variis ita opplcverat, ut quatuor dierum fpatio

depromi debuerint, ducentas & ampliis oneraverint trahas. Fluvius

LEBA, praeter Brzonas &c. Salmones recipit, qui inclufivc a Martio,

ad Decembrem, relido mari, prope Lcmburgum in decipulas catara-

Vf dis

Digitized by Google

»j8 TRuiCTATuS K SECTIO II.

itis fabricatis impofitas, unquam in voluntarium carcerem magno fal-

tu, non parvo numero (e fe prxeipitant. Carpiones ex Prudia, fxpiiis

etiam Svecix funt alimentum , nam Gcdano per Mare Baltliicuin veiii,

Stecholmiam importantur. In multis lacubus Prudix, Majoris Po-

lonix &c. aquis llagnantibus , invenitur pileis aculeatus, aliis pungitius,

Gcrm.'Stachelfifcb , Steehissetel , nobis Kacik , armatus duobus in dorlo

radiis aculeatis, totidem in ventris lateribus, quibus voracium pilciuna

inteftina traditur pungere, dilacerare ad interitum. Hic inferri non fo-

let mensis , fed circa Marixburgum decoqui, liquari in adipem emolli-

endis coriis aptum. Lampctra minima paluftris, feu Cxcula, Sltpi-

ca

,

Lampetrx majori adimitis, adhxrcns lapidibus, extra culinas poli-

ta eft. Circa Kofcierzinam &rc. in Callubia, Truttarum fluviatilium,

item Cancrorum multitudo datur notabilis. Oblervatur a pifcatoribus

Prudix dcc. in amplis lacubus , maximam pifeium partem gaudere ca?-

tu, congregatam numero magno determinatas tenere fedes, ibiq; co-

piosidime involvi retibus. Spargitur quoq; dari lacum ejusmodi ad pa-

gum Wtlczje, non procul a Coronovia, in quo duntaxat unica fpccics

pifeium eft reperibili^qua recedente per meatus fubtcrrancos, alia venit

sine comitatu alterius.

VI. In VARMIA lacus non pauci, prxeipui Dadajus, Zainus,

Vaaangus, 1'idia, Blankc, Sinfcr, Lfrigcnaus , Lemanglus , Ellingus

,

Plaucicus, Vulpingus, Clebergus, Cofnicus, Obelus, Marangus. Cra-

merus Pol. /. i. In Dadajo prxter agmina Smaridum, Truttx men-

luram ulnx attigere. Iu KLAWUY ad Rcleliam Sumi exten-

sione, palmo majori fuppares. In LUZENIN, Coracino similis pi-

fciculus, totus coloris miniacei captus, quem etiam elixus retinuit. In

Cameratu Allcnfteinensiad villam Burrini, lacus feptennio abloluto eva-

nefeit cum pilcibus, datq; pratum,quod minimum centum quadrigas

fxno onerat, poft leptennium redit cum pilcibus. Tylkowski tn Meteo-

rologia Curiofa. Percontarus lum Ixpiiis, an etiam xrate lioftra, abitus

ille, reditusq; aqux contingat, fed id non fieri, certo mihi innotuit.

In eodem Cameratu Allenftcincnsi,juxta Cellarium in Defcript. Regnt

Fetem*, pifcinx feptuaginta, juxta alios ieptuaginta Sc feptem dantur.

VII.

Digitized by Googl

De Lacubus, cr Ptfobus. '59

VII. L1TVANIA paludes, & lacus ingentes habet, in quibas,

dani locis maris formam referentes. Rlaen in Theatro Orbis, Maginus in

Geographia. Litvania innumerabilem copiam pifeium alit. BucelittUs

in Defcrrpt. Pracip. Orbis Provinciarum. Pilees fapons optimi fune

atq; gratiflimi. Mercator tn Atlante Minore. Mirum videri poteft,

trecentis quadraginta pontibus, quaruor & viginti leucarum fnatio, Si-

gismundi Senioris copias, ab Orfza ad Smolehsko , tradudas cfle, fre-

quentibus amnibus intercurrentibus , & in Nebrium fe exonerantibus:

adeo regio illa lacubus, & paludibus fcarct. Vapovius tn FragmentoHin.Felina. BERSTY lacus ita fecundus pilcibus, ut nullus eo in Li-

tvania exiftat fecundior. Dlugofus Hist. Polo. I. i. Inter Vilnam,& Polociam numerosi lacus, in illis Smarides cubitales. Capit&nearus

Ulviacensis in Palat. Vitepfcensi,plures quam centum(famam hic le-

quor) poflidet lacus pilcosiflimos. In Pmfcensi Territorio non procul

a pago Milaci.) ante hyemem fevam anni 1708. lacus ingentem pi/ci-

um turbam conclusille, fed non fovifle commode poterat, nam excrtls

capitibus, aquatilia illa loci anguftias indicabant.

VIII. Ad Kamiona pagu fex leucis Cracovia diflitu,in montis ver-

tice cernitur aqua inftar putei, fed mirae profunditatis, in eam si inje-

ceris perpendiculariter trabem, protinus illa ablbrbctur, poft morambonam, cum impetu tanto rejicitur, ut in vicinam terram exiliat. Tjl-

kow ki Vbpf Cieri. Part. 10. Fama volitat frequens, dari in Regnonoftro non paucos lacus extensionis modica:, aft inscrutabilis profundita-

tis, tales Ktrcherus in Latio, inter abyflos verius, quam inter communeslacus arbitratur numerandos. Lacus aliqui majores quoq;, dicuntur cer-

ta tenere loca, in quibus bolide nequit explorari altitudo. Sarpius'

a lacu uno ad alterum protendi meatus fubterraneos, edocet experien-

tia. In Palatinatu Califliensi Carpio notatus ligula ,ex lacu Danobor-fcensi transiit ad Chodziezcnfctn remotiorem. In Culmensi Palatinam

Perca major signata, relidis aquis Bialochoviensibfts, ad Tarpnoven-fcs (c transtulit per cuniculos. In Pruffia Paller mannus, nobis Fladra

,

traditur comparuille poli militaria duo in lacu. Et h*c eft caufa, cur

aliquando augeatur, diminuatur, dilparcar piicium numerus. Lacu»

oriri

Digitized by Google

TRACTATUS V. SECTIO II.X*0.

oriri novos, interire antiquos, exempla probant fequentia. In pago Skla

Roxolanis, novus prodiit lacus, tefte Mtodiianorviki S. J, in Concioni-

bus Quadragefim. poft fublata (uccelTu temporis impedimenta obje&afonti. Idem evcnirfc traditur in Palat. Pofnanicnsi,ad OJteczjto, ubi anno-

forum hominum memoria nullae aqu* extiterant. Narrat Bercken-

mejern in Curtofo Antiquario Germaniae tmprejfo Hamburgi, an. 1711.

quod & ad Lcopolim, in eo loco, in quo antiquis temporibus, Urbsprofundo hiatu abforpta cft, cxiftat lacus continens aquam pellucidam,

fulphuraram,graveolentem : fcd de hoc fubito dcfcenfu Urbis in ca-

vernam , Rulli* , vicinarumq-, Provinciarum monimenta altum tenent

silentium , traditiones populi non audiuntur. Pr*pofterc in Palati-

natu eodem, lacus vicinior pago Srzjodkn , & Civitati Sirakow, relidta

antiqua fcde,ingrcflus eft fluvium Varta cum magno impetu, atq; ftre-

pitu. Succiniferos lacus Traftatus fequentis Settio 2. n. 6. aperiet.

IX. INSUL/E NATANTES in lacubus, funt Kircbero tn MundoSubter, cx varia leviori vifeoia materia terreftrcs portiones aggeft*,qu*

avento hinc inde agitatx, in nullo loco firmx ac fixae. Idem Audor tn

Latio, Infularum iftarum originem deducit a quisquiliis, quae dum de-

curfu temporis, paulatim fubtilem cuticulam in aquae pinguis fuperficie

contrahunt, contingit, ut femina plantarum, quibfts littora confertalunt,

tum ventorum flatibus difpcrla, fensim in germina animentur, tumnovorum femper quotannis rcpullulalccntium feminum augmento, tumfoliorum , ftirpium, pulverum, aliarumq; terreftrium portionum raifcel-

la, tandem in infulare corpus, fulphurea facultate condenfatum cxcrc-

fcant, nec non levitate bitummis, a fludibus ventorum vi agitatis flui-

tare incipiant. Ejufdcm lententi* Cabaus S.J. Meteororum /. 1. Oriuntur

( inquit ) in paludibus Infui* natantes, ex arundinum, herbarum aquatili-

um conjundione, complicatione in fuperficie aqux, poft longam anno-

rum feriem. Hxc mada bene coagmentata non folum fupernatat aquis,

fed etiam fuftinet homines, animalia, arbores. INSULA NA-TANS in DRAUSEN lacu magno prope Elbingam, ad jugera quatu-

orextenfa, mediocribus ahiis, densis ulicibus, virgultis obsita, an.

1 7 14. in Odobri , aquarum c Nogato flumine infufarum impulfu, ven-

torum

Digitized by Google

f)e Infulis datantibus.’ ~ hSr

* •

«orum violentia agitata , agricolis ad ripam Mariiburgenfem habitanti-

bus accreverat , & pecora in ejus pafcuis tenere folit» curam injecerat,

nc vi aquarum , motu ventorum , a continente avelleretur. Proinde la-

bore magno, funibus, virgultis. Infulae alnos proximas ripae alligabant

ad palos. Tandem penes eandem Infulam, alta Infula parva majori con-

fimilis, ad dimidiumjugerum virgultis repleta, tempeftate abrepta , ad

ripam pervenit adveriam,quam eadem die. Infula magna tota, porcos

decem,& ancillam curam eorum gerentem fecum ferens fecuta; tantaqj

vi ripx Elbingensi inje&a, ut colonus, cujus famula, atq; porci fuere,

ipem reducendi Infulz abjiciens, omnes fuccifas alnos, cum animali-

bus transportaverit domum. Anno fcquente. Infula major eadem, Aqui-

lone flante, a ripa finiftra lacus avulfa, ftadia aliquot iupcravit,ubi dutn

haeret. Infula minor, quemadmodu impetu primo, plusqua ad centu pas-

sus ,agro injc&a fuit, ita nunc quoq; in licco refidet. Ex M. S. S. Braun

S. R. M. in Prufsta Conftliaru Aulici. Gnefnx inter feminari-

um Presbyterorum, & Ofticinam piftoriam, vuig6 Bularma, Infulae

aliquot parvi, herbis tccix innatant latui, tempeftates futuras motuprx-nuntiant. Infula exigua in Cracoviensi fuburbio, penes TemplumD. Scbaftiano dicatum , larpius vifa eft transferre fc ex loco uno ad ali-

um. In Volhinia,pagi Nichviecx. ftagnum. Infulam natantem mo-dicam tulerat, quam vulgus plicam aquaticam fiiifle exiftimabat, fe-

demq;dxmonis, pifcantcs homines aut natantes fubmergentis. Similis

Infula ad Rakovum oppidum, vicgulta nutriens fuftinebatur quondamftagno ampliore. Citeris plurimas Infulas mobiles, Roxolanis:

quod ferant aqui, inaudieram;fed quia non funt bene mihi pcrfpc&i,

4 lacubus excurro ad ftagna.SECTIO III. •

DeSTAGNIS

, & PALUDIBUS.%

I. ^ TAGNUM , Stant* juxta Junii interpretationem , eft aqua collc-

^cbua cx unbnbus: Cnapto m Thffaura , eft aqua pluviarum, top.

. X rentium

. Digitized

/rf»t TRACTATUS V. StCTTO TTT.

rentiilm , aut fontium , aggere cindta, in ufum pifeinx, vel molar. Dif-'

fert a lacu,qn6d in eo fint aquar perpetux, in ftagno, tempore certo,

deficientes. Recipiunt plurima flagra, in Regno nollro, etiam flumina,

rivos, torrentes, ad locum fubmiftiorem decurrentes. Per triennium de-

tent* aquar, emiflariomm ope diminuuntur, ingentem multitudinem pi-

fcium fervant, retibus facile concludendam.

II. POLONIA Stagna permulta numerat, in quibus omne pifei-

um genus. Rertius m 7 ah'ilts Geogapb. Contrathu Minor Polonia,

Ruffia, Podolia, pro lacubus, grandes pilcmas haber. Qromerus Pol. /.

j. Non immittuntur pilees Stugnis, & Pifcinis Rufiorum, fed cumrore caeli

(ut ajunt

)demittuntur, absq; hominum cura. In Diftri&u

Lcopoliensi lucii magni & laudabiles, in partes, tanquam in laminas,

divisibiles. Mttchovita in Sarmatia Europaa, Magmus in Geographia.

RUSSIA RUBRA abundat pilcinis ingentibus, quae pifces omnis ge-

neris pinguiflimos nutriunt, fale condiendos: nam recentes omnes obmultitudinem nequeunt comedi. Sale confpersi Leopolicnses vocantur,

hyberno tempore convehuntur ad nundinas, per Poloniam totam di-

ftrahendi. Cellarius m Defcrspt. Regni Polonia. Stagna Rulfiar am-plitudine reprarfentantia lacus, ad milliarc Germanicum extenduntur. Detalium numero, KOMARNlCENSE cum Carpionibus fere bicubita-

libus: TARNOPOL1ENSE varietate pifeium nobile, GRODECEN-SE profunditatis magnae. Ibi de cavitatibus Carpiones grandes ac vetuli

extrahuntur,(nam fi adhibenda cft fides pifcatonbus, ex notis maxil-

lx a natura imprellis, xtatis extenfionem agnofccntibus)viginti hi, tri-

ginta alii, imo quadraginta annorum. Quantum emolumentum ad-

ferant Stagna , Ocalehskt m Defenfa Polonia clare expreffit: aqux dc-

tentx triennio, ficcantur per cmiflaria, ingentiq; pifeium numero pos-

seflores beant. Qui etfi pretio vili venduntur, tamen Ixpe decem, qum-decim , im£> usq; ad triginta millia florenorum c pifcina reditus faciunt.

Crefcente multitudine pifeium, & lumma pecunix nunc audfa cfl, quia

ad fexaginta millia Polonica(

triginta Pruffica)non rato afeenderar.

Minora Stagna milliarc medium Germanicum, aut quartam partem il-

lius longitudine, attingentia plura Ipe&antur, ad Janoviam, Zalofcios

$cc.

Digitized by Google

De Stagnis Majoribus. 165

&c. Utraq; fxpiiis rnpris aggeribus, catara&is eversis effundunt fe fe in

cavnpos, prata, convalles, exundationem fluviorum augendo vel facien-

do. Eadem fubmotis pifcibus, de induftria interdum exflccantur , fc-

rnentem accipiunt , meflem datura opimam ex hordei ie&ione.

1 111 . VOLHINIA polfidet Stagna frequemiflima, ubi ingens pi-

fcium copia .Gotofredus in jircbontologia Cofmtca , Guagninus Tomo a.

Longillima & lati(lima ad Dubno , Klewah ,Zaslaw , Lachowee y Zu-

fow, Potonna &c. admittunt fluvios, rivos, & emittunt. SUR.ASI-

ENS1A Stagna Cyprinos latos prxpingues, RICAVIENSIA Coracinos

ulnares, ROWNENSIA Cancros creberrimos retinenr.

IV. MAJOR POLONIA implevitStagna PRZYGODZlCEN-S 1A Carpiombus optimis, inter quos aliqui extitifle tales traduntur,

quales Ralbinus S. j. in H:st. Naturali Bohemia ita dclcnpfcrat : Car-

piones in Bohcmia Regii appellati duos ordines Iquamarum habent,

qua: a capite ad caudam usq-, trahuntur, exterum nudi (unt, jucundoq;

quodam (apore aliis prxftant , fcd ob teneritudinem , diu non vivunr,

nam lorica illa fquamea adveriiis injurias minime defenduntur. La-

pilli in capitibus Carpionum reperti, Scbroderi fcnfu, doiorqf colicos,

calculolos , comitiales removent. Stagnum quoddam Paiacinatils

Siradicnsis, Carpiones flaturam viri adxquantes longitudine, collas

ita craflas habentes, ut Pctricovix abirent in cultrorum manubria, ab

oculatis teflibus traditur culille. Alia Stagna numero, varietate,

prxflantia pifcium commendata, in eadem Provincia, non difficile repe-

nbilia. 1 . ;

V. MINOR POLONIA non deftituicur Stagnis per Palatina-

rum Cracovienlcin , Sandomirienfcm luarfim paratis. Ducatus Zatoricn-

fis, & Ofviecimensis abunde mittit Carpiones Cracoviam. Ibidem ex

colonis nonnulli, Stagna minora aliquot poffident, iisdem pifeibus plena.

In Palatinatu Sandomirienli prope Borabrofviam, Stagnum, quod antea

eum aqux lufficientia , ferebat copiam ptfeium , debilcentibus cryptis;

exliccatuin paulatim remanicrar. Pallores deinde in arundinem liceam

ignem immiferant, qui nen foliim in lpfam rcpfcrat terram, fed etiam

exinde,perquam plurimos campos, m quorum glebis mflammabile

•t.j X 2 pabulum

%

Digitized by Google

TRACTATUS V. SECTIO III.164

pabulum latebat , diffundebatur. Tandem abfumpta mareria combufti»

bili,cxringuebatur incendium, pluvi* aquae ad flagnum denuo funt con-

gregat*. A Bonfigli m TraSl. Ai dico - Phjffico d: Plica. Pifcinx mi-

nores , uoitranbus SadzMwki , torrentibus , imbribus, collc&itia aquireplet*, plane innumerx. In una talium, quidam Gedani pilees pulfu

campamil.v, ad ripam convocare iblcbat, in gratiam hofpirum accurren-

tium farpius ad fpc&aculum. Fidem perfuader Nu embergius S. J. im

JJifl. Naturali, l. 3 . c. 9. ioquiens: tintinnabuli iono in multis flugnis

•d cibum vocati pilees accurrerunt.

VI. PALUS, Bagno, Bagnisko,c(l fpecies flagnanris aquar feu mor.tu*, fxptusq; deficientis. Repenuntur paludes duplices, quxdam uligi-

nofar , ac quadam mixta fubftantia ex terra & aqua, conltantcs ita, uc

vefligia non ferant hominum. Ali* minoribus ftagnis, vel aquarum coi-

legionibus permiftz, non tamen fine parvis telluris liccx portionibus.

Primo addudlx continent plerumq; terram fulphuratam, bituminoiam,

pinguem, id indicante colore nigro, ac cefpitibils ignem facile conci'

pientibus. Circa Urbem Visliciam ingentes paludes, colluvie re-

ptilium , omnis generis lerpentum,plcn*. Froehchius in Bibliotheca

Peregrmantium. Litvania cun&a fere plana, led paludibus oblita.

Sca/ger m Exercitationibus de Subtilitate ad Cerdonum. In Polefia,

inter fluvios Pino, Jaiiotda &c. loca paluftria adeo valla, ut maximo,rum lacuum formam videantur prxferre. Hinc nata c(l tabella, quod o.

lim Pontus Euxinus ad Pinfcum uiq; extendebatur, fed cujusdam Mo.narchz Kioviensis faftu , furore, vel otio, montes ( qui iu littora Sc ter-

minos exurgebant) fbfsis per medium fcilfi, viam eluvioni aperuerunt,

Pontum in paludes immenfas fecerunt degenerare. Adducuntur in com-menti hujus confirmationem , anchor* navium aratris erutz, fed a quii

bns, ubi, ac quando, documentis non firmatur narratio. Nullus e actu

antiquiUlmorum Hifloricorum , aut Geographorum, in Polesia MareNigrum pofiicrar, fed ultra ampliffimos defertos campos Ukrainx. Lu-ftretur rradfus ulterior ab Urbe Kiovia ducens Kudakum, St nulla ma-ris apparebunt indicia. Late paludes fe protendunt 6c ad Pr.per, Ufzjt, Stucx., flumina. £x Tabula GeographicaM. D. Litvania. Haud

' pro;

Digitized by Google

Ve Paludibus. i*1

procul k fluvio Zdxjwieft, Stc. tra&us fuerat quondam paludofus,

poftea excoli carpit, nunc eil referrus pagis. Ex Typo Generali Ukraina.

Plures paludes necari poflcnr, ac ad culturam revocari, fi Batavorum ad-

biberetur induftria. Tra&us inter Vilnam , Sc Polockum non finfc

crebris paludibus. De Herberflein tn Commentar. Rer. Mefchovnicarum.

Civitas Trocensis, quaruor a Vilna milliaribus posita cingitur paludi-

bds inacceflibilibus , nqux etiam intenfiflimo frigore non plane con-

ftnnguntur.Sta ovelfcms in Polenta, Cellarius tn Defcript. Regnt Polonta.

Superanti flumina, lacus, ftagna, paludes, aperitur mare vaitiflimum.

TRACTATUS VI.MARE BALTHICVM JNGREDIENS.

SECTIO I.

DeMARIS BALTHICI PROPRIETATI-

-

BVS,PISCIBUS , & HABO.

M \RE,eft congregatio aquarum generalis, Oceano fe con-

jungens. Deprcflius terra, nam fi altius foret, aqua na-

turali impetu ferretur in dcclivia.eaq; inundaret.Dc liceor*

‘prolptcientibus videtur mare attolli , fed id procedit exfallacia visfis explicata m Optica a Galtrurhto S. J. Item nullar in mari

iniulx, nulli montes conlpiccrcntur, fi adurgeret. Maria quaedam ma-gis, quaedam miniis fiinc falfa: quod autem aqua maris,, etiam in fundo

fit imbuta falfedine , Honoratus Fabri S. J. tn Phyfira refert. Probarum«ft urinatorum opera, & ego

(inquit

)a teftibus fide dignis accepi,

qui vafa daufa, in fundo maris apertum, ac demum claudunt, dum dc-

X* bene

Digitized by Google

De Mari Balthico. - l6y

bene , ut extera maria, moveatur. IdemWfc/f, Rudis JVereckoie More,

Polonis Baltyckie Morzje, Germanis Ooji zse, id eft, Mare Orientis, re-

fpcdfu Occidentalis Oceani: vel quod ii, qui e Dania Oricntetn,& Ter-

ram Sanftam olim petebant, hoc mari ferebantur in Ruffiam. Primi o-

mnium, sidamus, He/moldus, Crantzius, Balthicum Mare Latine dixe-

runt, fontano in ChorograpLtca Defcriptione Dama te fle. Probabile eft

frator-.o in Orbe Gothico, rraxiflc nomen ab Infula, vel potius Peninfu-

la Balthia, qux nunc Samia feu Sambia dicitur. Ora Pruffix Succinife-

ra: aut (enlu Helmoldi

,

qubd in modum Balthei, longo traftu tenda-

tur. Ab Hellelponto etenim Danico, & Urbe Lubcca, fadfo initio, per

centum quinquaginta nnlliaria, inter Pomeraniam, Svcciam, Boruffiam,

Livoniam , A. oppofita Danix, Finlandix lutora, Wiburg.um usq; or-

tum versus , Keckermanno in Syf.emate Geographico extenditur. Per Si-

nus duosBotnicum,& Finnicum,in Scandinavix meditullium diffufum,

aflertione Ktrchert in Mtndo Subter. Oceano Germanico fcuDeucalido-

nio conneihtur, per Fretum Cimbricum. In Finlandia hoc memora-bile eft Bertio Scriptori Breviarii Orbis Terrarum

,quod tribus a Rofle-

burgo millianbus Auftrum versus, inter cautes marinas exiftac lacus, ad

quem naves dum appulerunt , vident acum pyxidis nauticx ftarim in

gyrum veiti,ncc ceftarc hunc motum, priusquam uno inde milliari ab-

fccficrint. Traditionem Bartholini tn Enchtnd t l. 4. addu&am 4 Fro-

mondo Meteorologicorum l. y. fcilicct, quod Balthicum Mare flumini-

bus au&um, nunc contra Oceanum praivaleat.nunc Oceanus idem effi-

ciat contra Balthicum, Honoratus Fabri fhyjica Tomo y. p. 390. negat

efle veritati conformem. In calore fummo ffigidiflimum eft idemmare, tempeftatcs proclamat, propter afcenfum de fundo exhalatio*

* num commotarum a cxlo. Omni caret xftu, fed fubinde prope littora

Pruffix, inftar mufti bullit cum murmure, cûod poft leucas etiam ter-

nas auditur. Hoc murmur confcqui folet aeris tempeftates, maxime an-

te nives primas, & poft itquinodium Vernum. Tylkowskt tn Meteoro

-

logia Curi. (Sr in Phyf. Curiofa. Caufa abfentix arftus devolvitur

in anguftiam littorum : tum quia fundus frigidior, atq; folidior prohi-

bet, quominus tanca copia halituum generari poilit, quanta requiritur

ad

Digitized by Google

1*8 TRAcrJrUS VI. SECTIO 7.

ad marinae aquae effervefcentia®i, & tumorem. Confirmantur di£h abhonoraio Fabri in Phyfica. Interjc&is Infulis, inquit, in ar&ilfima fre»contrahitur Balthicum Mare, quale eft Danicum, vulgo Der Font, igi-

tur non mirum eft, fi tot appoiiti obices aeftum impediunt, ab Occanoderivandum. De sttu maris, hoc eft, fluxu reciproco aquarumcum tumore accedentium, & recedentium, TraBaiur Pbjrftco - Mathe-maticus a Mereto S. J. 'a de Ulloa S. J. in Pbilofopha Naturait editus

eft: ut omittam carteros numerofos Scriptores in hac materia.

III. MARE BALTHICUM Pomerclliam noftram, Samogitiam*Curlandiam tangens , magnam copiam pifeium accolis fubminiftrat,

qui fluviatilibus fiint dulciores. Salledine marina quippe aquatilia haec

non afficiuntur, quia calor naturalis eorum feparat dulce a falfo: unde a-

qua tantum dulci nutrita, non fiunt lalfi. Appono elenchum pilci-

um incolentium Mare, prope Gedanum, Hclam, Pucknm, Zarnove-

cum &c. ex quibus multi nonnifi determinato tepore comparere, pifca-

tioni le le exponere conlvevcrunr. Acipenlcr five Sturio major, aliquan-

do ad ulnas fex , aut feptem protenlus. Anguilla biulnaris , interdum

triulnaris ( in parte paluftri maris, exteris PutzJcer IVjck)frcquentilE-

ma, hjrcmc a pileatorum , agricolarum turba trajicitur fulcims, condi-

tur fale. Alcllus minor, Gcrm. Pomuchle, nobis Pomuchla , xftate mul-tus. Afellus major non eft incola noftri maris, qui exficcatus duritiem

contrahit magnam , antequam coquatur, fuftibus verberatur, unde fu-

ftuarius pileis Erafmo , Germanis Srockfifch, nobis Stokfifz,.. Pileis mo-dicus BredUng , nobis Brethnk , forma, colore, exilibus fquamis, fa-

cileq; deciduis, pinnarum numero, Harengo fi.iulis, numerose in Capi-

taneatu Pucetifi Scc. concluditur retibus , cum Sardis leu Sardcllis lapo-

rc certat. Aflbciatur aquatilibus aliis Brt.ona & Certa,quae excurrit ad

fluvios. Halec vel Harengus a Germanico vocabulo Harmg , Chalcis

Rondeletto, Trichis major Gefnero, nobis Sitdi, larpius capitur, fcd mi-

nor, gracilis, non diu durans in muria. Halex infumata, Pcrcx nomenalfumit in PrulTia. An. in Januario quinquaginta traha: oneratae

Halccibus , Gedanum ducta: , menfura vtertel pro quatuor dabatur foli-

dis. Aquale pretium, id eft vile invenerunt iidem pifccs, ex Pcninfula

Hcla

Digitized by Google

De Mari Balthico.

Hcla an. t j4f. adve&i, in vafe achtel venum expoliti. Et anre an. 1705.

Eropc Fortahtium Weixelmunde , numerose Harcngi comparuerunc , u-

i a pilcatoribus capti, in fexagenas didributi, quarum unaquarq; Ge-dani , duobus folidis emebatur. Pifcis Germ. Homfifch , nobis Bocian,propter longius rodrum , ejus oda dccofta colorem viridem indUunr.

Cancro affimilis, fed tefta molliore teftus, Germ. Krabbe, nobis Krair.

alter Steinkrabbe, hoc eft, faxatihs, in maris pane di<da PutzJter- H^ck,multorum guftui fvavis. Cadubiis Melntca, Germ. Melmc, videtur ede

de Salmonum genere , fed mare nunquam relinquit. Pader marinus

Rondeletio , aliis Rhombus , Germ. Plateifdem , nodratibus FladratFtafzxzka, pifcis indar folii natans. Hic recens, fc arefa&us implet fo-

ra pilcaria Pomerellix. Perca minor nomine, mole major fluviatili, adminus fapida. Cafliibiis Parpur , aliis Parpori, capite Harengum, cor-

pore Cirtam referens, aflus quhm elixus fvavior. Ponitur in Htfi. Prut-

sica Henmnbergeriy pifcis Porpelin, fed qualis, quantusq; fit adequi nonpotueram. Salmo, Germ. Lachs , fert fquamas coloris argentei in aquis

marinis, nigricantes in fluviatilibus. Salmo minor vocatus Beklachs la-

pidior ed majore. Pifcis exiguus Tafzji, vel die Lacbsmutter ,hoc ed.

Salmonum mater pilcatoribus in CafTubia, alpr&u terribilis, ad men-fas non admiflus. Padere marino amplior, crallior, in fupcrficie cutis,

quasi lapillis intcrdin&us Steiubott, a multis appctimr. Cum magno car

pite, oculis prominentibus Steinkwap , inter lapides enutritus, elixus

virclccns in oifibus. Praenuntius tempcdatis futurae in mari,Germ..S,

/Kr»»-

ffcby luperne, atq; inferne aculeatus. Tobianus, Germ. Tobiasjifch ca-

pite pusillo terete, rodro acuminato, ore parvo, dorfo fubcxruleo unipinna conte&o. Trutta, Germ. Forelle, vel Focbre , candicans, duorum,vel trium pedum , minus blandiens gulae, quam fluviatilis.

IV. GALLUS MARINUS, Germ. Seehan nobis Kur morski,

exficcatus inter cubiculorum ornamenta liilpenditur, eam csh partem,

b qua increbrefcit ventus, rodro converso indicat. Galli ideo nomen ob-

tinuit, qubd ficut galli effigies, Templorum, aut turrium impolita fa-

digiis demondrat ventos, pariter & ide pifcis. Appellatur 'a Wbrm 0 tu

Atufto Phyla, it Ktrchero tu Arte Magnetica /Eolius Magnes, it Rortde-

Y leti»

Digitized by Google

TRACTATUS r/. SECTIO. 1.170

letio Phyfa ita defcribitur. Corpus totum fufcum albicantibus conlper-

fum maculis, caput fatis cratium , elata fupercilia, os latius filium, os

ranx exprimens. In dorlo unica pinna inxqualis a cervice ad extremumfere dorfum porreda, fulca, maculis albis notata. Alii proprietatem

eandem Hirundini marinx adlcribunt , Kircherus cum Scbotto funt ex-

perti, a quorum altero 1n Curiofa Phyfica caufa exponitur. In vento ip(b

(inquit) aliquid eft, quod pileem illum benigne afficit: vel potius ven-

tus quicunq; ille cxiftat , ratione fux fubftantix , lympathiam habet

cum pifeis lubftantia. Ingens pifeis apparuit an. j 45 }. prope Forta-

litium Mindenie, Germ. Wetxelmunde , aquas mari? cauda nagcllans

fortiffime, retia non femcl rumpens, qui tandem captus, lnedaculoqi

eft expolitus in foto pifcario. Erat pedum triginta quinque, leu ulnarum

leptcmdccim & dimidix. Poft dies tres fxtebat adeo , ut aliquos gravis-

sime fecerit xgrotare. Curicken in Defcript. Hifierica Credam, Hennen-

berger in Chro. Prufsue. HIPPOPOTAMI five Equi aquatici, Ktnit

wodne, mcrskte , ad Puccnfc littus, an. 1558. ex remotiori Balthico Ma-ri alluente Norvcgiatn enatafle , hinnitum cdidilfe, in mari & terra no-

ftra quxsiviflc paftum obfervati, retibus alii involuti, alii plumbeis glo-

bis proftrati.Pojfeltus Megapolitanus in Hin. Polono - Pruthemca M.S.S*Ex cujusdam deferiptione. Equi marini pedibus quatuor, auribus, cau-

da, cum equis conveniunt, folum quod ungulx pedum, in modum tau-

rorum, bindx finr, nares patulx, labia repanda, ridus magnus & va-

ftus, in quo urrinq; tres magni , verum obtuli prominent dentes. An.

1596. ante idem Mindenie Propugnaculum fagena conclufus pifeis co-

loris albi , cute fubtili tedus fine fquamis , longus quatuordecim pedes,

latus leptcm, roftro oblongo audus, admilTam aquam ejaculans per fu-

pemum Ipiraculum. Curicken in Defcript. Htst. Urbis Gedanenfis. An.

j 6 i 6. in Julio, pifccs duo confpedi molis rariflimx, aquas hauftas

(dido modo)propellentes in altum. Idem ibidem. An. 1 630. &

1671. ad Helam captus eft pifeis grandis, Germ. Homfifch, idem depi-

dus in Curia Gcdancnfi. An. 1681. prope Mindam incidere in re-

tia pilees duo, Germ. Schwerdtfifcbe,qui ad oftium Viftulx, ita pugna-

bant acriter , ut ftrepitus audiri potuerit Major minorem pupugit , ne-

cemq;

Digitized by Google

De Mari Baithiet. «71

cemq; intulit, feci Se ipfe poft acceptum in certamine vulnus, intra ali-

quot dies interiit. Primus fc extendebat ad pedes undecim, fecundus ad

obo. Curickett in Defeript. Gedani. An. quoq; 1704. pileis in for*

inam gladii roftrum , ad ulnam unam , Se alteram , extenfum ferens

prehenfus in mari,Gedanum vebus. Hic, XIPHIAS Gnecis, Plinio Gla-

dius, a roftro mucronato dibus , cetacei generis, Balaenae maximus ho-

ftis, nam eam pungendo conficit, retia praefecat, ut evadat periculum.

Idem sllberto M. Miles, quia armatus gladio, vibirans pifcibus, quos

interficit roftri incutfu. Multiformes pilcium fpecies mare complebi-

tur, quia a ventis, flubibus oritur varia commixtio feminum: iidem

excrclcunt maxime , nam humoris copia fuppeditatur.

* V. Reliqua aquatilia duo veniunt deferibenda , Phoca, Se Pho-carna. PHOCA, Vitulus marinus Plinio , Marinus bos Servio, Bocas

Feflo , Germ. Seehund, vel Seekalb , Polor.is Pies morskt, Cielt morskie,

mole sequat canem , aut vitulum , rariflime bovem, in mari nobis vici-

niore, cute tegitur dura Se piloia, dentes fert ferratos grandes, pedes

quatuor alfimiles pedibus anferinis, caput parvum Se breve, pro cor-

poris ratione. Proiilire confvevit de mari ad littora, ubi ftertit diutius

luper faxa, arenam, tertam, prolemq; parit. Quies Se a Picinello in Mun-do Sjmbolico deferipta eft. Quidquid turbarum ac tempeftatum conci-

tet mare, Phoca tamen fcopulo innixa fomnum capit ivavilEmum,

neq-, a tot fragoribus dimovetur, aut expergifeitur. Eadem bellua per fb-

rnnum mugit(unde & Vitulus marinus diba

)infefta pifeibus praefer-

tim harengis, quos avide devorat. Carnes molles, (pongiofie, moventes

naufeam, quibus tamen vefeuntur nonnulli:pellis geftata morbos fanara

creditur, a veteribus contra fulmina aflumebatur, tentoria quoq; Im-peratorum conftituebat. Antiquitas enim negabat fulmine tangi Vitu-

lum marinum, stas recentior aderit percuti , Commbricenfes rarihs tangi

exiftimant, quia inftinbu naturae praefetitiendo fulmen, velociter fc re-

cipit in profundum. Saepius redditur cicur a nautis , Se pifeatoribus

Angliae , teftc Charletono in Onomafico Zoico , ad lucrum faciendum exfpebaculo. Involvitur retibus apud nos ad Hclam , Puckum , Zar*

flovecum &c. aut bombardat globis indulgens fomno profteniitur , ut

*•. Y 1 conum

Digitized by Google

i7i TRACTATUS VI. SECTIO /.

corium fcrinia veftiat. Dentibus virtus incile fertur contra fanguinis ef-

fufioi.es lpontancas: pinguedo cft in ufit. PHOCiENA, aliis Del-

phinus Septentrionalium, Gzrin.Meerfcljwein , nobis Swin.a morska,\\ix~

ta 4 Schonevelde Icbthyoloîam ,Ionum inftar bovis valide expirantis edit,

certo prxfagio fccuturx tcmpcftatis. Ex deferiptione Wtlluthbei in H;Jt.

Ptfcium , figura ejus teres, caudam versus anguftior in modum coni, ro-

ftruin porredtum & acutum, cute tegitur lxvi, nullis fquamis munita,

dorfum obfcure cxruleum, aut nigricat, a medio latere albefccre incipit,

oculi pro pileis more exigui, laltem quatenus apparent exterius. Necbranchias habet, nec foramina, branchiarum loco in vertice fcu mediocapite fiftula (fpiraculum amplum dici poteft) figurx femilunaris. Den-tes parvi in utraq; maxilla quadraginta & odio, lingua plana, glabra,

tibiq; paris latitudinis. Abdomen , totumq; corpus pinguedine copiofi^

quadrupedum adipi fcu lardo fimili, ad craifirudinem digiti, undiq; cft

obdudlum. Pifcis hic validiflimis mufculis roftri , ad arenas in fundo

maris fubruendas , & pilees inibi latentes capiendos inftrudtus cft, co-

pioso lardo fub cute, porcum terrcftrem refert, unde non immerito &ab Anglis Borpejfe , vocabulo a porco & pifcc effidto nominatur. Exdiflecri cjuicicm Porci, nautis Harengivori, pinguedine (inquit Meret

in Ltbro Pir.ax Rerum Natui alium Britannicarum)oleum ruftici elicu-

erunt, carnem falc condierunt, ac comederunt, hujus fapor carni bovil-

is non multum cedebat, uti & adeps. NumeroGc Phocxnx ad la-

tus tradius leu arcnolx vix a Pucko Helam protcnfx , Ovtrnorde nomi-

natx, fxviente hyemc, an. 1708. interiere, efui caro non abhibita, aft

pinguedo avulfa inlerviebat ufibus coriariorum. Longitudo bellux ulnas

tres cxceflilfe fxpius vifa, in noftro mari. Apponitur grandior pi-

fcis, Germ. Brunffch a colore, Batavis Tuimeler a lalribus crebris in

aqua, vel Pujfler ab aquarum jaculatione per fiftulam defuper apertam

prope caput. Caro inutilis, pinguedo coriis emolliendis apta. CE-TUS vel Cetos , IVielorjb, pifcis maximus, roraciflimus, fonorc bo-

ans, non eft incola hujus maris. Sexcentorum pedum longitudinis, tre-

centorum fexaginta latitudinis , in flumen Arabix intrafle Cetos Vlini-

tu l. e. 1. tradidit. Curiofie narrationes alix de Cetorum mole &proprie-

Digitized by Google

De Mari Balthic#. x7i

proprietatibus, omittuntur. Balatnarum pifcario in Spitsberga & Gro-cnlandia 4 Foumicr in Geographica Orbis Notitia exponitur. Pilees

marinos enumeranti, in mentem RF.MORA venit, Authorum veterumpaginis, pcpulomm ore celebrata. De hac Pltnius l. 9. ait, parvus ad-

modum pileis, aflvetus petris. Echeneis vocatus, hoc carinis adhxrente,

naves tatdius ire creduntur. Negatur a reccntioribus vis inelte tanta

modico ifli aquatili. Authorum feripta, qua:Remora: meminerunt, atten-

te evolvamur, inquit le Grand. in JHifi. Natura, & luculenter apparebit,

illius vim non ex propria lententia , fcd aliena duntaxat fide antiquos

aflerere. Naturam atq; effectus Echeneidis podquam Artfloteles H,ft.

I. z. rccenfuit, fubjunxit, ut aliqui volunt: Piimus ulus creduntur ter-

mino. Profundius rem indagans Kircherus in Magnete , fabulofum pilei-

culum hunc efle judicat, fi enim Remora in rerum natura exideret,

certe fieri non pollet, quin lubinde effe&us ide in retinendis navibus

eluccfccrer. Ejufdem lenius Delrius S. y. in DifjuiJit. Magicis quaerit

:

& quid, poft annorum centurias, tam frequentes navigationes, cauli?

ut nihil hujusmodi audiatur, certe non mortua fpecies. Vis illa fiftcn-

di confi&a Fuit. Prxtcrea , unde tanta vis tantillo pifciculo, ut navi

tacta repente fiat immobilis, & ejus currentis impetu non abripiatur?

quomodo in aqua molli, impetuiq; omni cedente, ita firmiter figi poteft,

ut navem maximam currentem detineat? Quomodo manu urinatoris

iple tam facile a navi avellitur, a quo navem venti vela tendentes, vel

numerofi remiges avellere non potuerunt ? Qux dc Magnete adferun-

tur , diverfam habent rationem , fervatur enim ibi femper proportio, &parvus magnes ferrum magnum non movet, fed parvum. Si confidunt

naves in Mari Siculo, non ad pifciculum vix cubitalem, fed ad xdumextemporaneum ed recurrendum. Irem vchementiffimi flatus e maris

fundo erumpentes, nonnunquam aquam fumma vi propellunt contra

carinas. Satis detinuit Remora fi non navim , certe me aho properan-

tem.

VI. MARE BALTHICUM intenlilfimo frigore ita conftringe-

batur an. ijiz. ut pededri itinere per glaciem, de Lubccenfi littore

tranfirctur in oras remotiores, hofpitia dilpofita opportuno loco in gla-

Y f cie

Digitized by Google

«74 TRACTATUS Vi. SECTIO I.

cic haberentur. Crantzjus, Rango in Vomeranta Diplomatica, Vontanui

de Rebus Damcis. Ita gelu flrinxerat mare, an. 1399. ut veftigio

ficco, Lubcca per mare in Urbem Svadenfem, inde in Daniam perve-

niretur, Item an. 141 3. frigus vehemens erat, nam equites Gcdano Lu*becam , et a Mcgapoli in Daniam via navigantium ibant, diverlbria

habentes in glacie. Crantxjus , Olaus M. in Htft. Gentium Septentriona-

lium, Schiitzen Chronie. Vrufsia. I. 3. Per idem mare, an. 1416. in-

ftituerc iter poterat eques Gcdano Lubecam. An. 14^9. item an. 1496,

item an. 1554. memoria noftrl an. 1678. gelu paraverat aditum Geda-

penfibus ad Peninfulam Helam. Curicken in Defcrtpt. Hiflorica Gedani.

Itinerandum trahas cum equis fuftinebat Dantzjker (Vjck, an. 1708.

& a Pucenfi Urbe ad Helam, tenebat folidam glaciem mare, fere ad

Fcfta Pafchatis. Non qualibet hyeme, nec facile mare fiiftinct

glaciem, tum propter magnum aquarum motum , tum propter exhala*

tiones calidas copiolas ; deniq; propter aquae falfcdincm,qux orta ex

aduftione , calorem quendam communicat.

VII. HELA oppidum Prulfix, ad apicem Sin&s Putzjter JVyck,

Mari Balthico circumdatum majori ex parte, quatuor milluribus Ger-

manicis Gcdano diftans. Hojfmann in Lexico Univwfali. Inhabitarunt

Pcninfulam parvam , in qua hodie lita Puceca Sc Hela, Gothoncs &Svevi. Agricola dc Natura Fofstlium l. 4. Longius Ic porrigebat olim,

antequam aquis operiretur. Curicken in Defcript. Gedani. Media fui

parte similis Infulx, quia antiquitus erat aquis cinda, & nunc ab una-

parte dunraxat eft acceflibilis. Schutx.cn tn Chronicis Vrufsia. N oduignis fovetur carbonibus foililibus advedis ex Scotia, causa dirigendi

curfus in mari navigantium. Pilcatorcs hic numero fi fubminiftrarc fo-

lent viciniis Palleres marinos, Harengos infirmatos, Afellos minores

arefados, Germanis Dorfche, Anguillas falitas &c. Tradus arenofus ag-

geri fimilis,a pago (Vielkai{/ieJ per militaria quinque exrcnfus usq;Hela,

pineto,quatuor pagis, collibus pluribus tegitur, c quorum numero de-

cem fupra odo non ita pridem ventis ac fludibus funt fubmori.

VIII. NERINGA Infula, Germ. Nerung, nobis Altrxjeia, quod

olim aquis immeria fuerit, plurimis Hiftoriasum monumentis evinci

polfct,

Digitized by Google

De Mari Balthico. * 7>

poffcx. Hartmnnn. in Hifl. Succini Vrufsici. Propcetea Varenius in Getgra.

Umverfali fumpsiffe videtur occasionem dicendi , BoruflTa , CafTubia

creverat, dum mare hodie littora illa deferuit, qua: olim obfervabat.

Eadem Neringa,Aoww/cr# S. J. in Geographia,InCaln una cx Elc£lridibus

ab Eledlro pailtm reperibili. In Gedanensi ditione protenfa cfl ad milii,

aria undecim. Arce Stutthoff, pluribus pagis ornata, abundans (ylvis, dor-

cadibus, & leporibus. Ibidem diuturni inipetus fiudtuu ac ventord glo-

merando arenam in magnos cumulos, effecerunt colles ad maris littora.

IX. HABUS, Germ. Frtfch Haff, inter duo oflia Vifluhe, inter

Elbingam & Regiomonmm posims, dulci aqua conflat, longitudine

ad quindecim milliaria , latitudine ad duo plus minus fe exporrigir,

oblongi Sc angufla Infida Neringa h Mari Balthico fejungitur. Ceilarms

in Dejcript. Vtlotnx. Maris recentis nomen vulgus ei indidit, remo-tior ab influente Viflula floret in Julio, & Auguflo, Succinum inter-

dum porrigit. Accolae illius lacus circa Fraunburgum per transverfam li-

neam totam ad milliare unum patentem,

positis naflts contiguis pre-

hendunt pifccs primo Vere, ad Varmiz vi&um. Elbing*, Gedano Arc.

coliclusi retibus Acipenferes, Salmones simul cum Anguillis, Barbo-

chis. Cinis, Lucio- Percis, Percis majoribus, de minoribus, Stintis, in-

feruntur navigiidfcfed an. 1570. integro, affirmante Hennenhergero in

Chronicis Prufsia, pifccs nulli venere ad manus pifcatorum. Onera-ri* naves mercatorum Balthico Mari venientes Pilaviam, intrant farpi-

us Habum , trajedloq; illo, anchoras jaciunt in ftatione ea, ubi fluvius

Elbing ( a quo nomen Urbi Elbinga?)lacui huic fe conjungit. Cum

an. 13 11. profundum maris ad Caffrum Lochffad propter immanemterra: motum , fabulo penitus fuiffet obflrudlum

, portusq; periiffer,

paulo pofl mira naturz vi, milliari uno ab illo loco, ad Pilaviam aliud

maris oftium erat apertum, ruptoq; anguffo continenti, Mare in Ha-bum latiffimc fe effudit, portum formando novum. Hyeme Habusconcretus glacie commodiflimam viam prarbet itinerantibus GedanoRegiomontum ; «flate, favente vento

(nautis Nort) si explicantur ve-

la Regiomonti , intra diem unam & mediam , Gedanum attingitur.

Extraordinaria navigatio fuerat illa,quam Cttricken m Defcript. Gedani

,

his

Digitized by Google

TRACTATUS VI. SECTIO II.176

his expofuit verbis. An. ij Gregorius Rnmclaw interposita fponsio-

ne pecunix, lebetem, Gcrm. Briiwpfanne confeendit ad Regiomontum,fuperato Pregela, Habo & Villula, Gcdanum poftquam venit feliciter,

cum plausu atq; tubis , eft (alutatus.

IX. Etiam CURLANDIA Mari potitur, quod Curlandicum

feu Sinus Curlandicus dicitur. Ex eo, Afellus minor lale confocrfus, or-

cis inclufus ( iiib nomine Dorfch )mittitur aliquando in Prufliam. Liba

ejusdem Ducatus Civitas, navibus advenientibus portus feu (latio. SA-MOGITIA proxima Balchico Mari Polongam habet inter Hedigavi-

am Curlandix, & Mcmel Pruflix, ad Anglicas, aliasq; merces recipi-

endas, Conftitutionc Generalium Comitiorum Regni, deftinatam.

SECTIO II.

DeELECTRO feu SVCCINO.

I. UCCINUM Latinis, Grxcis Eledrum, aliquibus antiquis GleuV Arabibus Karabe, Gcrm. Borjlein

,

Pol. Burfzjjn , non eft

« terra, aut metallum, fed gemma, ob fubftafctix nobilitatem,

perlpicuitatem,pretium , uium. Et ex deferiptione Hanmann

in Htftoria Succini Vruftci , eft gemma vi attrahendi omnia levia, fra-

granti odore, fapore peculiari, coloribus omnigenis prxdita, maximos

ufus in medicina pr.rftans. De materia ejus multiplices Scriptorum vete-

rum adducuntur fententix. Prxcipua ( ut omittafn alias , fabulasq; de

Heliadibus Phaetontis Sororibus)pcrlvadcbat eflc lacrymas feu fuc-

cum arborum pinei generis, fcd Agricola de Natura Fofsil. I. 4. inquit,

nullx funt arbores in litronbus, intermediis infulis, ftillantcs resinas,

qux in mare decidant: nulli Pruilix fluvii & rivi resinam, ex qua

Succinum fieret, in mare deferunt, igitur arbores non fuppeditant

materiam Succinis. Probabilior eft opinio Gocbeltt in Opufculo de Suc-

cino. Liquefadum bitumen interno calore terrx in mare fluit, &: ex-

tillat, vel mare lambens, fecum ex venis terrx illud effert ac educit,

vel

Digitized by Google

»77De Eleflro feu Succino.

ycI copi! fuccedentis fucci protruditur & egeritur. In idem recidunt Au-thores plurimi rccentiorcs, inter quos Wormius in Mu/eo cenfer, ex bi-

tumine liquido ortum trahere Succinum, quod c cavernis effluens fuis,

maris fallugine coalcfcit, tenui portione exclufa, induratur. Alius vult

fuccum bituminofum a calore fubterraneo relolvi in fpiritus, fublimari,

ac intra poros terrx a nicrofis fpiriribus iterum figi, coagulari. Fusius ge-

nerationem ejus exponit Hartmann in Succincta Prufuci Succini Hiflo-

ria. Pruflix iolum undequaq; ( inquit)bituminofum , infignes enim

gleba: bituminis condenfari in terrx abditis deprchcnfx, ccfpitcs bitumi-

nosi in pluribus locis effodi. In bituminofo itaq; folo, maxime littoris

Sudavici, calor fubtcrrancus exhalationes bituminis dilperfas confociat,

in guttas cogit; quod dum agit, fimul vicina falia pervadit, ipfonimq;

effluvia fecum abducens, bituminosis immifeet guttis Scc. Nec idos Suc-

cinoru natales produxiflc in lucem, nifi crebra ad littus Sudavicum pere-

grinatio , & attenta fodinarum periudratio feciilct cernere verum. Tan-dem ex marinis collibus , tcmpeftatum vi disje&is aut convulsis, Suc-

cina prodeunt , fludibus advolvuntur ad littora. Confirmat ultimo di-

&um tVoodwardus tn Specimine Geographia Phyjica: Mare ventis& pro-

cellis agitatum , fi collibus , rupibus fe allidat, cum impetu dejicere fra-

gmina fuccini folet fatis grandia, qux in aquam fubje&am decidua , Sc

continua agitatione in particulas minimas dilfoluta, abluta auferuntur.

Celeberrimus Mathematicus Dantiscanus Hevelius , tefte Calenum Hi-

ftoria Simplicium Rtformata , in marino littore, inter Dantiscum & Re-

giomontum fito, Succinum liquidum & nondum penitus coagulatum

inveniens , decra&o digitis annulo figillatorio , infignibus fuis profunde

ranqnam in ceram impreffis notavit; & abhinc pro argumento plus-

qua lyllogidico, ad convincendos alios adhibuit. Frudum hoc infignibus

Hevelianis impreffis confpicuum, in Angliam trausmillum fuit, ubi

inllar rnaximx raritatis, ad probandam genuinam Succini originem, corv.

fervatur, & curiosis fubinde monflratur. Ex his colligitur, Succi-

num nihil aliud efie, quam fuccum bituminofum, feu relinam terrx

optime digedam, in mare traductam , atq; ibidem prxcipuc concretam.

II. Non pauci in errorem indudU Succinum crediderunt , cumZ Ambram

Digitized by Google

1

7

8 TRACTATUS VI. S ECT10 II.

Ambram In Africx, Afix, Americx locis nafci acceperant. Refina quoep

Copal mentiri Succinum aptiflima: hoc nomine ab Officinis Pharma-ceuticis adoptata. Certiora argumenta defideranrur

,quibus, de genitis

Succinis ibi, firmari queat opinio. Quomodo enim lagaciflimus Chi-

nenfium populus tantos in Pruflia faceret fumptus) si domi illa haberet.

Europae regiones fcd non omnes, nec zque fucciniferx, Germanici Suc-

cini crebrior cft 6c evidentior memoria , Saxonia, Mifnia, Islcbia, Sve-

via de terra fufeipit, in ripa Viadri prope Cuftrinnm inventum eft,

Svecia ex ripa lacus Mcleri cjc&urn legit, Dania ex fbffa Hafnienfi io-

fignia Succina vidit. Major Succinorum proventus in locis Mari Balthi-

co vicinis , Pruflia tamen inter regiones fucciniferas princeps, ab hacfecunda Pomcrania. Ele&rum antiquorum nullibi re&ius collocaveris

quam in Pruflia,qux a non paucis Scriptorum iftud tuht elogium,

quod Italix olim erat attributum , ut fola Succinorum genitrix falutare-

tur. Ita fzpius hic citandus Hartmann in Hiilona Succini Pruffici.

III. Balthicum Mare celebre cft copia Succini, quod nullum ali-

ud fere habet.Bccmanus tn Htfi. Orbis Geographica , cr Civili. Sit-

davia ulterioris Prufliz regio maximi Succini ferax, quod ab inco&illius loci , reticulis in mari capitur , & ex fundo extrahitur. Favonio,

Coro , vel Africo vehementius zquor, uno & altero die, commoven-te. Pilcationem hanc Agricola m Natura Foffilium fuse defcripfir. ExSudavia transportatur Dantiscum, divenditur mercatoribus,

(inquit

Caftus m Miner alogia)qui in varias figuras torno cxloq; formatum,

atq; aliud ab alio pro colorum varietate lecretum deferunt potiflimum

Antverpianis. In Pruflia Succini fruftum fepremdecim librarum

repertum eft , in Pomcrania undecim cum dimidio; nigriq; Succini

quoddam genus confpe&um in littorc Pruflico , ait Goebtlius,quod c-

rat liquidum, vifeidum, lentum , inftar picis nitens, odoris teterrimi.

IV. In littoribus Dantifco vicinis, Succinum defertum a flu&i-

bus, colligitur in arenis. Caftus S. J. in Mmeralogia. In littorc Pu-cici Sinus non longe a Cxnobio Oliva Succinum effoditur, ubi arena-

rum cuniculi, quibus obrutum fuerat, diducuntur, vertuntur: interdum

remotius a littorc eruitur. Et tunc foilbres fatis amplas folias agunt qua-

drangulares

Digitized by Google

V

De Eletlro feu Succino'.

179

drangulares plerumq;, non tamen multum profundas. Goebelius de Suc-

cino. In Pucico angulo pilcarores ingens Succini dorfum fub aquis

Iplendere confpexerant , fcd ob profunditatem maris, nihil inde decer-

pi potuit. Hartmann ex Aurifovri Hifi. de Succino. Ad Pucecam,

Succinum cinereum quoddam effolfum eft in littore, quod poftquatn

fuit attritum ferro,folia,quxhumi jacuerant,duorum pedum remota fpa-

rio , ad fe attraxit in fublime levata. Jtnftonus in Tbaumatographta Na-turali, Agricola Fofultum l. 4. Cardanus l. y. de Mixtis, Rango in Ani-

madver. ad Origines Pomeramcas. Ibidem inventa Succini candidi

nulla, humani capitis magnitudine, xftimata in loco viginti Imperiali-

bus Pruflicis, alibi pretium majus obtentura. » In Ncringensi fylva,

& collibus ultra Fortalitium Mindcnfc disje&fs, an. 1 magna copia

Succini eft reperta. Buthnerus. In Capitancatu Lcmburgensi, penes ma-ris lirtora, leguntur fragmina grandiora. Liberaliter ad Samogitix,

Curonix, &c Livonix contermina Mari Balthico littora, fuccinex opes

redundant, ut inter algas, arenasq; abfconditx, a rufticis confertim de-

prehendantur. Inter arandum quoq, & inter fodiendum , in maritimis

jugeribus fe fe offerunt ultro,pretio vili ab Ele&rotorcutis ibidem quon-

dam coemprx. Hartmann tn SucctnBa Hifi. Succini Prufstci. In

Curlandia Succinum a Mari Balthico ejicitur. Frufta nonnunquam fa-

tis grandia Serenif. Duci cedunt, Prxfe&i littorales rationem colle&i

Succini reddunt. Lenttlius in Memorabilibus Curlandia.

V. SUCCINUM fuifle primo liquorem ftillantem , tenacem,

lentum , indicant quaedam intus implicata. Ideo Cardanus l. 5. de Subti-

litate ait, mufeas, formicas, pifciculos, & hujusmodi alia elc&ro in-

duta, a:terno transluccre fepulchro, atq; nobiliore, qukm Artemifia

Maufolo conftruxerir. Ranulam viridem in mafsa Succini Wigan-

dus, araneam Bojle, gryllum integrum expanfum Bartholinus,pdees Au-rifaber, & ova pilcium (pedavit. In Ducis Brunfvicensis xrario, Succi-

ni frudum lacerta integra occupaverat. Mercator quidam Gedanensis

Succina pajmx magnitudine poisederat , tcftc Hartmann in Hifi. Suc-

fini

,

quorum • unum ranulam, alterum lacertam comple&cbatur, &quod maximum eft, habitu nitentium, atq; fe fe extricare conancium,

Z 1 ‘ ut

Digitized by Google

TRACTATUS VI. SECTIO //.»3o

Ut in uno , inreftina rupta , in altero /puma , ac os oppletum /anguine

apparuerit. Legitur carmen Hermanm Borufsi de Rana & Lacerta Suc-

cino incluia , & apud Ja/cum Gedanen/cm Confulcm vi/a. Plura

quam ducenta fruftula politi Succini variis inlcdis referta , v. g. mu/cis,

culicibus, /carabzis, blattis, formicis, araneis, fimul cum fuccineis gut-

tis figura multiplici a natura donatis, in Mufeo Gotiveldii Doli. Medi-

and Gedam aflervabantur. Er in precatoria decade Gcdani empta,

Roma: Mufco Kircheriano illata, quot fuccinei globuli fpedantur, tot

iunt incluia diver/a animalcula. Demq; Mu/eum cujufdam Civis Geda-

nensis exhibuerat mihi in Succino mulcas, culices, vermiculos &c.qui

dum liquida adhuc hzc gemma cllet, in eam irrep/erant, neq; extricare

{e poterant, antequam coagularetur. Negarunt aliqui animalcula vi/a in

Succinis cfle vera, fed fragorum , aut ledorum Succinorum in/pedio

(inquit Hartmann ) hos refellit, manifcfta enim in/cdorum fuperfunt

indicia. Nativa animalculorum /epulchra, ab arte elaboratis loculis

quomodo funt dignofeenda, edocet experientia.

. VJ. Arbu/cularum , frondium , nubium , aliarumq; rerum ima-

gines in Succino variegato curiofus advertit oculus. E/l mihi pedoretenus effida fenilis imago, infantem reclivem monftrans, JESUS par-

vulus in Simeonis complexu hxrens obver/abatur animo, quando pri-

mo hanc natura: piduram intuebar. Hartmann in Succincta Hijl. Succi-

ni Prufsici. Alphabeti Hebraeorum notam, Latinas literas, ABCD &c. charaderes Arabicos in/cripfillc naturam Succino Pru/Iico nonunus ailcrit, & ego incidi in ejusmodi fru/la. Mortis imago cum falce

/pedabatur Gcdani, ibidem erat fpccies hominis expanfas manus haben-

tis , prolapfi in genua. Idem in Htft. Ampliori Succini Prufsici.

VII. In Tacubus variis a mari remotioribus Succinum repericur,

ut in Pruffia Epifcopatus Varmicnfis, fed modicum . Cromerus PolonU l.

i. Ntugebaverus Hifl. Pol. I. i. In eadem Varmia lacus, ad pagumLautry

,edidit fragmina fuccinea coloris varii. Ex eis unum Regiomon-

ti venditum quadringentis florenis PrulEcis. Lacus Charzjrkouy,

Scz.ytno , Zamowiec 0~c. in Palacinatu Pomeraniz , aliqua /iiccini fru-

fta ediderant. Lacus Grzjbno ad Carthu/um, notabiliora fragmenta ob-

tulif

Digitized by Google

/

De EJeflro feu Succine. 1 8

1

tulit firpius pifcatoribus ;unde & artifici fufficiens vcnir materia, ad ef-

figiem Chrifti Domini in Cruce pendentis efformandam. Succini-

fer lacus & villae Wirzxhucin ultra Bidgoftiam , Sbonfzinenfis in Pala-

tinatu Pofiianienfi, prse aliis hac gemma ditior. In Kiekrzenfi lacu cru-

dum majus femcl repertum: in Lubicovicnfi diftante milliari uno ab

Urbe Medereco(pratter albi, & fulvi Succini particulas) mafla fucci-

nca rariflimar magnitudinis avulla retibus a parte reliqua, qux a fundi

domino, cuidam EkVori S. R. J. poftquam oblata eft, illico formamparvz menfe ab elcVrotoreura accepit, thclaurlim audtura.

VIII. Etiam procul a Mari Balthico eftodiunturSuccina.Infignia

frufta ad Gutftadium Varmiz oppidum ex terra fublata: de Hokcrlan-

diz agro maiTa librarum leptem Elbingie vendita. In Elbingenfi fundo

feptingentz librae Succini crutx : ex arenolo quoq; monte fylvae quem*prope Elbingam,an. \6 jo. multum fiiccini fed nigricantis eft acceprum.

Elanmann. in JJiJf. jlmpli. Succini Prufsici. Poft gazam erutam, fodina

negle&a efte hac de cauia exiftimatur, quod in illo depretio loco copi-

ose efllucns aqua follures a continuatione inchoati laboris rejecerit. A-gricolz plurima grandia Succini frufta, in arenofis collibus circa Elbin-

gam , & 111 regione montana illius Territorii, (cd longo firu, imbrium

vi , crufta ipifliore obducta repererunr,quorum nonnulla libras leprem

zquabant pondere. Zamtltus Conful Elbwgenfis tn Eptflola. In fun-

do Varmienfis villa: Hrangst eruitur interdum Succinum quinque, vel

fex, aut decem Imperialibus PruIIicis zftimatum. Quapropter etiam

nunc Elbingenfcs artifices alleveram, majores rariores Succini mas-

sas, a montanis agricolis , & Varmienfibus adfetfri faepius,quam a ma-

ritimis. In Monte Epilcopali proximo Urbi Gedanenli cfFolTum

eft a milite Succinum fulvum librarum aliquot, quod in Mufeum in-

tulit fiium Hoom Vir Confularis Gedanenlis, rarkatum variarum colle-

vor exquifirus , annorum quinquaginta decurfii. Idem terra: fuc-

cus concretus & in aliis montibus, collibus ab eadem Urbe non remo*

tis facile eft repcnbihs. Ex Schdrfeidr. horto caulibus repleto deprom-

ptus,in Zulava minori ad Gtmltce aratro erutus, in paz,isCieprel'ko,Goftjr-

czjn, Newaccibcu/) Gruczjio, Pogutkowj cTc. extractus. C.ampus vilir

Z 3 £an<i.uw

Digitized by Google

TRACTATUS n. SECTIO II.

Bankow cubitale ele&ri fragmen foffori obtulerat. Prope Stargardiam,

Mcvam, Novum &c. invenitur. Pagus Jafzjcz. ejusdem Palatinatus

Pomeranix, Succinifcrum montem ( fectum via deducente Czyrskum)habet, de quo rubram particulam line mora erueram

,puer invenit ali-

am coloris flavi. Idem locus cum arenofis vicinis collibus majora fra-

gmina dare villanis obfervatur. Alter mons inter Zukovum,& Raduni-

am fluvium fitus, candidum Succinum non femel edidit. Plane a

ratione alienum non eircc , inquit Hartmann fxpius citatus, fere Prus-

six omni fuccincum fundum, adftruere.undiq; enim afferuntur Succina,

Caq; non unius , neq; vilis coloris. Bc si fodiux paflim in Pruffla tenta-

rentur.fpei & fumptibus abunde refponderent. Extra Prufliam quo-

que effoflum Succinum, inligni mole, ex Viftulx littorc praealto argil-

laceo difflto viginti quinque milliaribus Germanicis a Mari Balthico.

Colligitur & in Mafovia ad Narviam fluvium, in collibus fabulosis, &c

fylvis. Oculatus tcftis Cnapius S. J. qui illud ad ufus varios tornavit ac

expolivit.

IX. Succinorum colores plures quam centum ponit Agricola de

Natura Fofsihum , centum & octoginta Hartmann in Hifl. Succini. Exhis quaedam, fpeciem marmoris Porphyretici, lapidum non ignobilium

ferunt: juxta Aldrovandum , nunc Chryfolithum, nunc Carbunculum,

nunc Hyacinthum, nunc Topazium, & alia gemmarum genera re-

prxfentant. Inter extera funt majoris pretii candida, la&ca, olus capi-

tatum, feu braflicam capitatam colore exprimentia, Gcrm. Kompjlfarbe.

Candida ideo prxfcruntuc aliis, quia fecundum Dmotbum m Qutnqvage-

naria 4. de Gemmis , funt singularis dulcedinis, odoris prxftantioris.

Fulva & translucentia'magnam inven&re xftimationem in Italia , idcoq;

talia Gcdani &c. formantur in corollas precatorias , ftatuas varias, ar-

culas, corda , candelabra, exteramq; fupelle&ilcm pretiosiorem. Con-tinebatur Mufco Gottvaldiano Dantifci Succinum viride inftar Smara-

gdi: mihi Elbingx exhibita Succina alba, cxrulea, quasi ignefeentia, fu-

fca pellucida, inftar vitri fplcndcntia, variegata, infperfa maculis, nigri-

cantia tkc. nec non ejusmodi, quz incluia annulis, adamantes, rubinos

exprefleranr.

X.

Digitized by Google

JDe Eleftro fcu Succini. 1 8 j

X. Succino flammeum quidpiam , ac fpiritfis habens naturam,

inefle affirmat tajius in Mmeralogia,quod attritione fuperficiei, reclu-

sis meatibus emiflum attrahit varia. Ead6 attra&io hTylkowski in Phyf.

Curto, sic explicatur. Calore attritionis ex parte refblvitur, panes agglu-

tinant fe . g. palex, & ubi incipiunt refrigerari, ad fuum redeunt cor-

pus, ac fecum paleam revehunt<Communius ab aliis vis attradliva, efflu-

viis fcu halitibus cmiffis c corpore elettrino attribuitur. Interrogan-

ti quid trahat Succinum ? refpcndcc Kircherus in Mundo Subterraneo,

omnia levia, (nullo prorflis excepto ) dummodo gravitate innata nonponant agenti obicem: imo nos(idcm inquit)non duntaxat levia quad is,

fed Sc ponderosiffima omnis generis metalla, aurum, argentum,plum-

bum, ferrum, decem vel vigmti librarum, ligneos baculos, haflas, chi-

rothecas , Succini frufta ftatico experimento attraximus. Magnes nonni-

si determinata corpora trahit , Succinum sine diferimine omnia. Pri-

dem & Stella Scriptor -Antiquitatum Boruffi

a

viderat fertum quasi ad-

natum Succini frufto. Apponuntur aliquot experientix hTjlkowski

inftitutx. Attritum Succinum pulveribusq; applicatum cos disjicit prius,

poflea trahit cmiffis effluviis: particulam chartx dum attrahit, eandem

gyrat. Aliquando idem fruflulum chartx ita pendet a Succino, ut nonattingat illud: aliquando ab artra&a palea dependet catenatim alia pa-

lea. Affri&um si immergatur aqux desidit ab attra&ione, oleo un&umvim fuam exerit.

XI. Nullum gemmarum genus, fcnfu Hartmanni , contra taminultos morbes vires obtinuit, nullum copia tanta inter medicamenta

invenit locum. Succinum folum inftar panacex alicujus graviores fubmo-

vet affctfiones. Ars Pharmaceutica in interna, Ac externa remedia, de

illo prxparat Magifterium resinofum, nec Balfamo Copayvx cedens:

Colophoniam, Oleum , Sal volatile, Eflentiam, Baliamum, quod apud

Ettmullerum , Cr Hofmannum , Balfamo Peruano non male jungitur. O-leum Succini mirum in modum extollit de Boot /. 2. admirandasq; vi-

res attribuit, propter quas Baliamum Europxum vocatur, ac veri bal-

fami loco haberi poteft. Inter prxeipua ponitur 4 Valerio Codro m Dio •

fcoride t qux Deus condidit ad ufum hominum. Quapropter meriti

peregrinus

/

Digitized by Google

TRACTATUS VI. SECTIO II.184

peregrinus quidam magni nominis Medicus dixifle fertur , fruftra Prus-

siam unico Succino facis beatam, alia quxrerc remedia. Laudatur furri-

mc & Gabelcbovero Mediem4 Deflere inter Annotationes datas in Li-

brum Elptd-ani de Gemmis CT Lapidibus pretiojii. Parantur, inquit, pi-

lulae ftomachicx dc Succino , Confe&io, Oleum,quod appellatum fuit

olim Sacrum,propter vires ejus admirabiles , & arcanas. Superat fua

facultate omnes Aquas vitx, omne Aurum potabile, prxlcrtim in apo-

plexia, & epilepsia curanda, siquidem calidi (limum cft, incidit, exte-

nuat, aperit, potenter difeutit. Ideo in affectibus frigidis, praecipue co-

licis, & uterinis prxftat miracula. Similia tn Ofvald: Crolltt Bafilica cuno-

fo le&ori occurrent. Plura de usibus Succini in Medicina, tradita funt

4 de Boot tn Hift. Grmma. cr Lapidim, 4 Rbunrad , 4 Melchtore Hart-

mann.in Differtatione Inatgurali, Lugduni Ba:avorum an. 1710 publi-

cata. Parari ex eodem Succino tc Vcrnicem cum oleo feminis,

Bauhinus tn Htft. Plantarum narrat. Idem dillblvi pofsc, difsolutam co-

agulari fcu iu mafsam cogi(atteftante Bartholino tn Aciis Medicis C7*

Philofopbicts)periti naturae non dubitant.

XII. Lucrum ex Succino rudi & elaborato, 4 Cluverio ita deferi-

bitur. Gothones , horumq; contermini i€ltii Saccinum in Pannoniam,

& Italia: confinium, non modo Plinii, Tacitivc , fed 6c Herodoti arvo,

deferre foliti;recipiebant Itali illud , Grxcisq; tradebant. Sub dominio

autem Crucigerorum,Lubecenscs, & Stolpenfcs Saccinorum commer-ciis inclaruere, poftea Regiomontani , & Gedancnfes, apud quos nonita pridem maximus quxftus erat ex Succinis. Vendebantur & Ori-

entalibus populis, per manus Armenorum ibant in Turciam, Persiam,

inde in Indias,Chinas, Mogolis Imperium. IndecurluSxculi XVLinsignis

elc&rotorcuta Mo.ik.tert Gcdani ingens artcfadhs fuis invenerat preti-

um, nam ab aliquot millibus, ad vigmti millia nummorum argenteo-

rum, vulgo talcrorum excrefcens. Vi&orix Lcopoldi 1 . Imperatoris dc

Otthomanis ab eodem feite exprefsx valorcm immediate positum ob-

tinuerant. Linquenti Balthicum Mare, ejusq; opes fuccincas, ob-

tingit portus adjacens fylvis, atq; nemoribus.

TRA-

Digitized by GoogI

I

***)(X)C**« »>

TRACTATUS VII.:

ARBORETA INVISENS.SECTIO I.

DeSTLVIS INSIGNIS VASTITA-

TIS.I. /^YLVA dicitur arborum multitudo, longo & continuo tra&u

^^protcnfa, fine cultura propagata. Si unius tantfim generis con-

• tinet arbores, ab illis denominatur; a qucrcubus quercetum,

ab alnis aluctum , a falicibus (alicetum Bcc. aft hxc vocabula

minoribus arboretis attribuuntur. Quaedam fylva* varietate,proceritate

arborum , & quo (e inferunt transeuntium oculi, profpc&u funt gratx,

alix ne peripici quidem pofiunt, media die horrorem no<fkurnum incu-

tientes ingredientibus. Tales denominantur a noftratibus nigrx, hoc cft

umbrofe, fi vero fuerint ampliflimx, magna parte inczduae, Pufuze,Pineta Bory , Nemora Gaie.

II. Hercynium cckbrarilfimum nemus, quo in tota Europa ni-

hil cft prxftantius , Sarmatiam totam pcrcurrir, & circa Cracoviam

Taltus fuos extendit. Chronica *s£tatnm Mundi Nonmberga an. 149$.

imfrtffa , i/Eneas Syhitts in F.pit. Europa, Symphorianus Hortorum l. 30.

Sylvis pxnc omnis regio Polona obducitur, qux Hercynix funt portio-

nes. Mercator tu Atlante Minore, Sabellicus Enead. 10. /. 4. Cornelius

Ae Juda-s in Germania , Metriu t Niger in Geographia. Nullo alio

in loco Hercynium nemus tam late patet, quam circa Vilnam, Sc quaparte in Mxotim

, & Bofphoranas gentes excurrit. Vad-anus Hclvetus

in Ep t. Tri-im Terra Partium. Sylva Hercynia non per totam mod5Germaniam , fed exiam per Polonix Provincias, Prullum, Livonjam,

A a.

Licva-

Digitized by Google

TRACTATUS VII. SECTIO. I.

Licvaniam , Rufliam , ad Boryfthencm usq; & Tyram protenditur, Vi-

Aulam, Chronum,& Dunam penransiens. Continuatus faltus videtur

efle See. Praetorius Orbis Gothici l. i. e. 6.

III. Lcchus cum ad oras has pervenifTet Se confedifTct ad Gne-snam , invenit magna ex parte fylvas , non tamen ita, ut plcriq; exifti-

mant, quod a Satyris tantum hic locus fuerit habitatus. Ex Ptoltmao

liquet, ibi manfifTc Gotones, Burios, Burguntas, Arfegetas, Avarinos

&c. Sarnicki Annalium Polo. I. 4. MAJOR POLONIA fylvas

Slefinenfes, Murzinovienfes, Tremcfnenfes, Kurniccnfcs, Opalenicenfes

&c. ad milliaria aliquot nunc protenfas habet , ampla querceta nume-rat, inter quae Crotofinensia, Orpifzoviensia notabiliora. Lovicium,

nobis Lowicx. a frequenti venatione retinet nomen , nam in eo loco

Duces Mafovix , olim fylvis densis circumdato, oblc&abaniur venatio-

nibus. Sylvx vaftiflimx OArofencenfes , Lomzinenfes, Nieporen-

cenfes, Kapinovienfcs , tabulas fettiles quernas Gedano inferunt Viftu-

lx alveo, inde mittendas in Angliam &c. ad fabricaro navium. Accipit

Sc Dublinum Hibernis numerolam materiam ligneam, ad domeAicura

ulum , aliarumq; regionum commoditatem. MINOR POLONIANiepolomicenfcs fylvas celebres venationibus habet, quas Sarnicki An-nalium Polo. I. 3. putat 4 Prolemxo vocari Hercynias. Circa Monetem S. Crucis, Ilzam, Odrowonzum &c. pineta, alibi querceta, nemo-

ra vaftiora fpedtantur.

IV. LITVANIA densiflimis referta nemoribus, meile ad mira-

culum abundantibus. Bucelmus in Defcrtpt. Pracip. Provinciarum. Syl-

vx Litvanicx aliquando decem, interdum quindecim funt milliarium.

Mercator in Atlante Minore. Nonnunquam. fylvs ad viginti Sc

quinque milliaria protenduntur. Miechovita in Sarmatia Europaa. In-

ter Vilnam Sc Polociam ingentes fylvs, nam ad quinquaginta milliaria

Germanica excurrentes. De Herberjlem in Commentar. Rer. Mofchoviti-

carum. Mfcislavicnsis Palatinatus fylvis inumbratus, Sc aquis im-

merfus. Starovolfcius m Polonia. Polcsiam ubiq; fylvs, ac paludes

occupant, fed tum ilis, tum hx utiliflimx, primx copia mellis, fecun-

dx pifeium. Niecolofius tn Hercule Siculo. Samogicix fylvx fummasferumt

Digitized by GoogI

De Sylvis infigitis vafiitatis. - ltj

ferunt mellis divitias. Mercator in Atlante Minore. Ex Lirvania na-

vibus latioribus Regiomont ii advehuntur ligna quadrata quercea, Klap-

holtz.

.

vocitata,qux in Candiam , Italiam , Angliam , Hollandiam, plu-

resq; regiones alias transportantur, ut ex eis varia opera conficiantur.

Cellarius in Defcript. Reoni Polenta. Omnis illa roborea materia,

quae noftratibus Wagenfchot, & ex qua Germaniae inferioris, & Belgii

maritimis regionibus univerfa fere lignea opera archite&onica tam pu-

blica quam privata, domorumq; magna ex pane utensilia fabricantur,

in Litvaniae partibus caeditur, ad nos per Balthicum, & GermanicumMare advehitur. Orteltus Antverpianus in Theatro Orbis Terrarum, Ma-ginus in Geographia. Praeter tegmenta feu materariorum ligna quer-

culana, Poloms Klepki:praeter plancas feu aliamenta majoris magnitu-

dinis, Litvanis (Vanczos, Germanis Eichenebtlen, Batavis Planken: Cine-

res clavellari, nobis Potafze , ex Polonia , Rullia , Lirvania, Prudia,mittuntur Gedanum, Regiomontum , Rigans, imponuntur onerariis

navibus mercatorum,juxta Falentmi Htfi. Simpli. Reformatam, ad u-

lum Infe&orum, Saponariorum, Vitriariorum, & Chimicorura. Fagi,

alni, betulae, tremuli Scc. rediguntur in cineres, paratur lixivium, infun-

ditur lignis ardentibus , ut prodeant Cineres clavellari.

V. PRUSSIA habet fylvas incaeduas, unde vis ingens lignorum,

ad navalem ufum atq; domefticum convehitur. Teretes arbores ad ma-los navium accommodae dantur, qua: inde in remotiffimas oras deferun-

tur. Stella in Antiquitatibus Boruffia, piler in Geographica Orbis Defert-

pttone. Onerariae navi imponendus malus, octoginta & ofto aureis

Gcdani non pridem venditus cft, ibidem alter Imperialibus Prodicis

quinquaginta aeftimabatur. Naves in eadem Urbe conftru&x farpi-

us ad alum Mercatorum Angliae , Hollandix, interdum Galliae, Hifpa-

nia, Lufitani* tcc. varias merces non uni parti Orbis invehunt, remo-

tidima maria luftrant. Majora proferam , Polonia Clafles integras

nihil opis extern* indiga facile poteft inftrucre , Opalehski m Defenfa

Polonia tcftimonio. Dum autem Hispana Cladis numerofidima, quadri-

ennio integro parabatur, regnante Philippo II. inquit Antonius a Bur-

gundta m Vannate V' Feritate, midi funt quoq; Gedanum conquifitoa

Aa i res

\

Digitized by Google

TRACTATUS VJL SECTIO t.i85

res emendis navibus. Officinae vitriariorum (Huty

)per vaftioresi

denfioresq; (ylvas Regni totius (p.ufle , inter quas nobiliores in Palati-

nam Pofnanicnli , circa Montem S. Crucis in Sandomiricnfi 8cc. Nota-

bilis numerus lagenamm thecae inclufarum , Gcdano mittitur ad oras

exteras; aliae gentes ob defectum vitri fcneftras parant ex chartis inun-

gis oleo , aut ex carbalb. Indi aliqui vitrum auro longe praeferunt, &mirantur eos, qui vitro abundant, auram defiderare.

VI. Non carent fuis commodis & opibus regiones fylveftrcs,

nullibi enim copiofior venatio, pelles animalium pretiofiores, quam in

Ruffia , Lapponia, Polonia. Quis non miretur providam natura: curam i

quae frigidiflimum Septentrionem immensa lignorum,& pellium inftru-

xit copia , nam fi abfq, (ylvis illis foret & pellibus, redderetur inhabita-

bilis. Antiquiffima architectura nonnifi lignea fuit, primi enim morta-

les in (ylvis habitarunt, & ex arborum contextis ramis casas fibi (tra-

xerunt. Quemadmodum hodie in univerfa pane Norvegia, Svccia, Po-

lonia, Litvania, Rufiia : & pagani per totum fere Orbem ligneis cafisu-

tuntur. HaCtenus Hornius in Hifl. Naturali Cr Civili. In Regioni-

bus plurimis quamvis calidioribus , contra acerbos ventos, frequentes

nives, frigus bene acutum, nihil datur prxfidii, nifi duplex ami&us»as carbonarium parvum , carbonibus ignitis plenum. Principes , Ma-gnates, Nobiles (olo utuntur foco, comparantur ligna grandi pecunia:

carbones fodiles, cefpites bituminofi, virgulta , (Iramina, fimi ficcati

folibus, alunt confervam ignes. Frequcntifilmae apud nos (ylvx pellen-

do frigori natx, ideoq; fuper foco ligna large repofita. Mirum atta-

men multis,quod in prorenfis longe lateq; fylvis , in cpndcnfis arbo-

rum tantis, anfradtibus viarum innumerabilibus, magna fecuritas eft, ra-

ri(limum nec diuturnum latrocinium. Confirmantur diCta a Bertto in

Tabulis Geographicis ContraBis , a Fournier in Geographia, verbis (equen-

tibus; Polonia: Regnum latrocinia pxne ignorat , & tanta fecuritas eft,

ut hybemis menfibus etiam finguli vehiculis, & uno quidem duntaxat,

aut altero jumento , immenfa itinerum fpatia conficianr. Luftranti

(ylvas, genera varia arborum, fruticum facile objiciuntur, in Sectione

inflante enumeranda, explananda.

'V ; SECTIO

Digitized by Googlt

'iFp

SECTIO II.

De'ARBORIBVS,® FRVTICIBVS.I."»rN Regno Vegetabili arbor aflurgit altius, truncum cra/fiorem ^

I radice fundens, ramos veluti brachia explicans. Arbores quardam

. 'I pomifer* fcu acinis plen*, ali* nucifer*, glandifer*, baccifer*,

“*“lacrymifer*, filiquofie, mifccll*. Univerfarum /ylvarum ad

Septentrionem /pedantium pars, fecundum Theophrajfum in Htfl. Plan-

tarum, ligna pulchriora, /pi/Iiora, meliora, atq; omnino robudiora

profert. Abietes, pinus &c. Bacom Hiflorut Naturalis Cr Experi-

mentalts de Ventis Aluthort, in regionibus frigidis, magis funt inflam-

mabiles ac rc/inoix, quam in calidis plagis. Frutex a radice caudi-

cibus multis, ramisq; condat, ad judam magnitudinem arboris non as-

surgit, nonnullis herbis a/Iimilis, fed non emoriens, nrq; arc/cens mo-re herbarum.

II. ABIES, Jotlfa,yedlina, arbor refinofa , alta, reda , enodis

in parte inferiori, ideoq; Sapmus dida. Montibus gaudet, viret perpe-

tuo, conos fert longiores, folia rigida atq; pungentia. Re/ina liquidA ex

tuberculis abietum novellarum colleda, lacryma, oleum abiegnum di-

citur a nonnullis, arida ementitur thus figura, a formicis congeritur.

Colophonia Officinarum , Pix Gixca Maittoieli, ed purgata refina abie-

fna , & drobilina, codione in/piflata, frigore indurata. Summitates a-

ictis decod* & pot* /corbutuin exterminare , drobili inflammatamhepar creduntur refrigerare. ACER ALBUM ex Cnapn interpreta-

tione Grato, Gratotna, aliis Ornus, arbor Iblidiflima, fabric* axium cir-

ca quos vertuntur rot* maximi utilis, ACER- vulgi, Klon , ad fupeile-

dilrm expetitum domcdicam. Aceris apud Theoplraffum alii duo, alii

tria genera datuunt. ALNUS, Olfz.a, Ol\\yna, locis aquofis gau-

det , exci/a ad xdi fidorum fundamenta in aquis, atq; palos expetitur,

ncc corrumpitur facile propter commune humidum cum humore ad-

A a$ ycntiuo.

EO(*Ki

Digitized by Google

i$o TRACTATUS VII. SECTIO It

entitio. Ideo ait Kircberus in LatioyUrbs nobiliflima Venetiarum (urn*

pubus magnis acquirit alnos ad facienda palatiorum , aedificiorum fun-

damenta fub aquis. Aqua elicita ex foliis, probati(limum Gottfchedi»

cft medicamentum in arthritide. ALNUS NIGRA BACC1FERAHauhirto , Frangula Dodonao, quod facile frangatur, nobis Krufzyna, me-dicinis admodum utilis. Multi utuntur intemo cortice pro Rhabarbaro,

dcco&o, adversus dolorem dentium , atq; fcabicm. Idem cortex ficcatus

in umbra, expedit fortiter humores biliofos, pituitofos, & ferofos. Co-piose crefcit haec arbor in uliginofis nemorum , fylvarum tradibus ;

ad

carbones reda&a pyrium componit pulverem. Arbulcula quxdam juni-

or, pedalis longitudinis, foliis fex vel (cptem quercui vulgari fimilibus,

icd omnino niveis, afpcdui jucundiflimis ornata, in Caflubix montibus

enata eft. Hic notandum , raro admodum plantas foliis ex toto albis,

ut in hac quercu inveniri. Ephtmmdes Medico- Phyftcd Germanica ex

relatione Brejnii Med. Do!:}. Gtdani. Arbulcula (ubrubra fuperne

in littoribus Balthici Maris producit flores,qui intra manuum volas con-

triti in pulverem , olent gratiflime, demutationem provocant fiimpti.

III. BERBERIS Matthiolo, Spina acida Dodonao, Tragocantha

Vrjino , Oxyacantha Trago> nobis Berbrrjs, armatur (pinis, baccas dat ru-

bicundas, in Odlobri maturcfccntcs. Expreflus fuccus de illis, ad ardentes

& malignas febres, fluxiones alvi, fitim fedandam, faucium, gutturisq;

inflammationes reprimendas eflicacillimus. In Officinis Syrupus Berbc-

rorum paratur: luteo cortice pudores utuntur. Alix vires a Bauchino in

Hift. Univer. Plantaram fuse dc(criptx. Provenit circa (epes pagorum,

Rjneherg , Mickaw , Sopoty cre- Pruflix, in (ylvis Minoris Polonix &c.

BETULA, Brzjzji, cujus cortici liber albus fubeft tenuis, candidus, k

veteribus ad opera inferibenda adhibitus,ante charrx ufum. Fafces quoq;

Romanorum Magiftratuum infignia, ex virgis fiebant bctulx, in eumufum translatx ex Gallia in Italiam. In xftimanone eft apud CardanmMediolanenfcm , fic de illa Subtilitatis l. 8, diflerentem: Betulx primus

honor edet, fi tam nobis, quam Getis, fc Sarmatis communis forer.

Depitdas enim in radicibus imagines plantarum , volucrum, quadrupe-

dum habet, ex fru&u, panis conficitur- Locis frigidis gaudet, eftq;

> amica

Digitized by Googl

JD* Arboribus, (T fruticibus. ijft

amica /erpentibus,quorum copia circa radices persaepe lolet inveniri.

Alia procera eft,pumila alia cum foliis fubrotundis, julis eradis & bre-

vibus. Ex prioris caudice fauciato ad initium veris, copiofus & dulcis

effluit fuccus,nobis Oskota, qui calculos renum atq; veficae comminuere,

maculas cutis abftergere, calorem internum vifccrum mitigare, papulas

oris tollere , hydropicis prodefle, fi sxpius cum aqua Sambuci bibatur,

a peritis Artis Medicae traditur. Eadem aqua betularum , Germa-

niz Magnates ex antiquo inllituto utuntur contra calculum , ejusq; u-

fiis ab Htlmont in Libro de Ltthiaji commendatur. Et Cercvifia ex luceo

bctulx coquitur aflertione Bartholini in Attis M'edicis, guftu, & ufu

fingularis ad calculum impediendum. In Capitaneatu Mirachovienfi

Caflubix, idem fuccus decodus pro potu fumitur x flate a ruricolis. Exfoliis color elicitur 'apidoribus Schuttgelb didus, non fine creta, Si a-

lumine: alius Sutgrun cum folo alumine. Pix liquida, Betulloleum Urjino,

nobis Diiegiec, ex adufto cortice pr.Tparatum, non eft in pretio propter

copiam ; ad coria emollienda , ungendos axes adhibetur. In Regionibus

aliquibus k nobis remotioribus infertur Pharmacopoliis, propinatur con*

tra paroxysmos varios, Sc pcftilcntiam. Frequentiflimz, exq; procerae,

in amplitudinem magnam diffusae Betulx implent campos noflros &fyl-

vas: ex radicibus folidifiimis, crifpis undarim, fupellex varia efformatur.

IV. CEDRUS, Cedr, in Libano monte provenit magna, odora-

ta, conis grandibus ( tcfte Bauhme in Htfl. Plantarum) onerata. Majo-

ris Cedri genera duo Plinius ponit, qux floret frudum ferre non foler,

frudifera floribus caret. Cedrus ex deferiptione aliorum. Junipero eft

non abfimilis, perpetuo virens, montes amans, alta,reda, folida, odo-

rata in rubente medulla, enodis, baccas flavas ferens, cariem, tineam,

vetuftarem non fentiens. Ramofa, nodis referta, acutum, fpinofum fo-

lium tenens, Oxyccdrus vocatur. Prxftanriflima Cedrus juxta Theophra-

Jtum in Cilicia, Sc Syria, juxta alios in Africa, Creta Sc Cypro. Na-fci Cedrum in Polonia & Ruffia fama eft, inquit Cnaptus S.J.tnThe-

fauro , lub verbo Cedr. In Pokucia parte Palatinatus Ruflix circa pa-

gos Perebthsko, Slotunnat Tyimicmczjinj Crc. crcfcit in montibus arbor

procera, crafla, odorata , abieti fimilis > femper virens , incolis Kedr,

Kcdro-

Digitized by Google

TRACTATUS VII. SECTIO II.191

Kedrowe drz.ewo, forfiran Cedrowe , nam lircra C. in K. videtur e fle

murata m idiomate Ruffico. Formantur ex tali ligno arculae loculatae,

ferinia continentia vcftes, pcllesq; varias pretiosiores , absq; nocumentoillato a tineis.

V. CERASUS SYLVESTRIS , Trifinia Ulna , firudu nigro,

parvo in Minori Polonia, aliisq; Provinciis. CHAM/CCERASUSUrjino, Codro, Ccrafus humilis Plinio, Ccrafus pumila Gorra, nobis tVi-

lietika mala , Truclnie poiiemne. Frutex cubito altior, ramofus, fru&us

proferens aufteros, Augufto menfe maturefcenres , in campis Podolix,

Volhinix, iu defertis locis Janczjirtcha vocatis, ubi alia cerafa (I guften-

tur fupremis labris amara lunt, fi mafticenrur evadunt dulcia. COR-IsiUS, Sipontino Cornus mas, Durcrum Urjino, nobis Dereh, arbor fo-

lida,pondcrofa, aquis non fupematans, fru&u rubeu & lapidolum ferens,

crefcit circa fluvios Tyram, Smotriczum, arq;in fylva Niedobor Podolia:

&c. Fru&us feu baccae dyfenteriam fidunt, fitim, ardorem febrilem rc-

ftinguunt, folia vulnera fanant. CORNUS FdiMINA Theopbraffo,

Virga fanguinea Plinio, Pfcudocrania Cordo , aliis Oflca, nobis Gtog

drz.ewo, fert baccas amaras aceibas nigricantes. Lignum fungofum eft,

&: inutile. CORYLUS SYLVESTRIS, Ltfz.ci.jna, dat avellanas .

feu nuces, quae in aqua mulsae medentur vereri tufli.exprelTuin de iisdem

oleum, ad dolores arthriticos Sc nervorum fedandos a Mcfvc commen-datur. Juli concufli, dum Corylus floret, pulvifculum luteum edunt de-

fervientem pi&oribus, eleganti colore. Virgulam corylaceam bifur-

catam auda&er pronuntiat Scboims S. J. in Magia Naturali , cr Ar-

tificiali non habere vim naturalem converfivam ad metalla, & thefau-

ros abfeonditos, fed vel ca(u convcrfioncm illam contingere, vel frau-

de tra&antis, vel ope daemonis cnm quo intercedit pattum cxplicitum,

aut implicitum. Ejusdem judicii Honoratus Falri in Phyfica, Caftut in

Mineralogia adducens verba Agricola in Lb. 2. de Re Metallua : vir-

gula hxc ex impuris incantatorum fontibus defluxit, fubjedta dolo tra-

natorum. Deniq; Kircherui in Arte Magnetica refert, (e experimento

fa&o , nullum in his virgulis aequilibratis inclinationis effedum inve-

nillc. E contrario, vis ei virgula: indita a natura ad inveftigandas folliliy

venas

Digitized by Googli

De Arboribus, Cr Fruticibus. 19 $

venas, mordicus defenditur a nonnullis,quia exhalatione metallorum

infle&itur, ac arripitur. Plura apud Scriptores dc ufu virgulae divinato-

riae, fcu merallofcopix videantur.

VI. FAGUS, Efculus Turnebio, nobis Buk, arbor glandifera,

qux ante inventas fruges, Poetarum commento, homines glandibus

nutriebar. Foliis recentibus contufis atq; impositis tumores calidi difcu-

tiuntur. Fagineae fylvx, Bukowinjr, Buczyny , implevere Regnum haben-

tes ingentis proceritatis & craffitudinis arbores iftius generis, quz funt

divide in albas , atq; rubras. Fragmenta fagi ad duritiem lapidis dudainveniuntur in locis variis. An. 1700. miles quidam prxsidiarius

Forralitii Gedancnsis ad Viftulam siti,c lignorum portione a Magiftratu

annuatim impertita , fruftum fagineae arboris fecuri dum conatur finde-

re, ad primum vehementem idum, in duas quafi partes difliliit, in u-

traq; interna fuperficie , Crucem objecit oculis. Miles afpcdu in admi-

rationem raptus atq; perterritus. Chiliarchi rem enarravit, hic vero

mox sibi illud aflumpsit, & ad mortem (ervavir, qui cum poft men-

fes aliquot contigiflet, Magiftratds imperio in Civitatem eft apportata,

in Bibliotheca publica aflervata. Pedem unum & amplius crux illa lon-

ga, in una parte elevata, in altera profunde deprefla ad modum arche-

typi, fcilicct prima: formae, fecundum quam simulacra (olent expediri.

Color utrinq; fufeus apparet, illic maculis quibusdam flavis diftindus,

hic magis niger, & quasi ferro candente exuftus. Nova Literana Ma-ris Baltbici, Cr Septentri. Lubeca an. 1705. imprejfa, Ephemerides Me-dico - Phyficu Germanica. Domefticar arbori apponitur peregrina.

In Emriccnsi Csenobio Hieronymianorum infolens ventus fregerat fa-

gum, in qua, ad divisionem sive (eduram quamlibet, exprefli fuerant

milites cum vexillis, tympanis, dudoribus ordinum, in habitu Polono-

rum, atq; Prullorum. Kw.aikinvicz. S. J. in Annalibus Ecclefiafiicis,

fub an. 1591. In Bibliotheca Universitatis Cracoviensis fpedaba-

tur lignum, cum maniis cftigic exprefla a natura. FRAXINUS, Oc-

nus humilior Matthiolo , cr Columella , Melia Ruellto , nobis ‘Jeston,

truncum oflert omnium pulcherrimum juxta Cardanum de Subtil. I. S.

qui si fccetur in bradeas tenues , fiunt ex eo tabula:, naenfe pretiosio-

Bb res

Digitized by Google

1

154 TRACTATUS VII. SECTIO II.

res. Colle&um femen, in Ofiicinis linguae avis, Sc lingur paderis acce-

dit nomen. Non prius fl orcre traditur, quam fcrpenres tempore verno

e tenebris prodeant , nec citiiis folia exuere, quam fe denuo abdant.

Iidem fcrpenres neq; umbram illius audent attingere , Plinii fequacium

opinione rejicitur cauia in halitus erumpentes ex ligno, reptilibus hi-

fce ingratos multum & noxios. Expertus refero, inquit Partus, si fron.

de fraxinea in gyrum claudatur ferpens, in ignem potius,quam in fra-

xinum fugiet. Serpentes Germanicos non timere fraxinos Camera-

rius adducens experientiam narrat, noftros umbram non metuere Tjl

•

kow Lt in Pb.f. Curto . rcliquir. Quibus adhibenda eft fides, difficile eft

concludere sine novo experimento , atq; optima cognitione ferpentum

diversi generis. Plurima ex hac celebri arbore, pro ufu medico,

natura fuggelliflc hominibus, ab Ettmullero tn Collegio Pharmaceutico re-

ferrur. Folia contufa vulneribus rcccntioribus imponuntur, vel fuccus

eisdem infunditur. Aqua ex tenellis foliis dcftillata furditatem repellir,

cortex fubnigricans, illiusq; decoctum in quibusvis morbis diuturnis

eft egregium. A quibusdam Germanis Lignum Gvajacum dicitur, quia

prodeft in affedtibus fplenis, aliisq; Chronicis morbis. Idem optimumeft in curandis vulneribus, applicatum naribus haemorrhagiam feu ian-

guinem siftit, cavitatibus denmun intrufum fugat dolorem. Secun-

dum alios vafa conft&a in ufum cibi, 8c potus, magna (plencticis prae-

ftant auxilia. Sunt, qui decocto ejusdem , vice ligni Gvajaci, teftc Ca-

falpino utuntur. Si quem vipera, vel ferpens mordeat, cacumina iftius

arboris, irem contula folia prarfens ferunt remedium. Sal ex ligno inci-

ncraro, feliciter vulnera curar, idccq; in Germania IVundholu. vulgo

vocatur. Rchqus vires numerofar Germanice impreifx extanr. Caeditur

exctlfior a nonnullis circa ditm D. Joannis Baptiftae, vel ipfa die ante

exortum folis, veterem ftylum refpiciendo: ab aliis tempore Solfticii A-ftivalis, in meridie: a reliquis eadem hora, qua Sol Leonem ingredi-

tur. Frequens haec arbor in Regno noftro.ac ita interdum vafta,uc cym-

ba ex ilia unica elaborata homines 30. capiat. Frutex flexilis, baccas

aufteras, nigras, parvas producens, Cerafus raccmofa.a^ Urfino vocatus,

fcd non rcttc,cum longe diverfa sit fpecics ejus a Ccralo, frutex

grave-

Digitized by Google

Dt Arboribus t Cr Fruticibus. 19j

graveolens eft, viminaq; fuppeditans. FUSARIA Gcfnero, Lar-

daria Urjino ,Evonymus Junio ere. - Tetragonia Theophraflo , nobis

Trzmiel, deferipta 4 Bauhtno in Hili. Viantarum arbufcula. Caudex e-

jus & rami tuberculis afperi , ac veluti pun&is notari , fru&us feu sili-

quar quadrangulae rubentes, totidem diftin&is loculis femina parva, lo-

lida, cuticula crocea inte&a continentes. HEDERA ARBOREAieu Helix, Blufz.cz.> adhxrct arboribus, aliisq; rebus in altum exurgen-

tibus, viret continuo, calida eft & adftringcns.

VII. JUNIPERUS, Jatowirc

,

sic di&a eft, quod frudhis ju*

niores, atq; novellos annis singulis pariat, antiquis maturefeentibus per

biennium, aut triennium. Alia major feu arborefeens, alia minor, humi*

iis fca fruticofa, utraq; pro foliis fpinas virentes perpetui» ferens. Li-

gnum calidum*, siccum,gratc olens, prxeipue si exdatur in Martio. Refe-

rente Myho in Horto Vhtlofophtco , Chymici afferunt carbonem junipe-

rinum accenfum, & fuo cinere obrutum, integro anno, ignem fovere.

Bacae, Officinis, grana Juniperi resiftunt veneno, pcfti, craffos ac glu-

tinofos humores extenuant, colicam, ftranguriam fedant, tuffibus, in-

flammationibus, torminibus, affe&ibus capitis, nervorum, a frigidita-

te fubortis auxiliantur. Ex eisdem granis fit Aqua ftillatitia. Oleum, Sal,

Extradum , Spiritus , Mei, Balfamum Juniperinum , 8c Elyxir 4 Schro-

dero dclcriptum, contra calculos. Balneum ex deco&o ligni mire juvat

arthriticos. Cedro Tacktus lignum idem fubftituit, nam cofdem prx-

ftat eftc&us. Tantarum virium eft Ettmullero in Collegio Pharmaceutico,

ut dicatur non cedere Gvajaco feu Ligno San&o, Ligno Indico, Saffa-

fras Indix Occidentalis, & similibus. Plures Juniperi vires 4 Bauhtno

Htfl. Viant. I. 9. fuse deferiptx. Juniperus major lacrymam fundit,

qux Gummi Juniperinum Plinio, Vcrnix siccus Matthiolo eft. Gummienim hoc resmosum , oleo lini temperatum evadit liquidum apud pi-

dtores , & (criptores : interdum mikctur cum lacca, copalto, luccino.

Interne datum sine mixtura, profluvia fanguinis cohibere, fuffitu hu-

mores pituitosos difeutere , catarrhos sidere ab Olhajio Medico Geda -

nenfi tradirur. Copiosiffimc crclcit Juniperus arborclcens, & fru&icofa.

in Palatinatu Cracovicusi , Siradicnsi, Ravcnsi , Pomcranix &c. in Li-

B b 1 tvania

Digitized by Google

TRACTATUS m.SRCTIO II.s06

tvania, alibiq; cft obvia, prxfertim in Roxolania, Samboriarn &c. ver-

sus ubi ab uno colono parrcfamihas medimni fex, vulgo coreti implen-

tur sarpe granis colleAis.

VIII. LARIX, Modrzjcw, arbor cognata pino, atq; abieti, co-

nos cupreffinis similes ferens, folia amittens hyeme, tempore verno

nova recipiens. Opinabatur Plinius, Calius Rhodigmus, Vitruvius Crc.

Laricem non flagrare , nec in cinerem verti , fed contrarium perfuadee

experientia , fiibftantiaq; ejus resinola facile flammam concipiens. RE-SINA ex arbore ad medullam usq; perforata defluens venditur in Offi-

cinis titulo Tcrebintliinx vulgaris, illius ufus prxeipuus intrinfecus ju-

xta Scbroderum tnPbarmacopata Medico -Phjfica , in pulmonibus expur-

gandis, gonorrhza siftenda, cxtrinfccc a Chirurgis ad emplaftra fere o-

mnia adhibetur. Paratur ex eadem resina Spiritus contra tuflim , lier

nis, uteri obftrudior.es, & contra calculum. Balfamus applicatur felici-

ter membris frigore rigidis, tumoribus fcirrhosis, gangrarnz, vulneribus

inveteratis ac putridis. Oleum, Thurneufero cft vulnerarium, incompa-

rabile, TinAura pellit renum dolores. Sal volatile purgat. Caudex v.C-

tuftiffimus, prope medullam ipfam,fert quoddam panneum albicans, ali-

quando cubiti 'amplitudine, corio, ex quo chirothecce conficiuntur, per-

funde, monticolx eo ad vulnera glutinanda, fluores fanguinis siftcn-

dos utuntur. Idem caudex ad tollendam lepram magni cft arftima-

tus. AGARICUM, Modrz.ewon>a gcbka, eft fungus albicans, trunco

adnafrens, divilus a veteribus in marem & fanninam. Mas longus, li-

gnofus,durus, niger, in fragmentis, quasi villos nervorum exhibens reji-

citur: facmina rotunda, alba, porofa, levis, friabilis, venas & divifuras re-

tias intus peAinum modo habens, guftata dulcis primo, mox amaraaflumitur ad medicamenta. Nafritur initio veris dum humor per mea-tus quoldam expellitur extra corticem

,qui concretus ita paulatim au-

getur, ut molem fuam intra annum accipiat. Colligi debet ante hyc-

raem , dum jam cft maturum, digeftum , coAum. Si diutius adharret ar-

bori evadit vitiofum, cariofum, & fqualidum. Maxime deprxdica-

tum cft ab antiquis Agaricum, & a rcccntioribus, teftimcnio Breynii

Gedanenjis in Differtattone Medica Inaugicrali de Fungis Officinarumt

commea.

Digitized by Google

De Arboribus, Cr Fruticibus. »77

commendatur multum in morbis capitis, praeierant ex lympha pituirofi,

paralysi, morbis catarrhalibus: in afthmate humido, tuffi, dolore ischia-

tico , febribus intermittentibus. In externo ufu, pulveres fternutatorios

quandoq; ingreditur, lixiviis medicatis cephalicis, in frigidis capitis af-

fc&ibus, admifcctur: cararrho fuffocativo fubvenir, si ejus pulvis cannu-

la gulae infletur. In Graecia non nafei Laricem , Bellamus m£)bfer-vat. Memorabilibus aflerir: quod plurimae, illxq; magnae.larignae lylvx

Agaricum optimum ferentes fint in Polonia, Hercules Saxoma in

Tratfatu de Plica teftatur. In Carpatiis montibus & Bicfciadicis,

in Palatinatu Sandomiricnfi ultra Montem Sacrae Crucis, Boieiin,Szj-

dtouuee , Grabowiec , Lopacienko , fylvx plena: Laricibus, & Agarico.

In Ravcnfi Palatinatu, partim arboribus aliis permilcentur Larices, par-

titu larigna: fylvx, ad pagum Rz.ymtec Crc. protenduntur. Templanon pauca ex lignis larignis conftru&a, carie live putredine non admis-

sa, aliquot Ixcula fuperafle vifa in Regno noftro. Ex fecamentis elabo-

rata ferinia tineas non patiuntur, vermium morfu non lacerantur xdifi-

cia. LIMBA lingua vernacula ( nam non occurrit Latinum nomenarbori huic imponendum ) fimilis pino fylvcftri alTurgit inter MontesCarpatios &c.Ex ejus baccis contufis,vcl fummitatibus concifis elicitur

Oleum ab accolis illorum montium, vocaturq; Limbouy Oleiek , con-

tra affe&us varios. Cillis fabricatis ex ligno( dum recens eft odorato)

res inclulx non concipiunt tineas , neq; ab illis ablumuntur. LY-COSTAPHYLOS Codre, id eft, uva lupina. Sambucus lylvcftris Aiat-

thiolo, Sambucus paluftris Dcdonao,Sambucus aquaticaTrago, nobis Ka»lina, rubeis baccis, frigoris patientibus, eft onerata.

IX. PINASTER Btllonii in Arboribus Coniferis pag. 17. Cr fe-

quenti deferiptus , Pinus lylvcftris montana tertia Bauhim,putatur ellc

arbor illa conifera & refinifera in Carpatiis jugis nafcens, qux Germa-nis Krummholn nobis Krtmpulec , Kofodirz.nvina. Ex hujus arboris

refina liquida Oleum deftillatur didtum Balfamum Carpaticum , Gcrm.Krummholtz. Ochi, Ac quo, inquit Breyntus Dottor Medicina Gedani, in -

Centuria VII. Ephemeridum ab Academia Cafaêo-Leopoldina editarum,

Hungarus quidam, forte ex Traflatu M. S. S. Chrifumi ab Hortis Me -

B b fdici

Digitized by Google

ij8 TRACTATUS VII. SECTIO II.

dici, ad radices Montis Carpati degentis, fequentia notitiae tradit Ole-

um ex arbore Krummholtz. multo efficacius expertus fum, quam ipfum

Balfamum. Prim6, (pedando ufum externum omnia vulnera recentia

non nimis magna aut profunda , fpatio viginti quatuor horarum fine

ulla fitppuratione , aut notabili cicatrice fanat, majora intra triduum,

quatriduum &c. folummodo aliquot guttulx penna inftillcntur. Debetautem linteum fiiperponi, quo ligetur, alias cum fit nimis fpirituofum'

evaporat. Secundo, humidam infantium in facie Sc capite fcabicm in-

tra triduum exficcat Sc tollit, nullo relido veftigio. Tertio, ulcera an-

tiqua ferpentia,qualia plerumq; in cruribus, (patio duarum feptimana-

rum fanat, fi modo illiniantur ter de dic, mane, meridie, vefperi, Sc

linteum ceratum fuperponatur. Quarto, frigidis fluxionibus, contufioni-

bus, fanguinis concreti retentionibus, tumoribus ad miraculum tollen-

dis efficax eft : Ifchiaticam quoq; lenit ac pellit. In ufu interno, obflrudi-

onibus hepatis, hypochondriorum, Sc renum potenter viam aperit : fine

moleftia impuritates fanguinis, per paucos fudores c profundo elicit : a-

renas, Sc renum calculos pellit, haemorrhoides movet, gonorrhoeam Sc

catarrhos frigidos fiftir, inveteratos capitis dolores difeutit, tufli, inve-

teratis pedoris morbis, nominarim phthifi , Sc ulceri pulmonum mede-tur. Infuper alias omnes, quibus Orientale Balfamum prxditum eff, vi-

res habere multiplici experientia a Fcrdinando III. Cxfare, aliisq; per-

fbnis illuftribus eft comprobatum. Dosis guttulx feptem, vel novemin aliquo liquore conveniente, vefperi cubitum ituro, & mane jejuno

ventriculo exhibendx. Reflant dicenda, qux accepi ab accola Car-

pati, de eadem arbore. Humilis eft, conifera, pino aflimilis, copiose fru-

ticefcens, Sc per terram ferpens, forfan propter vim tcmpcflatum depri-

mentium virgas dum manent tenerx. Summitates virgarum intra an-

num enatarum abfciffx, in fragmenta divifx, funt materia Oici. Suffitus

crebrior paratus de ligno carbonibus fuperposito prxftans remediumcontra peflilentiam. Occupat terram Sc in Biefciadicis montibus, in Ba-

biagera Crc. atq; Montanis noftris. PINUS SYLVESTRIS,Pinu*montana Tuberrumotitano , nobis Sofna leitm, borenva, Pinaftcr Dedo-

tuto in II:fi.Sttrpium, frigidos tradus amans, grandines, nives, gelu non

refor-

Digitized by Google

De jirboribus, Cr Fruticibus., i$p

.reformidans, large proveniens in fylvis Polonix. Facili concederetur

terra arbori ifti a regionibus calidis, propter proceritatem Sc craflitudi-

nem, viriditatem foliorum confcrvatam perpetui, gratam afpe&ui, ele-

gantiam ligni 'k fabris lignariis expetiti. Ubiq; fere pineta vaftiffima oc-

currunt viatoribus, si excipiatur Podolia, in qua locum non habent.

TatDA, Sofna ttufta,Luczjw», a Pinu degener, pinguedine nimia cor-

rupta juxta Matthtolum. Hxc in aceto dum coquitur, dolores dentium

mulcet collutione. Ruricolae folent ex Txda parare adulas longas ac te-

nues, quae dum inclinata: ad latus accenduntur, loco candelarum Sc fa-

cularum lumen prxbcnt tuguriis. PINASTER fylvcftris Pinu &Txda longe minor, diftertus, ramofus a caudice medio, Choina nobis.

Picis liquidae, ( Piflelxonis Dtofcorrdi) ex taeda vi ignis clicitx,itcm picis

fecunda co&ione purgatae, concrecae, siccx, fcu Palimpidx tanta cft

copia, quanta & pinetorum, picariarum feu piceariarum per fylvas nu-

merose difperfarum. Modus parandi picem , a Seb odero in Pharmaco-

px/a deferiptus, qui rogos plures in Finlandia non citra oble&ationem

cft intuitus. Defertur navigiis liquida, atq; arida pix Gedanum, Regio-

montum , Rigam , inde mari ad nationes exteras arboribus resinosis ca-

rentes. Ideo Fourmcr in Geographia ait, picis & resinx collcdte in Po-

lonia quxftus eft non vulgaris. Fit ex arida pice fuligo ad atramenti li-

brarii confcdionem necedaria. Oleum ftillatitium picis prodeft ad vul-

nera capitis , Aqua picis arthriticis doloribus utilis dicitur. Vis, Sc ufus

multiplex picis, x Bauhmo Hijlortx Plantarum l. 8. exponitur. PI-

CEA Phnto, Pinus nautica Firgtlio, Pinus nigra Urftno, aliis Picea ni-

grans, nobis Swterk , Suncrczjna , multum resinofa, conos oblongos

ferens, montes, & fylvas impier. PHILLYREA Afattbolo , nobis

Trzjemcha,Czjtremcha , Kocierpka, primo albis odoratis vcftitur floribus,

fecundo baccis nigris. Quinque Philiyrex fpecics a(IignatC/v/?«/ tnHift.

Plantarum, easq; deferibit. PLATANUS vulgi Cnapto, fcu Pla-

tanus falfa, Jawor na.ki , non ferens flores ac fru&us. Platanus vera a-

pud nos nulia, in Europa rara, & ex Asia in Italiam, Siciliam, Galli-

am , Hifpaniam allata, fpargens ramos latiffime, umbrx tanrinn gratii

expetita. Platani noftratcs ttcqucnulIimx,nonnullx in caudicibus diftin-

Ctx

Digitized by Google

ICO TRACTATUS VII. SECTIO. II.

£tx elegantiflime venis crifpis inrortis , idcoq; k fabris arcarum , arma-

riorum, menfarum, inftrumentorum musicorum &c. plurimum xftima-

tx. POMUS feu Malus fylveftris, ‘Jabtoh letna, fert frudus arbu-

ta didos. POPULUS ALBA, Topola hiata, vocata ideo, quia fad-

cs una foliorum coloris candidi eft, altera viridis. POPULUS NI-GRA, Topola czjirna, propter nigricantem feu fufeum colorem folio-

nim. POPULUS TREMULA, Tremulus Nomenclatori veteri

Polonico,& Bohcmico,qu6d longis pediculis pendentia folia, a flatu le-

viflimz aurx tremant , Populus nigra Trago, nobis Otina , 0{icz.jna

,

ar-

bor mollis Sc fragilis. Oculi hujus populi poft xquino&ium vernum,

inquit Afattbiolus, ad unguenti populei confc&ionem colliguntur, qui

contusi Sc cum butyro recenti non falito illiti, capillis nitorem concili-

ant &c. PRUNUS SYLVESTRIS Matthiolo , Prunus fpinifera

Palladio, Acacia Germanica Bauhino, Spinis Varroni

,

nobis Tam, Tar-

rtiva , Tarnkowc drzjnvko , Tarnojhwka

,

paflim ad margines fylvarum,

Sc in dumetis reperibilis.SuCcus ex baccis infpiiratur,acacixq;vicc quan-

doq; fupplet adftringendo. Poft transplantationem Sc culturam. Primus

fylveftris fert in hortis frudus grandiores , in autumno maturos. Pruno

fylveftri cognatus frutex, aculeis horrens, Plinio Spina, Ciceroni Dumus,aliis Sentis, Vepres, nobis Ciernie, tunc in Majo florere incipit, dumeft aer prxfrigidus. PYRASTER Ruellio, Pyrus fylveftris Bau-

hmo, GrufzXa leina, eft arbor obvia, plurimum friidu onerata. Pu-

milio arborum in locis aliquibus uliginosis nafcitnr, de quo, menfe O-dobri & Novembri, candidiflimus nodus decerpitur, gollipino lino as-

similis.

X. QUERCUS, Dab, arbor duriflima, glandifera, in folo ube-

re ad altitudinem & vaftitatem ingentem fc effundens. Fratres Ordi-

nis Teutonici, didi Crucigeri tranato fluvio Viftula , ait %Ancas

Sylvius tn Hift. Europjta

,

vcruftam ac latcpatentem quercum, in Caftel-

li modum eredis propugnaculis, juxta ripam munierant, Sc ibi colloca-

to prarsidio Pruthcnos vexare experant. Pugnatum eft iarpe pro quer-

cu, ingentes paganorum copix delctx, fugatx, bellum pluribus annis

produdum. Hanc quercum Hanbioch in Seleflu Dijlrt. de Rebus Prus-

sicis,

Digitized by Google

De Arboribus , Cr Fruticibus. tot

sicis , Cr in Differt, de Idololatria Veteri Prufforum , Dusburg fequendo

ponit in co loco, ubi vetus Torunium fteterat, videlicet miiliari uno a

•Torunio hodierno. In vicinia Oppidi Velavia, innuente eodemHartknoch in Differt, de Rcb. Prufsicis , fteterat Oppen pagus famofus

quercu in horto sita admirandx craflitiei, nam in illa intus cava, in gy-rum vertere equum licebat equiti. Hoc Sercniffimus Albertus Pruffix

Dux, una cum Filiis Alberto & Fridcrico, an. 1 595. fecerat. Integra fta-

bat, vivente Hennenbergero Scriptore Chronicorum Pruffia, qux tradide-

runt viginti & feptem ulnas tenuifle caudicem in fuo circuitu. Tandctn

exaruit notata inferiptione infinita nominum,qux eundi eo advenien-

tes incidere in prxfentix fux memoriam folebant. Tertia quercus

Romovenna, ieu in Urbe Romove Prufllx, Deorum cultui deftinata,

a Grunau Ordt. Pradicatorum in Chronie. Prufs. M. S. S. Cr 'a Schu •

txjn in Hist. Rer. Prufs. deferibitur. Ejus diameter ad cubitos fex pro-

tendebatur, in fummitate erat latiffiraa, ac ramis inter fe nexis sic den-

(ata, ut pluvia frondes Sc folia penetrare facile non potuerit* A Bolcslao

I. Rege Polonix excifam simul cum Diis Prufficis, funt qui affirmant.

Non raro etiam artate hac, in fylvis, campis, pratis, pagis, marginibus

agrorum & fluviorum,plurimx quercus, hominum duorum, trium,

quatuor implent complexus. In pago Lubna PalatinatusSiradiensis,

quercus quindecim uln%j caudicis peripheria fere attigerat , ramos arn-

pliffimos in multiplices alas diviios explicans. Ad ripam Zarno-

vecenfis lacus extremitate una vicini vilis Cz.ymanowo, annofa quercus

orgias feu utriusq; manus extenfiones quinque fupetaflc a me notata:

iu pago Pruffix Ktofow craflior fteterat. In Polefia Pripetio flumi-

ni adjacente,quercus admotis ignibus emollita , fingulari arte dilacera-

ta, in formam lintris cavata, poteft feptuaginta, imo odoginta homi-

nes ferre. Quercus abreptx exundantis Viftuls impetu, & ad ripas

dclatx, duritiem vix non faxeam, colorem nigrum faepe aflumunt, k fa-

bris fupcllcdilis lignex xftimantur. In Ukraina ex ligno quercus,

& alni paratur fpecics falis Kolmej dida , deberet , inquit Scriptor In-

flruttionum utilium Peregrinamibus , deferibi fabrica iftius falis. U-va quercea, Encelso in Re Metallica eft concretum quoddam ad radices

Cc fub

V

Digitized by Google

TRACTATUS VII. SECTIO II.101

fub terra, colore foris purpureo, intus candido & qiiafi la&jfero. In

atftate lignea fit illa uva atq; perit , tempore veris colligi debet, (iccari

umbri, pulverifari, nihil cft pulvere(expertus loquitur author prxfa-

tus) praclentius in dyfenteria, & omni fangutnis fluxu. Aqua cx

tenerrimis foliis deftiilata, Sohnar.dro in Conjilut, ad faucium inflamma*

tionem , dyfenteriam, cacterosq; fluores perutilis.

XI. RIBESIUM frudfu nigro Dodonao , Ribes vulgaris Clujio

Ribes fylve. Trago , Groflularia non fpinofa fru&u nigro Bauhino, Ger-

manis Sclivartzjc Jobans- treiblein , 'Jagody czjimt S. ‘Jana. Baccz in

racemis funt odoratae, folia gravis odoris, quz Schwenckftldio valent ad-

versus convulfiones, paralyfim, vagam arthritidem. ROSA SYL-VESTR1S five Rufa canina. Rubus caninus, Cynosbatos, nobis Roii

foha. Juxta ScLroderum varia harc rofa apparet, fed in Officinas flore

odorato infertur. Flores in uteri profluvio rubro & albo maximae fime

arftimationis: baccz rubrz generationem calculi in renibus impediunt;

radix contra morfuni rabidi canis adhibetur. RUBUS 1Dj£USSMNOSUS, nobis Mahnoivy krzjik , frudhi refrigerans, ideoq; para-

tur cx eo (yrupus odoris fragrantis , fapotis boni, ad leniendam firim,

corroborandum. RUBUS IDaEUS LALV1S, Rubus ldzus nonfpinofus, Chamxbatus, Rubus Hircinus, Gcrm. Bocks Beer , in dume-tis Pruflix Scc. crefcit, viribus priori finnlis. RUBUS FRUCTUNIGRO, Rubus Batus, Gcrm. Kratx,- Beer, nobis ‘Jeiyny. Species ejus

triplex occurrit,prima fruticcfcens in altum fe attollens , fecunda arbu-

ftis,fcpibus innuens, tertia per terram repens. Frudtus, Mora Rubi funt

Gerra, Mora Sentis Junio, Mora batina Galeno,profluviis omnibus,

& aphthis fubmovendis efficacia.

XII. SALIX ALBA Theophrajlo , Salix major Dodonao , Salix

perticalis Cordo , nobis PVierzJia. Sparguntur utiliter folia circa lc&os fe-

bricitantium , recentia foponferis, & anodynis potionibus admifeentur.

Salicis genera quatuor 4 Trago conflituta, duo 4 Dodonao, unum in pro-

ceritatem magnam adurgens, alterum femper humile clt, vimina pro-

fert , cortex interdum rubefeit, aliquando candicat , nonnunquam flave-

fcit. Utrumq; genus fine diferimme in ufum medicum accipi poteft.

SALIX

Digitized by Googl

De Arboribus , Cr Fruticibus. ioj

SALIX ARBORESCENS Gcrm. Iwenholtz. , nobis hva , Ixvina,ge-

nus Silicis grandius, ramofum, folio lato, crallo, afpero, fere cinereo,

expetitum a tornatoribus. SALIX GR.4.CA Varroni, Vitcllina Ru-

tilio a vitelli colore, Aurifalix Offic. Ztotowierrjba nobis. SALIXVIMINALIS Columella, nobis Rokicina

,pallim proveniens. SA»

LIX pumila in locis aquofis, Siler aquaticum /unio, nobis Bagno d'zj-

wo, JLoza, Loiina ,primo vere gemmare incipiens. SAMBUCUS

fru&u nigro in umbella Bauhino , Sambucus campcftris Camerario, no-

bis Bez. polny , dcficcandi, conglutinandi facultatem obtinens. Baccae

fudoriferx funt &c alexipharmaex, cortex interior educit fcrofbs humo-res. Syrupus ex fucco baccarum fenfu Olhafii contra hydropem, afthma,

fluores alvi perutilis. SORBUS SYLVESTR1S , Sorbus auctipalis

XJrJino , Sorbus torminalis Afatthiolo , nobis ‘Jarzjbins lesna. Ejus forba

fcu fru&us rubri attagenibus, turdis in cibum veniunt, iisdemq; autu-

mni tempore ab aucupibus capiuntur. SPINA APPENDIX Plinio,

Spina acuta aliis , nobis Glog , baccas edit rubras, margines agiorum,

atq; iylvarum implet. SPINA 1NFECTORIA Afatthiolo , Spina

cervina Schnebergero, Rhamnus catharticus Bauhino , nobis Szjktik. Exbaccis immaturis paratur color luteus, ex maturis viridis. Exdcm bac-

cx ab initio Octobris collettx purgant bilem,pituitam , & humores

ferofos. STAPHYLODENDRON fcu Piftacia fylveftris Urfino,

nobis Ktokocina, Klokocz.ka leina ,poft florem tenet folliculos , in cis

grana oblonga, parva, dulcia, quz indurata manent firma, abeunt ali-

quando in precatorios globulos numero certo infertos filo. Creditur

vulgo quod fugat dxmones, aft nulla vis materialis entia pure fpiritualia

f

ioteft Ic fola afticcre. Nec quod jecur p\{c'\s,Tobia cap. 6. fugaverit ma-

um genium, naturale fuit, verum Deus indixerat, ut illum fuge-

ret fumum. Provenit Staphylodendron in Submontano Tractu circa Cro-

fnam, pagum Biale - brz.“gi, in monte Dtbowa gora Crc. item in Ter-

ra Prcnuflicnfi & c.

XIII. TAMARISCUS Officinis, Myrica Plinio, Tamarix fylve-

ftris Diofioridi , Tabirnamontano crc. nobis Tamaryf^k , frutex eft,

cx quo paramur canthari, pocula, doliola replenda vario potu, namCei tanquam

Digitized by Google

!

t<H TRACTATUS VII. SECTIO II.

tanquam lingulare medicamentum contra lienis obftru&ioncs, tumores,

4 Dtoficoride innumerisq; aliis commendatur. In eo folo, quod oc-

cupat Tamarix , nonnemo tradidit, firmper aliquid auri reperiri, facilis

cft Beccherus irf Phyfica Subterranea ad id credendum , alii non fuffra-

gantur ditfbe opinioni , nam padim in locis udosis, eluvioni crebrz

iubje&is, arenosis, declivibus provenit, non vero in montibus, collibus,

auri feracibus. Ripas fluminum amat,quae nulla auri ramenta volvunr.

Deniq; fine ullis indiciis pretiosi hujus metalli nafeitur uberrime inRo-xolania, penes fluvios DnieRr, Byfirzyca ,

Stryt , San , Strwijz. cTc. in

Montano Tra&u ultra Cracoviam, ad Sola , Duratee, Skawina, Skawln-

ka, Raba, Rabka, Orau ka, amnes:prope Viftulam, viilamq; Matyaflow

Crc. Palatinatus Sandomiricnfis: ad radices Montium Befzjud cxcelfioi

cradiorq; quam alibi exditurrin Prudia prope Torunium crefcinin Ro.

xolania paflim formatur in vafa lienofis utilia. TAVOLA , ex Po-

lonico vocabulo Taumta, frutex cortice rubro, ad fuppreflionem dif-

ficultatemq; urinx tollendam in equis fingulariter neccflarius , id com-probante crebra experientia, idecq; apud milites padim in Polonia, U-kraina, Rudia , manubrium cft flagelli. Meminit lftius arbufculx Pafio•

ritu Uifi. Polo. Plentoris Part. i. ab eaq; nomen Infulam, & Tavolza-

nos in Ukraina(ubi excrefcit

)acccpillc arbitratur. Dicitur & in Po-

dolico (olo Tavola locum habere. TAXUS Plinio , Smilax Sefiio,

nobis Cis , abieti fimilis, femper virens, baccas producens, quibus ieth*.

lc venenum ineft in Hifpania, & Arcadia, ubi fi quis fub eadem arbor:

dormiar, cibumve capiat , vita privatur. Apud nos veneno caret, pr*

cochlearibus, exteraq; fupellettili lignea prxbcr rubeam materiam, na-

Icitur in Pokucia circa Monaftcrium S. Onuphrii, Magnum Skitun

&:c. in Podolia intra Nicdobor lylvam, in Submontana, atq; MontaniRegione &c. TILIA, Lipa, dividitur in marem & fxminam, masftenlis cft, fxmina flores profert, qui epileplix, vertigini, torminibus

medentur: folia in Ia«fte codfa fiint infigne anodvnum in tenefmo ; fc-

men naribus inditum , hxmorrhagiam narium fiftir. Altidimc arq; am-plidune explicant le Tilix in lylvis noftris,plantatx in hortis, areis, plu-

re* menfas tanquam in triclinio convivis pofitas foliis umbraq; tegunt

zftatis

Digilized by Qoogle

De jirbortbusy Cr Fruticibus. toj

trftatis tempore , impofita fibi ferunt fblaria. Cofaci o!im in Ukrai-

na, ex Tilia vafta, excavata, tepefa&a, arte dilatata, formabant lembum,

triginta vel quadraginta virorum capacem(Afarmii in Scope Retptil.

Polo. Beauplan tn Defcript. Confiniorum Regnt Voloni* tefiimonio ) ituri

in Pontum Euxinum ad Sinopen Urbem expugnandam, Trapezuntum

fpohandum , Conftantinopeli terrorem incutiendum.

XIV. VIBURNUM , Lantana recentioribus, nobis Hordowina,

fruticis genus lentum atq; multum flexibile. Cortex rufus, ac quasi

pulvere farinaceo afperfus, medulla alba copiofa, folia hirfuta. Provenit

circa fluvium Smoitjcz., in fylva Ntedobor Podoliz, terebratur per me-dium facile, ut inftrumentum trahendo tabaci fumo evadat. VIR-GA SANGUINEA non P/i»ii & Veterum , fed noftras, cx Cnapii

mente, Swtdwa, Swid-wma, folida, obvia. ULMUS MONTO-SA , Montiulmus Theophrasto , nobis Brzjsst , aliquibus cx genere Ro-boris efle videtur. Lignum unum inflexum abit in rotx circulum apud

carpentarios Lirvanix , Ruflix 6cc. iter trecentorum milliarium Germa-

nicorum & amplius conficit, nullo ferro obdu&um. Vehicula quoq; &plauflra ibidem fufficiunt diu grandibus ferendis oneribus, fine admi-

niculo ferri. ULMUS S\LVESTRIS, nobis Wtaz., Ilm, arbor

folidiffiroa, medullx modicx. Plurcs fpecies Ulmi numerantur 4 Plinio,

dusf 4 Theophrasto', differentia Ulmi & 4 Bauhino m Hist. Viant, decla-

rantur. .

XV. VISCL7M,Jemiota, non eft arbor, fed frutex adnafei foli-

tus quibusdam arboribus. Ex vitali arborum fucco refinofo, caleris in-

terni fotu, adjuvante externo , concrefcerc & in plantam adolefccrc Vi-

fcum exiflimar Scaliger in Exercitat. 168. non aliter atq; cx animalium

oflibus cornua &c. Alii nulla probabili ratione nixi ftatuerunt Vifcumnafei cx avium, potiflimum turdorum, palumborum excrementis. Vi-

ret per totam hyemem, ob fucci quo alitur tenuitatem & lentorem.

Producitur ab arboribus variis, Quercu, Tilia, Betula, Corylo, Salice,

Malo, Pyro &c. Vifcum quercinum prx reliquis Vilci generibus pro-

batur a Diofcor de. Tiliaceum 4 Schrodrro ccnlctur utile ad motus con-

vulhvos, cpilepcrcos comprimendos. Corylmura Hecrus Obfervatton im

Digitized by Google

to6 TRACTATUS FU. SECTIO 11.

I. i. tradidit non nafci, nifi poft cenrefimum annum: epilepticis, varii*

affcdibus capitis obnoxiis, quercino longe utilius. Idem, Goclemo in

A/trabthbus Natur* , eft pabulum ferpenns cujufdam albi fub illo ho-

(pitanns. De Vifco quercus, exterarumq; arborum, prolixe Batbinus in

H st. Univer. Plantarum rradtat. Invenitur variuin Vifcum in lylvis no-

ftris: mafla tenax paratur avibus illigandis idonea, dida Vifcura faditi-

uin , Lep noftratibus.

XVI. FUNGI OFFICINARUM aliquot adnafeuntur arboribus.

FUNGUS AGARlCl deferiptus eft fub Larice, num. VIII. FUN-GUS SAMBUCI membranaceus. Auricula Jud* vocatus, anginx

ophthalmix opitulatur, hydropicorum aquam educit: in epilepsia, phthi-

si, idero, fuftocatione hyrterica, ulceribus fluentibus x Bloclmncio de*

prxdicatur. Ipfa Sambucus vulgaris deferipu fupeniis fub num. XII. in-

tegrum pharmacopolium rufticorum conftiruit, prxter fpongiam, flores,

baccas, turiones, dat gemmas, qux juxta Ettmtllerum Mrdtc. Docl.

plurefq; alios , si (urium detradx fuerint, per os purgant, aliter, si de-

cerpantur deorfum. Item si cortex interior deradatur furfum , afeendit

hydrops, si detrahatur deorfum, defeendit. Cxterx vires x Blochwi. to

tn Anatomia Samb -ci , una cum ufu exponuntur. FUNGUS JU-NIPERI Majo mcnfc iuftar mufei arbori adeorporatur, inlcrvit aquxophthalmicx. FUNGUS CERVINUS fcu Boletus Cervi, TuberCervinum , Ielenta bedt.a, crelcit in fylvis ubi Cervorum copia eft. Exdeferiptione Blancardt in Lcxico Medi.o , eft rotundus, magnitudine

fere pilx pahnarix, cortice fu bnigro obdudus, intus materiam pulveru-

lentam nigerrimam continens. Juxta Matthioitm in Eptst. ultima l.

Cervi fcalpunt anterioribus pedibus terram, ubi hic fungus delitcfcit, ex

odore gravi perceptibilis. Loca diduda cervinis pedibus a venatoribus

obfervantur, eftoila Icrobc eximitur fungus deferendus Pharmacopxis

ad ufum medicum. Fungus Cervinus * Loncero cr Cordo traditur eti-

am ex iis erui locis, ad qux nec Cervi, nec Damx unquam pervene-

runt. FUNGUS ORBICULARIS Dodonai, Fungus pulverulentus

7adernxmontaniy ad invererata flucnruq; ulcera , ad hftendum fangui-

nem utiliter adhibetur, multum x Nucino Cf Munmk Cntrurgit com-mendatur.

Digitized by Googk

De uirboribus, O* Fruticibus'. io?

mendarur. LAC LUN>£, Grfnero in Figuris "Lapidum eft fub-

ftantia quxdam fungofa, alba, lcviflima, quam Fungum petraeum vdAgaricum laxatile dixeris, tam fimilis enim hujus eft facies. In alrifS-

morum quorundam montium Helveticorum fpcluncis reperitur, aqu*

mixtum, la&is colore inficit illam, in profluvio (anguinis datur utiliter.

Etiam in Carpatiis, Bicfciadicis montibus adnafeitur petris idem LacLunae, atq; fub nomine La&is faxatilis, accolis Montanorum Kamienn

t

MltczJko , divenditur.

XVII. FUNGI TERRESTRES efculenri, 8c noxii. Imperato in

flifl.Natur.dint vegetabilia vicina plantis,fubftantix laxx, geniti ab hu-

more,qui fubftantiam lignofam radicum, frondium penetraverat. Ter-

rx fermentum appellat fungos Nicander Medicus , ex acido enim quo-dam ejus fucco funt velociter nati. Multa de Fungis Rauhinus in Hijl.

XJniver. Plantarum , Ratus in Httt. Piant. Lafeltus in Flora Pruffica an-

notavit. Fungorum cerrcftrium , arboriorum , lubterrancorum ,plufquS

quinqiiaginta fpecies, circa unicum Gedaiium Pruflix, * Brejniis Medie.

Doftor. cr Botanicis obfcrvatx. TUBERA CYCLAMINA, Ma->

la terrx, Panes porcini Officinis. Gall. Tartufes , Iral. Tartuji , Gcrm.Erd - ae^ffel , nobis Gdtle iiemne, funt tellure tc&a, propterca porcorumopera inTinquirendis cis utuntur aliqui, porci enim alligati funicu!o,im-

miffi in palcua vcftigant odore latentia, eruunt roflro. In Scepu-

fio Tubera Karpiele palato exteris gratiora: ad radices Montium Befz^

ktd,primo vese erumpunt Tubera non vile pretium habentia etiam a-

pud viciniores exteras gentes. FUNGI CAPREOLINI Taberna,

montano, Fungi pileo lato orbiculari Ba tbino, Germ. Rebeltnge, Reisken,

nobis Rydzje, lylyas implent potiffimutn Litvanix, c quibus in autu-

mno plauftris innumeris evehuntur, muria condiendi. FUNGI,Germ. Scbwamme , nobis Grzjbj , abundantiflime proveniunt ad edu-

lium. FUNGI PIPERINl amaricantes Scl/utenckfeidio, Fungi albi

acres Bauhmo , ad cibum expetibiles.

XVIII. Poft arbores Iponte provenientes, fativx, id eft, labore,

arte plantatx veniunt enumerandx. CERASUS, tVtJk, Wiimowedrzjcwo, fru&u rubro fubacido. CERASUS, Trixlma , Cxareinia, cuin

frudu

Digitized by Google

TRACTATUS VII. SECTIO. II.10S

frudu rubro, fecunda cum albo,rcrtia cum nigro dulci, prxcoci. In Mon*ranis, tradit Tjlkowski Phyfica Curio/,a Part. 9. Cerafa quxdam inducere c-

brietatem , li fuerint intemperantius fumpta. Ccraforum difFerentiz 4

Bauhino in Htjf. Univer. Plantarum funt adignata». CORYLUS SA-TIVA , Leftxzjyna fadx.ona, quandoq; racemis nucum abundans. JU-GLANS feu Nux juglans Trago , aliis Nux regia, nobis Orxjich Wto-ski, id eft Nux Italica, feliciter eft propagata, ex peregrina fada dome-ftica. MALUS feu POMUS, Jabtoh, fert frudus varios. Mala mu*ftea feu melimela, yabtka stodkie , Mala vinofa, yabtka winne, JVinni-

cxJki , Mala Portuenfia ex Monafterio Portucnfi allata, Deporty:Mo\z Ste-

tinenfia ex Pomerania deduda, Szjcztcinki: Mala duracina, yabtka ka-

mtenifle: Mala Paradisi dida, Rayskte Crc. Vinum faditium c pomis

hortenfibus Sc fylveftribus, Iabtecxjuk noftratibus. PRUNUS, Sli-

wa drzjrwo,quod fpccici varix fit, frudus oftendunt. Pruna Damafce-

na Matthtolo, nobis Pruna Hungarica, Sltwki Wegterskte: Pruna afini-

na, Sltwki -unelkic , Lubafikt : Pruna nana Sltwki mate: Pruna cerina,

Sltwki iotte. Pruna Damafcena rugofa , feu ignis calore durata & ficca-

ta ex viciniis Oppidorum, Sacz., Zakliczyn , Chow , exterisq; locis Re-gionis Submontanx, per Donajccium, & Viftulam copiofiflimc infe-

runtur Gedano, inde mittenda ad oras maritimas. Succus prtinorum

dccodorum, Vowidta, ferculorum eft condimentum. PYRUS, Gru.

f*Jka drz.ewo,pro varietate firuduum varia datur. Pyra prxcocia, Mat-

gorzjitki\ Pyra muftea, MufzJcatetki: Pyra turbinata, Pajowkt, podtugo-

wate : Pyra cucurbitina, Gdulr. Pyra ferotina, Ztmoftradkt: Pyra ftran-

gulatoria, Dawitki,qux vix edi poliunt absq; moleftia. RIBES

RUBRA, Ribes Officinarum, GrofTularia rubra Bauhino, ejus baccx,

Uvx S. Joannis didx, Gcrm. Iohans- Beeren, nobis Porzscdti, Swicto-

ianki. RIBES ALBA baccas albicantes minus acidas edit. RO-Sj€, Roie, rubrx, pallidx, albx &c. paffim in hortis coluntur: multitu-

do illarum in Trallatu de Plantis O/fianarum eft indicata. SOR-BUS SATIVA, Jarzjbma fadz.ona, Ofhcinalis eft, nam illius frudus

cxficcati in aere, aut clibano, pulverifantur ad fluores alvi fiftendos.

SPINA RACEMARIA Pomajf in Difttonario Gallico , aliis Uva fpina,

Aiat-

Digitized by Google

De Arboribus, CT' Fruticibus. 10$

Matthiolo Groflula, nobis Agreft, Gcrm. Stachel Beeren. Succus bac-

carum hirfurarum & laevium, Omphacium Plinio cd. Agendo u-

nivcrfaliter dc arboribus frudhiofis Cromerus Poloni* l. 1. hoc annota-

vit: Pomaria frequentia facile reperies ad Vidulam, & in Suburbanis

Cracovienfibus, Sandomirienfibus, Varfavicnfibus, Toruncntibus, El-

bingenfibus, Gedancnfibus, Fraunburgenfibus, Viclifcenfibus, Bochnen-

sibus, totoq-, tradtu fubmontano, ac Sciricicnsi, in quibus pyrorum, ma-lorum, prunorum, ccralorum, & nucum bonitas atq; varietas certat

cum Ungaricis, & Italicis. Ita ad Sandomiriam ubiq; patent poma-ria, inquit Samtckt in Defcript. Polonie, ut putes undiq; fylvas Ur-bem hanc circumdare. In Podolia, Sc Volhinia lylvcdres arbores

infrudluofs permifeentur Pomis, Pyris, Cerasis grandibus villanorum

manu olim plantatis. Circa Barum Civitatem, vehiculum onudum po-

mis habebat pretium duorum groflorum Imperialium, lex- Prullicorum.

Ad cremati confectionem potillima parte convertuntur hi fruftus, re-

sidui didrahuntur per Rurfiam. Prulfia quoq; abundat hortis con-

sitis arboribus, praefertim circa No-wt Urbem &c.

XIX. Prodigiofz arbores duae adduntur enumeratis. Prima 'oCzjsr.

rtocki S. y. in Concione itnprejfa Polonice Malum granatum tradita cft

memoris. In fuburbii Leopoliensis horto poma nata dum Tondebantur

per medium. Crucifixi Domini effigiem reprarlentabanr. Templum fub

titulo Sacrz Crucis eredtum inibi, Wargocki in Explicatione Peregnnat.

Arabice ad Sepulchrum D. Catharina, affirmat, quod etiam przfcnti

Geculo videmus ftare. Secunda Malus Cameneci in Podolia Cathedralis

Ecclesis csmeterium occupabat, hsc,fru&us affimiles calvaris humanzprotulit, admirationem movit in (pedtatoribus. Aliquot feralia poma al-

iata Leopolim, oculos objedto terribili, animos cogitatione mortis im-

plevere, id referentibus mihi duobus Viris Religiosis optimz fidei.

XX. Exotics arbores in nodrum translats folum crelcunt atq;

frudhficant producendo Amygdala leu Nuces Grscas, nobis Mtgdaty.

Mala Aflyriuca fcu Persica, Medica, citrea, Cjtnnj: Mala Armeniaca,

Morde\ Mala aurea, Auranria, Vomaranczjr. Mala cotonea (eu lanata

Vigwy. Mala Persica, brz.osk.unmc : Cadaneas nuces Kafuanj: Ficus,

D d Ftgi:

Digitized by Google

lio TRACTATUS VIII. SECTIO I.

Figi: c*terosq; frudlus, dum adhibetur cultura diligens, & a gelu cu-

ftodia. Varfavia, Gedanum, Elbinga, Torunium &c. abundant plantis

quarsitis ultra maria, Leopolis in Oriente, Cracovia in variis partibus

Orbis. CUPRESSUS fcu CyparifTus, Crprj * , ex delcriptionc Rau-

bini in H [i. Viant, arbor procera, rcfta, (olida, odorata, conifera, rcsi-

nifera, perpetuo virens, cariem, vetuftatemq; non fentiens:juxta Mat-

tbtolum cognata Cedro & Junipero: juxta alios folio pini fed carnosiore,

molliore , neq; ita pungente. Fxmina (lerilis cft, ad mera: formam in

faftigio convoluta, mas Ipargit latius ramos, conosq; profert pineae nu-

ci non absimiles. MORUS , Monva , fapientifhma arborum a Pli-

mo di&a, quod nonnisi exadto frigore germinet. Bombicum parva exa-

mina apud nos alit, datura pluribus efcam , accedente debita cura arqv

folertia. Inter fylvas verfanti diutius, varietatem arborum, fruticum

contemplanti attentius, facile eft in animalia fera incidere.

TRACTATUS VIII.ANIMALIA QVADRVPEDIA FERA

REPRAESENTANS.S E C T I O I. .

De. ANIMALIBV S ^STLVESTRI-BVS, CAMPESTRIBVS, AM-

PHIBIIS.I."V T Aturar Regnum Animale ingreflurus. Quadrupedia luftraturus

in (ylvis, campis, & aquis, advertat alia efle Solidungula, alia

Bifulca

Digitized by Google

211De Animalibus quadrupedibus feris.

Bifulca , Ruminantia» non Ruminantia, cornibus perpetuis, aut deciJu-

is, pede ungulato, unguiculato, multifido inftrucla, alia Vivipara, Car-

nivora, Herbivora, & Serpentini generis. Numerus eorum magnus, pro-

prietates innumerabiles.

II. Varii generis fpe&are ed in Polonix Regno animalia, ma-gnamq; ferarum,& pecudum copiam. Mercator in Atlante Mtnore.Vcn-

dunt Poloni immanem copiam pretiofarum pellium diversis bediis de -

rradtarum,quarum fimt pretia non exigua. Gotofred-ts in Archontolo-

gia Cofmica. Niepolomiccnfes fylvx abundant pingui ferina , ad

montem Jawormk in Terra Ofviccimensi, Cervorum, & Damarum fit

concurfus. Sarntclci, cr Dlugojfus. In fylva Malovix Skwa excurren-

te ad Pruflos, & Samogitas varii generis ferx, fcilicer Cervi, Bilontcs,

Apri &cc. Swiectcki in Topographia Mafovia. Ruffia univerfa quod-

dam vcluti immenfum vivarium videtur ede. Martem m Itinerario. A-nimalia omnis generis producit Litvania. Mercator in Atlante Minore,

Ortelius in Theatro Orbis , Sabellicus Ennead. io. /. 4. Pelles in o-

runem fere Europam Litvani transmittunt, Hercynia Sylva bonam Pro-

vincix partem occupante. Thuanus Hifiortarum /. <$6. In Litvania,

quia magna nemora funt, magnx ferx ac multx vifunrur , capiuntur.

Miechovita in Sarmat. Europaa. In Ruflia Alba nivibus campi coo-

perri diutius quam alibi manent. Ibi lupos, vulpes, lepores, aliaq; fylvc-

ftria , fc domcdica animalia paflim alba videre ed,qux in locis aliis

nata alium colorem deferunt. Starovolfcius m Poloma. Diuturniori nivi-

um afpcdtui , atq; imaginationi adjuvanti, 4 Kirchero in Magnetico ATa-

tura Regno, i\be&o illa adferibitur: ab aliis caufa refertur ad fanguinem

frigidiorem in animalibus , nam & homines in locis frigidis albi , nigri

in calidis. In Pruffia venatio copiofa , vaftx enim fylvx multa fera-

rum genera alunt. Ex Dcfcnpt. ejufdem Provincia. In vadis P0J0-

lix(

intclligc ulterioris Ukrainx )folitudinibus. Alcium , Biibntum, E-

quorum fylvcdrium frequenffflimi greges, cum noctu ad aquas potandi

' causi conveniunt, vel maximos exercitus, quos ibi Rex Polonix ad-

versus continuas Tartarorum Tauricanorum prxdationcs alebat, falfa

hodilium copiarum imagine decipiunt. Crajfimus tn Poloma Henrtco Re-

gi dedicata. D d 1 \ 111.

Digitized by Google? t

111 TRACTATUS r/lT. SECTIO T.

III. ALCE feu Alces, Aiberto M. Equicervus, Italis Granbejfia,

Germanis Elend , nobis Lo{. Longitudo, altitudo, crafliries , mediocris

& pinguis equi,fecundum deferiptionem Menebtni in Traclatu de Ma-gno An mah, in cervice magna pilorum lylva & prolixitas, color ver-

git ad cineritiam aibedinem,a(l mutatur pro tempore. Caput oblongum

& gracile, labra magna prominentia , cralla, os longum, dentes nonmagni, aures longz & latz. Mafculus cornua ramola producit, fed nontam longa ac frondofa, ut cervina, obelo & grandi ventre, ungulis bifi-

dis &c. Expensis his, dicendum ell cum Stella, fruftra quidam Alces

autumant Afinos lylvcftres efle, quum hos Asia tantum & Africa pro-

creet, fpecie media inter cervinam , & jumenti. Vocem edit, ut audi-

vit deferipsitq; FranzJus m FJiJl. Animalium , adeo flebilem ac rnile-

rabilcm , ut si non conlpiceretur, infans efle omnino putaretur. Ma-gna gaudet velocitate, flumina tranat, robur in pedibus pollcrioribus

tantum, ut lupum, aut canem idu uno proftemat, imo interimat.

Thoraces elaborati ex corio multam zratem fuperant, nec ftatim gla-

diorum idibus cedunt. Vngula vi magna pollet adversus Comitia-

lem Morbum aflertionc Mix.aldi in Mtmorabilibus

,

nam ejus particula

indufa annulo, 6c digito, qui proximus minimo eft ita commifla, ut

ad palmam convertatur, collapsos in paroxifmo excirat, recreat. Con-firmantur dida a Lemnio in Occultis Natura Miraculis , Alenaleno ,

haccio , B oi. ero his verbis : ungula Alcis gcftata in digito aut brachio

habetur apudPolonos pro singulari remedio, contra caducum morbum,& fpafmum. Ut autem aliquorum contrariam lentcntiam convellar i

Era m Catalogo Medicamentorum, lignate profitetur praefatam vim ines-

sc ungulz. Multis experimentis habeo(inquit) id comprobatum, licet

ratio vila obfcurior. Belgae ad hoc remedium firpe confugiunt &c. Suf-

fragatur ei Hoffmannus m Clavi Pbarm. ajens.non dclimt qui in dubium

vocant vim fpccificam antepilcptica ungulz Alcis, imo invalidam in hoc

fymptomate judicant,verum si cautelz in fligenda ungula traditz obler-

ventur bene, non dubito, quin omnium expedationi sit refponfura.*

Obfervatur tempus ungulis ablcindendis, poli medium fcilicct Augulti,

ufq; ad decurfum Septembris, vel inter Felium Ailimiptionis, & Nati-

vitatis

Digitized by Google

De Animatibus quadripedibus feris. A 1!

viratis B. MARIj£ Virginis. Reprobatur a nonnullis ungula fxmirur, ad.

mittitur (olitis maris adulti, illaq; poftcrior pedis dextri, ab animali

adhuc vivente prxeifa. Hxc manui vel panno affiidta gratum odoremedit , & per hunc a bubula difeernitur. Facultates partium aliarum in

re medica, a Mtnabet.o m Traflatu de Magno Animali expositar. Tres

partes medico ufui utiles, nimirum cornua, nervos, & ungulas, Ambrt-

jinus i» Parahpommis Hf. Animalium tenere Alcem afhrmat. Pentaco.

Ia ex ungula, certo anni tempore, & conftellarione, in Boruilia confi-

ciuntur, cordis figuram referentia, qua: geftata in collo, commendan-tur 4 Mufca Wormn contra epilepsiam, convulsiones. Illati annuli Ita-

lix &c. a Litvanis, ad depellendos formicantes pullus, id eft, inxquales,

motui formicarum similes, ibidem afiumuntur. Plura digna notina,L*.

epold Dijftnatio Medica de Alce Magno Septentrionis Animali , Raccii

7 raflatui de Magna Befita Alce, ejuuj\ proprietatibus eptlepfta rcjiftenti-

bus> lcdori adferet. Locus si inquintur,in quo hxc fera verlctur, refpon-

det Kircherus tn Arca Noe , Cervo majus & hirfutius hoc animal, ut

plurimum in Litvanix, Sc Mofchovix fylvarum latibulis deprehenditur,

Lapponia parvo numero Alces nutrit, Ird aliunde accipit, prxeipue ex

Litvania, Sebtfferi in Htfl. Lapponia teftimonio. In Samogitix Ducatuobsito fylvis , ex oblervationc Liberi Baronis de Meyerbcrg in Itinere

Mofchovitico , frequentes pererrant Alces. In vallioribus fylvis Minoris

Polonix, Pokucix, Polesix Litvanicx & Polonicx invenere cubilia.

Magnus numerus earundem ferarum , Pruflix fylvis ab Alberto M.inHif. Animali'

m

adferibitur, a Ltopold addu&o fuperius tale formatur

judicium: nullibi Alces occurrunt frequentius, quam in Ducatu Borufc

six, ut hinc non immerito Borufllam patriam Alcis nominaverimus.

In Ducatu Curlandix pluriivx Alces (ylvas pervagantur, quarum car-

nibus ibidem vefcuntur(Lentiho m Memorabil. Curlandia referente )

non infimx (oitis homines.

IV. APER (tu Verre» fylvaricus, Varroni Sus (ylvaticus, Germ,

Wildfchwein

,

nobis Wteprz. lesni, Ditk, in curiu, pedibus pofteriori- •

bus veftigia pedum anteriorum transgredi dicitur, & per hoc differre

a Porco domcftico. Grcgatim vagatur per (ylvas majores & densiores,

D d f si

Digitized by Google

kv* tr-actarus rm. secti i.

si tamen incedat folitarius Odynicc vocatur, venatoribus bombardasexplodentibus formidandus magis quam Urfus. Fert molem corporis

grandem , dentes exertos, recurvos , acutos, expeditos ad vulnera in*

ferenda, latus sic oblitum resina abiegna, picea, ut globos plumbeos,

atq; tela retundat. Magnis agminibus Apri, Serofx, & Porcelli lylvcftres

invadunt legetes, vigilix posita: noftu, clamores hominum, latratus ca-

num, explosiones Iclopetorum difficile damna impediunt. In Majori

Polonia & Minori frequens animalium horum venatio, nec alibi omis-

sa : in Palatinatu Sandomiriensi circa Radom , Cereltwia, Htotmca Crc.

jugera plurima prolcilla dentibus tanquam aratris confpiciuntur, unde

multitudo gregum colligitur. A villams Litvantx eadem fues illedlr

fagopyro, vulgi ejeere a longe fparlb, exffcru&ns arte caveas in lylvis in-

trant, m iisq; fc occludunt. Fcl Apri difcucic ftrumas, adeps lenit dolo-

res laterum , dens medetur pleuritidi. ARIES CAMPESTRIS,Biran polny , unico cornu iuffrutfkus (pe&itur in defectis locis ultra Bra-

claviam , Oczakoviam usq; protensis. Idem traftus feris variis dives, o-

donferis herbis veftitus totus. Bronovtus in Defcript. Tartari*. Claude-

bantur quondam delerta illa amplillimis Regni nollri limitibus.

V. BISON, Zubr, forma bovi non abfimilis , mole corporis

craffior. Ejus, apud Gefnerum in Hifl. Animal. Qâdrupzdum, cft talis

mentio: quod Bilon bos Iit fylveftris omnes conveniunt, qualis vero fit,

& quo nomine hodie appellandus, magna inter reccnriorcs varietas &c

infcitia. Confunditur enim Bilon cum Uro, cum Bonafo, Tarando: Bi-

Ion, Polonis Zubr, unde aliqui Latina inflexione Zubrouem vocanc.

Hunc Gratianus a Burgo S. Srpulchri in Tita Commndoni Cardinalis

delcriplit. Figura & vis arrox huic animali, panda ac lara cervix, didufta

cornua, aures parv.t, grandes oculi, rubentes, torvi. Cum irafcitur flic

minaciter naribus, a mento ut barba pendet juba, eadem collum o.nnc,

armos, crura, vcftit hirfutis villis. A collo fuper humeros declive tergum,

pofterior pars omnis ftrigofior, cauda ut Tauri, quam per iram in cuc-

fu erigir, atq; vibrat. Qux de Bilonte prolixe tradita a Cromzro Poloni

*

'/. i. AIdrtvandt, Libero Barone in Herber(lein in Com nent, Rer. Afofcbo-

viticarum, Uro funt applicanda. Magni Ducatus Litvanix lylvx Buto-

viezenfes.

Digitized by GoogI

* De Animatibus quadripedibus feris. ^ 1 1 j

wiezenfes, alixq; plures, Bifontes gregatim incedentes alunt, eorum hin-

nuli farpius in Saxoniam vedi adlpccicm inibi propagandam. Inveniri

-in Boroflia Bifontcs uni< ornes refert Stella Antiquitatum Borfsu l. i.

Bartholinus in Ohfervat. Novit deU.ticornu, fed hodie nulla de illis fama.

VI. CASTOR, Fiber Plinio, Canis Ponticus Sermo, aliis Ca-

nis fluviatilis, Germ. B,ber, nobis Bobr , animal amphibium, afpcdu

horribile ob longos, acutos dentes, quibus arbores esedit. Pedes ante-

riores caninis pedibus, pofteriores anferinis confimiles, cauda in modum- pifeium fquamofa tota, quae habetur pro pifce in efca, imo integra ca-

ro a nonnullis fumitur diebus jejunii. Domicilium arte mira fabricat fi-

bi prope aquas, illudq; in varias contignationes dividit, ut aqua ubi

accre\crit, in fuprtma,vel media tutus degere poflit, ubi decreverit,

in infima manear, quia ut cauda aquis immerfam habeat cft nccefle.Ut

.primum enim harc exsiccatur propter innatum calorem, fenfu Mani mCaforologia, alvi obftrudiones patitur. Corticibus arborum, frudibus,

pilcibus vefeitur. CASTOREUM, Date in Pharmacologta Anatomica,

funt g!andulje oblonga:, rotundx, crafla:, odoratar,ovi magnitudine, na-

ta: in inguinibus, pellicula crafsa veflitz, liquore oleolo, cetofo im-

pleta: , faporis acris, amaricantis, naufeofi, odoris. gravis Jk fragrantis.

Laudatur Caftoieum Ponticum a Diofcortde, Polonicum k Schwenck-

feldio ,quo utuntur Pharmacopari in Stlcfia. Venit ex LitvaniaGedanum,

inde ad nationes exteras. Pretio vili venditur a ruricolis, implet Phar-

macopolia: in re medica maximas habere vires obfervatur. Probatiffi-

mum contra aurium morbos , fonitum , tinnitum: in arthritide, & do-

loribus podagricis, in lethargo, apoplexia, epilcpfia, paralysi, vertigine,

artuum tremore, colica paflione, excellens remedium: externe adhibi-

tum rcfwlvit apoftemata. Pellis calide applicata utilis cft in colico dolo-

re, in mania, in flomacho debiliore. Capiuntur Caflores ad Vi-

flulam , aliosq; Poloniz, Volhinix, Rufllx, Mafovix, Pruflix fluvios,

fed pauciores: numerofiores, elegantiores, pilis nigerrimis, mollibus,

denfis confpicui, nobiles didi, in Litvanix amnibus, Bobryk , Lani,W.etka , N :emen CTc. degunt. In Polelia cjufdcin Magni Ducatus, Pt-

tia , 'Jaitolda, Koirzjt, Prjpec

,

in Polelia Polonica Stawecz.na , Lfory-

Digitized by Googl

li< TkJCTATuS vi17. SECTIO. I.

• nek <Vc. Caftorum patria, c quibus unus albi coloris Nobili viro eft

oblatus, alter Owrucii venditus Imperialibus (olidis quinquaginta.

VII. CERVUS, Cervn. Hirsch, nobis Jelen, teneros fartus ftudio-

•Sc occultat inter fentices vel herbas, mirarur fibilum fiftularum,eumq;

avide percipit. Serpentum cfu deledtarur, ailertione Bauhini in Lapidem

1 Bezjar, illosq; e cavernis, nariunv fpiritu elicit, ut vermes inteftinorum

involucris implicitos carne ingcfta cnecct. Devoratis ferpentibus, ejula-

tus edere Tolet miferabiles, ait Graba in Defcrtpttone Phyfico - Medico-

Chymica Cervi, antequam veneni vis fuperctur. LACRYMA CER-• VI poft annum centefimum accrefeit offibus ipfis ad oculi canthum,atq; in os protuberans concrefcit ea duritia, qua cornu fupcret.Qua par-

te prominet, rotunda ell, infigni nitore, coloris flavi, non fine veftigiis

nigrarum venularum, tanta levitate, ut pxnc taefum effugiar. Adversus

venena remedium prarfentiffimum,pcftc correptis cum vino datur, un-

• de ingens oritur fudor. Prxclara multa de hac Lacryma , a Bauhtno in

Lap-de Bez.oardrco funt congcfta: 'a plurimis pro Bczoar genuino habe-

tur. Extat sidant’ Difputatio Inauguratis de Olle cordis Cervi: in

Valentini Muf. o Mufeorum rafura cornu Cervi , cornu calcinatum , Sal

volatile exhibetur: alibi ex eodem Spiritus prxparatus Chymicc, Ole-

um deftillatum, & Magiftcrium eft deferiptum. In ventriculo vel mtc-

ftinis lapis repertus cum lapide Bczo.ir viribus convenire ab Enceho crBauhino traditur. A lix proprietates a Torck.cn in D [putat, de Cervo , r-

jvfcf, partibus m Medicina ufualibus enuineratx : addit Pomet Cervos

implere mundum medicamentis. Plurimarum Provinciarum fylvx

has feras vivaciflimas, velociflimas alunt, ut abunde canies menfis fup-

peditent, ufui pelles. Niepolomicenfis, Radomienfis faltus, Cromero te-

ile, nobilis eft Cervorum venationibus. Grandia, fpcciofaq; detra-

dla cornua, ligneo inferta capiti, atriorum, folariorum, tricliniorum pa-

rietibus antiquitus affigebantur , dcmonftrabantq; quod Cervis aliis

cornua funt decidua lingulis annis, diuturna, vel perpetua noftris, namad molem tantam non pervenirent, unius anni dccurfii. Gcdani in aula

Juncker- Hoffornata pi&uris, cornibus variis &:c Cornua unius Cervi

(pectantur diibndta ramis triginta fex, lllaq; , refert Cellariuj tn Defert t.

Kt^ni

Digitized by Google

De Animalibus quadrupedibus feris. I 17

Regni Polo, i quodam Serenifs. Ducc Boraflix quingentis florcnis xfti-

mabantur. Ibidem cervina cornua viginci & quinque radiis, alia viginci

tribus notabilia. CATUS SYLVESTR1S, Gcrm. Wtlde katee, no-

bis Kot ditk’ , Zb k, vitiofbs humores evocat pelle, ventriculum corro-

borat , axungia contracturas domat, & affettus articulorum. In fylva

Mafovix Skiva, Felium pelliculae infigni lxvore confpicux Mofchovici-

cas & Litvanicas liiperant. Switcickt in Topographia Mafovt*.

VIII. DAMA Latinis, Italis Danio, Germ. Dambtrfcb, nobis Da-niel , animal Dorcade majus, rufum, vel album, aut varietate macula-

tu confpicuu.Fcrt lata cornua in ramos breves ac veluti apices difpcrfa.

Sylvx Litvanicae vivaria implent hifce feris, caro carum fapida & de-

licata.

IX. DORCAS Graecis , Latinis Capreolus , Germ. Rehe.Bock,

nobis Sarn , animal corpore & comibus minoribus Cervum referens,

timidum, velox, vifu pollens. Farmina ab aliquibus Caprea dicitur, a Ger-

manis Relse-gefz,

„

utriusq; caro in cibo convenit diarrhxx, 5c dyfente-

rix, fel oculorum albugines, nubeculas curat. In Podolia Capreoli gre-

garim agros, campos, fylvas obambulant, pretium exile inveniunt, namIxpius unus Imperialibus groilis quinque, id cft, uno noftro floreno

emitur. Idem valor in Litvania circa Vilnam &c.ir> Ukraina circa Vin-

nicam , Barum Scc. In toto Regno valliores fylvx tenent hxc animalia

oble&ationi venatorum, ferculorum augmento nata. Opalcnicenfc ar-

boretum Majoris Polonix, trecentas Dorcades hyemc una retibus invo-

lutas in Silebam vicinam mittendas dederat, prxtcr illatas culinx.

X. EQUIFERUS Plinio, nobis Koh dhki , non eft dclcriptu*

ab antiquis Authoribus. Rcccntior Gea.ianus a Burgo S. Sepnlchri , in

Vita Commindom Cardinalis , dicit eum efle parvum ac deformem, fes-

sorem non patientem ob crurum infirmitatem , confpcdlum hominis

refugientem. Contraria traduntur ab aliis, fcilicet elegantia, robur, ve-

locitas, feritatis depofirio illi adfcnbitur. Et Sulla in Bomfia Antiqui-

tat bus, equis cicuribus omnino fimilis,prxtcrquam quod dorlo fit mol-

lior, idcoq; nec aptus ufui. In Litvanix fylvis Equis teris afTignat locum

Mietbovtia Scrptor Sarmatia Europa*

,

in Boruiiia, Munf.rt Cofmogra-

Ec' }bia.

TRACTATUS VUJ. SECTIO /.xi 8

pira , Cr Appendix Geographica , in montibus Carpatiis Simplicifsi-

rn-is U»gartcus Cr Daciants, in Campis dckrtis Ultramar circa Boryfthe-

ncm alius, ubi ante aliquot annos, captus adu a Cofacis Equiferus u-

nus pili brevioris , coloris cadanei.*

XI. GULO Olao Aiagno, Rofomacus Cromero, Germ. Fielfraff,

nobis Rofomak , animal voracillimum , capite felis, corpore & caudi

vulpis, magnitudine canis. Dentes & ungues adeo aiperos ac fortes ge-

rit, ut canes, q ii lupos non formidant, ab eo abdincant. Pellis albicat,

fufeo admido colore, variasq; formas lineis quibusdam didudis expii-

rnit. Vultur quadrupes k Scahgero tn Exercitat.de Subtilitate ed appella-

tus, quia cadavera odore miro fedarur, inventa in tantum vorat( ait

Mercator in Aila"te Minore , Cardanus de Subtilitate , Ntercmlergius tn

JHtjh Navcrali v A!afemus in Speculo 1magnum Feritatis occulta) ut ex-

tendatur fc infletur tanquam tympanum , repertaq; angudia inter arbo-

res, fe premit maxime, ut violenter comcfla, violentius egerat. Sic er-

tenuatus denuo accurrit cadaveri, atq; identidem repetit cxprcilioncm

- inter aiboies, donec totum abfumar morticinum. Incolit iylvasMo-

fchovix, iisq; viciniores Litvanix; quandoq; in aulis Nobilium alitur,

propter mirabilem voracitatem. Robore pedum ita valet, aflertione Ge-

frert tn ////?. yimmal. Quadrupedum, ut in duas partes dividat arborem.

Narrat Olaus l. lS. Cardanus /. 10 . d: jinimal. Helmonnus de Magneti-

ca vulnerum curatione, cos, qui dragulis ex pelle Gulonis confcdis dor-

miunt tedi, de epulis, voracitate, & infidiofa venatione, pro animalis

viventis indole , lomniare. Veritas. didi bis explorata ed Gcdani, led

nullus caufatus a pellibus fomnus parans inddias, excitans gulam. Trans-

ferenda eflet invedigatio ad pelles recenter detradas animali, quae apudCardanum de Subtil. I. i o. odore, afpcdu canes , & feles terrent.

XII. LATAX, Germ. Nurtz. , nobis Nurtk , fimilis 6c conge-

ner Lutrar, fed ea minor, pilus brevior, dentes robufti,quibus juxta

Anflitelem in Htfl. Animal, virgulta prarcidir. Vertatur circa flumina,

lacus, paludes Litvaniar, Rufliar Rubra: &c; pellis frpe fubmittitur Liplix,

tc Auguftar Vindelicorum ad feminarum pileos adornandos. Idctn ani-

mal iub nomine Nocrza dcicriptrllc videtur Agricola inter Animantia

Subttr-

Digitized by Google

De Animalibus quadrupedibus feris. ai 9

Subterranea. Noerza ait eft magnitudine Martis, pilos habens arquales,

breves, colore fere fimiles Lutrx pilis.

XIII. LEFUS, Germ. Haafe, nobis Ziiac , animal timidum,

(cd ingeniofum Paulline in Lagographia, fxtus enim fuos in plurima lo-

ca diftributt, ut uno pereunte luperlint reliqui. Per flexuofas vias ince-

dit, ut venatores fallat, fpinas & frutices omnes devitat, ne pili ejus af-

fruSti odorem canibus prxbeant. Cavcmx locus ut non deprehendatur,

huc, illuc dilcurrens veftigia difturbat, dein magno faltu in cavum pro-

filit. Hyeme arcendi frigoris causa delitelcit fub nive, non vifu, fcd au-

ditu mfigni pollet. Vitx terminus, feptem.o&o, vel decem anni, in pri-

mis mafculi. Carnis efus & ufus falubris eft, nec parit melancholiam.

Id probat flifius ab Heeri Spadacrene Galenum adducens. Nulla fere pars

leporis manet , lenfu JonJlom in Hift. Natur. Qâdûped. qux ufumnon prxbcat in medicina. Cerebri vires in frigidis nervorum , cerebriq;

affedhbus fingulariter <* Paullino commendantur. Pulmo afthmaticis, &contra morbum caducum prodefle dicitur muria conditus, atq; quotidie

cum myrrha per menfem comeftus. Cor pro fpecifico remedio habetur

in epileplia , & quartana. Renes leporis capti menfe Martio , ficcari 8c

co&i calculolis propinantur in vino. Pinguitudo maxime vetufta,& cumpulvere Lapidis Cancrorum mixta, tanta pollet vi attrahendi, ut fpinas,

clavos, fpicula cuti infixa eliciat. Pili naribus inferti hxmorrhagiam na*

rium traduntur fiftcre. Caput alopecix fubvenir, jecur fluxum alvi fedar,

(anguis calidus inundtus luper pedes podagricos plurimum prodeft. To-ta pellis leporina cum auribus, &c unguibus, ex consilio Petri Hifpani

Medici, comburatur, pulvis detur cum aqua calida ad fanandos lethar-

gicos. In Polonia lepores coloris fufei fylvas 8c tesqua implent, in

Litvania albi, citca Vilnam, Grodnam, cxrcrasq; Urbes venduntur fe-

pe grollo Imperiali, idem pretium habent in Curlandia: duobus gros-

sis Imperialibus, Pruflicis fex, noftris duodecim in Minori Polonia,

RulTia, Volhinia &c. comparantur. Mutant colorem in Livonia juxta

Ortelu m , Hddebrand’<m , Guagninum , nam funt hyeme albi, xftacc ci-

nerei. Idem fit tc in Polelia continente Ovvmcium &c.

XIV. LUPUS , Germ. Walff, nobis (Vilk , audax , rapax , vorax

E c 1 animal.

Digitized by Google

1

110 TRACTATUS Vtlt. $ tCTlO I.

animal. Homo fi improviso videat lupum, raucelcir, non propter in-

fectum ab illo aerem , artra&um a (pedlatorc(quia cicures lupos e vi-

cino intuemur fine ulla raucedine) fcd propter timorem lubito ortum,

qui ptdhis, &c inftrumenta vocis infrigidat. Scintillis c filice emicanti-

bus ita terretur, ut etiam famelicus accedere non audeat. Cor to-

fium ac tritum comitiali ruorbo, hepar vitiis hepatis, axungia articu-

laribus malis, pellis colicis doloribus medetur. Lupi in Polonis Pro-

vinciis funt coloris cinerei , m Lirvaniar partibus Molchovia: viciniori-

bus pauci(Em i albi, in (ylvis ultra Bialam Palatinatus Brellcnfis nigri-

cantes aliquot, atq; nigri occisi. Usitatum cft pluribus pagis prodire ad-' versus lupos, unquam latrones aut hclles, cum telis, bombardis, tym- *

panis, crepitaculis, canibus, fic enim ad diipoiita retia impelluntur faci-

lius, vel fi cafics evakrint , exularc ab hac iylva coguntur. Eodem mo-do in Elbingcnfi, ac Marisrburgcnfi Zulava , ubi comparet Lupus, illi-

co pellitur, ut fecurc pecora omnia diu no&uq; decerpant prata. Ibi-

dem Lupus occilus per villas circumducitur, venarer a patribusfamilias

excipitur humaniter & prartniatur. Quod interdum Lupi devorent ho-

mines ,caufa eft vel naturalis , nam aliquando gravior fames ad talem

impellit aufiim ,vcl aliquando pina Divina, juxta illud Ltvntci c. i 6: Si

amblaveritts ex adzerfo mihtcrc. immittam m vos befisas agri,ej”a con-

sumant vos, C7" pecora ve/ira. An. i j 1 1. Lupi in obvios hominesS; etiam tenfas baliftas portantes infilucmnt, & v dios devorarunt.

ovita f'tu de AI echow Chrome. Polo. I. 4. Dlugoffus an. 1317. id

cvenific fcnbit. An. 1513. circa Radomiam de lylvis profilicntcs lethalia

vulnera inferebant viatoribus, (patio quatitor hebdomadarum. Obodisn-

skt tn Pandora Regum Polonut. An. ipS. fatalibus ntorfibus dilaniati

homines in Palatinatu Siradienfi. Btclsks H<Q. Polo. I. j. In Dobrzinen-

si Terra ad Ripinum beftia adla in rabiem hominibus duodecim intulit

necem. Paprocki. Rabiem Lupi Paullinus tn Lycographia ad ver-

mes refett: quod confidus fenio, venenoios ferpentes in renibus gene-

ret, morfu animalia necet, propter delitefcens venenum, Pauhinus nar-

rat. Sxvientc nimium frigore in Pruffia, Luporum turba percita fame,

homines dilacerabat m vus publicis.

Z

ahn sn Oeconomia Adsrabsis Mundi.

, Atrociter

Digitized by Googlej

j

111De Animalibus tjuadr (pedibus feris.

Atrociter homines infeftati in Litvania an. 16*7. ad cubile unius Lupirapientis novennem puerum , reperta capita o&odecim virorum ac fx-

minarum. Ex M. S. S. Circa Czjerczjyce Lupi homines adultos Sc pu-

eros devorabant frequentius, na quinquaginta incolas una Parochia de-

siderabat. Haur tn fArario Secretorum Oeconomi*. An. 1681. ultra Cra-

coviam in montibus , Lupus quadraginta hominum nece erat famolus.

An. 170S. in Breftensi Palannaru M.D. L.non procul ab oppido Rouatf

ka

,

ferebat fama prope centum homines statis varix ab una cruenta

bertia fiiifle dilaceratos. An. 1710. Montem S. Crucis versus, plures pu-

eri efca fuere Lupis. Circa oppida Vlannv , & Krzefiow, plurimi pre-

mente fame alimenta ©ftiarim quxrcntes, in campis, lylvis, (parsim a-

gentes no&es a Lupis abfumpti. An. 1716. in viciniis oppidi Radofzyce, non pauci a Lupis quinque devorati. Propinquiora loca Ltienikf,

in Ruflix Palatinam, ingrella fera non vila ab incolis, velociflima, cau-

tiflima, nam femper eludens venatores ac retia , miffis pecoribus pafto-

res aggrediens fortiter, in pagis prope viginti pueros ad cibum rapiens.

Ex variis relationibus Hycnx similis efle videbatur. Non ita multis

ante annis in Capitaneatu Bcndzincnsi, & prope pagum Wloflotva cre.

Palar. Cracoviensis, Lupi cadaveribus humanis pafti graflante pcfte,

deinde malo (opiro, etiam homines vivos gravius atq; diutius funt per-

(ecuti inferendo vulnera, mortes. Homines in lupes verti, rurfumq;

sibi reftitui commentum elt. Non dantur Lycanthropi, id eft , in lupos

tTani figurati, patria vocc Wdkolaki, poreft tamen id fieri Sc arte magica,

ut alus criam lupus, canis, felis videatur aliquis: hoc quomodo fiat, Del-

rius S. *}. Difcjuifiiionum Magicarum 1. 1. docet. Lycanthropia,cx gene-

re moiborum elt rabies a lupo rabido excitata, in qua homines ulula-

tus luporum imitantur. Eadtm Fallefio Lupina infania, quando ex hu-

morum vitio , & atrx bilis cxceflu, atfe&us quidam lupini, v. g. odiumin greges, vel homines,'desiderii,mq; eos invadendi, vorandi, occupant

mentem.XV. LUTRA , Lytra Varroni, Germ. Fifch • Otter, nobis IVydra,

animal amphibium canino cap\tc , calforis auribus, vulpinis cruribus,

cauda oblonga, inter flumina, lacus , & ftagna, viditans pifcibus , mira

Ec$ yclouta*

Digitized by Google

tractatus nir. sectio t.hi

velocitate ac aftutia capris. Ex aqua, rota sicca egredi traditur ab aliqui-

bus, nullo pcmrus madoris veltigio inhxrente, fed id vcritari non vide-

tur conlonuin eilc. Frequens eft in Polonia, frcqucnrior in Rullia, hre-

qucntillima in Litvania, ubiq; capitur decipulis ferreis. Viderat Tjlkow-

ikt, er in Pa'te 10. Phjfica Curto/,it annotaverat Lutram per totumcandidam. Apud Nobilem Viru Pafek Palatinatus Cracoviensis sic fadta

cicur, ut more canis, currui, rebus, equis invigilaret, julTa varios pifccs

efferret ex aquis, simul cum canibus prodiret ad venationem,plumbeis

globis anates tadtas nando porrigerer jaculatori.

XVI. LYNX a luce Plinio, quod omnium animalium quadrupe-

dum acutiflime videat. Hinc fle Lynx fabulofus deducit nomen, qui o-

culorum acie penetrare terram, videre qux aguntur apud inferos dice-

batur. Aliis Lynx , Lupus cervarius, quod in Cervos hoftiliter agat, Lu-

Eus Armenius, Gcrm. Lufchs, nobis Rji , Ofirotvtdi , armatus ungui-

us acutillimis , in arboribus latens, ut in praetereuntes cervulos , capre-

as, vulpes, lepores, porcellos lylveftres desiliar, ftragem ferarum ma-gnam efliciat. Capiuntur Lynces in Litvania, Polonia , Rullia , tcfle (7c-

fnero er Jonfiono in Hili. Quadrupedum ,rari tamen insignibus macu-

lis in dorlo conlpersi, led duntaxat in ventre. Difpccsi funt fle per ali-

arum Provinciarum fylvas, cicures non pauci visi. Pellis pretiosa as-

sumitur ad veftimenta, unguis, qui in pede dextro pro pollice cft, ar-

gento includitur, geftaturq; tanquam amuletum adversus morbum co-

mitialem. Qua ratione Lynx , Pardus, Leopardus, Panthera, Panther,'

inter le differunt, flocbartus in Bipartito Opere de Animaltkui S. Scri-

ptura docet. Panthera Lonicero in Hiff. Natur, eadem cum Pardo, Ger-

manis Panterthier , und Leopard. Et Gefnero in Ht(l. Qvadrup. Panthera,

fle Pardalis lexu tantum differunt, confvctudo autem obtinuit ut Leo-

pardus simpliciter pro Panthera ponatur. In Campis defertis Jan-czjtrjfcha didfis reperitur animal, idiomate Rumco Perewijska , maculis

insignitum , fcd longitudine mediam ulnam non excedens.

XVII. MARFES, Gerirt. Marder , nobis Knna , c Multdarumgenere. Alia domeftica in fepulcrctis, locisq; abditis nata.fylvcftris alia,

pilo clariore fle molliore tecta, utraq; junior sic cicuratur, ut sinum'

. <.• vcftium

Digitized by Google

• De Animalibus ejuadrupedbus ferit. lij

veflium fiibeat, per capita fedentium faliat, & fuper menfas ludat. Alibi

pellis in magno habetur pretio, quod Martialis indicat illo verfu; vena-

tor capta Marte fuperbus adeff. Martes in Septentrionalibus regioni-

bus, inquit ‘Jvnftonus w Miji. Quadrupedum, ut plurimum inveniuntur,

ex Polonia deferuntur colore fufeo, diluto. Occuparunt fylv as

Submontanx, & Montana: Regionis: Pokucix circa Perehinsko Crc.

Polcsix utriusq;, ubi majores extet is, nigricante pilo Zebcllinas lcu Mu-ftelas Scythicas exprimunt, adornant vcftcs, & pileos.

XVIII. RUPICAPRA Vltrtio, Capra fylveftris Gtfnero, aliis Ca-pra Alpina, montana, Gcrm. Gemb , nobis Koza skalua, diika, magni-

tudine ac figura conformis Caprae domefticx, cornua brevia, adunca fe-

rens. Inaccclla loca novit confcendcre, in fummitatibus verfari montium,inter prxeipitia, huc, illuc celerrime non fallente vefligio currere. Sxpius

comibus implicatis faxorum rimis, aut arborum ramis fc fuflcntat; si

autem venatorum deprehendat insidias, timida ex altis rupibus fc prae-

cipitat. Intra gregem posita una in altiori considit loco, arre&is auicul-

tat auribus, circnmfpicit, claro, acuto sibilo alias monet, tn Itmere

jflpmo HI. ait icbeuchiartts, ut fc fugx committant vitando periculum.

Lapis in ventriculo circa Novembrem reperitur, qui juxta Hoffmanmimin Clavi Pharmaceutica, eft odore grato, aromatico dum frangitur, quia

ex hcibis odoratis depaftis conflatus, laudabilis in dyfentcricis fluxibus,

colicis doloribus, febribus malignis, in aqua cordiali porredhis. Secun-

dum Wcifchnm m Differtat. Atedco Pbi/ofophica de i/Pgagropihs, uti-

lis cfl in variolis, morbillis, pctechiis, catarrhis, cephalalgia, vertigine,

amentia, mania hypochondriaca, & hyftcrica, lethargo, tremore, para-

lysi, pleuritide, in ventriculi, lienis, hepatis atfe&ibus. Hac dc caula Me-dici plures Lapidem fcu potius Pilam Rupicaprx, aliter itgagropilam,

Bezoar Germanicum vocant, nam Bezoar Orientale cfl cx Capra mon-tana, parnm Cervo, parrim Caprx affimih, in India Oricntaii. Confir-

mantur didta a Falmtim Aft-fo Adtfeor.-m, in quo Pslx iflius icon,

simulq; Rupicaprx Ipecbrur. l’lura ex Bauhmo,cr IV.ifhto deproman-

tur, qui Lapidem ztgagropiltim dixere magnum alexiterium venena-

tum. Ferunt Rupicapras Carpam montes, Monuna noflra vicina Car-

puto.

Digitized by Google

TRACTATUS mi. SECTIO. T.ax4

piro, pelles etiam concinnat* funt mulrbm cralTx, longiflimo nfu vix

deftruibiles, caro alba & dulcis. RUPICAPRA UNICORNIS in-

venitur in dicto Carpato , Crpiusq; adfertur Cracoviam ex venatione,

sic retulit Albertus Mof.emus Polonus, eximi* do&rinx juvenis, illam

le non femel vidille alTcrens. Verba Gtfneri in H:fl. Quadrupedum fubMonocerote. An IBEX, Germ. Stemiock, id cft, Capra petrr, perni-

citatis mir*, onerata comibus valtis & ponderosis, reflexis in tergum,

detur in Carpato, fcire mihi non vacat, Stmlerus tn Commentariis de Al-pibus aderit animal iilud proprium Alpibus cire, ubi glacies (blvirur

nunquam, ex natura enim frigus requirit, aliter c*cum futurum.

XIX. SCIURUS, Germ. Ei.h-horn, nobis iV.exviorka , feliens

'de ramo ad ramum, & ab arbore ad arborem, cauda tanquam ala ju-

vatur, eadem regitur, pedum minifterio pro manibus utitur, glandibus

vefeitur, omniq; genere nucum, maxime avellanarum, quas xftate con-

gerit, recondit pro hyeme. Singulare traditur a Schotto sn Phj/ica Curi-

ofa.de Sciuro ,quod transiturus aquam proprer paftum, corticem levis»

simum imponat eidem, huicq; insidens, crcfta cauda velificans fubve-

liatur favente vento. Sciuri in ea Sarmati* patre, quam hodie voca-

mus Poloniam inveniuntur, quibus rutilus color miftus cinereo. Agri-

cola de Animantibus Si bterranets.- In RufTia cinerei toti confpiciun-

tur , ibidem & alibi nigri , dempto ventre albente. In Litvana Polesia

circa Jurovicios, Se alibi paffim , Sciuri xtfivo tempore rutili, hyberno

sic candicantes, ur Mures Ponticos colore tunc xmulcntur. InTranlyl-

vania Sciurorum ingens multitudo congregata ex improvilo, Poloniam

yersus migravit Sxculo XVII. Rhttius tn Htfl. Un verfali.

XX. SUHAK animal Caprx fylveflri simile, ex Scythia ad fi-

nes Podolix adventare (blitum , mirx pernicitatis, ferocitatis , arma-

tum cornibus (friatis, albicantibus, acutis Se validis. Duttorem (c prx-

bet Capreolorum gregibus, ipsisq; prxit. Acerrimo vifu, simul & audi-

tu a narura donatum, quare longe latcq; circumfniciens, obfervans o-

mnia , facile hominum perfequentium insidias e longinquo deprehen-

dit, comitibus acuto sibilo dar signum fugx, ut in loca rutiora lc reci-

piant. Typus pulcherrimus Principis, Sc Rc&oris vigilantis. Aldrovan

-

dus

. Digitized by*Googl

De Animalibus ftadrupedbus ferit, 11

5

dus in Quadrupedibus b fulcis. Ovem fylvertrem effe affirmat Liber

Baro tn Herberfiem tn Commentar. Rerum Mofcbovituarum , quam Po-

loni SuhaL, Mofchi Sngak appellavere. Magnitudo Capreoli, breviores

tamen pedes, cornua in altum porrecta, circulisq; quibusdam notata.

Animal vclociilimi cursus, altilumorum faltuum, audivi enim tam alte

(altans, ut in venatione equos transiliat. Ad extremum Gefuerus in Hifl,

Animal. Quadrupedam fub Colo, ex Epist. Bonar de Balice adducit li-

quentia. In campis Podolicis, ubi funt planities maximx, & in quibus

pratter cxlum,& terram nihil confpici poteft, Sulaci gregatim agunt. Hia cuftodiis Scrcnillimi noftri contra Tartaros fagittis conficiuntur, cor*

nuaq; (rariffimu etiam inter nos munus ) acquiruntur. Quod si aliquan.

do animal vivum capitur, omnis manfvcfa&ionis cft impatiens.

XXI. URSUS, Germ. Ber, nobis Niediuncdi, animal fxvum,

& ad vim propulfandam adeo irritabile, ut dum in hortem pergit, ar-

bufta obvia cum fummo impetu frangat, profternat, faxa fcdibus fuis

emovear. Antrum ex mulco, arborum frondibus ita dense apteq; ftruit,

ut a caeli injuriis imnninem le facile prarftet. Tantum illi valliori ineft

robur, ut equi vel bovis pondus pollit attollere. Uifa gravida rarillimfc

occurrit venatoribus, nam lylvas profundiores latebrasq; petit} juxta

Sperlingum in Zoologia Phyjica, uno partu edit quatuor fartus, eosq}

cacos. Veterum plurimi credidere Urlas non parere catulos, fcd infor-

mem quandam & candidam carnem, quam lambendo portea mater for-

mat in catulos. Verum hic pariendi modus praeterquam quod per fc na*

turalium ordini rerum non laris conveniat, etiam variorum oculatorum

tertium repugnat experientia*. Refert Matthiolus l. 1. fe vidirte catulos

adhuc in utero exiftentes, omnibus fuis membris conformatos arq; di-

ftir.&os. In Mulco Senatus Bononiensis, terte Aldrovando in Quadrup

.

Digtt. Viviparis, Scaligero in Exercit. 6. vitreo vasi inclufus lervatur Ur-

(ulus de matris extra&us utero, omnibus partibus fuis abfolutus. Con-firmat di&a Mufeum Hrormn ,

fecundum quod Urfx fxtus carcus, &absq; pilis editur, led quo ad membrorum conformationem perfe&us,

non vero informis ut vulgo creditur, hoc enim obfcrvarunt,qui prxgnan-

tes Urlas diHccucrunt. Arbitratur Daltcampius fabula: caufam przbuillc

F f ortum

tDigitized by Google

TRACTATUS FUI. SECTIO I.iiS

ortum catulorum crafliflimis lecundinis involutorum,quas mater non-

nisi lambendo poteft revellere. Item a veritate alienum cenfet Voigtius

in Curiojitot bus Phyjicis, Urios mares hybernis mensibus fepeliri fuinno

quadraginta diebus, feminas integris mensibus quatuor,& tunepingue-

fcere. Excitatos vero fugere priores pedes cum murmure, mirifico illo

pedum fucco refici Si nutriri. Ulterius conccdir latebras hyeme quaerere

Urios, Sc Ibmno maxime indulgere, fed abftinere prorlus a cibo, Sc

lucco pedum fuftentari negat. Veritati conforme Flat na de IJonefta Vo-

luptate ,Tylkowskt S. J. Pbyf. Curioft Part. 10. his verbis exponit. Ur-

fus circa Februarium per aliquot hebdomadas fc ablcondit, ut id exper-

ti fumus in domeftico , Sc folinn pedes priores fugit, in quibus limt ca-

naliculi quidam, per quos ad victum humor ducitur crafius.Quare non-

dum maturus Urfus, in quo ardiores canaliculi, Sc liiccus modicus, eas

non expetit latebras. Caufa diuturni fomni ab eodem authorc, in Phyf.

Curi. Partef.

ad corpus mucco repletum devolvitur, quod quia hyemeclausis poris non perfpirat, totus in caput'excurrit halitus, Sc fenliis li-

gat. Ursi ubiq; mella Sc apes quierunt , non tantum ut faginent

ventrem, verum lenlu aliquorum , & vilui conlulanr, qui crebrius hebe-

tatur. In Litvania maximi Ursi x Paulo Veneto l. $. de Rebus Me-fcboviticis obfervati , 4 Gefnero in Quadrupedibus positi albi. Pelles

nigrar in pretio, volr cum digitis agpositz mensis funt in deliciis. Vi-

ennz videram, ait Vadianus tn Contment.tn Pomponium Melam, ursinam

pellem allatam ex Litvania , longitudinis cubitorum quinque , latitudi-

nis tantar, ut quodhbet vel bonis vinceret tergum. Hxc Carlari Maximi-liano, in Badensibus Thermis oblata, admirationi fuerat fummar. Idemnarrat Sc slldrovandus l. 1 . de Quadrupedibus Digitatis, citans Gefnerum

Ipe&atorem. Sigismundus 1 . Rex nofter loTenncm ad Niepotom.ee

inftiruens venationem , Urfum magnitudinis mirx, quem ex Litvania

cavea: ferrea: indulum adduxerat, emisit. Hic referente Starovolfcto in

Rebus prafati Regis , Paprocks tn Stemmatibus Polonorum , tum canumlatratu, tum hominum clamore excitatus poftquam fevirc carpit, fu-

pra centum magnitudinis ingentis canes fede laceravit, venatores Sc

aobilcs vulneravit nonnullos, Regiumq; mimum Stonczyk llatura pusil-

J

Digitized by Googf

Df Animalibus quadrupedibus feris. 117

Ium una cum equo deturbavit ad laplum. Quomodo capiantur, Ola-

us Magnus l. 18. Gefnerus tn Hijt. Animalium dcfcriplerunr. Apes ple-

ramq; in Rudia inter arbores cavas mellificant, Ursis ad rapinam mel-

lis advetis hunc in modum mortifera: parantur insidi*. Cum debiliffi-

mum habeant caput, lignea clava ferreis armata cufpidibus, fuper fora-

men evolantium apum ex altiori ramo fufpenditur. H rc quoniam adi-

tum intercludit fera: ad delicias flias, ab indignance cum impetu repelli-

tur, fed in ipfo conatu, dum periculum haud advertit, k redeuntis cla-

va: graviore illapfii caput obteritur , helluo in ipfo felicitatis vertibulo

eliditur, & morte fua guftum mellis exigui lugere cogitur. Idem omni-

no modica voluptate inelcatis accidit. Capitur Urfus & apposito

meile cum cremato, nam dum praedulci cfca ventrem avide replet, laten-

te potu inebriatur , ligatur oppreflus fbmno , catenae ferrea: traditur, aut

neci. Non rar6 & in cavea artificiose parata alveare positum dum Ipo-

liare meile conatur, deciduis foribus praecluditur belluae exitus. In Li-

tvania Ursi inclusi caveis, macerati fame, portionem cfca: accipiunt,

manfvefadi ad obeundas fundiones varias redduntur idonei. Ex rela-

tione AIdrovandi in Quadruped. Vtvipans , aliquando rotis aquas c pu-

teis haurientibus, aliquando plauftris junguntur, quandoq; quod fpeda-

tores majori admiratione poteft afficere, iidem eredi faccos & ligna ad

locum ferunt dertinatum. Svidrigel poft Vitoldum Litvanix Prin-

ceps alebat Urfam, quae quoties dies oriebatur, relido nemore veniens

domu pullabat fores,cibu iumebat reditura ad lylvas. Plura de manlvefa-

dis Ursis habet Olaus M. tn Htft. Gentium Septentri. A/drovandus tn

Quadrupedibus ,'ubi inter alia haec ponuntur. Nonnulli c plebe Ruffica,

Sc Litvanica cicurant Urfos , adhibent dulcem fiftularum Ionum(quo

gaudent plurimum)ut eos ad gellus ludicros & choreas afivefacianr,

ac ranquam acriore signo ad erigendos pedes inducant, finaliter ut k

chore* Ipedatoribus bipedali incellu merccdcm faltils expofeant, quxsi illiberalior fuerit vila, diredoris nutu murmurant, ac moto capite

nummum petunt augeri. Viderat in Silesia author Libri Syllogd

Phyjica Rer. Erud-t. addudos Urios ex Litvania, condocefados ita ut

non modo pullarent tympanum , fed etiam certis modis faltarent. Dcli-

Ffi nitores

ii» TRACTATUS VIII. SECTIO I.

nitores, dudoresq; belluamm idarum gratum fpe&aculum praebent e»

tiam in Imperio, Italia , Gallia, Lusitania &c. A robudiflimis ra-

dicis Litvanix , fxpius in fylvis Urfus ad ludam provocatur gedu Sc

voce, in certamine, lancea occultata immergitur vilceribus, pedes afcio-

la prxeiduntur. Circumventus a turba hominum , interdum arripit ti-

num , Sc bipedali incedit utens , objcdu humani corporis fe tuetur con-

tra explosiones bombardarum, & tela miflilia. Contigiflc id in Polesia»

circa an. 1704. retulit mihi fpedator c Nobilitate Volhinensi. Mi-nores Ursi appellantur Mellivori feu Mellarii, nobis Bartmcj, Bartnicx,.-

ktwie , ut plurimum rufi, agiles, alvearium in arboribus positorum

ftrenui exfpoliatores. Oblervavit Wtllughby citatus 4 Rai 0 in Syno-

pfi Methodica Animal. Quadrup. renum druduram singularem in Urio,

membrana enim peculiari veluti facculo erant inclusi, in quinquaginta

fex parvos renes li fe invicem feparati, fuisq; singuli membranis cindi.

Hzc renutorum mada feu congeries racemum uvarum , aut potius pi-

neum conum referebat. Indudi Ipcdaculo simili venatores nodri ade-

runt, quolibet anno renem unum Urio accrefccre, aetatem indicare. Nu-meravit quidam in Roxolania renutos centum & quadraginta in uno*

alter centum fexaginta in fecundo , tertius centum Icptuaginta , & pro-

pe faecula duo attigide belluam arbitrabatur. Pinguedo Ursi mede-

tur doloribus arthriticis, paronidibus; ulcera crurum, & tibiarum fanar.

In Finlandia rudici fel exsiccatum indar Panace* exhibent, fudorcq;

fuperveniente plurimos xgros fanitati redituunt.

XXII. URUS, Bos lylvaticus, Gcrm. Aver-Ochs , nobis Tur ,

Crfnero ex vocabulo nodro Thurus, ed c numero boum lylvcdrium,

exterum quis revera sit, nisi diligenter advertas, ait Aldrovandus, diffi-

cillime ab authoribus,qui de eo icripscre difees. Pleriqj Urum cum Bi-

fonte,velcum Bonafo , vel Bubalo, aliisq; animalibus confundunt.

Qux 4 Cromero Polem* l. 1 de Bifonte tradita, Uro funr ex parte ap-

plicanda judicio Mafccovii infra adducendi. Sunt autem hxc. Fera c-

quum cum felforc correptum in fublimc cornibus jadat , evertit arbo-

res mediocris craditudinis. Lingux contadus vitatur, quia exerta lon-

gius hominem attrahit ad fc , si vel extremam vedis ejus oram contin-

g«

Digitized by Google

/ De Animalibus quadrupedibus ferit, 119

gar, eft enim fcabra Sec. Ejusdem Uri deferiptiones varix a variis datae

huc adducuntur. Uros fbla Mafovia Litvanix contermina haber,

qui fune vere boves fylveftres , nec a domefticis bobus diftantes , nisi

quod omnes nigri, & du£him quendam inftar linex ex albo mixtum,

dorfum contineat. Mifccntur vaccis domefticis, fcd non sine nota, namin armentum poftea perinde arq; infames k exteris Uris non admittun-

tur. Liber Baro in Utrberflein mComment. Rerum Mofchovit. Surius Car-

thusianus m Comme/: t. Rer. m Orbe Geflarum. Thuri feu Thuronesbobus domefticis muito majores, pilis vcftiti elegantioribus , degunt in

Sylvx Hercynix parte, a Varfavia quinque millianbus prope Sochaczo-

viam, 6c Rofzkam. Hyeme frondes virgultorum, & arborum depafcun-

tur in fylvis, in quibus ingentis magnitudinis quercus nonnullx dicun-

tur orgyias quinque excedere in circuitu. Datur etiam fenum,quod x-

ftatis tempore ruftici pro eis comparaverant. Hcminem non timctThu*rus, nec obviantem fugit, de via vix parum cedit. Laceflitus excandc-

fcit vehementer, quod si is, qui provocaverat, fc in terram proftrave-

lit, nihil incommodi accipit. Venatores intercepto Thuto cor eximunt,

quo dillc&o per medium, ofiiculum exhibens crucis formam reperiunr,

prxgnantibus, ac in partu graviter laborantibus proficuum. Audivi, Si-

gismundum Regtm aliquoties Imperatori Carolo V. carnes Thuri fali-

tas, magni muneris loco misifle. Pellis poftquam purgata fuerit in cin-

gulos femditur, quibus prxgnantes cin&x miram facilitatem pariendi

fentiunt. Gefntrus in Hifi. Anima/. Quadrup. fub tit. De Thuro feu Thu-

rone Mafovittco. Hoc nomine, quod promoveant cinguli panum,Regina Polonix Bona addu&o fuperius Libero Baroni in Herberftem

duos dederat dono, c quibus unus Scrmif. Rcmancrum Reginx ubi

eft datus, clementi accepit animo.. Nihil qnoq; tam expetitum ve-

natoribus, tcllimonio bwiectcii in Topograpbta Mafovia, quam me-dia villis intona pars frontis

(Turzjf wicher

)pralerrim li adhuc fpi-

ranti Uro exlcindatur, geftata enim a gravidis caruncula refillit aborri-

bus, facilem partum procurat. Hactenus foli Mafovix adferipti

Uri n Libero Barone , cr Gefnero, quibus adftipulatur Cromerus apud

Wpskitkjos cos conftitucns, Aldwandus de Quadruped. I. 1 . inter Ofzje-

Ffj xJu

Dicjitized by Google

5jo TRACTATUS VIII. SECTIO I.

x.ke CrGanvolin. Coraflix Stella in Antiquitatibus eosdem Uros attribufr,

Hennenbergerus in Chronicis narrat Joannem Sigifmundum Marchionemin Borufiia, an. 1595. quacuor globis ex iclopeto midis occidille Urumimmanis magnitudinis. Spatium inter anteriorem pedem, Sc tergum, tres

cum dimidia, inter radices cornuum,& caudam quinque ulnas, & quar-

tam partem lextar , longum extiterat. Pondus dederat fera undeviginti

centenarios, Sc libras quinque Norimbergenlcs. j£rate hac, in Prus-

sia(quxolim Ducalis di<fta)Uri per arftatem fudentantur gramine ad

Lacum Curonenfcm , hyeme, magna copia feni vehitur ad horreum

,

haud procul a pago Gertlancken fitum, ab omni parte (ylva circumda-

tum, ad quod capiendum magno agmine, fine ulla ferocitare veniunr,

raro occiduntur juxra Mafecovtum in Diflertatione bina de Uro , Regio-

monti an. 1705. ed ta,ex qua, vera atq; cxadlu deferiptio Uri huc trans-

fertur. Urus (latura magnos boves Podolicos (uperat , ingenci robore

xrq; ftupendo pratditus, quod apparet ex commifiione illius cum Ur(b,

in qua hic ab illo indar pila: elevatur in altum. Cornua ut plurimiim

non magna, nigra, (effio duorum hominum intra ea, re&ius ad ingens

fere robur referrur, quam ad infignem amplitudinem. Oculi, fi irritetur,

velut ignis radiant feritatis causa & exardefeentix. Lingua hifpida & a*

fperrima, barba in aliis longior, brevior in aliis, ficuti Sc villofitas to-

ta major ac afperior, aut- minus afpcra. Pili circa totum caput brevio-

res , in armo , nec non fitpra gibbum protensiores , collum vero Sc pe-

plus majori villofitate gaudet, quae ad pedes usq; protenditur. Pauci bar-

ba dedituri, ei autem quipotiuntur, ab ip(o ortu datim excrefcit. Frons

Eilis crifnis tegitur, gratiflimam fragrantiam , five mofchum redolenti-

us. Pellis firma & craffa ad digitos duos in mare , caro dulcis Sc fapi-

da. Nulli fere, aut animali manfvcto insidiatur, at veto ubi (entit ani-

mal aliquod accedere propius, repellit vehementer calcitrando, corni-

busq; efferendo in altum. Refertur a venatoribus, rubro vcllimcnto in-

dutum hominem ferre Urum non polle, led infidere ei maxima feroci-

tate. Horrida nemora, obfcuras latebras minime amat, maxima illt vo-

luptas cd verfari in montibus. Auditur non mugitum edere, fed aliquod

murmur, quod protenditur breviter, Sc filis grunnitui ailinnlatur, neq;

Digitized by Google

/

De An :ma!ibus quadruped-bus feris. ' aji

procul percipitur. A crabronibus maxime infeftatur, qifi pilos devorant" ad calvitiem. Modus capiendi lioc animal diverfus cft ab antiquo.In ex-

trudo horreo allicitur fxno, fublata janua delabitur facile, prohibetur

exitus, transportatur in caveam. Furtive capientes, arborem a fuperiori

parte, terram verfns fledunt, affixo laqueo ac fub fzno recondito, dumergo accedit fera famelica, & per laqueum caput extendit ad fznum,tadu lcvifflmo decurvata arbor refilit in fublime, przdam conftringit.

Eit obfervatio,vaccas prz bobus ampliores cflc & ferociores.Hx Ti quan-

do vitulum edunt, dcprchcnfa cft tanta ferocia, quanta in Urfb, ac Leo-

ne efle non poteft. Metus ad rabiem ftimulat bclluarh, ne chariffima

proles fibi eripiatur. Hzc ex Mafecevie fpedatore Urorum feptuaginta,

fic tandem concludente: de Uro retulimus ex authoribus, majori par-

te accepta k venatoribus, viris curam ejus habentibus, deniq; ex pro-

pria obfervatione.

XXI II. VULPES, Germ. Fuchs, nobis Lis, Lifz.ka , aftutum

animal & folitarium. Cum ferpentibus adeo familiariter traditur vivere,

ut in iisdem degat cavernis, parturiens ita recedit, ut raro capiatur. Ce-rebrum Vulpis infantibus fzpe oblatum facit ut cpilepfia non corripian-

tur, pulmo ccmbuftus valet contra vitia pulmonum , & anguftiam pe-

doris, jecur hepaticis, fplcneticis, pinguedo convulfiombus, contradu-

ris, tremoribus, lenffi Schrbderi confert. In fylvis totius Regni rufarum

Vulpium duo funt genera, unum quod guttur album, fecundum, quod

nigrefeens ac vcluti carbonii pulvere conipcrfum gerit. Podolienfes, Vol-

hinenlcs , Ukrainenfes przftantes : nigrx , & albx quod in Litvania

reperiantur, Thunnus fiferiarum l. 58. tradir. Ibidem capiuntur inter-

dum Crucigerx, Krzjiakt, in quibus linea una nigra fecundum longitu-

dinem a capite ad caudam per dorfum trahitur, altera transverfa ejus-

dem coloris per armos ad pedes anteriores currit. Ante aliquot annos

prope Svlec oppidum vicinum Bidgoftix, Vulpes alba una trajeda cft

plumbea glande, altera ad Jancwiec arcem Viftulx proximam.

XXIV. VIVARIA, Zwitrzjjhce

,

olim numerofiffima obleda-

tioni atq; utilitati Procerum, Nobilium infervitbant, xtate noftra, I10-

ftrlrtatis crcbrx injuriis vaftata, diruta, longius requirunt tempus ut im-

pleantur

Digitized by Google

I)% TRACTATUS Vlll. SECTIO IT.

pleantur ferarum gregibus. Ad Crepicios , tefte Starovolfdt in Aa-lema

,

Cervi mille fcxcenti numerati in uno vivario, prxrcr animalia plu-

rima alia. Prope Biatam in M. D. Litvaniar, alit* plusquam fexcen-

t* Dam*, Germ. Damhirsche, nobis Damele: Urfi caveis. Apri, La-

pi, Lepores, feparatis continebantur fepimentis. Alibi varii generis fe*

tx, una cum f*tu lingulis annis accrefccnte, etiam nunc concluduntur ad

Augmentum opfoniorum.

S E C T I O ir.

DeANIMALIBUS SUBTERRANEIS.

L*~|

'Riplex genus agnolcit Agricola Animantium Subterraneorum.

Primum eorum,qux noctu , vel interdiu lubeunt terr* caver*

nas, arq; in eis delitcfcunt & dormiunt. Secundum illorum, quae

cerro anni tempore abdunt fe in abftrufiflimas fpccus, in quibus gravi

prella fopore , aliquot infumum incnfes. Tertium talium, qu* perpe-

tuo latitant intra telluris abdita.

II. CRlCETUS Gefnero , Ardtomys aliis, Germ. Hamêr, nobis

Skrz.rcz.ek , Chcmtk , ex deferiptione Agricola in Lilrro de Animant.

Subterra. animal iracundum Sc mordax adeo, ut Ii eques eum incauti

perfequatur, profilire lolcat, os equi impetere, Sc Ii prehenderit, mordi-

cus tenere. Major cft Mufteli domcftici, pedes admodum breves, pilis

in dorfo color cft fere leporis, in ventre niger, in lateribus rutilus, fcd

utrumq; latus maculis albis diftinguitur. Pili fic inhxrent cuti , ut ex ea

difticultcr evelli pollint, ac cutis quidem facilius a carne avellitur,quampili ex cute radicitus extrahantur. Agri vaftator multa frumenti grana

in fpecilm congerit, in utroq; enim faucium latere longas crumenas

feu folliculos accommodatos transportationi frumentorum gerit. Addidit

Fabricius in Eptfl. ad Gepmum,quod mas & fxmina unum antrum

fmiul inhabitent , edito fxtu relinquant priftinum, Si. novum fodiant

domici-

Digitized by Googl

De Animalibus Subterraneis. a 33

domicilium. . Sonum latratui fimilera edit, ideoq; & Canis terreftris

eft appellatus. Incedit quandoq; bipes, pedibus pro manibus utitur, tota

hyeme latet in foveis. In qua parte Regni noftri verfatur, innuit Cro-

merus Potonia /. r. Suut in Podolia vulgo Crzecici, Sciurorum, vel Cu-niculorum magnitudine , in cavernis degentes , varias & maculofas ha*

bentes pelles, qua; ad veftitum , feminarum pallia expetuntur. Prx-

ter Podoliam, tenet Cricecos Ukraina, Minor Polonia circa oppidumStupia

,pagum Grzjtgorzjswice Crc.

III. HERINACEUS Plinio , Hericius, Hcrix Sipontino, Echinus

terreftris Budao, Gcrm. Igel, uobis Jci, animal aculeis horridum, Sc

qukm primum latratura canum, ferarum odorem, venatorum adven-

tum prxfentit, m orbem fc colligens, roftro, pedibus intro repolitis,

ita ut globi aculeati; nec non mortui fpeciem referat. In cavis arborum,

& cavernis occultatur, no&u sibilare,prodire foler alimenta quxsiturus.

Vefcitur etiam pyris, & pomis, quae (pinis (uis infigit reponenda in

domicilio. Calcinatus fc pulverifatus Herinaceus hydropicis pro-

deft , arvina plebi in ufu medico , deco&um Bartholinus tn Afris Me-dicis uriliffimum & probatiffiomin ede affirmat in hydrope, fcu aquosi

humoris ftagnatione.

IV. MELIS live Taxo, Taxus, TalTus, BlereHus, Gerra Dachs ,

nobis ‘Jaz.wiec , Borfuk, animal afperum, mordax, pinguiflimum, ma-gnitudme vulpis, aut canis mediocris, dentibus acutis, dorlo latiore,

pilis duris,grifeis, fuperne ad nigredinem vergentibus, inferne candi-

cantibus, cruribus brevibus. E cuniculis prodit, vagaturq; clamitans no-

&u per (ylvas & campos , hyeme tota occultatur. Pelle detra&a bom-bardx teguntur in itinere

, ne perfufe imbribus rubiginem contrahant,

pyrius pulvis reddatur humidior. Incineratus Taxo exhibetur feliciter

pulmoniacis, Sc fanguinem exfereanribus. Adeps Officinarum eft, cu-

ratq; renum, articulorum dolores, fra£kura$ , contracturas, artuum im-

becillitates.

V. MUS ALPINUS Plist ;o, Mus montanus aliis, Gallis Marmo-ta/re, Italis Marmonta>ia, Germanis MwrmeUThier, nobis Bobak, Swifz.cn,

Fele cft corpulentior, fcd brevior cruribus, colore ut plurimum rufo, o-

Gg ' culis

Digitized by Google

»34 TRACTATUS VIII. SECTIO II.

culis magnis 8c prominentibus, auriculis quafi decurtatis. Pedibus po-

Acrioribus non lccus ac Urfus uti (olet, ac interdum ingredi bipes. Dor-

fum prarpingue habet, macras exteras corporis partes. Si quando hi inu-

res inter fe colludunt, ut catelli clamorem excitant: quum irascuntur,

vel terr.pcAatis mutationem denuntiant , vocem fiftulx acutx , & aures

lxdcnti limilcm edunt. Frudibus, radicibus, herbis vclcuntur, cupide

vero lade, butyro, calco prioribus pedibus ori admoto. Per hyememjn cavernis, quas libi fodiunt dclitc(cunt,mulrumq, dormiunt,fxno,Ara«

mine , farmuiris cubili Arato , ut mollius & calidius cubcnt. Cicurati

redduntur homini familiares, canes oderunt, eosqj fxpe graviter mor-

dent. In planitie non admodum veloces, nam homo eos currendo alle-

qui poreft. Cruribus & digitis funt robuAilIimi , celeriterq, fodiunt ter-

ram. Rasus in Sj/>:npfi Jlfethodna Animalium Quadrupedum. MuresAlpini cum prioribus dentibus longis & acutis, digitis pedum urfinis

similibus, in una caverna plcrumq; feptem aut novem, aut undecim,

vel tredecim mAar Herinaceorum convoluti d;litefcunt. Mira vero eis

folcrtia ad lxnum,ac reliqua congerenda. Unus humi Aratus, eredis pe-

dibus omnibus, jacet in Jorfo, in quem tanqua in plauArum quoddam,

exteri ea, qux congregarunt conjiciunt, & lic onuAum, caudi mordi-

cus apprehensa, in fpecum trahunt, & quasi invehunt; ex quo venit,

ut per id tempus detrito dorfo tlle videatur. Itaq; poAquam cubilia in

fpccu Araverint, aditum atq; os ejus iarmentis & terra obAruunt, ob-

turant, ut turi a ventorum vi, imbribus, frigore efle-poflint. Tam au-

tem graviter dormiunt, ut cffolli & extradi non excitentur, antequam

in (ole positi, vel ad ignem locati non concaluerint. Multum dormiunt,

at dum vigilant, femper aliquid agunt, irritati acriter mordent. Cinnc caverna egrediuntur ad paAum, ex eis remanet unus ad illius aditum,

quam poteA diligentiflimc prolpiciens, voce acutx fiAulx simili convo-

cans alios ad cavernam , si hominem , armentum, vel feram viderit.

Agricola de Animantibus Sui terra. Gcfnerus m Quadruped bus. Egode iisdem Muribus accepi fequentia. Aliunde advenientem tanquamexploratorem fub diligenti tenent cuAodia, affligunt fame, ad obicquia

cogunt tanquam mancipium. Pratum enim dentibus fccarc debet , &refupina-

Digitized by Googl

\

De AnimaUbus Subterraneis. 2$ y

rcfiipinatus(di<do modo

) congedum firnum recipere. Etiam fervati

intra penates, latebras, recedas hyemc quaerunt, Sc in eis interdum de-

gunt. Vere, sedare, longiore fomno opprimuntur, expergefudh vinum,

mullum , crematum, cerevisiam avide bibunt, &«inebriantur. Edocen-

tur facile varia ludicra ad (pedantium jucunditatem. Pod Alpes, in Car-

patiis montibus vallem Su>tfc.czja vocitatam, ad fundum Regni noftri

fpe&antem incolunt numerosi. Ukrainenfc, Podolicnfe lbluin dat

receptacula. Pinguedo recens prxdans anodynum ed in nephritide, do-

loribus articulorum. Contra&i emolliuntur ac relolvuntur nervi, advoca-

tur fomnus , si pedum plantx ei inundhe fuerint.

VI. MUS NORICUS Agricola , CitcUus Schwenckfeldio , Ger-

manis Ziefel , Bohemis Sifel , nobis Snfet, Criceto minor, indar Mude-lse domedicx longus ac tenuis, auribus carens, dentes murium denti-

bus fimiles ferens. Ex relatione Gefneri in ffifl. Animal. Q adrp. nun-

quam cicuratur, illudq-, jnfigne habet,quod cum lit bucculis breviter

protuberantibus , tamen eas vix credibili numero tritici infarciat, ceu

folles quofpiam; atq; ita in cuniculos fuos commeatum congerat

,pro

hyemc fccutura. Pelles Citellorum fufeis Sc mollibus pilis vedirse capi-

ti humano profunt extrahendo humores noxios, eaedem olim in Silelia

ornabant pallia feminarum. Terra Volhiniar, Podoliac, dat receptacula

his animantibus, ubi non prius moventur fedibus, quam abunde aqua

affufa fuerit.

VII. MUSTELA ALBA, Tumebio Hermelinus, vulgo Armelli-

nus, Germ. Hermeltn, Ita!. Armelmo , Gall. Hrmine, nobis Gronojlaj y

animal toro corpore candidum, extremitate unica cauda: nigerrimum.

In terra Lukoviensi Palatinards Lublinensis Mudelx alba: numerol*

cuniculos incolunt, prodeuntes ad padum capiuntur in agris, dum adi-

tus ad receptacula obturatur. Frequentes in urraq; Polelia, rariores in

Minori Polonia, Pruffia &c. MUSTELA ALBA VULGARIS,Laska, LastczJct, mole Sciurum xquar, intra fepta domedica, horrea,

dabula maner. MUSTELA fuperne rubefeentis moderate coloris,

ventre candicante, verfatur inter horrea & granaria, gallinarum ablbr-

bu ova. MUSTELA SYLVESTR1S, ldtis, Sipontino Furunculus,

G g z Ifidoro

Qigitized by Google

TRjtCTJTUS VIII. SECTIO II,t)6

IJidoro Furo , Gefnero Viverra La.ki, Latici letna, major domeftici,

in fylvis, agris, ac vepnbus degit, Caro cum vino fumpta juvat epilepti-

cos , adversus venena ferpentum utilis. MUSTELA alba tota, ex-

cepta cauda nigricante» & auribus ejusdem coloris , dorfo item lmca fa-

fca notato, occurrit (apius in Litvana Polefia &c.

VIII. PUTORIUS Gefnero, Marres domcftica Alatthiolo, nobis

Tchorz.„ animal putore inferum, pellem nigram eamq; mollibus vefh-

tam pilis dans pyloparis. De cuniculis no&u prodit ad paftum , colum-

barum, gallinarum maximus hofhs,quas ubi invenerit, fuffocat plurimas,

imo omnes, avulsisq; capitibus notabilem partem efex fibl paratx

infert receptaculis , fi a nemine impediatur.

IX. • TALPA , Gcrm. Maul • IVurff, nobis Arer, coloris nigri,au-

ditis acutiffimi, roftri fuilli, quo fodiens agros, hortos, prau &c. efFor-

mar grumos. Hoc peculiare prx exteris animantibus habet, quod non-nifr lub terra vivere ac fuperftcs efle pollir. Quidquid veteres,& non-

nulli rccentiorcs dicant, inquit Ratus tn Synopft jlmmaL Ouadrup. oculi

non defunc Talpis, qui non membrani funt te&i, fcd in cute .habent

Tua foramina, atq; cuivis fc inquirenti, facile confpiciendos prxbcnt,ve-

luti pun&a nigra, feminis milii magnitudine, nervo affixa. Latirant inter

pilos , ut fi preflius eos intueri velimus,pilos difflare cfl necefle. Ci-

nis Talpx combuflx, in rudi olla bene figillata, epilcpfiam curat, idemillitus cum albumine ovi vel meile, ftrumas, ac fiflula* tollit, fumptus

cum vino, aut ccrevifia arthritidi vagx adfert medelam. In pagoBankau, aliquot milliaribus diftante ab Urbe Gcdano, mulier Krugers

xftatc media fomno fe fupina commifit, quo opprefla, vifa fibi eft, ali-

quid per os apertum cxccpiflc , expergefa&a dolores fensit ventriculi

,

qui in lancinationes excreverunt. Tandem ciim pateretur vellicationes,

deliquia per annos quindecim, poft naufeam, fubortus cfl enormis

vomitus, cum quo Talpam vivam, obefam, digitos odo transverfos

longitudine xquanrem rejecit,qux apprehenfa per horas aliquot fuper-

vixit, mulier doloribus fradta, forte nec commode tra&ata, poft viginti

quatuor horas mortem oppetiit. Ephemerides PhjJtco - Medica Germa-

nica edita Vrotislavia an. 1678.

SECTIO

Digitized by GoogI

»37- - *** )(){ ***SECTIO III.

DeANIMALIBUS DOMESTICIS.

I.TÔlonia abundat armentis adeo, ut Saxonia, mulrxqj gentes Ger-

manicx Polonicis vi&itenr bobus. Varii generis videre eft anima-

lia, magnamq; pecudum, ferarum copiani. Mercator in Germania

Tabulis Geographicis, Bertius in Tab. Geogra. Contraftis, Maginus in Geo-

graphia. Polonix regio pulcherrima, carnibus, & aliarum rerumncceflariis abundans. Conrarenus Venetus in Itinerario in Persiam. Qua-drupedum domcfticorum Ii quis cft defc&us in Silcfia , liberali manuPolonia vicina foppeditat. Henelius in Silefsographia. Abundat Rus-»ra equi», bobus, ovium gregibus, & pellibus pretiofiflimis, hujus

Metropolis vocatur Leopolis. Ortelius m Theatro Orbis Terrarum. Po-

dolici boves , & equi in longe diilitis regionibus divenditi , regionis fe-

licem ubertatem tcftantur. Cellarius in Defcript. Regni Polonia. U-kraina la&e, tc meile fjucns terra. Gudkanut in Chorographia.

II. BOVES, Wofy, memorantur farpius a feriptoribus huc adducen-

dis. Polonia bobus, Marchiar , Silcfiar, Saxonix profpicir. Becmanus

en Hiff. Orbis Geographica. Brcga Urbs Silefix gaudet mercatu boa-

rio celebri, nam ingens boum numerus c Polonia venum huc mittitur.

Decem, aut duodecim millia lftorum pecorum, ordinarius eft ibi nume-rus. Htnelitts in Silefiographia Renovata. In Germania ingens boumPolonicorum copia fingulis annis confumitur. Pufendorfus in Introduft.

ad Hift. Regnorum. Extra Regnum quolibet anno o&oginta millia

boum Poloni mittere (bliti. Beckenmeyrn in Curiefo Antiquario. Car-

nium,& butyri in Polonia copia ingens.Fournier tn Geographia. Tantaeft in Polonia copia camis recentis, & quidem volatilium, ac aflarx bu-

bulx,quantam in nulla natione alia obfervabis. Sinapius Ungarus in

Opufculo Medico , UautevtUe in Relat. Htftonca Polonia. Jarosla-

ienses nundinz folebant amplius, quam quadraginta millia boum ve*

G g 3 nalium

Digitized by Google

tractatus rm. sectio iit.'ajS

nalium habere. Starovolfeius in Polonia. Moris cft in Rudia, fepten-

nio quovis, decimam panem a fubditis omnis jumenti, pccorisq; exigere.

Et compertum habeo, quendam decem millia boum exdccimalle , fed

cum nimis longa haec expe&atio proventis videretur, illum ita divilis-

se bona, ut in (ingulos annos plus mille acciperet. Plures aurem funt,

qui fi eadem placeret ratio, non quidem numero tanto, fed tamen quot-

annis quingentos , fexcentos boves Se amplius habere pollent. Opaleh

-

tki in Dcfenfa Polonta centra Rarclaium. Tributum boarium leu

cenfus a pecuariis exigi lolitus Romano more, nobis Powotewfzjctj-

zjta , etiam nunc in Podolia, Se Roxolania, Magnatum, Nobilium au-

get armenta. Cxtcras Regni Provincias Podolia, ac LJkraina fupe-

rat pecorum multitudine, nam numcrolbs greges etiam colonis ibi da-

tum cft pollidere , in amplis, laetis,pinguibus, fragrantibus pratis enu-

tritos ad insignem proceritatem , e quibus par grandium boum,patria

voce, Czjtbanow para, decem aut duodecim nummis Leoninis, xquiva-

lcntibus Imperialibus Prudicis, commutabatur. Hi boves du&i Gcdanum&c. notabilius acquirunt pretium, quia singuli a Taleris Prudicis quin-

decim incipiendo, ad triginta Se lex alcendunt, faginati optime quadra-

ginta, vel quinquaginta Taleros adferunt venditori. Caro optima, liic-

culenta, faporis prxftantia nulli fecunda. Boum Se Vitulorum de-

piles pelles rubeo colore tin&x ex Ukraina, Litvania vehuntur in Sile—

siam. Multus ejusmodi pellium ufus apud opifices faccorum,pulvino-

rum, ephippiorum, frenorum, fubjugiorum, rhedarum, curruum elcgan-

tiorum. Kovcli in Volhinia pelles bovinx prioribus similes, item hxdo-

rum , caprarum , flavo vel rubro infulcatx colore diftrahuntuif a mer-

catoribus. Mohilovix Polonici calcei Imperialibus groflis tribus, noftris

oclodecim emebantur. Singulare cft Podolix, Se. Ukrainx, quodgreges pecori m tantum per Decembrem, Se Januarium medium, diu

po&uq; lub dio pofiti pabulum domi large accipiant, reliquo decurfu

hyemis, campos obambulent conte&os nive, qua amota ungulis, aut

si profundior fuerit excufla a palloribus, gramina carpunt.

III. PRUSSIA frequens habitatoribus; pafcuis, pecoribus dives.

Gemma Phryjins in Orbis Dtvijione. Prulfu inxftiinabili copia omni-

* .geni

\

Digitized by Google

De Annalibus Domejiicis. lff

geni pecoris, venationibus, piscationibus prxdita. Guagninus Rerum Pai

lo. Tomo i. Viget insigne ftudium pecuarix rei in Zulava Gedanenst,

Marixburgcnsi, Elbingcnsi, Graudentina, Torunensi; la&aria opera

ccpiosiffim.a. Gcdani an. 1 563. propositus bos librarum n-jx. in

prxmium jaculatoribus. Ibidem bovis maftati fevum triginta librarum

pondus xquavit iepties, caro vendita ducentis marcis, pellis triginta flo-

renis Prufiicis. Curicken in Defaript. Eh(lorica Cedant. Bovem no-

vennem, quinque ulnas longum, donandum Hcnrico Valesio Regi Polo-

nix Dantiscani aluere ante prxfepe, hic ubi fuerat carius, libras ter nul-

le attigit pondere. Ncandor tn Succinfla Explicat. Orbis Terra Partium.

Superiore Sarculo, bos mole, pinguedine praftans, bis mille libras fu-

peralle vifus in xquihbrio.Sxpius (in didla Urbe) vituli exHollandia na-

vibus vc£ti ita laute aluntur, ut dum excrcfcunt in boves grandes atq;

pinguiflimos, quingentorum florenorum inveniant pretium. Ibidem la-

niones hofpiti magno obtulerant vitulum lacie fblo nutritum , Imperia-

libus quinquaginta xftimatum. Alii vituli in Pruffia interdum duode.

cim, imo quindecim Imperialium pretium obtinent. A coriariis elabora-

ta coria mittuntur Gcdano &c. in Pomcraniam, Marchiam Brandcbur-

gicam , Silesiam , Saxoniam , Germaniam.

IV. MAJOR, & MINOR POLONIA armentofa, LITVA-NIA boves minores Podolicis nutrit, caro bubula & vitulina emitur

ibi xre exiguo. Bos in eodem Magno Ducatu,& in Roxolania, Prus-

sicis florems dccc.noftris viginti farpe vendibilis: Bos laflaria simul cumvitulo aureum nummum venditori non fernpcr adfert: vitulus in Pro-

vinciis pluribus uno floreno PruIIico, aut uno atq; dimidio compara*

tur. Vaccx ibidem plurimx lac non prxbent nisi prxlcnte prole, quxdum ma&atur, aut emoritur, pellis detra&a impletur ftraminc, simu-

lacrum falc confperfum ad {pedandum atq; lambendum illis proponitur.

Ordinarie Vitulx prolem unam, raib geminam cdui t, contigit tamen

in Caflubix villa Zabzeuo, ut terni viculi ex uno partu produent.BU-BALI , Fauoljfy inter armenta aluntur apud nos rarius, propter copi-

am boum, atq; equorum. Caro quoq; iliorum eft faporis exigui.

V. CAPRI, & CAPRAE, KoxJy,] Koiy, simul cum Ovibus

pafcua

Digitized by Google

*4° TRACTATOS V111. SECTIO III.

pifcua intrant. Grandiores Capri firplus equorum greges ubi /eenti* fu-

erint, nec in ftabulis Te divellunt ab illorum confortio; pueros (e ina-

dentes vehunt, infrenati trahunt curricula. In Prulba, parte majori si-

ne comibus, item in Ukraina , ex qua unus Gedani potator cerevisix

ad ebrietatem, venditus odio Imperialibus.Caper Ridzinx in Palat. Pofn.

mulgebarur, alter in prxdio Prady vicino Bidgoftix, & in pago Plon-

kowko lac dabat ad placitum experiri volentium. Similem raritatem qui-

dam fe vidiffc tcftatur in Amboino Infula ludiarum, in qua Caper ube-

re unico alebat hxdulos. Vidi Cracovix, an. i6ao. inquit Cnapius

S. y. in Thefauro, lapidem simillimum Bezoar repertum in ventriculo

Hirci , ovo galliux parem, fed levem & friabilem, ac incertum qua vir-

tute prxditum. CUNICULI, Krohki, lepori similes, fub terra effos-

sa latentes, admodum freundi. Exufti toti, cura cofto Si folio illiti me-dentur faucium inflammationi : axungia articulos , nervos induratos e-

raollit.

VI. EQUI , Kovie, -quales & quam frequentes in Regno noftro,

colligitur ex fcquentibus. Polonorum equi mediocres funt fed agiles, Sc

Germanicis longe animosiores. Belli Dijfrtat. Polit. Tomo i. Oldenbur-

ger. in Theatro R.rumpuklicorum. Laudantur equi Polonici non tama forma, quam a curfu, Sc conflanti robore. Scherer S. y. in Geogra-

phia Politxa. Vittenbergius Svecorum Dudtor in Poloniam, dixit

ad fuos milites, deufatis ordinibus Polonos excipite, nam fparfbs cer-

tiflimum exitium maner, nec ullus in fuga falurem quxrat, ob velocis-

simos equos Pologicos. De Pufendorf in Rebus a Carolo Guflavo Rege

Svecta geflis. Eadem celeritas -i dt lâl tn Geographia equis no (Iris ad-

fcribitur, Equorum pernicium greges propemodum infinitos alit

totum Polonix Regnum. Hi pernicitate Sc elegaurii Hifpauicis, Thra-

cicis vix cedunt, robore autem longe excedunt. Crafsimus Potonia l. i.

Partim propter pernicitatem, laboris,incommodorumq; tolerantiam, par-

tim propter molliorem inceflum.a remotioribus etiam populis experun-

tur. Crom-rus Poloma l. i. In Jaroslaviensibtis nundinis viginri mil-

lia equorum erant venalia. Starovolfcius in Poloma. Equorum bel-

licorum nullibi major uuincrus, quam in Ruilia. Kochowski Amtal. Pol.

. Climaci.

\

Digitized by Google

14 *

\

De Animalibus Domefiicit.

Climafl. l. Oppidum Jaftrow Palatinatus Pofnanienfis, die S.Mi-chaeli Archangelo dedicata, lecundum veterem (lylum, mille unum, &alrerum pullorum equinorum numerat, ex Territoriis Majoris Polonix,

Zulavis Pruflix, dudlorum ad nundinas. In Samogitia equi minuti

quidem , fcd generofiflimi. Hrtetius in Parallelis Geographia. Eos

fic aflvcfaciunt Samogitx, ut maximi fint laboris, & ultra fidem. Goto •

fredns in Arehont. Cofmica, Foumier in Geographia. Parvi, ita ta*

mcn duri, ut ad labores & itinera ferrei plane habeantur, quibus in la-

borum tolerantia nullo modo funt comparandi Danorum equi, vel Fri-

siorum. Pratorius in Marte Gothico. Uno parvulo equo fcd robu-

fto Samogitarum , an. 1554. fiorcnis duobus Viluae in Litvania empto,

jun&oq; trahse ve&us fum celeri curfii ufq; Cracoviam, confeci centum

viginti Germanica milliaria. Lafftcius de Diis Samogitarum. Defcriptus

pumilo equus , nobis Zmudiinek ,jubi attonsa notabilis redditur

,pe-

cunia parvi ad magnos labores, etiam hac artate acquiritur. Podoli-

ci, & Ukrainenscs equi propter robur fingulare, tolerantiam incom-

modorum magnam, exterasq; qualitates, «(limationem meruere & pre-

tium. Licet equorum nulla feracior terra , tamen tanto eorum (lu-

dio gens Polona tenetur, ut b Thracia , Italia addu&i, ac magno pretio

comparati multi (pedlentur. Gratianus * Burgo S. Sepulchri in FitaCom-

mendoni Cardinalis. Singularia quxdam de equis narranda veniunt.

In Palatinam Cracoviensi mons Kontufua ab eventu raro nomen affum-

plir. Pnbislaus milcS de Familia Srzcniavitarum equum cuidam Satrapx

Hungarorum vendiderat ante triennium, hic fecum ducens numero-

(um equorum gregem ex Hungaria no&ibus tantum , ne furtivum abi-

tum proderet dies, venit & pedis ungula portam heri quondam fui cumhinnitu pulfavit tamdiu,quamdiu hofpiti non aperiretur. Admifius ira q;

cum equarum comitatu, atq; pullorum fubjugalium, locupletavit mili-

tem , funulq; gratum effecit Numini, nam Ecclcfiam Parochialcm er

co&o latere monti impofuit prxftando dotem. Dlugoffus Htft. Polo. 1. 1.

tT Paprocki. Stephanus C'g.arneckt Palatinus Rulfix, prodigium for-1

titudims, prope Dubnam in villa Sokotowka, invalefccnte morbo, ad

rulticanam deportatus cafam, extrema fubiit an. i66j. Ille, . extremis

H h immi-

Digitized by Google

,

»4 * TRACTATUS VIII. SECTIO III.

imminentibus, equum fcutulatum, vcrfatilcm & pernicem,quo in bellicis

confli&ibus praecipue utebatur, juxta fc ubi decumbebat, in atrio lo-

cari prxeeperat, Ixpius commonito agafone.ut curam ejus non remitte-

ret. Res mira, irrationale jumentum quasi domino compaticns, pabulumomne abdicat, pedibus lolum quatit, dolenter immugit, imminente

morte hero,fe in terram proftemit ingemifeens. Kocbowiki Annal. Pol.

Climaci, i. Nicborowski miles ex Rivensi Palatinam fenfit viditq;

vulnera ad cicatricem olim tedadka aperiri in fuo corpore, & limul in

equo, quo utebatur in praeliis. Nobilis cujusdam equa fine feflore, du-

riore omni, Lublinum ferebat literas, pecuniam, lupelle&ilem variani

(ibi impolitam, confe&isq; milliaribus tribus, redibat domum cum epi-

ftola refponlbria, rebus ad cibum , ac potum comparatis, omnes in via

eludens infidias fibi paratas, propulfans vim, impatiens fraeni imponendi

ab aliquo. Prope Jaroslaviam equus indomitus noverat gregem de-

ducere ad pafcua optima, declinantem, errantem reducere, & collige-

re ; dum autem lupus no&u adrepercc, ftatiin pullando ungula terram,

conabatur cuftodes excitare de fomno. in Capitaneatu Mofdfcenli

pullus equinus cum figura corona: regalis 'a natura fronti lmprelTa vifus.

Equus dcfultorius veterani militis in Roxolania, ad fcxaginta tres annos

vitam produxit, caftra lecutus triginta 8i leptem annis, reliquum tem-

poris emeritus in quiete exegit , bene ab hero alitus.

VII. OVES , Ou/ce, animalia manfvcta, timida, nulli non no-

ta. Ovium, & Caprarum ferax Polonia. Cromerus Pol. I. i. Nonexiguo in pretio habetur lana Polonica. Pttfendorjbu m Introduci, ad

HJl. Regnorum. In Majori Polonia triginta millia Ovium quidamiu fu is praediis hyeme numerabat. Opalehskt in Defertfa Polonia contra

Barclaium. Ibidem cx Proceribus unus, lingulis annis pro lana ven-

dita, centum millia monet* noftr* inferebat aerario. Non pauci c

Nobilitate cjufdcm Provinciae, aliquot millia Ovium, c Colonis, Opilio-

nibus greges poffidendo, lanam per Sileliam, Marchiam Brandeburgi-

cam, Saxoniam, Pomcraniam, ad regiones remotiores: alii per Prulfi-

am , & Mare Balthicum , in Hollandiam, Angliam, Galliam &c. mit-

tunt, ad augendos proventus. PraeftantilEma lana in pagis Jarogmrunce,

&

Digitized by Google

De yfnimahbuj DomeSticis. *4J

& Morlowo Crc. pretium invenit majus, expetitur a textoribus pan-

norum, Lefnx, Wfchovx, Ravicii, Medercci, Smigli, Czarnkoviz, Bo-

janoviar, Zdunis, Svarzendzi, Trzciancx &c. Deponuntur hic bis per

annum vellera, menlc Majo & Septembri, alibi femel adimuntur ton-

dendo. Verveces numerofos limitaneis Provinciis quilibet dat autumnus

ad cibum. Et Prulfica lana texendis pannis fubtilioribus eft perido-

nea, ideo & a regionibus alienis expetibilis ad opus fimile. Oviarias

Litvanicx, Rullicx, Volhincnfes , Podolicar, Ukcainenfes, lana longio-

re , cralliorc teguntur, quia non folo gramine, aft etiam rubis, folii*

arborum pafcuntur. Arietum recurva cornua ad redam lineam fi duce-

rentur, ulnam excederent, fxminx pamm cornut*, partim cornibus

funt deditur*. Nonnemo an. 1674. menfe AuguAo, dum ex Pntffia

Vilnam faceret ircr*ac inter cibos, menfac appofita haberet capita agnel-

lorum igne afia(tefieTjlkcwskt in slddnam.ad Difqmfitiovem PhjJicam

Oftevti duorum puerorum Tilnx.) in eorum dentibus, ad apparentiam me-

talli aurei lamellas reperit. Montana Regio Carpato monti vicinior

lanare pecus frcqucntillimum fylvis committit, vere atq; xftate tota: ex

lade integro, non dempto flore, cafeos prxbct, qui caprinx pelli inclu-

fi funt Brjndzji incolis. Aliqux Oves laticaudx in Ukraina, & Po-

•dolia, ab amplis, pinguibus caudis vocatx, Scriptoribus Africanx, Ori-

entales, nam ex Oriente olim addudx, nobis Turcic.r, Moldavicx, nativi

lingua, Owce Tureckie , Wofoski* , Bierki , (parsirn augent ovilia.

VIII. PORCI, Wieprzjt, juxta Bodini Theatrum Naturd, in A-

rabia, & maxima parte Afncx nulli, alibi pauci, apud nos plurimi, illiq;

faginati ad regiones finitimas milii cx nonnullis Provinciis. Gedani

an. 1717. porcus pinguifliimis bilanci impositus lentingentas & fexdc-

cim libras pendebat: pro triginta Imperialibus Pruliicis datus fub aleam

in Bacchi feriis. Inter querceta quxdam dum conatur lupus porcel-

lum ad cieam rapere, a porcorum gregibus circumventus, grunnitu in-

genti territus in truncum editiorem arboris lucciix insiliit, ibi nodem& diem exegit integram prxfiolans occasionem eludendi Aridum,camq;

conflantem obsidionem. Tandem incommoditate, rxdio, fame adadus

terram vix attigit fc fugx dando, protinus in obfcllorum excubantium

rabiem, demesq; incidit holUs. Hbt IX.

Digitized by Google

*44 TRACTATUS VIII. SECTIO III.

IX. CANES, Psi, in varias divisi (unt (pedes. Vcnarid, id eft.

Tagaces ferarum indagatores. Aviarii fcu avium odoratores; Vertagi

Tcu canes venatici grandiores, agiliores: Natatores fcu volucres globis

rujeCtas ex aquis efferentes : Canes domeftici ad cuftodiam domus:

Canes pecuarii ad incurfus luporum arcendos \ gregibus: Molofli ma-gnitudine, viribusq; przftantes. In oppido quodam Litvani;r, canis

pro latratu,grunnitum porcinum edebat : vidi hunc canem ait Tylkow-

skt Pbyf. Curi. P. 10. tali modo latrantem. In Gedanensi Zulava,

Germ. Klein ]Verder t nunquam latraflc auditus Canis, ideoq; mutus

exiftnnatus. Petricoviz Canis porredum sibi cultrum inferebat cu-

linae, mundabat pedibus, lavabat, reddebat hero. Ad Gedanum in

Schottlandia, intra limina domQs, vel in plateis amiflos nummos Canis

inveniebat, inventos dabat patrifamilias. In Majori Polonia Verta-

gus (olus lepores aflequebatur, idem anates feras occifas in lacubus,auc

ftagnis , nando ferebat , idem nare Tagaci aucupiis inferviebat. Canis

fequendo currum iverat Cracovia Romam , ibi commoratus diutius ,

undem(qua de caufa ignoratur

)relifita Urbe, (olus Cracoviam rediit,

fuperatis tantis terrarum (patiis, fluviis, periculis, nec non obicibus. Se-

cundus Perricovii literas tulit Opaviam , in urgentiflimo negotio feri-

ptas, retulitq; fchedam firmatam tcftimonio Viri graviflimi in Judiciis

Tribunalis Regni mox exhibendam. Tertius, dum arfta obsidio-

ne cingeretur Torunium a Svetico milite,ex Urbe per canalem frequens

fuerat lator epiftolx ad villam remotiorem, rcdibatq; cum rcfponforiis

collo alligatis inter longiores densioresq; pilos. Alius Canis firmi-

nam morti eripuit, nam cum ad Cracoviam fuperaret navigio Viftulam,

& de illo in aqui prolabcretur, videndo paifam naufragium. Te dedit flu-

mini, dentibus vefles arripiens, littori propinquiorem fecit, fubsidioq;

dando a (penatoribus. Reliqua de Canum docilitate , fagacitatc , fideli-

tate &c. prztermifla,quia fpcdkanda paflim occurrunt.

X. FELES feu Cati domeflici, Koei, nunquam in cibum apud

nos veniunt , fequentis hifloriz folius causa huc adducuntur. CumTorunii puellus ‘Jeannes Cxjmermarm argrotarc czpiflet,, felis, cura

qua ille a prima (lautu aetate magnam familiaritatem colebat, Tempcr

ejus

Digitized by Google

V

De Animalibus DemeJUcis. x+f

ejus ledhilo allidebat , mortuo etiam eo, individua (ocia erat cadaveris,

ufq; dum funus dojno efferretur, nam tunc felis triftis angulum quen-

dam xdium intrans, ibidem nonus eft inventa. Ad infolitx rei memo.riam, defun&i parens imagini puello donate felem appingi curavit, queadhuc hodie apud hxredcs aflervatur. Ctnfer. Mtfctll. Academia Natu-

ra Curtoforum , Annttat. j. Obfer. 14 6. p. i6-j. 6c fcqucnti, ubi Toru-nensia exempla aliquot de Felis fympathia , & antipathia ponuntur.

His expeditis, ut fcquar methodum naturx indagatorum, poft animalia

quadrupedia. Serpentes, Lacertas, Viperas, infefta pono.

TRACTATUS IX.ANIMALIA VENENAT.A, er EXAN-

GVIA PRODVCENS.SECTIO I.

DeDRACONIBUS,BASILISCIS, SERPEN-TIBVS, LACERTIS , VIPERIS, BV-

FONIBVS.I.' W-

" R*co, eft ferpens annofus, qui multa xtate in infolitam ma*I ^ gnitudinem excrevit, terribilis, defertorum amans, caudx ro-

M t>orc in primis valens. Si alatus eft, ait Frausus tn PhR.Ani-mal. alx illi non ex pennis, fed membranis, inftar pinnarum

excreverunt in dorfo. De talibus Kirchcrus Mundi Subter. I. S. curiofk

aliqua annotaverat. SERPENS Rato in Synopfi Animal, eft animal

pulmone rclpirans, ventriculo unico j temperie frigida. Exuvias fuas sin*

H h } gulis

Digitized by Google

14fi TRACTATUS IX. SECTIO 1.

*.gulis annis bis exuere traditur, vere fcilicet Se autumno; hyeme /iib

terra, & fub radicibus arborum(prxeipue betulx, coryli

)fopitus quie-

fcit. Venenatus alius, qui dentes exertos, acutos fert in mandibula,

fuperiore, morfu infligit vulnus, ac liquorem venenofum inftillar: in-

noxius alius, qui dentibus ejusmodi, atq; veneno caret.

II. DRACO, Germ. Drach, nobis Smok , ingens in Vavel (co-

pulo impendente Cravovix dclitefcebar, efuriens dc antro egrediebatur,

Sc fxtente anhelitu, vcluri peftilentia quadam, multos inficiebat: imbper Civitatem divagans Sc fuburbia

,quxcunq; obvia devorabat. Quo-

circa incolat ad hoc evitandum incommodum , tria jumenta ad antri o*

ftium,qualibet dic ei offerre cogebantur. Itaq; Cracus deplorati fere

ftatils fuorum miiertus, pellem vituli recenter ma£hti, nitro, pice, Sc

fulphure infarciri , Sc confvcta hori penes cavemx orificium locari jus-

sit. Beftia autem prorepens famelica , Sc jumentum putans, vituli exuvi-

as deglutivir.Interim materia ptxcipuc fulphurea calore accenfa interno,

tam fervidam excitavit sitim, ur poft hauftam aquam immodice dc Vi-

llula fluvio , dirupta alvo extincla fuerit. AIdrovandus in Ihfl. Serptn-

tum, Cr Draconum, Cromtrus HA.Pol.l. x. Mtecbov ta in Chrontcis,Sa^

-

nicki in A mahbus crc. In Ukraina non procul ab oppido <Jampolt

traditur Draco mole xquiffc equum biennalem, alis ufus fuille, mco-luifle antrum in rupe. Ferebat fama regnante Joanne III. Draconemappamifle in Rubra Ruffia,intuliflc varia damna. Sylva in qua degebar,

ex mandato Regis , eft colonorum, militum turba utidiq; cirufta, beftia,

plumbeis glandibus trucidata. In Comitatu Scepusiensi fpuft.mte ad

Hungariam, confinia Regni noftri tangente, non procul a Clauftro

Carthusianorum datur caverna, antrum Draconis dldia , in qua natura

innumeris Draconibus (epulchrum pofuit. Ibi repent olla Draconis ru-

fticus quidam, dixitq; magnam copiam eorum efle, fcd Ls<ftc Lu-hr obrutorum

,quod continuo effluit ex rimis antri Adeft Sc materia

alba leviflim*» Album Nihil vocata. Sctunda caverna ad milliarc exten-

fa in Comitatu Liptoviensi, vicina oppido Aiarftk , in ea DraconumIcelcta integra sibi fuperjaccntia ,

adjacentia conduntur, aft materia

alba remota facile eruuntur. Qs femoris inventum duarum ulnarum lon.

‘ gitudincra

Digitized by Google

Ve Animalibus venenatis. - 147

gitudinem habens, dentes fpithamem fnperabant. Ephemerides Medico.

Phyfica Cei manu e ah Academia Natura Curioforum edita Lipfia, VFrancofurtt an. i6y 3. CV 1676. ex literis Paterfonti Hain Phyfiet Eperi-

enfii Wrati.lattam datis an. 1671. Hic recurrunt dubia in Tratlatu 1. de

Vnicornu Fofstli pofita, ex quibus poteft formari quzftio, vcranc ilia

funt Draconum olla?

III. BASILISCUS, Germ. Bafelisck, nobis BlzylifzJk , ex gene-

re Serpentis, candida in capite macula, velut quodam diademate insignis,

sibilo fugat omnes Serpentes, crc&us incedit, necat frutices non conra-

&os modo, verum &aftlatos exurit. Plimus Httt. Natur. 1. 1. Similia So-

litius narrat, additq; plura. Aliis, malum in terris singulare, nam quid-

quid morfu ejus occiditur, id non depafcirur fera, volucris non attre-

mat. Vifus si perpendatur, Delrio S. J. Dtfejutfit. Magic.l. 1. c. 3. q.

ait: de Reguli leu Basilifci intuitu notior narratio eft, quam verior, vi-

olento halitu ac virulento vicinum inficit acrem, & lfte necat acceden-

tes. Ejufdem fenfus Kircherus in Arte Magnetu a tradans de Basilifco&

falcino: non ab ipfa visione (inquit)qua visione fieri alrerationes hu-

jusmodi, fcd a tetro vapore, quem vitiata temperies, aut putrefeentes

in corpore humores fuggerunt , siquidem didhis vapor a calore fjpiritu-

um oculorum concitatus prosilit , vicinum a^rern inficit virulentus.

Quod fc ipfum fpcculo sibi opposito necat, affirmat Porta Magia Na-tur. I. 8. Aiajolus, Valla, Vives , Causinus in Symbolis, negat Delrio

fupra citatus , hifcc verbis:Quod additur, si fc in aqua pura Sc limpida

confpiciat, iplummct emori, dicam vcrbulo, non credo. Nam si fpiritus

ifti ex ejus exirent oculis, ipsi videnti forent connaturalcs,quare nec

interimerent: si connaturalcs non sint, prius in oculis inclufi debue-

rant nocuilfe.Idem putandum de fpeculo, propter paritatem rarionis.Dc-

fcribiiur igitur Basilifcus sic a recentioubus. Eli Alpis criftata omniumvirulenti flima , homini infclhflima, multis maculis,’ eminentiisq; insi-

gnita, grandioris capitis, veneno prxfcntilliino referta, cujus ope exha-

lando illud, vicinumq; aerem inficiendo, lethiferam qualitatem capacibu*

fub|cdis imprimit. Multi falfum ac fabuloldm ortum Basilifci, ex o- •

vo galli gallinacei lenioris novennis, autumapt cire, rationes varias alle-

gantes.

Digitized by Google

i4$ TRACTATUS IX. SECTIO. I.

gantes, fed Kirclerus Mundi Subter. I. 8. ait: Basilifcos ex ovo galli ve-

tuli nafci alatos, adeo hodierna dic innotuit, ut temerarius haberi cen-

featur, qui negare infblcntius velit. Vivente Sigifmundo Augufto

Rege, traditur natus fuille Basilifcus Vilnx, hic ciim homines ad cel-

larium defccndentcs cnecuiflct, aliquot manipulis rutx recentis in fune

demidis cft fuffocatus. Primus fafciculus pallidus & aridus extradus eft,

fecundus non ita, tertius minus, quartus non amiiTb virore, quod si-

gnum fuit emortui. Tum defcenlum eft ad cellarium, & cadaver reper-

tum. Ex M. S. S. Et Muftcla efu rutx munita, juxta Lemnium in

Miraculis Occultis Natura. Basilifcum intrepide aggreditur, aliud nul-

lum animal adversus eum fubsiftit. Vatfavix, an. 1587. accidit, ut

Machxropaei cujufdam filius cum aliis exercitatione ludicra falleret tem-

pus, latebrasqi, in quibus a colludentibus non facile inveniretur, quxre-

ret. Fuit non procul ab eo loco, in quo ludebant pueri, cella quedamdefolata, in eam ciim fe duo demitterent, in imis gradibus conciderunt

& expirarunr. Diu funt quxsiti pueri a matribus , & in gradibus cellx

funt repertu Defccndit enim ancilla ad cadavera , fcd protinus ipfamet

juxta infantes concidit. Mater ad cellam accurrit, ancillamq; cum infan-

tibus humi proftraram cernit. Extemplo fit rumor. Cives accurrunt, ca-

davera extrahunt, inftar tympani turgentia. Accedit ad hoc trifte fpe-

dtaculum Palatinus quidam, dixirq; Serpentem venenatum ea cella con-

di, feu Basilifcum. Miftus eft itaq; capitis fupplicio intra triduum affici-

endus ‘Joannes Partus, fed circumquaq; fpeculis munitus , 6c ut fccuri-

us rem perageret, toto corpore indutus eft corio, confpicilio oculis obli-

gato. Una manus inftrudh. erat ferreo rutabulo, altera face ardente,

poftquam ver£> per horx fpatium , omnes cellx rimas, omnesq; angulos

pcrquisivifTct, neq; beftiam ullam invemlTct, in altera vicina cella rude-

ribus oppleta, quaesitum Serpentem in muri foramine exanimatum vi-

dit, damoreq; significavit, dcin in lucem extulit, totiq; populo fpc-

Aandum exhibuit. Huic Basililco mediocris gallinx caput, ad Indici

galli figuram crifta coronx similis, parrim flammeo, partim cxruleo

colore confperfa, palearia eodem modo colorata fuere , multis maculis

«minentibus; oculi similes bufonum oculis, fub alis totus flavus erat

«e

Digitized by Googl

Dt Animalibus venenatis. Mf& fub ventre. Crura oblonga , & galli cruribus similia , cauda incurva-

ta, & (urium reflexa. Chwatkowsks in Singularibus Ptlonia , Sennertus

in Epitome Natur. Scientia , Pi»cier tsf.nigmatum. I. j. Mofanus Crc.

In pago non multum didito ab oppido Wucbork Palat. Pomeraniae,

coloni cujusdam horreum continebat foveam per modum antri, in ea

natus Basihfcus partim latitabat, partim excurrens nocentidimum ve-

nenum (pargebat in homines , c quibus fere viginti interierunt. Strata-

gemate vario conabantur incolx c vivis tollere interfc&orem, fcd sine

optato exitu. Tandem ignibus traditum cft horreum, minori damnoamotum maximum.

IV. SERPENS GRANDIS, nobis Pefoz., fqtiama duridtma te-

#us , ad o&o , vel decem ulnas protenfus, in Campis defertis Ukrainx.

Boa Plinii dici poteft ob amplitudinem. Serpens Vc&is propter exten-

sionem, & crailitudinem. Erigere fc altius (olet profpiciendo , celeri

motu infequi homines, & animalia, & cum pedibus careat, cauda le

impellere fortius ad occupandam obje&am prxdam. Oftrogii in Volhi-

nia , hscc de eo accepi authentica. Duo robuflo corpore viri c Cofaco-

rum Zaporohiensium numero, captivitatem Scythicam fugientes, cumper (blitudinem, latcq; patentes campos, nullo prodromo, nullo vcfti-

gio, in Poloniam remeant, eccc Coluber trabalis magnitudinis, de ob-

fcuris emergit latibulis, & rcdfca viatores verfus, nunc sinuofo flexu,

nunc faltu concitato fertur , atq; didu&is faucibus, jam jam imminet

& inhiat miferabili humanae oflar. Quid in tam defperato cafu territis

viris consilii ! quid inquam? signatis Cruce pettoribus, ope Dei im-

plorata, resumpto fpiritu, gradum sidunt, befliam adoriuntur. Primus

afeiam longo manubrio impositam novies in caput vibrat, alter acutum

pilum feu venabulum contorquet fortiter, (cd etiam (err.itruncato capi-

te, addringuntur caudar volumine, a quo (e explicare vix potuiflent,

nisi iteratis vicibus folvjflent ferro obfldionem , atq; amplexum mole-

ftidimum. Perimuntur Serpentes ejusmodi, varia arte, petuntur

midis e bombarda globis, dum afliirgunt, pars enim non modica vici-

na gutturi fquamis caret. Praecisis nonnuHis partibus, dum coquuntur

ad cfcam, alia, ac alia aqua in gramen cduudicur ab explorante, an

Ii non

;

Digitized by Google

TRACTATUS IX. SECTIO I.

non reddat illud virore pulfo flavefcens. Oblata eft afla caro cuidam &

colono, pmes oppidum ( hmielnik ncftrx Ukrainx, aft ille ab horren-

do abftinucrat bolo. Sirmiis Serpens huic Ukraincnsi * Piforte in

/>die utrtusej;Re Naturali O* Medica sic eft dcfcriptus Boiguacu five

Itboja Indis, Serpenrum omnium facile maximus, ut femur fere hominis

crallus, Lusiranis Colora de f^cade didus, quod Dorcades integras devo-

ret fugendo potius, quam mafticando &c. Ex horam genere qui-

dam, ododecim, vel viginti quatuor pedes reperiuntur longi. Cinereo,

fpadtceo , clegantifUme variegato funt colore ;tota pellis maculis nigris

decoratur. Carne eoaim alba non folum indigena: & Nigritx, fed 8c

noftrates vcfcuntur. Famelicus hic anguis ex dumetis prolilit, caudrq;

fux duobus unguibus armatx nitens, horrende fo erigit, Itrenuc cum/eris, hominibusq, ludatur, (ibilat irritarus, ex arbore infldiose in via-

torem desilit, eumq; validiflimis cingit amplexibus, ita ut vel illis solis

interimat. Cxterum hic Boiguacu adeo terribilis Cervis, & Capreis, k

formicis necatur, patulum ejus os turmatim ingreflis. Quasi nimirumnihil tam potens sit in rerum natura, quod everti non poffit a mulco

minori.

V. SERPENS feu Anguis, Coluber, Germ. Schlang,,nobisWaz*

fob num. I.Scdionis iftius expolitus, multiplex datur. ACONTIASex deferiptione Aldrcvandi tn Htfl. Serpent. Cr Draconum , non folum

in locis abditis proximis publicx vix moratur, ut tranfeuntibus insidi-

•as IIruat , fed etiam alcendit arbores fe in orbem contorquens , caput

intra frondes occultans, ut viatores aggrediatur. Allimiles ei Serpentes in

Ukraina remotiori, qui, confoenfis arboribus, insidiantur minoribus ani-

malibus carpentibus gramina , desilientes defuper inferunt necem, ex-

fugunt fanguinem. Visi & ad OzJtowce oppidum, flumini ZIrrue*. im-

minens, implexi frondibus, prxdam ex ovibus prxftolantes, ita crafll

ut ambabus manibus non poflent comprehendi. CyfcClLIA Junio,

aliis Cxcus Serpens, nobis IVui UepJ> parvus, venenatus, coloris par-

tim fobcxrulci, parum fubflavi. CENCHRIS, Wai nakrapi/iny ,

maculis magnitudine & colore (imilibus milio, univerfum corpus rc-

Ipcrfum habens, moriu ulcus putidum faciens. DIPSAS, IVai ma -

; • * lucxjti,

Digitized by Google

De Animalibus venenatis'. _ ” ,ljl

iurz.li, morfa dolores creans intolerabiles, ardores maximos, fltim inex-

• tinda: ignoro an conllituat Serpentu noftroru mimcru. DRYINUS tn

.cavis annofaru quctcuu, a quibus nomen accepir,prope radices viditans,

iiimmc fetidus,& demorfos olere graviter faciens. JACULUS, Acon-tias Graecis, nobis Strzelec IVai, qui /e librando inftar jaculi conjicit. Ca-pos de/ertos Jancza^tcha crc. inhabitat. Ibide alioru Serpcntum copia,

iylvarum & aquae inopia, gramen vix non adaequat ftatura viri, continens

animalia venenata multiformia. HYDRUS,Lnhydrus Solino, Enhydris

.Plinio, nobis IVai wodny , in aquis degens. Hydra Graecis, unde Poct*Hydram finxerunt eflc multorum capitum, in Lerna palude, quorum«xcifis aliquot, totidem continuo renafccbantur. CHELYDRUS,ffOi ‘Liemno - wodnj

,

id cft, Serpens terreflris &c aquaticus. SEPS, Pa-dalec , Serpenti tcrreftri fimilis, coloris nigri, vel rubcfcenns. Ejus idufnembra pcrcufla dillolvuntur, putrefeunt. Circa urbem Wiihca multi-

tudo infinita in/edorum, Serpcntum &c. in paludibus, qui afleveratione

-Starovolfcii in Poloma , incolis minime nocenc , transportati alio ftatiiu

.emoriuntur. In Carpatiis montibus, Serpcntum, Viperarum , cartc-

rorumqjvencnofbrum animalium magna agmina repunt per rupes con-

.vatles , /pecus, & praecipitia. Olnn in Samogitia, agreftes idololatrae

.quosdam Serpentes cum pedibus quatuor brevibus, nigro, obe/b cor-

pore, Givoites patria lingua didos, tanquam penates domi luae nutrie-

bant, eosq; luftratis laribus, certis diebus, ad appositum cibum prore-

pentes, cum familia tota venerabantur. Quod fi adverli aliquid illis ac-

ciderit, Serpentem Deum domefticum male acccprum, nec faturatum

c/lc credebant. Liber baro de Herberftein in Commentar. Rer. Mofcho-vtticarum. Appendix Theatri Ortelu, Magtnus tn Geogr, Gnagr.inus. T. l.

Eliam modo m quibusdam locis Litvaniz, funt «dium mcolx, nonirritati sine morfu verfantur inter homines, focii fadi puerorum lac ab-

fcrbcntium, idem lambunt m patinis. Hanr tn tALrarto Secretorum Oe-

conomi*. In eadem Litvania, & Rudia, Serpentes circumvoluti

vaccarum pedibus po/lerioribus, lac ex uberibus fugunr, fine noxa nUftricum

,quz in eorum longiore abfentia txdio gravi affedae edunt mu-

gitus. De Supcntibus, Nova Lateraria Maris Bahh.ci , cr Septen-

lia ' trionis,

Digitized by Google

JACTATUS IX. SECTIO /.

trionis ,an. 1700. Ltbeca imprefa , fingularc tulerunt. Uxor nomine

JSarbara Jactbi Ziekmrrs , in pago Crudtnx. prope Gcdanum laborave-

rat febre, cui medicina a familiaribus hac lege exhibita, ut grcfsu ce-

leri in vicinam fylvam excurrerer, fudoremq; concitaret, tunc fore, ut fe-

bris remitterer. Mulier attigit fylvam , ad improviso febre corripitur,

<jua debilitata, in terra decumbere cogitur, fomno corripitur fed infeli-

ci , nam Anguis dirus in os & ventriculum ejus irrepfit. Expcrgcfadta

mulier a palloribus pecudum , fine loquela offenditur, Sc curru in vid-

uum pagum transportatur. Cumq; motum practematuralcm in ventri-

culo perfentifeeret, adflantibus retulit, certo Serpentem adefle, cum ali-

um collo, indar torquis, circumvolutum adhuc liberata a fomno de-

prehendiflct. Mulier mifera harc, difficultatibus fummis, anxietatibus,

cruciatibus, torminibus affe&a, ad nutum Serpentis vivere coa&a fuit:

«sihil edere vel bibere,quod ipfi adverfum , neq; acida ut braflicam,

neq; falfa, neq-, raphanum, piper, allium &c. aflumere potuit, fed no-

Vum, licet ingratum’ advenam ladle, Sc prarcipuc pifis, atq; aliis alimen-

tis gratis nutrire adadta: & fi diu jejuna manferit, arrodens ventricu.

Ium , fanguinem fuxit crudelis hofpes. Varia tentata funt medicamenta

per annos duos ad hodem hunc eliminandum, fed frudra. Ab omnibusabdinendum fuit, quoniam Serpentes irritabantur his & exafperaban-

tur. Quare in fummos cruciatus incidit, nam mfi pod duos annos, in

«nanus Agyrtx venit, qui adindar Mercurium forfan crudum cum fac-

charo exhibuit, atq; ad manum habuit libram unam butyri cum cere-

vifia fupra prunas calcfa&i, ut hauriret quantilm poflet, & mirum, hocexhaudo , non tantum vomuit , fed decem etiam catuli Scrpentum per

cefophagum Sc os egreffi vivi, magnitudine fere ulnx dimidiae, matre

adhuc tamen in ventriculo remanente, quae nunquam expelli poterat.

Itaq; per duodecim feptimanas infeliciter vivens a confbrtio reliquorum

fe fubduxit, Sc ut quiete dormiret, fuper faenum trifolio odorifero mix-

tum fc conjecit, calidum panem tenens in manibus; Sc ecce recuban*

4c fupina per cefophagum ad fauces fenfit. afccnderc Serpentem lubri-

cum , cumq; animadverteret fe jam dentibus fufficiencer collum anguis

attingere Sc comprimere pofie , adegit collum Serpentis dentium acu-

mine.

Digitized by Google 1

De Animalibus venenetis.

mine, & manibus muniris ftrophiolo, fiimmaq; vi Serpentem, ulnae 8e

quadrantis magnitudine , cum tremore inter ipcm 6c metum extraxit,

remanente, in collo & ventriculo, anguina vernatione, qux tamen ex-

hibito vomirorio reje&a. Alt nondum miferiarum finis, iiquidem in

dies, ventriculi morfus, tormina, anguftias abdominis incrcfcentes len-

fit. Et dum femper ex recentibus ovis juvenculos angues pullulare cre-

didit , defpcrabunda vitam cum lacrymis egit. Ego tamen in lolatium

contriftatx , dcco&um ex radicibus fraxini, Icordii, abfinthii paravi,

haufit prima vice, magnus tumultus in corpore excitatus, fed poft

aliquot horas vomitu reddidit quatuor Serpentes albos, palmi magni-

tudine, fed mortuos, &c iterum cum faecibus alvi, Ipinas, frufta, capi-

ta, Sc partes Serpentum frulhllatim putrcfadtas. Et fic dimicatum eft,

ferme per tres annos, variis medicamentorum telis adversus cohortem

Serpentum, a Dantele Crugert Medicine Doftore. Infelicior ho-

mo in pago Grodiisko prope Lezaifcum,quia Medico omni deltitutus.

Hic accenfus liti in xftate, adiit aquam inter prata ftagnantem,pronus

in terram haufit, & protinus aliquid gelidi fc abforpfiifc fenfit. Succellu.

temporis excrcville Serpentem intra vifcera, anxietates, tormina, czte-

raq; gravillima mala indicarunt, inter qux obiit, angue per os fata

praeveniente. Judaeus negotiorum fuorum causa Torunii commoransan 1672.ii! Martio , tria ova gallinacea cnut, fibiq; ex iisdem, admix-

ta cercvifia, efcam parare voluit, led confractis tcftis, duo recentia, terti-

um corruptum & putidiifimum, fxtore plenum reperit ovum, ex quoSerpens ad Ipithamx menfuram longus , lubcinerei & variegati coloris,

capite plane nigro, in gyrum circumvolutus prodiit ad Ipcttaculum.Zer-

veke in Htjl. Torumenjis Naufragis Tabulis. Abfciflo capite venena-

to, rejedta cauda conflante ollibus, decoriata, cocta caro Serpentum

editur ab aliquibus, fine periculo malx habitudinis corporis. Pinguedo

(humas emollire, dolores podagrx mitigare*, jecur & fel impolitum

idtibus eorundem , ad le venenum allicere a multis traditur. Plura de-

fumi poliunt ex Libris de Serpentibus ab Aldrovando , atq; Leomctn»

editis.

VI. LACERTUS fcu Lacerta , Germ. lleudechs , nobis Jafz-1 i 3 (WMj

Digitized by Google

TRACTATUS IX. SECTTO /.

czjtrka , alia terreftris & minus venenata, alia aquatilis magis virulenta.

Terreftris degit in cavernis terrar, ruderibus murorum, afpcris locis:

colore variat, una viridis, altera rava, utraq; hominem diutius intuetur.

Viridis commendatur prr reliquis inferturq; Pharmacopolas. Seda, vel

cum falc tufa atq; impolita vulneri elicit fpicula, vitra &c. c corporibus.

-STELLIO non diflimilis Laccrtx, multo tamen minor, pellem habens

lucentibus quibusdam guttis, ceu ftcllis conlpicuam.

VII. VIPERA feu Afpis, Ccraftes, Excetra, Prcfter, Germ.

.Natter , Otter> nobis Zm'ta,ex deferiptione Abbatu in Tradam de Ad-mirabili Ttpera Natura , eft Serpens coloris varii

,plano latoq; capite,

.incedens cervice reda, reliquo corpore repens. Venenatus non in toto

.corpore, fcd in quibusdam tantum partibus, ut capite, gingivis, Sc vc-

fica fellea. Vcfcitur venenods herbis, & animantibus. Caro ejus come-

ditur in multis locis, nec 1'oliim nutrit, verum protrahit vitam, elephan-

.tiufin fanat, Oleum viperinum, Sal viperinum ad plurima efHcax. Extanc

Severim Demonflrattones , C7“ Experimenta Nova de Vtpera natura , ve-

peno , mediana , Patavii imprtffa. Ab H:rodoto, Pltmo, tA.ha>:ot

-Crc. pro indubitato habitum eft. Viperam, dilledis lateribus a fartu,

parere atq; interire; fcd oppolltum fenfit Apollonius apud Pbiloflratum,

Dalecampius Camertis , Cerda , Senguerdius in Phj/s. Ex rettat. Abbatiut

frpra citaiusy Rodnus in Theatro Natu. Univerfa , in qua ait: Viperx la-

genis yitrcis uiclufz, partum edere vifx, utraq; parente iupcrftitc. Idemreliquit le Grand w JHtjlor a Natura: experiuntur illi, qui in vafis vitreis

aftervant Viperas, aut in vivariis, pharmacis fuis componendis alunt,

quod non corrodantur a pullis matres in partu, neq; intereant. Per ve;

nenurn Viperarum, atq; Sctpcntum, 'a B deo in Phtlofoph. Theoret. in-

tclligitur humor, qui in vaginis dentium deprehenditur, «Sc dum mor-dent ob comprcilioncm vaginarum effunditur. Prxfens antidotum con-

tra morfus ejusmodi , di Cobra lapis exoticus, qui dum applicatur af-

fedae parti, venenum artrahit, Ci abundat virus, delabitur, ladi tamen,

vel tepida: aqus iinpofitus, haufto malo levatus, iterum cxcrit vires, fa*

nitatem certo allaturus.

VIII. Animal grande venenatum frutices incolebat diurjqs, nec

a rutico-

Digitized by GoogI

De jinimalilws venenatit.'

j

& ruricolis pellebatur, tandem dum pratum defecaretur, ex advenientis

heri mandato movetur animal, audacioris unius falce vulneratur lctha-

liter, aft fine mora(traditionem hic icquor) falx in fragmenta abiide

eft vifa, percudor c vita cedit. Secundum' animal virulentum fimulq*

alatum, in Lit\’ana Polefia ad pagum Menewtfz* iolebat de antro excis

arboris erumpere, infligere armentis vulnera & tumorem, inferre ne-

cem. Faiciculus ftramentorum illitus pice cavitatem illam dum obtura-

vit, admotum concepit ignem . re* exdium multarum beftix in rogumverfus. Tertium animal a Rulfis generali termino Jdadma appella-

tum, Volhinia ciim viciniis habere traditur, anatis magnitudine, roftro

/ubviridi, lingua & pedibus nigris, alis fimilibus vefpcrtilionum mem-branis, cauda Serpentis definente in acumen fugittar. Volat , currit per

campos, lylvas, aquisq; innatat. - E Nobilitate Ruflica quidam fugi-

endo Turcicam fervitutem, Campos defrrtos pedibus emetiendo, vidit

folis ardoribus expofitum reptile, hoc poftquam percudit acinace, vul-

nusq; intulit, cum fibilo cucurrit ad arundineta. Percudor ferrum vagi-

n* dedit, quod poft intervallum dum conatur eximere, integro ma-nubrio , defluxide advertit. Per Podoliam iter agens nonnemo, ad

pellucidum fontem vidit animal ingens atq; horrendum humi reptans,

iibiq; ocyus fuga conluluit. Sub nomine Lacertarum volantium, ani-

malia hominibus & armentis noxia latent, in vaftiffimis fylvis Polons

Polcfix.

IX. BUFO fcu Rana tcrreftris grandis, venenata, Germ. Krcete,'

nobis Taba ziemna, w e!ia, in ulu medico cft. Maceratus Bufo in aceto,

impolitus. anthracibus, venena extrahit, plantis pedum alligatus, capi-

tis, cordisq; moibis, phrenitidi, febribus medetur, pulvis lumprus hy-

dropem educit, oleum tumoribus, inveteratis ulceribus juxta Scbrode •

rum proded. Lapis Bufonitcs fcu Batrachites, Chelon tes, commendatuscontra venena &: pedem, repentur in agris, a nonnullis cttain m anno-

forum , diu inter rubos, lentes, arundineta dchtcfccntium Bufonum ca-

pitibus traditur generati, arte acquiri. Praelo fubjc&us * Padimo Bu-

fo Curiefu plura adferre poterit fcirc defiJcranti In Arce Goflini-

ncusi PJatinatus Ravcnsis, erat penes poetam affixa parieti Rana inlo-

liup

Digitized by Google

TRACTATUS IX. SECTIO II.* 5*

lirx magnitudinis, qux olim in profundo carccre turri circumdato, ca.

ptivos veneno enecabat. Longitudo illius includendo caudam, duo-

rum feime cubitorum, craflhudo unius ulnx. Os bovino fimile, dentes

luperiores atq-, inferiores obrufi & curti, quafi molares. Vifa anno 1642.

ut mihi condat ex M. S. S. Cr Haur i/£rano Secretorum Oeconomi*.

Stupenda: molis altara Rana occifa cd farculo Petricoviar, dum in Ec-

clcfia Parochiali fcpulchrum ex oppofito Sacelli Sacrx Crucis expurga-

retur. In monte Babia-rora, aliquz ranx extenduntur ad menfa-

ram plantx pedis humani. Ex Equedri Ordine vir incufare (blirus

diu frigiditatem capitis, applicatx fune medicinx.fed fine optato fucces-

su. Pod ejus obitum dum cranium fcinditur, dividitur, Bufo inventus.

Fxmina radica in Majori Polonia haurire (olita aquam de pifcina ranis

infeda, hxc inter tormina gravia, duas ranas, tertiam viperam erada-

vit. Varfavix an. 1 696. Manii j. auriga doloribus ventriculi affli-

ctus vehementiflime, antimonium fumpfir, ranam vivam ejecit.liberatus

i cruciatu. Servus cujusdam Civis Torunii ad pagum properans

aquam dagnantem avide bibit, de ventriculi molediis conqueri expit,

omnem caufam in haudum rejiciendo. Remedia plura frudra adhibita,

tandem pod pinguedinem Serpentis epotam , tres ejcdx ranx urgtncc

vomitu.

SECTIO ir.

DeAPIBVS, LOCVSTIS, ALIISqi 7N-

'

SECTIS.I.T[ Nfeda, fiint animantia plerurrq; exanguia, exteris imperfediora, va^

I riis incifuris prxdita, commilluns multis infignita, patrio idioma-

te, Ro actwo frxjewiciifte, nacmane , leiace , lataiace. Dividuntur

partim in terredria, parum in volucria, partim cum utroq; participan-

tia. Prxter alios multos, Atdcovandus volumine integro, Aloufetus The-

atro Minimorum Animalium, Swammerdamui Hijlona Generali, Inleda

fiant complexi. II.

Digitized by Google

\

De Animalibus Infeflis. lyy

II. APES, Germ. Riene» , nobis Pfzjet.oly , inter infe&a omniaobtinent principatum, Plinn fenfu. Illa: habent rempublicam, reges, du-

ces, mores, ordinem. Atticae regionis Hymettus mons(qui Sc Cecro-

pius)item Hybla Siciliae , numerola examina apum fovet, non pau-

ciora & noftrum Regnum, qux judicio Becchtri m Phyjica Subterranea,

funt fortiora, ac magis digeftx qualitatis, quam in Germania, aut alibi.

In Podolia apes non tantum in alvearibus, cavatis arboribus mellificant,

led in ripis etiam, ac in terra fponre mella reponunt. Et contingit fxpe-

numero ut turbas apum fupervenientes , ac priores exterminantes tru-

cident ruricola:, aut in aquis mergant, ut qua: prxfuerunt hxreditarifc

mellificarent& manerent. Esedem apes propter pafcuoru ubertatem, odo-

rem fvavem , florem abundantem , maximas ficcarum terrarum foveas

meile in Podolia replent , ita ut immanes Urfi in foveas tales cadentes

ob nimium mei devoratum fuffocentur. Olus M. in Hifl. Seftertri. Al-drovandus tn Animal. Infeflis, Munjhrus in Append. Geograph. JonJIo-

nus w Hijf. Natur de Irfefhs , de Rruequei in Mundo Imperiorum. In

Ruflix cerris, tanta eft: copia apum fponte provenientium, non in al-

vearibus tantum, fed Sc in terra paffim mellificantium, ut incola: pras

multitudine certa agmina earum obruant. Miecbointa Chronie. Polo. I.

I. Magmus in Geographia. In Podolia, Ruflia, atq; vicinis locis,

ob infinitam apum multitudinem, domeftica alvearia non fufticiunt?

facile terrarum incola: finunt , ut ad arbores cavas , arte ad eum ufumaptatas, vel a natura fic relittas evolent ftirpem multiplicatur*. Olaus

M. in Htff. Septentrionali. Sepitur in Ruflia alvearibus collocandis

locus, multa ponuntur vacua, ut nova recipiant examina. Dum veri

tempus legendi mellis venerit,quidquid eft in alveo excutitur, paucis

propagationi ac fartura: rcli&is. (Jpalrmki in Defenfa Polonia. Prope

Camenccum Urbem Podolicam , non ita pridem alvearia duodecim,

inrra unius decurfum anni , decem fupra centum examina apum edide-

runt: quadraginta fervata pro hyeme ,reliqua funt fuffocara, ne multi-

tudo obeflet mellis proventui. De Podolia dufta, Ukrainz lunt adlcri-

benda, in qua non raro colonus unus poflidet centena aliquot alveario-

rum ab apibus occupatorum. Adduco opus apum nutabile. In pa-

Kk go

Digitized by Google

TRACTATUS IX. SECTIO II.»5*

go RR. Patrum Ordinis Prxdicatorum proximo Varfavix, an. 1708.

animalcula hxc laboriofa exangue hominis caput feu calvariam forma-

vere de cera, ante pcftis f*vitiam,iinplcvcrc ftupore,mortis memorii fpe-

ftatores.

III. LOCUS Ti£, Germ. Hettfchrecken, nebis SzJranczJ> fiint

infcdla confumentia frgetes &c. adurentia terram tactu, atq; faliva. Sex

pedes liabenr, quartior alas maculis nigricantibus multis inugnitas, quas

rude vulgus litcras elTc exiftimat. Lingua inltru<ftx dura Sc valida, den-

tibus duobus latis, quos apprimendo itndorcm edunt. Inteftinum gerunt

non fimplcx, fcd flexuofum Si replicatum, cum ventre fufeo. Vaga funt

nimis & inftabilia agmina , fole orto ,incalefccnte die , alio (e transfe-

rentia. Recens narx in Maeotide , vel alibi, funt admodum parvae, nigri-

cantes, fine cruribus, alisq; reptantes. Stupenda autem earum cft multi-

tudo, quando agmine fadto in regionem convolant aliquam, inftar nu-

bis, vel nebul.e operiunt radios folis. Volatus per horas aliquot non-

nunquam durat &c. Rumpuntur ova ne generentur alix, necantur vari-

is modis , venti quoqj ingentem copiam, in ftagna, flumina, maria,

prxeipitant, frigclcens cxlum extinguit vivas. H'benflreit fpa^flm in Tra-

(latu de Locufiu. *ln Ukraina , xftatc genitx ex rclufta fxtura ante

hyemem, primo mufeis erant affimilcs, latebant inter gramina vix fc

moventes , dein mutati forma afeenderunt gramina, herbas, Si arbores,

foli fe exponendo. Sueccflu temporis apparuerant rubex notx in carum

capitibus, Sc fupra alas, quarum extabant parva initia. Erupere pedites

in agros fegetes confumpturx, acquifiris majoribus viribus depofiturx

lcntiffime rubram cuticulam ; tandem fadlx alarx evolaverunt. AdRuffix terras, an. 1086. grandi multitudine advenerunt locuftx, omniagramina confumcntcs.Dlugojfus ../ Hifl. Polonid. Tanta vis locu-

ftarum gradata cft in Polonia , an. 1 3 3 4. ut volantes mortalium oculis

lolem eriperent, ftratx humi fuperarent equorum ungulas, qux depa-

ftx omnia, atrocem famem induxerunt. Brtettus S. J. tn Annal. Mundi.Ingens multitudo locuftarum , Poloniam , Bohemiam , Auftriam , an.

1333. vaftavit. Btrclcen , Herbtort in Hifl. Polona. In Terra Lenci-

cicnfi, Siradicnfl, Sc Maiovix, an. 147;. locuftx ad longitudinem uni-

us

Digitized by Google

De Animalibus Infe&is. ifj

us digiti humani , capita inftar vefpertilionum habentes , appamerunt.

Extendo congregationis earum erat millurium trium, latitudo unius

cum dimidio, denfitatem vix lol penetrare potuerat. Fruges,& arbores,

in quas cadebant, devoraverant; nihil prxtcr terram, & fimum forJi-

dum relinquentes. Aliechovita Chronie. Polo. I. 4. Neugebaver in Iconi-

bus, cr Vitii Regum Polonut. Vehementior ventus, ex Turcia in

Poloniam, tulit maxima agmina locuftarum, an. 1527. colore fuerunt

aureo & cano, quaternis inftrudx alis. Item an. 143 6. ventus a Ponto

Euxino turbas tantas locuftarum in Podoliam pepulit, ut per viginti

milliaria circumcirca omnia devoraverint, pafcua infecerint, unde lecu-

ta fuit ingens pecorum peftis. Hycme obierunt hxc infeda prx frigore.

Ftncelikj citatus 4 Franxjo in IJiJJ . Animalium. Addit Alt”fetus in The-

atio Infeciorum : infvctx magnitudinis locuftx, relidi Podolia errarunt

per Germaniam, ad Mrdiolanenfem ufq; agrum iter experunt, eoq; dc-

pafto , in Poloniam , & Silefiam revertebantur. Tandem Novembrimcnfe, vi frigoris tabefadx fartorem maximum excitarunt. In

tanta multitudine locuftx erant in Valachia, an. 1541. ut duo milliaria

in longum , & latum , cubito tenus occuparent, (olis quoq; fplendorcm,

a toto illo Ipatio terrx, fua denfitare excluderent. Har eunda in circui-

tu, Leopolim ulq; milliaribus circiter fexaginta, devorarunt. Surias ('ar~

thufa> us in Ccmmtntar. Brtvt Rerum tn Orbe Geflorum, ex eo A/d't-

vandus de h.ftths , Ktviatk euncx. S.CJ. tn jinnal. Eciltftaf cis. Sub

acftatis finem , an. 1542. ex Licvania per Poloniam, Silefiam, & Vli-

fniam, magna? admodum locuftx, incredibili multitudine, in Germani*' arn advolarunt, frumenta, gramina confinnpfcrunt. Volitabant autem

in aere ad eredx haftx altitudinem condcnfatx, ut quandoq; vcluti

nubes, iolis fplendorcm hominibus eriperent; & in agris ubi conledc-

rant, an phtudine pedis & amplius accumulatx & conglobatx jacerent.

Dmothus tn Prorig is, cx Beutieri l, 5 . Fuccius tn Chronologta. Sx-

tulo XVI. Locuftx ex Litvania Poloniam transvolantes,pruno Silefiam,

& Miiniam, dcin Italiam aftiixerc. Rhotius tn Htfl. Umve>ftlt. Locu-

ilx inltar denfanim nubium, in Montano Tradu.ac circa pagum Aledi

ka, an. 164S. cum grandi damno apparuetunt. Ex. Ai. S. S. Sege-

ti, k i tes

Digitized by Google

TRACTATUS IX. SECTIO II.l6oI

tes fere omnes depaftz an. 1652. famem causarunt, quam pedis cft Cc*

cura. Kiviatk rwicz. in Annal. Ecclrjiaflicis. In Podoliam, Volhini-

am , Roxolaniain , Minorem Poloniam, an. 1690. locuflarum turb*

irruperant. Volabant tam numerose(me (pc&ante Leopoli

)ut lucem

eriperent, ftrepitu magno horrorem incuterent, radicitus non foliim

adultas fruges, fed etiam gramina, arborum folia devorarent, in Septem-

bri. Ubi populatricum callra fubftiterant, quietis captandz causa, ad (pi-

thamam fecere cumulum denfatum. Ferebat fama, turbam iftam alatam

in Bdlarabiz feu Budziacensibus Tartarorum campis, trium annorum(pario vaflalle rnclles , tandem in noftras abiifle terras

,quafi mutanda

auram,aut hoftiles incurfiones przvolando. Advenerunt Sc an. 1708.

locuftarum catcrvz, a Valachiz partibus,per Podoliam, in Rufliam

Rubram, & quia medis pxnc colle&a fuerat in acervos, levius da-

mnum illatum agricolis. In Pokucia, circa villas Kunafzjew, Sarnkt crc.

ex rcli&o femine, eoq; durante intra terram per hyemem , diebus ver-

nis, locuft* parvz & nigricantes prodierunt, fpatium milliaris unius &dimidii occupaverunt, expeditz ad depafccndum quidquid occurrerit.

Progrediebantur mutando locum , coloni omnem adhibebant induftri*

am , ne ulterius ferperet edax malum. Itaq; prztcr ignem fubje&umfparfis ftraminibus, occas numcrofillimas adjunchs equis ad proteren-

dum, faveas, (copas, ad interitum infc&orum expediebant. Sxpius tur-

bz illx pedcftrcs vifz fiiperaflc natatu pifeinas, fame preflz perrupilfe

obices omnes, tandem alatx fattar vagari latiflimc, & millian uno, ab

Urbe Leopolienfi fubftitillc , ferendo fecum fegetum, herbarum, grami-

num lhagcm. Eadem multitudo noxia, publica motione pagorum pluri-

um , cxplofionibus crebris bombardarum , clamore horrido, variorum

ferramentorum tinnitu, pellebatur ultra agrorum limites. In Podo-

lia , m Roxolania circa Leopolim,Jaroslaviam , in Litvania circa Brc-

fiam , Sluckum , Nelvifium &c. turmatim volando , omnia fic arrole-

rant,an. 171 1. ut dcmella, attonfaq; viderentur. Perdebant enim fibi

obvia morfu, urebant terram conta&u, atq; faliva biliosa fle acri, quammultam ex ore rodentes fundunt. Camenecum in Podolia, an. 1711.

die AugufU 7. fpcdavit phalanges natas fruges conlumcrc prztcrvolan-

tes.

Digitized by Google

I6lDe Animalibus Infeftis.

tes, relinquentes tam multas fxces, ut Urbs tora purgari debuerit. Eae-

dem indar denfarum nubium transgreflx Leopolim , & Jaroslaviam,

horarum quatuor (patio. In Terra Chclmenfl (ingulare (pe&acu-

lum objedtum cd nonnullis iter agentibus, fcilicct locudarum maxi-

mum agmen , in quo maturiores teneram prolem infidentem (ibi vo-

lando ferebant. Incolx pagi Lutczji in Jubmontanis obfervarunt

horum in(c&orum turbas ad medium milliarc extenlas volalle, viginti

quatuor horis , (non fine aliquot interditiis

) direxide iter ad Pa-

latinarum Cracovienfcm. Inveniebantur circa Pofnaniam, ex iifdcm ca-

ftris, quafi cmiflarii , (cd in numero exiguo, procul a damno. Nidi

pleni tamira , an. 171 3. in Roxolanix campis reperiebantur, de qua no-

vx locudx funt prognatx. Fxtura di&a in autumno repofita (i mitiorem

invenerit hyemem conlervatur, intenlo ac diuturno frigore condritla

perit. SORICES, fcu mures campedrcs, Myfzj polne, quamvis

non intrent infe&orum elenchum, locudis tamen funt apponendi, pro-

pter damna illata meflibus. Fames exorta cd in Polonia, an. 1470.

©b copiam murium((iccitate premente terram

)produ&orum

, Tege-

res corrodentium. Bidskt Chrome. Pol. I. 3. Nakielski in Mitchovta.

Numcrofi mures campedres in Valachia comparucrunt,iidem transmis-

so fluvio Tyra, an. 1612. Podolicos campos intrarunt, ad cladem Tege-

tum. Ex M. S. S. Circa Cracoviam, an. 16513. multitudo Aupcndaejusmodi murium adultas Tpicas fuccidcbat ad cfcam , inferebat rerrx,

pro hyeme. Mures parvi in Ukraina, magna fceerunt in agris da-

mna;grandiores Tuperato fluvio Tyra ad Ufzycam,Czortkovum verius

iverunt, an. 1708. legctcs devorando. Mus nunquam man(vcfcit

juxta Plinium , Lublini mus domedicus junior ita ed man(vef*£tuj , ut

in vola manus (umerer cibum, vocatus accurreret.

IV. ARANEUS, Germ. Ppmn, nobis Patak , maxime infeftus

bufoni. Febriles motus arcere, pulfibus metacarpii, temporibusvc impo-

litus, putamini avellanx inclufus collcq; fulpenfus quartanam pellere

febrim a Schrod ro m Pharma rp. traditur. Infolitus, horrendus ara-

neus, nam caput humanum mole xquans, in Arce Cracovicnfi, ad ini-

tium prxtcriti fxcuii cxtiuflc, vctulasq; duas veneno lcthalitcr infecifle

Kk| . narra-

N

Digitized by Googli

TRACTATUS IX. SECTIO II.iil

narratur. Idem a tertia anu, dum e latebris prodit, Icopis, quas verren-

do tenebat , eft proftratus.

V. BOMBYX, Vermis lanificus Albertt M. Germ. Sciden - ivurm%

nobis ‘Jrdwabnic* robaczjk , miram metamorphofim oblervacur fubire.

Ex ovis puiillis, calore folis, verno tempore producitur animalculum,

mororum foliis velcitur, donec ad maturitatem perveniat, tum inditi

theca: chartacea: textura, fc cingit folliculo fcricco, ex filo Icriceo con-

tinuato, fxpe replicato, ex ore emilTo , colore nunc pallefcente, nunc

flavefeente, magnitudine & figura ovi columbini, eoq; fc ipfum recon-

dit, usq; dum in Chrylalidcm icu Aureliam transmutatur, & mortua

efie videtur. Dc hac erumpens Papilionis formi quadripennis prodit,

poft triduum mafculus moritur, fxmina ova paric plurima, ac deficit.

Ita Dole in Pharmacolog:a. Ignotus hic in Europa vermis, Juftini-

ani temporibus ex Perside primum allatus efie icnbitur. Implevit regio-

nes calidiores, apud nos non tam texturz,quam raritatis gratii aliquan-

do fervatur mori foliis paftns.

VI. CANTHARIDES feu Scarabari parvi, Mufcx Hifpanicx,

Germ. Spamfche mucken , nebis Kantarjdy, virides, auri colore luperlu-

centes, calida: & ficcx valde, idcoq; vtlicatorix, diurcticx. Produci di-

cuntur n Scirbdt.ro ex vermiculorum genere erucis limilium, qui na»

fcumur ex humore uihxrcntc foliis fraxini, populi, liguftri &c. Re-tulit maxima fide Rapp Medicus Srrrnif EJeci oris Moguntim,k ex Can-tharidum alis fictam

,pulvcriiatis , ac plumbo in capella liquefacto

imbibitis, magni interdum pili quantitate putum aurum accepillc. Rec-

cherustn Phyfica Suberrari, a. Ad mentem Natura: Curioforum, X

Ceytro Tractatus Phyfico Medicus dt ( anthar,dtbus cdirus legitur.

VII. CICADA:, Koniki robae zJci, Skoiz.ni, mliCta valde itridula,

tore viventia, apud nos vulgaris notitia-, alibi incognita. Sola: tere Cica-

da:, juxta Cardamm de Tartetate,ex omni animalium genere orc carcnr,’

icd pro eo. quoddam aculeatum hal ent m pedore, quo rorem lambunt.

In ardore iolis vocaliores, id enim expetit natura earum, ut ibi (Irideant

acrn'i«,ubi vehementius srftuanr. Adiubmtur ficcx ad dolores colicos

cum paribus numero piperis granis : cinis uriigmtcr calculum conterit.

i..;i . . Vili.

Digitized by Google

.V De Animalibus Infiftis.

Vtn. CICINDELAE , Lampyrides alar* Aldrovando , Ncxftilu-

cx Sipontino, Germ. Johanns -wurmlein , nobis Roba.xjti S. Jana, Zto-

tnicy robacxJtt , Swtece, in tenebris inftar vivi carbonis lucentes , in al-

vi enim extremitate, gutrulx du* pellucidae fplendcnt. Lux cft ex ficci*

tate lubrilium fpirituum , Sc partium multum politarum. Jam vero Ktr-

choro m Arte Magna Lucis er Umbro, quia Cicindelx exangues fune

& frigidilllmx, igne* partes, five calor circa digeftionis locum a natura

conccntratus vim lucendi acquirit.

IX. COCHLEAE TERRESTRES , teftacez , Germ. Schneckert,

nobis Shmaki zjemne, confita arboribus loca potillimum amant, vivunt

rore , & herbis. Ncgliguntur apud nos paflim , in regionibus aliis col-

ledbe, nutrit*, vehuntur ad cibum pr* aliis longe gratiorem. Ulus in

medicina ab Hardtro, in Examine Anatomico Cohlea terrefbis, eft expla-

natus. COCHLEAE FLUVIATILES, Rondeletio Srrombi fluvi-

atiles , Slimaki rzjczjie , eafdcm vires obtinent, fed rarioris funt ufus

in Officinis. COCHLEAE NUDAE Junio, Limaces, Sltmaki bez, skoru-

fp.In fylvis Palatinatus Pomerani*, prope pagum CupielsLo , Cochlex

ime teftis nigerrim* , cornua quatuor protendentes Sc retrahentes , di-

£1* Smarzje ab incolis. Limaces, qui inveniuntur in arboribus, ante o-

mnia , cmplaftrati valent ad maturandam Sc rumpendam fquinanti-

am fcu anginam,judicio cujusdam Medici.

X. FORMICAE , Germ. AmeiJjen, nobis Mrowki, di£t* a fe-

rendis micis, id eft granis, qu* Plinio micx. Dcfcript* funt lic 'a Schri -

dero : ali* minores rubentes, vel nigricantes: majores equinx ali*, pro-

videntia mira donat*, qua penu in annum fufficiens zftivis pleniluniis

(noviluniis quiefeunt

)fldulo colligunt, collc&um fi opus fit, ficcant,

ficcata femina ne regerminent, arrodunt, durationi adaptata recondunt.

Senium alatas facit, fed brevi luperftites. Invepiunrur in acervis frulta,

odore thuris, particul* funt refin* ex picea, Sc abiete.

XI SCARABAEI CORNUTI Plinio, Scarabelaphi Caldario,

Cervi volanres Leomccno, nobis Jelonkowie , frequentes in Volhinia

,

& Podolia, alibi rariores. Eorum cornua, Cefvi cornibus fimilia,c cer-

vicibus infamum appenduntur remedu graua. SCORPII formi

. - cancros

Digitized by Google

TRACTATUS IX. SECTIO II.

cancros armulantes, iis tamen minores, in Polonia non nafcuntur, in-

quit Hercules Saxoma trartans de Pltca , fed dantur vermes hirfuti eru-

ca: fimiles, verum majores & craffiores, vulgo a villis & hirsutia, vo-

cati Urfuli, Nudzwiadki. Vermis loricatus vocari poted ille in U-kraina, qui totus viridis caput fert quafi cafflde te&um, corpus veluti

lorica fquamata, non excedens digiti longitudinem, pedibus innixus

pluribus. Vermis corallii colorem gerens, fpedatur in lylvis Litvanae

Polcfiz.

XII. In Samogitia, an. ti8j. infolitum vermium genus, cancris,

aut fcorpiis fimile, magnam in populo ftragem fecit, quicunq; enimidlum ab illis acceperat, non vixit ultra triduum, neq; medicamentumullum prxfentillimac morti obviare potuerat. Idem malum pcrPrulfiam,

& Curlandiam efl grallatum. Koialowicx. S. J. Htft. Liivana Pa^t. r (

Drtgojfus HiPt. Pol. I. 7. Miechovita Chrome. I. 3. Stnikow ki Annat,

i. 10. Murinius in Chrome. Prufsia. Dum Vladisfaus Jagieilo Rexoppugnaret in Pruflia Marixburgum k Crucigeris occupatum , dupen-

da multitudo mulcaram, exercitum nodrum afflixerat, Bielskt Chronie.

Polo. I. 3. Ex humiditate nimia, pluvio carlo, enata vermium mul-titudo, an 163S. in confeminatis Podolix agris, omnem herbam cre-

fcentis frumenti , ct.m granis arq; radicibus exederat. Agminatim hxcpedis ibat, quafi a duabus ordinata, & ordo ordinem fequebatur. Ge-nus infodi erat, quale ex foliis inter fruteta & caules nafei lolet, indar

lumbricoru oblongum, viride. Carterum qux bonitas Numinis fuit, ea,

qux intadta reliquerant, tam copiofam fecerunt mellem, ut plane plus

ex modica agri parte collegerint agricolx,quam ex univerfo alias colle-

gifltnt: & agri per odio annos ad miraculum denles,.podca extiterunt

fxcundi. Ex M. S. S. Camencccnfi Civitati in Podolia, an. 1670..

denla inledfcorum turma foetidis non abfimilium, fuperne rubdeentium,

inferne flaventium, incubuit. Brexver in Hiftortcis Notabiliori us. Pa-

pilio fimillimus cancro, capite, coipore, & cauda, »prope Sokal com-paruit 111 falicibus aquaticis humilioribus. Ephemerides M d eo Phyficu Germanica. lgnbta quardam infrdta alata vifa, an. 1679. qua*

Hirnulis iujs homines triginta quinque lcthaiitct vulnerarunt: boum ve-

Digitized by Google

De jlnimalibus Inf-Rir.

th 8c «inoram numerus magnus ab iisdem eft interfe&us. Omni»quatuor alis inftra&a fucranr, pedibus fex, fub ventre aculeo longo, va-

gina bifida , fcq; aperiente, munita. Eudem Ephemerides. In Majori

Folonia confini Marchix, genus quoddam mulcaram five inle&oruro

alatum , volucre, confpe&um fuit, quod non tantum animalia bruta, feci

Sc homines incautos pungendo fic lzfit,ut non pauci intra viginti qua-tuor horarum fpatiu,vita cum morte commutare coa&i fuerint. Cucur-bitulz vcntolz medicinales in parte affc&a pofitz dabant rcmediu.Srru.

ftura detctta eft, opera microfcopii. Erat corpus loricatum, duritie hor-

rida pollens , caput magnum & nonnihil hirfiitum , in fronte cornicu-

la five antenna; binx longidimx apparebant, alz conflat* ex pelliculis,

pedes lex numero. Eudem Ephemerides Norimbergd. impre[fe,anno i<S86.

In utraq; Polcfia, infinitus numeras Tabanorum feu mufearum caballi-

narum, culicum grandium, mufearum minuti(Iimarum,quz dum in pe-

corum nares turmatim involant, fpiritum intercludendo, necem adfe-

runt. Ibidem , dum eft iter agendum xftate, equi tela cralllore ab ali-

quibus obvolvuntur, ut infc&oram evitent morius. Circa pagumiVozjsiki Ccc. Palatinatils Polhanienfis , an. 1719. vermes infoliti, capi-

ta rubra ferentes, feminationem hybernam ita corroferant in radicibus,

ut menfe Novembri iterari debuerit feminatio.

XIII. Exanguia animantia, quz occupaverant, & reliquerant

hominum inteftina, hic recenlentur. Miles Polonus pluribus annis capti-

vus renebatur, tandem condufa pace vi&ricibus armis Vladislai IV. redi-

tus chm conceflus citer in patriam, propinatum ab hofte poculum hau-

lit finiul cum fociis. Excruciati illi, doloribus arrocillimis ventris , obie-

runt, primus poft enormes vomitus, lacertarum varia ejecit genera.

Beckerus Dantiscanus in Curatione fingulari Cultrrvori Pruffici. Vil-

nz paupercula mulier ibat per fluvium glacie jun&um, decepta pedibus,

ita atrociter corruit, ut caput faceret ruinam grandem, ftatimq; c vul-

nere, gryllorum examen erupit, laltus tot fecit, quot gelu atrox permi-

fit.Tjlkcwski in Dcfcript. Phyfica Ofienti duorum puerorum Vilna. . Cra-

coviz Vir Confularis, nihil proficientibus diu medicamentis, doloribus

miris excruciabatur, poft obitum fe&us, vermem cxrulcum, quartam

L 1 partem

Digitized by Google

TRACTATUS IX. SECTIO 11.

partem ulnae xquantem, rodentem vifcera, exhibuic. Civis Valcen-

(is , avulio latere co&o de camino, fic caput depreflum retulit, ut Chi-

rurgi arte cranium attolUTCtur.Curationem hanc dolores atroces capitis

fune fccuti, medicina nulla proficiente. Dum ergo xger fternutat forti-

ils, vermis toto corpore albus; dempto capite, multiplicatis inftrudtus

pedibus, per hiatum narium eft evolutus. Ex viro quodam prodiit

vermis ad plures decades ulnarum protenfus: de quinquenni puero, o-

&o cubitorum gracilis lumbricus eft egreflus. Poinaniz Medicus

vermina curans pharmaco, eft vifus pcpulille lumbricum teretem quin-

quaginta & aliquot ulnarum. Caufii vermium horum , eft humor cru-

dus dclapfus in inceftina, in quibus detentus praeter folitum, computre-

fcit. In pueris nafcuntur fzpius, quia phlegmate multo abundant, quodpariter ubi computruit, in vermem vertitur. In Schottlandia adja-

cente Gcdano, an. 1715. in O&obri, diuturnis doloribus ftomachi af-

fli&um quendam nulla remedia folabantur, ut tamen malum minuere-

tur, vel (opiretur, ab amico perfvafus fumpfit medicamentum. Sudore

coloris (anguinei maduit una die, fequenti, vermis monftrofus, biceps,

per oris oftium prodiit, quem (ocii undecim vermes ranquam dutfto-

rem fuum fecuti, fanitati priftinz hominem reddiderunt. Polonus

plethoricus, camo(us, graviflime laborans fcorbuto, medicamentorumncphriticoium ufu ejecit arenulas cum vivis infc&is nigricantibus, for-

ma fcorpionis, led magnitudine minima. Erant infe&a in lotio, fcmel

numero (eptem , vice altera odo, tertia decem, vixerantq; per triduum.

Bartholinus Htflorta Anatomica Centuria 4. Vermes vivi albi, in

capitibus coloris rubicundi , cum lotio a quodam editi (zpc Cracovue.

De urina verminofa , Bartholinus in Centuria 1. Htflort* S9. (cribit, A-caderma Natura Curioforum in Mifcellaneis

, feu Ephemeridibus Germa-nicis, Lochnerus in Centuria V1'

1

1

. Ephemeridum Academia Cafareo-Le»

-

poldtna Natura Curioforum. Poft animalia quadrupedia,prarci-

puac fere creatarum rerum volucres funt, ideoq; de illis eft dillcrenduin

in Tradatu fcqucntc. Enumerabuntur plurimz, aft non omnes, nampropter multitudinem , varietatem , locorum diftantiam , effugere noti-

tiam facile poterant; donabuntur aliz antiquis nominibus, aliae novis,

ncccllitas enim verba novare concedit. TRA-

Digitized by Goog(

TRACTATUS X.AVES FERAS, & FAMILIARES, ad E-.

LENCHVM DEDUCENS.SECTIOT.

DeAVIBUS PRAEDATRICIBUS

,STLVE-.

STRIBVS, CAMPESTRIBUS, AQUA-TICIS.

L A VES , funt animalia fanguinea, roftrata, 6c pennata. Dividun-

/\ tur in Terreftres, & Aquaticas. Terreftres fubdividuntur in

/ Y Carnivoras, Infe&ivoras, Baccivoras, Granivoras, fub quibus' ponuntur Pulveratrices , Sylveitres, & Domefticac. Aquarie*

ali* Palmipedes, Fiflipedes ali*. Nomina avium tam funt incerta, ut

fere media pars ignoretur , aut fit controverfa. Diftis adftruunt fidem

Bellonius , Gefnerus , cr jildrovandus , in quorum voluminibus vix ali-

quam avem invenies , cui de nomine a Scriptorum aliquo controverfia

non moveatur.

II. Aucupium Polonz genti largum,pifcatio locuples. Foumur

in Geographia. Ad montem Skrxjtctno in Terra Olviecimcnfi omni-

um generum convolant alites. Dlugojfus Htfi. Pol. I. i. Perdices,

Coturnices, Grues, Anfcres, lcviitimo pretio diftrahuntur in Polonia.

Craffimus Polonia /. i. In Curlandia myriades Gallinaginum, Per*

dicum , Attagenum , Urogallorum &c. funt viliflimi pretii , fic ut aflc-

verare queam, eorum me nauiea frequentiffime captum fuifle, quod

sucnfis quotidie inferrentur. Lanuhus mCwrlandu Memorabilibus. Mon-Lh ume.

Digitized by GoogI

TRACTATUS X. SECTIO I.&68

tansc, Sc Submontanz regiones habent alites non vifas in Provinciis

aliis Regni noftri. Quaedam volucres ante brumae initium gregatim

avolant alio, veris initio remeant: exterx frigoris patientes incolunt

fylvas , vel circa pagos verfantur Sc horrea,quxrentes partum.

III. ACCIPITER , Germ. Habubt

,

nobis Jaflrzjab

,

avis ani-

mofa , iracunda, folitaria, vi&orix cupida , in Syria, Pcrfia, Grxcia, Cre-

ta, Sc Africa rara : in Livonia, Prudia, Rudia, exterisq; Septentriona-

libus locis frequens, & quia largus fuppeditatur vi&us,languinolentior,

copiofiore fpiritu prxdita, quam alibi major, audacior, rapacior. Aldro-

vandus Orntthologi* l. 4. Gefnurus in HtH. Avium. ACCIPITERFRINGILLARIUS fcu Accipiter minor, Nifus rccentiorum, Krogulec,

in volatu maxime velox, hybemo tempore in lylvis degens, in nortris

terris frequentior. ACCIPITER LEPORARIUS feu Accipiter

cyanopus, Rarog , corpore grandi, notis quibusdam ftellas «^ferentibus

refpcrfus,pedes magni , eradi , cxrulci. In fylva Podolix Ntedobor

ad Czjrce , Sc in Volhinia reperitur, cicurarus infervit aucupibus. AC-CIPITER STELLARIS Ormtbologu , Arterias Alberto Magno , aliis

Aftur, nobis JdflrzMb unelki, corpore magno, Sc oblongiore. *

IV. ACANTHIS, Acanthylis, Spinus Sc Ligurinus Gazjt ,

'AIdro. Germ. Zeifel , nobis Czji, avis parva, canora, nidum occultans

iolertidimc, facile cicurabilis, in toto obvia Regno. AESALONvel Aefalo Plinio, Mcrillus Alberto M. Smcrillus Gefnero, Falconcllus,

Ifmcrius, Germ. Smirlein, nobis Drxjnnhk, inter aves rapaces minimus.

Falconi (imilis, Alaudas avide perfequens.

V. ALAUDA NON CRISTATA Aldrovando, Cr Gefnerot

Germ Lerch , nobis Skowronek, exlipeta di&a, quia in fublime retro-

gradu volatu (e attollere lolita. Cantillat nonnid lereno cxlo , ubi vcr6

pluvix, alixq; intemperies aeris ingruunt, altum tenet lilcntium : unde

oritur lemma , cxlo canora fereno. Eadem avis dum in terra moratur,

nihil fvavioris vocis edit,juxta obfervationem Bercorii in Reduft. Mo •

rei. ubi vero in altum evolaverit, mox in amxnidimos cantus erumpit:

imo quanto fubhmiorc volatu fertur in aera, tanto cantilenas IVaviotes

cftomut. Ingens copia datur Alaudarum absq; curtis m agris no-

ftris.

Digitized by Google

De Avibus feris. 169

Ihis, qux Dendrofalcis cicuratis pracfentibus, teguntur reticulis. A-LAUDA CRISTATA Ormthologis , Caffita p\into, Galerita Gatut,

Galcricus Parram , Germ. HejdJerch , nobis Dzierlatkd,

priori fimilis

magnitudine & colore, mulrarum avium voces inepte referens, raro e-

volans,in viis obvia, ideo & Alauda viarum. Illius cor femori alligatum,

aut comcdum arcere colicum dolorem, fanguis recens ex aceto acri, vel

vino calido hauftus calculofis fubvenirc efficaciflimc, a Schrodero tradi-

tur. ALAUDA ARBOREA ftu (ylvatica. Alauda criflata minor,

Galandra , cantum nullum edit peculiarem.

VI. ALUCO Gefrrero , Gaz. Gehnio , nobis Lelek , minor Oto,gallo fere par, line auribus, plumas in collo longas habet, Uluix fumi is,

voce horribili , integras devorat aves. Incolit rimas arcium, turrium an-

tiquarum , cavernas quercuum, in quibus nidificat. Ncxfluma magis cft

avis, quam diurna, diftin&a a Bubone, & Afione, de quibus infra di-

cetur.

VII. ANAS FERA, Germ. Etidte, nobis KaczJta dzikd , amat

flumina , lacus,pifeinas, paludes. Quantus fit apud nos Anatum nume-

rus, Gefnerus in JJtfl. Avium innuit; Polonia plurimis aquaticarum a-

vium , & Anatum ferarum generibus abundat,propter fluviorum

, 8clacuum frequentiam. Extraordinaria multitudo in-fluvio Stjr Vol-

biniar, etenim ibi dux, aut tres fexagenar allc&x fngopyro, vulgo cice-

re , involvuntur firnul panthere ab aucupe. Litvana Polcfia alit in-

numeras , inter quas alix nigricantes. Rudis Uhle: alix roftro longo

inftru&x , alix in cavis arborum natx , molem Sturni non excedentes.

Lacus Palatinatus Pomeranix viciniores Balthico Mari fovent Anates

cum plumis in dorfo grifeis, in ventre albis, cum roftro, arq; pedibus

vergentibus ad nigredinem , cum alis difcoloribus. Marinx Anates

quxdam nigricantes, fi ventrem albentem demas, roftrum produ&um,rubidum ferunt; alix criflatx, mvex, in tergo iubnigrx, in alis verfi-

colores.

VIII. ANSER TERUS, Germ. Wilde-ganf , nobis Gei, eft

de numero Piarum avium, qux gregatini volant, clamore magno por-

tendunt pluviam, quietis tempore cuflodcs adhibent, cautx Iumme artes

L1 3 eludunt

Digitized by Google

*7° TRACTATUS X. SECTIO I.

eludant aucupum. Stella mons a Tureis Cefonofi vocatur, hoc eft,

anferum campus,quod id genus volucram , flatis anni temporibus,

convolet eo, inquit Samicki Annal. Pol. I. 7. ut agminibus totis in

Europam commigret. In Majori Polonia circa Note/ fluvium , in

Provinciis aliis ad paludes, moratur grandis numerus Anferum: in

Litvana Polcfia &c. hyemem aliqui agunt , tempore verno ibidem

fetificant. Lingu* aflx lflarum volucrum in cibo fumuntur utiliter

i calculofis: fanguis in affc&ibus melancholicis propinatur.

IX. AQUILA, Germ. Adler , nobis Orz.it, regina avium, nonpropter corporis molem , fed volatfls fublimitatem , celeritatem , dura-

tionem , corporis robur , animi audaciam , visAs acumen , dotesq; catte-

ras. Juxta Ariflotelem in Htft. Animalium fex funt genera Aquilarum.

Primi genens Pygargus ab albicante cauda di&us: fecundi generis Plan-

ga fcu Clauga anataria: tertii generis Aquila colore nigricans, unde

nomen accepit, ut pulla vocetur, magnitudine minima, fed viribus

przflantiflima, leporaria quoq; cognominata: quarti generis Pcrcnopte-

rus ab alarum notis appellatus , capite albicante , corpore majore quamexter*, fed brevioribus alis, cauda longiore: quinti generis Halisetu*

infra deferibendus : fexti generis Aquila maxima omnium , major Os-sifraga, colore rufa, confpe&u rara. Aquila pauciflimis obnoxia

morbis , Aldrovandi opinione, folis fulgorem oculis non connivenribus

videre potens. Cum Cervis quoties pugnat, toties, ait Plinius , infidens

eorum cornibus pulverem multum collcdhim excutit in oculos, ora

verberat crebrius pennis, atq; fic feram in rupes praecipitat. Mortemoppetit non tam fenio, vel aegritudine, quam fame, incurvato enim ni-

mium roftro, ad cibum capiendum inhabilis redditur. Lechus gen-

tis noftrx author, Hilloricorum teftimonio, ab inventis nidis Aquila-

rum, Urbem(quam inibi condidit) Gnicz.no appellavit, aufpicaroq; o»

mine bcllicofam Lechiam fore praedixit. Eximi* magnitudinis, ium-

m* rapacitatis ac feroci* Aquilas AIdrovandus Orntthologia /. 1. inve-

niri tradit in Polonia, Ruilia, Boruflu, Litvania, Livoma, alusq, re-

gionibus Septentrionalibus. Aquila: gnefii genens feu majores. Re-

gales aves Apule.o, Jovis alites t i 'gilto , nidificant ili Podolix petris

nuvi*

Digitized by Google

De Avibus feris. 171

fluvio Tyrae vicinioribus: minores Orlicxje didx in Subvnontanis : ma-jores atqj minores in Dillridu Pinlccnfi &c. non infrequentes. Ju-ventus Academica Zamofticnfis, in campo proximo Urbi, Aquilam ce-

pit vivi lerpentis implexam (piris. Haec ales enim anguibus vclcitur, iU

lo?q; propter antipathiam , vel propter eam,quam ex frigido ac humi-

do cibo capit voluptatem , appetit maxime, opprcllbs laniat. AnteSveticum bellum, quomodo Aquilz magnae duae non procul a Gedanoinftauraverant pugnam , innuit f/eifierus m Hifi.Caroli Gufiavi : deferi-

betur fufiiis m Irati. 17. Seti. 2. Simili modo, an. 1666. dic 6.Ja-nuarii, pofl femitria milliaria a Gedano, Aquilz ingentes geminz fupra

mare decertarunt in aere, per duas horas , tandem una roftro 8c ungui-

bus alteram preflit, ac 111 mare praecipitavit. Accurrerunt pifcatorcs in

fcaphis prarftolantes diutius duelli exitum, cum autem propius acccflis-

sent, adverterunt quod vidrix, mari vidam immergeret, atq; tamdiu

detineret in aquis, donec liiflocarctur. Nec dimifit exftindam , aft un-

guibus fortiter ftringens hoftem , fimul cedit in przdam. Curichtn in

Defcript. hiflorica Gedam. In Neringa Infula Gcdancnfi, an. 16S1.

minores Aquilz cum (e unguibus implicuiflent, funt laplx in terram»

captz a rufticis, allatz ad Civitatem. Id m tb.dem. Prope urbem lnovla-

dislaviam , acre extitit przlium inter Aquilas, & Ciconias numerofas.

Ex M. S. S.

X. ARDEA, Germ. Reger , nobis Czapld, multiplex eft Orni-

tholegts , nimirum nigra, candida, cinerea, fubczrulea, rubra, ftcllaris»

vana. Dcledatur captura pifeium,quos flans in ripis allicit nidore pe-

dum. Diflidet cum Aquila , capitur a Falcone , aquas (ibi familiares vo-

ciferabunda (i delcrit, in agris fubfiflit, pluvias & tempeftates prarfagi-

ic cenfctur. Ardez cincrez in fylvis nostris nidos ponunt, ad flu-

vios, & pifeinas vidum quzrunt: albi in Litvania verfantur, quz( fi

non fallor) Platez Flinio , Platalez Dalecampio, Cochlearii Alberi»

M. a rostri lata extremitate.

XI. ASIO a voce afuiinx fimili, Dalecampio , ab auribus fimili-

bus afinims, Gep.ero,Ouxs Aid ovando , alus Nydicorax, Corvus nodur-

nw, Gcrui.Atevf-nsM nobis Krnk nocnj, avis uuee Noduas, & Bubo-nes

Digitized by Google

TRACTATUS X. SECTIO. L*7 »

nes medi*. Apud Scriptores plurimos dubium , controversumq;

est, qua: volucris debeat dici Nydltcorax. Qui, Pfalmi iot. verfum 7,

Fa;tui f.m jient Nycl.cortx in domtctl 0, interpretati funt , Nodhtam in-

tellexerunt, led slrrfetelts una cum aliis, diverfam Nodhiam ede exi-

stimat a NyCtcorace. Adoni, juxta Aldrovandi deferiptionem, ca-

put rotundum, auribus veluti cornibus plumeis inllgnitum, oculi ampli,

pupilla nigra, rostrum aduncum, corpus totum e eoiore cinereo ad

ferrugineum dilutum vergens, ubiq; maculis conlperfum fulcis. Nidi-

ficat imarborum cavernis ac foraminibus, noctu emittit vocem horrifi-

cam , liiTiilem ei,qui homo frigore aftlidtus ac rigens exclamare lolcr,

htt, hu. Idem Corvus nocturnus, in lingua nostra, SUpowron di-

dtus , id est , vifu destitutus , fed contra prtfati Ornithologi apertionem,

qua: e i oculos cum pupilla nigra, ex Anatomica infpedtione attribuit,

qui ut veri politi, confidla est narratio de avicula duce Alionis.

XI!. ATTAGEN, Gallina rustica Rellonio, Gallina corylorum,'

Perdix montana, Perdix lylvcstris Gefnero, German. IJafclbun, nobis jte-

rzjbeky avis inter cibos celebrata, tunc illaqueatur maxime, dum Sorbus

est baccarum ferax. Deliciente fvavi isto illicio, imitantur aucupes fistu-

la. illius vocem , advocatum arte pro fcopo statuunt plumbeis globis.

In Polonia: utriusq; vastioribus lylvis crebri Attagenes, in Litvania,

Rullia Alba circa Polociam &c. stupenda eorundem multitudo, preti-

um vile, quia palTim femigroflo Imperiali venduntur duo. Deplumati,

calida aqua perfuli, butyro liquefadto immcrli confervantur, mittuntur

Rigam &c. In Communitate quadam numerofa Polocir, perlonz uni-

cuiq; datur in prandio Attagen elixus unus , allatus fecundus , cena ad-

ferret alterum par, li latietas nauseam non moveret. His, fimilibusq;

auditis , aut Ipcdlatis Calefitnu tn Dutionarto , fub verbo Attagen po-

iuit, Poloni nihil hac ave frequentius habent.

XIII. BUBO, Gcrm. Ejle y nobis Pubicz., Sowatina, avis

no&urna, grandis, rapax, incolens cavernas rupium, arborum cava&c.

ad lolare lumen cxcuriens, nodtu, mane, & vefpcri pcrlpicaeius videns.

•Nullum est animal , inquit Aldrovandus in Orntbotog a, quod tantum

przdx congerat nodiu,quantum hxc ales, potiilimum dum pullos e-

ducat.

Digitized by Google

De Avibus feris. 17$

«fucat, adeo ut non fibi, fuisq, folum, fed venatoribus etiam,qui ni*

dum norunt fatis adierat emolumenti. Hi enim dum Bubo avolat ad

quxrendam aliam praedam, quam depofuerat, clam fuffurantur, relin-

quentes tantum, quantum ad nutriendos pullos credunt fufticere. Nontam proprio mento, quam Poetarum feriptis Bubo infamis cft, in au-

ipiciis praecipue publicis infandus apud antiquos, in urbibus, aut in lu-

ce vifus, dirum oftentum. Tartari non pro ferali, fed aufpicara ave Bu-

bonem habent, atq; honorant; ChrilUana Philofophia auguria vana

cllc ex illimat.

XIV. BOTAURUSa lono bovis Ornithologis, aliis Butio, quodrofttt) longo in aquas immillo bubit, Ardea ftcllaris a maculis Gtfnere,

Ardea paludris vel arundinum, Gcrm. Rohr - demmel . Bak nobis. Cre-

fccnnbus diebus vernis, calore fe intendente, vox tauri mugitum imi*

tans editur crebrior atq; validior in lacubus, ftagnis, paludibus, qua;

ad quadrantem millians Germanici interdum exauditur, pluvixq; pro-

gnofticum elfc putatur.

XV. CAPELLA feu Capra, Germ. Hmmel - xjege , nobis Kts.

£trtek, Barinek, Caprae tremulam vocem imitatur volando no£tu. CA-PRIMULGUS, Germ. Geifzjttelcker , nobis Kozjdoy, avis nodkur-

na. Cuculo minor, fed ei fimihs, in cibo utilis. Tale uornen inde obti-

nuit apud antiquos, quod Caprarum lac nodu exfugere credebatur.

Rejicitur illa opinio a recentioribus : Schwenckfeld ait, quamvis greges

Caprarum in Sudetis frequenriHimi fint, nullibi tamen a palloribus ob-

fervatum fuit , Caprimulgum , aut alias aves advolalTe, fuxifle ubera.

Strix qaoq; noClu volans, infantes infcftans, eadem avis dicebatur, fed

hxc Aid» 01 ando crc. finit fabulofa. .r v : •, ...j.

XVI. CARDUELIS Germ. Stiegluz. , nobis Sczjgiet , cardui

feminibus avide vcfcitur, fvavitarc vocis mas commendatur, Ermirus

cantus exilior, nec diuturnus. Utitur rollro 6c pedibus faepe pro manu-

biis, cavear enim indulus, escam & aquam filo appenfam m vafculd

ab imo attrahit, ofctatem ad viginti annos produxille vifus, fed tali r<>

Arum lingulis annis prarciditur, ut paftum capere poffir. RdTelii in Var-

sma, poli annos plurcs cxaclos in cavea, apparuit nigricans, retmuitq;

M m colorem

Digitized by Google

TRACTATUS X. SECTIO. /.*74

colorem, cantillando gratiflimk CAERULEUS feu Cornix cxrulea,

Kraskd , a colore accepit vocabulum, avis pulcherrima, fed male oletis,

formicis vefcens, nec procul ab eis nidulans. Tempore mellis, dummanipuli comportantur in acervos, conipicitur.

XVII. CICONIA, Crotaliftria, Avis hofpita, peregrina , Pie-

tatis cultrix, Exui hyemis, Titulus tepidi temporis Petronio,Gcim.Storchtnobis Bociariy nutrit parentes confettos fenio , tempeftate imminente

trillior fedet, abfeondit rodrum. Nullas Ciconias in Italia ede traditi/»

drovandns , in Anglia raridlmas, nec nili vento, aliove cafu delatas

Wsllughbey tedatur: apud nos frequentillimx albx.cum alarum extremi-

tatibus atris, nidificantes in fylvis, Templorum, xdium, turrium, horre-

orum , arborum aridarum faftigiis. Rariores Ciconix nigricantes,

exceptis albidis in ventre plumis. Hx roftra,ac tibias lutei coloris ferunt,

juniores dum cibum petunt, drepitum edunt. Ardearum voci non difli-

xnilcm, loca fylvcdria, paludria, humilia amant. Rariflimae nigrx

Ciconix, roftris & pedibus rubris indru&x, in fylvis vallis texentes ni-

dos. Vifse in Palatinatu Cracoviensi, Pomeranix, in Litvana Polclia

Sic. Inteftina Ciconiarum in cibo oblata commendat Faventtnut

contra dolores colicos , Si nephriticos : axungia podagricis , & tremulis

articulis utiliter illinitur; cor c®&um in aqua ut comedat epilepticus,

aquam illam in potum alluitur, Petrus Htfpanus in Thefauro Pauperum

fvadet; ulus camis AIdrovando efficax in paralyli, Sc apoplexia. Secun-

dum Kiramdem, afla caro Ii lemel edatur in anno, prxiervat a podagra,

chiragra &c;ifel ad tollenda vitia oculorum alTumitur; ventriculus ex*

ficcatus atqi pulverifatus,.pro maximo fccrcto habetur in venenis. Ci-

conix unde veniant ad nos , aut quo fe a nobis recipiant , cerro noncondar. Migraturx, ante, vel pod diem 24. Augudi , convolant ad

campos aliquos, redeunt in Pomcrelliam circa 17. Martii, aut 20. Qiix

xdate in Europa, magna hyemis parte in jfigypto , & dtthiopia degunt.

Cum circa Abidum ellem, ingentem Ciconiarum vim conlpexi, inquit

£elloniut in Exercitation bus Exoticts, qux ad tria, vel quatuor millia

accedere videbantur. Volabant illx a Rudia, Si Tartaria, Hcllefpontum

transrerfum denfato agmine fuperantes , Si cura fupra Tcncdum Infu-

lant

Digitized by Google

• De Avibus feris. ' tyj

lam eflent, longo per anfradtus tra&u (e convertebant, donec in circa»

lum omnes colligerentur, in turmas fupra viginti diftribuerentur , invi-

cem fe meridiem verfus fequendo. Hollandi novas terras ciim inquire-

rent, in Infula quadam Maris Indici, Ciconias plurimas, menfe Janua-

rio , confpexerunt. In Nilo navigans Radivilius Dux, Hierofoljmi-

tana Peregrinationis author, magnum numerum Ciconiarum ad ripas vi-

derat, quz ex partibus noftris convolarunt eo, fub hoc ipfum tempusanni, nempe menfe Augufto, quo exundat Nilus, & recedens ferpen-

tum copiam maximam ad earum vi&um relinquit in campis. Htcadvertunt aliqui. Ciconias non mutare folum ob frigoris impatientiam,

( quia captivx , exq; annoGc rigidum acrem hyeme ferunt)fed propter

defedhim alimentorum, id eft ferpentum, ranarum, vermium, hyber-

no tempore non reperibilium , in regionibus noftris. Crtera curiola ad-

ferre poteft Swalbaci Dijfertatio de Ciconiis, Gruibus , Hirundinibus, ea*

rumej\ Isybernaculis: mihi fpecialia exempla aliquot veniunt memoranda.

Znenx nidum pofuerant Ciconix fupra tc&um Templi Parochialis, ilJ

lxq-, dum xdes lignex Civium ignem coiKcperant, in dtdem Sacram

eundem fparferant, lacui proximo aliquoties le immergebant totas, re-

deuntes excutiebant aquas , defenfioni nidi allaborando. Invcftigabatn

prxfens Znenx veritatem iftius hiftorix , & Civis primarii tcftimoni®

comprobatam accepi , ante fex annos. Simile fa&um , Schottus S. J. in

Phyfica Curi, narrat: vifx in patria mea Ciconix, qux in Urbis incen-

dio, aquam c vicina fofTa hauftam identidem ore infpergcbant nido, ut

averterent flammam. In Majori Polonia, incola pagi Lofzjskowi»

ce, confcenfo nido, Ciconiis incubantibus ovum furripuit, celando fur-

tum, anferis ovum fuppofuit. Monftrofum partum mas ut advertit, prx-

properc avolavit, diebus aliquot abfuit, fed cum numerofiflimo extu

Ciconiarum ad nidum rediit, qux pofl aliquam moram quafi coniillo

datam , irruerunt vi tota in illius prolis exiftimatam matrem, iterantes

percuffiones, roftris vulnera, necem, inferentes. Similis pxna illata Cico-

nix adulterx, m Jllufinbus Afiraculis , C?" Hrft. Altmorabtltbus '* Cxfa»

rio Ordinis CiSlercienfis editis, legitur. Et Guiliclmus Parifienfis retulit.

Ciconiam adulteram a tota multitudine fuifle judicatam, deplumatam,

Mm i ac

Digitized by Google

. TRACTATUS X. SECTIO 1.

ac laceratam. In Pruflla rem miram in Ciconiis incolat obferv&runt,

ut ab iis accepimus. Singulis quadrienniis, priusquam hyemem fugiant.

Ce in quoddam vadum pratuir. , ingenti multitudine colligunt, & prio-

res aliarum adventum prxftolantur , donec nulla; amplius videantur ac*

cedere. Tum collcdat fe in ordinem dividunt, aliquot vero ranquamPrincipes feparatim confiftunt. Ex numero toto fingillatim a quinis, vel

fenis apparitoribus educuntur rei. Principibus offenduntur, ac tanquamfigno accepto, intra ordines redudi, eorundem lidorum trucidantur ro-

ftris, aut laqueo appenduntur. Durat harc judiciorum imago dies ali-

quot, tum vcluti comitiis transadis, alio fc recipiunt. Tylkowski S. J.in Phyfica Curiofa.

XV11I. COLUMBA AGRESTIS feu SAXATILIS Torrent,

,

Vinago Gazjt «i colore uva; maturz vini , Germ. Wilde Taube

,

nobis

Gotab diiki, smy. COLUMBA LIVIA feu Palumbus minor. Palum-

bulusyfyw/. nobis Trukawka. CORNIX NIGRA, Germ. Krahe, nobis

Gawron , frugibus maxime inhiat, nec terra: vermes afpernatur. De ea

Aldrovandus in Ornithologia narrat, quod nafcatur exea, fidem mutu-am fervet, nam cum femel focietatem cum alia init, & alterutra mo-liatur, qux ei fupereft usq; ad diem ultimum permanet vidua. Pullos fil-

os omni fedulitate pafcit.idevn officium in fenedute receptura ab iis.

Cerebrum Cornicis codum & comedum dolores capitis mitigat. Can-dida Cornix adagii loco accipitur, de re admodum rara atq; inlolira, vi-

fa tamen eft k Sipontino, Perotto, & Cnapto S. J. Cracovix, ut legere eft

in ejus Thefauro, fub Gaunron verbo. CORNIX CINEREA vel

VARIA, Germ. Nelei Krkhe , nobis kVroni , vere ac xffate in fylvas

avolat, hyemem totam prope urbes, oppida,& pagos agit.

>. XIX. CORVUS feu Corax, Germ. Rabe, nobis Kruk, clamo-

sus, in parentes impius, nam confedi fenio non aluntur ab lllo.Tcmpe-

ftatem praefagit, fi cum fingulru quodam, diu multumq; vcfptrtino prse-

fertim crepufculo latrat, ferenititem, fi contra folcm hians, mane pec

arborum ramos alas extendit. Non nafei eum in Afia kThtophraflo pro-

ditum :apud nos multus nigerrimus : albus in Dama, Norvigia, Islan-

dia, alusq; locis frigidioribus Polum Ardicum reficientibus. Enutri-

> tus

Digitized by Google

‘77De Avibus feris.

tus domi humanas voces imitatur, gallum cantantem, gallinam gloci-

tantem , canem latrantem &c. expreflifle auditus. In fxcundis re-

gionibus Corvi gregarim volitant, in fterilibus bini, fide conjugali nexi*

oculos, dum animalia petunt, fodicare ante omnia foliti. Extraordi-

narium agmen Corvorum,quia aliquot millia continens fpe&atum cft

cum ftupore,an. 1 709. ad Rodatjczs pagum in Ruffix Palati natu. Ce-rebrum Corvi ad epilepfiam , ova ad dyfenteriam

,pulli incinerati

ad morbum comitialem commendantur.

XX. COTURNIX, Perdix nana Theophrafo , Germ. Wrachtel,nobis Przjrpiorka, Perdici non didirnilis, terrcftris potius, quam lublimis:

reticulis implicatur, fiftula ex oflc& corio fa&a dum allicitur. Crebra in

aucupio, poti(limum circa Jaroslaviam, Premisliam, Villulam &c. in

campis tritico confitis. Aliqua: Coturnices in Rudia ,& Podolia

funt hirtis & virentibus pedibus, quae referente Cromero Polonia /. 1.

afferunt fpafmum eas edentibus. COTURNIX MAJOR aucupi-

bus, nobis Chroiaei , verfatur in pratis & fegetibus, currit velociter, rc-

pentinoq; fubterfugio firpe aucupes fallir, in cibo laudabilis.

XXI (SUCULUS five Coccyx, Germ. Guckguck, nobis Kukut-

Jbf, Kukawka, GzJgz.oika, a (ono vocis, id eft, cuculatione nomenaccepit, ubiq; gentium rcperibilis, fi Novum Orbem, & jEthiopiam

exceperis, silzarez.it aficrtionc. Volatus brevis, interruptus, humilis, ideo

Milvorum fcapulis putatur fufeipi, ne deficiat. Incuntc vere apparet, in

ortu canicula:, & hyeme occultatur, intraq-, rupium , arborum cava,

pennas mutat. In aliarum avium,prxeipue Currucx , Palumbi , Luteo-

la: &c. nido, fua collocare ova traditur ab Ormthologts,prafertim AI-

drozando fuse induftriam hanc enarrante. Frigida corporis conllitutio,

tsthat o in caufa cft.qux nec incubare, nec pullos valet excludere. Sunt

(inter quos Ojptanus , Aztccnna , Albatus A4.

)qui dicunt Cuculum

ova avis illius, in cuius nidum importat fua, ablumcre, fuppofitis pro-

priis avolare , (cd hoc negatur ab aliis. Pullus dum educatur ab aliena

luarre, fapons grati cft sinfotelt, opinione Plinii, nulla avis fvavitate

carnis comparari poteft cuin illo jam volare potente..

Datur utili-

ter Luculus febricitantibus, paroxifmi tempore , ratJecur epilepticis,

M m jullus

Digitized by Google

TRACTATUS X. SECTIO T.i7 8

uftus commendatur calculofis. CURRUCA, Alberto Andithia,'

Hypolais, Pafler fepiarius , Germ. Grafzjmuck, nobis PtegzJ, Lu/cinix

fimilis, fed ea minor. Cuculus( ut fupra duftum) in ejus nido ova fua

reponit, qix ipfa fovet ac excludit.

XXII. CYGNUS five Olor, Germ. Schwan, nobis Laber, aquis

maxime dclc&atur. Semel tantum in anno fxtnina ova ponit magna,

\ oblonga, reda /olida obdufta. Caro in cibis laudara apud veteres, recen-

tiores nigram & duram (forte quia anno/a adfertur) accufant. Pulli Cy-gnorum, juxta Schroderum

, co&i in oleo, addita mcdulli Cervi, poda-

gricis prolunt: adeps cum vino tollit lentigines: pellis ob/ita plumis te-

nerrimis colicos juvat, & ftomachi vitio laborantes. Canere Cygnosnegat Lucianus , Athendus , Plinius &c. affirmat Plato , Ariffoteles, Py-

thagoras, Paufamas , Socrates , Cicero , Seneca , uni cum Poetis Grxcis

atq; Latinis antiquioribus. Ex recentioribus, cantus olorini tcftcs /unc

Afehjfus &c Schedius, qui in Tamcfi circa Londinum cantantem Cy-gnum audiverunt. Eandem modulationem Pentaftus in lacu Mantuano,RoUorphms in Tradhi Nidro/cano ad littus maris, /ummo mane excepit

auribus. Norvegus Studio/us juramento confirmavit IVoftno, fe ad ma-ris littus, in/olitum Sc fvaviffimum murmur, fibilis ac fonis jucundiffi-

mis permiftum, a congregatis Oloribus proveniens, acccpifle auditione.

Ita fc rem omnino habere, teftis ego inquit Bartholinus in Diffsrtationt

de Cygni Aratomia, Cr Cantu, qui & meis auribus canentem audivi,

obfervaviq; diligenter, fere non canere, nifi tempore verno, quo fxpe

in littore maris noftri Hage/bedani & Holbccani, trecentos fimul con-

cinentes, vel potius inconditum ftrepcnres drenfantesq; percepi, reliquo

cur/u anni fere mutos, per fluvios, & maria noffra ferri adverri. Eun-dem Cygnutn funebre carmen labi occinere plurimi credunt authores.

Olores canere /bliti funt, prxeipue jam morituri, ait ArifloteUs Hifl.

Animal um l. <?. c. i a. & cum quidam in Mari Africo navigarent, mul-

tos canentes voce flebili,& mori nonnullos con/pexcre. Caufa afligna-

tur, quia habent optimum fanguinem, qui urgente morte, ad cor de-

fendendum fc recipit a quo vita procedit. Falso narratur hic cantus fle-

bilis,/cnfu Phnn m Hiftona Naturali: minus vcrifimdis videturWAluah-

bey

Digitized by Google

»75De Avibus feris.

ieyo in Ornithologia : a Scaligero, aliisq; exploditur ifta narratio: figmen-

tum cft Lavino , Cerda , Sperlingo in Zoologia, nam triftia ac taciturna

ante obitum funt animalia. In PruIIia, inter Hclam & Puckum,Baltbico Mari Cygni non pauci innatant, vere atq; autumno: vifitant

quosdam lacus viciniores eidem mari, manlvefadi detinentur in ftagnis

ku pifeinis majoribus.

XXIII. CYPSELUS five Apus, Tumero Hirundo Templorum,Germanis Kirchen - schwalbe , nobis “Jerzjk , capite lato, collo bre-

viflimo, ridu amplo, alis longis, cruribus hirfutis, brevibus, ad repen-

dum potius, quam infiftcndum natis. Volans infeda capit & edit, ocu-

lorum acie valet. Nulla quies illi nifi in nido, quem ponit in cavernis,

atq; murorum foraminibus. Fartus alitis hujus in arftimatione apud nos

nulla, propter frequentiam, Bononia:, inquit yonffonus w Htfl. Avium,caro emitur. Cypielos Cromerui Polenta /. j. adjungit Hirundinibus im-

mergentibus fe fe in lacus, & pifeinas, ante hyemis initium.

XXIV. ERITHACUS, Pharnicurus Plinio , Rubrica Gefnero

,

Rubecula & Ruticilla Gcz.a, Silvia aliis, Germ. Roth • kelcben y nobis

Cii, formam Sc colorem mutans cum nomine. /Eftatc loca deferta pe-

tit, ad autumni finem rubedinem pedori indudam tenet, oppidis, pa-

gis approximat. Erithacus juxta Mafemum tn Speculo Vernatis occulta

,

Mundt tn Novo Phyfica Lumine , Charlet. in Onomafhco Zoico, confor-

tem in eodem fecum faltu vix fuftincr.Undc proverbium natum, unumarbuftum non alit duos Erithacos. Alii non ede fic folitariam hanc ali-

tem tradunt, nec ex natura plurimum contcntiofam , adducuntq; expe-

rientiam.

XXV. FALCO i falcato unguium hamo didus, Grzcis Capys,

Germ. Falck, nobis Sokot, avis ex Accipitrum generer, cum Aquila nontam vi, quim agilitate certat, Ardeas aggreditur. Anates fortiter per-

fequitur. Quoties prardam habere defiderat, toties in fublime celeri vo-

latu fertur, dein compofitis ad pedus unguibus, non reda, fed obliqui

defeendens linei, adeo gravem idum infligit, ut avis in terram decidat.

Varii Falcones funt, albi , nigri, rubri, montani, arborarii, gibbofi, hy-

bndx; a Bellomo in tres dailcs partiti. I11 Podolia, Roxolania, Mi-

nore

Digitized by Google

aSo TRACTATUS J. SECTIO I.

nore Polonia circa Lcloviam &c. Falcones nidos habent rupibus impo-

fitos. FALCO SACER, qui Si Britannicus, Ailyus, Acriphilui

Avicenna, juxta ‘Jonftomtm in Hifi. Naturali de Avibus, repentur apud

Tartaros, Mofchovitas, Si in Polonia, in qua Maximilianus Carfar per

fuos exploratores comperit imponentes ni los arboribus non proceris.

FALCO ARBORARIUS Alberto , Dendrofalcus Gefnero, Germanis

Jfa-im falck, nobis Kobts, nidificat in arboribus; jucundum fpcdlaculum

exhibet in confhdlu cum Monedulis.

XXVI. FICEDULA, Germ. tVii/tlng, nobis Figoiadki. Ficedu-

la a ficubus, quibus vclcitur dicta, quanquam Si uvis &c. palatur; co«

lorem poft autumnum Si nomen murat, Melancoryphos appellatur.

Litvania abundat avibus, inquit Miechovua in Sarmatia Esropna, Ficc-

dulx, quamvis illinc non adlint vinex, advolant, impinguantur, eduntur

cum Ivavitate. FRINGILLA five Frigilla, Germ. Buch-Jinck, no-

bis Zieba, a frigore vocabulum derivavit, vel quod frigus prxnuntiar,

vel in frigore gregarim advolat, cantat, xftate fub umbra arborum vivit.

Ajunt nonnulli volucrem illam tanto fieri fvaviorem in canendo, quan-

to minus videt, ideoq; cxcxcatur Ixpe in caveis. Aucupes quoq; eamin obfcuro loco conlcrvant, propter alias aves ad retia alliciendas. Va-rix Fringillarum fiint fpccies , fed excedit alias magnitudine Fringilla

montana fcu Aurivitis, Germ. Wrald-finck , fine cantu. FULICAfive Fulix, Phalaris f

rarroni, Mergus niger Albtrto M. Germ. Taucber-

lein, nobis Lyka, \ colore fuligineo d.dta.cx Anatum genere avis aqua-

tica, macula alba in fronte inlignita. Cor ejus utile in epilepfia.

XXVII. GALBULUS vel Galgulus Aldrovando , Galbula Ge-

fnero, aliis Chlorio, Vireo, Luteolus, Oriolus, Picus nidum fulpendcns,

Germ. Gdbltng , nobis Wrywielgi, IVtlgi, in toto corpore coloris flavi,

exceptis alis, dum cft adultus, junior virefeentis. Galbulus Aldrovando

idem cum 1Clero,qui idierum , fcu regium morbum finarc traditur i

Plinio , fi Ipedletur. Artificiose fulpcndit nidum in arboribus, quemAldrovandus apud fe habitum delineavit, atq; delcripfit in Ortnthologia

verbis lequentious. Imitabatur nidus ifle fcutellam , rotundus Si conca-

vus , ex cannabinis filamentis confcdlus , totus fuperius ramo nucis an-

nexus

Digitized by GoogI

De Avibus feris. 1S1

nexus. Inlpicienri, artificium ejus non apparer, afl examinanti, nihil in-

gcniofius ab ave rationis experte confici videtur polle. Ejusmodi enimnidum, nempe rotundum fabricare volenti, ramus erat per multas arbo-

res quaerendus, ad inferendam figuram hcmifphaericam idoneus, fcili-

cet bifurcatus. Neq; hinc totum dependet artificium, cum longe majus

fit in applicatione cannabis ad ramos , etenim tam ingeniose ipfis cir-

cumvolvitur, ut non ab ave, fcd homine fa£lum exiflimes. Sed nec hoc

etiam mirum videbitur, fi quod jam diclurus fum audieris, & perfera-

tatus fueris, quomodo nimirum ifla nidi cavitas dependens deorfum in

kere, quatuor pullos, eosq; fatis magnos fuftincre queat? quando tota,

ut dixi , ex prxparata cannabe atq; fatis flaccida conflat. Quod itaq; in-

conveniens ne accideret, avis hoc pa&o profpexit, filis quibusdam cras-

sioribus nidum extra munivit tam egregie, ut graviori ponderi par efle

queat. Poftremo in nidum acute ac induflric feflueas ingeflit,gnara

nemne cannaben pullorum unguibus curvis continuo adhxfuram. Ar-

tifex hxc ingeniola nidi, incolit etiam noflras valliores fylvas, datura

fpt&aculum curiofis naturx indagatoribus.

XXVIII. GALLINULA "AQUATICA Ornithologis, Trochilus

Juno, a pedum celeritate,qua valet, aliis Glarcola, Germ. Wafler-

hun , nobis Koko[z.‘- a wodnf roflro rtdlo, modice flexo, cruribus oblon-

gis, cauda brevi. Circa fluvios & torrentes verfatur, ventriculus ejus

commendatur in aflhmatc,cineres vlcera vetera fanant,& fiflulas. GAL-LINULA NOVALIS MINOR, Germ. Brach vogel, nobis S/ewni-

cz.ka >Siewlcu, Stcyki, avicula in agris circa fementem apparens. Galli-

n ularum dantur plurima genera, magnitudine prarcipuc & coloribus di-

fereta.

XXIX. GRUS, Germ. Kramch, nobis Zoraw, avis migratoria.

ex una regione in aliam: efca illi fruges, & herba:. Singularia dc

Gruibus slnfetelcs Hf. simmahum l. S. ct* 9. tradidit: Grues multa

{

irudentcr faciunt, loca enim longinqua petunt commodi gratia, & vo-

ant alte, ut procul profpiciant. Ducem etiam habent, & eos qui clament

dilpofitos in extremo agmine. Dormiunt alternis pedibus infillentes, Sc

capite 1'ubter alam condito, dux detc&o capite profpicit, ut quod fen-

N n ferit

Digitized by Google

iSi TRACTATUS X. SECTIO 1.

ferit voce prodat. Alii narrant cum Plinio,quod excubias more prorsis

caftrenfi nede dividant, in 'aera fe fe fublevent pulchro, coq; militari or-

dine. Celebris eft narratio, cafdem migrantes e Cilicia, A: Taurum mon-tem Aquilis plenum volentes transmitrere, lapillis in os fumpris cohi-

bere vocem, nodu (uperare periculofutn locum, fallere Aquilas, fed harc,

Ar.flotelis fcnfu in Hiftoria prafata, funt aliena i veritate. Qu«e

de pugna Gruum cum Tyginxis, ab Arifotele , Plinio , Philofraio , cae-

terisq; prodita, incerta cllc ex Strabone cognofcuntur. Miratur Hr»(fiui in

Nili , cr aliorum fluminum origine, tam ferio Artitotelem a tbnuare

pugnam Pygmxorum cum Gruibus. Si quis, inquit, totam pervadat

Africa, nullas vel Grues, vel Pygmxos inveniet- Attamen, ut (olent com-

menta non de nihilo fingi, certum eft ultra Nili fontes, multos reperiri

Nanos, qui non cum Gruibus, fed Elephantibus perpetuum gerunt bel-

lum. Praxipuum quippe eboris commercium , in Regno Magni Maco-ci, per iftos tranfigitur homunciones, qui proprio vocabulo appellantur

Mimos , aut etiam Backebacke. In fylvis habitant, & mira dexteritate

Elephantes fagittis conficiunt, carnibus vefcuntur, dentes verojagis

vendunt , illi autem Congcnfibus Sc Lufitanis. Pufillo funt corpure, ca-

put tamen his, ut carteris Nanis, eft prxgrande. Complures ejusmodi,

de Lufitani affirmant fe vidiffe, inter ftipatores Regis Lovangi. AddudusAIdrovandus 4 Sperlingo in Zoologia Phyfica ait, cum pygmacos dari

negemus , Grues etiam cum illis gerere bellum negamus , & tam perti-

naciter negabimus, ut nc jurantibus credamus. Multitudo Gruumin Majori Polonia datur circa Gopto lacum, Notes fluvium , Kcynia op-

pidum, Zorawica pagum &c. in Volhinia circa Oftrogium &c. in Podo-

lia fparfim : in Varmia prope Vartenburgum , Reffelium det in Palati-

nam Pomerania: circa villam Ntez.uraivia, ubi nonnullae hyemem agunt

inter paludes frigore non adftridas. Litvana Polefia impletur numero-fiffimis gregibus alitum eamndem

,quae c conftrudis inter paludes ni-

dis educunt prolem: ne autem depafcantur in agris fagopyrum, rurico-

lx fedulo excubant in tuguriolis. Cicures fadae, ad fibilum, vel fonumfiftulx, fubfilire, fubvolarc , circularem chorum quendam ducere, na-

jios, & pueros acrius perfequi norunt, relidis alus grandioris flatura*.

Avolant

Digitized by Googl

De Avihufi.ru. 18 $

Avolant catervatim a nobis in autumno, opinione aliquorum, ftationem

habiturx in /Egypto, Libya, /Ethiopia: verno tempore remeant, quia

xftuofa nimium loca fugiunt. Ad ufum medicum caput Gruis atq, ven-

triculus cum contentis omnibus exficcatur, paratur pulvis, qui mlpcr-

fus non modo cancrum, Icd & alia ulcera dira curat. Pinguedo auribus

ioftillata furditati medetur, fel prodeft oculis.

XXX. HALI/ETUS fcu Halixcrus, Aquila marina. Aquila pi-

fcium , Corvus pileator, Germ. Fifch Adler , Illyriis 0/frK.jm, nobis O-rxjel moniti , Oforia , major Milvo, fert roltrum paulo minus aquilino,

verticem album, oculos in medio nigros, in ambitu aureos, cervicem

magnam &r eradam , alas fulcas, caudam latam. Ex Aquilinis pullis ali*

-quis a patre degeuerat (inquit Dino ibus de Animalibus

)

ex eo fit Halix-

tus, ex hoc non Halixti gignuntur fed Phxnx, ex Phxnis Milvi Scc.

Halixtus non fblum prope mare moratur in Pomcrellia , fed & ad flu-

mina Prjp:c,Pina crc.PokCix,ubi ex alto fe librans,in aquas prxeipitans,

pifces prxgrandes rapit.

XXXI. HIRUNDO, German. Schwalbe , nobis Jaskotki , mul-

tiplex elL HIRUNDO DOMESTICA cum ventre albo, niaculi

rubra in gutture, culices, mufeas, volando capit, nec apibus parcit: di-

em prxnuntiat, dormientes excirat,nidum in xdibus elaborat figura fe-

micirculari. HIRUNDO AGRESTIS five ruftica, minor priore, nihil

rubedinis habens. HIRUNDO RIPARIA, Ripariola, Hirundo

ipinima, nobis 0'rx.ebielucbJi

,

ripas fluminum inhabitat, unde & aqua-

tica didia. HIRUNDO MURARIA fcu Saxatilis, Apus, non quoddedituamr pedibus, Icd quod non multum utitur iis: nidum muris af-

figir.vel rupibus. Alia, de hac Hiruhdinc.qux eadem eft cura Cyplc-

io, di£la fub num. XXIII. Torunii, an. 1709. ex matre con/vcti

coloris, natx funt in uno nido tres Hirundines albx. De fimilibus^«-

Jfonuj in Htft. Amm/ilXcnplille mihi videtur. CalifGi Hirundo cinn

pederem initio veris prxoccupantcm nidum non valeret ejicere , llrido-

re iocias multas convocavit, qux advolantes, luto, quod ore gerebant

fingulx, niî foramen obllruxcrunt, pafler indufus & fufFocatus. Spe-

rarunt hunc agendi modum contra aegreflorem, duo Viri ex Religione

Niu Soc.

)

Digitized by Google

TRACTATUS X. SECTIO I.

Soc. JESU in Collegio, ftarimq; aliorum multorum notirisc porrexe-

runt. Simile fadum, referente Jun/iono, Schotto, Maferuo in Speculo /-

mngmum Feritans occulta , Colonia: olim cft vifum. AdventumHirundinum /Equmottium Vernum, Autumnale receffum delignar no-

bis, habet enim quodlibet tempus anni alitem luam, a qua indicatur.

Ideo autem , inquit liodnus tn Thea;ro U.iv rfic A7aurjt fub /Equino*

£kium Autumnale abeunt, ne Ipirantibus Coris, qui Iole Scorpionem

fubeunte flare incipiunt, ab imbribus frigidis pereant. Ad mariti-

mas oras feruntur ilice gregatim , ac totos fex menlcs, fub altis rupibus,

promontoriis mari imminentibus,dclitelcunt, mutuis complexibus cohx-

rentes. Deprehenderunt Maris Balthici accola:, & pilcatores, Hirundi-

num cumulos, dum Succinum fub rupibus legerunt. Maritima enim

loca femper tepefeunt, atq; interdum tcmpcftatibus incalcfcunt, namfere lemper mare ventis agitatur, agitatum intumefeit ac fervet. Nonomnes tamen ad maris rupes, faxaq; avolant, fed nonnullae alia quie-

runt receptacula. Nota res in Polonia, & pifcatoribus trita, qui

dum hyberno tempore, glacie fecla, retia ad pileandum fundo commit-

tunt, non infrequenter una cum pifeibus convolutas in globum Hirun-

dines educunt, mira quadam induflria, ita innexas unguibus, ut vix

adinviccm feparari queant, quas lopitas, & veluti femimortuas ubi hy-

J

)ocauftis intulerint, ea: paulatim, licut ex alto quodam (opore vigiles,

e movere, paulo poft quoq; volatum attentare feruntur. Omnes tamen,

ante tempus conftitutum ns a natura, extra&a: vitam non continuant.

Kircherus Mundi Subterranei /. 8. f. 4. Schottus Phyf. Curio. Parte z.

Cromerus Polonia l. 1. Vulgaris eft apudPolonos opinio de Hirun-

dinibus in cumulum hyemc conghSbatis, ego, ait Cnapius S. J. in The-

fa/TOy quia hujus narrationis oculatum teftem habere non potueram,

fcquor Artfiotelcm ,qui m Hift. Animal, tradit: Hirundines vicinas

calidis locis, hyeme ad ea migrare, remotas vero condere fe in cavis,

& anguftiis convallium. Oppolirum experientia magiltra docet,

Kirihert , C7* Cromeri di&a confirmans. Primus pileator cognomentoAtrox. Graudcnti in Prulfia, Hirundines concatenatas centum & fexa*

ginta, c Viftulx proluvie glacie tc&a, retibus traxit : fecundus pifcator

dc

Digitized by Google

•' De Avibus feris. i8f

de Cchrinenfi lacu Capiranearfis Tucholirnfis: tertius de lacu Valcenft

Palatinarfts Polnanicniis: quartus de lacu Cz/jr> e Capirar.eat&s Ofiecen-

(is, quintus de ftagno feu pifcina majore Bcfzicenfi Palatinatfts Lubli-

nenlis: fextus dc lacu Capitancarfts Borzechovicnfis: leprimus de lacu

Charz.ykowy Palat. Pomeraniae; odtavus dc lacu prope pagum Grozji-

u'j in Terra Dobrzinenfi: nonus dc lacu parvo villa? Skape Palat. Cul-

tncnfis : decimus dc ftagno ad Skrzrfz/tvo: undecimus ex lacu ad vil-

lam Godiifz.ewo Palat. Pomeraniae: duodecimus ex ftagno Ivanovicen-

fi Palat. Calilfienfis: decimus tertius ex lacu Eberteuch Varmienfi: de-

cimus quartus dc ftagno Breh Palat. Sandomirienfis, an. 1710. Martio

menfe, eduxit Hirundines, alis ad alas, pedibus ad pedes, roftris ad ro-

ftra , implicatas. Et ex puteo pagi Tur diftantis duobus milliaribus ab

oppido Ratno, in Litvana Polelia, Hirundo hyeme eft extracta hydrii,

illata vaporario. Hxc, partim ab auritis, parnm ab oculatis teftibus

aliquot, accepta refero. Non omnino aves praedidx emoriuntur, aft ob-

rigefeunt frigore tantum, quo loluto in hypocaufto, vitx produnt indi-

cia. Quod vero non fentiant, nec moveantur, ex pertinaci ac diuturno

provenit fomno. Nutriuntur etiam tunc concreto dc indigefto humore,

qui jam antea ex avidius(provida inftigante natura

) fumpto cibo or-

tum habebat, quem humorem, ob caloris parvitatem, tardius folenr ab-

fumere. Domefticx Hirundinis pulli in cibo fumpti epilepticis pro-

funt, & colico dolore laborantibus. Nidus extrinfcciis impolitus, auxi-

lio anginae eft, i&ui viperino, & rubedini oculorum. Cinis Hirundinis

agreftis feu rufticar ex aqua calida potus fuccurrit uvulx inHammatae:

cof morbo comitiali , fanguis lub ala dextra extra&us oculis confert.

XXXII. LANIUS MAJOR Gefnero , Germ. Fmcken- Hab,chttnobis Srokos , Dzterd/t, a crudelitate in aves, quas devorat, volucrum

interfc&or eft ditftus. Hic dum cfurit, affigit le alicui arbori, & quafi

opem implorans clamitat querulus, tum convocatas aves minores, aftu

ejusmodi, ad necem rapit. Varium genus Laniorum , ab Aldrova doOrmthologtd /. j. exponitur. LARUS FLUVIATILIS feu Gavia, Ge-

fnero Pileator, Germ. Fssch- tveiher, nobis Rjb^w, avis ex gen re

piicc viventium, damofa, parum quiefeens a volatu. Genera quatuor

N n j Latoriun

Digitized by Google

TRACTATUS X. SECTIO /.%t6

Larorum recenfet AuElor Polonus tinonjmus de Avibus, majus, mediocre,

minus, minimum, ex viridi rubens. LARUS MARINUS, Rjbitw

morskt, albus torus, fi excipias plumas fiib alis pullas. Apud accolas Ma-ris Balthici Habi, vocabulum Mtwe invenit, forfirn cum Hirundine

marina, eft avis eadem.'In ufu habet gregarim volare, nunc maris flu-

xibus (e commitrere, nunc ad littora, prata, & agros delccndc re, quie-

tis captandae causa. LARUS MINOR, nobis Kultk, xftatc vermi-

culos ex aquis eripit, in autumno in agris moratur, ffcquentillimus ad

Viftula: ripas protenfas a Nco-Corcino ad Baranoviam &c.

XXXIII. LINARIA Geptero, aliis Linaria flava, Germ. Hanffiing,nobis DzjwonieCy Konopki, fonore occinit. LQXIA Gcfnero , Tro-

gon Dalecampio , Germ. Crutz. - vogel , nobis Krzjywonos , id eft, Curvi-

roftra a roftro, contra omnium avium morem, ab urraq; parte, recurvo,

acuro, robufto, nuncupata. Eadem aliquibus Crucifera, Cruciata, quia

roftri extrema: partes in Crucis modum funt dccullatx. Colorem quot-

annis fic mutare traditur, ut nunc in viridem, nunc flavum, nunc ru-

brum , aut cinereum, vergat. Semine cannabis, nucleisq; abietum vora-

cillimc pafeirur. Hyeme dum extera: aves obmutefcunr, canit, xftate

canentibus aliis filet, & hoc Aldrovando videtur inlolens in hac alite.

In Italia, Anglia, Helvetia, rarior eft, frequens in Regno noftro, mi-

niiq; colore hyeme rubens. Caro illius calculofis, & artheticis com-

mendatur. Quod aqua in vafculis potatoriis, cui roftrum fxpius imrncr-

1

fit, morbi caduci infultus coerceat, Sdnvenckfeld Medicus Hirfchber-

genfis probat experimento.

XXXIV. LUSCINIA feu Philomela, Aedon, Acredula, Germ.

Kachtigal , nobis Shwik, tempore verno, diebus quindecim, totidemq;

noXibus , dum fxmiua incubat ovis, perpetuo cantare traditur. Svavi-

tatem vocis Plinius HiSt. Naturalis l. io. ita dcfcnpfit. Tanta vox tamparvo in corpufculo,tam pertinax fpirirus. Deinde in una pcrfeXx nnt-

ficx (cientia, modulatus editur fonus, & nunc continuo fpiritu trahitur ,

in longum, nunc variatur inflexo, nunc diftinguitur concilo, copulatur -

intorto, promirtitur revocato , infufeatur ex inopinato: interdum &c

ipfe fecum murmurat; plenus gravis, acutus, ctcbcr, extenfus, ubi

viium

Digitized by Google

De Avibus ferit. 287

vifum eft, vibrans, fummus, medius, imus. Pullis, fimul atq; na/cuntur,

viam canendi aperit, eosq; diligentia maxima inftruit mater fc magi-

ftra. I11 paluftribus locis, relaxante inftrumenta vocis humiditate

nimia, minus cft vocalis: in Hifpaniola, & Infula S. Joannis, nunquam<1 cantu certat : in Regno noftro circa diem 1 f .

Junii hlere incipit. Im-plentur fere ubiq; fylvar, nemora, pomaria, frequentia Lufciniarum, ex-

traordinarius tamen exiftit earum numerus, inter Torunium & Gcda-

num, ad ripas Viftular oppletas arboretis.

XXXV. MERGUS Farront, Germ. Taucher, nobis Nureb, Anati

limilis, longo collo Sc cruribus, ut plurimum natans, fepius fc mcfgens,

praeda: quxrcnda: causa. Eadem avis, aut congener ei, appellatur Colym-bus feu Colymbas ab Ormthologis

,

Urinatrix a Gaza, quia fere femper

natat, parum volat, pedes caudam verius litos habet. Mergi ordi-

narie coloris cinerei in Polonis Provinciis, in Litvana Polclia &rc. albi,

& nigri: ibidem aves, ex Mergorum genere cinerea: & criftatx, Kozj,

alue verficolores , Szjacharze ,denominata:.

XXXVI. MEROPS •An/foteli, MelifTophago 'Juni», Apiarter

Gaza, Apiartra Servio, Florus Gefnero , Germ. Bienen wolff

,

nobis

Zotni, coloris flavefeentis, vefeitur avide apibus, longiore lingua rra&is

de alveari: pullos ne capiantur.de loco ad locum faqmis transfert. Hi, ut

primum adoleverunt, non fibi tantum , verum & parentibus alendis in-

tenti(ait Anffoteles l. 9. )

rependunt gratiam. Fel Meropis, cum meile

& lucco rutx, fuffufionem oculorum fanare dicitur. MERULA,Germ. Amfel, nobis Kos, juxta Aldrovandum triplicis fpeciei , mon-tana, torquata, fc faxatilis. Nigra plerumq; verno tempore canit, poft

Solftitium xftivum tacet, fylveftria loca & umbrofa amat, humanos li-

bilos, & cantilenas imitatur cdofta. Caro ejus comefta torminofis pro-

de (fc feribitur.

XXXVII. MILVUS feu Milvius, Germ. Hiiner - dieb, nobis

Kanii, ex genere Accipitrum, rapax, maxime infidians pullis gallina-

ceis, & anlerinis. Major idemq; niger robuftus cft, rufus regalis di&us,

minor coloris rubei. Milvus incineratus podagricos, fc epilepticos, fan-

guis cum urtica mixtus atq; impolitus item podagricos, pinguedo do*

lotibus

Digitized by Google

TRACTATUS X. SECTTO. I.*8S

loribus articulorum afflidos folarur. MONEDULA , Gcrm. Dohle,

nobis Ka-wkd , KawJ

,

ex Graculorum genere, clamola , coloris nigri,

permifti cinereo, loca plana amat, in marniis, turribus nidificat. Nco-Corcini dux candidx natx dum extrahuntur unco de nido,diverfam ex-

pertx fortem, una vulnerata fei o non vixit, altera Ipcdaculo erat Cra-

covix, an. 1705. Applicata exr rne eadem avis dilTblvit Icrofulas Sc tu-

mores. MOTACILLA, Codatremula a motu caudx, Cincius Grx-cis, Gerin. Bach-flelttg, nobis Pltfdca, Trzciiogonek, circa dccurfuj

aquarum cinerea degit, hinc & Paller aquaticus denominata: flava mi-

nor campos & agros amat. Avis iftius pulvis potus laudatur multuma Faventmo , cr Maffa, contra veficx calculum.

XXXVIU. NIVALIS AVIS Olao M. cr Gefhero , PafTcr hy-

bernus aliis, Gcrm. Schnee - vogcl , nobis SnteguU , Smti.mct.kdL , fuper-

nc coloris ravi, inferne albi. De illa Hetrat tn Theatro Pracip. Urbiumait: mirum eft, quod in Iblo fere Lovicicnfi Territorio, aviculam palle-

re non multo majorem, quam a nive $mcgulam Poloni appellant, elu

perfvavcm reperin ajunt, qux cum nive fiaiul advenit, & difparet cumnyeme. Antiqua hxc eft narratio, defumpta ex Cromeri , cr Staro -

volfcii Poloma, in qua uni Lovicio Aves nivales attribuuntur. Paucio-

res in Varmia, plures in Pomerellia circa Puck, Swartewo crc. qu6dum advolant in Novembri , coloni fumunt prxlagium hyemis tempe-

ftivx, fimulq; rigidx. NOCTUA MAJOR, Cecuma Iftdoro , Ci-

cuma Fefio , aliis Cecua, Gcrm. Nacht Eule , nobis Sowi, tempore

nodis vociferatur, volat, venatur. In Creta nalci eam Plinius negat, in

Helvetix Alpinis regionibus non inveniri Stufjlus tradit: apud nos cre-

bra. NOCTUA MINOR, Nodua aucuparia, Scops Plmii , ex

Noduarum genere minima, nobis SotvkJc

,

qua aucupes venari folenc

alites varias convolantes.

XXXIX. ONOCROTALUS Plinio, Pelicanus Bellonio, ATdrovando , Truo Fefio

,

Gcrm. Schnee -gans, nobis Bak , Rulfis Baba, ex

delcriptione Zahn m Oeconomia Mirabili Mundi, collo, cruribus, pedi-

bus, fimilis Cygno, roftrum habens longum, rubeum, acutum, in ex-

tremitate inflat hami recurvum. Suti roflro tcuct laccum pcotuberan-

, tem

Digitized by Google

tem feu ingluviem. Magnitudo, Sc latitudo eft fupra Cygnum , lingui

caret, obvium quemq; pifcem etiam librarum quinque abforbet, vecemedit terrificam, inftar ruditus aiini, aqua:, vel limo infixo roftro, quoddormiendo ad carlum erigit. Receptaculum fub mandibula tantx

capacitatis efle tradiijonflonus in 'fhaumatographia Naturali , ut ingen-

tis (latura: homo ocreatus, pedem ad genu m lauces immiferit, exemc-

ritq; inoftenfum. Singulare in hac ave obfervavit Aldrovandus

citatus a kVillugbbj in Ormthologia,quod ofla pellucida, folida, caren-

tia omni medulla h abeat.afperae arteria: bifurcatio mediu fere ventricula

-fuperemineat. Incoue Aftracani Onocrotalos cicurare, pileatum e-

ducere, magna cum voluptate, (olent. Pilees enini,quorum jam inca-

pax ventriculus eft, in conditorio illo collari repofitos, futura: fami con-

lervant, eosq; inde domini, farpe adhuc anhelos& palpitantes, levi con-

CufTu, exprimunt. Ex Rebus Mofchovittcis ad Seremfs. Magnum Hetru-

ria Ducem Cofmum III. Onocrotalum volucrem peregrinam vocat

Ktreherus tn Arca Noe , Europxis haud notam, audio tamen(inquit

idem ) in lylvis Polonix , & Litvanix fubinde reperiri, facculo magnxcapacitatis, pifces, aliaq; animalia capta, in ufum vicius recondentem.

Subfcribunc plures Ktrchero , Sc quod in Volhinia, ultra Potonnt wielkie

Crc. ad (lagna ampla verlctur ha:c avis, (ub nomine Baba, oculata ad-

ferunt teftimonia. Advolaverant Onocrotali aliquot Sc ad RavenJcra

Palatinatum, ubi prope pagum Ryl io, unus cll ta&us plumbea glande.

XL. OSSIFRAGUS Cefnero, quod olfa ceralorum frangat, &eis pafcatur, Caryocate&es, Nucifraga alus, Germ. Nufi kuacker

, nobis

Kltsk yGrabohsk ,Rufiis Koftobryz.. OTIS Graecis, Tarda IJidoro,

Biftarda Alberto, Germ. Trapp, nobis Drop , corporis mole grandis, in

volando tam legnis, ut nonnisi poft faltus, altera tertiaq; vice repeti-

tos, e terra (e liiblevct, unde non raro evenit, cam prius, quam con-

tingat aera, obrui a cane venatico. Avis frugilega, non carnivora eft,

in terra nidificat, tricenis diebus incubatum abfolvic, Sc cum feges jam

eft matura parit. Arboribus nunquam infidere afleritur , nec aquas, ni-

si eas, qua: relinquuntur in campis poft pluvias, bibere. Non apparet

in Italia, nili forte adveda turbine : Hiipanur peculiaris efle credebatur

O o non •

TRACTATUS X. SECTIO 7.ago

non re&e * Plinio, nam in Grxcia, Britannia, Belgio, juxta yonlfonum

in Hrf. Arium , numcrofa. Late patentes campos apud nos amat,

inccditq; turmatim in locis plurimis, potiflimum in Palatinanbus, San-

dominer.fi, Volhinenli, Podolienli, in quo , teftimonio Cnapu tn The -

[auro , cum myftacibus invenitur.

XLI. PALUMBUS Plinio , Palumbus major. Palumbus tor-

quatus Gefuero, cr Aldrovando,Gcrm. Hvhz.-Taub?, nobis Grzjwacz.,

avis ex columbis lylveltribus; arboribus, ac editioribus locis deledatur,

ubiq; frequens. Ejus cxuftx pluma; fubveniunr ictericis, &: calculoiis.

PAPAVLRINA, Germ. Mah - vogel , nobis Makolagwa

,

in papave-

re fetificans, papaver pro efca in prunis appetens, cantu Ivavis. PA-RUS Plinio, Parix Ornithologis, Germ. Meife , nobis Sikord, ales irre-

quieta eft, modo hanc, modo illam conlcendit arborem, prolem nu-merofam educit, levo dcledatur, prxlertim major. Varix enumerantur

Parorum fpecies, magnitudine, & figura diverli. Sunt atri cinerei, fu.

fci, cxrulci, criflati, caudati, montani, lylvcltres, paluftrcs &c. Parus

monticola (eu Parus fylvtflris, Bargiel nobis, accedit alus. Cnflatus

in cibo datus, eiticax prxdicatur adversus dolores colicos, & renum cal-

culos.

XLII. PASSER TROGLODYTES Orwthologit , PafTcr fepiutn

Ttrrnero, nobis Strz.yiyk , Pokrxywku , in Icpibus vcrLtur, & cavernis;

& quia parvulus clt, Rcguloq; fimilis, Regulus, ait Gefnenu, a nonnul-

lis populis denominatur. Idem volat (olus, nunquam gregatim,non plus

Carnis obtinet, quam lit extremum digiti: hyerne non fpc&atur. Maxi-mopere commendatur It Sch> odero, ad calculum atterendum & expellen-

dum, live integer evullis pennis lalc conditus crude devoretur, live in-

cincratus aflumatur. Alius {umendi modus ab Aldrovando cfl prxlcri-

ptus. Deplumatur avicula, extrahuntur intcfhna & incenduntur, cor reji-

citur, & roftrum, una cum unguibus, reliquum fubtihflime conciditur

cum pulte hordeacea coda accipiendum in cochleari. PASSERARUNDlNARIUS live Aquaticus, kVrobel trzxtnny

,

inter arundinesduas artificiolc nidum fulpcndit, lvavirer canit. PASSER GRAMI-NEUS, Paller fulcus , Germ. Minehlem, nobis Popek, coloris fupemc fer-

ruginei.

Digitized by Google

De Avibus feris. , ij>i

rnginci, inferni rubefcentis, fub gutture nigricantis, albicantis in fum-

mitatc capitis. PASSER SYLVESTR1S, minor domcftico, ciq;

dillimilis, nobis Mazjcrek, hic, & montanus vocari potefE PAS-SER CAMPESTRIS vix dignofcibilis a Pallere domcftico, nobis /r, fa-

cile implicat fe laqueo in autumno. PASSER FLAVESCENS,robis 7rc»tfde/,copiofum aucupium hyeme facir: circa domos, vias, hor-

rea verfarur. PASSER SOLITARIUS, niger, minor Merula vul-

gari , in (axis & tedis folus occupans locum, unde & faxatilis diclus.

PASSER DOMESTICUS cuiq; notiffitnus. In Media, Diodorus

Siculus l. 4. tantam PalFerum copiam fuille fcribit, ut incola:,quia fe-

mina concredita terra: abfumebant, alio migrare cogerentur. Et in no-

ftris Provinciis, mefles adultas xftate invadunt magnis agminibus, hye-

me horrea, granaria vifitant,fed in copia Frugum, leve putatur damnum.Reperiuntur ramen quidam oeconomi fedula cura turbam voracem di-

minuentes, ftatuentes fubditis.pro parte tributi annui, fexagenam unam& alteram pafterum occifbnim , aut ovorum extradorum de nidis.

tas breviilima conceditur illis 4 Plinio, anni unius mari, fatminx lon-

gior aliquando: Scahger nullum excedere bimatum credit: Aldrovan-

dus extendit vitam ad quadriennium. Experientia aliud edocet, nam Po-

fnanix ad cubiculum Viri Rcligiofi, paller advolans per feneftram, capie-

bat efcam , annorum novem decurfu, decimo difparuit. Palleres al-

bi, in Majori Polonia, Litvania, Pruflia, fxpius vili.

XLI1L PERDIX, Gcrm. Rebbun, nobis Kuropativa , dum caput

abfeondit, fccurain le ab infidiis aucupis opinatur. Varix illius fpccies,

major, minor, rufa, cinerea. Cerebrum propinatum idericos juvat, je-

cur liccatum ad ignem & puiverifatum regio morbo refiftit, febrim

pellit cum aqua millefolii nnuptum. In terris noftris numerus quan-

tus Perdicum fit. Magnatum, Nobilium, Civium, exhibent menfx.

A quodam Ordinis Senatorii Viro nuptix inftitutx.quatuor millia vo- .

lucium harum convivis appcfuerunt.*alix nuptix cclebratxGrodnx,tem-

pore Comitiorum Regni Generalium , tria millia & quingentas Perdi-

ces numeravere: convivia, prandia, cxnx,abfumunt plurimas. Maximapars capitur hyeme nivibus abundante , tunc enim dcftitutx paftu, hor-

Ooi xca

Digitized by Google

TRACTATUS X. SECTIO. L» 9 *

rea ubi ingrelTx fuerint, concludunrur fcitfc a villanis. In Litvania, Po-

dolia, Volhinia, Roxolania &c. Perdicum par emebatur fepe groil®

Imperiali: in Minori Polonia circa Lakoviam exiguo pretio compara-

tur. Accipitres,canesq; multi ad aucupium tale indrudb egregie, palEmaluntur. PERDIX RUSTICA MAJOR , Afcolopax, Scolopax,

Gallinago £?<*£*, Germ. GroJS - Scbmpffe, nobis Pa-dwl , Rudicula major

recentiorum , ex deferiptione Cnapii in Thefaura , alia Gallina: par, alia

Gallina minor. Attagenis, &c Perdicis colore, pulchra, dolida, currit

celerrime, ingluvie caret Perdix Rudica, Perdice campedri fcu vulgari

major cd Schwenkfeldio in Avibus Silefi*, colore per dorlum vario, de-

cimante ad cinereum , cum quodam rubore & flavedine. Alarum pen-

na majores fufex, maculis lateritiis rinctx, cauda brevis, crura rubent,

curfus velox, fblis vermibus vefeitur. Caro ejus optima cd, minus alber,

quam Perdicis. Eadem Cromrra Poloni* l. t. avis clt lylvcdris, Gallinl

non multo minor, iu campis Rulbcis , & Podolicis.

XLIV. PICA VARIA vel caudata, Genu. Elfter, nobis Sroki,

dum amplius (olito dridet,pluviam indicat, humanx vocis, intra pri-

mum vitx biennium, difcendx capax. Imitatur enutrita in villis balatum

evium, mugitum vituli, latratum canis, clamores gallinarum, tu(Cm ve-

tularum, vagitum puerorum. In nido condruendo, lingulari utitur arti-

ficio, quod AIdrevandus perpendens ait : inter tot nidos,quos hacte-

nus mihi videre contigit, revera alium nunquam majori indudria fa-

dum obfervavi. Comcda, vel incinerata, oculis indita, aut appofita,

commendatur maxime ad oculorum obfcuricatcm „ ruborem, & dolo-

rem.

XLV. PICA GLANDARIA, MolKceps G<iza> Germ. Hocher,

nobis Sojku , vefeitur glandibus quemis, baccis forbi &rc. Ne brumali

tempore pereat inedia, eadem glandes(non aliter ac formica fruges)

in terra, ac arborum cavis reponit. Differt k Pica varia, mole & colo-

re, habet enim ad alarum latera, transverfales notas cxruleas, quales in

nullo ferme alio volucrum genere conlpiciuntur. In Baravia rara, aflcr-

tione Jonftoni , frequens in Regno nodro; in cibo datur calculofls.

XLVI. PICUS ARBORARIUS Pinu* , Picus Martius Fejfa,

Gerra,

Digitized by Google

''

"De Avibus feris,

Germ. Specht, nobi$D£itcioty inftru&us roftro duro, oblonga, re<fto, ad

arbores percudendas accommodo,per quas fcandic 6c rdupinus. Ideo

autem arbores tundit,quia vermiculos latentes fub corticibus ex fono

conjicit. Nidus artificio tanto extruitur, ut admoto circulo rotundius fo-

ramen nequeat reddi. Eadem avis apud Pierium eft hieroglyphicum in-

grati mariti, nam ne conjugem per hyemem nutriar, tempore autumna-

li illam ambvet a fe, recipit vere imminente. De cuneo exfiliente ad-

moti herba, quit feripta funt ab tAiliano, Opptar.o & aliis, incerta Ge-

fnero , Aldrovando fabulofa. Multiplices Pici apud nos dantur, nigri, vi-

rides, lutei, cinerei, omnes Cresie> hoc eft fabri tignarii appellati ab ar-

borum verberatione.

XLVII. QUERQUEDULA Varroni, Bofcas minor Commelinot

Bofchis Columella , Gcrm. Krich- Eruite , nobis Cjrinki, medi* magni-

tudinis inter Anates. Extant & majores , ac minores Querquedula; , o-

mnes ex Anatum ferarum genere, tam in aqua, quam in terra agentes

vitam. Viva harc ales, fi deplumato ventre apponatur abdomini leu ex-

tima: totius ventris parti , inquit Schwenkfeld do&us experientia, ma-

lum trahit ad fe,in colica paflionc. Integri greges Querquedularum, &Anatum majorum , minorurrq; circa oppida Polefix Litvanar, Dawi-

frodek , Kozangrodek , Stolirrek , Lacbwa Crc. expanfis artificiose rcti-

us( Perewtfjr) inter arbores proceras duas, teguntur a ruricolis, du-

bia luce; veneunt paria tria, groffis fex noftris, Pruflicis tribus. Iden

pretium habent seftate , & in viciniis Pinfcenlis urbis &c.XLVIII. REGULUS, Regaliolus, Trochilus, OrchiUus, Gcrm.

Koniglein > feu Taun Komg, nobis Krohk, avium omnium quotquot

hactenus oblervavi minima, ait Aldrovandus , exiguitate corporis con-

temptibilis,tamen Aquila: magnitudinem, ferociamq; non pertimefeens.

Senator & Rex alitum. Non eft tamen is hoftis, cujus vires Aquila

metuat, aft folcrtia & ingenio prxdicus, fruticetis & cavis fc abdit, ut

i potentiore capi facile nequeat. Deplumatus, fed non exenterarus, virgae

corylaceae recenter exciCe, loco veru, infixus, fulcris duobus librate

impolitus fupra carbones,movente nemine, primo lente,mox celerius jam

dcliccatus verti, ab Alberto M. de Amma l. rj. Sthtito m Cur. Phyf

O o f* cuditur.

Digitized by Google

TRACTATUS X. SECTIO 7.

traditur. Caufjm circumadionis Kirchertu in Magnete, non Regulo at-

cribuir, (cd virg.x corylacex. Amota avicula(inquit

)ftipitem ioluin

igni admovi, &: cccc un prius circumvolutione (aris (uperq; demonllra-

vit meam conjeduram. Sed obje&um eft, nullam aliam aviculam, co-

riacea: virga: (uffixam, prxter Regulum, hunc effedum praedare, re-

(pondi, hoc non elle ex virtute quapiam Regulo infita, (ed ex levitate

avicula:, St exigui corpufculi fubftantia,qux cum coryli cirtumadx mo-tui vehcmcntiori relidere non poilit, circumagi cum ip(a cogitur;

quod ut luculentius cognofccrent, prxfcripfi ut cujuscunq; camis par-

ticulam, Reguli corpufculo pondere aequalem, eidem virgx applicarent,

futurum ut eundem ctFcdum compcnrent, quod ita ut dixeram, fe

compcride tcftati funt. Habet enim corylus fibras, ex quibus in lon-

gum componitur, ita condituras, ut mox ac vehementius incaluerit,

maxime fe contorquear, quam contorfioncm necedano totius itipicis

levioris fiibdantia (equitur.

XLIX. REMIZ(avem (ic appellamus patrio idiomate

,quia

Latinum nomen defideratur)padere minor, coloris fufei. De illa Ba-

vanm S. J. tn Afufeo Kircheriano refert (cquentia. In Litvania funt ni-

di ex molli lana, prodigiofa arte compadi , in fornum rotundi facculi

(eu potius crumenx, etformati k Remis avicula. Harc corpore minima,

ingenio tamen maxima, cum infidias ferpentum fuis timeat pullis, tali

arte nidum componit, ut femper ab extremitate alicujus ramufculi, (u-

{

»ra decurrentes aquas dependeat, ne ferpcnres infidiantcs fuftrncare va-

cat; atq; ut ip(a pullis ab ovo exclufis cibum fuppcditare poilit, fora-

men relinquit apertum in ejusdem nidi latere, cui tamen veiuti redam,indar (uggrundx, imminet, nc aq ia de cxlo in mdutn decidat. In Pro-

vincia Volhiniac ejusmodi nidos iiicolx venantur, utpotc qui cararrho

equorum remedium pratbent opportunum, (i (ub eorum turibus com-burantur: imo St hominum, (i cum ladc decodi applicentur cervici.

Tales nidos receperam ex Litvania £<c. Didis addit Halbinus S.

m HtSl. Naturali Bo!:emia, (ub Ma .dicek verbo, quod avis ejusdem

nidus fit mirabilis, ex materia lanuginofa, alba, texto opere, tam an*

gudo fuperne introitu, ut ibia ipfa intrare poilit, major autem quae-

cunq;

Digitized by Googfe

t)e Aviius feris. lpj

cunq, alia excludatur. Ex lanugine florum, juxta Tjlknvih in Ptyf.

Curi, nidus conficitur, cujus furfumigio fe levant homines, dum catarriio

in faucibus opprimuntur. Curatur Sc malignitas ulcerum conclula capi-

te, fi fumus iarpius aure excipiatur. In Palatinatu Brcftcnfi Litva-

niar , ad fluvios Lsnu , Pinu , Prypec Crc. in Velhinia ad Styr, Horjht

Wiha crc. pallim liate avis nidulatur; in Palatinatu Sandomirienfi pe-

nes flumen Kamienni,pagos Czj-karz.owicc , & Zembarz.]» , interdum

factificat, quia a ruricolis nidi avide rapiuntur.

L. RUSTICULA, Galliiugo Scolopax minor aliis, Germ.

Scknejffe, Gallis Becajfe, nobis avis infiiucia roftro prxlongo,

tenui, redo, cruribus altis & gracilibus: gaudet humidis, & paluftri-

bus locis, currit velociter, alitur vermibus lolis, nunqvam grana attin-

git. Dum aflatur, non evifeeratur, nam ipla inteflma partibus aliis di-

cuntur efle fapidiora. Triplicis gradus Ornitiologis in quantitate , fupre-

ini, medii, infimi. Major, Germ. iVajfer Schn pjfe, minor, IVuldt Schnc-

noftratibus Knk.

LI. SALUS Gazjit jEgithus Plinio , Germ. Tufcherlew, nobis

CzJcz.otka, avis exigua, ad initium hyemis ad nos gregatim venit, vere

diiparcr. SCANDULaCA ARBORUM, Certhia sHdrovando>

Germ. B/iumkUtterlen , ales parva, perpetuo iere nunc in hanc,nunc

in aliam arborem volitans.. SI URNUS,Germ. itoar, nobis Szpakt

inter loca aquosa, arundineta , & agros verfatur : ter intra annum pare-

re traditur. Proprium Sturnis fununo mane obftrepcre, no&u filere, ca-

tervatim volare(id cft )

multitudine quandoq; tanta, & impetu, uc

nubem facere, tempeftatis modo lonarc videantur. In numero tanto, 8c

regionibus (c inferunr noftris: mcluli caveis, ac cdodi imitantur Termo-

nem hominum. Unus prope Crofnam optime expreflillc auditus Tur-

turis voces.

L1I. TETRAX Nemefumot Erythrotaon Plinio,Grygallns AI-

drozando , & Gefnero, alus Urogallus minor. Tetrao minor. Germanis

Bromban, nobis Cutrzew, fimihs Urog.illo, (cd cinereus macuhsq* va-

riis relpcrlus. Invenitur & niger non line eisdem notis. Incolir fylvas va-

ftiores innumeras, pradcitun Minoris Poloniae cuca Lublmum ,Rado»

nuam- S

. Digitized by Google

TRACTATUS X. SECTIO /.

iriam Sec. Mafoviar circa Ravam &c. Prufii.v ad Tucholam, Ofiekum,

tec. Litvanix, RufiLr &cc. In Volhinia, politis fimulacris Tetraces ille-

cti, partim petuntur plumbeis globis ab aucupibus, partim expanfis re-

tibus concluduntur, plauftra oiKrant, arre conftant exiguo. A Podoliae

incolis parantur foveae profundiores, has dum vifo illicio Tetraces in-

trant, nec ad evolandum alas valent extendere, facile capiuntur. TIN-NUNCULUS Plinio, Cenchris Dalecompio , Germ. Plrxnnen~jxher,

nobis Pufolkx , avis ex Accipitrum genere, amica columbis, has enim

excubiis fuis tuetur, inlidiantibus alus avibus terrorem incutit, nidifi-

cat in aedificiis , fc.cavis arborum,

LIII. TURDUS MAJOR, fc viscivorus Gefnero, Turdus bac-

civorus aliis, nobis Jemtofocha , Germ. Krambi vogel , hoc eft avis ju-

niperi, cujus baccis vefeitur, fc propterea junipermam virtutem guftu

ac odoratu perceptibilem ventriculo fuo aftricat, merito falubris habe-

tur. Idem Turdus Germ. Seiden-fchwant*., noftraubus JedwabniczJti,

recentioribus Botnbicilla, varietate colorum elegans. Penna: alarum ni-

gricantes, apicibus extremis partim flavis, partim albentibus, partim

minutis (anguineis adornat*1

, cauda: tota extremitas lutea eft. Implet hoc

genus volucrum lylvas Se campos /uniperis abundantes,potiflimiim

montana ultra Cracoviam. TURDUS MINOR Gefnero, Illas,Ty-las Gaz^t , Illiacus Turdus Hermolao , Germ. Drojfel

,

nobis DrozA, bac-

cis, racemis viiftitat, in fylvis degit, laqueos intrat in Septembri & O-«ftobri, inflante hyemc alio avolat. Turdi deplumati, butyro perfufi, in-

clufi cupellis, ultra maria mittuntur ab Elbingenfibus; copiose menfis

inferuntur, in locis pluribus aliis. TURDUS PILARIS Gazjt, Tur-

dus media: magnitudinis Gefnero, Turdela i'ftdoro ,Quifcula Gelenio

,

Germ. Wem - Drojfel

,

nobis Kuncz.ot, fonat acute,paflim ditac aucu-

pia.

LIV. VANELLUS Alberto M. Pavo agreftis Gefnero, Cr Bello-

nlo, Germ. Kiftz., nobis Czjijkx, avis damolUIima , objiciens fc tran-

feuytibus hominibus, eosq; ad longum ipacium vi* deducens. VERTI-ClLLA fcu Turbo, avis illa denominari poteft, qu* in Litvania, fron-

de arrepta flexibili, diutiflime fc in gyrum agit. Rufiis Krnuhotowa,no-bis Kraogtow. LV.

Digitized by Google

.

T Et Avibus ferit'. 297

LV. ULULA, Gcrm. Nacht-eut* , nobis Pufz.cz.yk , Sowki,

ex genere Noduarum , capite magno & erado , noda vagarur, pafei-

tur; de dic raro apparet, vefperi, mxfto ululat lono. Olim augures, (i

lamentabatur, triftia, fi tacebat, profpera promittebant fcire futura vo-

lentibus.Quamobrem clamans, etiam nunc fimplici plebi eft ales inau-

fpicata: fi alicujus xdes, maxime infirmi infederit, mortem portendere

exiftimatur.

LVI. UPUPA a voce fin pu, fic dida, Epops Grxeis, Germ.

JVidehopff, nobis Dndek, cum crifta, qux furrigitur , ac contrahitur.

Ranus arboribus infidere, fxpius terrx,plurimo tempore anni in an-

guftiis montium, arborum cavis, latitare eam tradit jonflonus in Ht/}.

\ ideoq; diebus veris confpici deplumis lolet. Caro infvavis, hxc

tamen in cibis fumpta paffionem colicam mitigat: cor in doloribus la-

teris utile: pennx impofitx alfedus capitis demulcere dicuntur.

LVII. UROGALLUS feu Gallus montanus, Gallus fylveftris

AIdrovando, cr Gefntro, Tetrao Plinio , Gallus Alpinus aliis, Germ.

Auer-han , vel Urhan , nobis Glnfz.ec , id eft, fiirdafter, quod inter vo-

ces, quas ludibundus edit, interdum ita k fe abftrahitur, ut ad infidias

aucupum, vitx periculum attendat minime, occidatur incautus. Tetra-

cem fibi alfimilem excedit multum corporis mole, inter vaftiora pine-

ta noftra, ftationem ponens perpetuair, contentus ftrobilis &c. Urogal-

lina, minor eft mare, nidum in terra fub fruticibus ponere folita, ibiq;

ova excludere.

LV1I1. VULTUR, Germ. Geyert nobis Sep, Avis magna Plau •’

t« y non parva A: Aldrovando referenti. Omnium alitum rapacium,

quotquot ad nollram hadenus xtatem , vel ab authoribus proditx,' vel aliorum experimento, in rerum natura exiftere compertx funt, ma-

ximus Vultur. Odoratu a longe cadavera percipit,xgre fc humo attollit,

tardoq; motu fertur per aera. £x notis pluribus, maxime propria & e-

jus charaderiftica efle videtur Willugtibey in Ormtholog-a , collum im-

plume. Cadavera vorat , nec tamen animal ullum occidit, fecundum ve-

teres , & ob id, facer creditus efle. Ex rccentioribus Bellomus, Gtfncrur,

vivas volucres inlcdari, agnos, hxdos, lepores, hinnulos, rapere affir-*

i - Pp nunc

Digitized by Google

TRACTATUS X. SECTIO 1.* 5>$

mant. Rupicapr* in Alpibus, tefte Scheuchxjero in Itinere Alpini 111,

prolem defendunt a Vulturum infiiltibus , unguibus rapientibus, vel alis

percuticmibus. Dc ifta volucri, tAimiliani Hijl. Naturalis continet plu-

rima, ideoqj evolvi poteft. ^€tas, quod centcfimum attingat annum,

exrant telhmonia D. Ambrojit , Cr IJidorr, partium ufus in Medicina

fufius <* Jonjlono in Hi\ft.Avium enumeratur. Pellis fcu plumofum te-

gmen, quod mira vi polleat in corroborando ventriculo, atq; excitanda

cibi aviditate , Lemnius in Occultis Miraculis Natura tradit. Caro fub-

venire judicatur, apud Scbrodtrttm, epilepfix, & hemicrania:: pingue-

do nervis: cerebrum illitum, vel naribus inditum, capitis imbecillita-

tibus: fel cum vino fumptum, morbo comitiali. In Majori Polonia

ad Califlmm urbem, captus eft Vultur cum collo, parte magna, implumi,

alis longiflimis. Oblectabatur maxime carnibus putidis,& animaliu inte-

flinis. Alter in Volhinix lylvis protcnlis ultra Oftrogium repertus, priore

minor , ingentis voracitatis. Plurcs fpectati alibi cadaveribus inhiantes.

LIX. Praiter aves enumeratas, reperiuntur non rarx volucres,

quibus nec Latinum vocabulum, nec ad idioma idem inflexum, impo-

iuumq; ab Orntthologis, invenire potueram, ideo patria voce hic expri-

muntur. CZUBATKA, hoc eft, criftata ales , major Alauda cri-

ftata, in alis verficolor, xftatc uvis vini vefeitur in Ungaria, ingruente

frigore venit ad lylvas proximas Monti Sacrx Crucis, ibiq; folia pinini-

Srx fcu nauticx pro efca habet, arridet guftui. DERKACZ a voce der

rr fxpius edita dicitur, inter prata non remota ab aquis verfatur, ro-

ftrum, ic tibias fert prxlongas, par eft Perdici. HAYSTRA avis

grandior, coloris infufei, roftri crafli, protenfi, nidificat in arboribus,

pifcatur Ardcx methodo, in Polefix fluminibus. KRZYCZKA ovavariegata ponit, in juncis paluftribus. SIWE ales minor Sturno in

Pomcrcllia, lingularem curam, diligentiam , circumfpe&ionem, adhibet

circa ova, & prolem teneram, nam quoties avolat altematim ad con-

quirendam efcam, toties aditum nidi opplct, obturat luto. SLUKavis cinerea , Columba agrefti major, curfitans frpius

,quam volitans,

in Polefia Are. illaqueatur. StOMKA in Palatinam Cracovicnfi,

cxulnuo, quod iit cadan cum aliqua alite fupra deferipta. Mino-rum

Digitiz^d by Coogle

De Avibus feris'. VI

rum aviam quanta copia adfir, inde licet colligere, quod in Leopolienfi

urbe populola, fexagena illarum, groflo Imperiali unico, izpe veneat.

LX. Aves extranea:, vento, vel aliquo alio modo abreptx, nonrarb in terris noftris comparuere. Agmine magno ad Torunium ad-

volarunt fic cicures , ut manibus caperentur , an. 1559. Zerneke in Hiff.

Torun. Naufr. Tabulis. AQUILA ALBA, grandis, nigredinis (prae-

ter extremam fuperficiem pennarum, in alis ad tres ulnas extenfis) nihil

omnino habens, capta in Polonia, diuq; a S. Rege Joanne Cafimiro

fuftentata Varlavix, verificavit(quod antea ftrenuc cft negatum ) Po-

lonia etia Aquilas albas inhabitare. Ctufelius tn Mifcel.Medico - Pbjrf, A-tademia Natura Curioforum. Peregrinam ego fuiile arbitror, nam con-

colores plures non fpedtantur. Albx, cygnex di&x ob candorem nive-

um, in rupibus circa Rhenum nidificant, Charlet. in Onomaft. Zoica

teftc. Cameneco in Podolia numerolx nive* volucres incubuerunt.

Brewer in Hifloricis Notabilioribus. H 1EROFALCO Paulo Jovio,

Gyrofalco Alberto, Moichovitis Krcz.ot, nobis Biatoz.or, ita deferibitur

d Cardano l. to. de Subtilitate : avis in Jurrha Scythix, iub ventre can-

dida, cum quodam quafi fplendore, Aquila major, quam exterx volu

•

eres ita formidant, ut ea visa etiam Aquila exanimetur. Aggreditur A-

quilas(inquit Jonflonus ) Accipitres, Falcones, Nifi, Hierofalcone ad-

volante, prxdam ulterius non perlequuntur , fed fubfiftuut pavidi. Gri-

falcus Gefnero tn Hift. Avium , corpore valido & pulchro, ftrenuus, fe-

rox, animose Aquilam capiens, utilis ad aucupium omne; nafeitur in re-

gionibus frigidis, ut in Dania, Norvegia, & Prudix parte, qua: ad Rtilli-

am vergit Captus in Roxolania ad Zolkieviam , muncrisq; loco

Joanni III. Regi eft oblatus. In ftagno Javorovienfi apparuerant

volucres nigrx, aduncis roftris armatx, intulcruntq; cladem pifeibus

grandem. Non viix apud nos alibi aves, roftra lata, ad Ipithamam

produCU, globulo terminata, ferentes, interdum tempore verno inna-

tant ftagno Komamiccnli. Ad fluvium Notes',peregrinx alites

multicolores objecerunt fe oculis ruricolarum. Cum ftupendo capi-

te, pedibus firmatis ungula quadam , cute hirfuta, quafi fetis contrdla,

occiia avis in campis IVtfmcz. oppido proximis. Alites dux fimilci

Pp i Gruibuf

Digitized by Google

joo TRACTATUS X. SECTIO IT.

Gruibus, corporis mole «quales Anferibus, myftacibus atq; barbis pio*

mosis, albis, fem i ulnaribus, fpcdabiics; prope Giimanj in Roxolania,globis plumbeis udx.

S E C T I O II.

De' AVIBV S DOMESTICIS. \

I. A Litibus immanfvetis annumerantur volucres cicures, volatu ce-

lcri efferentibus fc in fublimc, humiliores;propter ufum pedum

ffequcntiorem,quam alarum. Primx natx aucupiis, induflria,

labore, parantur, aut veniunt forte, fecunda:, id eft domefticx, fernpet

paratx implere menfas, ire in alimenta. Caro qux (it falubrior, facilior

ad concoquendum, diHicilc cft univerfaliter determinare, circumdanti*varix perpendi debent.

.11. ANAS, KaciXky (i ad finem hyemis pedore rubet, frigida

rempora producentur, fi candida fuerit, caloris inftat principium, ex-

aliquorum obfervatione. Scribit Urzjendovius Medicina DoclorCra-covu , 4 Tjlkowski Phyf. Curi. Part. io. citatus, (e a dignis fide ocula*tis tcftibus acccpifle, quod cum Anas cafu fuiflet fada exea, pulli ejus

attulerint radicem Chclidonix, ejusq; fucco unxerint matris oculos,qux cit6 vifum recepit. Addit prxfatus Medicus, fc id ipfum in excx-cata Gallina expertum. Anatis fanguis ficcatus contra omne venc*num ex vino bibitur , adeps folvit omnes durities, labia fifTa congluti-nat , caro apoftemati applicatur.

III. ANSER, Gei

,

volatum raro exercet, aft pedibus valet,aetate fexaginta annos juxta Albertum M. attingit. Et Wtllughbej in Or~ttithelogta adducit, quendam habuifle anferem odoginta annorum, necprx fenedute languidiorem redditum. Aquilonares populi anteHyemalc Solftitium, ex o(Te pedoris anferini

,quam fxva durabilisq;

fit futura bruma, traxere auguria. Si clarum pedus confumptis camibux

. ^ apparc-

Digilized by Google

De ulvibus domeJHciu )oi

apparebat, rigida timebatur, fi fpifium atq; opacum, plurima nix, te-

pidus aer , referente Olao Ai. in Hift. Septen. inferebatur. Etiam in Pro-

vinciis noftris faginatus Anfer, facra iuce Martino Antiftiri Turonen-

fi, carfus, augur eft rigidz, vel mitis hyemis, fed non omnino cerrus,

iqu.ipropter ab aliis macer fvadetur proponendus tali augurio. Inftabile

eft indicium & Bartholino in JJift. jinai omic. Cent. 5. quia variant fter- ^% na Anferum. Pinguedo Anicris faciem lxfam fanat, ignem (aerum,

permifta butyro extinguit, & cum fucco ceparum, auri fi inftillatur, a-

quam educir, dolorem mitigat. Magnus numerus eft ubiq; Anfe-

rum , maximus in Pruflia circa Gedanum , Peplinum , Conecum five

Choiniciam &c.In pago uno Raykoivy Capiraneariis Mevenfis feu Gne-venfis, aluntur aliquot millia, tempore commodo diftrahenda. Prus-

sici Anfercs mole corporis Polonicos fuperant: ex arte faginati libras

triginta pendent: plumae ad nationes exteras mittuntur Gcdano navi-

bus. Pretium Anfcris, tres aut duo grolli Imperiales, in multis Pa-

latinaribus.

IV. COLUMBA, Gofab,n obfervatione jildrovandi in Pro-

legom. Omith. fi ad domicilium futim ferius quam foleat, fe recipiat,

vel a paftu folitum redeundi tempus praeveniat, pluvias metuit, atq;

ideo quarrit tantum cibi, ut pro craftma die quoq; fufficiar. E nu-

mero Columbarum Gutrurolae di<ftx dum voces edunt, guttur & fau-

ces in ingentem tumorem diducunt: Galeata: pedes hirfutos, aut nudos

habentes: Gyratrices in orbem fe vertentes : Columbi Percuflores cumeradis roftris, Dignejy nobis. Sine cnftis Columbae minores, colorem

varium , roftrum brevius ferentes, columbaria, menlasq; implent.

V. GALLUS INDICUS vulgo, Meleagris Grxcis, Gallopavu*

Gefnero , Pavogallus îldrovando, aliis Avis Libyca, Avis Numidica,

nobis Indyit, Kur Jndyjskt. Aliti huic Diodorus ultimam Syrix partem,

Strabo Arabiam tribuit patriam , Sperhngus in Zoologia Phyfica narrat,

ex Nova India delatam ede in Europam. Confirmatur aflertum 4, Sunt*jvanj in Curiojis Aiifellaneis : invento Novo Orbe, multx ad nos per-

venerunt plantx , opera, animalia,prius Europxis plane incognita, in-

ter quz lunt etiam Galli, quos a loco, Indicos appellamus. Avii

Ppj advena

Digitized by Google

TKJCTJTVS X. SECTIO Ifi

advena fada indigena mulciplicatur adeo in Regno noftro , ut greges

plurimos in pagis, prxdiis, conftituat. Ex Pavonibus,& Gallis In-

dicis, interdum nafei pullos pulcherrimos, nicidillimis pennis fulgentes.

Porta Magia Natur. I. i. affirmat.

VI. GALLUS GALLINACEUS, ales lucis Martiali , Ales

praenuntia lucis Ovtdto, nobis Kur, Kogut. Si primis horis nodis, info-

lita ac rauca vocc cucuriat, alas quatiar, imbrium, procellarumq; ha- •

betur telbs /lldrovand», nam exhalatio illa humida, atq; aurtrina aeris

conrtitutio, voci dertinata membra replet, multa infarcit pituiti, pati-

ens raucedinem, a cujus molertia cum liberare fe fc ftudeat, ad vocis,

ac motus opera, fblet confugere. Media node canit ideo, judicio

Democriti apid Tullium, quia eft folutus quiete & mirifice recreatus, in

omne corpus cibo dirtnbuto. Aliis Gallus, ert avis (olaris, in quam pe-

culiariter ibi influit, cum poft medium nodis, ad orientem nortrum in-

cipit vergere. Ptima opinio ad veritatem accedere videtur Commbricen-

jibus in Aietetris , neutra omnino fatisfacit. Non explicat enim opinio

Democriti , cur exterx cantatrices aves, eodem tempore non excitentur:

fecunda libere confugit ad influxum cxleftem, Sc fxpe ante mediamnodem, fxpc multo port, Galli editur cantus. Igitur illi ex vi nativi

remperamenti [quod prxcaltdum eft, ac facile digerens cibos]compe-

tit, ut ordinarie circa inediam nodem lolvanrur fenfus, a proprio phan-

tafix iurtindu , cantus Sc alarum plaufus imperetur. Fabuloliim

eft apud Hormum in Hift. Naturali,qubd Leo Galli cantum ferre non

polfit, contrarium enim docet experientia. Et dxmones timere cantus

Gallorum , negat Delrio Disqutftt. Magicarum l. 6. c. i. odillc tamen

propter myfterium aliquod, v. g. Rcfurrcdionis Chnfti Domini, poft

nodis medium , vel pxnicenrix Petri Apoftoli, ad ejusmodi cantum in-

ichoatx, concedit. GALLUS SPADO fcu Capo, Kaptun, nutri-

fncnrum optimum prxbet, bonum generat fanguinem, maxime cire*

lex , feptem , vel odo menfes xratis. Aledorius lapis in Capone qnitv

quemii repertus, magnitudine fabam adxquar, fub lingua detentus fi-

rmi fedat, comprobante experimento. Caponum copia magna, pretium

parvum ert: non nobilium, ditiorum meniis ii duntaxat inferuntur, afl Sc

\ ' plcbeio-

Digitized by Google

Dc Avibus domefficis. - 303

plebeiorum. Przftantes Vielifcenes prope Cracoviam, duodecim diebus^

ollae artificiose inclufi,pingucfa&i tumndis. GALLINA, Kclofz.,

Kura, Radonu* pariebat ova, qux affimile aliquid grandini connne-

bant. Quidam dum ova pro clca frangerer, in uno praeter vircilum,

reperit ovum parvum, corticem habens & reliqua. Videram ovum absq;

omni vitello. Aves ovum, non prolem ponunt, ftd an. 1679. contigit in

Rudia circa Samboria, ut Gallina Gallu produxerit, qui quatriduo vixir.

7ylkiu/‘ki Phf. Curi. Part. 9. Cr 10. De ovo in ovo, leu gemello, ha-

bent Sc Ifktmcrides Germanica : de Gallina pullum pariente, ibidem

Lanionius narrat. Pulli Gallinacei, tertio vel quarto die, poft exclu-

fionem de ovis, in praediis aliquot cantalTe auditi. Quam frequens

adfit gallinacea proles, vel inde licet inferre, quod in Litvania , Gal-

lina pro grofio uno Imperiali, par pullorum pro altero, darur emptori.

Idem pretium, vel duplicatum, in aliis multis Provinciis. Quondamhxres Bonorum 'Tuczjno, cum attinendis, in Palatinatu Pofnanicnli, (in-

gulis annis, tributi partialis loco, percipiebat a lubditis fex millia Gal-

linarum atq; Caponum,quatuor Anfcrum.

VII. PASSER CANARIUS vel Canarinus ab Infulis Canariis

denominatus, indeq; allatus, eft Avis facchari Aldrovondo , & G'fncrot

nobis Kanarek, cantus fvavillimi Si acuti,qui uno Ipiritu nunc in lon-

gum, nunc in altum, varia vocis inflexione extenditur. Prxferrur, cui

moles corporis minor, cauda longior. Paderam horum aviaria conftru-

untur in domibus , in quibus numerose interdum nidulantur.

VIII. PAVO feu Pavus, Avis Medica Varroni,Junonia avis O-

vidio , nobis Paw, propter exquifitum decus pennarum xftimabilis,

triginta annis vivere potens. Cum plus folito clamitat, imminere plu-

viam intimat. Ad ejusdem voces, ferpentes fe in latibula recipiunt, iit-

«juit Ktrcherus in Magnete, quia tunc lxditur, Sc male afficitur organumauditus in ferpentibus. Ulus 111 medicina Pavonis ab Aldrwando deleri*

bitur, a Scbrodero traditur jus prodefle pleuriticis: adeps cum fucco

rutae Sc mcllc, colicos afte&us lanare: ovum fiepius fumptum arthriti-

dem vagam curare. Ohm Babylonia multos Pavones aluit, Athe-

nis in Grxca fuere in pretio , Romz temporibus Athenat piures appa-

ruerunt

Digitized by Google

TRACTATUS X SECTIO It.J04

ruerunt qu^m Coturnices. Domibus pluribus apud nos funt or-

namento , neq; fe transferunt alio, nam gravitate corporis, longitudine

caudarum, prcfli, parum prarftant volatu. Pavo ut candidos pullos pro-

ducat, linteis obvolvi debet, dum ovis incubat. Gedarn Pavones vifi,

colore Cygnum reprzfentantcs.

IX. PHASIANUS Capitolino, Phafidis ales Statio, nobis Faz.y-

an, Bazjtnt, gallinacei generis, faporis optimi, idcoq; in cibo laudabi-

lis. Viginti fere ovis, lllisq; rubris pariendi ordo concluditur, fxtus in

anno icmcl producitur. A Phaiide Colchorum fluvio denominatus, atq;

inde in Grxciam primo, poflea ad Regna alia putatur efle deportatus.

Ex Hungaria, & Bohcmia, ad nos Phaliani allati Biafowiezenfcm lyl-

vam in Litvania atftate tota incolebant: ante hyemem, prxter alias ar-

tes, Accipitrum unguibus diminutis atq; attritis comprehenfi redde-

bantur fuis receptaculis. Et fylva Zielona pufzjczji Phalianos habere di-

citur a feturatis eorum carnibas.

X. TURTUR, S:nog*rlicM,cx Columbarum lylvcftrium genere.

Illius caflitas ab Ald>ovando in Prolegam. Omnbol. ita laudatur. Qtue

oblecro femina tam impudica eft? qua: vife Turturis caftirate, vitam

nefariam non deteftetur. Avis ea nonnili uni jungitur marito, conju-

gium nunquam dclcrit, imo ne morte quidem a fe dirempti mariti,

quoad vivit, quem folitaria gemitu teftatur, torum violat. In i£thio-

pia, in Regno Peru, in ludiis Orientalibus, in Italia &c. Turtures nu-

merofillimi, quadruplices in Hilpaniola. Apud nos aliunde allati fervan-

tur domi, quali grati holpitii educunt prolem. Concludo Tra-

ctatus X. verbis Dlugo/ft in Htflona Polonia politis. Regio Polonica

fecunda frugibus, amam frudibus, deliciola pifeibus, fepiJa latticiniis,

damoia venationibus, copiofe armentis & gregibus, commoda equis,

referta alitibus.dives fcrro.ccra, herbifera. Si Grarcoru vocibus utar,ex-

hibita eftOry&ographia, Mineralogia, Lithographia, Botanologia, Oro-

graphia, Hydrographia, Potamographia, Ichtyologia, Thalallographia,

Dcndrologia.Tetrapodologia, Entomologia.Ornithologia; reflat edenda

Anthropologia,Teratographia, Limologia,Mcteoiolugia, Promantcuina-

logia. Philologia.

i.TRA-

Digitized by Google

TRACTATUS XI.MEMORABILIA HOMINVM MA-

NIFESTANS.

SECTIO l.

DeLONGAEVIS, & FAZCVNDIS.

LOngarvitas, annofitas eft fivc lene&us prove&a. Initio mundihomines longam extiterant, propter acrem puriflimum ac

tenuilfimum,propter complexionis primxvx bonitatem, nu*

trimenti praedandam , temperantiam in cibo , ac potu , abfti-

nentiam a carnibus & vino , excellentem notitiam herbarum medicina*

lium; maxime autem propter humani generis propagationem. Et fene-

fcente eodem mundo, longior eft nonnullorum vita, in certis locis, ra-

tione clementiae cxli, fubtilitatis acris, foli bonitatis. Vidu iimplici gau-

dere , voluptates ignorare , curis non macerari; eft viridi ac diuturna

potiri fenera. Cibi porusq; nimietas, variorum morborum caufa, tempe-

rantia vi&fts famtati conducit, aetatem prolongar, quia confumuntur hu-

mores calorem nativum opprimentes.Verbo complc&ar,modcraca dixra,

eft nutricula optima fene&utis.

II. In oppido Miechovia Palatinatus Cracovicnfis, gratus, cor-

porumq; valetudini perquam opportunus aer, ideoq; multi ad fenc&amdecrepitam, raro, vel nullo valetudinis incommodo accepto, perveni»

unt; iino pleriq; (bbriam vitam agentes excedunt annum xtatis ccntefi- ^rnuin. Nokielski tn Mi:chov:a. In Samogitia vivunt homines padimcentum annos, funt enim frugales, & exercitiis modicis dediti. Seneci»

quidam ibidem dixit, dum arbores, qux colebantur pro Diis,juilu Ula-

vs Q.q dnlai

Digitized by Google

TRACTATUS XI. SECTIO. /.30*

dislai Jagicllonis,ex/cindebantur, multi noftrftm centefimum annum /u-

perarunt, tamen haec minime recondantur. Laftciui de Dts Samogitar <m,

di Litda m Djfcript. Orbis. Annum agens centefimum vigefimum

Piafus Monarcha Polonta, dcce/Iit c vita. Herburt. Pol. Hifl.l. i. Sarnicki

jtmial Pol. I. J. Guagmnus trt V\t s Regum Polonia. Gloriofilfimus

Uladiflaus Jagiello Rex panici minus quam centum annos memoratur

vixifle. Hofius S. R. E. Cordi, de Cerimoniis. E familia RodzjvUto*

rum Ducum , Nicolaus I. /olo aqux potu contentus, xcatis fuac anno ceu*

tefimo obiit. FiliUs ejus Nicolaus II. itidem frigida temperans fitim, ad

nonagclimum nonum annum vivendo pervenit. Starovolfc.us in Sarma-

tia Bellatoribus.

III. E^ce/fit ‘Jacobus de Skotniki Archlepiscopus Gnefnenjis anno-

rum centuriam. Mieciovita Chrome. Pol. I. 4. Damalevxius in Serit

Archie. Gnefnenfium. Prorogavit vitam ad annos nonaginta odoPawtowsks Abbas Trocenfis D. Benedtih , fcnfibus & judicii gravitate

valens. Sctygielski in Serie Abbatum Trocenfium. De Radwan Ar-

mis JaJikowski Prapojitus Prevorfcenjis centefimum attigit annum. Co-ronovix Schmtd Sacri Ord. Cifierctenfn, traditur vita Sarculum fuperafle.

In Volhinia, Sactrdos Ritus Graci intra annum centc/imum & vigefi-

mijm, diem extremum invenit. Ex Sacratarum Deo Virginum cx«

tu, Anna Toppel centum triginta annorum emcnfa fpatium : Antia

Kocthen poft centefimum annum, finem vitx invenerar. Tylkowsla mSumma Dottrinarum u Parochis promulgandarum. Ceilit fatis Ca-

thaiina Virgo de Odrowax., poft centum Sc viginti annos xcatis, fcpultt

Prcvorfcii. Severinus Ord. Pradtc. m Vita S. Hyacinthi.

IV. In oppido Srensko

,

vir infignis Felix 4 Srensko Palatinus

Cr Prafetlus Plocenfts, fcpulchrum conftruxerat avo fuo paterno, queminferiptio teftabatur, centum quadraginta vixilfc annis. Hofius S. R. E.

Cardmalts de Cerimoniis, Swiccicki in Topograp. Mafovia, Mtoditanow-sks S. y. in Concionibus. Vocat eum Paproufci m Stemmat. Polen. Srtn

-

ski Grad de Armis Dotega, Palatinum Mafovia, mortuumq; an. 14$*».

annotat. In villa Dobrowo ad Vartam fluvium fita, Faullus Suski

plusquam centum & triginta annis fupctfiuc ; altes m eodem loco Bru-

ttius• _ a

Digitized by Googlei

De Lengrvh'. 307

itrtts Fa/fek totidem annos excedit. Damalewicz. irt Trita S. Fogumili

jirchiepi. Gnefienfis. Annos viginti fupra centum Jtndreas de Dtbi *

ni Debthski numeravit; extin&us pcfte.Oâ/î Ordi. Pradic. Orbis Pu-

tem Tomo t. In Palatinam Ravenfi Stanislaus Karki vixit annis cen-

tum triginta, ejusdem nominis filius, centum ac fexdecim, uxor Petrj.

kowska , nonaginta quinque. Idem Orbis Pol. T. 3. Avus Matthia

Sarbievti S. J. ad annos centum novem prorogavit aetatem. Lubtenski

Episcopus Plocenfis Epsft. Decade 3. In Ducatu Osviecimenfi, PVt-

fmowslu dicebatur cxegille centum quadraginta annos, in hac aetate,

Ecdeftri itinere ufiis fuillc, ad remotius pofitum Templum. . Nobi-

s Volhinenfis Ptwo, centum viginti quatuor annorum pondere fuerat

gravis, frnter illius centum & qundecim. Centuriae annorum, vi-

ginti addidiile memoratur Kamihski in Dzwiniacz. pago hrreditario.

Incola Palatinattis Sandomirienfis Kurmcki, centefimo quinto anno, fru-

«batur bona valetudine, quo c vivis excellit, non eft mihi pcrfpe&um. *

Superato centefimo decimo anno Parufueu/ski

,

vitae daufulam pofuir.

Poli centum leprem annorum curriculum, Mahkowski in pago lYitu-

cbow, vita: terminum attigit. ditatis anno centefimo decimo quin-

to, Ofnvskt in villa ‘Jabtonna Palat. Lublinenfis, avellanas dentibus fran-

gere lolitus ,equum conlcendcre ad equitandum.

V. Cenrum annorum (patio vixit Stephanus Hartknocb slbavus

Chriflophori Hartbioch Hifloriet,cum Catharina conforte: poft annos vitae

centum triginta obiir. Zerneke in Hifi. Thorunten. Naufragis Tabulis.

Faber aerarius Muckenfmalk Borullus.poft annum decimum, fupra cen-

tefimum , mortuus Toranii. Idem ibidem. Paulus artifex loricarunt

Lubltni vivendo attigit annum centefimum, conjunx centefimum le-

eundum. Incola pagi fVonneberg Gedano proximi, centum quin-

quaginta tres annos inter vivos egit. Zldlerhold m Defer. Pruf. ex Pium «

hof.

Gcdani in platea Matabudj,quidam curfum vitae promovit

annis centum viginti : alter in Schottlandia annis centum triginta. In

Bonis Brocovieniibus Epifcopatus Plocenfis, ex agricolis unus centum

leptem annos, fecundus centum quindecim computaverat. Lubienslti

Epijl. Decade 3. Sczcbrzefzini Pajdak: alibi LateszJuewic: Ridzinae

Q.q 1 muliCt

Digitized by Google

5o» • TRACTATUS XI. SECTIO I.

tnulier vitam per duodecim decades annorum produxerar. Pagus

Druchowa Palat. Volhinix colonum habuit, poft centum quindecim

•annos, vegetum, agilem; cum fhiporc fpc&antium,proceras arbores

confcendcntem in fylvis. Ferebat fama, Theodorum cultorem agri

in villa Ratycz.ow Palat. Befzenfis, femiduo facula valetudine firma im-

pleviffe. Erat ruricola centum quinquaginta annorum,quem Mis-

sionarii c Soc. JESU, ad Sandecum repercranr. Dominicam Oratio-

nem & Signum S. Crucis formare feientein, extera myfteria fidei igno-

rantem. Ex M. SS. an. i6ia. Temporibus Joanms Casimiri Regis,

ab inhabitatore pagi Zapatow Palar. RuiTiz prorra&a fenc&a fere ad

centum Sc odoginta annos. Filius minimus centum viginti(majores

natu annofiflimi de vita excdlcrant relicta prole) nepos nonaginta an-

nis plenus convixit avo, generationes fex numerata:. Satis longa zras,

f\ non conjedtura, fcd accurato calculo cfl fupputata. Colonus vi-

cinus Zolkicvix, a Joanne III. Rege evocabatur fxpe ad aulam , anti-

quitatum enarrandarum causa. Hic cxa&is prope centum ac quinqua-

ginta annis, mortalitatis perfolvit debitum. In divcrfbrio Czjernia

Olivam verfus, mulier centum quinque annos, filius centum tres, ne-

pos ex filio, nonaginta impleverat. In Samogitia, etiam przfenti fae-

culo , mulieres plurime rufticanx prolixum fenium, vegetum, agile, a*

gunt , in corpore gracili ac exfucco.

VI. Regnante Bolcslao Pudico, an. 1270. die 20. Januarii , in

pago Nakto Palat. Cracovienfis, Marganta uxor Vtrboslat Comitis, u-

no edidit partu triginta fex pueros vivos. Cromerus Hift. Pol. I. 9. Diu-

goffus in Htfl. Pol. Gt'agninus Tom. 2. Strjnkowski Annal. I. 8. Brelski,• Papreckt , Herbwrt , Rubetcjuennus in Chrome. Prodigiorum Cr Oilento-

rum, Jonftonus tn Thaumatographta : Aiiechov ta Chrome. I. $. Sc-

xaginta pueros Cz.echna fimul peperit. Miechovita Chronie. I. j. c. 57.Uxor Slawmci Gotanczjrvii Cajtellani Naclenfis duodecim filios fimul

enixa, ex quibus ftatim mortuis, folus Matthias fuperftes, Epifcopus

. Vrarislavienlis cft creatus. Cromerus EJtJf. Pol. I. 1 1. Damalru/tcz. in Fi-

• tis Eptfcop. Vladislavienftum. Gcdani, unico partu in lucem edu&iquatuor mafculi, quinque (xmzWx.Curicken m Defcript. Urlns prafatx.

• In

\

Digitized by Google

De Fucandis. !9f

In Gcdanenfi fuburbio ditto Novi Horti, mulier celebris novem filio-

rum partu. Ex Betheri M. SS. In Podlaclm, Niewiccka exritit tem-pore uno feptem natorum mater. Matrona nobilis, in tradhi vulgi

Palukt , novem filiorum parens , ex bis feptem exiles facro fonte ablu-

ti, mox vivere deflerunt, octavus capite erat dcftitutus, nonus csteris

grandior, diutius inter vivos vcrfatus. In Palatinam Sandomiricnfl

•filii terni, in Palat. Rufiis, & Culmcnfi, filis terna: prodierunt; in Vol-

jiinia par unum puerorum , cum altero puellarum progenitum : in ci-

vitate CzjirtOTjfko , mares duos fa:roella fecnta: in Litvania, & Pruflia,

puella: gcu.ina: non fine iratre. Oppidum Kofcterzjina Caifubis, dicitur

habuiflc mulierem,qua: intra duodecim annorum curfum, totidem pa-

ria gemellorum peptrerat. Ibidem ab altera feni liberi editi, partu gemi-

no. Leopoli, an. 1705. puer unus cum tribus foronbus: in villa Gonez.

prope Lopunno , an. 1717. quaterna proles auxit familiam: ibidem

filii terni editi ad labores: in Pomeranis Palatinam, anno Itiperius po-

firo, fattum quartum parturiendo uxor coloni privata cft vita. Omittun-

tur mulieres csters,* Parao di&ae multiparae.

VII. Duodecim fuere filii O/perdo Magno Duci Litvania, ex u-

.na Ruthena matre. Ducis Tverenfis filia. Miechovita Chrome. Pol. I. 4.

A T crrpli Karnkovienfis pariete pendebat imago cujusdam nobilis viri,

cum depictis duodecim filiis , totidem filiabus. De Capitaneo feii

Prsfc&o quoda Svieccnfi in Pruflia, fert fama fufcepifle eum cx confor-

te una filias tres, filios plusquam viginti conviventes fibi. Nobilis

,in Volhinia erat natorum viginti feptem, natarum feptcmdecim pater.

In Majori Polonia molitor nonagenarius filiorum viginti quatuor, filia-

,rum fexdecim genitor. Prope Cracoviam, Siwek filus quatuor fu-

pra viginti, Tranoivtce pagum impleverat. Adfcriptus gleba: inter

Gedanum & Elbingam decem mafculas proles, viginti fsmincas enu-

trivit, viditq; fuperftites.

VIII. Scnedhis aliquorum fircunda exritit. Vladislao Jagicl-

loni Regi prope nonagenario, Vladislaus & Cafimirus nati. CrEneas

, Sjflvius in Europa. Incola Majoris Polonia: feptuagenarius ex uxore

. icxaguiaria lulccncrat prolem , in pueritia capite cano confpicuam , in

Qcjj adolc-

Digitized by Google

3io TRACTATUS XI. SECTIO I.

adolefcentia, maturitate exquifita morum venerandam. Vir ex E-

qucftri Ordine Martem diu fccurus accclfit ad nuptias , o&ogefimo vi-

ti anno; fa&usq; parens trinx virilis prolis. Vicinia urbis San-

domirienfis nonagenarium colonum viderat, non fine prole in «ate ul-

tima. In Regione Submontana, fzrnina leptuagenaria maritum lo-

lata progenie. Exempla mulierum in (enecture parientium, virorum

generantium , a Donato in Hifioria Medica IV. adducuntur. Szpi-

us contigit fpedtare pueros, cum canitie accelerata. Caufa devolvitur

vel in parentes vetulos, vel nutricem annolam , vel quia prxgnans ima-

ginatione forti laborabat, intuendo quidpiam canum. Oritur eadem &cx fanguinis live melancholici, live phlegmatici vitio, nam & in fcnc&a

propter humoris frigidi abundantiam albefeunt crines.

IX. Infantes vagientes in matrum utero hic locum teneant. Cau-

las naturales vagitis proponit Bartholinus Hifl. Anatomic. Rar. Cent. i.

H'fi. i. limulq; timorem, quem vulgus augurio vano (olet concipere

diicutit, his verbis concludendo. Fruftra fime luperllitiofi nonnulli,qui

cx vagitu hoc naturali, Reipublicz male ominantur. Matrem bonxfpei elfe plenam jubet vagitus: vivit fxtus, Sc ad promovendam par-

tum (ic fatis eft validus. Vagitus uterinus & 4 Camerario Memorab.Cent. a. neq; prodigiofus , neq; matri , aut fxtui lemper elfe funeftus

exemplis probatur. Noveram optimum virum, cumq; Religiofum

eruditum, qui necdum materni uteri folutus vinculis, flere auditus Ra-

covix. Nxniam hanc edidifle tcftatus ipfc compofito carmine , cum a-

cumine lingulari. Torunii, an. 1671. puer tempus nativitatis fux,

ter, 6c quidem diverlis diebus, vagitu prxvcrtit infolito. Zfneke tn Hiff.

Thoruntenjis Naufrag. Tabulis. Soni inftrumcnta jam funt pcrfcdh,

prxfcrtim in vicini» partui, aer vero vel per venas lubminillrari , vel

transpirationc &c. induci potell. Extra Regnum noftrum vagien-

tes, 4 Senmrto Medicina lJra:l. Pa^te 1. /. 4. enumerati. Editus in

lucem Sarculo XVI. cujusdam Callellani Cracovienfis filius , manumfanguine plenam oflentans: res ea tra&a cft \ matre in omen infau-

ftura , aft alius eventus fuit, nam multum fuderar fanguinis Tartarici,

. Turcici, praeliis victor. Infans couclufus utero, fic fe movebat ac

cxttndc-

Digitized by Google

De Facundv. 3”

extendebat fortiter, ut parenti noceret gravius. Id evenifle accepi authen-

tice; puerum mire vivacem in Palatinatu Siradicnli Tum contem-

platus.

X. In mulieribus gravidis, rei objedx, aut mente conceptat de-

fidcrium, contemplatio, terror, trepidatio, improvifa occurfatio, for-

mam & figuram fetui imprimir, Naymami de Imaginatione , aliorumq;

fenrentia, concurrentibus nimirum magno impetu Ipintibus, ac humo-ribus, qui poftea fimulacrum illud {anguini infixum formant & elabo-

rant: idcirco infantium macular, lentigines, liturx, oriuntur. Quod vero

ad iliam partem imaginatio matris navum dirigit in prole,quam par-

tem mater tunc attingit, aifignatur ratio 4 Tylkowlti in Phyf. Curioftt,

cattcrisq; natura; mirabilium obfervatoribus. Exempla virium ima-

ginature in fignatura fetuum, hxc ponenda occurrunt. Totunii, nec-

dum nato infanti , imaginatio matris ad dextera tempora fignum hirfii-

tum pellis murinae iroprcflerat, quia gravida, cum forte caiu mufculus

obvius fadus ellet, cx terrore manum dextram impofuerar dextris tem-

poribus. Ephemerides M-dico- Phyfica ab Acad. Natura Curi, edita.

Matrona nobilis genere in Roxolania, vilb irato urfo exhorruit, ma-

numq; adincvit maxillx. Hxc ubi enixa filium , macula eft confpe-

£b, fucceflu temporis, pellem urfinam exprimens. Aliquot femmxperterritx orto incendio, cui coiporis parti applicaverant dexteram, fan-

guinolcnti coloris notam proles receperat. Civida Lcopoli calcave-

rat frudum pruni, hac de caufa territa imprederat formam prominen-

tem illius, pedi filiolae manentis in utero. Didrahendi animi inten-

tione, femina: nobilitate &( dignitate clara;, lembum confcendere pla-

cuit, in Swarzcndzcnfi lacu Palatinatds Pofiianicnfis, quo dum anni-

titur aquas trajicere, improviso confurgit violentia venti , concutitur

flu&ibus, atq; grandi timore mulier, vix falva attingit ripam, inter fu-

fas preces continuo rc&ori navigii )am admittentis cx parte naufragi-

um. Tantum pada periculum, fronti puellae, quam tunc ferebat utero,

imprefiit fimulacrum lintrarii , naviculx remi. Oblcrvatx lunt (xpius Sc

alix maculx plures fetui inditz : vifx idex illarum rerum,quas prz-

guames appetivere avidius. Luccorix in Volhinia mulier gravida,_ (|

Digitized by Google

TRACTATUS XI. SECTIO IT.V*

ex forti contemplatione Chrifti Domini de Cruce pendentis, filiam pe^

petit, cum pedibus Gbi annexis , ftigmatibus in manibus, vultu compo*

fico ad modeftiam.

SECTIO II.

De

ROBVSTIS, & AGILIBVS.I.TJ Obur hic ponitur per translationem

,pro animi fortitudine, fC

f\corporis firmitate fingulari. Maximarum virium fubftanciam ner-

vos facere certum eft Solino in Poljhiflore,quantoq; fuerint illi

denfiores, tanto magis augeri firmitudinem. Et temperamentum prz-

ftans humorum, Ipiricuum vitalium abundantia, huc refertur &c. A-

gilitas, eft dexteritas, celeritas corporis, Uliq; dicuntur agiles, qui levi

&: expedito corpore gaudent.

I!. Innumeri Poloni portentofis viribus claruere : ideo Bofcjuter

in Philippica 7. formavit has interrogationes. Quid Hungaro audacias?

quid Germano vaftiusf quid Gallo procerius? quid Polono robuftius?

Polonia & Crantx.10 Fandalt* l. i.c. 3. fecunda parens multorum na-

torum, quos proceritate corporisjvirium robore, afpcckds vcnuftatc, natu-

ra donavit. Ca’faroboris magni, ailignatur 4 Gallo Tridentino mFafce de Pefte, frigidus aer Polonix. Frigore exteriore

(inquit ) corpo-

ris fpiramenta denfiora fiunt,quorum denficare calor innatus imus

contcdus, corporis robur auget, ejusq-. Ipiritus validiores cfticit.

III. Argumenta roboris Stgifmandi 1. Regit, fradte non femcl

( aetate florentiore)ferrex equorum folex, rupti funes cannabini cras-

siores, mcenfx manu baliltx, difeerpti luforiarum chartarum fafciculi,

a majoribus, qui hxc fieri ab eo viderant, prxdicantur. Cromcrus inOrat.

Funebri, Starovoifcius Rerum geflarnm ab eo I. 4. cr m Sarma.ia Bella-

toribus, Neugebaverus Htfl.Pol.l. 7. Agendo iter c Saxonia ad loli-

um Screnijjimits Augulius 11. inlkruxit Siaukovix Legatis Polonorura

i. convi-

Digitized by Google

De Rolufiif.~

ji)

«onvivium , in eo ingens robur exhibuit, nam poculum argenteumcrallum, tanquam c cera foret elaboratum, arde dextera preflir. Edita

ic alibi ab eodem Rege gloriofiilimo infignia virium documenta. ExDiario M. S. S. Legationis.

IV. Tanti roboris fuerat Confantinus Dux in Oflrog, ut haftis

tribus hoftes perfequeretur. Jaczjhski S. J. in M. S.S Legimusapud Scriptores exteros, ad Demetrium Ducem IVifniovieccium ex uncopendentem biduo Conftantinopoli, Imperatorem Turearum admiratio-

ne tantarum virium motum vcnifle, & num aliquid roboris ipfi reli-

quum cflet quarfivifle. Neleio, inquiebat,neq; prx lafTirudine poltum di-

cnofcere: detur mihi arcus, ut experiar. Porrcdus eft illi arcus ad pro-

bandas vires, qux fufhciebant ad Tyrannum interficiendum, nam pa-

rum abfuerat,quui interficeretur. Stemek m Cive Bono , Cracovia, anno

1 6 3z. tmpnjfo. Firmitas cotporis, ic fortitudo admiranda erat irt

Doiieslao de Olefnica,qui fretus, Uladislao II. Rege ic Proceribus in-

fpedantibus, in leonem fievutn frementemq; irruens, faucibus ejus in-

jecit dexteram, diftraherc illum petens, fi quid leo in adverfum niti ten*

taflcr. Dluôjfus in Fita M. S.S. Sbignei de Olefnica S. R. E Cardinalis.

Maximarum virium Procopius de Cranow Stemawski Martfchalcus Re-

gni, ledicam a fex equis tradam de loco aliquo eminentiore, arreptis

duabus rotis pofterioribus,ftare cogebat.Kwiatkiewtcz. S. y. in jirmaL

Ecdefapicis. Idem unico gladii idu equum, vel bovem dividebat

per medium , idq-, prxflabat interdum prxfente Rege. Susliga S. J. in

Vtta Elifabetha Stenuawska Marefchalla Regni tmprejfp Cracovut , anno

1619. Vir cxcclfi & gencrofi animi, totus Manem fpirans, tufla •

thius TyfzJurwicx. Palatundes Breflenjis, farpe certamen inibat cum urfis,

quibus incitatis Sc in pedes credis capita feno demetebat. Jarzjhski

S. y. tu M. S. S. In pueritia, Stantslaus Ctolek Palatini AIafoviafilius, duos fibi xquales gcftabat in manibus. Idem maturior, in hrre-

ditario pago Ofrzjclec, trabem,quam viginti ruftici ferre non poterant,

(olus arrepto crafliore termino ligni, intulit in hydraulam Cracovicnfcm:

item in turrim,ad ./Edes B.V irgi. campanani,quadraginta viros defatigan-

tem. Frangebat duas equorum folcas fibi jundas, rumpebat funes; Po-" Rr _ Ionico»

•©igitized by Google

TRACTATUS XI. SECTIO 11.J*4

Ionicos enfcs duodecim, mucronibus apprehenfis, una manu levabat

fursum; de recenti ligno conftrido humorem aqueum eliciebat. Bielski

Chrome. Pol. I. j. Subat firmiflime unico pede innixus terrar, Sta-

nislaus Radvmihski de Armis Brodz.ic Cafellanus Zakrotimenfts , Ca-

p iianens Ltvenfts , & a nullo quamvis robufto, e veftigio educebatur.

Idem equum indomitum,quem viri fex funibus non detinuerant, fube-

git unicus apprehendendo aures. Paprocki in Nido Virtutis p. 1

6

$. Spe-

rante Rege Polomx, Biberfteino inermi occurrit bubalus ferox, hunc

ille correptum ad cornu manibus, ita prederat fortiter, ut cornu avel-

lerer. Okolskt Ord. Predtc. Orbis Polom 7om. i. In expeditione bel-

lica contra Moravos, Godztemba miles deficiente gladio, radicitus evul-

fa tenera pinu fugavit hoftes. Idem Orbis Pol. Tom. i. itatis annodecimo quinto, Sventoslaus Zbjl-.towski onera portabat grandia, vincu-

la ferrea, equorum (oleas frangebat facil 'e. Idem Orbis Pol. Tom. j. Fra-

tres germani isokolo, in venatione cum Rege Cafimiro 1. pugnantes be-

ftias fecum , valide invaferant. Unus injedis manibus utriq; auri, tenuit

aprum, alter urfum flare fecic immotum ; ambo gladiis amputarunt ca-

pita ferocium animalium. Idem ibidem. Duodecim funes tra&orios

ex cannabo bene compa&os, uno tra&u rumpebat Sebafianus Karfm-ckt Vexillifer Lencicienfis , ledicam fexigis incitate tradam fidebat ma-ribus

;quem filius Siamslaus Canonicus Gnefnenfts , cr Lovicienfis ali-

quando cft imitatus. Idem Orbis Pcl. Tom. a. Miles Ducis Siradi*

in aprum infiliens, mandibulam inferiorem ei ademerat. Paprocki in Ni-do Virtuti'. Ex Polonorum numero unus, in praelio cum Pruflis , ac

Pomeranis, caput fimul cum brachiis ademit gladio hofti; Boleslao Cri-

voufto Regi obtulit ad fpc&aculum. Idem ibidem. In confpe&u Bo-leslai praefati , miles Ditalofza cervo currenti, manu dccerpfit cornu*

eadem die a vulture alam divifit clavi. Idem ibidem. Viri (ex cata-

phra&i , vulgo Hullari ab Adalberto Brudztnski tollebantur in altum; e-

quus conflndus pedibus elevabatur, fi januz partem fupremam, aut quidfnnile manibus tangeret. Idem fub Stemmate Prawdzjc , Bielski Chro-me. Pol. I. 4. Tam excellentes vires inerant Martino Brz.oz.vwski

tx Dijlriliu Gojhnmenji

,

ut cum dolio ccrcvifia pleno choreas ageret,

tripu-

Digitized by Google

Br Rolujtis. j i|

tripudiaret. Idem fub Stemmate Belina. Lamina» ferri crafliores di-

fcerpendz in partes, 'Joanni de Goraj Gorayski offerebantur. Okolski Or-tu Pol. 7 em. i. Miles de Armis Odynec In Rudia, folus aggredi-

ebatur urfbs, aliasq; validas bclluas; redibat vkffor. Origines StemmatumPolonia. Erat in aula Matchia» Corvini Regis Ungaris: , Pe/onus mi-

les, qui f*pe Ungaros ad ludam evocabac, & pugnam, multosq; vice-

rat. Stabat in ferratis clauffris immanis leo, quis cd? inquit P«tonus, qui

famelico leoni aulit carnem auferre, quam ore comprehenderat. Cumnemo pr*fumeret, cernetis ait, quod dico. Illi fame, per diem, leonem

excruciant, pofteto die, ovem projiciunt quadrifariam dillc&am. Ar-

rugiit leo apprehende incubans cami , Polonus ingreditur , & leonem

jam jam vorantem pugno ferit in os , exclamans , offam dimitte canis.

Vocem intrepidam exhorruit leo, exeuntemq; vifu folo fecutus. Bejer-

linck Magni Theatri Tom. 4. Crantz.ins Saxonta /. 9. c. 14. Hondarfli-

us in Theatro Hift. Pontanus in Atttcts Bellariis, Faber tn Auflano Con-

cionum. Contra Tureas in bello, Satorius Sctbonctus apud Nicopo-

Jim Legionis Prarfcdus, cum omnes jam Chriffiani profligati edent, 8c

Sigilmundus Rex ipfc navi confcenla trans Danubium fugeret , ille uc

iemper ad latus Principis erat, quod navim non podet ingredi , infc-

quciuibus Tureis, ita ur erat armatus in Danubium fe projecit, enata-

vit in ripa adverfa, charus poftea Sigismundo. Starovolfctus in Sarma-

tia Bellatoribus , Stryskowski in Annalibus. Scriptores alii addunt

ad dcmonftrandam virium magnitudinem, quod Danubius ad Nicopo-

Jim , latitudine ter fuperet Viftulam diffufum ad Varfaviam. Fere-

bat malleum Lofchus nobilis Mafovius ,quem nemo terra levabat,

eoq; feptuaginra Crucigeros in acie occidit adGrunevaldum.Tarfeviciut

Yaralfelorum l. a. Procerus multum & rofcuftdliir.us Miligedo no-

bilis Pruffus clavam odio ulnarum, id eft, quindecim & ultra ptdes lon-

gam,plumbo impletam , contra hoftts paganos Prudos iu campo gc-

ftavit, putatusq; eft prxilitide carteris vigmti viris, arte & manu bellica^

Hoc malleo , ex quinquaginta viris a hVango in infidus poficis , & ma-

gno impetu irruentibus, ad viginti folus occidit, fe fcq; in Caftrum

Bartcnftcmcnfe illatlus recepit. Pratensis ut Alarte Gothico, Hanknoch

; Rra m

Digitized by Google

|tC TRACTATUS XI. SECTIO 11.

in Pruffa, ex Difburgi Hifl. Vrufp.ca. Crucigcrorum Prufficorum

navim advcrlo Nemeno tendentem in Litvaniam, Nodam L'tvanus fal-

tu in aquas repente delatus apprehendit , & focios inclamando, obfir-

mato veftigio contra vim remorum omnium , tamdiu detinuit, donec

Litvani milites ab infidiis concurrerent, & potiti navi, univcrlos confl-

cerent. Koiatowicz. S. J. Hifl. Utvan* Part. i. /. 6. Taurus ingen-

tis magnitudinis dum ageretur Romae per vias, more coniveto, StufzJca

cafu objettus, nec declinare impetum potens, lurnma vi arreptis corni-

bus, ita ejus curium fuftinuit, ut ultra non pollet progredi. TArriydow-

sh in Jlluflribus Polonorum Virtutibus. Terror Cofacorum rebelli-

um Thomas OledxJi.i Caflel. Zakrotimenfls , framea quinque Imperiales

(olidos in cumulo politos diflccabat. Tannerus in Legatione Polono - Li-

tvana in Mofchovam. Robuftillimus eques Jarocius, lu&ator ma-

gnarum virium Radztminfcius , duellantium & litigantium in aula arbi-

ter. Farfevicius dc Optimo Statu Libertatis. Nobilis Curlandus tam

magnas obtinuerat corporis vires, ut lolcas equorum ferreas. Imperia-

les folidos rumperet manibus. Lentilius Dec. i. Annor, io. Tormen-ta muralia fexaginta Tureis fubtraxit in prxlio Jvonia, primo JoannuFirlej Palat^Lublinenfis aulicus , demum Palatinus Falacht* feu Datidi

unum autem (olas , cui vix duodecim equi trahendo erant( tanta: ho-

minis vires fuere) movit ex acie. Neugebaverus Hifl. Rer. Pol. /. jj. Go*

rectus in Defcript. Belli Jvonid. Rupit Ptdkowi gcnerolus Polonus

equorum foleas etiam recentes manibus, inftar fragilis rei. Henntnges in

Genealogia Turcicorum Imperatorum Lconlcavtus tn Supplem. Annal. Tur-

ei. lonflonus m Natura conflantia, Bielski Chronie. 1. 6. Solikovtus in Com-

ment. Rer. Polomcarum. Soleas equi, & ferrum, quo vinciuntur ro-

ta:, Andreas tn OJpru/a Sien OJfowski Capitaneus IVfchovenfts frcgillc vi-

fus. Solidos xneos Regni noftri ingeftos digitis quatuor , Zegoclci

Capitaneus Koninenfis divifillc narratur. A viro de Armis Lodxjamola vento verfatilis, in curfu rapido, cft detenta. In Terra Chel-menh Stugocki jun&os fex equos currui , ac in curium concitatos fece-

rat liare, arrepta rota. Ejusdem manibus infidentes duo viri, pro levi

pondere habebantur. Miles Kojlro toc avellanas cxhccatas, quot

manus

Digitized by Google

De Robu/lis. * $17

minus in pugnum contra&a concludere poterat, quoties eompreflTt,

toties fuccum elicuit. Ferebatur de DcmfzJu/icz. Folhinenfi, quodmortaria duo, fcutcllas de ftanno duodecim, totidetnq; quadras fuper-

pofuas lignear felix, una manu e terra in fublime levaverit. Ade-rant vires fufficientes Michaeh 2.otkieu'ski ad poma difeindenda duobusdigitis, ad ferendos juvenes duos protenfis manibus, prxter tertium

pendentem a dentibus. Diftentus fimis de cannabo , 4 Vextllifer9

Yalat. Vofnanierfu , uno dexterx i&u difeindebarur. Puenun digito

uno (iipra caput verfabat in orbem Ductor cohortis loricat*: idem tre-

centos florenos monetx xnex noftrx, felix impositos, extremitate pedis

unius ex quatuor apprehenfa, attollebat. Traxit Horbtwski aulicus

tormentum bellicum, cui viri duodecim fuere impares, ut vel loco mo-verent.

V. Ex Perfonis Spiritualibus Drufzjtowski Varochus Bochetni-

cenjity quoties ante Ordines Sacros fufeeptos, roboris monftrandi causd,

preflit manum alterius, toties digitorum omnium extremitates proflu-

ente fanguine rubuerunr.De eodem implevit Regnum noftrum traditio,,

quod militum equos olera depafccntcs in horto Parochi* , folus extra

fepes jactu pofuerit: laminibus craflloribus ferri multorum colla circum-

dederit , extremitatibus contortis fortiter ad claufuram. Idem annis fc-

ptuaginta gravis, 'indice, atq; medio digito fcidifle poma, cochlearia

duodecim de argento elaborata convolvifle manibus, cum ftuporc fpe-

ftatus. Infolito robore a natura donatus Stanislaus Korabiewski S.

I. folus fcamnorum partem in Scholis transtulit: carpentum fecit im-

motum ftare Calidii, fruftra quadrigis contranitcntibus, proficiente ni-

hil aurigx conatu , in propellendis illis flagello & voce. Maliamplumbi advc&am ab equis quatuor , folus Religiofus Ord. Prodic, ex

curru depofuit; alter Grdims ejufdem , ferrum vix ab odo viris portan-

dum, inter gravia onera non computavit. Dum literis operam da-

ret Leopoli Gotebiowski Propojitus Comarnicevfis, tam valido fpiritu di-

ftendere potuerat collum,ut duo juvenes inje&o mantili non comprime-

rent gulam Cingulum de corio bovis elaboratum , ad digitos quin-

que rransverfos extenfum in latum, una didu&ionc latctum ruperat

quidam, paratus alios iimiles cin&us vi eadem dividere. VI.

Digitized by Google

/

jiS TRACTATUS XI. SECTIO II.

. VI. Ex Ruflia Iwafz.ek, ab Italis vocatus Iaz.z.o, triremem Tur-cicam folus ducebat a littore, propellebat ad mare. Twardowski in Le-

gatione Turcica Ducis tn Zbaraz.. Civis Sandomirienlis , de craflio-

rc baculo impolito humero aliquot pendentes rufticos, unico motu, ita

excutiebat, ut avulfi in terram prolaberentur. Jaroslavix tubicen

inflando buccas, fic implebat fpiritu lagenas vitreas, ut diffilirent. Ibi-

dem lacobus bajulus unu centcnariu pondus plumbi ferebat dextera, alte-

ro finiftra, fe in gyru vertendo. In u(u crebro erat olim Cracovienlibus

duobus bajulis, ccrcvifix dolio fuperimponere mulleum cum tibia utri-

culari, Sc per forum, atq; plateas urbis gcftarc fubiiliendo. In eademcivitate, Gafpar faftor cercvifia duo millia monerx noflrx ex xre cufas

tulit in fporra, per gradus afeendens. Lignum, quod portitores de-

cem oneraverat nimium, ab uno latum in Volhiuix oppido. One-ratum currum tribus tonnis continentibus Bochncnfem falcm, Refizjta

cx pago Rudnik attollere una manu-facile poterat , imo evertere.

VII. Oltia firma capite calvo Adalberti Choizjcki confrada fx-

pius: bini cataphradi viri ejusdem manibus graviter funt collifi. Papra-

eki tn Nido Virtutis. Novimus illos, qui frontem illidendo, tabulas

Suasvis folidas, imo portas rumpebant. Et a teltibus oculatis dignisq;

de accepimus, de quodam Equite Litvano, qui cum armis fpoliatus,&

alligatus equo, duceretur k Sveco milite captivus, tanta vi in ejus gale-

am, qua tedus fuit, caput illifit, ut Sveco oculi cum fanguinc & cere-

bro profilicrint, fubitoq; mortuus ex equo defluxerit. Tjlkowski Phjrf.

Curi. Parr. 4. S. 1 1. Incideram & ego in militem ex Polcfia, dc

quo ejus commilito retulit mihi, quod fores ex pinu, vel quercu fabri-

catas, teftas quadratas fornacis, aliaq; corpora dura, alhfu frontis effre-

gerat, concuflerat, fine vulnere, fine faniratis jadura. Verticem

capitis calvum ludaus in Ukraina objiciebat crebris percuffionibus for-

titer mferendis a quopiam lamina ferri rudis, qux dabatur ei in prxmi-

um tolerantix.

VIII. Et in fxmineo fexu, ftupendi roboris lunt inventa exem-pla. Mulier religiofiflima Qymburga Afafovu Ducisfila, uxor Er-

ncfli Auftrix Ducis, Mater Ferdmandi 111. Imperatoris, Ixpe digito a-

... . TCU

Digitized by Google

%

De jfgililuS'

Vellatlam, atq; juglandem fregit, clavum citra ullam noxam impegit

parieti. Cufpmianus, Bejerhnck Magni Theatri Tom. 6. Zachtt Oecono-

mia Mundi Mirah. Tom. j. Kwiatkiewlcx. in Jlnnal. EcclefiafUcts. In

ejusdem laudes fic Bergomas excurrit; Cjmburgis Zemoviti Ducis Ma-fovia filia , magnitudine animi ac fortitudine corporis fupra omnes far-

minas excelluir>lummas res gcflir , sternis litcrarum monumentis cele-

brandas. Naturae prodigium, Ehfabetha Boguslai Stetinenfium Ducis

fha , Cafimiri Polonia: Regis neptis ex Sorore, uxor Caroli IV. Impe-

ratoris, & Bohemisr Regis, corneum quoddam manuum robur habe-

bat, equorum ungulas difeerpebat per ludum, fccurium acies, cultros

culinarios, & novaculas, inftar chartae, convolvebat, folis digitorum Si

articulorum viribus, idq; a fe vifum(narrat Beneffius) an. 1571. die

Pafchsc: in multorum Principium conlpe&u perfc&um. Balbinus S. /.

Epit. Hifor. Rer. Bohemic. /. j.c. 2 1. Ptnxjnger in Noviffmo Hif.Qua-tuor Mundi Monarch. Compendio. In Palatinatu Pofnanicnfi Grab-

kotvska: in Caliilicnu virgo quardam, digitis in pugnum compolitis,

dum avellanas preflerat, oleolus fuccus erumpebar. Alibi femina

nobilis currum onufturn freno , ab equis quatuor tra&um , dexterx iuli-

us impulfu vifa cft evertifle, incuflifle timorem duriori marito. Ro-xolania tenuit talem viraginem, qux avellanas duas digitorum compres-

sione planas reddebat. Procera , robufta, annola mulier Styrik, tem-

pore obfidionis Polocix, frequenti cxcurfionc in hoftes, caqj fortunati

celebris ha&cnus in Alba Rullia.

IX. Agilitatis mirae Adalbertus Lochocki Pincerna DobrxJnenfs,nam cataphra<5his feu lorica graviore indutus fuperabat faltibus equos.

Taprocki tn Nido Vtrtutis, Okolskt Orbis P ol. Tom. 1. Miles Stepha-

ni Regis Nicolaus Pnntaiek , in altitudinem notabiliflimam,pedibus

jun&is, fe elevabar. Okolski Orbis Pol. Tom. 1. Dum Alexander

Rex Salia fodinas Viclifcenlcs inviferet, Ioannes lordan alTumpto cata-

phradorum militum apparatu, pro falute fpc&antis Principis, lati(limum

ad cryptas aditum tranllilutjin vim affo&ds, Przfedhis Salinarum ctt de-

claratus. Paprocki in Ntdo Virtutis. Septuagclimo artatis anno, Czjrr-

mikiks Pocillator Volhtma ucrumq; pedem elevabat fimul ad appofitam

feliam• —

Digitized by Google

TRACTATUS XI. SECTIO IIT.JIO

feliam , dc fella ad menfam , vivaciffimo corpore prxdiros. DumLcopoli ageretur triumphalis pompa, poft certamen longum, duo fupe-

raverunc laltu foliam decem cubitis latam , tuleruntprxmia a Civitate,

Balaejj in Narratione Eyiliolica. Aliqui peritimmi artis equitandi,

in ip(o rapido curfu, transferebant fe de uno equo in alterum ; aut noninfidentes equis, fed infiftentes, agonem ludicrum celebrabant. Mon-ticola:

(nebit Gorale

)corpore admodum agiles, nam cum generofiffi-

mis equis certant curfu nonulli, Itatuta meta & prxmio. Iidem conten-

ti pane & cercvifia dc avena parata, ad fuperandos montes, conficicn.

da itinera expediti, in egeftate laeti , faltatorios orbes mira vivacitate, in-

flexione corporis, elevatione lui in altum fxpe inftituunt. Certa prxte.

rea cft illis manus, nam quidquid ponunt pro fcopo, tangunt feliciter

ja&a afciola: elevates crines propendulos, inra&o vertice capitis, inftru-

mento eodem fcite prxeidunt. Erat & kloaLfzjeu/ski de strmts

Starzd,qui terte Okoiski tn Orbe Volone, obolum fupenmpofitum fura-

mitati capitis pueri, framex acie excutiebat, illxfa cute.

SECTIO III.

De

GIGANTIBUS , PUMILIONIBUS, VI-

RIS MULTI CIBI, ac POTUS.IGAS, communiter vocatur ille, qui cft ftaturx ac molis fupr»

IjTconfvctam aliorum hominum magnitudinem protenfx. Extitirtc

Gigantes, docet Sacra Scriptura in Genefi, CT Deutoronomio , ubi

multa Interpretes dc iis afferunt, fed melius lentientium dccifio eft, Gi-

gantes,veros fuiire homines procerx & vaftx, non tamen fabulofx fta-

turx. Le&us Og Regis Bafan gtganiis non fuit mfi novem cubitorum:

adeo formidabilis Goliatb Getbaus, tantum fex cubitos & palmum altus

erat. Quod Numerorum 1 3. dixere quidam, fc gigantum rcfpectu, locu-

Digitized by Google

De Cigaruib-.it. {.n

Has vi/os, hyperholicc lociui funt, firnfn Corneli- i [uip :de, ad Jetcrren-.

dos Judaeos a terra promilTionis. Mukb minus fidei b..bent, qux ab c

thnicis Scriptoribus de Gigantum magnirud<ne funt divulgata, vel enimfunr fabulo la , inquit ( napius S. J. in 7 h-frr o , ut apud Plinium, ca-

daver quadraginta lex cubitos longum, apud Se tnum, triginta tres &e..

vel cprmptx numerorum notx in eorum libris, vel mcnKris diverlis

metiebantur, vel animalium quadrupedum, aut pifeium oila , humana«fle putabant: vel deniq; exaggerantes, ex rumore, 8c vulgi opinione,

ut in aliis materiis, 1'criplere. Dubitat merito & Kirchernt , an ali-

quando natura tam vadam carnem produxerit, qua prardita fcribunmr

cadavera, quadraginta, vel fexaginta cubitorum: certumq; omnibus a-

nimalibus magnitudinis terminum (latuit, quem, dum actiones luas ri-

te obire debent , egredi nequeunt. Prodiit * Sennert» Traclfltus de,

Gigantibus confcriprus.

II. Io Prulfia(ex antiqua appellatione

)Ducali, Tra&us Refitt

eirea Rtftnburgtm, Gigantes aluit, quinque ulnas longos. Hennenberger

tu Chrome. Pruffu>citatus k Cellario tn Defcrtpt. Polon a. Prulli hic-

te corporis magnitudine decori. Fadlus chnftianus Afehgcdo, Crucifcri*

contra conterraneos fuos militabar in Arce Barrenftcincnfi ,terroriq;

fuit omnibus obfcflbnbus Caftri prxdi&i. Hartknoch in Scleclis Dis-

sert. Prujficis. Cum Culmam Prulli oppugnarent, congrclli cumiis Crucifcri vulnerirunt inter alios ex Prullis unum virum loiigilfiinum,

qui plulquam ab humero Cc lurfum omnes alios excedebat. De Duf-

bwrg in Chrome. Pruffa. Samogitarum longitudo denis & ultra de-

finitur palmis. Sdanovius in IraSl. de Partu Gabfchetmenfi monsirofo.

Admirandum occurrit in Samogitia,qnod cum ejus regionis homines,

procera ut plurimum fint (latura, filios tamen alios corporis magnitudi-,

ne excellentes, alios pufillos, ac plane nanos, veluti viciflicudme qua-

dam, procreare folenr. Liber Baro de Herberflem in Commnt. Rer. Mo-fcho. Btrtius tn TabulisCtograph.Contraihs,l ardanusde RerVarie, l.i. Sca-

Uger pxercit. i6j. > Vir eximia: virtutis, & eloquentia:, Refcius Le-

gatus Polonix Regis in Neapolitano Regno, narravit aliquando nobis

Neapoli commorantibus, inventum in Polouia fepulduum antiquifli-

S s mum,

pigitized by Google

jti TRACTATOS X/. SECTIO III.

nnim, ?n quo cadaver tanrar proceritatis jacuerat, ut in indice manis

repertus annulus, armillarum in modum, brachium ex noftratibus cir*<

cumdare facile potuerit. Pillapandus citatus a quodam n M. S. S. Mi-ximilnno Cxfari,vir magnitudinis in gigantibus rcperibilis, ex Polonia.

oriundus, oblatus fuit, an. jju. qui proporticnatc ad flaturam , fin-

gulis prandiis, vitulum & ovem abliimeoat. Surius m Commmar. Rr

;

Gefl. in 0'bc, Ktrcbrus Aiundi Sult.r. I. 8. Schotl us in Phjf. Curioft

Jofftonus in 7 haumatographta. Inlolirx proceritatis homo vifus eft'

Lutctix, an. 1571. ad quem (pedandum innumera plebis multitudo'

confluxit. Intromiffi fedentem in hemicyclo giganrcm magno cum fta.>

pore intuebantur, magisq; ftupebant cum furgenteni cernerent, tum-

enim ere&us, aul* laquear vertice attingebat. Polonum, aut Tranfylva-;

mtm eum c(Te multi di&itabant. d j Gigantibus. Ad herois

nobiliflimi, proceritate infignis, robufliq; Samutlts Duc :s in Korxjcc a(pe->

dum, attoniti hxfcrc Turcx Bizantii. De illius animo tc corporis robo-

re , numeris patriis compofiri extabant verfus. Kochowski slnnal. Pol».\

Cl matf. 1. Sub tempus Turcici belli ad Chctimum, Geergrus DuxZaslavtenfis, legionem fuam ex viris ftupcndx proceritatis collc&am, adcaflra regia duxerat. Staravolfctus Infiituterum Rtt Ahli.arts /. 3. Ce-

lebrem contra Tartaros militem lacobum Niezxbtto-u/ski, porrentofx ma-

gnitudinis fu i (Te Paprocki f b Stemmate Lubu z. , Btelskt Crtnsc. I. 6.

aderit, fcd Thuanus cum JonJfono ,Scythx obtruncaro 4 A'tezjtbnow;ki9

frontem viginti quatuor digitos latam adlcribunt, reliquum corpus un-tx vaftitaris, ut jacens humi cadaver umbilicum viri flantis attingerer.

Fides penes authores efto. In Bibliotheca Gymnafii Toruncniis,

caput humanum repofitum, in Templo D. Joannis inventum , cuji»

diameter ulnam Lipficnfcm longam fere excedit. Zerneke 1n /.iittria

Torun. Naufragis Tabulis. Templum Parochialc Opalenicenfc, in

Palatinatu Pofnanienfl, continebar diu fcpulchrum abditum, quod dutn

cafu repertum eft ac referatum, caput xquale minori patinx objecit (pe-

duculo. In villa Ltsko Terrx Leopolicnfis, ornum humanorumcompago arida, ad qiutuor ulnas protenla, non femel eft eflblla. Ob-je&us vir oculis meis Lcopoli , fupra aliquot millia hominum , humeris

eminens

:

Digitteed by Google

De Pumilionibus ' ) l l

«minens: pedifTequus Ducifit irt Zasfaw, fine (calis, foggefhi, parietes

conclavium exornans periftromatibus, (pectitus ab aliis. Ex Calhi-

bia nobilis vtr, adeo corpore celfus Gedani (xpius hofpirabarur, ut vix

non adxquaret cum,qui dc natione exterorum , in Urbem fuerat du-

&us, fpc&acnti causa in nundinis. Aderant Si alti plores, lingularibus

natur* incrementis evc&i ad flaturam extraordinariam. Extitcre cot-

pulentiffimi viri, qui fe ipfos vix ferre poterant, duorum, vel trium cor-

porum gracilium molem camofitare infolira fuperantes.

. III. PUMILIO five nanus, cfl homo, infra communem aliorum

magnitudinem , flatur* brevis. Inveniri fubinde Pygmaeos in variis

partibus Orbis, manifcfla evincit experientia, afl an inregr* regiones

Pygmaeorum dentur , Scriptores antiqui atq; novi maxime variant. Pro

afhrmativa (ementia flat Artfiote/ei tn Hifl.AmmtLl.Pl mus in Ht[i. Na-tur. tAilianus de Ammal.l. i y. Pomponius Mela de Situ Orbu

.

Hic /. f .

ait y fuere Pygmaei minutum genus, quod pro Ciris frugibus, contra gru-

es dimicando defecit. Rcperiri tn Arucbetto, CT' Capbt Infula, Ptgaf tta

at ud Majolum reflatur; apud Indos Peruanos integram gentem Torren-

fu (latuit: effe, aut (altem aliquando fuillc, Bartholinus arbitratur fictus

au&oritatibus: Si JVoffius citatus fupra pag. 288. adducens refles Ltifita-

nos. Pro fententia negativa liat Strabe tn Geographia, cui hifloria de Py-

gmaeis, fabula eft,proprcr hanc unicam rationem , nemo fide dignus

id ex vi(u nacrat. Et (ane ita efl, inquit Szent yva>-y inCu tofis Mtfcel*

laneis , ipfi enim antiqui praefari authores, non aliis terminis uruntur,

quam fama efl, dicuntur, narrantur, fic eraditur, fic proditur, ira au-

dio , ita retulerunt eximi* fidei te (les. Sequitur Strabonem Aldrovandm,

A. er la tn Cofmogropbta. Cardanus Portet. I. 8 . rarionibus multis pro-

bare conatur non cllc homines veros. Nanos minimos concedit nafei

Dtlno S. y. in Commentar, tn Oed p tm, gentem vero totam conlUre

«x talibus, dmq; propagari, negat. Iain vero Cornelius a Lapide S. j?.

«jmlanando.£t,.r6re/« Propheta c. 17. primum Pygmxorti authorc dicit

file Homrum Poetam fabulofum, cx co Artfiotelem fccifTe Hilloriaiji

de pugna cum gjruibus: Plinium rradidifie dodrantes ternos five fpirha-

mas non exccflillc m ludia homunciones. Hafpam, & Luiiuni, qui In-

. - Ssa' dias

Digitized by Google

TRACTATUS XI. SECTIO III.

dias omnes explorarunt, nullos viderunt Pygmaeos; ex Geographis

mnihus, qui curiose & ftudiosc orbem totum luftrirunt, nemo eft,

qui feribar & allerat ic incidi iTc in illos;non tamen funt ita parvi, ut

evadant invifibiles. Ejusdem cum Cornelio * Lapide opinionis Spigelius

in Humani Corporis Fabrica ait, tempore noftro, quo nulla mundi pars

eft, quam nautarum indu llria non perluftrac, non vili tamen, nec au-

diti PygmaL Quin Advarer in Itinerario narrat, ad illos Nili fontes»

libi Arijlotehs CT Plinius Pygmzos tradunt efte, populum mediocris

ftaturar , colore fufeo, habitare. Ultra parergas non protrahendo , aliquid

de noftris adfero Nanis. Vladislaus Rex Lo&icus, id eft, cubital;*

a fubditis di&us, propter breviorem ftaturam, non quod ad longitudi-

nem unius ulnsr contradhis fuerit, jinnalium tcftimonio. Natione

Polonns Crafocbius honefte natus, propter raram parvitatem abdu&us

in Galliam , dono Regina: datus , diu inter oble&amenta Regum erat;

Gratianus a Burgo S. Sepulchrt m Fit* Commendoni Cardinalis. Plu-

rimi nani ( id eft ) ab ordinaria menfura deficientes multum , in aulis

Principnm, Senatorum, admiiationis , obledationisq; praebent materi-

am. Ex illis quidam cum eleganti membrorum conftiturione fpe&an-

rur, deformes alii, capite grandi onufti,pedibus brevibus infiftentes,

ere narurar ludentis prodigia. Et cubitales Nanos in Polonia viderat

Cnapius S. J. crm Thefauro,fub vtrbo Lokntek, annotaverat.Jun&a fue-

re matrimonio aliquot paria Pumilionum, led progenies deruit cffe&u-

ra familiam; quali puderet parentem naturam pofle femper decrcfccre.

H*c breviter di&a dc brevibus.

IV. Pridem Polonia noftra ad temperanti* leges eft do&a vive-

re. Copiofioris equidem indiga cibi, aft una cum populis Septentriona-

libus calorem intenliorem expeditamq; digeftionem habentibus. Quxde comcffationibus Scriptores antiquiores tradiderunt, ad praxim nondeducuntur frculo noftro: civilitate, liberalitate rcli&a erga holpites. Af-

fine tamen, ut virtuti omni vitium eft, ita frugalitati voracitas proximaquar juxta le Grand. tn Hifi. Atovrvr.ex duabus caufis procedit. Primb,

quod tanta fit acidi fucci m ventriculo copia, ut licet alimentum inge-

ratur, adhuc tamen adeo acer pungensq; remanet, ut ab co ftomachus

corrodatur»

Digitized by Google

De Viris multi citi. ’’ fiy

corrodatur , vellicationem pariatur vehementem. Secundi,potcft indc-

fcfl» illa cibi cupido oriri a vermibus, qui in ventre fcatcnr, Se nifi

continuo pabulo alantur, ventriculum variis idibus pungunt. Eda-

citas prxter confvctudinem , Phagedxna , Bulimia, Bulimus eft Medi-

cis, ad que naufca non accedit. Canina appetentia five cynodes, orexis,

fames prxter modum au&a, cum vomitu, vel diarrhza conjun&a,

oritur ex fermento ventriculi nimiu au<fto,aut acido.Juxta Riverium in

Praxi Adedit a, ab humoribus melancholicis, vel pituitons, ventriculi

tunicis impa&is Se imbibitis, casq; aciditate fua vellicantibus, ac di-

vellentibus , unde perpetuus quali fuccionis lenfus inferri confvcvit.

Dantur etiam qui cibum copioiius quam par eft, non folum appetunt,

fcd & concoquunt, digerunt, nihilq; mde mali patiuntur; in talibus ci-

to exhalat cibus per poros, & temperies ftomachi diverfa eft k noftro.

Nunquam peregre proficifccbatur Svidngehts Dux Litvania, quin di*

fpenfatorcm percun&aretur , an librum, quem de arte coquinaria com-

Coni curaverat, fecum ferret.Cxnas in fex horas ad minimum protrahe*

at, ferculis non minus centum triginta ufus. t/£neas Sjlvius Comment.

in Panormitanum /. z. Fontanus in jdtticis Bellariis. In aula Uafilii

Ducis in Oflrog Palatini Kiovienfis, Bohdanus(quem Czudnovienfi-

bus bonis prxfccerat) in jentaculo confumebat partem vervecis afli.an»

ferem , duos pullos gallinaceos, afTaturam bubulam, cafeum , tres pa-*

nes: exhauriebat duas meufuras mulli. In prandio, decem portiones bu-

bulx carnis, multx vitulinx, Se vervccinx, capo, anlcr, porcellus, tres

aftaturx, bubula, vervecina, fuilla, Se ea omnia fercula, qux aliis erant

appofita, efui tradebantur. Mulfi, Se vini quatuor congii, nobis ollx,

prxter crematum Se cerevifiam, ab eodem epotx.cxna nunquam omisa

sa. ‘Jccz.jhskt S. J. in M. S. S. Vir ex Equeftri Ordine, in Pala-

tinam Cracovienfi , ordinarie (umebat jentaculum paratum ex capone

alio, Indico gallo, anfere, allatura, non fine congio medio mulli, Sc

vini Hungarici: limilc erat (cncaculo prandium, prandio cama, ad annumvitx feptuagefimum. Equiti cuidam Palatmatds Vilncnfis, maturi*

na menfa dabat capones fex , cum carne afla: meridiana comeftio bu-

bulae aliquot partes, czteraqj fercula numerofa : vefpcruna. rcfc&io car-

•* 5 s } ... nes, • •

Digitized by Google

'

3* TRJCTATVS XI. SECTIO III.

res, & pifces, in abundantia. Heres pagi Pcpowo, in Majori Po-lonia, duodecim trulla bubulz, caponem, gallum Indicum, alliturain

. (confvcto more) feponebat pro prandio; vel (i hxc non aderanc fer-

cula, xquivalentibus cibis implebat ftomachum. Maritus cum uxore

in Cujavia, comeftioni prxguftativac uni, avem Indicam, aut anlerem,

caponem,quartam partem vituli, fxpius apponebat. Aulicus Con-

damini Ducis in lVifniowiec Palatini Bcizenfis, allidens mcnfz pro ho-

fpinbus decem laute infiruebe a Notario Regni, patinas majores ali-

quot oneratas volatilibus feris atq; domefticis, fui juris Sc venrris fecit,

lemper cibi appetentilfimus. Alter aulicus in Lirvania, prxter alia

fercula plura, duodecim frufta camis cum julculo confumebat. Inco-

la Volhiniz, fumpris epulis pro holpitibas viginri opipare prxparatis,

praemium tulit fponfione oblatum. Pofnaniae Jurisperitus non rat6

porcellos quinque apponebat libi in prandio. Idem poft medicini fum-ptam, appetitu fe dellitutum conqucrtus eft, quia nonnili pullos galli-

naceos duos, allituram ex vitulo unam , ex bove fecundam, potuerat

gulz donafle ad menfam. Uni prxter fercula numerofa, medietas

vituli totti afferebatur: alteri vervecis dimidium cedebat in efcam, poli

viginri frufta bubulx, exteraq; cfculenta, ingcfta ftomacho. O£fo-decim lucii fere cubitales conditi raphano, duodecim molliti igne fuc-

're prandium cuidam juveni. Apud eundem, poft lautam menfam, inve-

nerant locuni duodecim alfati pulli gallinacei. . Cracoviat poft fexa-

genas quinque ovorum elixorum confumpras a quodam medicat artis

Eerito , Hungarici vini aliquot congii haufti, propter concodtionem mc*orem. In eadem urbe, fercula quatuor, fegmenta triginta pifeium,

fexdecim ova, buccellx fex panis, erant uni cibus ad menfam. - Vi-

fus in Palatinatu Marizburgenli.qui finito convivio,fexaginta ova ad du-

ritiem co&a, decorticata, deglucivir, quinque perdices prioribus adje-

cit ferculis. Delatus Romani ex Viris Ecclefiafticis quidam, pro-

ter Beneficia Curata duo in Polonia habita, in itinere per Imperium, 8c

Italiam , mftrucl» prandia pro advenis decem , im6 quandoq; pluribus,

unicus abfumebat;ubiq, lingulare fpc&acalum faiftus , inviracus fxpius

ad convivia, donatus difpcnfadonc,patrociiuntc ci edendi magna ap-

,petitione»

Digitizedby Google

' '* De Ftrit multi cibi.

'' ? j 17

petitione. Fama dc hac perfona, etiam nunc eft vocalis mulrim pet ReJgnum noflrum univerfum. Secundus priori aflimilis, ex Roxolani*

proficifcendo Romam(

lite pendente cum hxrede bonorum Lancut )fercula pro alimento viginri hofpitum in diverforio ordinata cum vnan-

ducaflet, caupo non aliud requirebat pretium, quam. ut referretur a pi-

Ctoie in tabulam advenis exponendam , causa lucri percipiendi ex ob-

je&o fpt&acnlo. Adhibentes fidem traditioni antique aderunt cx-

titifle in Pruflia virum magne note, qui boves quaruor, intra unamhebdomadam , (olus a(Tumebat ad cibum. Colonus Minoris Poa

Ionie., maxima edendi aviditate tenebatur, cui ut farisfaceret, pignus

dando in nundinis-, carnes mediocris bovis partim lebeti, partim veru-

bus traditaS, prandio uni,cxnxq; dedit. Fidem perfvadet Flavius VofUfcus m AurehanOy referens Phagonem mimum , uno die, aprum inte-

grum, centum panes, vervecem , & porcellum comcdifle , bibifle au-

tem infundibulo appofito plus orca. Et Bemardus a Schuleaburg nobilis

Afarchtcus adduxerat Lufatum quendam in aulam Boguslai Pomcraniz

Ducis, tefte Ze-lero in Manuale qui dic unica, bovem, vel magnam co-

piam pifeium , tradere fami potuerat. I11 Cujavia unus laginatum

porcum dcpaflus cft , tridui ipatio. Iuvcnis de plebe venationi de-

ditus, coram frequenti corona hofpitum, in pago Tramvcv/n Palacir

natus Califlienfis , viginri quaruor. frudi bubulx pinguioris, pifbrum

vafculum , fimul cum aliquot fragmentis lardi,panes majores duos,

co&i recenter ladis cylindros aliquot, cum devoralTet, appetitum eden-

di totaliter non expleverat. Villa labtowo Palatinatus Pomcraniz

colonum tenuit, qui dimidium medimnum fatirue, in offulas breves

reda&z, prandens ventri immiferat. Triginta bucccllz panis filiginei,

cum ferculis ahquor, a quodam fiinul eonlumptx. . Cu flos armen-

torum in CaiTubia, quartam modii partem, Gcrm. Vteritl,pifbrum

co&oruiu, fxpius mcnlit apponebat. Fratres gemini inLuvania ver-

vece integro ie implere confvcveranr. Cracovix quidam phagedx-

na vexatus , magnum vas xneum pulmentari .cibp repletum afferri libi

curabar, aliquandiu alimentum dilatum, precibus, minis, hortenda vo-

ce, extorquebat, nuilas a hunc valens impetrare inducias. Nobili

genere

. Digitized by Google

TRACTATUS XI. SECTIO IIT.

genere nanis affligebatur interdum eodem morbo,quapropter tuno

menfa onerata dapibus fufficicncibus triginta, aut quadraginta con-

vivis, abibat uni in cibatum. Hxc infolita confumptionis ciborum

exempla, liquidem traditionibus innituntur, quantitas vidualium inter-

dum augeri poterat , aut diminui.

V. Vexatis appetendi nimii cibi jungantur crudivori. No-vimus quendam in fenio, qui dum junior eflet, chalybis limaturx cru-

da: , non prxparat*,per plures dies continuos , Tumebat cochlear , &

feliciter digerebat. Idem aliquando una dic cucumeres trecentos abfum-

pfit ex iniolcntia; & hic(dum ifta feribo ) annum fepruagefimum o-

davum xtatis agir. Tjlbwskt Phjff. Curi. Pan. io. Videram devoran-

tem cum Tua tota familia ferpentes crudos , velut cupcdias. Idem Phyf.

Curi. Part. 8. Seft, 6. Vir propter firmitatem capitis excudentis

fores, didus Aiurowany, id cft, lateritio opere ftrudus, ita edacem fc

exhibuerat in Lublinetifi Palatinatu, ut quidquid numerofis hofpitibus

paratum eflet pro prandio, id totum folus concluderet ftomacho. Eideminterdum, fuerant efca juglandes cum putaminibus, aves, pulli gallina*

cci vivi nec deplumati, pifces extradi de vivario, exteraq; crudillimai

Nanus, in aula Illuftrtfs. Damfowtcz.., iniflis triginta minoribus pifcibus

vivis in receptaculum cibi, hauferat menfuram vini, facete di&irans,

nunquam hi fvavius natarunt pifces. Omophagus, in vico Rtxyfxxxjt,

(olebat queruli ventris placare jejunia, gallinarum, columbarum, exte-

raruinq; volucrum carnibus igni non appofitis. Tubicen Tribuni

tc Notarii CaftrenfisLuceorienfis videbatur clafficum canere ad inferen-

dam ftragem tnginra de pifeium genere rubeoculis vivis : fexaginta can-

delis ex levo, fimul cum ellychniis; nec malignitate efex, concodio de-

bita eft fubmota, tellantc hero. Cancri deprompti ex flumine, neqjignem experti, Ravx edulium fuerant cuidam coco. Alibi efledan-

us percas minores(nobis Iaigarki

)

deglutiendo vivas, aculeos non ve-

rebatur, nec vexabatur ftomachi cruditate. Incola ruris 7rxjefzxz*

in Palat. Pomeranix, fexaginta ova forbillan» confumpGc: alter triginta

non exuta teftis, nec mafticaca,per ocfophagum mifit ad ftomachum.

£rat prope Lenciciam , qui joci gratia, poft vidualium crudorum efum,

fafciculo

Digitized by Google

.*'

' De Vitis multi c bi.' ~ ’

3.* 9:

fafciculo de tmicis confe&o purgabar vadi hiatum gurruris. Omo<phagix deditos dtferibit Cr Nurembergius JHijl. Natur. L $.c. 9. e*quibus unus in aula Philippi Regis, Madriti, pannos , coria, feles, mu-tes vivos, alter vitrum , farnum, lutum, lapides, ligna, carbones, mer-«ede propofita, devorabat: omni prorfus gudu, voluptateq; edendi , in:

tegri vita dedituras. Propter fragmenta vitrorum fine nocumento im- » ^milia ventriculo, quifpiam Lazjtrus, ait Magnenus in Phtlofoph: De-meer : vitrivorax di&us. Plura exempla voracitatis mirar , 4 Scbenckt

9

Obfervat. Medie. Rarior. I. 3. funt addu&a. Corollarii loco, ponofcquentia. Eorum fenfum propius ad veritatem accedere rccentiorcs

multi arbitrantur, qui appetitus alimentarii caufam , ab humore harren-

ec in ventriculo, & acrimonia lalina praedito, deducunt. Nam ipfe odor,

ex aperto ventriculo vacuo proveniens, odendit fuccum falinum ibi-

dem relidere. Vel, appetitus live defiderium cibi & potus , ed ftimulqp

alimenta petendi ab exiftente acido in ventriculo. Vulgb exidima-

tur ventriculum efle indar culinae corporis , cujus calore coquitur cibus

& liquatur, ad id remotum a veritate compertum ed, non enimtantus m ventriculo refidet calor, qui cibos poflit confutuere; alioquin

roembranat ejus amburerentur: deberet enim calor ille ede multo ma-jor, quam qui invenitur in lebete, dum caro clixatur. Praeterea, d ci-

borum co&io a (olo calore fieret, male natura provideret nonnullis a-

oimalibus, quibus dedit ventriculuex fubdantia frigida compadu,ut ap-

parer in pifeibus. Additur, fi (olus calor cibum in chylum reducit, fequi-

tur, quod ea edent facilius in chylum rcducibilia, quz magis calore

cflent cxco&a : (ed id ed contra experientiam,quia cruda panis diffi-

cilius digeritur, quam medulla. Igitur ad cibum , in chylum leu fuccum

album, convertendum, prarter calorem , conducit fermentum fcu liquor

vifeidus, alimentis didolvendis idoneus(fecundum Dubernai Medieirut

Doliarem) in interiore ventriculi tunica, innumeris foraminuhs pertusa,,

latitans. Liquorem eundem didolutivum ciborum, alii vocant acidum &mordacem, nam ejusmodi fapores ad corpora didolvenda manent aptis-

simi: quapropter ut caro evadat tenerior, coci aromata, acetum, cx-

teraq; fumlia adhibent.

t , T t VL

Digitized by Google

TRACTATUS XII. SECTIO I.4

VI. Ebrietati non tantus in Regno noftro habetur honos, quan-

tos appingitur calamo aliquorum. Non ira ftudiofa calicum Lechic*

geni(maxime evoluto (xculo , Se currente )

ut haufilTe plurimum po-

tus, habeat pro virtute, fine numero, modo, certallc cyathis, pro car-

dinali lege. Dantur pocula necellkacis, famratis, hilaritatis: extera jur-

giorum, contumeliarum, infamat, calente cerebro, exclufa procul ^

politioribus, abiere ad plebem, & famulitia. Non defuerunt olim Bac-

cho amica pedfcora, bibaces fpongise, mirabilia magni exempla gutturis

huc adducenda. 1 Palatinus Inovladislavicnfis, de Armis Rofa, ha-

bebar poculum argenteum (emitres congios, vulgo ollas capiens. Impe-

rialibus (olidis adornatum : hoc inter hilaria cum proponeret donandumei, qui fine intcrfpiratione vinum infufum ebiberet, obtulit fc labori

aulicus, Se primo forbendo, poft hauriendo, evacuavit poculum. Pa-

ierfamilias prarmium ut redimerer, multam pecuniam dare debuerar.

JaczjHski S. y. m M. S. S. Prope Sanocum , fuWatum humerocerevifix dolium , (olus ruricola potator ftrenuus , diei unius (patio, cbi-

bille narratur. Pratcenror in Ecclefia D. Adalbcrri ad Polhaniam,

alrcr ejusdem vocalis arcis (equax in oppido Buk, tertius in viHa moli-

tor, quoties conveniebant in Urbe Pofnanicnfi, toties dolium cerevi-

ftx , intra brcviflinium tempus exhauriebant tali modo. Epiftomio pro-

cul aba&o , unus os applicabat foramini , trahebatq; rant&m,quantam

volebat, recedens digiro obrurabat foramen , invitabar (ocium ad opus

fimile, hic tertio, eadem inftm&us induftria cedebat locum•,fervaba-

rurq; ordo in prcxligiofa illa bibacitate, usq-, ad frees fubfidenrcs in furt-

do. Ex relatione facla mtlji a. Civibus profate Urbis. De plebis nu-

mero famulus Surrogati Iudicis Wfchovenfis, tres congios live ftoffos

fex Gcdanenfes, lino dti&u Se fpiritu infudit faucibus. Vir militii,

celebris, amico ablcmi propinavir per (uum aulicum roram thecam va-

(orum vitreorum, Hungarico vino implerorum. Intra aliquot horas , la-

gena: illae ftoffos duodecim continentes ex ficcatar, totidem officiose mis-

sx. Certo conftat nobis, una accubatione epulari, a duobus exhat*-

ftas fuifle ollas vigimi & aliquot(vulgo Amat

)vini generoft allati ex

Hungarra, abs<j violenta rationis interceptione. Certarunt Se alii plures»

extra

SDigitized by Google

De Qualitatibus lyominum.

txtra crapulam politi,poculorum infolita magnitudine, bibendoq; lu-

perare convivas allaborarunt. Ad extremum inventi aliqui(hoc

enim rarum eft, Schcncht tn Obfervat. Ahdicis Icnfu)qui immoto gut-

ture , leu fine transglutitionis motu bibebant. Non hic extremummemorabilium humanorum, longius, latiusq; protendent Ce illa in qua-

litatibus.

TRACTATUS XII.. QVALITATES RARIORES .

HOMINVM ADFERENS.S E C T I O I.

DeLABORANTIBVS ANTIPATHIA,NO*CTAMBVLIS, FASCINATORIBVS

.

;

Uemadnaodum mundus Divina manu elaboratus , varietate

|inira cft confpicuus, proprietatibus donatus innumeris, ita

& microcosmus fcu parvus mundus, fcnfu veterum Philo-

^ lophorum, homo, propter compofitioncm corporis er

elementis quatuor, abundae collectione perfeCtionum , diverfitate ftu-

penda qualitatum.

11. Nunquam risifie vifiis Lucas foeifelrot Epijropus Vormiettjis,

vir exemplaris vit* & doChis. 7 reurus m fotis Epif. foarmtenfium. Idem

chftus de ylllen , natus Torumi, obiit an. ijit. Series Eptf. Tamren-

fivm. Intermittentem pullum Brofovius Ordinis Cruciferorum quoad

vuu, gefUbat. Jonfionus m 7haumatographia Naturali. Aulico Co-T 1 1 mitis

Digitized by Google

TRACTATUS XIT. StCTlO T.3

3

*

mitis a Gorka, omnis generis inaequalitates in pullu, per naturam foer-

runr. Idem ibidem. Patiebatnr magnos dolores capitis Botuslaus Ra-

di ith ki aulicus Regis Pelenia, Sc qnod obfcrvatu dignum, it aerem ore

baurirct , & os ac nares comprimeret , tam fortiter aer per aurem fini*

ftram erumpebar, tu candelam etiam poflct ertinguere. Bonetus m Me-di ina Septentrionali Collatitia. Dum in dextro brachio vena inci-

ditur Rthgiofo cuidam Ordi. Prodic. (anguinis loco , ad inftar lactis al-

bicans effluxit materia, cum llupore omnium circumflantium. Advoca-

tur Scbmidt Phyficus Gedanenfis Ordinarius , monftratur illi cx vena ca-

lens adhuc liquor, tribus exceptus receptaculis: vidit lac eile quali ve-

rillimum , non ladeitm humorem aliquem ; imo juralles recens cmof-

dum fuifle lac, adeo colore, confidentia, externa Ipecie» lac referebar.

Circa velperam , nulla liquoris fada erat coagulatio, nulla leti concre-

tio ; ad crafVinum fervatus , at nec tunc concreverat, led in qualibet pa-

tina , in fondo, unciar circiter mediz pondus fanguinis puri , non con-

creti, apparebat. A prandio cum coagulo haedino , liquor hic ladc-

us examinari debuir, fcd effufus cft, non fine magno dolore Medici.

Patiens interim variis divexatus fymptomaribus, periculose fatis dccum*-bebat. Quinta ab apertione venae die, curiofiratis magis, quam neces-

sitatis gratia , cum vires fatis conflarent , iterum parca manu incila ve-

na, fcd effluxit languis ccmcrefccns, pituitofus , albicans m luperfitie.

ProfiliifTe in fequiori fexu cx aperta vena lac, aliquot comprobant hi-

ilonz: idem tamen in viris accidifle, rariiis cft compertum, Ephemeri

•

des Medica Phyfico Germ ab stcademia Naturo Curicforum edito Li-

ffio, an. 167}. Praefatus Scbmidt Phyfictu Gedanenfis vidit in juve-

ne mammas protuberantes, compreflas lac reddentes copiofum, aquo-

fum tamen, izpius etiam fpontaneo fluxu indufia madefaciens. Idemtanquam rariflimum quiddam obfervavit Gedani. Filiola nobihlfimi

viri S. K. duarum feptimanarum, per odo & amplius dies, album prx-

bebat liquorem armulnm ladis. Ephemerides Medico Phyfi Germ. tm-

preffio Vratislavio, an. 1 67S. Etiam in Majori Poloma, nobilis vir

lac c mamillis fsrpius foderat, admiratione Ipcdatores impleverat. Deladis generatione in raafculis lcripfcre plurcs , Bartholinus e quodam• * - • viro.

Digitized by Google

* " Ve Laborantibus antipathi*. " ? *3j$

viro, tantum ladit emuldi fpedavit, ut inde cafeus confedus fuerit?

Santorellus Calabrum noverat, qui uxore mortua, ciun non pollet nu-

tricem conducere, fuo lade alebat prolem:k Grand in Curtofo Rerum

abd tarum. Naturecf, arcanorum Perfcrutature, Syrum quendam idem fe-

ciiTc narrat : Camerarius oculatus reftis adducit trinieftrcm pueram tur-

gidum lade: idem even:fle viris quibusdam Scber/ckius in Obfervat. tra-

dit: contingere id carnofis, mamniofis,& frigidioribus, Hartnaccius ar-

bitratur. Diftinguunt alii inter lac verum, & fuccum ladeum fcu hu-

morem, qui interdum m virili fexu , fxminisq; non gravidis,genera-

# tur. Claras natalibus quidam in Litvania , ad placitum fe dabat le-

do, per dies aliquot, atq; nodes, altiflimo indulgens fomno; iterum

fi mens erat vigilandi , squali tempore protrahebat vigilias. Piam*cujusdam heri, a pueris excubantibus nodu fricabantur continuo, ut fb-

mnus advocaretur primo, deinde confervaretur, nam labente fervo in

quietem , repente dominus cxpergifccbatur. Quoties perfona qux-

dam tegebatur lodice , toties fudore perfundebatur,qui nunquam ob-

veniebat pofito fub inftrato plumeo. Cimices, quietis nodum* ho-

fres , vix guftiruut fanguinem mordendo corpora duorum rcligiofir vi-

t* cultorum, extinguebantur. Imo quoties iidem viri conclave aliquod

incoluerant , liberum manfit a didis infedis fetidis. Quidam con-

fumptis ferculis aliquot, pro defiderio, placito experiri volentium, pri-

mum, vel medium, aut aliquod aliud edulium per os reddidifle diceba-

tur, retinens integre alia ingcfta ftomacho.

1IL ANTIPATHIA, hoc loco.cft abhorrentia & faftidkm ali-

cujus rei , fine manifcfta caufa. Sic a pomis abhorruit Vladislaus

Jagello Rex, ut ne odorem quidem eorum ferret. Cromerus Hiji. PoL

l. 20. Urbis Elbing* incola, porcelli aifati caput fpedare non pote-

rat. Ep^semeridis Medico - Phjf. Germanica. Palatinus Pofnanienfu

quidam modiciffimo pane utebatur, (ine quo nobis nulla placet cfca*

Alius in Litvania, pane filigineo non vefccbatur, triticeum admittebat;

Vituli elixi caput menGe appoiitum, non uni, prztcr horrorem , vix

non caufavcrat virium defedionem. Minutal fcu ferculum ex jcci-

noribus,pulmonibus, fruftatim concifis , fine naufea grandi videri noa

c. , T 1 3poterat

Digitized by Google

tractatus xij: sectio i.334

poterat a 'nonnullis. Unns cx Cicco fummc avcrlabarur cancros civi

dtos, fugaq: fc retrahebat a mcnfa, quafi cilcc fcrpcntum afpcdtu per-

citus. Pluribus cafeus fic in fafttdio, ut etiam quadra, in qua jacu-

erat, videatur immunda, & nifi purgetur bene, ad ufiim non ailumcn-

da. ' Cxtcri fi vel bolum alicujus efculcnti fumpfcrint , confcftim

provocantur ad naufeandum, ad deliquium animi. Caufa difplicen-

tix triplex aCfignatur a Phyficis. Prima, matrum prxgnantium ab illis

cibis averfio; fecunda vehementius defiderium alicujus oplbnii, quo' de-

fraudantur gravidx: tertia certum ventriculi temperamentum, cui edu-

lium contrariatur. Adfunr, qui &: animalium, aliorumq; objcdto-^

rum afpedtum non patientes, vehementius perturbantur. Oritur antipa-

thia, ex inimica affc&ionc, coordinatione, & habitudine, unius rei ad

alteram. Prxccreo ulcera, vulnera, fanguinem &c. Felis prxlencia mul-

tis cft gravis, imo lipothymix caufa, qux non bene refercur ad exha-

lationum effluvia per poros abunde emitla;nam Sc dc procul vifum hoc

animal movet fafhdium. Ex intuitu culcri furfum acie pofiti, opti-

me mihi vir notus in Palatinam Caiitfienfi, inquietudine nocabili affaei-

ebatur, latcnsq;, in eodem fitu, ac conclavi, ferrum fentiebat. Filius pa-

riter idem objectum averlabacur, me fpc&ante, curiose aliis exploran-

tibus. Simile exemplum 4 Bartholino in Hift. Anatomicarum Centuria

4. adducitur.

IV. LUNATICI radiis lunaribus tradit, nunc altas turres, rdi-

ficiorum tecta afceiulerc fine fcalis , nunc in prxeeps fe dare fine ulla

lxfion* traduntur a plebe imperita, commentis dedita. Concedi tamendebet , ejusmodi homines reperiri

,qui notabilibus affedtionibus Iunx

fune fubjedti , vulgo didti Lunatici , id elt , a luna affedti. Ec Apultio

illi Lunatici funt, qui curfum Iunx patiunmr, feu in quos luna agit:

hxc enim dominatur humidis, pituitam augendo & melancholiam, mi-fccndo humidum, turbando cerebrum, impellendo in maniam, aur de-

lirium. Somnambuh, Somnambulones aliis, NoCtambuli Ddrioin

Difijvifit. MagtctSy qui dormiendo (urgunt, vigilantium opera peragunt,

interdum ea moliuntur, qux cxptrgcfadti non auderent. Caufa ftupen-

dorum operum in ibmnianubus> allignatur a Phyficis vana. Prima caufa,

fpintuum

Digitized by Google

Dr Nettambulis. ffj

fpiritmim animalium parior fubtiliorq; natura; lii enim, humores op-plendo, cerebrum penetrant, ad membra exteriora profiliunt, nerros &roufculos ad niorura excitant. Secunda cauta, vis imaginandi tenacior,

maxime in temperie melancholica : fcu quod idem eft,ab imaginationis

fpecie quadam per fomnum oblata, fpiritns & humores partibus pro*

greflivo motui delimatis transmittuntur. Antecedens caula no&durgii,

HorpM in 7ratt.de Sdmnambulisy cft pituita craflior & multa, in cerebro

abundans, item fpiritus , & fanguis totius corporis fervens ac arftuans.

Immediata caufa ejusdem fymptomatis, intemperies insrqualis cerebri

humidioris, cordis,& heparis ferventioris. Et juxta Lemmum in Occultis

Natura Aiiraculis , fanguis turgidus ac ipumans, fervidus, zfluofus fpi-

ritus partes inflrumemarias ad adiiones impellit, agitat, ad motus^ hu-

jusmodi concitat. Adfunt, qui non omnes fenfus tunc ligatos c/Tc

tradunt, cenfentq, e ledio Turgentes imperfcdkc dormire, quia utuntur

tadku, januam quxrunt, veftes & alia eodem tadu percipiunt.,Quo-

modo hic morbus curari debeat. Centuria V. kpbentend. ab Acade. Ca-

fareo - Leopoldina Natura Curioforum confiripta declarat. Ex No-ftambulis frequenrioribus , aliqui veniunt proponendi. Primus , in fb-

mno, arfhl impetuq; phantafix abreptus furrexit, egreflus e cubiculo

confcendir filicem. Secundus, relido le&o, conclavi, atrio, in aream

profiliir, ad ludicros geftus exercendos , & quosdam falrus. Tertius , le-

dfiftemia deferens, virgas de fcopisin angulo remotiore peditas traxir,

confregit, ad obturandum peffulum, aggrcflbrum imaginariorum fiden-

dum impetum. Et baculus grandior defenfionis causa eft acceptus, in

promptu pofitus; poft ordinata bene prarfidia^ reditus ad ftratum fidius,

idem timendo ne pecunia fub ledio pofita efferretur a fure,deprome-

hat fepius facculum, fiipponcbarq; cervicali. Quarrus, indumentis omni-

bus, qua: vcfperi depoiucrat, ex imo loco translatis ad alium, continu-

abat fomnuin. Quintus, ordem fibi intenrari fomniabat, idcoq; fingens

arma cx cubiculo abero aflumebat, ad vkx defcnfkmem. Prope Sande-

cum in Cracovienfi Palarinatu, forores gemellae nobiles(quali figno

dsto ) dcferucrant toros, jundlisq; manibus choreas duxerant. Ca:tcris,

plane in confrctudinem abiit deambulatio noclu per dormitoria, a qua"

nos»

Digitized by Google

j)6 TRACTATXJS XII. SECTIO 1.

non ddiftuut, nifi admoniti a contubernalibus expergefacis. Dari &rcfponfa interrogantibus, eaq; dircCifbima: ciurratx hiftorix longiores:

compolita carmina, fine quantitatis fra&x cenfura.

V. FASCINUS, multorum opinione, eft afpe&us venenofus,

noxius maxime pueris, cxterisq;,qui corpus mollius poffident. Reperi-

untur, ait Plinius l. 7. qui folo vilu fafeinant, quos diu oculis fixis in*

tuentur. Fafcinus triplex 4 Delrio S. J. Difqmfit. Magicar. I. 3.

exponitur. Primus vulgaris, quem vulgus credit inferri homini pulchro

vel tenero, aut etiam brutis, ut equis 6cc. oculorum conjecru, fermone

alicujus malevoli, invidi, imo etiam cari & benevoli. Fafcinus hic eft

fictus, fabulofus, fuperftitiofus, cum fuis remediis. Secundus magicus,,

ope dzmonis produCus, quo plurimum uruntur venefici nocere volen-

, tes \ diciquc debet maleficium. Tertius Phylleus, dum quis alterum , a-

fpcCuj alloquio, raCuve , fafeinat, fui corporis vitiofi corruptum hu- ’

morem aliquem infundendo. Hunc vere fieri, 8c fzpe abfque culpa , ve-

rum non fafeinarionem proprie , fed contagionem tc infcCioncm cen-

0 fer vocandum, requirens loci propinquitatem. Et Kircherus in Arte

Magnetica , Bodinus in Magicis Achombus , negant vetulas afpeCu lae-

dere, led pcftilenrc halitu prodeunte, is autem non oculi, fed oris, fed

rotius corporis defluvium eft, malignx & pueidz particeps qualitatis.'

Halitui, fxdifque vaporibus, accedit torvus earundem afpe&us,quo

terrentur infantes, ac motis fpiritibus & humoribus, aegrotare incipi-

unt. Idem legitur tn Naymanni Medici Oratione de Imaginatione , Cr in

Tandleri Dtjfertat. de Fafano. Solidantur has auctoritates ratione data kSchotto Magi4 Nature Cr Artis Part. 4. /. y. Vifio (inquit) cum fic

a£ho immanens,& fiat per introfufccprionem,non verb per emiflionetn

radiorum , non poteft explicari,quomodo naturaliter fiat

,per folam 3c

nudam vifionem , fafeinatio feu inferio. Sed fi quando afpedhim fub-

(cquirur fafcinus, noxii fpirirus ac vapores ex oculis, multo magis ex

ore , naribus afpicientis egredientcs , inficiunt. In Magno DucatuLitvanix, vir profapia nobili editus, tam vehementi vi fafeinationis in-

fc&us erat, ut agnellos, pullos gallinaceos, anferinos, aliaque aninff-

lia teneriora obvia fibi perimeret } infantes impelleret ad languores.

». . Igitur

i

Digilized by GoogI

De FafcinattribuJ. i 357

Igitur damnis multiplicibus motus in ufii habuit, ut quoties agendo

iter appropinquaret oppidis, & pagis, toties fervos praemitteret, cum.pnecautione, denuntiatione mali imminentis. Submovebantur confeftim

pueri de plateis, de campis vicinis greges, a folicita plebe , abitum q;avide praeftolante. Illa contagio, agnomenq; fafcinatoris , etiam hodie

Termonibus populi crebris redditur pofterorum notitiae, in Ducatu prae-

fato. Fuerat alter laborans vitio fimili, nam ad equos juniores ene-

candos, aut morbo afficiendos, fufficicnte, tunc temporis maxime, dumcum complacentia, laude, intuebatur illos, in diftantia determinata.

Vifi a muliere octodecim pulli Indici galli, majore parte periere , reli-

qui ( ex unius confliio )injedki frigide funt fervati. Praetermittuntur

falcinantes plurimi alii, propter cffe&us eosdem prxflitos, vel modicumi fc differentes. Depellicur fafeinacio variis modis i medica arte prz-

(criptis, fuperftitioncm nullam olentibus. De iis, qui-fc ipfos fafcmifle1 icribuntur, commentum cfle exiftimandum.

S E C T I O II.

DeCORPORIS HVMANI PARTIBVS, &

SENSIBVS EXTERNIS.

LT\Rxftantiam corporis humani, non ex eo (olam colligimus, quodjT Iit animae Ipiritualis, rationalis, -immortalis, domicilium , a&io-

num nobilium, earumq; numerofarum inftrumentum , fed etiam

Cx membrorum omnium excellenti fymmetria, ftupenda illius fabrica,

3uam Anatomicorum multorum labor defcriplit eximii, avi fecit inci-

i artificiose. Anatomia etenim, eft corporis humani &c. concinna dis*

scelio, qua partes lingillatim ad ufum Phylleum, atq; Medicum, dc«

- monftrancur.

II. CAPUT , cft totum id,quod collo iupcrimpollcum primi

Uu ycitcfrjA

' DigitizecLby

TRACTATUS XII. SECTIO II.5 i*

vertebri terminatur. ' Exceffivx magnitudinis caput non femel obje-

dum eft oculis, quod longioris vitz lignum , opinione aliquorum , led

copiolorum humorum receptaculum. Capitum firmitas jam expo-

fita fupra pag. 318. nnm. 7: monltrofa capita ad Traft. dec/kti tertii Se-

Bionem 1. rrirn. 1. referuntur. Nobilis c ditione Dobrzincnfi anno-

rum nonaginta fex , ante mortem dum in ledo per plurcs dies lupinus

decumberer, ita femper elevatum caput in. aere habuit usq; ad agonem,

ut, referente Tjlkoxvski in Phyf Curi, pulviilum non contingeret. Vi-

rum annofiuri {pedaveram , nunquam tegentem pileo caput, etiam in-

ter rigores maximos hyemis. hrant qui cephalalgiam live capitis do-

lorem non patiebantur per totam vi tam, eamq; diuturnam. Unicus

Ratnlaus Lefci Poionorum Regis filius , fcd regno paterno infidians , be-

ne potus, a quatuor larvatis, intenipcfliva node, ad lapicidinam fub ter-

ras porredam delatus, ibi vino & lomno folutus, tora node a fubor-

dinatis horrendis fpediis varie ell vexatus; dum vix Ipirans ab iisdem

revedus, duorum & viginti annorum adolefccns lenem odogenarium

cum promilla eaq; cana barba, & capillitio reprxlentavit patri illacry-

manti. Pexenfe/der S. J. in Coneionolore Uiflorico , Engtlgrave S. J. in

Eantbeo. Prxmatura in le habuit omnia Ludoviius Rex Bobemio

Cr Ilungarioy filius Vladislai Regis Bohcmix, & Hungarix, qui patrem

habuit Cafimirum Regem Polonix, ex familia Jagiellonum. Ante tem-

pus legitimum natus & fine pelle, ante tempus fari expie, ante tempus

oarbatus, ante annos viginti canuit, ante tempus conflixit, ante tem-

pus periit ad Mochacium. Batbinus S. J. Epit. Rer. Bohemicarum l. j. c.

tu Germani fratres in Roxolania, od timorem diurumum ihcUs-

sum libi a pxdagogo leverilfimo, anno xtaris decimo fcptimo, incanue-

runt. Sambonx, viri cnjusdam caput tedum canitie, apoftema pe-

ltiferum occupaverat, capilli ardore morbi defluxerant , fed redeunte fa-

nirate, alii nigri coloris eruperunt, fecerunt lenem rejuvenefccre. Plu-

rimi, in regionibus noltris, canas comas non ferunt, etiam pofl fexagin-

ta, feptuaginra, odoginta vitx annos exados. . . Capillitium pueri

fubtile, albicans, crifpum, lanx alTimile , raritatibus in Pruffia annume-

ratum. Crines noltros xque regi cortice, atq; ramos arborum , ex

* •••?

permultis

Digitized by Googl

De Corporis humani partibus'. 3 $$>

permultis ac perexiguis componi criniculis , in meditullio habere line-

am fufeam, per mterofeopium obfervavit 4 Loeuwenbock fagaciffimus

arcanorum naturx ferutator.

III. AURIS, eft organum auditfts , extrinfccus convexum , in-

trinfccus antri in modum cavum , ad Ionum melius recipiendum. Pars

ejus liiperior pinna fcu ala, inferior lobus, ambitus exterior helix , inte-

rior anthelix appcllarur. In parte interna tympanum , concha, foramen

ovale, & labyrinthus, datur. Apud aliquot viros, extraordinarie

magnas aures adverti, qux judicio aliquorum, funt indices bona? me-mori*, atq; longxvitatis. Ordinarie funt immobiles, viderat ramen prx-

ter alios Ijlkowsk^ er in Phyf Curi, annotaveiat etiam mobiles auri-

culas, quia mufculus occiput vetfus tendens in talibus, usq; ad radicem

illarum extendebatur.

IV. FRONS dtda eft a ferendo { ut quibusdam placet)quod

indicia animi prxfcrat. Illius cutis lola voluntario motu prxdita eft,

ideo cranio non adhzrct. Propter oculos autem frons moveri debet, fic

enim palpebr* commodius furfum trahuntur , oculi magis aperiuntur,

&. clauduntur. Frontem Matthia Sarbievn S. J. Pocli Lyrica toto

orbe litcrario clariljinii, perfuderat gutta languinca, dum concionem ex

tempore dicendam pararet intense cogitabundus. Aliquot fudo-

res fanguineos memorar Donms m Htft. M dica: raridimi attamen

funt, quia caufie vehementes Inquiruntur, ut ingens anxietas , faugui-

tiis rarcta&io , laxitas cutis.

V. OCULUS, eft organum externum visus. Componitur ex

mufculis fex, tunicis feptem , Iciliccc adnata, cornea, uvea, cryftallma,

vitrea, retiformi, innominata : humoribus tribus, cryftallino, viireo, a-

queo : nervo optico, pupilla, & iride. Pupilla communiter rotunda

clt, erflt tamen vir nobilitate clarus in Palatinatu Pomerani*, cujus pu-

pilla figuram rhombi expreflerat. a£thiopum nunquam lunt cxlii

oculi., Polonorum fxpius, A: Germanorum. Propter oculorum ru-

bedinem qux diftinguebar ab hominibus aliis, Dotnogoflus Eptf. Pofna-

mcnfts vocabulum H ydrz.yoKo accepit, juxta Dlugoff^m m Vius Epif. Po -

Jnansenfium. Mulier m Stoltzjenberg ad Gedanum , tempore nodis

.. . i Uua oblcuxar.

TRACTATUS X1T. SECTIO It.

•obfcurar, absq; luminis ullius auxilio, excrccr varia opera. Laery-.

tnx feu humiditares, in oculi antro odeo colliguntur & detinentur, adejus mufculos humc&andos, qui propter motum continuum, non fo.

Ium incalcicerent nimium , icd etiam pedent exficcari. Obfervati

funt plures, vel nunquam , vel rariflimi lacrymas effudide, etiam inter

Earentum , fratrum , confanguineorum &c, funera, dolores graves, ver-

era,.& cruciatus. Ridendo aliqui lacrymantur, quia vehementer

in illorum «culis mufculi comprimuntur, fit magnus procurfus fp i ritu-

um, qui ferofam humiditatem venarum expellit. Erant, qui dum vo-lebant, dabant fe fletibus, atq; ab illis fe abdnhebant. Torunii,

i dextris oculorum canthis infantis vagientis, guttuljjffanguincae enite-

re ,per dies aliquot. Bonetus tn Medicma Septentri. ex Segero.

VI. NASUS, ed media faciei prominentia, odorariis indrumen-

tum, conflans cuticula, cute, mufculis, oflibus, cartilaginibus, Sc tu»

nici interna. Pro diverfa conformatione , varia accepit nomina , dicitur

fimus, aquilinus, acutus,parvus, magnus Scc. Sic violentia morbi de-

pendere cujusdam nafura ultra os fecit, ut quoties cibum , vel potumlumeret, toties eum in altum tolleret, aur ad partem fimdram fledtercr.

VII. OS, ed concavum illud, quo palatum, lingua,& dentes cumfilis gingivis tcc. concluduntur. Sub lingua lapilli duo feu calculi

prognati , a Chirurgo Torunenfi felicirat funt cxcifi. Non folum

lingua vocum articulatarum five loquela* ed indrumentum, ad in ali»

quibus adjumentum mirabile adexprimendas optime tubas, fidulas fym*

phoniacas &c. Hi imitati funt animalium quadrupedum, illi avium vo»

ces, ceteri fonitus tympanorum. Singulariter ab uno puero latratus ca-

num minorum , ab altero cantus gallorum gallinaceorum effingebatur.

VIII. DENTES, funt ofla omnium duriffima, intus cava, fola

acici ferri relidentia, igne non facile confumenda. Viris plerumq; trigin-

ta, feminis viginti o&o tribuuntur: continuo crefcunt, fccus ex fre-

quenti detritu comminuerentur. Licet aliquando videantur dolere , aur

ftupore affici, tamen juxta Medicat Cr Anatomicos , ad dentes haec

proprie non referuntur , (ed ad membranas,quz cingunr illorum alve»

olos, five utriusq; maxillx cavitates, quibus dentes inferuntur. In

Terr»

Digitized by Google

M» «t)o Corporis humani partibus.

Terra Cracovienfi, an. 117}. infans dentarus natus, eodem die diftin-

&e & articulate locutus, poft baptifma, & dentes, Sc fermonis ulumamifir. Dlugofus Htft. Pol, l. 7. Cromerus l. 5. In matre nonage-

.

naria Stanislai Karnkowski jirchiepifeopi Gnefnenfts, dentes renati.Ptafe-

akt Epif. Prentwltenfis tn Chronie. Geforum in Europa Singularium, Ole-

sko Medicina Dottor, Kwiatheivicz. in Annal. Eccleftaflicis. Regianoftri cujusdara filius, dentes fuperiores atq; inferiores ordine duplici-

enatos tulerat. Vilnz, an. 1673. in puero trienni circiter , dens mo*laris ab aurifabns,aliisq; peritis viris, pro aureo habitus.Spcdhvi «5c ipfe,

led fere poft annum, in offis naturam rediit^ Tylkowskt Phyf. Curi.

Parte 8. Idem aurhor eruditiffimus, in Difcjuiftieno Phyfica Ofenti duo-

rum Puerorum, addidit: febri adveniente, qua puer corripiebatur, dens

apparuit ofleus , colore auri depofito. Itaq; non aureus , led folum auro

tinftus afpcdiui objiciebatur. Creditum quoq; olim , & memoriz pro*

ditum cft, dentem aureum fuccreviflc frptenni puero Silcfio,-verumfa&itius ille, non naturafis dens fuerat, Heneho in SiUfiogra^hia Reno-

vata tefle. Modum fi quis fcire defiderar, Sennertus Medie. Pract. Part.

ui. i. e. ij. videatur. Dentem in palato enatum memorat Plinius

L 7. CT* Eufachius Libro de Dentibus; noftra ztas videt in fiiperftite ju-

vene rcligiofx virar cultore, qui fetatis anno decimo feptimo, carpit pro-

dire. Ingens .robur adfcnbendum cft dentibus iis, qui arreptos vi-

ros circumferunt, dolia vacua elevant, arq; poft tergum jaciunt. Ma-ris feptuagenarii , & feminae adulte dentibus, Pcrficorum malorum nu-

clei fune confra&i.

IX. FACIES, cft pars anterior capitis humani, continens fron-

tem, oculos, nafum, os, labia, genas, mentum &c. Dicitur Sc Vultur

a voluntatis mdiao,quia pro illius varietate mutatur. Quanta diverfi-

tas fit facierum, quotidiana docet reprzfentatio. Inventi tamen in Ma-jori Polonia, uno partu editi pueri , ita fibi affimiles, ut a parentibus,

pzdagogis, familiaribus, difficile dignofccrcntur. Facies, vox.ftatut*, am-

bobus fere eadem , in artate tota floridiore. Quapropter diverfi coloris

vcftibus debuerant indui ad diftin&ionem , ad meliorem ordinem effi-

ciendum in moribus, atq, ftudiis. In eadem Provinciv erant parenti fi- .

liz duz vix dignofcibilcs, fine notis appoiitis. • X.

Digitized by Google

$41 TRACTATUS XII. SECTIO II.

X. MENTUM, eft faciei inferior pars, fub labio inferiori. In-

terdum barbas multum provniflas alir, interdum etiam in «crate prove-

da pilis non tegitur. Tales viri, Arijlotelis opinione, funt farminci

temperamenti , caloreq; debito deftituti. Multis ratio data non farisfacit,

quia diutiffime vivunt, vigore prarftant. Sexus debilioris perionae

du.r, propter ex certum caloris, cum virili mento fpedabantur. Prima

Cracoviar a mvftacibus nigris, Virginis nigrae accepit nomen : fecunda

in Cartubia minuebat novacula excrefcentem barbam, poft hebdoma-darum duarum dccurfum. Additur his tertia virgo

,qux Leopoli

,gra-

vi & ima voce, vulgo balla, canebat inter murteos.

XI. COR, eft fiibftantia carnofa & fibrofa, ex variis mufculis,

&: tendinibus conflata. Habet duas auriculas, totidemq-, ventriculos, ex

Anatomicorum obfervationc. Dextrae auriculas vena cava, rtniftrae vena

pulmonaris adhaeret: dextro ventriculo arteria pulmonaris, finiftro arte-

ria magna conne&itur. Invertitur facculo membranaceo pericardium di-

do, quo, mediaftmoi, 8c diaphragmati conjungitur, collocatur in me-dio thoracis, inter pulmonis lobos. Subftantia ejus firma, non enim (i

laxior ertet, perennem illam agitationem ferre portet. Figura conica, fed

irregularis, inftar nucis pinea:, harc enim figura apta eft , nativo cordis

motui, id cft, dilatationi ac contratlioni, ventriculorum q; commiflioni.

Vulnus cor pcrtranrtens non ftatim lethale eft, nam gladio transfoflum,

& in quartum diem vivens dclcribitur a Furft Med'CO Trevirenji in £-

phemend Phyf. Germanicis. Ibidem Garmann Medie. Dofl. Provmc alis

in Saxoma narrat: hiftorix,quibus poft acceptum vulnus cordis, etiam

ad decimum quartum diem, adhuc inter vivos extitifte vulnerati notan-

tur, apud Obfcrvationum Medicarum Scriptores paflim proftant, ex

Anatomica experientia fumptar. Et cerebri vulnera non repente fatalia

erte oftendit Moeren Pratticus m Ktravia, cujus teftimonium infer-

tum eft citatis Ephemeridibus , de adolcfccntc ultra viginti dies fupcrfti-

te, tra&antibus. In aula Bathorei Regis Polonix, Paro Horu/ath ob-

fequiis deditus obiit phthifi , an. 1611. Mortuo Medici iedionc aperu-

erunt' pc&us, & in meditullio cordis admodum arefadi, invenerunt

cfliculum forma amygdali , ac quod ftupendum, genuinam ,cxpreflts-

• * sinum

Digitized by Google

J43De Corporis humani partitur.

.simam in co demdrtui effigiem, ac fi fculptor aliquis ftudio fummo eF-

fbrmairet, una cum barba, quam gerebar. Incredibilis fere hxc hifforix

vidererur effe , fed documenta plura authentica sn F.pkem.rtddius Medi-co- Pljf. Germanicis addu&a fidem perfvadent. Scitus po(l obirum •

a Chirurgis Palatmus Lublinenfts de firmis StarzJ, cor lacculo vacuo

fimile exhibuit, continens lapidem partim coloris rubei, partim cxrulei,

aequalem avellana’. In corde Juvenis ftudiofi,lxpiiIimc deliquia ani-

mi patientis, repertus lapillus Lublini a Medicis. Cor undequaquepilofum cujusdam Poloni nobilis audaciffimi,an. 1650. Februario men-fc, m Theatro Anatomico Patavino diliciti, cft inventum. Scultetus de

Trtchiafi yldmir. Garmann. in Miraculis Mortuorum . In Rudia,

Litvania, Ukraina, agreffes non pauci, corporis parte magna apparent

hirfuti. Transfpiratio impedita calorem internum auget, qui materiam

adultam, vel aliam generationi pilorum aptam , undiq; ad cutim pro-

pellit. Cutis vero externo frigore, inclementiis 'aeris denfata, materi-

am hanc facile retinet,qux fic retenta, in pilos formatur, aut verius

lanuginis radicibus in nutrimentum cedit, ut przter folitum augeatur in

XII. MANUS largitus eft author naturx homini, quas animan-

tibus denegavir. Inltrumcnca funt ad omnes arces ncccflaria, paci nonminus, quam bello idonea. Manus latius fumitur, pro parte a fummohumero ad digitorum extremitates, ffridiiis dividitur in, brachiale vel

carpum, in pollbrachialc, & digitos. Ambidextri plurimi fpedan-

• tur, propter caloris abundantiam, qui bene tam parti finiftrx, quamdextrae pote ft fufticcrc. Mulieres, quia calore firnili dcflicuuntur, juxta

Hippocratem non inveniuntur ambidextrar. Vilx apud aliquos ma-

nus pertingentes usq; ad genua: prxvalidx, in elencho virorum robu-

ftorum.funt delcriprx. Singularis feribendi artifex erat Pahotawie-

ckt Notarius Cancellari* 1 Stcphani Regis temporibus, narrat enim dc

jllo Paprocki tn Stemmatibus Polonorum,quod triginta chara&erum ge-

nera calluerit. Inftiruti rcligioli Sedator, in liceris minucilfimis exa-

. randis permirus, nam tanto chartx (patio, quantum lolidus xncus no-

. fter parce occupat una, Evangclium S. Joanuis, in fine Millx dici foli-

tutn

Digitized by Google

TRACTATUS XII. SECT70 It.Urt

•um inlcribebar egregie & legibilher , ad partem alrcram vix verfus aK-

J

iuor protendendo. Juvenis annorum viginti trium, apud Gedanen-

em lorarium degens, ex utraq; manu ad brachium ufq;, ftatis tempo-

ribus, fulphurcum expirabar odorem tam mamfelhim, ur hypocauflum

totum, maxime ledum, quali fulphure accenfo inficeret. Obftrudis, a

caufis externis, partium laborantium poris, halitas per evaporationem

exire confvcti retinebantur, mora autem longiore magis adufti , farto-

rem hunc contraxerunt. Schmidt Phyficus Gedan. Ordinar. tn Ephemt'

rtd. Germansas.

Xlll. PEDES, ambulationis funt inftmmenta in homine, qui

folus animalium redus eft, & liare poteft, quia illi foli fecundum re-

dirudinem crurum, etiam fpina linea redi extenditur. Pes lati fumitur

pro femore.tibia, & pede iplb, qui ftridc fumptus dividitur in rarfum,

metatarfum, & quinque digitos. A gracilitate tibiarum, XJladislasa

Princeps PoIonia didus cft Lafconogus , Annalibus notlris attcftantibus.

Firmilfima {latio pedum , inter viros robuftos : celeritas inter agiles eft

expofica. Non aliter Volhinenfis nobilis capere lpnanum conlvcve-

rat, nifi habendo pedes non tedos , integris nodibus. Ex digito

maximo pedis unguis erumpens, formam cornu ferebat, ad palmumcedum protendebatur, in plcbeix fortis venatore.

XIV. Quandoquidem plures corporis humani partes funt obno*'

xix calculis, etiam illi locum hic obtineant. Materia calculis crean-

dis, juxta tALginetam Operum Medico. L j.eft cralTus terreusq; humor.Effcdrix eorundem caufa , ignea renum , aut veficae cahditas. Opi-

nione Senguerdn in Collegio Phyfico, generantur ex fucco lapidcfccnte,

terreftri, fallo, tanareo, qui inerat animalis nutrimento, & renibus, ve-

ficx, alnsq; partibus adhaeret, calore in unam mafiam combinatur. Prae-

millo difcurfu,qua ratione corpora cohaereant , infert Gladbachms i*

Praxis Medica Ide* Noviffima, quomodo calculi procedat generatio.

Fada obltrudione in tubulis renalibus, a particulis lalinis, acido -vilci-

dis, & irregularibus, aliae femper accedunt, quae molem illarum augenr,

unde primb arenulz generantur,quae progrclfu temporis , dum ex tu-

bulis renalibus protruduntur in pelvim, ureteres, 6c vcficam , augmen-

tum

Digitized by Googl

De Senfibus extentis,

tum fiimunt, '& calculum non rarb ftupendae magnitudinis dfficrarft.

Gcdani, an. 1557. Gcakel in vefica juvenis invenit calculos quadraginta

tres, fupra quingentos, inter quos aliqui erant exigui, attamen tanti

Ut numerari potuerint. Curtcken in Defcript. ‘Urbis prafata. Ex fini-

ftro rene Radxjvilh Principis , an. 1 651. Bononiae in Italia exemptus

calculus,qui formam & magnitudinem paflerculi repraefentabat. Zabn

in Oeconomia Mundi Mirabili , ex Ephemeridibus. Sub lingua Ru-

dtecri Dantifci, feliciter 4 Stmdtlender Chirurgo excilus calculus. Alter

fub lingua mulieris , Torunii, ab eodem eradicatus. 'Ut enim in omni-

bus fere corporis partibus , ita etiam fub lingua lapillos generari pos*

se , fide digni authores tradiderunt. In tra&u Poloniar, e viri nonagena-

rii ventriculo, calculus magnitudinis nucis avellanae extrattus. Bonetus

in Mediana Septentrionali. In vefica cujusdam Capitanei feu Prx-

fc&i Kovalienfis, inventus cornutus calculus, anferis ovum attingens

mole, pondere tres partes librae, juflu Reineker Medici lanci impofitus

in Pharmacopolio Cracovienfi. Puer decennis, lapides duos aliquan-

tum concretos,juglandibus fere «quales , continebat vcfici. De

folliculo fellis , Japilli extra&i, in Majori Polonia. filius mercatoris

annorum o&odccim, Gedani obiit an. 1717. in Junio. Ex vefica illius

-depromptus a Chirurgis calculus unciarum feptem, fine quadrante.

XV. VISUS in qua oculi parte eliciatur, quomodo fiat, deter-

minent Optici. Quid fit lux, & lumen? ad vifionem qualiter requira-

tur» eorundem fit labor. Inveniuntur plures vutiffimo inftru&i vifu,

qui in diftantia magna , obje&a pofita dignofeunt facile: alii exiguo ad-

hibito lumine, librorum decurrunt paginas; cartcri o&oginta annos e-

greffi , extra omnem ufum confpiciliorum funt conftituti. Illuftri

vilui opponitur acies hebes oculorum , & caecitas, de qua haec rnemo-

rantiir. Mendicus orbatus lumine , acui fila dexterrime imponebat.

Doliarius vicinus oppido Modhborxjce, poft ereptum vifum morbi fae-

vitia , in aetate maturiore,pro cujusq; placite , doliola, cantharellos,cae-

teraq; lignea vafa , regulariffime elaborabat. Paczanoviae,Joftphus

Druijtfki orbatus luminibus in aetate juvenili,pollet ea induftria , ut

organa mufica majora atq; minora, horologia mentalia, Ac peroralia

Xx " fubiilitnmfc

Digitized by. Google

TRACTATUS XII. SECTIO //.146

fubtiliflimc fabricata in panes dividat , divifa inftaurct, mftaurata com-

ponat; opificia alia continuo exerceat, ta&u omnia explorando, fratrem

germanum inftrucndo iisdem anibus.

XVI. AUDITUS quam fit nobilis, ex eo deducitur, quod na-

tura illum tantum perfe&is animalibus dedir. Nulli tam eft proficuus,

quam homini, cui ad animam excolendam infervit; maximam enim

do&rinx, Divinorum, humanorumq; prxeeptorum partem ; auribus ca-

pimus. Organum auditus, miro artificio naturx, conftru&um eft. Au-ditionem fleri non in nervo procedente ex cerebro, fed in labyrintho-,

cxiftimaijt multi Anatomici, & ex ftrudtura ipfa labyrinthi conantur e-

vinccre. Excellens fenfus audiendi plurimis inerat ex noftraribus r

jtliqui propter organum Ixfum auditus, voce acutiore, clamore, ftrepi-

tu, campanulx fono, graviter vexabantur.

XVII. GUSTUS , eft fenfus, quo ex motu nervi guftatorii, lire-

gux fc palato inferti, fapor pereditur. Prxter nervos intra linguam con-

tentos, Vefal l. 4. etiam cirtim exteriorem , organum gnftus conftitue-

re, anatomico probat argumento. Reperiunrur homines cum fingir-

lari complacentia, in certo cibo. De talium numero erat Cracovix fx-

miua, qnx grandes Incios, hac de caufa, emebat frequentiis, ut extra:-

&us ventriculus cum jecinore guftui arriderer. Sic immoderata gula de-

coxit opes domumtji lateritiam,quam poflidcbat. Prca fcu Citra,

eft appetitus depravatus, quo ea appetuntur, qux ab efu humano pror-

fus funt aliena. Exempla appetitis depravati fxpius dantur in puellis,,

qux calce arenx mifta, excoda argilla ac fornaci detra&a, creti, terra-,

deledanmr, nec ab iflrs avocantur cupcdiis, parentum precibus, minis,

verberibus. * Derdcbc multer in Ravcnfi Palarinacu , diebus fingulis,

tantum rerrx ingeflerar ftomacho, quantum concludere poterat pugno.

Vitiofiis humor irr.pa&us ventriculi tunicis, vel in eodem genitus, exprava vi&ds ratione, aflignatur pro caufa: fecundum alros, nuter gefta-

tionis tempore, pici laborans, depravatum ventriculi fuccum habensr

fic enim in prolem, ctnn la&c vitium eft tradu&um. Exiftimat Romazzmi in Operibus Medie. Phyficu, virginibus, &c mulieribus pici, leu

malacii laborantibus, interdum mdalgcndum, ut calcem, & carbones

modice

Digitized by Googlej

De Senfihus extentis. 3^7

snodicc comedant, ne deliquiis capiantur. Pcfiianiar, tubicen vide-

batur guftus, & odoratus Icnfariotie omni dcflitui, nam putidas edebat

carnes , fine indicio ullius naufex. Si ad aliquorum linguam natura nonperduxit guftatorium nervum, fcd reflexit alio, hi guftu omni deftitu-

unrur, prouc in quodam Anatomicus exploravir.

XVIII. TACTUS, cTl fenfus rei taClx, mediante cute, per ner-

vos fenforio communi oblatx, ibiq; perccptx. Per totum corpus xqua-

biliter diffunditur , organum ejus principaliter nervis conftituitur , ldq;

propterca, quia nervi iunt vehiculum fpirituum requifitorum ad fentien-

dum. Virgo nobilibus parentibus orta, in Terra Premislienfi, vi-

fliq; deffituta, veftium colores aliquot dignolcebat atta&u. Privatus

luce oculorum T.mtewskt , aves manibus femel exploratas agnoviile fa-

cile, nomina ac qualitates earum cxpreflitfc narratur. A nativitate

cxcus Kotdynskiy fingulari inclinatione in columbas ferebatur , easq;

fibi dono oblatas poftquam apprehendit,qua colorum varietate prxdi-

tx effera examinavit, ut poft prolixius fpatium temporis, a quo iunt

datx, qujbus ornatx coloribus, enarrarer. Idem in xtate teneriore, res

omnes libi ad ufum datas, fimili modo, agnofccbat. Itidem oculis

captusAieller Civ/s Bruufbergenfi *, poft attrectatam femel hofpitis ma-

num, etiam clapfo anno, ut eam tetigit, nomen, cognomen, protulit

circumflantibus. Ab eodem , opera lolius taCtus, moneta vera a falfa

feccrnebatur. In Civitate eadem, caupo, pecora varia qualem colo-

tem ferrent, enarrabar poft taClus. Refert Bartholinus ex Olao Bor-

rschtt,quod Trajeilenfis decus taCku diftinguebat colores , odoratu

metalla. Indiaui mercarores fola nummorum ad nares admotione, de

prxftantia eorum ftatim pronuntiant , nunquam fallente judicio. DeTertus in Curiofttatibus Phyftcts. Et Keckermannus m Pbj/ftca feribir,

AianfveUsum Comitem deexm, (olo ta&u, album a nigro potuiilc di-

fixrnerc. Singularis naturx cft providentia, quod dcfeclum uni-

us fenfus, compcnfac folertia alterius. Cxci fenfibus aliis folent efle

pcrfeCle inftnufti, hac ratione, quia anima in oculorum dcfcCtu minus

diftradla, tanto promptius fe fe exteris fenfibus applicat,& fpiritus, quos

ad oculos dirigere dcbuit,copiosius ad aliorum fcnfiiu organa transmit-

tit. Xxi XIX.

* :

Digitized by Google

34$ TRACTATUS XIL RECTIO 1K•

X1X1 ODORATUS feu Olfa&us quid fit , aurhores variant.

Quidam a(Terunt ede fenfum,quo ex motu & irritatione nervorum,

nafi membranis’ infertorum,. effluvia odorifera fenforio- communi offe-

runtur: alii organum odorariis in capite conftituunt, atq; in eo loco,

ubi fimt proce Ilus cerebri mamillares appellati. Pro- objc&o ponitur o-

dor, qui eff qualitas imprclla, orta in humido aerio, ex. przdominio ca-

loris fupra frigus. Noveramus virum probum, qui ii hominem ol-

fecit, rem etiam agnovit olfa&u , a quonam fuifict tada. Imo in gran-

de dormitorium veniens , ubi plurimorum fuerant ledfci , defignavit

quemvis ex olfadtu folo, cujus effer. Tylknvski in Phjfica Curiofa. Lon-giorem vitam,quam fpondebat corpus vegetum Laurentio EpifcopoFra~

tislavienji

,

abftulit odor nimius rofarum, an. 1131. Cromerus Hsfl..Pol..

I. $. Cureus in Annal. Silejia, Fama pojlhuma. Epif. Fratislavienfiumi

XX. Ex Potentiis animx, pono Memoriam fumptam pro vi re-

cognofdtiva obje£lorum,confervativa fpecicrum. Ex Religione Soc..

J'£SU, ita nonnemo erar felicis memoria: , ut libri in folio facies inte-

gras requifitus enuntiarer. Ex eodem Ordine alter adhuc puer , femel;

audita ab aemulo penfa fcholaftica reddebat fideliflime. In Scholis

Collegii Pofnanienfis,Jaworski Clericus , femel le&a , aut audita tre-

centa carmina, dicebatur, confcftitn prompfifie de memoria. Dans,

operam literis,, in. Collegio Gcdanenfi Wenda Pruthenus, intra qua-drantem horx didicerat Praefationem ad Le&orem, in Lib. 1. Emmanue-lis jilvari pofitam.. Alii plurcs Scholaftica exercitia, dire&o, Sc

retrogrado ordine, fine errore ranquam c charta, memoriter refere-

bant.. Nobilis Roxolanus, Sarbievii S.‘J-.

Lyrica tenaci mandavit:

memoria::, alter Lucani Pharfaliam fic eidem tradiderat, ut totam re*

citate potuerit. Horae Canonica: fine Breviarii ope, a quodam fiepius.

reddebantur, magnam enim illarum partem memoria comprehenderat..

Erat puer Leopoli,quiS.Evangclium ante concionem femel auditum re-

petebat. Humana corpora liquidem non foliirn comparenr venu-

ftate confpicua, fed etiam deformitate horrida,, idcirco. Monftra, in

Tratt. fequent. Sett. 1. exponuntur..

TRA-

Digitized by Google

***J(X) (***• ‘

TRACTATUS XIII.OSTENTA ENVMERANS.

SECTIO I.

DcMONSTRIS HVMANIS.^rONSTRUM, eft cffedus naturalis, \ reda 8c ordinaria»

IV /I fecundum fpecicm difpofitione , notabiliter defledens. Ideo’

I Vf I dicitur cffedus naturalis, quia in artificiofis cffcdibus,mon„*"^"dra locum proprie non habent,nifi per fimilitudinem.Monw

ftrum Liceto /. i dt Monffris, eft fubcarlcftc vivens, membrorum enor-

mi conftitutione , videntibus horrorem cum admiratione incudens, rar&>

nafccns , ex fecundario naturae inftituto geniturj),propter aliquod im» ,

pedimentum y in principiis fuae conformationis.. Caufe Monftrorum as-

signantur multiplices. Prima caufa, virtutis formatricis imbecillitas, prae-

fertim fi imaginatione forti a fuo opere avocetur : fecunda, maceriae de-

fcdus vel excellus : tertia, intemperies primarum qualitatum, quarta,

malitia dxmonis, qui Deo permittente, poteft virtutis formatricis ar-

tificium invenere. Revocantur Monftra ad quinque genera. Primumgenus fecundum quantitatem, ut funt pygmari, qui non aflequuntur

debitam fux fpecici ftaturam ,. Sc gigantes qui ultra illam excrcfcunr:.

Secundum genus quo ad numerum, ut dum quis nafeitur biceps, vel

unipes. Tertium quo ad fitum, ut fi quis nafcatur brachio coxx jun-

do. Quartum quo ad figuram , ut fi nafcatur homo cum capite bellui-

no. Quintum quo ad tempus , ut fi infans nafcatur barbatus, vel fta-

dm cum dentibus. Spcdantur multiplicia • monftra , id eft, accphala,.

dicephala, polycephala; cum capite aliena? Ipcciei , vel faeda: conftitu-

domsi fine brachiis, cum brachiis mutilatis, aut transpolicis , multipli-

X x } catis;

Digitized by Google

TRACTATUS XIII. SECTIO 1.3 5°

catis; cum manibus vitiatis, truncatis, aut fuperfluis digitis; cum pra^

va ventris conftitutione; fine cruribus, vel pedibus. Tripedia, quadru-

pedia , cum maligna pedum conftitutione , cum varie afte£ta cute. Dan-tur fuperuc bicorpora, inferne fimplicia, Sc e contra; corpore coalita,

ex humano Sc belluino factu compofita &c.

II. Prope Cracoviam , in villa cui nomen nigra , mulier puellum

edidit, an. 149}. collo , & auribus leporinis, didudko ri&u fpiranrem,

uno grandiore inteftino ventrem totum occupante, carteris membrishumanam figuram habentibus. Licetus de Mentiris , LjcoJlhenes de Pro-

digus , jildrovandus in Monjtru, Cromerus fdifl. Polo. I. jo. Miechovi-

ta in Chrome. Poloni*. Eodem anno, Cracovicnfis femina infantem

exanimem peperit, cujus dorlo ferpens vivus inhercbat , arrodens ca-

daver. CromerHS Usjf. Polo. I. $0. Mitchovita l. 4. Uffenbochms in The-

fauro Chirurgico ex Ljcofthene,Zeilerus in Nova Defcnpt. Polem*. Na-tus infans Cracoviz cum promufcide,nafi Joco, oculis rotundis, auribus

afininis , aliis duobus oculis fupra umbilicum , cauda muris fcd bifida,

adeo longi, ut caput fupcrexccdcret, manus, pedesq, quaternis digi-

tis, ad unguem, accipitris digitis fimillimis, fcd tres, membrana, vclut

auferini colligabantur. Sub alis, intra cubitos, & fupra genua, fingula

capita canum prominebant, uc efient omnino numero fex. Supervixis-

se tribus horis fertur tam horrendum m on ftrum . Cardanus de Subtilita-

te I. 1

1

.p. 857. Brancoviz prope Radoraiam, an. 1 517. editus par-

tus cum leonino capite, villofo pedore, qui ftatim horrendum in mo-dum ftridebat dentibus. Strjikowski Annal. t. 14. Bielski tn Chronie.

Pol. Paprocki. Cracoviz, an. 1544. ex nobilibus parentibus nata

proles admodum aipc&u horribilis, flammeis Sc radiantibus oculis, ore,

naribusq; bovims, comu figura exertis Sc prominentibus, dorlo pilis

caninis hifpido, fimiarum faciebus in pectore extantibus, oculis felium

fubtus umbilicum hypogaftrio affixis, tetris ac minacibus canum capi-

tibus, ad utrumq; cubitum, Sc pedis utriusq; patellam amrorfum lpe-

£tantibus , figurd pedum cygni , cauda furfum reflexa 8c recurva , lon-

gitudine ulnz dimidix. Quatuor horas vixifle, Sc tandem his emilfis

vocibus , vigilate. Dominus Deus vcfter adventat , cxfpitafie dicitur.

Stengelms

Digitized by Google

De Monfiris humanis, jjl

Stengelius S. J. Judiciorum Divinorum Tom. i. e. 54. fVolfius, Peuce-

rus tn 7 eratofcop. Munfltrus in Cofmograph. Jonfionus in 7 haumatogra-phia , Zahn Oeconomia Mundi Tom. $. c. 4. Torunii, an. 1578.

pTodlit in lucem infans cum inteftinis (kfuper pofiris, com nno fini-

ftro brachio, nam locum dextri occupaverat jecur , cum naribus inter

oculos fixis. Zerneke tn HJf. 7horun. Naufragis Tabulis. Cracovias

Judara, an. 1 579. unico partu edidit puerum digiti magnitudine, glirem

nudum cum cauda longiore, & quinque avium pullos. Fztu tali rcli&o,

poft hebdomadas duas dc vita abiit. Guagnmus in Hif. Polo. CT Pa-

prockt. Cahffii, intra Odiavam Natalis Domini, panus comparuit

duobus caninis capitibus & pedibus perhorridus, ytnnales Polonia. Ibi-

dem enixa Judaei uxor infantem cum anferino capite. Ex M. S. S. In

villa Zagorzyce Monafterii Miechovienfo, an. i6if. Idibus Scptemb.

nati gemini conjundi, averfis inter fc vultibus, ac manibus, in eodemcorpore duo ventres videbantur confufi, fed circa partes inferiores fic

connexi, ut non amplius, quam in duos pedes delinerent, c quorumlingulis

,quatuor tantum digituli prominebant. Exiguo tempore often-

tum vixerat. Nokielski Canonicus S. Sepuichrt, in Miechovia. Cra-

coviz, fxmellam fuifle, an. 164}. multi narrant tam enormi capite, &collo tenui, ut caput corporis molem fuperaret, collum incuteret me-tum ne abrumperetur, fi ex illo lineretur pendere: quocirca femper a

duobus neceflc habuit portari, quorum unus utrumq; brachium capi-

ti , alter corpori fuhjiceret. Tjlkcwski Pkyf. Curi. Part. 9. Cr 8. ubi de

Homine. Gedani monftrum^m. HJjd.dic ij. Scptemb. natum. Frons

Eilofa, capitis, & colli panes molli lanugine vcftitas erant. Utriq; fcapu-

r laxum aliquod corpus inftar marluph, aliquantum tumens, tetumqj

pilofum incubuit. Oculorum alter abfuit, alter vix confpedus, urramq*

autem orbiram palpebrz claufcrunt. Nares fuere more fimiarum com-preflx, &c os repertum hians. Lingua nullatenus fuit confpicua, in ma-

xillis nonnullas praeeminentis inftar dentium pullulabant : manus ab ex-

tremitate u!n.r,dcorlurr. tibia: dependebant. Confnnili ratione tibias olla,

femora verfus erant reflexa. Etcnfladius Medicus cr Pbjf.Gedanenfit de

Aionfris. Puella, occipitio hydrocephalo , Gedani nata, an 165$.

dic

k’

Digilized by Google

TRACTATUS X17I. SECTIO 7.15*

«fiie 04.. Aprilis. Tngcns tumor aquofus occipitium totum, & aliquam €x-

miftrx faciei panem attollens, totum etiam finiftrum oculum involvc-

tat. Idem ibidem. In pago Hoppenbrtuh ad Marixburgum, an. 1 66i.

•genitus infans , unius & dimidix Ipitham* longitudine , caput jufta di.

anidietate majus cum crinium protuberantia, aures carebant lobis, ocu-

li nulli apparebant, fed lcco oculorum duo rubicunda tubercula, nali fe-

re nullum veftigium, cutis per totum corpus 6c caput, affato porcello

iimilis, coloris lutei, & dura ita ut pulfata Ionum ederet; fiffuras habe-

bat quindecim, per quas caro cruda transparebat. Manus unius & di-

midii digiti longitudinem xquabat, concreti digiti, quorum pollex ae-

vque longus ac reliqui, fimiHtudinem pedis talpx prxfcntabat. Epheme-

rides Medico Phjftca Germanice. In vicinia Urbis Gedanenhs,pro-

les hirfuta parentes terruit, anno prxfato. Brtwer in Htttoricis Rer.

.

Hotabiliorum. Narrabat Bafilcx Naborowski nobilis Polonus, vi-

diffe fc in patria piiciculos duos ffne fquamis <1 muliere editos, qui &-

ruul ac ex utero prodierunt, iu aquis, aliorum pilcium more, nata-

bant. Bartholinus Htjl. Anatomicarum Cent. 1. In Prullia, fxmina

minutum, perfedkum tamen peperit leporem, qui in condavi hinc inde

pererrans cum locum non reperiret,quo fc occuleret , & forte fene-

ftram ad ventilandum xftum aliquatenus apertam cerneret , infiliit in

fcabelluin , ex hoc in fcamnum , demum in fencftram , •& fic in hor-

tum contiguum, nunquam poftea vifus. Paullinus in Lagographia , ex

M. S. S. Ijra.lis Schmidu. Vilnx, an. 1671. dupi nalccrctur puer,

nihil monftrofi prxtulit, moles enim & figura corporis fuit ea, quas

infantibus. Poft anni fpatuim vero , in molem gigameam caput dilfcn-

di expit, 6c exa&o anno, defiit illud incrementum. TjlbowsJu in Dif.

qui fit. Phyf. Oflenti duorum Puerorum. Erat qui loco ventriculi, in

ventre folum foramen habuit, de quo odor gravis egrediebatur, fine

laniratis &c virium dkninutione. Idem Pbjf. Curi. Parte 10. Leopo-ii edita mortua proles, atq; tam atra, quam carbo eft. Damirslti in Thau-

maturgo Sarmatico B. Joanne de Dubia. Bialx in Litvania, aflerva-

batur cadaver infantis bicipitis, ad Ipc&aculum. Inftitui hic poteff qux-flao,ilt ac biceps, anus homo, an geminus f Rcfpondetur,fi cor duplex,

monituum

Digitized by Google

Dt Afonjlrii humanis. jjji

monftrum illud habet, necefle eft duos homines ede: cor enim cft

principium & fons cujusq-, animalis, ex quo reliqux omnes parres pro-

cedunt. Duplex quoq; caput juxta plerosq; arguit duplex animal , zgri

enim credi poteft, ut fi duplex fit caput, unum tantum cor adfit, pro-

pter rationes a Phyficis allegatas. Quod fi tamen contingat aliquod

monftrum , cum capite gemino, A: uno corde nafei, cenfcndum eft, ali-

ud caput fore omnino iners. Ofttogii , an. 16-94. c Ruthena fxini-

m, poft prolem natam vivam, prodiit monftrum fine capite, manibus,

dentes exhibens duos. Oftentum iftud multis horis vivebat , totaq; Ci-

vitas confluebat fpedandi causa. Ex M. S. S. Circa annum prxfa-

rum, dudus Lcopolim a matre puer cum tenuiflimo atq; oblongo

collo ,- exiguo capite , nam magnitudinem pomi aliquantum excedente.

Vilnx, puer ferebat caput ingentis magnitudinis, venrrem «mpliffi-

xnum, infiftens pedibus valde tenuibus. Vidavx, przgrande capur

onerabat quendara ex famulitio. In Palatinatu Cracovienfi , atq;

prope Graudentum,paria duo liberorum fibi junda in latere prodie-

runt. Fofnanix , an. 1699. Hebraei uxor natz ex fc proli , catellum

coloris parrim nigri,partim albi adjecit poft horam ; alibi nobilifiima

fzmina pifces progenuit. Imaginatio matris humanum femen ad eamformam reducit, multorum judicio, hxc enim fortior ac diuturnior tur-

bat potentiam formativam fxtils , ne formetur juxta diredionena natu-

ralem , fed potius juxta ideam ab ipfa propofitam;hinc fit, ut pro ma-

nu humana, pes beftix, pro capite hominis, caput alicujus ferx effor-

metur, vel certe addatur pars fruftra excrcfcens. Rudz, non procul

ab Urbe Graudento, an. 1705. monftnim apparuit cum duobus capi-

tibus , ex quibus unum tegebatur capillis fubnigris , ad .longitudinem

digiti, alterum brevibus ex albo colore ad fufeum vergentibus. Manustulerat quatuor, fcapulas totidem, papillas duas, pedes tres, c quorumnumero unus aliis minor digitos fex continebat cum unguibus. Erant

& corda duo fepararis pulmonibus teda,vencriculi totidem penes fe he-

pate uno involuti; in reliquo inteftina unius hominis, renes duorum.

Mater dum patiebat a tribus robuftis viris tenebatur, 2i tribus fzrus ex-

trahebatur. Uxor Sub - Centurionis 1’oloiiica caftra fcqucntis, d fc-

Yy ptcin

Digitized by Google

TRACTATUS XIIL S&CTTO T.

ptem menflbus gravida,partum mafculum edidit vivum , membris o*

mnibus perfedhim, led corde, cum utraq; auricula, extra thoracem il-

lic, ubi cartilago enflformis fterno fungitur, pendulo. Hic infans , it»

prsrfcntia Gottvaldt Mediet cr Pkyjrci Gcdanenfts, poft lextam a partu

horam cxlpiravit. Falla autem cft mater fc primis a conceptione diebus,

ex lapfli in glacie, epilcpfiam pallam elle, deinde i curru dclapfam. Fic-

tum in utero materno , non morbis tantum, fed & vulneribus ab extra

corpori infligendis obnoxium efle, prxrer alia multa, hoc inprimis e*

xemplum, quod inter rariora debet numerari, nos docet. Ex Novis Li-

torariis Maris Balthsct, cr Sevtentrionts,anno ryof. editis. Srzerni,

deftituta capite proles , cumulum quafi plumarum, caninas aures, ma-num urramq; retro inflexam, unicum pedem, objecit fpectaculo. Du-najovir f an. 1706. parientem matrem biceps infans exterruit. Fe-

mina clara natalibus in Palatinam Cracovienfi, maxime delectabatur

lepufculo , Sc herinaceo oblato libi a marito. Eadem , inter dolores ma-ximos, produxit fatum prodigiofum, nam ex medio lepore , & herina-

ceo coalitum. I11 pago fYiele Palat, Pomeranix, puella nata cum-

inflexis elevarisq; pedibus usq; ad caput, poft annos vitx o&odecimmortua. jaroslavix, ancilla oculum exilem tertium fronti infixum

tulerat. Difttiftus Pilznenfis viderat fxminam habentem oculum u-

num in loco a natura prxflxo, in fronte alterum, Infulx Marixbur-

genfis villa Nestycb alebat virum, in quo, locum vcftigii carnofi Ico-

plantar, materia quafl cornea, ungulz equi ailimilis, occupaverat. RusMarchowno Palat. Pomeranix, puerum cum nafo in fronte, cum fora-

mine parvo in primo alimenti introitu, an. 17 19. addidit numero ofien*

torum. Ubalrovix in Volhinia,prodigiolus panus lucem a/pexir».

au. 17x0. in eo humana facies tergum rclpicicbat, pro manibus, alx car-

nex dux pendebant de brachiis , reliquum corpus in caninos pedes de-

fluebat.

III. Monftris apponi poteft puer inter urlos repertus inLitvama^.

quem objcdfcum afpe&ui habuit Tyikowski S. J. Cr in Phyfica Cttrttfa

Parte 8. ita dclcripflt. Sive calu aliquo a parentibus defertus , five alio

modo in nidum urforum delatus puer, ac circa an. 1657. captis urfis,

&

Digitized by Google

De Monflris humanis.

&'ipfc captus, fed qui indolem ferinam, mores, 6c appetitum penitus

induerat. Delatus Vadaviam , in baptrfinatc impolitum nomen Jofpbiaccepit. Ambulare multo labore edo&us efl erc&us, verum magis ja-

&itat ic udi more, quam progreditur. Complexio iicca, roboris latis,

vox nulla, nifi murmur urfinum , occupatio tota convolvi, & more ura

£ intrare angulum, in coq; fe immurmurando agitare. Signum S. Cru-

cis ut formet fuo ingenio, mftrui non poteft, porrexit mihi tamen ma-num, ut formare in ejus pc&orc. Facies nihil habet bclluinum neq; de-

formis eflet, niit crebris & grandibus cicatricibus maneret vitiata, qui-

bus fc pe&us plenum,quas ille five urfis in nido colludendo , Cve de-

inceps a canibus contraxit. Appetitus movet ad gramen, ad ea, qux ab

oleribus abjiciuntur, ad carnes crudas, & fune £ liceret ad iylvas. Ca-

pillus in capite albus, deniidimus, & .qualis iolct cfle m Mofchovia, ic

in nonnullis panibus Litv&uix, uriis. Digiti manuum oblongi, frons

mediocris, vox mere udina, ad veftem ada&us verbeqbus. Annum vi-t

detur nunc agere duodecimum, dum nare Varfavix feribimus. Me-minit hujus pueri Ktrcherus m C hma lUuftrata , Cobat S. y. m Experi-

entiis Theologico - Sacromentalibus, Clm-aikowski m Singularibus Polonia,

in quibus addit: inventum elle in Grodnenhbus fylvis iimul cum altero,

qui cum in feras fieret infolrus, fugiendo ad loca paludofa, evafit ma-nus •venatorum , hic vero novennis circiter infequentibns cedit in prx-

dam , Ioanni Cafimiro Regi oblatus Varfavix. £undem femiferum ho-

minem defcnbcns Redunx. alcaico carmine, narrat ab Oftierka milite

Sapidhano ceptum, ab uriis ociore cognitum, apum favis delc&atum,

iniervientem cdlhix, ferentem ligna A: aquam, nutibus vi<fhim requi-

rentem. Iterato Litvanix jylvx vaftitatis ingemis, «eftimonio Illu-

firtfs. StufxJca Caflcllam Vilnenfu , obtulere venatoribus duos pilofbs vi-

ros. Unus fuga prxeipiti intulit fc vix impeditx arbuftis; alter dum ib-

licitc xiscumvcnitur , unii cum feris, plumbeo globo talius occubuit.

Sylvcflrcs homines Solintes ponit in India, admittit Pausanias, in Infu-

la Buthan Pigafetta reflatur degere. Ego vero , inquit Ktrcherus Cbtna

Illuflrata Parte 4. cx variis hiAoriis do&ior, certis Simiarum fpecicbus,

illos adnumeio. Si quis vero pertinacius fylvclkcs homuics dari velir, is

Yyi foat.

Digitized by Google

TRACTATUS XIII. SECTIO II,

fciar, cafii fubindc accidere, ut pueri fylvis expoliti ibidcmq; dereli&i,

normift Divinar providenti* commilli, vel a feris, vel alio quovis mo-do fuftemcncur, qui ferino more pilofi vitam tolerant, 8c n quandoqj

a viatoribus capiuntur, pro fylveftnbus reputantur hominibus. An-tiquitas fupcrfticiefa Faunos feu Satyros pro Diis, vel Semideis habuit,

cisq; lucos dedicavit, fed ficta haec fuille Numina, reCta ratio fvader.

Qui Satyri, Ccntauri,efle putabamur,darmones erant, monftrorum tali-

um corpora inducntes,ad augmentum fuperftitionis apud gentiles. Item,

qni loquentes ranquam homines a Scriptoribus antiquis inducuntur,

Pererio S. J. I. 8. tn Genejim, fpe&ra funt, aut monftrola animalia oc-

cupata a malo genio.

IV. Concludat partus monflrofos hominum, puer prodigioliis.

Permirum (ane illud eft, quod in Annalibus Conventus Zverinecenfis

ad Cracoviam legitur, ferheet cx viro natum infantem, Illudebat ille vir

uxori infblentius^ ciim ex dolore partus altius gemeret, quo milcra ad

caelum clamare compulfa, orareq; ut vir fuus illos deguttarce dolores.

Ncq; furdum experta cadum, carpit illi venter intumefeere, proles mo-tus prodere , in latere agitari , idcoq; pellis judicio Medicorum fcilla vi-

vum edidit puerum, qui in Templo ejusdem Conventus eft baptifatus.

Difputent Theologi, an tingi aqua facra debuerit. Certe in hoc feli—

cillimus infans, quod cado natus, poft baptifmum expiravit. Tylkow kt

tn Difquiftt. Phyf duorum Puerorum, Cr tn Phyjies Curi. Parte 8.

6. de Homine Puerum narum ex femore viri dcicribit Sc Bertran-

dus Lot Ord. Prodic, in Troii. 1 j. Cafuum Belgnorum citatus it Schoita»

S. y. tn Phyjica Curtofa,ftve Mirabilibus Naturo Cr Artis.

SECTIO II.

DeMONSTRIS BELLUINIS, VOLATILIBUS„

AQUATILIBUS, VEGETABILIBUS.I.TL WOnitrorum enumeratorum, & lequentium generatio non in»

J^^tcndebatur per fc a natura, unde mirum non eft, quod fimili-

tudinem

Digitized by Googl<

De Monttris belluinu. Ut '

rudinem Cux caufe non aflccuta,quia in quolibet monftro caufa du-

plex occurrit, una cft, qu.r per Ce intendit efFe&um fibi (imitem perfe»

dumq; producere , & hxc dicitur impedita, altera, qua; intervertit, for*

matioms ordinem rurbat,& hxc nominatur impediens. Prior per fenonintendit monllram, unde non cft per fc caufa illius, fed camum illa fe-

cunda; quia vero eadem canfa impediens nonnifi per accidens jungitur

caufe impedit.r, idcirco monftrum, eft effedus per accidens. Prxtcrca»

belluina monftra non raro fiunt ex commiftionc animalium, fpecic nonobfervata.

II. Calidii, an. 1169. natus eft vitulus cum duobus caninis ca-

pitibus, Sc dentibus, cum feptem pedibus vitulinis. Capitum autemmajus in fuo loco, minus ad caudam litum erat; ab ejus cadavere ca-

nes , atq; volucres abhorruerunt. Cromerus Hiji. Pol. /. 9. Herbwrt l.

7. AIdrovandus in JHiJl. Monflrorum, Miechovtta in Chronie. PokStryi -

huwsks Annal. /. S. In Polonia, viculus lepticeps vifus,qui duabus

horis vixit, Bc cx capitibus lingulis , lingulas linguas exeruir. Schoitus

in Phyf. Curt.AIdrovandus ibidrm. In Gcdanenfi fubuibio, an. 14J J.

comparuit vitulus cum duobus capitibus,qiutuor auribus, totidem

oculis, fex pedibus cubus.Hcnnenbergtr m Chrome Prujfia. Alibi, an.

1499. prodiit vitula: fetus capite duplici horridus. In vico Noltbo-

ki Litvanix, cincto iylvis ferisq; variis,pullus equinus, capite, colore, con-

fimilis alci,auxit gregem coloni. Moniwid in H/ppxa. Prope Lem-burgum , an. 1662. vitulus editus cum gemino capite, quatuor pedibus

anterioribus , duobus poftcrionbus. Ex M. S. S. In pago Sarnovia,

an. iC$j. vitulus biceps oftentis annumeratus. Tylkowskt Phyjica Curi.

P. 10. In villa Korzjenica vicina Jaroslavix, partus vitulx duode-

cim pedibus fuftinebatur. CaliUii, an. 1 69 f, porcellus, ornamen-

tum feminarum , a Gallis fontongo, a nobis forno i, di&um, capite fer-

re videbatur. In Boncovienli pago proximo Vongrovcco, an. 1699.

agnellus pedibus fex innixus fteccrat, collo uno capita duo (uftencabar.

Monftrabatur equus in oppido 'Janow Litvanix, cuiu capite cornuto,

bovinis ungulis in pedibus anterioribus, labori maximo idoneus. Poft

an. 1 700. Capitanci fcu Prxicdi Scepuficnfis llabulum habebat equumYy

$genero-'

Digitized by Google

I

*

35* TRACTATUS XIJT. SECTIO IT.

jgeneroliflimnm aerelocilTimum cum planta hominis, calce ac digitis, iit

tino pede. Rus Lipniccnfe non multum dilCtum a Torunenti Ur-he, an. 1705. fpedavit agnum fic conformatum, ut in pedore habe-

ret oculos, ibidem caput caninum, cum oculis aliis ignclcenribus, os, 8c

caudam, ejusdem bcllux. Villa Lubomtrx., circa an. 1709. ovem cumcapite altero proximo caudx, cum odto pedibus, elencho monflrorum

intulit. In Palatinam Pofnanienfi pagus Biata, vituli unius caput

humano afliraile , Trz.cianka geminum alterius, expofucrat vifui pluri-

morum. Polhaniz an. 17 12. porcellus comparuit cum odo pedibus,

8c mafla carnea in capite explicata. Campi viciniores Sandomirix

obtulerunt venatori fceporem , oculis tribus, pedibus fenis, monftrofum.

. Gedani in platea, Gcrm. /J.tl: Geifl - gajfe, feles quinque ad unam quali

nullam tedadi prodierunt ex matre, tridueq; vixerunt. Exhibitus cft

limilisdclinHs partus 4 Carpzovta in Catologta Liplia: imprella. In

przdio Kozji. z.kt proximo Urbi Marixburgenfi , erat an. 1718. pullus

equinus cum exiguis auribus,cauda brevi & nuda, caudx gliris conlimi-

li. Lublini , canis quatuor nares , duplicem ordinem dentium lupc-

riiis inferuisq; politorum ferebat.

III. In Polonia, an. 1666. cantavit pullus gallinaceus vix de o-

vo excluftis. Brtwer in Hiftortcis Rer. Notabilioribus. In vicinia

Urbis Leopolienlis , an. 1694. alter pullus eadem die qua prodiit ex o-

vo, cecinit vicibus aliquot, iequenti luce cantum repetiit. Ex M. S.S.

Graudcnti, an. 1698. anas cum duplici collo & capite nata; alibi vifus

suilcr cum iifdem membris luperfluis. Gedani, gallina (inftar galli) can-

tu inftautem diem indicabat fxpilfimc, macilenta femper, magnum 8c

ponderofum hepar ferebat, quia ultra quatuordccim lotones civiles. ExNavis Liter. Maris Baltbict, CT Septen. an. 1704. Torunii,anno

1718. gallus quaternis pedibus innitebatur. Iu pago Tafzsu/o Palar.

Pomeranix, an. 1 7 19.fpedatus anfer biccps,cornutus, quadripes. Eo^

dem anno , ex Zutava advedus Gedanum vitulus cum fenis pedibus.

IV. Vir marinus captus, an. 155 1. & dono datus Sigifmundo I,

Regi Polonix, qui Epifcopum ornatum infula, corporis habitu penitus

exprimebat. Alajolus de Pijcibits, Bellamus, Aldrovatidns tn Hift. Mon-

Jirorum

Digitized by GooqIc

/

Tte Monftris aquatilibus.

firorum. Capram hoc monftrum ad Mare Polonicum, Iccundum Prufli-

atn, narrat Gefnerus , Bertius , Cornelius ylmflerodamus in F.pijlola. Ad-dit Rondo/etius dc Ptfcibut Marinis l. 16. Regi Poloniz quibusdam ft-

gnis videbatur denotare, qubd vehementer cuperet ad mare reverti, ad

quod dedu&us, ftatim. fe in illud conjecit. In Viftula prope Varfa-

viam , an. 1 6zj. die S. Septemb. captus cft ejusmodi pifeis monftrofus-

Longitudo erat triginta lex pedum, cradities fcu latitudo trium ulna-

rum & lemis. Huic tam vafto pifei caput inftar hominis carneum, quia?

& cztera erant inftar carnis humanae, ac mollia , fed fquamis ita duris-

arq; alperis anii&a,ut cornu efle putarentur. A capite, per collum, usq*

ad caudam, cruces tanquam ftellae quidam difperfz cernebantur. In ter-

go tormentum curule fuis rotis nixum ftabat, fk antrorlum quidem o»

porrigebat ad edendum ignem , retrorsum aurem lyrma a 4orfo proje-

ftum trahebat, more draconis. In pinnis retundis haerebant globi, infr<i

fupraq; transfixi. Ad latera utrinq; vel ut haftz longi fufpcndcbant-ur,

armamentarium quoddam efle credidiffesiNec deerant bipennes in mo-dum crucis dccuflarz, vexillum infignientes. Atq; ne naturam exifti-

mes illiteratam, uni vexillo literz A D I H, alteri F R F inferiptae

legebantur, interpretatione fpcdhtoribus relictn. Prxtcr haec, gladius, &fi-ftula znea jaculatoribus apra, itemq; mortui hominis caput, cute 8c

carnibus denudatum. Ut in cranio mortis effigies clTet,- nec non undiq;-

tubera, vulnera, cicatrices, exprimebantur. Cauda fanguinci coloris-

erat, fifta in eum modum, ut prrrubra quzdam parva fpicula in unumfafccm viderentur colligata. Habebat hic pifeis etiam duos pedes admo- .

dum diverfbs, alter aquilino, alter leonino fimitis fuit. Referebatur hoc

monftrum nen in novis tantum publicis, fed etiam typis, ac penicillo

effigiatum videbatur. Quid myfterii indicaret, multa ingenia divinave-

runt; clariflimc detexerunt bella atrocia inde continuata. StengeliusS.

jf. Mundi Thcorctici Parte i.ex eo Schottus Phyf.Curs. Part. i. /. Fe-

terhs in yirte d>[currendi, Lottehius Rerum Germanus. P. 1. 1. I. e. 1. In-

fundo pagi Goslma Murowana Palat. Pofnauicnfis, cxtra&us retibus car-

pio, capite fpeciem humani fincipitis ferens. Exhibetur pifeis inci-

tus tabcliz zuez , longus, crifta. notatus in capite,jacula tria cx fc in-

ferne

Digitized by Google

I

l<?0 -TRACTATUS XIIT. SECTIO II.

firme protrudens, viri dextra attollentis frameam, inlidentis dorfo, ge-

rens effigiem , non fine literis RP W R expreflis in uno latere. Scri-

bitur (de veritate ambigo)captus elle, an. 1700. die 10. Aprilis, in fta-

gno Warfr.awfciorH/n. Cancer illatus eft mcnfx, cum crufta tota

. maculis albis ita mfpcrfa.ut allidentibus, tanquam animal venenofum,

nauteam excitarer. Cyprinus, vulgo Carpio fquamis rubris te&us,

conclufus eft retibus in Ducatu Zatoncnli , datusq; dono llluftrils. Lu-

bomirski Palatino Cracovienli. Reftant Serpentes duo hic appo-

nendi. Prxdium IVolka milliari dimidio diftans Cracovil, in campis ha-

buit ferpentem bicipitem; Terra Prcmislienlis tricipitem, ad ulnas no-

vem ptotenfum. Amphisbxna vocatur terpens, quod nunc in anterio-

rem , nunc in pofteriorem partem repar, non quod duo capita ferat; li

ergo biceps aliquando eft vifus, inter monftra non miniis referri debet,

quam cum homines, vel vituli bicipites nafcuntur, Cbarletoni m Exer-

citat. opinione.

V. Flos rofamm,Pragse ad Varftviam,in horto R.R. P.P. Bemar-dinorum, prodigiofus eft repertus, Regiq; prxfentatus, an. 1647. In cu-

jus locum lex alix gemmx prodeuutes,totidcm flores pollicitx. An-tiquum humanum cranium penes Templum Zakrocimcnte repertum,

non lolum mufeo cruftacco in diverfis locis veftitum erat , led quodmirabilius, rariusq; fuit, ex ipfa futura mendola ollis temporalis, cre-

verat ruta murana, inventaq; an. 1652. Res tam erat jucunda , ut o-

mnes, qui eam viderant, mirarentur. In lylva Rulflx Rubrx, Leo-polim verfus, mufeus terreftris repens, exa&c talpam reprxtentabar,

an. 1662. In polydodii radice cralliore, non procul a Civitate Var-lavia', apud R. R. P. P. Camaldulentes, figura Aquilx Imperialis, ocu-

lis Martini a Bernitx. fe le objecit, pulchre & accurate a natura com-pofita. Hanc ille, an. itfp. multis exhibuit, delinearam amicis trans-

mifit. Annus 1672. rofam triplicatam exhibuit in horto Procon-

fulis Urbis Marixburgenlis.Et typham duplicatam ager Kozlicenfis fpe-

&andam propofuit.Buglolfum fylvctlre vix majori altitudine excrefcens

xtas viderat noftra. In radice paftinacx teriuifolix fativx, gamma-rus fcu cancer vegetabilis , fluviatili omnibus membris , fciliccr capite,

corpore.

<

i

r

1

l

'1

tvr,

nere

Digitized by Gpogle

De Afonfhris vegetabilibus. .

«corpore , cauda , & reliquis partibus ira fimilis apparuit in Pornnichow,

ut ne fculptor quidem effigiem ejus melius poflet exprimere. Sin-

gulari naturae artificio, in mufeo pulmonario quercui accrefcente, figu-

la compofita larvatam faciem reprarfcntabat.Plantx praefatae monrtrofz,

ex Ephemeridibus Medico Pbjf. German . ab Academia Nat ura Curie- *

forum editu , iirat defumptx. An. 1718. mcnfc Julio, in horto ad

Torunium , xres rafae apparuerunt, dupliciter , & tripliciter efflorcfcen-

tcs. item an. 1719, in Augufto, una rofa dupliciter, altera tripliciter

.effloruerat. Viventium tam proportionatorum,quim monftrofo-

rum numero extraordinaria morcuorum apponuntur, hac ratione, i»

Tra&atu feqiienti , quia vita 6c mors uno tenentur confinio.

TRACTATUS XIV.EXTRAORDINARIAMORTVORVM

ADDVCENS.SECTIO I.

DeINC0RRVPTIBIL1TATE

, FLEXIBI-LITATE , MOTV CADAFERVM.

1."^^ “T"Aturae mira phxnomena in -cadaveribus quoq-, confpiciun-'

-I tur. Haec aliquando miraculose confervantur a DEO, in prae-

cniutn atq; indicium probitaris; interdum naturae benigni*

tate.Ur.cnim diu corpora non putrefiant, non diflolvan-

tur, naturaliter fieri poteft, beneficio loci , corporum oonfticutionc, ge-

nere mortis, unguentorum udduione, Dc unguentis xcs nota cft ex

Z z jtgyprio-

Qigitized by Google

}Sz TXACTATVS XIV. SECTfO T.

^Cypriorum conditura dcfcripta ab Herodoto cr Diodoro : loco nondctcr negari vis naturalis confcrvarrix , ratione rerrat faltae, vel almni*-

nofe, vel nitrofe, nitrum enim, & fal prselervanr a putredine. Idem te»

* nendum de confliiucionc foli nimium Gcca fle frigida. Particulares ho-

wiinum conftitutiones multum Ide valent , temperamentum enim calb

dum & ficcum , in caufarUin conlcrvativarum feric, primum locmn te-

nere meruit, nam calida, & ficca difficulter purrefeunt. Pariter dicer*-

dum de temperamento frigido, & ficco, quod corruptioni fumme re» •

fidit. Dcniqi fcpulchrorum certa politio non parum praedat cadaverum-

coufcrvationi. 4

II. Numerofa cadavera, indar Mumiarum indurata, in Podolise -

crypris fpecbbanrur. Inde prodire nolentes homines, & fc fc drenuc ar-'

mis defendentes, fumo de ftramimbus fle lignis evocato a Tartaris ic-,

rumpentibus funt luffocati. Extiterant cadavera,qux diutius for-

ni,e decorem non am iferant, faciem pallor, labia livor non derurpave-

rat,. vivum dixifles hominem'& quielcentem. Tale corpus(prxeer alia

multi) in Obietierz.e pago jacuerat

,qnod menfe verno uno 9c altero,

tumulo non erat illatum, propter colorem vividum, vitam prxfcfcren-

tem. Qua: obriguerant in morte corpora, aliqua ita de rigore podtempus breve remileranr , ur in omnem partem focilc flcdterenrur.

III. Cadavera multo graviora exidunt, quam dum vita inerat

eis, qnia fenfu Ktrcberi, vivens corpus fpiriubus plenum quadantenus

alleviatur, morruum vero dcpullrs (pirinbus omnibus , canalibusqj- re-

clufis, compa&ius redditur. Submerla cadavera,pod aliquot ten*.

pus , fupematanr.. Caufa paflim adferibitur rupturae fellei facculi. Abauthoribus recentionbus opinio harc refutatur. Unde

(inquiunt

) a' bi-

le cadaveri gravitas f nec Oedipus quidem divinabit. In vivente anima-

li antea compa&us ad, pod mortem, fpatium amplius renens facit ut -»

cadaver intumefeat , membranis intedlnorum in primis tanqnam utri-

culo inflatis, evadat levius. Quomodo autem aer expanius levior reddi-

tur, ex Kircheri Hjdrotechn a nova probatur. Sententia le Graidin Hil. Nat-tra, , emergunt fubmerfi, quod aqua in eorum corpora in-

troducta laxiores poros ingrediatur, membranas extendat, quan n ex- 1

* painion^j

)

l

c

f<

Jd%

2

lu

Digitized by Google

De Incorruptibilitate, flexibilitate, metu cadaverum'.

f

irdione , mult* quoq; ali* cavitates laxantur, hauftoq; aere ad maju*

atium porriguntur; ideo corpora exrcnfionc comparata majori, tc

lito leviora effeda , furfum propelluntur.

IV. Capillorum, arq; unguium incrementum non ravo datur poft

.obitum. Vifnieii, cadaver balfamatione -conditum «chibuit mentumlongioribus oblitum pilis. Ppfnaniac accreverat prolixa barba cada-

veri , intra aliquot dierum fpatium , Ut pili , & ungues augmentum fii-

iqant, «laturahtcr poteft efficere complexio morientium, quando in cor-

pus manavit aliqua vegetantis animz ad formam imperfectam difpou-

iio, quod farpe accidit in fufpendioGs , inquit Delno S. J. Difqwjit.

JMagic /. i. <j. 17. quibus fubit& fpiritus intercluduntur. Contingit

poft fata caput in grandem molem augeri , ac in tantum attolli facicnv

ut oculi cum nafo difpercant, omnis abeat nitor, venuftas, vultus. Econtrario

,grande caput in vita fetebajt quidam, poft obitum decreve-

rat notabihtlimc cuui rtuporc magno intuentium illud Pofiianix.

V. In Pruffia, cadaver mulieris (olvi in lacrymas exiftimabat

vulgus , ce ipfa vero ftillabat humiditas ex oculorum angults. Similem

hunuditatem obiervacc alibi licuit Medico, in fene defundo apoplexia,

aliis, in fublatis .vario morborum genere. Moribundi nonnulli ridere

videbantur , .caufa fi ddiderarur i convulfi morus mufculorum atq; ner-

vorum id effecerunt. Palpcbr* fuperiores quamvis demiflx fuerint

immediate poft agoniaro, tamen fucceflii temporis, ita fubdud* appa-

ruerant, rnt -oculos non tegerent,propter mufculorum -extenfionem,

jiec non in altum fublationem.

VI. Corpus immanum feparatum ab anima, interdum edit mo-llis indicia. Annales noftri xefhntur, quod Petrus Zaisdi miles for-

tiffinuw unico idu decollatus a Tucca in prarlio, non ftatim dc equo

currente decidit, ted gladium, eeiam poft fata plenus irarum ter movit

fortiter, vcluti vulnera, necem illaturus occifoxi. Gcdani, an. 1690.

Julii 14. filia cujusdam vixriacii, propter commiCTum crimen infantici-

dii, condemnata ad gladium, in medio foro ftans ereda, fic dextre cft

a carnifice decollata, ut capite ad terram dclaplo, ipfum jam accpha-

lum corpus ad ulnam linea reda fubfilierit, nutantibus innumeris fpe-

Zzr dauao-

Digitized by'Google

564 TRACTATUS X)r~ SECTIO TK

ftatoribus. Spiritus, qui danr motum, remanent in. homine aliquandiu,

•tiam poft fiiDlatum ferro caput,-

SE C T I O ILDe

CRVENTATIO NIBVS CADA-VERVM.

I. Adaver hominis violenter occifi, ad! praêntiam occiforis, eri-

1 jam in Provinciis noftris non. lemcl fanguinem profudiflc narra-

tur. De caufa fluoris, maxima lis eft inter aurhores. Antipa-

thia facit id ex vehementi odio occifi in occilorem , air Delrio Lhfjut-

fit.Magte. /. j. qux qualitatem latentem & arcanam impreflit corpori

cum cadavere permanentem. Ejusdem lenius Ktrcherus in Arte Magne-

tica, Voriola cum aliis pluribus. Prxfuppofitis aliquibus, Schottus S.y.

Magia Natura, cr Artis Parte 4. /. 5. c. 4. feribit: dum duo cum af-

fedhbus nimiis ira:, odii, malevolentia:, cupiditatis , vindi&ae fe mutuiaggrediuntur, efflat uterq; per os, oculos, tales exhalationes Sc ipiritus

antipatbicc inter le diflidentcs, qui recepti in Ipiriribus & humoribus

illorum, maxime vero in {anguine, non flarim cvanefcunr, unde dumoccilor in conlpcckum venit occifi, Ipiritus occiloris in languinem oc-

cifi recepti , Sc cum iis Ipiriribus contrariis commixti, concitant fangui-

nem, & vi rarcfadliva expellunt per aperta vulneta. Hoc aurem contin-

git maxime, non multb poft occifionem fa&am; qudd fi longo tem-

pore poft, quando refrixit cadaver, Sc fpiritus evanuerunt, idem con-

tingit , dicerem , a DEO concitari fanguinem ad prodendum occilbrem,

vel DEO permittente, k danuonc aliquando occifores prodente: quo<{

patet in iis, qui cadavere occifi inverfo, fugere nequeunt, nam retra-

huntur k malo genio , cx pa&o explicito , vel implicito. Idem Schettut

PJjrf Curi. P. 1. /. ii. addit : memini quoq; mc legiflc, etiam in prse-

fentia

I

t

t

ii

c

f

t;

fu

bi

«

pii

da:

rm

pti

Digitized by Coogle

B? Cruentationibus cadaverum.% _ f£f

fenna innocentis firam occifor poftea eft rcpcrrus & convictus ) vulne-

ra /anguinem eniifi/Te^ Quod /anguis interfe&i , in przfentia occi/o-

ris erumpar e corpore , non cft. naturale Fteno de Ftribus Imaginationi*

tra&anti, ideoq; non fir vi imaginationis, fed caufie /upcrnarurali eftr

adferibendum , vel DEO , vel Angelis, iniquitatem inrcrfe&oris dete-

gentibus Si ulcifcentibus, vel diabolis innocentes falso accufare, aut

nocentes ad defperationem perducere conantibus. Quare judices illi me-ritb funt laudandi

,qui in hoc cafu , caute & circumfpe&e fententian»

pronuntiant, nec quarftionibus ftatim fubjiciunt, nifi alia firmiora &certiora concurrant indicia. Negat Si Honoratus Fabri S. J. Phjfii.

ca [eu Scientia Rer. Ccrporeart

m

7 om. $ . p. 441. /anguinem ex coipo-

rc interfedii , eo ipfo cftlucre, quod interft&or a/Iiftat, hoc enim /zpi-

us in publico interfc&ore probatum cft: & fi quando acciderit /angui-*

nem effluxifle, non potius facit interfe&oris przfentia, quam aliorum,,

cetrum enim cft aliquando accidere, ut /anguis, frigoris ambientis vi,,

intra venas contineatur, quare fi cadaver deferarur in conclave, mul-

torum anhelitu incalcfcat,tempcrato frigore, cflluat.Idem fere tnleGratid

Hsfloria Natura legitur.

II. Poft feparationem animar 'a corpore, non ftatim daemonis potc-

ftas omnis ceflat in corpora. Potcft interdum malignus fpirirus, mortu-

orum cadavera induere, apparere in iis, mira exercere, przfervare diu-

tius a putredine, fic exhibere, quafi ellent anima inftru&a. Contingit

in Polonia, Rudia, Lirvania.ut tcltantur exempla authentica plurima,&ego , inquit Gengetl S. jF. in Evcrjione sfthtifmi, multoties ab oculatis,

fide dignis teftibus audivi, quod cadaver humanum repertum fit, nontantum diuturno tempore incorruptum, flexibile, rubicundum, fcd in-

fiiper caput, os, linguam Si oculos interdum movere, linteamina, qui-

bus fuit involutu, deglutire,imb & vorare partes fui corporis. Quandcq;

etiam nocatum cft, quod cadaver ejusmodi c tumulo exurgat, com?-

pita, domos obambulet, his Si illis /c conlpicicndum przbear,ac quos-

dam etii invadat, Sc fuffocare nitatur.Si viri fit cadaver, vocatur Upier,(l

niulicbre, Upierzyca

,

quafi diceres plumefa&um , hoc eft, plumis fca

pennis inftxu&um corpus, leve, agile, ad motum. Porro illius agilita-

.. Z z

$ tis

Digitized by Google

364 TRACTATUS Xjr~SECTTO fi* '

dlatoribus. Spiritus, qui dant motum, remanent ia homine aliquandiu,

«tiam poft fublarum ferro caput.

S E C T I O ILDe

CRVENTATIONIBVS CADA-VERVM.

I. Adaver hominis violenter occifi, ad? prasfendam occiforis, eri-

liam in Provinciis noftris non. femel fanguinem profudifle narra-

tur. De caufa fluoris, maxima lis eft inter authores. Antipa-

thia facit id ex vehementi odio occifi in occiforem , ait Delrio Difijui-

Jit. Magtc. I. i. qux qualitatem latentem & arcanam impreflit corpori

cum cadavere permanentem. Ejusdem fenfus Kircherus m Arte Magne-

tica >Variola cum aliis pluribus. Prxfuppofitis aliquibus» Schottus S.y.

Magia Natura , Cr Artis Parte 4. /. 5. c. 4. fcribit: dum duo cum af-

fcdfibus nimiis irx, odii, malcvolenrix, cupiditatis, vindi^be fc mutui

aggrediuntur, efflat uterq; pet os, oculos,, tales exhalationes & fpiritus

antipathicc inter fc diffidentes, qui recepti in fpiriribus & humoribus

illorum, maxime vero in fanguine, non ffatim evanefeunt, unde dumoccifor in confpeclum venit occifi, fpiritus occiforis in fanguinem oc-

cifi recepti, & cum iis fpiriribus contrariis commixti, concitant fkngui-

nem, & vi rarefa&iva expellunt per aperta vulnera. Hoc aurem conrin'

git maxime , non multi poft occifionem fadtam;quid fi longo tem-

pore poft, quando refrixit cadaver, & fpiritus evanuerunt, idem con-

tingit, dicerem, a DEO concitari fanguinem ad prodendum occifbrcm,

vel DEO permittente, ^ dxmone aliquando occifores prodente: quo4

Eater in iis, qui cadavere occifi inverfo, fugere nequeunt, nam rerra-

untur k malo genio , ex pa&o explicito, vel implicito. Idem Schottus

Phyf. Curi. P. a. /. ia. addit : memini quoq; mc legiflc, etiam in prx-

fentia

Digitized by GoogI

D? Cruentationibus cadaverum. 3<r*

fentfa innocentis frram occifbr poftca eft repertus & convidtus) vulne-

ra fanguinem cmififfe. Quod fanguis interfeci , in pracfentia occifo-

ris erumpat e corpore , non eft. naturale Fieno de Vtribus Imaginationi

f

tradanti , ideoq; non fit vi imaginationis , ftd caufi fupernarurali eft

adfcribendum, vel DEO, vel Angelis, iniquitatem inrerfcdoris dete-

gentibus & ulcifcentibus, vel diabolis innocentes falso accufare, aut

nocentes ad defperationem perducere conantibus. Quare judices illi me-riti funt laudandi, qui in hoc cafu, caute & circumfpeclc fententiam

pronuntiant, nec quzftionibus ftatim fubjiciunt, nili alia firmiora &c

certiora concurrant indicia. Negat & Honoratus Fabri S. J. Phjfii-

ca feu Scientia Rer. Ctrporearrm 7 om. $. p. 441 . fanguinem ex coipo-

re interfedi,eo ipfo effluere, quod interfedor affiftat, hoc enim fzpi-

us in publico intcrfc&ore probatum eft; & (i quando acciderit fangui-

nem cffluxifle, non potius Facit interfc&oris przfcntia, quam aliorum,,

cerrum enim eft aliquando accidere, ut Fanguis, frigoris ambientis vi,,

intra venas contineatur, quare fi cadaver dcFcrarur in conclave, mul-torum anhelitu incaleFcat,tcmpcraio Frigore, effluat.Idem Fere tnle Grandi

Hiflona Natura legitur.

11. Poft Feparationem animat a corpore, non ftatim daemonis pote-

ftas omnis ccffat in corpora. Potcft interdum malignus fpirirus, mortu*

orum cadavera induere, apparere in iis, mira exercere, przfervare diu-

tius a putredine, fic exhibere, quafi ellcnt anima inflruda. Contingit

in Polonia, Ruflia, Lirvania, ut tdtantur exempla authentica plurima,

&

ego , induit Gengeli S. J. in Everfione sftheifmi, multoties ab oculatis,

fide dignis teftibus audivi, quod cadaver humanum repertum fit, nontantum diuturno tempore incorruptum, flexibile, rubicundum, Fcd in-

fuper caput, os, linguam &c oculos interdum movere, linteamina, qur-

bus Fuit involutu, dcglutirc.imo & vorare partes Fui corporis. Quandcq;etiam notatum eft, quod cadaver ejusmodi c tumulo exurgat, com-pita, domos obambulet, his & illis fc confpiciendum przbeat.ac quos-

dam etii invadat, fle Fuffocare nitatur. Si viri fit cadaver, vocatur Upierfy

muliebre, Upiertyca, quafi diceres plumcFadfum , hoc eft, plumis fcu

pennis inftru&um corpus, leve, agile, ad motum. Porro illius agilita-

Z z

}

tis

j<s4 TMcTjiTvs xrr. seerro rr.

ttis ac motuum in cadavere, fufficiens atia caufa aflignari non pote ft,

<j !am quod damion illud cadaver i*i -finem maleficii pofledit , ex pa&oantcccdcnter inito cum malefica, permittente Deo, & tandiu nocituro

dxmone, quousq; maleficium illud non diffoivatur. Diffolvi yerb ordi-

narie in ‘Regno noftro ccnfctur per afiicilfionem iarcularem illius capi-

tis cadaverici: quod an tali ratione liceat, defendunt aliqui, alii negant.

Singulare exemplum cruentationis adduco ex M. 5. 5, prxtermilus fi-

milibus plurimis. Clepxrdi* ad Cracoviam.an. 1614. in Februario, mu-4ierem mortuam ac tumulatam, brevi alia in eadem domo cft fecuta.G-

mul cum puero. Midi a Magiftratu Medici ac Chirurgi, qui an aliqua

figna non adclTcnt pcftis oblcrvarent, fcd nulla deprehenderunt. Mori-

tur rursus femina in alio loco, eciam line ullo indicio peftilendar. Cotvelufum cft igitur,per maleficam fieri hanc ftragem hominum. Ergo con-

filio iuito , mortua: primo cadaver effoditur,quod ad terram convcr-

fimi , a capite ad umbilicum , totum rubeum ac mandens linteamina

invenicur.Igitur pali praemunita acuto ferro leparatur caput a cadavere,

ante tres feptimanas fcpulto, unde medius fere congius (anguinis recen-

tis effluxerat. Ita hominibus jam jam periclitantibus eft reftituta fcco-

ritas.

III. Promptiffimos , expeditiffimos aliquos effc accepi ad praeci-

denda capita pala, ex unica hac ratione,quod cadaver colorem vivi-

dum ferat, rubeat, aut fanguinem fundat. Summe mirantur ignari Phy-

ficar, inconfulti proclamant maleficia, tiiuidi comburunt corpora. Audi-

ant Medicorum, Anatomicorum judicia, pcrpejiJantq; exacte antequamad i&us veniant. Non eft inipollibilc , corpus humanum humiditate, &C

ficcitace temperatum, juvenile , violenter affe&um lcthali vulnere, per

feprimanas aliquot, in habitu Sc colore, viveuti rcfpondcre, confervari,

fiillare fanguinem: hoc tamen lblct raro ccnringcre. Ita HorfiwsPhi*

Icf. Cr Aiedic. Dedor de Cenprvatione, Cruentatione Cadaverum. I-

deni adducit relationem de juvene nobili occifo bombardx globo, iu

oppido Bltndmarje , au. 1604. hxniorrhagiamq; vulneris durafle per

multos dies, poft feptiinanas aliquot rediifle fanguinis fluxum fine fac-

tore, aut ingrato odore cadav eris. Delatus hic caius ad Academiam Vi-

cunenicm.

Digitized by Google

Tfe Criteftta!'ton\ius crtJtaVtrutir. ' fCj

ennenfem , refponfumq; , cadaveris hanc integritatem naturafirer acci-

«iillc,propter varias circumftantias, In pcfte Chcmniccnfi, virgo,

f

ioft mortem tantum (anguinis profudit c naribus, ut vedes ferales pol-

aeret , fluxusq; illcusq; ad fepulchrum nullo conatu porcrat inhiberi.

Irt fuflbeatis aqua, fi extrahantur, diUicidium fimile (c vidiffc Bafile*

Craffit narrat: quod fcorbutici- pod mortem maxime cruentant Steg-

manti obfcrvavit: quod (anguis diu c vulneribus mortuorum profluat*

Libainus annotavit.Ficri potcd, inquit Lemnita m Occului Natura Mu-ra ulriy ut (anguis, qui in venis delituit, agitato motoq; corpore erum-

pat. Venx enim referantur, tum fanguis, qui nondum naturam exuit,

de corpore profluit; in his autem, qui jam pridem (unr exanimati, nonfanguis rubicundus, (ed cruenta quxdam fames dedillat ex vulnere. In

multis cadaveribus, maxime iis, quas in Medicorum (cholis (ecattCUr,

fxpe per dies plurimos fanguis non congelatus confpicirur, praefertim

arterialis, qui &: congelari minime ed apius, & a loco (uo narurali, ni-

mirum ab arteria diutius poteft coufzvvari.l-iorfitus dc CaHfcrvat.CJ' Cru-

entat. Cadaverum, Tcrncltu; Phyfidcg.c. 7. Highmmu-. Hac de cau-

fa Rieland monuit, inter didccandum non tc deterreat, & ab inchoato

opere revocet ftillicidium (anguinis c naribus, ore, quod fepius con-

tigiflc vidi, priifio, vol altero, .tertio,- £c quarto (cdionis die. Cadaver

interlc&i cujusdam,poft feptimanas quatuor extra&um de aqua, ftilla-

vic (angumem. Manhut in Pracyto j. Sutr.matim proferam , (arpe

cadavera in genis , carnoflonbus locis, vi(a funt rubere, ex (crofo fan-

guine putrdeente ic diffluente, ex cadaveris commotione, revolutio-

ne &c. line omni maleficio.

IV. Imerduai flt panes fuccum coloris (anguinei ftillare vifi.Pro*

pe Torunium, circa an. 1609. panis fciltns ab oppidano, ccpiofo rubore

pcrfulus apparuit. I11 pago Kobylankl Dillriclus Nieccnfis, an. i6ji.

panis ex furno depromptus Imuli colore rin&us. Diutius fervabatur

panis (iligincus m villa Budiijzttv Majoris Polonix, qui dum eflet rc*

ccns, idem dedit fpedaculum. In eadem Provincia, buccella divi-

fa dum quali fangumem fudit, convivas territos compulit ad receflum.

Refertur a quodam cauia quali languuita: illius mkctionis, ad gr.na

. in

Digitized by Google

TRJCTATUS Xr. SECTIO I.

iin agris talibus provenientia , in quibus berba excrefcit cum femine ni»

(exilitatem •vix auferibili, hoc in farina colorem fuum adhuc occultat,

ifed ad fermentationecn cum farina perdivdhicn ,excitatum calore fumi,

prodit. Panes fucco rubeo pleni ,opinione vulgi cruenti

(quia

commodiorem locum obtinere non poterant )adjun&i funt cruentatio-

ni .cadaverum,quae pradufiflc videntur funeribus inclementia famis ac-

cumulatis.

TRACTATUS XV.CALAMITATES OCCVRRENTESDESCRIBENS.

SECTIO LDe

FAMIS DOMINIO.L AMES ex annonae penuria, inter calamitates varias, quae gra-

viter nos affligunt, facile primo loco ponenda, quam Poeex

I ' rabidam, malefvadam , inlauam appellaverunt. Fames ordina-

ria in hunc modum excitari traditur. Quodlibet menrbrum ( in-

ftar radicis arboris )ad fc trahit alimentum, quod ubi defecit, mem-

bro vicino eripit, •& hoc alrcri, donec ad fedem nutrimenti ventricu-

lum deveniatur. Tandc imprimitur orificio ventriculi impulius quidam,

hanc moleftiam averfatur appetitus , Sc ut remedium requirit cibum.

Longior fames nociva cft, quia ventriculus attrahit humores rcje&ane-

os, dlisq; adimplet venas, tunc aurem humidum ncccflarium vitx ca-

icfcit. Nec fine cibo vivitur,propter calorem naruralcm femper ageu-

tem &. concoquentem , •ficcantem humidum k vivente omnino requifi-

Cum, quod alimento nomuii reparatur. 1L.

Digitized by Google

De Famis dominio. 1*9

D. Fames horribilis in Regno Polonix graffabatnr, propter tc-

tiuitatcm fragum, an. 987. Curtus in Anna!. StItJit. Poloniam,&adjacAites regiones mirum in modum fames vexaverat, an. 1114. Ly •

coflhenes in Chronie. Prodigi, ac Oflentorum. Afflixit fames Poloni-

am, an. 1 ij ?. nam frumentum tempore hodilitatis partim erat non de*

medum,partim confumptum a militibus, aut corruptum. Cromsrus Rer.

Pol. I. 6. Denfi ac continui imbres per xflatem, circa an. izio.

fegetes hybemas vaftaverunt, vernam fementem fieri non lunt padi,

inundationem fecuta fames triennio fxviens toto, /dem l. 7. Sub

Boleslao Pudico Rege, homines multi confc&i inedia. /dem l. 8. Sub

Lefcone Nigro, adeo eft laboratum fame, duobus annis, ut de plebe

plurimi cum uxoribus & liberis prxfens malum evitaturi, in Ungariam,

atq; Rufliam commigrarent. Idem t. 10. Fames ex imbribus & inun-

datione orta afflixit Poloniam, circa an. ijio. Ideml. 11. Omnibello atrocior fames invafit regiones Polonix, & Bohemix, an. ijiz.

Parentes filios, & filii patentes, pro excludenda rabie ventris occide-

rant, a nonnullis cadavera adtorum in patibula rapta. Triennalem hanc

calamitatem dira pedis fceuta . M/echovita Chrome. Pol. I. 4. c. 8. Dino-

thus de Rib. cr Faciis Memorabilibus. Poloniam omnem , an . 1 $ 1 y.

*am acerba afflixit edendi rabies, ut nullo .quamvis fxdo edulii genere,

ac ne cadaveribus quidem humanis vulgo abdinerctur. Lrcmerus Rer.

Pol. I. 1 1. Stryihowski Anr,al. 1. 7. Curetis tn Annal. Stlejit. Parentes in

liberos, & hi viciffim in progenitores tunc fieviebant. Dlugojfus in Hijl

.

Polona. Fame, annus i$6z. notabilis apud Polonos, & vicinos po-

pulos. Veris tempore lxrx arrifere iegetes, Junio menfc, cempedates&

Aquilones coorti cum pluviis, fegetum florem decuflerunt, enafeentia

grana corrumpentes. Malum hoc, Cafimiri Magni beneficentia & fo-

lertia, non fine magno Reipublicx fruftu, ed mitigatum. Cromerus Rer

.

Pol. I. n. Adeo fruges male provenerant, an. 1419. ut homini-

bus, foliis tenerioribus, frondibus arborum, herbarum radicibus vc-

fci neccflc fuerit. Idem 1. 11. In Litvania, an. 1440. pod hyemis

ingentia, Sc folito diuturniora frigora, lues primum vulgata in pecora,

mox incredibilis fames extreme miferam afflixit plebem. Alii ex ficca-

Aaa as

TRACTATUS XV..SECTIO t.

tis ac conrufis arborum foliis panem fibi conficiebant, alii fice ab hu-

manis temperabant cadaveribus: multi in profundis fylvis ad ferarum

latebras penetrabant , ut fe, fuosq; , a quibus prz fame vix ipfi abftine-

bant, beftiis lacerandos objicerent. Subfccuta cfl deinde ranca in cani-

bus feritas, per Ruffiam Albam, ut obvios quosq; invaderent, dilace*

rarenr. Kosatciircz. S. J. hijl. Litva. Parte i. Propter multitudi- -

nem oppreflorum inedia, an. 1551. Cracovix modius uliginis florenis

tribus vendebatur, quod pretium antea in Polonia nunquam auditum

fuerat. Neugtbavcrus in Rfijt. Ptl. Biel kt Chronie. I. j. Prudia ca-

lamitate eadem vexata cft, an. 1 j 5 7. Chrome* feu Liber A!annalis Rer.

Rotabiliorum. Litvaniz a bellis liberz, annus 1570. fame infolita

erat gravidimus. Koiatcwicz. S. J. m Faflis Radivihanis. Vilnx,

viginti quinque millia hominum fame confc&a: tunc quoq; nobilis cu-

jusdam frumentum m ferpentes mutatum fertur. Cellarius tn Dtfcnpt.

Regni Pol. adducens Schmidt Chrontca Zvtccavtenfi*. In Livonia, cir-

ca an. Tf »>8. padim unus alterum^ in cibum maftabat; filii parentibus,

nec hi filiis (idem dicendum de conjugibus) parcebant. Ex Literis An-nuis S. y. Pluviofa arftas, an. 1617. fruges in agris corruperat, adingentem annonz difficultatem: annus fequens glandibus vivere coegit

plebem Ex. M. S. S. Major Polonia, an. 1629. multum erat fame-

lica. hx M. S. S. In Podolia, an i6$S. una metreta filiginis( inau-

dito illi regioni prerio) viginti quatuor florenis vendita. Agrcftes mile-

ri, deftituri cibis & pecoribus, (e, uxores, liberos, fervitiis mancipabant

pro alimentis folis: herbis fylvcftribus, coriis, arborum foliis igne duratis,

in farinam moli confra&is , admitto modico cicere, aut milio, trahe-

bant vitam, inter morbos, febres, tormina, tumores corporum. ExAf.S.S. Nec annus liber ab annonar fumma inopii.

Helvscus in Theatro Ehfionco. In Volhinia, an. 1699. odtans Gligi-

ms florenis quadraginta quinque , modius rririci florenis quinquaginta,

hordei & ciceris viginti fex : avenx ottodecnn emebatur, quapropter

inulti urticis, herbis vUilfimis,caIamitofam viram fuftcnrarc coafti. Excorruptione viiccrum orti contagiofi morbi, homines alii emacerati Cc

cxiucci,alii hydrope tumidi, ac flavcfccutcs, mouflrorum fimulacra qux-

<Um

/

Digitized by Google

De Famis demitti*. 57*

dam induilTe videbantur. Major glebx fterilitas, an. tyoo. non enimgrana tricici , & filiginis anre hyemem jada fuccrevere. Septem annos

in parfimonia maxima terrx(fcruliflima olim ) explevit Volhinia. In

Litvania circa Vilnam, & alibi, an. ^710. fame dominante, tonna fili-

ginis venum cxpofita fexaginta florenis -

, in Volhiniam expediri currus

pro frumento comparando. Ruftici omnibus rebus exuti a milite, pala-

bundi, anguftiari, cum uxoribus &: liberis Vilnam confluebant pro fti-

pc emendicanda,quibus alendis vix Provincia tota fufficcret. Dum c-

quns exrindus effertur, turmarim accurrunt, contentiose fcindunt ca-

daver , ac devorant. Cari , canes habentur in deliciis , ficubi arripi pos-

sunt. Excurrunt ad pagos aliqui , accendunt tlabula, ubi pecora aller-

vantur,& ulluiata depafcuntur.Jama Julio ad fabbatuvn Dominicae Pas-

sionis inclufive, fepuitorum. 12862. numerantur. Sum ultra Vilnatn ru-

(lici, qui madarunt dominos, & fupelledilem diviferunt fibi pro efca.

Septem nnlliaribus a prxfata Urbe , maritus cum uxore occidit filium

primo minimum , deinde majorem natu annorum prope feprem, coxit,

devoravit. Et cadavera hominum mortuorum aflumpta in efcam a non-

nullis. Hxc non fbliim circa Vilnam aguntur, fed etiam Duneburgo,

Wovogrodeco, & aliunde fimilia huc deferuntur. In pagis, viis, fylvis,

plurima reperta corpora fame enedorum, quae jacent infepulta ad lupo-

rum prxdam. Deniq; inventi caupones,qui hofpitcs divertentes ad fe

trucidarunt , carnes fale confpcrfas aflervarunt in tonnis. Tuituslei Ef if.

Varmi. Eftjiel. Htflortco Fam ltarmm Ttm. $. Latiilimam exun-

dationem ViftuLr, dc Dunajcci, an 171 $, ad finem Julii , accepimus

colonis meflcin etipuifle, famelica turba implcviflc Cracoviam, ubi cf-

fradis fepibus irrumpebat illa in hprtos, crudis oleribus, vilibus her-

bis implebat (lomachum.

Ili. Quaeritur htc,quot diebus vivere naturaliter poteft homo,

fine omni cibo & potu 3 Ad feptimum diem hominem pofle fervare

vitam Galemu ailerit; longius tempus concedit Plinius : aliquos ultra

diem undecimum durasse tcftantur hiftorix. Inter rudera,a pulve-

re pyrio in fublime ejedi Templi, in Urbe Smolenfcenfi expugnata k

Sigismundo 111. milites gregarii lipe inquirebant larentem prxdam, cimi

fiibitb cxaudiumgcmitmn, flatimque rudera, lapides,& terram amovent,

Aaa * . & CCCC

Digitized by Google

57 * TRACTATUS XV. SECTIO IT.

& ecce attoniti repcriunt marem & feminam viventes. Faemina hatu

fto puriore acre confcftim exanimis concidit, vir ad caftra perdu&us

cum vinum aduftum, & balneum poposciflct, haufto vino non fuper-

vixit. Sexdecim diebus homines illi cooperti ruderibus, cibi potusq;

expertes protraxerant vitam cum aJmiratione. Kobierzycks Cajlellanus

Cedanenfis HiU. I. 6. ex Commentariis Stanisiai Zotktevii Ducis Exerct-

tuum, Kraiewslu* tn Chronolegia Bellt Mofchovitici. Natione Polo-

nus Ceorgius Grochacb, in legione pcdeftri lupremilocu renentis 'a Thtmbftipendia merens, anno 1677. fugitivus fadtus, fed a perfequentibus

militibus eft comprehenfus. Hoc tam fubitum infortunium tantopere

animum ejus confternavit , ut poft editum primo infultu ingentem

clamorem,prorfus obftupuerit. Officialibus exhibitus Glogovix , fub-

iedtusque examini, ne verbum quidem edidit, carceri inclufus nec ci-

bum, nec potum fumpfit, fomno, aut quieti nunquam le dedit, fed

fenfuum omnium expers, immobilis perftitit, tandem viginti quinque

diebus exactis obiit. Ephemerides Medico- Phyf. Cerm. ab Aeadem. Na -

tura Cunoforum edita Norimberga ,an. 169}. Caufa diutumar in-

ediae videtur effie humidi ad calorem ea proportio, ut illud ab hoc,

nonnisi tempore longo, abfumi poffit. Mulieres quaedam, longiflimo

tempore, absque elea viram prorraxeranr,

quia, inquit Grevmus de Ve-

nenis,plena: erant humore pituitofo & erado, calorem naturalem pro-

poruonate huic humori refpondentem valde imbecillum habebant.

SECTIO II.

DePESTIS SAEVITIA.

I. TT Alitus peltifer, Ktrchero in Scrutinio Phyfico Medici Contd-

I I gjofa Luis, dicla Pefhs, nihil aliud eft, quam evaporatio hu-moris putridi, ex innumerabilibus & inlenfibilibus corpufcu-

lis compollta, qux dum auram hbenorem invenit, mox fele dilatando,

omnia

Digitized by Google

Zfe Tcfiii fitviria.

I

•mnia curcnmfira, virulenta conragii rinucc inficit &c. Effluvium, cft

animata factura vermium tam exiguorum, tam fubtilium, ut omnem fen-

f&s captu eludant, atomos diceres tanta identidem repullulantes multitu-

dine, ut fiib computum non cadant. Venenum in corpore human*nafeitur ex humorum corruptela &c. Quod multi pefte non corripian-

tur in medio peltiferorum conltituti, temperamenti naturalis conltitudo

facit, propter naturalem quandam veneni cum ea aut litem, aut amiciti-

am. Peftis origo prima, ScHofmanno trt Differtattombus Phyfico-Me-dicis Curiofify cft putredo corporis humani vehementiflima, ejusdem-

que contagio. Immanis terror, qui percellit animos, non modo fovet,

alit, & promovet contagium, led & fine infedtione piures necare po-

tcft •, hic enim conftriftis acuto fpafmo exterioribus , fanguinem dumfumma vi urget ad interiora, vehementiflima mala, maxime inflamma-

tiones praecordiorum , ac ventriculi , excitat. Eadem peftis per putredi-

nem mobiliflimam,fubnhflimam Icrpit, 5e fc fc diffundit, juvante aere,

quo vclut curru vehitur, ab uno corpore transfertur ad aliud. Adrquo tranquillior, co cft aptior ad colligendas pravas exhalationes, va-

pores fcu mialmata virulenta. Item loci conclufi,ac latcbrcfi infc&ioni

valde obnoxii. Maxime lues minatur iis.qui habitu corporis lunt laxiore,

poros patulos habent, pinguescunt, manentque obeli. Corpora mor-

tuorum non inficiunt facile pefte,quia non cxfpirant , neque vene-

num ejaculantur. Vehementia contagionis hjeme diminuitur, nam ut

calor prarfertim folaris mirifice omnem putredinem auget, ita e contra-

rio gelu eandem avertit. Et regiones frigidiflimacapeftilcutia funt immu-

nes, calidillimxad contrahendam luem valde ldonear. Seminarium

peftifcrum quid lit, in quibus partibus corporis latear, quandiu duret,

fuse dclcriplit Olkafius Medicus cr Phyficus Damifcanusw Seminario Ve-

fiihnti. In aere non cft corruptio univcrlalis, nam frcqucntillimi

grallatur peftis fub conlhtutione aeris temperata atque benigna. Infici-

tur tamen farpe vaporibus noxiis procedentibus cx lipulcrctis, cadaveri-

bus infcpulns, inundationibus, ftagnationibus aquarum diuturnis. Se-

quitur Chronologia pellium.

II. Sxviit ux Regno pellis, txoj.

&

duobus annis fequentibus.

Aaa 3Crome-

Digitized by Google

TRACTA TUS XV. SECTIO IT.174

Crtmerus Rer. Pol. /. 7. Pcftilcntia conjun&a fami, triennio toto i

maximam vim hominum, & jumentorum abfumpferat, finito anno 1 a 1 1.

Idem l. 7. Poft coronationem Venceslai Regis, mortalitas Polo-

niam carpcrat infcftare. Idem l. 11. In Boruflia , Litvania , Livonia,

an. 13 1 a. multa millia hominum in civitatibus fuftulit, plura in pagis,

ut fere etcefTent agricoli. Scbutx, >n Hiff. Rer. Prujfuarum. Pruflum

per quinquennium graviter peltis vexaverat, ab an. 1 347. incipiendo, &tunc plurnni pagi habitatoribus viduati horrore incuderant. Idem tbtdem.

Pellis orta, an. 1349. non prius finem debacchandi fecit, quam morca-

les converfi ad poenitentiam , iram Dei placarent. Dlugojfus in Htft.Po-

loniQa. Contagio Pruffiam totam implevit, an. 1331: Torunii46ll.

Elbingx 7091. Gcdani 17667. mortem fubierunt, non definito fervo-

rum, & rufticorum mimeto.Scbun.tn Hili. Rer. Prufficarum. Pefti-

lcntia, an. 1338. fex menfibus autumnalibus , & hybernis afflixit ita

Poloniam, ut in oppidis & pagis, dimidiam fere hominum partem ab-

fumpferit. Cracovix 10000. mortuorum numerata funt, magis autem in

nobiles & locupletes, quam in vulgus gradata. Cromtrus l. 11. Ean-

dem hominu cladem, an. 1 360.Provincia: funt padar. Dlugojf<s in UiJi.Pol.

Poft fata Ludovici Regis, an. 1381. Polonia, multarqnc alix regiones

funeribus opplcbantur. Cromerut l. 14. Major Polonia, poft an.

1411. gravi peftilentia con flutabatur. Idem l. 10. Omnem Poloni-

am, & Litvaniam pervagata eft lues neftifera, an. 1414. Vladislaus Ia-

gicllo cum Regina, & Vitoldo , in fylvis Litvani* degere cogebatur.

Herburt Chrome. Pol. I. 1 4. Nakielskt in Mitchovia. Intra hebdomadasaliquot, in Prudia tota, an. 1417. fublati pede Canonici & Sacerdotes

f6o: Cives & ruftici 38000: famuli & famuli 13000: pueri fc infan-

tes 1S000. Cuncken m Difcnpt. Gedoni. Acerba lues propter in-

tenfam hyemem, an. 1440. & an. 1430. propter aliam caitfam orta mor-talibus pluribus vitam eripuit. Dlugojfts tn Htjl. Polonira. Contagioex Hungaria in finitimam proreplit Poloniam , an. 1436. Cromerusl.i 3.

Gcdani, an. 1464. abfumpfit mors violenta toooo.hominum per xfla-

tem. Curicken tn Dtfcript. Gedani. Alio tempore, intra mxnia di-

Urbij , 24000. occubuerunt. Boam tn Ar$ gratt ammtTorumo de-

dnata

\

Digitized by Google

De Peffis fevitia. jjr- t

dicata. Toram fere Poloniam, Rufliam,& Mafoviam,an. 7407. conta-

gium fivum pervaferar. Cremerus l. 17. Ex Hungaria ferpens ma-lum ,.Cracoviam,& omnem Minorem Poloniam invaferar, an. 148$.Sequenti anno , Majorem Poloniam, Mafoviam, Prufliam pervagan-

do, morti tradidit plurimos. Idem l. 29. Iterum ex Hungaria, &Silelia pedis venit in Minorem Poloniam , an. 1496. quae cum hyemeafpcrrima conquievilfet,arftatc imminente iccruduit, longe, latcq; grafc 1

(ara, terrae plurimos reddidir. Idem /. 30. Podoha pcftilcmia labo-

ravit, an. 1 j 10. Vafovius tn Fragmenta Pal. HiHoria. Pofnanise,

an. 1314. ultra 3000. hominum lublata c vivorum numero : fcqucntl

anno maxime lues vagabarur; an. 1520. multa millia incolarum inte-

rierunt. Trettrus in Fhfl. Corporis Chrtfib Pruflia graviflime cft im-pugnata, an. 1548. Continuatio Chrome, ah Fpf. fadtrbon. fer:ptorum.

Eodem anno extin&a 40000. Gedani, Mariaeburgi 6000. numerat Bohmin dra grati animi', dd Curicken annum 154^. ponens, 10000. mor-talium anulla in Gedanenli urbe, poderorum tradit memoriae. Tri-

ennali fpatio, contagio virulenta ferpebat, orta an. 1562. Ex M. S. S.

Gedani, an. 1364. de vita ad mortem translata 33883. Curicken tnDe-

fcript. ejusdem Urbis. Ibidem, an. 1575. luflulir pedis toooc. ho-

minum. Bohm tn ytra grati animi. Difficillime Civitas repe riri po-

terat in Polonia, qu* anno. 1 392. non afflaretur mortifera calamitate.

Wargoikt de Sacra Cruce. Gedancnfium Civium 1S000. morti data,

an. 1602: Torunenfes numerose ablumpti. Ex AI. S. S. Iterum Gc-dancnfium centuria: aliquot, hebdomadis lingulis, tumulo inferebantur;

an. 1620. Ex AC. S.S. Polonia, & Rvflia, an. 1622. lue ed vexa-

ta. Ex At. S.S. In memorata larpius Utbc Gcdanenli, reccflerunt

a vita 2121. anno 1625. iterato an. 1626. conctllcre fato 4863. prxter

milites. Anno 163$. erepta vivorum ca:tut S962. alii duplicant nume-rum. Annus 1639. cum duobus fcqucnnbus, infc&ione non carebat.

Bohm in jlra grati animi. Cracoviar, an. 1632. pede ablumpta 36000,

incolarum, praeter eos, qui in campis, inter latebras, ac cellaria, luntop- <

preffi. Fortunas tunc plurimorum diripiebant vefpilloncs, publico fti-

pendio ad humauda cadavcta mduCti » & hi humano cctebro odiorumpultes

Digitized by Google

TRACTATUS XT. SECTIO IT.V*poftes ac peUulos illinebant, ut virulentia etiam /anos inficeret.-Eoiem

anno , omnem qua late patet Poloniim pervagata lues, etiam Ukrainarn

corripuerat. Videre erat, ubique repentino fato demi mortales,. alios

defertis penatibus, in (ylvas, (olitudines digredi, A: dum homines aviis

nemorum, aut camporum (accedunt, ferx veluri permutatione fada,

in oppida, ac vicos, humanis corporibus (aginande commigrabant. Ko-

chowski Annal. Pol. Clima :lere i. Provincix Regni, an. 1661. af-

fligebantur pedilentii. Id.m Annal. Pol. Climaci. 5. Pofnania, an.

166$. habebat turbas Civium infedorum. Ex Magnalibus Imaginis

‘ZAz.-echovienfts. Lcopoli, an. 1704. & (equenti, plus quam decemmillia funerum numerata. Iaroslavia, Samboria, Tarnovia, Opatovia

firequcntUlimis impleta fatis. Civitates alix >; oppida, viilx, anno 1706.

morticinis horridx. Cracovix, an. 1707. multa millia habitatorum de-

flderata. Sandomirix, Varfavix, Petricovix, Calidii, Torunii, an. 1708.

alii interierunt, alii campos & (ylvas incoluerunt. Pofnanix, an. 1709.

circiter 9000. erepta vivorum catalogo. In curfu ejusdem anni, To-runii 4000. morte violenta proftrara. Maxime tunc Gedani (xviic lues,

ubi mortuorum elenchus extendebatur ad 16000. intra mxnia, in fub-

urbiis totidem numeraveris. In Varmia, 11000. extindorum revoca-

ta ad calculum. Vilnx, an. 1710. ad Chridianorum prope xoooo. lu-

dxorum 4000. tollenda fufFccir virus. In Magno Ducatu Litvanix toto,

qualis fuerat hominum ftrages, Conditutio in Comitiis Extraordinariis

Varlavix, an. 1711. lata declarat his verbis. Majorem longe terrx par-

tem pedilentia fecit habitatoribus , agrorum cultoribus dedituram, fpc-

daculum tnde exhibendo. In contagione hac obfervatum, tedimoniaZatuski Eptf.Varmtcn. Epi/f. Fam/. egentes infedos maxime & confum-ptos fuille, prxgnantes raro enixas feliciter, lamentes fxpe ad ubera mor-tuarum matrum illx(bs pcrmanlilfe: raras aves comparuillc in aere, de-

citatis tempore, fere quavis node corufcationes vdas abfque tonitru &

f

>luvia. Nec per Litvaniam (oliim, (edper Majorem, Minoremquc Po-oniam, Mafoviain , Roxolaniarn

(intada Volhinia, & Podolia

)la-

tidioic propagabatur lues , accumulabat funera, an. 1710. Jk fequenti.

Nulla contagio antiquis temporibus raudiu Regnum cd pervagata,

quxlibct

• Digitized by Google

De PtJUs fdvki*. 377

.«uxllbet enim* armo primo, fecundo, vel tertio finito , didebatur,Irae

ab an. J704. trahens initium in Ukraiua ad Niemiroviam , invafit R*.xolamam , inde promovit vires in Minorem Poluniam,cxterasque enu-

meratas Provincias , hic deficiendo, alibi robur reafiumendo , nonnul-

los Palarinatas, Didridus, Urbes, pagos, aliquoties infeftando; dura-

virque(una cum bellis civilibus, exercituum irruptionibus, innume-

•ris calamitatibus) pxnc decennio, quia ab anno 17x3. -quo in Majori

Polonia , tandem plene cd fbpita. "Ex vicina Moldavia, vulgo Ya-

'lachia, pedis allata an. 1715). in Podoliam ,invafit partem Volhini*,&

Roxolonix, Lcopoli etiam an. 1710. incolas pepulit ic promovendo ad

oppida, Ptlzjio, Paczjsrww , Dzjkow,Crc. Palatinatus Sandomirienfis. Ca-

talogum Medicamentorum tfmplicium, & Bacilc parabilium, peftilcntiae

veneno adverfantium, confcripfit Sneerbrrgerus 7tgurtnus, recognovit £c

auxit Hermcus 4 Bra Frtftus Medicus Ztaphanienfiu

‘IIL PLICA, noflro idiomate Kottun,quia c morborum con-

tagioforam genere cd, apponitur peftilennis. Vocabulum trahit k ver-

bo plicare, pili enim quan plicantur iffcdione ifta correptis. Polosica

dicitur padim ab authoribus, fcd fciendum ed, xeperiri illam etiam in

Minori Tartaria , Hungaris aliquibus innotelcere : ex Obfervattombus

Schenckrt adductis 'd Senmrt 'Tomo 3. •& Brisgois, Aliatis, Belgis , non-

nullisque Rheni tradibus efle frequentem. Defcribitur Plica d Btnfigli

in Traftatu Medica-Phyfica de eadem. Ed eapillorum irregularis com-plicatio , unam , vel plures tricas extendens

,propter fangumis particu-

larem dylerafiam , in capillorum alimentum apportatam a caufa com-

muni ptadica. Ulterius, idem Author Cracovix Medicam Praxim glo-

riose exercens, vitium plicx conftituit in abundantibus particulis fid-

plnireis, cum falibns volatilibus non rite digedis, nec fubcilifaris , led

in afperain &: rancida vifeiditatem ad indar olei amurex concretis. Abhujusmodi ergo humorum dyferafia , fixam Sc continuam -fovente mi-

ncram, heterogencum illud quoties ad fomentationis gradus exaltatur*

toties fub capitis cutem ut plurimum deponitur, & in capillorum ra-

dices penetrando, fuccclTivc foras amandatur. Ex his patet fulfum ctfc

ailcrtum illius Plica - Maffichts ,qui pUcam voluntarium morbum efle

bbb prouua-

%*

Digitized by Google

J7* tractatus xr. Pterio ir.

pronuntiavit, ex negledn pedinis ortum. Nullo enim modo concipi po-,

ttft, quomodo crines ex negligentia pedendi, in cirros couvol.uti ho-

minem tam fxvisvnadarc doloribus, horrendis ooiwulfioribus torque-

te , membra in fundtonibus impedire queant. Hxc fparfim Bonfgli ,

jam veto 'Jylkcwski Phyf. Curi. Parte j. plicam vocat humorem vene-

natum , ardentem , continuo evaporantem , ortum ex cacochymia, glu-

tino fum , cujus vapor habet vim pilos producendi , & produdos con-

filtrandi. Alii Medica: Artis Dederes (equentia tradidere de ifto mor-bo. Venenata (anguinis infedio plica, fumis cerebrum opplet, fubinde

perturbat, appetitus varios movet j fi erumpat per poros capitis , hxret

jn pilis, ad inftar fcorpii contriti, aut viperx, venenum ad fc trahit,hinc

aegro levamen, remoto vero hoc extradivo, virus relinquit in corpo-

re, ac crudelia lymptomata concitat. Apud hos major, minor apud il-

los, propter plus aut minus veneni. .In capite ordinarie nidificat, quodita horribili fpedaculo interdum involvit, ur-non ratn capilli, quamvil-

lofus aliquis pileus congenitus homini videatur. Barbas quoque bene

nutritas invadit &c. Amputatur nen raro line damno fanitatis, duin

jam totum c ccrpore exluxit venenum, nonnunquam fi fc paretur, iym-

ptomata innovantur, propter rationem oppofiram, fcilicet, quia ea a-

blata venenum hxret in corpore , fuosque peilimos dfcdus producit.

Legitima plica feinpcr vifcido quodam humore madida cft, praecipue in

ftipite, de quo ablcsflo purulentum languincm cxllillafle contigit, quia

opinione Honorati Fabri m Trafiatu de Plantit. fibra: cum pilis pro-

Iagantur,& mirabili plexu implicantur. Morbo eodem in fc&i ,nounul-

>rum ciborum, potuumque appetentii, aliorum horrore corripiuntur,

rUultum fudant, lomno privantur, oculos affedos ferunr , torquentur in

pedibus. Addit 4 Gehema, laxantur arcus, retorquentur membra, con-

volvuntur nervi, conglobantur concatenata: vertebrx, totusque homoa tam fuperba ftrudura in roonftrum transmutatur gibbcrofum. Hos,ahosque efkdus innumeros alii non plica: adferibunt, qux eft proprie

complicatio capillorum , fcd morbo alteri Gqzduec dido, qui non mo-do circa capillos , fcd & in venis, nervis, mufcuhs, came, ofilbus hx-rens potenter cruciat. Origo plicx capillos in cirros inexplicabiles

* . contor-

Digitfzed by Googlef

/

/

De Tltca morbo} ? . 37J• • *

contorqnemis, refertur a Rufiis ad Tartaros olim irrumpentes, infc&ar

aquas reddentes , immiflis humanis cordibus veneno imbutis. Negat*Ihevf lrrajhts Vendictts,cr Scotus Medie. Dteior in Piico- Ma> /.Tartaros

feiville, aut pOtuilfc ita inficere aquas lacuum imrr.enforum veneno ali-

quo: deinde dato non conceflo, quod poterant ifti lacus fcnfibiliterin-

fi i, virus illud non edet durabile, quia aqua pluvialis, & terra lpfa

sbforpfidei totam malignam quantitatem. Pro fecunda caufa allegatur

fuufhts aquarum e montibus Carpatiis defluentium ,fofIihum halitibus

imbutarum, c quibus flumina coalefcunt, fed nec harc origo placet,

propter rationes facile dandas. Nec rigor acris cft incusandus, nari»

major fentimr in Mofchovia, Svecia, fine capillomm conglomeratione.

Tandem venenum hoc atrribuitur ATjlk.dwsk.11n Phyf.Curt. multo cibo,

i& potui crebro cremati crudi, hauftui fuliginis & vaporum in habita-

culis fumo impletis, qu.r Rufii incolunt. Et fbli Ruflia olim coit*

Tincbatur plica, in Pokuria ad Biefciadicos montes enata, juxta Sucti Lt'

opoltcrfts Ai'dtc. DoS.allcrtionem in The mis SLlo, fcd dum Poloni bel-

la diutius gerunt cum rebellibus Cofacis, morbum Rufiis familiarem

ferunt in patriam. Eundem locum Starmgehns Rector Academi* Zamo-fcienfis *i Epijlol-a ad Medicos Patavino > allignat plica: prima:, his ver-

tis. hitcr Hmigariam, & Pokuciam Provinciam Regni Polonix evenie-

bar, ut plerisq; hominibus unus& altctf cirrus excrclccrcr, nunc ferpe-

te carpit is morbus , 6c late divagatur per Regnum. Longitudinem

pltcx fi expendas, teftatur OligerustJacob*ns

,

quod fex pedum Sc tri-

um pollicum extentione, plica ex Polonia aflervabarur Hafnix in Mu-fieoChridiani V. Dauix Regis.Tcnent( inter rariora )& alii plicas nota- •

bilis extentionis, ac vallitatis. Noverat viruic 4 Gehcma, plica duo-

rum ferme cubitorum in longum reportavit ex morbo. A Medico Gc-

daneirfi, an. 1 7 1 £. vifa pKca in Litvania, ‘Jomrm Rr jnio Medie. Do-

Bori dclcripra 111 literis, ad ulnas fex protendebatur.Judxi Rulfiam, atq; •,

Luvaniam inhabitantes dum torpent otio, putredinem contrahunt, ma-

li nutrimcHti cibo (c fiiftentant tkc.,plicis ad zonam pendulis oneran-

tur, qux latas tabulas, aur oblongos funes exprimunt forma. Si eniti|

caput plica iuvadir, capillis exteris fuut longiores illi, quibus hoc ma-

. . . Bbb a ‘ lura

/

Digitized by Google

S?» TRACTATUS XlrL SECTTG T.

lur» infider. DifFtrunr & colore ab aliis r ac quafi. moitni manent, nara

ex venenatis, ardentibus, putridis vaporibus funt prognati. Impres-

si Traflatui de Plica ah Agricola , Binmngero. Gechlero, Hercule Saxo •

ma, G.hema, Grafenlyrgo, Roderico * Funfeca > Ta: bt\ Agudta, Bohm,

Bonfigito prarferibunt antidota varia , fed comnvuniflime urfibrancx de-

colo abluuntur xgtonim capita, ut emolliatur cucis, pori- aperiantur va-

pori plicofb; Et herba plicana, fcu mulcus rerreflris, qui inflar fimis in-

du&i foliis per terram (crpit, Julio menfe gignit fpicas coloris fulphu-

rei,juxta Medicum Familiarem evocat plicam prxpararus hoc modo.

Accipitur, (cindirux pergendo (urium verius cultro, tum imponitur dc-

codto urlibrancz bene calefacto, & (emcl, aut iterum bis ebullit, tumadditur aliquid fermenti accepti a pdlore, quod ad panem filigineum

adhibetur, & reponitur ad locum calidum ut fermentetur, hoc deinde

bibitur. PolTiint addi ova, unguntur partes dolentes , capur bis in fepri-

mana abluitur , erumpunt plicat. Bruta quoqj, ut equi, canes infi-

ciuntur plicis in partibus corporis pilolioribus. Bovi madlato in Malo-

via dum detrahitur pellis,& phea exanguis adimitur, meris conflans pi-

Es conglutinatis, nata inter curem , & latus dextrum, ex oppofito jeco-

ris, quam Tylkowsld S. J. viderat Sc palpaverat. Poft atrocia tein-

Eora famis, Sc peftilenrix , in hoc Traclacu recenfita, exteri anni fingu-

cia quxdam continentes dividuntur in partes.

TRACTATUS XVI.ANNI gUATUOR PARTES COMPLECTENS.

SECTIO I.De

FERE, JESTATE, AUTUMNO..T. A NNUS alius Solaris, Lunaris alius. Solaris , e(l fpatium tempo-

tis, quo Sol ab aliquo cxli carduic fcu pundlo Zodiaci profe-

£us

Digitized by Googl

t JTr Vcrr infolitw* . - „

Aus ad idem reverritur,, conftarq;. quatitor pim&is, nempe ATquino&i»

Verno, Solftitio /£ftivo»A:quino<ftio Autumnali, & Solftirio Hycmali,

h quibus Ver, ALftas, Autumnus, & Hycms fumunt initia. Lunx>ris annus , cft illud fpatium temporis

,quo Sol & Luna duodecies coi»*

junguntur. Menfis Solaris, eft fpatium temporis illud quo a Sole'

decurritur Signum unum Zodiaci. Mcnfis Lunaris, cft fpatium tempos.

ris illud, quo Luna totum percurrit Zodiacum» Dies alia eft Natu»-

ralis, ab ortu folis ad ortum, vel ab occalii ad occafum , & hxc femperaequalis, viginti quatuor horaru. Artificialis alia, cftq;duratio temporis ab'

exoriente (ole, usq; ad ipfius occafum , feu quandiu fol lucet- in noftr®

hemisphxrio , cui opponitur nox artificialis. Hxc mora folis cum va-

ria fit in variis partibus anni, multiplex etiam eft dierum quantitas. Mi-nimam in xftarc habemus nc&cm, longiores dies, id cft diuturniorem

folis moram fiipra horizontem , dum Sol arcus cxli percurrit majores-

refpcilivc ad ncftrum hcmifphxrium» ln compendio proferam , tora

cauia inarqualicatis dierum , obliquitas Edipticx feu vix Solis. In;

finibus Polonix,ubi jungitur Hungarix, mediantibus montibusGe-tiis, dies horarum 16; in Mafovia horar» 1 6. min. 24: in Podolia, Sof-

ftitii diftivi tempore, horar. 1 6: in Litvania Vilnx hor. 17. min. z: irs

Samogitia hor, 17. min. 20: in Curlandia hor. 17. min 3 6. ln finibus

Prufiix, ubi jungitur Samogitix, Sc in finibus Perneram* ad MarcBaf-

thicum hor. ry. min. 8: Gcdani totidem dici horx, ubi 24» Junii, ori-

tur Sol hora media quarta, occidit media nona , lux legenti , aut feri-

benti favet ad horam undecimam nc&is, & amplius. Concurfus feu oc-

curfiis crepufculcrum Occidentalium, Orientalium, imo & Stprentrio-

nalium, juxta dtVlloa S.J.in thilofop!).Natur, lux eft illa no&urna. Curautem crepufcula Borealia lunr longiiiima xftivo tempore, ibidem ratio’

affiguntur»

II» VER,, eft pars anni tcmpcrarifllma, difla a virore. Dividitur

in portiones ternas, fcilicet ver novum five primum, adultum, &.prx*

ccps. Verno tempore, quia mentibus Martio, Aprili, Majo, anni tizr.

xftus maximus terram exuflit, in dcfe&u frugum, caulavit famem .- Exjinnal. Polenta. Ex nimio fervore folis, an.

1J30. fegeees ad dea

B b b 3 bitam:

Digitized by Google

jfo TRACTATOS XTL SECTIO r.

litam maturitatem ante Jnnii diem ^.'perverterunt. Miechovha Chro-

vic. Pol. I. i . Mcnfcs, Martius , Aprilis, & Majus ultra medieta-

tem, an. 1313. verno ac paaic xllivo calore ad aridas {egeres perduxe*

runt. Herburt Hfl. Pol. I. io. PrnlTica mellis multam tempefttvai

au. 1379. nam circa felium D. Joannis Baptidee completa. Ceraia, ante

dies Pcntecoftcs, vini, luce facra Jacobo Apoftolo, erant matura. EtSupplent. Chronie. appojito d; D-rbnrgCh orneis. Vix crcdibihs Hyens,

an. 1654, ipfis Pcnrccodes diebus, foetes omnes decoxit in Minori

Polonia, & Rufli.t. Kâfuski S. J. in R gina Pofoma AiA RlA. Po-

'Ihanix , an. 1695. Martii 24 hoc cft, veris initio, vinum in calice cft

congelatum. Prulliam,an. 17 16. frigidi venti diu perflaverant, idc-

oq; pomaria non floruerant, nili ultimis Maji diebus.

III. ArSrAS.eft tempus rriinellic ab ingreflu Solis in Cancrum,usq; ad Atq linoct um Autumnale, quod fit Iole ingrediente Libram.

'Tantiis ardor interdum zdate, Peloniam & Molchoviain adurit, ut gre-

go^ armenta, fruges conr.»be(canr. Bodinus m Theatro Univ. Natura.

J.™orcs funt Gedani calores, quam Tolofe, quia tum ex mari vicino,

tum fluminibus, ftagnis, paludibus, vapores denli calore folis cxtradli,

copioliiis arilare furfum vehuntur, in quibus radii folis validius com-prcfli Sc reflexi fortius urunt. Bodinus Methodica Hifl. c. y. InCurlandia xdas brevis fed fcrvidilfima, calor tamen ille vix ultra Iuli-

ura meiifem protenditur. Lentitias in Curlandia Mcmorabihbss. Sic-

citas cedatis maxima, au. 1 120. afll xit Polomam. Dlugofns in //'/?. Po-

tonica. Aidas nimium calida erat, an. 1 310. cx nimioq; fervore folis, uUtra folitum curium legeres in debitam maturitatem , ante felium Ioan*

ilis Baptiftx pcrdu&x erant: undis deliccatis flumina fuos alveos defe-

ruerunt.'Mttchovita Chrome. Pol. I. 4. Aellu usq; adeo vexata eII

Polonia, an. X473. ut alvei fluminum plerorumq; arcfccrcnt, Villula

ad Torouium dlct vadibilis, lylvx, faltusq; ra licitus arderent, fegetes

fqualerent,jumenta luno cum herba vorato intedinis oblitis intcritcnr.

Neugibavcrtts m Iconibus cr Tuis Regum Polotra, Cr Paprocki. AdGraudentum eques tranlire poterat Villulam non natando, an. 1539.Hcnnetibe^gcr m Chrome. Prujla. Villula notabilillime imminutus

in

DigitizeeJ by Google

-,v De lALpate perfervida. « .

* jfj

V» Pruffia, an. 1 584. minores fluvii ficcirate exhaufti: GeJani a Pafcha-*

*c ad diem S. Dominici , nonnili ter tellurem pluvia exhilaraverat. Ex,

Chronie. Pruffa. Memini, artate fervente, terram inter Cracoviam,

& .Vidifaam arfiflc diebus plurimis. Brofeitu ad Lctloretn Salinarum

Cracovt. Willtchu. Anno 165$. menic lulio, quando Rex Leopol*

in campum Glimary movit, tam infandus fuerat calor, ut in CohortaPrartoriana, plus quam centuria militum

.quorum maxima pars nudis

incedebat pedibus, in arena imbecillitate prociderer, & ultra duodecim

(junt mortui , abfq; ullius alarius mali interventu. Ephtmeridet Erudit.

anni 1667. ex Fel ery Fjifola, lltekerus titatus k Ecneio tn Medicina Se-

ptentrionali. In Litvar.ia, an. 1657. omnes fegetes vernae abfum»

ptz caloribus: aquae partitu imminutae, partim lublatar. Ex'M. S. S.

Anno 1666. ardentiflimis lolis caloribus perurt.a tellus. Kochcwih yittr

nal. Polo. Chmatlere 3. Anno ,1706. 6c fcqucnti, fluvii, ftagna, pi-

fcinz,& fontes aliqui aruerant; Villula ad Sandoiuiriam non exccflcrat

qlnam profunditate. Labore grandi educebantur de terra aquae potandis

pecorum gregibus non fu ilicientes. In Roxolania, ad pagos 7wierdz.atJSorutjn , B,etka,Sokolmki , terra tempore longo arflflc & fubfediflc vifa:

fegetes vernae excepto fagopyro txuftae omnes. .Artas, arq; au til-

mnus anni 1708. vix aliquoties edidit pluviam, & hac dc caufa, aratris

fcindi folum non poterat, in locis plurimis, confcqucntcr admittere fc-

mjnationem hybernsm. Armo 1718. in Iunio, circa Iaroslaviam

Sc, alibi, cxcrefccns hordeum, & avena in agris, olus in hortis cft exir-

ftum. Aftivus fervor an. 1719. in minutis ubiq; aquis, paludes am-

plas Poleflie circa Owrucium Ac. exficcaverar,.ibidem vix ter permife-

rat cadere pluviam. Viflnla in locis innumeris vado tranfiri poterat, in

quo poft vernam navigationem, nulla alia commode cft inftituta. Cx-teri fluvii decrefl. entes quotidie, alveos luos vix non reliqueram. In pa-

fis nonnull.s Prufiiar, lolis ardoribus r.ffi;da pecora emoriebantur: ali-

i proprer arcfa&as pifeinas toiqucbantur fin diutuma. Sylva Nicpolo-

micenfls incenia a viatoribus,(patio trium hebdomadarum alebat ignem

ferpentem per terram aridam, atq; radices, cum ftrage maxima arbo-

rum. Aduftx fegeees causarum annouz grandem caritatem in Majori• Poloru»

Digitized by Googlc

TRjtcr^rus xtl sectio t.04Polonia,.quaE, unicum vicina Silcfia, eft fuftentata a Minori PoldmaMaepicis pcrfufa imbre, in Provinciis aliis fore per menfes quaruor defi-

dkrato.

IV. AUTUMNUS inrer arftatem , Sc hyemem medius , frudu*

arborum , £c vina colligit. Hyeini diurumar & acri, an. 574. ipfis

Calendis Novembris, initium dederat. Dlugotfus Hift. Pel. i. l. Fri-

fus immenfmu & £ne exemplo, Cracovicnieiu Terram, an. 1x7 6. in

ne Scptemhris prelllt.: jam vero Q&obris <*. tanta nivium congeries

infudir fe Alpibus Sarmaticis, quas Tatri appellamus, ut hyemem in-

duerent. Idem H’ft, Pel. L 7. Regnante Vladislao filio IigieJloiiis,

hycms afpera cum magna nivium copia, ante Novembrem venerat. CVa-

tnmu Rer. Pol. l.i\. Turearum fopruaginta millia,per Valachiam, in

Rufltam fe effuderunt, an. 1499. /iib finem Novembris, omnemq, o-

. rani-ad Nedrum, Haliciam, Zidacoviam, Drohobiciam , & Samboria

ain vadarunt igne, & ferro. Nec progrediendi ac vadandi moducn ul-

lum focidcnc barbari , nifi catlitus repreffi arq; oppreffi eflent. Derepen-

te enim iutcnfum gelu exritit, nix tanta decidit, ut circumfepti undiq;

*Turoe nec progredi, nec regredi pcrlTent. Iu jumentis frigore, forne

confumptis, hodium quoq; fiipra quadraginta millia alfillc & obriguis*

-sc memorantur: multiq; reperti podea, qui interfo&is equis, in urc-

eos eorum cxcnreratos Sc calenres fe fe illatebravcraut, fed nullo oa

pera: pretio. Reliqui cum in Moldaviam evafillcnt, a Stephano Palati-

no habitum Polon.orum meutiente contrucidati, ita ut vix decem mil-

lia, Idro transmiljb, -falva evaforint. Herbwrt Eiiff. Pol. I. 18. Genebw-dus in Alexandro VI* Sermcki Anna!. Pel. t, 7. fiib anno 1498. Ge-dani, an. ij&S. O&obris it. roCx in hortis apparuerant. Cnrtcken tn

Dfcript. ditia Uriis. Vernabant arbores, flores rofarum eruperant,

an. ij88. in Decembri Knnaik'.cw.c%. S. J. in Annsl. Ecclejiafoit.

Propter temperiem iteris, an. 1659. in fiue Novembris, apes cx alvea-

ribus evolabant in campos. Ex M* S, S. PoA recuperatum a Tureis

Camcnecum Podolicnle, in coemeterio Ecdefije Cathedralis expurgarr,

Sc reconciliatae, maltr» effloruit, an. 1699. dic 24. Septembris. Sequen-

ti dic, rofo rubra .allaw cx bono ptoxtmo. Ex M. S. S. tyiopft l iva

^tufzjca

Digitized by Google

De Autumno prafrigida, Cr talenti. jfj

£tufdea CaJIellani Vihenfis. Extraordinarius calor in Litvania, an.

1708. mcnfe Septembri, rofarum floribus hortos impleverat. Znfaxi?

Eptf* Varmi. Epift. Htft. Familiarium Tom. 3. In Majori Polonia,

anni 1710. autumnus, Cupra modum Sc memoriam hominum annofo-

rum , feccnus , calidus , ad Decembrem medium concedit tempus femi.

natiemi. Poft aeftatem pluviofam armi 171J. aurumnus in Prufii*

placidus, amxnus, calens, idoneus ad fraga proferenda, ad exhilaran*

dos oculos roGs, menfe Odlobri, in horris Gcdanenfibus. Rofsc non flo-

rent nifi calore multo adjutat, dum «rgo in autumno erumpunt, terr*

calet intus prartexnaturali calore imprefib vi catiorum,quz vapores

•commovet, dum iol cft debilior, gelu non adeft digerens.

S E C T I p II.

T)e

HTEME MITI, & ASPERA.

'

I.TTYEMS, eft pars anni frigidiffima, inter autumnum, atq; ver,

f media. Non nego, ait Opalehskt in Defenfa Polonia contrm

Earclaium , acriorem nobis hyemem ede, fcd ut Grvitia ejus iit

apud nos maxima, id nego, & Germania: plerumq; non minorem dico,

aliisq; populis porredtis ad Septentrionem. Superat vero frigore Svecia,

& Mofchovia, multo magis pars Borealis. I11 Groelandia Infula,

conflantia hyemis per novem menfium ipatium<fl extcnfa, nec alibi

brevior.

II. Calidifiima hycms,& absq; exemplo, ab omni rigore pruinas

aliena adeo, ut an. 1414. Litvana frigida regio, circa Purificationis B.

MARldE VIRGINIS feftum, olera, & flores producens, in miracu-

lum pine vulgo abierit. Dlugojfus Htft. Pol. I. 1 1. Bielski Chronie. Pol*

/. j. Koialowtcz. Jdifi. Litva. Fort. 2. Stryikowski Annal. I. 15. id acci-

difle an. 1413. narrat. In Pruffia, an. 1427. die 6. Decembris, ar-

bores floribus vernis contegat , fed benignitatem liycmis , fxvicia pc-

Ccc ftis

Digitized by Google

TKACTATVS XXL SECTIO II.

ftis confccuta. Curicken in Defcript. Cedoni. Carli clementii annus

1452. ita calebat adulta hyeroe, ut arbores paflim pubefeerent, prata

ic flores vernarent, aves congererent nidos, gennsq; propagarent, fed

rigidior Martius, intcnlo quindecim diemm gelu, ac pruini exuflit

omnia. Kotaiounez. /Jtfl. Lttv. P.i. t. 6. Bielskt I. 4. Muchovtta l. 4.

fub anne 149?. Per hycmevn in Litvania, an. 1 5 5 1. adeo tepidae

pluviae increbuerant, ut non aliter, quam ultimo vere iolet fleri, omnefrumenti genus in fpicas excreverit, quod deinde universum plane in-

tercidit intenio gelu. Kciairwuz. HiR. Lttva. Pan. 2. Nulla hy-

<ms in Pruflia circa Gcdanum, an. 1 jja. calor infolitus 16. Januarii

promovit vomeres ad excolendos agros. Curicken m Defcript. Gedane.

Nec Viftula, nec Radunia fluvii pafli funt glaciem hyeme tota, anno

1507. Idem ibidem Et aif. 1607. in Pruflia hyemrs erat leniflima.

Idem ibcUm. In Roxoldîa, an. 1678. fic intepuerat aer, ut terra

violas, aliosq; flores, in principio Martii ederet. In Palatinatu Cra-

covicnfi ,. an. 1696. tecnpeftas perfrigida unico tantum duravit roenfe;

in Februario, pifum, tc avena tradita agris, arbores floribus vix non ve-

ftitae In Palatinatu Pofnanienfi, an. 1702.' Februarii diebus primis.

Verni flores erupere de rerra, pluvia crebrior rigabat campos, vix ali-

quando pruina (paria.

III. Tanta vis frigoris interdum eft in regionibus noftris, ut ra-

dicitus arclcant arbores, aqua ex editiore loco eftufa pn&s quam tetram

contigerit, concrefcat in glaciem. Lacus, -paludes, flumina, duobus,tribusvc hybemis menfibus , nonnunquam autem ad quintum & fex-

tum usq-, concreta glacie, non modo peditibus, verum etiam equitibus,

curribus , ac plautlris quamvis oneratis , multis fimul, longo (patio per-

via & fccura pr.ebent itinera. Im6 ultima Martii, Villulam in Malovia,

adhuc per firmam glaciem, cum curru Sc quadrigis tranfivi. Crem^rus

Polonix l. 1. Hybcmo tempore, in Polonia trabes ita congelantur,

ut ni fi caute & paulatim laxentur, fragiles fiant, & aedificiis inutiles.

Quocirca frequenter etiam «dificia lignea, nimia vi didu&a frigoris,

crepare (olent. D:t Hantei de Corporit afeShonibus l. 1. Zakn tn Scruti-

nio 3. yJjhenumico. igevicntc gelu, & clavi profiliunt dc allcribus, quia

congc-

Digitized by

i

De Hytrhe affero. ’ 3S7»

congelata humiditatc dringit Ce affer, cum impetu fle&itur, & (ic c!a-

vum ab illo avellit, cui affixus fuerat, deinde laxe hxrentem ejicit. Mul-ti viatores partes corporis frigore adtiffas perdunt, contingit enim fre-

quentius , ut nafi , nares, aures, manuum, pedumq; digiti afficiantur

torpedine, qui fi tempeftive fricentur nivibus, reducuntur ad antiquam

temperiem, fi fero, medicina fruftra pararur. Nives partibus larGs ideo

Crofunt, quia (enfim apertis meatibus, fanguis & ipiritus denuo illa-

untur: leu calor affrudu revocatus ad interiora, ac concentratus mul-

tum fugetur. Superficies terra: condringicur /olide centrum verfu*,

uunc ad ulnam unam, nunc ad cubitos duos, & ultra, pro frigoris in-

tenfione: fuccus congelatus indar glaciei albefeir, terra labore multo,

hebetatis ligonibus foditur. Antra •& ccll.iria eo tempore calent,

quia pori terra: clauduntur defuper, ne fpiiitnfr terrei calidi egredi pos-

sint, ideocp intenfiores fa&i calefaciunt loca fubterranea. Dum hjr-

emc rigida rudicanx calent camera: in Litvania, foramen fa&um pro

fenedra obtegitur ab intus tabula, ab extra vero fortiter in idem fora-

men nix intruditur, deinde amota tabula finitur liquefeere , fcd dumab intra folvitur, ab extra gravi gelu dringitur, fenedra glacialis for-

matur, in unum diem duratura. Tylkowski Phyf. Cufi. Part. 10. In

fcneftraruiu orbitis vitreis, vapor indar fruticum,plantarum, florum, fas-

pe concrcfcit.

IV. HYEMS ASPERA, &. nive multa onufla, an. 974. maria,

ftagna, lacus, paludes conglaciaverat , a Calendis Novembris, ad Ae-

quinodkium Vernum. Dlugotfus Hifl. Pol.

L

i. Cromerus /. 3. Abdulic

(arvum gelu pecora multa & homines, an. 1 iif.Dlugofllu l. 4. Afpc-

ra erat bruma, an. 1 izo. Herburt Hifl. Pol L 6. In Litvania, Li-

vonia, Pruffia, pr«e intenfiffimo frigore fylvae aruerant. Snjtkowtki mjrtnnaltltis. Circa an. 1 i rigida atq, nivofa hycms, feris, volucri-

bus, tulit interitum. Cromerus l. iz. Solito intenfior bruma, 6c fine

exemplo nives afliduas fundens an. 1 364. non domcdica tantum ani-

malia, fcd & fylvcdria, item volucres fudulic, frudfcifcras arbores plu-

rimas perpetua necavit ariditate. Dlugofits Hifl. Pol. I. 9. Ssrytkowski

stmial. I. is. Duratus frigore Vjftula deterat a dic 4. Decembris,

' Ccca ad

Digitized by Googlel

TRACTATUS WI. SECTIO IT.$SJ

ad 12. Martii, an. 1421. Ex Supplent. Chronie. Pruffut. Acerrimum,gelu, magna ftrage in quadrupedibus edita, an. 1440. delevit pomaria.

Dlugoffus /. 1 r. Stntkowskt Annal. I. 16. Tanta frigora, an. 1459.

in Decembri, Pruffia fenfit, quanta rari memorantur in Annalibus: per-

feverarunt illa ad diem Martii 16. Ctericken in Defcript. Gcdam. A-fperrima bybema tempora conquicfrcre peftcm fecerunt, an. 1496. in

Minori Polonia. Cromcrus Rer. Pol. I. 30. Rigida hyems erat in

Pruilia, an. 1554. Curicken in D feript. Gedani. Tanta fxvitia au-

ne, an. 1577. a diebus O&obris 'ad Condu&um Pafehx fine intefmis*

sione duravit, ut aqua effufa in aerem prius congelaretur, quam terram

contingeret. Nakielski in Afieehovia. Memorabilis annus 1638. obmagnitudinem Sc diuturnitatem frigoris, a Calendis Decembris, usqv

ad Majum perfeverantis . Id m tb dem. In Polonia gelu extitit fx-

vum, an. 1 <> 5 5. & cum exercitus Polono - Litvanus ad Boryfthencm,

prope pagum Iskau hybernaret, caftra tam acti frigore infeftabantur,

ut omnes potus , atq; vinum Hifpanicum , una node penitus ad fun-

dum usq; conftriduro fuerit, quod deinde etiam haud aliter in ufumvenire potuit, qukm vafis diffradis, ubi liquor congelatus lebetibus ad.

ignem imponi, &*colliquari debuit. Et aquae vivar venditoris, qui exer-

citum fequebatur, ori admotum lagcnx orificium, ita ibi agglutinatum

& affixum haelir, ut fine fanguinis profufione abftrahi non potuerit. £-

phemertdes Eruditorum tmprejfit Ltpft* an. 1667. Vinum generofum

in Polonia gelu adftringitur ,& lecuri frangitur. Du h.amel de Corporis

ajfetttombus 1. 1. Infvetus brumar rigor vexabat Poloniam,an. 1664.

Kochoivskt Annal. Pol. Climafk. 3.‘ Tam immitis hyems graflara

eft, an 1670. ut nemora adufta frigore c vegetabilium regno profrri-

pferit. Zawadzju Arcan4 Hifi. I. 6. Rigidiffimus Ianuarius Sc Fe-

bruarius, an. 1709. homines plurcs vitalibus conelufis venis fecit con-

gelatos, pecora fulhiht, aves minores libertatis oblitas per feneftras &januas hyberna cubicula petere, pifccs in ftagwis, & pifeinis usq; ad

fundum opplctis glacie , cxfpirarc adegit. Pomaria & fylvx paffim aru-

ere, quercus gelatione ruptx cum grandi fonitu, bom bardarum mino-lum cxplofioui perfundi. Eunt, qui Hungaricum vinum , & crematum

Digitized by Google

De Hjeme afprra. 3^57

ieri expofueranr, & inrr* horam, receperant adAri&am gelu. In calice

vinum glaciem bis admittebar fub tempus Sacrificii Miilat, fcilicet ante

conlecrationem , & lumptionem, Terra, ad longitudinem ulnarum dua-

rum & medix, durara algoribus comparuit coram foflorihus, & du&c-ribus aquarum. De hyemis prxfatx rigore nimio Zaiuskt Eptf. Varmi.

in EpiSl. FiiSl. Fanuliar. idem reliquit. Non foliim arbores in hortis,

campis, fcd etiam aves in aere , animalia in Aabuhs, & /ylvis copiose

emortua funt in Lirvania. Similis Arages vila in Pnilfia, & 4 Ztrneke

in Htfi. Tontmen. Naufragii Tabulis deferipta. ConAirutio algidis-

sima hyemalis, an, 1716. die 1. Iannarii &c. gradus nonnifi ternos re-

quirebat Gedani, ad «qualitatem cum frigoribus anni 1709. Aliae hyc-

incs acres in Pruffia , enumerantur tn Trafta.w 6 . Seil. 1. num. 6. ubi

Balthicum Mare congelatum exponitur,

V. Imprcffit Cenradt Mediana Dotior Gedani an. 1670. Dtffer-

Ultionem Medico - flsjficam de Natura a;q\ Effectibus Frigoris y qua: ad

compendium hic eA reda&a. Oblervatum in Pruflica noAra regio-

ne, quod frigus plerumq; intendi folcat fpirante Borea, magis adhuc

Cxcia, & Euro flante. Serum deAillarum languinis bovini funditus efl

congelatum. Spiritus panis deAillatus, Bc femcl re&ificatus, per iteraram

dcAillationem congelatus remanfit. Vinum Gallicum faccharo edulcora-

tuin a frigore fuit coagulatum, fervatis, fapere, odore vini, minus ra-

men fpifsc, quam aliud vinum Gallicum, quod abiq; taccharo, aesi li-

bero cxpolueram. Vinum Rhenenlc minus faccharatum vidi funditus

congelatum ,fcrvato tamen odore integro. Vinum Hifparucum SeCl. di-

Auin fatis firmiter ac funditus congelabatur, non tamen plane. Ccrcvi-

fia noAras nigra melioris norx non admodum firma glacie fuit coagu-

lara.Lac vaccinum plane congelatum, parte cafeola in tuperficic condcn-

fata feorfim exiAcine. Aqua, faccharo tantillo adjctAo, frigori expoliti

minus firmiter condcnfata. Solutio mediocris copix aluminis crudi inje-

ci cum aqua fontis fa&a,ad fundum usq;cxtitit congelata. Idem accidic

folutioni calcis murarrx vivx, & extin&x, atq; lolutioni Vitrioli Go-slicenlis depurati. Solutio Cryftallorum, & Nirn fortilHmc eA conge-

lata. Soluuo copioll Alcalici Salis liquida manfit in frigore. Solutio Sa-

C c c 3< ‘lis

* \

Digitized by Google

TR ACTATVS XPT. SECTfO IT.3*o'

lis Armoniaci, mi &c phlegma illius deffillatione proleifram, firmiter

•rnmoi) conftri&a glacie. Oleum Taruri per deliquium paratum, equi-

dem in frigore permanfic liquidum,(ed aliqua prxcipirationc eft pallam.

Solutio Salis Cardui bened.cfi , mediocri copia immifti congelata. Salis

gemmae drachma una, in unciis duabus aqux (blura non munivit aqu£

a congelatio ic: aft ejusde Salis drachma; i. in uncia una Sc femis aquae,

liquata: effecerunt, ut ne quidem ope mifturae frigonficx congelari po-

tuerit. Aqua ex nive liquata, citius frigore congclaca fuit, ac U.nplex

alia aqua. Aqua manna ad quatuor circiter milliaria Pruflica a littoce

fioftro haufta, in frigido aere collocata congelabatur usq; ad fundum,

glaciem , minun & ingratum faporem , nec multum fallum prxbuic.

Aqua Salvis deftillata, licet aliquid udi aluminis contineret ,congelata

a frigore, odorem falvum retinuit. Aqux deftillarx varis, nonnihil e-

tiam Ipirituols, ob vinum in deftillatione additum , nihilo minus con-

gelats. Spiritus Salis rc&.ficatus, ab intento frigore, fripra expeditio-’

nem, profunde fuit condenfatns. Aqua fortis poft lolutionem plumbi

debilirata, latis firmiter eft congelata. Spiritus Salis aqua dilatus, itent

Spiritus Nitri dilutus, Sc Aqua fortis diluta in fuperficie, glaciem con-

(picicndam prsbuerunt, reliquo liquore immuni a gelu. Saccharum Sa-

turni aqua fiinplici folurum, & aliud in accco vini folutum, contra

quam aliqui affirmant, non potuit arcere congelationem. Cly flas Anti-

roonialis lubacidus plani fuerat congelatus. Tin&ura Saccini cum Spi-

ritu Vini egregio redificato parata, levetn prscipitationcm aliquarum

partium palla a frigore, clarior evafit Sc pcrfpicacior. Axungia ceti pi-

leis lolummodo condenfata. Oleam Juniperi deilillatum, aqux fuper-

fufum , non prohibuit ejus congelationem, uti nec oleum feminum li-

ni expreflum , aqus fuperfufiim, eandem a glacie cuftodivit, licet ole-

um ipfuin nihil a frigore palliim fuerit. Oleum amygdalarum dulcium

expreffum, & Oleti olivaccutn a frigore clk induratum. Oleum anili dc-

idillatum fuit coagulatum. Sequuntur ea,qux a frigore illxfa ad con-

(pedum faitem externum inanierunt. Spiritus Salis cum Spiritu Vini

rediheato ex arte jundus, iutcnfilfimo frigore nihil muratus apparuit.

Aqua fortis rcdificata nihil quoq-, a frigore palla. Spineus Nitri redifi-

catus.

Digitized by Google

_De Hymne affero,

*»

catus, Spiritus Vitrioli re&ificams , Spiritus Vini alcaltsarus , a gchi

manfit immunis. Spiritus Vini re&iticariflimus nonnihil exhalavit, nihil

aliud damni accipiens. Oleum feminum lini expreflum, in frigore liqui-

dius & limpidius mihi apparuit. Argentum vivum fubfiderc parum, &contrahi videbatur. Spiritus Nitri redificatus , Spirirui Vini rcdificaur

debite unitus , a ngidillimo frigore, & mifturis frigorificis transparenti-

or, limpidiorqy redditus, praecipitata in fundum parva quantitate alicu- v

jus rcrreflris materix.

VI. GLACIES, eft aqua concreta frigore, propter terne admi-flioncm, five exhalationes ficcas, partes aqux agglutinantes. Primx, Se.

medix hyerr.is, fortis & tenax glacies adeb, ut fpiflitudine feu denfita-

re digitorum ductum, ait 7ylktw>kt m Metcerologia Curuft, fufferar

hominem ambulantem: trium veto digitorum, equefirem armatum :

unius palmx Si dimidix, turmas: trium vel quatuor palmorum, integram

legionem, vel myriadem populorum. Aqux Aagnantes gelantur

profundius i quam profluentes attingendo crafluic mediam ulnam, in-

terdum integram, &c anplius. Viflula, an. 1709. aquam gelu con-

cretam prope ad cubiti cxccnfioneni tulifle dicirur, exercitibus integris

fi.ftincndis iufticieutem. I11 fiuviisr lacubus, ftagnis-, glacies rumpi-

tu , fi inrenfum fucrir gelu ,- aquarum, aut vaporum ibidem inclulorum

efficacia , tantumq^ foler edere Ionicum, quantum explolum tormentum'

beljieum.. Piftcs fub craffiore glacie fapius fuffocantut,

qpia halitus

terrei fune illis noxii, hi vero dum aqua tora co: peritur , nirfum nonevolant, fed inficientes fluidum clemctumn,- ferunt interitum. Exani-

mationis caufa rejicitur & in aqurm, qux feparata diurius ab aere»,

naturam exuir. Gcdani, alibiq; in Proffia , celeritate magna ferun-

tur homines per glaciem nudam, infitlendo lntirumcnns fcaatis,aGcrm-

Schritt Schvcn

,

a nobis vocatis.

VII. Contra vehemens frigus multa prxfidia funt nobis fubmi-

niflrata a natura, non pauca ab indullna. Damur fylvx vaflilTimx, pel-

les ferarum varix, hyberna cubicula adeo exade claula, ut auram rigi-

dam non admittant. In iis (uccenduntUF fornaces, foci crebrius lucenr,

vigiles tora node m aulis nobilium grofpiciimt, nc ignis cxtinguacur,

aut

%

Digitized by Google

J5* TRACTATUS xnr. SECTfO T.

aut incendii excitetur periculu. Ab his remediis demoti plures reperian-

(ur inter cgcnriores, fervido deditos, milites gregarios, ruricolas, fria

gorum fic patientes , ut una attrita vefte, neq; iubduCta pellibus te&i

ferant diu noCtuq*, maximas acris aiperitates: in pagis pueri male ve (li-

ti, nudipedes, frpius diutiusq; currant per nives, lubricent, line ullo

catarrhi, rudis,aut alterius morbi periculo. Ruftici in Lirvania,Rus«

sia , Ukraina, aperto pecore incedunt, balnea feu vaporaria ex ignitis

lapidibus aqua perfuds faciunc, in eisq; ad fudorem eliciendum fe fla-

gellant fcopis c betulx ramis folio retento confeCtis. Peratta fricatione,

fe totos frigida proluunt, vel in profluentem, ftagna, pifeinas minores,

glaciem tenuem jam admittentes infiliunt, fine difpendio valetudinis ul-

lo, diutius nataturi, lidem, tcftc Hercule de Saxoma in Troii, de Plico*

aqux ardentis, hoc eft, cremati integra vitra haurire folent, ut aurho-

Ti praefato mirum fit, quomodo rorum corpus non ardeat. Hacte-

nus frigora, & nives autumnales,pracludia quxdam fuere aliorum quoq;

Tdcteororum.

TRACTATUS XVII.METEORA ILLVSTRANS.

S E C T I O I.

' DeMETEOR IS IGNEIS.

'M :

'ETEORA ex Grxco dicuntur Sublimia, non quod omnia^

qux hoc nomine veniunt, fupra nos fiant, fcd quia eorummateria halitus eft,qui ob levitatem fertur in fublime. Defi-

nitive Mcteora.funt corpora mixra, imperfe&a, ex ele-

meneorum lubrilioribus particulis inlignitcr alteratis , atq; unitis orta.

— Divi-

Digitized by Google

' 2)t Jlfeteeruirnek.

Dividuntur in Ignea, Aquea, Aeria, Terreftria. Generantur Tgnea er ca-

lida & ficca exhalatione, qux fi copiofa fit, in longum, latainq; ex-

tenta accenditur, Trabem, Draconem, aliaq; reprxlentando. Prxtcrea.

Mereora alia -vocaucur folita, qua- fiunt juxra naturx curfum, prodigio-

ta alia, qux minitante Deo eftormantur.

II. IGNIS FATUUS fit ex pingui & vifeofa exhalatione,quae

.accenfa, huc atq; iHuc irregularirer propellitur, fugientes fequitur , nam

.cum aliquis fngic, aerem fecum trahit, 8c ignem illum : fcquentes fugit

.quia cum accedit quifpiam, propellit abrem , cum acre ignem. Frcqtien-

tior eft in regiombus calidis, quam frigidis: apud nos apparet fxpiua

«flatis tempore,quando folis calor eft efticacior ad educendas c terra

.exhalationes. Vulgus videns acccnfiones iftas noiftu in agris fa&as, per-

ivafiim eft ibi defotlum latere thefaurum , halitus .edere.

III. IGNIS LAMBENS, eft flamina accenfa ex fubtili vifcofaq;

exhalatione, adhxrefcente quandaq, crinibus hominum, vel brutorum.

Oritur enim ex (udotibus, & fpiritibus animalium calidi temperamen-" ti, dum agitatione mcalcfcunt, pinguem Ac vifcofum humorem profe-

runt ex fe, fcd vi urendi deftituirurpsopter materia: tenuitatem. Ira, c-

brietate,aut magno labore «ftuantia capita ifto igne facile circum fflrtgcnt

dine pilorum noxa. Novi quendam , inquit Tylkowiki in Aieteoro •

logia Curio, qui in juniore artate cu ti excuteret tibialia in tenebris, to-

tam cameram illuflrabat. De farmina nobili refccr Ranholtnus in

Cent. j. Obfervat. quod ex illius capillis flammx qtufi ftellx cadentes

profilircnt. Alia .quoties leniter fc linteo .tetigit, toties fcintillx copiosi

eruperant.

IV. EAX, eft exhalario in longum &c latum xqualiter extenta,

fubito inflammata tanto tplcndore nonnunquam, ut nox videatur e-

quare diem. An. j dic 6. Decembr. orcpufculo ip(o, infigitis fplcn-

dor in figuram crucis ctfbrmarus, non folinn Cracoviam, fcd circum-

circa regionem omnem illuftravit. Cromerus Rcr. PoL l. 9. Anno»177. Januarii 1. circa mediam notlem, celum luce ingenti refplendu-

it,& non duntaxat Urbem,verinn Sc regionem Gcacovienfcm illuftravit.

Dlugojfus Hifl. Pol. L 7. An. 1 179. cxlum clara 3i non injucunda.

.

D d d luce

}94 TRACTATUS XVTL SECTIO /.

luce ad breve rempus refplenduir nodhi ,circa Cracoviam. Mreclovt*

in Chronie. Pol. H.rburt Htji. Vel. I. 7. A11. 1452. die 6. Decemb.

mediis no&is Horis, crux lucida fupra Cracoviam apparuit. Rulskt tn

Chronie. Votonid. An. 16x1. ante Chorimenfc bellum ab Osma-no Turearum Imperatore morum, prodigia homines terruerunt. Cx*lam oblcuris nodbbus plurima luce refulfir, comlcantes concurrenresqi

columnx per inrcmpcftam nottem.aliaq; flagrantis cxli Imiulacra com-

paruerunr. Petricius m Htfl. Relli Choitmcnfts

.

An. 1701. inLitva-

nia, vifa columna ignea ante vcfperam procclCflc. An. 1708. Au--

gufti 4. Grimalovi* in Podolia.poft folis occatum lux orta perflringens

oculos duravit fpatio medix horx. An. 17 11. ito&c fcquente diem

a. Februarii, objecit fc Jaroslavix multorum alpedhii crux Iplcndida,

polita quali poft lunam plenam , Halombus duobus imperfe&is claufa.

An. 17 16. mcnfe Fcbr. hora decima nodtis, fupra Arcem Leopolien-

fcm in monte firam, vilar a plurimis odtodecim columnx ignex fecum

quali confligentes, duobus horx quadrantibus. An. 1717. Augufti

1-0. hpd nona vcfpertina, exhalatio major accenfa.in Pmdia, Mafovia,

Minftjj Polonia &c. fe videndam objecit. CHASMA, cft meteo-

xum terribile , figuram exii fe aperientis , ac dchilccntis exhibens.

Tunc generatur, quando exhalationi acccnfx opponit (e in adre nubes

in medio dcnlior,m ambitu rarior, inter afpcdhtvn uoftrum intercedens.

Obfervatu ell Chafma non icmel in variis Regni noftn Provinciis, cumftupore. Hiatus hic li eft minor, Dolium, li major. Vorago apellatur.

V. STELLA CADENS (eu difeurrens, volans, fxpe nodtibus

fcrenis confpicitur. Exhalatio pinguis, attritione, vel per antiperiftaliin

accenfa, furfum nitens, a nube deorlum rt pulla (k decurrit, ut e lupc-

riore loco cnufli jaculi fpecicm referat, aut ftellam prolabcntero afpe-

£tui hominum teprxlentct. Si aliquando usq; ad terram cadat, in ma-teriam vilcofam, lubricam y (permati ranarum fimilcm rclolvitur. CA-PRA SALTANS, cft exhalatio accenia, protenla inxqualitcr, inquie-

ta in motu. CORONA fcu HALO , eft circulus quidamalbus apparens circa Iblcm, lunam, & fiderar in re autem eft rtlra&io

luminis m dculiuu aere, qux etiam lpcctatur ad lucernas. Conipe-

&us

Digitized by Google

De Meteeris igneis. jjj

Ans Halo Cracovbe, an. i jjS. aiirc meridiem, earlo fereno, aere pa-

catiilimo, folcm magno includebar circulo , variis diftinfto coloribus,

duravit quatuor horis continuis, atq; medii. Piotrcovius siflrol.CracovL

in Corneus.

VI. GLOBUS IGNEUS, eft acccnfa exhalatio figurat orbicu-

larz. Ante Arcem Cracovienfem vifiis eft no&u cecidifle igneus

globus, an. ijo6. sinnales Potorii*. Supra Gcdanum, & Brunsber-

gam arfit globus in aere, caudam modicam vibrans deorfum,an. 1681.

Mirabilior confpe&us in Pruflia ad littus Sinils Vcnedici. luna fuit plc-

iu, Sc lumine iereno radians, fubito quali altera plena luna, globus de.corpore Iunx delabi expit, ut ipfa luna, fed cum luce majore dclcende-

re videretur ad terram, quod prodigium fummo terrore fpe&atores im-

plevit. Tjlkowski Pi/yf. Curi. P. 9. Ferebatur motu leni, & humili

via^globus rubeus, ard4pfupra Varlaviam , an. i 6$i. dic ij. Martii

Idim tbtdetn. Ge<iar.enfi Urbi impendens globus, per feneftras ma-gnam fparferat lucem in conclavia, an. 1696. die 17. Februarii. Ex M.S. S. Vohrabat globus per aerem fupra Marixburgum, an. 1697.

Ex M. S. S. In Litvama, an. i/oj. globus inftar pyroboh acccnfi

•diUiliens, nubes rubere fecic. In Volhinia, an. 1704. no&u exorta

lux, ex nube una dum fc demittit in alteram, in globum abiit, lemi-

trium horarum dccurfu, ad fpe&aculum manfit. Tulerat fama, an.

1711. Tamiarii 8. ilLuxillc igneum globum liniul cum Iole exoriente,

-totaq; dorafie hora.

VIL DRACO VOLANS, eft exhalatio pinguis, copiofa, ac-

cenfa, protenfa in longum, circa medium aliquantum alcior, circa ex-

tremitatem intona, ut proinde draconis figuram imitetur. SecundumScbotium , eft m medio latior, ante &c retro ftri&ior, alis hinc inde ex-

panfis. In igne xthereo hunc Draconem natum perlvafit (ibi, verumq;

cftd animal,(eu avem igneam credidit Peracel[ts refutatus ab authoribus

plurimis. Litvanica, RufTlcaq; plebs ignara caularum naturalium vocat

Draconem Lataunec , id eft, volantem daemonem, incubum, fuccubum,

hominibus libidiuofis infeftum; fed hxc dzmonia diverfa funt ab hoc

meteoroDdd i

' *' VIIL

' 9 .

«

1 Digitized by Google

TRACTATUS XVTT, SECTfO T.T9f

V41L AURORA BOREA, praeterito firculo denominara pntt«

tar primo d Gaffendo i» Operibus Pkyfois. Ineft illi fulgor mirabilis, qui

aliquando node intempefla Septentrionalem cradhim in occupat, ut

auroram clanm mentiatur. Caula hujus phxnomeni rejicitur in copio*

fas particulas ignitas terne, feu exhalationes fulphurcas ac unduo/as

afccndenrcs in aerem. Cogitationes dc Borcalibus Corufcationibus i

Vtrolfio lunt editae, Dilputatio k Langhaufen inftituta: k lVagnerot Kir

chio adduda varia. An. ijcJo. arcum in iere lucidum, ipargentem

radios Hennenbsrgtrus confpexerar. An. 1682. Odobris 28. vcfpc-

rc Aurora Borea Gcdani apparuir,Noro-.Zephynmiverfos,denfi(fi»

mos-, longiflimosqi radios furfom reda projiciens, quafi cauda: clfent

trium, vel quatuor civcrforum eximiorum Cometarum . in An-no Cltmachnco. An. 1716. Martii 17. a, primis horis vefpcrtinis,ad

matutinam quartam, idem meteomm cum^pmdi incendio fpcdamra

eft Gedani,E!bingas, Regiomonri &c.quod extenfione fua, juxta Arndin Schediafmate de Auroris Bortaltbus Torunii imprejjo , forte quadran-

tem horizontis expleverat, cum latitudine nunc expanhorc, mox con>

tradiorc. Flamma* partirn rutilantes,partim albefcentes eruperant, mur-

mura, ftrepitus auditi in aere.- Vifi iidem ignes in Curlandia , AihsEruditorum referentibus etiam Lipfix , Hala: Saxonum, Brunsvigar, Brc-

mx, Hamburgi, Lugduni, Amltclodami, Londini, Francoforti ad Ode-ram, in Holfatia, dc Veftphalia. An. J717.

V. Idus Aprilis, a de-

cima hora nodis, ad fecundam , Torunii ell obfervata. An. 1718. f*.

Nonas Martn , circa horam nonam vcljjcrx, mire lucens incurrit in

oculos. Arnd in Schedsafm. de Auroris Bortaltbus.

IX- FULMEN, ad mentem Philofophi, cft exhalatio ignita, i

nube impetu magno cxcufla : live ignis in exhalatione accenfus, & de

nube veluri globus ex tormento bellico cxplofus.ln media aeris regione

nalcitur,. dum enim eo penetrat, nubes denfior & folidior fuperius,

quam inferius, in qua includitur exhalatio calida, ficca, inflanuuabilis,

fpiritibus aliis mixta, fit ut motu dc antiperiftafi concrclcat, dc incale-

fcar, nubes frigore ambientis acris magis denietur &c ftnngatur, fic ex-

halatio in lotum plus xquo anguftiorcm redadta diicurut huc & illuc,

per

Digitized by Google

T)r Metieris ignth,- 597t

per cavitates mi&ls etmerur egredi, inrerim impingendo in denfiora la-

tera nubis atteratur maxime, quam atrritionem fequitur inflammatio,

donec panem debiliorem nubis alidubi disrumpens, magno cum foni-

tu ad ima decidar.- Hic explicatur in primis tonitru, quod eft fonus,

quem edit fpiritus ille agitatus intra vilerra nubis: fragor aurem,- eft To-

nus excirarus a confradione nubis, & fpirittls collifione: fulgur, eft luw

men exhalationis acccnfar, quod fi fiat fine fragore, dicitur corufcatio.

Idem fulmen non eft corpus aliquod durum , fi enim folidum efler,

non haberet tantam vim penenarivam , & facile quovis vento mobi-

lem. Et Ceraunia fcu Lapis fulmineus didus, non eft fulmen, fcd ipium

concomitans , nam inquit- Re:nzjcr S. J. in Meteorolcgia , fi ad ignem,

cx fiilphure, nitro , & luto, fieri poreft lapis duriflimus, cur non idnnpra:ftare potuerunt exhalationes inter nubes receptae: Produdio tamen

Ceraunis contingit rarius,quia halitus five vapores terrei per adrem

funt difperfi , a fe invicem feparati. Si nafeitur, conicx eft plerumq; fi-

gura:, candida, pellucida, quia vehemcutiore igne a fordibus depu-

rata; levis, quia bene excocta. Haec in univcriali dida dc fulmine,,

fcu exhalatione ficca & pingui, qus ex terra, fuipkure, bitumine, plani,

tis, animalibus, aliisq; mixtis exrrada, in copia magna intra nubemclauii, cx attritione accenditur, & rcpulla denfitate nubis iupcrioris,.

concipit irrperum violentum deorfum. Commentum eft laurum a

fulminis idibus efle immunem. Laurus de cslo tada a reccntionbus eft

obftrvata: commemoratur a Senmrto in Ef,u. Natura!. Scient, probatur

peteuri * Brod*o Miftellan. I. Vuiin.us ante paucos annos lauru in

pcrcullam- fulmine, au Viecmercaiut m Comment. ad l. 3. c. 10. yiru

fiotelts.

X. Prodigiofi cfftdus fulminum enumerantur. In Sacello'

Regio Ecclefinr Cathcdrali Pofnanicnfi adjtiudo, an. ljyr. dic 15. A»

prilis, fulmen quod turrim pcrcuikrar, ccritris intadis tebus, folas Prc-

mislai Regis, 6c Rixs uxoris ejus confregit imagines. Crementi Rrr..

Pol. /. 1 3. Dtugoffus tn Hij}. Ptloutca. Uladislaus Jagello dum Po*

fnania Srcdam ageret ircr, fplendente die, c fubirancis nubibus, terri-

bile fulmen erupit, nuiitcs duos, equos regios quatuur,. aulicorum ue-

Dddj urn

Digitized by Google

TRACTATUS' XVII. SECTIO I.*S>*

cem i&u uno prodravit , reli&o Rege fere exanimi , nec non aliquam-

diu furdaftro. Murinius in Chronie. Crucigerorum, Neugebaverns tn Hifl,

Pol. Rielskt Chronie. Pol. I. 5. Gedani, an. 1486. die 1. Julii, tein-

peftas ingens quinque horis duravit; inter tonitrua atq; fulgura, Iciiv

tillx prolapfse ita funt in Civitatem , ut de Candente ferro percudo mal-

leis in incude. Cuncken tn Defcript. Urbis ejusdem. Fulmen, an. 145x1.

equitem quendam cum equis duodecim interemit. Sarmcki AnnaLPol. I. 7. Vilnz, an. t£)i. ignis fulmineus virum nobilem cura

uxore occidit, acinace liquefecit vagitu non larsa. Cur gladius dcftruitur,

& non vagina, argentum conflatur, non crumctia &c. ratio datur, quia

Jiacc, &c fimilia, funt porofa corpora, ideoq; viam facile praebent fubtili

Sc valido fpiritui fulminis, cui vis ineft ageudi contra dura & redden-

tia. Vel(quod idem cfl

)rariora pervolat, Hc permeat cito, dura £c

•denfa plus relidunt fulminis trajc&ui , ideoq; circa illa diutius imrno-

rarur , eisq; vim fttam imprimit. Gcdani Templum S. S. S. Trini-

tati dicatum tetigit fulmen, au. 1669. per fenedram, incurvato, fubla-

to, non tamen liqucfa&o plumbo,quo difei vitrei ccnjunguncur , &C

per foramen anguft*im , ferinio mdrumenta mufica adervanti fe inflnu-

avir. Ex indrumentis folz pandurz funt expertz vim i&ils. Una, manu-trio excepto, quod illefum mandt, penitus ed confracta , ex reliquis

parcicuhc latitudinis exiguae, multo autem longiores, quali fcalpello ad-

moto exfe&e conspiciebantur, fed chordarum ovillarum ne una quidem

periit. Infra panduras, tuba: dutdiles ex orichalco, licui, & tibiae ex li-

gno nihil detrimenti acceperunt. Ex N^vis Litorariis Maris Rahhtci CrSeptentrionis. Haczoviae, an. 1678. confli&u nubium ardor expres-

sus inaures confregerat , capitis fxminci tegumentum exuderat , capillis

illxlis. In SandorairienSibus nundinis tam violentus caeledis ignis

adlavit ruricolam , uc confcdim difparerct , fpe&antc Sc admiranie

multitudine hominum. Etiam Stnnertus in Epuom? Scientia Natu-ralis refert quendam pod i&um fulminis fubito ereptum ex oculis,

nunquam podra apparuilTe. Arbitratur Meurerus in Meteorologsa , car-

nes, & ©fla in cineres, ac ventos tunc abiifle. Polocix fulmen dumin Templum quoddam dccidiflet, in momento tabellas votivas argen-

v tcas

Digitized by Googl'

m -De Mettoris igneir.

ttii in favillam impalpabilem rxtoftw.Tylktwslti Ptyf. Curi. P. 9. Jaro-

sl.vix, corpore falvo, integra vefte, fila, quibus vcftis confuta fuerat,

exufla omnia. Debilior fpiritus inccndcic ficca ac molliora potuit, du-

riorem pannum reliquit, & corpus humore, fanguinc plenum. It>

eadem Jaroslavicnfi utbc, Studiofi cujusdam calcei, quafi cultri acie in

partes lunr eoncifi, intadlis pedibus. Et runc flamma fulminis valde fuit

fiibtilis, diipcrfa, ideoq; exigux adliviratis. In Voihinia, globuli

cx argento elaborati in maflara funt conflati, fine damno in induraen»

to complicato. In Litvania aulici duo exanimati , argentum vagi-

nis framearum , alizq; fupellc&ili appofitum colliqutfa&um , vinumconfervarum, confumptis dolus. Pellicula tenui concrcfccnte ex vifeo-

ia exhalatione indutus efle debuerat ille liquor, ideoq; non diflufusiauc

ex vino ipfo fubito membrana perccda, ceu uter quidam contentum

illud involverat, retinebat. Salvo vafc, fi liquor confumitur, per ve-

nas ligni, inquit Fromotdus :n Meteertlogicis , facili & lubrico tranfiut

fulmen illabitur, & ardore immodico, v.g. vinum in tenuiffimos va-

pores diflolvit, qui per poros vafis, trnjedu illo flammx luxatos, ex-

ij rant in auras- In Roxolania, excuflus c nubibus ignis Dubanic*

vicrnfe ftagnum tetigerat, pifeibus necem attulerat. Idem evenit

ad Margomnum oppidum Majoris Poloniz, ubi infidi prxfocatiq; pi-

lees enatarunt. In lacu pagi Jtiitra, pifccs alii manlerc incolumes,

cyprini lati poft illuni cxrin&i. Habus, Germ. frrfch Uojf, ultra.

Elbingam, pites multos amiferat, poli immiilam fulminis infidio-

rem. In Templo Olivenfi prope Gcdanum , fpecialem effidum

fulminis fum contemplatus. Ad latus unum flat Epitaphium cum inferi-

ptione. Monumentum iHuftriflimorum Fundatorum hujus Monaflcrii?

ad larus alterum, Epitaphium fecundum pofirum eft cuhi infcriptione.

Monumentum Sercmllimorum , Sc llluftriflimorum Benefrdorum hu-

jus Monaftcni. Delapfus eft vehemens ignis de nubibus, & relidis in-

taminate literis deauratis rrabalibus plurimis, has nonnifi dcnigravit,

qux lparfini poficx componunt has voces, O SION URIT. Cum ex-

clamationis nota inculcare videtur hic idns, quod Sionis, id cfl, Cx-

lcftis Arcis imperio erumpant fulmina, urant, proftemant, cogmtio-

nenv

Digitized by Google

jfto- tkactaTvs xrrir. sectio /.

arem, timorem DEIhumano generi mcutianr. In oppido Vlodav*

jLitvaniz, ferinium dum fulmine petitur., an. 1701. illaesa vagini, cnfis

falcatus eft abfumptust alter gladius appolitus lateri Civis Conecenfis

jn Pruflia, eidem eft fubjc&ts efle&oi. Jarocini, an. 1711. ciftis

iuclnfa ftannea vafa «partim funt fulminis telo perforata, partim confla-

•ta, fupellex reliqua integra manfit. Concsllit fulmen /Edes Sacras

Parochiales in oppido Gtrka Palat. PoHianienhs, an.1713. & unumin organis lignura ad minutilfima deduxit legmina, fiftularum Aanoe-

arum majore parte adulta, minore liquefacta, multa (pe&aculo, atq;

difcurfu phyfico edidit digna. Infulcaris altaribus aliquot, telidtis no-

tis exprimentibus flores affabre fa&os in pavimento Templi Czenfto-

chovienlis Claro Monti impoliti, difparuit ignis fulmineus an. 17 15. Eo-

dem anno, dic illunii, per feneftram irrumpens terruit Religiolos

edentes facros cantus, (tcllularum ligna reliquit in manibus. PckorJd

Ordinis S. Psrih Primi Er.'mi m Frmnfpicsa. Dicebatur, anno

1717. vis cxlcftis flammat matrem exanimafle in Prullia, prole illjela

finu excepta , nam illo temporis pun&o , debuerat genitrix venenofamexhalationem attrahere cum aere, infans vero emittendo rcfpirmm, in-

fectionem illam amovere. Vel quia tunc exhalatio non tara late fe ex-

tendebat, ut prolem involveret: vel id D;vine providenti® attribuen-

dum. Si vero infans hi utero conftitutus enecatur, falva parente. Artus

tener facilius fubtili , fed languida exhalatione aflieitur, aut vehemensgcftamis metus eft -nocumento. Kolcierzinx, an 1718. confr.iCfta

organa fulmine, villq; miri ejus eff-dius. In Varmia, excitata iunc

creba incendia Aice fulminea.

XI. Fulmina terebrantia , &: difeutientia, tempore verno , arq;

acftivo, interdum fxviunt, interdum vix audiunrur. Una Provincia ma-gis eft illis ohnoxia, quam alia, propter materi® pinguis atq; fulphu-

rex copiam. Cracovix, an. 170.1. menfe Augufto, tonitrua, fulgura,

fulmina, a nodfc media, fere ad ortum fohs protraxerunt horrorem.In Lublinum protrufit cxlum eadem meteora ignea numerofiflima, in

Palatinarum Califfienlem non pauciora, an. 1713. qua tempcftare, mul-ta: cxufta domus, proftrati homines. .ititas anm 1710. crebra edi-

dit

f

Digitized by Google

i V

' De Meteoris igneis, 4fn

Jit fulmina ad ftragcm hominnm plurimorum in Minoris Polomse Pa-

latinalibus. Hycme, rarilTima apud nos fulmina /& dum contio*

J

>unf, prodigii loco habentur a plebe. Modica enim tunc exhalatio, ca-

or exiguus, atq; vi frigoris fubito extinguibilis. Ubi hyemes tepent,

terra fulphurea etl, cadum tonare ac fulminare poteft, nam halitus

(illicientes elevamur, ncc non perficiunrnt. Cr*:ovi.r, an.

Martii 29. horribiic tonitru auditum eff- Zahn in Mirabili Mundi Oe-

eonomia. Supra eandem Urbem, an. 1571. lanuarii 29. tonabat,

& fulgurabat. Btelskt Chronie.!, 5. Gedaui , an. 157$. in Aprili, pcc-

eullapars propugnaculi fulmine , dejcdfaq; in foliam. Lanc«", .Prc*

•queutiHim* -flammae inter uubrs remeabant, an. 1579. in Ianuario.

Paprocii. Cahflii,& Pofnanix, an. 16 38 Decembr. 20. auditi foni-

tus orti in nubibus ex acceniione exhalationis xalidioris. Ex AI. S. S.

Turris in Monte Claro Czcnftochovienli fulmino iCa conflagravit, an.

1654. die 10. Februarii. Kordccki Grdi. S. Pauli Eremita in Nova 67 *

gemomachta. Audita tonitrua, corufcationes vifar, an. 1690. Ianua*

xii 14. Eodem anno, i. Aprilis, Templum Virginum Ordinis D. Be-

nedici eft inccnfum. Calilfii, die 14. Februarii, turrim Curiae te-

tigit fulmen. Polhanitr.an. 1701. Februarii 1 j.c denfa nube erum-

pens vis ignea turrim percutlcrat Templo D. M.igdalenx contiguam.

Concepec.tr moles flammam praelucentem Urbis exitio, aft ab audacia-

re Studiolo Theologi* eft fepitum incendium. Tcriunt turres, mon-tesq; fulmina, quia linea perpendiculari raridime, transversi pallim de*

labantur, ideo incurrunt in moles cxcclliarcs. In Lublinenfl Pala-

tinam, an. 1701. Aprilis 4. multum frigenti aeri /cadenti nivi, permi-

fti fuerant cxlcftcs ignes. Atra nubes noCcm p*nc deferens, anno

1717. Mattii 23. latoslaviam crebris fulminibus, fragore ingenti terruit:

adeo calidum in^brem demitte, ut manu xgre fuftmcri potuerit. -Ge-

dani, an. 1718. Martii 16. cum nivibus, vcnroq; valido,igneum telum

ceciderat, diiiupta nube. Ibidem 2. Aprilis, audita horrenda tonitrua,

corufcationes frequentes ipcCatx. Regiones nonnullae exterar fere-

nunquam vim fulminum experiuntur, vel propter vehementiam frigo-

ris,quod poros terra: claudit, ut halitus copiose non poillut alecudere;

E e e vel

Digitized by Google

TRACTATOS XTIT. SECTIO II.4°*

vel propter calorem magnum, eumq; perpetuum,qui exhalationes ele-

vatas attenuat , difiipat , ut mi nubes denus abire nequeant. .

SECTIO II.

DeMETEORIS AQVEIS.

1.TL yTETEORA AQUEA debent aqnx originenp, refblvmmirq-, in

[Vl idem elementum. Conftarrt enim vaporibus conftri&is, Sc quafi

confolidaris a frigore. Prodacunrur vel i« fecunda regione 'aeris,

& funt Nubes, Pluviar, Nives, Grandines.* vel in infima rcgioi*e,& lunt

Pruinz, Nebulae, Rores. NUBES , eft halitus fcu vapor vi fiiar le-

vitatis in mediam keris regionem elevatus ibiq; denfatus, ob nativum

fuum frigus recuperatum. PRUINA, eft materia ad nubem for-

mandam idonea, concreta in infima regione, prius qubm potuerit m nu-

bem denfari, vel in aquam folvi, vel calore diflipari. NEBULAdiffert a Nube , ratione loci , nam Nubes eft in-media, regione , Nebu-la in infima, dieiturqj caligo fi eft dtnfa acq$ opaca. ROS, eft va-

por fubtilis.paru a terra elevatus propter exiguum calore fblis,frigiditace

temperat» nodis in aquam refolutus.Juvant etia ad rorem efficiendum

aftra nodum a, przcipuc hma vapores nodu de terra educens, qui de-

inde terr* incubantes , fub initium crcpufculi, folvuntut m aquas.

Ii. PLUVIA, eft nubes in gurtas aqu* rcfoluta,ex alto in ccrratu

decidens. Caufa materialis illius, nubes fada ex vaporibus ad mediamaeris regionem fublatis: formalis caufa, nubes eadem diilbluta. Pfu-

vix cxptx tempore veris, an. 1 1

1

3 . ncc in arftate remittebant, undeingens eft orta exundatio. Dlugojpu Hijl. Pol. /. 4. Cromerus l. 5. Im-bres per totam xftarem continui, an. itio, aquarum multitudine ve-

hementer Poloniam afflixerunt, non fine fegetum hyberoarum jactura,

pagorum everfionc. Hcrburt Hilt. Pol. I. 6. A fefto Pafchx ad au-<

tuumiun, an. mi, alliduus imbrium dcfcenfus inundationem caufavir,’

• vernarum

Digitized

De Meteoris tfteii.

Tfmaram fiegemm (eminationem impediens. Miechovita Chronie. i. 3.

Dlugojfus l. 6. Hanc frequentiam imbrium , aut fimilem Nakielski in

Aiuchovia^d an. 121 3. refert, fubjungendo: pabulis deficientibus, morsanimalium obtigit, homines plurimi prxeipue agreftes abfumpti , vali-

da fames per triennium continuata. Ingens aquarum copia , anno

1233. fere in Poionia tota ex perpetuis pluviis, ab Aprili, nsq; ad 15.

Julii dclapfc, campi, agri, fylvx navigabiles fadx. /dem tbidem An.

1170 a menfis lunii dic 10. ad Septembrem medium, nimbus continu-

atus diu noduq; erat caufa ingentis eluviei. Stryikowski Annal. I. 8.

Miranda fuerat intemperies carli, an. 1431. quia continuis diebus quin-

decim, totidemq; noctibus , fine intermiffionc pluvia ingens dcctdcbac.

Dlugofus l. it. In Varmia.an. 1491. circa diem S. Laurentii, tan-

tus defluxit nimbus, qualis nunquam cft obfervatus, cataractis enimcatli, nubibusq; apertis diluvium redire videbatur. Delabebantur de nu-

bibus aves,quales ucc antea in dida terra , feu etiam regnis, & terris

vicinis, nec poftea fpedatx fuere. Duravit tempeftas iUa vix per dimi-

dium quadrantem horx,qux fi integra hora pcrfeverillet, terram, ho-

mines, animalia eunda ablbrbuiflet. Plafhvig in Fttts Fpif. Varmunji-am. dEftas anni 1 304. ab Aprili ad Septembrem inclufivc, vix non

quotidie pluviofa. Mtccbovita tn Chronie. Polem*. Exundationes

maximx in Poionia, an. 1 534. exteris terris per Europam totam are-

icentibus. Fr.tfchius tn Catalogo Prodigiorum , Funcciur m Chronologra,

lycojfbene.t in Chronie. Prodig. ac Ojientorum. Pluebat diebus lin-

gulis Augufti menfis, an. 161$. fccuta hanc calamitatem fames, & pe-

llis. Ftnardowtki m Uladtslao IV. In Polcfiam, Volhinia a meridie,

Litvania a Septentrione, maximas effudit aquas, an. 1631. diebus ver-

nis. Navigiis tunc dunraxat iter ad Boryfthencm,per odoginta feri

milliaria Germanica erat; arboru vertices, ( in hoc fimulacro maris)por-

tum fecerant navigantibus. Ex M. S. S. Majorem Poloniam , an.

1653. Februario menfc, notabiliflimx eluviones occupaverant. Krafu-

ski *« Regma Polonu. Inundatio maxima, an. 1688. menfc Apr. invafit

Majorem, Minorem Poloniam, exterasq; Provincias. Diuturnae

pluvia*, an. 1711. in Augufto, mefforum labores impediverant , mani-

E c c i pulos

I

404 TRACTATUS XtrTT. SECTfO 1L

pulos fecerant compiirrefecre , in Majori Polonia. Currente anno

1713. Majus, Iunius, Fulius, Augufrus multum erarnimbofus in Ter-

ra Cracovicnli, & circa Crofnam &c~ Propter pluviarum firequen-

tiam , fegetes verna: in Prullia ad Septembris finem colligebantur, an-

no 17 16.

111 . PLU\’Ij€ PPcODIGIOSiE , monftrofx, vocantur illsr,qux

non ex foto lunt vapore hurnido in aquam reloluto , (td vel ex aqua

alicujus coloris, v. g. (anguinei, vel fimul cum aqtu decidunt aliqua cor-

pora. PLUVIA SANGUINEA r eft aqua rubra interdum deci-

dens. Contingit .naturaliter, quando vapores minio, rubrica &c. aut

etiam (anguine tir.&i elevantur, in nubem concrcfcunr, tandem reiol-

vuntuf. Et calot nimius poteft vaporem aqueum ita percoquere, ut a-

qua ex eo nata colore tingatur rubeo, vel quafi (anguineo. Quod (i

unguis venis(

id eft talis liquor rubicundus, qualis venis., arteriis, ali-

isq; panibus animalis continetur ) decidat aliquando,prodigium eft

,

ncc naturaliter, verum miraculose productus, ob fines Numini notos.

Pluvia (peciem (anguinis referens decidit in Polonia, an. 1010. Tylkow-ikj m Adeteoml. Cur.ofa. Idem contigille in Borullix, Thuar;u~ Htft.

L 17. feribir. In Siltfia.an. 1170. apud Michalovum pagum, Sc in-

trr Oderam ac Nillam fluvios, triduo pluillc (anguine dicebatur. Cro -

merus Rir. Pol. /. 9. Miechovita Chronie. /. 3. Bielski w Chrome. Polo-

mcis. Mortem Colrslai Pudici Regis proxime prxceflerant pluviae

(ang 11 inex in diverfis locis copiose defluentes. Sci.ygtelskt Ord. S. Bftied fli. tn Tmrcia. Ejusdem ccloris aquie cadcnres de nubibus vi-

(ar, an. 1 0 20. in Polonia-Hracbtlius w Htfl. fut t.mpor/s.. Ante bej-

luin Chocimcnfc cum Ofinatio Turearum Imperatore, an. itfri. ra&xcailefli tinftura, fanguineoq*, rubere arbores notabantur. Petricius mJVrf Belli Chotimenfa. Prope Camenecuni, in pago Podi zjipalce,an. 1639. rerra proludit

(j.uxra vulgi opinionem

)(auguinem, nmltosq;

terruit Ipetflatorcs. Ex M. S. S. Cracovix, an. 1680. imber coloris

fangv inolenti fulus de nubibus. Berckenmeyern in Curufo Amtcjuano.Eodem anno, mcnfc Majo, vicina Urbi prxlatx loca, horti, prata, ar-

borum folia, indulia agricolarum,

quali cruoris guttis lunt conlpcrla.

Haxr

Digitized by Google

De Afeteoris otjueis,- 40J

Havr fn tÊrono Secretorum Oeconomi*. In praelio extra fluvium

ion pofito ad laroslaviam , an, i 68 z . Aprilis j.fanguis decidiflc ex afi

re putebatur, Lafic pluit, quando nimii calores folis ex uberibus

pecudum extrafium lac cum nubium partibus permiscuerunt: aut va<

pores cdnfi.es ex terra alba Irc percoxerunt, ut lafiis colorem induant.

Ferri pluvia fir, opinione ( ab:t , iukertr, Stnmrtt , cum vapores metal-

lici,, vel liilphurei indurantur in aere. Lapides cadunt, dum copiol* ter*

reflres, viicofie, elevat* & junfi* exhalationes calore magno adden*

fantur. A caulis naturalibus pluviae difi*,/imilcsq; cis proveniunt; inter-

dum tamen, ait Fromondm MaevroUgtcorum /. 5, providentia DEI dis.

ponente, pio nuntiis, atq; minis caluiniratum futurarum ponuntur, tn

Infula Manarburgenli,prope pagum Ltihuov/j tvielue, dicebatur ceci-

dilTc pluvia colens lulphurci, an. 1718.' agris reliquifle materiam fla-

vam,qu* pro genuino fulphure, cum vaporibus a fole attrafio vulgdi'

habebatur. Ali depurari colando debuir, ad explorandam inflanunabili-

tatem,percipiendum odorem fulphuris.

IV. PLUVIA AN 1MAL 1LM hae objcfi* funt oculis, Tc-fles habeo viros fide digmflinos, im.o & meos oculos, referr. Tylkow-

ikt tn Adtteoral. Curiofo,quod lupra pileum

,galerum vocant, plurimar

minutae ran* fedemnt, cado depluente xftaris tempore. Vidimus & vi-

peras decidenrcs, an. i66z. in Podlaohia Poloni* Regni Provincia. Nonadmitrebant generationem ranarum 111 nubibus, C alens , FaUpius >Sca-

ligtr, propter hanc quoq;. rationem, quia nunquam aut in tefiis, auc

in tabulatis, aut in aquis depluentes r,n* apparenr, fcd tantum in puL-

verihus inlpcrlis pluvia aqua, &’ in fummis caloribus, tn tcllis fillitur

Vir Rcligiofus, fidei probat*, quod & fupra terram fuerant vil*. In-

Kefli quidam iter Kiovii in Poloniam ,.an. 1690. retulerunt, quod nu- 4s imbrifera, fatis denla, atra , foluta in aquas, lerpentes, ac viperas

in terram profudit, Z.aw in Dtftjuiftt. Aieteorvfioptca* A magnae

auctoritatis viro iptfiatorc fafia elt mihi relatio, quod prope oppidum

K/panica Palatinalis Poinameniis, copia magna pilcicubrum nunquamibi reperibilium lit dclapla cum m bre 111 agrum. Colligebantur illi a ru-

ricolis conouieutibus, coquebantur», fumebamur cum guftu, Tradit

Ecc j Sc

Digitized by Google

40* TRACTATUS WIJ. SECTIO IT.

& JenSfomts, large piscibus pluiffe non procul Rcctorrento rn Prrflra

ita, utvn quoq;A: prata impleta pilcibns fuerint, fcq;ipfiun ex pilci-

bus iliis comedillcuna aim futs parennbus. Origo ranarum, pifei-

um, fcrpentnm decidentium fi examinatur, cenfet SchottusS. J,, in ad-

ce, &c innubibus e(le halitus rerum, feminaq; mixtorum, confequentet

polle in illis halitibus, Sc feminibus, fi conjungantur cum convenienti

materia, animalia conditui, cum habeant in Te virtutem formatricem

illorum. £x ailertione Ktrchert m Mundo Subter. Reinzjert w Meteoro-

log. tunc poteft pluere ranis, Sc pifeibus, quando vifeoia exhalatio, Sc

fpernuticad«florum animalium corpufeula finwl cum vapore aqueocrftagnis & paludibus elevata, accedente calore felis, varie commifccncur,

atq; ad illud perveniunt temperamentum , ut ad formam viventis pro-

xime difponautur. Durus & contumax adversus tot Authoces e flem ,

aic Fromondus m Meteorologicis , fi negarem , innubibus quandoq; ra-

nas generari. A fententiae oppofitx fe&atoribus adhiberur minime fi-

des narrationibus*, argumenta probantia polfe nafei in humido calidoq;

aere animaicuU aliqua , refutantur. Non pluunt(inquiunt

) ranr, fed

ita cito generantur in ipfe pulvere tetrx.utpluille videantur. Venti quo-

q; per juga montium frvientes ranas,

pifciculos, lapides fublevatos

per aerem deferunt, unaq; cum imbribus in terram dejiciunt.

V. PLUVlAi, RERUM VARIARUM adjunguntur lupra enu-

meratis Prope Zamufcium, aru 1687. Aprilis 4. ex adre femen

cauliu.atq*, minoris raphani ccc\<i\t.Tylkoxv(ki PhyfCurto. P.\o. Arci*

Pofeamenfis teftum A: area, defuper fparia milii grana acceperat. O-Arogium viderat quondam femina bralficx capitati ab alto jadta. In

vicinia Menaderii Tinecenfis Ord. S.‘ Bcncdi&i , an. 1701. grana milii

lapfa , coltcdfa , codta propter experientiam , incluia cpiftolis ad fpe&a-

culum milia. Negatur, frumcnuim verum polle nafei in nubibus, itaq;

creditur alicubi abreptum turbine cecidifle cum pluvia. Non omnia, &Cajco S. y. 'm Meteoru

,qux ex alto venete in terram

,genita funt in

nubibus, fed a vento impetuofilfimo afportata ad loca remotiora.

VI. GRANDO, eft pluvia in iere conglaciata. Generatur in

media, & infima accis regione, cum hoc diferiiumc, quod in media

• produca

4°7‘ De Meteoris atjueir,

producatur ab ejus frigore, in infima ab ejus calore per antiperiftafim,

«jh2 ett inrcnfro unius contrarii, ad pratentia alrerius.Magnimd»nis no»poflrema cauta cft Reinzjr* m Metrorolog. pugna ventorum rigidiorum»

«pix materiam grandinis, dum adhuc mollior eft, inter te collidit va-

ne, ac in grandiorem molem compingit. Ad alnflimas nubes, grandi-

nes maximas refert le Granei tn Htfl. Naturali , c quibus deteendendo

incrementum accipiunt Fieri cnkn poteft, ut plurimum humori» occur-

rat in via, qui ipfis inharendo, frigore ptzfcmi correptus eongelarur.

Opinione aliorum , a tc’rra remotius generata grando, eil minor ac ro-

tunda, quia cadens ex alto multum atteritur centadu aeris; prope ter-

sam produda major cft & angulari», propter rationem oppohiam. , Irr

Polonia, an. 1481. decidit grando zquans magnitudinem evi colum-

bini , ex ejus percuflione paffim inventa cadavera leporum, & omnis

generis velucrum. Naktel ki in Miechovia . Circa Gcdanum,gran-

do juglandi par attulit necem multi» feris anteribus, an. ifii.Ex Htfi

*

Pruffia. Grando ovis- columbarii major, cum fragoribus vehementibus»

horrendis fulminilîs dclapla perfregerat lignea teda, an. 130 f. Mie-ebovita Chrome. Pak /.4. In rradu Goto, infra Czcnllochoviam»

& Lcloviam , an. 1 545-fegete», qpz falcem jam exfpcdabant,grandi-

ne columbini ovi molem attingente verberata interierunt. Naluelski i»

Mtechevia. Decurrente an. 1572- in circumferentia Urbis Toru-

nen fis grando librarum decem(przter alia illata damna )

etiam homi-

nes plurcs privavit vita. T.erneke tn HtjL 7 ortm. Naufragis Tabulis. Vort'

derofz grandines prodrarunt alites numerofas, an. 1574. Paprach. In-

Roxolania, an. 1611. Iulii 9.. grandine aquali ovo gallina (unt concus-

sa fegetes , aves » & pecudes. Ex M. S. S. Ingens procella emifit'

grandinem inufitatx magnitudinis, an. 1644. Ex M. S. S. Circa

Varfaviam, tanta grando, quantum td ovum gallinaceum apparuerat»;

an. 166S. Briwer in tiifioncis Notabili01 ibus. In Dtftridu Opoczi-

nenfi , Sc Radomienli, an 1*69. I11I11 11. conculla in Ipica fruges, ar-

borum frondes, & fcanduhc: mad.ua quadrupedia ac volatilia, fauciati

^homines grandine molis mlolits. tiaur tn i/Lrano Stcrct. Oeionomsa.

a£lUs anui 1671. tcmpcftatibus & nunbis atrox., fatalis inultis pecori-

bus.

Digitized by Google

TKACTATVS XVTI. SECTIO IL40$

tus, & hominibus in grandine; oec vim miceris* pottencofam «jns rmU^nitudincm tres .latos pedes excciMc, fuere qui viderant arq; tradide-

rant. Zawadzkt Arc*ru Hi'), l. 6. .Eodem anno, dic 14. Augatli,

grando candidiilima , ovo gallinx major, tc&a concudcrat Sandomirue

Ex M S. S. in villa- oppido y nrtftn vicina , an. 1677- grando <•

qualis ovis gallinarum colouis ecipiut /eminationem hybernam. Se ver-

nam macurefcencem v cxprdiaq; eft peaicillo rudi in pariete Templi Pa-

fochialis. - in fkizeiifi Ralatinatu, an. i6Si. circa lulii finem deci-

dit grando par anferino ovo, figura pecfcde referens tcftudincm exer-

ro rapite, peditu*, cauda in latus projeda. Trlkowski Phjf.fiurt. P. 10.

Quod imagines mvrx animalium , aliarum q; rerum appareant in gran-

dine, partim ad vim Divinam admonentem Authores referunt, partim

imaginationi inlpicienrium adfcrrbunt. In Terra Premisliensi, grando

intulit necem animalibus, an. i6$y. lulii jo: in Terra Lcopolicnli pro-

pe Gr»dek,grrndo quxdam humani capitis quantitate dicebatur «quas-

se. In Volhinir pagis Miiyfzyn Se Ozdow, attigerat molem duo-rum pugnorum: in Cepcrtv villa* hominibus vu!ne%a, pecoribus uecemattulerat. Terra Sanoccnfis diebus aliquot cooperta grandine ma-jore manlit. Pofiianix, an. «705. Augufti dic, caq; calididima,

globi conftrickx frigore pluvix, ova columbx fuperabant. Ad rus

Aidaijn Roxolani* , aliqnot ccurcua anatum fylvcftrium funt interem-

pta,proftratx oves im campis. Circa 1’rcmisliam , aiu?7oi>. Apri-

lis ij. grando juglandis mole devoluta de nubibus; circa Cremenecutuin Voihmia, Iunii 5. amplitudine ovi anfcruai nudavit multis frondibus

arbores. Vehemens ventus, an. 1710. lulii j $. attulit agris Bozen-

cinenlibus in Palatinaru Sandomicienfi gradmem manui in pugnumcomprefli* parem, Copnunicx botro mediocri vim, pago Skrzyparzo-

wke cxtenlb pollici, Grabovcco, Wolx, Ofovx, fragmenta longa Sc

cralia glaciei. Tcinpcilarc fedata, obtigit ferina opima ruliicis, in lepo-

ribus, anatinus, exterisq; alitibus intcrfc&is. Grando formam Iunxnafccncis exhibuifle ferebatur, an. 1711. rocnfe Majo, in Podolia: in

Majori Polouia, fcquenti anno, glaciei frufta prolapfa non procul a Co-fteno &;c. in campis pagi SLapk.owj Capitancatus Mcveniis fcu Gnc-

V eniis.

Digitized by Google

De Metnris ajueh. • 409

"veniis, fexagenx 3 6. anferum, grandinosa procella concuffx. Ter-ra Lcopolicnlis, an. 1716. Junii 1 ;. palla eft grandinem profternentem

fegetes, atq; volucres. In oppido fVifnia, c fcandulis te&a elaborata funt

conculla. Hodcm anno, menfe Julio, in circumferentia Urbis Leopoli-

Culis, diebus tribus duraverat, erarq; plurima par ovo anfcris. Op-pidum Stuzjnvo verius, in Cujavia, an. 1717. no&c fequcnre Transfi-

gurationis Domini diem, cooperuit campos grando folito major. luxta

Fromondi Meteorologica, raro no&urno tempore cadit, nec nili poli ca-

lores magnos progenita. Non minor juglande apparuit prope Czcn-ftochovia,an. 17 2

8.Junii 15: poma vaftitate aquabar trans Leopolim,dic

30. Julii. An. 1710. menfe Aprili, hora decima vefpcrtina.uon pro-

cul a villa Skape Palat. Sandom. grandinabat. Poft diem 8. Junii, circa

inediam nodtem, Jofephovix ad Villulam, idem meteorum molem o-

vorum anfcris,& gallinae ferendo tegulas fregerat. Dic Junii 9. Baltovix,

grando ejufdcm magnitudinis volucres trucidavic: in villa Lawj Palat.

Cracovi. digitos transverfos quatuor, in vicinia oppidi Brz.oz.ou> Roxo-lani* xquavir pyra.Czermini in Palat. Sandomiricnfi cum forma agncU

li, botri, capitis bovis, ac afini &c. decidillc eft vifa; ulcra Ulanow in

villis , & in Uchanie oppido , mole pugnorum duorum confra&x fcan-

dul*;jundkus currui equus peremptus in vicinia

:prope Zamofciura,

hominum par interemptum, arborum frondes refc&x: verveces exani.

mati in campis Pruilix: in locis plurimis pro&ratae fegetes. Ferebat ru-

mor cecidiile & fragmina glaciei, grandmofas m alias humana capita a-

d*quames.

VII. NIX, eft nubis llillicidium congelatum in 'acre, & in floc*

cos formatum. Vel, eft concretio vaporis refoluti in aquam minutifll-

mam, qui vapor antequam formetur in guttas, dum adhuc habet mul-

tum admifti acris, & aliquid exhalationis ficcx, fuperveniente frigore

coagulatur, ac copulatis invicem particulis pluribus , in floccos abit. In

fecunda acris regione(qux frigidiflinu eft, fedcsq; nubium

)genera-

tur, figuram lexangularcm ex oblcrvationc Fromondi &c aliorum caden-

do deferens. Stellata Ktrchero in Arte Magna Lucis cr Urnbra , ii fpi-

ritu calidq intra floccos concentraro, qui dum undiq; frigidis corpu.

Fff fculis

/

rDigitized by Google

TRACTATUS XP7T. SECTIO Tt.4r®

fculis circumdatur.ruens corpus niveii terebrando, in- radiosi efformat fi-

guram. Nivis frequentia hyberno tempore prodeft,quia tegendo ter-

ram a frigore defendit nimio , 8c ne halitus calidiores evolent fiirfum

fecit* deniq; propter fal nirrofum ,facunditatem promovet (egerum. A-

ftate quamvis generetur, vim caloris in lapfii non fuftinet uti grando,

qux folidiiis cft compatta. Poft coortum frigus intenfum , anno

135 3. in vigilia Pentecoftcs, ni* ad duos cubitos alta terram operuit, ad

diem fextum duravit, cum magna frugum ubertate. Aiieehovita Chro-

me. Pol. I. 6. Dlugoffus l. 9. Herburt l. ro. Bielski in Chronicis. Cir-

ca an. 1440. anre Decembris medium, delapfa nix manfit ad 15. Apri-

lis. Nahelski in Miechovia. In Pquffia an. 1443. Maji 1. pondera

nivium tefta. vix ferre poteranr, nonnulla fubfidebant, gravarx arbores

frangebantur. Curicken in Defcrtp Gcdani. Hyemis, arq; nivium

aufterirarc nimia pabulationes animalibus lylveftribus funt fublatx, ple*

riq; vici apud Podolix oram deprclli onere, an. 1453. Dlugoffus Htfl,

Pol. I. 13. Copiofa nix venit, an. 1 j <»9. in Majo, jacuit triduo-, nivemfecuta fterilitas, fterilitatem fames, famem pefolentia. Ex M. S-. S.

Decidentem nivem, an. 1570. Maji \-f. comitatum eft frigus , trium

dierum (patio. Hennenberger in Chronicis Prufft*. Gedanenfes cam-pos alriffima nix contexit, an. 1377. die 3. Maji. Cnricktn in Defcrtp.

tjufdem Urhis. Nuradinus Sulcanus quadraginta millia Scytharum

ducens venit ad Leopolim, an. 1673. Tunc vifa nova in xftatc prodi-

gia, quibus barbaros primus oppugnavit aether , cum camporum vafta

mcnfc Sextili nivibus operiret. Nec arva tantum intempeftiva hyemecanuere, (ed grandine quoq; concufla

,qux infefti hoftibus cxli argu-

mentum fuit, aere tum alibi, tum Leopuli fereno .Zatusks Epft. Hflo-rico- Forml. Tomo 1. In Litvania Breftx, an. 1691. Maji 6. & 7.

m Minori Polonia citca Cracoviam, 8. ejusdem menfis, nives apparue-

runt. Cracovienfes campi iisdem tedh, an. 1691. Maji 8. & duobus di-

ebus fucccdcnribus. Eodem anno Junii 3. ab hora decima matutina, adquartam pomeridianam vifa hyemis facies circa Gcdanum. Lcopo-li, an. i^9 3..Maji S. nives talos attigeranr. Concci an. 1694. Juniito. metum inculfcrant, nc hom & (egeres inficerentur. Prope Bia-

iam

Digitized by GoogI

• • De Metnris atjueh.' ' " ' 41/

?am m Litvania, an. 1696. -lunii 1. in Mineri Polonit ad Novorargnm,

an. 1705. Maji 17. nivalis tcmpcftas acrem infrigidaverat. Podolia hy-

bcmo tempore profuuditatcm ntvium fere tricabitali pertica merrfa elt

Lcopoli, an. 1708. Maji 18. terra efl operta nive, qua: fine mora relolu.-

u in aquas. Gcdani, an. 171$. primis diebus lunii, ningebat ali-

quoties , rigente aere. Montes Carpatios texerant nives copiolae,

an. 1718. Iulio mculc. Prxdn Sv/iecim campi conlpcrfi nive, an.

•1719. Maji 8. in Palat. Pomeranix. In O&obri , inter Sokalum & Cra-

/noftaviam, nix talis altioc; in Palatinatu Cracovicnfi & Saudomirienfi,

die 8. ejusdem mcufis,permilta pluvix. Hae funt nives inlblitx,nam

/ex menfibus integris, Majo, Iunio, Iulio, Augufto, Septembri, & O-afkobri, remotae a nobis propter calores, aut atfiunu In partibus tamen

Carpato monti proximioribus, etiam September medius, Oftobcr to-

tus fxcundus ell aiivium. In Curlandia nives crebcrtimx, jultx

ftaturx viri altitudinem non rati> excedentes, & nonmfi mori longilH-

•ma liquefccntcs, regione tota ob eluviones tunc pet dies aliquot invia.

Immitius inCurlandi* Memorabilibus. in aliis Provinciis nives ordinarie

ollurgunt ad fpithamam, vel dimidiam ulnam, extraordinarie ad ulnam

•integram, imb ulnas duas,& amplius. Congedo: ventis circumvallant

xdificia, exhibent colles viatoribus, eosq; non fuperandos, ncq;citb fol-

lendos caloribus. in RulCa Alba, Sc Ukraina ,-agrettes ludulri

oblongo baculo, folcis Jigneis ( Lyxe di&is)duos, aut tres cubitos

Jongis, urciq; pedi fubiigatis feruntur celerrime per nives congelatas, fe-

ras in fylvis inlequuntur, capiunt, lanceis, plumbeis globis trajiciunt.

Rullus proventus nobis cx copiolis ttivibus:in regionibus exteris quan-

tus cft, dclcripfit Schottus S. J. m sinaionria Pbyfico • /Jydroflanca. Iu

rSicilia, 11011 aliis nives colligere, confcrvare, ac vendere permittitur,

.quam JJkbiiun Magifttatibus. Venduntur ad aquas refrigerandas in xda-

xc , lingulx hbrx uno, aut altero crucigcro, aut carius,prout eft carum

copia, vel inopia, didantiaa; loci ab urbibus, quibus importantur. Hyc-

mali tempore fi mons quilpiatn theiauro nivium ditatur^ confeftim du-

centi, trcccntivc ruilici conducuntur a domino montis, ad faciendos

globos, {k. in cavernam devolvendos. I11 Melixa Infula, quia nunquamFffz nives

\

Digitized by Google

TRACTATUS XTlh SECTIO IT.

nives e catlo lapi* comparent,xftaris qualibet die advenir navis ex lictore

Siciliuno nivibus onerata, vela deponit circa ortum felis, libras duas

nivis, Regalis Hifp.mici , aut luln Romani pretio diftrahir. De ufu me-dico mvis a Bartholino Tradatus edirus ltgitur.

V 111. MEL, eft luccus roris cxleftis Caleno , aliis florum fudor,

Bc quafi gummi > qnod apes colligunt. Succus in nonnullis floribus per-

colatus ac prxparatus , Honorato Fabri inTraclatu de Plantis, qui cumexundet, ab apibus colle&us infertur cellulis. Nec ftatim initio meipcrfe&um eft, quia deinde in alveari coquitur calore, & quafi halitu

tepido, quapropter mutatio coloris > fapons, & odoris. Ulterius idem

celebris Author negat mcl cfle humorem rolcidum c cxlo decidentem,

herbis & flofculis adhxrcntcm, maturinx aurx denfatum frigore, namomnes flores indifferenter mcl illud concretum exhiberent ac contine-

rent, & fic nullus dclc&us. floni habendus effer ab apibus, quod repu-

gnat experienti*, non enim eft flos melicus omnis. Apibus a Gas-

terdo in Metecns, '4 leGrand in Hijt. Natura vis attribuitur, ea, qu*

. luxerunt ex floribus in mei vertendi, mutata qualitate, faporem novumimpertiendi. Videmus

(inquit pofterior) in animalium uberibus, quod

cx alimento fupcrcft, in lac mutari. Quid ni etiam quod in ftomachumapes transmittunt, parte una nutrimento deftinara , reliquum debitis or-

ganis in mcl convertant, ac deponant? Apud fentientes oppofitum, eft

obfervatum, apes ore mella colligere,, fcdnon in ventrem demittere,

crura & coxas onerare , non vifccra. Optimum cenlcrur flavum ,

odore & faporc jucundo,purum , fincerum > pcllucens , tam fibi inhx-

rens, ut continuitatem,quafi. linea longifftmi non intercifim fervet, fi

attollatur. Et album mei fi notis fupra enumeratis non deftituitur , fla-

vo non eft deterius. Przftantiflhnum Schrodero Medico mei virgineum

di&um, quod novellx apes conficiunt , colore ex flavo albicans. Quan-ta fit apud nos copia mellis, Scriptorum probant audforitates. Po-lonia abundat meile, & cera infinita. Boterus in Politta Regia. Mel-

lis, & cerx non alibi copia major, quam in Polonia..FVwrwer in Geogra-

phica Orbis Notitia- Melie abundat & la&e Polonia. Anglut de

Broprittat. Rerum,. Mirum , cur totus Polontz tra&us adeo abun-

dat

Digitized by Google

De Meteoris nqueir, 413

dat apibus y ut mellis Sc cerx mifqium fit copia major. Cornelius 4 Ju-sit is in Germania. Podoli» tota ita mclic redolens, ut non latis illi lo-

cus fit, ubi deferat mella. esF.neas Sylvius tn Epit. Europa, Jlldrovan-

tis*1 in Jnfffhs. Apud Podolios permagna apum , & mellis oprimi

copia ex di&amno, Sc aliis bene olentibus herbis ac floribus colledli.

Cromerus Polostia t. 1. Rufita Alba (eu Ruthenia mei Sc ceram af-

fatim gignit. Gemma Friftus in Cofmographsa. Excellentiflimum

mei in Ruffia nafeitur, nam ibi xftivi dies funt longiores, & folares ra*

dii licet obliqui, nihilo minus ad percoquendum valent; & aliquam lau-

dem tribuere debemus qualirari herbarum , illarum regionum. Trtmar-

chius in Meteons. Scio quendam ' amplas in Kuflia ditiones pofli-

dentem h (obditis decimas annua; acctpiflc mellis cados mille, cadus au-

tem venit firpe decem aureis nummi'. Ofolchsh tn Dtfenfa Polonia.

Cera ex Rufiia Sc Mofchovia in univerfam fere Europam dcfertur.j^*»-

fonus ih Htft. Infectorum, Narrat Jovius hiftoriam lepidam dequodam Rufio, qui mei de cavat» arbore exempturus, illaplus eft ei-

dem, tandem ab urfo extraftus. Sarpius in Rudia, Sc Lirvania rc-

<periuntur vetuftx favorum mafiz arboribus conditas, delertx ab apibus,

quse nonnfiitunc invcniunmr,dum arbor luftratur dc indu ftria, vel fuc-

ciditur, aut annola prolabitur. In Volh inia, mellis & cerx mirus-

eft proventus. Gctofredus in yfrchontolog-a Cofnuca. Litvani» mei-

le usq; ad miraculum abundae. Bucehnus tn Orbts Defcnprtone, Syf-

v e lires apes multum mellis ac cerx in Litvaniac fylvis conficiunt. Mer-cator in jttlante Minare , Rjthajmerus tu Orbts Terror. Situ. Nus-

•quam gentium plus mellis eruitur, quam in Samogitia. Candidum eft,

Sc faporis exquifitiflimi. Briettus S. J. m Parallelis Geographia , Cluve-

rius tn Geograph. Mercator in Jltlame Mitiore. Mcl nullibi mi-

nus cerx habere dicirur, quam ia Samogitia, nusquam ntelius nobili-

usve. Liber Baro- ab Herberfem tn C ommentor. Rer. Mofchoviticarum.

In arborum cavitatibus pallim mei repentur in Samogitia, ejus cando-

-ris, puritatis, (aporis, ur omni melli, quod in His regionibus invenitur,,

merito jure prxicratur. Ntcoloftus tn Hercule Sicule. Laudariflimum

• habetur mcl in Samogitia , (eu quod flores fine meliores, perflato a Se-

Ftfj. • ptcnuiouali

Digitized by Google

TKACTATVS xnr. SECTIO IT./414

ytentionali vento aere, feu quod ibi apes robuftiorcs vivant meidiligentius elaborent. Jonflomis in Htfferia Naturali de Infeiiis , Mot-fetus in Theatro Infeciorum. InCurlandu infignis copia mellis, quodaliquando in arboribus cavis reperitur. Lentiltus ia Curland •* Memora-bilibus. Pruflia: quoq; mellis & ceri copiam adfcnbit Mercator ia

jitlante Minore , Cornelius k “Judicis in Opere fupra citato. Ex Pro-

vinciis multis Poloni.e, made cereae.navibus in Galliam , Belgium, Hi-

fpaniam deportantur. La(fictus Mei acq; cera quantum vedigal

Polonir inferat, videre licet in Klockn l. 1 . de 'y£rarto. Delcripti-

•ni Mulli Polonici, quia non obventurus eft locus commodior, melli

eam adjungo. MULSUM Ifidoro Cr Varroni, AQUA MULSAPlinio, HYDROMEL1 aliis, nobis Mtod p-ty

, etb potus przftans, ma-xime idoneus hominibus bas regiones incolentibus, iu quibus mellis

optimi copia lurama. Et quid quzlo aliud mullum eft? quam vinum ar-

te confcdum; quid nedar potus Deorum a Poetis cclcbratuS? quammulfa ex aeria materia ducens originem. Nobiliflimus potus in frigidis

fic humidis morborum vitiis, nec non in pedoris intemperaruris , iimi-liter in morbis nervorum frigidis, apoplexia, paralyfi, epilepiia, (palmo,

ita tamen ut medicamentorum lege, jejuno ftomacho modice degufte-

-tur , nec ad fatictatem bibatur. Plaeotomus Medie. DoSlor de NaturaCercv

tfurum , <T Mulfa. Medo ad tulfim humidam confert, pe-

das mundificar a fanic & humore grollo, non permittit lapidem gene-

rari, lavat & abftergit vifcera, mundat ventrem a fecibus, bibitur (a-quosc & tenuiter codus

)loco vini, in zgricudiuibus nervorum, & do-

loribus juudurarum. Verum adolescentibus, cholcncis, fervido humo-re laborantibus, Aridas venas habentibus addit dolorem & (irim, ideo

illis non exhibeatur. Mefve Medie. Doilor citatus k M-echovna tn Coa

-

fervattone Taletudtnts. Cum Provinciae Septentrionales, Polonia,

Lacvauia,RulIia,Molchovia,a natura viuo donatz non (ant,ejus loco coi-

lata illis mellis quantitas incredibilis , ex quo hi populi conficiunt po-tionem delicatam & fanam. Belli Polttic. Dsfertat. Tom.i. Maximaecommoditates percipiunt Rulli ex mcllc copiolo, mulfumq; conficiunt,

quod nobilitate niixil cedit geucroliiliuus vmis. Hornius in Hifi.Natur.

•a • CT

1

Digitized by Google

Ut Mettoris aqueii. 41 f

Cr Civili. Mcl apud nos in Germania multum lublianti* medi*

habet, parum fpirituofac , hinc debiles potus ex meile fiunt, cum conrri

Hydromeli Polonicum,pratfertim Litvanicum in fortitudine nulli vino

cedat. Beecherus in Phyfica Subterranea. Mulli fcu Medonis perfe-

ra co&io mirabiliter exploratur, fi ferrum candens profunde ei immi-

frris & detinueris aliquantum, neq; cxtin&um extraxeris,quod non

fatis cc&o extinguitur. Tjlkcwskt in Phyf Curto, de Aieteoris. Soler

condiri mulfum Varfavi* fueeo c cerafis, rubive malis exprefTo, aut a-

romatibus, & pro ratione condimentorum, Keiflrangi, Maitmet &7 rtimet nomen accepit. Cromirus Polonia l. 1. Optimus Medo paran-

tur in Litvania , eftq* duplex, fpiilus & tenuis: Danicus & Lubecenfis

palmam illi libenter defert. Metbemtus deCereviftisy cr Potibus. Exccllen-

rifiimu nmlsu in Litvania, ponlLnr.u Caunat c.o<\m\\sx.Froel'chius in Bibli-

otheca Peiegrinantnm. Sidrtanvs Romanus tn Pano Theatro Urbium.

LaudacifliniusMcdoCauntnfis per totam fere Europam devehitur.j?c«-

jlenus in PJtfi. hatui ali de Infertis* Poptmgm Orbe Jlluilrato. In

Curlandia mullum coquitur dupliciter, alterum pelluciditatc gratiffima

Hilpanico vino nihil cedens, in ebriamen efficax 6c dulce, alterum co-

lore cercvifiam armulans. Lentiltus tn Curlandia Memorabilibus. O-ptimum •mullum Podolicum , Rulficum , & Volhincnfe, prarcipuc i»

oppido l.okae zey coloris viridis. Interdum tam nobile, tam defocatum>

.datur, ut a pcritifiimis dignofeatur diflicilc ab Hungarico vino, illud

colere, odore, (apore referens. Paratur a nonnullis ex eodem mullo

potus, vino Petri Simonis , nobis Fetercyment vocato proximus. Con-icdus potus ex meile, aqua, &: lnpulo, idemq; aromatibus conditus,,

in domibus pratfertim Satrapaium ad centum &: plures annos afiervatus

-vinum Malvaticom fuperarc videtur. Blaeu m sitiente Aevo. Litva-

nia Fito/dt Prmctfit temporibus conditum mullum afiervabat. Opalch*

ski in Jjefenfa Polonia. Aqua mulla, inquit Plinius , longa vciufta-

rc tranlic in vinum. Verum id elTe didici in Litvania , ubi hydromeli

ante centum annos conditum forulTimum evalerat, & ufui ineptum.

Cnaptus S.e

J. tn Thefauro fub verbo Mtcd puy. In aula Celjijs. Dfeum Radsviltorum ,.nmlluiu ultta centum annos fetvabatur. JJe Ltr.da

Digitized by Google

TRACTATUS XTII. SECTIO III.416

in Defcript. Orbis, ex Thefauri Politici /. ]. In Rocjina pago Illnflrtf.

Vernus Sapiebant, idem potus durafle /arculo integro tradebatur, qui

«iv.lis belli ardoribus cft exiiccatus. I11 aliorum Procerum , & Nobili-

um cellariis, non unam decadem annorum fuperat mulfura, fcd tale

nonnifl medicamenti loco propinatur affedis morbo, quantumq; cupae

vaftiffimx demitur, tantum affunditur recentis mulli. Rcpcriri dici-

tur in Podolia ad Tyram fluvium, conflniaq; Moldavix, vulgo Vala-

chix, mei infatuans, quod Hydtomeli dum couftituit, hauftum largi-

ris de datione mentis dejicit homines, ad tempus longius. Tale, vel

iimile Plinius Hi(U$muralis /.z 1 . infanum vocat,ab infania,quam gignit,

arbitraturq; vitium contrahi flore rhododendri,quo fcatent fylvx. A-

pud eundem authorem, mei in monte Carina Cretx natum a mufeis

nufquam attingitur: in Palatiuatu noftro Ra.vcnG,cx certo mcllc confc-

dum mulfum delibantibus mufeis cft letale.

SECTIO III.

De. METEORIS AEREIS..

• • »

L"\ iTETEORA AEREA funt, quorum materia ad, vel aeri flmilfs.

-1^1 Ex eorum numero VENTUS, cft meteorum difficillimum co-

gnitu, de quo D. Augujhnta ain quia ventus Jiat, fentts, qA,

causa fet, vel de quo tbefauro erutus, nefeis. Pervulgata antiquorum

quorunda opimo erat , ventum efle folum aeris motum , fcd alii vento-

rum cfFc&us, alii aeris enumerantur. Exhalatio calida & ficca cft ma-teria ventorum Anfioteh & Peripateticis: exhalatio pernufta vaporibus,

Commbricenfibus: non fola exhalatio, nec folus aer, nec vapor folus

Scbotto , fcd omnia tria, aliquando folitaric fumpta, aliquando inter fe

niifta. Nec -obftat, quod aliquando venti fint frigidi, quia etiam hali-

tus hominum, quamvis ex calore pulmonum procedat, tamen dura

conltri&o ore extenuatur, aliquid frigoris fecum defert. Primaria

— . caufa

Digitized by Google

De Afetevrit aereiu •4 T7

-caufa ventorum nonnullis rccentioribus, eft oomprefiTo, atq; expanfio

acris &r exinde refultans ejus inzqualis gravitas atq; preflia. Materiam &fomitem fubminiftratu exhalationes, dirc&ionem -efficiunt fortuiti con,

curlus nubium, montium, anguftiarum occurfus, folis & Iunx politio.

Idem femire videtur de Ulloa S. y. in Phtlofcpb. Naturali, dum ventura

quandoq; maxime non ferocem reducit ad aerem ieu atmofphxram,exaliquo vicuio latere oblique agitatam

,proprer magis furgentem exha-

lationum, atq; vaporum copiam, in vicina aliqua regione. Ad er-

treraum,probabile eft Reinzer S. y. in Meteorolog. ventum in fola ae-

ris commotione fiepe conliftcrc, nara in quibusdam locis datur venrus

continuus, fine continua exhalationum copia; flabellum auram impel-

lens efficit ventum, in camino, pofico igne, (enritur ventus ad januam.

PROCELLA ,eft repentinus quidam flatus deorfum de nubibus redla

excultus,qui fubito oritur , Si cito definit. TYPHON fcu Turbo,

eft Procella: affinis flatus, fed multo vehemeutior , ruens motu circu-

lari feu fpirali , arbores , malos navium frangens. Solet illius fimilitudo

confpici in ordinario vento,qui in angufths locorum dum impingit in

latera, atq; hinc & inde repellitur, concipit motum .circularem, qui pul-

veres, paleas , arenas agit in gyrum.

11 . VENTI INSOLENTES in Provinciis noftris, «orumq; ef-

fectus mirabiles exponuntur. Fortiffima & inquieta ventorum vis,

an. ilio, ardificu lignea multa evertit Si dtfrupir. Dlugojfus J/iJl. Pol.

i. 4. Vcuti horabilcs univerfum fere Regnum, an tjjj. vexa-

verant, concuilerant, profternendo domos, evellendo arbores. Miecho -

vita Chron/c. Pol. I. 4. Dlugoffus L. 9. Ingens commotio aeris, an.

1480. in PoloniaÂ/of/e/il/ tn Miechovta. Urbs Gedanenfis terri-

bilem tcmpcftarcm experta, an. 1497. Violentia venti, in quodam Prus-

six loco, turrim ligneam grandem, campanas quinque ferentem, unamq;

inter illas centenaria pondera fcxdccim continentem rapuerat , non fra-

ftam ad vigiuti quinque paflus promoverat, qux tandem in ftatione

nova , in frufta eft comminuta. Curicken in Defcrtpt. Gcdani. Id conti-

giile in Zulava Gedancnfi dufta Klein Werder narrat Schutz. in Hifl.

Ker. Prujficarut». Ad aimaiu 1494.Chronica Prujforum imprclla Gcrma-Ggg nicc

Digitized by Google

7 XACTATTIS XVII. SECTIO UT.418

nicc hoc idem referunt. Typhon irruifle debuerat,qui inter Sinas fc

Japoniam aliquando tantus eft, ut grandes naves in altum elatas con-

fringat, c terra evtilfas arbores, faxa mota ingentia aliorfum devehat.

Sub Sigistuundo h Leopoli, menfe Julio, ona tcmpeftas ranta, cumfulgure, tonitru, ingenti czli fragore, ut carlum 3c terra ruere videretur;

pars Urbis maxima disje&is Sc confradtis re&is lit deformata. Vapoviut

in Fragmenti Pol. Htfloria. Gedani, an. 1509. miro turbine tri-

ginta ieptem turres funt everfse. BuctUnus in Calendario Htftorteo. Ma-xima vis ventorum exorta, an. 1550. Novembr. 10. in tota Poloma,

Litvania, Pruilia, Livonia, vaftiflimas quercus & pinus , non paucas

turres ptofhaverar. Poffcltus tn Ut it. Polono- Prnjfica M. S. S. Ven-

tus ita defrviit, an.. 1559. in Zulava Gcdanenfi, ut currus oneratos e*

verteret fimul cum equis, deturbarerq; in praecipitia. Ex Hiil. Pruffia.

EvcrtifTc arbores validas, disjccifle tetta impetus venti, an. 1580. nota-

tur a Pojfelto f'pr* citato. In Pruflia, an. 1 589 . menfe Majo, ven-

.nis feminam raptam , longius per aerem laram, incolumem depofucrar.

EJennenturgcr m ChroyncJ^ruJpd ln Malbvia.an.id 30. turbo tc&umgrande ex domo quadam abftulir, & tandem poft milliaria Pelonica

quatuor jacere fccir. Tjlkowski Phjf. Cttrto. P. 3. de Meteoru. Go*rusTubiro coortus an. 1672. Nonis ltilii, de faftigto Turris Prxrorii

Leopolicnfis, pro apluftri impofitutn Iconem rotabilem, frafto pinna-

culo, una cura infignibtis Civitatis per eum geflacis deturbaverat, nonfine portento. Obfcfla enim a Tureis Urbs eodem anno, in Septembri.

Zimoi owtcz. in Leopoli cbfejfa It Tureis. In oppujo Wielrpol Tra-

«flus Submonrani, validus ventus campanilc ligneum aeramentis ionoris

quatuor oneratum ad locum remotiorem transtulit» fine damno. In

Litvania, an. 1675. Angufti 1 3. tantus prodiit turbo, ut pagum unumintegrum contriverit, fegetes evulferir, hominem falcem ad dcfecanda

prata ferentem in alnim extulerit, 9c nonnifi poft quatuor milliaria Ger-

manica incolumem tandem depolucrit. Hxc accepimus ab his,qui o-

rnnia funr contemplati, neq-, ipfi procul a loco abfuimus. Tjlkowski

Phjf. Cur. P. 3 . de Meteoru. Ad pagum OJieczjto Palatinatds Po-fnauicniis, an. 1702. potcnuflimus flatus pinea fylvam invalit cum ftra-

1 - Sc

Digitized by Googli

De Metaris ierert.

gc ter mille arborum partim everlarum,partim confragarum. Eodem

anno, in fando EpifcopatAs Pofnanienfis,arbores fubrucx milliaris dimi-

dii (panum occupaverant. Circa Sczepanow, eundo Bochniam,

idem meteorum aibores innumeras, proceras, eradas contorferat, fre-

gerat, eradicaverat, extendens impetum in pineto, fere ad railliaria duoGermanica. Prope Crofnam, carpentum cum fex equis, viribus

venti eft arreptum. Cum vehementi impetu irruit ventus in UrbemCracovicnfam , an. «70$. Dccembr. 9. hora facunda poft nodtem me-•diam,plancq; incolas omnes fornno excudo fecit attonitos atq; tremen-

tes. Summitas turris in Arce pofax prolapfa eft cam horologio in Ca-

rhedralis Templi fornicem, eumq; magna parte concuflk. /Edes O. Pe-

tro Apoftolo dcdicatx laminis xneis tegebamur, ex his nonnullx fune

. convolutar, alix dilaeerarx.Faftigium turris ftruiftr ad Templum Sancto-

rum Omnium, ruinam paflum cum horologio. Curix turris inclinata a-

•quilam coronaram demifit, fortiter folo allidendam. Tcdta lapideis de-

tracta plurima, excudit feneftrx, labefadfcacx pcrgulx. Non minoremviolentiam fanfarat circumferentia ejafdem Urbis compledtcns Cafimi-

.riam, Stradomiam, Clepardiam, in qua turricula una S. Floriani ceci-

derat, deflexa altera. in Terra Cracovienfi rota, domicilia, horrea, mo-lendina, (tabula funt vadata. Leopolts, motis pulveribus arenis de ad-

jacentibus montibus, eft iufedta: Luccoria cedtis non paucis ipoltara:

•Oticx commotum (tagiuim aggerem fupcraviucitca Stjr fluvium arbo-

res cvulGe radicitus ad (tadiorum aliquot fpatium. Iterati Cracovi-

am, an. 1707. Iulii 1 4. tucbulcntiflimus invafa ventus, currus oneratos

mercibus cvertcRS in plateis, homines.allidens folo. In pago Rk-

dawa Capituli Cracovicnfa, horreum fabricatam de lignis vi magna

per pifainam eft latum, neqj confradtum alibi collocatum. Siarilis ctfe-

dtus vifas in Croflienfl faburbio , in quo itidem horream migrare

ventus euegit per acrem, ad locum medio jugero diflituinûaflato non-

.nihil tedto. In villa Brz.<*chowica mata prope Lcopohm, infolcnria

venti depofait aliquot decades grandium arborum cum radicibus evul-

farum in (ylva viciniore. In Majori Poionia, an. 1711. venti infe-

fti (ylvis.-

alio anno in Palatinatu Pomcrauix, ad pagum fVda,pro-

Gggi pfc

•_

Digitized by Google

4to TRACTATUS- XlrTT SECTIO UT

pe centum fexagenar pinuum atq; fagorum funt everfsr.. In Palati*

natu Pofnan. & CaliU. arr. 1714.1100 modicam vim exeruerc venti fter-

nendo arbores: Califfli partem fupremam turris in- Curia fabmovendo

de muro,prxeipitando in latericiam domum , quat (ub pondere fobfi-

dens mortem hominibus aliquot attulit, Pruflia cum vicinis Pro*

vinci», an,r7 18. Februarium Si Martium menfem experta eft inquietis-

simum, lncrebrefcebant horrende ventr die odiav a , nona y decima Fe-

bruarii, decima tyimta, 6c decima (exta Martii, fed fupra modum,atq. memoriam artate gravium, vigelima fexta Februarii, qua Geda-

nuni accepit damna non modica: prardia, pagi, dchifcentibus ftabulis

& ovilibus, pecora amiferunt. Zarnovecum verius Balrhicum Mare fla-

tibus immodicis concitatum diflipavit colles arenolos in littorc, ad ef-

fundendos libere longcq; fluftus parando viam. In Capiraneatu Lem-burgenfl

,praeter prara , aliquot tuguriola mari» arena funt obruta.

IIK PARELIA , funt plures foles ia cxlo apparentes, vel quia

nubes drnfae, diaphanar, humidx, quielcentes, id eft fpecularcs imagi-

nem folis multotics rcprxfcntanr; vel quia tunc temporis eft notabilis

refradtio. Sicut enim vitrum angulos multos habens obje&a multiplicat,

fic poflunr foles plures videri, ex eo prxeise,quod inter oculum Sc fe-

lem mediet vapor arquivalens virro polygono. Tres foles firnul vifi per-

duas horas , an. 1 1 69. DlugpffUs Pol. I. j.. Ante mortem Ca-

fimiri 111 . Regis, an. 1 46 1. terni (oles fuere lpe&aculo.' Idem contigit

an. 1492. Cromerus l. 29. Sex hrnul foles confpccti funt a RegePolonix , an. 1 1 25. Vuomercatus, Fromondus in Affteorologtits, Gemmal. 1. Des Cortes m Aleteoris ,

iurtus, Aiji tchtta. Addit Cardanus, foles

apparentes fuifle adeo claros, ut non pollcnr diftingui a fele vero. Quin?

que feles, eodem anno, refert Faj. ovwt m Fragmento FJtfi. Polono ob-

fervatos efle,per tres horas. Bim circa verum lolem reiplenducrunt, in-

ter Ortum & Meridiem, alu duo longo intervallo, inter Septentrionem

& occafum.. Lcopoli rres foles comparuerc 111 Occidente, an. 1565.

Scrobijfovius in Titts Arcbiepif. Leofol enftum. Quinque feles in Po-

lonia vili, an. 164 $. Tjlltowskptn Phyf. Luriofa. Anno i6yo Apri-

lis 10. fex feles. Vajcrovue m Pruflia numerati. Ex M. S. S. Poft

abices-

Digitized 6y Google

De Meteeris 'trfreis. 4W

absceffuirr Svecorum- etmv Millero- i Clata Monre Czenfidchorienff,

fol trinus in Meridie (pedandum fe objecerat fimul cum Corona (clari

duplici. Kordicki Ord. S* Pauli Erenrte in Nova Grgantomacbta. Sol

triplex Gedani obfervatus, an. 1 660. Aprilis 6. Hevelius in Sole, Cr Pha-

nomenis Nereis. Septem foles in oculos ejusdem Hevelii jlflronorm

celeberrimi incurrerunt in eadem Urbe, an. 1661. Februarii die ao.imft

odavi Sc noni evanefeentis ultima veftigia. Duravit autem infigne Sc

jucundiflimnm hocce pTixnomencn fere ab hora decima, ad undecima,,

verum non eadem facie, toto durarionis tempore. Eodem anno,.

Septembris d.viins Atitelius feu Picudo-Sol vero foli oppofitus, lingu-

lare pbxnomenon j an alterum hucnsqv fit deprehenfum, vix meminime legifle, vel a quopiam percepifle, totus enim circumcirca coloribus

Iridis pmgcbanir Idem w RarijJ.mis Parefelenis, ac Pareliis Gedani ob-

firuatv. Quinque Ioles, an. i699.Martii u. inFruiIia refulgentes,,

ab hora decima matutmâd primam, Gedani vifi. Ex Novis Ltterar.

Alarts Baltb. Cr Sepienrronts. Sarculo XVII. novem Ioles conlpcdi

in Boruiiia. Rhottu. in EJift. Univerfa. In Cracovienfi horizonte, an.

17 11. Ianuarn j,lol duplex rciplcnduir cum columna ignelcentc, iride

inlolita, quia comibus tendente fur Ium , nec ex oppofito folis in nube'

rorida polita, led in loco fereno, ludo, lopra foles. Tenuit haec iris o-

culos (pedatorum tribus her® quadrantibus, fol Sc columna, intigri

hora. Knficwskt tn Pareliis, Gedani fol triplex eft obtervarus-» an..

1716. Martii ij. 8c ij. Septembris. Rariirs Parelia confpiciunuTry

quia & nubes debitam diipohtioncm , debitum ad iolcm fitnm haben-

tes occurrunt tardius, ferenani faciem ferente c*!®. Naru»aliter pi*nun~tiant pluvias, arq; vaporum abundantiam nubibus eon prthcnfam..

IV. PARASELENE , eft itrag® Iunx in nwbejjlana & rorida'

juxta iplam apparens, propter refudionem radiorum,, aut reflexionem..

Extra plenilunium vix ipcdarur, nam tunc fle non abundat lumine no*

dumum fidus, ut cftornict alterum. Ante an. 1 169. tres lun* ap^

paruerunt. Ulrgojfus JJtfl.. Pol: l.f..

Anno rji^. fpcdaculum lupe*

tron limile eft exhibitum. Anechotdn Chronie. Pol. I. 4. QuinquePurakicn® in Litvama, an. 16 vi. I cbr. meuie, oaihs fune obverfat®.

G g g f Tjlkow-

TRACTATUS TTI1. SECTTO ITT.41A

Tjlkowshi Phjf. Curi. P. de Meteoris. Ibidem an. Tannarii

10. in medio liationcm Inna vera renebar, ad latera plcudo-lunx du*pofita: fuerant. Idem de Meteoris, Tabn in Oeconomia Mandi. Cir-

cumdabatur luna gemmo circulo albicante, an. 1660. Martii $0. ad la-

tera bina parafclenac diverfi coloris ab Hevelio Gedani (unt obfervarx.

Iterum anatuor luna: duplici Halonc cimftar, eodem anno, die 17. De-cembris, obfervationi objedbc Hevehi , fimul cum crace ampHflima al-

bicante, fcu argentea luminofa(quod erat rzrTtlimum

)per ipfam ge-

nuinam lunam incedente. Quatuor lunat, & tres cruces decuftata%

an. 1661. impendebant Bantifco. Brewer in Htfloricis Rer. Notabiliori •

bus. Sarpius a fole formantur imagines in nubibus,qu'am a luna, ob

debilitatem lunaris luminis, ad penetrandam & colorandam nubem.V, IRIS LUNARIS, Fromor.do Meteorologicorum l. 6., eft ar-

cus plerumq; unicolor, ortus ii^tofcido vapore, oppollto lunat, ex refra-

&ione radiorum , Sc deinde reflexione aesculum Ipedatoris. H.rc o-

mnia in Iridem Solarem cadunt, (i pro unicolore, tricolorem reponas.

Inter admiranda Amentas Irefpactas Iridem Lunae candentem , in iptb

nodis medio, a fe vifam ponit. Cum voluptate magna Snelltaj Ipccfca-

vit

,

Hagam agendo iter. Apparet, ut volunt aliqui, nonnifi in plenilu-

nio, (ed adverfatur Albertus' M. affirmans, fibi Sc aliis mukis vilam es-

se Iridem Lunarem, non plena manente liuu. Rariffime formatur, quia

. luna vix projicit tam efficaces radios, ut nubem implere ac pingere pos-

sint. Plura 4 Fcrnandez. Miteororam /. $. adferuntur. Teftatur Kec-

kermannus Syflematis Plyjici I. 6. quod fpe<Saveric Gedani Iridem Luna-

rem evidenrilfime expreflam in nubibus, an. 1607. O&obris 5. hori

10. vefpcrtini. Obfervata eft,in eadem Pruflla,& a colonis facien-

tibus iter no&u Gcdanum. Ex M. 5. S. Uno , eoq; candido colo-

re timfta Iris Lunaris patuit milii Saudomiriae, an. 1710. die 8. O&obr.iiora vefpcrtini, crcfcentc luna.

VL IRiS SOLARIS, eft arcus multicolor apparens in nubeconcava, rorida, diaphana, ob radiorum folis teflexionem. Triplex da-

tur potiflimum Iridis color, puniceus, viridis ic purpureus. Flavus quan-

doq; apparer, ex commixtiouc viridis & punicei. Terram non attingit,

quamvis

Digitized by Google

De Afeteoris ioreis. 4*3

quamvis videtur tangere, quia id Sc nubes faciant. Ante diluvium ani*

vcrfale arcus iftc cxtitcrat,. nor. enim tunc defuerunt caufat naturales^

quominus generari, & apparere potuerit. Erat etenim fol , fuerunt plu-

viae, nubes rofeida: Scc. Divinum didum poft diluvium, j4rcum me-

um ponam m nuti bus , non probat, quod antea Iris non fuerit, fed quodtempore eo incaepent efle fideris fignum,cx DEI inftitutione. Plura de

Iride accurate tradidere Viri c Soc 1ESU, nominarim Honoratus Fabri,

Grimaldus , Cabeus in fuis Operibus, Samogita: cingulum Fortunae

lridcm dixciunt egregie, quia dum fplendet, perit. Aliquando eo-

dem tempore, Sc in eadem plaga. Irides duae fimul apparent, rariflimi

tres. Ex duabus una tantum nativa, id eft, ex radiis folis immediate or-

ta efle afleritur, altera clt imago efformata ex rcfplendefqentia Iridis

primae. -

VII, FILAMENTA ftu Fila di&a Divae Virginis, in autumnomaxime volitanria, non funt cflluvia Siderum, quia ob immenfum (pa-

rium inter aflra, Sc globum terraqueum,quomodo pervenirent? nee

retia aranearum vento abuapta, hac enim tanta; longitudinis. St cradi-

tiei non funt, fed funt fila meteorica, Fmmondt, aliorumq; alFcrtione»

ex vapore perco&o , & tcrrcftribus ac vilcidis exhalationibus contem-

perato, in fublimi nata, fine ullo valente flatu volantia. Mereor»dida portentofa, eaq;vila in aere ,.Trailatus fequentu Settio i. ducet ad'

fyHabum, SECTIO IV.T)c

METEORIS TERREIS:.

dTETEORA TERREA, Metallica, Sc Subterranea denominari--

jyltur, ab Anftoteler Meteor. I. 4. ddcribuntur, a me m TratiotU’

i. de Fofjiltbus enumerant TEURdi MOTUS reftat hic

expendendus, qui fentenria siriflotclrs Meteor L r. c. 7 . ejusq; (equaci-

uni, eft commotio terrx ab luhubus fcu fpinubiu copiolis iiccis Sc ca-

• Udi*»:

4*4 TRACTATUS XTtl. SECTIO /r.

liciis, ejusdem terrae vifceribus inclufis , atq; aint fummo impetu erum-

pere contendentibus- Ii. enim dum .viam,qua prodeant non inveniunt^

retroferuntur , in fe revolvuntur , tumultuantur. Prztcr exhalationes, jfi-

ve fpiritus nitri, Eilphuris, bituminis, iuclufas cavernis, ventus aliquan-

do non parum conferre dicitur ad terra: motum, cavitatibus fe infun-

dendo , ac (lc illarum latera quatiendo. Opinione aliorum fubterranei

ignes fcu fornaces fubterranex plus folito accenfz, majoris pabuli icra-

I

trione, funt caufa motuum terrz , maxime ii non adlirtt crebra fpiracu-

a, per quz erumpat fubterrancus ille xftus. Primo, obnoxiae magis mo-tibus his terrz fpongiofx, & cavernoEt

,quia halitus facillime intra fe

recipiunt: fecundo inonrofz, quia plcrumq; exiftunc cavz: tertio inati-

tiuiz, quia mare quali Edulis quibusdam terram fubingrediens.cam ex*

cavat, in qua demde plurimi halitus generantur. Agitationibus violen-

tis fubjc&a minus loca meridionalia & calida .propter folcm calore fuo

( paris terrz referatis ) exhalationes facile difnpaqtera. Septentrionales

6c frigidz regiones, quia folidiorem na&z ex frigore terram, idcoqi mi-

niis fungofam & porofam, pauciores admittant fpiritus. In arenoiis tra-

ctibus, id elt, firmiter non compa&is, exhalationes Ene vi fcnfim efflari

poliunt. Limo quoq; pori terrz obftru&i halitus paucos recipiunt.

Univeda terra nequaquam concuti poccft, incluE enim .cavernis fpiritus

ad movendam machinam tautam proportionatis viribus dcftituuutuc

Duratio fuccufsiis varia elt, ratione foli potentius, vel debilius reEftca-

tis, facilem aut difficilem .exitum flatibus permittentis, vel deniq-, fpiri-

tuum nunc copiolorum, nunc pauciorum. Signa terrz motus futuri hzcafflgnantur.E nulla przcedente caufa.aqua puteorum tutbetur,odores te-

tros cxfpiret: fi eadem putealis aqua ebulliat & afeeudat, E mare fine

flatu repente intumefeat: E iurcmpeftiva Et jtranquillitas aeris: E audi-

atur telluris ionus & mugitus: E fubterranea animalia relinquant fu a la-

tibula & Ci

II. TERRA: MOTUS, quos regiones aliz frequenter usq; ad

ruinam .& internecionem Civitatum, vicorum, fcifliiram Alpium pati-

untur, nifi penaro Sc. qiinli tempore prodigiofb funt in Polonia. Dlugos-

sui Htji. Pol. I. x. Polonia an. .1000. mulas prodigiis, & in primis

Digitized by Google

De Afeteoris terreri..

terras mow perterrita. Idem hb. i.. Portenti loco habita eft loli con*

<ui£o, an. 1034. Neugebaver l. $. Sub ortum Cafimiri I. terrx rremor

acciderat. Cromerus Rtr. Pol. I. 4. Polonia, Hungaria, & Bohemia, '

an. 1044. eft .coactilia. Lycoflhents in Chronie. Prodigiorum. Plitrcs

turres, munitiones, domos attriverat, an. 1100. dic 5. Maji Sc iequen*

tibus. Hxc res raro in Polonia contingens velur prodigiofa, 6c apud ple-

rosq; in religionem verfa videbatur. Dlugojfus Hiflorut Polonica lib. 6.

Murinius m Chrome. Crucigerorum. Vehemens terras morus, annoixj8. propter raritatem rei non metu tantum, fcd etiam religione im-plevit populum : extitit magnorum malorum (

quae mox confccuta)

indicium. Herbirt Hifl. Pol. I. 7. Cromerus l. 9. Stryikozvskt Annal. I.

Neugebaver l. $. In Pruflia tota, an. qoj. Sexto Idus Augufti,

vicibus tribus quatiebatur iolum cum xdificiis, & vir aliquis k cafu po-

terat fe continere. De Dufbnrg m Chronicis Pruffue. Antea nunquaminoveri terra obfervata eft, in hac Provincia. Hartkncch m Ammndvrrs.in Dujburgum. Spiritus motores telluris Poloniam & Hungariam,an. 1441. pervaferunr. Frjtfcbius in Catalogo Prodigiorum. Validus

exortus tremor in Polonias, Hungarix, Bohemix Regnis, an. 144?. Ju-

nii f. turres, & xdrficia lateritio opere ftru&a inclinavit ad cafum. Diu-

gojfus l. 11. Cromerus , Functius in Chronol. Ktckermannus tn Contem-

plat. de Terra Motu. Roxolania, & Podolia fcnfit confliAationcm

dpitttuum intra concavitates fubterrai>eas, an. 1517. die 15. Septembris.

Ex M. S. S. In Boruflia, an. 1601. circa 6. Januarii, plurima xdi-

iicia publica & privata funt quaflata. Idem eft obfervatum in Polonia,

Svecia, Dania. Keckermannus in Contempl. de T-erra Motu, Zahn in

Scrutinio Geocofmico IIr. Idem mcrcorum in Volhinia, an. iiSoj.

anenfeJanuario, £c invaluerat, ur va(a c menfis deciderent, homines

opprclu Ibmno de loftis prolabercntur. Ex M. S. S. Anno 1610

Leopoli, Camcueci Luceorix, Halicii, 'motus lenior, in Valachia erat

horridior, ubi etiam tellus decullitim dimota fuit, indeq; fcaturigines

fluxilTc memorabantur. Pctrums in Hijl. Rer.inPolo. geHarum. RulJIa,

Volhinia, an. i6j7- Calend. Febr. conctifta eft fpario tanto,quanto

,

Oratio Dominica ter recitatur. Kwiatkiewicz. S. j, m Annui. Ecclefta-

Hhh ^ fhets.

TRACTATUS Xmf. SECTTO E !4Z<

fictK Noimullar ditiones Hungaricx, an; 16^5. in Augalto, mo-tibus flibterrancis kbcfadatar, Cracovia no&u nonnihil tremuit» etiam

mc fcntience. In Podoiia, an. 1 70 i.mcnle Junio, Arcis Uiiatinci*.

fis murus ex patte evertis eftrCamcneci lucculfus brevis atqv exiguus

fcnriebatur. Eadem Urbs», an. 171 1. poft tcrratquallationcm, imperita

ventis vehcmentiilimis per hebdomadam. Jam exponuntur Mcrco-

u ponento(a,qux adnnrarionem,timorem fepius incudere (pedantibus.

TRACTATUS xyrn.PHASMATA AERIA , PHASNOME-NA CRINITA, DEFECTVS LVMI-

. NARIVM EXPLANANS.SECTIO I.

DeSIMVLACRIS INSOLITIS IN AERE.I. IMULACRAin aere vocantur aliter Tindura-,Co!orcs,Spcdia

acria , Oftcnta. Pro caufa naturali aflignarur ab aliquibus nubi*

.pum difpohtio ad luminis refradionem. Sonitus caufari dicitur

V * a Alnzjoita in Irpi ci Philcfopbia, vel ex motu» vel ex coliilio-

nc nubium, vel exhalationibus & lpiritibus tenuibus intra nubeculas ii-

las contentis» qnx luo motu murmur tympanorum teprarlcntant. Pro-babile eft &C Reinzjno S. J. m Aletcorol- aliqua Ipc&ra in ad:e natura-

liter cfbci poflej, modiis adducitur ex Ktrckri Arte Magna Lucis c

f

Umbra. Exercitus inter fe vcluti confligentes, (abeo, cr Fremendotn Meteorologicis, Cornelio It Lapide, sebotto, lime vapores, exhalatio-

De Simulacris infolitjs in irre. 41y

«es, aeris adJenfati parres efligiatsr in formam hominum, equorum,

iimiliumq; fpedtrornm, non cafu, aat natura, fed lntclligcntiarum fcu

Geniorum bonorum opera. Proponuntur a D. Deo mortalibus, ut prae-

-fagia imminentium periculorum, aftli&ionum, cladiura &c. Incutitur

kimor, pxnitemia intimatur ad irx averfionem.

11 . ACIES IGNE/E in czlo exhibitx per totam no&cm, annq

•576. V. Calcnd. Novembris. Vlugejfus /Jij}. Psl I. 2. Cafimiro I. Re-ge contra PrufTos, Sc Maslanm Mafovix Principem pugnante, anno

J043. corrfpcdtus in auere vir niveo amidtu veflitus, albo equo -infidens,

vexillum quoq; candidum geflans. idem l. j. Acies armatorum,

an. n6€. inter fc in a^rc concurrere ferebantur. Cromcrus l. 9. Bielski

Chronie. I. u. Ante 'bellum Grunevaldenfe , an. t4io. nodhi fpe<5U-•tum ab aliquibus excubitoribus atrox certamen interRegem Uladislaum

Jagiclloncm., Bc Monachum. Monachus tamen 4 Rege vi&us, fc ex.corpore Iunx przcipitatus. Nonnullorum iidupcr militum ex Crucifero-

Tum exercitu -conflans habebat relatio , fub tempus omne,quo prxli-

aim gerebatur, vifum k fe fupra exercitum Polonix hominem reveren-

dum Pontificali amillum veftitu.qui bcnedkSlioncm, & afliduam opemPolonis dimicantibus largiebatur. Dlugojfut Hij) . Pol. I. 1 l. Cremeras l.

n6. Sarnicki Artnsl. Pol. I. 7. Strj/ikowski in Anna!thus. I11 Mino- v

ti Polonia, an. 1462. dic quadam cum fol vergeret ad occafum,imago

crucifixi cum gladio, ab Occidente ad Meridiem, in aere vila cft tende-

re. Secuta mala quam plurima, cruentum prxlium £<c. Lycoflheves in

Chronie. Prodigiorum \ Cr Rubetqueunto. Plue quam duabus horis fpe-

dlaculum illud duralfe Cr.omerus l. 23. tradit. hi Pruflia fupra Gc-

danum refuUctc in nubibus ignei gladii., an. 1486.Cuncken in Def:npt.Urbis profata. Numerofi exercitus decertantes fecum in acre., cau-

quam in Martis-campo apparuerunt an. 1492. Jbiiusq*, eft auditus. Ze-

diianow-hi m Cometa anni 16 1 fi. Anno 1543. in fine Aprilis, ini-

ne circa horam clavam, primo hocrenduui tonitru auditum c(l, quo

incolx dati in ftuporem,paftea rubex tccs. cruces Orientem vceTus ap-

paruere, dux juxta fe pofitx, tertia fubtus , in medio vir armatus cumgladio agnito, contra queua exercitus iulirutius pediutu, equitatuq;

H h h t progres-

/ Digitized by Google

TRACTATUSt XIrIIT. SECTIO L418

progrcflus, cum co ad meridiem usqj dimicavit. Eo vincente, omnes

dilparucre copiar, kiluiq; armatos hirci cruces iubftitit, raivquam vi&or

6c triumphator, A tergo immanis draco adortus cft vigorem,quem

cum armis abfump(k,fimulq; cruces evanucrunr.lndc totum czlum du-

abus ampliis horis ignitum vifum: demum tenebrat dtnfidimx usq; ad

fcquenm dici nonam antemeridianam incubuerunt. His peradis , & '

carlo feteno fado, tres irides amznidimar fupra fc pohtat objedat fpc&a-

tonbus, cum infidcnrc AngeH fpecic, ulrra horam. Ad extremum o-

fnnia dtfceflerunt. Regntta Verontnfts tn admirandis, Neugebaverus Hifl.

¥ql

.

/,7. Aldrovandus tn Hili, Monflrorum , Zahn tn Mundi Oecon•-

ima. Oblcrvatum a multis in Prudia, intra tertiam 8c quartam po-

mciidianam botam, tempore obitis Antu Stepiam Regit uxoris > in ae-

re apparuifle pcrfbnam vexillum finiftra manu tenentem, cruce albi co -

loris decuflatum, dextra veri campanam ingentem Orientem Vcrfus in-

finftentem. PeJfJms tn HtU. Ptlono - Pruthena M. S. S. An. 1 60 y.

V. Calend. Odobris , liib tempus pugnat Jottrirm Caroli Chcdksewnx. '

Capitanet Savugnu , cum Carolo Sudermano- ad Kircholmum , in nube

advetiar acies, concurrere vife impare numero. Numerola turba nigri-

cantiim cclUc tunc exiguis turmis, atq; concedit palmam. Alibi conlptf-

dus m aere culis languinc rubens, fatalis hoftibus. Ex Carolomacbta ab

Alma Vilneufi Acadtm a ed'ta. Ignei exercitus decertantes fecum

in fublimi.an. 1610. tn Trafl. (equentis Seft. 1. n. 1. memorantur exZa-iutki Eftjt. Hilloruo- Fattulat ibus. Ante bellum Chotimenle cumOfmano, atrocillin a oblervabanrur prodigia, retrz motas per diverfas

Moldaviz, PoJoliar, Rudiar partes, 111 acre confligentes inter fe colu-

it.nx igneae. .scb eskt Caffel. Crizcovienjti in Commentar. Bellt Chottmen-

fis, kobierzjJu JrJijl. Ultulislat IV. I. 9. Quo tempore Guftavus

ytdolpbus cum exercitu prunum iter in Borudiam meditabatur adversus

Polonos bellaturus , vifa cft Dantifci, atq; in Balthico Mari velur clas-

sis bclhca inter nubes a Septentrione proveniens, iterq; faciens Meridi-

em vcrLus, frequenter excncrans machinas bellicas, & globos igneos

emittens innumeros. Schefftrus in Memoralniibus Gentu Svettce , Rothi-

tu ttt Hf. UthVer. Starovolfctus in InjhtMis Rei Militaris. Tartaris

Rudiain

RuCam

Woium

tr.im Ci

fu.

Ctrum\

ungr;

kWuttacni

M.San. 1

iTion

Acit

Sare.

ttua

Uni

kc~.

nc

tt

it

t

i

Digitized by Google

I

De Simulacrif infelitis in ierr,- - “ 41f

Ruffiam invadentibus ttsq; ad Premisliam ducc Cantimiro, (pecics bar.

baroium cum pharetris, hgittis, equis, vulgus circa horam no&is pri-

mam Cracovia- in carlo confpexit. Starovolfcius in Jn/htutis Ret Milita

»

ris. In confiiftu ipib Stantslai Kontecpolski Ducis Exercituum , cumCantimiro r yintefignano Tartarorum, an. 1624. afpeftui objt&a crux

fplendidiflima in acre, ad cujus intuitum vi&oriz (pes noftris affulferar,

hoftibus animi cecidere. Bis vulneracus Cantimirus in illo prarlio, Tar-

tari graviter csrfi, pauci fugatu M.S. S. Calum vcluti fumo Sc

nebula ebdu&nm fpeftabatur Oftrogii, (bl quafi ardere videbatur cummagno ftupore Tiominum ac terrore, an. 16 j 1. integra dic 8. Julii. Ex- *

M. S. S. Z\ iahJi m Volhinia, luna nafcens quafi pltna apparuir,

an. i6yj. Kwtaiktnvicz S.C

J. w jinnal. EccUfiaJticis. Paulo ante

mortem Uladislai IV. Regis, Deus prznuntiavit mala portentis variis.

Acies nc&u videbantur in acre.luftae ardentes, Cgittae volantes. Erat Sc

farcophagus, ex quo prodibat gladius rorans le in partes orbis varias,

una cum manu de eo exerra. Iacxrhski S. J. in M. S. S. Ad initi-

um Colatici belli, an. 164S. non defuerunt m carlo Polono fpe&ra. Tjl-

kowski w MitcoroL Cur:ofa~ Supra Lublinum vifa crux m acre,ma- '

mis loricata cum (copis, quarum una ad Orientem, altera ad Occiden-

tem vertebatur. Rufe/. Ordi. Pr*.dcato. w Favore Calefi. Niefvicfii

in Lirvar.ia, die 1. Novcmbr. anni praefati, armatum brachium oblec*

vatum in nube. Kanen S.J .in Parentalibus VJadt.lao JT. injhtuus, Lu-

blini, an. 1648. Novcmbr. 9. fub ipftim ten pus calamitofillimx incur-

iienis Co(acon;rti rebellium, poft nodem nrediam , vifa cft ab excu-

bitoribus lux ingens in aere, deinde linea, ex qua pauLtim gladius (or-

si abatur, cufpide ad Zamolcium vergens, ubi fixerat cafira C kmtelni-

ch , dc gladio ignea fagitta efforrrata, vclocidin e currens: tum tiagcl-

lum (plcndcns Ipcdatorem detinuit ocules, qiicd vcrlum cft in palli-

um. Tcftati funt id coram Notario publico (. on/ules Lublinenlcs tres,

Scabini duo. Rufel Ords. Prjdtc. tn Favore Calejh. Supra Zanu».

Ictum dum obfidebatur a Colacis, draco igneus apparuit, cujus cauda,

tota rubens Si quafi (anguine plena ( hm itn cKi caftris impendebar, ca-

put veru parucr cruentum ad Mcndscm tendere viium,Poft dimidium

H b h | . horae.

Digitized by Google

43® TRACTATUS XV111. SECTIO /.

bor.r, vipera (upernc con/pcda, qux in fagittx longitudinem profenfi. Catoli

Jocum fuum immorum aliquandiu renuit. Pejlortus //;/?. Pol. Plenioris wtac

4. $. Bjtom ki in Qbfidione Zamofaana. Tou Cracovia ciuda ob- Wnio

lidione (pedaverat an. 1649. Odobr. jo. tormentum bellicum igne nierc

rubeum , contra Svecorum caltra diredum , nocturno apparens in ad- tima 1

xc. Krafusla S.rf. in Regina Polonia MARIA. Futuram cladem item;

•noftrorurn a Cwfacis rebellibus^ Tartaris illatam prxfagia oftenderunt, fccdi

an. jfiyi. Tribus ante conflidum ad Batovum diebus, illuftri fideribus cete,

per nodem cslo, ignitar fcopx in aere apparebant, in idum(velut ali- jku

qua manus exploraret ) nidanrcs,qux demum in gla*dium ancipitem ntn

.coibant, cujus manubrium ad Orientem, mucro in caftra vertebatur. WAltera nox armatas in cxlo exhibuit ades, cum habitus ac furoris con- pru

gredientium partium defignatiouc, imminentis pugnae prototypo gra* fo-

phico. Kochowskt Annat. Pol. Climati. 1. 1. j. An. 16^4. Julii 9. 6*

medium orbem Iblis ad occafkm vergentis cor gladio transverberatum V-diro occupavit ofterreo. In ejusdem (olis horrido (pediculo

,pomum t\

fatali qaaternione (eidum in virgim eft commutatum. Kordeckt in No- t

*jtt Gigantomnchia, Krafmki in Regina Polonia. Feralis urna cruce c

lignata funeftavit acrem. Idem Krafuski ibidem. Transylvanos , Sc \

Rufios crltim terruit prodigio ad Crofnam , nam in ip(b oppugnationis

fervore, protervia eft per acrem bafta rubra, Polonicorum armorum ge-

nus. ld:m ibidem. Celebre illud fpedaculum, mulrorumq; Prudo-rum firmatum reftiraonio

(poft PiLivecenfcni Polonici exercitus diflS-

pationem a Co(acis)iu quo, node fubluftri notati (unt in acie decertare

Poloni, cum omni genere hoftium, hoc eft, Tartarorum , Cofacoruru,

Svecorum, Mofchorum, Transylvanorum, femper vidores; ultimo tan-

dem congrcdit a Tureis, illorumq; immcrvfa multitudine ita erant .op-

pre(Ii, ut nulla cx parte viderentur, totaliter obruti putarentur, (ed poil

parvum tempus , Jente ac feliciter emer/erunt, vidores hoftes armis re-

iumptis obruerunt. Rutka S. J. in Gladio contra Tureas. Ante pu-gnam ad Bere!iecz.ko cum Cosacis, ab excubiis confpedx funt nodain acre imagines e(Formatae, quafi triumphantis Ioannis Cafimiri Regis.

Sufzji itt Phamee tertio Redivivo. Arne irruptionem in Polouiam- CacoU

Digitized by Google

1

De Simulacris htfifitis in 'aerei, 4j f

Caroli Guflavi Sveciat Regis, nox exhibuir Civibus Valcenfibus fpe-

&ra acria. Primo comparucrunt equites induci Germanico habitu, fe-

cundo Polonico: utraq; turma dum colliditur, primi usq; ad terram

mere videbantur, fecundi ftare vi&orcs. Alibi eodem anno, die ul*

rima Iunii, phalanges aerem occupaverant, txploficnes cum armorumfremitu tota nefte audita:. 7jlkcwsk» in AIneorol. Curtofa. Inter

Ccdanum, & Coenobium Olivx, gemini globi ignei videndos fe obje-

cere, an. 1661. in horum medio °ladius eremus flabat. Brewcr in Huforicis Rer. Notabiliorum

.

In decurlu anni 1667. villa ohm Gora%

nunc Calvaria viderat no&u crucem cum tota figura cordis, horis dua-

bus permanentem. Frankuwicz. in Microfttjma Nova. A11. 166&pridie Calend. Sextii, fupra occafum felis, vilum in nube fuliginofum

fidus, quod brevi fpatio temporis, in fpccicm folis, corporisq; cruci af-

fixi eualuit, mox vilelccntc priore fpecic manferunc dua: tantum in folc iracular, quarum una, primo caput horrendum urfi, deinde urratp

nota bc Ibam truculentam produxit. Tandcrp cvancfccnte forma, fpcci-

em immanfvcri agni mittlccrc fecit, agni fpecics in farcophagum abiit»

cum paulatim figuram recepit novilume fimilem,qur.m atra nubes in-

volvit. Zaua(U_kt Caftel. Chlmer.fis jircana Hif. I. 6. Colonis a-

gentibus iter Gedsnum , de in campis pemodamibus apparuit iris an-

te duodecimam horam, cujus medium tenuit fedes viri graviffimi,infrk'

genibus nixa decora fzmina, in extremitatibus iridis duae perfonae ir»-

fulatx llctcrc, quarum una paflerali baculo, altera cruce fulciebatur. Esa

AI. S. S, Ante Choiimenfcm fecundam vi&oriam obtentam dc

Tureis, militariuin ordinum confii&us, aflultus, telorum jadbtis in ad-

te, fere duabus horis detinuerat attonitos Cives Iaroslavicnles, anne

1675. Octobris iS. Kwiatkiewioz. S. J. in jinnal. Ecikfiajlicts Sol:

in columna longilhnia, an. 1674. Martii 1 S. fpc&atus a plurimis. Esc

AI. S. S, Pl.ancmcnon aenum monflrum humano- vitulinum-

exprimens, an.. i6&i. ab Htvelso Gtdani eft obfervatum. Ea ylbhs Era-

dnurum Ltpfia tmprejf.t Soles quamor cfhch vero aflrotum ptnicj--

pi adllitcre, an.. 1699 Martii 11. H duobus irides fanguinei coloris pro-

cedebant, mflax. Puloux inuncat, lupra foies Mittat Ducales emicabant

adi

I

Digitized by Google

45* TRjcTjiTvs xrni. seerro /.

ad Ipe&aculum aliquorum Civium Marixburgcnfium , Elbingenfiom, ttru ^5

Gcdanenfium. * lit Majori Polonia, an. «70*. quo invalelcebat Sve- amni

licum bellum, comparuit phamoroenon lucidum, coloris fulvi, lircram ttiafuj

majufculam S. exprimens, dnransq; iemiduabus haris. In Livonia wtlant

ad Selburgum, Exercitus Magni Ducatus Litvanix audivit ante vefpe- Cur av,

eam explofioncs bombardarum majorum,& minorum. Stetit & fagitta impre

ignea fupra catlra, unius hor.r decurfu, ceufebaturq; etTc prxnuntia cla- lis

dis illatx ab hofte ad Creutzburgum. Ante prxlium,quod Poloni, lar.a 3

Saxoncs, Mofchi cum Svccis iniverant prope Califlium.an. iyoj.often- peditt

tum aereum exprimebat farcophagum, atq; enfem pago 'Koscielna une/ mumdido imminentem. An. 1720. die Manii 4.ab hora media quinta,ad (udi*

quintam matutinam, ex monte Hagelfberg, a duobus militibus vigilias fe lc

igentibus vila atra nubes Urbi Gedaucnfi toti impendens, in nube Co- ttird

metes arfic, fcoparum figuram referens, perticasq; lucidas fibi adjun- qua

das habens. Poftquam vero phaenomenon didum difparuidct,primb

illuxit crux , fecundo ingens globus, tertio manus cataphra&a apparuit.

Ex Literit Cedano datis anno eodem. l\v

III. In Polonia ludxi, an. izjjj. imparientiflimis defideriis fere- mibantur in Mcftiam brevi venturum

,juxea promilta Rabbiuorum , fed

poft iterata jejunia, orationes, clceraofynas, ingredi fynagogas' confpe- 0]

xerunt cruccs in telis lineis,quibus tegebantur , &c quas fornicibus lix-

j\

bebant conclirias.Odcntum hoc Hebrxi aliqui cxlo attribuentes faluta- lribus abluti lunt aquis.Kwsathnvic^S.J.in Annal.Ecclefiafiicts. Ma-

t

ximiliam L Imperatoris temporibus, iu Germania, Gallia, Polonia,

Crux, corona ipinca, columna, flagella, clavi, hafta, aliaq; inftruinen-

ta pallionis Chrilli, non tantum in vefribus, fed & in corporibus ho-

minum fuere exprefla. LVa-gocki de Cruce cr Crucifixo enans Tntimti

Chronica , cr Continuationem Palmerii fub an. ijoi. Ex Kircheri

Diatriba de Prodgrofis Crucibus, hxc fune notanda. Apparitio .crucu fie-

ri poteft vel (bla Dei voluntate, omni potcftate naturx femota, vel An-gelicis exprimi penicillis, aut ex caulis naturalibus. Poft Vefuvii incen-

dium, cruccs apparuerunt cicca Neapolim, in lineis indumentis, mappis

&c. Caula materialis iuijvs plijeuumcni erat yapor cx mineralium fuc-

corum

Digitized by Google

De Simulacris -exteris. *'*

«oru mifcella narus,qua mons protrufcrat.eranrq-, refbluti vaporis gmtxminutiflimx, prope mfcnfibiles, in quarum centro nirrofus (piritus na-

turi fui inquietus, exitum quxtens, in appropriato fu b) celo guttas de-

endando , cruqrm fluore /uo juxta flaminum in linteis fitum format.

Cur aurem m laneis vcftimentis, 'lienis, faxis, nulla ditiarum crucum

impreflio fiat, rcfpondet idem Atnhor.quia veftimenta lanea cum vil-

lis pilisq; cxafperara finr, lubtiliflimus humor illis illapfus, flatim vel &

lana attradus, vel jnter villos diflipaens confunditur ita, ut fcabritie im«

peditus fc diffundere nequeat. In carbafina aurem fupellcdili , ut pluri-

mum conflante textura polita & lxvi, florum quoq;dudus per tegmen,

fubtegmetxjj nunquam per obliquum , fed redutn angulum decuflatim

fe lccent, hinc fit, ut aiitrofus fpiricus fudorc hominum, vel alio cx-

trinfcco calore agitatus, guttulam, fluida materia una fecum abduda,

quadrifariam difllct, quam crucis forma confcquitur. Non femper ergo

genefis crucum miraculofa eft.

IV. In Litvania vifie linex rubrx per aedificiorum. Templo-rum parietes dudx, quia aer dum fecum exhalationem coloratam in

minutiflima redudam devehebat, xqualiflimc fluebat penes domos, Sc

ita fe aequaliter, feribit Tylkcwtki m Afeteorol. Curi, parieti materia ag-

glutinabat. In eadem Litvania, inflar charaderum Arabicorum &c.

Agna erant impreda -parietibus. Concrcfcunt(fcnfa prxfati authoris )

halitus recepti ab aere in ‘filamenta fimilia tdx aranearum, hxc in mi-

nuta, aeris motus difccrpit, ac varie conturbat, his accedit aliqua coloOrata exhalatio, qux illa tingit, tum fe affigunt domibus, ac rebus aliis,

eas exprimendo figuras ; & fubinde ita materia tenaci conflanr, ut faci-

le non poflint ablui, fed cum tempore exhalant tandem per fc ipfa. Si-

gna rubea, &c quali variorum charaderum imagines , etiam an. 1717.

apparentes tinxerunt xdium parietes, hominum veftimenta &c. circa

ftiatacerkiciv

,

& ex altera parte Boryfthenis in Ukraina. Chvaflovix -

numerus 16. eft expredus, cpiflolis inde miliis reflantibus. Hx, atq;

fimiles tindurx parietum Scc. communiter magicis artibus adferibuntur

a plebe regionum didarum , verum expenfis rationibus fupra allegatis,

circutnflantiis loci,& temporis, ad caulas phyficas referri debent.

i ii SECTIO

Digitized by Google

TRACTATUS XV1I1. SECTIO 11.4J4.

S E C T I O II.

De\ COMETIS , & STELLIS CLARA

DIE VISIS.

J.AÔMET^ Mcrcoris igneis fuprem* regionis permifti funt ab

KjAnflotele, alii illos Superlunares clTc volunt» ideoqj inter Me-tcora Sublunarra non ponendos. Opinione Aftronomorum rc-

centiorum, omnes veri Sc legitimi Comet* funt in carlo attherco, &fu-

pra Lunamv Meteora quadam Comeris fimilia, Sc Comet* minus pro-

prie di&i, nati ex pinguibus exhalationibus, craffis, copiofis, apparere

poliunt in fupreroa 'aeris regione. Dividuntur Comet* in Crinitos feu

Comatos, Sc Barbatos five Caudatos, quorum mulri fari* funt Ipecies

ac multiformes. Alii Difcifornies, alii C lypciformes, Lampadiformes,

iaculiformcs, Enfiformcs, Haftiformes, Pyramidati, Quadrati, Mon-ftriferi: nullusq; Cometarum alter alteri ab omni parte plane eft fimi-

lis. Quomodo fiant Comet*? quot capita, tot & lenius. De materia,

loco, & caufa efHciente illorum , 4 Ricciolt S. in Vllmagcjlo Ntvoproponuntur fuse opiniones. Veterum quidam cenfebant Cometas cllc

0*tum ftdlarum plurium (e in unam ftcllam conglomerantium: alii affe-

rebant,quotquot apparebunt ad judicii diem , cfTc fimul a Deo creatos

cum aflns cztcris, led in alndimo coelorum loco politos, & nili infe-

rius ordinatione Divina dcfccndanr, invifibilcs. Materiam Cometarumomnium C/tliUus ponit terreflrcs halitus, Licttus partem fluidi xtheris

nondum addenfatam. Hodie lententia frcqucntillima eft , multumq;probabilis, Cometannn materiam ex Sole, &• aliis Sideribus vi c*leftis

caloris extrahi, potiflin um autem ex maculis folaribus, ad quod con-

firmandum adducitur Cometa anni i 6 ii>.qui quandiu fulfir,tandiu in lo-

lari difeo macula nulla oblcrvaii potuerat. Pr.tterea,eft incredibile mul-

tis, in um lublimc , ac in unu copia afccndcrc polle exhalationes terre-

,nas*-

m$: c

villa t

fla vi

antipe

in caj

niisl

ex d

ItVCK

tUt ;

tici

Jcili

Ccco<

tt'

c&

t

«

I

Digitized by Google

I

De Corneti*. '4JJ

tias: effluvia ergo efTe debent Solis, & Planetarum colledfa per inter-

valla temporis, illuftrata k Sole, vel aliquo aftro viciniore. Materia di-

£ka vifcofa Sc calida, feu vapor effluens condenfatus, altcratus, ubi per

antiperiftafim accenditur, tanquam ttella caudata condicitor, lucidior

in capite, propter majorem copiam materiae conglobata:, in cauda mi-

nus lucidos, propter materi* raritatem. Infrequentes comet* funt, qui*

ex diverfis Planetis materia profluens non facile abit in maflam unam:

remoti nimium, vel parvi funt inconfpicui nobis. Si quxftio inftitua-

tur an Comet* prxfagiant aliquid ? rcfpondct Fromondxs in Meteoral».

picis ,nihil vulgo magis efl penvafom, quam malorum prxnnntios efle,

fcilicet belli,fairris,peftis,&: mortis Principum. Ait & Lrpfms m Epijlolis,

Cometa qitid portendat quaeris? Chaldaeus non fum, nec coeli figna

cognovi, hoc tamen vetus novi, nullus Cometes, qui malum nullum

ferat. Non eft tamen Stella crinita caufa phyfica calamitatum Fromondo

cr Fieno, quomodo enim exhalatio illa tantum efficere valeat? Secun,

dum alios, praenuntiare & caufare poteft peftes animalium, ftcrilita-

rem terrae, exteraq; hujusmodi: fixe enim exhalatio tandiu accenfa

ardet, quandin materia fuppetit,quae nbi confumpta fuerit, manente

materia crafliore atq; rerreftri extinguitur, in acrem decidit, terram op-

plet, unde impuro aere reddito, morbi \ terta ficcis exhalationibus op-

plcta fferilitates oriuntur. Interdum Cometa (ignum efle poteft calami-

tatis alicujns, ex Divina inftitutionc, quod omnium temporum affir-

mant Hiftorix. Dixi interdum, nam ut obfervat Scchger *n Exercit.

^9. multi a nobis Comet* vift, quos in Europa tota, nulla fubfecuta

eft mortalium pernicies. Multi clariffimi viri fato fuo fun&i, everfl prin-

cipatus, pcflundatx familtx iHuffriflim* fine Comet* indicio. His

prxfuppofitis, ad enumerationem Cometarum ddccndo,ex quibus ali-

qui comminatio Divini flagelli Regno noftro cxtitcie.mdiflcraites exte-

ri ad fignificanda profpera , vel adverla.

• H. COMETES capur extulerat, an. iojS. mortem Cafimiri I:

portendendo. Herbitrt Ffi>f. Pot. I. 3. EfFullit Cometa oftodedra

no&ibtis, an. 1 2. 1 1 . in Majo, Tartarorum primum adventum ad Pofo-

wcos nuntians,qui fimul cum Ruthenis fum profligati.Aliechovtuit.'hro~

• Ilii noc.

Digitized by Google

V

TRACTATUS XVIII. SECTIO IT,

nic.Polo.l. ^.Cromerus l. 7. Herburt HiJI.Pol.1.6. Neugtiavtr Hifl. Pol,

/.3» Ljcoflhents in Chronie. Prodtg. ac Oftentorum. Poft apparitio- xotun*

nem Comet*, peftis acerba graflara cft in pecora,, an» ra64» Herburt p 0 ] 0n

l. 7. Supra Poloniam vifus Cometa , au. 1301. poft quem vido- pun;,,

ria maxima reportata clt de Kuttis.Tjlkotvski tn Aleteorol. Cunofa. Poft jy, ft

Cometas duos fpedatos, an. 1314. fides Chriftiana propagata cft inpluu

Pruflia. Idem ibidem. Cometes illuxit an. 1 362. absq; conlortio ca- an>

lamitatum. Idem ibidem. Regnante Uladisiao Jagicllonc, in fine

Martii, & Aprilis principio-, Cometa inter Oricnrem & Septentrionem}*j0

velperi apparebat cum cauda flammea. Dlugoffus in Hifl. Polona. Nonoblcurus Cometes, an» 1433. plus quam mcnfc uno pernox face ver» ln

fa ad Occidentem apparuit , regi* mortis ut vulg& tunc creditum cft

praenuntius. Cromerus l. 10. Neugtbavtr l. 3. Cometes an. 1435,

cft vifus. Ljcoflbenes in Chrome. Prodigiorum. Apparitione menftrua

Comet* pernodis annus. 1456. notabilis. Cromerus /. 13» Come-tes patvus quidem in le , verum longam & illuftrem caudam poft fe

trahens, ac vago curfu nunc ad Scptentrionenvnunc ad Meridiem, nunc

ad Occidentem obvertens eam, totos duos menfes duravit, an. 1472.

magnorum malorum, quz eundam fere Europam, proximis tribus

annis pervaferunr ,. & maxime peftilcuti* prodigium. Idem /. 17. An-te obitum Cafimiri Jagicllonidar Regis

,poft occafum (olis, flamma ex-

primens comas illuxit, an. 1492.Herburt /. 17. Btelskt l. 4. Spedan-dum (e przbcbat Cometa, an. 1498. Ipatio ododccim nodium. Ze-

dvancwskt tn Cometa anm itfi8. Ante Tartarorum irruptionem

in Rufliam , & Podoliam, an. 1500. Cometa odo fupra decem diebus

cft confpcdus. Cromerus l. 30. Mortem Alexandri Regis Cometapraecellit an. 1306. Zedi>anowski in Cometa an. i<SiS. Cometamanni 1311. magna clades Moichorum cft comitata , nam quadraginta

xnillia prope Boryfthcnem tunc deleta i Polonis. Reinêr S. J. tn Me-teorologia. Stella crinita an. 1330 Augufti 1. Ipedara: altera anno

1333. cum cauda oblonga comparuit. Vapcviui in Fragmento Hifl. Po-

lona. I11 Cracovienli horizonte Cpmctx duo incurrerunt in oculos,

an. 1 <)6.£x Judicio Cometa cjujdan. Cometes acccnius cft an.

.

•' w*.

Digitized by Google

De Cernetis. 437

rpj$. & it Pietreevici* JJfreiogo Crarovienfi dcfcripfus. Cometarotundus, ftellas fulgore fuptrans extitir , an. »571. Eielshi Chronie.

Polonia 1. 6, Cometes an.- 1575* nullius calamitatis publicat erat prae-

nuntius. Poft Cometam an. 1 j.77. «debellati funt hoftes. Tjlkowski -in

JMtfeorol. Curiofa,

,

Apparuit Comeres, an. 1607. in Septembri, dis-

paruit in G&obri. Keckermannus Sjf.m. Phyf.l. 6. Ortum Cometaman. 1610. graviffinia pedis fecuta, qux afllixit Cracoviam. Reinzjrr mMeteo' alogia, Accenlus eft ingens Cometes, an. 1618. extremo

Novcn.bre, in Oriente, multisqt duravit diebus. Ejus (itus , motus, for-

ma it (jfato S. y. accnrnc eit deferipta. In Pruflia Mariarburgi,

an. 1647. eft obfervatus Cometa caudatus, breviflima: durafionis. He-vtrltus tn Comi'tegrapb'a£ Ante bellum' Cofaticum effutiit Cometescum cauda ignea, qui integro fcmedri, per varias locorum differentias

errans, randtm lentidime dtfiit. Kochcwkt jlnnal. Pol. Climafl. 1.Co-meta an. 1(^1. in Decembri & lanuarie vifos, omni tempore luna ai,

tior erat. Hevelus in Cometograpbia. Durante bello cum Carol-e

Gu/lavo Svecta Rege, & Relue 0 Principe Tronfjlvanra , in MeridionaK

parte, an. 1657. Aprilis iz. grandis Comeres arfit,erarq; indar dentium

trium lupinorum, qui Stemma Stepbam Baibori Regts Poloniarum con-

ftitucbant. laczjnskt S, y. tn M. S. S, Cometa fpc£fatus Gedani,

an. 1661.111 Fcbr. & Martio,.caudani vibrans Si reciprocans ad fex plus

minus gradus. Stellula in fyrmarc apparebat diftii\€te. pftvelms tn Come‘

tographta. Pallidus Comeres incuflit pallorem Polonix an. 1664.it!

Decembri exortus. Krafuski S. y. tn Rtgma Polonia, Kochowski j4n-

na/. Pol. Climati. Facies divertas capitis, & caudae, item curfiim prx*

fatus Hevchus defcripfit atq; delineavit. Alius Cometes, feu ut mul-

ti volunt idem cum priore , led aliter obvertens radios, ominofus Po-

lonix, in ipfo exordio anui 1665. ed odenfus. Krafuski in Regina Po-

Ionia. Cometes btevis, an. 1666. funedum DEO moriente diem

funediorem fuo ottu effecerat. /eLm ibidem Septentrionem verfiis

Comeres exporredlus, an. 1671. initio Martii veluri fcoparum lon-

giorum, Sc fcipionis compofitionem complcdkens populo fe videndum

exhibuit. Ex M. S. S. Cuifus Corneta;, an. 1671. mcnfe Mattio,

1 ii 3 Sc

4j* TRACTATUS XTTII. SECTIO IIT.

tc Aprili , xri incifus eft ab Hevelio,Cr Machina Calejtis Parti P»J!e-

nori exhibenti Rerum Uraaicarum Obfervattones infertus. Obferva-

rus Cometa in Scorpione & Auftrali latitudine faris velox, cum cau-

da mirat longitudinis, nam ad feptuaginta gradus excurrente, tota no&elucens, an. it»8o. & fequenti. Hcvchus in Amo CltmaBertco , in Pro-

dromo Coznetico, cr Manti/fa. Notatus Gcdani Cometa, an. 1681..

caudam fatis prolixam exporrigens, aft femper dccrefecntcm. Tota no-

&e confpicuus, motu veloci pollens, apparirionis tempore integro. Die-

17. Septembris ultimo vifas./dem in Anno Climaflerico. Sidus cri-

nitum, an. i6S$. Julii 30. Gcdani obje&um eft vilui, cum capite fetis

amplo, caudi non adeo longa, tribus ftipatum ftellulis, poft diem quar»

tam difparuit. Idem ibidem Plurimi fine dubio, in primis ii, quibus

Hiftoria Cometarum no*i adeo plane cognita eft , Haud parum mira*

buntur, quod in tribus annis, tres Comet* notabiles in ccclo cfFulfe*

rinr, imo fi accurate loquendum, fpatio unius anni , re vtra extiterinr.

Idem ibidem Hos Cometas Sc alios obfervavit fummo ftudio He-veiius A/Ironomus celeberrimus, Conptl in deteri Civitate Gedanenfi evin-

cens non efie Sublunarcs, fcd Caelcftes.

III. STELL/€ ablq; portento poliunt clara dic videri, quia coe-

lo funt affixx de die, & quo fiint Soli proximiores , eo luce pleniores.

Caufe cur non fpettentur, h*c alfignatur, quia lux minor in prxfcn*

tia majoris apparere non poteft. Alfrum tamen Veneris ii demilTis in

profundum puteum, aut antrum, confpici poteft, maxime dum eft lu-

mine pleno, quo Sc umbram tunc eflicit. Vel fi denfx nubes alias

innes partes coeli contegant, & (olam relinquant veluti fencftram pa-

tnlam. Cracovix an. 1589. circa meridiem Atella fulgida apparuit,

quam (olarcs radii non poterant tegere. Sole lumen fuum diffun-

dente, anno przfeto, Sicli* binx fplcndidiffimx apparuilfc Cracovix,

ab Heideu/feimo Rer. Pol. I. 9. traduntur. Venus die claro, anno

1615. fe fpcctandain exhibuit. Kruger m Centuria Aflroncmica. Lu-*

men Solis dilui poteft, fi oculis iu umbrolo loco ffatuatur, qualiter

idem afttuin fpeitavimus Brunsbcrgx in Prulfia, an. 1665, Septembris

1 j. horis a meridie. Sperarunt & alii Vilnx, ejusdem amn Sc menfis

die j.

'

aium

Wem

uto.

;

M* >

V

Digitized by Google

P

a

De EcIspJtbuj Solis. 4j$

•Ke 5 . Tjlkowsh Plyf. Curi. Parte 8 . Stella inter Meridiem &Oc-cafum Iparferat lucem in Julio, ab horis pomeridianis ad Solis occafum.

Idem fidus diebus plurimis comparcbat in loco eodem, anno fiipra ci-

tato. Pewalsks in Splendore VIII. Tribunalis Regni.

SECTIO III.

1 T>e '

ECLJPSIBVS SOLIS

.

I.ÔL quod fit flamma, prxrcr alios Seheiner S.t

J. in Rofa Vrjtrra

.^Nprobat multis au&oritatibus ii argumentis.- Pro pabulo leu mate-

ria, qya confervatur, copia vaporum afccndcntium 4 Botrdxn as-

signatur atq; probatur. Idem Sol authori praefato oblongus eft, qui

-ipedteteribus apparet rotundus, quia fela bafis illius pyramidis, quamSol facit videtur, illa autem bafis qua parte nos refpicit eft rotundis&c.

Sphaerica figura Soli aflignatur <1 Ricciolo S.y.itt yilmagejto Ncvo, quodappareat planus , facit ingens diftantia. Et 4 Ktrebero tn u4rte Lucis O

“

Umbra vocatur Sol ignea fphaxa,ex fluore sthereo concreta. Terra ma-

jor fccundiim Ptolemaum centies fexagies fexies: fecundum Copernicunp

centies fexagies & bis: fecundum Tjehorem centies tricies novies,& pau-

lo plus. ECLIPSIS SOLIS feu deliquium , eft ablatio lucis a Sole

jrelprdu Visus neftri, dum enim Sci oblcuratur,in fe lucidus manet, feti

a. nobis non videtur. Caufiitur per interpofitione Lunae inter oculos no-

flros, & Solem, qux cum fit corpus opacum efficit quominus Solemvidere periimus in toto, vel in parte, pront eundem nobis obumbrave-

rit. ECLIPSIS LUNiE accidit rantilm in plenilunio, ii caufatur per

imerpofirionem terrx inter Solem &: Lunam , ita ut Solis radii Lunampropter opacitatem terrz non poriint attingere;- radiis autem (olaribut

Lunam non illuftraimbus, fequkur Lunam deliquium pari, feu non lu-

cete lumine a Sole mutuato , led tanrum proprio, eoq; exiguo. Difcri-

sucn inter Eclipiini Solis, & Lunx, etiam hoc eft ex Clavio- S.J-. quod. Echplis

Digitizedfcy Google

44« "TRACTATUS XIrTTT. SECTIO ITT.

Ixlipfis Lunx eft univerfalis per totam terram , Eclipfis Solis ron tra

aqiiverfalis.nam -pottft apparere Sol deficiens in uno climate.non autem

in alio, quia dependet ab afpcdtu noftro, qui diverfus-cft, pro diverfis

climatibus. Eclipfis Lunx dependet tantum ex umbra terra: ,-qu* fem-

per eft eadem pro omni climate. Plura digna notitia de Ecliplibus So.

lis , atq; Lunx rn Rtrcioli S. Almagelo Nove inveniuntur. Po-

ftrcmb, (i lue qiTTTsnir, quos dfc&us edipfcs cautare valent? relpondct

Centuria Ajlronornica in Alma Aeadem-a Vilnenfi S. J. edita. Pridem

jam dies confummati fuiflfent, fi ad ecliplcs fingulas ea mala mundo c-

venifient, qux a Minutiariis vulgo ditiis praedicuntur. Morbos varios,

peftcm , (Icrilitatem tcrr.t , famem , bella, multitudinem murium, locu-

ltarum , verbo uno , omnia mala congerunt, qua: ecliplcs tanquam pro-

dromos fequi dicunt dc (cribunt. In reltirnonium adducunt anteceden-

tia tempora, quibus poft hujufinodi eclipfcs evenerant bella, morbi, pe-

ftes , cafus magnorum Piincipum &c. qux Divinis inlcrutabilibus con-

illiis fiint adfcnbenda , non luminarum cclipfi. Verum cur non addu>

eunt pejora tempora? qux nulla notabilis eclipfis proxime anteceffir,

quam cauiam horum dabunt? darent ecltpfim fi antecclliflct. Dicitur

vis aCtiva Solis impediri per interpolitionem Lunx inter Solem,quo-

niinus in hxc inferiora agere pofiir. Refpondetur, fi Solis adivitas ad

longius tempus tolleretur, omnia fcnfim corrumperentur, fed unde -pro-

batur,per politionem Lunx inter Solem tolli &c impediri a&ivitatcm

Solis? Si Ca opacitate corporis lunaris, ait cur etiam latis dcnfa opaci-

tas terrx non tollit, nec impedit eandem activitatem?qubd non tollats

Mineralia in profundo terrx generata tellantur. Si vero aflcrctur, & o-

pacitatcm terrx impedire Solis aCtivitatcm, cur poft /ingulas noCtes^no-

va , & nova mala ventura non prxnuntiantur ?

II. Tam notabile Solis deliquium contigerat an. 1415. qt alites

fubici caligine deterritx in terram deciderent, & lidera non fccus quampoCtu collucerent. Aliechouita Chronie. Pol. I. 4. Propter Solis ecli-

pfira , an. 1482. Maji 12. adeo extiterant omnia obfcurara, ut die defi-

ciente candclx accenderentur, gallinx & alix domcfticx aves ad folita

quietis nodurnx loca ic reciperent. Nakielski %n Miechovia. Infolens

Solis

Digitized by Google

De "Eclipfibtts Solis.'

? 444.

Solis eclipfis pleno die >non fine admiratione confpiciebatur. Neugebm-

verus HiSi. Pol. I. 7. Dcfe&us folis an. 164 ^. obtcrvatus eft Ge-dani ab Heveho., ab eodem m Selenograpbia exa&e deferiprus. Ad*miranda extirit obfcuratio (olis , an. 1654. Augufti 12. circa meridiemi

Erat fanc tunc tenTparis itriftillima atq; horribilis coeli facies,propter

tenebras unus alterum de facie eognotcere in conclavi non -potuerat!

idcirco plebs obftupcfcens hzrcbat, agitabat quid rei contingeret: galli-

nz quan ipfa nox ingruerer de areis ad habitacula confugerant, cubi»

tumq; fc contulerant. Hevehas in Appendice -ad Selenographiam. Tan-tam fotis defedtionem annus 1699. attulit, ut die in no&em verto, ho-

mines multi in Majori Polonia turbatas naturz leges inclamarenr. Et

an. 170 6. Maji 11. grandis folis defe&us exhibitus ab hora media de-

cima , ad duodecimam. Lucem tenebrx tunc eripuerant , ideoq; objcce-

rant ftcllas afpc&ui. Simile, imo latius velum opacitas Iunx in to-

lcm jecerat aru 171 j. Maji $. ab hora decima inclufivc, ad mediamduodecimam exhibendo -ftcllas fpechtori attonito in Majori, Minoriq;

Polonia. Aliz Ecliples Solis ab Heveho Dantifci lunt obfervatz,' deferiptz. Machina Catejhs Parti Pojleriori infert*. Praguoftica ex

Ecliplibus Solis vane formati tolita(uc fupra .ollenfum eft

)pradagia

certiora fequantur.

TRACTATUS XIX.PRA.SAGIA REFERENS.

SECTIO I.

DeP RAcDICT10NIBVS.

I.”V "TOn ego hic propono artes divinationis ab antiquitate ethnica

1^1 folitas ufurpari. Augures ex volam, paftu, cantu avium,- Haru-

Kkk fpiccs

Digitized by Google

44* TRACTATUS XIX. SECTIO T.

Ipices «x holliarum extis fuuira prxdicebant- Oracula inftin&u divine

fundi dicebantur, Prxfagium hoc loco non aliter accipitur,

2.uam m icnfu Beyerluick Authoîs Magm Theatri Vtta Humananto pru-

enria quadam & folertia animi futuia prxfcnticntis fivc prxnofccncis.

Prxdidhones futurorum leu vaticiuia fine ulla iupctilitioius nota expo-

nentur , firmabuntur Scriptorum audlorirate.

11. Inftancc morte, an. ioij. Boleslaus Chrobri Rex Pefonia,

multa coram omnibus de futuro flatu , motibus Rcipublicar,. poliero-

rutn fuorum fuccelfibus, qua fi divinitus ptxdixillc fertur, qnx rerum

eventus pollea comprobavit. Cromtrus Rcr.Pol. /. j. Ia rebus pluri-

mis augur fuerat verus Sbtgneus de Olesmca Cardsnaltr cr E^tfctput

Cracovienjis. Mater quoq^ ejus Iblita erat de rebus variis proferre vati-

cima. Dlugojfus m ejus Tua M. S. S. Mirabilis, & formidabilis c-

rat annus m8 S. de quo Joannes Regiomontanus Mathematicus celebris

( qui 147$. in vivis cllc defiit)prognofbcum ejusmodi edidit-

Pojl mille expletos * fartu Virgulis annos t

Et pojl jungentes rtofus ab axe datos >

Oftogeftmus ollarjus mirabilis annus

Ingruet , (Sr fecum trtilia fata trahet.-

Idem Sc alii Altrologi formarunt vaticinium. In omnibus anno pratdl-

dio Regnis & Imperiis, imb in toto Orbe, maximas rerum mutatio-

nes conipeximus. An non infblcns inauditumq; erat? quod unicumPolonix Regnum intefiinis bellis mire afth&um

,quatuot Reges hoc

anno habuerat. Sigismundum Svccum , Maximilunum Auftriaettm

,

Hcnricum Valcfium poft exccfium titulo Regis Poloni* ad morte uten-

tem, & Stephanum Batoreum tunc temporis inhumatum. Janfonius

tn Mercurio Gallobelgice fub anno ij 83 . Valachiac fines verfus ca-

ftra promovcns‘^/i2«/j/<j.vj Zotlciewski Cancellarius Cr Supremus Exer-

cituum Dux in hxc erupit verba in cpillola ad Sigismundum III: con-

cludo hanc epi(lolam,tibiqj Scrcniflimc Rex valedico. Kobierzjcki Htft.

Uladislai IV. /. p. In prxfata expeditione, in qpa idem Zolbte-wtks glo-

riose occubuit ad Cccoram, an. 1610. vifi funt in cxlo ignei exercitus

fecum prxliantcs, cum autem Dux a fomno fuiilct excitatus, phxno-

,

' racnonq)

Digitized by Google

Se frxdiftitmbui. 44*

wcnenq; ei-oftenfum, ait, hoc capiti imminet meor nam ut aKis plo-

ximis retulit,quod adhuc in teneris rranliens pagum Swinczjt norr.ine

•ftlb Rzjtfz.owa, ab anu quadam prarfagm omnis felicitatis,& mortis ac»

-ccpctit. Zastuski Fpijc. Vmrm.enfis m Eptft. E/tJlortco Familiaribus, ex

Ai. S. S. Seremfu Joanms Ili . Regis. Pod annos fcxdecim regimi-

nis lUadulas bellum Cofaticum ortum , mirabilisq, mutatio rerum

aperta, quam in panibus noftris puer fupra curfum natura; citius prr-

-dixit hoc vcrfu; Quadragiftmus aclavus mirabilis *nnus> intellige {pod

•millefimum lexccntefimum. Kwialhewicz S. J. i» Man Gratiarum B.

V. ‘Juroslavienfi. Ajii alibi hanc prxdidioncm malorum imminentium

•fuiile fadam affirmant. -Cum Chrido refiirgente revixit libertas

Polorriar,nec fine aliquo futura; rediturcq; felicitatis prxfagio, fiquidem

•is, qui ordinem Divini Officii recitandi pro an. K>j6. Clero Cracovt-

•enGs Dixcefis prarfcripferat , ciim ad Fefta Pafchatis aduotar.da vemflet,

«ultra confvetum morem adjecit , Dominica Rclutrcdionis & Vidorix.

-Kobterzjch in Obfidiene Clari Aiontts Gz.enfhcboznenJii. Sub tem-

1

>us Svetici belli illati .a Caroio Cuftavo , Zoruwskt MatlxnsatKus ta-

em -progtrofim ediderat,recuperaturu quidc Regnu Polonix Joannc Ca-

fimirum, aft alibi vitam ei claudendam. Kocluavski Annal. lJol. Clt -

nsaft. Ex Adrographorum fchola aliquis formavit prognonmephcmericam in annum 1666. Dum annus ter fex munerabit , Marcus

alleluja cantabit,yoannes in Carpo e faba , Palonia vx trigeminabit. Nec

prxfagitio vana. Ordines Regni pec collifionem ..exercitus per cladem.

Provincia; per rapinas •& vaditarem , dolendum vx ingeminabant.A/eu*

ibidem

.

Eunti ad Viennam comta Tureas Seremfs. ‘Jvanni ///. Chri-

-ron fuus Dabrowskt in Univerjitate Cractrvtenfi Prefejfor prxdixerat: Re-

gem vidurvm hoflem, fe autem triumphum Regium non vifurum.

Impleta prxdidio, nam eadem die, hoc ed iz. Septembris, qui vido-

ria contigit* excellit e vita. IVarptki in Ephemer.de Hiforito- Poltitoa.

111. Expolirx fuirt Adrologotum quxdam prardidioucs, ex hac

.occafionc, inquxdionc efle potcd, utrum adra agant uon:tamutn in

corpora, led etiam in animos, & humanas adiones? Datur rdponfum,

non agunt in animos dixcdc.lcd aliquando iruiuede. Pxiuu pars dcfiuwa

Kkkz clt

/

Digitized by Google

444 TRACTATUS XtXl SECTIO IE

eftai Conciliv Brruharenfi contra Prifcil iant(Va».Ec ratio eAt, quia principia

•a&iomim humanarum inrcllcihis & voluntas, funt potentix (piriruale%

igitur direttc non iubjaccnc corporum cceleftiiun influxibus. Rurfus cor-

pora calcftia ftint cauftx necefT,irix,ergo li voluntatem moverent dire£lc,

moverent neccflario.rollercntqjejus Liberrate.Movent tamen eam indire-

ile, quatenus pofKinrhtxnores corporis altcrare,& fic voluntate in hanc

potius, quam iu illam partem, inclinare. Secundi, inveftigatur notitia,

quid ex aftrocum obfcrvationc Aftrologi poliunt Vere prxdicere? De-claratur veritas ; Aftrelogos polle vere prxdicere ortus Sc occafus fide-

rum , afpecius & conjundlioues , eclipfe», oppofitigries &rct & hxc fo-

•ium infallibiliter prxdici poliunt, quia ftellarum motus in fua inxqua-

< lirate funt conflantes, igitur qux pendent ex earum motibus poliunt

certo prxdici.. Probabiliter tamen ex afpe&u lkterum poteft Aftrologus

pronuntiare morbos epidemicos, tempcftatcs, ftcrilitates, pluvias, ficci-

.tates, terrx motus & c.; quia longo (ludio, & poli mulcas experientias

poliunt ex eftc&ibus,plurimorum fiderum colligi vires, «St fic probabi-

liter pronuntiari effectus, qui ex eorum conjunctionibus oriri poilunr.

Didum ell probabiliter, quia in tanta fiderum multitudine, e(l natura-

liter impollibile, ut fingulorum virtutes oinnes cognofcantur infallibi-

liter: tum quia ad illorum cffctftmun certam prxdi&ionem , non latis

eft fiderum virtutes habere pcrfpedas, fed infuper cognolci deberet

Mundi Sublimaris conftitutio , & diverfa regionum indoles; effedus

enim non pendet totaliter ab agente, fed fequituc etiam difpofitionem

padi. Prxvideri quoq; deberent fingulx caulx, qux poliunt aliquando

vel impedire, vel promovete cxlcftes influxus. Sed hxc omnia clare per-

vide*re excedit capacitatem intelltdus humani, conlequenrcr non po-

teft fieri certo lfta prxdidio. Hac dc caufa ortum habent tot errores A-- flrolegorum. Bella prxvideri ex aftris non poliunt, liberum enim eft

.'cuilibet acceptam injuriam vindicare, aut eandem inferenti donare, fi-

cui & in voluntate cujuslibct eft, injuriam alteri inferre, vel non in-

/.ferre. Et quamvis nonnullos trahit cupiditas aliena regna Occupandi, mhominis potcftatc attamen eft eidem non luccumbcrc. Quod fi aliquan-

i do prxdnftiones Aftrologicas, belia, incendia, mortes Principum (unt

fccucx,

Digitized by Google

-1

De CminibiS fauftiu 44j

-fecutae , cafil id eveni (Tc exiftimandum. Vel ut Pererius S. y. in Divina-

iione xlflrologica ait: non pauci divinant, non tam peritia Aftronomi-

car artis, quam lingulari quadam fagacis ingenii folerria, tc multiplici

xerum peritia , exquifita morum , (ludiorum , tc ingeniorum obierva-

tione atq; notitia.

SECTI O II.• De

OMINIBUS FAUSTIS, & FUNESTIS.

I./^\ MEN r eft futunr rei enuntiatio r juxtar antiquorum interpreta-

tionem , apud quos fuerar duplex , bonum complens /pc bonaaliquem, malum priori oppofitum. Dicebatur <5c augurium,dum

ex avibus accipiebatur non fine multa (uperftirione. Chriftiana militia

. cum hofte prailia initura fumpferat interdum ex objc&is variis omina,

fcd orfini fpc vigoris pofita in Domino Exercituum, ejusq; gratia Sc

auxilio.

II. Supra Cafimrrum Regem volirare aquila vifa , miles Niez.o-

ha fagitu pctiitvolucris anteriores plumas, exdamavitq; , vinces Rex,

• non tamen omnes profternes hoftes: cvtnttfs rem coinprcbavir.D/«-

gojfus tn EJtfl. Polonica, Startvolfcius m Jnjittviv Rei Ahhtaris. Re-

gnante Sigismundo I. omen vi&oriaa erant corvi & vultures fequenres

hofttlcm exercitum. Ex jinnal. Polent*. Cum Stanclans Zolkicw-

ski Cancellarius Regni , Cr Supremus Dux Exercituum adhuc infans fu-

grns ubera nutricis fuse in prtrdio TuJzjna diftante milliari ZotkwiH, in

horto fuper gramen a nutrice fc elongante folis arftibus expolitus efier,

advolans avis luper eum alas expandit, ac a Iblis radiis obumbravit, ut

redux nutrix cum aliis ocularis tcltibus vidit, & retulit. Tempore au-

tem celebris vidloritr Klufzinenfis, vifa eft avis parva & alba equi tergo

infidere. Zalusit m Epsfl. /Jiflonco- Famtl. ex AI. S. S. ycarinis UT.Rtgts. Ad Cucmoviam aquila grandior cx caftris Motchorum (c

proripiens, pruno ad caftra Polonorum divertens, deinde obliquo vo-

Kkkj latui

I ,

Digitized by Google

44* TRACTATUS XIX. SECTIO II.

latu Scytharum gkjbo impendens ab iis capta,typus capiendi Szsremetki

Ducis, vi&oria-q; fuit. Kocbotvski Annal. PoL Clim. t. Quo die

Mtchael. /. cd l£cx proclamatus, aquila alba ingentibus illis eligenti-

imi. turmis ex alto imminere coirlpcfta. Ante hanc quoq; -columba ipfi

e6nliliorum publicorum loco fupervolitavit: examen apum inter fuflra-

gatores confedit. Paflorius in Diademate Gloria. Michaelis I. Prope-

rando ad Vicnrfam Joannes III. pemottavit Brunz in Moravia , Sc

quam primum Rex de loco notturnse quietis movit, comparuit aquila

grandis ac Ipeciofa, qux praevolando Principi viam oftenderet. Sequen-

ti die refuldc fuper Poloni exercitus capita iris indar lunae novae inioli-

ta, ideoq; miranda. Zatuslu in Epift. Htfltrtco- Familiaribus. Addit ATa-

cbowikt in Commentariis Belli ad Viennam

:

eximii candoris aquila ve-

tus Regni infigne fuper Polonum exercitum indeferto volatu biduo fe-

rebatur. Multi confpexerc , raemorabantq; ex hiftoriis fimile bon* ali-

tis omen Alexandro Macedoni ex Perfis portendifle vidtoriS. Singularem

circumdandam ponit Dalerac m Relatione Geflorum Joanms III: aqui-

la ita attemperabat volatum fuum in Moravia, ut femper videretur ftt-

Era Regis caput volitalle. Viderat Marcus de Aviano Capuctnus colurn-

am albam toto tempore prxlii Vienncnfis fuper exercitum pennis (e

efterentem. Afflixerat nos nonnihil dies .Jovis dratagemate hoddi

infedus, folatum cd Sabbatum Immaculata: Virgini (aerum, quo aqui-

lam fuperv-olantcm , ac in hoftem Tuream intrepide ducentem, & co-

lumbam albam exercitui provolantem , ficuti penes Viennam , oblcr-

vavimus ad Strigonium. Ex Literis Joannts lll. datis in Caftru vicinis

Damdno ad Marcum de Aviano Capuctnum.

liL Bella, clades & eventus infaudi fequentibus (ignis praenun-

tiati funt Polouix. Nigri Succini genus quoddam tunc temporis ad

littora Balthici Maris appellebatur , cum nova hereiis in Pruflia exor-

ta e(fet. Erar id liquidum , vifeidum , & lentum indar picis , nitens , o-

doris teterrimi. Gtrbe/ius de Succino , Clagius S. J. in Ltnda Mariana.

Cum Stgifmundus HI. difcedercc Smolcnlco per ponam vulgo Duca-

lem dictam ad Metropolim Mofchovix ,cafu cancelli penfiles ruptis

defuper recuuculis decidere, adicumq; ita pcxftruxerc, ut nec loco roo-

Digitized by Google

De Ominibus funejlis, 447

en, nec' irv fubKme expedite iterum attolli portent', iraq; Rex coa&us

ad vicinam dcflctterc ponam,per quam exiret. Infaurtum profc&o au-

gurium ab ccclufa ad Impenum Mofchoviticam porta , calamitoltts

docuit comprobavitq; exitus. Promovit ligna, fcd poftquam deditam

Metropolim audiit , hyeme ingruente rediit in Poloniam. Kobicrzjcki

JJifl. XJladulat jr. 1. 7. Anrc Sveticam irruptionem, fulmina paflira

per urbes 8t oppida, ingenti Arage, tunium, ac domorum faAigia deji-

ciebant an. 16 j 4.&c martialia puerorum exercitia paflim inAituta prae-

ludebant Svttico bello , Mofcliovitico , Tranfylvanico, Cofatico. JCor-

dtcki Ord. S.- Pauli Ertm. in Nova Gigartomochi*. In Breviarium

Andre* Zowodz.kt S. J. orantis lub dio Jaroslavix, decidit gotra fan-

guinca , relpcriitq; illa verba Pfalmi 17. Afcend t fumus in ira ejus, CT4

*gnis 4 facie ejus exarftt Crc. Prxfagicbat hortilitatem a Cardo Gurta-

vo Sveciz Rege illaum Poloniz eodem anno 1 655- Ex JHiJl. M. S.S.

Collegit yaroslavtenfis ad S. yoanntm. Crcbrefccnte in dies belli

Svcnci rumore accidit cafus mirabilis, an. 16j5. Aprilis a. Gedano ha-

ud longe Ium pagi Zycx.ow &c ZagorXf , inter quos prodigiofa a dua-

bus aquilis pugna committebatur. Prior a mari advolavit, Caroli Gu<-

Jovi Svocta Regis typus, ab Oriente alccra,Joannem Cafmirum referent

lupervenir, clangentes imjttm, & inferto velatu non amicum congros-

sum m.onftrantcs, .diu peffis per aera circumdudtz mutuo alatum im-

puhu collidebantur, unguibus vellebant plumas, rortto arrus lacerabant,

ac tandem inter fc implicat* in terram funt provoluta'. Neq; miniis in

terra, aeris- incol* egerunt, pertinaci odio alrcra alteri cxihum intenta-

bat, vi&rix rtridiflimc unguibus fuccumbentcm premebat, dum agre-

ftes a fpc&aculo in auxilium vtrfi non aliter viftam liberavere, niti

conreutiofam pugham dirimendo , alitem alteram ftiAe conrudiflcnr.-

Colore plurimbm erant cinereo, albicantibus alis, roflro & unguibus

craflionbus, co loci vix alias cognitz aves. Qux vi&am fc conferta vi-

va capta ,fupcrior in certamine occifa, Gedamim deportata fpc&jca-

lum prxbuit, ivrb prxfagium. Kochtwsks Annat. Pol. Lhmaft. i.Curi-

ektn m Defeript.Gedani. Ex relatione incolarum lnouladislavi*r a-

enter pugnatum cil inter aqpilas &c ciconus. Hoc certamen avium

codcut

44$ TKJCTjITVS XX. SECTIO T.

«odem anno fubfccutum cft bellam civile inter Jaannem Cajfmrrum

Regem, Zr Alarefchalcum Rgni ad paludes di&as Maiwj in Cujavia. ExM. S. S. Ante pugnam exercitus yoanms Caftmtri Regis cum Con-foderatis ad Czcnftochoviam , crocitantes corvi & graculi , .ac prope

in ipfa ligna impingentes militum regiorum, non dextrum tulerunt au-

gurium. Koclwwski AnnaL PoL Climaci, j. Exc ullum fulmen de

auibibus, infigne Regni Poloniae Aquilam ex furamitate turris Curi*Cracovienlls deturbaverat, fblo.alliferat, confregerat, abdicationem

snnis Caftmin praenuntiando. Ex M. S. S. Terruit incolas Came-neci, an. 1670. in acftatc, aquilarum turma veniens ab Oriente , aera

clamore replens ( inter quas alba infra exteras fe maxime demilit) poft

in montem vicinum avolans , & quartior dc numero remittens, quarumuna turti callclli iucubuit.rcliqux veto tres librarunt fe alis prope hanc

in aere, rcvcrCe ad agmen, avolarunt in Septentrionem. Oi&ar Urbi in-

cubuere mox multx aKje peregrinx & nivex avcs.Camcnecum obledir,

cepicqi Imperator Turearum, an. 1 671. Brewer tn Hifloricis RerumNotabiliorum. Rcftat , ut Hiftoria Naturalis Curtofa Regrtt Polonia

etiam Naturalem Magiam complc&atur.

TRACTATUS XX.MIRA NATURA , & ARTIS AT-

.

TINGENS.SECTIO L

DeMAGIA- NATURALE

MAGl/E nomen honorificum antiquitus erat , nam fapientix per-

fc&ionem fummam denotabat. A Magia Magi, id cft Sapientes

appellati.

Digitized by Google

44?• v* De Magia naturali.

xppellati, qui Grzcis funt Philofopbi. Succeflu temporis, inquit tityrr-

Itnck Theatri Vita Humana Tom. j. improborum hominum cupidi»»

tibus. Magia: vocabulum plane odiofum elTe carpit, qui non contenti

abftradarum intelligenriarum notitia, voluptatum inlupcr fuaruin mi-

ni liram ellc voluerunt, pro Angelis bonis, dodores darmones eligen-

do. Generaliter accepra Magia dividitur in Licium,& Vetitam, feu orci

invocatione , nefandisq; incantationibus conllamem. Licita fubdivi-

ditur in Naturalem, Sc Artificialem. MAGIA NATURALIS Pernio

S. J. Magia l. i. fumitur pro quadam facultate efficiente res inufita-

tas Sc admirandas, ratione multis incognita: Schotto , Delrio Dtfyafu.

Magic. I. i. aliisq; innumeris, eft recondita quxdam arcanorum na.

tura: notitia, qui rerum fingularum naturis, proprietatibus, occultis viri-

bus, (ympathiis, antipathiis cognitis, res rebus, five adiva paffivis,

fuo tempore , loco , Sc modo applicantur , Sc mirifica quzdam hoc pa-

do perficiuntur, qu* caularum ignaris przftigicrfa, miraculofa viden-

tur. llluftrat dida prxfatus Pereriur. multa funt natur* miracula inconv

pert* adhuc rationis, penitusq; abdita.H*c fi quis hominu,illis rebus na-

turalibus occulte utens facetcr, magus vulgo diceretur, & nonnifi au-

xilio daemonum talia facere crederetur, chm tamen opera illa eflent na-

turalia , Sc naturaliter a caufis naturalibus profeda. Mir* tamen adio-

nes illae funt dicend* , non miracula , -quia Miraculum {impliciter, pro-

prie, dicirur opus mirandum, inerirb, omnis cnkn natur* creat*, Sc

creabilis vim (eu pocellatem excedit; ejusq; effedus manifeftus eft, cau-

fa vcr6 occulta omnibus , Sc nonnifi parens /oli DEO. Fit modo tripli-

ci juxta Theologos, Sc Canoniftas. Primo, dum aliquid evenit, quodnullo modo ii natura fieri poteft , v. g. dum Sol ftetic tempore Jofue,

duo corpora fc penetrant Scc. Secundo , dum aliquid fit, quod quidemnatura Facere poteft, (ed non in illo fubjedo, in quo fit, ut mortuos

ad viram revocare, exeo vifiim reftitucrc Scc. Tertio, dum aliquid fit,

quod quidem natura Facere poteft, etiam in lioc fubjedo, in quo fir,

non tamen eo modo, ordine, ut dum quis fubito liberatur a febre,

nullis adhibitis medicamentis. Id in pluvias denfatur absq; caufis na-

turalibus.

LU U,

Digitized by Google

TKACTATVS XX. SECTIO 7.4i®

II. Magni nominis apud Cracovicnfes Medicus adeo elegante»

parabat cinerem ex omnibus piant* roiacex partibus , ut omnes earum

partes rite coniervarct. Admota deinde candela vafculo , in quo rofx

cinis confervabatur, & cinere ipfo incalefcentc , aperte rofe emicabat

fpccies, quam (enfim crcfcerr, vegetari, ad formam caulis, & foliorum,

demum rofx florida umbram exprimere, ad extremum explicatiHimani

roiam e cineribus calefacis prodeuntem intueri licebat, qux candela re-

moti in cinerem & pulverem vertebatur. tVeber in Arte dtfcurrendt mqualibet materia , Rofenbergttts Rhodologia Parte 2. Jonflonu* tu Tban-

matograj.hta Naturali. Celebris illa, quae per omnium ora circumfertur

Rofa Polonica objeda eft oculis Qêrtetam , a Tachenio Medico Polo»

na callente egregie artem extrahendi (ales, aflervandi Ipiritus ex planris

expreflos, in ampullis vitreis diligentiffime oblignacis. Bonannt S. y.ia Mufat Ktrcherianr Claffe 12. Triginta phialas vitreas refert memo-ratus Qunceianus tu Defenjione Medicina Hermettca , in quibus cineres

variarum plantarum aflervabantur , v. g. rofat , lilii , viola &c.

III. Licvanus quidam a Medicis, Chymicis &c in Europa rota

ic Alia, quam obierat, plurima collegerat, inter alia gallum gallinace-

um utraq; manu tenens obtulit mihi, jullitqj me oculum acutidimo

fealpello pundum , interq; duos digitos preflum orbita cranii repone-

re ;alludit illi guttas liquoris duas, obligatoq; capite, cifta incluiit, i

qua poli horas odo eduxit urrocp oculo ita labi ijmili , ut ncc ego qui

Iecueram,ncc aditantium ullus (edum oculum a fano pollet diftingue-

re. Succus illi erat, ut mihi fatebatur, qui in vcltcis ulmorum Majomenfc invenitur, quiq; nili tunc colligatur, in granula quadam rubra,

vermiformia mutatur. Hanc ego artem ludicram, nulliq; unquam pro-

futuram dicens, cimi fcirc non poflemus,an cum oculi externa pul-

chritudine vilus fervatetut: cum tamen, aliquot annis fiiccum hunc ca-

raflem colligi, eft enim vulneribus fanandis commodus; cafu duabus

foronbus a prandio colkidennbus, junior adulcioris linteum (uentis bra-

chium vi elevans, acuin in media pupillam alte adegit. Extemplo a Pa-

tre Principis Conliliario accitus oblcrvo humorem aqueum, & parte vi-

trei cfiluxillc, applico tumenti oculo vcikaruxn ulmi hiccum iub quar-

tam

Digitized by GoogI

4JiDe Magia naturali,

tam pomeridianam,jubeo ftfb mediam no&em linteum idmoram no-

vo liquore imbui, quem othonnam certius,quam tot ignotarum her-

barum fnccos nominarem Botanici. Mane, teRor DEUM & fidem, la-

nam offendi, nullusq;, etiam nunc vigefirao fere poft anno, exciecatum

oculum a bidente eciamfi curiose indaget dilcriminare poteft, imA mul-

tis aratis cum marito infeio ejus orbitatis vixit. Henricus ab Heers Ob

-

fervat. 4./. 1 . citatus 4 Eurnet Thefaurt Medicina PraQica 1. 1$ ,feB. 12-

IV. Religiofa: vitae cukor in Polonia,plurima Medicae Artis ar-

cana noverat ad prodigiofas fere curationes. Confecerat idem labore

Chymico nullam , eamq; valculo vitreo orificium tenue fereuti impo-

fucrat.Materia illa quoties inferebatur hyberno cubiculo,affundcbacur ali-

/quid fubtHiflimis (piritibu* conflans,toties excrcviflc eft vifa inftar arbo-

ris inftrulbe frondibus acq; foliis, aim voluptate magna Ipc&atorum.

V. Celeberrimus heros, ftremxis defenior Patriae, Stephaniis

Czarniecki Palatinus Ruffia dum affligeretur morbo, pro remedio illi

& medicis mufica cft praeferipta. Soni harmonici ut habent vim natu-

xalem ad concitandos £c fanandos animi morbos, ait Schottus S.‘J.

Ma-gia Natura Cr Artis Pane u l. 5. ita & ad fanandos corporis morbos,

/quatenus videlicet falko fono harmonico, nunc inrenfo , nunc remiflo,

nunc ccJerircr , nunc tarde, nunc aliis modis, iisdem modis, ac ratio-

nibus movetur ac concitatur aer corpus xgrotantis circumflans, &c -cum

aere fubtiliffimo , ac fpiritibus in eodem corpore , nervis , nmfcuhs, ve-

nis , Ivumoribuscp relidentibus continuatus', qua incerm ieris, Sc Ipiri-

tuutn concitatione fa&a, attenuantur, varie attemperantur, dillipanturq;

iidem Ipiritus, & cum illis humores noxii morborum taufx. Mufica

tamen .omnes non fauat morbos, fcd cantura illos qui a fpirituum, &humorum attenuatione., diilipationc dependent. Idem Kircherus alfcnt;

Ac TarauoiUc morfu impetiti in Apulia fanantur mufica , acq; laltu.

VL Adolcfcens rufticauus in Boruilia vicina Rcgiomonro , «diu

ftomachi languore laborabat, atq; ideo vomitionibus aflvetus, cura ali-

quando pro more iiio , arrepto cultello manubrium ejus in fauces im-

mitterer gulae ad vomitum flimulandum, cultellus forte c manibus eia-

pfus profundius guttur ingreditur, ac demum ctfi zgee in Itoraacbum• Lllt > ipfum

Digitized by Google

TRACTATUS JTJt SECTIO IT-45 *

ipfum defcendir. Certe non erat officina hxc, qux fornim concoque*

rer, neq; natura viam idoneam,qua fc novus iioipes ejiceret

,, prxpa-

raverar. Igitur ancipiti malo conftlium Medicorum Regiomontanumadhiberor ejusmodi, j£gtc? firmi* afletibus forciflime alhgato conftri-

£loq; ne vcr&ndo fc curam Magiflri turbaret(cum jam ante ad elici*

endam ferri aciem medicamentum magneticum affcdkis partibus per

dies aliquot applicuiflet ) Chirurgus paulo infra cadas fmiftri lateris

apu ad id novacula aperire corpus ad ipfum usq ventriculum expir,

tum pertentato co aperroq;,

c vulnere levr cultellum extrahit, jtger

dein adhibitis fomentis , & debita curatione, brevi' plane convaluit, cul-

tellum tcllem prodigii Rex Polonix per idem forfan tempus Regio-

montum inrcans ad fc recepit, milio Medice fuo Cafparo Crafho,qui

infirmum , & qualitatem vulneris diligenter inlpiccrct, atq, ad fc refer-

ret. Wcber in Arte converfandi. Ex aliis Scriptoribus conflat fuifle hunczgrotum Andream. Grunkerde Grunvaldz incolam, feptem a Regio*

monto milliaribus. Eft hifloria rufticr in Polonia a filio Erici Pu-

teani vifa. Agrcflis homo tentaverat libi anginam in gutture aperire

brevi cultro, quem incaurus dcglutivit , eundemq; tandem dextro ab-

dominis latere cum multo pure,pofl mutiplices anxietates reddidit , &

incolumis fupervixit, Schottus Magia Natura, 0~ Artis Parte 4. /. 7.

SECTIO II.

DeMAGIA ARTIFICIALI.

I.A ITAGIA ARTIFICIALIS, eft ars mira quzdam perficiendi per

iV/l humanam induflriam, adhibendo ad id varia inflrumenta. Hacarte Archyrz Pythagorici columba lignea volavit, de qua a Gel-

lio in NoBibus Atticis feribitur. Norimbergx mufea ferrea c mana ar-

tificis evolare , convivas circumvolare , tandem veluti defefla ad ma-num ejusde artificis redire vifa.Romx apud Kircberum flatua ex uno lo-

co

Digitized by Google

4J?De Magia artificiali*•

«o ibat ad alinm. Alibi fimulatz aves canebant fvaviffim£,homfnes znei

buccinabant in a^re. Hzc & fimilia opera vulgus exiftimat fieri dzmo-num ope, quia funt mufitata, admiranda, ratione occulta elaborata.

Opticae quoq; beneficio finguntur mine apparitiones.

IU A Jearine Keg:omontane-(ad univerf* Prufliz gloriam) fa-

di aquila anca Careto K. Cafart Norimbergam adventanti volavit ob-

viam , & usq; ad Urbis portam comitata cft hofpitem r tcfte uldriano

RemanamMathejr Peicmua,citete * Schotto Magia Natur.tr jirt.Pan.

i. cr farr* f* ubi in inelufum aerem r A: parrium libramentum rejici-

tur artificium. Alius modus prodigiofi volatus it Laurentio Laure prz-

feribitur-

I1U Sub Duce Exercituum Zamoifcio, ad Plefcoviam Joannes

OfTrejwc/wrreitortnenurifcattendenvn arca ferrea duodecim tubos felo-

petarios, quo citius rumperentur ex induftria tenuatos, ordine difpo-

fuerat, cosq; (ubriliflimo pulvere, ac arcam ipfam impleverat T in me-dio eam fclopcti- partem ,• quz rota, atqj. incumbente filice ignem ad

pulverem incendendum elicit, tenfarn pararamq; conftituerar: arca ei

in ligneam ciftam impofita, fibulam quz attracta rotam laxare,igncmq,

excitare folet r duabus chordis , ui.asad inferiorem lignez ciftas fundum,

altera ad ipfinn ferrez cifiz operculum alligatae, ea racione rut five

ferream arcam ex lignea quis eximeret, ieu ipfius ferrez*redom moli-

retur, neccfiarib utraq^re pulvis inflammaretur, rubisq; atqy arca ferrea

fra&a adftantes percellerentur. Delata hzc cft machina ad SujfuumDuftorem Mofchorum pei caprivum bene habitum , libcrtateqj dona-

tum, tanquam preiiofillirris, magniqy momenti rebus plena cum lite-

ris. Eo tempore Suj(cius> cum aliis rebus occuparetur, cztcros, qui ai

confilium bellicum tunc forte convenerant aperire ftatim ciftam jubet:

concurrunt complures rei novitate atq; innata hominibus curiofitate

dudti. Ferociflimus omnium Chorojltnus pede in ciftam ligneam impo-

lito, ferream manu fua extrahere nititur. Interim fibula convulsa,pulve-

req; inflammaro, arca ferrea, ac rubis disje&is, non modo adftancei

, omnes dillipantur, verum tedti edam pars vi ignis, ac fradtorum ferra-

mentorum convellitur, prz ceteris maxime infignis, dc quo dictum

L 11 j Choro

•

Digitized by Google

TRACTATUS XX. SECTIO IT.45 *

ipfum defcendir.Xcrte nem erat officina haec,quae feram concoque-

rct, neq; natura viam idoneam,qua fe novus hofpcs ejiceret, praepa-

raverat. Igitur ancipiti malo confilium Medicorum Regiomontanumadhibetur ejusmodi. ALguy firmi» afletibus fotoflime alhgato conftri-

£loq; ne verfando fe curam Magi-ftri turbaret(cum jam ante ad elici-

endam ferri aciem medicamentum magneticum affedto» partibus per

dies aliquot applicutflet ) Chirurgus paulo infra cadas finiftri lateris

apta ad id novaculi aperire corpus ad ipfum trsqj ventriculum carpir,

tum perrcntato eo aperroq,', e vulnere levi culrcllum extrahit. v£ger

dein adhibitis fomentis , & debita curatione, brevi plane convaluit, cul-

tellum tcftem prodigii Rex poloniar per idem forfan tempus Regio-

irontum intrans ad fe recepit, milfb Medice fuo Gafparo Craflio , qui

infirmum qualitatem vulneris diligenter infpiceret, atq, ad fe refer-

ret. IVtber in Arte converfnndi. Ex aliis Scriptoribus conflat fuifle hunc

aegrotum AnArtam Grunherde Gruuvaldse incolam, feptem a Regio*

monto millianbus. Eft hifloria rufticr in Polonia a filio Erict Pu-

team vifc. Agrcfkis homo tentaverat libi anginam in gutture aperire

brevi cultro, quem incautus deglutivit, eundemq; tandem dextro ab-

dominis latere cum multo pure,poft mutiplices anxietates reddidit , &

incolumis fupervixit. Schottus Magia 'Natura, Cr Artit Parte 4. I. 7.

SECTIO II.•' De

MAGIA ARTIFICIALI.I.Ty jTAGIA ARTIFICIALIS, eft ars mira quaedam perficiendi per

1^1 humanam induftriam, adhibendo ad id varia inftrumenra. Hacarte Archytz Pythagorici columba lignea volavit, de qua 2i Gel-

lio in NoSUbus Atticis feribitur. Norimbergse mufea ferrea c manu ar-

tificis evolare , convivas circumvolare , tandem veluti defefla ad ma-num ejusde artificis redire vifa-Ronise apud Ktrcherum ftatua ex uno lo-

co

Digitized by Google

!

De Magia artificiali, 453• . »

«o Ibat ad alium. Alibi fimulatx aves canebanr fvaviffimi,homines xnei

buccinabant in ade. Hxc & fimilia opera vulgus exiftimar fieri dxmo-num ope, quia funt mufitata, admiranda, ratiene occulta elaborata.

Opticae quoq; beneficio finguntur mirae apparitiones.

IU A Joanne Regemantane(ad univerfz Pruffix gloriam) fa-

da aquila anca C areto K. Cafari Norimbergam advcnranti volavit ob-

viaro r & usq; ad Urbis poetam comitata cft hoipitem, tcfte sMriano

Romano irtAiathefr Paiemica,cita$o 4 SchtttoMagia Natur.tr jirt.Rart.

1. cr tarr. $. ubi in inclufum acrem. A: parrrum libramentum rejici-

tur artificium. Alius modus prodigiofe volatas a Laurentia Lauro prz*

feribitur.

IIU Sub Duce Exercituum Zamoifcio, ad Plcfcoviam'foannes

Oilromacnnttitorenenmtx attendens^n arca fertea duodecim tubos fdo-

petarios, quo citius rumperentur ex indu (tria tenuatos, ordine difpo-

luerat, eosq; fcbrilifiimo pulvere, ac arcam ipfam impleverat, in me-dio eam felopeti partem

,qua: rota, atq; incumbente filice ignem ad

pulverem incendendum clicir, tenfam pararamq-, conftimerat: arci ei

in ligneam cittam impofita, fibulam qua arrrada roram laxare,ignemqj

excitare folet, duabus chordis, ui.iad inferiorem lignex ciftat fundum,

alteri ad ipfiim fersez ciftz operculum alligirar, ea ratione r ut five

ferream arcam ex lignea quis eximeret, fcu ipfius fcrrex'tedum moli-

retur, ncceilario utraqv rc pulvis inflaremarerur,nibisq; atq; arca ferrea

frada aditantes percellerentur. Delata hxc cft machina ad bujfuumDuSorem Mofchorum pcc captivum bene habitum , libcrateq; dona-

tum , tanquam pretiofilTirris, magniqj momenti rebus plena cum lire-

tis. Eo tempore Suyfcius , ciim aliis rebus occuparetur, exteros, qui ai

confilium bellicum tunc forte convenerant aperire (latim ciftam pibet:

concurrunt complures rei novitate atq; innata hominibus curiobtate

dudi. Fcrociflimus omnium Chorofltnus pede in ciftam ligneam impo-

fito, ferream manu fua extrahere nirirur. lnterim fibuli convulsi,pulve-

req; inflammaro, arci ferrei, ac tubis disjedis, non modo adftante*

.omnes dillipantur, verum redi etiam pars vi ignis, ac fradorum ferra-

mentorum convellitur,prx exteris maxime inflgnis , de quo didum

Lllj Choro-

1

- Digitized by Google

4J4 TfLACTyiTVS XX. SLCTIO IT.

Choroflinas & Kofevius periere. Heidenfleinius Commentar, de Bello Mo-

fibovit ico l. f.

IV. In Urbe Tonine*fi Hat turris cx arte inclinata ad latus, &quali ruinam minitans. Inquiritur ratio cur non cadat in eam partem,

in quam inclinat? cum tamen muri alii eredi verticalirer , fi vel modi-

cum propendeant in unam magis,quam iu aliam partem , diu fine pe-

riculo cadendi (lare nequeant. Ailiguat cudam Baldis in Mechanicis,

Ricciolus Almagefh Novi l. i. Cafatus in Mechanica,quia centrum gra-

vitatis illius turris ed m tali loco, ut linea ab ipfo ad centrum terrz du*

da cadat intra fpatium terrz quod occupat pes, (eu fundamentum ipfi-

us turris.

i V. Supra Curiam Urbis Gedanenfis attollitur turris eleganter

extru&a, corufcans auro. In hac przter Campanam grandem cymbalumdicta, numerum horaru fanans,dantur campanz minores quatuordecim

in muficos fonos difpofitx. His, artificio infigni, antequam hora au-

diatur , decantatur tonus cantilenz alicuius pro tempore folennitads. In

ingredu Regum, vel Principum divulgant ezdem nolx triumphos: in

Magnatum funeribus , aut illorum,qui funt de Magiftratu nznias oc-

cinunt. In armamentario fupelle&ili bellica omni infiru&iflimo prxdi-

Civitatis, dariu unius militis, in adventu ho(pirum,fdopetum pyrio

pulvere oneratum e.rplodit,alterius ictam minatur gladio evaginato,rcmi

tympana pulfat; quarti vixi honorati fedentis fimulaccum(ad reftifi-

Cationem revercutiz exhibende fpedtatonbus accedentibus)

alfurgit,

poli moram aliquam fc paulatim demittit prillinum fitum retinendo.

VI. Apud peritum quendain FaCtivae Mathematicz, machinaptima artificiofa dabat genuinas effigies facicmm humanarum; fecun-

da machina indar ciftx co:ifc<da, numerofillimis indrumentis repleta

(latius ligneas varias facile, celeriter, affabre efformabat. Ingeniosi

parata tabula ab uno Ordinis Minorum S. Francifci Reformatorum (pe-

datur Calidii. Condat ex (cernentis piccz nigrantis, feu pini nigrz ( no-,bis Swierk) in transverfum lciffis, varicq; difpofitis, cx indice, rotulisqi

adjettis &c. ad indicandas exa&c mutationes futuras apris , cx calido,

/rigido, humido, & ficco ortas,

.... - ,VIL

Digitized by Google

Ve Magia artificiali.~ T

4jj

VIL Funambuli mira edunt fpe£tacula, arte, exercitatione , agi.'

Iftatc, arquilibrio adjuti. Poft vidoriam Bercfteccnfem, Joannet

Cajimirus Rex fplendidc Gedani cft exceptus. Inter fpcftacnla alia &uerludia , confpeflus cft homo peregrinus de turri Curiae fe fc in ter-

ram corpore illarfo demittere. Funi,qui fuperiori turris parti illigatus

humum usq; pertingebat, prono ventre incubans, brachiis quafi ad vo-

landum extenfis deorium ruebat, eo maxime mirabilis, quod ita, ne-

fcio quo artificio, corpus mgderarc noverat, ut k fune non exerrarer.

Ubi funis affixus terrae haerebat, appofita erant pulvinaria, in quz illa-

pfum volantis caput manebat incolume. Paflonus m Htfi. Pol. Pleniore.

VIII. CHYMIA vel CHEMIA refertur hodie ad Artem Medi-

cam, id cft, modum medicamenta gratiora, falubriora, & tutiora con-

cinnantem. Panes ejus (unt duae. Solutio, ic Coagulatio, quapropter

Chymicus,cft artis diflolvendi,& coagulandi peritus. ALCHYMIA feti

Spargiria, Hermetica Ars, Ars Magifterii perft&i. Ars Segrcgatoria,

Separatoria, & Deftillatoria revocatur ad Chryfopceiam. Plures in

Regno noftro callentes Alchymiam , aut libros de Chryfopceia edito»

evolventes, diu multun.q; defudarunt in auri cfFcfiionc, circa quamdifeurrendo, trifariam lunt divifi Authores. Primi ordinis negant abio.

lute per Alchymiam aurum verum poflc fieri. Ait D.Thomas: Alchymi-

ftac faciunt aliquid fimile auro, quantum ad accidentia exteriora, fed

tamen non faciunt verum aurutr. Ejusdem fenlus t/£gidius in Quodlt-

beto 3 . 7 ofiatus , Ptneda , Honoratus Fabri , Sealiger Crc. Secundi ordi-

nis dicunt, poflc quidem phyficc loquendo verum aurum effici ab AI*

chymiftis, fed negant illud efle pofiibile moraliter, confequenter negant

illud unquam ha&enus efle fa£fum, ita Valentia , Lenimbricenfes t Per*,

rius S. Magta c. n. hxc apponens: Ars Chymica licet utilis in dc-

ftillationibus , alnsq; rebus, tamen in eo, quod fpcdfat ad effedionem

auri veri,quam illa profitetur arq; pollicetur,vana cft,noxia ac pcrniciof*

Reipublicar. Primo, quia aut nunquam, aut rariflime prsrftat, quod pro-

mittit, ex quo r.on fcmel fsdtum cft, ut multi ad extremam pauperta»

tem rcda&i fuerint: unde redfc quidam infert, Alchymiftas non effice-

re aurum » fed abiumerc» non unplcrc crumenas, fed deplere & exhau-

rire.

\Digitized by Google

N

45 « TRACTATUS XX. SECTIO IT.

cire. Secundo,quia faciunt falfum aurum , falfamq; monetam &e. 'ex

quo Rcfpublica, hominumq; iocietas accipit magnum detrimentum.

Tertii ordinis Authores aderunt, cffc&ionem veri auri per Alchymiam«fTc difficilem & perraram , ita tamen ut aliquapdo per illam verum•&' probatum aurum fit effectum. Sic cenfet Delrio S. J. Panormit<t-

mus , Fornellns cre: probatur veritas tcftimouiis. Inter alios Arnoidtts

Villanovanus virgulas aureas per artem effecit, eifcdasq; omnium exa-

mini Roras fubjecit, idem praefluit Rernqrdus Trevtfanus in Gallia, Raj-

wtwtdus Lidlus in AnghaAMonitu Pharmacopola TarvijinusVenettu. \n Xmetallica veciattflimus Agricola tcftarur fe vidiffc Salisburgi fafihim a

quodam ex ftanno aurum; in Iralia duas plumbi libras, per unum gra-

num rubri pulveris, in aurum optimum commutatas a quodam Viro

Religiofo. In thefauro Magni Ducis Hetruria affervatur clavus per dimi-

dium aureus arq; ferreus, a Thurnanfero olim tinjfturae immerfus. Et ego

nominare poflero (ait Delrio)quos novi viros -graves, in dignitate

pofitosj.timentes DEUM, qui de lc ipfis idem profitentur. Appono mo-nitum Antonii Mtrandulani: non eft danda opera illi arti , non quia

non fit vera, fed quia tantae eft difficultatis , ut fit utilius illam omitte-

re,quam exercere; &c multi Aiciffimi ad magnam inopiam funt redadti,

quia maximis impenfis vel nunquam aflccuri fiunt, quod ars polliceba-

tur, vel raro, & parum, ita ut furoptus4it longe major lucro.

Hactenus naturae nofccndarum detegendarumq; opum defiderio vi-

«ffus laboraveram , -non tamen rarirates omnes de .recondito thefauro

. ejus, in fiolo patrio produxifie valebam. Igitur concludo Sene'

c* verbis: vemee tempus, quo lftaqu* nunc latent, in

. lucem dies extrahat, & longioris aevi diligentia.

Sit laus maxima Authori Natura? Deo,

Digitfzed by Gopgle

r~

-o*

&fb

fb

rb

INDEXRERUM NOTABILIORUM.

Prior numerus denotat paginam3 fecundus Ecclefia

-

ficum numerum,ad ejuem non raro pagina plut es

- • » referuntur.•

A Bics.

Acanthis.

iSp.

168.

1. Alabadrites.

Alauda non criftara.

J 7 -

168.

<•

4-

I-

Accipiter. 168. b Alauda crdlata. 169. y-

Accipiter fringillarius. 168. b Alauda arborea. 2 <5 9. y-

Accipiter leporarius. l6S. ir Alce. 111. j.

* Accipiter ftellaris. 168. h Alchymia. 4yy« 8.

Acer album. 189. 2. Alnus. 189. 2.

Acer vulgi. 189. 2. Alnus nigra. 190. 2.

Achates. ISh 4i A luco. 269. 6m

Acidulae. 1 ii. ii Alumen. 40. 2.

Acies in a^re. 417 . i. Amethyflus. ISb y-

Acipenfer. 112. iS. Am mites. Ih y-

Acontiasi ajo. Amphisbxna. 360. 4-

Adamas. Ui i. Anas fera. 269. 7*

itgagropila. xiL Anas marina. 169. 7 -

A?rugo seris. 4«. 4i Anas domeftica. 300. 2.

ALs ieu Cuprum. 48. Animalia quadrupedia. 210. 1.

Alfalon. 168. Animalia (ybterranea. lfZ. T.

aCftas.L*

Animalia domeftica. * 37 - I.

ififtas perfervida. 381. ii Animalia venenata. 8.

i£ftus folis. 381. Annus folaris. 380. 1.

AStites. iS. i: Annus lunaris.3S 1. 1.

Agaricum. 1 96. L Anfcr ferus. 269. 8.

Agiles viri. LL2i 2i Aufer domcfticus. 300. 3 -

M m m Antacaeus.

Digitized by Googlc

INDEX RERUM NOTAVIVORUM.

Antacarus. Uh ?. Argenrum capillare. 4*: 1eAntimonium. Lb 8 . Argentum vivum. Ih 2e

Antipathia. 33 J- ii Aries campcftris. [214- 4-

Aper. aii. 4eArmamentarium GccLn. 4 J 4* h

Apes. *J 7. 2 , Armenius lapis. Ile 6.

Appetitos alimentarius. 3 * 9 - (. Arx Lcopolicnfis. 106. 2e

Aqux afccnius. 1 IO. L. Alio. 2TLl 11.

Aqux bituminei*. Uf. L Aftroites. 20. 6.

Aqu* lapidefccnres. T 1 6 . eb Aftrologi. 444- 3 *

Aquae pctrificanccs. LLZe ieAftrorum influxus. 443 - 3 *

Aqua: medicatae. LL2e L. Arragen. 272. 1 2.

Aquae noxi*. ii?. 4i Aves ferx. 267. 1.

Aquae venenatae. i;4- le Aves domcftic*. 300. l±

Aqux falfz origo. 126. L. Aves extrane*. 299. 60.

Aquae fallx in Regno. 1 16. i. Aucupium. 267. 2.

Aquae /anguine*. 12 ?. (2. Auditus. 346. 16.

Aqux crudx. Ii£. 3 - Auris. 3 39 - ?.

Aqux colores. uJL 5 * Aurora Borea. 396. LAqux odor. T 9 - 3 - Aurum. 44« 2.

Aquila. 170. 2e Aurum Alchymix. 4 * 6- 8.

Aquila alba. 2 99 - 60. Autumnus prxfrigidus. 384. 4-

Aquila xnca.

Aquilarum volatus.

Aquilarum pugna.

41 b4±[-

447 -

2.

2.

3z

Autumnus calens.

B4*

Araneus. i6r. 4eBabia

.gora. IO?. le

Arbores fylveftrcs. &2i I. Barbo. Ille 24»Arbores fativx. i07. liL Bafili/cus, 247 . 3.

Arbores prodigio!*. 209. Ile Bafilifcus Variavi*. 248. iiArbores exoticae. iog. 20. Belemnitcs. 20. ZeArdea. 3JJ. IO. Bcrbcris. 190. f.Arca ferrea. 453 * ie Betula. 190.

Arenx. LL- n. Bicfciadi montes. 10 2 . LArgentum. 4;. ii Bifon. **4e le

Bitumen.

Digitized by Google.

fNDEX RERUM NOTABILIORUM.

Bitntncn. 42. & Canities ex timore. 338 . 2.

Bohus. 134. h Cantharias. LL. SL

Boletus cervi. 206. lA. Cantharides. !' 2.

Bolus Armenia. LL. IQ. Capella. *2h LbBombyx. lfil. h Capilli. 164. bBoryfthenes. 131 . b Capra faltans. 394 - 5 *

Botaurus. TLii 14e Capri. 239. 5-

Boves. Uh z. Caprimulgus. 121: LbBrda fluvios. UAi 4e

Caput hominis. ii2_- 2.

Bubo. */*• LL- Capitum firmitas. 3 1 s. Z*

Bufo. 5i Carbones folliles. z. L-

Bugus. Lib 6. Cardites. i4: 2.

Bulimia. i*L- 4eCarduelis. Uh ltL

c Carpatus. 99 . 2.

' 1 Carpiones. 142 . LL•Cadavera non corrupta. }6u 1 . Cador. 21 3. &Cadavera iubmeria. i 6 z. 3

* Cadoretim. 21 f.

Cadavera incarnata. •

36J. z* •Catus fylveftris. 217 . Z?

Cadaverum lingularia. jCi. 4* Cedrus. lj>l. hCadaverum motus. •363. c. Cenchris. Zfo. b

• Cadaverum cruentatio. 364. I. Cerafiis fylveflris. 2 9 Z. 3*

•Caecilia ferpens. • 2JO. 5- Ccrafus lativa. 207. iJL

Carcorum iudu&Ha. 345- >3« Ceraunia. 20 . LCaecorum radkus. 347* L&. Cerebrum. 14*. LL.

Carruloum. 33- IO. Cerevina. Zb ifi.

Caeruleus. ufL Cervus. a t<L Ze• Calculi. 544- M Ccfpites fofljles. 3*. 4*

Cancri. 334* ii Cetus. 172. 3*

Cancri in Polelia. I12i LZe Ciialccdonius.

• Cancri in Varta. IAh 24. Chalybs. 1le z*

Canes. 144 . 2. Clumaeccrafus. IJ12 . bCanina appetentia. ?M- 4e Chafma. 3 94* 4-

Canities accelerata. 3 10 . s. Chelm mons. s.

M m m z Chelydrus.

Digitized by Google

INDEX RERUM NOTABILIORUM

Chelydrus. 251. 5 - Cornus flemina. J 92. ll

Chryfocella. I L. Corpus humanum. i12* 1.

Chryfolithus. il± 2

:

Corvus. 276 . 19.

ChryfopcEia. 8. Corylus. 192. £Chymia. 4LL- L Cotes. & 1^Cicadx. 1<>2. Z2 Coturnix. 177. 20.

Cicindelx. 26jj 8. Coturnix major. 122: 20»

Ciconia. 12Ai LZ_*Crematum. 77- 19.

Cimices. 3 3 3 - 2. Creta. 12. 1 1.

Cinnabaris. 111 2: Cricctus. 232. 2.

Cirra. lAh Lfc Crines. 338. 2*

Cladis in aere. 4i3. 2. Cruces in telis lineis. 4J1- 3 *

Coccus feu Cherroefinum 2, Crudivori. J28. IiCochlcx terreftres. 263. 2: Cryptx Podolix. lh 14.

Cochlear fluviatiles. 26 £. 2i Cryptx Kiovienies. UL 14.

Cochlex nudx. 161. 2- Cryftallus. 13 - 11.

Columba agreflis. 176 . lL Cuculus. 122: 21.

Columba livia. 27 6. 18. Cultrivorus. 1 4iir <L

Columba domeftica. 301. 4: Cuniculi. 240. 1Columba lignea. 4 ( 2. L. Curruca. 228. 21.

Cometarum materia. 414- U Cygnus. 228. 22.

Comctx quid portendant? 43 y.

Cometx vifi in Regno. 433.Conchx falis. to.

1.

2.

Ii

Cypfclus.

D172. 1L-

Conchites. 22. IO. Dama. 117. 8.

Cor. 342. LL. Darcza. 131 . 7*

Cor cum odiculo. 341. LL. Dendrites. 14: 12.

Cor pilofum. 141: 1 1. Dentes. 340. 8.

Corallitcs. 22. 2: Dentes renati. 341. 8,

Cornix cinerea. 176. Dens in palato. 341. 8.

Cornix nigra. 176. 18. Dies naturalis. 381. L.

Cornu falis. 12: I: Dies artificialis. 381. I.

Cornus mas. 192. !_• Dipfas. HO. £.

Divcrio-

Digitized by Google

INDEX RERUM NOT4EILIORUM.

Diverforia.

Dhibnia.

Donajccius. .

Dorcas.

Draco.

Draco Cracovia?..

Draco volans.

Drevancia.

Dryinus.

Duna.

Er

Bbur foflile.

Echinitcs.

Echo.

Ecliplis Solis.

Ecliplis Lunae.

Eclipfcs notabiles.

Edipfium effettus.-

Ele&rum.

Eneoftis.

Entrochos.

Equi.

Equiferus.

Equorum lingularia.

Eridanus.

Erithacus.

F.

Facies.

Fagus.

Falco.

Falco arborarius.

74. 17. Falco (acer. 180. a;.

141. 1 1. Fames ordinaria. zCS. u136. Fames ex defcftnannona:. 36 9. 2±

i 17» 2i Farina follilis. 3. y_.

243. 1. Fafcinus, 3 3 6. j.

146. 1. Fafcinatores. 337. 3.

395' Zr Fax*

'

135. 7. Feles. 144.

131. f.Ferarum multitudo. 21 l.

136. 8. Ferrum. 30.

Fertilitas terra* inPodolia. 63.

Fertilitas rerr.T in Ukraina.6t>.

I. 1. Fertilitas terra- in Volhinia. 67.

24. li. Fertilitas terrae in Ruflia. fi8.

108. 14. Fertifitas terrae inMajonPohfi 8.

439. l. Fertilitas terrae in Mino. Pol.69;

439. l* Fertilitas terra: inLitvania, 70.

440. 2. Fertiliras terrae in Prullia. 2_L

440 u Fertikras terraein Livonia. 2**

176. • l. Ficedula.

24. 11. Filamenta.

24. 12. Flos aeris.

240. 6^ Flores fulphuris.

uj. iot Fluores.

241. Fluores fcxanguli.

1 46. 27. Fluvius.

279. 14. Fluviorum origo.

Fluvii notabiliores^

Fluvii rapidi.

341. 9. Foccundi.

193. Fons.

279. 23. Fontes mirabiles.

280. 25. Fontes inflammabiles. 113. i.

M m m 3 Fontes .

280.

1A1-14»-

etlr

107.

13 1.

109.

131.

130.

308.

109.

Digitized by Google

ris*

?»rrrf?rI*

££I?rPr?

W

fc*

s-

L5*

JISmEX RERUM NOTABILIORUM.

Fontes ebullientes. i iS. <L Gallinula novalis. 1S1. 28.

Fontium origo. 109. 1. Gemmat. Ui 1.

Formicae. 3.6 ?. 1P. Gigas. 320. 1.

Fotlilia. 1. 1. Gigantes. 321. 2,

Fraxinus. J 9 1 • <5. Glacies. 391. 6.

Fraxini vires. l2Ai 6. Globus igneus. 395 - (L

Frigus intenfiim. 386. 3. Glolfbpetra. M- IiFrigoris cffe&us. j. Glda fluvius. 138. > 5 *

Frigoris patientes. Ili 7- Granatus. LL- IiFringilla. 280. i <j . Grandu. 406. £Frons. 339 - 4- Grandines iufoliur. 4°7-

Frumenti copia. 4- Grus. 281. 29.

Frumenti pretium vile. 73. 14- Gulo. 21S. 11»

Frutices. 1S9. 1. Guftus. 34 (5. 17.

Fulica. x8o. 16. Gypfum. 3«. ;•

Fulmen. 39 (5 . 9. HFulmina crebra. 400. 11.

11 «

Fulmina hyeme. 401. 11. Habos fcu Frifeh Najf. > 7 G 9.

Fulminum miri effedus. 397. 10. Hxmatites. Mr 1 (5.

Funambulus. 453* 7- Haleces. 16S. 3*

Fungi Oflicinarun*. 20 (5. i(5 . Haliartus. 283. 30.

Fungi tcrrcftrcs. 207.. 17. Halo. 394 - iFu foria. J93. C. Hela pcninflila. 174 - Zt

G Hercynia fylva. 183. 2,

Herinaceus. Mi iGagates. 24. 13. Herinelinus. Mi 7iGalbulus. 280. 27. Hieralus. 1 5 <5 . 10.

Gallus marinus. 169. 4 . Hicrofalco. *22i <>o.

Gallus Indicus. 301. 3. Hippopotami. 170. iGallus gallinaceus. 302. <5. Hinmdo demedica. 283. 11 »

Gallus (pado. 302. 6. Hirundo agredis. 285. 5?*Gallina domeftica. 302. 6. Hirundo riparia. 283. iiGallina aquatica. 281. 28. Hirundo muraria. 283. 31.

Hirundo

Digitized by Google

I

TNDEX RERUM NQTARIL10RVM

Hirundo alba. * 83- Ui Lacryma. Cervi. zj6. 2?

Hirundines in aquis. 184. LL Lacrym*. 340. bHirundinum induftria. 183. i±L La&cus humor. 33 1 - LHomines fylvcftrcs. ille b Lacus. Ub T.

Horinia. 136, 10. Lacus Majoris Potoniae. H 3- 2. .

Horologium Gcdancnie. 434- Jl Lacus Prulfiie. 156. bHydromdi. 4 » 4» L Lacus Vacmiae. 138. <L

Hydrophylacis naturx. 1 1 1. u Lacus Lirvaniar. »12i 7±Hydrus. *f L- 5 - Lacus lucciniferi. 180. 7aHyems. 385. L. Lacus profundi. »3 9 . 8.

Hyemes mires. 3 Sy. 2* Lacus novi. 160. 8.

Hycincs afpcrae. 387. 4. Lacus Bialc. llb 4e

I Lacus Krynice. Hb 4i1» Lacuum diverfitas. Ub L.

Jaculus* ?IL* 5 - Latnpetra. UbJafpis. M- LL Lanius major. 2S3. ile

'

Ibex. Lapides a. natura mfigniri. 33. i.

Ignes fubterranei* 130. Lapides- calcarii. He leIgnis fatuus. 393 - l. Lapides cruciferi. lii 2.

Ignis lambens. 393 * h Lapides globofi. »06. 10.

Imaginatio. 3 1 1. 10. Lapides grandes. 39 . i*Inedia diuturna. 37 i. b Lapides molares. i«e bInfe&a L. Lapides vulgares. 37 . bInfulae narantes. 160. Lapis calannnaris. 48. 4?Iris lunaris. 4“• Lapis cauda: cancri* bb z.

Iris lolaris. 4 iz. <L Lapis di Cobra, xl± ZiJudaicus lapis. 2JL lS. Lapis calci formis. 34- 2.

Juglans. 108. iS, Lapis denticulatus. 2.8. 22.

Juniperus. h Lapis faviformis. 34 - 2.

T • Lapis fulmineus. 397 - 2î/t Lapis ftingttcs. 34 - 2.

Lac Lunae. X07. Lapis ovilormis. 34 z.

Lacerta. 1J 3 * t Lapis reticularis» S zz.

Lanx.

Digitized by Google


Larix. 196. A Magia. 448. L.

Larus fluviatilis. aSy. iAi Magia naturalis. 449- I.

Larus marinus. 186. Magia artificialis. 43 *- L.

Larus minor. l&L iir Magnes. 16. 12.

Latax. 218. L2. Manna. 96. is

Latomix, Us J-Manna Polonicum. 21s 3*

Laurus. 397- 9 - Manus. 143 . 12.

Lazulus lapis. J3- JO. Mare. i6f. uLepus. 119. i3- Mare Balthicum. 1 66. 2,

Ligna fblfilia. h 6. Mare congelatum. J73- (L

Limba arbor. 197. 8. Matis falledo. 1 66. Ia

Linaria. 286- 33- Margaritae. 3 °- 22.-

Lineat rubrar. 433- 4- Marmor. & is

Lithargyrum. JO . 6. Martes. 212. IIsLithoxyla. is & Mei prarfhns. 4 > 2 . 8.

Locuttx. xtf . Mei infatuans. 416. S.

Longa-vitas. 3 ° 3 » J. Mellis abundantia. 41L 8.

Longaevi. JCJj. 2. Melis. Uls 4iLoxia. 1S6. 33- Memoria excellens. 348. 20.

Lucii grandes; ICI. 20. Menlis folaris. 1.

Lucii annolh I52. 29. M culis lunaris. 381. Ia

Lucio - perex. L4L- 24. Mentum. 142.

287.

LQ.

Lunatici. iii* 4 - Mergus. 3LLupus. a 1 9. 14. Merops. 2S7. 36.

Lufcinia. 2.86. 34 - Merula. 287. 36.

Lutra. m. Metalla perfe&a. 4L- L.

Lycanthropia. 211. « 4 - Mctcora. 392. L.

Lycanthropi. 221. 14. Meteora ignea. 393 - 2^_

Lycoftaphylos. 197 . 8. Mctcora aquea. 402. I. .

Lynx.

M.

222. 1 (L Mctcora aeria.

Mctcora terrea.

Milvus.

41 6.

4Us287.

L.

I.

37 -

Machina artificiofa. 434- Cu Mincra. 44. 1.

Mincra

Digitized by Google


Minera argentea. 107. i± N.Miraculum. .449. lm

Molx aquariae. .1 fo. 28. Nap‘btha. 43 * Z.

Molendinum Ccdanenle., i 40. 19. Narva. 07 - 12.

Molochites. 27. ao* Nafus. 340. 6.

Monedula. 188. ih Nav igatio fingukris. 12ii 9 *

Mons. 9S. ia Nebula. 402. 1.

Mons admirabilis. Mi, ii Neringa .infula. 124i8.

Mons calvus. UOy. 7 * Nida. 137 * « 3 *

Mons diffiparus. no6. Nicmen. Uh 14.

Mons (onorus. 106. illa Nitrum. 40, 3 *

Montes metalliferi. 107. Ii, Nivalis avis. >88. 38.

Montes Vencdici. 107. 12. ‘Nives inlolitse. 410. 7*

Montes infigniores. IOJ. Ia Nives :in 'Sicilia. 41 1. 7*

Montium altitudo. 98. L. Nix. 409. 7 -

Monftrum. 3 i2i Ia Nodambuli. 3 3 3 * 4*

Monftra humana. 3 £0 . 2. Nodifurgii caufe. 3 3 3 * 4 *

Monftra belluina. mi 2. Nodoa major. 288. 38.

Monftra volatilia. jjS. il Nodua .minor. 38*

Monftra aquatilia. 3 )S. Ai Noerz3. 12.'

Monftra vegetabilia. 360. ii Notellius. 138. ' 3 *

Morus. 210. ?o. Nubes. 402. 1.

Motacilla. 288. lh (OMotlava. 1 37 » 11.

V.Mullum. Aht Obra fluvius. 138.

Mullum vetuftifCmum. 4 » 3 * Sa Oclrra. ULa lia

Mus Alpinus. m± il Oculns 339 * 3 *

Mus Noricus. Uh (L Oculus -maris. 101. 2.

Mufca ferrea. 4hh L. Oculi cancri. 13 9* 12!

Mulica. 4 d. ilOdoratus. 348. L2i

Muftela alba. 1 Odor rofarum. 348. 19,

Muftela alba vulgaris. usi li Ofticinx ferrarix. 7-

Muftela lylvcftris. zit 7 Ofticinx varix. I fO. iSa

Nin n Ofticinx

Digitized by Google

INDEX RERUM NOTABILIOWM.

Officinx vitriariorum. »88. b PafTc-r Canarius. 303. -j.

Ollar foffiles. h 21 Paller Troglodytes. 290. 42.

Oa .br i a. 1 u Paller arnndinarius. 290. 42.

Omen. 441- 1. PalTer gramineus. 290. 42.

Omina faulla. * 445 * 2. Paller lylveftris. 291. 42.

Omina funefta. 44 ^. ii PalTer campeftris. *2h 4*2Onocrotalus. iS8. 12^ Paller flavefccns. 291. 42.

Onyx. ’

2_L. Paller folitarius. 191. 42.

Opalus. 2-L. Paller domeflicus. 291. 42.

Orichalcum^ 48, il Pavo. 303. 8.

Os. 340. h Pecuaria res. 212l hlOfla folfilia. 6. L Pedes. 344 - » 3 -

Oflifragus. 289. 40. Perdix. 291. 43.

Oftcocolla. 1 1 . I_LL. Perdix ruftica major. *9 2 - 43 »

Oflrcites. 12.. 4X. Pellis origo. 371- I*

Oris. 289. 40. Felles in Regno.' 373 - *•

Oves. 241. 2: Petroleum. HP i_*

Oves laticauclx. 244,Phalianus. 304. 2.

Ovidii fepulchrum. 142 . Phalmata in acre. 427. 1*

Ovum in ovo. 303. <L Phillyrea. I22i 2?

p Phoca. 171. e.

Phocxna. 172.

Paludes. 164. 6 . Pica varia. 222. 44.Palumbu 9. 290. 4 i. Pica glandaria. 224. 44.

Panes dxmonum. 44- 1. Pica morbus. 346. 17.

Panes grandes. 20. 1 1. Picea. 199. 2•

Panes rubelccntes. 367. 4 - Picus arborarium 292. 46.

Papaverina. 290. 4 t. Pilsko mons. »03. 4.

Parafelcne. 421. 4* Pina fluvius. 138. 17.

Parelia. 420. 3 * Pinallcr Bellonii. »97 - 9*

Parrus prodigiofus. 356. 4 - Pinafler lylvdlris. L29^ 2iParus. 290. 41. Pinus fylveftris. 198. 9.

Pasierbicc mons. 104. *• Pifccs fluviatilem 130. 29.*•

Pifces

Digitized by Google

INDEX RERUM NOTABILIORUM.

Pifces marini. '„ 168. l± Pomns.' ioS,_ 18.

Pifces monftrofi. 512:Poprutus. U2i 18.

Pilees noxii. t f 1. l2iPopulus alba. 200. 9-

Pifces congelati. .1 fi. 22i PopUlus nigra. i00. 9.

Pifces fofliles. .1 fi. Populus tremula. ICO. 9-

Pifcis Xiphias. 371. 4i Porci. *43 - 8.

Plantarum origo. jS. L. Porohv. » 33 - 3 .

Plantx Pruflix. T2i 1 . Prxdidiones Aftrologicx.444. 3 .

Plantx Podolix. 84. b Prxdid;ones variae 441 - -1.

Plantx Volhinix. 8j_* b Prxlagium. 442. 1.

Plantx Ruflix. *1± b Prxlidia contra frigus. J9 L. 7.

Planta: L itvanix. Sj, (L Prata lingularia. 2- IX.

Plantx Majoris Polonix. 8tf. 7 * Pripetius. U2i 18.

Plantx Minoris Poloniat. 87. a. Probito. »3f. f.Plantx in Babia- gora. 8j. s. Procella. 417. 1.

Plantx Carpati. Sj, 2i Pruina. 40 2. 1.

Plantx Malovix. .88, 10. Pruna. 2oS. 18.

Plantx mirabiles. . 90. IL Prunus fylvcftris. 200. 9.

Plantx obvix. £>Z. 1 1 . Prunus fati va. 208. iS.

Plantx lativse. 2i: LL- Puer fylvcftris.

Pulsus inxqualitas.

314: 3 .

Plantx exoticx. 22i b ii 2 - '2.

Plantx culinariae. 24- > 4* Pumiliones. 313 . 3 -

’ Platanus vulgi » 99 » 2- Putei. 129. 4.

Plica. iih b Putorius. 2 i 6. s.

Plumbutru 49. & Pyras. 208. 18.

' Pluvia. 402. i. Pyra. 208. iS. .

Pluvix durtumx. 402. 2* Pyrafter. 200. 2*

Pluvix prodigiolx.

Pluvix fanguinex.

Pluvix animalium.

404.

4°4-

4°f.

3 -

t4:

Pyritcs.

a' Ih 11.

Pluvix rerum variarum. 40/J. h Qualitates hominum. 33 ». 2.

Polygonum coccifcrum. 9 ?- 2. Quercus. 200. 10.

Pomaria. 209. 18. Quercus vaftx.

Nnn 2

200. io.

Qucr-

Digitized by Google


Querquedula..

R-Radunia.

Ranx grandes..

Regulus.

Remiz avis.

Remora.

Ribes alba.

Ribcs rubra..

Ribcfium.

Robur..

Robufti Reges.

Robufti Senatores-

Robufti Nobiles.

Robufti Spirituales..

Robufti ignobiles..

Robuftx fxminx-Ros..

Rofa. Polonica..

Rofx fativx.

Rofx fylvcftres-

Rubinus. *

Rubus Idxus-

Rubus ftu&u. nigro..

Rupicapra..

Rupicapra unicornis..

Rulticula-

s„

Sal nativus;.

Sal gcmmx,.Sai. immm..

*93 - 47* Sal omphacites.. I$1 f-

Salamandra. 104. I2Sales minerales- L.

140. 17. Salices. 202. 12.

236. 9 - Salis fodinx VelifcL 5 3 * 3 *

48.. Salis fodinx Bochnix- 4.

294. 49 - Salmones. >3 4 - 4-

> 73 - 3 * Salus.. 295. 3 >•

208. 18. Sambucus- 203. 12.

208- 18. Sanguis in cadaveribus.. } 66. ii

202, 1 1. Sanus fluvius. 141. 20,

11*2 1. Sapphirus. iL ii-

fll. 3 - Sardius. 2S. >4«

3 1 3 - 4. Saxa arenaria. 1-

J14. 4- Scandulaca arborum- 29?.

3 ' 7 - 5 - Scarabxi cornuti. 263. 1 1.

318. (i. Schiftus- 12±318. 8. Sciurus.. 224, L2i402.. 1.. Scribx Angulares.. i4i_.

1 2.

410 . 2. Sene&us fxcunda- 309. 8,

2 . 8. 18. Serpens.. >43 . 1.

202. 1 1.. Serpens Pofoz* 249. 4-

ELi 22.. Serpens Rtaguocu.. 230. 42

202. 1 1.. Serpentes Givoites.. 251.

202,. 1 r. Serpentes varii. 230.

223. 18: Serpentes, in. vcncriculis.. 252. i-224. iL Silices- 1* 12

29|. ;o. Silurus.. > 35 - <L

Silurus grandis.. 148. *Z.-

Silurorum copia.. 14^ 22.

5* 1.. Simulacra in aere.. 426. L*

57« i- Smarides- >142 2.

49- 3 - Smotrycz fluvius.. 141. 20.

SoL

Digitized by Google


SolSorbus aucupalis.

Sorices.

Specularis lapis.

Spina appendix.

Spina ink&oria.

Spina racemaria.

Srzeniawa fluvius.

Stagnum.Stagna R.u(fix_

Stagna Vollviniae,

4 39-

203.

zjGjl.

2 <>v

20$.

20j.

208.

141.

. lgl.

1 61.

1 63.

Stagna Majoris Poloniar.- 163.

Stagna Minoris Polo liiae. 1 63.

Srala&ites.

Stannum..

Sraphylodendron.

Statua ambulans.

Stella cadens.

Stellz clara die vifar.

Stellio.

Stirix falis.

Strumar.

Stryjus fluvius..

Siuno minor.

Sturio major.

Sturnus.

Styrus fluvius..

Succinum.. 176.

Succinu in Mari Balthicoi 1

7

$L

Succinum in littonbus.. rjL.

Succinu: cum anm.alculisjiyj.

Succinum cum figuris.. 180.

Succinum in. lacubus.. 180;

2*).

203..

45 2 *

12±43*) 4-

12 -

llh141-

I j 6.

U2r2 9 S-

HL_

L Succinum procul ^ mari.

12. Succini colores.

1» Succini vis attraftiva..

2 fr.Succini vires.

12. Succini pretium.

12. Sudor fanguineus,

18. Suhak.

21. Sulphur.

1^ Sylva..

2^ Sylva: Poloniar.

3. Sylvx Lirvaniar.

4^ Sylvx PruiHae.

t t.26.

Tabula artificioGu-

iz7 Tadus.

1^ Tarda.

£. Talcum.

j. Talpa..

<L Tamarifcus,-

^ Tavola..

4^ Taxus..

n. Terra..

io. Terne bonitas;.

18.. Terra calcaria..

y i. Terra crocea..

22. Terra lutea.

Terra- figularis..

1^. Terra medicata..

4. Terra pi&oria..

Terra figillata.-

tL. Terra congelata..

7. Terne motus origo..

N 11111,

1S1.

182.

[i8j.

183.

1 84.

l±2i224.

41-

183.

1 8 6.

i8<).

187.

s.

2210.

1 1.

Li.

4r20.

4?J.

.?•

i?

£.

18.

2i

454-

14Z21222

27.

Xj6.

IQj.22 .

142

204. It.

2-04. 1}.

60. 1.

^ 1

.

2. •

l^. 12.

12. 1 1.

l’li Ll*.

12*. 12*

IO. IO. -

IO. IO.

387. ^424. !.

Terne

'Digitized by Google


Terrx moras in Regno. 414. 1Ttftudines.

Terra x.

Textores pannorum.

Tilia.

Tmnnnculus.Tophus.

Truttx.

Tubera cyclamina.

Turdus major.

Turdus minor.

Turdus pilaris.

Turris inclinata.

Turtur.

Typhon.Tyras.

V.Vagitus in utero.

Vanellus.

Varra.

Vartx exundatio.

Vavel.

Venx metallicx,

Vcnnls.

Venti infolentes.

Ventorum effc&us.

Ver.

Ver inlolitum.

Verifla.

Vermes infolici.

i 53. 39. Vermes noxii.

393. 31. Vermes in inteftinis.

143. 2i Verticilla.

304. 13. Viburnum.

396. 33. Vinda.

38. y. Vipera.

141. ix. Vir marinus.

,307 17».Virga (anguinea.

xy<j. 33. Virgula corylacea.

a 96. 53. Viri multi cibi.

X96. 33. Viri multi potis.

414?

m-4?

LO.

4»7- L.

Hi. XJ,

Vilcum.

Viftula.

Viftulx exundatio.

Vi(us.

Vitriolum.

Vivacia.

Ulmus montola.jio. 2-

3.96. 54. Ulmus fylvcftris.

14b 14?

»44. 34.

104. 6.

107.

416.

412?

412?3S1.

»44

Uiui±

2.

x.

2.

2 3.

Ulmi fuccus.

Ulula.

Unicornu foflilc.

Upupa.

Urnx (epulchrales.

Urogallus.

Urfus.

Urus.

Vulpes.

Vultur.

164. 11I

164. 1 3.

263.

396.

203.

Ili

14?

14?144. 2JL

2?

4i

14?

I?

4?

6.

Hi

3 SS -

XOj

193 .

illi33 °-

30

1

.

141? 12?148. 37.

iili Ui41? Ii

Hli 34.

303. 14.

303

41P?297-

8.

222?

Ii? 11?

122? 17?

Hi? 3_I*

^28, 31.

111? H?122? I$?

14?

i?

Hi2?

l*i

Errata aliqua,qua diligentiam effugerunt, Ltclor benevolus facile corri-

get. In periodo pofita pag. 38£. ver. 3, /y vinum,juxta Orthodoxa Eccle-

fa fenfttm,primo quo ad fubjlantiam

, fecundo quo ad accidentia fola efl

accipiendum. , SYJLLA-

Digitized by Google

t

mm ) (X) (

SYLLABUS MATERIARUMH I ST ORI NA TURA LI CURIOSv

&

infertarum.

TRACTATUS I. Terrae abdira pandens.

Seflio I. De Foflilibus variis.

Seflio II. De Gemmis, Lapidibus infignioribus, & rarioribus.

Seflio III. De Lapidibus a natura inligmtis, Sc ignobilioribus.

Seflio IV. De Salibus Mineralibus;

Seflio V. De Metallis petfc&is , ac irriperfc£bis.

Seflio VI. De Salis fodinis Viclifcenfibus, & Bochnemibus.

TRACTATUS II. Terrx fertilitatem continens.

Seflio I. De Ubcrrate fbli in Podolia, Ukraina, Volhinia, Ruffia Scc.

Seflio II. De Plautis Medico ufui infervientibus.

Seflio IIL De Cocco fen Chermefino, & Manna Polonico.

TRACTATUS ni. Montes exhibens.

Seflio I. De Mdntibus Carpatiis.

Seflio II. De Montibus Biefciadicis, & aliis fublimioribus.

TRACTATUS IV. Singularia aquarum exponens.

Seflio I. De Fontibusmirabilibus, Aquis biruminofis,lapidcfcentibus&'«.

Seflio II. De Aquis medicatis, noxiis, mortiferis, rubicundis.

Seflio III. De Aquis fallis , & reliquis proprietatum variarum.

TRACTATUS V. NcrabtliaProflucntiu,& Aquatiliu concludens.

Seflio I. De Fluminibus, & Pifcibus.

Seflio II. De Lacubus,& Infulis natantibus.

Seflio III. De Sragnis, & paludibus.

TRACTATUS VI. Mare Balthicum ingrediens.

Seflio I. De Mari Balthico, Pifcibus, 8c Habo.

Seflio IK De Eleiflro fcu Succino.

TRACTATUS VII. Arboreta invifens.

Seflio I. De Sylvis infignis vaflitatis.

Seflio II. De Arboribus; Sc Fruticibus.

TRACTATUS VIII. Animalia quadrupedia fera repraefentan».

Seflio I.. De Animalibus Sylveftnbus, Campeflribus, Amphibiis.

SetFii

r

I Digi d by Google

)(*)( $$$Sirtf/'# II. Dc Animalibus Subterraneis.

Se&io III. Dc Animalibus Domcfticis.

TRACTATUS IX. Animalia venenata, & exanguia producens.

Se&io I. De Draconibus, Bafiljfcis, Serpentibus, Viperis &e.

Se&to II. De Apibus, Locuftis, aliisq; Infcdtis.

TRACT. X. Aves feras, & familiares ad elenchum deducens.

Se&to I. De Avibus Pr;rdatricibus,SylvcPtribus,Campcftribus,Aquatids.

Se&to 1L De Avibus domefticis.

TRACTATUS XI. Memorabilia hominum mariifeftans.

Se&io I. De Longaevis,^: Fcrcundis. Se&to II. De Robuftis, Agilibus.

Se&io III. De Gigantibus, Pumilionibus, Viris multi, cibi, ac ponis.

TRACTATUS XII. Qualitates rariores hominum adferens.

Se&io l. De Laborantibus antipachia, No&ambulis, Fafcinatoribus.

Se&io IL Dc Corporis humani partibus,& Scnflbus externis.

TRACTATUS XIIL Oftcnta varia enumerans.

Se&io I. De Monftris humanis. Se&io II. Dc Monftris belluinis. &c.

TRACTATUS XIV. Extraordinaria Mortuorum adducens.

Se&io I. De incorruptibilitate, flexibilitate, motu cadaverum.

St&to II. De cruentationibus cadaverum.

TRACTATUS XV. Calamitates occurrentes deferibens.

Se&io I. Dc Famis dominio. Se&io II. De Peltis Gcvitia.

TRACTATUS XVI. Anni quatuor partes comple&ens.

Se&io I. De Vere,/Eflatc, Autumno. Se&io II. De Hycmc miti, ite a/pera.

TRACTATUS XVII. Meteora illuftrans.

Se&io I. De Meteoris igneis. Se&io ,11. Dc Mcteoris aqueis.

Secho III. De Meteoris aeriis. Se&io IV. De Meteoris terreis.

TRACT. XVIII. Phafinata aeria.,Phxnontfna crinita &c explanans.

Se&io I. De Simulacris inlblitis in aere.

Se&:o II. De Cometis. Se&io III. De Eclipfibus Solis.

TRACTATUS XIX Prxlagia referens.

Se&io I. Dc Prardidiombus. Se&to II. De Ominibus fauflis, Si funeftis.

TRACTATUS XX. Mira Natura:, Si Arcis attingens.

Se&io I. De Magia naturali. Se&to II. De Magia artificiali.

Sid M. D. G. B. M. V. Honorent.

Digitized by Google

Digitized by Google

Digitized by

Documents

Historia naturalis curiosa Regni Poloniae, Magni Ducatus